De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 1 Zuivere koffie De Nederlandse supermarkten doorgelicht i n komste boere arbei d srechte n la nd rechte n milieubehou d ki nd erarbei d 09 - 11 - 2010 _ 001 DeInhoud Nederlandse supermarkten doorgelicht | 2

Supermarkten in beweging pagina 3 De opmars van duurzame koffie pagina 5 Hoe duurzaam is de koffie in mijn mok? pagina 6 Wat doet Oxfam Novib? pagina 10 Van crisis naar kans pagina 12 Koffie in Nederland pagina 14 Duurzaamheidsscore koffie Nederlandse supermarkten pagina 16 Supermarkten op naar de 100%! pagina 18 Welke winkels verkopen nu de meeste duurzame koffie? pagina 19 Zuivere koffie pagina 20 Colofon en bronvermelding pagina 22 De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 3 Supermarkten in beweging

Koffie, thee, cacao, palmolie en gamba’s. Deze tropische Het goede nieuws is dat de gehele Nederlandse koffiebran- producten kopen we voordelig bij de supermarkt om de che het voorbeeld van de cacaosector volgt. Op 9 novem- hoek, maar de feitelijke prijs wordt betaald in de herkomst- ber 2010 spraken de leden van de Koninklijke Nederlandse landen. Daar ontvangen boeren een vergoeding voor hun Vereniging voor Koffie en Thee (KNVKT) de intentie uit dat product waarvan nauwelijks is rond te komen, wordt het in 2015 driekwart van alle koffie gedronken en verkocht op milieu aangetast, en werken arbeiders onder slechte om- de Nederlandse markt duurzaam gecertificeerd zal zijn. standigheden. Een fantastisch besluit, want hiervan plukken tienduizen- Aan deze problemen komt geen einde, zolang het aan- den koffieboeren en arbeiders de vruchten. Zij krijgen deel eerlijke en duurzame producten in de schappen van uitzicht op een beter inkomen en goede arbeidsomstandig- de Nederlandse supermarkten beperkt blijft. Zo blijkt uit heden. onderzoek van Oxfam Novib dat van alle koffie die door de tien grootste supermarkten in Nederland wordt verkocht, Farah Karimi, nog maar één derde duurzaam geproduceerd is. algemeen directeur Oxfam Novib

Dat het ook anders kan, maakt de ontwikkeling op het gebied van duurzame cacao duidelijk. Mede door de Groene Sint-campagne van Oxfam Novib eind 2009 ondertekende de gehele Nederlandse cacaosector – inclusief supermarkten – in maart 2010 een intentie­ verklaring: in 2025 zal alle chocolade in Nederland afkomstig zijn van duurzame cacao. De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 4 De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 5 De opmars van duurzame koffie

Duurzame koffie draagt een onafhankelijk keurmerk. Waar staan de keurmerken voor? In Nederland kennen we die van Fairtrade (Max Havelaar), In Nederland kunnen op een pak koffie de volgende UTZ Certified, Rainforest Alliance en EKO (biologisch). keurmerken staan: Fairtrade (Max Havelaar), UTZ Cer- Met een van die stempels krijgt de consument de garan- tified, Rainforest Alliance en EKO. Zij garanderen dat tie dat de gekochte koffie op een sociaal, economisch en bij de productie van de koffie in ieder geval aan een ecologisch verantwoorde wijze is geproduceerd, en dat de aantal voorwaarden is voldaan2: koffieboeren en hun gezinnen onder fatsoenlijke omstan- digheden kunnen leven. + Werkzaamheden zijn verricht volgens internationale richtlijnen3: dus geen dwangarbeid, kinderarbeid en Eerlijke prijzen discriminatie van vrouwen. Een leefbaar loon, vrij- In Nederland werd twintig jaar geleden voor het eerst heid van vakbonden en gezonde werkomstandighe- gecertificeerde koffie verkocht. Dat was koffie met het Max den. Havelaar-keurmerk. Die garandeerde dat de kleine boer + Met het milieu is verantwoordelijk omgegaan: dus een eerlijke prijs voor zijn product had gekregen. Vanaf geen ontbossing en verlies aan biodiversiteit en het begin heeft de Fairtrade-beweging een belangrijke rol geen gebruik van gevaarlijke pesticiden. Bij CO2- gespeeld bij het aan de kaak stellen van misstanden in de uitstoot is rekening gehouden met het klimaat. koffiesector. Met de komst van andere keurmerken zoals + Handelsvoorwaarden zijn toereikend voor boeren: UTZ Certified, Rainforest Alliance en EKO is de markt voor bedrijven in de keten (handelaren, koffiebranders en duurzame koffie vergroot.1 supermarkten) geven de boeren voldoende mogelijk- heden om hun bedrijfskosten te dekken. + Boeren en partijen in de hele keten worden onder- steund om de standaarden van een keurmerk te kunnen naleven en zo nodig verder te verbeteren. + Een onafhankelijke instantie controleert de naleving van de standaarden. + Bij de vormgeving en naleving van de standaarden hebben alle belanghebbenden - bedrijven, boeren, vakbonden en NGOs - inspraak. De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 6 Hoe duurzaam is de koffie in mijn mok?

