UCHWAŁA NR VIII/57/2015 RADY GMINY W SKÓRCZU

z dnia 22 grudnia 2015 r.

w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz na lata 2016-2019

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1515) oraz art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2014 r. poz. 1446) Rada Gminy w Skórczu uchwala, co następuje: § 1. Przyjmuje się Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz na lata 2016-2019 w brzmieniu stanowiącym załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Skórcz. § 3. Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Pomorskiego i wchodzi w życie od 1 stycznia 2016 r.

Przewodniczący Rady Gminy w Skórczu

Andrzej Klin

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 1 Załącznik do Uchwały Nr VIII/57/2015 Rady Gminy w Skórczu

z dnia 22 grudnia 2015 r.

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY SKÓRCZ NA LATA 2016-2019.

Opracowała Teresa Romanowska- Kasperkiewicz sierpień-październik 2015r.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 1

SPIS TREŚCI: 1.Wstęp………………………………………………………………..1 2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami………………………………………………...... 2 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce……………………………………………………………...2 3.1. Obowiązek konstytucyjny ochrony zabytków……………….2 3.2 Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami…………3 3.3 Inne ustawy i rozporządzenia…………………………………..5 3.4 Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego..8 3.5 Definicje ……………………………………………………….9 3.6. Prawo międzynarodowe……………………………………...10 4.Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego...11 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami……………………………11 4.1.1.Narodowa strategia rozwoju kultury w lata 2004-2020…...13 4.1.2. Narodowy Program Kultury- Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004-2013…………..14 4.2. Relacje gminnego program opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu……………………………………………………….15 4.2.1 Strategia rozwoju województwa pomorskiego 2005- 2020…………………………………………………………16 4.2.2.Regionalny program operacyjny województwa pomorskiego na lata 2014-2020…………………………….16 4.2.3 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego…………………………………………...... 18 4.2.4. Program opieki nad zabytkami województwa pomorskiego na lata 2011-2014…………………………………………..19 4.2.5.Powiatowy program opieki nad zabytkami powiatu starogardzkiego na lata 2014-2017………………………...20 5.Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 2 kulturowego……………………………………………...... 20 5.1. Strategia Rozwoju Powiatu Starogardzkiego na lata 2014-2020...... 20 5.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy………………..21 5.2.1. Strategia Rozwoju społeczno-gospodarczego gminy na lata 2016-2024……………………………………………………...21 5.2.2. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Skórcz………………………………...22 5.2.3. Formy ochrony dziedzictwa kulturowego w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gminy Skórcz….23 5.3.Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy …………………………………………….23 5.3.1. Charakterystyka gminy …………………………………..23 5.3.2. Zarys historii gminy wraz z dziejami poszczególnych wsi…………………………………………………...... 24 5.3.3. Krajobraz kulturowy gminy Skórcz………………………28 5.3.4. Układy ruralistyczne………………………………….…..30 5.3.5 Architektura sakralna……………………………………...39 a. Kościoły………………………………………………….39 b. Kapliczki………………………………………………...41 c. Cmentarze……………………………………………….44 5.3.6. Zabudowa wsi………………………………………………...47 5.3.7. Zespoły dworsko-parkowe……………………………………54 5.3.8. Budynki kolejowe…………………………………………….56 5.3.9. Zabytki nieruchome………………………………………….57

5.3.10. Zabytki ruchome……………………………………………57 5.3.11. Zabytki archeologiczne……………………………………..57 5.3.12. Pomniki przyrody……………………………………………57 5.3.13. Gminna Ewidencja Zabytków……………………………….58 5.3.14. Zabytki w zbiorach muzealnych …………………………...58 5.3.15. Miejsca pamięci……………………………………...... 58

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 3 5.3.16. Dziedzictwo niematerialne………………………………….59 5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony…………………...62 5.3.1. Zabytki nieruchome gminy Skórcz wpisane do rejestru zabytków……………………………………………...... 62 5.3.2. Rejestr zabytków ruchomych…………………………………62 5.3.3. Obiekty archeologiczne wpisane do rejestru zabytków……..62 5.3.4. Pomniki przyrody wpisane do Rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody……………………………………….63 5.3.5. Obiekty proponowane do wpisu do rejestru zabytków………64 5.3.6. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy Skórcz…………64 5.3.7. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków……………………...64 6. Ocena stanu zachowania dziedzictwa kulturowego gminy. analiza szans i zagrożeń…………………………………………..70 7. Założenia programowe……………………………………………72 8. Instrumenty służące realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami…………………………………………………………...73 9. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami………...76 10.Źródła finansowania gminnego program opieki nad zabytkami………………………………………………………..77 Wzór uchwały w sprawie przyjęcia Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz na lata 2016- 2019.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 4 SKÓRCZ –GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI

1.WSTĘP Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2014 r., poz. 1446 z późniejszymi zmianami) nakłada na gminy obowiązek sporządzenia programu opieki nad zabytkami. Przyjęto wytyczne zawarte w poradniku metodycznym opracowanym przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków pt. Gminny program opieki nad zabytkami. Poradnik Metodyczny- Warszawa 2008 r. Podstawą do wykonania programu opieki nad zabytkami w gminie Skórcz było wykonanie przede wszystkim kart gminnej ewidencji zabytków, które dały pogląd na stan i liczebność obiektów zabytkowych. Przedmiotem opracowania w tym przypadku jest dziedzictwo kulturowe pozostające w granicach administracyjnych gminy Skórcz. Celem opracowania jest określenie podstawowych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami gminy Skórcz. Program Opieki nad Zabytkami ma za zadanie inicjować, wspierać i koordynować prace z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniać a także promować ochronę dziedzictwa kulturowego tego terenu. Jest on także podstawą współpracy między samorządem gminy a właścicielami obiektów zabytkowych oraz z Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Rozwijanie współpracy w kolejnych latach powinno przynieść społeczności gminy Skórcz wymierne korzyści w zachowaniu dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Program opieki nad zabytkami jest dokumentem wymagającym cyklicznej aktualizacji. Ponieważ niniejsze opracowanie powstało, jako pierwsze, powinno być istotnym punktem odniesienia dla programów powstających na kolejne okresy czteroletnie, z koniecznymi zmianami, które będą uwzględniać nowe uwarunkowania prawne i administracyjne oraz zmieniające się warunki gospodarcze i społeczne.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 5 2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Realizowanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów lokalnych. Zgodnie z brzmieniem art. 7 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. O samorządzie gminnym ( t.j. Dz. U. z 2015 r. poz.1515) „zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy m.in. Kultury (…), w tym (…) ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”. Zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. O ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza program opieki nad zabytkami swojej gminy na okres 4 lat. Podstawowym celem jego jest: 1.Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, 2. Uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, 3.Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, 4.Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, 5.Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami, 6.Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków, 7.Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami

3.UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE 3.1. Obowiązek konstytucyjny ochrony zabytków Na podstawie art. 5, art. 6 ust.1 i art. 86 Konstytucji RP zabytki zostały objęte ochroną zadeklarowaną, jako konstytucyjny obowiązek państwa i każdego obywatela. Głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. O ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U.z 2014 r., poz. 1446 z późn. zm.).

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 6 3.2. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Według zapisów art. 4 cytowanej wyżej ustawy ochrona zabytków polega w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej, działań mających na celu: 1.zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, 2.zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków, 3.udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, 4.przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę, 5.kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, 6.uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Zgodnie z art. 5 powyższej ustawy opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega w szczególności na zapewnieniu warunków: 1.naukowego badania i dokumentowania zabytku, 2.prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku 3.zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, 4.korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, 5.popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. W myśl art. 6 ustawy ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania: 1)zabytki nieruchome będące, w szczególności: -krajobrazami kulturowymi, -układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, -dziełami architektury i budownictwa, dziełami budownictwa obronnego, -obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, -cmentarzami, -parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 7 -miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji, 2)zabytki ruchome będące, w szczególności: -dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, -kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, -numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, -wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, -materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997r. O bibliotekach ( t.j. Dz. U. Z 2012 poz. 642 z późn. zmianami), -instrumentami muzycznymi, -wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, -przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji, Art. 6 ustawy mówi również, iż ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. W ustawie znajdują się zapisy precyzujące formy ochrony zabytków. Art. 7 ustawy stanowi, iż formami ochrony zabytków są: 1)wpis do rejestru zabytków, 2)uznanie za pomnik historii, 3)utworzenie parku kulturowego, 4)ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Ponadto uregulowania dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami znajdują się m.in. W poniższych ustawach: - Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2015 r., poz. 199. ze zm. ) z aktami wykonawczymi.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 8

-ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. –Prawo budowlane (tj. Dz. U. z 2013 r. poz. 1409 z późn. zm.), -ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. O gospodarce nieruchomościami (tj. Dz. U. z 2015 r. poz. 1774 z późn. zm.), -ustawie z dnia 25 października 1991 r. O organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturowej (tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 406 ze zm.).

3.3 Inne ustawy i rozporządzenia.

 Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r., poz.1409 ze zm.) w art. 39 jednoznacznie określa warunki uzyskania pozwolenia na budowę w przypadku prowadzenia prac budowlanych na obszarach objętych ochroną konserwatorską. W ust. 1 dotyczącym robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków sformułowano wymóg uzyskania pozwolenia właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę. W ust. 3 wskazano, że w stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. W przypadku robót budowlanych objętych obowiązkiem zgłoszenia, właściwy organ może nałożyć na inwestora obowiązek uzyskania pozwolenia na ich wykonanie, gdy wiąże to się z pogorszeniem stanu środowiska lub stanu zachowania zabytków. Mówi o tym art. 30 ust. 7 pkt 2 wym. ustawy.  Ustawa z 27 marca 2003 r. O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2015 r., poz. 199 ze zmianami). W art. 1 wskazane są wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, jako niezbędne do uwzględnienia w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Art.2 podaje definicję „dóbr kultury współczesnej”, które określono, jako niebędące zabytkami dobra kultury, takie jak pomniki, miejsca pamięci, budynki, ich wnętrza i detale, zespoły budynków, założenia urbanistyczne i krajobrazowe, będące uznanym dorobkiem współcześnie żyjących pokoleń, jeżeli cechuje je wysoka wartość artystyczna lub historyczna.

Art. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym stwierdza, że do zadań gminy należy, prowadzenie w granicach swojej właściwości

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 9 rzeczowej, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego, odnoszących się do obszaru powiatu i zagadnień jego rozwoju. W ustawie o planowaniu przestrzennym wielokrotnie wskazuje się na konieczność uwzględnienia stanu zachowania dziedzictwa kulturowego oraz dóbr kultury współczesnej zarówno w studium, w planach jak i w decyzjach o warunkach zabudowy.

 Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. O ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 ze zmianami). Ustawa określa warunki zezwoleń na usunięcie drzew i krzewów z terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków oraz opłaty za te czynności.

 Ustawa z 31 stycznia 1959 r. O cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2011 r. Nr 118, poz. 687 ze zm.). Definiuje, że wszelkie planowane prace na terenie cmentarza wpisanego do rejestru zabytków wymagają uzyskania zezwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Chodzi tu zarówno o prace konserwatorskie przy zabytkowych nagrobkach, prace porządkujące zieleń, małą architekturę, a także lokalizacje nowych grobów.

 Ustawa z 28 lipca 1983 r. O podatku od spadków i darowizn (Dz. U. Z 2015 r., poz. 86 ze zmianami).

W art. 4 ust.1 pkt. 9 stanowi, że zwalnia się od podatku nabycie w drodze spadku:

Lit. C) zabytków ruchomych, kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także dóbr kultury złożonych w museum, na co najmniej 2 lata, zgodnie z obowiązującymi przepisami,

Lit. D) przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami.

 Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. O gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2015 r. poz.1774 ze zmianami). Celami publicznymi w rozumieniu ustawy jest między innymi opieka nad nieruchomościami stanowiącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ( art.5) i ochrona Pomników Zagłady w rozumieniu przepisów o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady ( art. 5a). Ustawa w art. 13 ust.4 obliguje do uzyskania zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków na sprzedaż,

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 10 zamianę, darowiznę lub oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków albo wniesienie ich, jako wkładów niepieniężnych (aportów) do spółek, jeżeli stanowią one własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Art.29 ust.2 stanowi, że w razie sprzedaży, jeżeli przedmiotem umowy o oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste jest nieruchomość wpisana do rejestru zabytków, przy określaniu sposobu korzystania z tej nieruchomości można nałożyć, w razie potrzeby, na nabywcę obowiązek odbudowy lub remontu położonych na niej zabytkowych obiektów budowlanych, w terminie określonym w umowie. W sprawach ustanowienia trwałego zarządu, znaczenie ma art. 45 ust. 2a, na podstawie, którego w decyzji o ustanowienie trwałego zarządu na rzecz jednostki organizacyjnej będzie można nałożyć na nią obowiązek odbudowy lub remontu zabytkowych obiektów budowlanych, o ile znajdują się one na nieruchomości wpisane do rejestru zabytków.

Do art. 96 ust. 1 ustawy dodano ustęp 1a, który uzależnia dokonanie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta podziału nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków od uprzedniego uzyskania pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Natomiast art. 96 ust. 2 obliguje sąd, jeżeli prowadzi on postępowanie dotyczące podziału nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków, do zasięgnięcia opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków w tej sprawie.

 Ustawa z dnia 31 sierpnia 2011 r. O zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. z 2011r. Nr 207, poz.1230) daje możliwość dla organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego przyznawania stypendiów mających na uwadze wspieranie rozwoju umiejętności artystycznych oraz upowszechniania kultury i opieki nad zabytkami.  Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. O działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r . poz.1118 ze zmianami) w art. 4 ust.1, 3,4,13,16 w sferę zadań publicznych wpisuje zadania w zakresie podtrzymywania i upowszechniania tradycji, rozwój świadomości obywatelskiej i kulturowej, rozwój kultury, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego.

