ReefSecrets 2020

3 ReefSecrets is er door en voor de zeeaquariaan! Look for your local dealer on our website Or mail us...

E-mail: [email protected]

2 Van de redactie

Beste lezer, Frontpagina:

We hopen dat je de Corona-Lock-down goed bent doorgekomen en Eén van de meer zeldzame vissen is het decoravisje (Nemateleotris decora). In we kunnen weer reizen naar onze favoriete vakantiebestemmingen. tegenstelling tot de vuurpijlvis (Nemateleotris magnifica) wordt hij veel minder Daarom weer een superdik magazine met zo maar eventjes 64 pagi- waargenomen. Meestal kan je hem ook maar vinden vanaf 25m diepte of na’s hobbyplezier! meer. Deze foto is genomen in Cendrawasih bay - Papua - Indonesië. Dat begint met een overzicht van het genus Nemateleotris. Deze visjes komen in vrijwel elk aquarium voor en nu kun je lezen hoe je Foto: Danny Van Belle, Marine Wildlife Videographer & photographer. Nelos ze moet verzorgen. Belgian Champion Underwater Videography 2016. 4- times winner of the De redactie trok naar Moergestel om een reportage te maken van ‘Golden Fin’ for best documentary at the World Festival of Underwater het 6.000 liter adembenemend aquarium van Hans de Laat. Een Images juweeltje! Aangestuurd door de laatste nieuwe technieken.. Dan iets voor de koudwaterliefhebbers. Mick Otten maakte een reportage over de grijze zeevinger, een mosdiertje uit de Noordzee. Heel speciaal! We krijgen dan het derde en laatste deel van het manifest van Louis Robberecht die het opneemt voor de dieren uit de zee die door overbevissing met uitsterven bedreigd zijn. Tegenwoordig is het SPS-aquarium in opmars, maar een softkora- len-aquarium kan zeker even mooi zijn. Dat bewijst onze doorwin- terde zeewater-redacteur Jacques van Ommen met zijn uitgebreid artikel over softkoralen. We hebben al veel degelijke artikels kunnen lezen van Marion Haarsma, steeds geillustreerd met prachtige foto’s. We maakten van deze veelzijdige dame een portret. Tot slot een bijdrage van Jack Eberson van de aquariumvereniging Cerianthus Utrecht over aquarium macrofotografie. Wil je een klein detail uit uw aquarium op de gevoelige plaat vastleggen? Dan moet je dit artikel zeker lezen!

Veel leesgenot,

De redactie Inhoud

Het genus Nemateleotris pagina 4 Het softkoralen aquarium pagina 32 Ten huize van Hans de Laat pagina 10 Een portret van Marion Haarsma pagina 48 De grijze zeevinger pagina 22 Aquarium macrofotografie pagina 56 Red de zee - deel 3 pagina 28

3 4 Het genus Nemateleotris – Fowler, 1938 Tekst: Germain Leys, Foto’s: zoals vermeld.

De prachtige vissen binnen dit genus verlengde rugvin omhoog en omlaag, naar de Hawaiiaanse-, Marquesas- en zijn zeer geschikt voor het houden in harmonie met de buikvinnen en Pitcairneilanden, noordelijk van de in onze aquaria. Ze zijn door hun dit tegen verschillende snelheden. Er Ryuku-eilanden en ten zuiden van grootte zelfs zeer geschikt voor het wordt gezegd dat dit een manier is Nieuw-Caledonië, de Austral-eilanden nano-aquarium. Ze zijn absoluut om met elkaar te communiceren, maar en New-South Wales, Australië. Ze reefsafe en ze zijn eenvoudig in de verder onzerzoek zou dit nog moeten worden maximaal 8cm groot. handel verkrijgbaar. bevestigen of ontkennen. Ze hangen meestal boven de Taxonomische indeling. Het grootste deel van hun leven bodemgrond op de voorste rifhellingen Ze zijn bij onze liefhebbers beter brengen ze door, zwevend over de of in rifkanalen, meestal op een diepte bekend als pijlvissen. Ze hebben een bodem, meestal kort bij de ingang van van 6 tot 60 meter, doch zelden dieper nogal verwarrende systematische een hol waarin ze vliegensvlug kunnen dan 30 meter. geschiedenis. Oorspronkelijk wegduiken als ze worden bedreigd. In Jonge en volwassen dieren vormen werden ze in de onderorde van tegenstelling tot de garnalengobies vaak schooltjes, terwijl volwassen de Grondelachtigen (Gobioidei) zullen ze zelden hun hol delen met vissen vaak alleen of in paartjes gezien ondergebracht. Ze werden vervolgens andere vissen of garnalen. worden. door sommige experts verplaatst Ze voeden zich met naar de familie van de wormvissen planktonschaaldieren, copepoden en (Microdesmidae), terwijl andere schaaldierenlarven die met de stroming ichthyologen de groep in een eigen worden aangevoerd. Volwassen dieren familie Ptereleotridae plaatsten. Ze kunnen langdurige paartjes vormen. zijn het nog steeds niet eens over de Ze zijn protogyn hermafrodiet. Ze systematische indeling, maar DNA- worden dus allen geboren als vrouwtje onderzoek suggereert dat de pijlvissen en kunnen met verloop van tijd subfamilie Ptereleotrinae moet worden omvormen tot mannetje. Soms worden teruggeplaatst in hun oorspronkelijke ze in de natuur ook in kleine groepen familiegroep, de Gobiidae (Allen et al. aangetroffen. Bij het plaatsen van twee 2015). jonge exemplaren in jouw aquarium zul Het genus telt vier soorten: je vrijwel altijd een koppel verkrijgen. Nemateleotris decora Randall & Allen, 1973 Het zijn zeer goede springers. De Nemateleotris exquisita Randall & Connell, 2013 grootste doodsoorzaak van deze Nemateleotris helfrichi Randall & Allen, 1973 vissen is omdat ze uit het aquarium Nemateleotris magnifica Fowler, 1938 gesprongen zijn in een paniekreactie, gestoord door een andere vis of Het zijn fel gekleurde vissen met een gebeurtenis in de woonkamer. een langwerpig lijf met een eerste Vaar worden ze ook in de overloop verlengde rugvin. Ze steken deze aangetroffen. Een zeer goed afgesloten aquarium is dus een must. Ze zijn zeer bedreven om zelfs door het kleinste gaatje te ontsnappen!

Soorten. De vier tot nu bekende soorten worden hier vermeld in volgorde van hun beschikbaarheid in de handel. Nemateleotris magnifica Foto’s: BBAT-archief RVM

Nemateleotris magnifica Fowler, 1938 Nemateleotris decora Randall & Allen, Deze vis staat in het Nederlands 1973 bekend al de Chinese pijlvis of de De decora-pijlvis is zeer geliefd bij vuurvis en is de meest geziene soort de rifaquarianen. De kleur van deze in het genus. Elke aquariumhandelaar vis kan variëren in intensiteit, maar heeft steeds wel enkele exemplaren meestal is hij wit aan de voorkant in voorraad. Ze zijn extreem populair en zwartachtig naar de staart toe bij de liefhebbers omdat ze goedkoop, met oranjerode, magenta en violette sterk en niet vlug vatbaar voor ziekten aftekeningen op de vinnen. zijn en kleurrijk en kleinblijvend zijn. Hij komt voor in matige diepten van 30 Ze komen voor van Oost-Afrika tot 70 meter. 5 6 Hij wordt meestal aangetroffen binnen in de Indische Oceaan. Hij is echter dikwijls samen voor, doch telkens de 50 cm van de bodem, gericht tegen ook gemeld aan Mauritius en de werden er meer exemplaren N. helfrichi de stroom om het voorbijkomend Zuid-Afrikaanse kust en zuidelijk waargenomen. Het vangen van een zoöplankton te onderscheppen. Mozambique, noord tot de Rode Zee pijlvis, zonder drugs welteverstaan, is Volwassen individuen worden in en oost tot Thailand. Deze soort wordt geen sinecure. Bij het minste gevaar het wild enkel alleen of in paartjes 8,5 cm in totale lengte. verdwijnen ze in hun burchtje. Mede gevonden. Er zijn kruisingen gekend hierdoor en het feit dat ze op tamelijk met Nemateleotris magnifica. grote diepte voorkomen, verklaart de N. decora is gekend als een sterke en zeldzaamheid van deze visjes in de duurzame aquariumbewoner, maar is aquariumhandel. wellicht de meest agressieve van het Is er al een exemplaar beschikbaar genus. Zelfs in grote aquaria vallen ze dan betaal je daarvoor een hoge elkaar aan, dus geef ik de raad ze als prijs. Dit in tegenstelling tot de N. solitair te houden of in een paartje. magnifica en de N. decora die een veel groter verspreidingsgebied hebben en dus eenvoudiger in grote aantallen Nemateleotris exquisita Foto Lemon TYK gevangen kunnen worden. In 1991 kwamen deze mooie pijlvissen voor het eerst in de handel. De N. helfrichi wordt voornamelijk geïmporteerd vanuit Micronesië. We onderscheiden ook nog twee kleurvarianten. De meest gekende variant uit Micronesië. En een veel zeldzamere variant van bij de Cook Eilanden

