©Staatl. Mus. f. Naturkde Karlsruhe & Naturwiss. Ver. Karlsruhe e.V.; download unter www.zobodat.at carolinea, 62 (2004): 105-111,1 Abb., 2 Farbtaf.; Karlsruhe, 15.12.2004 105

Matthias Nuss , Andreas S eg erer , Andreas Stübner & A ndreas W erno Microlepidoptera vom Kaiserstuhl in Baden- Württemberg

Kurzfassung men. Seit dieser Zeit erfolgten keine nennenswerten Während zweier Exkursionen zum Kaiserstuhl in Baden- Publikationen über die Fauna der Microlepidoptera Württemberg in den Jahren 2001 und 2002 wurden 160 Micro- Baden-Württembergs. Dabei bietet dieses große -Arten nachgewiesen. Darunter sind Agonopterix Bundesland eine reichhaltige Naturausstattung, die oinochroa (Turati, 1879), die erstmalig aus Deutschland sowie einen großen Artenreichtum auch bei den Microle­ die folgenden sieben Arten, die erstmalig aus Baden-Württem­ berg bekannt werden: Elachista coeneni Traugott-Olsen , pidoptera erwarten lässt. Eine Besonderheit darunter 1985, Monochroa servella (Zeller , 1839), Helcystogramma ist zweifelsohne der Kaiserstuhl, der aufgrund seines lutatella (Herrich -Schäffer, 1854), Epinotia kochiana (Her- lokalen Klimas disjunkte Vorkommen mediterraner rich-Schäffer, 1851), Epiblema confusana (Herrich-Schäf­ Arten aufweist (L attin 1967). Die letzte ausführli­ fer , 1851) und Pammene albuginana (Guenee , 1845). 48 chere Publikation über Microlepidoptera aus diesem weitere Arten werden mindestens seit 1981 erstmalig wieder Gebiet erfolgte durch L in a c k (1955), der neben sei­ (= aktuell) für Baden-Württemberg nachgewiesen. nen eigenen Aufsammlungen auch die Ergebnisse der Herren A l b e r s , D o l d , G r e m m in g e r , J äc k h und Abstract R eu tti berücksichtigt und alles in allem 532 Arten During two excursions to the Kaiserstuhl in Baden-Württem­ der Microlepidoptera für den Kaiserstuhl auflistet1. berg in the years 2001 and 2002, 160 species of Microlepido­ ptera were recorded. Among them are Agonopterix oinochroa Seither sind wohl nur die zwei kleineren Arbeiten (Turati, 1879), which is herewith recorded from von B ie s e n b a u m (1998, 2000) erschienen, in denen for the first time. The following seven species are recorded Acleris lacordairana (D u p o n c h e l , 1836), Pyroderces from Baden-Württemberg for the first time: Elachista coeneni argyrogrammos (Z e l l e r , 1847) und Stenolechiodes Traugott-Olsen , 1985, Monochroa servella (Zeller , 1839), pseudogemmellus El s n e r , 1996 vom Kaiserstuhl ge­ Helcystogramma lutatella (Herrich-Schäffer, 1854), Epinot­ meldet werden, wobei die zwei erst genannten Arten ia kochiana (Herrich-Schäffer, 1851), Epiblema confusana einen Erstnachweis für Deutschland und letztere für (Herrich-Schäffer, 1851) and Pammene albuginana (Gue­ Baden-Württemberg darstellen. nee , 1845). 48 further species are recorded from Baden- In der vorliegenden Arbeit werden die Ergebnis­ Württemberg for the fist time at least since 1981. se zweier Exkursionen im zentralen Kaiserstuhl Autoren wiedergegeben, die vom 20.-21.06.2001 und 16.- Dr. Matthias Nuss , Staatliche Naturhistorische Sammlungen, 20.05.2002 durchgeführt wurden. Methodisch kamen Museum für Tierkunde, Königsbrücker Landstr. 159, D-01109 der Kescherfang am Tage, der nächtliche Lichtfang Dresden, e-mail: [email protected] ; Dr. sowie die Raupensuche zum Einsatz. Die verwendete Andreas Segerer , Zoologische Staatssammlung München, Systematik richtet sich nach der europäischen Ver­ Münchhausenstr. 21, D-81247 München; Andreas Stübner , breitungscheckliste für Lepidopteren von Ka r s h o lt & ndreas erno Schulstr. 14 a, D-03197 Jänschwalde-Ost; A W , Ra z o w s k i (1996). G a e d ik e & H e in ic k e (1999) haben Weiskircherstraße 14, D-66687 Nunkirchen. dieses System im 'Verzeichnis der Schmetterlinge Deutschlands’ übernommen und das Vorkommen der einzelnen Arten nach Bundesländern sowie in die drei Einleitung Zeithorizonte ‘vor 1900’, ‘1900-1980’ und 'nach 198T aufgegliedert. Im folgenden wird auf diese Angaben Im Gegensatz zu den Macrolepidoptera, die - ein­ Bezug genommen, wenn eine Art entweder für Ba­ schliesslich einiger populärer Gruppen der Microlepi­ den-Württemberg oder für ganz Deutschland aktuell doptera wie den Zygaenidae und Psychidae - rezent (nach 1981) oder erstmalig gemeldet wird. durch Eb e r t (1991-2003) ausführlich für Baden- Die geografischen Angaben sind der Kompass-Wan­ Württemberg bearbeitet wurden, ist die Fauna der derkarte 883 Kaiserstuhl-Tuniberg-Breisach (1.30.000) baden-württembergischen Microlepidoptera lediglich entnommen. durch historische Bearbeitungen bekannt (R eutti 1898; WÖRZ 1948-1958). Ein wesentlicher Grund dafür dürfte das Fehlen entsprechender Spezialisten 1 Über die zweifelhafte Meldung von luteolaris (Sco- in diesem Bundesland sein. Die aktuellste Artenlis­ poli , 1772) (= ochrealis ([Denis & S chiffermüller ], 1775) te kann man dem ‘Verzeichnis der Schmetterlinge vom Kaiserstuhl durch Linack (1955) berichten Graf et al. Deutschlands’ (G a e d ik e & H e in ic k e 1999) entneh­ (2001). ©Staatl. Mus. f. Naturkde Karlsruhe & Naturwiss. Ver. Karlsruhe e.V.; download unter www.zobodat.at 106 carolinea, 62 (2004)

