PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

ZLECENIODAWCA: Urz ąd Gminy Szczerców

SZCZERCÓW 2013

1 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

SPIS TRE ŚCI

WST ĘP ...... 3 Podstawy formalno – prawne opracowania prognozy ...... 3 Cel i zakres prognozy ...... 3 Informacje o metodach zastosowanych przy sporz ądzaniu prognozy ...... 4 Zespół autorski ...... 4 Wykorzystane materiały ...... 4 1. USTALENIA STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ORAZ JEGO POWI ĄZANIA Z INNYMI DOKUMENTAMI ...... 6 1.1. Obszar opracowania ...... 6 1.2. Zawarto ść i główne cele projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego ...... 7 1.3. Powi ązania projektu studium z innymi dokumentami ...... 10 2. ISTNIEJ ĄCY STAN ŚRODOWISKA ORAZ POTENCJALNE ZMIANY TEGO STANU W PRZYPADKU W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU .... 11 2.1. Uwarunkowania fizjograficzne...... 11 2.2. Analiza i ocena stanu środowiska przyrodniczego ...... 27 2.3. Potencjalne zmiany w środowisku w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu ...... 48 3. CHARAKTERYSTYKA I OCENA ISTNIEJ ĄCYCH PROBLEMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ...... 49 3.1. Prawne formy ochrony przyrody...... 49 3.2. Inne formy ochrony przyrody ...... 55 3.3. Obszary proponowane do obj ęcia ochron ą...... 57 3.4. Zagro żenia obszarów o du żych walorach przyrodniczych ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszaru Natura 2000 ...... 57 4. ANALIZA I OCENA CELÓW OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONYCH NA SZCZEBLU MI ĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM, ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ...... 58 5. POTENCJALNY WPŁYW REALIZACJI USTALE Ń PROJEKTU STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO NA ŚRODOWISKO ...... 61 5.1. Ogólna ocena potencjalnego wpływu realizacji ustale ń projektu na środowisko...... 61 5.2. Szczegółowa ocena potencjalnego wpływu realizacji ustale ń projektu na środowisko dla wybranych terenów – PG ...... 65 5.3. Szczegółowa ocena potencjalnego wpływu realizacji ustale ń projektu na środowisko dla wybranych terenów – WS,ZL ...... 70 5.4. Szczegółowa ocena potencjalnego wpływu realizacji ustale ń projektu na środowisko dla wybranych terenów – Ew ...... 71 5.5. Podsumowanie ...... 75 6. CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń MAJ ĄCYCH NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB KOMPENSACJ Ę PRZYRODNICZ Ą NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWA Ń NA ŚRODOWISKO, MOG ĄCYCH BY Ć REZULTATEM REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ...... 76 7. ANALIZA STANU ŚRODOWISKA NA OBSZARACH OBJ ĘTYCH PRZEWIDYWANYM ZNACZ ĄCYM ODDZIAŁYWANIEM ...... 77 8. ROZWI ĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWI ĄZA Ń ZAWARTYCH W PROJEKCIE STUDIUM ..... 77 9. METODY ANALIZY REALIZACJI POSTANOWIE Ń PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZ ĘSTOTLIWO ŚĆ JEJ PRZEPROWADZANIA ...... 78 10. INFORMACJE O MO ŻLIWYM TRANSGRANICZNYM ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO ...... 78 11. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM ...... 79

2 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

WST ĘP

Podstawy formalno – prawne opracowania prognozy

Organ opracowuj ący projekt studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest zobowi ązany do sporz ądzenia prognozy oddziaływania na środowisko zgodnie z art. 46 i art. 51 Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008r. Nr 199, poz. 1227 z po źn. zm.). Do najwa żniejszych aktów prawnych wykorzystanych podczas sporz ądzania prognozy nale żą :

- Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz.U. z 2013r., poz. 627); - Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r., poz. 647 z pó źn. zm.); - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 z pó źn. zm.); - Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz.U. z 2012r., poz. 145, z pó źn. zm.); - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jednolity Dz.U. z 2010r. Nr 185, poz. 1243, z późn. zm.); - Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 163, poz. 981 z pó źn. zm.); - Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz.U. z 2004r. Nr 121, poz. 1266 z pó źn. zm.); - Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003r. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.); - Ustawa z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 106 poz. 675); - Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegaj ących ochronie (Dz. U. z 2001r. 92, poz. 1029); - Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 28 wrze śnia 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących zwierz ąt obj ętych ochron ą (Dz.U. z 2004r. Nr 220, poz. 2237); - Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących ro ślin obj ętych ochron ą (Dz.U. z 2004r. Nr 168, poz. 1764); - Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących grzybów obj ętych ochron ą (Dz.U. z 2004r. Nr 168, poz. 1765); - Rozporz ądzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 25 sierpnia 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki le śnej (Dz.U. z 1992r. Nr 67, poz. 337); - Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. z 2007r. nr 120 poz. 826), zmienione Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 pa ździernika 2012 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r. nr 0, poz. 1109); - Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U. z 2003 nr 192 poz. 1883).

Cel i zakres prognozy

Niniejsze opracowanie stanowi prognoz ę oddziaływania na środowisko projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Szczerców.

3 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Podstawowym celem prognozy jest ustalenie, czy zapisy projektu studium nie naruszaj ą zasad prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego. Wa żne jest, by wzgl ędy ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju były rozwa żane na równi z innymi celami i interesami (gospodarczymi i społecznymi). Prognoza ma równie ż ułatwi ć identyfikacj ę mo żliwych do okre ślenia skutków środowiskowych spowodowanych realizacj ą postanowie ń ocenianego dokumentu oraz oceni ć, czy przyj ęte rozwi ązania ochronne w dostateczny sposób zabezpieczaj ą przed powstawaniem konfliktów i zagro żeń w środowisku.

Zakres i stopie ń szczegółowo ści informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko został uzgodniony na podstawie art. 53 Ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008r. Nr 199, poz. 1227 z po źn. zm.) z wła ściwymi organamio których mowa w art. 57 i 58 ww. ustawy.

Informacje o metodach zastosowanych przy sporz ądzaniu prognozy

Prognoz ę opracowano na podstawie analizy projektu studium, zało żeń ochrony środowiska, informacji o projektowanych inwestycjach oraz materiałów archiwalnych dotycz ących charakterystyki i stanu środowiska przyrodniczego. Rozpoznanie aktualnego stanu środowiska i jego zagro żeń wynikaj ących z realizacji studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego uzupełniono na podstawie wizji terenowej.

W prognozie oceniono mo żliwy wpływ na środowisko przyrodnicze skutków realizacji zapisów projektu studium dla poszczególnych jednostek planistycznych i wydzielono te jednostki, na których mog ą wyst ąpi ć istotne oddziaływania. Ustalono charakter tych oddziaływa ń na poszczególne składniki środowiska uwzgl ędniaj ąc intensywno ść powodowanych przez nie przekształce ń, czas ich trwania oraz ich zasi ęg przestrzenny. Zasadnicz ą cz ęść prognozy wykonano w uj ęciu tabelarycznym, co pozwala przedstawi ć oddziaływanie przewidywanego sposobu zagospodarowania wybranych jednostek urbanistycznych na poszczególne elementy środowiska przyrodniczego.

Opracowanie „Prognoza oddziaływania na środowisko studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Szczerców” obejmuje niniejszy tekst oraz zał ącznik w postaci mapy prognozy wykonanej w skali odpowiadaj ącej skali mapy, w jakiej sporz ądzane jest studium.

Zespół autorski mgr in ż. Katarzyna Zdeb. mgr Robert Boryczka

Wykorzystane materiały

Do podstawowych materiałów źródłowych wykorzystanych przy sporz ądzaniu prognozy nale żą :

EKOLOG sp. z o.o. , zespół autorski, Program Ochrony Środowiska Powiatu Bełchatowskiego na lata 2012 – 2015 z perspektyw ą na lata 2016 – 2019, Bełchatów 2012. GeoPuls Pracownia Geologii i Ochrony Środowiska , zespół autorski, Plan Gospodarki Odpadami Gminy Szczerców na lata 2009 – 2012, uwzgl ędniaj ący perspektywy na lata 2013 – 2016 , Szczerców 2009. GeoPuls Pracownia Geologii i Ochrony Środowiska , zespół autorski, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Szczerców na lata 2009 – 2012 z uwzgl ędnieniem perspektyw na lata 2013 – 2016, Szczerców 2009. Główny Urz ąd Statystyczny , www.stat.gov.pl/bdl, 2013 Inwest Consulting SA , zespół autorski, Strategia Rozwoju Powiatu Bełchatowskiego na lata 2005 – 2015, Pozna ń 2005. Kondracki J ., Geografia regionalna Polski, Warszawa 2000.

4 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Maksymiuk Z., Moniewski P. , Komentarz do Mapy Hydrograficznej w skali 1:50000, arkusz M-34-27-A, Szczerców, Uniwersytet Łódzki 2005. Maksymiuk Z., Moniewski P. , Komentarz do Mapy Sozologicznej w skali 1:50000, arkusz M-34-27-A, Szczerców, Uniwersytet Łódzki 2005. MGW–PROJEKT , zespół projektowy, Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Szczerców, Szczerców 2007. Minister Środowiska , Polityka Ekologiczna Pa ństwa w latach 2009 – 2012 z perspektyw ą do roku 2016, Warszawa 2008. Nadle śnictwo Bełchatów, Pietruszka & Mierkiewicz Wydawnictwo i Bank Geoinformacji sp. z o.o. , Nadle śnictwo Bełchatów – Mapa informacyjno – turystyczna w skali 1:65000, Pozna ń 2008. Pa ństwowy Instytut Geologiczny , Obja śnienia do Mapy Geo środowiskowej Polski 1:50000, arkusz Szczerców (735), Warszawa 2004. Pa ństwowy Instytut Geologiczny , Obja śnienia do Mapy Geo środowiskowej Polski 1:50000, arkusz Zelów (699), Warszawa 2004. Urz ąd Gminy Szczerców , Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Szczerców na lata 2007 – 2013, Szczerców 2009. Urz ąd Gminy Szczerców , www.szczercow.pl , Szczerców 2013. Urz ąd Marszałkowski Województwa Łódzkiego, Departament Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki , Szlaki rowerowe województwa łódzkiego, Łód ź 2010. Urz ąd Statystyczny w Łodzi , Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkiego 2000, Łód ź 2000. Urz ąd Statystyczny w Łodzi , Województwo Łódzkie 2012, Łód ź 2012. Wo ś A ., Klimat Polski, Warszawa 1999. Zarz ąd Województwa Łódzkiego, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi , Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego, Łód ź 2010. Zarz ąd Województwa Łódzkiego , Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego 2012, Łód ź 2012. Zarz ąd Województwa Łódzkiego , Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020, Łód ź 2012.

5 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

1. USTALENIA STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ORAZ JEGO POWI ĄZANIA Z INNYMI DOKUMENTAMI

1.1. Obszar opracowania

Gmina wiejska Szczerców poło żona jest w południowej cz ęś ci województwa łódzkiego na wysoko ści od 156 do 199 m n.p.m. Najwy żej poło żone rejony gminy przekraczaj ą punktowo wysoko ść 190 m n.p.m. i znajduj ą si ę w trzech miejscach: w północno – wschodniej cz ęś ci gminy na wschód od miejscowo ści Magdalenów na granicy z gmin ą Kluki (199,5 m n.p.m.), w południowo – zachodniej cz ęś ci gminy na granicy z gmin ą Rz ąś nia (195 m n.p.m.) oraz w południowej cz ęś ci gminy na południe od miejscowo ści Janówka i Osiny Kolonia (191 – 193 m n.p.m.). Antropogeniczne przekształcenia terenu zwi ązane z odkrywkow ą eksploatacj ą w ęgla brunatnego (odkrywka „Szczerców”) spowodowały, że obecnie najni żej poło żonym rejonem gminy jest formalnie dno wyrobiska, zlokalizowane na południowych kra ńcach gminy na wysoko ści około 70 – 80 m n.p.m. Natomiast obszar najni żej usytuowany w naturalny sposób poło żony jest w północno – zachodniej cz ęś ci gminy wzdłu ż koryta rzeki Widawki na wysoko ści 155,8 m n.p.m. przy granicy z gminami Rusiec i Widawa. Współrz ędne geograficzne miejscowo ści Szczerców wynosz ą 51º20’ szeroko ści geograficznej północnej oraz 19º07’ długo ści geograficznej wschodniej. Powierzchnia geodezyjna rozpatrywanego obszaru wynosi 12895 ha, to jest 129 km², co stanowi 13,33 % powierzchni powiatu bełchatowskiego oraz 0,71 % powierzchni województwa łódzkiego. Według fizyczno – geograficznej regionalizacji Polski J. Kondrackiego (1998) gmina Szczerców umiejscowiona jest w nast ępuj ących jednostkach:
megaregion – Europa Środkowa (3);
prowincja: Ni ż Środkowoeuropejski (31);
podprowincja: Niziny Środkowopolskie (318);
makroregion: Nizina Południowowielkopolska (318.2);
mezoregion: Kotlina Szczercowska (318.23).

Według J. Kondrackiego południowe kra ńce gminy (rejon byłych wsi: Grabek i Parchliny) umiejscowione s ą w mezoregionie Wysoczyzny Bełchatowskiej (318.81), która jest najbardziej wysuni ętą na południowy – zachód cz ęś ci ą makroregionu Wzniesie ń Południowomazowieckich (318.8). Obecnie rejon ten zaj ęty jest przez odkrywkow ą kopalni ę węgla brunatnego. Gminnym centrum administracyjnym jest poło żona w centralnej cz ęś ci gminy miejscowo ść Szczerców. W skład gminy wchodz ą 22 sołectwa. Nale żą do nich: Borowa (wsie: Borowa, Krzy żówki i Ko ściuszki pod lasem), Brzezie (wsie: Brzezie, Kozłówki, Bednarze), Chabielice (wsie: Chabielice i Chabielice Kolonia), Dubie, Grudna (wsie: Grudna i Zagadki), Janówka, Kieruzele, Ku źnica Lubiecka, Lubiec, Magdalenów, Niwy (wsie: Niwy, Trakt Puszcza ński, Józefina, Lubo śnia), Osiny (wsie: Osiny i Osiny Kolonia), Podklucze (wsie: Podklucze i Zału że), Pod żar (wsie: Pod żar, Szubienice i Żabczanka), Polowa (wsie: Polowa, Ko ściuszki przy szosie i Dzbanki), Rudzisko (wsie: Rudzisko i Marcelów), Stanisławów Pierwszy (wsie: Stanisławów Pierwszy i Le śniaki), Stanisławów Drugi, Szczerców, Szczercowska Wie ś (wsie: Szczercowska Wie ś i Kolonia Szczercowska), Tatar (wsie: Tatar i Puszcza), Zbyszek (wsie: Zbyszek i Firlej). G ęsto ść sieci osadniczej mierzona liczb ą miejscowo ści podstawowych (miasta i wsie bez przysiółków) na 100 km² powierzchni wynosi 38,76. Jest to warto ść wy ższa od wska źnika charakteryzuj ącego powiat bełchatowski (32,64) oraz całe województwo łódzkie (28,16). Poło żenie gminy w regionie jest korzystne. Wpływ na to maj ą szczególnie: przebieg wa żnych szlaków komunikacyjnych, walory krajobrazowe oraz bezpo średnia blisko ść do wi ększych miast południowej cz ęś ci województwa łódzkiego, to jest (w kolejno ści alfabetycznej): Bełchatowa, Działoszyna, Paj ęczna, Piotrkowa Trybunalskiego, Radomska i Wielunia.

6 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

1.2. Zawarto ść i główne cele projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego

Kształtowanie struktury funkcjonalno – przestrzennej

Gmina Szczerców jest samorz ądow ą jednostk ą wiejsk ą z wiod ącą rol ą sektora produkcyjnego i rolnego. Uzupełniaj ącą rol ę pełni sektor usługowy. Szans ę na przyszły rozwój ma przede wszystkim sektor produkcyjny (wytwórczo ść na bazie przetwórstwa przemysłowego i rzemiosła produkcyjnego), a tak że: rolniczy (przede wszystkim w oparciu o hodowl ę) i usługowy (w tym zwi ązany z turystyk ą i rekreacj ą). W wyniku analiz przeprowadzonych na podstawie zebranych materiałów inwentaryzacyjnych oraz na podstawie wyst ępuj ących powi ąza ń komunikacyjnych i funkcjonalnych, mo żna przyj ąć nast ępuj ący system obsługi ludno ści gminy:

Ośrodek gminny głównego poziomu obsługi o zasi ęgu lokalnym, obsługuj ący w zakresie usług ponadpodstawowych teren całej gminy – miejscowo ść Szczerców. Pełni ona funkcj ę administracyjn ą, stanowi ośrodek koncentracji mieszkalnictwa, produkcji, usług dla ludno ści oraz obsługi rolnictwa. Dodatkowo posiada potencjał do dalszego rozwoju funkcji produkcyjnych. Tym samym Szczerców pełni funkcj ę lokalnego centrum rozwoju, które jest istotnym czynnikiem wzrostu i kumuluje usługi oraz inne działalno ści gospodarcze w skali umo żliwiaj ącej społeczny i ekonomiczny rozwój s ąsiaduj ących z nim miejscowo ści. Funkcjami rozwojowymi Szczercowa s ą przede wszystkim funkcje: produkcyjne, mieszkalnictwa oraz usługi rynkowe i nierynkowe. Ośrodki po średniego poziomu obsługi z poszerzonym programem usługowym , współpracuj ące z o środkiem gminnym – wsie: Borowa, Chabielice, Chabielice Kolonia, Grudna, Janówka, Lubiec, Magdalenów, Niwy, Trakt Puszcza ński, Osiny, Podklucze, Stanisławów Pierwszy, Stanisławów Drugi i Szczercowska Wie ś. S ą to o środki stanowi ące etap po średni w kompleksowym systemie obsługi ludno ści, szczególnie w zakresie usług: słu żby zdrowia, oświaty, kultury, bezpiecze ństwa przeciwpo żarowego oraz handlu i pozostałych usług o odpowiednio du żej liczbie ludno ści w rejonie obsługi. Funkcjami rozwojowymi tych miejscowo ści s ą funkcje: mieszkalnictwa, działalno ści produkcyjnych (zwłaszcza: Chabielice, Grudna i Szczercowska Wie ś), rolnictwa, a tak że usług rynkowych, w tym turystyki (Lubiec i Magdalenów). Pozostałe o środki (wsie elementarne i przysiółki) , o funkcjach typowo mieszkaniowych, rolniczych i le śnych, pozbawione bezpo średniej obsługi ludno ści w zakresie usług. Zaliczono do nich wsie: Krzy żówki i Ko ściuszki; Brzezie, Kozłówki i Bednarze; Dubie; Zagadki; Kieruzele; Ku źnica Lubiecka, Jó żefina i Lubo śnia; Osiny Kolonia; Zału że; Pod żar, Szubienice i Żabczanka; Polowa i Dzbanki; Rudzisko i Marcelów; Le śniaki; Kolonia Szczercowska; Tatar i Puszcza; Zbyszek i Firlej. Funkcjami rozwojowymi tych miejscowo ści s ą funkcje: mieszkalnictwa, działalno ści produkcyjnych (zwłaszcza: Polowa i Dzbanki), rolnictwa, le śnictwa, a tak że usług rynkowych w postaci turystyki i rekreacji (zwłaszcza: Ku źnica Lubiecka, Marcelów, Zbyszek i Firlej).

Nale ży wyra źnie podkre śli ć, że obecnie funkcja rolnicza, okre ślona jako podstawowa, ogranicza si ę w wi ększo ści miejscowo ści przede wszystkim jako wiod ąca w strukturze zagospodarowania przestrzeni (struktura przestrzenna) i nie stanowi wiod ącej funkcji ekonomicznej. W perspektywie najbli ższych kilkunastu lat nale ży spodziewa ć si ę dalszego ograniczenia funkcji rolniczej. W miejscowo ściach, które nie maj ą predyspozycji do rozwoju funkcji produkcyjnych i usługowych, dominowa ć b ędzie wył ącznie funkcja mieszkaniowa.

Funkcja osadnicza

Rozwój funkcji osadniczej, ze wzgl ędu na uwarunkowania fizjograficzne, środowiskowe, kulturowe, infrastrukturalne i komunikacyjne powinien przede wszystkim skupia ć si ę na uzupełnianiu istniej ących układów zabudowy, a w dalszej kolejno ści ich rozbudowie w oparciu o istniej ące i projektowane ci ągi komunikacyjne. Kształtowanie zabudowy

7 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW powinno odbywa ć si ę przy zachowaniu harmonii i wła ściwych proporcji pomi ędzy terenami zainwestowanymi a otaczaj ącym krajobrazem.

Funkcja usługowa

Funkcja usługowa na terenie gminy Szczerców powinna si ę rozwija ć w celu poprawy jako ści życia mieszka ńców. W ka żdej miejscowo ści powinien by ć zapewniony dost ęp do usług handlu. Oprócz wydzielonych terenów pod usługi dopuszcza si ę lokalizowanie usług w śród zabudowy mieszkaniowej. Innym aspektem funkcji usługowej są tereny sportu i rekreacji, predysponowane do pełnienia funkcji przestrzeni publicznych. Ustala si ę lokalizowanie usług o światy, kultury, sportu, zdrowia i opieki społecznej i innych usług publicznych na terenach mieszkaniowych, mieszkaniowo – usługowych, usługowych oraz innych zgodnie z ustaleniami studium. W planach miejscowych dopuszcza si ę wydzielanie terenów wył ącznie pod cele usług publicznych. Innym aspektem funkcji usługowej, godnym podkre ślenia, jest funkcja turystyczna. Ekologiczny rozwój turystyki powinien by ć głównie nastawiony na budow ę małych o środków dla turystów poszukuj ących spokoju i odosobnienie oraz kontaktu z natur ą. Ten kierunek, zgodny z ide ą ekorozwoju, zakłada unikanie degradacji walorów przyrodniczych. Teren gminy predysponowany jest do rozwoju aktywizacji ekoturystycznej w postaci agroturystyki i turystyki wiejskiej.

Funkcja produkcyjna

Tereny produkcyjne powinny funkcjonowa ć w oparciu o tereny aktywno ści gospodarczych, produkcyjno-usługowe oraz eksploatacji surowców. Ponadto dopuszcza si ę funkcjonowanie zakładów rzemie ślniczych w śród istniej ącej zabudowy zagrodowej mieszkaniowej i mieszkaniowo – usługowej pod warunkiem zachowania wła ściwych standardów środowiska. Dopuszczenie lokalizowania zakładów rzemie ślniczych w śród istniej ącej zabudowy pełni ącej funkcje mieszkaniowe nie mo że jednak prowadzi ć do pogarszania warunków zamieszkiwania mieszka ńców. Funkcja produkcyjna na terenie gminy rozwijana jest tak że w ramach funkcji górniczej na terenach eksploatacji surowców. Funkcjonowanie terenu powinno si ę wi ąza ć ze szczególnym zachowaniem norm środowiska na terenach przyległych, w szczególno ści przeznaczonych pod funkcje osadnicze, zgodnie z przepisami odr ębnymi. Po zako ńczeniu eksploatacji wymagane jest przeprowadzenie rekultywacji terenu z mo żliwym wykorzystaniem rekreacyjnym, rolnym, le śnym lub wodnym.

Funkcja rolnicza

Na wartościowych areałach rolnych (do IV klasy bonitacyjnej wł ącznie) produkcja rolnicza powinna by ć ukierunkowana na produkcj ę polow ą. Produkcja polowa na gruntach V i VI klasy jest nieopłacalna. Preferowana forma ich zagospodarowania to przeznaczenie na u żytki zielone. Jako alternatyw ę dla gospodarstw indywidualnych proponuje si ę rozwój agroturystyki. Dopuszcza si ę zalesianie gruntów klas bonitacyjnych IV-VI.

Funkcja le śna

Ze wzgl ędu na du żą lesisto ść gminy funkcja gospodarki le śnej nale ży do uzupełniaj ących funkcji gminy Szczerców. Powinna stanowi ć baz ę do rozwoju funkcji turystycznej i rekreacyjnej.

8 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Nadrz ędnym celem ochrony ekosystemów le śnych jest utrzymanie i odtwarzanie ich charakteru, zbli żonego do pierwotnego oraz naturalnego, a tak że prowadzenie racjonalnej gospodarki le śnej zwi ązanej z pozyskiwaniem drewna.

Zestawienie funkcji jednostek planistycznych wyró żnionych w projekcie studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego zostało przedstawione graficznie na rysunku prognozy.

Infrastruktura komunikacyjna i techniczna

Okre śla si ę nast ępuj ące kierunki rozwoju układu komunikacyjnego gminy Szczerców: - modernizacja DK nr 8 na całej długo ści do pełnych parametrów klasy „GP”; - modernizacja DW nr 480 i 483 na całej długo ści do pełnych parametrów klasy „G”; - budowa obwodnicy Szczercowa w ci ągu drogi wojewódzkiej nr 483; - modernizacja dróg powiatowych do pełnych parametrów klasy „Z”; - dostosowanie parametrów jezdni i no śno ści nawierzchni dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych do ruchu ci ęż kiego i pojazdów rolniczych, zwłaszcza w perspektywie rozwoju funkcji przetwórstwa rolno – spo żywczego, przemysłowego i turystycznych; - sukcesywne zast ępowanie nawierzchni tłuczniowej i brukowej na bitumiczn ą na drogach powiatowych i gminnych; - budowa dróg wewn ętrznych do obsługi poszczególnych posesji oraz dojazdów do u żytków rolnych; - budowa chodników dla ruchu pieszego i rowerowego; - budowa zatok autobusowych; - monitoring nat ęż enia hałasu emitowanego przez pojazdy.

Dopuszcza si ę lokalizowanie ście żek i tras rowerowych na terenie gminy, które docelowo powinny stanowi ć wa żny element uzupełniaj ący drogowy układ komunikacyjny i system tras turystycznych. Na całym obszarze gminy Szczerców dopuszcza si ę lokalizowanie nie przewidzianych w studium urz ądze ń i obiektów infrastruktury technicznej, w tym sieci dystrybucyjnych i przesyłowych. W szczególno ści dopuszcza si ę lokalizowanie urz ądze ń i obiektów stanowi ących ekologiczne źródła zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą, z wył ączeniem nowych elektrowni wiatrowych i farm solarnych, których lokalizacji niniejsze studium nie przewiduje. W ramach zaopatrzenia w wod ę ustala si ę budow ę i rozbudow ę istniej ących sieci na terenach istniej ącego i planowanego zainwestowania na obszarze całej gminy. Wszystkie miejscowo ści w gminie posiadaj ą wyposa żenie w sie ć wodoci ągow ą, rozwini ętą w ró żnym stopniu dla poszczególnych obszarów.

Ustalono tak że ogólne zasady odprowadzania i oczyszczenia ścieków bytowych i komunalnych, w tym:

- zakaz odprowadzania nie oczyszczonych ścieków do gruntu, cieków powierzchniowych oraz wód podziemnych; - docelow ą realizacj ę sieci kanalizacyjnej z odprowadzeniem do oczyszczalni ścieków na terenach przewidywanych do zbiorowego rozwi ązania gospodarki ściekowej; - na terenach dla których rezygnuje si ę z wyposa żenia w sie ć kanalizacyjn ą ze wzgl ędów technicznych lub ekonomicznych, w tym terenach zlokalizowanych poza zwartymi układami miejscowo ści, ustala si ę lokalne lub indywidualne rozwi ązania gospodarki ściekowej, w tym lokalizacj ę przydomowych oczyszczalni ścieków dla poszczególnych budynków lub zespołów budynków; - dla nieruchomo ści nie podł ączonych do kanalizacji sanitarnej dopuszcza si ę budow ę szczelnych bezodpływowych zbiorników lub oczyszczalni przydomowych;

9 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

- dopuszcza si ę prowadzenie kanalizacji sanitarnej poza liniami rozgraniczaj ącymi ulic lub dróg w uzgodnieniu z wła ścicielami nieruchomo ści, wymagane jest formalne ustalenie zasad dost ępno ści sieci w sytuacjach awaryjnych lub w celu jej modernizacji; - rozbudow ę zewn ętrznej sieci kanalizacji sanitarnej w terenach istniej ącej i planowanej zabudowy z zachowaniem odległo ści od innych sieci infrastruktury technicznej oraz lokalizacj ę zbiorczych kolektorów kanalizacyjnych z zachowaniem odległo ści od budynków zgodnie z przepisami odr ębnymi, - dopuszcza si ę odprowadzenie wód opadowych do cieków wód powierzchniowych, lokaln ą sieci ą kanalizacyjn ą, na warunkach okre ślonych przez zarz ądc ę cieku. Na terenie gminy dopuszczono budow ę sieci gazowych oraz stosowanie indywidualnych zbiorników zaopatrzenia w gaz płynny. Ustalono ogólne zasady zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą, w tym:

- zaopatrzenie z istniej ącej sieci elektroenergetycznej lub odnawialnych źródeł energii w zakresie instalacji solarnych na budynkach oraz z elektrowni wodnych; - rozbudow ę sieci elektrycznej wraz z niezb ędnymi urz ądzeniami technicznymi według technicznych warunków przył ączenia, uzgodnionych z administratorem sieci. W zakresie zaopatrzenia w ciepło ustala si ę docelowo zaopatrzenie w ciepło w oparciu o indywidualne i grupowe instalacje zasilane gazem, energi ą elektryczn ą, innymi paliwami niskoemisyjnymi oraz poprzez odnawialne źródła energii w zakresie instalacji solarnych na budynkach oraz wymienników ciepła. Dopuszcza si ę budow ę elektrowni wodnych, w tym małych elektrowni wodnych. Korzystne warunki hydrograficzne lokalizacji małych elektrowni wodnych (MEW) wyst ępuj ą w dolinach rzek: Widawki, Krasówki i Pilsi, charakteryzuj ących si ę nadal – pomimo niekorzystnych przekształce ń antropogenicznych – znacznym przepływem.. W zwi ązku z powy ższym na bazie szczegółowych, specjalistycznych analiz nale ży rozpatrzy ć wszystkie aspekty ewentualnej budowy małych elektrowni wodnych w rejonie dolin cieków. Ponadto dopuszcza si ę wykorzystanie pozostałych źródeł energii odnawialnej, takich jak np. kolektory słoneczne i wymienniki ciepła, pod warunkiem indywidualnego ich stosowania lub lokalizacji na terenach produkcyjnych, w ramach dopuszczonej funkcji infrastruktury technicznej. W zakresie zaopatrzenia w sie ć telekomunikacyjn ą ustalono rozbudow ę istniej ących sieci i urz ądze ń oraz budow ę nowych, w zale żno ści od zapotrzebowania, na warunkach okre ślonych przez administratora sieci. Dla lokalizacji inwestycji z zakresu telekomunikacji stosowa ć nale ży przepisy odr ębne. Gospodarka odpadami na terenie gminy Szczerców powinna by ć prowadzona w oparciu o ustalenia aktualnie obowi ązuj ącego regulaminu utrzymania czysto ści i porz ądku w gminie oraz w oparciu o wymogi przepisów odr ębnych.

1.3. Powi ązania projektu studium z innymi dokumentami

Ustalenia projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Szczerców są powi ązane bezpo średnio lub po średnio z wytycznymi w zakresie ochrony środowiska dokumentów o charakterze planistyczno-strategicznym, opracowanych na szczeblach rz ądowych i samorz ądowych, dotycz ących obszaru gminy Szczerców, takimi jak m.in.:

- Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego; - Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007-2020; - Aktualizacja Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 projekt IX 2012; - Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego 2012; - Strategia Rozwoju Powiatu Bełchatowskiego;

10 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

- Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Bełchatowskiego na lata 2010-2013; - Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Szczerców; - Program Ochrony Środowiska Gminy Szczerców. Szczegółowe omówienie wytycznych, dotycz ących ochrony środowiska, zawartych w tych dokumentach, zamieszczono w projekcie studium. Zadania okre ślone w projekcie studium nale ży uzna ć za spójne z wytycznymi uj ętymi w wy żej wymienionych dokumentach. Ponadto uszczegółowienie, wynikaj ące z lokalnej skali dokumentu, doprowadziło do optymalizacji przyj ętej strategii działa ń, szczególnie adekwatnej do potrzeb i mo żliwo ści gminy Szczerców.

2. ISTNIEJ ĄCY STAN ŚRODOWISKA ORAZ POTENCJALNE ZMIANY TEGO STANU W PRZYPADKU W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU

2.1. Uwarunkowania fizjograficzne.

Klimat

Klimat gminy podobnie jak całej Polski jest przej ściowy, kontynentalno – morski, kształtowany na przemian przez masy powietrza napływaj ące znad Oceanu Atlantyckiego lub wschodniej Europy i Azji. W skali kraju według W. Okołowicza i D. Martyn (1979) gmina Szczerców poło żona jest na granicy 3 regionów klimatycznych: śląsko – wielkopolskiego, łódzkiego i małopolskiego. Region śląsko – wielkopolski charakteryzuje si ę przewag ą wpływów oceanicznych, amplitudy temperatur s ą mniejsze od przeci ętnych dla kraju, wiosna i lato s ą wczesne, długie i ciepłe, zima za ś krótka i łagodna. Region łódzki, na terenie którego formalnie zlokalizowana jest cała gmina, to obszar po średni, b ędący pod wpływem klimatycznych cech charakterystycznych zarówno dla oceanizmu jak i kontynentalizmu. Region Małopolski to typ klimatów wy żynnych, poło żony w strefie po średniej pomiędzy wpływem oceanizmu i kontynentalizmu. Lato i zima s ą tu dłu ższe, a suma opadów wy ższa od przeci ętnych. Natomiast według A. Wosia (1999) gmina poło żona jest w regionie środkowopolskim. Nale ży on do grupy najwi ększych powierzchniowo wyró żnionych regionów klimatycznych Polski. Obejmuje Wy żyn ę Łódzk ą, si ęgaj ąc na południu po północno – zachodni ą cz ęść Wy żyny Krakowsko – Cz ęstochowskiej, a na północy obejmuje swym zasi ęgiem Równin ę Kutnowsk ą. Stosunki klimatyczne charakterystyczne dla tego regionu silniej nawi ązuj ą do warunków klimatycznych panuj ących na terenach poło żonych na wschód od omawianego regionu, a w znacznie mniejszym stopniu do klimatu obszarów poło żonych na zachód od tego regionu. Świadczy to o wi ększym wpływie kontynentalizmu ni ż oceanizmu. Na tle innych regionów Polski region środkowopolski wyró żnia si ę znaczniejsz ą liczb ą dni z typem pogody bardzo ciepłej i jednocze śnie pochmurnej bez opadu atmosferycznego, których w roku jest średnio prawie 38 oraz dni do ść mro źnych z du żym zachmurzeniem i opadem, których jest na ogół w roku prawie 7.

Reprezentatywne dla gminy Szczerców b ędą wi ęc dane charakteryzuj ące klimatyczny region środkowopolski jako cało ść oraz dane z przyporz ądkowanych dla tego regionu stacji Wielu ń lub Łód ź. Według pomiarów średnia temperatura roczna z wielolecia 1951 – 1980 wynosi około 8 ºC; stycznia (–2,2 ºC), a lipca 18 ºC. W skali roku średnia liczba dni przymrozkowych, to jest takich, w których temperatura powietrza mo że wynie ść 0 ºC wynosi 75, dni mro źnych z ujemn ą temperatur ą powietrza w ci ągu całej doby jest 40, za ś dni ciepłych z temperatur ą minimaln ą powy żej 0 ºC jest 250. Amplituda roczna kształtuje si ę na poziomie około 20,5 ºC. Suma rocznego opadu wynosi 550 – 650 mm, w tym półrocza chłodnego (listopad – kwiecie ń) około 200 – 250 mm. Opady półrocza ciepłego (maj – pa ździernik) osi ągaj ą 350 – 400 mm. Średnia liczba dni z opadem ≥ 0,1 mm wynosi w roku około 165, za ś z opadem ≥ 10 mm około 13. Pierwszy śnieg pojawia si ę około połowy listopada, a ostatni na

11 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW przełomie marca i kwietnia. Pokrywa śnie żna utrzymuje si ę średnio przez 60 dni w roku. Jej grubo ść waha si ę w przedziale 15 – 20 cm. Maksymalnie jej grubo ść w niektórych latach przekracza 50 cm. Zanika ona przeci ętnie w okresie 25 – 30 marca. Okres wyst ępowania pokrywy śnie żnej przerywany jest cz ęstymi odwil żami. W tym czasie opad zimowy stanowi deszcz. Średnia liczba dni pogodnych, a wi ęc dni w których średnia dobowa wielko ść zachmurzenia ogólnego nieba była ≤ 20 %, wynosi w roku około 40, a liczba dni pochmurnych, a wi ęc ze średnim dobowym zachmurzeniem ogólnym nieba ≥ 80 %, wynosi w roku około 130. Mgła pojawia si ę średnio przez około 44 dni w roku, za ś mgła całodzienna przez około 2 do 5 dni w roku. Usłonecznienie przekracza w roku 1500 godzin, z czego w okresie wegetacyjnym ponad 1100 godzin. Średnio dziennie usłonecznienie wynosi 4,2 godziny, najwi ęcej w czerwcu – średnio dziennie 7,1 godziny, a najmniej w grudniu – średnio dziennie 1 godzina. Dni z burz ą jest przeci ętnie około 20 w roku. Wilgotno ść wzgl ędna powietrza wynosi rocznie średnio około 80 %. Najcz ęstsze wiatry wiej ą z sektorów: północnego, zachodniego i południowego. Stanowi ą około 70 % cz ęsto ści wiatru. Ich średnia pr ędko ść oscyluje w granicach 3,3 m/s. Średnia roczna liczba dni w okresie 1951 – 1985 (T. Nied źwied ź, J. Paszy ński, D. Czekierda, 1994) z wiatrem bardzo silnym (pr ędko ść powy żej 15 m/s) wynosi 2, z wiatrem silnym (pr ędko ść od 10 do 15 m/s) wynosi około 20 – 30, za ś średnia roczna cz ęsto ść wyst ępowania ciszy i słabego wiatru (pr ędko ść poni żej 2m/s) wynosi około 60 % dni w roku. Okres wegetacyjny jest jednym z dłu ższych w Polsce i trwa średnio przez około 210 dni, a okres gospodarczy przez około 240 dni. Pocz ątek robót polnych przypada na trzeci ą dekad ę marca. Reasumuj ąc, warunki klimatyczne panuj ące na terenie gminy s ą bardzo korzystne, sprzyjaj ą rozwojowi rolnictwa, aktywno ści produkcyjnych i usługowych oraz pozwalaj ą na osi ąganie wysokiego komfortu osiedlania.

Budowa geologiczna.

Budow ę geologiczn ą gminy Szczerców oraz charakterystyk ę złó ż kopalin (udokumentowanych, perspektywicznych i prognostycznych) przedstawiono na podstawie Obja śnie ń do Mapy Geo środowiskowej Polski w skali 1:50000 , arkusze: Zelów nr 699 (Kochanowska, 2004) i Szczerców nr 735 (Kochanowska, 2004).

Obszar gminy Szczerców i całego regionu w granicach arkuszy nr 699 i 735 znajduje si ę w południowej cz ęś ci niecki łódzkiej, wchodz ącej w skład du żej jednostki – synklinorium szczeci ńsko – łódzko – miechowskie. W jego budowie geologicznej bior ą udział jednostki typu fałdowego o przebiegu północny–zachód − południowy–wschód oraz młodsze typu blokowego. Pierwsze z nich tworz ą w ąskie struktury antyklinalne (np.: antyklina D ąbrowy Rusieckiej – Chabielic) porozdzielane szerokimi synklinami (np.: synklin ą Brudzic). Najwa żniejsz ą jednostk ą typu blokowego jest trzeciorz ędowy rów Kleszczowa, który przebiega równole żnikowo przez obszar całego arkusza nr 735. Jest on przeci ęty stref ą dyslokacji, w której znajduje si ę wysad solny D ębina (na południowy – wschód od granic gminy).

Najstarszymi osadami znanymi jedynie z wierce ń w rowie Kleszczowa s ą permskie gipsy i anhydryty o ł ącznej mi ąż szo ści 615 m. Najstarsze utwory mezozoiku, mułowce i iłołupki wieku środkowojurajskiego o mi ąż szo ści do 200 m, stwierdzono wierceniami w osiowej cz ęś ci antykliny D ąbrowa Rusiecka – Chabielice. Na jej obrze żu, od miejscowo ści Rusiec do Sulmierzyc, wyst ępuj ą osady wieku górnojurajskiego. S ą one znane z licznych wierce ń, za ś na powierzchni tworz ą kilka izolowanych, małych wychodni w okolicy Białej i Gałkowa (na południowy – zachód od granic gminy). Reprezentuj ą je ró żne odmiany wapieni (dolny oksford) o mi ąż szo ści do 203 m oraz iłowce i wapienie (kimeryd) o ł ącznej mi ąż szo ści do 146,5 m. Młodsze od nich skały wieku kredowego to: piaski i piaskowce dolnej kredy (alb), lokalnie z fosforytami, które napotkano na gł ęboko ściach rz ędu 70 – 120 m mi ędzy Widaw ą a

12 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Bogumiłowem. Do górnej kredy nale żą szeroko rozprzestrzenione wapienie, margle i opoki, a w cz ęś ci stropowej równie ż piaskowce i gezy.