Nemateleotris exquisita Foto Reefaquarium.com

Nemateleotris helfrichi Randall & Allen, 1973 Nemateleotris helfrichi werd voor de eerste maal gevangen in 1968 langs de Noordwestelijke zijde van Cocos eiland in Guam (Tahiti Micronesië). De naam Helfrichi werd gegeven door Dr. N. helfrichi uit Micronesië Foto Scott W. Michael G.R. Allen in zijn revisie van de soort om Dr. Philip Helfrich te eren die bij de eerste vangst aanwezig was. Behoudens belangrijke verschillen in kleur wijkt N. helfrichi nog af van N. decora op andere punten, namelijk laats Nemateleotris decora Foto’s: BBAT-archief RVM genoemde heeft meer anaalvinstralen. Bij N. magnifica zijn de vinstralen van Nemateleotris exquisita Randall & de eerste verlengde rugvin langer dan Connell, 2013 deze van N. helfrichi. N. helfrichi van de Cook eilanden Foto Scott W. Dit is de meest recent beschreven Helfrich’s pijlvissen komen bij voorkeur Michael soort, wellicht omdat hij steeds voor aan de voet van steile rots- en aanzien werd als N. decora, die er erg koraalwanden, gewoonlijk boven een op lijkt. Het verschil zit hem in een zanderige bodem en op diepten van Aanschaf kortere dorsale wervelkolom en een 30 tot 80 meter. Ze bewonen zoals Je kunt slechts één exemplaar per iets ander kleurenschema. N. exquisita hun naaste familieleden N. decora en N. aquarium houden, tenzij het aquarium heeft een crème-achtige gele waas magnifica burchten of holen waarin ze erg groot is of als je een paartje kunt over het hoofd en het lichaam. zich bliksemsnel kunnen terugtrekken vormen. Zoek in de aquariumhandel N. decora en N. exquisita delen bij naderend onheil. Pijlvissen komen altijd naar een exemplaar dat vooraan een vergelijkbaar aquariumgedrag op relatief grote diepten voor, doch zwemt, geen ingevallen buik heeft en en -gewoonten, maar komen uit de meeste aantallen worden gevonden zonder gerafelde of gescheurde vinnen. verschillende geografische gebieden. op ongeveer 45 meter diepte. Aan de Laat wat voedsel toedienen zodat je N. decora komt in het wild voor van voet van een steile rotswand “staan” kunt zien of ze al of niet willen eten. Mauritius tot Samoa, noord naar de ze gewoonlijk met hun kop in de Als ze bij de handelaar niet eten, dan Ryukus en zuid naar New Caledonia, stroming op zoek naar voedsel. De zullen ze dat bij jouw thuis ook niet terwijl N. exquisita alleen te vinden is drie bovengenoemde soorten komen doen. Goede handelaars zullen ze elk 7 8 in een apart aquarium onderbrengen. ook vlokkenvoer accepteren. Ze zullen in gevangenschap. Meermaals komt Het onderscheid tussen mannetje en geen voedsel aan het wateroppervlak het voor dat ze reeds afleggen in vrouwtje is zeer moeilijk te maken, dus of op de bodem gaan zoeken. Ze zullen de aquaria van de handelaars. Het het verwerven van een koppeltje is zich het liefst voeden met hapjes grootbrengen van de larven is zeer eerder een kwestie van geluk hebben, die door de waterstroming worden goed mogelijk. tenzij de handelaar een koppeltje aangeboden. Dit lijkt het meest op hun N. magnifica en N. decora worden al aanbiedt. natuurlijke voedingsgedrag. Ze moeten op commerciële basis gekweekt. De Deze vissen lijden soms aan een minstens eenmaal per dag worden N. helfrichi wordt enkel nog door zwemblaas-stoornis als gevolg van gevoederd. een select publiek gekweekt. De onjuiste decompressie tijdens het naar Ze kunnen best gehouden worden incubatietijd bedraagt, afhankelijk van de oppervlakte brengen na het vangen. in combinatie met andere rustige de watertemperatuur 3 tot 6 dagen. Individuen die moeite hebben om vissoorten. Wanneer ze gehuisvest Halverwege deze tijd draait de larve stationair in de waterkolom te blijven worden bij grotere, hyperactieve zich in het ei. Onderzoek bracht of die zwemmen, constant met hun vissen, dan zullen ze zich verbergen en aan het licht dat larven die zich niet hoofd naar de aquariumbodem gericht, door gebrek aan voedsel wegkwijnen draaien ook niet uitkomen. Voorzie kunnen een beschadigde zwemblaas en verhongeren. Koraalklimmers en bij een echtpaar altijd een goede afleg hebben. grotere lipvissen, bijvoorbeeld van plaats. Een half ingegraven PVC pijpje het genus Thalassoma, zullen nieuw doet wonderen. Verder is een goede Aquariumverzorging ingebrachte pijlvissen op hun menu gezonde voeding belangrijk om de Pijlvissen zijn fijne aquariumbewoners, zetten. Ook grote anemoonvissen dieren aan de kweek te krijgen. De variërend in grootte van ongeveer 6 (bijvoorbeeld Amphiprion frenatus), larven moeten apart opgekweekt tot 9 cm. Niet alleen zijn ze extreem dwergkeizers (Centropyge), agressieve worden en gevoerd worden met populair vanwege hun prachtige anthiassen, juffers en dwergbaarzen rotiferen. De S-strains zijn de kleuren, ze zijn ook gewild omdat kunnen best vermeden worden. De belangrijkste variant waarmee we ze niet agressief zijn ten opzichte optimale aquariumgenoten voor jouw moeten starten. Na 5 dagen kunnen van andere soorten en geen schade pijlvissen zijn kleiner en hebben een we Artemia nauplli voeren. Belangrijk is toebrengen aan de ongewervelden, ze vergelijkbare passieve instelling, zoals dat we de voeding verrijken met extra zijn dus “reefsafe”. Tegelijkertijd zijn kleine kardinaalvissen, rustige juffers, toevoegingen. Selco DHA® is de meest ze gemakkelijk te voeden en relatief kleinere lipvissen, garnalengobies en geschikte variant voor deze vissoorten. ziekteresistent. verwante pijlvissen van het genus Je moet wel voldoende verborgen Pteleotris en pitvissen. Bronnen / Literatuur: holen in de buurt van de aquarium De waterkwaliteit speelt ook een Reef Fishes Volume 1, A Guide to bodem voorzien, waarin hij kan grote rol bij het juist houden van deze Their Identification, Behavior, and wegvluchten als hij zich bedreigd vissen. In zuurstofrijk helder water, Captive Care, Scott W. Michael ISBN voelt. Ze maken deze holen niet zelf, vrij van nitraten en fosfaten, zullen ze 1-890087-21-1 dus kun je best kunstmatige holen vrijwel onmiddellijk levende artemia Artikel “Firefishes, genus maken door enkele PVC-pijpjes in het aanvaarden. Na verloop van tijd eten Nemateleotris, Durable Dazzlers zandsubstraat te begraven. Zo creëer je ze alles wat aangeboden wordt. Mits for the Reef Aquarium by Scott W. een ideale habitat voor deze visjes. een goede verzorging kun je van een Michael in het magazine Coral, the In de aquariumhandel is het gezonde pijlvis verwachten dat hij drie Reef & Marine Aquarium Magazine van niet ongewoon om pijlvissen in tot acht jaar in leven zal blijven. november-december 2019 groepjes te zien. Dat heeft veel The 101 Best Nano-Reef Species, aquariumliefhebbers ertoe gebracht Voortplanting how to choose & keep hardy, brilliant, om te concluderen dat dit een goede Het verschil in geslacht is bij pijlvissen fascinating species perfect for small manier is om ze te houden. Helaas zeer moeilijk vast te stellen. Er is een aquariums, Scott W. Michael. ISBN-13: zijn deze fragiel ogende vissen zeer zichtbaar verschil maar dit is enkel vast 978-0-9820262-4-3 agressief ten opzichte van hun eigen te stellen vlak voor het afleggen. Het Koraalvissen Indische Oceaan, Dieter soort. Als je meer dan twee exemplaren vrouwtje heeft dan een overduidelijke Eichler & Ewald Lieske ISBN 90-70206- houdt dan zal het dominantste opgezwollen buikflank. Een tweede 04-8 exemplaar de ondergeschikten manier bestaat uit onderzoek van de Mergus Meerwasser Atlas Band 1, Hans aanvallen en verwonden tot ze zich genitaalpapil die bij het mannetje lang A. Baensch & Helmut Debelius ISBN verschuilen tussen het decor en van en conisch is en bij het wijfje kort en 3-88244-110-0 honger omkomen. Dit zal duren tot er gelobd. Omdat deze papil, zeker bij Azac Aqua Revieuw mei 2010 een koppeltje of één enkel exemplaar de nogal kleine pijlvissen, zeer klein is, Internet: over blijft. blijft dit een werkje voor specialisten. http://www.marinespecies.org/ Geef jouw pijlvissen een gevarieerd Meestal vraagt dit onderzoek een dieet dat geschikt is voor narcose van het dier. Zoöplankton-eters, zoals verrijkte De eieren van pijlvissen zijn kleine aan artemia, cyclops, copepoden, kleinere de uiteinden afgeronde cilindertjes mysis garnalen en kleine eicellen, van ongeveer 1,1 tot 3,3 mm lang zoals oestereieren en viseieren. Als de en een diameter van 0,5 tot 1 mm. deeltjes klein genoeg zijn dan zullen ze Deze dieren leggen gemakkelijk af 9 10 Ten huize van Hans de Laat Tekst: Germain Leys, Foto’s: Patrick Scholberg en Germain Leys

Via de Aquariumvereniging Ons genoegen Tilburg waren we aan de contactgegevens geraakt van Hans de Laat uit Moergestel. We hadden immers een glimp van zijn aquarium kunnen opvangen in de Special van “Het Aquarium” van november 2019 die over de Landelijke Huiskeuring handelde. Hans had daar een eervolle tweede plaats behaald en toen ik enkele foto’s van zijn aquarium had gezien, riep ik meteen: “Dit aquarium wil ik zien!”. Na een afspraak te hebben gemaakt trok het reportersteam van ReefSecrets midden december van vorig jaar richting Moergestel om dit aquarium in beeld te brengen voor onze lezers.

Hans is 36 jaar jong en al 30 jaar bezig met aquarium. Vroeger met zoetwater, onder meer discussen en Zuid- macro-algen voor een goede biologische dat de beker overstroomt. Dat alles is Amerikaanse vissen, maar acht jaar filtering, aangevuld met twee gekoppeld aan de Neptune APEX 2016 geleden overgeschakeld naar zeewater, wervelbed filters met onder andere fusion. Hans heeft hem al klaar staan, eerst een 1.000-literaquarium, daarna Rowaphos, Triton AL99 PO4 remover, maar de grondplaat van de Bubble King een 3.000-liter aquarium en nu zo twee in één biopellets en actieve kool is best groot. maar eventjes een 6.000-liter SPS- voor een chemische filtering. Vijf rifaquarium! gaf-zakken en een eiwitafschuimer Er wordt weinig water gewisseld, Aquamedic turbofloter twin 5000 enkel als het nodig is. De Triton- De afmetingen zijn 320 cm lang, 260 zorgen voor de mechanische filtering. methode, aangestuurd door een cm breed en 80 cm hoog. De voorruit Hans overweegt of hij de Bubble King zes-kanaals doseerunit van Aquamedic is niet uit één stuk, maar vormt twee 500 de luxe extern er toch niet op kan wordt immers toegepast, zodat de hoeken, waardoor van de rechterzijde zetten. Die heeft automatische spoeling waterwaarden automatisch bijgevuld tot aan de achterruit een fantastisch en een wisser installatie met sensoren worden. Inmiddels zijn die vervangen dieptezicht van 2 meter gecreëerd in de schuimbeker, die voorkomen door twee Neptune DOS doseerunits. wordt! Het aquarium is opgestart in Een kalkreactor Aquamedic: type januari 2017 en is nu bijna drie jaar aan KR 5000 houdt het calcium- en het draaien. De glasdikte is 15 mm en het KH-gehalte op peil. De vulling de bodem is zelfs een dubbele ruit van is van Triton type 2 DaStaCo. Het 15 mm. De sump heeft een afmeting verdampingswater, gemiddeld 25 liter van 270 cm lengte, 90 cm breedte en per dag, wordt automatisch bijgevuld een hoogte van 50 cm, goed voor nog via een osmosetoestel aqua pro eens extra 1.215 liter! Het aquarium is 80 SS met digitale TDS meter. Het boven- en onderaan mooi afgewerkt osmosetoestel wordt gestuurd door de op een manier dat er ook gemakkelijk Neptune Apex en bevat een fosfaat/ aan het aquarium kan gewerkt worden. silicaat filter en een nitraat patroon. In de sump zorgt een wierenfilter met

11 12 Een gedeelte van de sump is osmose- per uur. Dit alles wordt aangestuurd Het opsommen van de vissen, lagere vak en wordt automatisch op peil met een Neptune Systems Apex dieren en koralen is een hele opgave in gehouden via APEX die een magneet Aquacontroller. Op die manier kan zulk een gigantisch aquarium. Gelukkig ventiel op de kraan aanstuurt via overal in het aquarium de juiste heeft Hans nauwgezet bijgehouden infrarood. Van daaruit word het stroming gegeven worden al naargelang wat hij allemaal in zijn aquarium aquarium gevuld. Als beveiliging de behoeften van de koralen. heeft zitten. Hij heeft ongeveer 150 staat er een vlotter tussen en is het Wanneer we het aquarium bekijken verschillende koralen die bijna allemaal aangesloten op de riolering op zowel valt het meteen op dat er mooi op naam kunnen benoemd worden, het osmose-vak als de sump zodat het uitgegroeide vissen en koralen in het maar we beginnen bij de vissen (53 aquarium nooit zoet kan worden of aquarium aanwezig zijn. Dat komt stuks) en de lagere dieren (120 stuks). dat de huiskamer blank komt te staan. natuurlijk omdat de mooiste kolonies Alles is dus dubbel beveiligd. en vissen steeds van het ene naar het Vissen: andere aquarium zijn mogen verhuizen 5 x Acanthurus hepatus (Picasso dokter, Vier Eheim Jäger 300 W en best al wat ouderdom hebben. Dat ook wel Dory genoemd), 5 x Zebrasoma staafverwarmers en de huisairco van geeft het geheel een zeer rijke indruk. flavescens (gele zeilvindoktersvis), Fujitsu houden de temperatuur tussen Hans houdt er van om koppeltjes 2x Zebrasoma xanthurum (geelstaart de 24 en de 25 graden Celcius. Ook vissen te houden, of indien mogelijk zeilvindoktersvis of purple tang de temperatuur wordt door de Apex groepjes, tenzij ze ook in de natuur (Engels), 2 x Ctenochaetus tomiensis, 2x gestuurd. solitair leven. Er werd ook gezorgd Siganus uspi (Fiji vossenkop ook wel voor een open rif opbouw met veel bruin-gele konijnvis), 2x Naso vlamingii De LED verlichting bestaat uit 9 schuilplaatsen voor de vissen. Zo (Vlamings grootneus doktersvis), 2x armaturen van Aqua Illumination Hydra voelen ze zich precies zoals op een Valenciennea helsdingenii (tweestreep 52 HD van elk een maximum vermogen echt koraalrif. goby), 1x Chilomycterus schoepfii (net van 135 Watt. Je kunt met je telefoon egelvis), 2x Halichoeres hortulanus, alle kleuren, PAR en vermogens Hans hecht veel belang aan een grote 2x Halichoeres chrysus (citroenlipvis), wijzigen naar eigen keuze. Deze gaan afwisseling van voeders. Dat zorgt voor 1x Acreichthys tomentosus (zeegras langzaam aan van 10 tot 11u en verder gezonde en goed doorvoede vissen. vijlvis), 2x Genicanthus bellus (pracht van 11u tot 22u om dan langzaam Er worden onder andere de volgende lierkeizer), 1x Pomacanthus navarchus tot 23u weer uit te gaan. De LED- voeders aangeboden: (droom keizersvis), 1x Salarias verlichting wordt verder aangevuld met Diepvries: Hele mossels, hele garnalen, ramosus (zwarte Salarias, ook wel twee T5 ATI 80 Watt kleur Koral, twee hele oesters, mosselvlees, Mysis, Krill, starry blenny), 2x Amphiprion ocellaris T5 ATI 80 Watt kleur Blue, één T5 ATI Artemia, bosmiden, rode plankton, (Driebandanemoonvis, ook wel Nemo), 54 Watt kleur Koral en één T5 ATI 54 kreefteneitjes, Jan boerlage–vismix- 4x Pterapogon kauderni (kardinaalbaars), Watt kleur Blue. De T5 branden van discusmix-garnalenmix, nori blaadjes en 2x Doryrhamphus excisus excisus 12u tot 18u. verse Caulerpa. (blauwgestreepte- of poetszeenaald), 2x Synchiropus splendidus (Blauwe De opvoer van de sump naar het Droogvoer: mandarijnpitvis), 2x Nemateleotris aquarium wordt verzorgd door twee Ocean nutrition: formula 2 flakes en decora (decora pijlvis), 2x Nemateleotris Aquamedic DC Runner 9.1 met elk palets, Prime reef flakes, Formula one magnifica (Chinese pijlvis), 6x Gramma een capaciteit van 9.000 liter. De marine pallets. Vitalis: marine grazers loreto (Royal Gramma), 3x Zoramia stromingspompen bestaan uit zes en platinum marine pallets, KZ amino leptacantha (blauwoog kardinaalbaars). Neptune WAV-streamers van 15.000 acids, Vitalis lps, sps en soft koral food. liter elk en één Tunze masterstream Hikari coralific Delite. Lagere dieren: 6550 van 30.000 tot 50.000 liter 5x Lysmata amboinensis (Pacifische poetsgarnaal), 5x Maretia planulata (zeemuis), 5x Clypeaster reticulatus (zanddollar), 26x Archaster typicus (zand-zevende zeester), 2x Nardoa novaecaledoniae (groene net zeester), 15x Strombus alatus (strombus slak), 10x Turbo fluctuosus (Mexicaanse turboslak), 25x Phrontis vibex (groene bodemslak), 10x Trochus histrio (gewone turbo slak), 2x Holothuria hilla (zeekomkomer), 10x Mithraculus sculptus (Mitrax krab), 5x Percnon gibbesi (Gibbesi krab).

