Entomofauna van Noordoost-Twente verslag van de 158e zomerbijeenkomst te Ootmarsum

De 158e zomerbijeenkomst van de NEV vond samenstelling Jan G.M. Cuppen' & Oscar Vorst2 plaats van I 3 tot 15 juni 2003 in de provincie 'Buurtmeesterweg 16 Overijssel in de omgeving van Ootmarsum. Deze 6711 HM Ede bijdrage vormt de neerslag van de inventarisatie- [email protected] activiteiten die door de deelnemers aan dit 2Poortstraat 55 weekend werden ontplooid. Er werden 1484 taxa geregistreerd behorend tot negentien ver¬ schillende ordes van geleedpotigen. Met 744 taxa namen de kevers ongeveer de helft van de soorten voor hun rekening. Het aantal nieuwe soorten voor de provincie Overijssel was be¬ perkt. Hoewel Overijssel van oudsher een rela¬ tief goed onderzochte provincie is, leverde de uitgebreide terreininventarisaties een schat aan (deels nieuwe) entomologische gegevens op. De roofmijten Anthoseius piceae en Typhlodromus bichaetae werden voor het eerst in Nederland waargenomen.

Entomologische Berichten 64(6): 188-208

"Trefwoorden: inventarisatie, faunistiek, Overijssel, Antho- seius piceae, Typhlodromus bichaetae en vrijwel windstil, maar enigszins aan de koele kant. Des¬ ondanks leverden de nachtelijke vangsten op licht de nodige soorten op. De voornaamste activiteiten vonden dit jaar plaats in de volgende deelgebieden: De 158e zomerbijeenkomst van de Nederlandse Entomologi¬ sche Vereniging is van vrijdag 13 juni tot en met zondag 15 juni 2003 gehouden te Hezingen nabij Ootmarsum in Over¬ ijssel. In kampeerboerderij 'De Grens' aan de Schabosweg, pal op de grens met Duitsland, werd door circa 44 personen onderdak gevonden. Dankzij de voortreffelijke weersom¬ standigheden en de (botanisch en) entomologisch zeer interessante terreinen in de onmiddellijke nabijheid van de verblijfplaats konden ook dit jaar weer aanzienlijke aantallen insecten en spinnen worden verzameld. Een grote variatie aan biotopen in natuurreservaten was beschikbaar dankzij de welwillende medewerking van Na¬ tuurmonumenten, Staatsbosbeheer en het Overijsselsch Landschap. Onder dankzegging voor de verleende vergun¬ ningen kon door de deelnemers entomologisch onderzoek gedaan worden in de door deze instanties beheerde natuur¬ reservaten. De weersomstandigheden tijdens deze zomerbijeen¬ komst leken min of meer op een herhaling van die van 2002 en waren opnieuw optimaal. Drie dagen licht bewolkt weer met volop zon bij temperaturen van 20 °C op vrijdag oplo¬ Figuur 1. Een van de Bergvennen (berl), vindplaats van de waterwants Cymatia pend tot 25 °C op zondag, gevoegd bij een zwakke wind en bonsdorffii. Foto: O. Vorst. geen enkele neerslag, maakten de omstandigheden buiten¬ One of the heathland ponds at 'Bergvennen' (berl), where the water bug Cymatia gewoon aantrekkelijk. De nachten waren weliswaar droog bonsdorffii was collected.

188 Entomologische Berichten 64(6) 2004 striatus, Hydroporus tristis, H. obscurus, Ilybius aenes- cens), terwijl bij de waterkeverfauna van het Brecklen¬ kampsche Veld meer soorten van minder zuur en iets voedselrijker water op de voorgrond treden, zoals Hygrotus decoratus, Hydroporus umbrosus, Agabus af- fiinis, A. unguicularis, Ilybius montanus en Dryops auriculatus. Tussen veenmos langs de oevers zijn on¬ der andere de kortschilden Stenus pumilio, S.ßavipes en Ochthephilum fracticorne verzameld. In de omgeving van de Bergvennen is ook Aethes rutilana gevonden. Deze schaarse tortricide leeft als rups op jeneverbes. Alleen al daarom is de vlinder lo¬ kaal. Hetzelfde geldt tot op zekere hoogte van Argyres- thia dilectella, maar deze wordt ook wel elders, bij¬ voorbeeld in tuinen aangetroffen. Waarschijnlijk kan hij profiteren van de aldaar aangeplante Juniperus- soorten. De zeldzame miride Cremnocephalus albolineatus, Figuur 2. Zicht op het Brecklenkampsche Veld (brei), dat van de kevers Stenus in zijn verspreiding beperkt tot het oosten van ons pumilio en Bagous brevis de enige recente Nederlandse populatie herbergt. Foto: land, is hier geklopt van grove den, de voedselplant. O. Vorst. Daarnaast is deze soort ook nog verzameld te Lattrop Nature reserve 'Brecklenkampsche Veld' (brei) harbours the only recent population en in het Springendal. of the beetles Stenus pumilio and Bagous brevis. het Brecklenkampsche Veld en de Bergvennen (bre en het Ageler- en Voltherbroek en Achter de Voort (age, vol ber) en voo) Beide terreinen liggen tegen de grens met Duitsland in de Deze drie natuurreservaten liggen bij elkaar ten noorden en buurt van Lattrop. De Bergvennen (figuur 1) zijn van bijzon¬ ten zuiden van het Kanaal Almelo-Nordhorn (figuur 3). Alle¬ dere betekenis door de grote botanische kwaliteit van de drie zijn het vochtige gebieden met een groot aandeel van vegetatie in de vennen (onder andere waterlobelia, Lobelia vochtig tot nat loofbos, vooral eiken en elzenbroek. Daar¬ dortmanna). Het aangrenzende Brecklenkampsche Veld (fi¬ naast kende vooral het Agelerbroek vrij grote stukken met guur 2) is minder bekend, maar zo mogelijk van nog grotere zeggenmoerassen, vochtige heide en blauwgrasland. Deze betekenis door de aanwezigheid van botanisch zeer rijke grotendeels verwilderde en dichtgegroeide percelen zijn re¬ kwelmoerassen. Naast deze vennen en kwelmoerassen cent weer deels in hun oude glorie hersteld, waarbij ook wordt het gebied gekenmerkt door heischrale graslanden, enkele poelen zijn aangelegd, die inmiddels zeer bijzonder vochtige en droge heidepercelen, wilgen- en berkenbroek¬ genoemd kunnen worden. Dit geldt zowel voor de vegetatie en drogere (eiken)bossen. Binnen beide gebieden zijn vrij als de entomofauna. grootschalige ingrepen uitgevoerd ten behoeve van het in In dit deelgebied zijn 253 soorten kevers vastgesteld, stand houden en herstel van deze vegetaties. Bij de Bergven¬ vooral waterkevers en soorten uit vochtige biotopen. Zeer nen betreft het vooral het plaggen van de venranden, bij het bijzonder was een poel in het Agelerbroek, met een keur aan Brecklenkampsche Veld gaat om het (grootschalig) verwijde¬ bijzondere waterkevers zoals Halipius fulvicoilis, Laccornis ren van bosopslag. oblongus, Bidessus grossepunctatus, Rhantus grapii, R.fron- In dit reservaat zijn 205 soorten kevers ver¬ zameld, voornamelijk in en langs de vennen en de moerassen. Ook is hier gesleept en gezeefd. Tot de meest opmerkelijke soorten behoorden de snuitkever Bagous brevis, die in ons land al¬ leen van deze vindplaats bekend is (Cuppen & Heijerman 1995) en de waterkevers Halipius fulvicoilis en Hygrotus novemlineatus. Helopho- rus laticollis, recent alleen bekend van het Brecklenkampsche Veld (Cuppen 1999) is ech¬ ter niet meer aangetroffen. Van de kleinste Ne¬ derlandse vertegenwoordiger van het kort- schildkevergenus Stenus, S. pumulio, herbergt dit terrein de enige bekende Nederlandse po¬ pulatie. De vondsten van beide andere vind¬ plaatsen, Hilversum en Winterswijk, dateren van meer dan 60 jaar geleden (Van Stuivenberg 1997). De waterkeverfauna van de Bergvennen wordt vooral gedomineerd door soorten die kenmerkend zijn voor zure, oligotrofe tot me- sotrofe wateren (onder andere Bidessus uni-

Entomologische Berichten 64(6) 2004 189 ta I is, Hydrochus megaphallus, Hydrochus brevis en Berosus ende elfenbankjes werden bewoond door Ciidae van de ge¬ luridus. In deze poel zijn meer dan 50 soorten waterkevers nera Octotemnus, Ennearthron en Cis. In de vochtige hooi¬ aangetroffen, zo ongeveer het maximum dat in Nederland landen zijn de riethaan Plateumaris consimilis en de kniptor mogelijk is bij een eenmalige bemonstering! Daarnaast wer¬ Actenicerus sjaelandicus gesleept van zeggen en veldrus. Uit den in het Agelerbroek in een rietveld nog de zeer zeldzame enkele zeer kleine hoopjes hooi hierin zijn de slakkenetende Rhantus bistriatus, Agabus striolatus en Helophorus nanus loopkever Cychrus rostratus, de waterkever Chaetarthria si- gevangen. Een poel in het Voltherbroek leverde onder ande¬ millima alsmede diverse Pselaphidae gezeefd. re nog de waterkever Hydraena palustris op, terwijl in en De Paardenslenkte was een van de plekken waar met langs het Kanaal Almelo-Nordhorn Chaetarthria similis en licht gevangen is. In het totaal zijn hier 101 soorten vlinders Limnichus pygmaeus werden gespoeld van de oever. Ook de verzameld. De meest opmerkelijke vangst betrof het span- boktorren waren in dit gebied goed vertegenwoordigd met nertje Euphyia unangulata. Op 14 juni verschenen twee ex¬ Rhagium mordax, Stenurella aethiops en S. nigra als meer emplaren van deze soort op het vanglaken (AC 256.5-496.3). bijzondere soorten. Recent verscheen een overzicht over de verspreiding van E. De kleine ijsvogelvlinder (Limenitis Camilla-, figuur 4) is unangulata in Nederland in Entomologische Berichten (Na¬ ongetwijfeld de meest opmerkelijke dagvlinder die gezien gel et al. 2001). Totdat in 1981 te Reusel het tweede exem¬ werd. In het Ageler- en Voltherbroek komt hij nog steeds in plaar werd verzameld, was deze soort slechts bekend van redelijke aantallen voor. een oude vangst in Zuid-Limburg (daterend van voor 1866). Vanaf 1987 volgden meerdere waarnemingen op andere plaatsen in Noord-Brabant. Vervolgens is de soort tijdens de 156e zomerbijeenkomst in het Oost-Groningse Ter Apel op 15 juni 2001 waargenomen door R. Vis en D.O. Visser (Sin- nema et al. 2002). Tijdens de najaarsbijeenkomst van 'Ter Haar' op 27 oktober 2001 toonde Henk Hunneman een exemplaar van Euphyia unangulata van Katlijk (bij Heeren- veen), gevangen op 8 augustus 1998 en Henk ten Holt meldde een vangst uit Overijssel. De huidige verspreiding is dus groter dan eerder werd aangenomen. Op dezelfde avond werden op het laken dertien exempla¬ ren van Leucodonta bicoloria waargenomen. Gezien het biotoop, droge zandgronden met berkenopslag, was de soort te verwachten, maar het aantal was opmerkelijk. In het Springendal stonden gedurende het weekend twee malaisevallen opgesteld. De eerste stond in een bos, langs de rand van een kleine open plek met onder andere wat hei¬ Figuur 4 De zeldzame kleine ijsvogelvlinder (Limenitis Camilla) werd in de (AC 257.5-494.7). Niet ver daarvandaan stond val nummer meerder exemplaren waargenomen in het Ageler- en Voltherbroek. Foto: twee langs een braamstruweel bij een beek (AC 257.6-494.8). T. Heijerman. Slechts een deel van het verzamelde materiaal is gedetermi¬ The rare white admiral (Limenitis camillaj was observed at 'Ageler- and neerd. Voltherbroek'. de Noordelijke Manderheide (nmh) het Springendal inclusief Paardenslenkte (spr en paa) Dit gebied bestaat grotendeels uit vrij droog loof- en den¬ Dit complex herbergt vrijwel alle landschapselementen die in nenbos, afgewisseld met droge heidevelden. In het gebied TWente kunnen worden aangetroffen. In het reliëfrijke gebied liggen enkele vochtige vrij schrale graslanden met poelen, treffen we in de laagste delen bronnen en bronbeekjes en wat akkers en twee grote ronde voormalige akkers (de zoge¬ een aantal (kwel)vijvers. Langs de beekjes liggen enkele naamde Mander Cirkels). In dit gebied zijn 170 soorten vochtige, vrij schrale, bloemrijke graslanden en vochtig loof¬ kevers verzameld. Relatief veel aandacht ging uit naar de bos. De hogere delen bestaan voor het grootste gedeelte uit waterkevers in de diverse drinkpoelen, maar deze kenden eiken-berkenbos en naaldbos. De Paardenslenkte is een weinig bijzonderheden met als grote uitzondering Hydro¬ groot open terrein met struikheide. chus nitidicollis. In een kwelmoerasje met veel waterbies Met 357 soorten zijn in dit deelgebied de meeste kever- waren Hydroporus discretus, Helophorus asperatus en H. soorten verzameld, niet verwonderlijk gezien de grote diver¬ strigifrons de meest opvallende soorten. Kloppen van diverse siteit aan biotopen en het feit dat alle keververzamelaars in struiken en het slepen van wegbermen, graslanden en akker¬ dit gebied actief waren. Relatief slecht vertegenwoordigd randen leverden vooral veel vertegenwoordigers van de fa¬ waren de waterkevers, aangezien zowel de (bron)beken als milies der boktorren en snuitkevers op; de boktor Anaesthe- de sterk beschaduwde en modderige (kwel)vijvers weinig tis testacea was de meest bijzondere. opleverden. De moerasweekschild Elodes minuta en de kort- De Mander Cirkels bleken met hun schrale zandige vege¬ schilden Omalium rugatum en Myllaena elongata waren op¬ tatie een ideale plek voor veel angeldragers. Van de 128 merkelijke soorten bij het spoelen van de steilwanden van de soorten bijen, wespen en mieren die in het totaal zijn waar¬ beekjes (figuur 5). Achter de schors van een dode beuk en genomen was meer dan de helft (73 soorten) hier te vinden. een eik zijn onder andere de kortschild Astenus pulchellus, de ptiliiden Ptinella errabunda en Pteryx suturalis, de psela- de Zuidelijke Vasserheide (zvh) phiden Euplectus punctatus en E. karsteni en diverse Rhizo- Dit terrein lijkt qua landschap vrij sterk op de Noordelijke phagus-soorten aangetroffen. Op de beukenstammen groei¬ Manderheide. In het gebied ligt het vennetje de Pletkuil. Dit