Ergebnisse Tinea trinotella Thunberg , 1794- 1 Ex Alt-Vogts­ burg, Badberg, 16.05.2002; 1 Ex. Oberbergen, Micropterigidae Ortslage, 17.05.2002; 1 Ex. Schelingen, Degenmatt, Micropterix rothenbachii Frey , 1856: 1? südöstlich 17.05.2002. Vogtsburg, Totenkopf, 18.05.2002. Niditinea fuscella (Linnaeus , 1758): 1c?, Oberbergen, Ortslage, 16.05.2002. Hepialidae Monopis weaverella (Scott, 1858): 1 Ex. Alt-Vogts­ Korscheltellus lupulina (Linnaeus , 1758): 1 Ex. Alt- burg, Badberg, 16.05.2002; 2 Ex. Schelingen, Degen­ Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 2 Ex. Schelingen, matt, 17.05.2002. Degenmatt, 17.05.2002. Monopis obviella ([Denis & S chiffermüller ], 1775): 1 Ex. Alt-Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 1 Ex. Sche­ Nepticulidae lingen, Degenmatt, 17.05.2002. Stigmella tityrella (Stainton, 1854): 1c? Schelingen, Euplocamus anthracinalis (Scopoli , 1763): 1c? süd­ Degenmatt, 17.05.2002. östlich Vogtsburg, Totenkopf, 18.05.2002. Ectoedemia louisella (Sircom, 1849): 1c? Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Aktuell für Baden-Württemberg. Psychidae Bijugis bombycella ([Denis & S chiffermüller ], Adelidae 1775): 7c? Alt-Vogtsburg, Badberg, 16., 19.05.2002; Adela croesella (Scopoli , 1763): 1c? Schelingen, Blat- 1c?, Oberbergen, Ortslage, 17.05.2002; 5c?, Schelingen, tenbuck, 19.05.2002. Aktuell für Baden-Württemberg. Degenmatt, 17.05.2002. Cauchas rufifrontella (Treitschke , 1833): 1 Ex. Alt- Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 1