3.4.Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 11  Rozporządzenie Ministra Kultury z 9 lutego 2004 r. W sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (Dz. U. z 2004 r. Nr 30, poz. 259)

 Rozporządzenie Ministra Kultury z 1 kwietnia 2004 r. W sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 650)

 Rozporządzenie Ministra Kultury z 9 kwietnia 2004 r. W sprawie organizacji wojewódzkich urzędów ochrony zabytków (Dz. U. z 2004r. Nr 75, poz. 706)

 Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 18 kwietnia 2011 r. W sprawie wywozu zabytków za granicę (Dz. U. z 2011 r. Nr 89, poz. 510)

 Rozporządzenie Ministra Kultury z 10 maja 2004 r. W sprawie rzeczoznawców Ministra Kultury w zakresie opieki nad zabytkami (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1302)

 Rozporządzenie Ministra Kultury z 12 maja 2004 r. W sprawie odznaki „Za opieką nad zabytkami” (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1304)

 Rozporządzenie Ministra Kultury z 25 sierpnia 2004 r. W sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 212, poz. 2153)

 Rozporządzenie Ministra Kultury z 6 czerwca 2005 r. W sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (tekst jednolity w obwieszczeniu z 27 marca 2014 r. (Dz. U. z 2014 r., poz. 399)

 Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 26 maja 2011 r. W sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2011r. Nr 113, poz. 661)

 Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 27 lipca 2011 r. W sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich, badań architektonicznych przy

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 12 zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych( Dz. U. 2011 r. Nr 165, poz. 987).

 Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 13 marca 2015 r.(Dz. U. Z 2015r., poz.383), zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych,

3.5.Definicje Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami precyzyjnie określają definicje słownictwa związanego z ochrona zabytków. Należy przywołać za ustawą następujące definicje: 1.Zabytek- nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową 2. Zabytek nieruchomy - nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa w pkt. 1 3.Zabytek ruchomy –rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt. 1 4.Zabytek archeologiczny –zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem 5.Instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami – instytucję kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami, 6.Prace konserwatorskie –działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań 7.Prace restauratorskie –działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań 8.Roboty budowlane –roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku 9.Badania konserwatorskie –działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów zastosowanych

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 13 technologii, określenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również programu prac restauratorskich 10.Badania architektoniczne –działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń 11.Badania archeologiczne –działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego 12.Historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny –przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg 13.Historyczny zespół budowlany –powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi 14.Krajobraz kulturowy –przestrzeń historycznie ukształtowaną w wyniku działalności człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze 15.Otoczenie –teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków, w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.

3.6 Prawo międzynarodowe Problematyka ochrony zabytków, jako ważne zagadnienie dziedzictwa kulturowego znalazła swoje odbicie w konwencjach ratyfikowanych także przez Polskę. Są to:  Konwencja o ochronie dóbr kulturowych w razie konfliktu zbrojnego z 14 maja 1954 r. Przyjęta na Konferencji Międzynarodowej w Hadze oraz Drugi Protokół z 26 marca 1999 r. O ochronie i poszanowaniu dóbr kultury w czasie konfliktów zbrojnych ( błękitna tarcza)  Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z 16 listopada 1972 r. – zobowiązująca do ochrony, konserwacji, rewaloryzacji i przekazania przyszłym pokoleniom swojego dziedzictwa kulturowego.  Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego z 16 stycznia 1972 r. Stanowiąca, że dziedzictwo archeologiczne stanowi źródło „zbiorowej pamięci europejskiej i instrument działań historycznych i naukowych”.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 14  Europejska konwencja krajobrazowa z 22 października 2000 r. – dotycząca wdrażania polityki ochrony krajobrazu, jako dziedzictwa kulturowego, zwracająca uwagę na współpracę na szczeblu regionalnym i lokalnym dotyczących krajobrazu transgranicznego.  Konwencja UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego z 20 października 2005 r. Dotycząca ochrony różnorodności form wyrazu kulturowego tworzenia warunków rozwoju kultur i swobodnego oddziaływania na płaszczyźnie lokalnej, krajowej, międzynarodowej.  Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z października 2003 r. Ratyfikowana przez Polskę 8 lutego 20 Października 2005r.

4.UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 4.1.Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami są zbieżne z Gminnym Programem Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz. Cele te wymienione są w przedstawionych poniżej dokumentach: - Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2014- 2017 opracowany przez Ministerstwo Kultury I Dziedzictwa Narodowego, jako załącznik do Uchwały nr 125/2014 z 24.06.2014r. do Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Znajduje się w nim szereg zapisów mających istotny wpływ na niniejszy dokument. Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2014–2017 jest dokumentem utworzonym na podstawie przepisów art. 84 i art.8 ust. 1 u.o.z. W Krajowym programie ustalono Diagnozy stanu ochrony zabytków w Polsce w trzech podstawowych płaszczyznach: organizacji i zadań organów ochrony zabytków w Polsce, stanu zachowania zabytków w Polsce, w tym roli i znaczenia form ochrony zabytków oraz systemów informacji o zabytkach, komunikacji, porozumienia i współpracy w obszarze ochrony zabytków w Polsce. Na podstawie Diagnozy przeprowadzono analizę SWOT i w ścisłym powiązaniu z jej wynikami oraz w powiązaniu z celem 4 Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego (Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego), sformułowano cel główny krajowego programu a mianowicie wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 15 kreatywnego Polaków. Do realizacji celu głównego opracowano trzy cele szczegółowe: wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce, wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków, tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji, które z kolei realizowane będą w ramach szczegółowych zadań. Do wszystkich wymienionych w Krajowym programie celów i zadań opracowano szczegółowy harmonogram realizacji wraz z planem finansowym programu. Dokument jest uzupełniony o projekt systemu wdrażania, monitoringu i ewaluacji oraz analizę ryzyka. Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami 2014–2017 to horyzontalne tematy wiodące, których problematyka została poruszona w co najmniej dwóch obszarach diagnozy oraz dwóch celach szczegółowych. Są to: a. podniesienie sprawności i skuteczności działań organów ochrony zabytków, w tym jakości merytorycznej decyzji administracyjnych (szkolenia, standaryzacja działań, itp.), b. porządkowanie rejestru zabytków oraz stworzenie wiarygodnej metodologicznie diagnozy stanu zachowania zabytków nieruchomych (księgi rejestru A i C), c. zwiększenie uspołecznienia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; budowanie przez organy ochrony zabytków partnerskich relacji z obywatelami, jak i propagowanie postaw współodpowiedzialności społecznej za zachowanie zabytków (współpraca z mediami, wykorzystywanie mediów elektronicznych, konkursy, itp.), d. wdrożenie procesów kształtowania postawy krajobrazowej wśród organów ochrony zabytków, e. zwiększenie zaangażowania samorządów, ze szczególnym uwzględnieniem gmin, w ochronę i opiekę nad zabytkami oraz wzmocnienie zaangażowania społecznego na rzecz ochrony zabytków, w tym propagowanie parków kulturowych (ich stanowienie jest władczą kompetencją rad gmin), jako skutecznej formy ochrony zabytków. Zagadnienia horyzontalne nie tworzą dodatkowego poziomu w hierarchicznej strukturze dokumentu, zgodnie z jego podziałem na cel główny, cele szczegółowe i kierunki działania. W sposób istotny jednak wskazują zagadnienia priorytetowe w obszarze ochrony zabytków, przyjęte do realizacji do 2017 r.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 16

4.1.1. Narodowa Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz, jest zbieżny z głównymi zadaniami Programu Operacyjnego Uzupełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 –2020 pod nazwą „Dziedzictwo kulturowe”, a w szczególności z priorytetem dotyczącym rewaloryzacji zabytków nieruchomych i ruchomych. Jego celem jest w szczególności: -poprawa stanu zachowania zabytków, -zwiększenie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego (w tym także dziedzictwa archeologicznego), -kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele inne niż kulturalne, -zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki, -poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, -zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę. Beneficjentami Programu mogą być m.in. samorządowe instytucje kultury i jednostki samorządu terytorialnego. Zadania Programu będą realizowane poprzez: Priorytet 1. Rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych, realizowany bez udziału środków europejskich, dotyczący bezpośrednio: -ochrony i zachowania krajobrazu kulturowego wsi, -rewitalizacji, rewaloryzacji, konserwacji, renowacji, modernizacji i adaptacji na cele inne niż kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, w tym zespołów fortyfikacyjnych oraz budowli obronnych, parków i ogrodów, -rewaloryzacji i konserwacji zabytków budownictwa drewnianego, -rewaloryzacji zabytkowych cmentarzy oraz renowacji, ochronie i zachowaniu miejsc pamięci i martyrologii, -prowadzenia badań archeologicznych i zabezpieczenia zabytków archeologicznych, -konserwacji zabytków ruchomych (niewchodzących w skład zasobów muzealnych), w tym w szczególności wystroju i historycznego wyposażenia kościołów, -dokumentowania zabytków (w tym badania naukowe i inwentaryzacja),

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 17 -zabezpieczenia przed skutkami klęsk żywiołowych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem zagranicę zabytków ruchomych i nieruchomych, -ochrony zabytków na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego.

4.1.2. Narodowy Program Kultury - Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004-2013. Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” wynika z Narodowego Planu Rozwoju (uchwalonego ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. –Dz. U. Nr 116, poz. 1206 z późn. zm.). Służy on do wdrażania Narodowej Strategii Rozwoju Kultury w sferze dotyczącej opieki nad zabytkami. Jako uzupełnienie tych dokumentów, funkcjonuje również Sektorowy Program Operacyjny „Rozwój Kultury i Zachowanie Dziedzictwa Kulturowego” przyjęty przez rząd we wrześniu 2005 roku. Celem strategicznym Narodowego Programu Kultury jest intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. W przypadku Gminy Ryjewo powyższy cel może być realizowany dzięki następującym celom cząstkowym: -poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków, -kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne, -zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych. Za cel strategiczny Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Kultury i Zachowanie Dziedzictwa Kulturowego przyjęto tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności i znaczenia kultury, jako czynnika rozwoju społeczno – ekonomicznego. Cel ten będzie realizowany między innymi poprzez wdrażanie priorytetów w zakresie: -ochrony i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym, -budowy i rozbudowy infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym, -renowacji i konserwacji zabytków ruchomych. Działanie ukierunkowane jest na projekty z zakresu ochrony ruchomych obiektów dziedzictwa kulturowego o znaczeniu międzynarodowym, ogólnokrajowym i ponadregionalnym. Celem realizacji działania jest zachowanie dla przyszłych pokoleń ruchomych obiektów dziedzictwa kulturowego poprzez renowację, konserwację, a także zabezpieczenie przed zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 18 wywozem poza granice kraju. W ramach działania do realizacji przewiduje się projekty infrastrukturalne o wartości powyżej 100 tys. Euro. Wśród kwalifikujących się projektów są między innymi: -konserwacja zabytków ruchomych, niewchodzących w skład zasobów muzealnych, w tym w szczególności wystroju i historycznego wyposażenia kościołów, -zabezpieczenie przed skutkami klęsk żywiołowych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem zagranicę zabytków ruchomych i nieruchomych. Beneficjentami Programu mogą być między innymi jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, organizacje pozarządowe działające na zasadzie non-profit, kościoły i związki wyznaniowe oraz archiwa. Bardzo ważnym dokumentem, który pojawił się w ostatnich dniach jest Raport z konsultacji społecznych Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami 2013- 2016. Zamieszczony na stronie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Projekt Krajowego programu stanowi wykonanie upoważnienia ustawowego, zawartego wart. 84 i 85 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. O ochronie zabytków i opiece nad zabytkami(zwaną dalej u.o.z.). Obowiązek opracowania Krajowego Programu przez Generalnego Konserwatora Zabytków wynika natomiast z przepisu art. 90 ust. 2 pkt 1 tej ustawy.

4.2 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa.

4.2.1 Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego na lata 2005-2020. Bardziej długofalowym dokumentem jest „Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020” - Załącznik nr 1 do Uchwały nr 458/XXII/12 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 24 września 2012 roku. We wnioskach z analizy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa w p-kcie 4 określa się, że pomorskie charakteryzuje się unikatowym środowiskiem i walorami krajobrazowymi oraz różnorodnością kulturową, wynikającą z tożsamości regionalnej i lokalnej czerpiącej z dziedzictwa Kaszub, Kociewia, Powiśla, Żuław i innych części regionu oraz tradycji morskich i historycznych, w tym solidarnościowych. Dziedzictwo kulturowe coraz częściej traktowane jest, jako istotny czynnik rozwoju lokalnego (sposób na aktywizację gospodarczą, tworzenie nowych miejsc pracy oraz kreowanie pozytywnego wizerunku danego obszaru). Dodatkowo znaczenia zaczynają nabierać regionalne produkty kulinarne i żywność wysokiej, jakości. Region posiada także bogatą ofertę

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 19 turystyczną oraz jedną z największych w kraju baz noclegowych, koncentrującą się głównie w pasie nadmorskim. Województwo oferuje również szerokie możliwości uczestnictwa w kulturze. Liczne inwestycje w obiekty kultury oraz coraz ambitniejsze wydarzenia kulturalne (wystawy, spektakle i festiwale) pozwoliły na stworzenie nowej jakościowo oferty artystycznej rozpoznawalnej w skali krajowej i międzynarodowej. Wpływa to na wielokierunkowy rozwój turystyki czyniąc region jedną z kluczowych destynacji w kraju (3. Pozycja pod względem udzielonych noclegów). Niedostateczna jest jednak kompleksowość produktów turystycznych i kulturalnych oraz ich aktywna i spójna promocja. Województwo znajduje się w czołówce polskich regionów pod względem poziomu, warunków i jakości życia. Przekłada się to na zadowolenie z życia i pozytywne postrzeganie przyszłości przez mieszkańców. Program Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz jest zgodny ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego na lata 2005-2020.