Osady wieku trzeciorz ędowego osi ągaj ą najwi ększe mi ąż szo ści (do ponad 430 m) w obr ębie rowu Kleszczowa, gdzie maj ą wa żne znaczenie surowcowe. Kompleks trzeciorz ędowy rozpoczynaj ą: piaski, iły, mułki i mułowce z wkładkami węgla brunatnego, o mi ąż szo ści zazwyczaj kilkudziesi ęciu metrów, tworz ące tak zwan ą seri ę podw ęglow ą. Wy żej le żą cą seri ę w ęglow ą buduj ą pokłady w ęgla brunatnego o mi ąż szo ści od kilku do 120 metrów, poprzedzielane ró żnej mi ąż szo ści wkładkami iłów, w ęglistych mułowców, piasków i utworów jeziornych (głównie wapieni jeziornych i gytii). Otaczaj ą one zazwyczaj główny pokład w ęglowy oraz tworz ą w nim przerosty. Bezpo średnio na osadach serii węglowej le żą młodsze mioce ńsko – plioce ńskie iły, iłowce, mułki i mułowce z wkładkami w ęgla brunatnego, o grubo ści do 1 m. Mi ąż szo ść tej serii zwanej nadw ęglow ą wynosi od kilku do kilkudziesi ęciu metrów. Poza obr ębem rowu tektonicznego Kleszczowa, stwierdzono wyst ępowanie utworów zwietrzelinowych o niewielkiej mi ąż szo ści (mułowce, gliny zwietrzelinowe), zaliczanych do najstarszych ogniw trzeciorz ędu (paleocen) oraz piasków i iłów (eocen), na których le żą najmłodsze osady trzeciorz ędowe reprezentuj ące seri ę nadw ęglow ą.

Osady trzeciorz ędu w całym rejonie gminy Szczerców wyst ępuj ą pod 30 – 60 m nadkładem utworów czwartorz ędowych, zwi ązanych ze zlodowaceniami: południowopolskimi, środkowopolskimi i północnopolskimi oraz rozdzielaj ącymi je interglacjałami: mazowieckim i eemskim. Reprezentuj ą je: piaski, iły i mułki zastoiskowe, piaski wodnolodowcowe i gliny zwałowe. Osady te cz ęsto zaz ębiaj ą si ę wzajemnie. W okresach interglacjałów, kiedy lądolód cofał si ę, nast ępowało odnawianie sieci dolin a nast ępnie ich zasypywanie piaskami i żwirami pochodzenia rzecznego. Lokalnie tworzyły si ę osady jeziorne (torfy z gyti ą, mułki i piaski). Osady lodowcowe zlodowace ń południowopolskich znane s ą z wierce ń, natomiast utwory młodszych zlodowace ń środkowopolskich s ą licznie reprezentowane na powierzchni. Iły, mułki i piaski zastoiskowe odsłaniaj ą si ę mi ędzy innymi w Szczercowie i Podkluczach oraz w dolinie rzeki Krasowej. W południowej i centralnej cz ęś ci gminy wyst ępuje prawie ci ągła pokrywa brunatno – żółtych, piaszczystych, odwapnionych w stropie glin zwałowych. Jej płaty stwierdzono mi ędzy innymi w Chabielicach i Brzeziu. Gliny te stanowiły dawniej lokalny surowiec ceramiczny. W centralnej cz ęś ci gminy powszechnie wyst ępuj ą piaski wodnolodowcowe o mi ąż szo ściach rz ędu 5 m. Z okresem topnienia lodowców zwi ązane jest powstanie utworów morenowych, ozów i kemów. Te pierwsze reprezentowane s ą przez piaski i żwiry moreny czołowej, stwierdzone w odsłoni ęciach w Anielowie i Jasia Górze (na południe od granic gminy) oraz w Gałowie, Białej i Dworoszowicach (na południowy – zachód od granic gminy). W miejscowo ści Winek (na południowy – wschód od granic gminy) znajduje si ę szereg pagórków zbudowanych z wyselekcjonowanego materiału piaszczysto – żwirowego buduj ących oz. Charakteryzuj ące si ę brakiem uporz ądkowanego materiału skalnego pagórki, zaliczane do tak zwanych osadów akumulacji szczelinowej, wyst ępuj ą w: Filipowi źnie, D ąbrówce, Eligiowie i w pobli żu Ru śca (poza granicami gminy). Osady, które charakteryzuj ą si ę zazwyczaj dobrym przemyciem i wysortowaniem materiału piaszczystego tworz ą zespoły kemowe znane mi ędzy innymi ze Stanisławowa i od dawna wykorzystywano je na potrzeby lokalne. L ądolód zlodowace ń północnopolskich obj ął swym zasi ęgiem tylko północn ą cz ęść gminy, a jego osady tworz ą głównie tarasy nadzalewowe i formy wydmowe zbudowane z materiału piaszczysto – pylastego. W centralnej i południowej cz ęś ci gminy jego blisko ść zaznaczała si ę obecno ści ą tak zwanych pokryw peryglacjalnych, zło żonych głównie z piasków. Najwi ększe ich skupiska wyst ępuj ą na powierzchni na południowy – zachód od granic gminy w okolicach Białej i Rz ąś ni. Po ust ąpieniu lodowca tworzyły si ę piaski rzeczne i wydmowe. Wyst ępuj ą one na zboczach dolin Widawki, Krasówki i Pilsi oraz w okolicach Stanisławowa. Najmłodszymi utworami czwartorz ędowymi – holoce ńskimi s ą: piaski rzeczne, namuły torfiaste i torfy, które wyst ępuj ą powszechnie w wi ększo ści zagł ębie ń terenowych i w dolinach rzek. Mi ąż szo ść torfów wynosi średnio około 2 m, a lokalnie dochodzi do 4,9 m.

13 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Zło ża kopalin.

Na terenie gminy Szczerców znajduje si ę 6 udokumentowanych złó ż kopalin. S ą to zło ża kruszywa naturalnego: „Szczerców”, „Szczerców I”, „Grabek” i „Grabek I”, zło że piasków kwarcowych „Lubiec” oraz zło że w ęgla brunatnego „Bełchatów – pole Szczerców”, na terenie którego istniało równie ż zło że kruszywa naturalnego „Bełchatów”. W ramach udzielonych decyzji i koncesji wyznaczono nast ępuj ące obszary i tereny górnicze złó ż: - koncesj ą nr 25/97 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 01 pa ździernika 1997 roku (z pó źn. zm.) dla zło ża w ęgla brunatnego „Szczerców” ustanowiono obszar i teren górniczy „Pole Szczerców” o powierzchni odpowiednio: 15747115 m² i 515589315 m². Koncesji udzielono do dnia 17 wrze śnia 2038 roku. - decyzj ą nr GK/wk/PK/4016/87 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 01 pa ździernika 1997 roku dla zło ża w ęgla brunatnego „Bełchatów” ustanowiono obszar i teren górniczy „Pole Bełchatów” o powierzchni odpowiednio: 19417152 m² i 557127684 m². Na terenie gminy Szczerców znajduje się fragment terenu górniczego. Koncesji udzielono do dnia 31 lipca 2020 roku. - decyzj ą nr OS.VII.7512–1/04 Starosty Bełchatowskiego z dnia 17 sierpnia 2004 roku dla zło ża kruszywa naturalnego „Grabek” ustanowiono obszar i teren górniczy „Grabek” o powierzchni odpowiednio: 7210 m² i 16605 m². Koncesji udzielono do dnia 31 grudnia 2016 roku.

Lokalne zło ża kruszywa naturalnego s ą to zło ża suche, za wyj ątkiem zło ża „Grabek I”, które jest cz ęś ciowo zawodnione. Zło ża kruszywa naturalnego s ą małokonfliktowe w stosunku do elementów środowiska przyrodniczego.

Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin.

Na terenie gminy Szczerców wytypowano 8 obszarów perspektywicznych oraz 1 obszar prognostyczny dla wyst ępowania kopalin.

Rze źba terenu.

Współczesna rze źba terenu gminy Szczerców jest wynikiem zachodz ących tu niegdy ś procesów tektonicznych i neotektonicznych, glacjalnych, fluwioglacjalnych, peryglacjalnych, eolicznych i erozji oraz akumulacji rzecznej, a tak że działalno ści człowieka (antropogenicznych). Niewielkie nat ęż enie procesów rze źbotwórczych doprowadziło do powstania mało zró żnicowanego rysu geomorfologicznego obszaru gminy.

Rejon gminy obejmuje Kotlina Szczercowska. W granicach gminy cechuje j ą rze źba lekko falista, wznosz ąca si ę od 156 do blisko 200 m n.p.m. Generalnie jest to obszar równinny o charakterze misy ko ńcowej lodowca warcia ńskiego, wysłany iłami wst ęgowymi i piaskami, w licznych miejscach, a zwłaszcza w jego północnej i północno – wschodniej cz ęś ci, uformowanymi w wydmy, które s ą urozmaiceniem do ść monotonnej rze źby terenu. Cech ą charakterystyczn ą są tak że rozległe równiny torfowe zlokalizowane wzdłu ż dolin rzecznych.

W północnej cz ęś ci gminy, powy żej drogi krajowej nr 8, do ść powszechnie wyst ępuj ą wydmy, przede wszystkim wzdłu ż północnej granicy gminy (powy żej kompleksów stawów na północ od wsi Marcelów i Lubiec), a tak że wzdłu ż północno – wschodniej granicy gminy (na wschód od miejscowo ści: Zbyszek, Firlej, Ku źnica Lubiecka i Magdalenów). Wysoko ść wzgl ędna wydm wynosi od 10 do 25 m. Wydmy poro śni ęte s ą głównie borami sosnowymi i generalnie ta cz ęść gminy charakteryzuje si ę najwi ększym zalesieniem. S ą to najwy żej poło żone rejony w północnej cz ęś ci gminy. Zwarte i do ść rozległe obszary le śne rozdziela dolina rzeki Pilsi, wzdłu ż której rozci ągaj ą si ę,

14 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW rozszerzaj ąc ku południu, u żytkowane rolniczo, miejscami podmokłe równiny zastoiskowe. Jest to najni żej poło żony rejon tej cz ęś ci gminy. Dno doliny Pilsi wznosi si ę od 173 m n.p.m. przy granicy z gminami Kluki i Zelów do 158,7 m n.p.m. przy uj ściu do Widawki poni żej Kolonii Szczercowskiej. Nale ży nadmieni ć, że w północnej cz ęś ci gminy zlokalizowane s ą zarówno najniżej jak i najwy żej poło żone rejony całej gminy. Najni ższym punktem Kotliny Szczercowskiej w gminie Szczerców jest nurt rzeki Widawki w miejscowo ści Dzbanki (155,8 m n.p.m.), za ś najwy ższym ci ąg wydm na wschód od wsi Magdalenów (199,5 m n.p.m.). Tym samym w odległo ści około 10 km w linii prostej wysoko ść wzgl ędna osi ąga blisko 44 m.

Ukształtowanie powierzchni centralnej i południowej cz ęś ci gminy Szczerców zwi ązane jest z brze żną stref ą stadiału mazowiecko – podlaskiego zlodowacenia Warty z główną form ą geomorfologiczn ą w postaci równiny gliny zwałowej. Równina gliny zwałowej o powierzchni płaskiej w centralnej cz ęś ci gminy (rejon Szczercowa i okolicznych wsi) poło żona jest na wysoko ści poni żej 170 m n.p.m. (lokalnie do 175 – 180 m n.p.m.), za ś w cz ęś ci południowej (mniej wi ęcej poni żej umownej linii ł ącz ącej: Bednarze, Brzezie, Niwy i Pod żar) od 170 do 190 m n.p.m., przeci ętnie 175 m n.p.m. Głównymi osiami rysu geomofrologicznego s ą tu doliny rzek Widawki i Krasówki. Obie rzeki przepływaj ą z południowego – wschodu na północny – zachód i s ą to najni żej poło żone rejony tej cz ęś ci gminy. Dno doliny Krasówki, przepływaj ącej wzdłu ż południowo – zachodniej granicy gminy, wznosi si ę od 171,5 m n.p.m. w rejonie Chabielic do 162,5 m n.p.m. poni żej wsi Krzy żówki przy granicy z gmin ą Rusiec. Natomiast dno doliny Widawki, przepływaj ącej przez centraln ą cz ęść gminy, wznosi si ę od 168,5 m n.p.m. poni żej wsi Pod żar przy granicy z gmin ą Kluki do 158,7 m n.p.m. poni żej Kolonii Szczercowskiej, gdzie przyjmuje wody rzeki Pilsi. Dolina Widawki jest bardziej urozmaicona, rzeka meandruje, a dolina jest do ść w ąska, przy czym ró żnice wysoko ści wzgl ędnej pomi ędzy dnem doliny, a najbli ższymi wi ększymi wzniesieniami wynosz ą zaledwie kilka metrów. Dolina Krasówki jest mniej wyra źna i otaczaj ą j ą rozległe, miejscami podmokłe równiny. W zachodniej cz ęś ci gminy, pomi ędzy miejscowo ściami Kozłówki i Krzy żówki, wyst ępuj ą tak że wydmy poro śni ęte borem sosnowym i cz ęś ciowo lasem mieszanym. S ą to tak zwane Dzbankowskie Góry. Jest to najwi ększy, zwarty kompleks le śny w tej cz ęś ci gminy. Wysoko ść wzgl ędna wydm jest tu znacznie ni ższa ni ż w północnej cz ęś ci gminy i wynosi od 5 do 15 m, a wysoko ści bezwzgl ędne dochodz ą do 180 m n.p.m. Wi ększe kompleksy le śne i bardziej urozmaicona rze źba terenu wyst ępuje tak że na północ od wsi Stanisławów Pierwszy oraz na południe od wsi Stanisławów Drugi. Południowa cz ęść Kotliny Szczercowskiej (poni żej umownej linii ł ącz ącej: Chabielice, Janówk ę i Koloni ę Osiny) jest zalesiona i wznosi si ę przeci ętnie na wysoko ści od 180 do 190 m n.p.m., miejscami nieznacznie powy żej. Obecnie jest to granica pomi ędzy naturalnymi formami geomorfologicznymi a północnym progiem odkrywkowej kopalni w ęgla brunatnego eksploatuj ącej zło że „Bełchatów – pole Szczerców”.

Kotlina Szczercowska od południa jest zamkni ęta wzgórzami morenowymi Wysoczyzny Bełchatowskiej, w tej cz ęś ci regionu znanej te ż pod nazw ą Wysoczyzny Sulmierzyckiej (T. Krzemi ński, 1974). Równolegle do pasma wzgórz morenowych, tu ż na jego zapleczu, przebiega równole żnikowo Rów Kleszczowa. To on wraz z rynn ą erozyjn ą Woli Grzymaliny (M. Baraniecka, 1980) zahamował w ędrówk ę lodowca warcia ńskiego na południe. Utworzony tu ci ąg wzgórz morenowych podzielony jest na kilka cz ęś ci poprzez linie radialnego odpływu wód fluwioglacjalnych. L ądolód warcia ński był cienki i łatwo ulegał rozpadowi na bryły martwego lodu. W miar ę topnienia lodowca, przeci ąż one materiałem skalnym wody traciły sił ę transportow ą i osadzały w szczelinach utwory żwirowo – piaszczysto – mułowe. Obecnie, wskutek działalności kopalni w ęgla brunatnego, pogranicze Kotliny Szczercowskiej i Wysoczyzny Bełchatowskiej uległo znacznym przekształceniom antropogenicznym. Zmieniona została powierzchnia terenu (odkrywka oraz zwałowisko zewn ętrzne), a tak że zaburzony został system wód podziemnych i powierzchniowych (np.: zmieniono bieg rzeki Widawki oraz uregulowano i przeło żono koryto rzeki Krasówki).

15 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Reasumuj ąc na terenie gminy Szczerców mo żna wyró żni ć nast ępuj ące wyra źne formy geomorfologiczne: pradoliny i doliny rzeczne wraz z tarasami zalewowymi i nadzalewowymi, równiny zastoiskowe moreny dennej, zdenudowan ą moren ę denn ą, obszary wydmowe.

Czynne procesy geomorfologiczne.

Na terenie gminy Szczerców do czynnych procesów geomorfologicznych nale żą przede wszystkim: działalno ść transportowa rzek, działalno ść akumulacyjna rzek, działalno ść denudacyjna rzek – erozja rzeczna: erozja wgł ębna, erozja denna, erozja boczna, działalno ść wiatru: transportowa, niszcz ąca, buduj ąca. Wyszczególnione powy żej procesy rze źbotwórcze stanowi ą miejscami przeszkody w zabudowie terenu, zwłaszcza w dolinach rzecznych. W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego powinno wprowadza ć si ę zakazy zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej na terenach podatnych na zalewy powodziowe i erozj ę. W rejonach podatnych na erozj ę zakazane powinno by ć tak że usuwanie roślinno ści drzewiastej i krzewiastej, nakazane natomiast stosowanie pasów takiej zieleni. Na terenie gminy nie wyst ępuj ą osuwiska.

Wody podziemne.

Dane dotycz ące hydrogeologii gminy Szczerców przedstawiono na podstawie Obja śnie ń do Mapy Geo środowiskowej Polski w skali 1:50000 , arkusze: Zelów nr 699 (Dziedziak, 2004) i Szczerców nr 735 (Kochanowska, 2004).

Zgodnie z podziałem regionalnym zwykłych wód podziemnych Polski (Paczy ński, 1993) zdecydowana wi ększo ść obszaru gminy Szczerców (cz ęść północna, wschodnia i południowa) le ży w obr ębie makroregionu centralnego, regionu VII łódzkiego, w subregionie VII 2 bełchatowskim. Tylko zachodnia cz ęść gminy nale ży do regionu XII śląsko – krakowskiego, subregionu XII 3 jurajskiego, rejonu kaliskiego. Granice pomi ędzy wy żej wymienionymi regionami stanowi strefa tektoniczna rozdzielaj ąca wychodnie podczwartorz ędowe utworów jury górnej od wychodni utworów kredy dolnej i górnej. Na omawianym obszarze wyst ępuj ą trzy zasadnicze piętra wodono śne: czwartorz ędowe, kredowe i jurajskie oraz podrz ędnie pi ętro trzeciorz ędowe.

Pi ętro czwartorz ędowe wyst ępuje na prawie całym obszarze. Utworami wodono śnymi s ą osady piaszczysto – żwirowe, zalegaj ące bezpo średnio na powierzchni, np.: w dolinach rzecznych, gdzie maj ą ł ączno ść hydrauliczn ą z wodami powierzchniowymi, b ądź w kilku warstwach (głównie w rowie tektonicznym), przedzielonych pakietami glin zwałowych lub iłów zastoiskowych. Gliny zwałowe i iły zastoiskowe nie tworz ą ci ągłej pokrywy, a poszczególne warstwy wodono śne pozostaj ą we wzajemnej ł ączno ści hydraulicznej. Poziomy wód czwartorz ędowych ł ącz ą si ę lokalnie z zawodnionymi utworami trzeciorz ędowymi oraz kredowymi i jurajskimi. Pi ętro czwartorz ędowe jest głównym poziomem u żytkowym, szczególnie w południowej i centralnej cz ęś ci gminy. Studnie wiercone w Szczercowie, Stanisławowie czy Osinach maj ą wydajno ści eksploatacyjne od 2 do 137 m³/h, a współczynniki filtracji mieszcz ą si ę w przedziale od 8,4 x 10*-6 do 7,2 x 10*-4 m/s. S ą to wody dość dobrze izolowane od powierzchni terenu. Zasilanie tego pi ętra wodono śnego odbywa si ę poprzez infiltracj ę opadów atmosferycznych, natomiast drena ż odbywa si ę głównie poprzez studnie odwadniaj ące kopalnie w ęgla brunatnego oraz poprzez cieki powierzchniowe i lokalne uj ęcia studzienne. Pierwotny stan warunków hydrogeologicznych uległ zmianie pod wpływem prowadzonego odwodnienia odkrywek „pole Bełchatów” i pole „Szczerców”. Jako ść wód czwartorz ędowych jest na ogół dobra, ale zmienna. Pojawia si ę lokalnie żelazo w ilo ściach powy żej 0,5 mg/dm³ oraz wzrasta koncentracja azotanów, sporadycznie powy żej 10 mg/dm³.

16 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Poziom trzeciorz ędowy zwi ązany jest przede wszystkim z utworami serii nad– i podw ęglowej w zasi ęgu rowu tektonicznego oraz lokalnie poza nim. Z uwagi na małe mi ąż szo ści i ograniczone rozprzestrzenienie poziom ten ma podrz ędne znaczenie u żytkowe.

Kredowe pi ętro wodono śne zwi ązane jest z wyst ępowaniem sp ękanych osadów kredy górnej (wapieni, margli i opok) oraz piasków i piaskowców kredy dolnej. W południowej cz ęś ci obszaru utwory kredy zalegaj ą na gł ęboko ści kilkunastu metrów i zapadaj ą na północ, gdzie wyst ępuj ą na gł ęboko ści kilkudziesi ęciu metrów, a w obr ębie rowu tektonicznego na gł ęboko ści około 300 m. Mi ąż szo ść wodono śnych utworów kredy górnej, przy przyj ętym poziomie strefy aktywnej wymiany 200 m p.p.t., wynosi 130 m. Z utworów tych, w Chorzenicach (na południowy – zachód od granic gminy), uzyskano wydajno ść 38,4 m³/h przy depresji 4,6 m. Natomiast mi ąż szo ść wodono śnych utworów kredy dolnej zawiera się w przedziale 20 – 40 m. Pi ętro kredowe to poziom wód dolnokredowych o zwierciadle napi ętym. Ujmuje go zaledwie kilka studzien w okolicy Sulmierzyc (na południowy – zachód od granic gminy). Ich wydajno ści wahaj ą si ę od 38 do 85 m³/h, a współczynnik filtracji zmienia si ę od 8,0 x 10*-5 do 1,2 x 10*-4 m/s. Jako ść wody jest dobra, z lokalnie podwy ższon ą zawarto ści ą żelaza. Pi ętro jurajskie wyst ępuje w górnojurajskich wapieniach i marglach. Jest to typ wód szczelinowych, którego zwierciadło wody w cz ęś ci południowej jest swobodne, a w miar ę rosn ącej grubo ści przykrycia czwartorz ędowego ku północy oraz w rowie tektonicznym przechodzi w typ zwierciadła subartezyjskiego, o ci śnieniu nawet kilkudziesi ęciu atmosfer (w stropie warstwy wodono śnej). Jurajskie studnie wiercone zlokalizowane s ą na południe od granic gminy w rejonie Sulmierzyc, Stró ży i Rz ąś ni. S ą to studnie gł ębokie, wiercone w wi ększo ści przypadków jako otwory bariery odwadniaj ącej kopalni. Wydajno ści ich s ą ró żne i wahaj ą si ę od 36 do 198 m³/h, a współczynniki filtracji wynosz ą od 9,3 x 10*-6 do 6,7 x 10*-4 m/s. Jako ść wody jest dobra, mimo i ż lokalnie mo że pojawia ć si ę żelazo w ilo ściach powy żej 0,5 mg/dm³. Pod wzgl ędem bakteriologicznym tak że nie budzi zastrze żeń. Wody tego pi ętra wymagaj ą niekiedy tylko prostego uzdatnienia.

Na omawianym obszarze uj ęcia o zasobach eksploatacyjnych 100 m³/h i wy ższych ujmuj ą wody trzech poziomów: czwartorz ędowego, jurajskiego i kredowego. S ą to mi ędzy innymi uj ęcia w Chabielicach: zaplecze techniczne odkrywki „Szczerców” i wodoci ąg wiejski, składaj ące si ę z trzech otworów odwodnieniowych ujmuj ących zawodnione warstwy czwartorz ędu i jury, a wydajno ści pojedynczych otworów wynosz ą od 200 do 220 m ³/h. Pierwotny stan warunków wodnych na tym obszarze ulega ci ągłym zmianom poniewa ż obj ęty jest wpływem odwodnienia zło ża „Bełchatów” zarówno w pi ętrach czwartorz ędowym jak i mezozoicznych. Odwodnienie zło ża jest niezb ędne dla jego bezpiecznej eksploatacji.

Uruchomienie systemu odwodnienia studziennego zło ża „Bełchatów – pole Szczerców” spowodowało rozwój istniej ącego leja depresji, wywołanego dotychczasowym odwodnieniem wyrobiska zło ża „Bełchatów – pole Bełchatów”. Rozwój depresji przebiega najintensywniej w kierunku północno – zachodnim oraz południowo – zachodnim i zachodnim, co zwi ązane jest przede wszystkim z budow ą geologiczn ą i warunkami hydrogeologicznymi i powoduje: obni żenie poziomu wód gruntowych, obni żenie poziomu wody oraz zanik wód w płytkich studniach gospodarskich, zmniejszenie przepływu w ciekach powierzchniowych na skutek zmniejszonego dopływu wód powierzchniowych i podziemnych, ucieczk ę wody z nieuszczelnionych koryt rzecznych na obszarze leja depresji w rejonie intensywnego drena żu kopalni. Według docelowej prognozy rozwój leja depresji spowoduje obni żenie przepływu w rzekach: Krasówce i Pilsi oraz zwi ększy si ę zasi ęg oddziaływania na Widawk ę. W znacz ący sposób wpłynie na prac ę studni uj ęć wodoci ągowych, powoduj ąc obni żenie lub całkowity zanik wydajno ści.

17 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Główne Zbiorniki Wód Podziemnych.

GZWP nr 326 „Zbiornik Częstochowa Wschód” jest w skali kraju czwartym pod wzgl ędem zasobów wodnych rezerwuarem wód podziemnych, rozci ągaj ącym si ę od Krakowa po Wielu ń, o powierzchni całkowitej 3257 km² i zasobach dyspozycyjnych szacowanych na 1020 tys. m³/dob ę. Rejon gminy Szczerców to najbardziej wysuni ęty na północ zasi ęg zbiornika. GZWP nr 326 jest zbiornikiem szczelinowo – krasowym i szczelinowo – krasowo – porowym wytworzonym w skałach w ęglanowych (głównie wapienie i margle) wieku górnojurajskiego (to jest powstałych w czasie od 161 do 145 milionów lat temu). GZWP nr 326 wykazuje znaczn ą mi ąż szo ść (5 – 400 m), z tendencj ą wzrostu w kierunku północno – wschodnim. Jest to zbiornik „otwarty", zasilany w znacznej mierze bezpo średnio poprzez wychodnie utworów jury górnej. Brak utworów izoluj ących od powierzchni terenu sprzyja zasilaniu z infiltracji opadów atmosferycznych, a jednocze śnie jest przyczyn ą zwi ększonej podatno ści na przenikanie zanieczyszcze ń. Pomimo, że na ogół wyst ępuj ą tu wody wysokiej jako ści, to lokalnie s ą one zanieczyszczone głównie zwi ązkami azotu (NO 3) w stopniu obni żaj ącym ich jako ść i przydatno ść do spo życia. Obszary bardzo silnego i silnego zagro żenia wód podziemnych skutkiem pionowego przesi ąkania zanieczyszczonych wód infiltruj ących z powierzchni terenu stanowi ą około 50 % powierzchni zbiornika. Przy niewielkich nawet punktowych ogniskach ska żeń, najmniejsze zanieczyszczenie mo że by ć przyczyn ą długotrwałej degradacji wód podziemnych. W rejonie gminy Szczerców GZWP nr 326 nie wymaga najwy ższej (ONO) i wysokiej (OWO) ochrony.

Jednolite cz ęś ci wód.

Od kilku lat w Polsce prowadzone s ą prace zwi ązane z implementacj ą Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) oraz wynikaj ące z ustawodawstwa europejskiego i unijnej polityki. Osi ągni ęcie celów Dyrektywy w zakresie ochrony i poprawy stanu wód podziemnych oraz ekosystemów bezpo średnio od nich zale żnych i celów w zakresie zaopatrzenia ludno ści w dobr ą wod ę, maj ą zapewni ć działania w jednostkowych obszarach, tak zwanych jednolitych cz ęś ciach wód podziemnych (JCWPd) – groundwater bodies , dla których hydrogeolodzy zaproponowali nazw ę hydrogeosomy. S ą to jednocze śnie jednostkowe obszary gospodarowania wodami podziemnymi.

Zgodnie z definicj ą podan ą w Ramowej Dyrektywie Wodnej, jednolite cz ęś ci wód podziemnych – (groundwater bodies ) obejmują te wody podziemne, które wyst ępują w warstwach wodono śnych o porowato ści i przepuszczalno ści, umo żliwiaj ących pobór znacz ący w zaopatrzeniu ludno ści w wod ę lub przepływ o nat ęż eniu znacz ącym dla kształtowania po żą danego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów l ądowych. Były to poj ęcia całkowicie nowe w hydrogeologii. Znacz ący przepływ wód podziemnych według RDW jest to taki przepływ, którego nie osi ągni ęcie na granicy JCWPd z wodami powierzchniowym lub z ekosystemem l ądowym powodowałoby znacz ące pogorszenie ekologicznej lub chemicznej jako ści wód powierzchniowych lub znaczn ą szkod ę dla bezpo średnio zale żnego od wód podziemnych ekosystemu l ądowego. Pobór wód podziemnych znacz ący w zaopatrzeniu ludno ści w wod ę do spo życia jest to pobór wynosz ący średnio ponad 10 m³/d albo pobór zaopatruj ący co najmniej 50 osób.

Wydzielenie jednolitych cz ęś ci wód podziemnych i przeprowadzenie wst ępnej oceny ich stanu zostało dokonane w 2004 roku przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny w konsultacji z RZGW, GIO Ś i Biurem Gospodarki Wodnej. Zgodnie z Ramow ą Dyrektyw ą Wodn ą pa ństwa członkowskie UE zobowi ązane były do zidentyfikowania JCWPd i do wst ępnej oceny ich stanu w ramach charakterystyki obszaru dorzecza, dokonywanej dla potrzeb opracowania pierwszego planu gospodarowania wodami w dorzeczach. Sposób wyznaczenia JCWPd w Polsce oraz przyj ęte kryteria wydziele ń zostały szczegółowo przedstawione w monografii „ Hydrogeologia regionalna Polski ” (2007) pod redakcj ą B. Paczy ńskiego i A. Sadurskiego w rozdziale pt. „ Regionalizacja wód podziemnych Polski w świetle przepisów Unii Europejskiej ” (Z. Nowicki, A. Sadurski str. 95 – 106). JCWPd zostały wyznaczone z uwzgl ędnieniem typów i rozci ągło ści poziomów wodono śnych, zwi ązku wód podziemnych z ekosystemami l ądowymi i wodami powierzchniowymi, mo żliwo ści ą poboru wód oraz w nawi ązaniu do charakteru i zasi ęgu antropogenicznego

18 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW przekształcenia chemizmu i dynamiki wód podziemnych. W 2008 roku została przeprowadzona weryfikacja przebiegu granic JCWPd wydzielonych w 2005 roku, a w wyniku tych prac powstał nowy podział Polski w zakresie JCWPd – wydzielono 172 cz ęś ci oraz 3 subcz ęś ci. Według powy ższego gmina Szczerców znajduje si ę w granicach rejonu JCWPd nr 83.

JCWPd nr 83: Rejon JCWPd nr 83 obejmuje powierzchni ę całkowit ą wynosz ącą 2415,8 km² w Regionie Warty. Gł ęboko ść wyst ępowania wód słodkich oszacowano na około 300 m. Symbol całej JCWPd nr 83 uwzgl ędniaj ący wszystkie profile to: Q, (Ng) – Cr . Opis symbolu jednostki : w utworach czwartorz ędowych wyst ępuj ą jedna lub dwie warstwy wodono śne, b ędące w kontakcie hydraulicznym z neogenem, b ądź z poziomem kredowym. Kredowy poziom wodono śny wyst ępuje na całej powierzchni JCWPd.
Q , Ng – wody porowe w utworach piaszczystych;
Cr – wody szczelinowo – porowe w utworach w ęglanowych. Cecha szczególna JCWPd) : stosunki wodne znacznie zaburzone przez odwodnienie kopal ń w ęgla brunatnego w rejonie Bełchatowa.

Zgodnie z Rozporz ądzeniem Rady Ministrów z dnia 18 czerwca 2009 roku (Dz. U. nr 106, poz. 882) w sprawie szczegółowego zakresu opracowywania planów gospodarki wodami na obszarach dorzeczy zostan ą opracowane stosowne dokumenty okre ślaj ące zasady gospodarowania wodami podziemnymi i powierzchniowymi, w tym dla rejonu JCWPd nr 82. Zgodnie z powy ższym Uchwał ą Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2011 roku przyj ęto Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry.

Wody powierzchniowe.

Hydrograficznie obszar całej gminy Szczerców nale ży do dorzecza Warty. Odpływ wód, generalnie ku północnemu – zachodowi, dokonuje si ę za po średnictwem Widawki i jej wi ększych dopływów: lewobrze żnych – Krasówki i Strugi Aleksandrowskiej oraz prawobrze żnych – Ścichawki i Pilsi (odpływ ku południowemu – zachodowi).

Ogl ąd mapy topograficznej u świadamia nam g ęst ą sie ć cieków, które dotychczas stanowiły drogi odpływu wód z centralnej cz ęś ci Kotliny Szczercowskiej. T ę sie ć cieków stanowiły na terenie gminy systemy rzeczne Widawki i jej dopływów: Ścichawki, Pilsi, Strugi Aleksandrowskiej i Krasówki. Lwia cz ęść owych strug wodnych reprezentowana była tak że przez drobne strumienie i rowy, kopane na u żytkach zielonych dla ułatwienia spływu nadmiaru wód, zwłaszcza w okresie wiosennych roztopów. W chwili obecnej, w zwi ązku z intensywnymi przemianami górnictwa odkrywkowego, sie ć hydrograficzna uległa radykalnym przeobra żeniom. Drobne strumienie i liczne rowy melioracyjne wyschły. Woda w tych ciekach pojawia si ę epizodycznie po wi ększych opadach i w okresie roztopów wiosennych. Wi ększe rzeki, głównie: Widawka, Struga Aleksandrowska i Krasówka oraz nowe, specjalnie wykopane kanały przemysłowe, s ą odbiornikami wód z odwodnienia górotworów bełchatowskiego i szczercowskiego. Te cieki w zasi ęgu leja depresyjnego zostały uszczelnione foli ą i betonem. W miejsce stawów zbudowano osadniki – swoiste oczyszczalnie biologiczne wód kopalnianych, wykorzystuj ące ro ślinno ść hydrofiln ą. Głównym ciekiem odwadniaj ącym analizowany obszar jest rzeka Widawka , prawobrze żny dopływ Warty. Źródła Widawki znajduj ą si ę w południowo – wschodniej cz ęś ci województwa łódzkiego, na Wzgórzach Radomsza ńskich ,w rejonie gminy Kodr ąb. Całkowita długo ść rzeki wynosi 95,8 km, a powierzchnia jej dorzecza osi ąga 2385 km². Powy żej gminy Szczerców nurt Widawki został sztucznie przesuni ęty ze wzgl ędu na eksploatacj ę w ęgla brunatnego ze zło ża „Bełchatów – pole Bełchatów”. Przez gmin ę Szczerców przepływa na długo ści około 12,5 km i jest to

19 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW fragment jej środkowego biegu. Na teren gminy Szczerców Widawka wpływa od wschodu, na wysoko ści miejscowo ści Pod żar, na granicy z gmin ą Kluki. W tym miejscu dno doliny poło żone jest na wysoko ści 168,5 m n.p.m. Widawka płynie tu z południowego – wschodu na północny – zachód, do ść w ąsk ą, płask ą dolin ą, meandruj ąc i tworz ąc tym samym liczne zakola. Kierunek przepływu pozostanie niezmienny na całej długo ści gminy Szczerców. Po mini ęciu miejscowo ści Lubo śnia, pomi ędzy miejscowo ściami Żabczanka i Józefina, na wysoko ści 166,0 m n.p.m., przyjmuje wody swojego lewobrze żnego dopływu – Aleksandrowskiej Strugi, a około 2,5 km poni żej, na południe od wsi Podklucze, na wysoko ści 164,3 m n.p.m., przyjmuje wody Ścichawki – prawobrze żnego dopływu. Nast ępnie zbli ża si ę do wschodnich granic Szczercowa, powy żej którego dno doliny osi ąga wysoko ść 164,1 m n.p.m. Przez Szczerców Widawka przepływa do ść wyra źną dolin ą i na tym odcinku nie meandruje. W Szczercowie na Widawce zlokalizowany jest jaz (km 38+050). Poni żej zachodnich granic Szczercowa dno doliny poło żone jest na wysoko ści 160,6 m n.p.m. Pomi ędzy miejscowo ściami Dzbanki i Kolonia Szczercowska, na wysoko ści 158,7 m n.p.m., Widawka przyjmuje wody swojego prawobrze żnego dopływu – Pilsi. Od tego miejsca Widawka ponownie zaczyna wyra źnie meandrowa ć i na południe od wsi Dubie, na wysoko ści 156,8 m n.p.m., opuszcza granice gminy, wpływaj ąc na pogranicze gmin Rusiec i Widawa. Poza Aleksandrowsk ą Strug ą, Ścichawk ą i Pilsi ą, Widawka przyjmuje tak że liczne, bezimienne, cz ęsto tylko okresowe dopływy.

Południowo – zachodni ą cz ęść gminy Szczerców odwadnia rzeka Krasówka , najdłu ższy lewobrze żny dopływ Widawki. Źródła Krasówki znajduj ą si ę na wschód od wsi Trzciniec, w gminie Sulmierzyce, na wysoko ści około 215 m n.p.m. Całkowita długo ść rzeki wynosi około 35 km, w tym około 11,3 km na terenie gminy Szczerców. Pierwotnie Krasówka wpływała na teren gminy Szczerców w jej południowej cz ęś ci, na wysoko ści 176,5 m n.p.m., pomi ędzy miejscowo ściami Parchliny i Grabek. Rozwój odkrywkowej eksploatacji w ęgla brunatnego na zło żu „Bełchatów – pole Szczerców” spowodował, że w rejonie gdzie naturalnie wpływała do gminy Szczerców, bieg Krasówki został przesuni ęty kilkaset metrów na wschód. Obecnie w południowej cz ęści gminy Krasówka przepływa ona sztucznym, obudowanym korytem, omijaj ąc odkrywk ę „Szczerców” najpierw od wschodu (kierunek przepływu: południe – północ), a nast ępnie od północy (kierunek przepływu: wschód – zachód). Po mini ęciu, na wysoko ści 171,5 m n.p.m., miejscowo ści Chabielice, Krasówka zmienia ponownie kierunek na północny i płynie nadal sztucznym korytem wzdłu ż granicy gmin Szczerców i Rz ąś nia. Na zachód od wsi Chabielice Kolonia Krasówka opuszcza na odcinku około 600 m gmin ę Szczerców. Na zachód od wsi Stanisławów Drugi, na wysoko ści 167,2 m n.p.m., Krasówka ponownie płynie wzdłu ż granicy gmin Szczerców i Rz ąś nia ju ż swoim naturalnym korytem. Od tego miejsca przyjmuje kierunek północno – zachodni, która zachowa a ż do ko ńca swojego biegu. Na analizowanym, naturalnym, odcinku w gminie Szczerców, Krasówka przepływa szeroką, płask ą, wr ęcz niedostrzegaln ą form ą dolinn ą. Dopiero pomi ędzy miejscowo ściami Bednarze i Krzy żówka, Krasówka meandruje, tworz ąc na odcinku 1000 m kilka zakoli, ze wzgl ędu na rozcinanie lokalnych form wydmowych (Dzbankowskie Góry). Na południe od wsi Krzy żówka, na wysoko ści 162,5 m n.p.m., opuszcza granice gminy, wpływaj ąc na teren gminy Rusiec. Na całym swoim biegu w gminie Szczerców Krasówka przyjmuje liczne dopływy. W południowej cz ęści gminy jest to g ęsty system kanałów, zrzucaj ących wody z odwodnienia odkrywki „Szczerców”, za ś na odcinku naturalnym s ą to liczne, bezimienne, cz ęsto tylko okresowe cieki. Najwi ększy z nich w granicach gminy Szczerców to Dopływ spod Borowej .

Kolejnym lewobrze żnym i antropogenicznie przekształconym dopływem Widawki jest Aleksandrowska Struga . Pierwotnie źródła Aleksandrowskiej Strugi znajdowały si ę na południe od wsi Aleksandrów, w gminie Kleszczów, na wysoko ści około 205 m n.p.m. Obecnie znajduje si ę tam zachodnia cz ęść odkrywkowej kopalni w ęgla brunatnego na zło żu „Bełchatów – pole Bełchatów”. Aleksandrowska Struga zasilana jest przede wszystkim zrzutem wody z systemów odwodnienia tej że kopalni. Na teren gminy Szczerców Aleksandrowska Struga wpływa na południowym – wschodzie, poni żej wsi Osiny Kolonia, na wysoko ści około 180 m n.p.m. Przez wi ększ ą cz ęść swojego krótkiego biegu płynie sztucznym korytem. Pocz ątkowo płynie w kierunku północnym, a po mini ęciu od wschodu wsi Osiny

20 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW dochodzi, na wysoko ści 172,8 m n.p.m., do wschodniej granicy gminy i zmienia bieg na północno – zachodni, płyn ąc ju ż odt ąd naturalnym korytem. Od tego miejsca przez około 2,5 km biegnie wzdłu ż granicy gmin Szczerców i Kluki. Po około 1000 m, na wysoko ści 169 m n.p.m., od Aleksandrowskiej Strugi odchodzi w kierunku północnym sztuczny kanał, przepływaj ący poza granicami gminy, który uchodzi do Widawki na wysoko ści wsi Pod żar, na granicy gmin Szczerców i Kluki, mniej wi ęcej w tym samym miejscu, w którym Widawka wpływa na teren gminy. Naturaln ą dolin ą rzeka płynie nadal w kierunku północno – zachodnim i po mini ęciu Puszczy Chabielskiej i Lubo śni wpływa, na wysoko ści 166 m n.p.m., do Widawki, poni żej wsi Józefina. Podobnie jak w przypadku wi ększo ści cieków w rejonie Kotliny Szczercowskiej, tak że dolina Aleksandrowskiej Strugi jest płaska i mało wyra źna. Całkowita długo ść rzeki wynosi około 14 km, w tym około 8,5 km na terenie gminy Szczerców.

Prawobrze żne dopływy Widawki na terenie gminy Szczerców reprezentuj ą rzeki Ścichawka i Pilsia . Źródła Ścichawki znajduj ą si ę na wschód od wsi Pod ścichawa, w gminie Kluki, na wysoko ści około 195 m n.p.m. Ścichawka na całym biegu przepływa równole żnikowo ze wschodu na zachód. W swoim górnym biegu, poza granicami gminy Szczerców, Ścichawka wcina si ę do ść gł ębok ą dolin ą pomi ędzy poszczególnymi wzniesieniami Wysoczyzny Bełchatowskiej, osi ągaj ącymi miejscami ponad 200 m n.p.m. Na teren gminy Szczerców wpływa na wschodzie, powy żej wsi Szubienice, na wysoko ści około 171 m n.p.m. Od tego miejsca płynie w płaskiej, podmokłej dolinie, która w okresie letnim intensywnie zarasta ro ślinno ści ą. Po mini ęciu wsi Szubienice, na południe od miejscowo ści Podlkucze uchodzi do Widawki, na wysoko ści 164,3 m n.p.m. Całkowita długo ść rzeki wynosi około 12 km, w tym około 3,7 km na terenie gminy Szczerców.

