muziek

Camille Thomas & Julien Libeer

wo 8 nov 2017 / Grote podia / Blauwe zaal

20 uur / pauze ± 20.55 uur / einde ± 21.45 uur inleiding 19.15 uur / Bernard De Graef / Blauwe foyer Straffe Strijkers 2017-2018

Isabelle Faust viool & Alexander Melnikov piano do 28 sep 2017

Camille Thomas & Julien Libeer piano wo 8 nov 2017

Leonidas Kavakos viool & Yuja Wang piano wo 13 dec 2017

Jean-Guihen Queyras cello & Alexander Melnikov piano do 14 jun 2018

D/2017/5.497/96 teksten programmaboekje Bernard De Graef coördinatie programmaboekje deSingel Camille Thomas cello Julien Libeer piano

Camille Saint-Saëns (1835-1921) Suite voor cello en piano, opus 16 20’ Prélude: Moderato assai Sérénade: Andantino Scherzo: Allegro grazioso Romance: Adagio Finale: Allegro con brio

Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) Sonate voor cello en piano in d, opus 40 30’ Allegro non troppo Allegro Largo Allegro

pauze

César Franck (1822-1890) / arr. Jules Delsart (1844-1900) Sonate voor cello en piano in A 28’ Allegretto ben moderato Allegretto Recitativo - Fantasia: Ben moderato - Molto lento Allegretto poco mosso