190 Entomologische Berichten 64(6) 2004 gebiedje werd slechts door enkele personen bezocht, reden lijst. Wederom waren kortschilden hier talrijk en soortenrijk, waarom slechts 58 keversoorten op de lijst staan. Het betreft daarnaast veel vertegenwoordigers van kleine families met voornamelijk waterkevers uit het vennetje Pletkuil met de als specialisten Clambus pubescens, Monotoma bicolor, La- waterkever Bidessus grossepunctatus en de riethaan Donacia tridius anthracinus en diverse Cryptophagidae. crassipes als bijzonderheden. De anthribide Enedeytes sepi- cola werd hier geklopt van het struikgewas. De 158e zomerbijeenkomst vond plaats in een in botanisch en entomologische zeer rijk deel van ons land. Er is dan ook het dal van de Mosbeek bij Mander (tmm) een behoorlijk aantal minder algemene en zeldzame soorten Dit afwisselende terrein omvat stroken vochtig loofbos, waargenomen. Opvallend was vooral het relatief grote aan¬ graslanden en brongebiedjes langs de Mosbeek. Met name deel waterkevers. Dit zal zeker het gevolg zijn van de om¬ de brongebieden zijn van grote botanische betekenis. Langs vangrijke groep verzamelaars die intensief de wateren be¬ de beek staan de molens van Beis en Frans. In dit gebied zijn monsterde, maar ook was een aantal van de bezochte reser¬ 176 soorten kevers gevonden, waarbij de meeste soorten vaten juist voor deze groep van buitengewone betekenis. werden gespoeld van de oever van de Mosbeek, die zelf wei¬ Met name de mesotrofe kwelmoerassen van het Agelerbroek nig bijzondere waterkevers opleverde. Vooral de kortschilden bleken een voor Nederlandse begrippen ongekend rijke wa- waren met onder andere Stenus guttula, Myllaena brevicor- terkeverfauna te bezitten, met soorten als Haliplus fulvicollis, nis en diverse Atheta-soorten goed vertegenwoordigd. Ook Laccornis oblongus, Bidessus grossepunctatus, Rhantus in een rijpe zwavelzwam was deze familie zowel in soorten bistriatus, Agabus stholatus en Helophorus nanus. Daar¬ als aantallen rijkelijk aanwezig met onder andere de genera naast mag ook het Brecklenkampsche Veld niet onvermeld Proteinus, Megarthrus, Philonthus, Tachinus, Autalia en we¬ blijven. Dit terrein herbergt momenteel de enige bekende derom Atheta, en daarnaast ook veel soorten van de familie Nederlandse populaties van de snuitkever Bagous brevis en Ptiliidae. Minder gewone soorten in deze zwam waren Clam- de kortschildkever Stenus pumilio. bus punctulum en Eledona agricola. Het zeven van een hoop Opvallend was ook dat van een relatief goed onderzochte oud hooi leverde een belangrijke bijdrage aan de soorten- orde als de kevers toch nog ruim 6% van de gevonden soor¬ ten (46 van de 744) nieuw bleken voor de provincie Over¬ ijssel. Dit in tegenstelling tot de bijvoorbeeld de kleine vlin¬ ders, een andere groep met een lange faunistische traditie. Hier waren alle 117 waargenomen soorten al eens eerder in de provincie verzameld. Onduidelijk is of dit gemis te wijten was aan de niet al te optimale condities voor de nachtelijke lichtvangsten, het reeds hoge niveau van de faunistische kennis, of gewoon een mager jaar voor de Microlepidoptera.

■--■ Figuur 5. De meanderende bovenloop van de Mosbeek in Het Springen- dal (spr5). Op de oevers onder andere de kortschildkevers Omalium rugatum, Myllaena brevicornis en de moerasweekschild Elodes minuta. Foto: O. Vorst. The upper part of the 'Mosbeek' at 'Het Springendaï (spr5). On the banks the rove beetles Omalium rugatum, Myllaena brevicornis and the marsh beetle Elodes minuta where encountered.

Entomologische Berichten 64(6) 2004 191 Lijst van vindplaatsen ros Weerselo; Rossumermeden. AC serheide. AC 253-493 agel Denekamp; Klein Agelo; Ageler- 257- 487. zvh2 TUbbergen; Vasse; Zuidelijke Vas- broek; mesotrofe poel, gesleept hooi¬ reu TUbbergen; Reutum; Reutumer- serheide. AC 254-493 land, geklopt bramen- en wilgenstru¬ veen; broekbos met open plek. AC 252- zvh3 TUbbergen; Reutum; Zuidelijke Vas- weel, gesleept slootoever en bosrand, 490. serheide; Pletkuil; bosven, geklopt berkenzwam op dode staande berk, sprl TUbbergen; Het Springendal; Het brem, berk, eik, jeneverbes. AC 253-492. bloemrijke berm kanaal. AC 258-489. Onland (N); graanakker, ruige wegberm, age2 Denekamp; Klein Agelo; Ageler- vochtig weitje, beekje in schraalland. AC gebruikte symbolen en afkortingen broek; Aabroek; kanaal Almelo-Nord- 256-495. < op licht horn. AC 259-489. spr2 TUbbergen; Paardenslenkte (Z) en % Malaiseval age3 Denekamp; Klein Agelo; Ageler- Het Springendal (Wildspieker en Meer- # potval broek; greppel in rietmoeras. AC 259- bekke); gesleept graanakker, bosweitje 0 nieuw voor Overijssel' 490. en bosrand, achter schors eik en beuk, NL nieuw voor Nederland alb Almelo; Albergen, kanaal Almelo- elfenbankje, in vermolmd hout, koeien¬ dn deutonimf Nordhorn; berm. AC 246-486 en 246- vlaai, weidepoeltje, zandpad. AC 257- LI larve I 487. 495. Lil larve II berl Denekamp; Lattrop; Bergvennen; spr3 TUbbergen; Het Springendal; Eilandven met oever, Rondven met oe¬ Bouwmansweg; achter schors, op pad, Lijst van deelnemers ver, Veenpluisven; open zandige plekken gesleept kruiden. AC 258-495. C. van den Berg, L.H.M. Blommers, L. en droog dennenbos. AC 265-494. spr4 Tübbergen en Ootmarsum; Het Blommers, B.C. Boertjes, J.G.M. Cuppen, ber2 Denekamp; Lattrop; Bergvennen; Springendal; Het Onland (Z); poel, bron- M.B.R Drost, G. van Ee, J.D. Fokker, C.G.L. gesleept kruidenrijk grasland, ven. AC beekje, beekoever, bosweide, achter M. van Haagen, T. Heijerman, A.J.A. Heet- 264-494. schors eik, droge heide. AC 256-494. man, WR.B. Heitmans, J. Huijbregts, K.J. brei Denekamp; Lattrop; Brecklenkamp- spr5 Tübbergen en Ootmarsum; Het Huisman, R.R Jansen, S. Kofman, R Koo- sche Veld; gesleept heischraal grasland, Springendal; Blauwe Weg; gesleept men, J.H. Küchlein, C.M. Kuchlein-Nijs- moerassige laagte, poel. AC 265-495. drasse weide, gezeefd oud hooi, com- ten, W Kuijken, S.C. Langeveld, B. van bre2 Denekamp; Lattrop; Brecklen- posthoop, stapel naaldhout met slijm- Maanen, M.M.E. van den Munckhof-Heu- kampsche Veld; gezeefd wilgenstruweel, zwam, gesleept akker, bosvijver, tempo¬ nen, H. Nieuwenhuysen, G.C. van Nim¬ vennetje, moerassige poel in Littorel- raire greppel, (Mos)beek en beekoever. wegen, F.G.J.M. van Nunen, I. van der lion. AC 264-495. Malaiseval 1 (AC 257.5-494.7) in bos, Plas, J.D. Prinsen, J. Smit, J.A.H. Smits, gee Tübbergen; Geesteren; droge sloot, langs de rand van een kleine open plek A.S.W Span, S. van Steenpaal, A.RJ.A. Teu- bloeiende bereklauw. AC 245-495. met onder andere wat heide. Malaiseval nissen, M.F.H.H. Teunissen-van Zon, A.J. gre TUbbergen; De Grens; omgeving 2 (AC 257.6-494.8) langs braamstruweel Threels, Sj. Tiemersma, J. van Tol, H.J. kampeerboerderij; zandkuil in bos. AC bij beek. AC 257-494. Vallenduuk, G. Vierbergen, R. Vis, D.O. 257-496. spr6 Ootmarsum; Het Springendal; ge¬ Visser, O.F.J. Vorst, M. Zevenboom & C.J. haz TUbbergen en Ootmarsum; Hazel- mengd bos. AC 258-494. Zwakhals. bekke; handvangst pioniervegetatie op sti Weerselo; Het Stift. AC 254-486. kwelbodem. AC 255-494. til Denekamp; Tilligte; natuurontwik¬ Soortenlijst hon TUbbergen; TUbbergerveld; Hon¬ kelingsproject langs Dinkel; oever Din¬ denven. AC 248-491. kel, op paaltje. AC 262-493. BLATTARIA - kakkerlakken latl Denekamp; Lattrop; Breklenkamp. tmml TUbbergen; Mander; Bergweg; WR.B. Heitmans AC 262-496. Mosbeek, beek en beekoever, gemengd Iat2 Denekamp; Lattrop; Breklenkamp. bos. AC 253-496. BLATTELLIDAE AC 263-496. tmm2 TUbbergen; Mander; Frans; Mos¬ Ectobius sylvestris (boskakkerlak): berl, lem Weerselo; Lemselermaten. AC 256- beek; hoop oud hooi, schraalland. AC ber2, brei, nmhl, paa, spr4, spr5, 485. 254-496. tmml, tmm2, zvh3 lut Losser; Lutterzand. AC 267-483. tmm3 TUbbergen; Hezingen; De Witker; nmhl TUbbergen; Mander; Noordelijke Mosbeek met oevers, dode els, zwavel- Veel hokken zijn nieuw. Een aantal Manderheide; Mander Cirkel. AC 252- zwam op eikenstam. AC 255-496. vrouwtjes van de boskakkerlak droeg al 497. vas TUbbergen; Vasse. AC 253-495 en een eipakket. Dit is een van de vroegste nmh2 TUbbergen; Mander; Noordelijke AC 254-495. waarnemingen in het seizoen van Manderheide; Uelserweg; poel; 'graan¬ voll Weerselo; Volthe; Agelerveld. AC drachtige vrouwtjes, een teken dat cirkels': kale zandbodem, geplagd, te¬ 258- 488. 2003 een uitzonderlijk warm/zonnig vens kunstwerk. AC 253-497. vol2 Weerselo; Volthe; Voltherbroek; voorjaar had. De daarop volgende zo¬ nmh3 TUbbergen; Mander; Noordelijke moerasje met moerasbos en vochtige mer bleek ook uitzonderlijk warm en Manderheide; Galgenberg; gesleept oevers, sloot. AC 259-488. zonnig te worden. loofbos, bosweitje, en tarweveld, poel, vol3 Weerselo; Volthe; Voltherbroek. AC bosrand. AC 254-497. 260-489. ODONATA - libellen paa TUbbergen; Hezingen; Paarden- voo Denekamp; Groot Ageloo; Achter F. van Nunen & B. van Maanen slenkte (N); geklopt van eik, grove den, de Voort. AC 257-488 en AC 257-489. ratelpopulier, gesleept struikheide; hei- wee TUbbergen; Hezingen; Weersink. CALOPTERYGIDAE deterrein en bosrand; zandkuil. AC 256- AC 255-495. Calopteryxsplendens: agel 496. zvhl TUbbergen; Vasse; Zuidelijke Vas- LESTIDAE

192 Entomologische Berichten 64(6) 2004 Lestes barbarus: vol2 Aptinothrips rufus: berl (4 9, 2LI19, zvhl (1 LII) Lestes dtyas: agel, vol2 1LI9), sprl (2 9), spr5 (1 9), tmm2 cfXylaplothripsfuliginosus: ( 1 LII) Lestes virens: zvh3 (2 9), tmm3 (2 9), zvh2 (2 9) Lestes viridis: vol2, zvh3 Aptinothrips stylifer: sprl (2 9) De tripsfauna laat opvallende hiaten COENAGRIONIDAE Baliothrips dispar. spr5 (10 9, 4

HETEROPTERA - wantsen J.G.M. Cuppen, T. Heijerman, B. van Maa¬ nen en G. van Ee.

Een kleine bijdrage aan de soortenlijst werd geleverd door Sj. Tiemersma en O. Vorst. Een groot deel van de vangsten is gedetermineerd of gecontroleerd door B. Aukema.