Even een bakkie doen. Koffie drinken is een vast onder- De kleinste fluctuatie op de wereldmarkt kan grote gevol- deel van ons dagelijks levenspatroon. De gemiddelde gen hebben. Hogere olieprijzen maken bijvoorbeeld het Nederlander nuttigt drie koppen koffie per dag. De mees- gebruik van kunstmest duurder, en een lagere dollarkoers ten weten echter niet dat voor veel ontwikkelingslanden verkleint de winstmarges. Daarnaast hebben veel kleine koffie het belangrijkste exportgewas is. Voor een land als boeren, omdat ze niet georganiseerd zijn, een slechte Burundi komen 80 procent van de exportinkomsten uit de onderhandelingspositie bij de handelaren. koffiesector. 70 Procent van alle koffie komt van kleine pro- ducenten. Wereldwijd zijn er 25 miljoen boeren en boerin- Een keurmerk als Fairtrade richt zich specifiek op kleine nen die koffiebonen verbouwen. In de producentenlanden koffieproducenten. Het biedt hen niet alleen een gegaran- werken meer dan 100 miljoen mensen in de koffieproduc- deerde minimumprijs, die de kosten van een verantwoorde tie, -handel en -verwerking. productie dekt, maar ook een sociale premie voor bijvoor- beeld lokale ontwikkelingsprojecten. Keurmerkorganisaties ondersteunen de boeren zich te or- Een keurmerk als UTZ Certified richt zich op zowel kleine ganiseren en trainen hen op een verantwoorde en efficiënte boeren als grotere plantages. Trainingen bevorderen de pro- manier een kwantitatief hogere en kwalitatief betere koffie- fessionaliteit van boeren en coöperaties en moeten uiteinde- productie te halen. Daarmee kunnen die boeren hun inko- lijk leiden tot hogere koffieproductie en hogere inkomens. men en uiteindelijk hun levensomstandigheden verbeteren. Goede arbeidsomstandigheden Dat is nu nog niet voor iedere koffieboer het geval. Wereld- In de koffieproducerende landen komen niet alleen op de wijd heeft 8 procent van alle koffie een duurzaamheids- grote koffieplantages, maar ook in de verwerkende indus- keurmerk. In Nederland is dat 45 procent. In onze super- trie nog veel misstanden voor. Denk aan lange werkdagen, markten ligt gemiddeld 33 procent gecertificeerde koffie lage lonen en slechte arbeidsomstandigheden. Ook heb- in de schappen. Wat betekent dat voor de situatie van de ben arbeiders vaak niet de vrijheid om voor hun rechten op koffieboeren en welke bijdrage leveren de keurmerken om te komen. Zo werkte Nestlé in 2010 een vakbond van haar die te verbeteren? Nescafé-fabriek in Panjang, Indonesië, tegen bij loonon- derhandelingen.4 Koffieboeren uit de armoede Ondanks dat de koffieprijzen de afgelopen jaren zijn geste- Een keurmerk garandeert dat bij de productie van koffie de gen, staan de inkomens van veel koffieboeren onder druk. richtlijnen van de International Labour Organisation (ILO) De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 7