Phyllocnistis unipunctelia (Stephens , 1834)- 1

Coleophoridae Gelechiidae Coleophora albella (Thunberg , 1788): 1c?, 1? Sche- Monochroa servella (Zeller , 1839): 1c? Alt-Vogts­ lingen, Degenmatt, 17.05.2002. 2c?, Alt-Vogtsburg, burg, Badberg, 16.05.2002. Erstnachweis für Baden- Badberg, 16.05.2002. Württemberg. Coleophora albitarsella Zeller , 1849: 1c? Alt-Vogts­ Eulamprotes unicolorella (Duponchel , 1843): 12, burg, Badberg, 19.05.2002. Alt-Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002. Coleophora saturatella Stainton, 1850 - Tafel 1. b: Stenolechoides pseudogemmella Elsner , 1995: 12 1c? Schelingen, Blattenbuck, 01.06.2002 (e.l., an Genis­ Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. ta tinctoria). Aktuell für Baden-Württemberg. Syncopacma patruella (Mann , 1857): 2c?, 12 Sche­ Coleophora niveicostella Zeller , 1839: 5c?, 19 Sche- lingen, Degenmatt, 17.05.2002; 3c? Alt-Vogtsburg, lingen, Degenmatt, 17., 20.05.2002; 1c? Schelingen, Badberg, 16.05.2002. Blattenbuck, 19.05.2002. Aktuell für Baden-Württem­ Syncopacma coronillella (Treitschke , 1833): 2c? berg. Schelingen, Degenmatt, 17., 20.05.2002. Coleophora virgatella Zeller , 1849 - Tafel 1. c: 6c?, Syncopacma vinella (Bankes , 1898): 12 Schelingen, 42 Schelingen, Blattenbuck, 25.05.-16.06.2002 (e.l.); Degenmatt, 17.05.2002. Aktuell für Baden-Württemberg. 12 Schelingen, Degenmatt, 18.06.2002 (e.l. an Salvia Aproaerema anthyllidella (Hübner , 1813): 1 Ex. pratensis). Aktuell für Baden-Württemberg. Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Aktuell für Ba­ Coleophora conspicuella Zeller , 1849: 20 Lar­ den-Württemberg. ven (an Aster linosyris), Alt-Vogtsburg, Badberg, M eso p h lep s silacella (Hübner , 1796): 1c? Schelingen, 19.05.2002. Degenmatt, 17.05.2002; 1 Ex. Alt-Vogtsburg, Badberg, Coleophora vibicella (Hübner , 1813) - Tafel 2. a: 12 19.05.2002. Schelingen, Blattenbuck 23.06.2002 (e. I., an Genista Dichomeris derasella ([Denis & S chiffermüller ], tinctoria). Aktuell für Baden-Württemberg. 1775): 1 Ex. Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Coleophora ornatipennella (Hübner , 1796): 1 c? Sche­ Helcystogramma lutatella (Herrich-Schäffer, lingen, Blattenbuck, 16.05.2002; 5c?, 22 Alt-Vogtsburg, 1854): 1 Ex. Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Erst­ Badberg, 16., 19.05.2002.1c?, Schelingen, Degenmatt, nachweis für Baden-Württemberg. 17.05.2002. Helcystogramma rufescens (Haworth, 1828): 1c?, Coleophora pennella ([Denis & S chiffermüller ], Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. 1775): 1c?, Alt-Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 1c?, Acompsia cinerella (Clerck , 1759): 1c? Alt-Vogts­ Oberbergen, Ortslage, 16.05.2002. burg, Badberg, 16.05.2002. 1 Ex. Schelingen, Degen­ matt, 17.05.2002. Momphidae Mompha miscella ([Denis & S chiffermüller ], Tortricidae 1775): Eupoecilia ambiguella (Hübner , 1796): 1c?, Oberber­ 12 Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002; 1 c? Alt-Vogts­ gen, Ortslage, 16.05.2002; 1c?, Schelingen, Degen­ burg, Badberg, 19.05.2002. matt, 17.05.2002. Mompha subbistrigella (Haworth , 1828): 1c? Sche­ Aethes hartmanniana (Clerck , 1759): 2