4.2.2 Regionalny program operacyjny województwa pomorskiego na lata 2014-2020 W ramach Strategii Rozwoju Regionalnego Województwa Pomorskiego 2020 powstał Projekt regionalnego programu operacyjnego województwa pomorskiego na lata 2014-2020 (załącznik nr 2 do uchwały nr 627/54/15 Zarządu Woj. Pomorskiego z 30.06.2015). W Osi Priorytetowej 11. Środowisko w p-nkcie Działanie 11.4. Ochrona Różnorodności Biologicznej omawia się Cel szczegółowy: Zabezpieczone zasoby i walory przyrodnicze oraz krajobrazowe. W województwie pomorskim zwiększone działanie człowieka na środowisko skutkuje potrzebą podjęcia działań ochronnych wobec ponadprzeciętnych na tle kraju walorów przyrodniczych i krajobrazowych regionu, a także działań zabezpieczających obszary cenne przyrodniczo przed nadmierną penetracją przez ludzi, a z drugiej strony umożliwić społeczeństwu obcowanie i kontakt z przyrodą. W wyniku interwencji zachowana zostanie różnorodność biologiczna oraz walory przyrodnicze i krajobrazowe regionu, a także ograniczone zostanie dzialanie człowieka na środowisko, w szczególności związana z nasilającym się ruchem turystycznym oraz prowadzonymi inwestycjami. Wsparcie będzie skierowane na czynną ochronę przyrody przede wszystkim na obszarach chronionych, a w szczególności na terenach parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody, co prowadzić ma do ograniczenia degradacji środowiska oraz utraty zasobów różnorodności biologicznej. Dofinansowanie będą mogły uzyskać przedsięwzięcia dotyczące poprawy stanu cennych gatunków i siedlisk

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 20 przyrodniczych oraz ochrony ekosystemu strefy przybrzeżnej Morza Bałtyckiego, w tym m.in. Projekty w zakresie: monitoringu i ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych, opracowania i wdrażania programów odtwarzania i renaturalizacji ekosystemów, eliminacji obcych gatunków inwazyjnych. Wsparcie zostanie skierowane również na ochronę wód, w szczególności jezior i ekosystemów od wód zależnych. Możliwa będzie m.in. Rekultywacja jezior, urządzanie i zagospodarowanie terenów wokół rzek i zbiorników wodnych. Przewiduje się także dofinansowanie projektów polegających na opracowaniu planów ochrony dla parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody oraz realizacji zapisanych w nich działań. Wspierane będą projekty dotyczące zabezpieczania obszarów chronionych przed nadmierną i niekontrolowaną presją turystów, w szczególności związane z ukierunkowaniem ruchu turystycznego, w tym budowy, przebudowy lub rozbudowy małej infrastruktury takiej jak: ścieżki dydaktyczne, ścieżki rowerowe, szlaki turystyczne, parkingi, punkty i wieże widokowe, zadaszenia, platformy, punkty informacyjne. Umożliwiona będzie także realizacja projektów dotyczących ochrony i przywracania wartości ekologicznych środowiska miejskiego, przede wszystkim polegających na zwiększaniu powierzchni obszarów zieleni w miastach. Wsparcie będą mogły uzyskać również przedsięwzięcia dotyczące edukacji ekologicznej oraz zwiększania świadomości na rzecz zrównoważonego rozwoju i przeciwdziałania zmianom klimatu, w tym przedsięwzięcia związane z rozwojem systemów przetwarzania i udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie w skali regionalnej. Przewiduje się także budowę centrów edukacyjnych, obejmujących szerokie spektrum tematyczne z zakresu ochrony środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu, o jak największym zasięgu oddziaływania. Program ten, dotyczący ochrony krajobrazowej województwa jest zgodny z programem ochrony krajobrazowej gminy Skórcz..

4.2.3. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego, obowiązujący do dziś przyjęto dnia 30.09. 2002 r. Uchwałą nr 639/XLVI/02 a następnie został zmieniony 26.10.2009r. Uchwałą Nr 1004/XXXIX/09 (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 172 z dnia 16. 12. 2009 r. Poz. 3361). Jednocześnie przystąpiono do sporządzenia nowego Planu uchwałą nr 894/XLII/14 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dn. 28 lipca 2014 roku w sprawie przystąpienia do sporządzania

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 21 nowego planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego oraz sporządzania planu zagospodarowania przestrzennego metropolitalnego Trójmiasta. W dokumencie tym uznano ogólną zasadę długookresowego równoważenia rozwoju. Jedna z tych zasad jest stosowanie potrójnej integralnej ochrony wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazu. W rozdziale poświęconym systemowi ochrony środowiska kulturowego wskazano, że ochrona elementów dziedzictwa kulturowego jest częścią składową procesu kształtowania i ochrony ładu przestrzennego. Sformułowano następujące zasady zagospodarowania przestrzennego: A) Ochrona różnorodności dziedzictwa kulturowego wykształconego w wyniku wielu procesów kulturowych oraz dóbr kultury współczesnej. B) Ochrona zachowanych zespołów obiektów zabytkowych o wyrazistej tożsamości – nawet, jeśli poszczególne obiekty nie posiadają wybitnej wartości historycznej lub artystycznej. C) Wprowadzanie funkcji umożliwiających efektywne i racjonalne gospodarowanie obiektem zabytkowym. D) Unikanie przekształceń przestrzennych mogących zagrażać zasobom dziedzictwa kulturowego, np.: dysharmonijne lub szkodliwe sąsiedztwo. E) Stwarzanie przestrzennych warunków dla kontynuacji funkcji tożsamych dla tradycji miejsca, których podtrzymywanie jest racjonalne np.: targowe w śródmieściach miast o korzeniu średniowiecznym, rybołówstwo na wybrzeżu i rybactwo na Zalewie Wiślanym. F) Eksponowanie w strukturze przestrzennej, w panoramach i sylwetach miejscowości elementów najcenniejszych i udostępnianie miejsc o wysokich walorach kulturowych, w szczególności zabytków rangi światowej, europejskiej i krajowej oraz wybitnych dóbr kultury współczesnej.

4.2.4. Program Opieki Nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2011-2014 - przyjętej w dniu 28 luty 2011 r. Uchwałą nr 91/V/11 Sejmiku Województwa Pomorskiego (Dz.Urz.Woj.Pom. z 2011r. poz.1140). Głównym zadaniem programu jest zwiększenie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym województwa pomorskiego służące zachowaniu zabytków, budowaniu tożsamości regionalnej oraz promocji turystycznej regionu. celem programu jest kontynuacja dotychczasowych działań oraz dążenia do znaczącej poprawy stanu zasobów regionu, jako uchronienie obiektów. Cel strategiczny realizowany jest w ramach trzech priorytetów:

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 22  odnowa dziedzictwa kulturowego miast i wsi (w tym: zachowanie dziedzictwa kulturowego miast i wsi regionu służące budowaniu tożsamości mieszkańców oraz promocji turystycznej, ożywienie obszarów zabytkowych zespołów ruralistycznych oraz urbanistycznych);  ochrona kulturowego dziedzictwa morskiego i rzecznego (w tym: zachowanie dziedzictwa morskiego i rzecznego służące budowaniu tożsamości mieszkańców oraz promocji turystycznej, ochrona krajobrazu kulturowego strefy przybrzeżnej, zachowanie zanikającej kultury materialnej portów morskich i rzecznych oraz wsi rybackich, odnowa i ożywienie zdegradowanych obszarów portowych i poprzemysłowych związanych z przemysłem morskim. pielęgnowanie i promocja bogatych tradycji morskich kraju i regionu oraz tradycji lokalnych związanych z życiem codziennym mieszkańców strefy przybrzeżnej, ekspozycja najcenniejszych zabytków dziedzictwa morskiego i rzecznego);  badanie, dokumentacja i promocja dziedzictwa kulturowego, (w tym: specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczególnych obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych związane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym)

Gminny program opieki nad zabytkami gminy Skórcz jest zgodny z Programem Opieki Nad Zabytkami Województwa Pomorskiego.

4.2.5. Powiatowy program opieki nad zabytkami powiatu starogardzkiego na lata 2014-2017. Program został przyjęty do realizacji uchwałą nr XXXV/291/2014r. Rady Powiatu Starogardzkiego z dnia 7 marca 2014 r. (Dz.Urz.Woj. Pom. Z 2014r. poz.1293) Omawia on wszelkie podstawy prawne i strategie krajowe dotyczące powiatu z uwzględnieniem gminy Skórcz. Charakteryzuje też wszelkie zasoby stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego powiatu a tym samym jego części czyli gminę Skórcz. Powiat Starogardzki jest ściśle związany z kulturą kociewską, która obejmuje gminę Skórcz. Program charakteryzuje także dawną zabudowę wiejską powiatu wraz z układami wsi, budownictwo sakralne, układy zieleni jak i zabytki archeologiczne. Program opieki nad zabytkami gminy Skórcz jest zgodny z powiatowym programem opieki nad zabytkami.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 23 5.UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO. ZGODNOŚĆ PROGRAMU Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI NA POZIOMIE POWIATU 5.1 Strategia Rozwoju powiatu starogardzkiego na lata 2014-2020. Oprócz analizy SWOT strategia przedstawia scenariusze i wizje rozwoju powiatu w problematyce gospodarczej, społecznej, komunikacji, edukacji. Powiat w wymienionych dziedzinach posiada duże możliwości rozwojowe jednak jego zaplecze wymaga dużego uaktywnienia. W interesującej nas dziedzinie opieki nad zabytkami istnieją bariery w obszarze kultury dotyczą głównie braku aktualizacji stanu wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego regionu (brak badań naukowych w zakresie etnografii, etnologii, antropologii kulturowej, zmierzających do identyfikacji obecnych wyróżników charakteryzujących Kociewie). Do barier należy zaliczyć również stosunkowo niski poziom świadomości regionalnej społeczności zamieszkującej teren Kociewia oraz brak utożsamiania się z regionem i kulturą regionalną. W powiecie starogardzkim brakuje atrakcyjnej substancji zabytkowej, która stanowiłaby magnes dla turystów i stanowiła koło zamachowe dla działań promocyjnych. Na niskim poziomie jest również system monitoringu, kontroli i ochrony istniejących obiektów zabytkowych na terenie powiatu, któremu brakuje spójności i kompleksowości. W dziedzinie promocji brakuje działań upowszechniających dziedzictwo kulturowe regionu wśród mieszkańców powiatu oraz praktycznych rozwiązań zmieniających mentalność i negatywny stosunek społeczeństwa do spraw związanych z ochroną zabytków. Na niskim poziomie są również świadczone usługi turystyczne, wynikające z braku standardów, infrastruktury pomocniczej (brak dostępu do obiektu zabytkowego, brak fachowej obsługi przewodnickiej, dotyczy również ośrodków wypoczynkowych i powiązania ich oferty z ofertą innych obiektów). W powiecie starogardzkim brakuje zachęt dla inwestorów, którzy zechcieliby inwestować w obszarze kultury, turystyki i rekreacji na terenie powiatu. Strategia rozwoju powiatu starogardzkiego jest zgodna z Gminnym Progarmem opieki nad zabytkami gminy Skórcz.

5.2 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy.

5.2.1. Strategia Rozwoju społeczno gospodarczego gminy na lata 2016- 2024r.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 24 Dokument ten jest długofalową wizją dla gminy na najbliższe dziewięć lat. Omawia wiele strategicznych problemów ważnych dla rozwoju gminy. W pierwszej kolejności określono stan aktualny. Diagnoza obejmuje przegląd najważniejszych elementów struktury społeczno-gospodarczej gminy. Szczególny nacisk położono na omówienie następujących zagadnień:  sytuacji demograficznej i społecznej,  stanu infrastruktury technicznej, w szczególności spraw infrastruktury telekomunikacyjnej, energetycznej i gazowniczej, kanalizacji, gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami, infrastruktury drogowej,  stanu infrastruktury społecznej, w szczególności bazy materialnej oświaty i wychowania, zagadnień pomocy społecznej, służby zdrowia, kultury oraz sportu i rekreacji,  sytuacji gospodarczej,  problematyki przestrzennej i mieszkaniowej. W następnych rozdziałach przedstawiono:

 Określenie potencjału rozwojowego,  analiza możliwości rozwoju  Wizja Rozwoju,  Określenie Programów Strategii Gminy,  Koordynacja strategii z innymi dokumentami strategicznymi,  Określenie zasad monitorowania i aktualizacji strategii,  Przygotowanie i przedłożenie Radzie Gminy projektu Strategii. W oparciu o powyższą metodę wyznaczone zostały kierunki rozwoju Gminy. Na poziomie szczegółowym zadanie realizacji strategii jest przejęte przez dokumenty operacyjne (budżety i WPF).

5.2.2. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Skórcz. Ważną zasadą, która winna być uwzględniona w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Skórcz jest zastosowanie ustaleń, wskazań i wytycznych niniejszego Programu Opieki nad Zabytkami gminy Skórcz. Mówi o tym Ustawa o ochronie i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. z 2014r. poz. 1446 ze zm.) w rozdz. 2 art. 19 :

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 25 W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków; 3) parków kulturowych. 1a. W decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego uwzględnia się w szczególności ochronę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków. Studium zagospodarowania przestrzennego z 2004r. jest nadal odniesieniem do podejmowanych decyzji. Dopóki Rada Gminy nie uchwali znowelizowanej wersji Studium obowiązuje dokument dotychczasowy. Studium zgodnie z regulacjami ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie ma związku bezpośredniego z wydawanymi decyzjami o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (rozdział 5 ustawy). Ponadto projekt aktualizacji studium jest już przygotowany do uchwalenia o planowany termin sesji - 27 listopad 2015r., zatem „konsultacje” projektu już się zakończyły, minął nawet termin wnoszenia uwag do projektu. Po tym czasie wydawano jedynie decyzje o warunkach zabudowy inwestorów. Obecnie przygotowany jest projekt będący w trakcie konsultacji. Składa się ono z trzech części 1. Kierunki zagospodarowania przestrznnego. Polityka przestrzenna. 2. Uwarunkowania. 3. Uzasadnienie przyjętych rozwiązań i synteza ustalań.

