ORDUGÂHLAR, KALELER VE HİSARLAR -Cumhuriyet döneminde askeri seferler yazın yapılırdı. *Seferden sonra lejyonlar (birlikler) terhis edilir ve askerler evlerine dönerdi. *Bu yüzden bir gecelik ya da kısa süreli geceleme kamplarından (yürüyüş kampları) fazlasına ihtiyaç yoktu. *Bu gecelik kamplar ise sürpriz saldırılara karşı koruma sağlayan geçici istihkam yani güçlendirme yapılarıydı. İki Roma geçici askeri ordugahı. Aynı yer tercih -Romanın sınırları (hükmettiği edilmiştir. alan/territorium) genişledikçe sefer sezonları da uzadı. -Bu nedenle evden uzakta askerleri birliklerin artan ihtiyaçları için yaz seferlerinden daha fazla kalıcı ve uzun süreli yapılara ihtiyacı oldu. -Kışlık Ordugâhlar (hiberna) yazlık geçici ordugâhların ( aestiva) yerine kullanılmaya başlandı. -Kışlık ordugâhlar genelde yabancı coğrafyalarda ve yeni alınmış bölgelerde kuruldu. *Bu ordugâhlar çok daha fazla alt yapıya ve güçlü savunmaya ihtiyaç duyuyordu. -Geç Cumhuriyet dönemi ile birlikte Roma toprakları genişledikçe yani sınırlar Roma lejoner kalesi. El-Lejjun (Jordan) 2001 fotoğrafı (Kennedy – Bewley 2004). genişledikçe bazı askeri ordugâhlar geçici üsler kullandılar. *Fakat bu geçici üsler yerine MÖ. Erken 1.yy’da sınırlara sürekli ve kalıcı ordugâhlar (castra stativa) inşa edildi. -Ordugâh (castrum) kelimesi genelde bir gecelik veya geçici üsleri tanımlar. -Genelde bir nehir yakınındadır. -Yerleşim alanı oldukça yükseltilmiş bir açık tepedir (düşmana karşı gizlenme amacı taşımaz). -Burada en güzel bakış açısı veya görüş noktası ordu komutanının çadırına () aittir. *Praetorum kelimesi orjinalde Traian Sütunu. Dacia savaşları için hazırlık. imparator muhafızı anlamına Tuna üzerinde liman ve tekneler. gelen praetor kelimesinden Altta nehir Tanrısı Danuvius. türetilmiştir. Askerler tekne köprü üzerinden Malzeme taşıyor. -Bu kamp groma kullanan Solda Traian askerlere hitap ediyor. askeri bir mimar (ölçücü) tarafından hazırlanır. -Britania’da üç belirleyici ordugâh girişi tipi vardır: 1.Kavisli (clavicula), 2.Düz, 3.katmanlı/engelli

Ordugâh giriş tiplerinin şematik görünümü (Britania): a.Dış hendek, b.İç savunma duvarı (siper) A.Dışa clavicula. B.İçe clavicula. C.titulum/titulus. -Çadırlar bir bina veya yapı değil sadece uyumak ve yatmak içindi. -Askeri birlik çadırları (papiliones: kelebek) 3 m lik bir kare alan kaplardı. -çadırlar deridendi ve sekiz kişi (malzemeleri ile) barınabiliyordu. -Subaylar yani rütbelilerin çadırları çeşitli şekillerde olabilirdi (Traian sütununda olduğu gibi). -Tentelerin iskeleti demir veya Ordugâhta Rütbeli Çadırları. Traian Sütunu. ahşaptandı. -Sauvetaurilia sahnesi arkasında. Ordugâhta Rütbeli Çadırları. Traian Sütunu. -MÖ.2.yy ortalarında Polybius tarafından betimlenen ve günümüze ulaşan en erken sınır bölgesi ordugâh tasviri ve tanımıdır. -Bir ordugâhın iki askeri birlikten oluştuğunu ifade eder. -Bu birliklerde asker sayısı eşittir. -Toplam ordugâh asker sayısı 16.800 piyade ve 1.800 süvaridir. -Ordugâh karedir. -Ordugâhın her bir kenarı 2.000 Roma adımı (yani 600 m) uzunluğundadır. -Ordugâhın etrafı uzun bir hendek (fossa) ve bir rampa (agger) ve kazık bir çit ile çevrilidir. -Dört girişi vardır. -Polybian ordugâhı: a.porta principalis sinistra; b.porta praetoria; c.Porta principalis dextra; d.Porta decumana; e.via principalis; f.intervallum; g.via quintana; h.sur ve hendek; i.; j.extraordinarii equites ve pedites; k.extraordinarii; l.praetorium; m.forum; n.quaestorium; o.tribunes; p.prefects; q.equites; r.pedites; s.; t.; u.. -Sınır bölgelerindeki ordugâhların önemi konusunda bir başka yazı ise İmparatorluk Dönemi’nde Hyginus’tan gelmektedir. -Hyginus’un tasvir ettiği Ordugâh bir üç lejyon (tümen/birlik) ve çeşitli yardımcı birliklerden meydana gelmektedir. -Ordugâhtaki toplam asker sayısı 40.000.