De nomenclatuur en de volgorde van de soorten zijn zo veel mogelijk vol¬ gens de reeds verschenen delen van 'The Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region' (B. Aukema & Chr. Rieger eds). Indien dit niet moge¬ lijk was is Aukema (1989) gevolgd. Figuur 6. De platbuik (Libellula depressa) is gezien in het Agelerbroek Het laatste overzicht van de Neder¬ en de Noordelijke Manderheide. Foto: O. Vorst. landse wantsen is gepresenteerd door The broad-bodied chaser (Libellula depressa) was observed at 'Ageler¬ Aukema (1989). Hierin worden uit Ne¬ broek' en 'Noordelijke Manderheide'. derland 588 soorten gerapporteerd, maar inmiddels is dit aantal opgelopen tot 610 (Aukema et al. 2003). In onder¬ PLECOPTERA - steenvliegen Thrips minutissimus: sprl (1 LIIc?) staande lijst worden niet eerder voor B. van Maanen Thrips urticae: tmm2 (1 9), tmm3 (19), Overijssel vermelde soorten voorafge¬ zvh2 (149, 2LII9) gaan door een °. NEMOUR1DAE Thrips validus: zvh2 (139, 3c?, 1 LII9) Amphinemura sp.: tmm3 Thrips vulgatissimus: tmm2 (2 9), tmm3 NEPIDAE Nemurella pictetii: tmm3 (1 9), zvh2 (39) Nepa cinerea: agel, age2, berl, nmh2, PHLAEOTHRIPIDAE spr5, tmml, zvh3 THYSANOPTERA - tripsen Haplothrips aculeatus: berl (69, 4c?), Ranatra linearis: brei, vol2, zvh3 G. Vierbergen tmm3 (1 9) CORIXIDAE Haplothrips distinguendus: zvh2 (19) Micronecta scholtzi: age2, brei THR1PIDAE Haplothrips juncorum: berl (3 9) Cymatia bonsdorffii: berl. Deze soort is Anaphothrips obscurus: berl (5$, Haplothrips subtilissimus: spr5 (19), beperkt tot de zandgronden, waar hij 4L119 ), tmm2 (1 9) tmm2 (1 9, le?, 1 LU, 1 LI), tmm3 (29), vooral wordt aangetroffen in vennen,

Entomologische Berichten 64(6) 2004 193 hoogvenen en duinpoelen. Deraeocoris lutescens: spr2, zvh3 sprl. Buiten een enkele waarneming uit Callicorixapraeusta: berl, brei, spr5, Apolygus limbatus: bre2, lat2, vol3. Een Drenthe stammen alle eerdere vond¬ vol2 zeldzame soort die wilgen en populie¬ sten van Cremnocephalus albolineatus Corixa punctata: agel, bre2, nmh2, ren als waardplanten heeft. Slechts uit de provincie Overijssel (Aukema nmh3, tmml, vol2 eenmaal eerder verzameld in Overijssel 1989). Hesperocorixa castanea: agel, berl, te Losser (Aukema 1989). °Amblytus nasutus: spr2. Een algemene brei, bre2, nmh3, vol2 Apolygus rhamnicola: lat2, nmh3 wants op grassen. Hesperocorixa linnaei: agel, vol2 Camptozygum aequale: brei, hon, sprl, Atractotomus mali: vol3 Hesperocorixa sahlbergi: agel, bre2, spr2 Chlamydatus pulicarius: spr2 spr5, tmml, vol2 Capsus ater. agel, nmh3, spr2, vol3 °Europiella artemisiae-, voo. Een algeme¬ Sigara semistriata: agel, berl, brei, Closterotomus fulvomaculatus: age 1, ne soort met als waardplant bijvoet bre2, spr5, vol2 bre2, lat2, nmh3, sprl (Artemisia vulgaris). Sigara striata: tmml, zvh3 Closterotomus norwegicus: nmh3, spr2, Phoenicocoris modestus: hon. Deze Sigarafalleni: spr5, (tmml) vol3 vooral op Pinus sylvestris (grove den) Sigara scotti: berl, brei, bre2 Liocoris tripustulatus: tmml, voo levende miride werd voor het eerst uit NAUCORIDAE Lygocoris pabulinus: agel, vol3 Nederland gemeld in 1990 van het Ilyocoris cimicoides: agel, age2, berl, Lygocoris rugicollis: bre2 Buurserzand en het Elzenerveld in brei, bre2, spr5, vol2 Lygus rugilipennis: nmh3, spr2 Overijssel (Aukema 1990). NOTONECTIDAE Neolygus contaminatus: lat2 Phoenicocoris obscurellus: brei, bre2, Notonecta glauca: bre2, nmh2, (nmh3), Neolygus viridis: bre2, lat2, spr2 sprl, spr2 (spr5) (tmml) °Orthops basalis: agel. Algemene soort Phylus melanocephalus-, nmh3, spr2 Notonecta obliqua: agel, berl, brei, van het zuidwesten van Nederland. Plagiognathus arbustorum: spr2, vol3 bre2, zvh3 Phytocoris ulmi: zvh3 Plagiognathus chrysanthemi: spr2 PLE1DAE Phytocoris dimidiatus: agel, hon Psallus perrisi: nmh3, spr2 Plea minutissima: agel, berl, brei, bre2, Rhabdomirisstriatellus: hon, spr2 Psallus variabilis: spr2 nmh2, zvh3 Stenotus binotatus: agel, brei, bre2, Psallus ambiguus: vol3, zvh3 HEBRIDAE spr2, vol3, voo Psallus albicinctus: agel Hebrus ruflceps: age2, berl, brei, spr5, °Acetropis gimmerthalii: ber2. Een zeld¬ Psallus confusus: agel, brei, spr2 zvh3 zame soort met als waardplant reuk- Psallus varians: spr2 HYDROMETRIDAE gras (Anthoxanthum odoratum). Deze NABIDAE Hydrometra stagnorum: nmh3, spr5, soort, die slechts van een vindplaats Himacerus mirmicoides-, spr2, voo tmml bekend was van voor 1989, lijkt zich Himacerus apterus: bre2, nmh3, spr2, VELIIDAE sinds die tijd uit te breiden (Aukema & spr5, vol3, zvh3 Microvelia reticulata: agel, age2, berl, Hermes 1990). Ook meerdere malen Nabis limbatus: agel, nmh3 brei, bre2, nmh2, vol2, zvh3 verzameld tijdens recente zomerbijeen- Nabis rugosus: agel Velia caprai: spr4, (spr5), (tmml), tmm3. komsten, onder andere te Hunsel (1999), ANTHOCORIDAE Deze beekloper is vrij algemeen op bo¬ Ter Apel (2001) en Meinweg (2002). Anthocoris confusus: nmh3 ven- en middenlopen van laagland- Leptopterna dolabrata: agel, ber2, nmh3, Anthocoris nemoralis: tmm3, vol3 beken. spr2, tmm3, vol3, voo Anthocoris nemorum: agel, spr2, vol3 GERRIDAE Leptopternaferrugata: brei, spr4 ARADIDAE Aquarius paludum: age2. Van A. paludum Megaloceroea recticornis: agel, ber2, Aradus depressus: spr2, spr4 zijn enkele macroptere exemplaren op brei, nmh3, spr2, spr4, vol3, voo LYGAEIDAE het kanaal Almelo-Nordhorn verza¬ Notostira elongata: nmh3, spr2 Nysius cf thymi: spr4 meld. Deze soort heeft zijn areaal ge¬ Pithanus maerkelii: agel, brei, bre2, Kleidocerys resedae: agel, ber2, brei, durende het laatste decennium in wes¬ nmh3, spr2 hon, sprl telijke en noordelijke richting uitge¬ Stenodema calcarata: ber2, nmh3 Cymus claviculus: agel, nmh3 breid (Aukema et al. 2002). Stenodema laevigata: agel, spr2 Cymusglandicolor-, agel, voo Gerris argentatus: age2, brei, bre2, zvh3 Tngonotylus caelestialium: spr2 Cymus melanocephalus: agel, berl, brei, Gerris lacustris: nmh2, nmh3, tmml, Ttigonotylus ruficornis: agel bre2, spr4, voo zvh3 Orthocephalus coriaceus: spr2, vol3 Ischnodemus sabuleti: hon, vol3 Gerris odontogaster. agel, berl, nmh3, Pachytomella parallela: agel, spr2, spr4, Gastrodesgrossipes: hon, sprl zvh3 vol3, voo Scolopostethus thomsoni: voo Gerris thoracicus: bre2 Cyllecoris histrionius: nmh3, spr2 Acompus rußpes: voo SALDI DAE Heterocordylus tibialis-. zvh3 RHOPALIDAE Saldula saltatoria: bre2, haz, nmh3, vol3 Mecomma ambulans: vol3. Een zeldzame Rhopalus parumpunctatus: ber2, nmh3 TING1DAE soort in Nederland. Eerdere waarne¬ CO REI DAE Dictyla convergeas: vol3 mingen komen voornamelijk uit de om¬ Coreus marginatus: age2, ber2, voo MICRO PHYSI DAE geving van Ootmarsum (Aukema 1989) CYDNIDAE Myrmedobia coleoptrata-. brei, spr4 Orthotylus marginalis: hon, vol3 Legnotus limbosus: voo Myrmedobia exilis: brei, spr4, spr5 Pilophorus cinnamopterus: hon Sehirus biguttatus: nmh3 MIR1DAE Pilophorus clavatus: bre2 ACANTHOSOMATIDAE Bryocoris pteridis: bre2, nmh3, spr5 Pilophorus perplexus-, brei, bre2 Acanthosoma h. haemorrhoidale: latl Monalocoris filicis: bre2 Cremnocephalus albolineatus: brei, lat2, Elasmostethus interstinctus: bre2, hon,

194 Entomologische Berichten 64(6) 2004 paa, spr2 MACROLEPIDOPTERA - grote vlin¬ Parectropis similaria: brei, paac Elasmucha grisea grisea-. hon ders Aethalura punctulata: age2c SCUTELLERIDAE K.J. Huisman, R. Vis & D.O. Visser Ematurga atomaria-, berl °Eurygaster t. testudinaria: brel, bre2, Bupalis piniaria: brei sprl, spr2. Een soort van vochtige, LIMACOD1DAE Caberapusaria: age2c, brei, grec, schrale graslanden op zand- en veen¬ Apoda limacodes: paa< paac gronden, bekend uit het zuiden en wes¬ SPHINGIDAE (pijlstaarten) Lomographa bimaculata: grec, paac ten van Nederland. Laothoe populi: gre< Lomographa temerata: age2c, grec PENTATOMIDAE Hyloicus pinastri: brei, paa< Campaea marginata : grec Picromerus bidens: voo, zvh3 Deilephila elpenor. age2<, gre< Hylaeafasciaria: berl, brei, paac Aelia a. acuminata: brei, spr2 HESPERIIDAE (dikkopjes) Geometra papilionaria: age2c, brei, Aelia klugii: brei Thymelicus sylvestris-. age2, berl paac Chlorochloa pinicola: hon PIERIDAE (witjes) Comibaena bajularia: age2c, grec, Palomena prasina: age 1, bre 1, nmh3, Pieris napi: age2, spr6, tmml paac spr2 Pieris rapae: vas Hemithea aestivaria: age2c, brei, paac Pentatoma rußpes: nmh3, spr2, zvh3 Gonepteryxrhamni: age2, tmml Cyclophora linearia: paac Piezodorus lituratus: zvh3 LYCAENIDAE (blauwtjes) Scopula immutata: grec Euiydema oleracea: nmh3, spr2 Celas tri na argiolus: berl Idaea biselata: grec NYMPHALIDAE (schoenlappers) Idaea seriata: grec De wantsenfauna van Overijssel is re¬ Vanessa atalanta: age2, berl, spr6, tmml Idaea dimidiata: age2c delijk goed bekend. Door Aukema Vanessa cardui: agel, age2, berl, spr6 Idaea aversata: age2c, paa (1989) werden uit deze provincie 326 Aglais urticae-, agel, age2, berl, spr6, Lythria cruentaria: berl soorten vermeld. De zomerbijeenkom- vol3 Xanthorhoe montanata-, age2c, grec sten te Buurse in 1990 (Aukema 1991) Polygonia c-album: spr6, tmml, vol3 Xanthorhoeßuctuata: paa en Ommen in 1997 (Aukema et al. Araschnia levana: age2 Pelurga comitata: paac 1998) resulteerden respectievelijk in Limenitis Camilla: agel, age2 (figuur 4) Cosmorhoe ocellata-, grec vijf en tien nieuwe soorten voor de pro¬ Maniola jurtina: age2, spr6 Eulithis pyraliata: age2c, grec vincie. Deel I van de verspreidingsatlas DREPANIDAE Thera obeliscata: grec, paac van de Nederlandse wantsen (Aukema Tetheellafluctuosa: age2<, brei, paa< Electrophaes corylata: paac et al. 2002) gaf per saldo ook nog vier Ochropacha duplaris: age2< Colostygiapectinataria: brei, grec, paac aanvullingen, zodat de lijst voor Over¬ Drepana falcataria: paa Hydriomena furcata: age2c ijssel 345 soorten telde. Tijdens ons GEOMETRIDAE (spanners) Hydriomena impluviata: age2c, brei, verblijf in de omgeving van Ootmarsum Lomaspilis marginata: age2<, brei, grec zijn 118 soorten verzameld. Hiervan grec, paa< Euphyia unangulata: paac waren er vijf nog niet eerder in deze Macaria notata: grec, paac Eupithecia satyrata: brei provincie verzameld, waarmee de teller Macaria alternata: age2c, grec, paac Eupithecia subfuscata: brei, paac nu op 350 staat. Macaria signaria: paa Eupithecia nanata: paa Macaria liturata: paa Gymnoscelis rufifasciata: age2c, grec, HOMOPTERA - bladluizen en cicades Petrophora chlorosata: grec paac S.C. Langeveld Opisthograptis luteolata-, paac Rhinoprora rectangulata: age2c, grec, Epione repandaria: age2c paac CERCOPIDAE Ourapteryxsambucaria: paac Hydreliaßammeolaria: age2c, brei, paa Cercopis vulnerata: tmm2 Angeronaprunaria: age2c, brei NOTODONTIDAE Biston betularia: paac Notodonta dromedarius: paa MEGALOPTERA - elzenvliegen Alcis repandata: age2c, grec, paa Leucodonta bicoloria: brei, paac B. van Maanen Hypomecis roboraria: age2c, brei, grec, Phalera bucephala: grec, grec, paac paac Stauropus/agi: grec, paac SIALIDAE (slijkvliegen) Hypomecis punctinalis: brel, grec, paac Sialis fuliginosa: spr4 Figuur 7. De watergaas- NEUROPTERA - netvleugeligen vlieg Osmylus fulvicephalus. B. van Maanen Een imago van deze soort, waarvan de larve in stro¬ OSMYL1DAE (watergaasvliegen) mend water leeft, werd Osmylus fulvicephalus: tmm3 (figuur 7) verzameld in de nabijheid van de Mosbeek. Foto: T. TRICHOPTERA - kokerjuffers Heijerman. B. van Maanen The stream lacewing Osmy¬ lus fulvicephalus. An imago PSYCHOMYIIDAE of this species, which has Lype reducta: tmm3 aquatic larvae, was collec¬ ted in the vicinity of'Mos¬ beek brook.