Projekt aktualizacji sporządzany jest, jako realizacja uchwały Nr XXIII/186/2013 Rady Gminy Skórcz z dnia 19 czerwca 2013 r. W studium określa się strukturę przestrzenną gminy, dokonuje się kwalifikacji i przeznaczenia poszczególnych obszarów gminy, a także wstępnej lokalizacji

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 26 przestrzeni publicznych i infrastruktury publicznej. Zawarte w dokumencie wytyczne dotyczące kształtowania zagospodarowania, uszczegóławiane następnie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, służą do koordynacji ustaleń planistycznych, stanowiąc gwarancje dla integracji przestrzeni gminy (to ważne, gdy w obszarze gminy może funkcjonowac wiele oddzielnych planów miejscowych dla wybranych jej fragmentów). Funkcja promocyjna dokumentu polega między innymi na wskazaniu obszarów atrakcyjnych inwestycyjnie lub turystycznie. Studium informuje o zamierzeniach władz lokalnych, wyraża filozofię rozwoju przestrzenno-gospodarczego gminy. W projekcie podkreślono, że mimo cennych walorów zabudowy wsi jak i układów ruralistycznych nie sporządzono dotychczas Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami. Obecnie wykonany program będzie podstawą do do działania w tym zakresie.

5.2.3. Formy ochrony dziedzictwa kulturowego w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gminy Skórcz. W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego nie uwzględniano problematyki ochrony zabytków gminy Skórcz. Temu ma służyć obecny gminny program opieki nad zabytkami.

5.3. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy.

5.3.1 Charakterystyka gminy. Gmina Skórcz jest położona w południowej części województwa pomorskiego, na obszarze Kociewia Polnego, w powiecie starogardzkim, w jego południowej części, w odl. ok. 20 km od ośrodka powiatowego – miasta Starogard Gdański, w niewielkiej odległości od węzła autostradowego Kopytkowo (na terenie gminy Smętowo Graniczne) autostrady A1, w sporej odległości do większych ośrodków miejskich. Południowa część gminy obejmuje fragment Borów Tucholskich i jest objęta ochroną obszaru Natura 2000. Gmina graniczy z gminami powiatu starogardzkiego: Bobowo, Smętowo, Osiek, miasto Skórcz, Lubichowo i gminą Morzeszczyn w powiecie tczewskim. Gmina ma charakter typowo rolniczy z niewielkimi obszarami turystycznymi słabo zagospodarowanymi. Powierzchnia terenu gminy ma urozmaicone ukształtowanie. Występuje tu wysoczyzna morenowa falista i pagórkowata, a także równice sandrowe i doliny rzeczne rzek Węgiermucy i Szorycy oraz liczne zagłębienia wypełnione torfami i

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 27 mułami. Sieć rzeczna jest słabo rozwinięta, występuje tu jedno jezioro Czarnoleskie. Chronione przyrodniczo obszary to: Obszar chronionego krajobrazu Borów Tucholskich oraz obszar Natura 2000 ze specjalnym obszarem ochrony ptaków w płd. części gminy; 7 pomników przyrody (drzewa); od wschodu gmina graniczy z planowanym Kociewskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Gmina posiada sporo walorów kulturowych (zabytki archeologiczne, tradycje Kociewia, liczne obiekty warte ochrony) oraz walory przyrodnicze płd. części obszaru gminy podnoszących atrakcyjność rekreacyjno-turystyczną gminy.

5.3.2. Zarys historii gminy wraz z dziejami poszczególnych wsi. W latach 1905-1906 powstała linia o znaczeniu lokalnym: Skarszewy – Starogard – Skórcz – Smętowo. Ostatnia oddana została do użytku w 1912 r. odnoga ze Skórcza do Szlachty. Rozwijał się również przemysł; początkowo powstawały manufaktury, z czasem pojawiły się zmechanizowane fabryki. Równocześnie z przemysłem rozwijało się rolnictwo i leśnictwo. W wyniku I wojny światowej powstały warunki do stworzenia niepodległego państwa polskiego. W powiecie starogardzkim tuż po zakończeniu wojny władzę sprawował nadal landrat pruski. Na skutek presji i żądań opinii polskiej, od listopada 1918 r. przy landracie urzędował komisarz polski. Ludność polska powiatu starogardzkiego utworzyła ponadto Powiatową Radę Ludową, która zabezpieczała mienie społeczne oraz powołała do życia straż policyjną i leśną oraz władzę administracyjną. Należy sądzić, że podobne rady ludowe powstały w końcu 1918 r. na terenie części gmin powiatu starogardzkiego. Rada powiatowa i rady gminne odegrały w latach 1918- 1920 na terenie powiatu poważną rolę administracyjną. Po odejściu ze Starogardu w końcu 1919 r. garnizonu pruskiego zadania pilnowania porządku w mieście i powiecie przejęły straże obywatelskie, do momentu przekazania ich oddziałom wojska polskiego. Do Skórcza wojsko polskie wkroczyło 27 stycznia 1920 r., zaś do Starogardu – 29 stycznia 1920 r. W czasach II Rzeczpospolitej Starogard był siedzibą sądu grodzkiego i okręgowego. W 1934 r. wskutek przekroczenia liczby 3 tysięcy mieszkańców, prawa miejskie otrzymał Skórcz. 2 września 1939 r. do Starogardu wkroczyły wojska niemieckie. Wraz z wybuchem II wojny światowej ziemia starogardzka znalazła się w obrębie III

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 28 Rzeszy; Powiat Starogardzki włączony został do Okręgu Gdańsk – Prusy Zachodnie. 3 września 1939 r. w Skórczu założono obóz tymczasowy dla ludności polskiej, zlikwidowany w listopadzie tego samego roku. 7 marca 1945 r. wojska radzieckie wyparły armię niemiecką. Wskutek długotrwałych działań wojennych teren powiatu starogardzkiego doznał poważnych zniszczeń, wiele budynków przemysłowych i mieszkalnych zostało podpalonych, a maszyny i urządzenia fabryczne skradzione. 30 marca 1945 r. powiat starogardzki wszedł w skład nowo utworzonego województwa gdańskiego. Siedzibą ówczesnego powiatu był Starogard. W chwili utworzenia Powiat Starogardzki składał się z dwóch miast Skórcza, Starogardu oraz dziewięciu gmin Bobowo, Kaliska, Leśna Jania, Lubichowo, Osieczna, Osiek, Skórcz, Starogard, Zblewo. Z końcem 1954 r. w miejsce gmin wprowadzono gromady. Powiat przestał istnieć z dniem 1 czerwca 1975 r., a jego obszar w całości włączono do województwa gdańskiego. W 1999 r. wprowadzono nową reformę administracyjną, w ramach, której zlikwidowano między innymi województwo gdańskie i utworzono województwo pomorskie. Przywrócono również powiaty, jako jednostki średniego szczebla administracji samorządowej, a więc również Powiat Starogardzki. Na terenie gminy Skórcz na uwagę pod względem ochrony konserwatorskiej oraz ich walorów historycznych, zasługują następujące wsie:

Barłożno – Dawne nazwy: 1354 rok – Schenckerberg, 1402-1415 Schenkerberg (od nazwiska komtura grudziądzkiego Ditricha von Schenkenberg), 1510 rok – Balusno, 1570 rok- Schenberg lub Barlusznie, 1584 rok - Barloschno. Obecnie wieś jest największą w gminie Skórcz. Wieś – owalnica ze śladami osadnictwa neolitycznego, wzmiankowana w XIII wieku. W jej pobliżu odkryto grodzisko. Powstał tu kościół z XIV-XV wieku. Ceglany, otynkowany, o bogatym wyposażeniu barokowym i rokokowym. Legenda głosi, że miał tu miejsce niegdyś przemarsz wojsk napoleońskich. Urodził się tutaj Feliks Bolt – poseł i senator II Rzeczypospolitej.

Czarnylas – Dawne nazwy wsi to Schwartzimvalde, Czarnilas, Schwarzwald. Natrafiono tu na ślady neolitycznego osadnictwa. Wieś w dokumentach pojawiła się w 1352 roku. Między Czarnymlasem a Pączewem odbyła się w 1433 roku potyczka husytów z Krzyżakami. W XIV wieku powstał tu kościół z kamieni

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 29 polnych i cegły w stylu gotyckim, orientowany, niewielki. Po pożarze w 1924 roku został odbudowany i powiększony o nawy boczne. W czasie II Wojny Światowej ofiarą padło 30 Polaków, oraz wieża kościoła. Odbudowano ją w 1950 roku.

Mirotki – Dawne nazwy wsi pojawiające się na przestrzeni wieków to Myrothkj, Mjrotki, Mirotken, Kischdorf, Mniemotki (gwar). Pierwsze zapiski pochodzą z 1341 roku, wieś była w posiadaniu szlacheckim.

Miryce – Pochodzenie i powstanie wsi Miryce nie zostało dostatecznie wyjaśnione. Istnieje wprawdzie wzmianka z roku 1341, mówiąca o podniesieniu przez Krzyżaków miejscowości Miryce na prawo chełmińskie, jednakże na mapach topograficznych z lat 1796 – 1802 nie widnieją w tym miejscu żadne zabudowania poza folwarkiem Olszewik. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego z lat 1880 – 1895 również nie podaje nazwy Miryce, Mirytz czy Mirzyce. Jest, zatem mało prawdopodobne, że wieś Miryce istniała w wieku XIV. Na przełomie XVIII/XIX wieku właścicielem majątku Miryce była rodzina niemieckiego pochodzenia Bade. Majątek, którego zabudowania dwukrotnie strawił ogień został sprzedany w roku 1903. W roku 1909 do lutego 1945, majątek był rozparcelowany przez niemiecką komisję kolonizacyjną i zasiedlony rodzinami niemieckim.

Pączewo – Dawne nazwy miejscowości to: Ponczewo, Ponschsfelde, Ponschau, Ponczau, Reischfelde. Odkryto tu ślady osadnictwa neolitycznego. W wiekach I- V przebiegał tędy szlak bursztynowy. Osiedle wzmiankowane w 1354 r. W XIV w. powstał kościół gotycki kamienno-ceglany, orientowany, z cztero kondygnacyjną, kwadratową, ciężką wieżą. W 1920 r. urodził się tu mąż stanu, wojewoda pomorski, Jan Brejski. Ofiarą II Wojny Światowej padło 11 Polaków.

Ryzowie – nazwa wsi pochodzi od nazwiska właściciela Rüss, dawniej zwany Rüsshof. Folwark został założony w 1857 roku. Dziś po nim zostały ślady zniszczonego parku.

Wielki Bukowiec –Dawne nazwy wsi to: Buckowietz, Bukowicz, Bukowica, Gross Bukowitz, Piątki. W 1789 roku był tu folwark szlachecki, a przy nim trzy dymy (domy). Ofiarą II Wojny Światowej padło 15 mieszkańców. W październiku 1939 r. Franciszek Kula z Wielkiego Bukowca służył w armii

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 30 francuskiej, a potem w lotnictwie angielskim. Zasłużył się w wielu akcjach powietrznych na froncie, raz został zestrzelony jednak uciekł z niewoli niemieckiej.

Wolental – na polu między drogami do Wielkiego Bukowca i Czarnegolasu odkopano cmentarzysko grobów skrzynkowych z lat 700-400 p.n.e. Miejscowość została zasiedlona przez Krzyżaków w XIV w. W 1458 roku należała do pierwszego wojewody pomorskiego, Jana z Jani. W wojnie trzynastoletniej została całkowicie zniszczona. W II połowie XVI w. była własnością królewską, przynależną do starostwa gniewskiego. Wiosną 1919 roku wybuchł tak zwany "Czarny Strajk" rolny w majątku Niemca Hortstmanna. Miejscowość została wyzwolona 4 marca 1945 roku. Majątek poniemiecki rozparcelowano. Nazwa jest dwuczłonowa i wygląda na pierwotnie niemiecką, od słowa Wolle (wełna) i Thal (dolina). Według innych jest polsko-niemiecką mieszaniną, gdyż pierwszy człon wygląda na słowiański, bo pochodzący od słowa wola (wieś, która ma wolę, czyli prawo czynszowe). Dawne nazwy krzyżacka - Wonnenthal z (Wonne = rozkosz, słodycz) i Wollenthal (XIV w., niemiecka - Wolenthal, hitlerowska - Wollenthal, Kleinwallenthal).

Wielbrandowo – wieś w źródłach pojawia się już w 1402 roku, jako Hildenbrandsdorf. Później znana, jako Wyelblondowo, Wielbrądowo, obecna nazwa funkcjonuje od 1893 roku. Na początku miejscowość była własnością krzyżacką, po roku 1466 była już własnością królewską. Miejscowość została ponownie zasiedlona po wojnach szwedzkich 1655-1660. W 1675 roku król Polski Jan III Sobieski potwierdził akt nadania Wielbranowa sołtysowi, jaki uzyskał on już uprzednio od jednego ze starostów osieckich. Mocą tego dokumentu jego ziemia była wolna od opłat. W 1789 roku miejscowość była nadal wsią królewską z sołtysem i dobrami oddanymi w wieczystą dzierżawę

5.3.3. Krajobraz kulturowy gminy Gmina leży na pograniczu dwóch regionów fizycznogeograficznych: Borów Tucholskich Wschodnich i Pojezierza Starogardzkiego. Bory Tucholskie stanowią jedną z największych części krajowego płata ekologicznego- kompleksu leśnego w Polsce. Lasy to głównie drzewa sosnowe. Krajobraz gminy jest umiarkowanie zróżnicowany. Najciekawsze walory krajobrazowe znajdują się w rejonach zbiorników wodnych i śródleśnych polan. Pojezierze starogardzkie to dość duże i jednorodne powierzchnie wysoczyzn morenowych falistych i

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 31 równinnych z dość żyznymi glebami użytkowanymi, jako grunty orne. Urozmaiceniem terenu są doliny rzek zwłaszcza dopływy Wierzycy takie jak: Wietcisy, Węgiermucy, Janki oraz dolina Motławy z jej dopływem Szpęgawa. W dolinach tych rzek teren jest najbardziej zróżnicowany. Występują tu lasy o przewadze drzew liściastych a także zbiorowiska roślinne wodne, torfowisk czy łąk. Kompleksy leśne na terenie gminy prawie w całości podlegają ochronie.