Północn ą cz ęść gminy odwadnia rzeka Pilsia. Jako jedyna przepływa w innym kierunku ni ż pozostałe wi ększe cieki Kotliny Szczercowskiej, to jest generalnie z północnego – wschodu na południowy – zachód. Źródła Pilsi znajduj ą si ę w okolicach wsi K ącik, w gminie Dru żbice, na wysoko ści około 220 m n.p.m. Podobnie jak Ścichawka, w swoim górnym biegu, poza granicami gminy Szczerców, wcina si ę do ść gł ębok ą i urozmaicon ą dolin ą pomi ędzy poszczególnymi wzniesieniami Wysoczyzny Bełchatowskiej, osi ągaj ącymi miejscami ponad 220 m n.p.m. W pocz ątkowym biegu rzeka cz ęsto zmienia kierunek przepływu: najpierw płynie z południa na północ, nast ępnie ze wschodu na zachód, a mniej wi ęcej od miejscowo ści Bujny w gminie Zelów, obiera kierunek południowo – zachodni, który utrzymuje a ż do uj ścia do Widawki. Na teren gminy Szczerców wpływa na północnym – wschodzie, 2 km powy żej wsi Zbyszek, na wysoko ści 173 m n.p.m., przy granicy z gminami Kluki i Zelów, gdzie wody Pilsi zasilaj ą niewielki kompleks stawów. Pocz ąwszy od Zbyszka, na odcinku około 500 m, rozcinaj ąc formy wydmowe, rzeka meandruje, tworz ąc liczne zakola. Od tego miejsca a ż do wsi Rudzisko, to jest od wysoko ści 169,7 do 165 m n.p.m. i na długo ści około 5 km, Pilsia prostuje swój bieg i wpływa na rozległy, podmokły obszar równinny w rejonie Lubca, po drodze po raz kolejny zasilaj ąc, tym razem rozległy, kompleks stawów rybnych. Od Rudziska, poprzez Szczercowsk ą Wie ś, a ż do uj ścia do Widawki, poni żej Kolonii Szczercowskiej, na wysoko ści 158,7 m n.p.m., rzeka ponownie meandruje, płyn ąc do ść w ąsk ą i gł ębok ą jak na lokalne uwarunkowania dolink ą. Całkowita długo ść rzeki wynosi około 30 km, w tym około 13 km na terenie gminy Szczerców. W odró żnieniu od wcze śniej analizowanych cieków bieg Pilsi jest urozmaicony i malowniczy, przebiega mi ędzy innymi przez zwarte kompleksy le śne, b ędąc niew ątpliwie lokaln ą osobliwo ści ą krajobrazowo – przyrodnicz ą. Na terenie wsi Zbyszek i Szczercowska Wie ś Pilsia zasilała niegdy ś młyny wodne.

W granicach gminy Szczerców Pilsia przyjmuje liczne dopływy, z których najwi ększe to: Sławka , Dopływ z Ku źnicy Lubieckiej i Dopływ spod Zału ża. Wymienione cieki s ą lewobrze żnymi dopływami Pilsi i przepływaj ą z południowego – wschodu na północny – zachód. Najwi ększy z nich to Sławka o długo ści około 9 km, z czego 2,5 km w gminie Szczerców. Źródła Sławki znajduj ą si ę na Wysoczy źnie Bełchatowskiej, na wysoko ści około 200 m n.p.m., 1,5 km na wschód od miejscowo ści Wierzchy Parze ńskie, w gminie Kluki. Sławka wpływa na teren gminy Szczerców

21 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW na wschód od wsi Firlej, na wysoko ści 176,5 m n.p.m. Miejscowo ść Firlej mija od północy, a do Pilsi uchodzi we wsi Zbyszek, na wysoko ści 170,7 m n.p.m. Na terenie gminy Szczerców płynie przez obszar zalesiony.

Gleby.

Wytworzenie si ę okre ślonych profilów glebowych oraz ich przydatno ść rolnicza pozostaje w ścisłym zwi ązku z budow ą geologiczn ą i morfologi ą danego obszaru. Natomiast skład mineralny i wła ściwo ści gleb s ą uzale żnione przede wszystkim od rodzaju skały macierzystej, panuj ącego klimatu i wyst ępuj ącej szaty ro ślinnej. Na kształtowanie si ę rolniczej przydatno ści gleb poza rze źbą terenu i klimatu maj ą równie ż du ży wpływ czynniki glebowe takie jak: skład mechaniczny, mi ąż szo ść poziomu próchnicznego oraz gł ęboko ść wyst ępowania szkieletu. Powy ższe uwarunkowania na analizowanym terenie tworz ą warunki dla powstania ró żnorodnych typów gleb. Pokrywa glebowa Polski Środkowej, do której nale ży rejon gminy Szczerców, została ukształtowana przez zespół czynników glebotwórczych, w śród których skała macierzysta odegrała jedn ą z wa żniejszych ról. Od skały macie żystej, zwłaszcza jej genezy i składu granulometrycznego, zale żą nie tylko jej wła ściwo ści fizyczne i chemiczne tworz ącej si ę gleby, a przede wszystkim jej warto ść u żytkowo – rolnicza. Na omawianym obszarze przeważaj ą gleby autogeniczne: rdzawe lub bielicowe wytworzone z piasków lu źnych, słabogliniastych lub gliniastych. Generalnie w obniżeniach terenowych i w dolinach rzecznych spotykane s ą gleby bagienne wykształcone na osadach organogenicznych: mułowo – torfowe lub torfowo – mułowe, wykorzystywane jako u żytki zielone. Wzdłu ż cieków rozci ągaj ą si ę torfowiska niskie (mszysto – turzycowe, rzadziej trzcinowe i olszynowe) o mi ąż szo ści torfów od kilkudziesi ęciu centymetrów do kilku metrów. W dolinie Widawki i jej wi ększych dopływów (Krasówka, Pilsia, Ścichawka) zaznaczaj ą si ę wi ększe obszary wyst ępowania mad. W wyniku przeprowadzonych melioracji i rozwoju leja depresyjnego, gleby hydrogeniczne w południowej cz ęś ci gminy uległy degradacji. Aktualnie obserwuje si ę gleby pobagienne: murszowo – torfowe, mułowo – murszowe i mineralno – murszowe. Warunki glebowe na ogół nie sprzyjaj ą produkcji rolnej. Wi ększo ść powierzchni gminy zajmuj ą gleby słabe o niskich klasach bonitacyjnych (dominuj ą klasy od IVb do VI – gleby średniej jako ści, gorsze, słabe i najsłabsze). Pod wzgl ędem przydatno ści rolniczej grunty orne zaliczane s ą przewa żnie do kompleksów: 7 i 6 ( żytni bardzo słaby i słaby) oraz 9 (zbo żowo – pastewny słaby). Rzadziej wyst ępuj ą pozostałe kompleksy. U żytki zielone reprezentowane s ą przez kompleksy średnie, słabe i bardzo słabe (2z i 3z). Bior ąc równie ż pod uwag ę czynniki środowiska, takie jak: klimat, rze źbę terenu oraz pogarszaj ące si ę sukcesywnie warunki wodne, warunki agroekologiczne całego regionu nale ży oceni ć jako słabe.

Ro ślinno ść

Potencjalna ro ślinno ść naturalna:

W rejonie gminy Szczerców pod wzgl ędem potencjalnej ro ślinno ści naturalnej dominuj ą siedliska gr ądów. S ą to gr ądy subkontynentalne d ębowo – lipowo – grabowe z europejsko kontynentalnymi charakterystycznymi gatunkami o odmianie geograficznej małopolskiej – nizinnej i wyżynnej z udziałem buka, jodły i świerku. Obecnie du żą powierzchni ę zajmuj ą gr ądy zdegenerowane sosn ą i monokultury sosnowe (rzadziej d ębowe, świerkowe i odro ślowe grabowe) na siedliskach gr ądów. Obecnie na terenie gminy najwi ęcej siedlisk gr ądowych zajmuj ą jednak u żytki rolne z uprawami zbó ż, wieloko śne ł ąki i rajgrasowe pastwiska. Natomiast w pobli żu swojej północnej granicy zasi ęgu buk cz ęś ciej jest gatunkiem domieszkowym w fitocenozach gr ądów odmiany małopolskiej, borów mieszanych i lasów jodłowych, ni ż przejawia zdolno ści formowania lasów bukowych. Zachowało si ę przy tym bardzo niewiele stanowisk buczyn. W przeszło ści do ść cz ęste były kresowe fitocenozy kwa śnej buczyny ni żowej ( Lazulo pilosae – Fagetum ) z bukiem, kosmatk ą owłosion ą i turzyc ą pigułkowat ą, które zajmowały siedliska świe że lub wilgotne, zbielicowane gleby brunatne kwa śne lub kwa śne gleby płowe. Dzisiaj spotykamy ju ż tylko pojedyncze stanowiska. Z glebami średnio żyznymi słabo zbielicowanymi, gliniasto – piaszczystymi obszarów ni żowych zwi ązany jest świe ży i cz ęś ciowo

22 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW wilgotny bór mieszany sosnowo – dębowy. Wyst ępuje on na piaszczystych mi ędzyrzeczach prawie całej Polski Środkowej. W Pasie Wy żyn Środkowych znane s ą równie ż postaci boru mieszanego z bukiem. Bory mieszane s ą najsilniej przekształcone przez gospodark ę le śną proteguj ącą sosn ę i obecnie s ą to zazwyczaj monokultury sosnowe, nawi ązuj ące do typów borów świe żych, chocia ż najcz ęś ciej jako postaci degeneracyjne sosnowo – dębowo – bukowe. Areał naturalnych borów sosnowych jest ograniczony do siedlisk najubo ższych. Obecnie masowo rozprzestrzenione s ą wtórne bory sosnowe, zast ępcze głównie dla borów mieszanych. Ponadto na prawie wszystkich siedliskach mezo– i eutroficznych rosn ą hodowane monokultury sosnowe. Zjawisko to jest mylące, gdy ż wskazuje nieproporcjonalnie wysok ą przewag ę borów iglastych nad lasami li ściastymi, z niezgodn ą z naturalnymi warunkami przyrodniczymi Polski Środkowej i całego kraju. Z dolinami wi ększych rzek związana jest ro ślinno ść ł ęgowa, spo śród której najcz ęstsze s ą ł ęgi jesionowo – olszowe. W obr ębie Kotliny Szczercowskiej, na bardziej żyznych glebach w dolinach, ro śnie jeszcze rzadka posta ć podgórskiego ł ęgu jesionowego. Obecny charakter ro ślinno ści to efekt przekształce ń środowiska przez gospodark ę człowieka. Znaczna cz ęść lasów została, zwłaszcza w centralnej i południowej cz ęś ci gminy, zast ąpiona przez u żytki rolne, kopalnie odkrywkowe i tereny zabudowane ze specyficzn ą ro ślinno ści ą synantropijn ą i obcego pochodzenia, a naturalne tereny podmokłe w wi ększo ści odwodniono. Obecnie tylko północna cz ęść gminy wraz z dolin ą rzeki Pilsi posiada znacz ącą warto ść przyrodniczo – krajobrazow ą. Reasumuj ąc współczesna szata ro ślinna regionu jest mozaik ą flory naturalnej, półnaturalnej i antropogenicznej, uformowanej w okresie kilku ostatnich stuleci. Reprezentuj ą j ą zbiorowiska le śne, murawowe, ł ąkowe, pastwiskowe, wodne, szuwarowe i torfowiskowe, a tak że segetalne i ruderalne. Zbiorowiska polne i nitrofilne: Na terenie gminy przewa żaj ą antropogeniczne siedliska rolnicze, zaj ęte przez połacie pól uprawnych (40 % powierzchni gminy). Zbiorowiska segetalne chwastów polnych wykształcone s ą jednak najcz ęś ciej bardzo fragmentarycznie, głównie ze wzgl ędu na du żą mechanizacj ę rolnictwa i intensywn ą ochron ę ro ślin. W śród upraw polnych dominuj ą zespoły: Vicietum tetraspermae, Papaveretum argemones, Echinochloo – Setarietum . Nitrofilne zbiorowiska ziołoro śli i okrajków (klasa Artemisietea ) s ą pospolite na obszarze gminy i stanowi ą wa żny element jej szaty ro ślinnej. Na przydro żach i w rowach w otoczeniu wsi, na siedliskach pod silniejszym wpływem antropopresji pospolite s ą pasy fitocenoz Urtico – Aegopodietum podagrariae lub kadłubowe zbiorowiska agregacyjne pokrzywy Urtica dioica lub rzadziej bylicy pospolitej Artemisia vulgaris . Najni ższ ą warto ść przyrodnicz ą maj ą fragmenty ro ślinno ści synatropijnej, tworz ącej b ądź nieu żytki, b ądź te ż pocz ątkowe stadia sukcesyjne w procesie renaturalizacji terenów silnie przekształconych w wyniku działalno ści człowieka. Zbiorowiska dywanowe: Na obszarach przekształconych antropogenicznie do ść powszechnie wyst ępuj ą zbiorowiska dywanowe czyli niska ro ślinno ść zasiedlaj ąca zbit ą, trudno przepuszczaln ą gleb ę miejsc wydeptywanych lub podlegaj ących innej presji mechanicznej. Wyst ępuj ą na poboczach szos, wzdłu ż dróg i ście żek oraz na placach parkingowych czy w szczelinach chodników. Te zbiorowiska grupowane s ą w obr ębie rz ędu Plantaginetea majoris i budowane przez odporne na wydeptywanie gatunki: wiechlin ę roczn ą Poa annua, życic ę trwał ą Lolium perenne, babk ę szerokolistn ą Plantago major i rdest ptasi Polygonum aviculare s.1. Zbiorowiska ł ąkowe i pastwiskowe:

Obszary trwale wylesione zaj ęte s ą głównie przez pola uprawne, ale cz ęś ciowo tak że przez zbiorowiska ł ąkowe i pastwiskowe. Wi ększe kompleksy ł ąk i pastwisk ci ągn ą si ę przede wszystkim wzdłu ż dolin rzecznych. Miejscami s ą to ł ąki podtopione. Charakterystyczne dla doliny Widawki i jej dopływów s ą wilgotne fitocenozy ł ąkowo – pastwiskowe, spo śród których wi ększe powierzchnie zajmuj ą: żyzna, wilgotna ł ąka rdestowoostro żeniowa Cirsio– Polygonetum , zbiorowiska ł ąkowo – pastwiskowe Junco–Cynosuretum oraz zespół życicy trwałej i grzebienicy pospolitej Lolio–Cynosuretum . Mniej licznie wyst ępuj ą: ł ąka sitowo – trz ęś licowa Junco–Molinietum , zespół sitowia

23 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW le śnego Scirpetum silvatici oraz wydeptywane przez bydło pastwiska sitowe Epilobio–Juncetum effusi . Towarzyszy im zespół bli źniaczki psiej trawki i situ sztywnego Nardo–Juncetum squarrosi , reprezentuj ący acidofilne murawy bli źniaczkowe (psiary). Zbiorowiska wodne: Zbiorowiska szuwarowe, wyst ępuj ące w starorzeczach, dołach potorfowych i stawach rybnych, reprezentowane s ą przez zespoły: ro ślin wodnych pływaj ących (rz ęsa drobna Lemneta minoris , żabi ściek pływaj ący Hydrocharis morsus–ranae , wgł ębka wodna Riccia fluitans ), ro ślin zakorzenionych oraz szuwarów (trzcinowo – oczeretowy Scirpo–Phragmitetum , tatarakowy Acoretum calami , turzycy błotnej Caricetum acutiformis i innych). Torfowiska niskie typu dolinnego s ą charakterystycznym elementem Kotliny Szczercowskiej. Ich najwi ększe kompleksy s ą skupione w dolinie pra–Widawki. Wyst ępuje na nich typowa ro ślinno ść torfowiskowa: mchy torfowce Sphagnum , wełnianka w ąskolistna Eriophorum angustifolium , turzyca obła Carex diandra i nitkowata Carex lasiocarpa . Stosunkowo rzadko, jedynie w dolinie Widawki, występuj ą zespoły turzycy bagiennej Caricetum limosae oraz kozłka dwupiennego i turzycy Davalla Valeriano diocae–Caricetum davallianae . Zbiorowiska pozostałe: Suche i nasłonecznione siedliska ozów, kemów i wzgórz moreny czołowej, a tak że brzegi lasów i nieczynnych wyrobisk s ą miejscami wyst ępowania wrzosowisk i ciepłolubnych zbiorowisk okrajkowych. Na wi ększych powierzchniach piasków eolicznych, fluwioglacjalnych i aluwialnych rozwin ęły si ę kwasolubne murawy piaskowe, reprezentowane przede wszystkim przez pioniersk ą muraw ę Spergulo–Corynephoretum . Ro ślinom uprawnym towarzysz ą zespoły: żyta ozimego Arnoserido–Scleranthetum , chwastów zbó ż Vicietum tetraspermae i upraw ogrodowych Galinsogo–Setarietum . Ziele ń urz ądzona:

Uzupełnieniem powy ższych zespołów ro ślinno ści naturalnej jest ziele ń urz ądzona reprezentowana przez: ziele ń parkow ą, cmentarn ą, przyko ścieln ą, a tak że przez szereg alei i szpalerów przydro żnych. W otwartym krajobrazie rolniczym pełni ona nie tylko funkcj ę krajobrazowo – estetyczn ą, ale tak że ekologiczn ą, korzystnie wpływającą na mikroklimat oraz walory u żytkowe środowiska rolniczego. Zadrzewienia przydro żne, śródpolne i przywodne pełni ą funkcj ę zabezpieczaj ącą przed procesami erozyjnymi, reguluj ą stosunki wodne na polach i ł ąkach oraz odgrywaj ą du że znaczenie wiatrochronne dla niezalesionych terenów uprawowych. W zadrzewieniach gminy przewa ża ro ślinno ść pospolita. Wyst ępuj ą tu głównie: topole, wierzby, olchy, jesiony, czarny bez, czeremcha, kalina koralowa, krzewy dzikiej ró ży i je żyny. Du że znaczenie ma tak że ziele ń towarzysz ąca zabudowie wiejskiej oraz ziele ń uprawnych sadów i ogrodów. Do najcenniejszych zespołów zieleni urz ądzonej na terenie gminy należą : park pałacowy we wsi Lubiec oraz ziele ń cmentarna i przyko ścielna.

Zbiorowiska le śne Tereny le śne s ą obszarami cennymi pod wzgl ędem florystycznym, ekologicznym i krajobrazowym. Skupia si ę w nich wi ększo ść chronionych i rzadkich gatunków ro ślin, wyst ępuj ących na terenie gminy. Gmina Szczerców charakteryzuje si ę znacznym zalesieniem. Lasy i grunty le śne zajmuj ą tu powierzchni ę 3673,2 ha1 i stanowi ą 28,49 % powierzchni gminy. Samych lasów jest 3623,7 ha2 co stanowi 28,10 % powierzchni gminy. Zbiorowiska le śne w postaci wi ększych, zwartych powierzchniowo kompleksów wyst ępuj ą w całej północnej cz ęś ci gminy. Mniejsze, izolowane, aczkolwiek zwarte kompleksy le śne zlokalizowane s ą w pozostałych rejonach gminy, przede wszystkim wzdłu ż jej zachodniej i wschodniej granicy. Inwestycje przemysłowe prowadzone w południowej cz ęś ci gminy spowodowały gł ębokie zmiany w gospodarce le śnej. Na etapie przygotowawczym do uruchomienia odkrywki „Szczerców” niezb ędne były wcze śniejsze wyr ęby

1 Łącznie z gruntami zwi ązanymi z gospodark ą le śną, według GUS 2012. 2 Według GUS 2012.

24 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW drzewostanów, co spowodowało wydatne zmniejszenie powierzchni zbiorowisk le śnych i rozdrobnienie areału lasów. Z drugiej strony likwidacja osadnictwa w bezpo średnim s ąsiedztwie odkrywki pozwoliła na zalesienia nieu żytków porolnych. Nast ąpiło ujednolicenie składu drzewostanów przy jednoczesnym obni żeniu ich przeci ętnego wieku. Przekształcenia jako ściowe zbiorowisk le śnych obj ęły przede wszystkim zespoły zwi ązane ze środowiskiem płytkich wód podziemnych, których sczerpanie spowodowało ich przesuszenie i zmiany składu gatunkowego. Obecnie w śród terenów le śnych obejmujących rejon gminy Szczerców dominuj ą siedliska borowe na bardzo ubogim piaszczystym podło żu, w wi ększo ści w postaci sosnowych monokultur o słabej kondycji zdrowotnej. Zajmuj ą one tereny poro śni ęte niegdy ś naturalnymi buczynami i d ąbrowami. Tylko niewielkie fragmenty stanowi ą warto ściowe, wielogatunkowe drzewostany li ściaste. Zbiorowiska le śne s ą jednak do ść zró żnicowane, a spo śród jednostek ro ślinno ści zaro ślowej i le śnej s ą i takie, które posiadaj ą wyj ątkow ą warto ść naukow ą i krajobrazow ą. Ro ślinno ść naturalna przetrwała tylko na siedliskach skrajnie ubogich, niedost ępnych dla rolnictwa lub osadnictwa, na pozostałych obszarach została ona zast ąpiona przez półnaturaln ą ro ślinno ść le śnych zbiorowisk zast ępczych. Zbyt du żą powierzchni ę zajmuj ą tu sosny i brzozy, a za mał ą: d ęby, buki i jodły. Wi ększe fragmenty naturalnych lasów li ściastych i borów wyst ępuj ą poza granicami gminy. Najwi ększy kompleks le śny poło żony na terasach Widawki i Ścichawki (wzdłu ż zachodniej granicy gminy i na zachód od granic gminy) oraz w dolinie rzeki Pilsi, stanowi bór sosnowy świe ży Leucobryo–Pinetum, u podnó ża wałów wydmowych przechodz ący w bór wilgotny Pinus–Molinia. Mniejsze siedliska zajmuje bór mieszany Pino–Quercetum, a dolinom rzecznym towarzyszy miejscami bór bagienny Vaccinio uliginosi–Pinetum. D ąbrowa świetlista Potentillo albae–Quercetum wyst ępuje stosunkowo rzadko gdy ż jej naturalne siedliska – pagórki kemowe i moreny czołowe – są przewa żnie zaj ęte pod uprawy rolne. Drzewostan boru mieszanego na terenie gminy stanowi głównie sosna zwyczajna, a gatunkiem współtworz ącym jest dąb szypułkowy. W charakterze domieszki wyst ępuje brzoza i osika, czasem klon, świerk i modrzew. Drzewostan jest cz ęsto dwupi ętrowy, z gatunkami li ściastymi w dolnym pi ętrze. Podszyt tworz ą: kruszyna, jarz ębina kalina, podrost drzew, je żyny, a w miejscach suchszych jałowiec. Runo jest bogate i tworz ą je krzewinki: borówka czernica, czarna jagoda, konwalia, poziomka, dziurawiec, zawilec gajowy, nawło ć pospolita, jastrz ębiec baldaszkowy, przetacznik le śny, śmiałek pogi ęty, itp. Lasy wilgotne lub bagienne wyst ępuj ą głównie na podmokłych obszarach doliny rzeki Pilsi. Na terenie gminy s ą to przede wszystkim bagienne lasy olszowe, tak zwane olsy, oraz wilgotne i bagienne bory sosnowe. Olsy porastaj ą żyzne, bagienne siedliska o wysokim poziomie wody stoj ącej. Cech ą charakterystyczn ą olsy jest k ępkowa struktura runa. Drzewem tworz ącym las jest przede wszystkim olsza czarna z domieszk ą brzozy omszonej lub sosna zwyczajna. Ni ższe warstwy stanowi podrost olchy, jodły, brzozy. W podszyciu dominuje kruszyna pospolita, jarz ębina, a tak że kalina koralowa. Runo porasta ro ślinno ść le śna, mi ędzy innymi chmiel zwyczajny i kosaciec żółty. Na terenach podmokłych wyst ępuj ą ro śliny bagienne: knie ć błotna, turzyca bagienna, sitowie leśne, itp.

Zwierz ęta

Obszar gminy Szczerców charakteryzuje si ę znacznym przekształceniem pierwotnych ekosystemów, w szczególno ści w południowej i centralnej cz ęś ci gminy, gdzie prowadzona jest działalno ść górnicza odkrywkowej kopalni w ęgla brunatnego (południe gminy) oraz gospodarka rolna i przekształcenia terenu zwi ązane z rozwojem zabudowy mieszkaniowej, a tak że produkcyjno – usługowej wraz z infrastruktur ą techniczn ą (centralna cz ęść gminy). Ró żnorodno ść fauny tej cz ęś ci gminy jest ograniczona. Tam gdzie zdecydowanie dominuj ą grunty orne i tereny mieszkaniowe wyst ępuj ą głównie gatunki pospolite, zwi ązane z ekosystemami rolniczymi oraz z siedliskami ludzkimi. Znacz ąco pozytywn ą rol ę w wyst ępowaniu i składzie fauny odgrywaj ą tu zadrzewienia śródpolne, małe kompleksy le śne i wi ększe powierzchnie ł ąk. Bardziej zró żnicowane siedliska wyst ępuj ą w dolinie rzeki Widawki oraz w północnej cz ęś ci gminy, obj ętej ochron ą w postaci Obszaru Chronionego Krajobrazu, gdzie mo żna spotka ć wi ększe nagromadzenie gatunków chronionych i rzadkich.

25 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

BEZKR ĘGOWCE: Okres wzrostu zbó ż sprzyja wyst ępowaniu organizmów preferuj ących tego typu siedliska, w szczególno ści nale żą cych do gatunków z rz ędu paj ąków ( Araneida ), motyli ( Lepidoptera ), dwuskrzydłych ( Diptera ), błonkówek (Hymenoptera ). Wyst ępuj ą tu równie ż rzadkie i chronione gatunki owadów. Do obj ętych ochron ą, a stosunkowo cz ęsto spotykanych nale żą biegacze: ogrodowy Carabus arvensis , wr ęgaty Carabus cancellatus i granulowaty Carabus granulatus , spotykane z reszt ą na obszarze całej gminy. Pospolicie wyst ępuj ą tu te ż chronione trzmiele. Szczególnie cz ęsto spotykany jest trzmiel ziemny Bombus terrestris . W miejscach otwartych, nasłonecznionych spotka ć mo żna pazia królowej Papilio machaon. Z gromady mi ęczaków wyst ępuje ślimak winniczek Helix pomatia – gatunek obj ęty ochron ą gatunkow ą dopiero od 1995 roku. Spotykany jest dosy ć cz ęsto w miejscach wilgotnych, szczególnie w parkach i w niewielkich fragmentach lasów li ściastych. Na terenie Uroczyska „ Świ ęte Ługi” udokumentowano wyst ępowanie wa żki zalotki wi ększej Leucorrhinia pectoralis . Faun ę bezkr ęgowców najliczniej reprezentuj ą owady zwi ązane z biocenozami borów sosnowych, a w śród nich tak że szkodniki drzew. PŁAZY i GADY: Wszystkie gatunki płazów Amphibia (18) i gadów Reptilia (10) wyst ępuj ące w Polsce obj ęte s ą ścisł ą ochron ą gatunkow ą. Triturus cristatus Triturus vulgaris Bombina bombina Pelobates fuscus Bufo bufo Hyla arborea Rana lessonae Rana esculenta Rana temporaria Rana arvalis Lacerta agilis Lacerta vivipara Anguis fragilis Natrix natrix Vipera berus

PTAKI:

S bąk Botaurus stellaris , bocian czarny Ciconia nigra , bielik zwyczajny Haliaeetus albicilla , błotniak stawowy Circus aeruginosus , żuraw Grus grus , rybitwa czarna Chlidonias niger , zimorodek zwyczajny Alcedo atthis , dzi ęcioł czarny Dryocopus martius , lerka Lullula arborea , g ąsiorek Lanius collurio , ortolan Emberiza hortulana , g ęś zbo żowa Anser fabalis , g ęś g ęgawa Anser anser i mewa śmieszka Larus ridibundus . SSAKI (bez nietoperzy): Stan teriofauny na obszarze gminy Szczerców, a zwłaszcza jej północnej cz ęś ci, mo żna okre śli ć jako zadowalaj ący. Niemniej jednak W obr ębie terenów le śnych wyst ępuje tak że gruba zwierzyna reprezentowana przez dzika Sus scrofa , jelenia Cervus elaphus , sarn ę Capreolus capreolus i lisa Vulpes vulpes . Na biotopach polnych i ł ąkowych grupa zwierz ąt kr ęgowych posiada równie ż swoich przedstawicieli, np.: zaj ące Lepus europaeus i kuropatwy Perdix perdix .

NIETOPERZE:

Wyst ępowanie nietoperzy uzale żnione jest przede wszystkim od dost ępno ści kryjówek (jaskinie, dziuple drzew, strychy i szczeliny budynków, mosty), miejsc zimowania (głównie ró żnego rodzaju obiekty podziemne zapewniaj ące odpowiednie warunki mikroklimatyczne) oraz bazy pokarmowej. Z tego powodu poznanie i ochrona tych kluczowych miejsc staje si ę obecnie niezwykle wa żna. Ochron ę nietoperzy w naszym kraju reguluje szereg przepisów i porozumie ń. Wszystkie obj ęte s ą ochron ą.

26 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

(wilgotne i bagienne) wyst ępuj ące głównie na podmokłych obszarach doliny rzeki Pilsi. Kolonie rozrodcze nietoperzy mog ą również wyst ępowa ć Wa żnym żerowiskiem mo że by ć dolina rzeki Widawki.

2.2. Analiza i ocena stanu środowiska przyrodniczego

Informacje zawarte w tym rozdziale zostały opracowane stosowanie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny. Analiz ę i ocen ę stanu środowiska na obszarze gminy oparto na danych opublikowanych w najnowszym raporcie o stanie środowiska w województwie łódzkim oraz porównano z danymi zawartymi w poprzednich publikacjach WIO Ś. Uwzgl ędniono równie ż inne badania stanu środowiska wykonane na obszarze obj ętym opracowaniem.

Stan gleb

Odczyn gleb odgrywa zasadnicz ą rol ę w kształtowaniu ich żyzno ści oraz ma bardzo du ży wpływ na rozwój ro ślin i organizmów glebowych. Przy odczynie kwaśnym, który dla wzrostu ro ślin nie jest korzystny maleje przyswajalno ść makro i mikro elementów, wzrasta natomiast koncentracja metali ci ęż kich. Odczyn gleb na wi ększo ści obszaru gminy Szczerców mie ści si ę w przedziale 4,5 – 6,5 pH. Z przeprowadzonych badań w latach 2005 – 2008 przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno – Rolnicz ą w Łodzi wynika, że około 39 % gleb na terenie powiatu bełchatowskiego, w tym gminy Szczerców, cechuje si ę bardzo kwa śnym odczynem, a około 74 % gleb ma odczyn na tyle kwa śny, że potrzebne a nawet konieczne jest wapnowanie. Generalnie udział gleb bardzo kwa śnych i kwa śnych przekracza średnio w kraju 50 % i w du żej mierze pokrywa si ę z udziałem gleb bardzo lekkich i lekkich. Wyniki bada ń odczynu gleb, przeprowadzone przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno – Rolnicz ą w Łodzi w latach 2005 – 2008 wskazuj ą na utrzymywanie si ę niekorzystnej tendencji w zakresie stopnia zakwaszenia gleb na terenie województwa. Spo śród przebadanych gleb, ponad 70 % charakteryzuje si ę odczynem bardzo kwa śnym i kwa śnym, a około 20 % lekko kwa śnym odczynem. Gleb wykazuj ących odczyn oboj ętny i zasadowy jest zaledwie 8 %. Szczególn ą uwag ę zwróci ć nale ży na udział gleb bardzo kwa śnych. S ą to gleby o daleko posuni ętej degradacji. Stosowanie nawozów mineralnych na takie gleby nie przynosi spodziewanych efektów, a mo że nawet spowodowa ć obni żkę plonów. Szkodzi tak że środowisku. Składniki nawozowe nie s ą sorbowane przez kompleks sorpcyjny, nast ępuje ich wypłukiwanie do wód powierzchniowych i dalej do wód wgł ębnych powoduj ąc ich zanieczyszczenie. Gleby takie średnio w województwie stanowi ą 36 %. Bardzo kwa śny odczyn gleb i podwy ższona zawarto ść niektórych mikroelementów jest cz ęsto zwi ązana z wpływami czynników antropogenicznych. O własno ściach gleby decyduje jej skład chemiczny, który zale ży od rodzaju minerałów glebowych, składu mechanicznego, zwi ązków organicznych, klimatu glebowego, ro ślinno ści i fauny glebowej. Od składu chemicznego gleby, a zwłaszcza od zasobno ści w składniki pokarmowe, zale ży jej żyzno ść . Poszczególne pierwiastki mog ą wyst ępować w glebach w formie minerałów, zwi ązków chemicznych, jonów, w formach przyswajalnych i nieprzyswajalnych dla ro ślin. Z reguły tylko cz ęść pierwiastków wyst ępuj ących w glebie jest dost ępna dla ro ślin. Dla scharakteryzowania zasobno ści gleby konieczna jest znajomo ść ogólnej zawarto ści danego pierwiastka. Stanowi ona rezerw ę, która w zale żno ści od ró żnych procesów glebotwórczych mo że by ć stopniowo udost ępniana ro ślinom. Okre ślenie zawarto ści przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu w glebie pozwala na ustalenie dawek nawozów zapewniaj ących zarówno wzrost i rozwój uprawianych ro ślin, jak i utrzymanie odpowiedniej zasobności gleb z unikni ęciem ryzyka zasolenia.

Fosfor jest niezb ędnym składnikiem dla rozwoju ro ślin. Jego obecno ść wpływa dodatnio na pobieranie przez ro śliny innych składników pokarmowych.

Pełni wa żne funkcje w procesach życiowych, zwi ększa odporno ść na choroby. Gleby zawieraj ą niewiele fosforu, a przy tym tylko cz ęść tego pierwiastka jest dost ępna dla ro ślin. Zawarto ść fosforu w glebach oznacza si ę w postaci tlenku fosforu. Zarówno w glebach silnie kwa śnych jak i zasadowych fosfor wi ązany jest w zwi ązki trudno rozpuszczalne. Aby zapobiec tworzeniu się nieprzyswajalnych dla ro ślin form fosforu nale ży

27 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

regulowa ć odczyn gleby i nawozi ć je nawozami fosforowymi i organicznymi, gdy ż w miar ę rozkładu substancji organicznych fosfor uwalnia się i tworzy zwi ązki łatwo pobierane przez ro ślinno ść .

Potas wyst ępuje w glebie w znacznie wi ększych ilo ściach ni ż fosfor, przewa żnie w postaci mineralnej. Uwalnia si ę podczas wietrzenia chemicznego.

Jego obecno ść w glebie zapobiega przedwczesnemu dojrzewaniu ro ślin, wpływa korzystnie na rozwój systemu korzeniowego i jest niezb ędny do przebiegu niektórych procesów fizjologicznych. Potas łatwo ulega wymywaniu przez wody opadowe, st ąd im gleba l żejsza tym zawarto ść potasu jest mniejsza. W glebach ci ęż kich wymywanie tego makroelementu jest utrudnione, ale mimo du żej zawarto ści potasu wyst ępuje on w glebach ci ęż kich w formach nieprzyswajalnych przez ro śliny. Na procesy wi ązania potasu w zwi ązki nie pobieralne przez ro ślinno ść ma wpływ tak że wzrost pH gleby oraz niskie nawo żenie nawozami potasowymi. Zawarto ść potasu w glebach oznacza si ę w postaci tlenku potasu.

Magnez jest pierwiastkiem bardzo wa żnym dla procesów życiowych ro ślin, jest składnikiem chlorofilu. Im gleba l żejsza tym bardziej uboga w magnez.

Jest to pierwiastek bardzo ruchliwy i trudno utrzyma ć jego zapasy w glebie. Wy ższe zawarto ści magnezu wyst ępuj ą w gł ębszych warstwach gleby, dlatego młode, mało ukorzenione ro śliny we wczesnych fazach rozwoju mog ą wykazywa ć niedobór tego pierwiastka. W miar ę wzrostu ro ślin i gł ębszej penetracji gleby przez system korzeniowy niedobór magnezu ust ępuje, ale pozostawia to trwały ślad powoduj ąc obni żenie plonów. Zawarto ść magnezu w glebach oznacza si ę w postaci tlenku magnezu.

Kadm jest pierwiastkiem wyst ępuj ącym w glebach w nieznacznych ilo ściach, a jego zawarto ść uzale żniona jest od skały macierzystej, pH, typu gleby oraz wpływu takich czynników jak: przemysłowe emisje kadmu do atmosfery, rozwój motoryzacji, niewła ściwe nawo żenie, nawodnienia ściekami, stosowanie osadów ściekowych. Kadm wprowadzony do gleby jest łatwo rozpuszczalny w środowisku kwa śnym, a jego mobilno ść wzrasta w glebach lekkich. Staje si ę wtedy łatwo pobierany przez ro śliny i wł ącza si ę do ła ńcucha pokarmowego. Uwa żany jest za niebezpieczny dla ludzi i zwierz ąt, gdy ż

łatwo si ę wchłania i długo pozostaje w organizmie. Ro śliny kumuluj ą kadm w korzeniach, a jego toksyczne działanie mo że zaburzać procesy fotosyntezy. Nadmiar kadmu powoduje zaburzenia czynno ści nerek, chorob ę nadci śnieniow ą, zmiany nowotworowe płuc i nerek, zaburzenia w metabolizmie wapnia.

Mied ź jest metalem wyst ępuj ącym w glebie w formie trudno przemieszczaj ących si ę w profilu glebowym jonów. Jej zawartość jest ści śle zwi ązana ze składem granulometrycznym i odczynem gleby, obni żenie pH powoduje wzrost dost ępno ści miedzi. Wzrost zawarto ści Cu jest zwi ązany z emisj ą pyłów z hut miedzi, nawo żeniem gnojowic ą, stosowaniem osadów ściekowych, nieracjonalnym stosowaniem środków ochrony ro ślin. Jest pierwiastkiem niezb ędnym do prawidłowego przebiegu procesów życiowych ro ślin. Dla ludzi szkodliwy jest zarówno nadmiar jak i niedobór tego pierwiastka. Toksyczno ść miedzi mo że przejawia ć si ę w postaci zmian organów wewnętrznych, anemii, zaburzeniach układu kr ąż enia, upo śledzenia wzrostu.

Nikiel naturalnie wyst ępuj ący w glebach pochodzi z wietrzenia skał magmowych. Jest pierwiastkiem silnie zwi ązanym z substancj ą organiczn ą gleby.

Jego rozpuszczalno ść wzrasta wraz z zakwaszeniem gleby. Wapnowanie ogranicza pobieranie Ni przez ro śliny. Zanieczyszczenie gleb niklem spowodowane jest emisj ą pyłów przemysłowych, nawo żeniem ściekami i osadami komunalnymi. Nadmiar niklu mo że spowodowa ć u ro ślin zaburzenia fotosyntezy, czy wi ązania azotu. U ludzi i zwierz ąt powoduje alergie, uszkodzenia błon śluzowych, zmiany w szpiku kostnym.

Ołów jest naturalnym składnikiem gleb, jego zawarto ść w glebie zale ży od skały macierzystej. Gleby s ą miejscem, gdzie akumuluje si ę wi ększo ść antropogenicznie uruchomionego ołowiu pochodz ącego m.in. ze spalin samochodowych, spalania odpadów, hutnictwa ołowiu, stosowania farb.

Pierwiastek ten jest silnie wi ązany w glebach i akumulowany w poziomie próchniczym. Cho ć jest mało ruchliwy to w kwa śnych i piaszczystych gruntach mo że by ć łatwo przyswajalny przez ro śliny, co stwarza bezpo średnie zagro żenie dla organizmów żywych wł ączaj ąc si ę do ła ńcucha pokarmowego. Ołów jest metalem toksycznym dla człowieka. Docieraj ąc do organizmu poprzez układ oddechowy i pokarmowy, odkłada si ę w ko ściach, nerkach i w ątrobie. Powoduje uszkadzanie tkanki nerwowej, szpiku kostnego i organów wewn ętrznych.

Cynk jest metalem ci ęż kim powszechnie wyst ępuj ącym w przyrodzie. Naturalnym źródłem cynku jest skała macierzysta. Tworzy trwałe połączenia z substancj ą organiczn ą gleby i akumuluje si ę w warstwie próchniczej. Zwi ązki cynku s ą łatwo rozpuszczalne, a wzrost kwasowo ści gleby i zawarto ści substancji organicznych powoduje, że pobieranie cynku przez ro ślinno ść jest ułatwione. Dost ępno ść cynku redukuje wapnowanie gleb. Głównym

źródłem zanieczyszczenia gleb cynkiem jest przemysł, nawo żenie nawozami organicznymi, nawadnianie pól wodami zanieczyszczonymi przez ścieki komunalne oraz transport samochodowy. Cynk jest pierwiastkiem niezb ędnym w procesach reguluj ących: metabolizm organizmów żywych, syntez ę białek, produkcj ę insuliny, prac ę mózgu. Nadmiar Zn hamuje funkcje wielu białek, zaburza gospodark ę wapniem i żelazem co mo że powodowa ć anemi ę.