Entomologische Berichten 64(6) 2004 195 NOCTUIDAE (uilen) lend afwezig was het heideblauwtje, Phyllonorycter nicellii: vas (mijn op haze¬ Moma alpium : paac Plebejus argus. laar) Herminia grisealis: brel, gre< Mythimna turca was op macroge- Cameraria ohridella: sti (mijnen op paar- Zanclognatha tarsipennalis: gre< bied een van de beste vangsten. In Bra¬ denkastanje) Schrankia costaestrigalis: age2< bant wordt deze uil nog regelmatig ge¬ YPONOMEUTIDAE Hypena proboscidalis: age2<, grec, vangen, maar in de rest van Nederland Yponomeuta evonymella: age2, ros paa< lijkt hij echt zeldzaam geworden. Cedestis gysseleniella: paa Rivula sericealis: age2c, grec Cedestis subfasciella: paa Diachrysia chrysitis: age2c MICROLEPIDOPTERA - kleine vlin¬ Argyresthia dilectella: ber Autographa gamma: agel, age2, age2c, ders Argyresthia retinella: brei, lem, paa, berl, brel, tmml K.J. Huisman, J.H. Küchlein, C.M. Kuch- tmml, vol3 Pro tod el tote pygarga: age2c, brel, paac lein-Nijsten & J.B. Wolschrijn, met Argyresthia spinosella: grec ' Deltote uncula: bre2 bijdragen van J.D. Prinsen, R. Vis, D. Vis¬ Argyresthia conjugella: grec, vol3 Deltote bankiana: berl, grec ser en C.J. Zwakhals PLUTELLIDAE Hoplodrina octogenaria: age2c, grec Plutella xylostella: brei, grec, lem, paa, Hoplodrina blanda: grec De gegevens hebben betrekking op adul¬ ros, sti, vol3 Charanyca trigrammica: grec ten, tenzij anders wordt vermeld. Volg¬ GLYPHIPTER1GIDAE Dypterygia scabriuscula: brel orde en nomenclatuur van de soorten zijn Glyphipterix thrasonella-, age2, brei, Rusinaferruginea: grec volgens de naamlijst van Küchlein & De bre2, haz, lem, ros, sti Euplexia lucipara: paac Vos (1999). Glyphipterix simpliciella: lem, ros Apamea monoglypha: grec OECOPHORIDAE Apamea crenata: grec MICROPTERIGIDAE Agonopterix assimilella: sti Apamea remissa: grec Micropterix aruncella: lem, ros Borkhauseniafuscescens: spr5%2 Oligia latruncula: grec, paac NEPTICULIDAE Pleurota bicostella: paa, tmml Oligia fasciuncula-. grec Stigmella microtheriella: vol3 (mijn op ELACHISTIDAE Lacanobia oleracea: grec hazelaar) Elachista canapennella: grec Lacanobia thalassina: age2 c Stigmella hybnerella: ros (mijn op een- COLEOPHORIDAE Mythimna turca: brel stijlige meidoorn) Coleophora lutipennella: paa Mythimna comma: brel, grec, paa Stigmella salicis: (mijnen op grauwe wilg) Coleophoraßavipennella: brei, grec, Axylia putris: age2c, brel, paac Stigmella ruficapitella: ros (idem), tmml lem, paa, ros (zak op zomereik), Ochropleura plecta: age2c, grec (mijn op zomereik), vas (idem) spr5%2, tmml, vol3 Diarsia brunnea: age2c, brel, grec, paac Stigmella samiatella: grec Coleophora siccifolia: ros (zak op lijster¬ Noctua pronuba: age2c Ectoedemia albifasciella: brei, grec bes) Lycophotia porphyrea: paac Ectoedemia subbimaculella: grec, vol3 Coleophora serratella: haz (adult en zak Graphiphora augur: age2c, grec ADELIDAE op zwarte els), grec, paa, ros (adulten Xestia c-nigrum: age2c Nemophora degeerella: haz, ros, spr5%2 en zakken op zwarte els), vol3 Xestia triangulum: age2c, grec TISCHERIDAE Coleophora spinella: ros (zak op lijster¬ Agrotis exclamationis: age2c, grec Tischeria ekebladella: haz, paa, ros bes) Agrotis clavis: grec Emmetia marginea: vol3 (mijnen op Coleophora violacea: vol3 (zak op zwarte LYMANTRIIDAE braam) els) Euproctis similis: age2c, paac TINEIDAE Coleophora solitariella-. haz (zak op grote NOLI DAE Morophaga choragella: spr5%2 muur), voll (idem), vol3 (idem) Earias clorana: age2c Tinea semifulvella: paa Coleophora alticolella: grec, lem, ros, vol3 ARCTIIDAE (beervlinders) BUCCULATRICIDAE BATRACHEDRIDAE Cybosia mesomelia: paac Bucculatrixfrangutella: paa Batrachedrapinicolella: brei, paa Atolmis rubricollis: age2c, paa Bucculatrix cidarella: lem MOMPHIDAE Eilemagriseola: paac Bucculatrix bechsteinella: paa Mompha raschkiella: grec Eilema sororcula: paa GRACILLARIIDAE COSMOPTERIGIDAE Spilosoma lutea: age2c, brel, grec, paac Caloptilia alchimiella: paa Cosmopterix zieglerella: ros Spilosoma lubricipeda-. age2c, brel, rec, Parornix anglicella: ros (mijnen op een- GELECHIIDAE paac stijlige meidoorn) Monochroa tenebrella: age2, berl, lem, Diacrisia sannio: paac, berl Parornixscoticella: tmml (mijn op lijster¬ vol3 Tyria jacobaeae: grec bes) Bryotropha terrella: haz Parornix devoniella-, ros (mijnen op haze¬ Exoteleia dodecella: paa In totaal zijn 119 soorten Macrolepido- laar), vol3 (idem) Parachronistis albiceps: grec ptera waargenomen, waarvan slechts Phyllonorycter sorbi: ros (mijnen op lijs¬ Teleiodes vulgella: grec vijftien soorten dagvlinders. Van de terbes), tmml (idem) Teleiodes luculella: grec, paa dagvlinders is vermeldenswaard dat de Phyllonorycter junoniella: tmml (mijn op Teleiodes proximella: grec kleine ijsvogelvlinder, Limenitis Camil¬ rode bosbes) Pseudotelphusa scalella: paa la, in redelijk aantal is waargenomen in Phyllonorycter cerasicolella-, haz (mijn op Chionodes electella: grec, sti het Agelerbroek en het daarop aanslui¬ zoete kers) Neofaculta ericetella: paa tend Votherbroek. De soort was uit Phyllonorycter coryli: vol3 (mijn op haze¬ TORTRICIDAE deze gebieden al wel bekend. Opval¬ laar) Aethes rutilana: ber. Een schaarse soort.

196 Entomologische Berichten 64(6) 2004 Cochylis dubitana: sti Eurrhypara hortulata: brel, grec, paa, FANNIIDAE Tortrix viridana: agel, age2, haz, lem, ros, sti, vas Fannia armata: spr5%l paa, ros, spr5%2, sti, tmml, vas, vol3 Phlyctaenia coronata: grec Fannia minutipalpis: spr5%l Aleimma loeflingiana: agel, age2, paa, Nomophila noctuella: grec MUSCIDAE (echte vliegen) sti, vas Azelia triquetra: agel Acleris notana-, gre< De bezochte excursieterreinen waren Mesembrina meridiana: spr2 Cnephasia incertana: haz, grec, paa erg aantrekkelijk en de kampeerboer¬ Morellia aenescens: agel Cnephasia stephensiana: paa derij bood een goede locatie voor licht¬ Musea autumnalis: spr5%l Epagoge grotiana: grec vallen. Ook het ontmoeten van een ha- Neomyia viridescens: agel Archips xylosteana: age2, grec, paa, ros, zelworm, het waarnemen van kleine Polietes domitor. spr5% 1 sti, vas ijsvogels en niet te vergeten een hoorn¬ Polietes lardaria: spr5% 1 Choristoneura hebenstreitella: grec, paa aar die de eetzaal binnenvloog waren Polietes meridionalis: spr5%l Pandemis cerasana: age2, brel, grec, veelbelovend. Toch hebben we moeten Muscina levida: spr5%l paa, ros, sti vaststellen dat de inventarisatiegege- Phaonia rufiventris: spr5%l Pandemis heparana: brel, paa vens in enkele opzichten tegenvielen. CALL1PHORIDAE (bromvliegen) Clepsis spectrana-, grec De tegenvallende resultaten zijn dan Bellardiapandia: agel Hedya nubiferana: sti, vol3 ook zeker niet toe te schrijven aan de Bellardia vulgaris: agel, alb, gee, sprl, Piniphila bifasciana: brel, paa entomologische kwaliteiten van het ge¬ spr5%l Argyroploce lacunana: age3, brel, haz, bied, maar aan de minder gunstige Calliphora vicina: alb, gee grec, lem, paa, spr5%2, vas, vol3 omstandigheden. Het totale aantal bij¬ Calliphora vomi tori a: sprl Argyroploce palustrana: paa eengesprokkelde soorten was welis¬ Cynomya mortuorum: sprl, spr2 Olethreutes arcuella: spr5%2, tmml waar aan de hoge kant (117 soorten), Lucilia caesar: agel, spr5%l Olethreutes siderana: vas maar de aantallen per soort waren laag Lucilia illustris: alb, agel, gee Ancylis laetana: brel en er waren opvallend weinig landelijk Lucilia sericata: age 1 Ancylis mitterbacheriana: paa bezien faunistisch belangwekkende Melinda viridicyanea-, age 1 Ancylis unculana: grec, paa vondsten. We schrijven dit toe aan de Protocalliphora azurea-, alb Epinotia demarniana: paa koele avonden en nachten alsmede aan SARCOPHAGIDAE (dambordvliegen) Zeiraphera isertana-, grec het, wat de micro's betreft, magere jaar Brachicoma devia: spr5%l Gypsonoma dealbana: grec 2003. Helicophagella agnata-, spr5% l Epiblema uddmanniana: age2, grec Nieuwe soorten voor de provincie Parasarcophaga similis: spr5%l Epiblema rosaecolana: grec, sti Overijssel zijn niet gevonden, maar wél Sarcophaga variegata-, agel, spr2, Eucosma cana-, grec vijf soorten die niet eerder in TWente spr5%l Rhyacionia buoliana: grec, paa zijn waargenomen: Cameraria ohridel- Sarcophaga lasiostyla: gee, sprl, spr2, Rhyacionia pinivorana: sti la, Batrachedra pinicolana, Ancylis lae¬ spr5%l Spilonota ocellana: grec, sti tana, Cryptoblabes bistriga en Myelois Thyrsocnema incisilobata: spr5%l Lathronympha strigana: grec circumvoluta. Hierbij zijn opmerkings¬ Strophedra nitidana-, paa waardig C. ohridella, de beruchte kas- HYMENOPTERA SYMPHYTA - blad- Cydia compositella: tmml tanjemineermot, die inmiddels binnen wespen Dichrorampha agilana-, vas enkele jaren geheel Nederland heeft L.H.M. Blommers, L. Blommers & J.A.H. Dichrorampha aeratana: age2, vas gekoloniseerd en C. bistriga, die sinds Smits CHOREUTIDAE de jaren tachtig van de vorige eeuw Anthophila fabriciana: paa, ros flink vooruit is gegaan. Een tweede lo¬ ARGIDAE (stoksprietbladwespen) EPERMENI1DAE catie in TWente werd gevonden voor Arge cyanocrocea: nmh2 Phaulernis dentella: age2 Bucculatrix bechsteinella, Cedestis sub- TENTHREDIN1DAE (echte bladwespen) PTEROPHORIDAE fasciella, Dichrorampha agilana, D. Dolerus uliginosus: voo Platyptilia ochrodactyla: vas aeratana, Pempelia formosa en Dipleu¬ Rhogogaster chlorosoma: voo PYRALIDAE rina lacustrata. Rhogogaster viridis: tmml Cryptoblabes bistriga: tmml, paa Voor faunistische informatie over Tenthredo campestris: spr5% Pempelia formosa: paa de soorten hebben wij het Tinea-be- Tenthredo mesomela: nmh2 Ortholepis betulae: age2, paa stand geraadpleegd. Tenthredo zonula: nmh2 Myelois circumvoluta: grec Macrophya ribis: nmh2 Scoparia ambigualis: age2, paa, spr5%2, DIPTERA - vliegen en muggen Athalia bicolor: nmh2 sti J. Huijbregts CEPHIDAE (halmwespen) Dipleurina lacustrata: grec Cephus pygmeus: spr5% Eudonia mercurella: age2 CHIRONOMIDAE (dansmuggen) Chrysoteuchia culmella: tmml, paa Brillia modesta-, tmm3 HYMENOPTERA ACULEATA - bijen, Crambuspascuella: age2, agel, ber, brel, SYRPH1DAE (zweefvliegen) wespen en mieren paa, ros Eristalis nemorunv. spr2 L.H.M. Blommers, L. Blommers, W Kuij- Crambus ericella: paa Cheilosia pagana: spr5%l ken, J. Smit & J.A.H. Smits Crambus lathoniellus: grec, tmml,paa Episyrphus balteatus: vol2 Crambuspratella: ber, brel, grec Sphaerophoria scripta: spr2 CHRYSIDIDAE (goudwespen) Agriphila straminella: age2 TEPHRITIDAE (boorvliegen) Cleptes semiauratus: spr5%2 Parapoynx stratiotata: age2 OxynaJlavipennis: agel Hedychrum nobile: nmh 1, nmh2, tmm 1