Gelieve uw GSM uit te schakelen De inleidingen kan u achteraf beluisteren via Reageer en win www.desingel.be Op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, Selecteer hiervoor voorstelling / concert / appreciatie, … betreffende het programma van deSingel tentoonstelling van uw keuze. met andere toeschouwers delen. Selecteer hiervoor voorstelling / concert / tentoonstelling van uw keuze. Grand café deSingel drankjes / hapjes / snacks Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans uitgebreid tafelen / open alle dagen: 9-24 uur om tickets te winnen. informatie en reserveren: +32 (0)3 237 71 00 of www.grandcafedesingel.be Concertvleugels Met bijzondere dank aan Ortwin Moreau voor het stemmen en het onderhoud van de Cd-verkoop Bij onze concerten worden occasioneel concertvleugels van deSingel cd’s te koop aangeboden door Moreau Pianoservice / Kapucinessenstraat 32 / 2000 La Boite à Musique / Coudenberg 74 / Brussel / +32 Antwerpen / +32 (0)486 83 63 98 (0)2 513 09 65 / www.classicalmusic.be www.moreau-pianoservice.be Camille Saint-Saëns nationalistische tendensen, in casu een verwijzing naar Suite voor cello en piano, opus 16 de Franse klavecinisten uit de barok, en dit binnen een toenemende aandacht voor historicisme sedert het De weidse uitstraling van de Duitse muziek met haar ontstaan van de muziekwetenschap rond 1830. Een bijhorende cultus, van Beethoven tot Wagner, was na het trend die - en dit volledig terzijde - impetus kreeg met de debacle van de oorlog een doorn in het oog van vele opkomst van de platenindustrie aan het eind van de 19de Franse kunstenaars. Wagners Tristanakkoorden uit 1859 eeuw, een verdere stimulans met de new age en hippie- hadden een aardverschuiving ontketend die langzaam de bewegingen in de 20ste eeuw en tegenwoordig door de harmonische fundamenten van Rameau onderuithaalde. muziekwereld het verzelfstandigde en verkoopbare etiket Aan het eind van de Frans-Duitse Oorlog in 1871 richtte van ‘hip’ - historically informed practice - opgeplakt krijgt, een gezelschap van componisten, waaronder Camille alsof men tegenwoordig nog uitvoerder zou kunnen zijn Saint-Saëns en César Franck, daarom de Société natio- van ‘klassieke’ muziek, diachrone doch anachronistische nale de musique française op. Dit moment wordt door kunst, zonder enig benul van historische context! muziekhistorici vaak geassocieerd met ‘een’, - of met de Hoe dan ook, ondanks de traditionele wortels markeerde neiging tot hokjesdenken eigen aan vele academici - ‘de’ de compositie een stap voorwaarts in Saint-Saëns’ Franse muzikale renaissance in de negentiende eeuw. carrière. Er bestaat van deze suite een zeer interessante Tegen al het Duitse geweld had de oprichting van het bewerking voor cello en orkest, door de oude componist genootschap tot doel Franse componisten aan te moedi- zelf, 50 jaar later. Weer geheel terzijde - een periode van gen, concreet door het organiseren van uitvoeringen van ‘back to Bach’ - waardoor het janusgelaat van deze hun werk. Een van de gevolgen was een opvallende bewerking, terugblikkend naar een ingebeeld of histo- kwalitatieve en kwantitatieve toename van symfonische risch verleden en vooruitkijkend volgens de heersende muziek en kamermuziek. De hele, door dit genootschap normen van de dag, een heel bijzonder en veelgelaagd gesymboliseerde beweging was van meet af aan natio- aanschijn krijgt. nalistisch: enerzijds in haar patriottische motivatie en haar afzetten tegen de Duitse dominantie op muzikaal In de Prélude geeft de cello een monoloog ten beste, vlak, anderzijds in haar streven om de karakteristieke zwevend over menige toonaard, onder begeleiding van kwaliteiten van de nationale muziek te herontdekken, met staccato akkoorden in de piano. In de laatste maten Rameau en Couperin als grote boegbeelden. versterkt de canonische imitatie van het openingsidee in Weinig muzikanten in de 19de eeuw beschikten over een het klavier de overheersende indruk van barokke inspira- bredere horizon dan Saint-Saëns. In bijna elk genre van tie. In feite verwijst de schriftuur sterk naar Bachs compositie, van opera over symfonisch werk tot kamer- preludes uit het ‘Wohltemperierte Klavier’ (de Cellosuites muziek, produceerde hij toondichtsels die toonbeeld waren onder het stof der geschiedenis vergeten). waren van evenwichtige stijl. Pianist en organist, en wijd Het tweede deel is als een avondlijk gezang, een en zijd bekend virtuoos kwam hij nooit in de verleiding serenade. Saint-Saëns kiest ook hier weer voor een om louter composities te creëren ten dienste van zijn historisch beladen term, aangezien de serenade in de virtuositeit, zoals vele tijdgenoten. Het was bij uitstek in klassieke periode haar hoogdagen kende. De cello als de kamermuziek, de serieuzer tak van de kunst, dat zijn minnestreel wordt door de piano begeleid met grupetti creatieve activiteit een uitlaatklep vond, en waar zijn en staccato ‘getokkelde’ begeleiding in een uiting van strikte en grondige scholing hem goed van pas kwam. nobele hoofse liefde. De Cellosuite van Saint-Saëns is een werk dat overloopt Om in hoofse kringen te blijven, opent het scherzo met van jeugdige kracht. Geschreven in 1862 wordt het als een menuet, tot in de balzaal verrassend genoeg een een van zijn eerste belangrijke werken beschouwd. De groep monniken binnenstruint in unisono kerkgezang. gekozen vorm van de suite was een verwijzing naar het Weergaloos is het effect als de cello-solostem de rol van verleden. Een in de westerse klassiek ‘in illo tempore’ bas opneemt binnen dit koraal. Een nieuwe uitnodiging algemeen romantische trend die kadert binnen tot de dans door een tussenspel met 4 herhaalde si b’s in