worden gerespecteerd. Volgens die richtlijnen hebben uitbreiding was in Vietnam in de jaren negentig van de arbeiders recht op fatsoenlijke huisvesting, schoon drink- vorige eeuw. De productie van koffie kan gepaard gaan water, scholing, gezondheidszorg en de vrijheid om zich te met tal van milieuproblemen: watervervuiling bij de natte verenigen in vakbonden. verwerking van koffiebonen, bodemerosie door het kappen van bos, aantasting van het milieu en de gezondheid van Kinderen naar school mensen door het gebruik van schadelijke bestrijdingsmid- De ILO heeft becijferd dat wereldwijd 215 miljoen kinderen delen, en vermindering van de biodiversiteit door invoering kinderarbeid verrichten. Van die kinderen werkt 60 procent van verbeterde koffievariëteiten. in de landbouw. Koffie is, naast cacao en katoen, een ge- was dat geproduceerd wordt met inzet van kinderarbeid. In De keurmerken trainen boeren in het toepassen van bijvoorbeeld Oeganda werken 3,3 miljoen kinderen,5 waar- milieuvriendelijke teelt- en verwerkingstechnieken en het van een groot deel in de koffie. Kinderen zijn goedkope beschermen van waterbronnen en ecosystemen in en om arbeidskrachten, en zeker bij het plukken van koffiebessen de boerderij. Zo hanteert het keurmerk Rainforest Alliance, komen snelle kinderhandjes van pas. Maar als kinderen een initiatief van een aantal milieuorganisaties, strenge werken kunnen ze niet naar school en bovendien is het eisen ten aanzien van natuur-, water- en bosbeheer. werk dat ze moeten doen niet altijd zonder risico. Keurmerk alleen niet voldoende De keurmerken controleren op het gebruik van kinderar- Het bestaan van keurmerken is een mooi instrument om beid en nemen maatregelen als ze het tegenkomen. Om boeren vooruit te helpen. Maar certificering alleen is niet kinderarbeid te voorkomen, stimuleren ze onderwijs voor voldoende. Veel boeren zijn immers moeilijk te bereiken, zowel kinderen als volwassenen. En verder moet de kans omdat ze ongeorganiseerd zijn. Er is veel ondersteuning op een hoger inkomen ervoor zorgen dat boeren tijdelijke nodig om boeren eerst te organiseren en vervolgens te arbeiders inhuren en hun kinderen niet laten meehelpen, trainen om überhaupt in aanmerking te komen voor een maar naar school sturen. keurmerk.

Milieubehoud Van belang is ook dat er geld komt om de bestaande land- Wereldwijd wordt op 11 miljoen hectare land koffie ver- bouwpraktijken te verbeteren en boeren in staat te stellen bouwd. Dat is zes keer het landbouwareaal in Nederland. gezamenlijk hun koffie te verwerken en te vermarkten. Koffie gedijt vooral in tropische gebieden. De laatste grote Zo’n investering helpt een groep boeren niet alleen om hun De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 8

productie in kwantitatieve en kwalitatieve zin op een hoger peil te brengen, maar ook om een betere prijs voor hun producten uit te onderhandelen.

Rol bedrijven en supermarkten Daar ligt een rol voor de bedrijven aan het eind van de kof- fieketen. Multinationals en supermarkten verdienen goed aan de koffiehandel. Lage inkoopprijzen, een uitgekiende productontwikkeling en een krachtig merkenbeleid zorgen voor hoge winstmarges. Tegelijkertijd zijn ze huiverig om bij te dragen aan trainings- en certificeringskosten van boeren of om hogere prijzen te betalen aan boeren die (willen) investeren in een bedrijf dat voldoet aan bepaalde sociale- en milieurichtlijnen.

Verantwoordelijkheid overheden Daarnaast moeten bedrijven en overheden ook hun ver- antwoordelijkheid nemen als het gaat om de wereldwijde verandering van het klimaat. Die treft ook de koffieproduce- rende landen. Zo waarschuwt het Internationaal Centrum voor Tropische Landbouw (CIAT)6 voor grote gevolgen in Centraal-Amerika. Stijgende temperaturen zullen de koffie- productie naar hogergelegen gebieden stuwen. Als er niets gebeurt, zou in het jaar 2050 30 procent van het huidige koffieareaal en daarmee ook de hoge kwaliteit koffie uit Centraal-Amerika verdwenen kunnen zijn. De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 9 De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 10 Wat doet Oxfam Novib?