Koralen: Steen koralen SPS en LPS: Stylophora pistillata paars-blauw- groenblauw, Stylophora sp. milka roze met groene poliep, 13 14 15 16 17 18 Stylophora subseriata roze, Acropora eye, Favites abdita red , green eye, cervicornis paars met blauwe groeitop, Favites abdita pink , toxic green eye, Acropora muricata blauw, Acropora Turbinaria mesenterina, Duncanopsammia abrotanoides groen, Acropora gomezi axifuga, Porites astreoides “snake skin”, blauw, Acropora tenuis bleuberry, Caulastraea curvata toxic green, Acropora nana groen blauwe top, Heliofungia actiniformis, Cycloseris Acropora sp. Hurlock licht blauw, blits tenuis of fungia, Nemenzophyllia turbida groen-gele top, Acropora valida Tricolor, Fox koraal, Alveopora sp. Green, Acropora tenuis Tricolor, Acropora Australophyllia wilsoni, Caulastraea furcata sarmentosa blauw, Acropora sarmentosa flashing Green. groen, Acropora secale Tricolor, Acropora tortuosa blauw, Acropora selago picatchu, Coralliamorpharia (oortjes) Acropora aculeus groen met blauwe top Hulk bounce mushroom, 2x en poliep, Acropora sp. frogskin, diverse Discosoma sp. schijfanemoon, Ricordea Acropora sp. Lobophylia hemprichii, sp. schijfanemoon, Rhodactis sp. Lobophyllia valenciennesii, Green splash schijfanemoon. Astreopora, Montipora confusa, Montipora capitata green bleu polyps, Montipora Lederkoralen of softkoralen samarensis Forest Fire, Montipora Sarcophyton ehrenbergi fijn poliepige samarensis Fire and ice, Montipora paddenstoel leder, Sarcophyton glaucum digitata Rood, Montipora digitata licht grove poliepige paddenstoelleder, Blauw, Montipora digitata donker Sinularia astrerolobata vingerleder, groen, Montipora digitata blits groen, Lobophytum duivelsklauw lederkoraal, Montipora digitata paars-rood met Erythropodium caribaeorum apenhaar, paarse groeitop, Montipora sp. laminar Clavularia sp. grove poliep, Xenia groen, Montipora foliosa rood, Montipora umbellate, Sinularia brassica toxic green foliosa groen, Montipora foliosa geel, kroepoek koraal. Montipora danae superman, Montipora danae spec., Montipora undata, Montipora Buttons en spijkerpoliepen spongodes, Montipora spumosa groen Protopalythoa sp. bruin-groen-grijs, met donkergroene poliep, Montipora Zoanthus sp. allerlei kleuren. spumosa licht blauw met donker groene poliep, Montipora kruipend rood met Gorgonen gele poliep, Galaxea fascicularis gold, Plexauridae sp. dikke tak, Paramuricea Galaxea fascicularis green, Pavona clavata yellow seafan, Paramuricea corses, cactus green, Pavona cactus grof bruin, Plexauridae sp. leder gorgoon paars en Pavona cactus groen grof, Hydnophora bruin. exesa green fluo, Merulina ampliata green, Seriatopora caliendrum groen, Voor we het wisten was het al erg Seriatopora caliendrum Gold; Seriatopora laat geworden, het was immers een caliendrum blauw, Seriatopora caliendrum gezellige bijeenkomst – er waren ook groen met blauwe poliepen, Tubipora enkele bevriende liefhebbers van A.V. musica orgelpijp koraal, Echinophyllia Ons Genoegen langs gekomen - en we aspera of chalice koraal blauw met geraakten niet uitgekeken op de vissen, roze ogen (Miami hurricane chalice), de koralen en de techniek. Echinophyllia aspera of Chalice koraal groen met groene ogen, Echinophyllia Hans, het was een bijzonder genoegen aspera of Chalice koraal licht blauw om dit aquarium te mogen bezichtigen. met groene ogen, Catalaphyllia jardinei Je hebt ons verteld dat dit nog niet of flower koraal, Fimbriaphyllia ancora het einde is van de vergroting van het Gold, Euphyllia glabrescens golden torch, aquarium. Wanneer je nieuwe woning Euphyllia glabrescens green, Euphyllia klaar is gaat er opnieuw een gigantisch glabrescens black torch, Fimbriaphyllia rifaquarium opgebouwd worden. We paraancora Hamertjeskoraal, kijken er dan ook naar uit en we zijn Fimbriaphyllia paradivisa druifjeskoraal, er van overtuigd dat ook het nieuwe Fimbriaphyllia paraancora bicolor, aquarium weer fantastisch zal zijn! Fimbriaphyllia paradivisa frogspawn We gaan er dan zeker weer een coral, Platygyra spec., Micromussa reportage van maken! lordhowensis, Acanthastrea Echinata, galaxy frag fluweel rood , oranje Bedankt Hans voor de mooie poliep, Favia sp. dragon soul, Favia spec. en gezellige avond onder Toxic green, Favites abdita green orange aquariumvrienden! 19 20 Foto Marion Haarsma, keizersvis 21 22 Grijze zeevinger - Alcyonidium condylocinereum - inheems gevonden in de Oosterschelde

Door Mick Otten - www.nieuwewendingproducties.nl

en grote kolonies (fig. 1 en 4). Beide groepen strekken zich uit over een strook van circa 40 cm en de grootste exemplaren zijn zo’n 20 cm lang.

Grijze of bruine zeevinger? Met het prachtige determinatieboek

fig. 4 Grijze zeevinger, Alcyonidium fig. 1 Grijze zeevinger, Alcyonidium condylocinereum. Groep 1. Anna Jacobapolder, Oosterschelde, 12-12- condylocinereum. Groep 2. Anna 2019. Zie ook linkerpagina. Jacobapolder, Oosterschelde, 12-12-2019. Begin dit jaar fotografeerde mijn variabel. Van een één laag dunne korst, ‘Mosdiertjes van de zuidelijke bocht duikbuddy Ruud Versijde bij Anna struikjes, bladvorm tot de gelobde of van de Noordzee’ kun je deze dieren Jacobapolder een organisme dat vingervormige takken van de grijze op naam brengen. In veel gevallen heb onderwater op een spons leek, maar zeevinger. Verwarring met sponzen, je een microscoop en enige kennis bij nadere beschouwing een soort kolonievormende zakpijpen en of anders veel geduld nodig om je er zeevinger, een mosdiertje, moest zijn bijvoorbeeld dodemansduim, Alcyonium in te verdiepen. Voor determinatie (fig. 2). Er kwamen twee soorten digitatum, is niet vreemd. Maar met het werd Hans De Blauwe, auteur van het zeevinger in aanmerking, dus ben ik blote oog en zeker met een loep kun genoemde boek, geraadpleegd en bleek het dier nog een paar keer onderwater je bij mosdiertjes een onderscheidende het grijze zeevinger te zijn. gaan bekijken en fotograferen. Na honingraatachtige structuur zien, determinatie door expert Hans opgebouwd uit de randen van de De Blauwe, blijkt het om de grijze individuele diertjes, de zoïden (fig. 3 zeevinger, Alcyonidium condylocinereum en 9). te gaan. Veel mosdiersoorten zijn klein en onopvallend en tussen sponzen, zakpijpen en zeewieren gemakkelijk

fig. 2 Grijze zeevinger, Alcyonidium condylocinereum. fig. 5 De uitgestrekte ‘polypiden’ van de Groep 1. Anna Jacobapolder, Oosterschelde, 28-2- grijze zeevinger, Alcyonidium condylocinereum 2019. Foto: Ruud Versijde. veroorzaken de honingkleur. Anna Jacobapolder, Oosterschelde, 24-7-2019. fig. 3 De individuele diertjes, de zoïden van de grijze zeevinger, Alcyonidium condylocinereum zijn goed Mosdiertje? te zien. Ze vormen een honingraatachtige structuur. Hoewel er meer soorten zeevinger Als het woord mosdiertje valt, wordt Anna Jacobapolder, Oosterschelde, 24-7-2019 (in van onze kust bekend zijn, zijn er zo al snel gevraagd waar die dieren vitro 25-7-2019). op het oog twee soorten die voor de thuis horen en waar ze op lijken. Ze gevonden mosdiertjes in aanmerking horen nergens bij, maar vormen een over het hoofd te zien. Dat is bij komen en die redelijk op elkaar aparte stam binnen het dierenrijk: deze soort en zeker bij de gevonden lijken: grijze zeevinger, Alcyonidium de Bryozoa. De vorm van deze exemplaren niet het geval. Het gaat condylocinereum en bruine zeevinger, kolonievormende dieren is nogal om twee aparte groepen met kleine Alcyonidium diaphanum (fig. 6 en 7). 23 fig. 3 De individuele diertjes, de zoïden van de grijze zeevinger, Alcyonidium condylocinereum zijn goed te zien. Ze vormen een honingraatachtige structuur. Anna Jacobapolder, Oosterschelde, 24-7-2019 (in vitro 25-7-2019). 24 Kenmerkend voor grijze zeevinger enige moeite kon ik op een foto 17 ANEMOON, Waarneming.nl en is dat er eerst een uitgebreide korst tentakels tellen (fig. 8). Een verdere Observations.be. gevormd wordt die - kenmerkend - beschrijving van grijze- en bruine gemakkelijk van het substraat afpelt. zeevinger kun je vinden in het al In Nederland is het dier niet eerder Daarna worden opgerichte cilindrisch genoemde boek (De Blauwe, 2009). inheems gevonden, althans dat kan niet geknobbelde koloniedelen gevormd. met zekerheid worden vastgesteld. Bij De bruine zeevinger daarentegen Kleur Westkapelle zijn door Marco Faasse vóór heeft een kleine korst als aanhechting De gevonden grijze zeevingers zien 2002 twee kleine kolonies gevonden die en de lange opgerichte koloniedelen er op afstand deels beige, deels sterk leken op grijze zeevinger. Daarnaast zijn onderaan ingesnoerd (De Blauwe, grijs uit, maar blijken van dichtbij zijn door duikers bij ANEMOON 2009). vooral beigegrijs en honingkleurig. meldingen gedaan van de doorschijnende De honingkleur wordt veroorzaakt zeevinger, Alcyonidium gelatinosum op een door de inwendige organen onder de paar plaatsen in de Oosterschelde (*) en tentakelkrans, die zichtbaar zijn buiten de Noordzee (*) (fig. 11). Ook dat zouden het kolonie-oppervlak bij uitgestulpte exemplaren van de grijze zeevinger kunnen tentakelkransen (fig. 8). Het oppervlak zijn; de grijze zeevinger is namelijk pas in van de zoïden zelf is grijs (fig. 3 en 9). 2004 als soort beschreven door Porter. In Faasse & De Blauwe (2004) vind je op pagina 20 en 23 een uitgebreide toelichting over Nederlandse naamgeving en vondsten. In ieder geval is de soort nu fig. 6 Bruine zeevinger, Alcyonidium diaphanum. Porthkerris, United Kingdom, 29-5-2018. met zekerheid als inheems te bestempelen en te bewonderen! De grijze zeevinger is in België als inheemse soort bekend van het getijdengebied van Koksijde en Nieuwpoort. Zie een bericht daarover op NatureToday. fig. 9 De polypide (pijl) zit opgesloten in de zoïde. Grijze zeevinger, Alcyonidium condylocinereum. In het Nederlands Soortenregister wordt Anna Jacobapolder, Oosterschelde, 24-7-2019 (in grijze zeevinger als exoot bestempeld (in vitro 25-7-2019). de zin als ‘door de mens geïntroduceerd’). Waar dat op is gebaseerd, is niet Ontwikkeling duidelijk. Het gedocumenteerde Als je meerdere keren naar hetzelfde verspreidingsgebied zoals in WoRMS is dier gaat duiken en het fotografeert, weergegeven, ligt met name rond Ierland. kun je meteen de ontwikkeling van Natuurlijke verspreiding lijkt dan net zo het dier zien. Zoals bij groep 1: op fig. voor de hand te liggen. fig. 7 Bruine zeevinger, Alcyonidium diaphanum met uitgestrekte ‘polypiden’. Porthkerris, United 1 is goed te zien dat een paar kolonies Kingdom, 29-5-2018. duidelijk veel langer zijn geworden Predatie in vergelijking met fig. 2. Groep 2 Van twee soorten zeenaaktslakken is In de zoïden (dus de individuele diertjes (fig. 4) zag ik pas onlangs en ik heb bekend dat die grijze zeevinger op het waaruit de kolonie is opgebouwd) (fig. daarvan dus geen andere stadia kunnen menu hebben staan: de bleke plooislak, 3 en 9) zit een zogenaamde polypide fotograferen. Goniodoris nodosa (fig. 12) en de egelslak, (fig. 8), bestaande uit onder andere de Acanthodoris pilosa (klik hier voor foto’s en tentakelkrans, spijsverteringskanaal informatie over de egelslak: *). en spieren. De polypide van de grijze De Blauwe (2004) meldt daarover dat zeevinger heeft minimaal 16 tentakels hij bij Koksijde op deze soort minstens en die van de bruine zeevinger tien egelslakken vond! Ik heb nog geen maximaal 16 (De Blauwe, 2009). Met prooidieren op de grijze zeevingers gevonden.