-Hyginus ordugâhı: a.porta principalis sinistra; b.porta praetoria; c.Porta principalis dextra; d.Porta decumana; e.via principalis; f.intervallum; g.via quintana; h.sur ve hendek; l.praetorium; n.quaestorium. -Bu iki tip (Polybian ve Hygian) sınır ordugâhı arasında 250 yıllık bir zaman farklı olmasına rağmen fark edilebilir şekilde benzerdirler. *ordugâhların değişiminin ani ve köklü bir değişim değil zamana yayılan bir değişim geçirdiğini göstermektedir. **Bu ordugâh sisteminin uzun süre korunmasının nedeni; 1.sınır için uygun bir plana sahip olması, (Polybius ve Hyginus sınır ordugâhları 2.büyük askeri birlikleri barındırması, 3.aynı anda ve hızlı hareket edilmesi, 4.işlevsel olması, 5.güvenli olması ve 6.birimlerin uyum içinde çalışmasına imkan vermesi olabilir. KALELER VE HİSARLAR -Castrum İmparatorluk dönemi askeri kamplara veya askeri kasabalarına verilen addır. -Kesin kurallara ve belirli plan şemasına göre inşa edilirler. -Daha çok birbirini dik kesen iki ana cadde etrafında gelişir. -Bunlardan Cardo veya Cardus Maximus olarak adlandırılan cadde kuzey-güney yönünde, Decumanus Maximus ise doğu- batı yönünde uzanan caddeye denir. -Bu da castrum planını dört kareye böler anlamına gelir. -Bu bakımdan Castrum yapılarında 4 ana giriş kapısı mevcuttur. -Forum ise Cardus Maximus ve Decumanus Maximus kesiştiği yerde yer alır. -Önceleri geçici kamplar için tercih edilen bu şeması daha sonra yeni koloni ve şehirlerin planı olarak benimsenir. Castrum Castrum

Ana karargah (Principia) Tahıl ambarları, Horreum, Granarium -1.yy’da sınırların kurulması ile birlikte sınır bölgelerindeki askeri birliklerin barınması için artan bir şekilde sürekli yani kalıcı ordugâhlar (kale ve hisarlar) inşa edildiler. -’Oyun kartı’ şeklindeki ordugâh planı (köşeleri yuvarlak ev dikdörtgen plan) kullanılmaya devam etti. -Büyük kaleler ve hisarlar arasında da bir fark vardı. *Büyük kaleler; bir lejyona uyumlu sürekli yani kalıcı ordugâhlardı (bazı büyük kaleler çok daha büyük askeri güce ev sahipliği yapardı).

-Kale Planı: a.porta principalis sinistra; b.porta praetoria; c.porta principalis dextra; d.porta decumana; e.horrea; f.intervallum; g.barakalar (centuriae); h.depo binaları/ahırlar; i.güvenlik kuleleri; j.via praetoria; k.via decumana; l.via principalis; m.via quintana; n.praetorium; o.principia.

Roma küçük Kalesi -Büyük ve küçük kaleler (ordugâhlar) 1. ve 2.yy’da ayrıntılı bir şekilde sınır ordugâhlarına uygun bir şekilde düzenlendi. -Yapılan değişiklikler savunmayı güçlendirmek amaçlıydı: *hendek, *rampalar, *çeşitli tuzaklar, *çukur gibi engeller, *sivri kazıklar, *dikenli çitler, *dikenli dallardan engeller vs.

Roma Suru veya Duvarı Savunma Sistemi; 1.Lorica (parapet); 2. Pinna (mazgal); 3: Merlon (siper); 4: veya agger (yoğma toprak set); 5: Cervi (sivri uçlu dallar, geyik boynuzu); 6: Fossa (hendek) 7: Turris (kule); 8: ikinci hendek; 9: Cippe (sivri kazık); 10: Lilium (sivri kazıklı çukur: 2 m. Genişlik ve 2.5. m derinlik; 11: Stimulus (keskin ve sivri uçlu kanca). 1: V biçimli hendek. 2.Sivri ağaç dalları. 3.Sur ve hendek arası dolgu toprak. 4.sur. 5.Korkuluklu ahşap duvar.