6 7 Saint-Saëns in 1907Saint-Saëns © Harenberg Verlag Dortmund

8 9 het klavier leidt tot het trio - gedragen melodie in de cello van Bach, en op het vlak van vormarchitectuur ging hij te onder begeleidend vuurwerk van arpeggio’s en jeux leen bij Beethoven. Zoals voor hem Berlioz in zijn perlé in de piano. Niet verwonderlijk dat de oude Saint- ‘Symphonie fantastique’ uitging van een vast ‘idée fixe’, Saëns dit deel te pianistiek vond om te orkestreren. Als een thema dat in verschillende delen terugkwam, of een soort gecomprimeerde prelude duiken plots per zoals Beethoven in zijn Vijfde Symfonie in de verschillen- maat geornamenteerde motieven op, eerst in het klavier, de delen organisch thema’s laat groeien uitgaande van daarna in de cello. Onder deze textuur zet vervolgens de een enkele koppige oercel, zo combineert Franck beide piano opnieuw het openingsthema van het menuet in. werkmethodes in zijn zogenaamde cyclische vormprinci- De melancholie van de cello wordt ten volle uitgespeeld pe. Nochtans bevindt zich niet ver onder het oppervlak in de romance in mi groot, in liedvorm met ABA struc- van deze streng logische opbouw, een laag van mystieke tuur. Het B-thema klinkt bijzonder passioneel door het verinnerlijking, van religiositeit. Francks karakteristieke onrustige modulatieschema en de intense begeleiding mildheid, die zich weerspiegelt in zijn muziek, was ook maar lijkt organisch gegroeid uit het wiegende A-thema. de reden dat hij door zijn leerlingen “engelachtige De finale vestigt de aandacht met een dwingende meester” werd genoemd. introductie, waarna de cello een fugasubject aankondigt die leidt tot een fugatosectie - een staalkaart van de De Sonate van César Franck heeft een Belgische con- kunde van de componist - om uiteindelijk in bacchische nectie: oorspronkelijk was ze geschreven als huwelijks- exuberantie terug te leiden tot de Bachiaanse prelude. geschenk voor de beroemde violist Eugène Ysaÿe in 1886, die ze voor zijn gasten speelde op 26 september van dat jaar in Aarlen. Het werd sedertdien, niet in het César Franck (1822-1890) / arr. Jules minst onder impuls van Ysaÿe, die de sonate promootte, Delsart (1844-1900) misschien wel de meest populaire vioolsonate in het Sonate voor cello en piano in A Franse repertoire. De vioollijn van de sonate werd met de zegen van de componist bewerkt voor cello door Jules César Franck was 68 jaar toen hij stierf aan de gevolgen Delsart, beroemd cellist en collega van Franck aan het van een banale aanrijding. Pas een half jaar tevoren had Parijse conservatorium, en is op die manier ook een hij als componist zijn eerste openbare bijval geoogst. klassieker geworden in het cellorepertoire. Een kleine kring van enthousiaste studenten aan het Parijse conservatorium en het rotsvaste geloof in zijn Er zijn 3 thema’s waarrond de sonate cyclisch wordt kunst waren zijn enige houvast. De meeste van zijn ontwikkeld, personages in een verhaal dat zich ontspint. tijdgenoten hebben zich onrechtvaardig opgesteld Het eerste bestaat in de kiem uit een loutere muzikale tegenover de al te nederige meester, nochtans de pater tertssprong, 3 noten stijgend en dalend, een kiemcel die seraphicus van een hele voorhoede jonge componisten door veelvuldige variaties - celdelingen bij wijze van die het repertoire met tal van meesterwerken heeft spreken - de organische vorm van de sonate bepaalt. Een verrijkt. Zo sprak Gounod naar aanleiding van de symfo- van de basisprincipes van compositie, goed begrepen nie: “Ziedaar onmacht tot dogma verheven.” Camille door tijdgenoten als bijvoorbeeld Brahms, bestaat er niet Saint-Saëns kon zijn afkeer niet verhullen van het piano- toevallig in dat hoe compacter de muzikale bouwstenen kwintet, dat nochtans aan hem was opgedragen, en zijn, des te monumentaler de structuur kan worden. Rond waarvan hij de pianopartij voor zijn rekening nam op de deze idee, in verschillende incarnaties, schept Franck première. zijn vier eerste subjecten in de vier delen van de sonate. De verschijningsvorm is in het eerste deel lichthartig van Op technisch structureel vlak kende Franck zijn gelijke aard, gepassioneerd in het tweede deel, melancholisch niet in het Frankrijk van die dagen. Harmonisch bouwde in de fantasia en charmant in het canon van het rondo. hij verder op de vernieuwingen van Wagner en Liszt, als Het tweede thema, bestaande uit een stijgende halve organist was hij beslagen in het contrapunt en de fuga toon en een terts hoger een dalende halve toon, en het

10 11 César Franck (midden, zittend) met de musici van het Quatuor Ysaÿe: v.l.n.r. Lucien Van Hout, Joseph Jacob, Eugène Ysaÿe en Mathieu Crickboom. Foto uit 1890