Dank Met dank aan Ruud Versijde voor het fig. 10 Grijze zeevinger, Alcyonidium delen van zijn vondst, Hans De Blauwe condylocinereum. Anna Jacobapolder, Oosterschelde, 24-7-2019. voor de determinatie en Hans en Marco Faasse voor het verstrekken van informatie Voorkomen en voor het nalezen van de tekst van In de Noordzee en het Kanaal moet het NatureToday bericht dat samen het dier vrij algemeen zijn, want grijze met dit blogbericht werd gepubliceerd. fig. 8 Met enige moeite zijn 17 tentakels te tellen van één enkel diertje van de grijze zeevinger, zeevinger wordt regelmatig als aanspoelsel Tevens wil ik Adriaan Gmelig Meyling, Alcyonidium condylocinereum. Anna Jacobapolder, gemeld van de Nederlandse en Belgische Stichting ANEMOON en Rien de Oosterschelde, 24-7-2019 (in vitro 25-7-2019). kust bij de Strandwerkgemeenschap, Ruijter, Strandwerkgemeenschap, 25 26 bedanken voor hun naspeuringen naar vondsten van een aantal soorten zeevinger.

Voorkomen Toen ik dit bericht schreef voor NatureToday, verkeerde ik in de fig. 11 Bij ANEMOON gemelde vondsten van doorschijnende zeevinger, Alcyonidium gelatinosum. veronderstelling dat het dier in Nederland niet eerder inheems was gevonden, althans dat dat niet met Rectificatie d.d 8-1-2020: Rob Dekker alcyonidium-condylocinereum-0 zekerheid kon worden vastgesteld. blijkt de Grijze zeevinger al eerder - in Faasse, M.A. & H. De Blauwe, 2004. Dat blijkt niet juist! Zie de rectificatie ieder geval vanaf 2013 - regelmatig in Faunistisch overzicht van de mariene onder de volgende alinea (de tekst de Waddenzee te hebben gevonden. mosdiertjes van Nederland (Bryozoa: van de volgende alinea is de originele Aanvullende informatie moet ik Stenolaemata, Gymnolaemata). tekst). daarover nog krijgen en wordt nog in Nederlandse Faunistische fig. 11 opgenomen. Mededelingen 21: 17-54. Klik hier voor Bij Westkapelle zijn door Marco een PDF. Faasse vóór 2002 twee kleine kolonies Literatuur & websites/weblinks Nederlands soortenregister. Klik hier. gevonden (klik hier), die sterk leken op Blauwe, H. De, 2004. De zeevingers Otten, M.J., 2018. Thorny doris - Grijze zeevinger. Daarnaast zijn door Alcyonidium condylocinereum Acanthodoris pilosa - and the advantages duikers bij ANEMOON meldingen Porter, 2004 en Alcyonidium of a waterproof compact camera. gedaan van de Doorschijnende diaphanum (Hudson, 1778) (Bryozoa: Micks Marine Biology. Klik hier. zeevinger, Alcyonidium gelatinosum op Ctenostomatida) aan de Belgische kust. Porter, J.S., 2004. Morphological and een paar plaatsen in de Oosterschelde De Strandvlo 24(2): 74-77. genetic characteristics of erect subtidal (*) en de Noordzee (*)(fig. 11). Ook Blauwe, H. De, 2009. Mosdiertjes van species of Alcyonidium (Ctenostomata: dat zouden exemplaren van de Grijze de Zuidelijke Bocht van de Noordzee: Bryozoa). Journal of the Marine zeevinger kunnen zijn; de Grijze Determinatiewerk voor België en Biological Association of the UK. zeevinger is namelijk pas in 2004 als Nederland. Vlaams Instituut voor de 84(1): 243-252. Klik hier voor een PDF. soort beschreven door Porter. In Faasse Zee, Oostende. ISBN 9789081290036. WoRMS. Klik hier. & De Blauwe (2004) vind je op pagina Blauwe, H. De, 2013. Historisch laag tij 20 en 23 een uitgebreide toelichting legt bijzondere beesten bloot. http://micksmarinebiology.blogspot.com/2018/07/ over Nederlandse naamgeving en NatureToday. Klik hier. thorny-doris-acanthodoris-pilosa-and.html vondsten. In ieder geval is de soort Bryozoa of the British Isles: nu met zekerheid als inheems te http://britishbryozoans. bestempelen en te bewonderen! myspecies.info/content/

fig. 12 Bleke plooislak, Goniodoris nodosa, één van de predatoren van grijze zeevinger. Anna Friso, Oosterschelde, 4-2-2017 (in vitro 6-2-2017).

27 28 Red de zee, deel 3 Door Louis Robberecht, Foto’s: Marion Haarsma, onderwaterfilm.nl

Sinds de twintigste eeuw groeit de is niet toegestaan. De natuur moet in kabels met elektroden. Deze geven wereldbevolking explosief. Tegelijkertijd alle rust zijn gang gaan. Natuurparken elektrische pulsen af waardoor de zijn de methoden om vis te vangen of reservaten zijn tegenwoordig over platvis wordt opgeschrikt en in het net geavanceerder geworden. En wat de hele wereld te vinden. Bekende belandt. Deze pulskorvisserij woelt gebeurt er dan? Juist, de balans zeereservaten zijn het Groot- het substraat minder om en omdat het raakt verstoord. Hoewel de roep tot Barrièrerif en de Galapagos Eilanden. langzamer gaat bewerkt de visser een natuurbehoud steeds harder klinkt, Nederland kent het natuurpark kleiner stuk zeebodem. wil de mens zijn economische belangen Oosterschelde en heeft tussen 2006 en niet prijsgeven. En dan laten we ook 2012 beschermde natuurgebieden in de Pulskorvisserij is in de Europese Unie nog eens zo’n vijf miljard ton plastic Noordzee aangewezen. In 2008 is bij (nog) niet toegestaan. In Nederland afval op onze planeet rondzwerven, de EU een aantal gebieden, waaronder maakt een aantal vissers met een waarvan een deel in de zee en op de Klaverbank en Doggersbank, ontheffing toch gebruik van deze het strand terecht komt. Dit alles is als zeereservaat aangemeld. Te methode. Een ander alternatief is de natuurlijk zeer nadelig voor het voedsel weinig, vinden wetenschappers en “sumwing”. Dit is een soort vleugel dat de zee produceert. Gelukkig zijn er milieubeschermers. In 2011 heeft die het net open houdt en over de oplossingen, betoogt Louis Robberecht Greenpeace de discussie nogmaals zeebodem glijdt, waardoor deze in deze driedelige serie. Hij benoemt aangezwengeld o.a. recycling, beschermde natuurparken door op de en bioplastics. Én een groter Klaverbank 27 verantwoordelijkheidsgevoel! grote stenen te plaatsen, tot grote Door de eeuwen heen heeft de mens woede van de de zee uitgebuit en beschouwd als een vissers. onuitputtelijke bron van voedsel. In het verleden liep de voedselvoorraad in zee Wekkerkettingen nauwelijks gevaar door de veel kleinere Die stenen waren omvang van de wereldbevolking gericht tegen de en de simpele vangstmethoden. boomkorvisserij. Toch was destijds ook al sprake van Hiermee worden overbevissing. Een sprekend voorbeeld bodemvissen is de jacht op de noordkaper, een zoals schol en zwarte walvis van ruim vijftien meter tarbot gevangen. Platvis, slachtoffer van lang, die vanaf de zestiende eeuw zo Verzwaarde netten boomkorvisserij werd bejaagd dat er uiteindelijk nog aan weerszijden maar 300 exemplaren over waren. van het schip zijn Gezien het kleine aantal vruchtbare voorzien van “wekkerkettingen”. Die minder wordt omgewoeld. Vissers vrouwtjes herstelt deze soort zich worden over de bodem getrokken maken daarbij soms gebruik van de langzaam. Dat de noordkaper toch en laten de vissen die op het “dolphin saver”. Dat is een apparaatje heeft overleefd, is mede te danken aan zand liggen schrikken. Door deze dat aan het visnet of staand want het stopzetten van de walvisjacht op vangstmethode wordt het substraat wordt vastgemaakt en ultrasone deze soort. volledig omgewoeld en alle dieren die signalen uitzendt. Omdat dolfijnen en zich daarin bevinden, belanden in de bruinvissen met een soort sonar zijn Intussen zijn de visserijmethoden zeer kor. Door het omwoelen worden veel uitgerust, hebben deze signalen het geavanceerd. Het probleem daarbij is kleine dieren die zich op het substraat effect dat de dieren de netten mijden. dat bepaalde soorten zich niet meer bevinden gedood. Als de inhoud op het Zo worden verdrinkingsgevallen voldoende kunnen voortplanten, dek is uitgestort, zit daar veel bijvangst voorkomen. omdat veel jonge exemplaren al tussen. Dieren die niet gewenst worden weggevist voordat zij waren, werden in het verleden dood Mest volwassen zijn. Landen nemen daarom of stervend weer overboord gegooid. De visserij is maar een van de vele maatregelen zoals het instellen van Volgens de meest recente regelgeving bedreigingen van de zee. moratoria voor een bepaalde tijdsduur, moet de bijvangst tegenwoordig De gigantische hoeveelheid afval die vangstquota en het opzetten van aan land worden gebracht. Hierdoor de mens dagelijks produceert, komt reservaten waar vissoorten zich wordt het probleem van de bijvangst daar nog bij. Over plastic hebben we kunnen herstellen. Hier mag niets natuurlijk slechts verschoven en niet het in de vorige aflevering al gehad. worden gedaan dat de natuur schade opgelost. Een gedeeltelijke oplossing Naast overbevissing is er sprake toebrengt. Er mag niet worden gevist, kan worden gevonden door de zware van overbemesting. In een aantal maar ook het winnen van grind en zand wekkerkettingen te vervangen door westerse landen wordt het rioolwater 29 Bladvis in acroporakoraal

30 Geweikoraal, Curaçao gezuiverd voor het in rivieren of en de verzuring van de oceanen rechtstreeks in zee wordt geloosd. In Veerkrachtig worden afgeremd. In de praktijk blijkt het merendeel van de landen vindt de Steenkool zou sowieso moeten dat riffen veerkrachtig zijn. Als de lozing ongezuiverd plaats. Het gevolg worden uitgebannen, alle temperatuur daalt, zijn ze in staat zich is “eutrofiëring” – een overmaat aan klimaatsceptici ten spijt. Door de weer te herstellen. Ook wordt koraal meststoffen – van het rivierwater dat opwarming van de aarde zien we gekweekt, zowel in dierentuinen als uiteindelijk de zee bereikt. Door deze steeds meer en zwaardere tropische in zee. Dit is eigenlijk alleen mogelijk meststoffen raakt de balans in het stormen. Stormen en tsunami’s met snel groeiende koralen, zoals acroporasoorten. Het harde koraal, dat slechts enkele centimeters per jaar groeit, komt hiervoor niet in Riffen zijn aanmerking. Toch kan door deze veerkrachtig activiteiten de druk op de koraalriffen worden verminderd.