Gmina Skórcz jest położona na Kociewiu - regionie etniczno-kulturowym, którego odrębność określa przede wszystkim gwara kociewska. Z punktu widzenia geograficznego teren ten nie jest wyodrębniony. Obszar gminy był od wieków przyjazny dla zakładania siedzib ludzkich. Świadczą o tym liczne znaleziska np. z epoki kamiennej i okresu żelaza, groby skrzynkowe i urny twarzowe odkryte w okolicach miejscowości Barłożno, Pączewo, Czarnylas, Wolental. Stałe osadnictwo miało tu miejsce już od wczesnego średniowiecza. Zachowało się kilka miejscowości o czytelnym układzie wsi placowych: Barłożno, Pączewo, Wielbrandowo. Pierwsze wzmianki pisane o tych miejscowościach pochodzą z XIV w z okresu krzyżackiego, ale osady istniały już zapewne wcześniej. Oprócz wymienionych w XIV w. istniały także wsie Czarnylas, Mirotki, a od XV w Wolental. Jedna z większych wsi to Wielki Bukowiec (XVII w.) W XVIII i XIX wieku powstawały także niewielkie osady: Mielniczki, Nowy Bukowiec, leśnictwa – Drewniaczki, Wielki i Mały Zajączek, oraz folwarki na terenie wsi Czarnylas, Mirotki czy też folwark poza obrębem wsi Barłożno. Wieś Miryce powstała prawdopodobnie w miejscu dawnego folwarku Olszewik należącego niegdyś do wsi Mirotki. Krajobraz kulturowy gminy uformowany w okresie średniowiecznym pozostawał niezmieniony w swoim zasadniczym kształcie. Zmiany w krajobrazie kulturowym związane są z parcelacją majątków od drugiej połowy XIX wieku. Zabudowa rozproszona pojawiła się najwcześniej w okolicach wsi Pączewo, następnie postępowała w innych rejonach gminy przez cały wiek XX. Jednocześnie wyludniały się dawne zwarte wsie o rodowodzie średniowiecznym takie jak Wolental, Mirotki. Pod koniec XVIII i w XIX w zmieniła sie struktura przestrzenna wsi, w których zakładano folwarki np. Wolental, Mirotki, Czarnylas. Zakładano także folwarki na peryferiach dotychczasowych wsi jak np. trzy folwarki w Barłożnie czy folwark w Ryzowie. Od początku XX w. powstawała

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 32 rozproszona zabudowa, która w sposób niekontrolowany rozprzestrzeniła się na terenie dzisiejszej gminy. Do dnia dzisiejszego zachowała się w znacznym stopniu sieć historycznych dróg, w tym dróg alejowych. W zasobach kultury materialnej w gminie zachowały sie obiekty architektury sakralnej - koscioły w Barłożnie, Pączewie i Czarnymlesie, a także wiele murowanych kapliczek przydrożnych. W kilku wsiach zachowały się ślady dawnych założeń dworsko-parkowych z zachowanymi dworami, budynkami gospodarczymi i przemysłowymi jak np. w Czarnymlesie, Barłożnie czy Mirycach. Architektura zachowanych domów włościańskich mieszkalnych i gospodarczych ma charakterystyczne cechy okresu prosperity z końca XIX w. i pocz. XX w. Wiele z nich to obiekty murowane, mniej jest zachowanych obiektów drewnianych, o tradycyjnej formie zabudowy. Najbardziej charakterystyczne pod względem zabudowy są miejscowości Wielki Bukowiec i Pączewo. Niestety nie zachowały się obiekty dawnych młynów, wiatraków, tartaków, cegielni. Z obiektów związanych z linią kolejową zachowały się budynki dawnych dworców w Pączewie i Mirotkach. W obszarze gminy znajdujemy też ciekawe przykłady dawnych budynków szkolnych o tradycyjnej architekturze z pocz. XX w. Niestety większość z nich zostało mocno zmodernizowanych jak np. w Czarnymlesie, Pączewie czy Wolentalu. Najlepiej zachowała się ceglana szkoła w Mirotkach. Ważne również dla gminy są miejsca kultu religijnego jak kapliczki, krzyże przydrożne, miejsca pochówków.

5.3.4. Układy ruralistyczne (na wybranych przykładach) W obrębie zachowanych, historycznych układów ruralistycznych najważniejsze jest zachowanie skali i charakteru zabudowy. Wskazania konserwatorskie postulują przestrzeganie następujących zasad:  Zachowanie proporcji rzutu (wzajemna relacja pomiędzy szerokością a długością oraz wysokością podmurówki, wysokością kondygnacji, wysokością poddasza, kątem nachylenia połaci dachowych).  nie stosowanie materiałów budowlanych obcych regionalnej tradycji budowlanej.  Stosowanie kolorystyki znanej z regionalnej tradycji budowlanej.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 33  Komponowanie nowej zabudowy w historyczny, istniejący układ topograficzno-przestrzenny.  nowa zabudowa winna wprowadzać w obszar gminy obiekty harmonijnie wpisujące się w krajobraz kulturowy obszaru, nawiązujący w swoim wyrazie architektoniczno – estetycznym do kociewskich tradycji budowlanych.  nowa zieleń winna być odpowiednio kształtowana przy nowej zabudowie a także zachowane istniejące zadrzewienia i zakrzewienia przydrożne oraz śródpolne.

Barłożno ( niem. Barloschno)

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 34

Analiza układu przestrzennego  Duża wieś placowa (owalnicowa) z zachowanym historycznym układem i częściową zabudową.  W części środkowej wsi kościół z dawnym przykościelnym cmentarzem.  Na pd-zach od kościoła zachowany cmentarz katolicki – użytkowany. Wskazania konserwatorskie.  Bezwzględne zachowanie historycznego układu wsi z niezabudowanym placem wewnątrz.  Nowa zabudowa niska o charakterze i gabarytach podobnych do dawnej, bez kolizji z historycznym układem, może zostać wprowadzona jako uzupełnienie.

Czarnylas (niem. Schwarzwald)

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 35

Analiza układu przestrzennego  Wieś placowa z kościołem i zachowanym miejscem cmentarza katolickiego usytuowanego w pd-wsch części wsi, w rozwidleniu dróg do Wielkiego Bukowca i Wolentala.  Zachowany budynek dawnej szkoły jak i w niewielkiej części budynki z końca XIX w. i pocz. XX w.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 36  Po zachodniej stronie wsi- dawne, dość duże założenie dworsko- folwarczne, które uległo prawie całkowitemu przekształceniu również przez dobudowę nowych budynków jak i zniszczenie dawnego parku. Zachował się obszerny budynek pałacu, zamieszkały, ale dość zniszczony oraz budynek mieszkalny. Wskazania konserwatorskie.  Zachowanie układu placowego wsi bez jej zabudowy wewnątrz. Zachowanie historycznej zabudowy wsi. Nowa zabudowa niska o charakterze i gabarytach podobnych do dawnej, bez kolizji z historycznym układem, może zostać wprowadzona, jako uzupełnienie.  Uporządkowanie dawnego założenia dworsko- folwarcznego bez wprowadzania nowej zabudowy. Odrestaurowanie dawnego pałacu i bezwzględne zachowanie pozostałych, historycznych budynków folwarcznych. Nasadzenie zieleni wysokiej- próba odtworzenia dawnego parku.

Mirotki (niem. Mirotken)

Analiza układu przestrzennego  Wieś ulicowa z częściowo zachowaną zabudową. W części północnej zagrody z początku XX wieku. Przy głównej drodze do Mirotek kilka zagród z domami murowanymi i drewnianymi jak i budynkami gospodarczymi.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 37  Zachowany ceglany budynek dworca oraz dwie kapliczki.  W części pd wsi zniszczony zespół dworsko folwarczny. Wskazania konserwatorskie.  Zachowanie historycznego układu wsi wraz z jej zabudową. Nowa zabudowa niska o charakterze i gabarytach podobnych do dawnej, bez kolizji z historycznym układem, może zostać wprowadzona jako uzupełnienie.  Zachowanie budynku dworca  Zachowanie i opieka nad dwiema kapliczkami.  Uporządkowanie dawnej zabudowy dworsko –folwarcznej.

Miryce (niem. Mititz)

Analiza układu przestrzennego  Wieś ulicowa z częściowo zachowana z zabudową obustronną wzdłuż głównej drogi.  W południowej części dawne założenie dworsko - folwarczne z reliktami cmentarza na terenie parku dworskiego- obecnie nieczytelnego.  Dawna „Kolonia”- miejsce osadzenia przybyszów z Niemiec z pocz. XX w. mocno przekształcone, zachowane jedynie pojedyncze zagrody.

Wskazania konserwatorskie

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 38  Zachowanie układu wsi ulicowej wraz z jej historyczną zabudową oraz częściową zabudową historyczną dawnej „Kolonii”  Zachowanie pojedynczych, pozostałych obiektów dawnego założenia dworsko-parkowego. Ochrona drzewostanu wraz z oznaczeniem miejsca dawnego cmentarza.  Nowa zabudowa niska o charakterze i gabarytach podobnych do dawnej, bez kolizji z historycznym układem, może zostać wprowadzona jako uzupełnienie.

Pączewo (niem. Ponschau)

Analiza układu przestrzennego  Historyczny układ wsi został dobrze zachowany wraz z układem dróg. Powstanie wsi zostało dostosowany do nierównej rzeźby terenu wynikającej z bliskości doliny rzeki.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 39  Kościół zachowany w dobrym stanie.  W dobrym stanie zachowały się po str. pd-zach wsi zabudowania dworca oraz poczty wraz z budynkami mieszkalnymi.  Część zabudowy historycznej zmodernizowana zatraciła swój dawny charakter. Wskazania konserwatorskie.  Zachowanie historycznego układu wsi wraz z zabudową.  Nie dopuszcza się modernizacji historycznej zabudowy- zachowanie jej dawnego charakteru.  Nowa zabudowa niska o charakterze i gabarytach podobnych do dawnej, bez kolizji z historycznym układem, może zostać wprowadzona jako uzupełnienie.

Wielki Bukowiec ( niem. Gross Bukowitz)

Analiza układu przestrzennego.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 40  Wieś ulicowa z zachowanym historycznym układem i zachowaną częściowo zabudową także wzdłuż bocznych dróg.  Zachowana kapliczka w rozwidleniu dróg do Wolentala i Czarnegolasu  od zachodu, przy wyjeździe ze wsi zachowany krzyż.

Wskazania konserwatorskie.  Zachowanie historycznego układu wsi ulicowej wraz z zabudową.  Nie dopuszcza się modernizacji historycznej zabudowy- należy zachować jej dawny charakter.  Nowa zabudowa niska o charakterze i gabarytach podobnych do dawnej, bez kolizji z historycznym układem, może zostać wprowadzona jako uzupełnienie już istniejącej współczesnej

Wolental. (niem. Wollenthal)

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 41

Analiza układu przestrzennego.  Wieś wielodrożna z zachowanym układem historycznym i dawną, w niewielkiej części zachowaną zabudową wzdłuż dwóch równoległych dróg  Dawne założenie folwarczne w pn-wsch części zdewastowane i nieczytelne.  Historyczna zabudowa przekształcona i zmodernizowana.  Budynek szkoły z 1915r. z pobliskimi zabudowaniami Wskazania konserwatorskie  Bezwzględne zachowanie układu wsi wielodrożnej  Nowa zabudowa niska o charakterze i gabarytach podobnych do dawnej, bez kolizji z historycznym układem, może zostać wprowadzona jako uzupełnienie już istniejącej współczesnej.

Wielbrandowo

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 42

Analiza układu przestrzennego.  Układ dawnej wsi placowej w zaniku- nieczytelny  W niewielkiej części zachowana dawna zabudowa  Dawny, niewielki majątek w pd-wsch części wsi zniekształcony  Zachowane dwie kapliczki- jedna w części pn-zach , druga w części wsch  Cmentarz poewangielicki oddalony ok. 400m od centrum wsi w kierunku zach Wskazania konserwatorskie  Próba odtworzenia dawnego placu bez zabudowy  Nowa zabudowa niska o charakterze i gabarytach podobnych do dawnej może zostać wprowadzona jako uzupełnienie już istniejącej współczesnej.

5.3.5 Architektura sakralna a. Kościoły Kościoły w gminie Skórcz to wspaniałe trzy świątynie o proweniencji gotyckiej, które zostały przebudowane w XVII i XVIII w. Na szczęście dla potomnych zachowano w kościołach w Barłożnie i Czarnymlesie ściany gotyckie z pięknymi attykami, a w Pączewie przysadzistą wieżę z blendami zwieńczoną wspaniałym gotyckim szczytem.

Barłożno

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 43

Kościół parafialny pw. św. Marcina -jednonawowy został wybudowany w XV w. o czym świadczy gotycka ściana od str. pn-wsch. W XVIII w. przebudowany w stylu barokowym. Jego wyposażenie barokowo-rokokowe można zaliczyć do najcenniejszych na Kociewiu.

Pączewo

Gotycki kościół pw. NMP w Pączewie pochodzi z połowy XIV wieku. Orientowaną świątynię Zwiastowania NMP wybudowano z kamieni polnych i cegieł. Przysadzista, czterokondygnacyjna wieża z renesansowymi szczytami powstała w XVII wieku. Podczas restauracji kościoła w roku 1913 powiększono pochodzące także z XVII wieku kaplice boczne. Z wyposażenia warto zwrócić

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 44 uwagę na barokowy ołtarz główny z kurdybanami oraz rokokowe ołtarze boczne i ambonę. Czarnylas

Bardzo interesujący kościół pw. św. Andrzeja Apostoła powstał w XIV w. przebudowany w XVII w. Od str. prezbiterium zachowana gotycką ścianą kamienna wraz ze szczytem.

b. Kapliczki Barłożno

Kapliczka z datą 1946r. – prawdopodobnie na miejscu dawnej kapliczki lub też odnowiona dawna.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 45

Kapliczka z 1947r.

Mirotki

Kapliczka z pocz. XX w. na końcu wsi od str.pn

Druga kapliczka usytuowana na krańcu pd wsi

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 46 Pączewo

Koniec XIX w.