Tipik bir Roma Sınırı toprak ve ahşap siperi. Sivri kazıklı parapet. İnsan boyunda. 1. mazgal. 2.siper, 3.duvarın dış kenarının üstü, 4.korunaklı yürüme alanı. Askeri Koğuşlar Savunma Duvarı

Hendek -Askeri kalelerde 1.yy ortalarından itibaren hamam yapıları da görülür. *genelde bu hamam yapıları yaygındır veya kalenin dışında bulunur. -Amphitiyatrolar (ludi) kalenin duvarları dışındadır. *Olasılıkla bu yapılar tatbikat, egzersiz ve eğlence amaçlıdır. -Ordugâhlarda ayrıca tahıl ambarları ve depolar (horrea) da vardı (yemek için). Roma askeri kalesi -Ordugâhlarda artan idari 1.Principia; 2. Praetorium; 3. Valetudinarium; ihtiyaçtan kaynaklı olarak 4.Horrea; 5.Barakalar; 6. Amphitiyatro; 7. kalıcı karargahlarda Hamam yapısı: 8. Mezarlık/Nekropol komutanların çalışma mekanları konutundan ayrı yapıldı. *Askeri birliğin başındakiler (principia) şimdi kalede merkezi bir noktaya yerleşmiş oldu. -Ancak komutanın çalışma odası kedi konutunun (praetorium) yanındaydı. -Askeri kalelerde ayrıca standart kısımlardan biri de principiada yer alan kutsal alandı (sacellum). -Principia, praetorium ve tahıl ambarları askeri birliğin yani kalenin merkezinde bir grup olarak düzenlenmişti.

Yardımcı Birlik (auxiliary) kalesi 1: Porta Praetoria (veya Kuzey Kapı); 2: Porta Principalis Sinistra (veya Batı Kapısı); 3: Porta Decumana (veya Güney Kapı); 4: Porta Principalis Dextra (veya Doğu Kapısı); 5: Principia (komutan, yönetim ve idari binalar); 6: Praetorium (komutanın konutu); 7: Horrea (depolar); 8: fabrika ve atölyeler; 9: Barakalar. Roma Kalesi Chesters Roma kalesi plan ve kalıntıları 3.yy Doğu Akdeniz ve Karadeniz Haritası. Apsarus Kalesi Apsarus Kalesi. Konum ve Plan. Apsarus Kalesi. Kalıntıları ve Peutinger Haritası

Britania – Gelligaer Roma Kalesi. Britania – Gelligaer Roma Kalesi. Britania – Gelligaer Roma Kalesi. Horreum (Granary: ambar) Britania – Gelligaer Roma Kalesi. Barakalar ve boş zamanlarda askerlerin oynadığı oyunlara ait taşlar. Britania – Gelligaer Roma Kalesi. Hamam Yapısına ait evreler Dönemi Doğu Eyaletlerindeki değişiklikler: daha küçük bölgelere ayrıldı ve savunma güçlendirildi. Roma İmparatorluğunda sınırları ()

Latince “Limes” veya “Limes Romanus” sözcüğü daha çok sur Roma arkeolojisinde duvarları veya askeri yapılara sahip sınır bölgelerini niteler. Özellikle Tarihçi ve arkeologlar tarafından Roma İmparatorluğunun sınırlarını belirtmede kullanılan bir sözcüktür. Örneğin; • Limes Britannicus (Britanya sınırı) • (Germanya sınırı) • Limes Arabicus (Arabistan sınırı) • (Tripoli (Libya bölgesi) sınırı) • Limes Saxoniae (Saksonya sınırı)

-Limes genelde anlam olarak patika demektir. *Fakat sınır kale hatlarını gösteren ‘askeri bir yol’ ve daha sonra da ‘bölge sınırı’ anlamında kullanılmıştır. -Roma sınırlarını genişlettikçe bu sınırları elde tutmak sürekli bir sorun haline geldi. -Erken 2.yy’da güçlü hale gelince , önceki kuşak olan Traian’dan farklı politikalar üretmeye başladı. -Traian sürekli olarak kaleleri sağlamlaştırmakla uğraşıyordu. HADRİAN DUVARI