Cnephasia communana (Herrich-Schäffer, 1851): Epibiema confusana (Herrich-Schäffer, 1851): 1c? 15 Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Aktuell für Schelingen, Degenmatt, 20.05.2002. Erstnachweis für Baden-Württemberg. Baden-Württemberg. Eulia ministrana (Linnaeus , 1758): 1c?, Schelingen, Epibiema graphana (T reitschke , 1835): 1c?, Oberbergen, Degenmatt, 19.05.2002. Ortslage, 16.05.2002. Aktuell für Baden-Württemberg. Pseudargyrotoza conwagana (Fabricius , 1775): 1 Epibiema similanum ([Denis & S chiffermüller ], Ex. Alt-Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 1 Ex. Schelin­ 1775): 4c? Schelingen, Degenmatt, 17., 20.05.2002. gen, Degenmatt, 17.05.2002. Notocelia cynosbatella (Linnaeus , 1758): 2 Ex. Ober­ Capua vulgana (Frölich, 1828): 2 Ex. Schelingen, bergen, Ortslage, 16., 17.05.2002; 2 Ex. Alt-Vogtsburg, Degenmatt, 17.05.2002. Badberg, 16.05.2002; 2 Ex. Schelingen, Degenmatt, Archips rosana (Linnaeus , 1758): 2 Ex. Schelingen, 17.05.2002. Aktuell für Baden-Württemberg. Degenmatt, 17.05.2002. Notocelia trimaculana (Haworth, 1811): 2 Ex. Sche­ Pandemis cerasana (Hübner , 1786): 1 Ex. Schelin­ lingen, Degenmatt, 17.05.2002. gen, Degenmatt, 17.05.2002. Retinia resinella (Linnaeus , 1758): 15, Oberbergen, Syndemis musculana (Hübner , 1799): 1 Ex. Alt- Ortslage, 16.05.2002; 1 Ex. Schelingen, Degenmatt, Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 2 Ex. Schelingen, 17.05.2002. Degenmatt, 17.05.2002; 1 Ex. Oberbergen, Ortslage, Rhyacionia pinivorana (Lienig & Z eller , 1846): 1c?, 17.05.2002. Oberbergen, Ortslage, 16.05.2002. Aphelia viburnana ([Denis & S chiffermüller ], Ancylis laetana (Fabricius , 1775): 1 Ex. Alt-Vogts­ 1775): 1c? Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Aktuell burg, Badberg, 16.05.2002; 1 Ex. Oberbergen, für Baden-Württemberg. Ortslage, 17.05.2002; 1 Ex. Schelingen, Degenmatt, Isotrias rectifasciana (Haworth, 1811): 1 Ex. Alt- 17.05.2002. Aktuell für Baden-Württemberg. Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002. Ancylis badiana ([Denis & S chiffermüller ], 1775): Endothenia marginana (Haworth, 1811): 2c? Alt- 1c? Schelingen, Blattenbuck, 20.05.2002. Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 2c? Schelingen, De­ Ancylis mitterbacheriana ([Denis & S chiffermüller ], genmatt, 17., 20.05.2002. Aktuell für Baden-Württem­ 1775): 1 Ex. Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. berg. Cydia coronillana (Lienig & Z eller , 1846): 1c?, Alt- Hedya nubiferana (Haworth, 1811): 1 Ex. Alt-Vogts­ Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002. burg, Badberg, 16.05.2002. Cydia caecana (Schläger, 1847): 2c?, 15 Schelin­ Hedya pruniana (Hübner , 1799): 1 Ex. Alt-Vogtsburg, gen, Degenmatt, 17., 20.05.2002. Aktuell für Baden- Badberg, 16.05.2002; 4 Ex. Schelingen, Degenmatt, Württemberg. 17.05.2002. C ydia fu n ebran a(T reitschke , 1835): 15, Oberbergen, Metendothenia atropunctana (Zetterstedt , 1839): Ortslage, 16.05.2002; 1 Ex. Alt-Vogtsburg, Badberg, 2 Ex. Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. 16.05.2002; 1 Ex. Oberbergen, Ortslage, 17.05.2002. Celypha lacunana ([Denis & S chiffermüller ], Cydia succedana ([Denis & S chiffermüller ], 1775): 1775): 1 Ex. Oberbergen, Ortslage, 16.05.2002; 1 Ex. 2c? Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. 1c?, Alt-Vogts­ Alt-Vogtsburg, Badberg, 19.05.2002. burg, Badberg, 16.05.2002. Lobesia botrana ([Denis & S chiffermüller ], 1775): 4c?, Cydia strobiella (Linnaeus , 1758): 1c? Schelingen, 75 Oberbergen, 16., 17.05.2002; 1 Ex. Schelingen, De­ Degenmatt, 17.05.2002. 1c?, Oberbergen, Ortslage, genmatt, 17.05.2002. Aktuell für Baden-Württemberg. 16.05.2002; 1c?, Alt-Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002. Lobesia bicinctana (Duponchel , 1844): 2c? Schelin­ Aktuell für Baden-Württemberg. gen, Degenmatt, 17., 20.05.2002. 2 Ex. Alt-Vogtsburg, Cydia pomonella (Linnaeus , 1758): 2 Ex. Oberber­ Badberg, 16.05.2002. gen, Ortslage, 16., 17.05.2002; 2 Ex. Schelingen, Rhopobota stagnana ([Denis & S chiffermüller ], Degenmatt, 17.05.2002. 1775): 2c? Schelingen, Degenmatt, 17., 20.05.2002. Pammene albuginana (Guenee , 1845): 1c? Schelin­ Epinotia kochiana (Herrich-Schäffer, 1851) - Tafel gen, Degenmatt, 17.05.2002. Erstnachweis für Baden- 2. b: 1c?, 15 Schelingen, Degenmatt, 17., 20.05.2002. Württemberg. Erstnachweis für Baden-Württemberg. Dichrorampha plumbana (Scopoli , 1763): 1c? Sche­ Eucosma cana (Haworth, 1811): 1 Ex. Oberbergen, lingen, Degenmatt, 17.05.2002; 1c? Alt-Vogtsburg, Bad­ Ortslage, 16.05.2002; 1 Ex. Alt-Vogtsburg, Badberg, berg, 19.05.2002. 16.05.2002; 1 Ex. Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Dichrorampha acuminatana (Lienig & Z eller , Eucosma hohenwartiana ([Denis & S chiffermül­ 1846): 1 Ex. Alt-Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 1 ler], 1775): 1c? Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002; Ex. Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Aktuell für 1 Ex. Alt-Vogtsburg, Badberg, 19.05.2002. Aktuell für Baden-Württemberg. Baden-Württemberg. Dichrorampha flavidorsana Knaggs, 1867: 1c?, Alt- Gypsonoma sociana (Haworth, 1811): 1 Ex. Sche­ Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002. Aktuell für Baden- lingen, Degenmatt, 17.05.2002. Württemberg. ©Staatl. Mus. f. Naturkde Karlsruhe & Naturwiss. Ver. Karlsruhe e.V.; download unter www.zobodat.at 110 carolinea, 62 (2004)