28 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Wyniki przeprowadzonych przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno – Rolnicz ą w Łodzi masowych bada ń gleb w województwie łódzkim wskazuj ą na znaczny udział gleb zdegradowanych z powodu nadmiernego zakwaszenia oraz zubo żenia w podstawowe składniki pokarmowe ro ślin: fosfor, potas, magnez. Za zdegradowane uwa żane s ą mi ędzy innymi gleby posiadaj ące odczyn bardzo kwa śny (pH 4,5 i ni ższe) oraz gleby o bardzo niskiej zawarto ści podstawowych składników. Gleby bardzo kwa śne stanowi ą w województwie łódzkim 36 % (w powiecie bełchatowskim 39 %). Około 55 % gleb województwa łódzkiego (w powiecie bełchatowskim 74 %) wykazuje konieczne potrzeby wapnowania. Wska źniki te s ą jednymi z najgorszych na terenie całego kraju. Inne wska źniki stanu agrochemicznego gleb s ą tak że niekorzystne. Udział gleb o bardzo niskiej zawarto ści fosforu wynosi 11 % (w powiecie bełchatowskim 17 %), potasu – 25%, a magnezu – 19 % powierzchni u żytków rolnych. Stan taki jest niekorzystny dla rolnictwa i dla środowiska. Z gleb nadmiernie zakwaszonych i zubo żonych w składniki pokarmowe nast ępuje wi ększe wypłukiwanie do wód powoduj ąc ich zanieczyszczenie i eutrofizacj ę. W glebach zakwaszonych wzrasta szybko przyswajalno ść i pobieranie przez ro śliny wi ększo ści metali ci ęż kich. Procesy zakwaszenia gleb post ępuj ą ci ągle. Do pogarszania si ę bilansu składników mineralnych i substancji organicznej w glebach przyczynia si ę tak że ci ągle zmniejszaj ące si ę pogłowie zwierz ąt gospodarskich, a co za tym idzie zmniejszenie si ę ilo ści nawozów naturalnych wprowadzanych do gleb. Obok procesów naturalnych powoduj ących ubytki wapna z gleb, udział w tym ma przemysł i motoryzacja, które emituj ą dwutlenek siarki i tlenki azotu. Zmniejszenie udziału gleb nadmiernie zakwaszonych winno by ć przedmiotem stara ń zarówno rolników, jak i wszystkich, którym zale ży na chronieniu środowiska. Wa żną kwesti ą jest równie ż zawarto ść azotu mineralnego w glebach. Jest ona uzale żniona od ich składu granulometrycznego. Gleby zwi ęzłe i ci ęż kie (gliniaste, ilaste) z reguły zawieraj ą wi ększ ą ilo ść azotu mineralnego ni ż gleby lekkie (piaszczyste). Zawarto ść azotu mineralnego w glebach jest zmienna w czasie, ni ższa wczesn ą wiosn ą i wy ższa jesieni ą. W profilu glebowym najwy ższ ą zawarto ść azotu mineralnego stwierdza si ę w wierzchniej warstwie gleby, a w gł ębszych warstwach ulega ona obni żeniu. Wyniki bada ń gleb przedstawione w Obja śnieniach do Mapy Geo środowiskowej Polski w skali 1:50000, arkusze nr: 699 Zelów i 735 Szczerców (Lis, Pasieczna, 2004) bazuj ą na zbiorze analiz chemicznych wykonanych dla Atlasu geochemicznego Polski 1:250000 (Lis, Pasieczna, 1995). Przedmiotem badania była nie całkowita zawarto ść metali, lecz ta ich cz ęść , której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc słabo zwi ązana i łatwo ługowana. Poszczególne próbki pobierano z wierzchniej warstwy gleby (0,0 – 0,2 m) za pomoc ą sondy r ęcznej w siatce około 5 x 5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Porównanie wartości przeci ętnych (median) przytoczonych w poni ższej tabeli ma jedynie znaczenie szacunkowe. Przeci ętne warto ści arsenu, chromu, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu i rt ęci w glebach arkuszy nr 699 i 735 s ą identyczne lub zbli żone do warto ści median w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Nieco ni ższe warto ści zanotowano dla baru, cynku i ołowiu. Pod wzgl ędem zawarto ści metali wszystkie badane próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne u żytkowanie. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane nie umo żliwiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całych arkuszy nr 699 i 735. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono do warto ści st ęż eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 roku.

29 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

TABELA 1: Gmina Szczerców – zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) na podstawie wyników z Mapy Geo środowiskowej Polski 1:50000, arkusze nr: 699 Zelów i 735 Szczerców (Lis, Pasieczna, 2004) – porównanie warto ści dopuszczalnych Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 w stosunku do wyników na terenie arkuszy nr 699 i 735.

Warto ści dopuszczalne st ęż eń Warto ści przeci ętnych (median) Warto ść w glebie (mg/kg) w glebach na arkuszach nr: przeci ętnych (median)

Metale Grupa Grupa Grupa 699 735 w glebach obszarów „A” „B” „C” Zelów Szczerców niezabudowanych Polski

Arsen 20 20 60 <5 <5 <5

Bar 200 200 1000 10 10 27

Chrom 50 150 500 <1 1 4

Cynk 100 300 1000 15,5 15 29

Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 <0,5

Kobalt 20 20 200 <1 <1 2

Mied ź 30 150 600 2 2 4

Nikiel 35 100 300 <1 <1 3

Ołów 50 100 600 8 8,5 12

Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 <0,05 <0,05

Grupa „A” : grunty wchodz ące w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne i ustawy o ochronie przyrody.

Grupa „B” : grunty zaliczone do u żytków rolnych z wył ączeniem gruntów pod stawami, pod rowami, gruntów leśnych oraz gruntów zadrzewionych, zakrzewionych, nieu żytków i terenów zurbanizowanych z wył ączeniem terenów z grupy „C”.

Grupa „C” : tereny przemysłowe, u żytki kopalne i tereny komunikacyjne.

Jako ść wód podziemnych

Stopie ń podatno ści wód podziemnych na zanieczyszczenia zale ży mi ędzy innymi od uwarunkowa ń geologicznych, stopnia ska żenia pozostałych komponentów środowiska (powietrze, wody powierzchniowe, gleby) oraz od zagospodarowania terenu. Do istniej ących i potencjalnych źródeł zanieczyszcze ń wód podziemnych na terenie gminy zalicza si ę przede wszystkim: nieracjonaln ą gospodark ę roln ą; fermy hodowlane; składowiska odpadów, zwłaszcza ogniska dzikich składowisk; komunalne oczyszczalnie ścieków; brak sieciowej kanalizacji ściekowej; stacje paliw; bazy, składy i zakłady przemysłowe.

Istotne zagro żenie dla jako ści wód podziemnych stanowi niewła ściwa gospodarka rolna. Nadmierne stosowanie nawozów mineralnych i naturalnych, przekraczaj ące bie żą ce potrzeby ro ślin i pojemno ść sorpcyjn ą gleb, mo że łatwo doprowadzi ć do zanieczyszczenia wód powierzchniowych zasilaj ących poziom wód podziemnych. Ponadto pochodz ąca z ferm trzody chlewnej i bydła gnojowica wywo żona cz ęsto na pola jest źródłem wzrostu st ęż enia azotanów w glebach oraz w płytkich poziomach wodonośnych. Podobne zagro żenie stanowi ą nieszczelne szamba wykorzystywane w miejscowo ściach pozbawionych kanalizacji ściekowej. Powa żne zagro żenia stanowi ą równie ż dzikie składowiska odpadów, bowiem nie posiadaj ą one odpowiednich zabezpiecze ń chroni ących gleby i wody przed bezpo średni ą migracj ą zanieczyszcze ń. Natomiast stacje paliw, bazy i składy maszyn, zwłaszcza te zlokalizowane w strefie zagro żenia powodziowego, s ą tak że potencjalnym źródłem zanieczyszcze ń. Produktu ropopochodne maj ą zdolno ść migrowania do gruntów i wód podziemnych, powoduj ąc przy tym silne zmiany wła ściwo ści

30 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW organoleptycznych wody o trwałym charakterze, nawet gdy wyst ępuj ą w ilo ściach śladowych. Produkty ropopochodne najcz ęś ciej dostaj ą si ę do wód w wyniku wadliwej ochrony terenów przeładunkowych, placów do tankowania, niestaranno ści obsługi, nieszczelno ści zbiorników i ruroci ągów oraz awarii pojazdów przewo żą cych paliwa i oleje. Ocena jako ści wód podziemnych zawarta w publikacjach, raportach i analizach WIO Ś w Łodzi z 2012 roku została opracowana zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896), w którym wyró żniono nast ępuj ące klasy jako ści wód podziemnych:

- klasa I – bardzo dobra jako ść wód; - klasa II – dobra jako ść wód; - klasa III – zadowalaj ąca jako ść wód; - klasa IV – nie zadowalaj ąca jako ść wód; - klasa V – zła jako ść wód.

TABELA 2: Gmina Szczerców – stanowiska badawcze monitoringu regionalnego wód podziemnych na terenie powiatu bełchatowskiego z klasyfikacj ą jako ści zwykłych wód podziemnych w 2012 roku. Nr otworu (ppk) Miejscowo ść Stratygrafia Klasa wody

1 Bełchatów Cr2 I

3 Wolica J3 II

4 Zelów Trz II

5 Łobudzice Q II

6 Wola Wi ązowa Q I

7 Chabielice Q / J3 I

Źródło: WIO Ś w Łodzi, 2013.

Wyniki bada ń opublikowanych w 2013 roku przez WIO Ś w Łodzi obejmuj ą jedno stanowisko badawcze wód podziemnych na terenie gminy Szczerców w zakresie monitoringu regionalnego. Jest to punkt pomiarowo – kontrolny (ppk) nr 7 w Chabielicach. Dodatkowo najbli ższymi dla gminy Szczerców stanowiskami badawczymi w 2012 roku były nast ępuj ące punkty pomiarowo – kontrolne monitoringu regionalnego zlokalizowane w miejscowo ściach: Bełchatów (ppk nr 1), Wolica (ppk nr 3), Zelów (ppk nr 4), Łobudzice (ppk nr 5) i Wola Wi ązowa (ppk nr 6). W 2012 roku na stanowiskach w Bełchatowie, Chabielicach i Woli Wi ązowej wody podziemne posiadały klas ę czysto ści „I” (bardzo dobra jako ść wód), a na pozostałych punktach pomiarowo – kontrolnych monitoringu regionalnego – klas ę „II” (dobra jako ść wód).

Jako ść wód powierzchniowych

Zgodnie z ogólnie przyj ętą definicj ą, przez zanieczyszczenie wód rozumiemy niekorzystne zmiany wła ściwo ści fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych wody, spowodowane wprowadzaniem w nadmiarze substancji nieorganicznych, organicznych, radioaktywnych czy wreszcie ciepła, które ograniczaj ą lub uniemo żliwiaj ą wykorzystanie wody do picia i celów gospodarczych. Do głównych czynników, które negatywnie wpływaj ą na środowisko wodne zaliczamy:

- źródła punktowe – ścieki odprowadzane w zorganizowany sposób systemami kanalizacyjnymi, pochodz ące głównie z zakładów przemysłowych i z aglomeracji miejskich; - zanieczyszczenia obszarowe – zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów zurbanizowanych, nieposiadaj ących systemów kanalizacyjnych oraz z obszarów rolnych i le śnych;

31 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

- zanieczyszczenia liniowe – zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego, wytwarzane przez środki transportu i spłukiwane z powierzchni dróg lub torowisk oraz pochodz ące z ruroci ągów, gazoci ągów, kanałów ściekowych, osadowych. Głównym źródłem zanieczyszczenia wód jest działalno ść człowieka, poniewa ż najwi ęcej zanieczyszcze ń trafia do wód razem ze ściekami. Zanieczyszczenia obszarowe, pochodz ące zwłaszcza z terenów rolniczych, s ą tak że znacz ącym źródłem zanieczyszcze ń wprowadzanych do rzek. Spływy powierzchniowe z tych terenów powoduj ą wymywanie zwi ązków azotu i fosforu, b ędących pozostało ści ą po stosowanych nawozach sztucznych oraz środkach ochrony ro ślin. Wzrost zu życia nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin w du żym stopniu wynika z rozwoju rolnictwa i jego chemizacji.

Klasyfikacj ę jako ści wód rzek dokonuje się mi ędzy innymi w oparciu o kryterium tlenowe, zawarto ści BZT 5, ChZT i zawiesin ę, zwi ązki biogenne (azot amonowy, azotanowy, fosforany), zwi ązki mineralne (chlorki, siarczany), metale ci ęż kie oraz miano coli typu kałowego. Podstawowym wska źnikiem okre ślaj ącym jako ść wód powierzchniowych jest zawarto ść tlenu. Decyduje ona o chłonno ści odbiornika (rzeki), determinuje zachodzenie w wodzie procesów samooczyszczania oraz wyst ępowania ró żnych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Ponadto mo że by ć przyczyn ą wyst ępowania nieprzyjemnych odorów. Kolejnymi wska źnikami okre ślaj ącymi stan wód powierzchniowych jest BZT 5, ChZT i zawiesina. Wpływ na te składniki wywieraj ą głównie zanieczyszczenia zawarte w ściekach komunalnych, a tak że w ściekach przemysłowych, głównie przemysłu spo żywczego. Du ży wpływ na jako ść wód powierzchniowych ma zawarto ść w wodzie zwi ązków biogennych (azot ogólny, azot amonowy, azot azotanowy, fosforany). Zwi ązki te są przyczyn ą eutrofizacji wód, co mo że powodowa ć perturbacje w pracy uj ęć wody, co oznacza, że nadaj ą uzdatnionej wodzie nieprzyjemny smak i zapach oraz utrudniaj ą lub uniemo żliwiaj ą rekreacj ę. Głównym źródłem tych zanieczyszcze ń s ą ścieki komunalne, spływ wód deszczowych z u żytków rolnych oraz ścieki przemysłowe. W wodach rzek i potoków cz ęsto dochodzi do przekrocze ń dopuszczalnych norm niektórych metali ci ęż kich (cynku, ołowiu, miedzi, kadmu, niklu, chromu). Źródłem tych pierwiastków s ą ścieki komunalne (głównie cynk i mied ź), zanieczyszczenia komunikacyjne (ołów). Ponadto jako ść wody okre śla si ę bior ąc pod uwag ę kryterium bakteriologiczne, głównie miano coli typu kałowego. Źródłem bakterii s ą w głównej mierze nie oczyszczone ścieki komunalne. Ocena jako ści wód powierzchniowych zawarta w publikacjach, raportach i analizach WIO Ś w Łodzi z 2013 roku została opracowana w oparciu o Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz.U.2011.257.1545). Rozporz ądzenie to wymaga dokonania oceny stanu ekologicznego, stanu chemicznego i stanu jako ści wód. W zał ącznikach od 1 do 5 rozporz ądzenia zamieszczono warto ści graniczne elementów biologicznych, hydromorfologicznych i fizykochemicznych dla poszczególnych klas z uwzgl ędnieniem podziału na kategorie wód i typów jednolitych cz ęś ci wód. W zał ączniku nr 6 podane s ą warto ści graniczne dla substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego dla wszystkich kategorii wód. Załączniki nr 7 i 8 okre ślaj ą sposób klasyfikacji stanu i potencjału ekologicznego jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych. W zał ączniku nr 9 przedstawione s ą środowiskowe normy jako ści dla substancji priorytetowych oraz dla innych zanieczyszcze ń. Stan ekologiczny wód powierzchniowych oceniono na podstawie wyników bada ń elementów biologicznych, fizykochemicznych i substancji szczególnie szkodliwych (zał ączniki 1, 2, 3, 4 i 5 rozporz ądzenia). Podstaw ą do przeprowadzenia oceny s ą wyniki bada ń elementów biologicznych, przy braku których wykonanie oceny nie jest mo żliwe. W ocenie stanu ekologicznego nie uwzgl ędniono oceny hydromorfologicznej z powody braku opracowanych metodyk. Ocena stanu dla elementów fizykochemicznych przeprowadzona została w oparciu o wyniki bada ń wska źników wymienionych w załączniku 1, 2, 3 i 4 rozporz ądzenia. Oceniane elementy fizykochemiczne (wspieraj ące elementy biologiczne) podzielone zostały na pi ęć grup wska źników charakteryzuj ących stan fizyczny, warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie i warunki biogenne. Rozporz ądzenie rozró żnia warto ści graniczne dla klasy I i II, z wył ączeniem jezior, dla których ustalone s ą warto ści graniczne jedynie

32 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW dla klasy II. Je śli wyniki bada ń nie spełniaj ą kryteriów dla klasy II – jako ść wód ocenia si ę jako „poni żej stanu/potencjału dobrego – PSD/PPD”. Warto ści ą miarodajn ą porównywan ą z warto ściami granicznymi jest średnia z pomiarów. Minimalna ilo ść pomiarów niezb ędna do wykonania oceny wynosi 4. Zgodnie z rozporz ądzeniem, w przypadku gdy stan elementu biologicznego jest umiarkowany (III klasa), słaby (IV klasa) lub zły (V klasa), wówczas nadaje si ę taki sam stan ekologiczny wód. Natomiast, gdy stan wska źnika biologicznego jako ści wód jest bardzo dobry (I klasa) lub dobry (II klasa) w ocenie stanu ekologicznego nale ży uwzgl ędni ć równie ż stan wska źników fizykochemicznych (wymienionych w zał ącznikach 1 – 5) oraz wska źników jako ści wód z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (wymienionych w zał ączniku 6). Klasyfikacja stanu chemicznego oparta jest na ocenie jako ści chemicznej, wynikaj ącej z obecno ści w wodach powierzchniowych substancji priorytetowych. Przekroczenie warto ści granicznych dla chocia żby jednego ze wska źników kwalifikuje wody jako poni żej stanu dobrego. Ocen ę ko ńcow ą stanu wód (stan dobry lub zły) przeprowadza si ę na podstawie oceny stanu ekologicznego i stanu chemicznego. Dobry stan wód wyst ępuje jest wówczas, gdy jednocze śnie spełnione s ą dwa warunki: stan ekologiczny jest na poziomie bardzo dobrym lub dobrym i stan chemiczny tak że okre ślony jest jako dobry. W ka żdym inny przypadku mamy do czynienia ze złym stanem wód. Je żeli brak jest którego z wy żej wymienionych elementów ocena stanu wód nie jest mo żliwa do przeprowadzenia. Równowa żnym elementem oceny stanu wód jest spełnienie dodatkowych wymogów obszarów chronionych. Decyduj ącą rol ę pełni element o klasyfikacji najni ższej.

Rzeka WIDAWKA: Rzeka Widawka nale ży do zlewni rzeki Warty i jest jednym z jej najwi ększych dopływów. Sie ć hydrograficzna zlewni Warty jest wynikiem działalno ści wód fluwioglacjalnych w stadium recesji l ądolodu zlodowacenia Warty. Obszar zlewni Warty posiada typowo rolniczy charakter. Zanieczyszczenia pochodz ące z sektora rolniczego wynikaj ą cz ęsto z nieprawidłowego stosowania nawozów (du że dawki nawozowe, niewła ściwe okresy stosowania, nieprawidłowa technika nawo żenia), wypasania zbyt du żych ilo ści zwierz ąt gospodarskich na małych powierzchniach, b ądź niewła ściwej technice upraw. Przemysł w zlewni Warty, w tym w dorzeczu Widawki, jest rozwini ęty nierównomiernie. W okolicach Bełchatowa zlokalizowany jest najwi ększy w kraju kombinat paliwowo – energetyczny. W innych regionach rozwini ęty jest głównie przemysł cementowy, meblarski, metalowy, elektroniczny, włókienniczy, chemiczny, budowlany oraz przetwórstwo rolno – spo żywcze. Zlewnia Warty, w tym dorzecze Widawki jest równie ż nierównomiernie zalesione. Generalnie wszystkie miasta oraz wi ększo ść gmin obszaru zlewni Warty posiada komunalne oczyszczalnie ścieków. Jednak odprowadzanie, nawet oczyszczonych ścieków, stanowi główny element presji na stan wód. Du żym problemem obszarów wiejskich i nieskanalizowanych miejskich, a tak że zabudowy letniskowej, jest niekontrolowane odprowadzanie ścieków nieoczyszczonych. Istotn ą presj ę dla stanu jako ści rzeki Warty stanowi ą równie ż wody deszczowe, wypłukuj ące zanieczyszczenia z obszarów zurbanizowanych i rolniczych. Na obni żenie jako ści wody w zlewni Warty maj ą wpływ przede wszystkim wska źniki mikrobiologiczne (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego), a tak że barwa, ChZT–Cr, azot Kjeldahla, azotany oraz pojedyncze przypadki metali ci ęż kich. Spo śród wszystkich dopływów rzeki Warty na terenie województwa łódzkiego wody najlepszej jako ści prowadzi rzeka Widawka wraz ze swoimi dopływami – Krasówk ą i Pilsi ą.

Wyodr ębniona, mi ędzy innymi w rejonie gminy Szczerców, silnie zmieniona JCW „Widawka od Kr ęcicy do Krasówki” pozostaje pod silnym wpływem działalno ści PGE KWB „Bełchatów” i Elektrowni „Bełchatów". Odprowadzane s ą do niej olbrzymie ilo ści wody z odwodnienia odkrywki „Bełchatów” i „Szczerców”, a Elektrownia „Bełchatów” pobiera wod ę z dwóch uj ęć : na Widawce (poprzez pompowni ę „Słok”) i na Strudze Żłobnickiej (poprzez pompowni ę „Rogowiec”). Zaznacza si ę w niej równie ż wpływ punktowych źródeł zanieczyszcze ń komunalnych i przemysłowych. Jest odbiornikiem ścieków z centralnej oczyszczalni PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA, Oddział KWB „Bełchatów” w Rogowcu, oczyszczalni w Kleszczowie, Ł ęki ńsku, gminnej oczyszczalni ścieków w Szczercowie oraz Rolniczo – Pracowniczej Spółdzielni Mleczarskiej Szczerców i innych mniejszych źródeł punktowych.

33 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

TABELA 3: Gmina Szczerców – wyniki bada ń stanu czysto ści wód rzeki Widawki oraz klasyfikacja wska źników i elementów jako ści wód na punkcie pomiarowym Dubie (km 34,5) w 2012 roku.

Wybrane wska źniki Jednostk Warto ści średnie Klasyfikacja a

Elementy biologiczne

Fitobentos (wska źnik okrzemkowy IO) 0,449 II

Makrofity (makrofitowy indeks rzeczny 34,2 III MIR)

Klasa elementów biologicznych – potencjał w skali: I – maksymalny , II – dobry , III – umiarkowany , IV – słaby , V – zły

Źródło: WIO Ś w Łodzi, 2013.

TABELA 4: Gmina Szczerców – ocena stanu wód powierzchniowych na terenie województwa łódzkiego w 2012 roku – rzeka Widawka. Wyszczególnienie Rzeka Widawka

Nazwa jednolitej cz ęś ci wód Widawka od Kr ęciny do Krasówki

Silnie zmieniona lub sztuczna JCW (Tak / Nie) TAK

Punkt pomiarowo – kontrolny Dubie

Km biegu rzeki 34,5

Klasa elementów biologicznych III

Klasa elementów hydromorfologicznych II

Klasa elementów fizykochemicznych I

Ocena spełnienia wymaga ń dla obszarów NIE chronionych

Potencjał ekologiczny III

Potencjał ekologiczny w obszarach chronionych III

Stan chemiczny DOBRY

Stan jednolitej cz ęś ci wód ZŁY

Klasa elementów biologicznych – potencjał w skali: I – maksymalny , II – dobry , III – umiarkowany , IV – słaby , V – zły

Klasa elementów hydromorfologicznych – potencjał w skali: I – maksymalny , II – dobry

Klasa elementów fizykochemicznych – potencjał w skali: I – maksymalny , II – dobry , PPD – poni żej potencjału dobrego

Ocena spełnienia wymaga ń dla obszarów chronionych: TAK (spełnione wymogi) , NIE (niespełnione wymogi)

Potencjał ekologiczny – potencjał w skali: I – maksymalny , II – dobry (I i II – dobry i powy żej dobrego), III – umiarkowany ,

IV – słaby , V – zły

Potencjał ekologiczny w obszarach chronionych – potencjał w skali: I – bardzo dobry , II – dobry (I i II – dobry i powy żej dobrego), III – umiarkowany , IV – słaby , V – zły

Stan chemiczny – stan w skali: DOBRY , PSD – poni żej stanu dobrego

Stan jednolitej cz ęś ci wód: DOBRY , ZŁY

Źródło: WIO Ś w Łodzi, 2013.

34 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Rzeka PILSIA: Otocznie dla wyodr ębnionej, mi ędzy innymi w rejonie gminy Szczerców, naturalnej JCW Pilsi stanowi ą głównie tereny le śne, a tak że u żytki zielone i grunty uprawne. W zwi ązku z powy ższym JCW Pilsia nara żona jest na znaczne spływy obszarowe. Du ży obszar zlewni zajmuj ą kompleksy stawowe, rzeka przecina równie ż torfowiska. Zaznacza si ę w niej tak że wpływ zanieczyszcze ń komunalnych – jest odbiornikiem ścieków z oczyszczalni w Zelowie.

TABELA 5: Gmina Szczerców – wyniki bada ń stanu czysto ści wód rzeki Pilsi oraz klasyfikacja wska źników i elementów jako ści wód na punkcie pomiarowym Dubie (km 1,0) w 2012 roku.

Wybrane wska źniki Jednostk Warto ści średnie Klasyfikacja a

Elementy biologiczne

Fitobentos (wska źnik okrzemkowy IO) 0,719 I

Makrofity (makrofitowy indeks rzeczny 40,5 II MIR)

Klasa elementów biologicznych – stan w skali: I – bardzo dobry , II – dobry , III – umiarkowany , IV – słaby , V – zły

Źródło: WIO Ś w Łodzi, 2013.

TABELA 6: Gmina Szczerców – ocena stanu wód powierzchniowych na terenie województwa łódzkiego w 2012 roku – rzeka Pilsia. Wyszczególnienie Rzeka Pilsia

Nazwa jednolitej cz ęś ci wód Pilsia

Silnie zmieniona lub sztuczna JCW (Tak / Nie) NIE

Punkt pomiarowo – kontrolny Dubie

Km biegu rzeki 1,0

Klasa elementów biologicznych II

Klasa elementów hydromorfologicznych I

Klasa elementów fizykochemicznych II

Ocena spełnienia wymaga ń dla obszarów chronionych NIE

Stan ekologiczny II

Stan ekologiczny w obszarach chronionych III

Stan chemiczny b.d.

Stan jednolitej cz ęś ci wód ZŁY

Klasa elementów biologicznych – stan w skali: I – bardzo dobry , II – dobry , III – umiarkowany , IV – słaby , V – zły

Klasa elementów hydromorfologicznych – stan w skali: I – bardzo dobry , II – dobry

Klasa elementów fizykochemicznych – stan w skali: I – bardzo dobry , II – dobry , PSD – poni żej stanu dobrego

Ocena spełnienia wymaga ń dla obszarów chronionych: TAK (spełnione wymogi) , NIE (niespełnione wymogi)

Stan ekologiczny – stan w skali: I – bardzo dobry , II – dobry , III – umiarkowany , IV – słaby , V – zły

Stan ekologiczny w obszarach chronionych – stan w skali: I – bardzo dobry , II – dobry , III – umiarkowany , IV – słaby , V – zły

Stan chemiczny – stan w skali: DOBRY , PSD – poni żej stanu dobrego

Stan jednolitej cz ęś ci wód: DOBRY , ZŁY

Źródło: WIO Ś w Łodzi, 2013.

35 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Rzeka KRASÓWKA:

TABELA 7: Gmina Szczerców – wyniki bada ń stanu czysto ści wód rzeki Krasówki oraz klasyfikacja wska źników i elementów jako ści wód na punkcie pomiarowym Korablew (km 0,1) w 2012 roku.

Wybrane wska źniki Jednostk Warto ści średnie Klasyfikacja a

Elementy biologiczne

Fitobentos (wska źnik okrzemkowy IO) 0,444 II

Makrobezkr ęgowce bentosowe (indeks 0,5685 III MMI)

Klasa elementów biologicznych – potencjał w skali: I – maksymalny, II – dobry , III – umiarkowany , IV – słaby , V – zły

Źródło: WIO Ś w Łodzi, 2013.

TABELA 8: Gmina Szczerców – ocena stanu wód powierzchniowych na terenie województwa łódzkiego w 2012 roku – rzeka Krasówka. Wyszczególnienie Rzeka Krasówka

Nazwa jednolitej cz ęś ci wód Krasówka

Silnie zmieniona lub sztuczna JCW (Tak / Nie) TAK

Punkt pomiarowo – kontrolny Korablew

Km biegu rzeki 0,1

Klasa elementów biologicznych III

Klasa elementów hydromorfologicznych II

Klasa elementów fizykochemicznych I

Ocena spełnienia wymaga ń dla obszarów NIE chronionych

Potencjał ekologiczny III

Potencjał ekologiczny w obszarach chronionych III

Stan chemiczny b.d.

Stan jednolitej cz ęś ci wód ZŁY

Klasa elementów biologicznych – potencjał w skali: I – maksymalny , II – dobry , III – umiarkowany , IV – słaby , V – zły

Klasa elementów hydromorfologicznych – potencjał w skali: I – maksymalny , II – dobry

Klasa elementów fizykochemicznych – potencjał w skali: I – maksymalny , II – dobry , PPD – poni żej potencjału dobrego

Ocena spełnienia wymaga ń dla obszarów chronionych: TAK (spełnione wymogi) , NIE (niespełnione wymogi)

Potencjał ekologiczny – potencjał w skali: I – maksymalny , II – dobry (I i II – dobry i powy żej dobrego), III – umiarkowany ,

IV – słaby , V – zły

Potencjał ekologiczny w obszarach chronionych – potencjał w skali: I – bardzo dobry , II – dobry (I i II – dobry i powy żej dobrego), III – umiarkowany , IV – słaby , V – zły

Stan chemiczny – stan w skali: DOBRY , PSD – poni żej stanu dobrego

Stan jednolitej cz ęś ci wód: DOBRY , ZŁY

Źródło: WIO Ś w Łodzi, 2013.

36 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

POZOSTAŁE CIEKI: W wodach małych cieków i rowów, szczególnie tych które odwadniaj ą tereny podmokłe, mo żna spodziewa ć si ę podwy ższonego z przyczyn naturalnych st ęż enia zawiesin, substancji rozpuszczonej, żelaza i manganu. Okresowo wody te mog ą zanieczyszcza ć biogeny. Substancje biogenne docieraj ące do wód powierzchniowych powoduj ą wzrost ich żyzno ści, a przez to wpływaj ą na przyspieszenie procesów eutrofizacji. Pozostałe niebadane wody powierzchniowe zanieczyszcza spływ obszarowy z ł ąk i pól uprawnych, zawieraj ący zwi ązki biogenne (zwi ązki azotu i fosforu). Ułatwieniem dla spływu biogenów z terenów rolniczych jest g ęsta sie ć rowów melioracyjnych oraz urz ądzenia drenarskie na terenach wy żej poło żonych. Ponadto za intensywnym wodoci ągowaniem poszczególnych miejscowo ści nie nad ąż a budowa sieci kanalizacyjnej i neutralizacji szybko rosn ącej ilo ści ścieków. Sprawia to, że ścieki gromadzone w szambach s ą niekiedy odprowadzane w sposób niekontrolowany do gruntu lub płyn ących w pobli żu małych cieków. Ze wzgl ędu na małe przepływy, nie gwarantuj ące korzystnego stopnia rozcie ńczenia zanieczyszcze ń i brak zdolno ści wód do samooczyszczenia małe cieki powinny by ć wykluczone z funkcji odbiorników ścieków. Uporz ądkowanie gospodarki wodno – ściekowej gminy Szczerców jest warunkiem poprawy jakości wód powierzchniowych. Warunkiem podstawowym jest rozbudowa sieci kanalizacyjnej, a tam gdzie jest to nieuzasadnione ekonomicznie, wybudowanie szczelnych szamb oraz zapewnienie skutecznego oczyszczania cało ści ścieków w oczyszczalniach wyposa żonych w system redukcji biogenów w wodach po ściekowych. Konieczne jest tak że takie zmodernizowanie systemu melioracyjnego, aby ilo ść wody odprowadzana ze zlewni u żytkowanej rolniczo do wód powierzchniowych była jak najmniejsza.

Eutrofizacja to proces wzbogacania zbiorników wodnych, a tak że cieków wodnych w substancje pokarmowe (nutrienty, biogeny), skutkuj ący wzrostem trofii, czyli żyzno ści wód. Główn ą przyczyn ą eutrofizacji jest wzrastaj ący ładunek pierwiastków (biogenów), przede wszystkim fosforu. Wzrost dopływu pierwiastków biogennych, w tym wypadku fosforu, obejmuje nie tylko wzrost zrzutów ścieków, ale tak że wzrost zawarto ści środków pior ących i innych detergentów zawieraj ących fosfor w ściekach. Wi ększa ilo ść tego biogenu zwi ązana jest tak że z intensyfikacj ą nawo żenia oraz wzrostem erozji w zlewni. Wzrost dopływu azotu, drugiego z biogenów, zwi ązany jest z wzrastaj ącą emisj ą tlenków azotu do atmosfery, a tym samym du żą ich zawarto ści ą w opadach atmosferycznych. Nawo żenie ziemi poddanej pod upraw ę, równie ż przyczynia si ę do wzrostu ładunku azotu, poniewa ż fosfor znajduj ący si ę w glebie nie jest pierwiastkiem silnie mobilnym. Silne opady deszczu mog ą łatwo wypłukiwa ć azot z powierzchniowej warstwy gleby oraz z nawozów, przy czym do rzeki lub zbiornika mog ą by ć te ż wniesione znaczne ilo ści fosforu.

TABELA 9: Gmina Szczerców – ocena spełnienia wymogów obszarów chronionych wra żliwych na eutrofizacj ę wywołan ą zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł komunalnych oraz nara żonych na zanieczyszczenia zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych w województwie łódzkim w 2011 roku – rzeki Widawka i Pilsia. Wyszczególnienie Rzeka Widawka Rzeka Pilsia

1 2 3

Nazwa jednolitej cz ęś ci wód Widawka od Kr ęciny do Krasówki Pilsia

Silnie zmieniona lub sztuczna JCW TAK NIE

Punkt pomiarowo – kontrolny Dubie Dubie

Km biegu rzeki 34,5 1,0

Wska źnik Ocena eutrofizacji

Fitobentos (wska źnik okrzemkowy TAK NIE IO)

BZT 5 NIE NIE

Azot amonowy NIE NIE

37 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

1 2 3

Azot Kjeldahla NIE NIE

Azot azotanowy NIE NIE

Azot ogólny NIE NIE

Fosforany NIE NIE

Fosfor ogólny NIE NIE

Ogólna ocena eutrofizacji EUTROFIZACJA BRAK EUTROFIZACJI

Źródło: WIO Ś w Łodzi, Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2011 roku, 2012.

W zakresie warunków dla bytowania ryb monitoringiem obj ęto te jednolite cz ęś ci wód (jcw), które zostały wyznaczone jako obszary ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest wa żnym czynnikiem w ich ochronie lub znajduj ą si ę w obr ębie tych obszarów i w których stwierdzono wyst ępowanie chronionych gatunków ryb. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz.U.2011.257.1545) okre śla sposób klasyfikacji stanu lub potencjału ekologicznego obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu gospodarczym. Przyjmuje si ę, że tego typu jednolita cz ęść wód jest w bardzo dobrym lub dobrym stanie/potencjale ekologicznym (osi ąga maksymalny lub dobry stan/potencjał ekologiczny), je śli jednocze śnie spełnia wymogi okre ślone dla wcze śniej wymienionego stanu (lub potencjału ekologicznego) oraz wymogi szczegółowe okre ślone dla tych dodatkowych celów środowiskowych w przepisach wydanych odr ębnie (Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 4 pa ździernika 2002 roku w sprawie wymaga ń jakim powinny odpowiada ć wody śródl ądowe b ędące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych – Dz.U. 2002.176.1455). W 2011 roku do programu monitoringu obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony gatunków zwierz ąt wodnych wytypowano w województwie łódzkim 16 JCW. W połowie przebadanych JCW stwierdzono niespełnienie dodatkowych wymaga ń. Wynikało to przede wszystkim z przekrocze ń warto ści granicznych dla biologicznego zapotrzebowania na tlen BZT 5 i fosforu ogólnego oraz ze zbyt niskiej zawarto ści tlenu rozpuszczonego.

TABELA 10: Gmina Szczerców – ocena spełnienia wymogów obszarów chronionych przeznaczonych do ochrony gatunków zwierz ąt wodnych w województwie łódzkim w 2011 roku – rzeki Widawka i Pilsia. Wyszczególnienie Rzeka Widawka Rzeka Pilsia

1 2 3

Nazwa jednolitej cz ęś ci wód Widawka od Kr ęciny do Krasówki Pilsia

Silnie zmieniona lub sztuczna JCW TAK NIE

Punkt pomiarowo – kontrolny Dubie Dubie

Km biegu rzeki 34,5 1,0

Wska źnik Ocena spełnienia wymogów

Temperatura TAK TAK

Zawiesina ogólna TAK TAK

Tlen rozpuszczony NIE TAK

BZT 5 TAK TAK

Odczyn pH TAK TAK

38 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

1 2 3

Azot amonowy TAK TAK

Fosfor ogólny NIE NIE

Fenole lotne (indeks fenolowy) TAK TAK

Węglowodory ropopochodne TAK TAK

Mied ź TAK TAK

Amoniak niejonowy TAK TAK

Cynk ogólny TAK TAK

Ocena spełniania wymogów NIE NIE

Źródło: WIO Ś w Łodzi, Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2011 roku, 2012.

Jako ść powietrza

Powietrze jest jednym z rodzajów kapitału przyrodniczego, stanowi ącym zasób odnawialny, ale mo żliwy do wyczerpania. Negatywne skutki presji na powietrze rzadko ograniczaj ą si ę do bliskiego otoczenia źródła. Powietrze pozbawione naturalnych granic umo żliwia rozprzestrzenianie si ę zanieczyszcze ń na du że odległo ści. Wyemitowane zanieczyszczenia w zale żno ści od ich charakteru, wysoko ści emitora, warunków meteorologicznych i topograficznych mog ą przekracza ć granice pa ństw i kontynentów. Rodzaj źródła zanieczyszczenia i zwi ązane z nim warunki wprowadzenia substancji do atmosfery s ą czynnikami determinuj ącymi rozprzestrzenianie si ę zanieczyszcze ń. W literaturze przedmiotu emisje do powietrza ze wzgl ędu na źródło i sposób emisji ze źródła, najcz ęś ciej dzieli si ę na emisje:

- ze źródeł punktowych – zorganizowan ą emisj ę powstaj ącą podczas wytwarzania energii i w procesach technologicznych, posiadaj ącą emitory o wysoko ści od kilku do kilkuset metrów; - ze źródeł liniowych – emisj ę z ci ągów komunikacji samochodowej, kolejowej czy rzecznej, w której źródło emisji znajduje si ę blisko powierzchni ziemi; - ze źródeł powierzchniowych (okre ślana te ż jako emisja rozproszona, niska) – z indywidualnych systemów grzewczych, du żych odkrytych zbiorników, po żarów wielkoobszarowych; - ze źródeł rolniczych – upraw i hodowli zwierz ąt; - emisj ę niezorganizowan ą – powstaj ącą wskutek pojedynczych po żarów, prac budowlanych i remontowych, nakładania na powierzchnie warstw kryj ących, przypadkowych wycieków, itp.

Aby oceni ć stan czysto ści powietrza atmosferycznego powinno si ę uwzgl ędnia ć mi ędzy innymi:

- struktur ę dyslokacji przemysłu; - ilo ść zakładów uci ąż liwych według klasyfikacji GUS; - potencjalne źródła zanieczyszcze ń atmosfery; - wielko ść emisji zanieczyszcze ń; - pozaprzemysłowe źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, np.: motoryzacja czy gospodarka komunalna; - warunki klimatyczne: ró żnice termiczne, wiatr, opady atmosferyczne; - urbanizacj ę. Emisja zanieczyszcze ń na terenie gminy Szczerców wyst ępuje w postaci:

- emisji punktowej – działalno ść produkcyjna, górnicza i sektor komunalny;

39 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

- emisji powierzchniowej – indywidualne źródła grzewcze; - emisji z rolnictwa; - emisji liniowej (komunikacja). Obecnie działalno ść gospodarcza na terenie gminy Szczerców jest zró żnicowana. Zwi ązana jest zarówno z I (rolnictwo i le śnictwo), II (przemysł) jak i III (usługi) sektorem gospodarki narodowej. Taka struktura gospodarcza powoduje, że wyst ępuj ą liczne lokalne źródła zanieczyszcze ń, ale w tym przypadku nie na du żą skal ę. Do głównych, zorganizowanych źródeł emisji zanieczyszcze ń zaliczy ć mo żna zakłady górnicze, pozostałe mniejsze zakłady produkcyjne oraz scentralizowane, a przede wszystkim indywidualne źródła grzewcze dla obsługi osiedli i pojedynczych obiektów użyteczno ści publicznej. Powy ższe źródła wprowadzaj ą do atmosfery zanieczyszczenia charakterystyczne dla procesów energetycznego spalania paliw (pył, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla), a tak że zanieczyszczenia pochodz ące z procesów technologicznych, zwłaszcza pyłowe. Zanieczyszczenia pyłowe w górnictwie odkrywkowym powstaj ą w otoczeniu ta śmoci ągów, zwałowarek czy zakładów przeróbki kruszyw. Fala emisji nie wykracza tu jednak poza najbli ższe otoczenie.