Als ontwikkelingsorganisatie ondersteunt Oxfam Novib in aanpak ontwikkeld. Deze moeten uiteindelijk leiden tot een producentenlanden lokale organisaties bij het versterken nationaal plan van aanpak. en organiseren van koffieboeren en -boerinnen. Daarnaast zet Oxfam Novib zich in om ook in de consu- In de provincie Zuid-Kivu is Oxfam Novib’ partner UGEAFI mentenlanden de schakels in de koffieketen te verduur- actief. Daar ondersteunt de organisatie vijfhonderd kof- zamen. In Nederland zijn we wat dat betreft actief in de fieboeren bij het verhogen van hun productie en het Tropical Commodity Coalition en internationaal vertegen- verbeteren van de kwaliteit van hun producten. Hun doel woordigen we Oxfam in de Common Code for the Coffee is toegang te krijgen tot de Fairtrade-markt met betere Community (4C). prijzen voor hun koffie en weer perspectief op een betere toekomst. Twee voorbeelden van hoe we in producentenlanden, in dit geval de Democratische Republiek Congo en Oeganda, Oegandese vrouwen met ambities koffieboeren ondersteunen: In Oeganda werkt Oxfam Novib samen met Bukonzo. Deze coöperatie telt 3.400 leden, waarvan 85 procent vrouw, die Congolese koffieboeren krijgen weer hoop biologische koffie van hoge kwaliteit produceren. Bukonzo De koffiesector is voor de Democratische Republiek Congo werkt met het Gender Action Learning System (GALS). (DRC) lange tijd de motor van de economie geweest. Nog Dit is een innovatieve methode om gemeenschappen te steeds verdienen ongeveer 800.000 families hun brood in versterken. Zo hebben de leden van Bukonzo eerst ieder de koffie. De productievolumes zijn echter aanzienlijk te- afzonderlijk nagedacht over hun eigen toekomst en hoe ze ruggelopen als gevolg van de koffiecrisis, de burgeroorlog, die kunnen verwezenlijken. Vervolgens worden al die indi- het verwaarlozen van de infrastructuur en de landbouw, en viduele wensen en plannen samengebracht en gecommu- gewasziektes. Oxfam Novib ondersteunt Café Africa. Deze niceerd. Doel hiervan is enerzijds het bevorderen van het non-profit organisatie zet zich in om de koffieproductie in respect voor elkaars mening en het verbeteren van de ver- Afrika weer op het niveau van de midden jaren zeventig houding man-vrouw, en anderzijds het ontwikkelen van een te krijgen. Toen was Afrika goed voor 30 procent van de gezamenlijke strategie om ieders bestaan te verbeteren. wereldexport. In de DRC is Café Afrika er in de afgelopen De leden van Bukonzo hebben inmiddels het plan ontwik- twee jaar in geslaagd om overheid, bedrijven en boeren in keld om hun koffie niet alleen op de lokale en de nationale, gesprek te krijgen over de revitalisering van de koffiesec- maar ook op de internationale markt te verkopen, en een tor. Op dit moment worden er per provincie plannen van merk op te zetten van koffie gemaakt door vrouwen. De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 11

In gesprek met overheden, bedrijfsleven en publiek Kritische dialoog en monitoring Het steunen van koffieboeren in ontwikkelingslanden is In de Tropical Commodity Coalition (TCC),8 voorheen de één. Maar om de hele keten te kunnen verduurzamen, Koffiecoalitie, werken twaalf Nederlandse maatschappelij- moet ook bij de andere schakels het roer om. Daarom is ke organisaties, waaronder Oxfam Novib, intensief samen Oxfam Novib voortdurend in gesprek met overheden en met ontwikkelingsorganisaties en vakbonden in koffie-, bedrijfsleven om rekening te houden met de belangen van thee- en cacaoproducerende landen. Tegelijkertijd werkt de de armsten. Als dat nodig is, voeren we campagne om TCC samen met overheden, handelaren en bedrijven om extra druk uit te oefenen op overheden en bedrijfsleven, en de sociale, ecologische en economische omstandigheden om het publiek bij ons werk te betrekken. Dat doen we al in de koffie-, thee- en cacaoketens te verbeteren. dat niet samen met onze veertien zusterorganisaties in het internationale Oxfam-verband. Zo vertegenwoordigen wij De TCC organiseert jaarlijkse conferenties waarin bedrij- Oxfam in het bestuur van de 4C Association. Dit samen- ven, maatschappelijke organisaties en vertegenwoordigers werkingsverband van producenten, handelaren, verwerkers van boeren samen komen om te leren van elkaars ervarin- en maatschappelijke organisaties, zet zich sinds 2006 in gen (2008), om effectiever samen te werken (2009) en om voor een duurzame koffiesector met het ontwikkelen van beter resultaten te kunnen meten (2010). Zo heeft de TCC een zogenaamde Common Code for the Coffee Commu- de ‘koffiebarometer’ ontwikkeld. Deze rapportage geeft een nity (4C). Deze vrijwillige code moet de gehele koffiesector actueel overzicht van de activiteiten van koffieproducenten, stap voor stap naar de productie van duurzame koffie -handelaren, -verwerkers en supermarkten op het terrein leiden. De helft van de wereldwijde koffieproductie en -in- van duurzame koffie. Daarmee geeft de koffiebarometer dustrie is inmiddels bij 4C aangesloten.7 een goed beeld van wat er nog moet gebeuren en kunnen individuele bedrijven extra worden gestimuleerd hun kof- fieaanbod te verduurzamen. De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 12 Van crisis naar kans