Kolumna z figurą św. Józefa z Dzieciątkiem- 1891r.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 47

Wielki Bukowiec

Kapliczka usytuowana wewnątrz wsi na rozwidleniu dróg- pocz XX w.

c. Cmentarze Czarnylas W Czarnymlesie znajdują się dwa cmentarze katolickie. Jeden, wokół kościoła w zasadzie jest skromną pozostałością dawnego, drugi użytkowany.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 48 Cmentarz przy kościele parafialnym p.w. św. Andrzeja Apostoła. Zachowane obecnie dwa nagrobki z metalowymi ogrodzeniami z przełomu XIX/XX w.

Czynny cmentarz katolicki jest dawnym cmentarzem, na którym zachowało się kilka nagrobków przedwojennych oraz jedyne drzewo stuletnia lipa.

Miryce

Cmentarz w parku, przy dawnym majątku pocz. XIX w. –XX w. dziś nieistniejący.

Pączewo

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 49

Cmentarz epidemiczny koniec XVIII w.

Cmentarz katolicki XIX-XX w. z pomnikiem w formie wysokiego cokołu z 1878 r. Ryzowie

Cmentarz ewangelicki 1848r.

Wielbrandowo- cmentarz ewangilelicki z poł. XIX w.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 50 Wielki Bukowiec – cmentarz pocholeryczny, bezwyznaniowy, poza wsią, na którym prawdopodobnie pochowano żołnierzy z 1812r.

5.3.6.Zabudowa wsi. Najstarsze budynki mieszkalne wsi gminy Skórcz w większości pochodzą z pierwszej połowy XIX w. Budownictwo mieszkalne rozwijało się oczywiście w całym XX w. Były to typowe domy parterowe lub półtora piętrowe z czerwonej cegły, ze skromnymi detalami w formie gzymsów, nadproży, obramień okien i drzwi. Przykryte są one dachami dwuspadowymi lub naczółkowymi, czasami z mieszkalnym poddaszem. Ich w miarę jednolity charakter świadczy o pewnym wzorcu i modzie na ten typ budynków. Obok tego zachowało się trochę domów drewnianych z pięknymi, ozdobnymi obramieniami okien i drzwi szczególnie w Wielkim Bukowcu. Spotyka się też domy częściowo tynkowane z ceglanym detalem na elewacjach. Obok domów z bogatszą dekoracją na elewacjach znajdujemy skromne, niewielkie domki, ale też o zaskakującej architekturze i detalu jak np. dom w Mirotkach nr 57. Oto przykłady zabudowy z niektórych wsi:

Barłożno 64

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 51 Barłożno 51

Czarnylas 14

Mirotki 49

Mirotki 57

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 52

Miryce 12

Miryce 22

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 53 Miryce 29

Miryce 8

Pączewo 35

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 54 Pączewo 64

Wielki Bukowiec 5

Wielki Bukowiec 8

Wielki Bukowiec 78

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 55

Wielki Bukowiec 52

Wielki Bukowiec 57

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 56 Wielki Bukowiec 63

Wielki Bukowiec 79

Drewniane budynki gospodarcze. Mirotki obok nr 62

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 57

5.3.7. Zespoły dworsko-parkowe. Zespoły dworsko parkowe w gminie Skórcz zachowały się w niewielkiej ilości. Zostały one zniszczone w czasie działań ostatniej wojny jak i po wojnie lub zostały one całkowicie przekształcone i straciły swój pierwotny charakter. Niemniej są świadectwem, że na tym terenie istniały duże folwarki z dworami i otaczającą je zielenią. Są to relikty zespołu w Barłożnie, Czarnymlesie czy w Wielbrandowie.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 58 Czarnylas 21

Barłożno 100

Z zespołu dworko- parkowego zachował się jedynie dwór w bardzo złym stanie. Dawny otaczający je park został wycięty, pozostało jedynie kilka drzew na granicy dawnego założenia.

Wolental

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 59

Po dawnym założeniu dworsko-parkowym zniszczonym w czasie działań wojennych pozostał starodrzew dawnego parku.

5.3.8.Budynki kolejowe Budynki kolejowe powstawały też wg określonego wzoru architektonicznego. W pobliżu sytuowane były budynki mieszkalne w podobnym charakterze, w których mieszkała obsługa kolei. W bardzo dobrym stanie zachowały się dworce w Mirotkach i Pączewie.

Mirotki

Pączewo

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 60

5.3.9. Zabytki nieruchome Rejestr zabytków. Działaniami administracyjnymi w zakresie wpisu obiektu do rejestru zabytków zajmuje się Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków, który z urzędu bądź na wniosek strony - właściciela lub użytkownika obiektu, rozpoczyna procedurę wpisu. W etapie przygotowawczym gromadzone są informacje i materiały dokumentacyjnych (w tym dokonuje się oględzin obiektu), mające potwierdzić wartość danego obiektu dla dziedzictwa narodowego. Całe postępowanie zakończone jest wydaniem przez WKZ decyzji, która - o ile strony nie wniosą sprzeciwu czy uwag - nabiera mocy prawnej. Wówczas to zabytek otrzymuje numer rejestru zgodny z kolejnym zapisem w księdze rejestru zabytków. Odrębne księgi rejestru zabytków prowadzone są w trzech kategoriach: A – zabytek nieruchomy, B – zabytek ruchomy, C – zabytek archeologiczny Na terenie gminy znajduje się 107 obiektów wpisanych do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków.

W Rejestrze Zabytków Pomorskiego Konserwatora Zabytków znajdują się dwa obiekty wpisane do rejestru: w Barłożnie kościół parafialny pw św. Marcina oraz w Pączewie kościół parafialny pw Zwiastowania NMP.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 61

5.3.10. Zabytki ruchome Do rejestru zabytków ruchomych województwa pomorskiego wpisano wyposażenie dwóch kościołów: w Barłożnie kościół parafialny pw. św. Marcina oraz w Pączewie kościół parafialny pw. Zwiastowania NMP.

5.3.11. Zabytki archeologiczne W rejestrze zbytków archeologicznych znajdują się trzy obiekty. Są to dwa cmentarze w Czarnymlesie oraz w Pączewie a także osada w Kranku.

5.3.12. Pomniki przyrody Na terenie gminy znajduje sie 7 zarejestrowanych pomników przyrody – są to drzewa, usytuowane w Czarnymlesie (teren parafii i cmentarza), w Mirycach (teren parku), w Ryzowie (grupa drzew na terenie cmentarza ewangelickiego), oraz w miejscowości Zajączek (na terenie leśniczówki Zajączek). Dla pomników przyrody i ich najbliższego otoczenia obowiązują przepisy ustawy o ochronie przyrody.

5.3.13. Gminna ewidencja zabytków. Gminna ewidencja zabytków składa się z kart adresowych wykonanych w formacie A-4, które zawierają adres zabytku, nazwę obiektu, datowanie, fotografie i mapy. W formie rozszerzonej - opis obiektu wraz ze stanem zachowania. Punktem wyjścia dla wykonania kart adresowych jest wykaz wojewódzkiej ewidencji zabytków zamieszczonej na stronie internetowej Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Gdańsku, do którego wójtowie gmin lub prezydenci miast mogę dodać inne obiekty, ważne dla opracowywanego terenu. Karty adresowe zaopatrzone w aktualne fotografie, stanowią dokumentację historycznej architektury regionu, pozwalającą określić specyfikę zachowanego zasobu.

5.3.14. Zabytki w zbiorach muzealnych. Na terenie gminy nie istnieją muzea ani izby regionalne poza miastem Skórcz, które jest objęte osobnym programem ochrony zabytków

5.3.15. Miejsca pamięci Barłożno

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 62 W roku 1979 postawiono we wsi obelisk ku czci ofiar terroru hitlerowskiego, w latach 1939-45 zostało zamordowanych 22 Polaków z Barłożna i okolic. Pączewo Na cmentarzu znajduje się kilka zbiorowych mogił – groby ofiar terroru hitlerowskiego z podobozu Sztutowo. Ryzowie W 1983 roku w Ryzowie postawiono obelisk z tablicą pamiątkową ku czci ofiar terroru z okresu II wojny światowej zamordowanych w latach 1943-45.. Wolental W 1982 roku postawiono obelisk z tablicą pamiątkową ku czci ofiar terroru z okresu II wojny światowej 1939 – 45, mieścił się tu starogardzki oddział więzienia pracy przymusowej. Wielbrandowo Tablica pamiątkowa na murze szkoły, ku czci Franciszka Gracza, działacza w walce o polskość przeciwko germanizacji, zamordowanego przez esesmanów w 1939 roku. W Wielbrandowie urodził się Jakub Fankidejski członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu i współpracownik Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego.

5.3.16. Dziedzictwo niematerialne. Na definicję wartości niematerialnych składa się dziedzictwo kulturowe przekazywane z pokolenia na pokolenie, odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i historią, co zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej. W 2011 r. Polska przyjęła Konwencję UNESCO z 2003 r. w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Jednym z głównych celów Konwencji jest zapewnienie przetrwania niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Toteż zalecane jest rozpoznanie i udokumentowanie zachowanych jego elementów, a także zabezpieczanie, a następnie promowanie, przede wszystkim poprzez odpowiednio przygotowaną edukację. Najważniejszymi elementami tego dziedzictwa są zachowane tradycje oraz język jako podstawowy nośnik przekazu. Kociewie to jeden z trzech stosunkowo łatwo dających się określić regionów Pomorza Gdańskiego. Określić zarówno pod względem terytorialnym, kulturowym, jak i tożsamości regionalnej mieszkańców, czyli poczucia

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 63 przynależności do danego regionu. Kociewie to region etniczno-kulturowy na Pomorzu Gdańskim, położony na lewym brzegu Wisły w dorzeczu Wdy i Wierzycy, obejmujący wschodnią część Borów Tucholskich. W przybliżeniu Kociewie zajmuje obszar obecnych powiatów starogardzkiego, tczewskiego i północnej części świeckiego, zamieszkany przez ok. 300 000 mieszkańców. Część mieszkańców regionu posługuje się gwarami kociewskimi. Ze względu na to, że przynależność terenów do tego obszaru jest definiowana na podstawie kryteriów etnicznych oraz językowych (gwarowych) dotyczących zamieszkującej je ludności, granice tego terytorium są dość płynne, niemniej gmina Skórcz należy do Kociewia. Trzeba zauważyć, że już po I wojnie światowej osiedlała się tu także ludność napływowa. Skórcz jest częścią powiatu starogardzkiego, którego najcenniejszym dziedzictwem niematerialnym jest zachowany dialekt kociewski. Wielu badaczy zajmowało się gwarą kociewską. Obecnie do wytrwałych badaczy dialektu kociewskiego zaliczyć można prof. Marię Pająkowską-Kensik. W swojej pracy naukowej i popularyzatorskiej zajmuje się głównie dialektem kociewskim na tle kultury. Oprócz popularnego „Słowniczka gwary kociewskiej”, wydała „Słowotwórstwo rzeczowników w dialekcie kociewskim” oraz rozprawę „Język a kultura ludowa” Obecnie gwary kociewskie ulegają w dużym stopniu wpływom języka ogólnego, jednak pewne cechy gwarowe utrzymują się nadal bardzo dobrze. Dzięki zaznaczającej się coraz wyraźniej tendencji do podkreślania odrębności regionalnych, następuje ożywienie gwar kociewskich np. poprzez artykuły w lokalnej prasie, wydawnictwa z opowiadaniami (gadkami) kociewskimi, czy konkursy recytatorskie. Wśród mieszkańców zachowały się zwyczaje ściśle związane z rokiem liturgicznym Kościoła Katolickiego, a wynikające z bacznej obserwacji przyrody, pracy na roli i stosunków międzyludzkich. Są one w niektórych wypadkach różne od obyczajów spotykanych gdzie indziej na wsi w Polsce. Wśród nadal praktykowanych jest np.: zwyczaj tłuczenia butelek w domu panny młodej w przeddzień wesela, zwanym z niemiecka polterabendem lub płatanie w sylwestrową noc psot i figlów polegających na wyciąganiu sąsiadom furtki i bramy. Do dziś zachowała się wśród Kociewiaków duża ilość tradycyjnych pieśni i tańców, które stały się tematem wielu publikacji. W pamięci mieszkańców gminy pozostają też opowieści, wspomnienia czy legendy jak np. w Barłożnie o jednym