Entomologische Berichten 64(6) 2004 197 Holopyga amoenulct: nmh2 tmml Tachysphex pompiliformis: nmh2 Holopyga generosa: nmh2 Astata boops: nmhl, nmh2 Tachysphex unicolor. nmh 1 Elampus panzeri: nmh2 Dryudella pinguis: nmh2 TTypoxylon figulus: spr5%2 Trichrysis cyanea: spr5%2 Dryudella stigma: nmh2. Beide Dryudel- Tïypoxylon minus: spr5%2 Chrysis ignita: spr5%2, tmm 1 la-soorten jagen op wantsen en hebben Argogorytes mystaceus: spr5%2 FORMICIDAE (mieren) een nogal verspreid voorkomen. Harpactus lunatus: nmhl, nmh2 Leptothorax acervorum: ber2(l 2), Crabro cribrarius: nmh2 Harpactus tumidus: nmh2 tmm 1(2$) Crabropeltarius: ber2, lut, nmhl, nmh2, Mellinus arvensis: nmh2 Leptothorax nylanderi: tmm(2$) spr Nysson spinosus: spr5%2 Tetramorium caespitum: ber2, tmml Crabro scutellatus: ber2, lut, paa, spr5%2 Diodontus minutus: nmh2 Myrmica ruginodis: tmml Crossocerus cetratus: paa, spr5%2 Mimesa equestris: tmml Myrmica sabuleti: tmm 1(2$) Crossocerus dimidiatus: lut Passaloecus borealis: lut Myrmica scabrinodis: ber2(l $), tmm(2$) Crossocerus exiguus: gre, nmhl, nmh2, Passaloecus insignis: spr5%2 Formicafusca: ber2, nmh 1, tmm 1 paa Pemphredon lugubris: spr5%2 Formicasanguinea: ber2, nmhl, tmml Crossocerus ovalis: berl, ber2, nmhl, Pemphredon rugifer. ber2 Lasius brunneus: tmml tmml Psenulus concolor: nmh2 Lasiusßavus: tmml Crossocerus quadrimaculatus: nmhl, Psenulus pallipes: spr5%2 Lasius niger: ber2, nmh 1, tmm 1 nmh2, spr5%2 Cerceris arenaria: nmhl, nmh2, tmml Lasiusplatythorax: tmml Crossocerus vagabundus: nmhl Cerceris quadrifasciata: nmhl, nmh2 Lasius umbratus: tmm 1(4$) Crossocerus varus-, gre, paa Cerceris quinquefasciata: nmh2 MUTILLIDAE (mierwespen) Crossocerus wesmaeli: lut Cerceris rybyensis: berl, ber2, gre, nmh2, Myrmosa atra: berl, ber2, nmhl, nmh2 Ectemnius continuus: berl, ber2, nmh2 paa, tmml Smicromyrme rufipes: berl, ber2, lut, Lestica subterranea: ber2, nmhl, nmh2, Ammophila campestris: nmh2 nmh2, paa paa, tmml Ammophilapubescens: berl, nmhl, TIPHIIDAE (dolkwespen) Lindenius albilabris: berl, ber2, nmh2 nmh2, tmml Methocha ichneumonides: lut, nmhl, Lindenius panzeri: berl, ber2, nmh2 Ammophila sabulosa: nmh2, paa nmh2, paa Lindenius pygmaeus armatus: nmhl Podalonia affinis: nmh POMPILIDAE (spinnendoders) Oxybelus argentatus: nmh2 APIDAE (bijen) Caliadurgus fasciatellus: nmh2, spr5%2 Oxybelus bipunctatus: berl, gre, nmhl, Andrena fucata: spr5%2 Dipogon subintermedius: berl, ber2, paa Andrena humilis: ber2 nmhl. Als gewoonlijk foeragerend ge¬ Oxybelus mandibularis: nmh2 Andrena nigroaenea: nmh 1, nmh2 vonden stammen van levende grove Oxybelus uniglumus: nmh Andrena wilkella: nmh 1, paa, spr4 den. Rhopalum clavipes: spr5%2 Nomadagoodeniana: nmhl Priocnemis minuta: nmhl, nmh2, Rhopalum coarctatum: spr5%2 Nomada sheppardana: lut, tmml spr5%2 Miscophus a ter: ber2, nmh2 Nomada striata: paa Priocnemis parvula: nmh2 Miscophus concolor: nmh2 Nomada succincta: nmh l Agenioideus apicalis: tmml Tachysphex obscuripennis: nmhl, nmh2, Apis mellifera: ber2, tmml Agenioideus cinctellus: ber2 tmml Bombus jonellus: ber2 Anoplius infuscatus: gre, lut, nmhl, nmh2, paa, tmml Figuur 8. Een hoornaar (Vespa cra- Anoplius nigerrimus: spr5%2 y bro) bezocht de vrijdagse maaltijd. Anoplius viaticus: tmml Foto: T. Heijerman. Arachnospila anceps: nmh2, paa ^ A hornet (Vespa crabro) visited the Arachnospila fuscomarginata: tmm 1 » Friday dinner. Arachnospila spissa: berl, ber2, nmh2, paa, spr5%2 Episyron rufipes: nmh2 Evagetes crassicornis: paa Pompilus cinereus: gre, lut, nmh2, paa VESP1DAE (plooivleugelwespen) Ancistrocerus gazella: spr Ancistrocerus parietinus: nmh2 Ancistrocerus trifasciatus: paa Eumenes coarctatus: berl Symmorphus crassicornis-. ber2 Symmorphusgracilis: nmhl, nmh2 Dolichovespula media: nmh 1 Dolichovespula norwegica-. nmhl Dolichovespula sylvestris: nmh2 Vespa crabro: gre, nmhl, tmml (figuur 8) Vespula rufa: ber, nmh2 SPHEC1DAE (graafwespen) Dolichurus corniculus: nmh2, spr5%2,

198 Entomologische Berichten 64(6) 2004 Bombus pascuorum: ber2, spr5%2 De bovengenoemde Zatypota-exempla- vindplaats is dan niet geheel zeker (niet Bombus pratorum: spr5%2 ren, beide mannetjes, zijn door J.D. tot op soort te determineren vrouwtjes Bombus sylvestris: paa, spr5%2 Prinsen opgekweekt als ectoparasiet of larven). Bombus terrestris: ber2 van spinnen. Het exemplaar van het Hylaeus confusus: spr5%2 Springendal (3 juli 2003) komt van CARABIDAE (loopkevers) Hylaeus pfankuchi: ber Neottiura bimaculata, het exemplaar Cicindela campestris: berl Halictus confusus: nmhl van de Bergvennen (30 juli 2003) van Cychrus caraboides: spr4, spr5 Lasioglossum fratellum: spr5%2 Simitidion simile. Carabus problematicus: spr4, tmm2 Lasioglossum fulvicorne: nmh2 Calosoma inquisitor: spr3. De kleine Lasioglossum leucozonium: ber2 COLEOPTERA - kevers poppenrover is een vrij zeldzame soort Lasioglossum lucidulum: nmh2 J.G.M. Cuppen, O. Vorst, M.B.R Drost, T. die vooral op de Veluwe wordt aange¬ Lasioglossum sexstrigatum: nmhl Heijerman, F.G.J.M. van Nunen, B. van troffen. Hij wordt vaak uit de lage tak¬ Sphecodes crassus: tmml Maanen, R.P Jansen, S.C. Langeveld, G. ken van eiken geklopt, waar hij jaagt op Sphecodes ephippius: lut, nmhl van Ee, A.PJ.A. Teunissen & J. Huijbregts harige rupsen (Türin 2000). Sphecodes puncticeps: nmh Een kleine bijdrage werd geleverd door C. Leistus rufomarginatus: spr5 van Haagen, Sj. Tiemersma, A. Threels en Leistus terminatus: reu, spr4, tmm2 Methocha ichneumonides parasiteert R. Vis. Nebria brevicollis: spr4, spr5, tmml als larve op de larve van zandloopke- Notiophilus palustris: spr5 vers {Cicindela campestris, C. maritima, De volgorde van de families en soorten Elaphrus cupreus: berl, haz, nmh2, spr4, C. sylvatica). Vrouwtjes zijn vleugelloos, is zo veel mogelijk gebaseerd op Brak¬ vol2 zwart met rode thorax, en lijken op man (1966), de naamgeving op de Elaphrus riparius: haz, tmml mieren. Mannetjes zijn geheel zwart en meest recente overzichten (Lucht 1987, Loricera pilicornis: haz, spr4, spr5, til hebben een lang achterlijf zodat ze Hansen 1996, Köhler & Klausnitzer Clivina fossor: bre2 meer op een sluipwesp lijken. Volgens 1998). Dyschirius globosus: bre2, lat 1, vol2 kenners worden vrouwtjes regelmatig In het laatste overzicht van de Ne¬ Asaphidionßavipes: haz maar mannetjes zeer zelden gezien. Op derlandse kevers (Brakman 1966) wor¬ Bembidion lampros: spr2, zvh3 14 juni vingen we een copula en op 15 den 3830 soorten kevers uit Nederland Bembidion proper ans: spr5 juni werden nog drie mannetjes betrapt. gemeld, waarvan 1768 soorten uit Bembidion dentellum: vol2 De beesten zaten op heel verspreid Overijssel. Inmiddels telt de Neder¬ Bembidion obliquum: haz staande lage (10-30 cm) planten (mar¬ landse keverfauna 4044 kevertaxa Bembidion tetracolum: haz, spr4, til, grieten, berkenopslag) op verder kaal (Vorst & Huijbregts 2001). Belangrijke tmml, tmm2, vol2 vlak zand. Bijzonder is de vangst van aanvullingen voor de provincie Overijs¬ Bembidion tetragrammum illigeri: haz, een mannetje van de bij Hylaeus pfan¬ sel bevinden zich in Cuppen et al. tmml kuchi in de omgeving van de Bergven- (1998), Huijbregts et al. (1990) en Van Bembidion doris: agel, vol2 nen. Maanen et al. (2003). De onderstaande Bembidion mannerheimi: bre2 lijst vermeldt 744 taxa (± 18% van de Ocys harpaloides: spr5, vol3 HYMENOPTERA PARASITICA - sluip¬ Nederlandse soorten), waarvan 80 TTechus obtusus: spr5, tmml wespen soorten niet voor Overijssel genoemd Patrobus atrorufus: spr4 C.J. Zwakhals worden in de vier bovengenoemde pu¬ Oodes helopioides: agel, bre2, vol2 blicaties. Deze nieuwe soorten worden Harpalus laevipes: spr5 ICHNEUMONIDAE in de lijst voorafgegaan door een 0 of Harpalus rufipalpis: Dolichomitus imperator: ber2, spr5%l door een cijfer. De cijfers verwijzen Stenolophus teutonus: bre2, haz, tmml Clistopyga incitator: spr5%l naar andere publicaties waarin de Stenolophus mixtus: agel, til Zatypota percontatoria: bre2, spr5 soorten uit Overijssel worden gemeld, Acupalpus ßavicollis: spr5 Pimpla hypochondriaca: spr5%l of naar persoonlijke waarnemingen: 1 - Acupalpus parvulus: brei, bre2, haz Pimpla conmixta: spr5%l Türin 2000, 2 - Cuppen 2000, 3 - Vorst Acupalpus dubius: bre2, latl Perithous scurra: spr5%2 & Cuppen 2003b, 4 - Van Stuivenberg Acupalpus exiguus: bre2, latl Neoxorides nitens: spr5%2 1997, 5 - Vorst 1995, 6 - Beenen & Win¬ Bradycellus sharpi: bre2 Coleocentrus excita tor : spr2 kelman 1997, 7 - Cuppen & Heijerman Bradycellus harpalinus: spr5 Diplazon annulatus: spr5%l 1995, 8 - Drost et al. 1992, 9 - Van Von¬ Anisodactylus binotatus: spr5, tmml, Syrphoctonus crassicrus: spr5%l del 1991, 10- Edzes et al. 1991, 99 - vol3 Goedartia alboguttatus: spr5%l persoonlijke waarnemingen J. Cuppen, Amaraplebeja: ber2, brei, bre2, hon, Cratichneumon luteiventris: ber2, spr5%l T. Heijerman of O. Vorst. De met een ° nmh3, spr2, spr4, tmm2, zvh3 Cratichneumon rufifrons: spr5%2 gemerkte soorten zijn, voor zover be¬ Amara aenea: haz Eristicus clarigator. zvh 1 kend, nog niet eerder in de provincie Poecilus lepidus: berl Aoplus personatus: spr5%l Overijssel verzameld. Het totaal aantal Poecilus versicolor: spr2, spr5 Virgichneumon dumeticola: spr5%l 'niet gepubliceerde' en 'nieuwe' soorten Stomis pumicatus: sprl Vulgichneumon bimaculatus: spr5%l voor de provincie bedraagt 67, waarvan Pterostichus vernalis: tmm2 Ichneumon gracilentus: spr5%l 46, voor zover bekend, nog niet eerder Pterostichus oblongopunctatus: latl, Hepiopelmus melanogaster. spr5%l in Overijssel waren verzameld. spr4, spr5, tmm3 Coelichneumon haemorrhoidalis: spr5%l Bij enkele soorten staat een deel Pterostichus niger: spr4, tmm2 Coelichneumon nigerrimus: spr5%l van de vindplaatsen tussen haakjes: de Pterostichus melanarius: paa, spr3, spr5, determinatie van deze soort van die tmml