De prijs van koffie op de wereldmarkt is altijd onderhevig verduurzamen. Daarvoor zal zeker meer moeten worden geweest aan sterke schommelingen. Tussen 1962 en 1989 geïnvesteerd in de kleine koffieboeren, zodat hun productie reguleerde een internationale overeenkomst te hevige kan voldoen aan de sociale, economische en ecologische fluctuaties. Met de liberalisering van de markt in de jaren criteria van de duurzaamheidskeurmerken. negentig groeide de koffieproductie flink. Parallel daaraan daalde de vraag naar koffie, onder meer door de toene- Ten tijde van de koffiecrisis vroeg Oxfam internationaal mende populariteit van frisdrank. De overproductie leidde aandacht voor de beroerde situatie van de koffieboeren. vanaf 1997 tot prijsdalingen die in 2001 hun dieptepunt Die werd zichtbaar gemaakt in het Oxfam-rapport ‘Mugged, bereikten. Poverty in your coffee cup’. Met een wereldwijde koffie campagne werden bedrijven als Nestlé, Kraft en Sara Lee Koffiecrisis onder druk gezet om maatregelen te nemen.11 De koffiecrisis had grote gevolgen in de koffieproduceren- de landen. Koffieboeren en arbeiders belandden in grote In 2003 voerde de Koffiecoalitie, met als actief lid Oxfam armoede. Velen stopten met koffieproductie en trokken Novib, campagne bij Douwe Egberts. De coalitie drong naar de steden. Overheden zagen hun inkomsten fors er bij het dochterbedrijf van Sara Lee op aan haar maat- dalen. Vooral in Afrika kromp de koffiesector sterk. schappelijke verantwoordelijkheid te nemen en fundamen- Ondertussen verdienen de handelaren, de verwerkers en tele arbeidsrechten en fatsoenlijke prijzen voor haar koffie- de eindverkopers in de consumentenlanden nog steeds boeren na te streven. Omdat Douwe Egberts in 2003 250 het meeste geld aan koffie. In 2002 berekende Oxfam dat jaar bestond, gebeurde dat onder de leus ‘Douwe Egberts van de 60 miljard dollar die wordt omgezet in de koffie- is jarig, toch is het geen feest’. markt, slechts 10 procent in de producentenlanden wordt verdiend.9 Dit cijfer kan door de gestegen koffieprijzen en Douwe Egberts neemt haar verantwoordelijkheid de opkomst van Brazilië als grootste consumentenland iets Die campagne is niet voor niets geweest. Een jaar later, naar boven worden bijgesteld. in 2004, kondigde Douwe Egberts aan de eerste 2.500 ton UTZ Certified-koffie in te kopen, met de intentie om Koffiebranders aan zet dit aandeel jaarlijks te verdubbelen. In 2010 is dat volume Ruim een derde van de wereldmarkt van koffie is in han- gegroeid tot 40.000 ton. den van drie grote koffiebranders: Nestlé, Kraft Foods en Inmiddels heeft Sara Lee aangegeven in 2015 80 procent Sara Lee/Douwe Egberts. Vooralsnog houdt het han- duurzame koffie van UTZ Certified op de Nederlandse delsbeleid van Amerika, Japan en de Europese Unie hun markt te brengen. Een voorbeeld dat navolging verdient positie in stand.10 De koffiebranders kunnen hun macht en door de rest van de koffiesector wereldwijd. invloed positief aanwenden om de gehele koffiesector te De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 13 De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 14 Koffie in Nederland