Dichrorampha petiverella (Unnaeus , 1758): 1c? Evergestis extimalis (Scopoli , 1763): 1c?, Oberber­ Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002; 1? Alt-Vogtsburg, gen, Ortslage, 16.05.2002; 2 Ex. Schelingen, Degen­ Badberg, 19.05.2002. matt, 17.05.2002. Evergestis limbata (Linnaeus , 1767): 1c? Alt-Vogts­ Choreutidae burg, Badberg, 19.05.2002. 1 Ex. Schelingen, Degen­ Anthophila fabriciana (Unnaeus , 1767): 1 Ex. süd­ matt, 17.05.2002. östlich Vogtsburg, Totenkopf, 18.05.2002 Loxostege turbidalis (Treitschke , 1829): 1? Alt-Vogts­ burg, Badberg, 19.05.2002; 4c?, Oberbergen, Ortslage, Alucitidae 17.05.2002; 2 Ex. Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Alucita huebneri (Wallengren , 1859): 1c?, 2? Alt- Aktuell für Baden-Württemberg. Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 1c?, 12, Oberbergen, Pyrausta rectefascialisToll, 1936:1 Ex. Schelingen, Ortslage, 16.05.2002; 4c?, 22 Schelingen, Degen­ Degenmatt, 17.05.2002; 1c?, Oberbergen, Ortslage, matt, 17.05.2002; 72 Schelingen, Blattenbuck, 19., 17.05.2002. 20.05.2002. Aktuell für Baden-Württemberg. Pyrausta aurata (Scopoli , 1763): 1 Ex. Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Pterophoridae Sitochroa verticalis (Linnaeus , 1758): 1 Ex. Sche­ Stenoptilia bipunctidactyla (Scopoli , 1763): 1c? Alt- lingen, Degenmatt, 17.05.2002; 1 Ex. Alt-Vogtsburg, Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002. 2 Ex. Schelingen, Badberg, 19.05.2002. Degenmatt, 17.05.2002. Phlyctaenia coronata (Hufnagel , 1767): 1 Ex. Sche­ lingen, Degenmatt, 17.05.2002. Pyralidae Anania verbascalis ([Denis & S chiffermüller ], Elegia similella (Zincken , 1818): 1c? Schelingen, De­ 1775): 1? Alt-Vogtsburg, Badberg, 19.05.2002. Aktuell genmatt, 17.05.2002. Aktuell für Baden-Württemberg. für Baden-Württemberg. Pempelia palumbella ([Denis & S chiffermüller ], Nomophila noctuella ([Denis & S chiffermüller ], 1775): 2 Ex. Alt-Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 1 Ex. 1775): 1 Ex. Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Oberbergen, Ortslage, 16.05.2002. Nephopterix angustella (Hübner , 1796): 12 Alt- Danksagung Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 1c?, Oberbergen, Für die Erteilung der Fanggenehmigung im zentralen Kaiser­ Ortslage, 16.05.2002; 12, Schelingen, Degenmatt, stuhl wird dem Regierungspräsidium Freiburg im Breisgau sowie den Herren Robert Trusch (Karlsruhe) und Willy Biesen­ 17.05.2002. Aktuell für Baden-Württemberg. baum (Velbert) für wertvolle Hinweise zum Thema an dieser Eurhodope rosella (Scopoli , 1763): 12 Schelingen, Stelle herzlich gedankt. Degenmatt, 20.-21.06.2001. Ancylosis cinnamomella (Duponchel , 1836): 12 Alt-Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 1c?, Schelingen, Degenmatt, 17.05.2002. Literatur