En wij? Sportduikers kunnen een steentje bijdragen aan de bescherming van de koraalriffen. Want ook toerisme draagt bij aan de vervuiling van het water. Allereerst door de massale verplaatsing naar toeristische bestemmingen, meestal per vliegtuig, met een belangrijke bijdrage aan het

toenemende CO2-probleem als gevolg. Onze vliegreizen brengen ons naar landen waar afval niet wordt verwerkt en het rioolwater ongezuiverd op het rif wordt geloosd. Regeringen zouden de toeristen een heffing kunnen water verstoord. Bepaalde soorten kunnen de ondieper gelegen laten betalen, die dan wordt gebruikt (algen) vermeerderen zich explosief en koraalformaties flink toetakelen. voor de plaatsing van installaties om kwetsbare soorten (koraalpoliepen) Door de opwarming van de aarde het vuilverwerkingsprobleem aan worden aangetast of leggen het loodje. stijgt ook de watertemperatuur. Een te pakken, al is het zeer de vraag of De oplossing is het installeren van ogenschijnlijk kleine verhoging van één dat geld op de goede plek terecht zuiveringsinstallaties, maar door de tot twee graden is al voldoende om de komt. Duikers kunnen zelf een paar enorme kosten kunnen veel landen zoöxanthellen (symbiotische algjes) in dingen doen. Een goede zwem- en zich die niet veroorloven, of ze vinden het weefsel van de koraalpoliepen te trimtechniek spaart het fragiele koraal. het niet nodig hier prioriteit aan te laten afsterven. Het aanraken van koralen met de geven. handen of vinnen en het opwervelen Het aanleggen van havens en hotels van zand zijn slecht voor het koraal. in de omgeving van koraalriffen kan Het meenemen van zeedieren als een verwoestende uitwerking hebben. souvenir is natuurlijk helemaal uit Door graaf- en bouwwerkzaamheden den boze en zelfs strafbaar. En bedekken slib en stof de let erop dat duikschepen bij het koraalformaties tot ver buiten de ankeren op de duikplaatsen gebruik bouwput. Als de koralen zich niet maken van speciaal voor dat doel snel van het stof kunnen ontdoen, geplaatste boeien. Hier kunnen de sterven ze af. Voor regeringen is het Koraalpoliepen zijn gevoelig voor schepen aanmeren zonder het koraal de kunst om de afweging te maken temperatuur en vervuiling te beschadigen. Ook als individuele tussen het economische belang en duiker dien je voor jezelf de afweging de bescherming van kostbare natuur. De koraalpoliepen, die voor hun te maken. Helaas blijkt het kortetermijnbelang in voortbestaan afhankelijk zijn van de Nu – dus de korte termijn – veel gevallen voorrang te krijgen. Toch zuurstof die de algjes produceren, zoveel mogelijk profiteren en alle gloort ook hier hoop. In Queensland, verbleken en sterven binnen enkele negatieve gevolgen hiervan op Australië, was men van plan om een weken af. Op de afgestorven de zeeën op de koop toenemen. enorme steenkolenmijn te openen koraalformaties vestigen zich algen Of verantwoordelijkheid nemen en havens te bouwen bij het Groot en de van het koraal afhankelijke door milieubewuster te leven en te Barrièrerif. Met alle verwoestende diersoorten verplaatsen zich naar handelen, waardoor op de langere gevolgen voor het koraalrif van elders of verdwijnen zelfs helemaal. De termijn onze nazaten van het leven dien. De rechter heeft de regering oplossing is het terugbrengen van het onder water kunnen genieten. teruggefloten, waardoor de activiteiten kooldioxidegehalte in de atmosfeer, Een houding die wel om de in elk geval voorlopig zijn opgeschort. waardoor de temperatuurstijging nodige wijsheid vraagt. 31 32 Het softkoralen aquarium Door Jacques van Ommen

Mijn oude softkoralen aquarium zonder steenkoralen draaiend op het V.O.F. systeem. De wieren zijn verhuisd naar het V.O.F.

een gezelschapsaquarium. In een speciaalaquarium met gebruik van het juiste voedsel kunnen goede resultaten worden behaald. Omdat dit slechts voor een handjevol liefhebbers een optie is beperk ik me tot de eenvoudig te houden softkoralen die uitermate geschikt zijn voor onder andere de beginners onder ons en de mensen die niet te veel geld willen uitgeven aan de aankoop van de dieren en de benodigde apparatuur.

Het is een bijna onmogelijke opgave Een wit, groen en geel soft koraal in mijn latere bak. Ik wil ze niet missen. softkoralen te determineren. Gewoon op het gezicht is dit zelfs Wat verstaan wij onder de benaming de symbiose softkoralen die onmogelijk. Daar komt nog bij dat soft koraal? voornamelijk “van het licht” leven in het aquarium door stroming en Soft koralen zijn zachte koralen, en de soft koralen die voedsel uit licht de koralen andere vormen en/ zijn koralen zonder een kalkskelet het water halen. Hoewel er ook een of kleur kunnen aannemen. zoals bij steenkoralen het geval is. groep softkoralen bestaat die van Eigenlijk is dit niet helemaal waar twee walletjes eten. De plankton De meeste zachte koralen zijn want sommige zachte koralen etende categorie heeft de meest familie van de acht-stralige bijvoorbeeld Dendronephthya (Vele felle kleuren maar zijn helaas niet bloemdieren. Deze koralen zijn in kleuren) en Nephthyigorgia ( meest of nauwelijks in leven te houden in het bezit van acht-stralige poliepen. geïmporteerd als rood of oranje met witte poliepen) bezitten wel degelijk iets wat ervoor zorgt dat het dier enige stijfheid bezit, namelijk de skleriten. Skleriten zijn kalknaaldjes die zich in het weefsel bevinden en zo voor wat meer stijfheid zorgen. Softkoralen zijn geen rifbouwende koralen.

De term lederkoraal wordt vaak gebruikt om die categorie softkoralen aan te geven die een redelijk stevige body hebben zoals bijvoorbeeld het paddenstoelkoraal (Sarcophyton).

We moeten verschil maken tussen Hier kunt u de witte kalknaaldjes goed zien. 33 Een zelden geïmporteerd gifgroen soft koraal. Is helaas erg duur.

Dit kroepoek koraal groeit in mijn bakken zelfs in de schaduw. 34 (kleine vangarmpjes). Deze komen deel 4 ,een boek dat u zeker moet de voedsel vangende softkoralen meestal voor op het lichaam, armen aanschaffen. zoals bijvoorbeeld Dendronephthya of op de schijf, geheel afhankelijk is het determineren nog moeilijker van de soort en hebben de functie om kleine eetbare deeltjes uit het water te vangen om die te kunnen eten. Zoals ik al had gememoreerd, niet alle softkoralen leven van de vangst van voedsel, sommigen zijn (bijna) geheel afhankelijk van zoöxanthellen.

Zoöxanthellen Zoöxanthellen zijn kleine eencellige algensoorten die in symbiose met koralen leven. Zoöxanthellen zijn vooral geconcentreerd in de tentakels van de poliepen van het koraal en geven kleur aan de koralen. Onder invloed van zonlicht zetten zoöxanthellen door het proces van fotosynthese de kooldioxide afkomstig van het koraal, om in zuurstof, dat nodig is om de poliepen in leven te houden. Men neemt aan dat de koralen de zuurstof en koolhydraten die door de algen worden geproduceerd voor hun eigen stofwisseling gebruiken, Een zelden geïmporteerd gifgroen soft koraal. Is helaas erg duur. en dat de algen profiteren van het door het koraal afgescheiden kooldioxide en andere afvalstoffen. Koralen kunnen hun zoöxanthellen verliezen, bijvoorbeeld door een te hoge temperatuur van het zeewater, wat verbleking van koraal en uiteindelijk tot het afsterven van het koraal kan leiden. Helaas is deze verbleking in de zeeën al diverse malen voorgekomen.

Gelukkig kan het koraal onder optimale condities vrij snel nieuwe zoöxanthellen aantrekken uit de Overgenomen uit het boek Korallenriff Aquarium. omgeving en in enkele weken weer “in conditie” zijn. Ook in Sommige Sinularia en Lithophyton Ook enkele Lemnalia-soorten het aquarium kan dit proces van zullen vaak verward worden. vertonen flinke vergelijkingen met het verlies van zoöxanthellen Sinularia is in vele vormen en een boomvormige Sinularia. Het en het weer aanmaken daarvan kleuren herkenbaar. Zelf heb ik een vereist dus enige studie om er zeker plaatsvinden zelden geïmporteerde gifgroene van te zijn over welke soort we het variëteit ( Zie afbeelding) die voor hier hebben. De benamingen van de dieren wat de kleur betreft zeker kan Soms kunnen alleen de skleriten zijn dus moeilijk aan te geven wedijveren met een steenkoraal. duidelijkheid brengen in de De meeste bekende soorten naamgeving. Lees het boek van zijn: Capnella, Sarcophyton, Zo is er bijvoorbeeld een vorm die Sven A Fossa en Alf Jacob Nilson Lobophytum; Lithophyton; Sinularia; lijkt op “kroepoek” en is herkenbaar genaamd Korallenriff Aquarium Klyxum/Cladiella, Lemnaliaen aan de duidelijk zichtbare band 4 maar eens goed door. Het Alcyonium. kalknaalden. is in het Duits geschreven, helaas zijn er bij mijn weten geen goede Een voorbeeld van een schema uit Sinularia flexibillis lijkt bijvoorbeeld Nederlandse boeken die u kunt het boek Korallenriff Aquarium van op een gorgoon, en Sarcophyton gebruiken om koralen proberen te Sven A Fossa en Alf Jacob Nilson lijkt weer op een paddenstoel. Bij determineren. 35 Deze koraalstek was groen van kleur maar is in mijn stekkenbak door verkeerde belichting bruin geworden en van vorm veranderd door in de hoogte naar het licht te groeien. Het zal later onder de juiste verlichting weer prachtig groen worden.

Een deel van mijn stekkenbak (anemonen, soft- en steenkoralen gorgonen, enzovoort) waarin ook zonder problemen wieren groeien die ik regelmatig oogst. De wieren zijn mijn enige filter. Hier groeide een hersen koraaltje in een mum van tijd van een cm doorsnede uit tot ongeveer tien cm. 36 niet in de hand werden gehouden, de koralen overwoekerden en op die manier beschadigingen aan de nu ook binnenkomende steenkoralen konden aanbrengen. De Ook van dit koraal heb ik tientallen stekken kunnen nemen. Het ziet er aaibaar uit. De poliepen lijken op filterfunctie van haartjes op afstand gezien. de wieren was zeker niet minder De hoeveelheid licht en het belangrijker spectrum bepaalt bij veel geworden maar Een combinatie van soft koralen met sponsen, gorgonen en anemonen. softkoralen hoe het dier er uit men wilde de ziet qua vorm en kleur. Dat maakt bak zo vol mogelijk zetten met stekkenbakken waar de wieren over en determineren nog moeilijker. Ik heb voornamelijk koralen en er was dan tussendoor de soft koralen, gorgonen, lichtbruine softkoralen groen en geen plaats meer voor de wieren. anemonen enzovoort groeien is zelfs geel van kleur en zelfs bijna wit zien In die tijd bouwde ik mijn een steenkoraaltje (hersen koraal) worden en andersom. Ook groeien eerste wierenfilter om toch die in snel tempo van een cm tot meer sommige koralen bij een te lage filtercapaciteit te kunnen benutten, dan tien cm uitgegroeid. Dus laat verlichting of verkeerd spectrum in wat later opging in het V.O.F.-filter niemand beweren dat algen en/of de hoogte en krijgen daardoor een (zie www.zeeaquarium.me hoofdstuk wieren een nadelige invloed zouden geheel andere vorm. V.O.F.) dat ik tot nu toe nog steeds kunnen hebben op steenkoralen. Ik gebruik, privé en bij mijn klanten en heb nog nergens iets gelezen over Ik schrijf hier geen wetenschappelijk dat pas later echt bekend werd en nog een negatieve invloed van wieren op artikel maar een artikeltje om u wat later door de handel ontdekt werd steenkoralen. toch enig inzicht te geven met en op de markt kwam. betrekking tot deze prachtige en Wist u trouwens dat een combinatie over het algemeen goed houdbare Mijn ruim vijftig jaren ervaring met van wieren met softkoralen ook softkoralen. Ik beperk mij dan ook deze filters in tientallen bakken, een prachtig geheel laten zien? Ik tot de meest gangbare softkoralen privé en bij mijn klanten, hebben mij heb zelf in een klein aquarium van waar ik zelf ervaring mee heb laten zien dat deze filtermethode 160 cm zeepaardjes gehouden die opgedaan, zonder al te diep in prima werkt. Niet alleen in een konden rondzwemmen tussen dertien te gaan op de juiste volledige soft koralen aquarium , maar ook verschillende soorten wieren en een benamingen. (Dat kunt u in het uitstekend in andere aquaria zoals paar soft koralen en gorgonen. Dat was boek Soft Korallenriff Aquarium steenkoralen bakken. In een van mijn een kleurrijk geheel. band 4 opzoeken.) Dus koralen die regelmatig geïmporteerd of gekweekt worden, niet al te duur zijn, prima in het aquarium gedijen en ook over het algemeen goed te stekken zijn.