Wereldwijd werd er in 2009 ruim 7 miljoen ton koffiebonen hoofdzakelijk gemalen koffie verkocht: de verhouding geproduceerd. Daarvan werd 70 procent geëxporteerd.12 gemalen koffie versus bonen koffie is respectievelijk 97,2 Nederland importeerde in 2008 bijna 160 miljoen kilo en 2,8 procent. groene koffiebonen. 80 Procent van deze bonen kwam uit Brazilië, Vietnam, Peru, Honduras, Oeganda en Colom- De afgelopen tien jaar zijn de prijzen van een 250 bia. Van deze bonen is ruim 42 miljoen kilo - al dan niet in gramspak koffie gemiddeld gestegen van 1,50 naar 1,90 verwerkte vorm - weer geëxporteerd; 117 miljoen kilo was euro. De stijging is mede veroorzaakt door de groei van bestemd voor binnenlandse consumptie.13 éénkopsverpakkingen en espressokoffie. Circa 35 procent van de gemalen koffie bestaat uit éénkopsverpakkingen. Koffieconsumptie In Nederland wordt ongeveer 70 procent van de koffie thuis Aandeel duurzame koffie gedronken. De overige 30 procent wordt in de horeca en Van alle koffie die wereldwijd wordt verkocht, heeft op dit bij instellingen of bedrijven geconsumeerd. moment slechts 8 procent een duurzaamheidskeurmerk.15 Van het deel dat buitenshuis wordt gedronken, wordt het In 2008 was dat 6 procent en in 2002 nog maar 1 procent. overgrote deel (55 procent) op het werk geconsumeerd, 30 Het is dus nog niet veel, maar er is wel sprake van een procent in de horeca (restaurants, koffiebars), 13 procent duidelijke vooruitgang. in instellingen (ziekenhuizen, verpleeghuizen, onderwijsin- stellingen) en 2 procent bij benzinestations. Exploitanten In Nederland heeft op dit moment ongeveer 45 procent van benzinestations hebben ontdekt dat automobilisten er- van alle koffie een keurmerk.16 In 2008 was dat nog 25 gens wel of niet tanken vanwege de kwaliteit van de koffie. procent.17 Daarmee loopt Nederland internationaal gezien voorop. Want in de VS is het percentage duurzame koffie Verkoopkanaal 16 procent, in Denemarken 10 procent, in Duitsland 5 pro- De koffie voor thuisconsumptie wordt voornamelijk bij cent en in espressoland Italië minder dan 1 procent. supermarkten gekocht. In 2007 maakte koffie 1,7 procent uit van de totale omzet in het supermarktkanaal. Daar- De grootste spelers bij ging het om een bedrag van 515 miljoen euro en een De grootste spelers op de Nederlandse koffiemarkt zijn volume van 68.015 ton bonen.14 In de supermarkten wordt Douwe Egberts (50 procent), Ahold Coffee Company en Drie Mollen Holding. De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 15

Douwe Egberts (Sara Lee) kocht in 2010 40.000 ton UTZ Bij het bepalen van de duurzaamheid van het koffieaanbod Certified-koffie in. Dat is ongeveer 9 procent van haar we- van de Nederlandse supermarkten, is gekeken naar het reldwijde productie. De helft van deze gecertificeerde koffie aanbod van de tien grootste supermarktketens. Deze heb- wordt gebruikt voor de Nederlandse markt. Van alle koffie ben samen een marktaandeel van bijna 85 procent.19 van Douwe Egberts in Nederland is momenteel een derde deel duurzaam.

Drie Mollen Holding is de enige koffiebrander ter wereld die van alle keurmerken duurzame koffie aanbiedt. Met het 100% duurzaam concept biedt het bedrijf supermarkten een pakket koffie met meerdere keurmerken. Momenteel is bijna een derde van het koffievolume van Drie Mollen voor de Nederlandse retailmarkt duurzaam gecertificeerd.18

Ahold Coffee Company was in 1999 een van de grondleg- gers van UTZ Certified. Al haar Perla-koffies dragen dit keurmerk. Daarnaast introduceerde Ahold Coffee Company een huismerk Max Havelaar-koffie: Café Oke.

Peeze, Neuteboom, Simon Levelt, Smit&Dorlas zijn klei- nere branders op de Nederlandse markt. Zij leveren een breed pakket van kwaliteitskoffie aan en diverse keurmer- ken. De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 16 Aandeel duurzame koffie per supermarkt 2010

* Gegevens zijn bevestigd door super- markt. Bij de berekening van het aandeel duurzame koffie bij de andere supermarkten (behalve en die alleen huismerkkoffie aanbieden), wordt uitgegaan van gemiddeld 30% huismerkkoffie, 60% Douwe Egberts (DE) koffie en 10% overige merken. Het gemiddelde percentage duurzame koffie van DE is geschat op 33%. De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 17 Aandeel duurzame koffie in huismerken 2010 De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 18

Supermarkten op naar 100% !