Hadrian Duvarı (Vallum Hadriani) Britania, Hadrian Duvarı (Vallum Hadriani) Britania,

İmparator Hadrian Britanya’nın kuzeyinde yaşayan Kaledonya bölgesi (bugünkü İskoçya) halklarının saldırılarına karşı koymak ve bölgenin kuzey sınırını kontrol altına almak için M.S. 122 yılında inşa edilmiş bir duvardır. *Yaklaşık 117 km uzunluğa sahiptir. *Bu duvarlar boyunca yer yer karakol niteliğinde mimari yapılar yerleştirilmiştir. -Hadrian Duvarı 117 km uzunluğunda, 3.1 m genişliğinde, olasılıkla 4.65’ten 6.2 m’ye değişen yüksekliklerdedir. -Duvar parapet ve mazgallıdır. -Duvar taştan inşa edilmiştir. -Bu duvar boyunca kısa mesafelerde yüzlük alanlara (centuries) bölünmüştür. -Bu birliklerle bölünmüş duvarlar yazıtlı taşlarla (centurial taşları) işaretlenmiştir. -Duvarın batı kesimi çim ile yapılmıştır (bölgede duvar harcı için kireç taşı olmadığından). . Hadrian Duvarından. Hadrian Duvarı’nda milecastle/küçük kale Hadrian Duvarı’nda kale. 1.Kemerli geçit. 2. 2.yy evleri kalıntısı; 3. 3.yy toprak kale; 4. Geç 3.yy taş çevrili kuleler; 5. Kuzey yan kapı; 6. batı kapısı; 7.kaybolan kısımlar; 8. Bugünkü tren yolu. -Küçük kulelerin tümü taştandı. -Bu kuleler 5 m (16 ft) yüksekliğinde ve kare idi. -Ayrıca birer üst kata sahiptiler. -Duvarın önünde ise geniş bir toprak hendek vardı *V biçimli hendek yaklaşık 8 m (26 ft) genişlik ve 3 m (10 ft) derinliğindedir.

Hadrian Duvarı (Housestead civarındaki kısım) ANTONINE DUVARI -Hadrian duvarının da ötesine genişleyen sınırlar nedeniyle 138’de Antoninus Pius tarafından İskoçya İngiltere (Britania) sınırına duvar inşa edildi (Antonine Duvarı). -İnşası 140’ta başladı. -Duvarda taş, kil ve çim kullanıldı. *Duvarın temelleri 4.5 m (15 ft) genişliğindedir. -Rampa yaklaşık 3 m genişliğinde ve ahşap korkuluklu ve kuzeyde bir hendek vardı. Antonine Duvarı -Duvar bölümler halinde inşa edildi ve mesafeler levhalarla işaretlendi. -Duvar boyunca uzanan kaleler daha küçük ve Hadrian duvarındakilerden daha yakındı (13 km). Antonine Duvarındaki büyük ve küçük kaleler -Kule siperleri genelde çimdendi. *Ana binalar taş diğerleri ise ahşaptı. -Küçük kaleler de vardı fakat kule yoktu. -İşaret kuleleri vardı fakat bunlar duvarın güney tarafına ve çimden yapılmıştı. ***Hadrian Duvarı gibi Antonine Duvarı da bir çok değişiklik geçirdi. ***150’lerin sonu veya 163’te terk edildiği sanılmaktadır (Birlikler Hadrian Duvarı’na çekilmişti). Antonine Duvarı. Çimden yapılan kısımdan görüntü. REN (RHINE) VE TUNA (DANUBE) SINIRI Ren ve Tuna sınırı ve kaleleri Ren Nehri Sınır ve kaleleri Tuna Nehri Sınır ve kaleleri Roma ahşap gözetleme kulesi. Roma taş gözetleme kulesi. Traian sütunundan gözetleme kulesi. Aşağı Tuna kıyı sınırında. Traian sütunundan kale. Tuna kıyılarında. Traian sütunundan detaylar Roma İmparatorluğu Sınırları Haritası. 1. Doğu; 2. Kuzey Afrika; 3. Britania; 4. Ren-Tuna Qreiyeh, Deir es-Zor, Suriye. Roma ordugahı. 1920’lerdeki durumu (Poidebard 1934). Han al-Manqoura, Suriye. Roma ordugahı. 1930’lerdeki durumu (Poidebard 1930). MS 2.yy ortası Neumagen şarao gemisi mezartaşı (kopya) Erken 3.yy. German savaş filosu. Kargo fıçıları.