12 13 derde thema, opgebouwd uit een kwartsprong en een Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) dalende kwint, verschijnen achtereenvolgens als de Sonate voor cello en piano in d, opus 40 structuur van het werk dit vereist. Het tweede pas in het tweede deel en het derde pas in het derde deel. Deze De Cellosonate opus 40 kwam tot stand in een moeilijke beide thema’s bereiken eerst hun volle wasdom in het periode voor Sjostakovitsj in 1934 omwille van huwelijks- slotdeel, structurele climax van de sonate. problemen en een openlijke aanval van Stalin in ‘De Op het eerste gezicht lijkt het verwonderlijk waarom waarheid’, spreekbuis der autoriteiten, op zijn muziek. Franck zijn derde deel fantasia noemde, zo ordelijk het Zijn kort tevoren gecreëerde opera ‘Lady Macbeth van gestructureerd is. Minutieus als hij was op het vlak van Mtensk’, werd niet bijzonder gesmaakt door Stalin. vorm kon de componist zich er ongetwijfeld niet toe Volgens de overlevering las Sjostakovitsj het Pravda- bewegen om een klassieke titel aan dit brugdeel te artikel onderweg naar de première van zijn sonate. geven dat begint in re klein en eindigt in fa kruis klein. Het idioom van de sonate vertoont sterke invloeden van Voor meer uitleg omtrent de majestueuze architectuur ‘Lady Macbeth’. Nochtans waren veel tijdgenoten ver- van de sonate verwijst auteur dezes graag naar zijn wonderd over de vrij conservatieve schriftuur ervan. inleiding voor het concert. Rond deze tijd schreef de componist enkele artikels waarin hij zijn zoektocht beschreef naar een eenvoudige, Heel dikwijls wordt het eerste deel in de uitvoeringsprak- heldere en expressieve muziek. Hoewel deze zoektocht tijk jammer genoeg als een traag deel uitgevoerd, een hem leidde in de ambivalente wereld van de Vierde soort dramatisch recitatief. Dit gaat echter in tegen de Symfonie (1936), is de Cellosonate duidelijk een vroege intentie van de componist, getuige daarvan de vrolijke en uiting van deze nieuwe tendens. nobele hoofdtoonaard van la groot, die zich weerspiegelt Als een akte van vertrouwen in de klassieke principes, is in een beminnelijke vrolijkheid van het hoofdthema. Aan het eerste deel in een conventionele sonatevorm de andere kant wordt het slotdeel vaak te snel uitgevoerd geschreven, met een expositie gebouwd rond 2 lyrische waardoor het nobele karakter gemakkelijk dreigt gevulga- thema’s. De begeleiding van het eerste thema bij aan- riseerd te worden tot een vingervlugge polka. vang heeft veel weg van wat Graham Johnson de “man- dolinestijl” van Fauré noemt, een continu voortspinnende De eerste publieke uitvoering werd gegeven in de winter textuur die op het einde van zijn leven (zo’n 10 jaar voor van 1886 op een van de concerten van de Belgische de compositiedatum van Sjostakovitsj’ Sonate) steeds kunstenaarsgroep Les Vingt in het Musée Moderne de bevreemdender werd, zo beladen van ‘references in Peinture (heden het Koninklijk Museum van Schone passing’ - suggesties van allerlei toonaarden in het Kunsten). Hier was het niet toegestaan om licht te maken voorbijgaan. De doorwerking wordt gedomineerd door in de expositieruimtes ter bescherming van de schilderij- een ritmisch motief dat eerst in de bas van het klavier en. Zelfs het aansteken van een lucifer was als vloeken in gesuggereerd werd in passagewerk na het tweede de kerk. Ysaÿe, in het vuur van de uitvoering, stond erop thema. Eerst klinkt het pizzicato, getokkeld op de cello, om verder te spelen en het museale schrijn van de waarna de intensiteit aanwast, als de quasi zwakzinnig visuele kunsten werd door het schemerduister gemeta- ostinate morsesignalen zo kenmerkend voor morfoseerd in een mystiek heiligdom voor de muziek, Sjostakovitsj’ hondse stijl. Het hoofdthema recapituleert mirakel met mesmeriserend effect op de gezegende nooit helemaal, maar verschijnt aan het eind op lijzige aanwezigen. manier (‘largo’) na het opnieuw poneren van het tweede thema, een ongebruikelijke wending voor een sonate- structuur waar alles in slow motion voorbijdrijft, met staccato akkoorden in de piano en aangehouden tonen in de cello, en brengt zo het deel tot een spookachtig slot. Faux-naïf, zo kan men het scherzo best omschrijven; Schubert in een spiegelpaleis. De strijkstok wordt een