De onderzochte tien Nederlandse supermarkten komen waarbij de koffie bestaat uit een melange van verschillende wat betreft hun aanbod van duurzame koffie tot een gemid- keurmerken (UTZ, Fairtrade en Rainforest Alliance). delde score van 33 procent. Het aandeel duurzame koffie bij de supermarkten is dus lager dan het gemiddelde van Andere supermarkten, zoals Plus, Super de Boer, 45 procent voor de hele Nederlandse koffiemarkt. van den Broek en andere Superunieleden, hebben voor hun huismerkkoffie gekozen voor de 30 procent Rainforest , en lopen voorop met respectie- Alliance-variant. In het nieuwe beleid van Rainforest Al- - 39% 40% - 20% 99% velijk 56, 49 en 47 procent. Zij hebben ook hun huismerk liance krijgen alle gebruikers vanaf 2011 vijf jaar de tijd om vrijwel volledig verduurzaamd. Alleen het kleine deel huis- naar 100 procent Rainforest Alliance te gaan. Dit geldt dus 9% merkoploskoffie is nog niet bij alle supermarkten verduur- ook voor de supermarkten. Gemiddeld is 60 tot 70 procent 1 1 - AM zaamd. Dit deel is niet meegenomen in de ranking. De van de koffieverkopen in de supermarkten afkomstig van A RZ D 10 andere zeven supermarkten scoren lager dan het gemid- Douwe Egberts en daarmee dus ook deels (33 procent) U U 0% U U delde van 33 procent. duurzaam. 0% D R T ZA Aldi heeft aangegeven geen gecertificeerde koffie aan te Albert Heijn, C1000 en Jumbo bieden in 2010 hun gehele IE A bieden. Aldi en Lidl zijn lid van 4C, een basismodule voor huismerkkoffieassortiment 100 procent duurzaam aan.20 N M verantwoorde koffie. Maar 4C is geen keurmerk. Aldi is de Plus en doen dat in 2011. Lidl heeft aangegeven in enige supermarkt in dit onderzoek die geen intentie heeft 2011 minimaal de helft van zijn koffie 100 procent duur- uitgesproken over het verduurzamen van haar huismerk- zaam aan te bieden. Het aanbod van duurzame koffie bij koffie. de supermarkten stijgt dus en dat is positief. We verwach- ten dan ook van de supermarkten dat zij in 2015 allemaal Een aantal Nederlandse supermarkten heeft het voortouw 100 procent duurzame koffie aan zullen bieden. genomen bij het verduurzamen van hun huismerk. Albert Heijn was de eerste als oprichter van het UTZ Certified- keurmerk, daarna volgden anderen. Wat betreft huismerk- koffie, nemen supermarkten op verschillende manieren hun verantwoordelijkheid. Zo zijn de huismerkkoffies bij AH en C1000 100 procent UTZ. Jumbo maakt gebruik van een ander concept: haar huismerkkoffie is 100 procent MVO, De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 19 Welke winkels verkopen nu de meeste duurzame koffie?

- 39% 40% - 20% 99%

9% - 1 1 M A ZA 1 R DU 00 U S % Dirk van den Hema, Bas, Spar, U

Coop, Hoogvliet, uperde U Jumbo

1000 1000 % C

Deen, Dekamarkt

0 S R

D AH T imon ZA L

IE idl A

B Wereldwinkels L winkels, winkels,

N oer,Plus, evelt M Natuurvoedings-

B

A W

roek,

De Bijenkorf, Bijenkorf, De , ,

ldi AAR V&D, V&D, De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 20 Zuivere koffie

Op 9 november 2010 ondertekende de brancheorganisatie Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Koffie en Thee de Intentieverklaring Duurzame Koffie.* De volgende partijen ondersteunen de intentieverklaring: het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie; het platform Verduurzaming Voedsel,21 met daarin onder andere de branchevereniging van de supermarkten; en NGOs, zoals Oxfam Novib, Tropical Commodity Coalition en Solidari- dad. Met het ondertekenen van de verklaring is de intentie uitgesproken dat in 2015 driekwart van alle koffie ge- dronken en verkocht op de Nederlandse markt duurzaam gecertificeerd zal zijn.

Nederland is wereldwijd koploper als het gaat om de verkoop van duurzame koffie. Daarmee maken we het mo- gelijk dat tienduizenden koffieboeren en hun gezinnen hun levensomstandigheden kunnen verbeteren. Wat dat betreft is het belangrijk dat Nederland haar vooraanstaande posi- tie blijft behouden. We verwachten dat de koffiesector die ambitie deelt en uiteindelijk voor de volle 100 procent duur- zame koffie gaat. Tegelijkertijd roepen we andere landen op het voorbeeld van Nederland te volgen, zodat uiteinde- lijk alle 25 miljoen koffieboeren een zelfstandig bestaan, zonder armoede kunnen opbouwen.