Entomologische Berichten 64(6) 2004 199 brei, bre2, nmh3, spr5, vol2, zvh3 Hydroporus neglectus: agel, age3, brei, spr2 Hydroporus umbrosus: agel, brei, bre2 Hydroporus tristis: agel, age3, berl, brei, bre2, nmh2, nmh3, spr2, zvh3 Hydroporusgyllenhalii: agel, age3, berl, brei, bre2, nmh3 Hydroporus palustris: agel, nmh2, nmh3, vol2, zvh3 Hydroporus incognitus: nmh2 Hydroporus erythrocephalus: agel, age3, berl, brei, bre2, nmh2, nmh3, spr2, vol2, zvh3 Figuur 9. De loopkever Agonum viridicupreum, een soort van kale bo¬ Hydroporus obscurus: berl, zvh3. Een dem. Foto: T. Heijerman. vrij zeldzame waterroofkever die vooral The ground beetle Agonum viridicupreum prefers bare soils. in vennen wordt aangetroffen. Hydroporus planus: age3, bre2, nmh2, Pterostichus rhaeticus: brei, bre2 watertreder is een bewoner van meso- nmh3, spr2, spr4, tmml, zvh3 Pterostichus nigrita: latl trofe poelen, sloten en vennen. Uit Ne¬ Hydroporus pubescens: berl, brei, bre2, Pterostichus minor: berl, latl, spr4, vol2, derland zijn slechts enkele waarnemin¬ nmh2, nmh3, spr2, vol2 zvh3 gen bekend (Van Vondel 1985, Verberk 99Hydroporus discretus: nmh3, tmm3. Pterostichus strenuus: tmm2 et al. 2001). Zowel in het Brecklen- Een vrij zeldzame bewoner van bron¬ Pterostichus diligens: agel, berl, latl, kampsche Veld, waar deze soort ook in nen en bovenlopen van beken, soms zvh3 1992 werd verzameld, als in het Ageler ook in wateren met veel kwel. Abax aten spr4 Broek was hij talrijk. Hydroporus nigrita: nmh3, vol2 Calathus melanocephalus: paa Haliplusßavicollis: bre2, zvh3 Hydroporus memnonius: agel, age3, Agonum sexpunctatum: berl, brei, haz, NOTERIDAE bre2, nmh3 paa Noterus crassicornis: berl, brei, bre2, Porhydrus lineatus: agel 'Agonum viridicupreum: haz. Vrij zeldza¬ vol2 Laccornis oblongus: agel me loopkever van de oevers van beken Noterus clavicornis: berl, brei, bre2, Agabus bipustulatus: agel, age3, brei, en rivieren. Recent enkele malen op nmh2, vol2 bre2, nmh2, nmh3, spr5, zvh3 vochtige, vrij schrale oevers in natuur¬ DYTISCIDAE (waterroofkevers) Agabus striolatus: age3. Een zeldzame ontwikkelingsprojecten (figuur 9). Laccophilus minutus: agel, bre2, nmh3, soort van moerassen en van semiper¬ Agonum marginatum: haz vol2, zvh3 manente en temporaire sloten op een Agonum muelleri: berl, paa, spr5, zvh3 Laccophilus hyalinus: vol2 veenbodem bedekt door een laag grof Agonum versutum: agel, brei Hyphydrus ovatus: agel, age2, brei, strooisel van zeggen, riet of manna¬ Agonum viduum: vol2 nmh2, nmh3, spr4, vol2, zvh3 gras. Een van de weinige waterkevers Agonum afrum: tmm3 Hydroglyphusgeminus: agel, berl, brei, die vooral in de wintermaanden wordt Agonum piceum: agel bre2, nmh2, nmh3, tmml, vol2, zvh3 verzameld (Cuppen &Cuppen 1983). Agonumfuliginosum: age3, berl, nmh3, Bidessus unistriatus: agel, berl, brei, Agabus sturmii: spr5 spr4, spr5, tmm3 bre2, vol2 Agabus paludosus: spr4, spr5 Limodromus assimilis: spr4, spr5 Bidessus grossepunctatus: agel, zvh3 "Agabus nebulosus: agel. Vaak aange¬ Paranchus albipes: spr5, tmm3 Hygrotus impressopunctatus: agel, age3, troffen in klei- en zandputten, tegen¬ Oxypselaphus obscurus: berl, bre2, latl berl, brei, tmml, vol2 woordig ook in wateren die ten behoe¬ Paradromius linearis: berl, hon "Hygrotus novemlineatus: ber2. In 1992 ve van natuurontwikkeling worden ver¬ Dromius quadrimaculatus: berl, nmh3, verzameld in een toentertijd pas gegra¬ graven. zvh3 ven poel in het Brecklenkampsche Veld, Agabus afßnis: bre2, latl Philorhizus melanocephalus: bre2, vol3 waar de soort talrijk was. Daar is hij in¬ Agabus unguicularis: agel, brei HYGROBIIDAE middels verdwenen, de poel is ver¬ Agabus undulatus: vol2 2Hygrobia hermanni: nmh2, vol2 zuurd. Nu werd een vrouwtje verza¬ Agabus labiatus: berl, brei, bre2, latl, HAL1PLIDAE (watertreders) meld in een ven met kale zandbodem spr2 Peltodytes caesus: vol2, zvh3 bij de Bergvennen. Hygrotus novemli- Copelatus haemorrhoidalis: agel, berl, H al iplus lineatocollis: zvh3 neatus is zeer zeldzaam en lijkt in ge¬ bre 1, bre2 Haliplus ruficollis: bre2, nmh2, nmh3, heel West-Europa sterk achteruit te Ilybius neglectus: vol2. Deze bewoner (tmml), vol2, zvh3 gaan ten gevolge van eutrofiëring. van sloten en poelen in broekbossen Haliplus heydeni: bre2, nmh2, nmh3, Hygrotus versicolor: age2 wordt in ons land voornamelijk in spr4, zvh3 Hygrotus inaequalis: agel, berl, brei, TNvente aangetroffen. Haliplusßuviatilis: age2, vol2 bre2, nmh2, nmh3, tmml, vol2 Ilybius chalconatus: agel, nmh3, spr2 Haliplus immaculatus: nmh2 Hygrotus decoratus: agel, age3, brei, Ilybius montanus: age3, brei, bre2 Haliplus laminatus: vol2 bre2, nmh2, spr5 Ilybius aten agel, nmh3, vol2, zvh3 ”Haliplusfulvicollis: agel, age3, bre2. Suphrodytes dorsalis: agel, vol2 Ilybiusfuliginosus: agel, bre2, haz, Deze in geheel Europa zeer zeldzame Hydroporus angustatus: agel, age3, nmh2, nmh3, spr5, vol2, zvh3

200 Entomologische Berichten 64(6) 2004 Ilybius subaeneus: agel slechts gerapporteerd van de provincies basis van materiaal verzameld tijdens Ilybius quadriguttatus: agel, nmh2, vol2 Zeeland (Burmeister 1982) en Limburg de zomervergadering te Ter Apel (2001) Ilybius guttiger-. nmh2 (Cuppen 1993). De Overijsselse vind¬ werd deze soort onlangs als nieuw Ilybius aenescens-, berl, brel, bre2, plaats, een onbeschaduwde poel in een voor de wetenschap beschreven (Vorst nmh2, zvh3 grasland, betekent een aanzienlijke ver¬ & Cuppen 2003b). De soort lijkt in ge¬ Rhantusgrapii: agel, spr5 schuiving van het areaal in noordelijke heel Nederland voor te komen. Rhantus suturalis-, brel, bre2, latl, richting. Hydrophilus piceus-, agel nmh2, zvh3 Hydrochus angustatus: brei, bre2, nmh2, Berosus signaticollis-, brei, bre2 °Rhantusfrontalis-, agel, vol2 nmh3 Berosus luridus: agel, brei, bre2 °Rhantus bisthatus: age3. Een overzicht HYDROPHIL1DAE (spinnende watertor¬ SILPHIDAE (aaskevers) van de weinige Nederlandse vondsten ren) Silpha tristis-, spr2 van R. bisthatus wordt gepresenteerd Coelostoma orbiculare-, age2, berl, LEIODIDAE door Van Nieuwenhuyzen (1999). Van nmh2, nmh3, spr5, vol2 Anisotoma humeralis-, nmh3, spr5 deze nieuwe soort voor Overijssel werd Sphaeridium bipustulatum-, spr2, spr5 Agathidium atrum-, tmm2 een mannetje verzameld in een rietveld Sphaeridium scarabaeoides-, spr2 Agathidium laevigatum-, tmm2 in het Agelerbroek. Sphaeridium lunatum-, spr2 CLAMBIDAE Rhantus exsoletus: agel, (berl), nmh2 Cercyon ustulatus-, nmh3, spr5, tmml Clambus punctulum-, tmm3 Colymbetes fuscus-, agel °Cercyon obsoletus-, spr2, spr5 °Clambus pubescens-, tmm2 Hydaticus seminiger. age 1, age3 Cercyon impressus-, spr5 SCYDMAENIDAE Graphoderus zonatus: vol2 Cercyon melanocephalus-, spr2, spr5 °Eutheia scydmaenoides-, tmm2. Bekend Graphoderus cinereus: agel, bre2, vol2 Cercyon lateralis-, tmm3 van verspreide vindplaatsen door het Acilius canaliculatus: agel Cercyon pygmaeus-, spr5 gehele land (Vorst 1997). Dytiscus marginalis: agel, (bre2), nmh2, Cercyon convexiusculus: age3, bre2, Neuraphes elongatulus: bre2, spr5 (spr5), (tmml) nmh3, spr5, vol2 Stenichnus scutellaris: spr5 Cybisterlateralimarginalis: agel, berl., Cercyon sternalis: age3, bre2, nmh2, Euconnus hirticollis-, bre2 brei, vol2, zvh3. Met name de larven nmh3 Scydmaenus tarsatus-, tmm2 werden opvallend vaak aangetroffen in Cercyon analis-, tmm2 CORYLOPHIDAE poelen en vennen. Megasternum concinnum-, bre2, tmml, 99Corylophus cassidoides-, vol2 GYRINIDAE (schrijvertjes) tmm2, tmm3 Orthoperus sp.: agel Gyrinus substriatus: tmml, vol2 Ciyptopleurum minutum-, spr2, tmm2 PTILI1DAE HYDRAEN1DAE Hydrobiusfuscipes-, agel, age3, brei, Ptenidium pusillum-, latl, tmm2 Hydraena palustris: age3, vol2 bre2, nmh2, spr2, vol2 Ptenidium nitidum-, spr5, tmm3 Hydraena britteni: spr5 Anacaenaglobulus: bre2, nmh3, spr4, Ptiliolumfuscum-, tmm3 Hydraena riparia-, vol2 spr5, tmml, tmm3 Ptinella errabunda-, spr2, tmm3 Hydraena testacea-, age2, nmh3 Anacaena limbata-, age3, tmml Pteryx suturalis: spr2, tmm3 99Ochthebius minimus-, bre2 Anacaena lutescens-, agel, age3, bre2, Acrotrichis grandicollis: spr5 99Limnebius truncatellus: haz, (tmml) nmh2, nmh3, spr2, spr4, spr5, tmml, Acrotrichis montandonii: spr5 Limnebius aluta-, nmh3, vol2 vol2, zvh3 Acrotrichis thoracica-, tmm2 HELOPHORIDAE 99Anacaena bipustulata: age2 Acrotrichis atomaria-, bre2, spr5 Helophorus aequalis: agel, age3, berl, Laccobius minutus-, age2, nmh2, spr4 Acrotrichis sitkaensis: spr5 brei, bre2, haz, nmh2, nmh3, spr2, Laccobius bipunctatus-, age2, nmh2 Acrotrichis henrici: latl spr5, tmml, tmm2, vol2, zvh3 Helochares lividus-, nmh2, nmh3, spr5, Acrotrichis intermedia. bre2, spr5 Helophorus brevipalpis-, agel, age2, age3, vol2 Acrotrichisfascicularis: spr5, tmm3 berl, brei, bre2, nmh2, nmh3, spr2, Helochares obscurus-, spr2, vol2 Acrotrichis cognata-, tmm3 spr4, spr5, tmml, tmm2, tmm3, vol2, Helochares punctatus: agel, berl, brei, Acrotrichis sericans: spr5 zvh3 bre2, latl, nmh3, vol2, zvh3 Acrotrichis dispar-, tmm3 99Helophorus nanus: age3, vol2 Enochrus ochropterus-, brei, bre2 SCAPHIDIIDAE Helophorus obscurus-, agel, bre2, haz, Enochrus quadripunctatus-, agel, berl, Scaphidium quadrimaculatum-, paa, spr4, nmh2, nmh3, spr2, spr4, spr5, tmml, brei, bre2, vol2 spr5 tmm2, tmm3, vol2 °Enochrus fuscipennis: bre2 Scaphisoma agaricinum-, bre2, spr4, 8Helophorus asperatus-, nmh3. Deze in Enochrus affinis-, agel, berl, brei, bre2, tmm3 Nederland zeer zeldzame waterkever nmh2, nmh3, vol2, zvh3 STAPHYLINIDAE (kortschildkevers) werd eerder in TWente (Denekamp) ver¬ Enochrus coarctatus-, berl, nmh2, zvh3 Phloeochara subtilissima-, bre2, spr2, zameld in 1927 (Drost et al. 1992). Cymbiodyta marginella-, agel, age3, bre2, spr4, tmm3 Helophorus minutus-, bre2, nmh2, vol2 vol2 °Megarthrus sinuaticollis: tmm3 Helophorus strigifrons-, nmh3 °Chaetarthria similis-, age2. De vindplaats Proteinus laevigatus-, tmm3 HYDROCHIDAE van deze onlangs als nieuw voor de Proteinus atomarius-, tmm3 Hydrochus carinatus-, agel, age3, brei, fauna gemelde soort (Vorst & Cuppen Omalium rivulare-, spr5, tmm3 nmh2, nmh3, vol2 2003a) langs de oever van het Kanaal °Omalium rugatum-, spr5. Van deze zeld¬ Hydrochus brevis-, agel, bre2, vol2 Almelo-Nordhorn is de meest noorde¬ zame kortschild (Vorst 2002) werd een Hydrochus megaphallus: agel, vol2 lijke in ons land. vrouwtje verzameld langs de bescha¬ °Hydrochus nitidicollis-, nmh2. Deze Chaetarthria seminulum-, age2, (berl) duwde oever van de beek in het Sprin- Zuid-Europese soort was uit Nederland *Chaetarthria simillima-, nmh3, spr5. Op gendal.