Crambidae Biesenbaum , W. (1998): Acleris lacordairana (Duponchel , Scoparia ambigualis (Treitschke , 1829): 3 Ex. Alt- 1836) - Nachweise im Kaiserstuhl und im angrenzenden Vogtsburg, Badberg, 16., 19.05.2002; 1 Ex. Schelin­ Elsaß (Lep., Tortricidae). - Mitt. ent. V. Stuttgart, 33: 131. gen, Degenmatt, 17.05.2002. B ie s e n b a u m , W. (2000): Bemerkenswerte Nachweise von zwei Kleinschmetterlingsarten in Baden-Württemberg (Lep., Scoparia conicella (La Harpe , 1863) - Tafel 2. c: 3c?, Cosmopterigidae et Gelechiidae). - Melanargia, 12: 81-82. 12 Schelingen, Degenmatt, 20.-21.06.2001. (Vgl. auch Ebert , G. (Hrsg.) (1991-2003): Die Schmetterlinge Baden- G r af et al. 2001: 95). Württembergs. Bände 1 -9 .- Stuttgart (Ulmer). Scoparia pyralella ([Denis & S chiffermüller ], G a e d ik e , R. & W. H e in ic k e (1999): Verzeichnis der Schmetter­ 1775): 2 Ex. Alt-Vogtsburg, Badberg, 19.05.2002. linge Deutschlands. - Entomofauna Germanica, 3. - Ent. Crambus lathoniellus (Zincken , 1817): 1 Ex. Alt- Nachr. Ber., Dresden, Beih., 5: 1-216. Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 2 Ex. Schelingen, Graf , E, H. Leutsch , M. Nuss, A. Stübner , R. Sutter & S. Wauer (2001): Aktuelle Daten zur Kleinschmetterlingsfau­ Degenmatt, 17.05.2002; 1 Ex. Schelingen, Blatten­ na von Sachsen mit Hinweisen zu anderen Bundesländern buck, 20.05.2002. (Lepidoptera). - Ent. Nachr. Ber., Dresden, 45 (2): 89-96. Thisanotia chrysonuchella (Scopoli , 1763): 1 Ex. Karsholt , O. & J. Razowski (1996): The Lepidoptera of Alt-Vogtsburg, Badberg, 16.05.2002; 2 Ex. Schelingen, Europe. A distributional Checklist. - 380 S., 1 CD-ROM, Degenmatt, 17.05.2002; 1 Ex. Schelingen, Blatten­ Stenstrup (Apollo Books). buck, 20.05.2002. L a t t in , G. de (1967): Grundriss der Zoogeographie. - 1 -602 Evergestis forficalis (Linnaeus , 1758): 2 Ex. Ober­ S., Jena (G. Fischer). bergen, Ortslage, 16., 17.05.2002; 1 Ex. Alt-Vogtsburg, L in a c k , E. (1 9 5 5 ): Über die Kleinschmetterlinge des Kaiser­ stuhls bei Freiburg/ Breisgau. - Beitr. naturk. Forsch. Süd- Badberg, 16.05.2002; 1 Ex. Schelingen, Degenmatt, wDtl., 14: 70-77. 17.05.2002. ©Staatl. Mus. f. Naturkde Karlsruhe & Naturwiss. Ver. Karlsruhe e.V.; download unter www.zobodat.at Nuss et al.: Microlepidoptera vom Kaiserstuhl in Baden-Württemberg 111