Na zanieczyszczenie powietrza w gminie maj ą równie ż wpływ mniej i bardziej odległe ogniska emisji punktowej to jest: rejon Bełchatowa, rejon Wielunia, Górno śląski Okr ęg Przemysłowy (GOP), wrocławski, cz ęstochowski czy koni ński okr ęg przemysłowy, a nawet ogniska zlokalizowane poza granicami kraju. Istotne znaczenie maj ą tu zachodnie, północne i południowe wiatry, przenosz ące zanieczyszczenia na du że odległości. Do najbli żej poło żonych zakładów, emituj ących najwi ęcej zanieczyszcze ń w województwie łódzkim w 2011, wymienionych w Raporcie WIO Ś z 2012 roku, nale żą mi ędzy innymi: PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA, Oddział Elektrownia „Bełchatów” (emisja równowa żna 100452,0 Mg/rok – pierwsze miejsce na li ście, 81,9 % całkowitej emisji punktowej w województwie) oraz Cementownia „Warta” SA z Działoszyna (emisja równowa żna 2064,0 Mg/rok – trzecie miejsce na li ście). Nale ży podkre śli ć, że z Raportu WIO Ś z 2012 roku wynika, i ż najwi ększa emisja punktowa głównych zanieczyszcze ń (SO2, NO2, CO, pył) w województwie łódzkim i w skali całego kraju pochodzi z powiatu bełchatowskiego. Opalana w ęglem brunatnym Elektrownia „Bełchatów” jest najwi ększym emitentem CO2 w Unii Europejskiej. Emituje 286 kg CO2 na ka żdy GJ wytworzonej energii. Jest to wielko ść 2,6 razy wi ększa od warto ści ustalonej przez Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji dla elektrowni i elektrociepłowni zawodowych, stosuj ących węgiel brunatny. Znaczne ilo ści zanieczyszcze ń na terenie gminy Szczerców pochodz ą z lokalnych źródeł emisji niskiej. Niska emisja zanieczyszcze ń wywoływana jest przez indywidualne źródła grzewcze (piece kaflowe, kotły w ęglowe, olejowe, gazowe) zasilaj ące budynki mieszkalne i u żyteczno ści publicznej. Cech ą charakterystyczn ą niskiej emisji jest znaczna liczba źródeł rozproszonych, wprowadzaj ących zanieczyszczenia poprzez niskie emitory. Z uwagi na mał ą sprawno ść procesu spalania i niekorzystne warunki rozprzestrzeniania, emisja ta, w poł ączeniu z emisj ą ze źródeł komunikacyjnych, stanowi obecnie główne źródło uci ąż liwo ści odpowiedzialne za jako ść powietrza na terenach zabudowanych. Zanieczyszczenie powietrza wzrasta w okresie zimowym, kiedy do atmosfery przedostaj ą si ę zwi ązki pochodz ące z palenisk domowych i lokalnych kotłowni. Warunki meteorologiczne półrocza chłodnego (du ża wilgotno ść , niskie temperatury, cz ęste inwersje pot ęgowane przez cisze atmosferyczne) sprzyjaj ą przemianom chemicznym zanieczyszcze ń gazowych w atmosferze na zwi ązki bardziej szkodliwe np.: szybsza przemiana dwutlenku siarki w kwas siarkowy i siarczany, cz ęsto obecne w postaci kwa śnych deszczów, mgieł i osadów. Wielko ść tej emisji jest trudna do oszacowania. Szacuje si ę, że wynosi ona od kilku do kilkunastu procent ogółu emisji na terenach o rozwini ętej sieci ciepłowniczej oraz do kilkudziesi ęciu procent na obszarach, których nie obejmuj ą centralne systemy ciepłownicze, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Du żym problemem na obszarach wiejskich i w cz ęś ciach miast nieposiadaj ących sieci cieplnej jest powszechne palenie odpadów komunalnych w nieprzystosowanych do tego celu paleniskach domowych. Na skutek spalania odpadów w niskiej temperaturze bez systemów oczyszczania gazów do atmosfery dostaj ą si ę pyły zawieraj ące metale ci ęż kie i toksyczne zwi ązki

40 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW organiczne, w tym rakotwórcze dioksyny i furany. Ze wzgl ędu na niskie źródło emisji palenie odpadów w domowych piecach stanowi powa żne zagro żenie zdrowia dla pal ącego i jego s ąsiadów. Badania prowadzone na terenie obszarów zabudowanych w Polsce wskazuj ą, że bok energetyki i ciepłownictwa do najwi ększych źródeł zanieczyszczenia powietrza zalicza si ę komunikacja drogowa. W wyniku spalania paliw w spalinowych silnikach samochodowych do powietrza atmosferycznego przedostaj ą si ę zanieczyszczenia gazowe (tlenki azotu, tlenek w ęgla, dwutlenek w ęgla, w ęglowodory) oraz pyłowe, w tym zawieraj ące zwi ązki: ołowiu, kadmu, niklu i miedzi. Zanieczyszczenia komunikacyjne utrzymuj ą si ę przede wszystkim w centrach miast i przy trasach tranzytowych. Na terenie gminy Szczerców najsilniej obci ąż one ruchem tranzytowym s ą droga krajowa nr 8 i droga wojewódzka nr 483, a tak że w mniejszym stopniu droga wojewódzka nr 480. Przeprowadzone badania dowodz ą, że w odległo ści 150 m od szlaków komunikacyjnych nie powinno si ę uprawia ć ro ślin, których cz ęś ci ą jadaln ą s ą korzenie, li ście lub owoce. W s ąsiedztwie dróg nale ży unika ć uprawy warzyw, plantacji krzewów owocowych, a tak że ro ślin paszowych. W ich miejsce nale żałoby uprawia ć niektóre ro śliny przemysłowe, zbo ża, plantacje nasienne, szkółki drzew i krzewów. W sadach do odległo ści 50 m od drogi drzewa owocowe powinno si ę zast ąpi ć nasadzeniami leszczyny wielkoowocowej i orzecha włoskiego, których cz ęś ci jadalne nie ulegaj ą ska żeniu ołowiem. Skuteczn ą barier ę w rozprzestrzenianiu si ę mi ędzy innymi ołowiu z dróg stanowi ą zwarte pasy zadrzewie ń ochronnych o szeroko ści 15 m (min. 10 m), składaj ące si ę z kilku rz ędów drzew obrze żonych z obu stron rz ędami krzewów. Dobór drzew i krzewów powinien by ć ustalony na podstawie analizy warunków siedliskowych, wra żliwo ści poszczególnych gatunków na ska żenia powietrza, gleby i wody oraz by ć dostosowany do funkcji i budowy zadrzewie ń z uwzgl ędnieniem współ życia poszczególnych gatunków drzew i krzewów ze sob ą oraz z s ąsiaduj ącymi uprawami polowymi (wskazania fitosanitarne, wła ściwo ści konkurencyjne, mo żliwo ść zachwaszczenia pół przez obsiew lub odrosty korzeniowe, itp.). Rolnictwo, jako działalno ść człowieka szczególnie kojarz ąca si ę z natur ą, nie jest oboj ętne dla atmosfery. Pocz ąwszy od nasilenia erozji eolicznej i intensyfikacji pylenia z pól, kompostowania i emisji produktów rozkładu materii organicznej, hodowli zwierz ąt, b ędącej istotnym źródłem emisji amoniaku do atmosfery, rolnictwo jest powa żnym źródłem zanieczyszcze ń powietrza. Nowoczesne zmechanizowane rolnictwo dodatkowo emituje zanieczyszczenia powstaj ące podczas u żytkowania pojazdów i maszyn rolniczych oraz ogrzewania budynków. Do atmosfery dostaj ą si ę równie ż rozpylane pestycydy i cz ąstki nawozów sztucznych. Pył w rolnictwie powstaje głównie podczas prac polowych, to jest orania i zbierania plonów. Dodatkowymi źródłami s ą nawo żenie, pyłki uprawianych ro ślin, wypalanie pól, transport plonów i hodowla zwierz ąt, w tym karmienie zwierz ąt zbo żami.

Dwutlenek siarki: Stopie ń zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki jest ści śle zwi ązany z emisj ą zanieczyszcze ń ze stacjonarnych źródeł spalania paliw: elektrowni, elektrociepłowni, kotłowni komunalnych i zakładowych, indywidualnych pieców grzewczych i kuchennych. Dwutlenek siarki pochodzi ze zwi ązków siarki zawartych w paliwie, dlatego tak istotny wpływ na poziom st ęż eń tego zwi ązku w powietrzu ma rodzaj i ilo ść spalanego paliwa oraz warunki techniczne emisji zanieczyszcze ń powietrza. Charakterystycznym elementem rozkładu st ęż eń SO 2 w ci ągu roku jest znaczna ró żnica pomi ędzy st ęż eniami rejestrowanymi w sezonie grzewczym (X – III) i pozagrzewczym (IV – IX). St ęż enia w miesi ącach zimowych s ą w wi ększo ści punktów kilkukrotnie wy ższe ni ż w miesi ącach letnich, co oznacza, że wi ększo ść emisji tego gazu pochodzi ze źródeł energetycznych. Pomiary st ęż eń dwutlenku siarki, dokonywane przez WIO Ś z Łodzi w 2012 roku, nie obejmowały gminy Szczerców.

41 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

TABELA 11: Gmina Szczerców – wyniki pomiarów dwutlenku siarki przez WIO Ś z Łodzi na terenie powiatu bełchatowskiego w 2012 roku (pomiary pasywne).

Średnia Średnia w sezonie Średnia w sezonie Lokalizacja roczna grzewczym pozagrzewczym

(µg/m³)

Bełchatów, ul. Czapliniecka 6,8 9,7 3,9

Bełchatów, ul. Ko ściuszki 7,8 11,7 3,8

Bełchatów, ul. Przemysłowa 6,6 9,1 4,1

Kleszczów, ul. Milenijna 7,0 9,9 4,0

Ole śnik 5,5 7,5 3,2

Rogowiec, ul. Gipsowa 8,3 9,7 7,0

Dwutlenek azotu: Tlenki azotu, głównie tlenek azotu utleniaj ący si ę szybko do dwutlenku azotu, powstaj ą w procesie spalania, szczególnie w wy ższych temperaturach (powy żej 1150°C) oraz pochodz ą z dysocjacji zwi ązków zawartych w paliwie. Wielko ść emisji tlenków azotu zwi ązana jest z ilo ści ą spalanego paliwa oraz warunków spalania. Rozkład st ęż eń dwutlenku azotu w województwie łódzkim wskazuje, że pomimo znacznego udziału energetyki zawodowej i przemysłowej w ogólnym bilansie emisji w województwie, główn ą przyczyn ą podwy ższonych st ęż eń NO 2 jest niezorganizowana emisja ze źródeł mobilnych oraz lokalna emisja z sektora komunalno – bytowego. Zanieczyszczenia z tych źródeł emitowane s ą na niewielkiej wysoko ści, w warunkach niesprzyjaj ących swobodnemu rozprzestrzenianiu. W zwi ązku z tym, obserwuje si ę ich lokalne, niekorzystne oddziaływanie oraz wyst ępowanie st ęż eń maksymalnych w pobliżu źródła emisji. Potwierdzaj ą to wyniki pomiarów emisji NO 2 – rozkład st ęż eń jest równomierny, a najwy ższe warto ści obserwuje si ę na terenach miejskich. Im dalej od centrów miast tym poziom zanieczyszczenia dwutlenkiem azotu jest mniejszy. Pomiary st ęż eń dwutlenku azotu, dokonywane przez WIO Ś z Łodzi w 2012 roku, nie obejmowały gminy Szczerców.

TABELA 12: Gmina Szczerców – wyniki pomiarów dwutlenku azotu przez WIO Ś z Łodzi na terenie powiatu bełchatowskiego w 2012 roku (pomiary pasywne).

Średnia Średnia w sezonie Średnia w sezonie Lokalizacja roczna grzewczym pozagrzewczym

(µg/m³)

Bełchatów, ul. Czapliniecka 28,8 30,8 26,8

Bełchatów, ul. Ko ściuszki 39,9 42,6 37,2

Bełchatów, ul. Przemysłowa 17,1 20,3 14,0

Kleszczów, ul. Milenijna 11,0 14,8 7,3

Ole śnik 16,8 21,2 12,5

Rogowiec, ul. Gipsowa 12,6 17,0 8,2

Pył zawieszony PM10: Pył zawieszony PM10 to drobne cz ąstki zawieszone w powietrzu, do których zalicza si ę frakcje o średnicy równowa żnej ziaren mniejszej od 10 µm, s ą jednym z wi ększych zagro żeń dla zdrowia ludzkiego, pochodz ących z zanieczyszczenia powietrza. S ą one wprowadzane do powietrza w wyniku bezpo średniej emisji do powietrza, której

42 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW podstawowym źródłem s ą procesy spalania paliw w elektrowniach, elektrociepłowniach, lokalnych systemach grzewczych, z transportu samochodowego i procesów przemysłowych. Ich źródłem jest równie ż tak zwana emisja wtórna, b ędąca wynikiem reakcji i procesów zachodz ących podczas przenoszenia gazów w atmosferze, których prekursorami s ą: dwutlenek siarki, tlenki azotu i amoniak, a tak że wtórne pylenie pyłu z podło ża, które jest cz ęst ą przyczyną zawy żania st ęż eń pyłu PM10 w miastach. Najwy ższe poziomy zanieczyszcze ń pyłem notuje si ę głównie w sezonie grzewczym na terenach miejskich, najni ższe na terenach pozamiejskich oraz poza rejonami oddziaływania zakładów przemysłowych. Analiza zmian poziomów st ęż eń w wieloleciu (lata 2005 – 2012) wykazuje trend wzrostowy zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10, zarówno na obszarach miejskich, jak i pozamiejskich województwa łódzkiego. W porównaniu z rokiem poprzednim powierzchnia obszarów przekrocze ń w 2012 roku uległa znacznemu powi ększeniu, ze wzgl ędu na wzrost poziomu st ęż enia benzo(a)pirenu pochodz ącego z napływu (wzrost o około kilkana ście %). Spowodowało to zakwalifikowanie znacznie wi ększego obszaru województwa jako obszaru przekrocze ń poziomu celu długoterminowego. Ze wzgl ędu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10 konieczne jest przeprowadzenie działa ń naprawczych na bardzo du żym obszarze województwa łódzkiego, w granicach którego le żą 42 miasta. Cz ęsto obszary przekrocze ń obejmowały oprócz miast tak że liczne gminy wiejskie (w tym gmin ę Szczerców) oraz wiejskie obszary gmin miejsko – wiejskich, znajduj ących si ę pod wpływem napływu zapylonych mas powietrza z dużą zawarto ści ą benzo(a)pirenu z obszarów zurbanizowanych. WIO Ś z Łodzi w 2012 roku nie opublikował danych dla stacji pomiarowych z powiatu bełchatowskiego.

Tlenek w ęgla: Tlenek w ęgla emitowany jest do atmosfery głównie jako produkt niepełnego spalania paliw – węgla lub paliw węglowodorowych, np.: gazu ziemnego i benzyny. Szacuje si ę, że najwi ększym źródłem emisji CO jest transport drogowy i sektor komunalno – bytowy. Ogólnie na terenie województwa łódzkiego stwierdzono niski poziom zanieczyszczenia powietrza tlenkiem w ęgla. Najwy ższe średnioroczne st ęż enia CO notowano na terenach miejskich, w pobli żu dróg o du żym nat ęż eniu ruchu oraz w rejonie zabudowy mieszkaniowej, gdzie dominuj ą systemy indywidualnego ogrzewania budynków oparte na spalaniu w ęgla. Pomiary st ęż eń tlenku w ęgla, dokonywane przez WIO Ś z Łodzi w 2012 roku, nie obejmowały gminy Szczerców. Nie opublikowano danych dla stacji pomiarowych z powiatu bełchatowskiego.

Ozon: Ozon jest zanieczyszczeniem wtórnym, powstaj ącym w troposferze w wyniku reakcji fotochemicznych, zachodz ących w powietrzu zanieczyszczonym tlenkami azotu i w ęglowodorami pod wpływem promieniowania słonecznego i wysokiej temperatury. Zjawisko zanieczyszczenia powietrza ozonem ma charakter wyra źnie sezonowy i charakterystyczne jest dla wi ększo ści krajów Europy. Podwy ższone st ęż enia ozonu wyst ępuj ą z reguły w okresie wiosenno – letnim (kwiecie ń – wrzesie ń), a w skali doby rejestrowane s ą w godzinach popołudniowych w dniach o du żym nasłonecznieniu i wysokiej temperaturze przy napływie powietrza z rejonów zanieczyszczonych tlenkami azotu i w ęglowodorami. Przekroczenia notowane s ą głównie w sezonie letnim. Powstawaniu ozonu w dolnej warstwie atmosfery sprzyja wysoka temperatura i intensywne promieniowanie słoneczne. W odró żnieniu od stacji pomiarowych poło żonych na terenach nizinnych, gdzie st ęż enia ozonu wykazuj ą w ci ągu doby charakterystyczn ą zmienno ść – niski poziom w godzinach nocnych i stopniowy wzrost st ęż eń w ci ągu dnia w czasie najintensywniejszego promieniowania słonecznego, stacje wysokogórskie rejestruj ą niewielk ą zmienno ść dobow ą st ęż eń ozonu. Pomiary st ęż eń ozonu, dokonywane przez WIO Ś z Łodzi w 2012 roku, nie obejmowały gminy Szczerców. Nie opublikowano danych dla stacji pomiarowych z powiatu bełchatowskiego.

43 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Benzen: Benzen to najprostszy w ęglowodór aromatyczny, który jest lotnym zwi ązkiem organicznym otrzymywanym w trakcie przeróbki w ęgla kamiennego i ropy naftowej. Uwa ża si ę, że głównym źródłem emisji benzenu s ą pojazdy samochodowe, poniewa ż w znacz ących ilo ściach, razem z innymi jednopier ścieniowymi w ęglowodorami aromatycznymi, wyst ępuje w benzynach silnikowych. Emisja ta zwi ązana jest nie tylko ze spalaniem paliw, ale tak że podczas dystrybucji, jak i ich pó źniejszego u żytkowania. Do atmosfery benzen dostaje si ę tak że podczas niepełnego spalania w ęgla w piecach i paleniskach domowych. Pomiary st ęż eń benzenu, dokonywane przez WIO Ś z Łodzi w 2012 roku, nie obejmowały gminy Szczerców. Nie opublikowano danych dla stacji pomiarowych z powiatu bełchatowskiego.

Ołów: Poziom metali cięż kich w powietrzu, w tym ołowiu, zale żny jest przede wszystkim od wielko ści emisji z procesów spalania paliw i procesów technologicznych w przemyśle metalurgicznym. Najcz ęś ciej wy ższe st ęż enia ołowiu notuje si ę w sezonie grzewczym ni ż w pozagrzewczym. Znacz ącym źródłem emisji ołowiu jest równie ż transport samochodowy, jednak jego udział zmniejsza si ę wraz z coraz mniejszym wykorzystaniem benzyn z dodatkiem ołowiu. Pomiary st ęż eń ołowiu, dokonywane przez WIO Ś z Łodzi w 2012 roku, nie obejmowały gminy Szczerców. Nie opublikowano danych dla stacji pomiarowych z powiatu bełchatowskiego.

Na podstawie bada ń stanu czysto ści powietrza przeprowadzonych w 2012 roku nale ży oceni ć, że powietrze nad powiatem bełchatowskim, w tym nad gmin ą Szczerców nie było nadmiernie zanieczyszczone produktami spalania paliw, pomimo najwi ększego źródła ich emisji. St ęż enia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i tlenku w ęgla były ni ższe ni ż dopuszczalne st ęż enia chwilowe, średniodobowe oraz średnioroczne. Przekroczenia dopuszczalnych wartości notowano jedynie punktowo na obszarach miejskich w pobli żu dróg tranzytowych, obci ąż onych znacznym ruchem pojazdów. Przekroczenie obowi ązuj ących poziomów docelowych wyst ąpiło w przypadku średniego st ęż enia pyłu zawieszonego PM10. Ten negatywny trend potwierdzaj ą równie ż wyniki uzyskiwane na stacjach w innych rejonach województwa łódzkiego i całego kraju. Główn ą przyczyn ą wyst ępowania przekrocze ń w okresie zimowym jest emisja z systemów indywidualnego ogrzewania budynków i utrudnione warunki rozprzestrzeniania zanieczyszcze ń (szczególnie w rejonach dolinnych czy kotlinowatych).

TABELA 13: Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszcze ń uzyskane w ocenie corocznej za 2012 rok w strefach województwa łódzkiego, dokonanej z uwzgl ędnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ludzi, według jednolitych kryteriów w skali kraju, zgodnych z kryteriami Unii Europejskiej. Strefa Klasa strefy

SO 2 NO 2 C6H6 CO PM10 PM2,5 Pb As Cd Ni B(a)P O3

strefa łódzka A A A A C C A A A A C A

D2

Źródło: WIO Ś w Łodzi, Roczna ocena jako ści powietrza w województwie łódzkim w 2012 roku, 2013.

TABELA 14: Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszcze ń uzyskane w ocenie corocznej za 2012 rok w strefach województwa łódzkiego, dokonanej z uwzgl ędnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony ro ślin. Strefa Klasa strefy

SO 2 NO X O3

strefa łódzka A A A

Źródło: WIO Ś w Łodzi, Roczna ocena jako ści powietrza w województwie łódzkim w 2012 roku, 2013.

44 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Chemizm opadów atmosferycznych. Opad atmosferyczny nale ży do głównych elementów meteorologicznych, gromadz ących i przenosz ących zanieczyszczenia kumulowane w atmosferze. Badania jego składu chemicznego dostarczaj ą informacji o zanieczyszczeniu powietrza, a jednoczesne pomiary wysoko ści opadu pozwalaj ą na obliczenie wielko ści zdeponowanych zanieczyszcze ń na powierzchni ziemi. W Polsce od roku 1999 realizowany jest krajowy monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszcze ń. Jego celem jest okre ślenie w skali kraju rozkładu ładunków zanieczyszczeń, wprowadzanych z mokrym opadem do podło ża w uj ęciu czasowym i przestrzennym. Systematyczne, ujednolicone badania fizykochemiczne opadów oraz równoległe obserwacje i pomiary parametrów meteorologicznych dostarczaj ą informacji o obci ąż eniu obszarów le śnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza – zwi ązkami zakwaszaj ącymi, biogennymi i metalami ci ęż kimi. Uzyskane dane umo żliwiaj ą śledzenie trendów, a tym samym ocen ę skuteczno ści programów redukcji emisji zanieczyszcze ń do powietrza. Mog ą te ż by ć wykorzystywane do bilansowania zwi ązków eutrofizuj ących w ramach ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodz ącymi z rolnictwa. Chemizm wód deszczowych ma istotny wpływ na degradacj ę środowiska naturalnego. Negatywnie oddziaływuj ą na środowisko wprowadzane na powierzchni ę zwi ązki siarki i azotu, kwa śne deszcze, zwi ązki biogenne i metale ci ęż kie. Du ża kwasowo ść opadów powoduje, że w kontakcie z ziemi ą nast ępuje mineralizacja gleby i ługowanie z niej wielu substancji, co jest przyczyn ą wtórnego zanieczyszczenia wody opadowej, zwi ększaj ąc cz ęsto wielokrotnie zawarte w niej ładunki zanieczyszcze ń. Według bada ń opublikowanych w Raporcie WIO Ś w Łodzi z 2011 roku roczne ładunki jednostkowe poszczególnych zanieczyszcze ń były na terenie powiatu bełchatowskiego w wi ększo ści przypadków (poza jonem wodorowym i ołowiem) ni ższe w porównaniu z reszt ą powiatów województwa łódzkiego i kształtowały si ę w nast ępuj ący sposób:

TABELA 15: Gmina Szczerców – roczne obci ąż enie powierzchniowe powiatu bełchatowskiego i województwa łódzkiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne. Wska źnik Jednostka Powiat Bełchatowski Województwo Łódzkie

Siarczany kg SO 4/ha 13,62 – 15,37 16,34

Chlorki kg Cl/ha 4,24 – 5,61 6,82

Jon wodorowy kg H/ha 0,0435 – 0,0577 0,0405

Azotany i azotyny kg NO/ha 2,54 – 2,75 2,71

Azot amonowy kg NH 4/ha 3,40 – 3,86 4,06

Fosfor ogólny kg P/ha 0,144 – 0,191 0,238

Kadm kg Cd/ha 0,00170 – 0,00354 0,00322

Mied ź kg Cu/ha 0,0545 – 0,0724 0,0915

Żelazo kg Fe/ha 0,124 – 0,144 0,161

Ołów kg Pb/ha 0,0079 – 0,0121 0,0080

Nikiel kg Ni/ha 0,0047 – 0,0057 0,0064

Cynk kg Zn/ha 0,406 – 0,500 0,502

Źródło: WIO Ś w Łodzi, Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2011 roku, 2012.

Nale ży pami ęta ć, że województwo łódzkie generalnie nale ży do regionów o średniej emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych w Polsce. Średni roczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowanych na obszar województwa łódzkiego w 2011 roku wynosił 44,7 kg/ha i był mniejszy ni ż średni dla całego obszaru Polski o 8 %. Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy dla powiatu bełchatowskiego wynosił 38,52 kg/ha i był wy ższy tylko od 5

45 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW spo śród 24 powiatów województwa. Nale ży nadmieni ć, że powy ższe dane dotycz ące ładunków zanieczyszcze ń w kg/ha na terenie województwa łódzkiego i powiatu bełchatowskiego s ą znacznie wy ższe od notowanych np.: na terenie północno – wschodniej Polski (rejony o najmniejszym ładunku zanieczyszcze ń).

Hałas

Hałas jako czynnik szkodliwy towarzyszy człowiekowi od wieków. Nigdy jednak nie był tak powszechny i uci ąż liwy jak obecnie. Coraz wi ększy procent ludno ści, na coraz wi ększym obszarze jest dotkni ęty hałasem. Środowisko, w którym żyjemy charakteryzuje si ę klimatem akustycznym pozostaj ącym w ścisłym zwi ązku z rozwi ązaniami urbanistycznymi. Tak wi ęc układy komunikacyjne, rozmieszczenie przemysłu i osiedli miejskich wzgl ędem siebie decyduj ą o komforcie naszego życia. Coraz cz ęś ciej jednak problem ten dotyczy nie tylko mieszka ńców terenów znajduj ących si ę w pobli żu wi ększych tras komunikacyjnych, ale tak że dróg dojazdowych i okolic. Hałas przemysłowy odczuwany jest jako jeden z najbardziej dokuczliwych hałasów w środowisku. Powoduje on uci ąż liwo ść w znacznie mniejszym wymiarze ni ż hałasy pochodz ące od środków komunikacji, ale jest najcz ęstsz ą przyczyn ą skarg ludno ści, co cz ęsto znajduje odzwierciedlenie w ilo ści interwencji zgłaszanych do odpowiednich słu żb. Znacz ącym elementem kształtuj ącym klimat akustyczny gminy Szczerców w kontek ście hałasu przemysłowego s ą:

- zakłady produkcyjne; - zakłady górnicze; - działalno ści produkcyjne zwi ązane z przetwórstwem rolno – spo żywczym; - bazy sprz ętowo – transportowe obsługuj ące rolnictwo; - suszarnie zbó ż; - lokale rozrywkowe; - instalacje wentylacyjne i chłodz ące w obiektach: handlowych, sportowych czy gastronomicznych, a tak że coraz cz ęś ciej w obiektach mieszkaniowych i usługowych (baza noclegowa, administracja samorz ądowa, itp.); - drobne zakłady rzemie ślnicze, które cz ęsto bywaj ą zlokalizowane na terenach przeznaczonych pod mieszkalnictwo.

Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla ka żdego obiektu i zale żny jest od:

- zastosowanych technologii; - wyposa żenia i zabezpieczenia akustycznego głównych źródeł hałasu; - systemu pracy; - funkcji urbanistycznych otaczaj ących terenów.

Uciąż liwo ść hałasu emitowanego z tych obiektów jest zró żnicowana i zale żna mi ędzy innymi od ilo ści źródeł i czasu ich pracy, stopnia wytłumienia, odległo ści od obszarów i obiektów chronionych oraz od wartości normatywnej dopuszczalnego poziomu hałasu dla danego terenu. Zwałowarki usypuj ące zwałowisko zewn ętrzne oraz koparki pracuj ące we wkopie udost ępniaj ącym pole „Szczerców” s ą punktowymi źródłami hałasu. Emisja hałasu w odkrywkach, ze wzgl ędu na ich ukształtowanie, jest w zasadzie ograniczona do ich wn ętrza, natomiast hałas powstaj ący na zwałowisku zewn ętrznym ma du żo wi ększy zasi ęg przestrzenny. Pracuj ą tu układy KTZ (koparka – ta śmoci ąg – zwałowarka). Obiektami liniowymi wytwarzaj ącymi hałas s ą przeno śniki i ta śmoci ągi do transportu nadkładu, drogi wewn ętrzne i place po których poruszaj ą si ę pojazdy i maszyny pracuj ące przy budowie obiektów towarzysz ących kopalni. Poziom hałasu mo że tu okresowo przekracza ć dopuszczalne normy dla pory dziennej i nocnej. Uci ąż liwo ści powodowane hałasem przemysłowym s ą sukcesywnie ograniczane. Funkcjonuj ący prawno – administracyjny sposób post ępowania oraz sankcje ekonomiczne przyczyniaj ą si ę do ograniczenia emisji ponadnormatywnych, tym samym zachowania obowi ązuj ących standardów akustycznych. W śród najbardziej

46 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW uci ąż liwych akustycznie obiektów wymienionych przez Raporty WIO Ś w Łodzi nie ma obiektów z terenu gminy Szczerców. Na terenie gminy Szczerców ruch pojazdów mechanicznych nale ży uzna ć za bardzo zró żnicowany. Najwi ększy ruch pojazdów wyst ępuje na drodze krajowej nr 8. Trasa obci ąż ona jest znacznym ruchem pojazdów i przebiega w bezpo średniej odległo ści od zabudowa ń mieszkalnych w wybranych rejonach wsi: Podklucze, Zału że, Zagadki, Grudna, Ko ściuszki i Dzbanki. Du że, aczkolwiek znacznie mniejsze ni ż na drodze krajowej, nat ęż enie ruchu wyst ępuje tak że na drogach wojewódzkich nr 480 (miejscowo ści: Dubie, Kolonia Szczercowska, Szczercowska Wie ś i Szczerców, ul. Piłsudskiego) oraz 483 (miejscowo ści: Lubiec, Zagadki, Szczerców [ulice: Łaska, Praga i Cz ęstochowska], Kozłówki, Brzezie, Stanisławów Pierwszy, Stanisławów Drugi i Chabielice Kolonia). W zwi ązku z powy ższym negatywny wpływ ruchu transportowego i komunikacyjnego na klimat akustyczny tych rejonów gminy jest znaczny. Lokalnie wi ększe nat ęż enie ruchu wyst ępuje równie ż na drogach powiatowych. Dotyczy to przede wszystkim tras nr 1917E (transport zwi ązany z kopalni ą „Szczerców”) oraz 1918E (miejscowo ści: Szczerców, Trakt Puszcza ński, Niwy). Ruch na pozostałych trasach gminy jest mały. Zwi ększone nat ęż enie hałasu wyst ępuje równie ż na lokalnych drogach prowadz ących do zakładów przemysłowych, zwłaszcza do zakładów górniczych, a tak że w trakcie szczytu prac polowych (transport rolniczy). Przez gmin ę Szczerców nie przebiegaj ą linie kolejowe. Doprowadzenie stanu klimatu akustycznego do granic wyznaczonych normami jest ze wzgl ędów ekonomicznych przedsi ęwzi ęciem praktycznie niemo żliwym do osi ągni ęcia nawet przez najbogatsze społecze ństwa. Z tego powodu kryterium dopuszczalnych warto ści poziomów hałasu nie mo że w pełni spełnia ć swej roli regulacyjnej w odniesieniu do stanu istniej ącego, aczkolwiek musi stanowi ć bezwzgl ędnie przestrzegan ą norm ę w odniesieniu do kształtowania klimatu akustycznego na terenach nowo zagospodarowywanych. Zgodnie z art. 119 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska dla terenów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy si ę program ochrony przed hałasem, którego celem jest dostosowanie poziomu hałasu do poziomu dopuszczalnego.

Promieniowanie

Dopiero w latach 80 – tych XX wieku cz ęś ciowo udost ępniono wyniki szczegółowych bada ń nad promieniotwórczo ści ą lokaln ą w Polsce. Ustalono, że rocznie mieszkaniec Polski otrzymuje nieco ponad 3 mSv, to jest 0,342 µSv/h efektywnego równowa żnika promieniowania, z czego na poszczególne rodzaje promieniowania przypada:

- radon i toron z pochodnymi w mieszkaniach – 1,4; - zewn ętrzne promieniowanie gamma i promieniowanie kosmiczne – 0,7; - naturalne wchłoni ęte (bez radonu i toronu) – 0,37; - ze źródeł medycznych – 0,6; - promieniowanie sztuczne – 0,02.

Innym typem promieniowania jest promieniowanie elektromagnetyczne. Mo że ono wyst ępowa ć wsz ędzie, zarówno w miejscu pracy jak i domu czy w obiektach wypoczynkowych. Źródłem emitowania promieniowania s ą mi ędzy innymi: stacje telewizyjne i radiowe; stacje telefonii komórkowej; systemy przesyłowe energii elektrycznej; sprz ęt gospodarstwa domowego i powszechnego u żytku zasilany pr ądem zmiennym.

Wszystkie te systemy s ą źródłami promieniowania elektromagnetycznego emitowanego w szerokim zakresie cz ęstotliwo ści i o ró żnych poziomach warto ści nat ężenia pola elektromagnetycznego. Zasady ochrony pracy i środowiska naturalnego przed szkodliwym działaniem pola elektromagnetycznego s ą w Polsce okre ślone szczegółowymi przepisami, które okre śla Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U.2003.192.1883). Przepisy te wymagaj ą przeprowadzenia okresowych kontroli nat ęż enia pola elektromagnetycznego w pobli żu źródeł promieniowania. Narzucaj ą warunki konieczne do spełnienia,

47 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW przy lokalizacji i eksploatacji urz ądze ń wytwarzaj ących promieniowanie, w pobli żu miejsc zamieszkałych, a tak że budownictwa w pobli żu istniej ących źródeł promieniowania (np.: nadajników radiowych, telewizyjnych, stacji transformatorowych i rozdzielni wysokiego napi ęcia). Zgodnie z rozporz ądzeniem dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych wyznaczone zostały dla „terenów przeznaczonych pod zabudow ę” jak i „miejsc dost ępnych dla ludno ści” i odnosz ą si ę do ró żnych zakresów cz ęstotliwo ści pól od 50 Hz do 300 GHz. Z punktu widzenia monitoringu środowiska najwa żniejszy jest zakres cz ęstotliwo ści od 3 MHz do 300 GHz. Dopuszczalne nat ęż enie pola elektromagnetycznego dla danego zakresu wynosi E = 7V/m dla składowej elektrycznej i S = 0,1W/m² dla gęsto ści mocy. Wielko ść nat ęż enia promieniowania elektromagnetycznego na danym terenie uzale żniona jest od kilku czynników, z których najwa żniejszy to liczba sztucznych źródeł pól oraz ich moc. Do najwa żniejszych sztucznych źródeł zaliczy ć nale ży urz ądzenia ł ączno ści osobistej (stacje bazowe GSM/UMTS), urz ądzenia radiokomunikacyjne (stacje radiowe i telewizyjne), urz ądzenia transmisji danych i sygnałów, linie wysokiego napi ęcia oraz urz ądzenia radiolokacyjne i radiodost ępowe. Pozostałe czynniki, w tym np.: naturalne promieniowanie ziemskie i kosmiczne, nie odgrywaj ą a ż tak wa żnej roli. Nie nale ży zapomina ć, że źródłem promieniowania elektromagnetycznego s ą nie tylko urz ądzenia telekomunikacyjne czy te ż sieci wysokiego napi ęcia, ale równie ż urz ądzenia codziennego u żytku, którymi jeste śmy otoczeni niemal przez cały dzie ń. Telewizory, monitory, mikrofalówki, telefony komórkowe, o świetlenie kompaktowe oraz inne urz ądzenia, wykorzystuj ące energi ę elektryczn ą s ą równie ż źródłem PEM i to cz ęsto znacznie bardziej oddziaływuj ącymi na nasze zdrowie ni ż np.: nadajniki GSM / UMTS czy linie wysokiego napi ęcia. Przez teren gminy Szczerców przebiega elektroenergetyczna sie ć przesyłowa 400 kV i 110 kV. Wyst ępuj ą tak że sieci średnich (sn 15 kV) i niskich (nn 0,4 kV) napi ęć oraz liczne stacje transformatorowe 15/0,4 kV. Ponadto na terenie gminy zlokalizowane s ą 3 stacje bazowe telefonii mobilnej: Chabielice Kolonia – 2 maszty (działki ewidencyjne nr: 549/1 i 554/1), Rudzisko – 1 maszt (działka ewidencyjna nr 207) i Szczercowska Wie ś – 3 maszty (działki ewidencyjne nr: 344/10, 346/8 i 460). Z bada ń wykonywanych w 2012 roku i w latach poprzednich przez WIO Ś w Łodzi wynika, że na żadnym z punktów pomiarowo – kontrolnych przy stacjach bazowych telefonii komórkowej w województwie łódzkim nie stwierdzono przekrocze ń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Przy planowaniu prac badawczych uwzgl ędniono tereny o wysokiej g ęsto ści zaludnienia b ądź tereny przeznaczone pod zabudow ę mieszkaniow ą. Do bada ń wytypowano tereny w strefie oddziaływania stacji bazowych telefonii komórkowej, ze wzgl ędu ma fakt, że stacje te s ą obecnie najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektów radiokomunikacyjnych. Podkre śli ć nale ży, że w otoczeniu stacji bazowych telefonii komórkowych pole elektromagnetyczne o warto ściach granicznych wyst ępuj ą nie dalej ni ż kilkadziesi ąt metrów od samych anten i to na wysoko ści ich zainstalowania. W praktyce, w otoczeniu anten stacji bazowych GSM, znajduj ących się w miastach, pola o warto ściach wy ższych od dopuszczalnych nie wyst ępuj ą dalej ni ż 25 m od anten na wysoko ści zainstalowania tych anten.

Bardzo du ża liczba sztucznych źródeł promieniowania w naszym środowisku powoduje, że nara żeni jeste śmy na promieniowanie przez cały czas. Nale ży pami ęta ć, że o ewentualnych skutkach promieniowania na nasze zdrowie mo żemy dowiedzie ć si ę np.: dopiero za kilkadziesi ąt lat. Z obecnych bada ń wynika, że nat ęż enie PEM, na jakie jeste śmy obecnie nara żeni w normalnych warunkach, ma minimalny wpływ na nasze zdrowie. Nie oznacza to jednak, że nie powinni śmy w miar ę mo żliwo ści unika ć tego typu promieniowania.

2.3. Potencjalne zmiany w środowisku w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu

Bior ąc pod uwag ę istniej ące zagospodarowanie i funkcjonowanie terenu, uchwalenie projektowanego studium nie zmieni w sposób istotny stanu środowiska oraz wywieranej na nie presji. Nale ży zaznaczy ć, ze na terenie gminy Szczerców obowi ązuje studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Przy braku przyj ęcia projektowanego dokumentu zachowane zostan ą główne

48 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW kierunki zagospodarowania przestrzennego wyznaczone w dokumentach obowi ązuj ących. Przy czym dodatkowo mo że nast ępowa ć ingerencja w przestrze ń wynikaj ąca z uzyskiwanych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu na obszarach, dla których planów miejscowych nie sporz ądzono. Decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu nie maj ą obowi ązku by ć zgodne z kierunkami polityki przestrzennej kształtowanej przez gmin ę w studium, czego konsekwencj ą mo że by ć niekiedy powa żne w skutkach modyfikacje przestrzeni, a co za tym idzie presje na środowisko nie przewidziane pierwotnie przy ustalaniu polityki przestrzennej gminy. W zwi ązku z tym zachowanie obecnego prawnie stanu nie musi mie ć pozytywnych skutków dla środowiska przyrodniczego gminy. Projekt studium w niewielkim stopniu modyfikuje zagospodarowanie przestrzenne gminy. Nowe studium umo żliwia szerszy rozwój usług i osadnictwa w oparciu i w poszanowaniu walorów przyrodniczych gminy. Nowe inwestycje przede wszystkim uzupełniaj ą istniej ące zagospodarowanie oraz wynikaj ą z bie żą cego i perspektywicznego zapotrzebowania, zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju.

3. CHARAKTERYSTYKA I OCENA ISTNIEJ ĄCYCH PROBLEMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU

3.1. Prawne formy ochrony przyrody.

Do podstawowych form ochrony przyrody w Polsce nale ży tworzenie rezerwatów przyrody, parków narodowych, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. Coraz wi ększe znaczenie -maj ą tak że u żytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne oraz zespoły przyrodniczo – krajobrazowe. Formami ochrony indywidualnej są: gatunkowa ochrona ro ślin i zwierz ąt oraz pomniki przyrody w rodzaju: pojedynczych drzew, alei, głazów narzutowych, skałek itp., które s ą akcentami wydatnie wpływaj ącymi na urozmaicenie krajobrazu.

Poło żenie gminy na tle systemu ochrony przyrody w regionie.