In de beginjaren van de zeeaquarium hobby waren dit de eerste koralen die binnen kwamen. Ze konden ook goed samen met de wieren gehouden worden die we in het aquarium lieten groeien, onder andere om als filter te dienen naast de toen meest gebruikte Eheim potfilter. Door regelmatig wieren te oogsten konden we nitraat en fosfaat verwijderen. Later kwam het grotere echte biologisch filter (het droognat-systeem) in opmars mede dankzij Hans Nooijen die dat droognat-systeem promootte. De wieren verdwenen steeds meer uit het aquarium omdat ze, wanneer ze Dit soft koraal groeit prima tussen de wieren wachtend op een nieuwe baas 37 38 Wat vindt u van deze afbeelding? Lijkt die niet erg veel op een zogenaamde Hollandse bak? Het is toch echt een zeeaquarium. Ook in zee leven prachtige wieren die op aquariumplanten lijken. Deze afbeelding kwam ik tegen op het internet en lijkt veel op mijn zeepaardenbak van toen.. Eigenaar de heer P. Hectors.

Omdat ik daar helaas geen In mijn stekkenbak groeien ook alleen die beweging veroorzaakt afbeeldingen meer van heb laat ik u wieren die ik aan de winkels verstrek door (hogere) dieren die zwemmen een afbeelding van een aquarium zien die de wieren voor eigen gebruik of kruipen zoals zeesterren, dat erop lijkt. en voor de klanten gebruiken. Deze heremietkreeften, slakken enzovoort, wieren groeien tussen en gedeeltelijk maar ook door de (op en neer gaande) In de natuur op het rif komt u deze prachtige wierencombinatie niet tegen. De algen en wieren die daar proberen te groeien krijgen de kans niet omdat ze constant worden begraasd door vissen en andere dieren die algen en wieren eten. Daardoor kunnen de koralen blijven groeien zonder overwoekerd te worden. Er zijn natuurlijk wel begroeide rotsen waar geen koralen groeien, caulerpavelden, zeegrasvelden, kelpvelden en natuurlijk algen die deel uitmaken van het Soft koralen zijn grofweg te onderscheiden in koralen die leven met behulp van zoöxanthellen (met of zonder de combinatie met voedsel vangen) en koralen zonder zoöxanthellen die leven van voedsel vangen. plankton. Vergeet ook niet de algen die De categorie die voedsel kan vangen om te leven behoort tot de meest kleurrijke soort die helaas ook het in koralen leven, de zoöxanthellen. 50% moeilijks in onze aquaria zijn te houden. van onze benodigde zuurstof wordt door de algen en wieren geleverd. zelfs over de koralen heen. De beweging van softkoralen, anemonen, Algen en wieren in het soft koralen steenkoraalstekjes houd ik vrij omdat gorgonen enzovoort. Een prachtig aquarium of in het filter lijkt mij een die gevoeliger zijn voor overgroeien steenkoralen aquarium is mooi maar positieve zaak en een combinatie van van wieren. Softkoraal is zacht en omdat er veel lagere dieren en vissen soft koralen met wieren in de bak flexibel. Vooral dat laatste vind ik niet in een steenkoralenbak kunnen kan een prachtig geheel vormen, Zie persoonlijk een pluspunt. Ik houd worden gehouden geeft dat een meer afbeelding van beweging in het aquarium, niet statische indruk, en dat gaat mij op den duur vervelen. Softkoralen kunnen veel hebben. Aanraking door andere dieren zelfs netelende dieren geven bijna nooit schade. Zie de afbeelding waarop de soft koralen te zien zijn tussen de anemonen in mijn stekkenbak

Voedsel Moeten softkoralen worden gevoerd? Ja en nee. Softkoralen die leven van de zoöxanthellen in principe niet, hoewel, de aanwezige poliepen kunnen fijn plankton vangen en consumeren. U hoeft zich geen zorgen te maken. In het aquarium hoeft u niet bij te voeren wanneer u ze onder het juiste (is voldoende licht met het juiste Verschillende soorten wier groen en rood in mijn aquarium. spectrum) verzorgt. 39 40 kunnen zien. Op de volgende afbeelding ziet u een door het koraal afgescheiden stukje koraal dat een volwassen dier werd.

Deze exemplaren zonder zoöxanthellen heb ik door regelmatig met diepvries plankton te voeren slechts een jaartje in mijn gezelschapsbak in leven kunnen houden. Ze zijn wel gegroeid maar op den duur ging het toch minder en ben ik er mee opgehouden. Een speciaalbak is een beter alternatief.

De overige softkoralen moeten Soft koralen zijn over het algemeen Afsplitsing. Het lijkt alsof de stek apart staat maar gevoerd worden maar zijn niet geschikt sterke dieren die nog wel een kleine dat is niet zo. De verbinding is er nog maar bijna voor de beginnende aquariaan. hoeveelheid nitraat kunnen verdragen. niet meer te zien door onder andere vuil op de Helaas kunnen wij de voedsel Ik heb ze zelfs prima langdurig in leven onderkant van het koraal. vangende softkoralen niet het juiste kunnen houden bij nitraatwaarden van voedsel (plankton) aanbieden en zijn boven de vijftig. Wel moet u rekening ze ondanks het gebruik van surrogaat houden met de juiste verlichting. voedsel niet of nauwelijks voor langere Zoöxanthellen leven immers van ‘het tijd in leven te houden of u moet een licht”. speciaal aquarium voor deze dieren inrichten. Dan zijn er wel betere Het vermeerderen van softkoralen kan resultaten te behalen. door afsnoeren of afsnijden van delen Ik zal u niet aanraden deze dieren te van het moederdier. Afhankelijk van kopen wanneer u nog niet de kennis de soort natuurlijk. Paddenstoel soft bezit om hier verantwoordelijk mee koralen (Sarcophyton) heb ik kunnen Hier ziet u een aantal stekken die ik heb afgesneden om te gaan. Kopen en dood laten stekken door delen van de schijf af van het moeder exemplaar. gaan vind ik niet juist. Heb respect te snijden en die die aan een stukje voor al het leven en laat alleen dieren steen te bevestigen. Het moederdier in uw aquarium toe die daar ook niet ontwikkelde zich weer tot een volledig alleen kunnen overleven maar ook dier en de stekken werden ook weer echt kunnen leven. Dus ook geen complete dieren. Ook wanneer u de vissen in een te klein aquarium zoals steel doorsnijdt zal het afgesneden helaas veel mensen nog steeds doen gedeelte en ook het gedeelte wat op en dan opscheppen omdat die vissen het substraat is achter gebleven zich blijven (over)leven. Goudvissenkom weer ontwikkelen tot een volwaardig mentaliteit noem ik dat. Dit geeft de dier. In mijn aquarium heb ik ook het hobby een slechte naam. vormen van stekken op de natuurlijke manier door middel van afsplitsing Een natuurlijke afsplitsing. Het lichtere gedeelte links is een arm die wordt afgestoten.

En hier is het afgestoten gedeelte in het zand terecht gekomen. Het is ondertussen een “volwassen “ dier geworden.

In het midden ziet u een licht grijze spons groeien en links onder een blauwe spons. Omdat deze soft koralen in mijn (vuile) kweekbak groeien zijn de omstandigheden ideaal voor sponzen. 41 42 verlichting die de neontetra en later dieren een prachtig zeeaquarium kan de kardinaaltetra zo mooi lieten opstarten. uitkomen. Persoonlijk houd ik niet Momenteel is het mode in de van die kermisverlichting maar er zijn zeeaquariumwereld om steenkoralen liefhebbers die dat mooi vinden of te houden. Ze zijn niet alleen mooi dieren uit de blauwe zone verzorgen en maar ook duur en niet altijd geschikt die hebben er baat bij. Maar zet geen voor de beginnende aquariaan. Maar dieren uit de hogere zone onder blauw er is meer te houden in een mooi licht, dat is onnatuurlijk. zeeaquarium bijvoorbeeld (niet zo dure en eenvoudiger te houden) softkoralen. Stekken van dit bijna wit soft koraal werden soms Boom- of vingervormige softkoralen lichtgeel van kleur onder andere verlichting. zoals Sinularia, Lemnalia en Alcyonium soorten zijn snelle groeiers en kunnen ook vermeerderd worden door het afsnijden van delen of het langzaam afsnoeren door middel van een elastiekje of visdraad. Wanneer u tegelijkertijd een steentje mee vastsnoert dan groeit de aflegger tegelijkertijd aan dat steentje vast en kan het wanneer de afsnoering een feit is en het stekje van het moederdier Onder overbelichting blijft dit koraal bijna spierwit van kleur. Dit is geen bleking maar een kleur die het loslaat direct een zelfstandig leven dier nu bij mij al jaren heeft, Het staat pal onder het Dit kleine stekje is een stek van een lichtbruin lijden. licht helemaal boven in het aquarium. De poliepen exemplaar. De stek is in de stekkenbak lichtgeel zijn gereduceerd tot kleine knopjes. Lager geplaatst geworden. Heeft te maken met de reactie van de van Zelfs als u een soft koraal heeft wordt dit koraal vuilwit/geel van kleur en komen de de zooxanthellen op het andere licht. verwijderd uit uw aquarium is de poliepen weer tevoorschijn. kans dat er weefsel achterblijft groot. Verkleuring. Uit dit weefsel groeien, bij goede Doordat de aquariumliefhebberij Lemnalia is een prima houdbaar koraal omstandigheden, weer nieuwe soft van een echte hobby, van en door dat veel licht nodig heeft om geel koralen. liefhebbers , meer een commercieel van kleur te kunnen zijn. Ik heb ik in gegeven is geworden, is de echte de Rode Zee deze dieren vlak onder liefhebberij op de tweede plaats het wateroppervlak gezien die felgeel komen te staan. Het gaat er bij veel waren en een paar meter dieper mensen niet meer om interessante lichtbruin waren. Om er zeker van te dieren te huisvesten en te bestuderen kunnen zijn dat het om dezelfde soort of om gewoon te genieten van de ging heb ik een lichtbruin exemplaar dieren. De liefhebberij is voor veel mee naar boven genomen om te mensen een hebberij geworden die kunnen controleren of het dezelfde koraalsoort betrof. Later heb ik een experiment gedaan om deze hypothese te kunnen staven. Ik had een gele Dit is Xenia. Een softkoraal (geen lederkoraal) dat als een snelgroeiende kolonie bezig is mijn aquarium Lemnalia uit mijn aquarium over gezet te overwoekeren. Het groeit het best in een oud in een bak van een klant die minder aquarium licht gebruikte. Na verloop van tijd werd mijn koraal in die bak minder geel en later lichtbruin van kleur. Teruggezet in mijn aquarium kwam de gele kleur weer terug. Ik moet voor alle duidelijkheid mededelen dat dit niets te maken had met een truc die veel in de handel wordt gebruikt om door andere lichtkleuren koralen anders van kleur uit te laten zien. De koper ziet dan thuis dat dat mooie donkerblauwe In het midden onder het groene soft koraal ziet u of paarse koraal dat hij had gekocht in Wat was ik blij toen ik dit exemplaar kon een prachtige paddenstoel koraal (Sarcophyton) zijn aquarium helemaal niet zo mooi aanschaffen. Inmiddels heb ik al meerdere stekken staan die ook al meerdere stekken heeft geleverd. kunnen nemen. Het dier heeft geen probleem met de netelende donker blauw of paars van kleur is. De buren. truc is als volgt. Plaats een actinic lamp Dit artikel heb ik geschreven vooral of blauwe lampen in de verlichting en voor de beginnende zeeaquariaan heel wat geld mag kosten als er maar de blauwe kleur wordt geaccentueerd. zodat deze beginner goedkoop en mee gepronkt kan worden. Hoe meer Denk maar eens aan de oude GroLux zonder al te veel risico op verlies van toeters en bellen hoe mooier. 43 Dit koraal stond onder in het aquarium maar werd groen van kleur onder meer licht toen ik het bovenin de bak zette. Zie volgende afbeelding