Entomologische Berichten 64(6) 2004 201 Phloeonomus punctipennis: spr2, tmm3 Philonthus cf sordidus: tmm2 Atheta aeneicollis: tmm3 Anlhobium atrocephalum: spr5, tmml "Philonthus fumarius: vol2 Atheta canescens: tmm3 Lesteva sicula heeri: spr5 Philonthus nigrita-, brel. Deze typische °Atheta dadapora-, tmm3. Een gewone Lesteva longoelytrata: spr5, tmml soort van vennen en venen werd hier soort in verrotte zwammen en rottend Syntomium aeneum: spr5 verzameld in een mesotroof moeras. blad, door Van Heijnsbergen (1970) Carpelimus corticinus: tmml Gabrius sp.: tmml voor het eerst uit Nederland gemeld. Carpelimus elongatulus: spr5, tmml Gabrius splendidulus: spr2 Atheta celata-, tmm3 Anotylus rugosus: haz, tmml °Ocypus compressus: spr5 Atheta nigra-, tmm2 Anotylus sculpturatus: spr2, spr5 Quedius lateralis: spr5, tmm3 Atheta longicornis: tmm2 Anotylus tetracarinatus: tmm2, tmm3 Quedius cruentus: tmm2 Atheta fungi: tmml Oxytelus laqueatus: spr2 Quedius mesomelinus: tmm2 Atheta laticollis: tmm3 Stenus comma: haz Quedius picipes: spr5 °7Tichiusa immigrata-, tmm2. Door Vorst Stenus guttula: tmml Quedius maurorufus: spr5 (1992) als nieuw voor de fauna gemeld Stenus juno: haz, nmh3, tmml Habrocerus capillaricornis: bre2, tmm2, uit een hoop oud hooi in Mechelen, Stenus clavicornis: nmh3, spr2 tmm3 Limburg. Tegenwoordig wordt de soort Stenus providus: berl, nmh3, sprl Ischnosoma splendidum: vol2 vaak aangetroffen in deze biotoop. Stenus bimaculatus: spr4, tmml Sepedophilus testaceus: paa °Zyras collaris: bre2 Stenus boops: tmml Sepedophilus immaculatus-, tmm2 Ocaleapicata-, spr2, spr5, tmml, tmm2 Stenus incrassatus: zvh3 Sepedophilus marshami: tmm2 Deubelia picina: spr5 Stenus melanarius: berl, brel Tachyporus obtusus: spr2 Ocyusa maura-, vol2 Stenus canaliculatus: bre2, haz Tachyporus atriceps-, bre2 Oxypoda opaca: tmm2 °Stenus pumilio: berl, brei. Een manne¬ Tachinus proximus: tmm3 Oxypoda haemorrhoa-, tmm2 tje tussen veenmos (Sphagnum) langs Tachinus humeralis: tmm3 Ischnoglossa prolixa: spr4 de oever van een ven en twee exempla¬ Tachinus fimetarius: spr5 PSELAPHIDAE ren in een mesotrofe laagte. De enige Tachinus signatus: tmml Euplectus karsteni: spr2 recente vindplaats van deze soort in Tachinus laticollis: tmm2 Euplectus punctatus: spr2 ons land. Tachinus marginellus: spr2, tmm3 5Bibloporus minutus: spr4. Een vrij alge¬ Sten us fulvicornis : spr 1 Gymnusa brevicollis: berl mene soort achter boomschors die Stenus tarsalis: agel, spr2 Myllaena intermedia: age2, berl, tmml door Vorst (1995) als nieuw voor de Stenus solutus: spr5 "Myllaena elongata: spr5 fauna werd gemeld. Stenus cicindeloides: agel, brei, bre2, Myllaena brevicornis: spr5, tmml Bibloporus bicolor. tmm3 nmh3, spr2, spr5, zvh3 °Oligota parva: tmm2. Vroeger enkele Brachyglutafossulata: bre2, spr5 Stenusfornicatus: agel, lat 1, vol2 malen gemeld als import (onder andere Rybaxis longicornis: bre2, latl Stenus binotatus: agel, bre2, vol2 met paranoten). Inmiddels wordt deze sBryaxis puncticollis: bre2, spr5 Stenusflavipes: berl, ber2, sprl soort als ingeburgerd beschouwd en Bryaxis bulbifer: bre2 Stenus nitidiusculus: haz, nmh3, sprl, als zodanig voor het eerst uit Neder¬ Pselaphus heisei: spr5 spr4, spr5 land gerapporteerd door Schilthuizen H1STERIDAE (spiegelkevers) ‘'Stenus picipennis: sprl, spr5 (1983) uit plantenafval van een kweke¬ °Acritus nigricornis: tmm2 Stenus bifoveolatus: nmh3, sprl, spr2, rij in Zuid-Holland. Paromalus flavicornis: spr2, spr4, spr5, spr5 Gyrophaena sp.: spr4 tmm3 Stenus picipes: spr5 Leptusa pulchella: spr2, tmm3 Margarinotus striola: tmm3 Stenus impressus: berl °Leptusa fumida: spr2, spr4 Margarinotus merdarius: tmm2 Euaesthetus ruficapillus: bre2 °Leptusa norvegica: spr2 Margarinotus neglectus: brei, bre2, haz Paederus riparius: brei, bre2, lat 1, vol2 Leptusa ruficollis: spr2 Margarinotus ventralis: spr5, tmm3, voo °Astenus pulchellus: spr2 99Bolitochara obliqua: spr2 CANTHARIDAE (soldaatjes) Rugilus rufipes: bre2, tmm2, tmm3 Autalia impressa-, tmm3 Cantharisfusca-, spr2, vol2 Rugi lus orbiculatus: tmm2 °Autalia longicornis: tmm3 Cantharis nigricans: nmh3, spr2 Rugilus erichsoni: spr5, tmm2 Autalia rivularis: tmm3 Cantharis pellucida: spr5 Medon piceus: bre2, spr4 Thinonoma atra-, bre2 Cantharis livida: spr2, spr5 Lithocharis nigriceps: tmm2 Schistoglossa viduata-, age2 Cantharis figurata: hon Lathrobium terminatunv. berl, spr5, vol2 Geostiba circellaris: bre2 Cantharis pallida: agel, berl, (nmh3), Lathrobium brunnipes: berl, tmm2, tmm3 Aloconota gregaria: tmm 1 (spr4) "Lathrobium impressum: vol2 Dochmonota clancula: vol2 Cantharis cryptica: berl, paa Ochthephilumfracticorne: berl, spr5 Dinaraea linearis: spr2 Cantharisfulvicollis: spr2 Gyrohypnusfracticornis: tmm2 Acrotona aterrima: tmm2, tmm3 Rhagonycha testacea: agel, latl Gyrohypnus angustatus: tmm2 Atheta palustris-, tmm2 Rhagonycha limbata: hon, spr2, spr5, Ehchsonius cinerascens: vol2 Atheta elongatula-, haz, spr5, tmml zvh3 Philonthus sp.: spr5 Atheta malleus: tmml Rhagonycha lignosa: spr2 Philonthus tenuicornis: tmm2, tmm3 Atheta ravilla-, tmm3 Rhagonychagallica: agel, berl, hon, Philonthus decorus: tmml Atheta amicula: tmm2, tmm3 (nmh3), voo Philonthus cognatus: spr2 Atheta sodalis: tmm3 MALACHIIDAE Philonthus varions-. tmm3 Atheta crassicornis: tmm3 Axinotarsus pulicarius: agel, spr2, spr3, Philonthusfimetarius-. tmm2, tmm3 °Atheta britanniae: tmm3 spr4, spr5, vol3, voo

202 Entomologische Berichten 64(6) 2004 Axinotarsus marginalis: agel, latl, nmh3, Cyphon hilaris : spr5 Ephistemus globulus: tmm2 spr5,(vol3) Scirtes hemisphaericus: vol3 PHALACRIDAE Malachius bipustulatus: nmh3, sprl, DRYOPIDAE Olibrus aeneus: berl, nmh3, spr2, spr5 spr2, spr4 Diyops ernesti: tmml Olibrus cf affinis: ber2 Anthocomusfasciatus: nmh3, spr2, vol2 Diyops luridus: brei, bre2, nmh2, nmh3, LATRIDIIDAE MELYRIDAE (bastaardweekschilden) tmm 1, zvh3 Stephostethus lardarius: spr5 Dasytes plumbeus: hon, paa, nmh3, spr2, Dryops auriculatus: agel, brei, bre2 99Latridius anthracinus: tmm2. Door Ber¬ spr5 ELMIDAE ger & Poot (1970) onder de naam CLERIDAE 99Elmis aenea: tmml. Een soort van Enicmus anthracinus als nieuw voor de °Thanasimus formicarius: hon, spr5, zuurstofrijk stromend water met een fauna gemeld. De soort is vrij algemeen zvh3 grindbodem, derhalve vrij zeldzaam in in schimmeld stro en hooi. Korynetes caeruleus: spr2 Nederland. Soms, zoals hier, direct Enicmus rugosus: spr4 ELATERIDAE (kniptorren) achter een duiker onder de weg in een Cortinicaragibbosa: berl, nmh3, spr2, Agiypnus murinus: agel, spr2, spr5 laaglandbeekje. spr4 °Ampedus cinnabarinus: spr5. Deze zeld¬ DERMESTIDAE MYCETOPHAGIDAE zame kniptor, sterk lijkend op de alge¬ Anthrenusfuscus: agel, voo °Mycetophagus quadripustulatus: agel mene A. sanguineus, is verzameld op LIMNICHIDAE CERYLONIDAE de rechtopstaande stam van een dode Limnichus pygmaeus: age2 Cerylon histeroides: spr2, spr4, tmm3 boom, vermoedelijk een zomereik. BYRRH1DAE Cerylon ferrugineum: spr2, spr5 Ampedus pomonae: spr4 Simplocaria semistriata: tmml ENDOMYCHIDAE Ampedus pomorum: agel, nmh3, tmm3 Cytilus sericeus: bre2 Mycetaea subterranea: spr2 Dicronychus cinereus: nmh3, tmml, vol3 BYTURIDAE COCCINELLIDAE (lieveheersbeestjes) Melanotus rußpes: nmh3 Byturus ochraceus: spr5 Subcoccinella vigintiquatuorpunctata: Kibunea minuta: agel, berl Byturus tomentosus: agel, paa, spr2, nmh3 Hemicrepidius nigen agel, nmh3, sprl, vol3, zvh3 Coccidula rufa: vol2, voo spr2, spr5, tmm3, vol3 KATERETIDAE Rhyzobius litura: nmh3, tmml Athous haemorrhoidalis: berl, hon, Kateretes rufilabris: brei, bre2, sprl, Rhyzobius chrysomeloides: spr4, zvh3 nmh3, paa, spr2, spr4, zvh3 spr2, spr4, spr5, vol2 Anisosticta novemdecimpunctata: vol2, Athous subfuscus: agel, hon, nmh3, paa, Brachypterus glaber: tmm 1 vol3 spr2, spr4, spr5, tmm3, voo Brachypterus urticae: agel, paa, spr2, Aphidecta obliterata: spr2 Actenicerus sjaelandicus: bre2, sprl, spr5, tmml Tytthaspis sedecimpunctata: nmh3, spr2 spr4, spr5. Een vrij zeldzame kniptor Brachypterolus pulicarius: spr2 Adalia bipunctata: hon, zvh3 van enigszins schrale, vochtige gras¬ N1TIDUL1DAE Coccinella septempunctata: agel, paa, landen op een venige bodem, vooral in Meligethes cf coracinus: spr2 spr2 laagveengebieden. Meligethes coeruleovirens: spr5 Oenopia conglobata: hon, nmh3 Prosternon tessellatum: ber2, zvh3 Meligethes aeneus: agel, spr2 Harmonia quadripunctata: spr2 Ectinus aterrimus: agel, nmh3 Meligethes viduatus: spr2 Myrrha octodecimguttata: spr2 Agriotes lineatus: spr2 Meligethes pedicularius: spr2 Calvia decemguttata: agel, hon, nmh3, Agriotes obscurus: spr2 Epuraea neglecta: tmm3. Een schaarse paa, spr2, zvh3. Het grote aantal vind¬ Dalopius marginatus: berl, ber2, paa, soort. plaatsen geeft aan dat deze soort in¬ spr2 Cychramus luteus: paa middels heel gewoon is in het oosten Adrastus pallens: agel, vol2, vol3, voo MONOTOMIDAE van ons land. Denticollis linearis: brei Rhizophagus bipustulatus: spr2 Calvia quatuordecimguttata: bre2, hon THROSCIDAE Rhizophagus dispar: spr2 Propylea quatuordecimpunctata: agel, 7Tixagus dermestoides: bre2, hon, nmh3, °Rhizophagus nitidulus: spr2 nmh3, spr2, tmml, vol3 paa, spr2, zvh3 Monotoma picipes: tmm2 Myzia oblongoguttata: hon, spr2 BUPRESTIDAE (prachtkevers) Monotoma bicolon tmm2 Psyllobora vigintiduopunctata: nmh3, Agrilus sp.: bre2, nmh3 SILVANIDAE tmml Agrilus angustulus: berl, nmh3 °Silvanoprus fagi: spr2 °Chilocorus renipustulatus: agel 7Tachys minutus: bre2, hon, paa CUCUJ1DAE Exochomus quadripustulatus: tmml, SCIRTIDAE Uleiota planata: spr2, spr4, spr5 zvh3 Elodes minuta: (spr4), spr5, (tmm3). Vol¬ EROTYLIDAE SPHINDIDAE wassen kevers van dit geslacht, dat Ti'itoma bipustulata: spr2 Arpidiphorus orbiculatus: tmm2 vooral voorkomt in beschaduwde CRYPTOPHAG1DAE CIIDAE (bron)beekjes, worden slechts zelden °Micrambe abietis: spr2 Cis nitidus: spr2, tmm3 verzameld, in tegenstelling tot de niet °Cryptophagus acutangulus: tmm2 Cis boleti: spr2, tmm3 te determineren larven. °Cryptophagus cylindrus: paa Cis micans: spr2 Microcara testacea: age 1, age3, hon, Cryptophagus dentatus: tmm3 Cis hispidus: paa, tmm3 spr5, vol2, vol3, zvh3 Cryptophagus scutellatus: tmm2 Orthocis alni: zvh3 Cyphon coarctatus: agel, spr4, spr5, vol3 Cryptophagus pilosus: spr4, tmm2 99Sulcacisfronticornis: tmm3 Cyphon ochraceus: agel, age2, spr5, vol3 "Atomaria lewisi: tmm2 Ennearthron cornutum: spr4 Cyphon pubescens: bre2 Atomaria testacea: tmm2, tmm3 Octotemnus glabriculus: spr2, tmm3 Cyphon padi: brei, latl °Ootypus globosus: tmm2 ANOBIIDAE (klopkevers)