Spo śród form ochrony przyrody wyszczególnionych w art. 6 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. Nr 92 poz. 880 z pó źn. zm.) na terenie gminy Szczerców wyst ępuj ą: Park Krajobrazowy, obszar NATURA 2000, u żytki ekologiczne, pomniki przyrody oraz gatunkowa ochrona ro ślin i zwierz ąt. Dodatkowo w bezpo średniej blisko ści od granic gminy (w zakresie szeroko poj ętych powi ąza ń przyrodniczych) zlokalizowane s ą istotne dla Nizin Środkowopolskich, Wy żyny Śląsko – Krakowskiej i Wy żyny Małopolskiej wielkopowierzchniowe formy ochrony przyrody. S ą to: Parki Krajobrazowe:
Park Krajobrazowy „Mi ędzyrzecza Warty i Widawki” – na północny – zachód od granic gminy;
„Sulejowski Park Krajobrazowy” – na wschód od granic gminy;
„Przedborski Park Krajobrazowy” – na południowy – wschód od granic gminy;
Park Krajobrazowy „Orlich Gniazd” – na południe od granic gminy;
Park Krajobrazowy „Lasy nad Górn ą Liswart ą” – na południe od granic gminy;
„Zał ęcza ński Park Krajobrazowy” – na południowy – zachód od granic gminy. Obszary Chronionego Krajobrazu (OChK):

„Nadwarcia ński” OChK – na północny – zachód od granic gminy;
OChK „ Środkowej Grabii” – na północ od granic gminy;
OChK „Doliny Wolbórki” – na północny – wschód od granic gminy;
„Pilicza ński” OChK – na południowy – wschód od granic gminy;
OChK „Zał ęcze – Polesie” – na południowy – zachód od granic gminy;

49 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

OChK „Dolina Prosny” – na południowy – zachód od granic gminy;
„Br ąszewicki” OChK – na zachód od granic gminy. Zespoły Przyrodniczo – Krajobrazowe (ZPK):
ZPK „Dolina Grabi” – na północny – zachód i północ od granic gminy;
ZPK „Luciejów” – na północ od granic gminy;
ZPK „Zabytkowy Park w Buczku” – na północ od granic gminy;
ZPK „Borkowice” – na północny – wschód od granic gminy;
ZPK „Renesansowe zało żenie Parkowo – Pałacowe w Działoszynie” – na południowy – zachód od granic gminy;
„Osjakowski” ZPK – na zachód od granic gminy. Obszary NATURA 2000 (najbli ższe obszary ptasie):
Zbiornik Jeziorsko (PLB 100002) – na północny – zachód od granic gminy;
Dolina Pilicy (PLB 140003) – na północny – wschód od granic gminy;
Dolina Nidy (PLB 260001) – na południowy – wschód od granic gminy;
Zbiornik Turawski (PLB 160004) – na południowy – zachód od granic gminy;
Dolina Baryczy (PLB 02001) – na zachód od granic gminy. Obszary NATURA 2000 (najbli ższe obszary siedliskowe):
Grabia (PLH 100021) – na północ od granic gminy;
Lubiaszów w Puszczy Pilickiej (PLH 100026) – na wschód od granic gminy;
Dolina Środkowej Pilicy (PLH 100008) – na wschód od granic gminy;
Wielkopole – Jodły Pod Czantori ą (PLH 100031) – na południowy – wschód od granic gminy;
Łąka w B ęczkowicach (PLH 100004) – na południowy – wschód od granic gminy
Dąbrowy w Marianku (PLH 100027) – na południowy – wschód od granic gminy
Lasy Gorzkowickie (PLH 100020) – na południowy – wschód od granic gminy
Lema ńskie Jodły (PLH 240045) – na południe od granic gminy;
Torfowisko przy Dolinie Kocinki (PLH 240025) – na południe od granic gminy;
Szachownica (PLH 240004) – na południowy – zachód od granic gminy;
Stawiska (PLH 240024) – na południowy – zachód od granic gminy;
Zał ęcza ński Łuk Warty (PLH 100007) – na południowy – zachód od granic gminy;
Torfowiska nad Prosn ą (PLH 100037) – na zachód od granic gminy.

Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Widawki

Według art. 23 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku „ obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze wzgl ędu na wyró żniaj ący si ę krajobraz o zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowe ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i wypoczynkiem lub pełnion ą funkcj ą korytarzy ekologicznych”. Obszar Chronionego Krajobrazu „Doliny Widawki” utworzono na mocy Rozporz ądzenia nr 59/2007 Wojewody Łódzkiego z dnia 04 grudnia 2007 roku w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Widawki, zmienionego Rozporz ądzeniem nr 37/2008 Wojewody Łódzkiego z dnia 17 listopada 2008 roku i Rozporz ądzeniem nr 13/2009 Wojewody Łódzkiego z dnia 16 lipca 2009 roku oraz nast ępuj ącymi Uchwałami Sejmiku Województwa Łódzkiego:
nr LIX/1631/10 z dnia 24 sierpnia 2010 roku w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Widawki;
nr LXI/1685/2010 z dnia 26 pa ździernika 2010 roku w sprawie zmiany rozporz ądzenia Nr 59/2007 Wojewody Łódzkiego z dnia 4 grudnia 2007 roku w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu

50 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Doliny Widawki, zmienionego rozporz ądzeniami Wojewody Łódzkiego nr 37/2008 z dnia 17 listopada 2008 roku oraz nr 13/2009 z dnia 16 lipca 2009 roku;
nr XIV/237/11 z dnia 30 sierpnia 2011 roku w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Widawki;
nr XII/422/12 z dnia 27 marca 2012 roku w sprawie zmiany uchwały nr XIV/237/11 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 30 sierpnia 2011 roku w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Widawki;
nr XXXI/611/12 z dnia 18 grudnia 2012 roku w sprawie zmiany uchwały nr XIV/237/11 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 30 sierpnia 2011 roku w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Widawki zmienionej uchwał ą nr XII/422/12 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 27 marca 2012 roku. OChK „Doliny Widawki” utworzono w celu ochrony doliny rzeki Widawki z warto ściowymi siedliskami i zbiorowiskami ro ślinnymi oraz ochrony koryta rzeki Widawki stanowi ącej na znacznej przestrzeni naturalny ciek wodny. Dolina Widawki pełni rol ę korytarza ekologicznego ł ącz ącego dolin ę Warty z dolin ą Pilicy. S ą to tereny cenne przyrodniczo, o znacznym zalesieniu, z licznymi zbiornikami wodnymi. Ł ączna powierzchnia OChK „Doliny Widawki” wynosi 41390 ha. OChK „Doliny Widawki” obejmuje mi ędzy innymi wschodni ą oraz północn ą cz ęść gminy Szczerców.

NATURA 2000.

Według art. 40 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku „ sie ć obszarów Natura 2000 obejmuje: 1) obszary specjalnej ochrony ptaków; 2) specjalne obszary ochrony siedlisk. Obszar Natura 2000 mo że obejmowa ć cz ęść lub cało ść obszarów i obiektów obj ętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust 1 pkt 1 – 4 i 6 – 9”. Formy te to: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, u żytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo – krajobrazowe. Sie ć Natura 2000 to sposób na wypełnienie zobowi ąza ń Unii Europejskiej, nało żonych przez Konwencj ę z Rio. Podstaw ę prawn ą sieci Natura 2000 stanowi ą dwa akty prawne: tak zwana Dyrektywa Ptasia (Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 roku o ochronie dzikich ptaków) i Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory). Przewidują one stworzenie systemu obszarów, poł ączonych korytarzami ekologicznymi, tworz ących razem spójn ą funkcjonalnie sie ć ekologiczn ą. Jej zadaniem b ędzie utrzymanie ró żnorodno ści biologicznej przez ochron ę najcenniejszych, najrzadszych elementów przyrody, ale te ż najbardziej typowych, wci ąż jeszcze powszechnych układów przyrodniczych, charakterystycznych dla regionów biogeograficznych. Tworzenie takiej sieci jest obowi ązkiem ka żdego kraju członkowskiego UE, gdy ż dyrektywy unijne maj ą charakter tzw. „twardego prawa”, a wi ęc musz ą by ć przestrzegane pod gro źbą sankcji finansowych. Przed 1 maja 2004 roku Polska (strona rz ądowa) przekazała do Komisji Europejskiej list ę obszarów NATURA 2000, które je śli zostan ą zaakceptowane przez Komisj ę, zostan ą obj ęte ochron ą. Dodatkowo tereny spełniaj ące kryteria jako obszar NATURA 2000 zostały zgłoszone do Komisji Europejskiej przez organizacje pozarz ądowe na tak zwanej „Shadow List”. Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej dla wszystkich tych obszarów nale ży stosowa ć post ępowanie w sprawie oceny oddziaływania przedsi ęwzi ęcia lub planu na obszar NATURA 2000 i nale ży uzyska ć zezwolenie wojewody zgodnie z art. 33 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. Nr 92. poz. 880). Do dnia 12 grudnia 2008 roku Komisja Europejska zatwierdziła 364 obszary specjalnej ochrony siedlisk NATURA 2000 poło żone w Polsce, maj ące znaczenie dla Wspólnoty, wobec których mo żna stosowa ć pełn ą procedur ę z art. 5 Dyrektywy Siedliskowej, a dodatkowo do ko ńca 2008 roku rz ąd Polski wyznaczył w drodze rozporz ądzenia 141 obszarów specjalnej ochrony ptaków. W dniu 29 pa ździernika 2009 roku Minister Środowiska przesłał do Komisji Europejskiej list ę 454 nowych obszarów i 77 powi ększe ń obszarów ju ż istniej ących. W rezultacie siedliskowa cz ęść sieci wzrosła do 823 obszarów, pokrywaj ąc około 11% powierzchni l ądowej Polski. W wyniku realizacji działa ń zmierzaj ących do uzupełnienia sieci Natura 2000 wycofana została w 2009 roku skarga z Trybunału Sprawiedliwo ści Wspólnot Europejskich dotycz ąca niekompletno ści sieci Natura 2000 w Polsce. W dniach 24–25 marca 2010 roku w Warszawie odbyło si ę Bilateralne Seminarium Biogeograficzne weryfikuj ące kompletno ść sieci

51 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW specjalnych obszarów ochrony siedlisk w Polsce, podczas którego okazało si ę, że nadal nie wszystkie gatunki i siedliska s ą wystarczaj ąco chronione i wskazano konieczno ść uzupełnie ń, których skala jest ju ż jednak niewielka w porównaniu do pocz ątkowych braków. Obecnie w Polsce sie ć Natura 2000 zajmuje prawie 1/5 powierzchni l ądowej kraju. W jej skład wchodzi: 845 obszarów maj ących znaczenie dla Wspólnoty (obszary "siedliskowe" – przyszłe specjalne obszary ochrony siedlisk) oraz 145 obszarów specjalnej ochrony ptaków. Wśród nich jest 1 obszar poło żony na terenie gminy Szczerców – „Zał ęcza ński Łuk Warty” (kod PLH 100007 – SOO Specjalny Obszar Ochrony) zlokalizowany w południowo – wschodniej częś ci gminy.

ŚWIĘTE ŁUGI (PLH 100036) : Obszar o powierzchni 151,23 ha poło żony jest w dolinie rzeki Pilsi i obejmuje dwa kilkudziesi ęciohektarowe zbiorniki powstałe wskutek eksploatacji torfu metodami przemysłowymi. Powierzchnia lustra wody zajmuje około 50 % obszaru. Od strony północnej i zachodniej zbiorniki otoczone s ą głównie borami sosnowymi, od strony południowej i wschodniej niewielkie powierzchnie zajmuj ą płaty torfowisk wysokich, borów i lasów bagiennych. Zbiornik południowy jest płytszy, w du żej mierze poro śni ęty szuwarem pałkowym, trzcinowym i turzycowiskami. Świ ęte Ługi to jedna z najcenniejszych pozostało ści, niegdy ś bardzo rozległych, powierzchni torfowisk Kotliny Szczercowskiej. Obecnie tylko niewielkie powierzchnie zajmuj ą płaty wci ąż aktywnych torfowisk wysokich. Po uruchomieniu odkrywkowych kopani w ęgla brunatnego na zło żu „Bełchatów" na skutek silnego drena żu obszary torfowisk w bardzo szybkim tempie zanikły. Rozległa powierzchnia otwartego lustra wody oraz bogata ro ślinno ść przybrze żna jest cenn ą ostoj ą zwierz ąt, zwłaszcza płazów i ptactwa wodno – błotnego. Suchsze torfowiska porastaj ą ro śliny wysokotorfowiskowe – żurawina, rosiczka, modrzewnica. Miejsca płytsze porastaj ą k ępy turzycy sztywnej. Na terenie uroczyska wyst ępuj ą ro śliny rzadkie i chronione. Przykładem mo że by ć: owado żerna rosiczka długolistna, papro ć długosz królewski, widłak torfowy, grzebie ń północny, przygiełka biała oraz ponikło sutkowe, turzyca pchla i turzyca zaostrzona. Wyst ępuje tu silna populacja mi ędzy innymi kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej. Bardzo cenn ą dla regionu jest równie ż obecno ść kolonii l ęgowej mewy śmieszki. W rejonie uroczyska gnie ździ si ę orlik krzykliwy. Generalnie ptactwo reprezentowane jest przede wszystkim przez: dzik ą kaczk ę, cietrzewie i bekasy. Na Świ ętych Ługach mo żna zaobserwowa ć tak że: czaple siwe, rybitwy, wodne kruki, bociana czarnego, żurawie i błotniaki stawowe. Świ ęte Ługi są wi ęc swoistym reliktem przyrodniczym regionu, doskonałym obiektem bada ń naukowych jak i poligonem dydaktycznym. Do głównych zagro żeń dla obszaru nale żą :
obni żenie wód gruntowych spowodowane oddziaływaniem leja depresyjnego zwi ązanego z odkrywkowymi kopalniami w ęgla brunatnego;
naturalne obni żenie si ę poziomu wód gruntowych;
nadmierna penetracja;
sztuczne zarybianie.

Typy siedlisk wymienione w Zał ączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG:
7110 Torfowiska wysokie z ro ślinno ści ą torfotwórcz ą ( żywe);
7120 Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji;
91D0 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi – Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi – Pinetum, Pino ).

Użytki ekologiczne.

Na podstawie art. 42 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku „ użytkami ekologicznymi są zasługuj ące na ochron ę pozostało ści ekosystemów maj ących znaczenie dla zachowania ró żnorodno ści biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródle śne oczka wodne, k ępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieu żytkowanej ro ślinno ści, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamie ńce, siedliska przyrodnicze oraz

52 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmna żania lub miejsca sezonowego przebywania”.

W północnej cz ęś ci gminy Szczerców zlokalizowanych jest 35 u żytków ekologicznych o ł ącznej powierzchni 153,88 ha. Tworzy je zespół torfowisk, w tym torfowisk z oczkiem wodnym oraz bagien śródle śnych. Utworzone zostały na mocy Rozporz ądzenia nr 57/2001 Wojewody Łódzkiego z dnia 17 grudnia 2001 roku w sprawie uznania za u żytki ekologiczne.

TABELA 16: Gmina Szczerców – wykaz u żytków ekologicznych.

Miejscowo ść Nr działki Przedmiot ochrony Powierzchnia w ha

1 2 3 4

Zału że 851 bagno śródle śne 0,76

Zału że 493 bagno śródle śne 0,25

Firlej 108/1 torfowisko 0,33

Firlej 107/1 torfowisko 0,33

Firlej 66 torfowisko 0,20

Zbyszek 636 bagno śródle śne 0,15

Lubiec 1543/4 bagno śródle śne 0,03

Lubiec 1544 bagno śródle śne 0,22

Lubiec 1547 bagno śródle śne 0,09

Lubiec 1553 bagno śródle śne 0,08

Lubiec 1557 bagno śródle śne 0,23

Lubiec 1565 i 1566 bagno śródle śne 0,22

Marcelów 3 torfowisko 0,37

Marcelów 17 torfowisko z oczkiem wodnym 0,26

Marcelów 20 torfowisko z oczkiem wodnym 0,29

Marcelów 101 torfowisko z oczkiem wodnym 0,52

Dubie 217 zbiornik wodny 1,85

Dubie 243 bagno śródle śne 0,88

Dubie 244 bagno śródle śne 0,13

Dubie 244 bagno śródle śne 0,27

Rudzisko 256 bagno śródle śne 0,72

Rudzisko 256 bagno śródle śne 0,37

Rudzisko 256 bagno śródle śne 0,61

Rudzisko 257 bagno śródle śne 0,20

Szczerców 1838 bagno śródle śne 0,11

Lubiec 75 bagno śródle śne i zbiornik wodny 5,28

Lubiec 78 bagno śródle śne 5,22

Lubiec 80 bagno śródle śne 4,17

53 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

1 2 3 4

Lubiec 80 bagno śródle śne 10,34

Lubiec 80 bagno śródle śne 54,78

Lubiec 80 bagno śródle śne 8,63

Lubiec 326 bagno śródle śne 52,14

Lubiec 326 bagno śródle śne 0,61

Lubiec 326 bagno śródle śne 2,28

Lubiec 326 bagno śródle śne 0,96

Źródło: Rozporz ądzenie nr 57/2001 Wojewody Łódzkiego z dnia 17 grudnia 2001 roku w sprawie uznania za u żytki ekologiczne.

Pomniki przyrody.

Według art. 40 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku „ pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieo żywionej lub ich skupienia o szczególnej warto ści przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczaj ące si ę indywidualnymi cechami, wyró żniaj ącymi je w śród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie”. Pomniki przyrody s ą wa żnym elementem składowym krajobrazu, podnosz ą jego pi ękno, posiadają wysokie walory dydaktyczne i edukacyjne.

Na terenie gminy Szczerców zlokalizowane s ą 2 zespoły pomników przyrody:
2 d ęby szypułkowe o obwodzie pni 480 i 507 cm oraz wysoko ści 16 m, poło żone w oddziale 84 Le śnictwa Podlesie, Nadle śnictwa Bełchatów, przy drodze powiatowej nr 1909E, odcinek Lubiec – Parzno (przysiółek Edwardów) – obj ęte ochron ą na mocy Rozporz ądzenia nr 4/96 Wojewody Piotrkowskiego z dnia 04 listopada 1996 roku w sprawie uznania za pomniki przyrody;
aleja składaj ąca si ę z 433 brzóz brodawkowatych i 3 brzóz czarnych położonych w miejscowo ści Zagadki przy drodze wojewódzkiej nr 483, odcinek Szczerców – Lubiec (km: 28+880 – 29+630) – obj ęta ochron ą na mocy Rozporz ądzenia nr 4/96 Wojewody Piotrkowskiego z dnia 04 listopada 1996 roku w sprawie uznania za pomniki przyrody, zmienionego nast ępuj ącymi Rozporz ądzeniami Wojewody Łódzkiego w sprawie zniesienia ochrony pomników przyrody: nr 3/2004 z dnia 26 marca 2004 roku, nr 25/2006 z dnia 03 lipca 2006 roku i nr 8/2007 z dnia 11 kwietnia 2007 roku. Pierwotnie aleja obj ęta ochron ą w 1996 roku składała si ę z 507 brzóz brodawkowatych i 3 brzóz czarnych.

Ochrona gatunkowa fauny i flory.

Zgodnie z ustaw ą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku „ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i wła ściwego stanu dziko wyst ępujących ro ślin, zwierz ąt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko wyst ępuj ących, endemicznych, podatnych na zagro żenia i zagro żonych wygini ęciem oraz obj ętych ochron ą na podstawie umów mi ędzynarodowych, a tak że zachowanie ró żnorodności gatunkowej i genetycznej”.

Gmina Szczerców nie posiada opracowanej inwentaryzacji przyrodniczej, która formalnie udokumentowałaby wyst ępowanie grzybów, ro ślin i zwierz ąt chronionych na obszarze całej gminy. Dokładnie zbadany został jedynie obszar NATURA 2000 „ Świ ęte Ługi” oraz u żytki ekologiczne przy opisie, których podano wykaz ro ślin i zwierz ąt obj ętych ochron ą gatunkow ą.

54 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

3.2. Inne formy ochrony przyrody

Pozostałe elementy środowiska przyrodniczego podlegaj ące ochronie.

Na podstawie przepisów odr ębnych ochronie na omawianym terenie podlegaj ą:
lasy i grunty le śne;
ziele ń urz ądzona i zadrzewienia;
gleby klasy III;
udokumentowane zło ża kopalin;
wody powierzchniowe i podziemne;
powierzchnia ziemi, krajobraz i powietrze.

Lasy i grunty le śne: Na terenie gminy Szczerców lasy i grunty le śne zajmuj ą powierzchni ę 3673,2 ha 3 i stanowi ą 28,49 % powierzchni gminy. Zbiorowiska le śne w postaci wi ększych, zwartych powierzchniowo kompleksów wyst ępuj ą w całej północnej cz ęś ci gminy. Mniejsze, izolowane, aczkolwiek zwarte kompleksy le śne zlokalizowane s ą w pozostałych rejonach gminy, przede wszystkim wzdłu ż jej zachodniej i wschodniej granicy. Przewa żaj ą siedliska borowe, stanowi ące około 78 % ogólnej powierzchni lasów. W strukturze gatunkowej drzewostanów zdecydowanie dominuje sosna, stanowi ąca blisko 93 % ogólnej powierzchni lasów.

Ziele ń urz ądzona:

Ziele ń urz ądzona na terenie gminy reprezentowana jest przede wszystkim w formie zieleni parkowej, alei i szpalerów przydro żnych oraz śródpolnych, zieleni cmentarnej i przyko ścielnej – chronionych zapisami ustawy z dnia 15 lutego 1962 roku o ochronie dóbr kultury i muzeach oraz dodatkowo w formie zieleni przyzagrodowej. Wa żnym dziedzictwem kulturowym s ą cmentarze, zarówno istniej ące jak i zamkni ęte oraz tereny zieleni pocmentarnej i przyko ścielnej, usytuowane przewa żnie w otoczeniu zabytkowych zespołów ko ścielnych we wszystkich wi ększych miejscowo ściach gminy. Ochronie podlega tak że pozostała ziele ń i zadrzewienia w my śl ustawy o ochronie przyrody (rozdział 4) z dnia 16 kwietnia 2004 roku (tekst jednolity Dz. U. z 2013 roku poz. 627). Zadrzewienia i zakrzewienia obejmuj ą ł ącznie 14,36 ha 4 co stanowi 0,11 % ogólnej powierzchni gminy.

Ochrona gleb:

Stosownie do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. z dnia 31 grudnia 2008 roku) ochronie podlegaj ą kompleksy u żytków rolnych z glebami zaliczonymi do wysokich klas bonitacyjnych (klasy I – III) oraz kompleksy u żytków rolnych klas IV – VI wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego na terenach wiejskich. Na terenie gminy dominuj ą gleby o bardzo przeci ętnych walorach dla rolnictwa. Gleby o wysokiej warto ści bonitacyjnej (klasa III) obejmuj ą ł ącznie 190,57 ha 5 i stanowi ą 3,63 % ogólnej powierzchni gruntów ornych (1,44 % ogólnej powierzchni gminy) oraz 0,17 % ogólnej powierzchni u żytków zielonych (0,03 % ogólnej powierzchni gminy). W zwi ązku z powy ższym tylko nieznaczna cz ęść powierzchni gruntów ornych oraz użytków zielonych podlega ochronie, a rozwój przestrzenny poszczególnych miejscowo ści wiejskich nie wymaga gł ębokiej ingerencji w ochron ę gleb.

3 Łącznie z gruntami zwi ązanymi z gospodark ą le śną, według GUS 2012. 4 Według ewidencji gruntów. 5 Według ewidencji gruntów.

55 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Ochrona złó ż: Zło żem kopaliny jest nagromadzenie minerałów i skał, których wydobywanie mo że przynie ść korzy ść gospodarcz ą. Zgodnie z ustaw ą Prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 roku (Dz. U. nr 163, poz. 981), w celu okre ślenia granic zło ża, jego zasobów oraz geologicznych warunków wyst ępowania sporz ądza si ę dokumentacj ę geologiczn ą. Udokumentowane zło ża kopalin uwzgl ędnia si ę w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Na obszarze gminy udokumentowanych jest aktualnie 6 złó ż kopalin. S ą to zło ża: kruszywa naturalnego („Grabek”, „Grabek I”, „Szczerców”, „Szczerców I”), piasków kwarcowych („Lubiec”) i w ęgla brunatnego („Bełchatów”). Wyznaczono tu nast ępuj ące obszary i tereny górnicze: „Pole Szczerców”, „Pole Bełchatów”, „Grabek” i „Grabek I”. Koncesja na zło że „Grabek I” wygasła z dniem 31 grudnia 2012 roku.

Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych: Ochrona wód polega na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami przez zapobieganie naruszaniu równowagi przyrodniczej i przeciwdziałanie wywoływaniu w wodach zmian powoduj ących ich nieprzydatno ść dla ludzi, świata ro ślinnego i zwierz ęcego oraz gospodarki narodowej. Zgodnie z ustaw ą Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2012 roku, poz. 145) ochronie podlegaj ą wody śródl ądowe powierzchniowe i podziemne oraz obszary ich zasilania. Na obszarze gminy wody powierzchniowe (wody płyn ące, stoj ące, w tym u żytki ekologiczne na wodach stoj ących i rowy) zajmuj ą ł ącznie powierzchni ę 403,3485 ha 6, co stanowi 3,13 % ogólnej powierzchni gminy. Według Mapy obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) (Kleczkowski, 1990) zachodnia cz ęść gminy Szczerców znajduje si ę w granicach górnojurajskiego GZWP nr 326 „Zbiornik Cz ęstochowa Wschód”. Zbiornik posiada dokumentacj ę hydrogeologiczn ą. Najwi ększe udokumentowane i eksploatowane uj ęcie wód podziemnych wyst ępuje w miejscowo ści Chabielice. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Rady Ministrów z dnia 18 czerwca 2009 roku (Dz. U. nr 106, poz. 882) w sprawie szczegółowego zakresu opracowywania planów gospodarki wodami na obszarach dorzeczy, sporz ądzono stosowny dokument ( Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry przyj ęty Uchwał ą Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2011 roku), okre ślaj ący zasady gospodarowania wodami podziemnymi i powierzchniowymi, w tym dla rejonu JCWPd nr 83 oraz JCWP nr: PLRW6000191825, PLRW60001918299, PLRW60002318269, PLRW60001718232, PLRW60002318236, PLRW600016182499, obejmuj ących swym zasi ęgiem rejon gminy Szczerców.

Ochrona krajobrazu: Struktura przestrzenna krajobrazu jest jednym z wa żniejszych czynników wpływaj ących na warto ść przyrodnicz ą obszaru. Najwa żniejszymi elementami krajobrazu, które powinny podlega ć ochronie s ą: lasy, wi ększe zadrzewienia niele śne, zadrzewienia śródpolne, pasy zieleni wzdłu ż dróg i cieków wodnych, naturalne ł ąki w dolinach rzecznych, a tak że koryta rzek. Lasy, wi ększe zadrzewienia lub zwarte, ekstensywnie u żytkowane ł ąki spowalniaj ą szybko ść odpływu składników mineralnych oraz warunkuj ą prawidłowe kr ąż enie wody, pierwiastków i energii w środowisku. Zadrzewienia śródpolne ograniczaj ą erozj ę wietrzn ą gleb, parowanie wody z gleb, szczególnie w okresie letnim oraz są miejscem bytowania gatunków zwierz ąt żywi ących si ę wieloma szkodnikami upraw. Pasy zieleni przydro żnej zapobiegaj ą tworzeniu si ę zasp śnie żnych na drogach. Szczególnie liczne dodatkowe korzy ści wyst ępuj ą w przypadku zachowania mało przekształconych rzek i ich dolin. Ochrona niezaj ętych przez przemysł, budownictwo, infrastruktur ę techniczn ą i u żytkowanie rolnicze dolin rzecznych bez obwałowa ń lub z wałami odsuni ętymi daleko od rzeki, zapewnia nie tylko prawidłowe funkcjonowanie środowiska, ale tak że sprzyja lepszemu zabezpieczeniu przeciwpowodziowemu miejscowo ści poło żonych w dolinach rzecznych, ochronie wód rzek przed zanieczyszczeniami obszarowymi pochodzenia rolniczego i samooczyszczaniu si ę tych wód. Takie doliny rzeczne pełni ą rol ę korytarzy ekologicznych zapewniaj ących prawidłowe funkcjonowanie zespołów ro ślinnych i zwierz ęcych.

6 Według ewidencji gruntów.

56 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Struktura przestrzenna krajobrazu musi by ć odpowiednio uwzgl ędniana w procesie planowania przestrzennego. Zachowaniu najistotniejszych obszarów o cennych walorach krajobrazowych słu ży tworzenie form ochrony przyrody wymienionych w art. 6 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku.

3.3. Obszary proponowane do obj ęcia ochron ą.

Obecny system obszarów obj ętych ochron ą obejmuj ących gmin ę Szczerców składa si ę z Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina Widawki”, obszaru NATURA 2000 „ Świ ęte Ługi”, 35 u żytków ekologicznych oraz 2 zespołów pomników przyrody. S ą to najwarto ściowsze pod wzgl ędem krajobrazowym i przyrodniczym tereny gminy, które wyró żniaj ą si ę walorami w skali lokalnej i regionalnej. System ten jest wystarczaj ący z punktu widzenia zabezpieczenia najcenniejszych walorów przyrodniczych gminy i nie postuluje si ę utworzenia dodatkowych form ochrony przyrody w my śl art. 6 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku

3.4. Zagro żenia obszarów o du żych walorach przyrodniczych ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszaru Natura 2000

Spora część obszaru gminy Szczerców charakteryzuje si ę wysokimi walorami przyrodniczymi. Jest to niew ątpliwie zaleta, jednak nakłada to równie ż na gmin ę pewne ograniczenia w zainwestowaniu terenów. Dlatego tak wa żną rol ę pełni ą instrumenty planowania przestrzennego, które w zamierzeniu maj ą słu żyć rozwojowi infrastrukturalnemu oraz ochronie środowiska. Powinno si ę to odbywa ć poprzez wdra żanie takiej polityki przestrzennej, która realizuje z jednej strony postulaty gospodarcze i społeczne przy uwzględnieniu wymogów zrównowa żonego rozwoju, z drugiej strony realizuje cel odr ębny w postaci zachowania lub przywracania równowagi przyrodniczej. Ka żde zagospodarowanie terenu niesie ze sob ą pewne zagro żenie dla środowiska. Wynika to głównie z powstawania odpadów, ścieków, zanieczyszczenia powietrza spalinami. Dlatego najbardziej zdegradowanymi terenami s ą tereny zwartej zabudowy obecnie funkcjonuj ące w gminie. Cho ć negatywne oddziaływanie tych terenów na środowisko jest wi ększe ni ż zabudowy rozproszonej to wyst ępuje ono na stosunkowo niewielkim obszarze. W projekcie studium uwzgl ędniono te uwarunkowania planuj ąc rozwój przestrzenny gminy w oparciu o istniej ące zagospodarowanie terenu. Przy pełnej realizacji zainwestowania terenów zaplanowanej w studium negatywne oddziaływanie środowisko mo że wzrosn ąć . B ędzie ono miało jednak tylko lokalny charakter i nie powinno zachwia ć równowagi przyrodniczej terenu opracowania. Na terenach o wysokich walorach przyrodniczych zaplanowano inwestycje o niewielkim negatywnym oddziaływaniu na środowisko, a rozwój tych terenów powinien nast ępowa ć z uwzgl ędnieniem zasad gospodarowania na obszarach prawnie chronionych. Szczególn ą rol ę w planowaniu rozwoju przestrzennego odgrywają obszary Natura 2000. Powinno si ę unika ć działa ń mog ących:

- pogorszy ć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków ro ślin i zwierz ąt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, - wpłyn ąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, - pogorszy ć integralno ść obszaru Natura 2000 lub jego powi ązania z innymi obszarami. Planowane zainwestowanie nie powinno negatywnie wpłyn ąć na integralno ść oraz spójno ść sieci obszarów Natura 2000. Poj ęcie integralno ści obszaru nie jest rozumiane tutaj, jako jego wewnętrzna spoisto ść , czyli niski stopie ń defragmentacji, co jest zało żeniem bł ędnym. Integralno ść obszaru to utrzymywanie si ę wła ściwego stanu ochrony tych siedlisk przyrodniczych, populacji ro ślin i zwierz ąt oraz ich siedlisk, dla ochrony których obszar został wyznaczony. Na integralno ść obszaru składa si ę tak że zachowanie struktur i procesów ekologicznych, które s ą niezb ędne dla trwało ści i prawidłowego funkcjonowania siedlisk przyrodniczych oraz populacji ro ślin i zwierz ąt. Obszar zachowuj ący integralno ść to taki, który charakteryzuje si ę wła ściwym (dobrym) stanem ochrony gatunków i

57 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW siedlisk przyrodniczych, zgodnym z celami ochrony obszaru, oraz du żymi mo żliwo ściami samoregulacyjnymi, czyli wykazuje du żą odporno ść i zdolno ści regeneracyjne i nie wymaga du żego wsparcia z zewn ątrz. Nale ży równie ż zaznaczy ć, że wła ściwy stan ochrony i integralno ść obszaru odnosz ą si ę wył ącznie do siedlisk i gatunków dla ochrony, których obszar został wyznaczony. Ze wzgl ędu na charakter terenów obj ętych ochron ą jako obszar Natura 2000, funkcjonuj ących w granicach gminy głównie jako tereny lasów i podtrzymanie tej funkcji w ustaleniach studium, w zwi ązku z realizacj ą ustale ń studium nie wyst ąpi ą negatywne oddziaływania na stan ochrony i integralno ść obszaru Natura 2000. Ustalenia studium dopuszczaj ą na terenie gminy Szczerców budow ę elektrowni wodnych, w tym małych elektrowni wodnych. Bior ąc pod uwag ę, że małe elektrownie wodne s ą zaliczane do inwestycji mog ących potencjalnie znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, ka żdorazowa planowana inwestycja tego typu b ędzie wymagała przeprowadzenia obligatoryjnych post ępowa ń w zakresie oddziaływania na środowisko, które wyka żą , czy projektowane lokalizacje s ą dopuszczalne oraz okre ślą warunki lokalizacji obiektów. Ze wzgl ędu na charakterystyk ę obszaru obj ętego opracowaniem (np. korzystne przepływy na licznych ciekach, warunki wodno-gruntowe), prawdopodobne jest wykazanie pozytywnego oddziaływania małych elektowni wodnych na środowisko. Z tego wzgl ędu w studium zamieszczono nast ępuj ące ustalenie, odnosz ące si ę do lokalizacji inwestycji zwi ązanych z niekonwencjonalnymi źródłami energii, w tym do małych elektrowni wodnych: „Dla wymienionych przedsi ęwzi ęć , o ile wymagaj ą tego przepisy odr ębne, nale ży przeprowadzi ć analizy i post ępowania maj ące na celu okre ślenie dopuszczalno ści ich lokalizacji ze wzgl ędu na cele ochrony przyrody i środowiska – dotyczy to szczególnie planowanych lokalizacji na obszarach obj ętych ochron ą na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody. Szczegółow ą analiz ę zagrożeń obszarów o du żych walorach przyrodniczych przedstawiono w rozdziale opisuj ącym potencjalny wpływ na środowisko realizacji zapisów projektowanego dokumentu.

4. ANALIZA I OCENA CELÓW OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONYCH NA SZCZEBLU MI ĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM, ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU

Projekt studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego uwzgl ędnia cele ochrony środowiska zawarte w wielu dokumentach strategicznych opracowanych na szczeblu krajowym i regionalnym, a tak że zawarte w dyrektywach UE. Integracja z Uni ą wyznaczyła zupełnie nowe ramy dla rozwoju regionalnego. Dlatego projekt studium wyznacza nowe pole działa ń mi ędzy innymi dla ochrony i kształtowania środowiska oraz jego zasobów, środowiska kulturowego oraz to żsamo ści narodowej i regionalnej. Realizacja tych działa ń umo żliwi wł ączenie naszego potencjału przyrodniczego w europejski system ekologiczny i wykorzystanie go dla turystyki i rekreacji, a tak że wygenerowanie procesów dostosowuj ących przestrze ń gminy Szczerców do jako ściowych wymaga ń XXI wieku. Dokumentami rangi mi ędzynarodowej o charakterze przestrzennym, stanowi ącym podstaw ę do formułowania celów ochrony środowiska w programach krajowych s ą konwencje mi ędzynarodowe, przyj ęte przez stron ę polsk ą7, m.in.:

- Konwencja Berne ńska o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych z 1979 r. Cel: „ochrona gatunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk naturalnych, zwłaszcza tych gatunków i siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania kilku pa ństw, oraz wspieranie współdziałania w tym zakresie. Nacisk na ochron ę gatunków zagro żonych i gin ących, wł ączaj ąc w to gatunki w ędrowne zagro żone i gin ące” (Dz. U. nr 58 poz. 263 z dnia 25 maja 1996 r.);

7 Poni żej podano postaw ę prawn ą przyj ęcia przez Polsk ę ww. dokumentów

58 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

- Konwencja Ramsarska o obszarach wodno – błotnych z 1971 r. (ze zmianami). Cel: ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie obszarów okre ślanych jako wodno-błotne (Dz. U. nr 7 poz.24 z dnia 29 marca 1978 r.); - Konwencja Genewska w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległo ści z 1979 r. wraz z II protokołem siarkowym z 1994 r. (Oslo). Cel – skonstruowanie i rozwijanie współpracy mi ędzynarodowej w dziedzinie zwalczania zanieczyszczenia powietrza i jego skutków, w szczególno ści do zanieczyszcze ń przenoszonych na du że odległo ści. Przyjmowanie zobowi ąza ń do stopniowego ograniczania emisji najgro źniejszych zanieczyszcze ń oraz rozwój mi ędzynarodowych programów monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszcze ń na dalekie odległo ści. Postanowienia rozwijane poprzez protokoły dodatkowe (Dz. U. nr 60 poz. 311 z dnia 28 grudnia 1985 r.); - Konwencja ONZ o ochronie ró żnorodno ści biologicznej z Rio de Janeiro, 1992 r. Cel: „ochrona ró żnorodno ści biologicznej, zrównowa żone u żytkowanie jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzy ści wynikaj ących z wykorzystywania zasobów genetycznych, w tym przez odpowiedni dost ęp do zasobów genetycznych i odpowiedni transfer wła ściwych technologii, z uwzgl ędnieniem wszystkich praw do tych zasobów i technologii, a tak że odpowiednie finansowanie” (Dz. U. nr 184 poz. 1532 z dnia 6 listopada 2002 r.); - Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Rio de Janeiro – 1992r. Cel: „doprowadzenie, zgodnie z wła ściwymi postanowieniami konwencji, do ustabilizowania koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznej antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny. Dla unikni ęcia zagro żenia produkcji żywno ści i dla umo żliwienia zrównowa żonego rozwoju ekonomicznego poziom taki powinien by ć osi ągni ęty w okresie wystarczaj ącym do naturalnej adaptacji ekosystemów do zmian klimatu” (Dz. U. nr 53 poz. 238 z dnia 10 maja 1996 r.); - Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Kioto – 1997 r. wraz Protokołem. Cel: „ograniczenie i redukcja emisji, w celu promowania zrównowa żonego rozwoju. Ilo ściowo okre ślone zobowi ązanie do ograniczenia lub redukcji emisji dla Polski: 94% (procent w odniesieniu do roku lub okresu bazowego” (brak publikacji); - Protokół Montrealski w sprawie substancji zuba żaj ących warstw ę ozonow ą z 1987 r. wraz z poprawkami londy ńskimi (1990 r.), kopenhaskimi (1992 r.). Cel: „ochrona ludzkiego zdrowia i środowiska przed szkodliwymi skutkami wynikaj ącymi lub mog ącymi wynikn ąć z działalno ści człowieka, zmieniaj ącymi lub mog ącymi zmieni ć warstw ę ozonow ą” (Dz. U. nr 98 poz. 490 z dnia 23 grudnia 1992 r.). Prawo ochrony środowiska w UE to regulacje w prawie traktatowym, dyrektywy, rozporz ądzenia oraz decyzje oraz umowy mi ędzynarodowe zawarte przez Wspólnoty Europejskie. Szczególne znaczenie dla realizacji celów ochrony środowiska w UE maj ą wieloletnie programy działania. Szósty Program Działa ń na Rzecz Środowiska obejmuje okres od 22.07.2002 do 21.07.2012. Główne priorytety ochrony środowiska to: zmiany klimatyczne, przyroda i bioró żnorodno ść , środowisko naturalne i zdrowie, zrównowa żone wykorzystanie zasobów naturalnych i gospodarka odpadami. „Program ma na celu:

- podkre ślenie znaczenia zmiany klimatu jako wyj ątkowego wyzwania na nast ępne 10 lat i dalsze oraz przyczynienie si ę do długoterminowego zadania ustabilizowania st ęż enia gazu cieplarnianego w powietrzu na poziomie, który zapobiegłaby gro źnemu antropogenicznemu zmieszaniu si ę z systemem klimatycznym (…) programem kierowa ć będzie długoterminowe zadanie utrzymania maksymalnego wzrostu temperatury globalnej o 2 °C powy żej poziomów preindustrialnych i st ęż enia CO2 poni żej 550 ppm. W dłuższym okresie b ędzie to prawdopodobnie wymaga ć globalnego zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych o 70 % w porównaniu do poziomu z 1990 r. tak, jak zostało to okre ślone przez Mi ędzyrz ądowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC); - ochrona, zachowanie, odbudowa i rozwijanie funkcjonowania systemów naturalnych, siedlisk przyrodniczych, dzikiej flory i fauny maj ące na celu powstrzymanie pustynnienia i utraty różnorodno ści biologicznej, łącznie z różnorodno ści ą zasobów genetycznych, zarówno w Unii Europejskiej jak i w skali globalnej;

59 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

- przyczynianie si ę do wysokiego poziomu jako ści życia i dobrobytu społecznego obywateli poprzez zapewnienie środowiska naturalnego, w którym poziom zanieczyszczenia nie powoduje szkodliwych skutków dla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego oraz przez zach ęcanie do stałego rozwoju urbanizacyjnego; - lepsz ą wydajno ść zasobów, zarz ądzanie zasobami i odpadami, w celu stworzenia bardziej trwałych wzorców produkcji i spo życia, rozdzielaj ąc w ten sposób wykorzystanie zasobów od powstawania odpadów wynikaj ących z tempa wzrostu gospodarczego i maj ącą na celu zapewnienie, że spo życie odnawialnych i nieodnawialnych zasobów nie przekroczy zdolno ści środowiska naturalnego.” 8 Ponadto projekt studium uwzgl ędnia zapisy dokumentów strategicznych o randze krajowej. S ą to mi ędzy innymi: a) Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016. Nadrz ędny, strategiczny cel polityki ekologicznej pa ństwa to zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego kraju (mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównowa żonego rozwoju społeczno- gospodarczego. Polityka ekologiczna Pa ństwa okre śla trzy główne grupy działa ń:

- Kierunki działa ń systemowych, m. in. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym, w którym celem średniookresowym do 2016 r jest „(...) przywrócenie wła ściwej roli planowania przestrzennego na obszarze całego kraju, w szczególno ści dotyczy to miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny by ć podstaw ą lokalizacji nowych inwestycji.” - Ochrona zasobów naturalnych; - Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego. b) Krajowy Program Zwi ększania Lesisto ści, który jest instrumentem polityki le śnej w zakresie kształtowania przestrzeni przyrodniczej kraju, c) Krajowy Plan Gospodarki Odpadami okre śla zakres działania niezb ędny do zaplanowania zintegrowanej gospodarki odpadami w kraju, w sposób zapewniaj ący ochron ę środowiska z uwzgl ędnieniem obecnych i przyszłych mo żliwo ści technicznych i organizacyjnych. d) Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych jest programem inwestycji rozbudowy systemów oczyszczalni ścieków w sektorze komunalnym. Program pozwoli na wyeliminowanie nieoczyszczonych ścieków (pochodz ących ze źródeł miejskich i aglomeracji) z wód powierzchniowych. Dokument dotyczy tak że poprawy jako ści wód powierzchniowych, b ędących potencjalnym źródłem poboru dla uj ęć komunalnych.