De vermeerdering van het softkoraal rechtsonder is hier duidelijk te zien. Ik heb later de verbindingen doorgesneden en zo vijf nieuwe koralen gekregen 44 Ik kreeg steeds meer aanvragen om een alles gebeurt en iedere dag weer showbak te plaatsen die liefst zonder anders is. Dit in tegenstelling tot het verzorging, als het ware zichzelf steenkoralenaquarium. verzorgend, kon draaien. Geld was voor Ik heb in die beginjaren meer genoten die mensen meestal geen probleem. van het zeeaquarium dan nu met al De goede lezer zal wel opmerken dat die dure koralen die ook nog dure ondergetekende niet tot die categorie apparatuur nodig hebben en waarbij van hebbers behoort. vele andere dieren niet gehouden In de loop der jaren is de techniek tot kunnen worden. Ik hou van leven en in het absurde geëvalueerd. Evenals beweging in het aquarium en voor die de prijzen. Omdat wij in de beginjaren mensen die daar ook last van hebben geen steenkoralen konden verzorgen schreef ik dit artikeltje. omdat de techniek er toen nog niet Ik heb mij in dit artikel beperkt tot Een bijna wit soft koraal. Stekken hiervan werden in geschikt voor was en de import ook slechts het onderdeel soft koraal mijn kweekbak onder minder licht geel van kleur. nog niet op gang was gekomen, waren omdat ik mij vooral wil richten tot wij “veroordeeld“ tot het verzorgen de beginnende aquariaan die nog niet kweekbakken was mijn nitraatgehalte van voornamelijk vissen, softkoralen de kennis en/of ervaring heeft om opgelopen tot boven de 60 en het en enkele andere dieren die met de “moeilijk houdbare dieren te kunnen stekken van de dieren leek geen importen meekwamen. Die dieren verzorgen of dat niet wil omdat hij/zij negatieve gevolgen te hebben. Een die toen beschikbaar waren voor het ook geïnteresseerd is in die dieren die geleidelijke verhoging blijkt niet tropische zeeaquarium zijn nu helaas niet in een steenkoralenbak gehouden al te veel problemen te geven bij bijna verdwenen. De fantastische kunnen worden. deze dieren. Ik weet niet hoe het kleuren van de steenkoralen die nu met Ook in een softkoralen aquarium resultaat is op langere termijn. Mijn de aanwezige apparatuur houdbaar kunnen niet allerlei dieren samen eerste softkoralenaquarium draaide zijn hebben die plaats ingenomen vooral door die mensen die een show aquarium in de huiskamer willen verzorgen. De echte liefhebber die niet voor alleen kleur gaat maar geïnteresseerd is in het dier zelf lijkt een uitstervend ras. Toch wilde ik het in dit artikel niet hebben over de steenkoralen maar over de softkoralen die ook echt prachtig van kleur kunnen zijn en massaal in de beginjaren van de hobby werden gehouden. Meestal onder slechte omstandigheden. Misschien niet altijd zo kleurrijk als steenkoralen maar in het ieder geval ook prachtig, makkelijke houdbaar en meestal een stuk goedkoper dan de steenkoralen die hun plaats hebben ingenomen. Bovendien makkelijk Hier hetzelfde koraal maar nu is de kleur bruin veranderd in groen. Ook de vorm is veranderd. te stekken en wat ik zeker ook een pluspunt vind, ze zijn niet zo worden gehouden maar de op een kleine Eheim potfilter en gevoelig voor medebewoners en niet samenstelling en verscheidenheid van door het veelvuldig stekken was het zo statisch. Door de stroming zit er dieren kan veel groter zijn dan in het nitraatgehalte opgelopen tot boven beweging in dat geeft het aquarium steenkoralenaquarium. de 60. De Eheim potfilter was hier te leven. Dus minder geschikt voor Wanneer u wat ervaring heeft klein voor. Verder geen schade geleden, die liefhebbers die slechts willen opgedaan en u wilt gaan stekken dan de vissen die ook in die bak zwommen pronken met felle kleuren in hun nog even een tip. Een kleine ingreep is hadden geen probleem en de sponzen bak en daarom geen anemonen, geen geen probleem maar bij grotere sneden deden het prima. Wekelijks een 10 zeesterren, geen krabben en kreeften, zou ik u aanraden het koraal buiten % waterverversing. Met een goed geen steenkoralen etende vissen die het aquarium te stekken en de delen werkend V.O.F. heeft u een ruimere koraaldieren beschadigen enz. die een paar uurtjes in een aparte ruimte marge. juist ook zo mooi kunnen zijn, in hun te laten rusten zodat de wonden zich bak kunnen houden. En juist deze kunnen afsluiten. Ik hoop dat dit artikeltje u heeft laatstgenoemde dieren kunnen, naast De meeste soorten zijn minder laten zien dat ook op een eenvoudige heel kleurrijk te zijn, een interessant gevoelig voor minder goede kwaliteit goedkope manier een mooi aquarium leven laten zien. Een aquarium met die van het water. En dat is zeker bij kan worden verzorgd. Eenvoud dieren in combinatie met softkoralen het stekken een voordeel. Om een kan ook mooi zijn. is een levend aquarium waarin van voorbeeld te geven, in een van mijn 45 GEJO www.dszgejo.be ... Vlaanderens grootste dierenspeciaalzaak! Gouden Kruispunt 28 3390 Tielt-Winge Tel : 016/63.50.55 Fax : 016/64.06.55 Open alle dagen 10:00u - 18:00u (Maandag gesloten)

Trusted by

46 Proud partner of 47 48 Een portret van Marion Haarsma Door Germain Leijs, Foto’s Marion Haarsma

Reeds enkele jaren kunnen we in ons ReefSecrets-Magazine zeer interessante artikels lezen van Marion Haarsma over zeedieren die we ook in onze aquaria kunnen houden. Zij geeft ons een kijk op die dieren vanuit de natuur. Hoe ziet hun natuurlijk habitat er uit? Aan welke gevaren staan ze bloot? Hoe werkt hun camouflage? En ga zo maar door. Deze artikels zijn steeds geïllustreerd met prachtige foto’s die ze op één van haar vele duiktochten in de natuur heeft gemaakt. De informatie die we uit deze artikels verkrijgen geeft ons inzicht in hun natuurlijke leefwijze en dat is erg nuttig om ook in onze aquaria toe te passen. We willen immers onze dieren in zo natuurlijk mogelijke condities verzorgen.

Wie is Marion? De redactie had het plan opgevat om haar eens te gaan bezoeken kort bij Scheveningen om een interview af te nemen, maar Covid-19 heeft daar een stokje voor gestoken. Dan maar via WhatsApp contact met haar genomen en hieronder kun je het relaas lezen van een leuk gesprek met deze boeiende onderwaterspecialiste.

Marion is geboren in de helft van de vorige eeuw. Als kind en in haar tienerjaren was ze erg veel met sporten bezig, zwemmen, schaatsen, paardrijden, waterskiën, zeilen, kortom, een echte waterrat. Na haar tienerjaren trok ze naar Londen waar ze haar eerste duiklessen kreeg in het zwembad. Daarna verhuisde ze naar Spanje en was er van duiken geen sprake meer.

Iets meer dan 40 jaar geleden ging ze op reis naar Bonaire en daar pikte ze de draad weer op met duiken. Ze was op logies bij haar vriendin die bij Habitat van Captain Don werkte, het meest befaamde duikresort ter wereld. Hier begonnen haar eerste zee- duikervaringen, die ze nooit meer heeft losgelaten. Sindsdien heeft ze overal ter wereld gedoken, van Zuid-Afrika tot Spitsbergen en van Palau tot Galapagos. 49 50 Ze heeft het ook altijd leuk gevonden om in Nederland te duiken, want hier woont ze. Maar ze is ook altijd veel en graag op reis gegaan! Ze is begonnen met onderwater filmen tijdens een trip naar de Malediven in 1982, waar ze een onderwaterfilmcamera kon huren. Dat was in die tijd nog met super 8-films! In de Haagse Amateur Filmclub, die nu nog steeds bestaat, leerde ze al de kneepjes van het afmonteren van de films. Haar eerste film “Het Zoete Waterleven” handelde over padden en hiermee behaalde ze veel prijzen.

Nadien won ze met een duikfilm op een filmfestival een waterdichte fotocamera van het merk Nikonos V. Bij het filmen maakte intussen iedereen de overstap van Super 8 naar digitaal en op dat moment is Marion overgestapt naar fotografie en later op digitale fotografie.

Van 1983 tot en met 2008 deed ze mee aan wedstrijden en met haar foto’s werd ze Nederlands Kampioen in 2005. Ze werd drie maal naar het Wereld Kampioenschap gestuurd, in 1991 naar Milazzo in Sicilië, 1995 de World Cup in Sharm-el-Sheikh en in 2002 in Marseille. Toen vond ze het wel genoeg en gaf ze het stokje over aan de jongere generatie. Ze stelt graag haar foto’s ter beschikking van een groot publiek om het te laten meegenieten van het onderwaterleven.

Dit doet ze onder meer door foto’s ter beschikking te stellen aan Helmut Debelius, de wereldvermaarde auteur van zeer veel boeken over onderwaterleven, zoals de World Atlas of Marine Fishes en de World Atlas of Marine Fauna. Deze boeken zal je wellicht in elke bibliotheek van de duikers en de aquariumliefhebbers terugvinden. Ze heeft ook veel foto’s geleverd aan het soortenregister van Naturalis in Leiden en aan Natuurmonumenten.

Ook enkele duiktijdschriften, zoals Onderwatersport zullen regelmatig een artikel van Marion publiceren, maar ook enkele non-profit organisaties, zoals “Stichting Anemoon” en “ReefSecrets.org”.

Marion is zeer begaan met het welzijn van de natuur in het algemeen en met het onderwaterleven in het bijzonder. 51 52 53 54 Ze heeft het duiken, filmen en fotograferen steeds gedaan zonder winstbejag. Haar grootste doel is de onderwaterwereld bekend te maken bij het grote publiek en ze heeft zich steeds ingezet en bekommerd voor het behoud en het welzijn van de onderwaterwereld en de dieren die daar deel van uitmaken. Ze kan terecht een ambassadrice voor de onderwaterwereld genoemd worden.

Of ze nog plannen heeft? Welnu, ze zou graag nog eens naar Vancouver gaan, want de koude onderwaterwereld zou ze daar nog graag verkennen. Ook wil ze graag nog vele artikels schrijven. Zo liggen er artikels over koffervissen en kogelvissen op de plank. Maar ook over trekkersvissen en vijlvissen en zeekomkommers en zakpijpen. De ReefSecrets-redactie kijkt reikhalzend uit naar deze nieuwe artikels!

Of Marion duiken gevaarlijk vindt? Ze zal niet zeggen dat het geen gevaarlijke hobby is, want je bent in een “vijandige” omgeving en er kan van alles gebeuren. Ze vergelijkt het met autorijden. Daarbij loert ook om elke hoek gevaar. Maar als ervaren chauffeur leer je omgaan met deze gevaren en kun je steeds inschatten waar de gevaren zitten en anticiperen op vreemde situaties. Je bent uiteindelijk ook afhankelijk van de andere verkeersdeelnemers, maar we hebben geleerd om daarmee te leven en wij ervaren dat niet meer als “gevaarlijk”. Zo is het ook met duiken. Je moet niet roekeloos tewerk gaan, maar steeds bedacht- en behoedzaam zijn. Op die manier loop je nooit gevaar.

Op haar webstek: http://www.onderwaterfilm.nl/ kun je veel van haar foto’s en artikels terugvinden. Deze webpagina is zeker de moeite waard om te bezoeken. Marion, we danken je heel hartelijk voor dit gesprek, je bleek een heel vrolijke en ambitieuze gesprekspartner te zijn en we hopen nog veel artikels van jouw hand te mogen publiceren!

55 56 Aquarium macrofotografie Door Jack Eberson - Cerianthusmagazine, zeeaquariumvereniging Cerianthus