14 15 Jeugdportret van Dmitri Sjostakovitsj botte zaag, en zet een zeurderig ostinatomotief in, waarboven de piano een redelijk zwaar-op-de-handse melodie speelt in ruime oktaven, een timbre vaak ge- bruikt door de componist. Het contrasterende midden- deel klinkt na een speciaal effect van glissando’s op fluittonen in de cello, met een themaatje bestaande uit een dalende toonladder met gepunteerde ritmische figuren (eerst in het klavier). Als een duiveltje uit een doosje verrast de componist graag met onverwachte modulaties, tot de onvermoeibare ostinato de kop weer opduikt. Het Largo vertoont innige verwantschap met het lied van de veroordeelde die de opera ‘Lady Macbeth’ besluit, met reminiscenties in de frasering van 4 maten, de melodische vorm en zelfs een sterke allusie op een gegeven moment. Een van de vroegste voorbeelden van een stemming die karakteristiek is voor vele van Sjostakovitsj’ meest intense werken, van somptueus introspectieve melodiek en schriel dissonante harmoniek. De guitige finale is een soort rondo, met een speels thema dat gevarieerd wordt. Na een passage van het thema in triolen refereert de componist terug aan het openingsthema van de sonate, dat aan het eind van het eerste deel in slow motion klonk, hier echter ‘più mosso’, als een slapstick film in versneld tempo afgehaspeld - een grappige vondst van de componist.