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 64 ze szlaków napoleońskich na Moskwę, który prowadziła między innymi przez Osiek – Czarne – Mirotki – Barłożno – Lipią Górę – Gniew. Do popularyzacji pieśni i tańców kociewskich przyczyniają się obecnie zespoły regionalne: Zespół „Barłożanki”, Zespół Pieśni i Tańca „Kociewie”, Kapela Kociewska oraz Kociewie „Retro” oraz Kociewskie Gzuby ze Starogardu Gdańskiego a także zespół Lubichowskie Kociewiaki z Lubichowa, Rokockie Kociewiaki z Rokocina. Ośrodek kultury kociewskiej skomasował się głównie w Starogardzie Gdańskim stolicy powiatu. Ważną rolę w gromadzeniu historycznych i regionalnych materiałów odgrywa Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd. Niematerialnymi elementami dziedzictwa kulturowego są także historyczne i geograficzne nazwy miejscowości, ich fragmentów, rzek, jezior czy części lasów, łąk i bagien. Większość nazw ziemi starogardzkiej datowana jest na okres średniowiecza. Inne nazwy są odzwierciedleniem historii ich powstania jak Wycinki, które ulokowały się na terenie wyciętego w XVIII w. lasu. Często nazwy miejscowości nadawano od charakterystycznych roślin lub zwierząt występujących na danym terenie lub ukształtowania terenu (Bobrowiec – bóbr, Borzechowo – bór, Dąbrówka – dąbrowa, Okole – zakole rzeki, Zdrójno - zdrój). Natomiast, jeśli chodzi o samą nazwę Kociewie, zgodnie ze stwierdzeniem historyków, nazwa ta jest zupełnie nieznana w źródłach średniowiecznych. Jednak w przekazach źródłowych z XVII i XVIII wieku istnieją zapisy, z których dowiadujemy się, że miejscowości należące do klucza pogódkowskiego, będącego własnością cystersów pelplińskich, były określane, jako kaszubskie, tym samym możemy domniemać, że w XVII i XVIII wieku, a zapewne też i wcześniej rozróżniano terytorium Kaszub i Kociewia. Nazwa Kociewie zaczęła upowszechniać się dopiero na początku XIX w. (Koczewie), a właściwe jej pochodzenie nie zostało dotychczas jednoznacznie wyjaśnione. Zdaniem historyków, określenie to wywodzi się od rzeczownika kocza, oznaczającego szałas, kuczę (chatę). Inni wywodzą tę nazwę od chaty, nazywanej przez niemieckich osadników przybyłych na te ziemie w XVI wieku -kot, kote, lub też od staropolskich wyrazów używanych w różnych regionach Polski- kocéwie (wiórzysko, śmietnisko), kociwo (perz, chwasty), kociwia (ogrodowizny). Istnieją również podobieństwa do staropolskich określeń kocewie (bagno), kocewo (błoto), koczawa (strumień), kocawa (rzeka), koczewy (staw) oraz do zapożyczonego z języka rosyjskiego wyrażenia kocévьe (koczewie), oznaczającego koczowisko, obozowisko, co ma historyczne uzasadnienie, gdyż w XVIII wieku na tych terenach obozowały wojska rosyjskie.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 65 Ważnym na terenie gminy Skórcz w propagowaniu kultury regionalnej są Koła Gospodyń Wiejskich w Barłożnie, Mirotkach, Pączewie, Wielkim Bukowcu czy Czarnymlesie (przepisy kulinarne). Panie biorą udział w miejscowych dożynkach, ale też W Jarmarku Dominikańskim w Gdańsku gdzie występują ze swoimi, regionalnymi potrawami. Nie bez znaczenia jest też działanie w tym obszarze Biblioteki Gminy Skórcz z siedzibą w Pączewie i filiami w świetlicach wiejskich. Współorganizatorami wielu działań na terenie gminy są także Ochotnicze Straże Pożarne. Wspomnieć też należy o stowarzyszeniu Łan z Wolentala, które to zrobiło ciekawy film o Wolentalu.

5.3 Zabytki objęte prawnymi formami ochrony.

5.3.1. Zabytki nieruchome gminy Skórcz wpisane do Rejestru Województwa Pomorskiego. Obecnie w rejestrze zabytków nieruchomych województwa pomorskiego znajdują się następujące obiekty:

Lp. Miejscowość/adres Obiekt Nr rejestru Data wpisu

1 Pączewo Kościół parafialny 306 13.08.1962r. pw. Zwiastowania NMP 2 Barłożno Kościół parafialny 318 07.09.1962r. pw. św. Marcina

5.3.2 Rejestr zabytków ruchomych

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 66 1 Barłożno Wyposażenie 92 17.05.1972 kościoła parafialnego pw.św. Marcina

2 Pączewo Wyposażenie 104 30.09.1972r. kościoła parafialnego pw. Zwiastowania NMP

5.3.3 Obiekty archeologiczne wpisane do rejestru zabytków. Lp Miejscowość/adres Obiekt Nr rejestru Data wpisu 1 Czarnylas Cmentarzysko płaskie 143/ Archeol. 1971-03-31 datowane jest na okres Kl.IV/620/13 lateński wczesnej 40/71 epoki żelaza 2 Kranek Osada otwarta 170/Archeol. 1971-11-21 datowana na okres Kl.IV/6200/4 wczesno średniowiecz. 561/71 3 Pączewo Cmentarzysko płaskie 239/Archeol. 1972-12-06 datowane jest na Kl.IV/6200/1 wczesną epokę żelaza 17/72 (okres Hallstatt C)

5.3.4. Pomniki przyrody wpisane do do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora przyrody. Lp. Wymiary pomnika Nazwa pomnika w rejestrze WKP przyrody przyrody w dniu kontroli 1 obwód pnia - 1,45 m

drzewo - żywotnik wysokość - 8 m 710 zachodni wiek - 83 lat

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 67 2 obwód pnia - 2,65 m

drzewo - lipa wysokość - 21 m 711 drobnolistna wiek - 103 lat 3 obwód pnia - 3,15m

drzewo - dąb wysokość - 21 m 712 bezszypółkowy wiek - 183 lat 4 grupa drzew obrośniętych obwód pnia bluszczem: - klony 6 szt. od 0,82 m do 3,50 m

713 - lipy 3 szt. - jesion 1 wysokość - 8 - 20 m szt. wiek - ca 180 lat - buk 1 szt. 5 obwód pnia - 3,80m

drzewo - buk wysokość - 22 m 714 zwyczajny wiek - 170 lat 6 obwód pnia - 4,20 m

drzewo - dąb wysokość - 23,00 m

wiek - 200 lat 7 obwód pnia - 3,40 m

drzewo - dąb wysokość - 25,00 m

wiek - 150 lat

5.3.5. Obiekty proponowane do wpisu do rejestru zabytków. Kościół pw. św. Andrzeja Apostoła w Czarnymlesie powstał w XIV w. przebudowany w XVII w. Od str. prezbiterium zachowana gotycką ścianą kamienną wraz ze szczytem.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 68

5.3.6. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy Skórcz. Kościoły: Kościół parafialny pw. św. Marcina w Barłożnie Kościół pw. św. Andrzeja Apostoła w Czarnymlesie Kościół parafialny w Pączewie pw. Zwiastowania NMP Drewniana zabudowa wsi Wielki Bukowiec

5.3.7. Zabytki w Gminnej Ewidencji Zabytków

Niebieskim kolorem oznaczono dodatkowe karty wykonane poza WEZ.

L.P. GMINA MIEJSCOWOŚĆ ULICA NR OBIEKT budynek mieszkalny 1. Skórcz Barłożno 1 ( d.nr 40) 2. Skórcz Barłożno 3 budynek mieszkalny budynek mieszkalny 3. Skórcz Barłożno 4a ( d.7) między szkołą nr 23 obok 4. Skórcz Barłożno spichlerz a domem nr 22 22 5. Skórcz Barłożno 24 budynek mieszkalny 6. Skórcz Barłożno 27 budynek mieszkalny 7. Skórcz Barłożno 45 budynek mieszkalny 8. Skórcz Barłożno 49 budynek mieszkalny 9. Skórcz Barłożno 51 budynek mieszkalny 10. Skórcz Barłożno 54 budynek mieszkalny 11. Skórcz Barłożno 59 budynek mieszkalny 12. Skórcz Barłożno 59 budynek gospodarczy 13. Skórcz Barłożno 62 budynek mieszkalny-plebania 14. Skórcz Barłożno kościół p.w. św. Marcina BP. ogrodzenie kościoła p.w. św. 15. Skórcz Barłożno Marcina w centrum cmentarz przykościelny, 16. Skórcz Barłożno wsi katolicki, pow. 0,08 ha 17. Skórcz Barłożno 63 budynek mieszkalny 18. Skórcz Barłożno 64 budynek mieszkalny 19. Skórcz Barłożno 66 budynek mieszkalny 20. Skórcz Barłożno na skraju wsi kapliczka ( 1946 r.)

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 69 W pn cześci 21. Skórcz Barłożno placu kapliczka wiejskiego relikty zespołu dworsko- parkowego i słupki bramne 22. Skórcz Barłożno 100 wiodące na teren d.parku, (d.wł. rodziny Boltów) na terenie wsi, Cmentarz parafialny, katolicki, 23. Skórcz Barłożno oddalony od pow. 0,63 ha kościoła 140 m w kier płd 24. Skórcz Barłożno Układ ruralistyczny na terenie wsi,przy szosie, cmentarz parafialny, katolicki, 25. Skórcz Czarnylas ok.100 m na pow. 1,02 ha płd od kościoła cmentarz przykościelny katolicki 26. Skórcz Czarnylas (krzyże nagrobne przy kościele i nagrobek z ogrodzeniem kościół p.w. św. Andrzeja 27. Skórcz Czarnylas Apostoła 28. Skórcz Czarnylas ogrodzenie kościoła budynek mieszkalny 29. Skórcz Czarnylas 2 ( d.1) 30. Skórcz Czarnylas 3 budynek mieszkalny-plebania 31. Skórcz Czarnylas 6 budynek mieszkalny 32. Skórcz Czarnylas 9 budynek mieszkalny 33. Skórcz Czarnylas 10 budynek szkoły 34. Skórcz Czarnylas 14 budynek mieszkalny 35. Skórcz Czarnylas 21 pałac 36. Skórcz Czarnylas park przypałacowy 37. Skórcz Czarnylas 22 budynek ( świetlica ) gorzelnia ( wł. Rolnicza S-nia 38. Skórcz Czarnylas 22A Produkcyjna Zwycięstwo) 39. Skórcz Czarnylas komin gorzelni 40. Skórcz Czarnylas układ ruralistyczny na krańcu 41. Skórcz Mirotki kapliczka ( I ) wsi

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 70 42. Skórcz Mirotki kapliczka ( II ) 43. Skórcz Mirotki 42 budynek mieszkalny 44. Skórcz Mirotki 43 budynek mieszkalny 45. Skórcz Mirotki 49 budynek mieszkalny 46. Skórcz Mirotki 57 budynek mieszkalny 58/ 47. Skórcz Mirotki budynek d.szkoły 59 48. Skórcz Mirotki 61 a budynek mieszkalny obok zespół 4 budynków drewnianych 49. Skórcz Mirotki nr ( mieszkalne i gosp.) 62 50. Skórcz Mirotki 71 budynek mieszkalny 51. Skórcz Mirotki 71b budynek mieszkalny 52. Skórcz Mirotki dworzec PKP 53. Skórcz Mirotki budynek WC (PKP) 54. Skórcz Miryce 6 budynek mieszkalny 55. Skórcz Miryce 7 budynek mieszkalny 56. Skórcz Miryce 8 budynek mieszkalny 57. Skórcz Miryce 12 budynek mieszkalny 58. Skórcz Miryce 22 budynek mieszkalny 59. Skórcz Miryce 23 budynek mieszkalny 60. Skórcz Miryce 25 budynek mieszkalny 61. Skórcz Miryce 28 budynek mieszkalny 62. Skórcz Miryce 29 budynek mieszkalny 63. Skórcz Miryce 29 budynek gospodarczy

64. Skórcz Miryce 31 spichlerz ( d. nr 30) obok 65. Skórcz Miryce nr park 32 w parku, 66. Skórcz Miryce przy cmentarz , pow. 40 m.kw. d.majątku 67. Skórcz Pączewo 2a budynek mieszkalny 68. Skórcz Pączewo 12 budynek d.szkoły 69. Skórcz Pączewo 27 plebania 70. Skórcz Pączewo 28 budynek mieszkalny budynek mieszkalny ( d. klub 71. Skórcz Pączewo 35 prasy) 72. Skórcz Pączewo 40 budynek mieszkalny 73. Skórcz Pączewo 44 dom z budynkiem gospod. 74. Skórcz Pączewo 63 budynek mieszkalny

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 71 75. Skórcz Pączewo 64 budynek mieszkalny kościół paraf. p.w. Zwiastowania 76. Skórcz Pączewo NMP 77. Skórcz Pączewo kapliczka przy kościele cmentarz przykościelny , pow. w centrum 78. Skórcz Pączewo 0,07 ha, zachowane 2 metalowe wsi krzyże 79. Skórcz Pączewo kolumna z figurą św.Józefa 80. Skórcz Pączewo dworzec kolejowy PKP budynek WC w zespole dworca 81. Skórcz Pączewo kolejowego PKP 82. Skórcz Pączewo układ ruralistyczny leży przy szosie , na terenie wsi , cmentarz parafialny, katolicki, 83. Skórcz Pączewo od kościoła pow. 0,5 ha oddalony ok.100 m w kier.płd-wsch poza wsią, oddalony na płn od centrum cmentarz epidemiczny 84. Skórcz Pączewo ok.800 m od ( bezwyznaniowy) szosy Skórcz -Pączewo ok.40 m w kier zach. poza wsią w otooczeniu pól uprawnych, oddalony na cmentarz ( pogorzelców) 85. Skórcz Pólko płn-zach bezwyznaniowy ok.150 m. od drogi łączącej Pólko z Wolentalem 86. Skórcz Ryzowie 22 budynek mieszkalny 87. Skórcz Ryzowie park podworski

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 72 położony ok.600 m na płn-wsch od centrum wsi , od szosy cmentarz ewangelicki, pow.0,1 88. Skórcz Ryzowie Skórcz- ha Barłożno oddalony ok.150 m w kier.płd - wsch Wielbrandow Gniewska/Po 89. Skórcz kapliczka ( I ) 1865, 1947r. o lna Wielbrandow 90. Skórcz Gniewska 27 budynek mieszkalny o Wielbrandow Gniewska 91. Skórcz kapliczka (II) o /Główna Wielbrandow Główna/Podg budynek ( na terenie d.majątku, 92. Skórcz o órna późniejszego PGR-u)) Wielbrandow 93. Skórcz Grabowska 3 dom mieszkalny o na terenie lasu, poza Wielbrandow wsią, cmentarz ewangelicki, pow. 0,07 94. Skórcz o oddalony od ha centrum 400 m na zach Wielki 95. Skórcz 5 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki 96. Skórcz 8 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki 97. Skórcz 9 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki 98. Skórcz 11 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki 99. Skórcz 52 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki 100. Skórcz 57 dom mieszkalny Bukowiec Wielki 101. Skórcz 59 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki 102. Skórcz 61 budynek mieszkalny Bukowiec

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 73 Wielki 103. Skórcz 62 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki 104. Skórcz 63 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki obok 105. Skórcz kapliczka ( 1946 r.) Bukowiec 78 Wielki 106. Skórcz 78 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki 107. Skórcz 77 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki 108. Skórcz 79 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki 109. Skórcz 80 budynek mieszkalny Bukowiec Wielki 110. Skórcz 96 budynek mieszkalny Bukowiec poza wsią, przy torach kolejowych Wielki na terenie cmentarz pocholeryczny, 111. Skórcz Bukowiec leśnym, od bezwyznaniowy, pow. 50 m kw. centrum wsi oddalony 500 m w kier.płn 112. Skórcz Wolental park podworski 113. Skórcz Wolental 19 budynek mieszkalny 114. Skórcz Wolental 48 budynek mieszkalny 115. Skórcz Wolental budynek d.szkoły

6. OCENA STANU ZACHOWANIA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY. ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ.