Een aparte tak van de (aquarium) Deze adapters moeten geschikt zijn Op de overzichtsfoto kun je duidelijk fotografie is macrofotografie. voor de gebruikte camera en de juiste zien dat het “EF 24-105mm USM L” Macrofotografie zet alles wat heel diameter hebben voor het objectief zoom-objectief omgekeerd op de klein is toch groot op de foto. wat je wilt gebruiken. Op internet camera gemonteerd zit. De welbekende Hierdoor worden vaak de lelijkste zijn tal van adapters te vinden! Het ‘rode ring’ van een Canon ‘L’-objectief wezens toch erg mooi en soms voordeel is dat je op deze manier zit altijd aan de voorzijde. Maar zoals je onherkenbaar! Macrofotografie en je ‘normale’ groothoek-objectief nu ziet zit deze ring aan de zijde van de een zeeaquarium vormen een mooie (bijvoorbeeld 24mm of 28mm) kunt camera. Het gedeelte van het objectief combinatie…. blijven gebruiken! wat normaliter aan de camera vastzit, Ik gebruik een “Canon EOS 50D” zit nu aan de voorkant. Het objectief Een stukje uitleg over macrofotografie spiegelreflexcamera met APS-C sensor zit met behulp van een speciale Om mooie macrofoto’s te kunnen voor beide methodes en gebruik bij omkeeradapter omgekeerd gemonteerd. maken kun je gebruik maken van deze methode het veel gebruikte een spiegelreflex camera en speciale ‘allround’ zoom-objectief “EF 24- Scherpte-diepte en diafragma macro-objectieven. Echter deze 105mm USM L”. Dit objectief neem ik Wat macrofotografie speciaal maakt macro-objectieven zijn vaak duur en meestal mee op vakantie omdat hij een is dat een klein onderwerp toch mooi zijn beperkt in het gebruik. Behalve mooi bereik heeft om landschappen groot op de foto wordt neergezet, en met speciale macro-objectieven kun je te fotograferen (groothoek- dit zonder digitale zoom functies te ook ‘normale’ groothoek-objectieven objectief) maar ook in staat is om gebruiken. Wat macrofotografie echter gebruiken maar dan heb je wel speciale onderwerpen redelijk dichtbij te halen moeilijker maakt dan het maken van hulpmiddelen nodig…. (tele-objectief). Het is echter geen ‘normale’ foto’s is dat de scherpte- macro-objectief en dus niet zomaar diepte zeer beperkt is. Hoe groter de Ik zal 3 methodes bespreken waarmee geschikt om kleine onderwerpen groot vergroting van het onderwerp, des te ik macrofoto’s maak: methode 1: op de foto te zetten. Maar met de kleiner wordt de scherpte-diepte. Wat met behulp van omkeeradapters en ‘omkeeradapter truck’ verandert dat…. is scherpte-diepte precies? ‘normale’ groothoek-objectieven, Uiteraard kunnen ook andere In een eerder artikel over fotografie methode 2: met behulp van een balg (goedkopere) objectieven gebruikt heb ik ooit voorbeelden gegeven van en een macro-objectief. In plaats van worden. Zo heb ik goedkoop (€15,-) scherpte-diepte. een macro-objectief kan ook een een handmatig groothoek-objectief ‘normaal’ objectief gebruikt worden gekocht (28mm) van een vreemd Deze ‘portret’ opname (géén macro- maar de resultaten kunnen dan sterk merk. Door dit object omgekeerd op opname) van mijn koraalklimmer geeft uiteenlopen… En als laatste methode de camera te monteren kun je mooie dit mooi weer, zie foto op de volgende 3: een combinatie van de twee macro-opnames maken. Handmatig pagina. De focus (scherpte) ligt hier voorgaande methodes. wil zeggen: ik kan het diafragma duidelijk op het voorste oog. De bek Naast deze 3 methodes kunnen handmatig instellen. Hier kun je is al minder scherp afgebeeld en alles ook de zogenaamde ‘tussenringen’ uiteraard ook nog handig gebruik achter het oog is helemaal wazig. (‘extension tubes’) worden gebruikt. maken van de ‘tussenringen’ voor een De ‘pluimpjes’ op zijn rugvinnen zijn De tussenringen kunnen gecombineerd nòg grotere vergroting. Later meer over helemaal onherkenbaar op deze foto. gebruikt worden bij alle methodes. Ik het ‘diafragma’. De scherpte-diepte is het gebied in de bespreek ze daarom niet apart. diepte wat scherp is afgebeeld. Hoe meer scherpte-diepte in de foto, des te Methode 1: macrofotografie met meer van de vis wordt scherp afgebeeld. omkeeradapters en ‘normale’ Ik schat dat de scherpte-diepte hier groothoek-objectieven ergens tussen de 5 en 10mm ligt. De eerste methode is wat minder Beperkte scherpte-diepte wordt veel bekend en voor de hand liggend maar toegepast bij portret fotografie om de wordt door de (hobby)fotografen vaak aandacht te trekken naar een bepaald gebruikt: zet een groothoek-objectief punt in de foto…. Is ze niet mooi? (Of is omgekeerd op je camera. Als je dit het een hij?) probeert zul je merken dat dit niet Bij macrofotografie ligt de scherpte- zomaar kan. Het past simpelweg niet! diepte rond de 1 à 2 mm maar kan “Maar hoe dan?” zul je je misschien soms ook minder dan 1 mm bedragen, afvragen…. afhankelijk van bijvoorbeeld de Er zijn speciale adapters te koop die vergrotingsfactor. Om toch voldoende het mogelijk maken een objectief Goedkoop 28mm groothoeklens met passende scherpte-diepte te behouden in een omgekeerd op de camera te monteren. omkeeradapter. macrofoto wordt gebruik gemaakt van 57 Deze ‘portret’ opname (géén macro-opname) van mijn koraalklimmer geeft dit mooi weer

Met wat oefening wordt het onderwerp goed zichtbaar op het scherm. 58 het diafragma van het objectief. door de diafragma-waarde zo groot vergrotingsfactor ingesteld door de Door het diafragma op een grote mogelijk in te stellen. De sluitertijd balg uit te rekken (vergroten) of in te waarde in te stellen (oftewel een kleine moet hierdoor echter opgerekt trekken (verkleinen). lichtopening) neemt de scherpte-diepte worden tot enkele seconden dus op de foto toe. Echter de hoeveelheid een stevig statief is noodzakelijk De platworm op de plaat licht op de sensor wordt hierdoor zeer om geen bewegingsonscherpte te Foto’s zie pagina 15. beperkt. Een lange sluitertijd is dan krijgen. Wanneer de opening van het Op de voorruit van mijn aquarium zat vereist om toch een goed belichte diafragma te klein wordt, zullen andere een kleine platworm van 2mm groot. foto te kunnen maken. Je wilt immers ongewenste effecten gaan optreden. Platwormen zijn parasieten in ons wel wat zien op de foto…. Bewegende Zelf gebruik ik een diafragmawaarde aquarium maar wie heeft ze niet? Ik onderwerpen kun je op deze manier tussen de 13 en 18 voor goede in ieder geval wel… In het rode kader dus niet goed en scherp vastleggen…. resultaten. op de foto is te zien dat de platworm van 2mm in het midden zit. Je ziet ook Spelen met het diafragma Vergroten van het onderwerp duidelijk hoe dicht ik met het objectief Het diafragma is een belangrijk Bij macrofotografie wordt het bij de platworm ben. Normaliter is met onderdeel van een objectief om bij onderwerp vergroot. Je wilt zoveel dit objectief de minimale afstand tot macrofotografie te spelen met de mogelijk van het onderwerp op het het onderwerp 45cm! Nu is dit slechts scherpte-diepte en de hoeveelheid oppervlak van de sensor (en dus foto) enkele centimeters. licht. Het is dus belangrijk dat het afgebeeld hebben. Hoe meer het diafragma in te stellen is. onderwerp qua oppervlak de sensor Het valt nu echter niet mee om de Wanner je gebruik maakt van de wat beslaat, des te meer is de vergroting. platworm duidelijk in de camera te oudere ‘handmatige’ objectieven kun Normaal wordt een onderwerp sterk zien. Dit komt door de zeer beperkte je het diafragma handmatig instellen verkleind. Bijvoorbeeld een boom scherpte-diepte. Een beetje naar voren op de gewenste waarde door aan de wordt sterkt verkleind om hem toch of een beetje naar achteren met de diafragma-ring te draaien. Echter dit in zijn geheel op de foto (dus sensor) camera en je ziet alleen een wazig geeft ongemak bij het maken van een te krijgen. De boom is immers vele vlak! Het vereist wat oefening om het foto omdat het geheel soms verschuift male groter dan de sensor. Dit in onderwerp in beeld te krijgen. De ‘live bij het instellen en het onderwerp dus tegenstelling tot bijvoorbeeld een view’ functie van de camera is geen onscherp wordt. Omdat ik hier gebruik platworm die in werkelijkheid maar overbodige luxe. maak van een Canon elektronisch ‘EF’- een klein stipje beslaat op de sensor. objectief wordt het diafragma door de De afmetingen van een APS-C sensor Met wat oefening zijn leuke resultaten camera ingesteld op het moment dat van de gebruikte “Canon EOS 50D” te halen en is een vervelende parasiet de foto genomen wordt. De gebruikte bedraagt 22,3 × 14,9 mm. toch nog erg nuttig! Je ziet links boven omkeeradapter heeft echter als nadeel in het scherm van de camera dat het dat de elektronische signalen van de Een onderwerp kan worden vergroot diafragma is ingesteld op 10 en de camera niet meer worden doorgegeven door het kleinste (achterste) sluitertijd op 2,5 seconden. aan het objectief. Het diafragma lenselement in een objectief verder van het objectief wordt hierdoor weg te plaatsen ten opzichte van de onbedienbaar en blijft maximaal open beeldsensor: de afstand tussen de en dit geeft de kleinste scherpte- sensor (bij analoge camera’s: de film) diepte. Om dit probleem te verhelpen en het achterste, kleine lenselement heb ik een speciale ‘EF’-aansluitadapter moet dus worden vergroot. Dit is gekocht en gebruikt. Die zorgt ervoor precies wat gebeurt wanneer een dat de elektronische signalen toch objectief omgekeerd op de camera weer naar het objectief doorgestuurd gemonteerd wordt. De afstand tussen worden. De signalen van de camera de sensor en het kleinste element moeten nu namelijk naar de andere uit het objectief wordt behoorlijk kant van het objectief getransporteerd vergroot! Methode 2 met een ‘balg’ worden. En daar zorgt deze speciale doet precies hetzelfde. Dit geldt ook adapter voor. voor tussenringen.

Het klinkt ingewikkeld maar ik Ongeacht de toegepaste methode, De platworm ruim 4 keer vergroot. verzeker je dat dit alles bij elkaar een belangrijk is dat het diafragma stuk goedkoper is dan speciale macro- instelbaar blijft vanwege de scherpte- Methode 2: macrofotografie met een objectieven…. Die kunnen nieuw wel diepte instelling. balg. €600,- tot €1500,- kosten. De adapters Met het “EF 24-105mm USM L” Een balg vind ik persoonlijk een fijnere zijn uiteraard besteld via de bekende objectief kan de vergrotingsfactor manier van macro fotograferen maar een Chinese verkoopsite voor rond de €40,- variabel ingesteld worden door goede balg is een stuk duurder (rond de . Van een beter merk zijn ze echter te aan de ‘zoomring’ te draaien. Het €600,-) en daarom niet voor iedereen koop voor rond de €250,-. kleine lensdeel schuift hierdoor naar interessant. Toch wil ik hier wat over Door middel van het diafragma kan voren of naar achteren. Wanneer vertellen… Zelf heb ik een geschikte balg de scherpte-diepte vergroot worden een balg wordt gebruikt, wordt de 2de hands gekocht op internet. 59 Het ‘EF 24-105mm USM L” zoom-objectief omgekeerd gemonteerd op de camera.

De platworm zit in het midden van het rode kader. 60 Dat scheelt toch snel honderden euro’s! Het gebruik van een balg is vergelijkbaar met de eerder beschreven methode 1. Daar gebruikte ik de zoom functie van het “EF 24-105mm USM L” objectief om de vergroting in te stellen. Hiervoor was wel een omkeeradapter nodig die ook nog eens het signaal van de camera doorgeeft aan het objectief zodat de camera het diafragma kan blijven instellen op het moment van het maken van de foto. De gebruikte balg moet eveneens deze signalen kunnen doorgeven aan het gebruikte objectief. Dat maakt dat de balg dus geschikt moet zijn voor de gebruikte camera en de gebruikte elektronische objectieven. Niet iedere balg geeft de signalen door! Bij een balg worden de objectieven niet omgekeerd gemonteerd maar normaal. Elk objectief kan in principe gebruikt worden. Echter ik geef de voorkeur aan het “EF 100mm USM L MACRO” objectief of het goedkopere “EF 100mm USM MACRO” (dus géén ‘L’ versie).

Het gebruikte “EF 100mm USM L MACRO” objectief is geen zoom- objectief maar de zoomfunctie is met een balg overbodig. Deze combinatie geeft prachtige resultaten. De vergroting kan worden ingesteld door de balg te verschuiven en door de scherpstelring van het objectief Balg met een “EF 100mm USM L MACRO” objectief, te verdraaien. Ook hier is de nodige normaal gemonteerd. oefening nodig om het onderwerp goed in beeld te krijgen. De verschillende macro-foto’s (behalve Hier zijn duidelijk de scherpe ‘schraap-tandjes’ te zien waarmee de slak alg de platworm) zijn gemaakt met kan afschrapen van de ondergrond. Deze foto is niet digitaal ingezoomd! methode 2.

Methode 3: macrofotografie met een balg en omgekeerde zoom-objectief. En ja, het kan nog gekker… om nòg grotere vergrotingen te krijgen heb ik gebruik gemaakt van een combinatie van methode 1 en 2. Ik heb het “EF 100mm USM L macro” objectief echter vervangen door het “EF 24-105mm USM L” objectief wat omgekeerd op de balg gemonteerd is. Het vergt wel wat oefening om het onderwerp goed in beeld te krijgen maar je krijgt prachtige vergrotingen. Onderstaande foto laat de mond van een klein slakje zien.

Ook de planaria kan nu nòg groter op de plaat gezet worden:

61 Kalkwier

planaria_donker-3 62 Je ziet, je kunt op deze manier lekker creatief fotograferen…. Mochten meer mensen geïnteresseerd zijn in macrofotografie, zoek maar eens met ‘google’ of zoek maar eens op ‘youtube’ en je vindt heel veel informatie en voorbeelden. “Creativity is the limit”. Plaatjes zeggen meer dan woorden…..

Diversen_macro-110 63 www.hustinx-aquaristiek.com OP 1200m² VINDT U:

TOPKWALITEIT IN ENORME KEUZE IN ZEEVISSEN, KORALEN TROPISCHE VISSEN, EN LAGERE DIEREN DISCUSSEN, PLANTEN EN L-NUMMERS AQUARIUMS VAN DE BESTE MERKEN VOEDERS EN MATERIALEN EN AQUARIUMS OP MAAT VAN DE BESTE KWALITEIT

WEKELIJKSE IMPORTEN VANUIT DE INTERESSANTSTE WERELDDELEN

MET DESKUNDIG ADVIES

Ma. Di. 13u - 18u Do. 10u - 20u

Vr. Za. 10u - 18u

Woensdag, zondag en feestdagen gesloten

Vildersstraat 26, 3500 Hasselt 64 Tel. 011 / 210082