16 17 Camille Thomas Julien Libeer De Frans-Belgische Camille Thomas het Orchestre de l’Opéra de Toulon,… Op zesjarige leeftijd zat Julien Libeer 2008, Jonge Muzikant van het Jaar studeerde in Parijs bij Marcel Bardon Thomas bespeelt de ‘Château voor het eerst achter een piano. Het (toegekend door de Belgische en en in Berlijn bij Pape-Clément’, gebouwd door instrument werd snel een loyale muziekpers) in 2010 en de Klara Stephan Forck. Daarna zette ze haar Ferdinand Gagliano (Napels, 1788) ‘compagnon de route’, een expressie- Publieksprijs in 2013. Libeers eerste muzikale opleiding verder bij Frans en ter beschikking gesteld door middel voor een jonge muzikant die soloplaat ‘Lignes Claires’ werd Helmerson en Wolfgang-Emmanuel Bernard Magrez. zijn inspiratie net zo goed haalt uit unaniem geloofd door de vakpers. Schmidt aan de Hochschule für www.camillethomas.com opera en kamermuziek als uit Een volgende opname met Lorenzo Musik Hanns Eisler in Berlijn. Haar symfonisch repertoire en grote Gatto schopte het tot Diapason d’Or virtuositeit op de cello wordt weer- solowerken. Na het beëindigen van van het Jaar 2016 en ook de cd spiegeld in haar palmares, waarop zijn studies bij Daniel Blumenthal ‘Réminiscences’ met Camille Thomas ondermeer ereplaatsen prijken van (Brussel) en Jean Fassina (Parijs), werd door Musique verkozen de Seventh Antonio Janigro vervoegde Julien Libeer als ‘artist in tot één van de tien beste klassieke International Competition, de residence’ de Muziekkapel Koningin opnames van 2016. Als begenadigd Yamaha Music Foundation of Europe Elisabeth, waar hij zich tot 2014 communicator is Libeer gegeerd Strings Competition, de Edmont vervolmaakte bij Abdel Rahman El door de (inter)nationale media. In Baert Wedstrijd en de Léopold Bellan Bacha en Maria João Pires. Julien 2015 engageerde tv-zender Canvas Competition. Thomas is een graag Libeer was te gast in het Paleis voor hem als gastheer van het program- geziene gast in concertzalen als de Schone Kunsten (Brussel), het ma ‘Studio Flagey Klassiek’. Salle Gaveau, het Théâtre des Théâtre de la Ville en de Salle Cortot www.julienlibeer.net Champs-Élysées, de Victoria Hall in in Parijs, de Barbican Hall in Londen, deSingeldebuut Genève, het Paleis voor Schone het Auditorio Nacional te Madrid, het Kunsten in Brussel en het Palau de la Musica in Barcelona, de Konzerthaus in Berlijn. Ze soleerde Münchner Philharmonie, het oa. bij Sinfonia Varsovia, Orchestre Salzburgse Mozarteum en het Philharmonique de Baden-Baden, Concertgebouw Amsterdam. Hij Brussels Philharmonic, Orchestre toerde uitgebreid doorheen Japan, National de Lille, Orchestre de Libanon en de VS en speelde in het Picardie en Orchestre gezelschap van onder meer het Philharmonique Slovaque, onder de Brussels Philharmonic, het Nationaal baton van maestro’s als Theodor Orkest van België, Antwerp Guschlbauer, Darrell Ang, Faycal Symphony Orchestra (voorheen Karoui, Jean-Christophe Ferreaux, deFilharmonie), Sinfonia Varsovia en Pavel Baleff en Kriistina Poska. het New Japan Philharmonic. Als Seizoen 2017-2018 brengt voor veelgevraagd kamermuzikant werkt Thomas de release van haar eerste hij regelmatig samen met Augustin album bij Deutsche Grammophon, Dumay, Camille Thomas, Frank samen met Orchestre de Lille onder Braley, Maria João Pires en Lorenzo leiding van dirigent Alexandre Bloch. Gatto, met wie hij de integrale Het omvat eveneens de wereldpremi- Beethovensonates uitvoert. Hoewel ère van Fazil Says Celloconcerto in Libeer zich bewust ver van het april en samenwerkingen met het wedstrijdcircuit houdt, ontving hij de Kammerorchester Bremen en Paavo voorbije jaren een indrukwekkende Järvi, het Staatsorchester Hamburg, reeks ereprijzen: de Juventusprijs het Orchestre National de Bordeaux, (meest veelbelovende jonge solist) in

18 19 De piano is de begeleidende kracht voor de musici, dansers en acteurs van morgen. Om jonge musici en podiumkunstenaars van het Koninklijk Conservatorium Antwerpen op het allerhoogste niveau op te leiden, kan een kwaliteitsvol instrumentarium niet ontbreken. Het Conservatorium heeft permanent 87 piano’s in gebruik en veel van deze piano’s zijn aan renovatie of vervanging toe. U kan investeren in het artistiek talent van morgen op het rekeningnummer BE10 0000 0000 0404 (BIC: BPOTBEB1) van de Koning Boudewijnstichting en vermeld ‘128/2838/00002’ als gestructureerde mededeling.*

*Voor elke gift vanaf €40 ontvangt u een fi scaal attest waardoor 45% van uw gift in mindering wordt gebracht van de door u te betalen belastingen. Steun het talent van morgen. www.savethepiano.be

20 21

10_P016_0040_AdA5_programmaboekje.indd 1 04/10/16 16:31 Binnenkort in deSingel Elisabeth Leonskaja piano

Ludwig van Beethoven Sonate in As, opus 110 Robert Schumann Sonate in fis, opus 11 Franz Schubert Sonate in a, D845 vr 17 nov 2017 / Blauwe zaal / 20 uur € 25, 20 (basis) / € 20, 15 (-25/65+) / € 8 (-19 jaar) gratis inleiding Rudy Tambuyser / 19.15 uur / Blauwe foyer

Publieke master­classes Piano olv. Elisabeth Leonskaja za 18 nov 2017 / Kleine zaal / 11 uur tot 18 uur zo 19 nov 2017 / Kleine zaal / 11 uur tot 17 uur gratis voor toehoorders, zonder reservatie www.desingel.be T +32 (0)3 248 28 28 Desguinlei 25 B-2018 Antwerpen

deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Overheid mediasponsors