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

1.Walory krajobrazowo-przyrodnicze 1. Niedostateczna baza gminy ( gmina obejmuje wschodnią noclegowa - gastronomiczna część Borów Tucholskich; Obszar przeznaczona dla przeciętnego turysty chroniony Natura 2000) 2. Słabo rozwinięta sieć agroturystyczna

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 74 2. Duży wybór szlaków turystycznych (pieszych, wodnych, rowerowych, samochodowych) 3. Niewielka odległość od węzła autostradowego Kopytkowo autostrady A1 1.Zabytki – architektura1. 1.Brak jednolitego programu sakralna(kościoły w Pączewie, współfinansowania Barłożnie i Czarnymlesie; obiekty remontów obiektów zabytkowych małej architektury sakralnej na terenach wiejskich stanowiących (kapliczki), liczna zabudowa własność prywatną mieszkalna wraz z budynkami 2. Niska wiedza użytkowników gospodarczymi pochodząca z drugiej temat odpowiedniego utrzymania poł. XIX w. i XX w.; cmentarz obiektu zabytkowego mennonicki w Ryzowie; cmentarze 3. Nieskuteczne rozwiązania prawne ewangielickie wobec działań samowolnych degradujących wartość zabytków 4. Duże nakłady finansowe na odpowiednie prace konserwatorskie 5. Zabezpieczenie przeciwpożarowe i powodziowe.

2.Charakterystyczne formy 1. Zanik tradycyjnego budownictwa budownictwa regionalnego. drewnianego i murowanego (mieszkalnego oraz gospodarczego) świadczącego o tożsamości regionu 2 Brak współczesnych projektów bazujących na miejscowej tradycji architektonicznej 1. 1. Kociewskie tradycje obrzędy 2. i obyczaje (zespół taneczny „Barłożno”; Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gd;

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 75 działalność Kół Gospodyń Wiejskich)

SZANSE ZAGROŻENIA

1. Większe otwarcie społeczności na 1. Duża skala przeprowadzanych kulturę kociewską jak i termoizolacji budynków różnokulturową tradycję gminy, stanowiących zagrożenie dla przejawiające się dbałością o historycznej kompozycji elewacji i materialne relikty przeszłości na wystroju architektonicznego poziomie lokalnej społeczności i 2. Niekontrolowana wymiana władz gmin (porządkowanie stolarki okiennej i drzwiowej nie cmentarzy, oznakowanie obiektów, dostosowanej do historycznych tablice informacyjne) form 2. Postęp w dziedzinie finansowania 3. Plany inwestorów nie ochrony zabytków z różnych źródeł uwzględniające charakteru (międzynarodowych, państwowych, obobiektów zabytkowych przy regionalnych, gminnych, prywatnych) zmianie fu funkcji zespołów i obiektów 3. Traktowanie zabytków jako 4.Zdarzenia losowe pożary, produktu gospodarczego powodzie, niekontrolowane zjawiska stanowiącego część programów atmosferyczne turystycznych 4. Reaktywowanie tradycyjnych 5. Prowadzenie remontów bez rzemiosł. stosownej wiedzy o zabytku i 5. Rozwój turystyki regionalnej i koniecznych uzgodnień tematycznej włączającej do oferty 6. Stosowanie nieodpowiednich obiekty zabytkowe poprzedzonej materiałów (ahistorycznych) przy popularyzacją najciekawszych remontach i konserwacji obiektów zjawisk zabytkowych (blachodachówka, stolarka PCV) 6. Wsparcie inicjatyw lokalnych i 7.Niedostateczne fundusze na prace pozarządowych organizacji konserwatorskie i budowlane przy działających na polu ochrony obiektach zabytkowych. zabytków 8. Brak wiedzy właścicieli o możliwościach pozyskiwania

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 76 7. Coraz większe zainteresowanie środków na prace przy zabytkach z mieszkańców gminy przeszłością różnych źródeł regionu i poszukiwaniem jej reliktów 9. Kadra rzemieślniczo-wykonawcza 8. Popularyzacja wydawnictw nie obeznana z tradycyjnymi związanych z ochroną zabytków w technikami koniecznymi przy pracach ujęciu naukowym i popularnym w obiektach zabytkowych 9. Możliwość rewaloryzacji części substancji zabytkowej z wykorzystaniem dotacji unijnych 10. Korzystne tendencje i prognozy w zakresie rozwoju turystyki i kulturowej 11. Rozszerzenie współpracy międzyregionalnej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego

7. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE Zgodnie z obowiązującą ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, wieloletni Gminny Program Opieki nad Zabytkami ma na trwałe wprowadzić problematykę związaną z zabytkami w obszarze zainteresowania i troski władz gminy. Przejawem tego zainteresowania ma być podejmowanie działań angażujących różne podmioty, a także włączenie do tych działań czynników społecznych. Wdrożenie Gminnego Programu Opieki na lata 2015-19 nad zabytkami, poprzez wykonanie wskazanych zadań, ma pomóc w realizacji celów określonych przez ustawodawcę.

8.INSTRUMENTY SŁUŻĄCE REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Zadania określone w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz mogą być wykonywane przy pomocy następujących instrumentów: -instrumentów prawnych wynikających z przepisów ustawowych, obejmujących między innymi uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, stref ochrony konserwatorskiej, wykonywanie decyzji administracyjnych wojewódzkiego konserwatora zabytków,

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 77 -instrumentów finansowych obejmujących między innymi finansowanie prac konserwatorskich, remontowych i archeologicznych, udzielanie dotacji na finansowanie prac konserwatorskich i restauratorskich, korzystanie z programów uwzględniających finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje, dofinansowania dla właścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych, - instrumentów koordynacji obejmujących między innymi realizacje zapisów dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w dokumentach strategicznych województwa pomorskiego, - instrumentów społecznych obejmujących działania edukacyjne promocyjne, współdziałanie z organizacjami społecznymi, - instrumentów kontrolnych obejmujących między innymi aktualizację gminnej ewidencji zabytków, monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego. Biorąc pod uwagę zasoby dziedzictwa kulturowego Gminy Skórcz określono następujące priorytety oraz kierunki działań i zadania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz na lata 2015 –2019. Celem strategicznym programu opieki nad zabytkami jest ochrona i kształtowanie dziedzictwa kulturalnego gminy Skórcz.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 78 PRIORYTET I - Ochrona i rewaloryzacja krajobrazu kulturowego gminy.

Kierunki działań Zadania 1.Zachowanie dziedzictwa  opracowywanie miejscowych kulturowego gminy jako elementu planów zagospodarowania ważnego dla rozwoju gospodarczego przestrzennego w powiązaniu z oraz budowaniu tożsamości jego programem opieki nad zabytkami mieszkańców. gminy  konsekwentne wdrażanie 2. Rewaloryzacja krajobrazu zapisów dokumentów kulturowego gminy. programowych w odniesieniu do zabytków i

3.Ekspozycja najcenniejszych krajobrazu kulturowego gminy, elementów dziedzictwa i  poprawa ładu przestrzennego wsi krajobrazu kulturowego gminy. oraz zapobieganie rozpraszaniu osadnictwa poprzez: -ochronę historycznie ukształtowanego układu dróg, placów oraz relacji przestrzennych pomiędzy zespołami historycznej zabudowy, - zabudowa wolnych działek budowlanych w w obszarach centrów wsi oraz w zgodzie z historyczną kompozycją danego układu i gabarytami oraz formą architektoniczną - wyznaczanie w planach miejscowych nowych terenów pod zabudowę na zasadzie kontynuacji historycznych siedlisk,  · podejmowanie działań związanych z likwidacją samowoli budowlanych.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 79

PRIORYTET II: zarządzanie dziedzictwem kulturowym gminy Kierunki działań Zadania 1.Współpraca z gminami w zakresie  Egzekwowanie zapisów dotyczących opracowywania miejscowych nowych inwestycji na terenach objętych planów zagospodarowania ochroną w miejscowych przestrzennego i projektów planach zagospodarowania w zakresie rewaloryzacji przestrzeni publicznej. gabarytów i charakteru zabudowy 2.Zachowanie autentyczności jako  Uwzględnienie przy powstawaniu największej wartości dziedzictwa nowej zabudowy historycznych form, kulturowego. detalu z użyciem tradycyjnych materiałów  wskazanie terenów pod przyszłą zabudowę uwzględniających zabytkowe układy przestrzenne  Zadbanie o zieleń komponowaną, zarówno wysoką w obrębie cmentarzy i zespołów dworsko-parkowych czy alei drogowych

PRIORYTET III-Promocja i popularyzacja dziedzictwa kulturowego gminy

Kierunki działań Zadania Ułatwienie dostępu do informacji o  udostępnienie gminnej ewidencji dziedzictwie kulturowym gminy zabytków oraz Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz na lata 2015 –2019 na stronie internetowej Urzędu Gminy  wspieranie działań edukacyjnych i promocyjnych oraz popularyzacja wiedzy o dziedzictwie kulturowym gminy; organizacja i wspieranie realizacji konkursów, wystaw i innych działań edukacyjnych,  wydawanie i wspieranie publikacji (w tym folderów promocyjnych, przewodników) poświęconych

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 80 problematyce dziedzictwa kulturowego gminy,  popularyzacja dobrych projektów i realizacji konserwatorskich oraz budowlanych przy zabytkach z uwzględnieniem historycznych układów wsi  wprowadzenie i upowszechnienie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego do systemu edukacji przedszkolnej i szkolnej  upowszechnianie i edukacja tradycyjnych form i cech lokalnej architektury (w zakresie bryły, detalu architektonicznego, materiału, kolorystyki, rozwiązań konstrukcyjnych),  opracowanie szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, samochodowych) wykorzystujących walory środowiska kulturowego,  promocja zabytków gminy w formie mapy, ułatwiającej dotarcie do wszystkich elementów dziedzictwa kulturowego

9. ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Wójt gminy Skórcz jest zobowiązany do monitorowania niniejszego Programu i przedstawiania go, co dwa lata Radzie Gminy w formie sprawozdania z realizacji programu. Przykładowe kryteria prowadzenia oceny realizacji programu opieki: - poziom (w %) wydatków budżetu gminy na ochronę i opiekę nad zabytkami, - liczba zrealizowanych konkursów, wystaw i działań edukacyjnych na terenie gminy, - liczba przygotowanych/wydanych wydawnictw (w tym folderów promocyjnych, przewodników), - liczba i długość utworzonych szlaków turystycznych i ścieżek rowerowych, - liczba szkoleń/liczba osób biorących udział w szkoleniach związanych z ochroną i popularyzacją dziedzictwa kulturowego

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 81

10. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Obowiązującym wyznacznikiem sposobu finansowania opieki nad zabytkami są zasady zawarte w rozdziale 7 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.). Nakładają one obowiązek finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku na osobę fizyczną, lub inną jednostkę organizacyjną, w tym także na jednostki z sektora finansów publicznych, posiadające tytuł prawny do zabytku. Zadania związane z opieką nad zabytkami na terenie Gminy Skórcz mogą być finansowane m.in. z następujących źródeł: -z budżetu gminy (w miarę posiadanych możliwości) -finansowanie odbywać się może np. w ramach dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zgodnie z art. 81 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, -z budżetu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego w ramach przyznanej dotacji na prace zgodne z art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami -z budżetu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na prace, zgodne z art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, -z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach dotacji przyznanej zgodnie z art.77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w oparciu o ogłaszane corocznie przez Ministerstwo aktualne programy, -z dotacji unijnych w ramach nowych programów operacyjnych -z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego

Literatura: 1. Program Opieki powiatu Starogardzkiego na lata 2014-2017. 2. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Skórcz- grudzień 2014- lipiec 2015. 3. Strategia rozwoje gminy Skórcz na lata 2016- 2024. Przygotowana przez „Remedis SA” Ponadto wykorzystano: 1.Stronę internetową Urzędu Gminy Skórcz,

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 82 2. Zbiór map archiwalnych Pomorza Gdańskiego- Zbiór MAPSTER - strona integrująca zasoby map kilku stron internetowych - Messtischblätter. Fotografie wykonał autor.

Formularze, wnioski i oświadczenia. Na stronie internetowej Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków- Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Gdańsku znajdują się do pobrania wszystkie formularze związane z zabytkami nieruchomymi, ruchomymi, zabytkami archeologicznymi i zabytkową zielenią: http://www.ochronazabytkow.gda.pl/formularze-wnioski- oswiadczenia/zabytki-nieruchome/

http://www.ochronazabytkow.gda.pl/formularze-wnioski- oswiadczenia/zabytki-ruchome/

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 83 WZÓR UCHWAŁY

UCHWAŁA NR ...... RADY GMINY SKÓRCZ z dnia ...... …. r.

w sprawie przyjęcia Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz na lata 2016-2019.

Na podstawie art. ……….ustawy z dnia 8 marca 1990 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. …. z późn. zm.)), w związku z art. 87 ust. 3 i ust. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. nr 162 poz. 1568 ze zm.), po uzyskaniu opinii Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku Nr ……….z dnia …………………..2015 r.

Rada Gminy Skórcz uchwala się, co następuje:

§ 1. Przyjmuje się do realizacji Program Opieki nad Zabytkami Gminy Skórcz na lata 2016-2019 stanowiący załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Skórcz. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Pomorskiego i podlega ogłoszeniu na tablicy ogłoszeń Urzędu Gminy Skórcz oraz w Biuletynie Informacji Publicznej.

Id: 7A4EB725-375C-465F-82F1-3A923064C26C. Podpisany Strona 84