Oxfam Novib, 20-10-2010

* Onder voorbehoud. Bij het ter perse gaan van dit rapport moest de ondertekening nog plaatsvinden. De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 21 Aandeel duurzame koffie 2000 | 2010 | 2015 De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 22 Colofon en bronvermelding

Colofon Bronnen: 10 Contag et al., 2007, Coffee – Sustainable & Res- Tekst: Oxfam Novib: Frank Mechielsen Oxfam, 2002, Mugged, Poverty in your coffee cup ponsible Onderzoek: CREM: Amarens Felperlaan, Coffee Coalition, 2006, Coffee Barometer 11 Oxfam International, 2002, Mugged, Poverty in Inhoudelijke bijdrage: Sjoerd Panhuysen TCC, 2009, Coffee Barometer your coffee cup Eindredactie: Fred Geelen Tekstproducties 12 www.ico.org Ontwerp en figuren: Tegenwind, Roelant Meijer Noten: 13 Jaarverslag KNVKT, 2008. (Jaarverslag 2009 is Foto’s: voorzijde: Roelant Meijer 1 Zie websites: www.maxhavelaar.nl; www.utzcerti- nog niet verschenen bij publicatie van dit rapport) blz 4 en 8-9: Oxfam, Crispin Hughes fied.nl; www.rainforestalliance.org; www.skal.nl 14 Jaarverslag KNVKT, 2008 blz 13 en achterkant: Oxfam, Geoff Sayer 2 Volgens principes TCC: zie TCC coffee barometer 15 Schatting op basis van informatie keurmerken Print: TDS printmaildata 2009 16 Schatting 2010: UTZ 39%, FT 3%, Bio 1% Bron: 3 International Labour Organisation (ILO) conven- CBI Market Survey (2010): The coffee, tea and November 2010 tions 29&105 (no forced labour), 100&111 (no cocoa market in the EU, RA 2% (Bron: Rainforest discrimination), 138&182 (no child labour), 87&98 Alliance). Tevens is een derde van de Fairtrade- (freedom of association and collective bargai- koffie ook biologisch gecertificeerd. Met dank aan Albert Heijn, Aldi, Bukonzo , ning), 26&131 (living wage), 115 (healthy and 17 TCC coffee barometer 2009 Café Africa, C1000, Coop, Drie Mollen Holding, safe working conditions). www.ilo.org 18 Informatie van Drie Mollen Holding Dirk van den Broek, Douwe Egberts/Sara Lee, 4 IUF website http://cms.iuf.org/?q=node/540 19 http://www.distrifood.nl/web/Onderzoek/Marktaan- Hivos, IUF, Jumbo, KNVKT, Lidl, Plus-Retail, 5 Federation of Ugandan Employers 2004: Rapid delen.htm Rainforest Alliance, Solidaridad, Stichting Max assessment report on the nature, prevalence and 20 Hierin is niet opgenomen het kleine deel (5-10%) Havelaar, Spar, Super de Boer, TCC, Ugeafi, other dynamics of child labour within the coffee oploskoffie van het huismerk dat bij de meeste UTZ Certified, WEMAN en 4C Association. Zij agricultural sector in Uganda. supermarkten nog niet is verduurzaamd hebben ons met hun informatie geholpen een 6 Reuters, May 19 2010, Central America coffee 21 www.verduurzamingvoedsel.nl Het platform beter beeld te geven van de ontwikkelingen op lands to shrink as globe warms Verduurzaming Voedsel is een samenwerking van het gebied van duurzaamheid in de koffiesec- http://www.reuters.com/article/idUSN19243624 het ministerie van LNV en verschillende vertegen- tor, met name in de retail. 7 www.4C-coffeeassociation.org woordigers uit het bedrijfsleven. De agrarische 8 Leden van de Tropical Commodity Coalition: sector, voedingsmiddelenindustrie, supermarkten, De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit Hivos, Oxfam Novib, Solidaridad, CNV, FNV, horeca en catering zijn aangesloten rapport ligt bij Oxfam Novib. Oikos, Somo, LIW, Fairfood, Both Ends, Stop the Informatie verstrekt over ontwikkelingen na Traffik, Goede Waar&Co 20 oktober 2010 is niet verwerkt in dit rapport 9 Oxfam International, 2002, Mugged, Poverty in your coffee cup, De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 23

Oxfam Novib, ambassadeurs van het zelfdoen

Oxfam Novib is overtuigd van zelfdoen. Daarom steunen we projecten van mensen in ontwikke- lingslanden die zelf aan hun toekomst werken. En pakken we de oorzaken van armoede aan door (internationaal) te lobbyen en campagne te voeren. We werken samen met burgers, organi- saties, bedrijven en overheden. En met Oxfam, een groep van veertien ontwikkelingsorganisaties wereldwijd. Ons ideaal: een wereld waarin ieder- een een zelfstandig bestaan kan opbouwen, het zélf kan doen.

www.oxfamnovib.nl Postbus 30919 2500 GX Den Haag Nederland 070 - 3421777 De Nederlandse supermarkten doorgelicht | 24