Reutti, C. (1898, 2. Aufl.): Übersicht der Lepidopteren-Fauna des Grossherzogtums Baden (und der anstossenden Län­ der). - l-XII, 1-361 S., Berlin (Gebr. Bornträger). Wörz, A. (1948-1958): Die Lepidopterenfauna von Württem­ berg. II. Microlepidopteren. - Jahresh. Ver. vaterl. Naturk. Württemberg, 97-101 (1941-45) 1948: 220-254, ibidem 102-105 (1946-1949) 1950: 49-64, ibidem 106 (1950) 1951: 125-144, ibidem 107 (1951) 1952: 191-211, ibidem 108, 1953: 90-118, ibidem 109, 1954: 83-130, ibidem 110, 1955: 229-260, ibidem 111, 1956: 223-254, ibidem 112, 1957: 282-313, ibidem 113, 1958:253-312. ©Staatl. Mus. f. Naturkde Karlsruhe & Naturwiss. Ver. Karlsruhe e.V.; download unter www.zobodat.at 112 carolinea, 62 (2004) ©Staatl. Mus. f. Naturkde Karlsruhe & Naturwiss. Ver. Karlsruhe e.V.; download unter www.zobodat.at

N uss et al.: Microlepidoptera vom Kaiserstuhl in Baden-Württemberg Tafel 1

Tafel 1. a) Agonopterix oi- nochroa (Turati, 1879), c?. Schelmgen, Blattenbuck, 28.06.2002. Vorderflügellän­ ge: 8 mm. Diese Art ist von der äußerlich sehr ähnlichen A. cnicella nur anhand der männlichen Genitalien zu unterscheiden. - Alle Fotos: A. Kal I weit und M. Nuss.

Tafel 1. b) Coleophora sa- turatella Stalnton, 1850,

Tafel 1. c) C oleophora virgatella Z e l l e r , 1849, S. Schelmgen, Blattenbuck, 29.05.2002 (e.L). Vorderflü­ gellänge: 7,5 mm. Die Larven besitzen einen braunen Lap­ pensack, der mit abstehen­ den Blattstücken besetzt Ist. Sie leben an den Blattunter­ selten von Salvia pratensis und verursachen durch den dortigen Fraß Nekrosen auf den Blattoberseiten. ©Staatl. Mus. f. Naturkde Karlsruhe & Naturwiss. Ver. Karlsruhe e.V.; download unter www.zobodat.at

Nuss et al.: Microlepidoptera vom Kaiserstuhl in Baden-Württemberg Tafel 2

Tafel 2. a) Coleophora vi- bicella (H ü b n e r , 1813), 2 . Schelmgen, Blattenbuck, 23.06.2002 (e.l.). Vorderflü­ gellänge: 8 mm. Die Larven besitzen einen schwarz glänzenden Pistolensack, der bis zu 16 mm lang wird. Sie fressen an den Blättern von Genista tinctoha.

Tafel 2. b) Epinotia kochiana (H er r ic h -S c h ä ffe r, 1851), 2. Schelmgen, Degenmatt, 20.05.2002 (e.l.). Vorderflü­ gellänge: 5 mm. Die Larven leben In versponnenen Blät­ tern und Trieben von Salvia pratensis. Die Falter sind be­ sonders In der Abenddäm­ merung aktiv.

Tafel 2. c) Scoparia coni- cella (L a H a r p e , 1863), 2. Schellngen, Degenmatt, 20.-21.06.2001. Vorderflü­ gellänge: 1 0 ,5 mm. Diese lange Zelt übersehene Art wurde erst 1 9 5 9 durch den dänischen Entomologen N iels W o lff wieder entdeckt. Seitdem gibt es zwar mehr und mehr Fundnachweise für S.conicella, doch Ist Ihre Lebensweise immer noch unbekannt.