Ustanowione na poziomach mi ędzynarodowym, wspólnotowym i krajowym cele polityki ekologicznej znalazły swoje odzwierciedlenie w opracowanych na poziomie regionalnym i lokalnym dokumentach strategicznych, takich jak programy ochrony środowiska czy plany gospodarki odpadami, stanowi ących materiały wyj ściowe do formułowania zapisów studium. W rozdziale dotycz ącym powi ąza ń projektu studium z innymi dokumentami wymieniono pozostałe dokumenty, a stawiane w nich cele ochrony środowiska, które miały wpływ na formułowanie zapisów projektu studium, szczegółowo omówiono w projekcie studium.

8 DECYZJA 1600/2002/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 22 lipca 2002 r. ustanawiaj ąca szósty wspólnotowy program działa ń w zakresie środowiska naturalnego

60 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

5. POTENCJALNY WPŁYW REALIZACJI USTALE Ń PROJEKTU STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO NA ŚRODOWISKO

5.1. Ogólna ocena potencjalnego wpływu realizacji ustale ń projektu na środowisko.

Prognoza wymaga zidentyfikowania, na ile pozwala na to elastyczno ść zapisów studium, charakteru przewidywanego oddziaływania na środowisko poszczególnych ustale ń studium. Realizacja jego ustale ń przyniesie ze sob ą okre ślony typ zagospodarowania i zwi ązane z nim przekształcenia. Na podstawie wykonanej identyfikacji typów oddziaływa ń na środowisko przyrodnicze dokonano waloryzacji jednostek planistycznych w zale żno ści od elementów środowiska, na które b ędzie oddziaływa ć ich zagospodarowanie. W ten sposób wydzielono grupy jednostek, w których na skutek realizacji studium nastąpi ą istotne oddziaływania pozytywne lub negatywne. Uwzgl ędniono równie ż te jednostki, na których obecnie wyst ępuj ą istotne oddziaływania, a realizacja studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego nie b ędzie prowadzi ć do zmiany tego stanu. Przy okre ślaniu wpływu realizacji ustale ń studium na elementy środowiska posłu żono si ę kryteriami dotycz ącymi:

- intensywno ści przekształce ń (nieistotne, nieznaczne, zauwa żalne, du że, zupełne), - czasowo ści trwania oddziaływania (stałe, okresowe, epizodyczne), - zasi ęgu przestrzennego (miejscowe, lokalne, ponadlokalne, regionalne, ponadregionalne); - trwało ści oddziaływania i przekształce ń (nieodwracalne, cz ęś ciowo odwracalne, przej ściowe, mo żliwe do rewaloryzacji).

Jednocze śnie uwzgl ędniono oddziaływania bezpo średnie, po średnie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 oraz integralno ść sieci tych obszarów. Projekt studium w cz ęś ci dotycz ącej kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Szczerców zawiera szereg zapisów, których realizacja pozytywnie wpłynie na środowisko przyrodnicze terenów opracowania. Najwa żniejsze z nich zostały zebrane w rozdziale okre ślaj ącym zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody i krajobrazu kulturowego. Kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej okre ślone w projekcie studium powinny równie ż pozytywnie wpływa ć na stan środowiska i warunki życia ludzi. Postuluje si ę remonty i modernizacje dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych, co tak że ma znaczenie przy ograniczaniu hałasu drogowego. W przypadku istniej ącej zabudowy, zapisy studium umo żliwiaj ą lokalizowanie obiektów ochrony przed hałasem, w tym zieleni izolacyjnej i ekranów akustycznych.

Projekt studium proponuje równie ż wyznaczenie stref ograniczonego u żytkowania w s ąsiedztwie linii elektroenergetycznych oraz stacji bazowych telefonii komórkowych. Realizacja tych zapisów powinna zapewni ć prawidłow ą ochron ę przed polami elekreomagnetycznymi. Uregulowanie gospodarki wodno – ściekowej, w tym rozwój sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej adekwatny do uwarunkowa ń terenowych i mo żliwo ści technicznych powinien pozytywnie oddziaływa ć na czysto ść wód podziemnych i powierzchniowych. Gospodarka odpadami na terenie gminy Szczerców powinna by ć prowadzona, zgodnie ze studium, w oparciu o ustalenia aktualnie obowi ązuj ących przepisów. Zapisy studium preferuj ą zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą przy wykorzystaniu paliw ekologicznych. W śród niekonwencjonalnych źródeł energii szczególnie predysponowanych do wykorzystania na terenie gminy Szczerców

61 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW najwa żniejszym jest energia wodna. Ze wzgl ędu na istniej ące uwarunkowania studium dopuszcza lokalizacj ę elektrowni wodnych, w tym małych elektrowni wodnych. Prawidłowe s ą równie ż zapisy studium, zgodnie z którymi działalno ść przedsi ęwzi ęć lokalizowanych na przedmiotowym obszarze nie mo że powodowa ć ponadnormatywnego obci ąż enia środowiska naturalnego poza granicami terenu, do której inwestor posiada tytuł prawny. Negatywny wpływ na środowisko mog ą wywiera ć tereny wydobycia surowców mineralnych, przemysłowe czy przemysłowo – usługowe wyznaczone w studium. W cz ęś ci są to tereny ju ż w chwili obecnej funkcjonuj ące w ten wła śnie sposób. Dla wi ększo ści istniej ących przedsi ęwzi ęć funkcjonuj ących na tych obszarach wykonane zostały raporty oddziaływania na środowisko. Na terenach usługowych zgodnie z wytycznymi studium powinna by ć prowadzona działalno ść o małej uci ąż liwo ści dla środowiska. Studium nie przewiduje lokalizacji na terenie gminy sklepów wielkopowierzchniowych. Wa żnym aspektem oddziaływania na środowisko jest oddziaływanie przedsi ęwzi ęć na krajobraz. Ustalenia studium dopuszczaj ą na terenie gminy Szczerców lokalizacj ę konstrukcji wsporczych dla infrastruktury technicznej, w tym masztów. Zapis ten stanowi wypełnienie jednego z wymogów ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 106 poz. 675) – tzw. megaustawy, zgodnie z którą studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, sporz ądzone w oparciu o studium, nie mog ą zawiera ć zapisów uniemo żliwiaj ących lokalizacj ę inwestycji celu publicznego z zakresu ł ączno ści publicznej. Maj ąc na uwadze powy ższe, zgodnie z wytycznymi zawartymi w rozdziale 5.2. cz ęś ci II tekstu studium, lokalizacja konstrukcji wsporczych powinna by ć realizowana przy zachowaniu zasady ograniczania wpływu na krajobraz, w tym na walory widokowe, oraz nie powinna kolidowa ć z zachowaniem tradycyjnych dominant architektonicznych wsi i konkurowa ć z nimi. Taki zapis studium stanowi kompromis pomi ędzy wymogami wynikaj ącymi z tzw. megaustawy a potrzebami ochrony krajobrazu. Stopie ń szczegółowo ści studium jak i brak dokładnych lokalizacji planowanych konstrukcji wsporczych oraz konieczno ść spełnienia wymogów tzw. megaustawy, nie pozwalaj ą na wi ększe uszczegółowienie i zindywidualizowanie zapisów studium w tym zakresie. Jednak przy dalszych pracach projektowych, zarówno planistycznych jak i budowlanych, wskazane jest uwzgl ędnianie wymogów studium dotycz ących ograniczania wpływu inwestycji na krajobraz, szczególnie w obszarze o szczególnie wysokich walorach fizjonomicznych krajobrazu. Ochron ę krajobrazu w przypadku realizacji masztów infrastrukturalnych nale ży realizowa ć poprzez dobór odpowiedniego typu konstrukcji oraz ich maskowanie. Stosowne ustalenia reguluj ące te aspekty powinny znale źć si ę w dokumentach projektowych dotycz ących inwestycji. Podczas wykonywania projektu studium szczególn ą uwag ę po świ ęcono walorom przyrodniczym terenu opracowania. Uwzgl ędniono poło żenie terenu obj ętego opracowaniem w granicach wyznaczonych form ochrony przyrody. Wzi ęto równie ż pod uwag ę inne obszary i obiekty chronione ustanowione na obszarze obj ętym studium. Analiza zapisów studium, bior ąc pod uwag ę ich ogólno ść i elastyczno ść (co wynika z charakteru projektowanego dokumentu), pozwala na stwierdzenie, że:

- postanowienia projektu dokumentu s ą zgodne z zapisami ustawy o ochronie przyrody w cz ęś ci dotycz ącej zasad gospodarowania zasobami przyrody i krajobrazu, - postanowienia projektu dokumentu s ą zgodne z aktami prawnymi dotycz ącymi form ochrony przyrody.

Reasumuj ąc, ustalenia studium uwzgl ędniaj ące wymogi przepisów odr ębnych w świetle stopnia szczegółowo ści dokumentu, w sposób wystarczaj ący zapewniaj ą wła ściw ą ochron ę krajobrazu, przyrody i warunków życia ludzi. W poni ższej tabeli przedstawiono najwa żniejsze z potencjalnych oddziaływa ń na środowisko wydzielonych w projekcie studium jednostek planistycznych, stosuj ąc trzystopniow ą skal ę oceny przewidywanego znacz ącego oddziaływania w przypadku stwierdzenia mo żliwo ści jego wyst ąpienia, według której:

+ – oddziaływanie pozytywne;

62 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

0 – brak oddziaływania; -1 – wpływ mo żliwy, jednak trudny do jednoznacznego okre ślenia; * – okre ślenie oddziaływania wariantowe, zale żne od wyst ąpienia warunkuj ących czynników (w normalnych warunkach powinno wyst ąpić oddziaływanie opisane jako pierwsze); Okre ślaj ąc przewidywane oddziaływania po średnie, wtórne i skumulowane okre ślono jednocze śnie wpływ zainwestowania na wzajemne powi ązania poszczególnych elementów środowiska.

TABELA 17. Zestawienie potencjalnego wpływu na środowisko realizacji ustale ń studium dla jednostek planistycznych wyznaczonych w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Szczerców przewidywane znacz ące oddziaływania

element środowiska rednie e ś rednie rednie stałe ś wtórne chwilowe chwilowe po bezpo skumulowane rednioterminow długoterminowe krótkoterminowe ś 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 MN, M, MU, M,U, ML, ML,MN, RMU, U, U,ZP, U,KS, U,E, US,UT, RM, R,M, R/MU, R/US,UT przedmiot ochrony Natura 2000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ró żnorodno ść biologiczna 0 0 0 0 0 0 0 0 0 warunki życia ludzi + 0 0 0 0 0 + + 0 zwierz ęta 0 / -1* 0 0 0 0 / -1* 0 0 0 0 / -1* ro śliny 0 / -1* 0 0 0 0 / -1* 0 0 0 0 / -1* wody powierzchniowe i podziemne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 powietrze 0 / -1* 0 0 0 0 0 0 / -1* 0 / -1* 0 powierzchnia ziemi 0 / -1* 0 0 0 0 / -1* 0 0 0 0 / -1* krajobraz + 0 0 0 0 0 + + 0 klimat 0 0 0 0 0 0 0 0 0 zasoby naturalne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 zabytki + 0 0 0 0 0 + + 0 dobra materialne + 0 + 0 0 + + + 0 AG, P,U przedmiot ochrony Natura 2000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ró żnorodno ść biologiczna 0 -1 -1 0 0 -1 -1 -1 0 warunki życia ludzi 0 -1 0 0 0 -1 -1 -1 0 zwierz ęta 0 -1 -1 0 0 -1 -1 -1 0 ro śliny 0 -1 -1 0 0 -1 -1 -1 0 wody powierzchniowe i podziemne 0 -1 0 0 0 -1 -1 -1 0 powietrze 0 -1 0 0 0 -1 -1 -1 0 powierzchnia ziemi 0 -1 0 0 0 -1 -1 -1 0 krajobraz 0 -1 0 0 0 -1 -1 -1 0 klimat 0 -1 0 0 0 -1 -1 -1 0 zasoby naturalne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 zabytki 0 0 0 0 0 0 0 0 0 dobra materialne + + 0 0 0 + + + 0 P-PG, PG, PG,P, R/P przedmiot ochrony Natura 2000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ró żnorodno ść biologiczna 0 -1 -1 0 -1 -1 0 -1 0 warunki życia ludzi 0 -1 0 0 -1 -1 0 -1 0 zwierz ęta 0 -1 -1 0 -1 -1 0 -1 0 ro śliny 0 -1 -1 0 -1 -1 0 -1 0 wody powierzchniowe i podziemne 0 -1 0 0 0 -1 -1 -1 0 powietrze 0 -1 0 0 0 -1 -1 -1 0

63 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 powierzchnia ziemi -1 -1 0 0 -1 -1 -1 -1 0 krajobraz -1 -1 0 0 -1 -1 -1 -1 0 klimat -1 0 -1 0 0 -1 -1 -1 0 zasoby naturalne -1 0 0 0 0 0 -1 -1 0 zabytki 0 0 0 0 0 0 0 0 0 dobra materialne 0 -1 -1 -1 -1 0 0 0 0 R przedmiot ochrony Natura 2000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ró żnorodno ść biologiczna + + 0 0 0 + + + 0 warunki życia ludzi + + 0 0 0 0 + + 0 zwierz ęta + + 0 0 0 0 + + 0 ro śliny + + 0 0 0 0 + + 0 wody powierzchniowe i podziemne + / -1* + 0 0 / -1* 0 0 + + 0 / -1* powietrze 0 + + + 0 0 + + 0 powierzchnia ziemi + + 0 0 0 0 + + 0 krajobraz + + + + 0 0 + + 0 klimat 0 + + + 0 0 + + 0 zasoby naturalne + + + + 0 0 + + 0 zabytki 0 0 0 0 0 0 0 0 0 dobra materialne 0 + + 0 0 0 + + 0 ZL, ZC , ZN przedmiot ochrony Natura 2000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ró żnorodno ść biologiczna 0 + + 0 0 0 + + 0 warunki życia ludzi 0 + 0 0 0 0 + + 0 zwierz ęta 0 + + 0 0 0 + + 0 ro śliny + + + 0 0 0 + + 0 wody powierzchniowe i podziemne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 powietrze + + 0 0 0 + + + 0 powierzchnia ziemi 0 + 0 0 0 + + + 0 krajobraz + + 0 0 0 + + + 0 klimat 0 + 0 0 0 + + + 0 zasoby naturalne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 zabytki 0 0 0 0 0 0 0 0 0 dobra materialne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 WS, WS,ZN, WS,ZL przedmiot ochrony Natura 2000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ró żnorodno ść biologiczna + + 0 0 0 + + + + warunki życia ludzi 0 + + 0 0 0 + + 0 zwierz ęta + + 0 0 0 + + + + ro śliny + + 0 0 0 + + + + wody powierzchniowe i podziemne + + 0 0 0 + + + + powietrze 0 + + 0 0 0 + + 0 powierzchnia ziemi + + + + 0 + + + + krajobraz + + + + 0 + + + + klimat 0 + + 0 0 0 + + 0 zasoby naturalne 0 + + 0 0 0 + + 0 zabytki 0 0 0 0 0 0 0 0 0 dobra materialne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 E, Ew, K, W przedmiot ochrony Natura 2000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ró żnorodno ść biologiczna 0 + + + 0 + + + 0 warunki życia ludzi + / -1* 0 0 0 0 / -1* + / -1* + / -1* 0 0 / -1* zwierz ęta 0 + + + 0 + + + 0 ro śliny 0 + + + 0 + + + 0 wody powierzchniowe i podziemne + / -1* + 0 + 0 / -1* + / -1* + / -1* + 0 / -1*

64 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 powietrze 0 + + + 0 0 + + 0 powierzchnia ziemi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 krajobraz 0 0 0 0 0 0 0 0 0 klimat 0 + 0 0 0 0 + + 0 zasoby naturalne 0 + 0 0 0 0 + + 0 zabytki 0 0 0 0 0 0 0 0 0 KDGP, KDG, KDZ przedmiot ochrony Natura 2000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ró żnorodno ść biologiczna 0 -1 -1 0 -1 0 0 -1 0 warunki życia ludzi + + 0 + 0 + + + + zwierz ęta 0 -1 -1 0 -1 0 0 -1 0 ro śliny 0 -1 -1 0 -1 0 0 -1 0 wody powierzchniowe i podziemne 0 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 powietrze -1 0 -1 -1 -1 -1 -1 -1 -1 powierzchnia ziemi -1 0 0 0 0 0 -1 -1 0 krajobraz -1 0 0 0 0 0 -1 -1 0 klimat -1 0 -1 -1 0 0 -1 -1 0 zasoby naturalne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 zabytki 0 -1 0 -1 0 0 -1 0 0 dobra materialne + + + + + + + + 0

5.2. Szczegółowa ocena potencjalnego wpływu realizacji ustale ń projektu na środowisko dla wybranych terenów – PG

Tereny oznaczone na rysunku studium symbolem PG – tereny o dominuj ącej funkcji terenów eksploatacji surowców.

Tereny eksploatacji powierzchniowej mog ą potencjalnie oddziaływa ć negatywnie na: ró żnorodno ść biologiczn ą, warunki życia ludzi, zwierz ęta, ro śliny, wody powierzchniowe i podziemne, powierzchni ę ziemi, krajobraz oraz dobra materialne. S ą to tereny stanowi ące kontynuacj ę, ustanowionego w poprzednich dokumentach planistycznych, zainwestowania. W wyniku realizacji inwestycji nastąpi bezpowrotne zniszczenie biologicznie czynnej warstwy gleby w zwi ązku z planowan ą eksploatacj ę, wyst ąpi ą presje na świat zwierz ąt i ro ślin, mog ący skutkowa ć zmniejszeniem ró żnorodno ści biologicznej na terenie i w jego s ąsiedztwie. Zmianom podlega ć b ędzie środowisko wodno-gruntowe, w tym poziom wód gruntowych. Potencjalne oddziaływania zwi ązane b ędą tak że z emisj ą, pyłu i hałasu, szczególnie uci ąż liwe ze wzgl ędu na s ąsiednie tereny osadnicze. Eksploatacja złó ż kruszyw pospolitych, na niewielkich stosunkowo powierzchniach, prowadzi do zmian w krajobrazie, nasilenia oddziaływania zwi ązanego z hałasem i pyleniem podczas wydobycia, uci ąż liwo ściami zwi ązanymi z transportem, lokalnymi zmianami stosunków wodnych w zakresie lokalnych odwodnieni. Zarówno niewielkie powierzchnie, jak i ograniczona czasowo eksploatacja, zako ńczona rekultywacj ą – najcz ęś ciej w kierunku wodnym i le śnym, stanowi dla środowiska obci ąż enie w ograniczonym zakresie, ograniczone czasowo i w cz ęś ci odwracalne. Dotyczy to jednak eksploatacji na obszarach nie uznawanych za cenne przyrodniczo oraz zlokalizowane w oddaleniu od zabudowy o charakterze mieszkaniowym. Na terenie gminy Szczerców udokumentowane jest nieeksploatowane zło że piasków kwarcowych „Lubiec”, zlokalizowane w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Widawki. Z powodu celów ochrony przyrody realizowanych w granicach OChK potencjalna eksploatacja byłaby konfliktowa. Zarówno zmiany w krajobrazie, polegaj ące na likwidacji terenów le śnych, jak i na przekształceniu naturalnego ukształtowania terenu oddziaływałyby negatywnie na przedmiot ochrony OChK. Kolejnym negatywnym oddziaływaniem byłoby naruszenie stosunków wodnych i obni żenie poziomu zwierciadła wód gruntowych, co zapewne skutkowałoby osuszeniem terenu w rejonie zło ża, a tym samym znacz ące obniżenie warto ści przyrodniczych obszaru – w rejonie zło ża dodatkow ą ochron ą w

65 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW postaci u żytków ekologicznych obj ęto bagna i torfowiska. W powi ązaniu przyrodniczym terenem zło ża pozostaje równie ż obszar Natura 2000 Świ ęte Ługi, na który równie ż mogłaby negatywnie oddziaływa ć eksploatacja zło ża „Lubiec”. W zwi ązku z powy ższym, zapisy projektu studium nie przewiduj ą eksploatacji zło ża „Lubiec”, podtrzymuj ąc ustalenia dla terenów, jednoznaczne z dotychczasowym u żytkowaniem terenu.

W przypadku eksploatacji zło ża węgla brunatnego „Bełchatów – pole Szczerców” oddziaływanie na środowisko jest znacznie bardziej zło żone, ni ż w przypadku eksploatacji niewielkich powierzchniowo złó ż kryszyw pospolitych. Dla tego przedsi ęwzi ęcia opracowano w 1997 r. „Ocen ę oddziaływania na środowisko projektowanej Odkrywki Szczerców”. Wszystkie dane dotycz ące oddziaływania odkrywki na środowisko pochodz ą z powy ższego opracowania oraz innych opracowa ń specjalistycznych realizowanych na potrzeby funkcjonowania przedsi ęwzi ęcia. Poni żej podsumowano oddziaływanie odkrywkowej eksploatacji w ęgla brunatnego 9.

DEGRADACJA POWIERZCHNI TERENU:

Najwi ększe formy antropogeniczne zwi ązane z odkrywkow ą eksploatacj ą w ęgla brunatnego zlokalizowane s ą w południowej cz ęś ci gminy. Powierzchnia wkopu udost ępniającego pole „Szczerców” wynosi obecnie kilka km² i ulega stałemu powi ększaniu. Docelowo odkrywka „Szczerców” zajmie obszar około 21 km², z czego około 8 km² na terenie gminy Szczerców. Zlikwidowano wsie Grabek i Parchliny oraz kilka przysiółków. Gł ęboko ść wkopu wynosi obecnie kilkadziesi ąt metrów, a w przyszło ści osi ągnie prawdopodobnie sp ąg pokładu w ęglowego, czyli poziom ponad 200 m p.p.t. W kierunku północno – zachodnim od wyrobiska, na terenie gminy Rz ąś nia, znajduje si ę zwałowisko zewn ętrzne, usypywane sukcesywnie ze zdejmowanego nadkładu. Likwidacji uległa tam wie ś Brosz ęcin Kolonia. Skomplikowana tektonika rejonu poddanego odkrywkowej eksploatacji w ęgla brunatnego powoduje mo żliwo ść wyst ąpienia zagro żenia sejsmiczego na powierzchni przyległych do kopalni obszarów. W zwi ązku z powstawaniem odkrywki i zwałowiska zewn ętrznego powa żnym przekształceniom uległa sie ć rzeczna i komunikacyjna. Zupełnie nowe, sztuczne koryto otrzymała rzeka Krasówka na odcinku mi ędzy Winkiem i Chabielicami. Wykonano równie ż kanał opasuj ący odkrywk ę od strony zachodniej, do którego zrzucane s ą wody z jej odwodnienia. Pomi ędzy Chabielicami a Bogumiłowicami wybudowano całkowicie nowy fragment powiatowej, a przebieg drogi wojewódzkiej nr 483 został przesuni ęty kilka km na zachód. W Kamieniu (na południowy – zachód od granic gminy) zlokalizowano osadnik oczyszczaj ący wody kopalniane przed ich zrzuceniem do Strugi Aleksandrowskiej. Pochodz ą one z odwodnienia pola „Bełchatów”. Zdzieranie pokrywy roślinnej wraz ze zdejmowaniem pokrywy glebowej powoduje równie ż przemiany w strukturze ro ślinno ści w s ąsiedztwie odkrywki „Szczerców”. Na zubo żonych w ten sposób siedliskach nast ępuje zwi ększenie powierzchni muraw piaskowych. Rozbudowa infrastruktury (ta śmoci ągi, ruroci ągi, place manewrowe) powoduje natomiast rozwój zbiorowisk ruderalnych.

DEGRADACJA GLEB: Badania gleb prowadzone przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno – Rolnicz ą w Łodzi wskazuj ą, że w regionie bełchatowskim przewa żaj ą gleby o odczynie kwa śnym. Wynika to ze znacznego udziału gleb wytworzonych na piaskach i żwirach ró żnego pochodzenia. S ą to gleby o znacznym stopniu degradacji, zubo żone w podstawowe składniki pokarmowe ro ślin: fosfor, potas, magnez. Stosowanie nawozów mineralnych nie poprawia ich wła ściwo ści, bowiem kompleks sorpcyjny gleby słabo wi ąż e składniki nawozowe. Nast ępuje wi ęc ich wypłukiwanie do wód gruntowych, powierzchniowych, a nawet wgł ębnych, powoduj ąc zanieczyszczenie. Czynnikiem degraduj ącym jest równie ż niedobór płytkich wód gruntowych na całym obszarze leja depresyjnego. Niskie sumy opadów notowane w ostatnich latach w okresie wegetacyjnym, dodatkowo powoduj ą przesuszenie gleb piaszczystych, o małej zdolno ści

9 Cz ęś ciowo na podstawie danych zawartych w Komentarzu do Mapy Sozologicznej w skali 1:50000 , arkusz M-34-27-A Szczerców (Maksymiuk, Moniewski, 2005) oraz w Komentarzu do Mapy Hydrograficznej w skali 1:50000 , arkusz M-34-27-A Szczerców (Maksymiuk, Moniewski, 2005).

66 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW do zatrzymywania wody opadowej. Bardziej odporne na susz ę s ą gleby wykształcone na utworach gliniastych, pylastych i ilastych, zawieraj ących cz ąstki drobnofrakcyjne, utrudniaj ące ucieczk ę wód opadowych. Na obszarze działalno ści górniczej, w miejscach przygotowywanych pod inwestycje towarzysz ące, pokrywa glebowa jest usuwana mechanicznie, a na powierzchniach nachylonych ulega erozji. DEGRADACJA LASÓW: Inwestycje przemysłowe prowadzone w południowej cz ęś ci gminy spowodowały gł ębokie zmiany w gospodarce le śnej. Na etapie przygotowawczym do uruchomienia odkrywki „Szczerców” niezb ędne były wcze śniejsze wyr ęby drzewostanów, co spowodowało wydatne zmniejszenie powierzchni zbiorowisk le śnych i rozdrobnienie areału lasów. Z drugiej strony, likwidacja osadnictwa w bezpo średnim s ąsiedztwie odkrywki pozwoliła na zalesienia nieu żytków porolnych. Nast ąpiło ujednolicenie składu drzewostanów przy jednoczesnym obni żeniu ich przeci ętnego wieku. Przekształcenia jako ściowe zbiorowisk le śnych obj ęły przede wszystkim zespoły zwi ązane ze środowiskiem płytkich wód podziemnych, których sczerpanie spowodowało ich przesuszenie i zmiany składu gatunkowego. Degradacj ę osłabionych w ten sposób lasów pot ęguje imisja zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych z poło żonych w pobli żu okr ęgów przemysłowych. Długotrwałe oddziaływanie zanieczyszcze ń na kompleksy le śne mo że doprowadza ć do uszkodze ń aparatów szparkowych i obumierania drzew. DEGRADACJA WÓD POWIERZCHNIOWYCH: W zwi ązku z intensywn ą działalno ści ą górnictwa odkrywkowego sie ć hydrograficzna uległa radykalnym przeobra żeniom. Drobne strumienie i liczne rowy melioracyjne wyschły. Woda w tych ciekach pojawia si ę epizodycznie po wi ększych opadach i w okresie roztopów wiosennych. Wi ększe rzeki, to jest: Widawka, Krasówka i Struga Aleksandrowska oraz nowe, specjalnie wykopane kanały przemysłowe s ą odbiornikami wód z odwodnienia górotworów: bełchatowskiego i szczercowskiego. Te cieki w zasi ęgu leja depresyjnego zostały uszczelnione foli ą i betonem. W miejsce stawów zbudowano osadniki – swoiste oczyszczalnie biologiczne wód kopalnianych, wykorzystuj ące ro ślinno ść hydrofiln ą. Zrzuty wody z obu kopal ń, wielokrotnie przekraczaj ące ich naturalne przepływy, powa żnie zmieniły re żim cieków. Nast ąpiło wzgl ędne wyrównanie przepływów przy wzro ście przepływów średnich i niskich oraz redukcji przepływów wysokich. W 2003 roku z odwodnienia odkrywki „Bełchatów” zrzucano do Strugi Aleksandrowskiej 1,66 m³/s, a z odkrywki „Szczerców” i bariery odwadniaj ącej wysad solny „D ębina” do Krasówki 5,29 m³/s. Zrzut stałotermicznych wód podziemnych spowodował zmiany w termice Widawki – obni żenie temperatur latem i podniesienie ich zim ą oraz zanik zjawisk lodowych. Przyrost przepływów w odbiornikach wód poni żej miejsc zrzutu, a jednocze śnie spadek przepływów rzek w obszarach obj ętych zasi ęgiem leja depresji, które mo że prowadzi ć do zmiany charakteru niektórych cieków z drenuj ących na infiltruj ące. Wzrost ilo ści wód odprowadzanych Widawk ą sprzyja rozwojowi zbiorowisk szuwarowych i wilgotnych ł ąk. Jednocze śnie nast ąpiło zubo żenie ichtiofauny Widawki, a przede wszystkim jej dopływów, ze wzgl ędu na zanieczyszczenie wód oraz wybetonowanie koryta. Zwi ększona pr ędko ść przepływu, powoduje brak ro ślinno ści i jakichkolwiek kryjówek, co nie sprzyja utrzymywaniu si ę ryb. Ju ż w pierwszym okresie przemian gospodarczych w regionie bełchatowskim straty w ichtiofaunie oceniono na 50 – 80 %. Straty w środowisku przyrodniczym potwierdza niska jako ść wód powierzchniowych.

DEGRADACJA WÓD PODZIEMNYCH: Działalno ść gospodarcza człowieka zwi ązana z eksploatacj ą złó ż w ęgla brunatnego wywołała wielkie przemiany stosunków wodnych. Jak wynika z literatury, pierwotne warunki środowiskowe w Kotlinie Szczercowskiej przejawiały si ę licznymi podmokło ściami, zwłaszcza na obszarach u żytków zielonych. Pierwszy poziom wód podziemnych wyst ępował bardzo płytko, od 0,5 do 1,5 m pod powierzchni ą terenu. W dolinach rzecznych obserwowano mokradła stałe, o du żym zasi ęgu przestrzennym. Pierwszym przejawem przemian, ju ż w latach 60–tych XX wieku były przeprowadzone prace melioracyjne, polegaj ące na regulacji cieków i drena żu u żytków zielonych oraz nisko poło żonych gruntów ornych. W latach 70–tych XX wieku, z chwil ą rozpocz ęcia budowy kopalni i elektrowni „Bełchatów”, rozpocz ęto proces odwadniania górotworu bełchatowskiego. Powstał lej depresyjny rozci ągni ęty równole żnikowo (wzdłu ż osi Rowu Kleszczowa), który obj ął wody podziemne wyst ępuj ące nie tylko w utworach

67 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW czwartorz ędowych, lecz tak że wody gł ębszych pi ęter: trzeciorz ędowego, kredowego i jurajskiego. Odwodnienie kopal ń spowodowało obni żenie zwierciadła wód podziemnych od kilku do kilkudziesi ęciu metrów na powierzchni ponad 700 km². Lej depresyjny obejmuje głównie południowe rejony powiatu bełchatowskiego i północn ą cz ęść powiatu paj ęcza ńskiego, a ponadto tak że niewielkie fragmenty powiatów: radomszcza ńskiego, piotrkowskiego, wielu ńskiego i łaskiego. Lej powstały w wyniku odwadniania odkrywki „Bełchatów” ma zasi ęg około 48 km w kierunku równole żnikowym i około 28 km w kierunku południkowym. Proces odwadniania odkrywki „Szczerców” powoduje powi ększanie leja depresji głównie w kierunku południowym i zachodnim. Według prognoz powierzchnia leja w 2017 roku wynosi ć będzie około 850 km². W wyniku powstania leja depresji o tak du żym zasi ęgu nast ępuje zachwianie stosunków wodnych w tym obszarze przejawiaj ące si ę głównie przesuszaniem gruntów, co ma negatywny wpływ na szat ę ro ślinn ą, a tak że powoduje ograniczenie dost ępno ści do wód podziemnych wykorzystywanych na cele gospodarcze. Powstanie leja depresji przyniosło znacz ące przemiany w strukturze i składzie florystycznym ro ślinno ści niele śnej. Nast ąpił zanik ro ślinno ści wodnej i szuwarowej w małych ciekach, oczkach wodnych i stawach rybnych, zanik lub degeneracja ro ślinno ści torfowiskowej oraz szkody w u żytkach zielonych. Równocze śnie nast ąpiło zwi ększenie zasi ęgu gatunków psammofilnych wskutek przesuszenia siedlisk wilgotnych. Rozwój leja depresji uniemo żliwił wykorzystywanie płytkich wód podziemnych ujmowanych studniami kopanymi do zaopatrzenia w wod ę gospodarstw wiejskich. Wyschni ęcie studni wymusiło budow ę gł ębokich uj ęć wód podziemnych zasilaj ących grupowe sieci wodoci ągów. Zagro żenia dotycz ą tak że wód w utworach czwartorz ędowych znajduj ących si ę w zasi ęgu leja depresyjnego i wynikaj ą z licznych ognisk zanieczyszcze ń w postaci nieszczelnych szamb, zamiany suchych studzien na szamba chłonne oraz dzikich, niekontrolowanych wysypisk śmieci. Tu bowiem, zwłaszcza na obszarach o du żej przepuszczalno ści utworów powierzchniowych, wzrosły mo żliwo ści przenikania w gł ąb nieczysto ści gromadzonych w gospodarstwach wiejskich i wokół obiektów przemysłowych. Odwadnianie terenów górniczych prowadzi do zmian w przepływach rzek, które mog ą oddziaływa ć na środowisko na znacznie wi ększym obszarze ni ż obszar wyznaczony zasi ęgiem samego leja depresji. Najwi ększe oddziaływanie na wielko ść przepływów w rzekach wyst ępuje w zlewni Widawki. Ponadto w wyniku obni żenia zwierciadła wody nast ępuje wzrost ci ęż aru górotworu, w wyniku którego mo że nast ępowa ć osiadanie i odkształcanie powierzchni terenu. DEGRADACJA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO: Degradacja powietrza nast ępuje na skutek imisji zanieczyszcze ń gazowych (dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenku węgla) i pyłowych z poło żonych w pobli żu du żych zakładów i okr ęgów przemysłowych. Najwi ększym emitorem poło żonym w bezpo średnim s ąsiedztwie gminy Szczerców jest Elektrownia „Bełchatów”, odbiorca wydobywanego w odkrywkach „Bełchatów” i „Szczerców” w ęgla brunatnego. Zanieczyszczenia pyłowe powstaj ą tak że w rejonie odkrywek w otoczeniu ta śmoci ągów, zwałowarek i zakładów przeróbki kruszyw. Z uwagi na znaczne oddalenie od źródeł emisji, poziom imisji w regionie jest niewielki. Warto równie ż podkre śli ć, że poziom przemysłowej emisji gazowych i pyłowych zanieczyszcze ń powietrza w ci ągu ostatnich lat sukcesywnie maleje, wskutek doskonalenia sposobów ich redukcji (elektrofiltry, odsiarczanie spalin). PRZECIWDZIAŁANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA: Przy tak intensywnej industrializacji regionu powa żna degradacja środowiska przyrodniczego jest nieunikniona. Mo żna natomiast zminimalizowa ć jej skutki tak by były jak najmniej odczuwalne przez otoczenie. Tereny zniszczone przez bezpo średni ą działalno ść górnicz ą powinny by ć poddawane sukcesywnej rekultywacji. Rekultywacja obszarów zdegradowanych przez działalno ść przemysłow ą zwi ązan ą z eksploatacj ą odkrywki „Szczerców” powinna wykorzystywa ć do świadczenia zdobywane w trakcie rekultywacji terenów przemysłowych poło żonych w otoczeniu sąsiedniej odkrywki „Bełchatów”. Jałowa powierzchnia zwałowiska zewn ętrznego, po jego ustabilizowaniu, powinna zosta ć w pierwszej kolejno ści u żyźniona torfem, kred ą jeziorn ą i w ęglem odpadowym, a nast ępnie zalesiona. Działania te b ędą prowadziły do ograniczenia procesów erozyjnych i minimalizacji ich skutków. Zwałowisko wewn ętrzne b ędzie rekultywowane w kierunku sportowo – rekreacyjnym i zadrzewieniowym. Obszar wyrobiska w ko ńcowym etapie zostanie poddany rekultywacji w kierunku wodnym. Tereny wzdłu ż kraw ędzi wyrobiska, w pasach

68 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW wzdłu ż linii brzegowej przyszłego zbiornika, rekultywowane b ędą w kierunku rekreacyjnym (np.: pla że), zadrzewieniowym i le śnym. Tereny zaplecza odkrywki poddane zostan ą specjalnemu kierunkowi rekultywacji w zale żno ści od przyszłych potrzeb. Na obszarach le śnych, osłabionych wskutek działalno ści kopalni odkrywkowych, Lasy Pa ństwowe prowadz ą działania zabezpieczaj ące przed ich degradacj ą. Urozmaicenie składu gatunkowego lasów (wprowadzenie wi ększego udziału d ębu, buka i jodły) oraz zwi ększenie powierzchni zalesionej wpłynie na popraw ę ekologicznych oraz gospodarczych (produktywno ść ) funkcji lasu. Las stabilizuje bowiem obieg wody i skład atmosfery, zabezpiecza przed erozj ą gleb, a tak że wpływa korzystnie na warunki życia i zdrowia.

Na rysunkach projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Szczerców naniesiono nast ępuj ące informacje graficzne odnosz ące si ę do oddziaływania odkrywkowej eksploatacji w ęgla brunatnego:

- zasi ęg leja depresji ZG KWB „Bełchatów” (ograniczony izolini ą depresji 1m) według stanu na dzie ń 31.12.2012r.; - izolinie depresji zwierciadła wody; - izolinie osiadania i odkształce ń powierzchni terenu; - prognozowane izolinie przyspiesze ń drga ń powierzchniowych.

Wa żnym aspektem oddziaływania odkrywki jest ocena potencjalnego zagro żenia sejsmicznego na obiekty powierzchniowe. Oceny takiej dokonano w dokumentacji "Ocena i prognoza zjawisk sejsmicznych w rejonie KWB Bełchatów” sporz ądzonej w 2001 r. przez Główny Instytut Górnictwa w Katowicach. Podstawow ą skal ą wykorzystywan ą do oceny skutków drga ń w rejonie Bełchatowa jest skala MSK-64. Skala ta przypisuje poszczególnym stopniom intensywno ści drga ń okre ślone skutki w zabudowie, środowisku geologicznym oraz na ludzi.

TABELA 18. Zestawienie oddziaływania drga ń w poszczególnych stopniach intensywno ści według skali MSK-64. Oddziaływanie drga ń na: Stopnie ludzi i ich bezpo średnie intensywno ści obiekty budowlane przyrod ę otoczenie 1 2 3 4

I. niezauwa żalne Intensywno ść drga ń le ży poni żej (przyspieszenie granicy odczuwalno ści przez Brak oddziaływa ń Brak oddziaływa ń drga ń 5-12 mm/s2) człowieka Drgania odczuwaj ą tylko bardzo II. bardzo słabe wra żliwe osoby wewn ątrz (przyspieszenie budynków, szczególnie na Brak oddziaływa ń Brak oddziaływa ń drga ń 12-25 mm/s 2) wy ższych pi ętrach, znajduj ące si ę w spoczynku Drgania odczuwaj ą tylko niektórzy ludzie przebywaj ący wewn ątrz III. słabe budynków, na zewn ątrz tylko w szczególnych okoliczno ściach. (przyspieszenie Brak oddziaływa ń Brak oddziaływa ń 2 Uwa żny obserwator mo że drga ń 25-50 mm/s ) zauwa żyć lekkie drgania wisz ących przedmiotów, nieco silniejsze na wy ższych pi ętrach.

IV. mierne (w Drgania s ą odczuwane przez wi ększo ści wi ększo ść osób przebywaj ących obserwowalne) wewn ątrz budynków i przez nieliczne osoby znajduj ące si ę na Brak oddziaływa ń Brak oddziaływa ń (przyspieszenie zewn ątrz budynków. Wstrz ąs drga ń 50-120 2 mo że by ć odczuwalny w stoj ących mm/s ) samochodach

69 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

1 2 3 4 Wstrz ąs jest odczuwalny przez większo ść osób wewn ątrz budynków i wiele na zewn ątrz. Mo żliwe są lekkie uszkodzenia V. do ść silne Wielu śpi ących si ę budzi. Całe konstrukcyjne (drobne rysy w W sporadycznych przypadkach budynki lekko dr żą . Wolno (przyspieszenie tynkach, odpadanie jego małych mo że si ę zmieni ć wydajno ść wisz ące przedmioty wyra źnie si ę drga ń 120-250 kawałków), ale tylko w najmniej źródeł wody. 2 wahaj ą, a mniej stabilne mm/s ) odpornych budynkach. przedmioty mog ą si ę przesuwa ć. Otwarte okna i drzwi mog ą si ę zamyka ć i otwiera ć. W nielicznych obiektach o średniej odporno ści i w wielu Wstrz ąs jest odczuwalny wyra źnie najsłabszej odporno ści mog ą przez wi ększo ść osób wewn ątrz i W nielicznych przypadkach mog ą zaistnie ć lekkie uszkodzenia, a VI. silne (lekkie na zewn ątrz budynków. Osoby wyst ępowa ć szczeliny w w grupie obiektów o najsłabszej uszkodzenia) przestraszone mog ą wybiega ć na wilgotnym gruncie a w terenach odporno ści ponadto nieliczne zewn ątrz budynków. W pewnych górskich mo żliwe s ą osuwiska. (przyspieszenie uszkodzenia w stopniu średnim przypadkach mog ą tłuc si ę Obserwowane s ą zmiany drga ń 250-500 (niewielkie p ękni ęcia murów, 2 naczynia, ksi ąż ki spada ć z półek. wydajno ści źródeł i poziomu mm/s ) odpadanie płatów zaprawy, Równie ż obserwuje si ę wody w strumieniach. spadanie dachówek, przesuni ęcia mebli. zarysowanie kominów dymowych). Wody w zbiornikach tworz ą fale W wielu najbardziej odpornych powoduj ą zm ącenie szlamu , budynkach mog ą zaistnie ć Wi ększo ść osób jest źródła mog ą zmieni ć poziom lekkie uszkodzenia, a w przestraszona i wybiega na wody oraz swoj ą wydajno ść . W VII. bardzo silne budynkach o średniej zewn ątrz budynków. Drgania s ą pojedynczych przypadkach (szkody w odporno ści średnie zauwa żalne przez osoby jad ące odnawiaj ą si ę źródła wyschni ęte budynkach) uszkodzenia. Najmniej odporne samochodami. Mog ą powstawa ć a czynne zanikaj ą. Obserwowane budowle mog ą ulec licznym (przyspieszenie znaczne szkody wewn ątrz są nieliczne przypadki osuni ęć du żym oraz w pojedynczych drga ń 500-1000 mieszka ń w skutek gwałtownego stromych zboczy, brzegów rzek, 2 przypadkach uszkodzeniom mm/s ) przesuwania si ę lub rozbijania nasypów dróg, p ękni ęcia jezdni typu zniszcze ń lokalnych (du że ci ęż kich przedmiotów. drogowych. Mog ą mie ć miejsce pękni ęcia murów, zawalanie si ę naruszenia szczelno ści cz ęś ci budynku). ruroci ągów.

Wykonane badania wskazuj ą, że poza granic ą odkrywki Szczerców i odkrywki Bełchatów mog ą wyst ąpi ć drgania co najwy żej VI stopnia intensywno ści w skali MSK-64. Oznacza to, że budynki średniej trwało ści nie powinny ulega ć uszkodzeniom elementów konstrukcyjnych. Co najwy żej mog ą zaistnie ć kosmetyczne uszkodzenia elementów wyko ńczeniowych lub drobne rysy w tynkach. Odkrywkowej eksploatacja w ęgla brunatnego zalicza si ę do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, jednak zarówno obecne rozpoznanie, jak i bie żą ca kontrola oddziaływania pozwala na minimalizowanie negatywnego oddziaływania na środowisko. Perspektywiczna rekultywacja po zako ńczeniu eksploatacji, planowana do realizacji w kierunku rekreacyjnym, wodnym i le śnym b ędzie stanowi ć cz ęś ciow ą kompensacj ę środowiskow ą i pozwoli na podniesienie standardów środowiska w południowym rejonie gminy Szczerców.

5.3. Szczegółowa ocena potencjalnego wpływu realizacji ustale ń projektu na środowisko dla wybranych terenów – WS,ZL

Teren oznaczony na rysunku studium symbolem WS,ZL – tereny o dominuj ącej funkcji wód powierzchniowych oraz lasów. wschodniej cz ęś ci gminy Szczerców, na granicy z gminami Kluki i Zelów budowa zbiornika retencyjnego „Zbyszek” na rzece Pilsi o powierzchni 120 ha. W Aneksie do Wojewódzkiego Programu Małej Retencji dla Województwa Łódzkiego z 2010 roku inwestycj ę uznano jako w ątpliw ą ze wzgl ędu na uwarunkowania ekonomiczne i środowiskowe:

70 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

- realizacja obiektu na terenach le śnych nale żą cych do Skarbu Pa ństwa spowoduje wielomilionowe koszty z tytułu wył ączenia gruntów z produkcji le śnej; - przewidywana reaktywacja zbiorników wodnych w rejonie wsi Lubiec b ędzie całkowicie wystarczaj ąca dla zaspokojenia potrzeb retencyjnych w tym rejonie województwa; - lokalizacja obiektu w bezpo średnim s ąsiedztwie prognozowanego maksymalnego leja depresji odkrywki „Bełchatów” i „Szczerców” stawia pod znakiem zapytania mo żliwo ści retencyjne rzeki Pilsi; - lokalizacja zbiornika nie znajduje akceptacji lokalnych władz samorz ądowych oraz Nadle śnictwa Bełchatów, nie widz ących potrzeby jej realizacji. Wobec powy ższego, niniejsze studium stwarza mo żliwo ść budowy zbiornika retencyjnego „Zbyszek” w ramach terenu oznaczonego na rysunku studium symbolem 33.1WS,ZL, zastrzegaj ąc jednak równorz ędn ą mo żliwo ść funkcjonowania terenu jako gruntów rolnych i le śnych, w przypadku rezygnacji z budowy zbiornika. W przypadku budowy zbiornika nale ży wzi ąć pod uwag ę zmian ę stosunków wodnych terenów w rejonie lokalizacji, dalsze obni żenie poziomu zwierciadła wód gruntowych na terenach zasilaj ących zbiornik. Pozytywne skutki funkcjonowania zbiornika obejmowałyby zarówno ochron ę przed powodzi ą i zjawiskami podtopie ń, jak i ochron ę przed susz ą. Lokalizacj ę zbiornika b ędzie musiało poprzedzi ć post ępowanie z zakresu strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, w ramach której okre ślone zostanie potencjalne szczegółowe oddziaływania na środowisko – zarówno pozytywne jak i negatywne. Rozpatruj ąc jednak uwarunkowania terenu na obecnym etapie, stwierdza si ę, że potencjalna budowa zbiornika nie b ędzie znacz ąco oddziaływa ć na środowisko. W przypadku braku realizacji zbiornika mo żliwe jest, na podstawie zapisów projektu studium, pozostawienie gruntów w dotychczasowym u żytkowaniu (tereny rolne i le śne) oraz mo żliwo ść zalesienia gruntów rolnych, pełni ących znikom ą rol ę w rolniczej przestrzeni produkcyjnej. W zwi ązku ze znikomym prawdopodobie ństwiem realizacji zbiornika oraz w nawi ązaniu do mo żliwych alternatywnych sposobów zagospodarowania terenu, potencjalne oddziaływanie na środowisko terenu 33.1WS,ZL nale ży oceni ć jako nie znacz ąco oddziaływuj ące na środowisko.

5.4. Szczegółowa ocena potencjalnego wpływu realizacji ustale ń projektu na środowisko dla wybranych terenów – Ew

Teren oznaczony na rysunku studium symbolem Ew – teren elektrowni wiatrowej. W obr ębie geodezyjnym Janówka funkcjonuje obecnie jedna siłownia wiatrowa, zlokalizowana na podstawie decyzji o warunkach zabudowy. Ocena wpływu na środowisko dotyczy zatem potencjalnego oddziaływania w trakcie eksploatacji oraz po jej zako ńczeniu i nie jest ocen ą progow ą, t.j. nie dotyczy mo żliwo ści lokalizacji nowych masztów.

Generalnie, okre ślenie oddziaływania na środowisko elektrowni wiatrowych nale ży rozpatrywa ć w odniesieniu do etapu budowy, eksploatacji oraz likwidacji. Oddziaływanie na etapie budowy, ze wzgl ędu na obecne funkcjonowanie elektrowni, pomini ęto. Na etapie eksploatacji nale ży przewidzie ć nast ępuj ące oddziaływanie na środowisko inwestycji:

- mo żliwe lokalne ograniczenia infiltracji wód opadowych do gruntu w miejscach posadowienia elektrowni – oddziaływanie o nieznacznym nasileniu i praktycznie bez wpływu na funkcjonowanie środowiska wodno-gruntowego (infiltracja nast ąpi w s ąsiedztwie miejsca posadowienia elektrowni); - lokalne osłabienie siły wiatru w strefie usytuowania śmigieł oraz lokalny spadek nat ęż enia bezpo średniego promieniowania słonecznego docierajacego do powierzchni ziemi – ze wzgl ędu na charakter obszaru i ekosystemu oddziaływanie o nieistotnym wpływie; - hałas emitowany z elektrowni wiatrowych – emisja hałasu podczas funkcjonowania elektrowni uzale żniona jest od mocy urz ądze ń, ilo ści elektrowni tworz ących farmy, pory dnia i pory roku, ukształtowania terenu oraz

71 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

jego zagospodarowania. Uci ąż liwo ść hałasu rozpatrywa ć nale ży przede wszystkim w kontek ście uci ąż liwo ści dla ludzi w ramach terenów osadniczych. W rozpatrywanym przypadku, ze wzgl ędu na znaczne odległo ści planowanych inwestycji od terenów osadniczych, nie przewiduje si ę wyst ąpienia uci ąż liwo ści zwiazanych z hałasem o warto ściach przekraczaj ących progowe warto ści hałasu, okre ślone w przepisach odr ębnych. Na dalszych etapach inwestycyjnych, przy uwzgl ędnieniu dokładnych lokalizacji elektrowni, ich liczby oraz parametrów technicznych, zaleca si ę dodatkowe szczegółowe oddziaływanie akustyczne na tereny osadniczne poło żone najbli żej terenów lokalizacji elektrowni wiatrowych; - wytwarzanie odpadów w wyniku prowadzonych prac konserwacyjnych – przy zało żeniu prawidłowego post ępowania z wytworzonymi odpadami (zgodnie z przepisami odr ębnymi), nie przewiduje si ę wyst ąpienia negatywnego oddziaływania na środowisko w tym zakresie; - dyskomfort w zwi ązku z efektem rzucanego cienia przez konstrukcje elektrowni i pracuj ące śmigła – ze wzgl ędu na znaczne odległo ści od terenów osadniczych oddziaływanie nie powinno by ć znacz ące dla ludzi; - znacz ące zmiany w krajobrazie – oddziaływanie te polega, w szczególno ści w przypadku lokalizacji zespołów elektrowni, na funkcjonowaniu zdecydowanych dominant w krajobrazie, stanowi ących kontrast z ukształtowaniem terenu oraz formami jego zagospodarowania, bardziej zaznaczaj ącymi si ę w odbiorze w wyniku ruchu śmigieł, okresowych emisji refleksów świetlnych oraz okresowym rzucaniu cienia. W przypadku rozpatrywanej inwestycji, wpływ na krajobraz jest ograniczony; - potencjalne oddziaływanie na ptaki oraz nietoperze – mo żliwe oddziaływanie elektrowni wiatrowych na ptaki oraz, uzale żnione od lokalnych uwarunkowa ń, polega na gini ęciu lub uszkodzeniu ciał zwierz ąt w wyniku kolizji z turbinami (najcz ęś ciej na terenach rozpoznanych jako żerowiska, a tak że w warunkach złej widoczno ści – noc ą lub przy złych warunkach pogodowych) lub/oraz na zmianach rozmieszczenia i zachowania zwierz ąt spowodowanych istnieniem elektrowni. W wypadku ptaków, w oparciu o dost ępn ą literatur ę mo żna stwierdzi ć, że problem negatywnego oddziaływania pracuj ących elektrowni jest powa żniejszy w przypadku ptaków przelotnych, wykorzystuj ących okre ślone trasy migracyjne, ni ż w przypadku ptaków l ęgowych. Z tego te ż wzgl ędu niezb ędne jest okre ślenie, czy dla istniej ących warunków lokalnych istnieje du że ryzyko wyst ępywania istotnego oddziaływania na ptaki oraz nietoperze. Na etapie zako ńczenia eksploatacji nale ży przewidzie ć nast ępuj ące oddziaływanie na środowisko inwestycji:

- w przypadku całkowitej likwidacji elektrowni :

a) przywrócenie krajobrazu do stanu wyj ściowego (o ile w czasie funkcjonowania elektrowni nie wyst ąpiły znacz ące zmiany w otoczeniu) – oddziaływanie pozytywne ze wzgl ędu na eliminacj ę z krajobrazu znacz ących dominant, jakimi s ą elektrownie wiatrowe; b) eliminacja emisji hałasu oraz potencjalnego oddziaływania na ptaki i nietoperze – oddziaływanie pozytywne ze wzgl ędu na ustanie źródła uci ąż liwo ści; c) powstanie odpadów w wyniku rozbiórki konskrukcji oraz całkowitej lub cz ęś ciowej rozbiórki fundamentów – przy zało żeniu prawidłowego post ępowania z wytworzonymi odpadami (zgodnie z przepisami odr ębnymi), nie przewiduje si ę wyst ąpienia negatywnego oddziaływania na środowisko w tym zakresie; d) wyst ąpienie konieczno ści przeprowadzenia rekultywacji w kierunku rolnym miejsc posadowienia elektrowni; e) zmniejszenie produkcji energii elektrycznej – ze wzgl ędu na charakter produkowanej energii oddziaływanie nale ży zaliczy ć do potencjalnie niekorzystnych, ze wzgl ędu na zmniejszenie ilo ści energii elektrycznej uzyskiwanych z metod niekonwencjonalnych, w ogólnym bilansie energetycznym;

- w przypadku wymiany konstrukcji – oddziaływania podobne jak dla etapu budowy, z pomini ęciem oddziaływa ń wynikaj ących z realizacji fundamentów i innych prac ziemnych.

72 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Ocena oddziaływania elektrowni wiatrowej w zakresie emisji hałasu 10 . Turbina wiatrowa jest źródłem hałasu mechanicznego, emitowanego przez przekładni ę i generator oraz szumu aerodynamicznego, emitowanego przez obracaj ące si ę łopaty wirnika, którego nat ęż enie jest uzale żnione od „pr ędko ści ko ńcówek” łopat. Dzi ęki zaawansowanym technologiom izolacji gondoli, hałas mechaniczny został w stosowanych obecnie modelach turbin ograniczony do poziomu poni żej szumu aerodynamicznego. Poziom emitowanego hałasu mechanicznego nie wzrasta wraz ze wzrostem wielko ści turbiny w takim tempie, jak obserwuje si ę to w przypadku szumu aerodynamicznego. W zwi ązku z tym, że źródłem szumu aerodynamicznego jest przepływaj ące przez łopaty wirnika powietrze, hałas ten jest nieunikniony i dominuje w bezpo średnim s ąsiedztwie farmy wiatrowej . Pomimo zmian konstrukcyjnych, maj ących na celu obni żenie nat ęż enia szumu aerodynamicznego poprzez obni żenie „pr ędko ści ko ńcówek” śmigła (najlepiej tak, by nie przekraczała ona 65 m/s 1) czy te ż wprowadzenie regulacji ustawienia k ąta łopat, hałas aerodynamiczny został w znacznym stopniu ograniczony, ale nie udało si ę go wyeliminowa ć całkowicie. Nat ęż enie emitowanego przez farm ę hałasu uzale żnione jest od wielu czynników, przede wszystkim od sposobu rozmieszczenia turbin w obr ębie farmy oraz ich modelu, ukształtowania terenu, pr ędko ści i kierunku wiatru oraz rozchodzenia si ę fal d źwi ękowych w powietrzu. Przykładowo, wraz ze wzrostem prędko ści wiatru wzrasta poziom szumu aerodynamicznego emitowanego przez turbin ę. Jednocze śnie jednak wzrasta nat ęż enie szumu wiatru, który w du żym stopniu maskuje d źwi ęki emitowane przez turbin ę. To, w jaki sposób s ą odbierane d źwi ęki emitowane przez turbiny (czy b ędą one dla nas uci ąż liwe czy nie), w głównej mierze uzale żnione b ędzie od poziomu tzw. hałasu tła oraz od odległo ści od farmy. Je żeli nat ęż enie d źwi ęków tła jest zbli żone do poziomu hałasu emitowanego przez pracuj ącą turbin ę, d źwi ęki emitowane przez znajduj ącą si ę w sąsiedztwie farm ę wiatrow ą b ędą wła ściwie „nierozró żnialne” od otoczenia . Kluczowym narz ędziem zabezpieczania przed uci ąż liwo ści ą ze strony hałasu generowanego przez elektrownie wiatrowe, jest utrzymanie odpowiedniej odległo ści tych instalacji od terenów zabudowy mieszkaniowej. Odległo ść ta powinna wynika ć z przeprowadzonych przez ekspertów analiz, które pozwol ą ustali ć granice terenu, na którym nie będą przekroczone wła ściwe standardy akustyczne, okre ślone w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku [Dz. U. Nr 120, poz. 826], zmienionego Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 pa ździernika 2012 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r. nr 0, poz. 1109). Najistotniejsz ą norm ą jest wysoko ść hałasu dopuszczalna na terenie zabudowy mieszkaniowej w porze nocnej, która wynosi 45 dB m.in. dla zabudowy zagrodowej oraz 40 dB m.in. dla zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Dla zapewnienia bezpiecze ństwa dla życia i zdrowia ludzi, w studium wyznaczono stref ę oddziaływania akustycznego elektrowni wiatrowej w Janówce, okre ślonej jako obszar na granicy którego oddziaływanie akustyczne będące skutkiem działania elektrowni wiatrowej przy maksymalnej mocy wirnika, nie stanowi przekroczenia norm hałasu, ustalonych na podstawie ustawy prawo ochrony środowiska wraz z przepisami wykonawczymi. Stref ę t ą, w wyniku terenowych analiz uwarunkowa ń lokalnych, wyznaczono w promieniu 600m od miejsca posadowienia masztu elektrowni.

Ocena oddziaływania elektrowni wiatrowej w zakresie emisji pól elektromagnetycznych 11 . Źródła pola elektromagnetycznego, wyst ępuj ącego w środowisku, mo żna podzieli ć na dwa rodzaje: naturalne i sztuczne. Do naturalnych źródeł pola elektromagnetycznego nale żą : naturalne promieniowanie Ziemi, Sło ńca i

10 Ocena opracowana na podstawie danych o obiekcie oraz informacji ogólnych zamieszczonych na witrynie internetowej www.oddzialywaniawiatrakow.pl 11 Ocena opracowana na podstawie danych o obiekcie oraz informacji ogólnych zamieszczonych na witrynie internetowej www.oddzialywaniawiatrakow.pl

73 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW jonosfery. Ze wszystkich pól naturalnych najlepiej znane jest pole geomagnetyczne. Nat ęż enie tego pola wynosi od 16 do 56 A/m. nad powierzchni ą Ziemi wyst ępuje równie ż naturalne pole elektryczne o nat ęż eniu około 120 V/m przy normalnej pogodzie. Powszechne s ą sztuczne źródła pola elektromagnetycznego o cz ęstotliwo ści 50Hz, głównie urz ądzenia elektryczne. Dopuszczalne warto ści parametrów fizycznych pól elektromagnetycznych zostały okre ślone w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U. nr 192, poz. 1883). Dla terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą, dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, dla zakresu cz ęstotliwo ści jakie wytwarza generator elektrowni wiatrowej, wynosi 1000 V/m dla pola elektrycznego i 60 A/m dla pola magnetycznego. Ze wzgl ędu na lokalizacj ę turbiny wiatrowej na wysoko ści kilkudziesi ęciu metrów nad poziomem gruntu poziom pola elektromagnetycznego generowanego przez elementy elektrowni, w poziomie terenu (na wysoko ści 1,8 m) jest w praktyce pomijalny. Urz ądzenia generuj ące fale elektromagnetyczne (zarówno generator jak i transformator) znajd ą si ę wewn ątrz gondoli i s ą zamkni ęte w przestrzeni otoczonej metalowym przewodnikiem o wła ściwo ściach ekranuj ących, co w konsekwencji powoduje, że efektywny wpływ elektrowni wiatrowej na kształt klimatu elektromagnetycznego środowiska b ędzie równy zero. Pole generowane przez generator b ędzie polem o cz ęstotliwo ści 100Hz, natomiast pole generowane przez transformator – polem o cz ęstotliwo ści 50Hz. Wypadkowe nat ęż enie pola elektrycznego na wysoko ści 1,8 m n.p.t. wyniesie ok. 9 V/m, tj. znacznie poni żej warto ści wyst ępuj ącej naturalnie. Wypadkowe pole magnetyczne wyniesie w tym miejscu ok. 4,5 A/m, a wi ęc równie ż mniej ni ż naturalne pole naturalne. Bior ąc pod uwag ę, że promieniowanie elektromagnetyczne generowane przez turbiny wiatrowe, mierzone na poziomie 1,8 m nad gruntem nie przekracza warto ści pól elektroenergetycznych wyst ępuj ących w naturze, nie ma podstaw do stwierdzenie i ż elektrownie wiatrowe mog ą powodowa ć jakiekolwiek oddziaływania na zdrowie ludzi przebywaj ących w ich okolicy.

Ocena oddziaływania elektrowni wiatrowej w zakresie emisji infrad źwi ęków 12 . Elektrownie wiatrowe, ze wzgl ędu na specyfik ę funkcjonowania zwi ązanego z przemian ą energii wiatru na energie elektryczn ą, s ą źródłem hałasu infrad źwi ękowego. Hałasem infrad źwi ękowym przyj ęto nazywa ć hałas, w którego widmie wyst ępuj ą składowe o cz ęstotliwo ściach infrad źwi ękowych od 2 do 20 Hz i o niskich cz ęstotliwo ściach słyszalnych. Obecnie w literaturze coraz powszechniej używa si ę poj ęcia hałas niskocz ęstotliwo ściowy, które obejmuje zakres cz ęstotliwo ści od około 10 Hz do 250 Hz. Poziom infrad źwi ęków, których źródłem jest farma wiatrowa jest zwykle ni ższy od tzw. tła, czyli poziomu infrad źwi ęków, których naturalnym źródłem jest wiatr czy fale morskie.

Bior ąc pod uwagę powy ższe nale ży przyj ąć , że istniej ąca elektrownia wiatrowa nie oddziaływuje w sposób znacz ący i negatywny na mieszka ńców zabudowa ń oddalonych od elektrowni o co najmniej 500 m.

Ocena oddziaływania elektrowni wiatrowej w zakresie efektów optycznych 13 . Obracaj ące si ę łopaty wirnika turbiny wiatrowej rzucaj ą na otaczaj ące je tereny cie ń, powoduj ąc tzw. efekt migotania, z którym mamy do czynienia głównie w krótkich okresach dnia, w godzinach porannych i popołudniowych, gdy nisko poło żone na niebie sło ńce świeci zza turbiny, a cienie rzucane przez łopaty wirnika s ą mocno wydłu żone. Jest on szczególnie zauwa żalny w okresie zimowym, kiedy to k ąt padania promieni słonecznych jest stosunkowo mały.

12 Ocena opracowana na podstawie danych o obiekcie oraz informacji ogólnych zamieszczonych na witrynie internetowej www.oddzialywaniawiatrakow.pl 13 Ocena opracowana na podstawie danych o obiekcie oraz informacji ogólnych zamieszczonych na witrynie internetowej www.oddzialywaniawiatrakow.pl

74 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

Intensywno ść zjawiska migotania cienia, a tym samym jego odbiór przez człowieka, uzale żnione jest od: wysoko ści wie ży i średnicy wirnika, odległo ści od farmy wiatrowej (zakłada si ę że efekt migotania nie jest w ogóle zauwa żalny przy odległo ści na poziomie 10-krotnej długo ści łopaty wirnika), pory roku, zachmurzenia, obecności zadrzewie ń pomi ędzy punktem wyj ścia a elektrowni ą wiatrow ą, orientacji okien w budynkach znajduj ących si ę w strefie migotania cieni, o świetlenia w pomieszczeniu. Symulacje efektu migotania s ą sporz ądzane, pomimo braku przepisów prawnych reguluj ących kwestie zwi ązane z migotaniem cieni, przez inwestorów na etapie na którym znane s ą ju ż dokładne lokalizacje poszczególnych elektrowni oraz ich parametry techniczne. Badania naukowe dowodz ą, że migotnie o cz ęstotliwo ści powy żej 2,5 Hz, zwane efektem stroboskopowym, mo że by ć dla człowieka uci ąż liwe. Maksymalne cz ęstotliwo ści migotania obecnie budowanych turbin wiatrowych nie przekraczaj ą 1 Hz, czyli znajduj ą si ę du żo poni żej progowej warto ści 2,5 Hz i nie powinny by ć odbierane jako szkodliwe. Aby efekt migotania cieni wywoływany przez turbiny wiatrowe mógł osi ągn ąć cz ęstotliwo ść efektu stroboskopowego (czyli przekroczy ć 2,5 Hz), rotor wirnika musiałby wykonywa ć 50 obrotów na minut ę, podczas gdy obecnie budowane elektrownie wiatrowe obracaj ą si ę z pr ędko ści ą maksymaln ą 20 obrotów na minut ę, zazwyczaj wykonuj ąc około 12-20 obrotów. W wyniku analiz z funkcjonowania obiektu stwierdzono, że na wpływ zacienienia na terenach zainwestowanych wsi jest znikomy. Jedynie w rejonach poło żonych na zewn ątrz zwartej zabudowy przewiduje si ę wpływ zacienienia na poziomie od zera do kilkunastu godzin w roku. Bior ąc pod uwag ę powy ższe stwierdza si ę, że ryzyko wyst ąpienia znacz ącego negatywnego oddziaływania farmy wiatrowej w zakresie efektów optycznych nale ży oceni ć jako niewielkie, mo żliwe do szczegółowego okre ślenia na dalszych etapach realizacji inwestycji.

Ocena skumulowanego oddziaływania elektrowni wiatrowej z innymi elektrowniami wiatrowymi 14 . W przypadku istniej ącej elektrowni wiatrowej w Janówku nie wyst ąpi skumulowane oddziaływanie z innymi elektrowniami wiatrowymi ze wzgl ędu na zakaz lokalizacji nowych turbin wiatrowych na terenie gminy Szczerców, ustanowionym w projekcie studium, a tak że znaczn ą odległo ść od najbliszych elektrowni wiatrowych poza granicami gminy.

Na potrzeby lokalizacji elektrowni wiatrowej nie sporz ądzono żadnych dokumentów potwierdzaj ących bezkonfliktowo ść przedsi ęwzi ęcia, jednak obecna eksploatacja nie wskazuje na przekroczenia norm środowiska poza terenem wskazanym jako strefa oddziaływania akustycznego. W zwi ązku z powy ższym nale ży stwierdzi ć, że funkcjonowanie terenu 10.1Ew nie wpływa znacz ąco na stan środowiska.

5.5. Podsumowanie

W powy ższych podrozdziałach szczegółowo i sumarycznie poddano ocenie oddziaływania na środowisko ustalenia projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Szczerców. Podsumowuj ąc wykonane oceny, nie przewiduje si ę powstawania znacz ących negatywnych oddziaływa ń na środowisko, a wszystkie oddziaływania i przekształcenia b ędą miały charakter zmian niezb ędnych w procesie rozwoju przestrzennego gminy Szczerców.

14 Ocena opracowana na podstawie danych o obiekcie oraz informacji ogólnych zamieszczonych na witrynie internetowej www.oddzialywaniawiatrakow.pl

75 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

6. CHARAKTERYSTYKA ROZWI ĄZA Ń MAJ ĄCYCH NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZ Ą NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWA Ń NA ŚRODOWISKO, MOG ĄCYCH BY Ć REZULTATEM REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU

W projekcie studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Szczerców zaproponowano szereg rozwi ąza ń maj ących na celu zapobieganie lub ograniczanie negatywnych oddziaływa ń na środowisko. W celu obni żenia negatywnego wpływu emisji zanieczyszcze ń do powietrza nale ży:

- stosowa ć ekologiczne paliwa do celów grzewczych (energia elektryczna, gaz, oleje opałowe itp.), - wprowadzi ć alternatywne, ekologiczne systemy wytwarzania ciepła i energii (kolektory słoneczne, pompy ciepła, kotłownie na biomas ę: zr ębki wierzby energetycznej itd.), - poprawi ć stan techniczny dróg, w celu zmniejszenia emisji spalin, - prowadzi ć akcj ę edukacyjn ą i informacyjn ą dla mieszka ńców gminy o aktualnych, korzystnych dla środowiska systemach spalania paliw, - egzekwowa ć utrzymywanie czysto ści dróg przez rolników i firmy nawo żą ce na ich nawierzchni ę błoto oraz inne zanieczyszczenia powoduj ące po wysuszeniu intensywne pylenie, - tworzy ć naturalne bariery izolacyjne (bufory zanieczyszczeń) wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych, promowa ć i zwi ększa ć atrakcyjno ść zbiorowych i proekologicznych środków transportu. Aby ograniczy ć negatywny wpływ na wody powierzchniowe nale ży:

- uregulowa ć gospodark ę ściekow ą tego obszaru poprzez modernizacj ę i rozwój systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, - koryta rzek i ich brzegi zachowa ć bez zmian, za ś w przypadku koniecznej regulacji brzegów stosowa ć materiały i formy obudowy zharmonizowane z otoczeniem, - zachowa ć w pełni ci ągi zieleni ł ęgowej wzdłu ż brzegów rzek, - modernizowa ć obiekty i urz ądzenia zaopatrzenia w wod ę, - prowadzi ć edukacj ę ekologiczn ą w zakresie oszcz ędzania wody, - stosowa ć kodeks dobrych praktyk rolniczych i planów nawozowych, - ograniczy ć rolnicze u żytkowanie gruntów poło żonych w bezpo średnim s ąsiedztwie cieków wodnych, - kontrolowa ć post ępowania z nawozami naturalnymi (gnojowica, obornik), - likwidowa ć nielegalne zrzutów ścieków komunalnych do wód lub ziemi, - promowa ć wykorzystania dost ępnych zasobów czystych wód powierzchniowych do u żytkowania w procesach nie wymagaj ących wód podziemnych (np. hydrotransport, prace porz ądkowe, podlewanie zieleni). Ponadto nale ży prowadzi ć wła ściw ą eksploatacj ę, modernizacj ę, konserwacj ę a tak że odbudow ę systemu urz ądze ń melioracji wodnych na obszarze gminy. W celu ochrony przed degradacj ą gleb nale ży:

- stosowa ć kompleksow ą gospodark ę zwi ązan ą z oczyszczaniem ścieków bytowych i przechowywaniem nawozów naturalnych, - promowa ć i stosowa ć nowoczesne, bezpieczne dla środowiska technologie rolnicze, - użytkowa ć gleby w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej, - ogranicza ć przeznaczania ich na cele nierolnicze lub niele śne, - zachowa ć torfowiska i oczka wodne jako naturalne zbiorniki wodne, - przeciwdziała ć degradacji chemicznej gleb poprzez ochron ę powietrza i wód powierzchniowych,

76 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

- racjonalnie stosowa ć wapno, nawozy sztuczne i środki ochrony ro ślin na terenach rolnych i le śnych, - wyst ępowa ć do Starosty o nakazywanie rekultywacji terenów zdegradowanych przez jego u żytkowników. Zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu dla mieszka ńców gminy powinno si ę odbywa ć poprzez:

- utrzymanie aktualnego poziomu hałasu w obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna, - wyeliminowanie z u żytkowania środków transportu, maszyn i urz ądze ń, z których emisja hałasu nie odpowiada przyj ętym standardom, - wprowadzenie koniecznych zmian w in żynierii ruchu drogowego, - poprawienie organizacji ruchu ułatwiaj ącą płynno ść jazdy, - popraw ę stanu nawierzchni ulic, - rozbudow ę ście żek rowerowych, - budow ę ekranów akustycznych, - zwi ększenie ilo ści izolacyjnych pasów zieleni, - wła ściwe kształtowanie linii zabudowy i brył powstaj ących budynków w celu zminimalizowania wpływu hałasu drogowego. Ograniczenie wpływu promieniowania elektromagnetycznego na mieszka ńców gminy mo żna osi ągn ąć poprzez:

- ograniczenie mo żliwo ści lokalizacji obiektów potencjalnie uci ąż liwych, np. nadajników telefonii komórkowej, - wykorzystywanie w projektowaniu linii nowych technologii materiałowych i rozwi ąza ń projektowych, - wykluczanie w planach zagospodarowania przestrzennego mo żliwo ści zabudowy pod trasami linii przesyłowych i w pobli żu stacji transformatorowych, - ustanawianie obszarów ograniczonego u żytkowania na terenach, gdzie odpowiednie analizy wykazuj ą znaczne przekroczenie dopuszczalnego poziomu promieniowania. Na terenie gminy Szczerców zostały okre ślone obszary szczególnego zagro żenia powodzi ą, dla których obowi ązuj ą wymogi ustawy prawo wodne.

7. ANALIZA STANU ŚRODOWISKA NA OBSZARACH OBJ ĘTYCH PRZEWIDYWANYM ZNACZ ĄCYM ODDZIAŁYWANIEM

Nie przewiduje si ę znacz ącego oddziaływania na środowisko realizacji zapisów projektowanego dokumentu, w tym znacz ącego oddziaływania na obszary Natura 2000, w szczególno ści spójno ść oraz integralno ść tych obszarów. W zwi ązku z tym analiza stanu środowiska przeprowadzona w pierwszej cz ęś ci prognozy wydaje si ę wystarczaj ąca.

8. ROZWI ĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWI ĄZA Ń ZAWARTYCH W PROJEKCIE STUDIUM

W rozdziale tym przedstawiono rozwi ązania alternatywne do rozwi ąza ń zawartych w projekcie studium, bior ąc pod uwag ę cele i geograficzny zasi ęg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000, integralno ść tych obszarów oraz spójno ść sieci obszarów Natura 2000, wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadz ącej do tego wyboru albo wyja śnieniem braku rozwi ąza ń alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudno ści wynikaj ących z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy. Prognoza oddziaływania na środowisko była sporz ądzana równolegle do projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania gminy Szczerców. Na etapie sporządzania projektu studium rozpatrywano ró żne warianty przeznaczenia i zagospodarowania terenów obj ętych opracowaniem. Ocen ę ró żnych wariantów poprzedziła analiza warunków fizjograficznych, walorów przyrodniczych oraz stanu sanitarnego środowiska.

77 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

W trakcie opracowania projektu studium rozpatrywano kilka wariantów zagospodarowania przestrzennego. Jednym z kryteriów wyboru najlepszych rozwi ąza ń były uwarunkowania przyrodnicze gminy Szczerców. Podczas opracowywania projektu studium kierowano si ę nast ępuj ącymi zasadami:

- odrzuceniu podlegały wnioski mieszka ńców o przeznaczenie pod zabudow ę gruntów poza zwartymi układami zabudowy miejscowo ści, w miejscach niekorzystnych pod wzgl ędem fizjograficznym i cennych przyrodniczo, a tak że zagro żonych zalewami powodziowymi, - przyj ęto zasad ę koncentrowania zabudowy wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych, przy jednoczesnym maksymalnym ograniczeniu rozpraszania zabudowy, - przyj ęto zasad ę wysokich poziomów minimalnych wska źników powierzchni biologicznie czynnej na działce budowlanej w celu zminimalizowania intensywno ści wprowadzanej zabudowy. Zatem o wyborze przyj ętej wersji projektu studium zdecydowały z jednej strony wzgl ędy ekonomiczne i ch ęć wykorzystania potencjału turystycznego gminy zwi ązanego z jej poło żeniem oraz uwarunkowaniami fizjograficznymi i kulturowymi, a z drugiej potrzeba kontynuacji dotychczasowych kierunków rozwoju zgodnie z lokalnymi tradycjami i z oczekiwaniami mieszka ńców. Prezentowany projekt studium jest wi ęc wynikiem trudnego kompromisu mi ędzy konieczno ści ą zapewnienia mo żliwo ści rozwoju przestrzennego, a wymogami ochrony środowiska przyrodniczego. Przyj ęty wariant daje gminie pewn ą ofert ę terenów pod inwestycje i jednocze śnie zapewnia mu zrównowa żony rozwój dzi ęki unikaniu, a w ostateczno ści ograniczaniu i minimalizowaniu negatywnych wpływów na cele i przedmiot ochrony najcenniejszych przyrodniczo obszarów.

9. METODY ANALIZY REALIZACJI POSTANOWIE Ń PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZ ĘSTOTLIWOŚĆ JEJ PRZEPROWADZANIA

Z ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wynika, że analiza aktualno ści dokumentów planistycznych winna by ć wykonywana nie rzadziej ni ż raz na kadencj ę wójta. Proponuje si ę, aby w ramach tej analizy przeprowadza ć równie ż ocen ę wpływu zagospodarowania przestrzennego na środowisko, według kryteriów zawartych w rozdziale opisuj ącym potencjalny wpływ realizacji ustale ń projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego na środowisko (oddziaływanie na powietrze, rze źbę terenu, wody powierzchniowe i podziemne, gleby, klimat, warunki życia ludzi, zwierz ęta i ro śliny, obszary Natura 2000 itd.). Monitorowanie oddziaływania ustale ń studium na środowisko prowadzone b ędzie zatem cyklicznie w odst ępach kilkuletnich, co odpowiada długiemu okresowi realizacji ustale ń tego dokumentu. W przypadku stwierdzenia znacznego negatywnego wpływu na środowisko, mo że zaj ść konieczno ść kolejnej zmiany studium, natomiast w przypadku braku istotnych negatywnych oddziaływa ń, mo żna kontynuowa ć realizacj ę ustale ń przyj ętej wersji studium.

10. INFORMACJE O MO ŻLIWYM TRANSGRANICZNYM ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO

Opracowane studium obejmuje teren gminy Szczerców. Nie przewiduje si ę transgranicznego oddziaływania na środowisko wskutek realizacji projektu studium.

78 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

11. STRESZCZENIE W J ĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM

Niniejsze opracowanie stanowi prognoz ę oddziaływania na środowisko projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Szczerców. Podstawowym celem prognozy jest ustalenie, czy zapisy projektu studium nie naruszaj ą zasad prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego. Wa żne jest, by wzgl ędy ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju były rozwa żane na równi z innymi celami i interesami (gospodarczymi i społecznymi). Prognoza ma równie ż ułatwi ć identyfikacj ę mo żliwych do określenia skutków środowiskowych spowodowanych realizacj ą postanowie ń ocenianego dokumentu oraz oceni ć, czy przyj ęte rozwi ązania ochronne w dostateczny sposób zabezpieczaj ą przed powstawaniem konfliktów i zagro żeń w środowisku. Prognoz ę opracowano na podstawie analizy projektu studium, zało żeń ochrony środowiska, informacji o projektowanych inwestycjach oraz materiałów archiwalnych dotycz ących charakterystyki i stanu środowiska przyrodniczego. Rozpoznanie aktualnego stanu środowiska i jego zagro żeń wynikaj ących z realizacji studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego uzupełniono na podstawie wizji terenowej. W prognozie oceniono mo żliwy wpływ na środowisko przyrodnicze skutków realizacji zapisów projektu studium dla poszczególnych jednostek planistycznych i wydzielono te jednostki, na których mog ą wyst ąpi ć istotne oddziaływania. Ustalono charakter tych oddziaływa ń na poszczególne składniki środowiska uwzgl ędniaj ąc intensywno ść powodowanych przez nie przekształce ń, czas ich trwania oraz ich zasi ęg przestrzenny. Zasadnicz ą cz ęść prognozy wykonano w uj ęciu tabelarycznym, co pozwala przedstawi ć oddziaływanie przewidywanego sposobu zagospodarowania wybranych jednostek urbanistycznych na poszczególne elementy środowiska przyrodniczego. Gmina wiejska Szczerców poło żona jest w południowej cz ęś ci województwa łódzkiego. Gmina Szczerców jest samorz ądow ą jednostk ą wiejsk ą z wiod ącą rol ą sektora produkcyjnego i rolnego. Uzupełniaj ącą rol ę pełni sektor usługowy. Szans ę na przyszły rozwój ma przede wszystkim sektor produkcyjny (wytwórczo ść na bazie przetwórstwa przemysłowego i rzemiosła produkcyjnego), a tak że: rolniczy (przede wszystkim w oparciu o hodowl ę) i usługowy (w tym zwi ązany z turystyk ą i rekreacj ą). Gmina Szczerców charakteryzuje si ę wysokimi walorami przyrodniczymi. Spo śród form ochrony przyrody na terenie gminy wyst ępuj ą: obszar chronionego krajobrazu, obszar Natura 2000, u żytki ekologiczne, pomniki przyrody oraz gatunkowa ochrona ro ślin i zwierz ąt. Dodatkowo w bezpo średniej blisko ści od granic gminy (w zakresie powi ąza ń przyrodniczych) zlokalizowane s ą istotne dla regionu wielkopowierzchniowe formy ochrony przyrody. Wykonana prognoza zidentyfikowała, na ile pozwala na to elastyczno ść zapisów studium, charakter przewidywanych oddziaływa ń na środowisko poszczególnych ustale ń studium. Realizacja zapisów studium przyniesie ze sob ą okre ślony typ zagospodarowania i zwi ązane z nim przekształcenia. Projekt studium zawiera szereg zapisów, których realizacja pozytywnie wpłynie na środowisko przyrodnicze terenów opracowania. W projekcie studium m.in.:

- okre ślono warunki gospodarki odpadami zgodne z ustaw ą o odpadach, - wskazano potrzeb ę wykorzystywania paliw ekologicznych do produkcji energii cieplnej, - stwierdzono, że działalno ść przedsi ęwzi ęć lokalizowanych na przedmiotowym obszarze nie mo że powodowa ć ponadnormatywnego obci ąż enia środowiska naturalnego. Podczas wykonywania projektu studium szczególn ą uwag ę po świ ęcono walorom przyrodniczym terenu opracowania. Uwzgl ędniono poło żenie terenu obj ętego opracowaniem w granicach wyznaczonych obszarów chronionych. Analiza zapisów studium, bior ąc pod uwag ę ich ogólno ść i elastyczno ść (co wynika z charakteru projektowanego dokumentu), pozwala na stwierdzenie, że:

- postanowienia projektu dokumentu s ą zgodne z zapisami ustawy o ochronie przyrody w cz ęś ci dotycz ącej zasad gospodarowania zasobami przyrody i krajobrazu,

79 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY SZCZERCÓW

- postanowienia projektu dokumentu s ą zgodne z aktami prawnymi dotycz ącymi form ochrony przyrody. Reasumuj ąc, w przypadku uwzgl ędnienia postulatów prognozy nie przewiduje si ę powstawania istotnych oddziaływa ń na środowisko, a wszystkie oddziaływania i przekształcenia b ędą miały charakter zmian niezb ędnych w procesie rozwoju przestrzennego gminy Szczerców.

80