Entomologische Berichten 64(6) 2004 203 Xestobium rufovillosum-. spr4 Pachytodes cerambyciformis: sprl Gonioctena quinquepunctata-, berl, hon, Ernobius nigrinus: hon Leptura maculata: agel, nmh3, sprl, nmh3, spr5 Ernobius mollis-, berl, (spr2) vol3, voo Phratora laticollis-, spr5 Anobium punctatum: bre2, hon, spr2 Stenurella aethiops: agel Phratora vitellinae: nmh3, paa, spr2 PTINIDAE (diefkevers) Stenurella melanura: agel, berl, bre2, Galerucella grisescens: vol2, vol3 Ptinusfur: bre2, hon, nmh3 hon, nmh3, sprl, spr2, spr4, zvh3 Galerucella lineola: age 1, spr5 OEDEMERIDAE Stenurella nigra-, agel, berl, hon, nmh3, Galerucella pusilla-, bre2 Oedemera lurida: agel, bre2, nmh3, voo sprl, spr2, vol3 Galerucella tenella-, agel SALPINGIDAE Stenopterus rufus: nmh3, vol2, vol3 Lochmaea caprea-, ber2, brel, hon, vol3 Salpingus planirostris: bre2, spr5 Callidium violaceum: spr5 Lochmaea suturalis: brel PYROCHROIDAE (vuurkevers) Clytus arietis: agel, berl, nmh3, sprl Luperus longicornis: ber2, bre2, hon Pyrochroa coccinea: spr2 Plagionotus arcuatus: til Longitarsus pratensis: paa ' ANTHICIDAE °Anaesthetis testacea-. nmh3. Een in ons Agelastica alni: nmh3 Omonadusfloralis: tmm2 land zeer zeldzame boktor, die slechts Phyllotreta undulata: agel Omonadusformicarius: tmm2 bekend was uit Noord-Brabant en Lim¬ Phyllotreta dilatata: vol2 MORDELLIDAE burg. Phyllotreta striolata: nmh3 99Tomoxia bucephala: spr2 Pogonocherus hispidus: bre2, spr2, vol3 Phyllotreta ochripes: vol3 °Mordellistenaparvula-. agel Leiopus nebulosus: hon, nmh3, spr5 Aphtona lutescens: agel SCRAPTI1DAE Agapanthia villosoviridescens: agel, Aphtona nonstriata-, agel, spr5, vol3 Anaspisfrontalis: agel, vol3 bre2, spr4, vol2, vol3, voo Altica aenescens: berl, nmh3, zvh3 Anaspis maculata: paa Tetrops praeustus: berl, bre2, nmh3 °Altica quercetorum-, nmh3, paa, spr4 MELANDRYIDAE CHRYSOMELIDAE (bladhaantjes) Lythraria salicariae-, agel Orchesia undulata: nmh3, zvh3 Donacia clavipes: agel Asiorestia transversa: spr2, spr5 Conopalpus testaceus: nmh3 °Donacia crassipes: zvh3 Asiorestiaferruginea: spr2 LAG RI I DAE Donacia semicuprea: vol2, vol3, voo Hippuriphila modeeri: hon Lagria atripes: berl, nmh3, paa Plateumaris sericea-, reu Crepidodera aurea: hon, nmh3, paa Lagria hirta: spr2, vol2, vol3, voo Plateumaris bracata: spr5 Crepidoderafulvicornis: bre2, spr2, vol3 ALLECULIDAE Plateumaris consimilis: nmh3, sprl, spr4, Crepidodera aurata: bre2, hon, spr2 Mycetochara linearis: nmh3 spr5 Epitrix pubescens: spr5 TENEBRIONIDAE (zwartlijven) Zeugophora subspinosa-, hon, spr2 Mantura chrysanthemi: ber2 °Eledona agricola: tmm3 Ouléma melanopus: spr5 "Chaetocnema laevicollis: agel Diaperis boleti: agel, bre2, hon, nmh3, Ouléma duftschmidi: agel 6Chaetocnema aerosa-, vol2. Deze aard- tmm3 Ciyptocephalus nitidus: hon, spr5 vlo, die vermoedelijk leeft op waterbies Corticeus unicolor-. spr2 °Ciyptocephalus moraei: hon (Eleocharis), werd door Beenen & Win¬ Nalassus laevioctostriatus: nmh3, paa, Cryptocephalus labiatus: agel, brel, kelman (1997) voor het eerst uit Neder¬ spr4 bre2, hon, paa, spr5 land gemeld, onder andere van het GEOTRUPIDAE Cryptocephalus pusillus: bre2 Brecklenkampse Veld. Geotrupes stercorosus: tmm3 Chrysolina poli ta: agel, vol3, voo Sphaeroderma testaceum-, nmh3 SCARABAE1 DAE (bladsprietkevers) Chrysolina varians: nmh3, vol3 Psylliodes affinis: spr5 Onthophagus similis: spr2, spr5 Chrysolina fastuosa-, agel, spr5 Psylliodes dulcamare-, spr5 Onthophagus coenobita-. nmh3, spr5 Gastrophysa polygoni: spr2, spr5, voo Cassida viridis: spr2, spr4, voo Aphodius erraticus: spr2 Gastrophysa viridula-, agel, hon, spr2, Cassidaflaveola-, nmh3, spr2, voo Aphodius fossor: spr2, spr5 spr5, vol3, voo Cassida rubiginosa: nmh3, spr2, spr4, °Aphodius depressus: spr5 Phaedon cochleariae: spr5, tmm3 spr5 Aphodius distinctus: nmh3 Phaedon armoraciae: nmh3, vol3 Cassida cf stigmatica-, voo Aphodius sphacelatus: spr5 Hydrothassa marginella: spr2, voo BRUCH IDAE Aphodius fimetarius: spr2, spr5 Prasocuris phellandrii: vol2, vol3 Bruchidius sp.: nmh3 Aphodius foetens: spr5 °Chrysomela populi: spr2 ANTH RIB IDAE Aphodius granarius: tmml Gonioctena olivacea: spr5, zvh3 Enedeytes sepicola-, zvh3 Oxyomus sylvestris: tmml, tmm2, tmm3 Melolontha melolontha-. nmh3, paa Figuur 10 De boktor Anomala dubia: nmh3, sprl Corymbia rubra is aange¬ Phyllopertha horticola-. agel, berl, latl, troffen in de omgeving nmh3, paa, spr2, spr4, spr5, voo van de Bergvennen. Foto: Hoplia philanthus: bre2 T. Heijerman. CERAMBYC1DAE (boktorren) The longhorn beetle Co¬ Rhagium mordax-. age 1, vol3 rymbia rubra was seen at Grammoptera ruficornis: agel, nmh3, nature reserve 'Bergven¬ spr4, spr5, voo nen'. Alosterna tabacicolor. vol3 Pseudovadonia livida-. agel, berl, nmh3, tmml Corymbia rubra-, berl (figuur 10)

204 Entomologische Berichten 64(6) 2004 CURCULIONIDAE (snuitkevers) nmh3, spr2, spr5, vol3, voo Dorytomus melanophtalmus: hon Otiorhynchus raucus: spr5 Rhinoncus inconspectus: hon, voo APIONIDAE Otiorhynchus singularis: spr2, spr5 Rhinoncus perpendicularis: hon, spr2, Oxystoma pomonae: nmh3, spr2, spr5 Otiorhynchus sulcatus: voo voo Oxystoma cerdo: nmh3, spr2 Otiorhynchus ovatus: tmml Poophagus sisymbrii: agel Oxystoma craccae: spr2 Phyllobius argentatus: nmh3, spr2, spr5, Micrelus ericae: berl, ber2, hon, nmh3, Perapion violaceum: agel, age2, hon, vol3, voo spr4, voo nmh3, spr2, spr5, vol3, voo Phyllobius pyri: agel, berl, hon, latl, Nedyus quadrimaculatus: agel, bre2, Perapion curtirostre: agel, ber2, hon, spr2, spr5, voo hon, nmh3, spr2, spr5, tmml, vol3, voo nmh3, spr2, spr5, vol3, voo Phyllobius viridearis: agel, ber2, spr2, Coeliodes erythroleucos: spr2 Perapion marchicum: ber2, spr5 spr5, voo Coeliodes dryados: nmh3, spr2, spr5, vol3 Ceratapion basicorne: spr2 Phyllobius calcaratus: hon, spr2, spr5, Sirocalodes mixtus: bre2, nmh3, spr2. Ceratapion onopordi: spr5 vol3 Door Heijerman &Van den Berg (1995) Omphalapion hookerorum-, spr2 Phyllobius pomaceus: agel, bre2, hon, voor het eerst gemeld uit Nederland, Exapion fuscirostre: nmh3 nmh3, spr5, vol3, voo onder andere van Overijssel. Door de Apion haematodes: nmh3, spr5 Phyllobius maculicornis: spr5 uitbreiding van de voornaamste voed¬ Apion cruentatum: spr2 Polydrusus pteiygomalis: voo selplant, rankende helmbloem (Cerato- Apion rubiginosum: spr2, voo Polydrusus sericeus: brel, bre2, hon, capnos claviculata), ten gevolge van Protapion fulvipes: spr2, vol3, voo nmh3, spr2, spr5, vol3, voo verzuring tegenwoordig vrij algemeen. Protapion nigritarse: spr2 Polydrusus cervinus: bre2, hon, nmh3, °Mogulones asperifoliarum: nmh3, spr2 Protapion apricans: vol3, voo spr5, vol3 Microplontus rugulosus: nmh3, spr2 Holotrichapion aethiops: spr2 Barypeithes cf mollicomus: spr5 Datonychus angulosus: spr2 Cynapion gyllenhalii: vol3, voo 99Sciaphilus asperatus: voo Datonychus melanostictus: voo Eutrichapion viciae: vol2, vol3, voo Strophosoma melanogrammum: ber2, Parethelcus pollinarius: vol3 Eutrichapion vorax: nmh3, spr2 bre2, hon, nmh3, paa, spr2, spr5, vol3, Glocianus punctiger. vol3 Ischnopterapion virens: hon, spr2 voo Ceutorhynchusßoralis: nmh3, spr2, spr5 lschnopterapion loti: bre2, hon, spr2, Strophosoma capitatum: nmh3, spr2, Ceutorhynchus pyrrhorhynchus: spr5, spr4, spr5, vol3, voo spr5, vol3, zvh3 voo Tbichapion simile: bre2, hon, paa, spr2, Strophosoma fulvicorne: paa "Ceutorhynchus atomus: nmh3, voo spr5 Sitona cambricus: hon °Ceutorhynchus sulcicollis: voo ATTELABIDAE Sitona regensteinensis: zvh3 Ceutorhynchus erysimi: agel, bre2, hon, Attelabus ni tens: nmh3 Sitona lineatus: nmh3, spr2 nmh3, spr2, spr5, vol3, voo Byctiscus betulae: reu Sitona macularius: spr2 Limnobaris dolorosa: bre2 Deporaus betulae: bre2, hon, spr2, spr5, Chlorophanus viridis: nmh3, spr2, spr4 Curculio venosus: nmh3 vol3, zvh3 Larinus planus: spr5 Curculio glandium: hon, nmh3, spr2 Deporaus mannerheimii: bre2 Hypera adspersa: vol3 Curculio salicivorus: bre2, hon, nmh3, Caenorhinus germanicus: nmh3, spr5 Hypera rumicis: nmh3 spr5 Caenorhinus aequatus: nmh3, vol3 Hypera suspiciosa: hon, spr2, vol3, voo Curculio pyrrhoceras: hon, spr2, spr5, Pselaphorhynchites tomentosus: bre2 Hylobius abietis: zvh3 voo Pselaphorhynchites longiceps: bre2, hon Pissodes pini: bre2, paa Anthonomus phyllocola: spr2 Pselaphorhynchites nanus: berl 99Magdalis phlegmatica: zvh3 Anthonomus rubi: spr2, vol3, voo SCOLYTIDAE Magdalis cerasi: bre2, nmh3 Anthonomus pedicularius: vol3 Scolytus intricatus: spr2 Magdalis ßavicornis: spr5 Sibinia pyrrhodactyla: nmh3 °Xyloterus domesticus: spr2 Magdalis ruficornis: hon Cionus hortulanus: paa °Xyloterus signatus: spr2 Tanysphyrus lemnae: nmh2, nmh3, Tychius picirostris: bre2, spr2, vol3 tmml, vol3 Stereonychus fraxini: vol3 DIPLOPODA - miljoenpoten Bagous limosus: agel Nanophyes marmoratus: agel, age2, E Koomen °Bagous subcarinatus: age2 bre2, latl, vol3, voo 7Bagous brevis: bre2. Deze op egelboter- Gymnetron labile: voo BLAN1ULIDAE bloem (Ranunculusßammula) levende "Gymnetron beccabungae: bre2 Proteroiulusßuscus (bruinstipje): soort werd door Cuppen & Heijerman Orchestes pilosus: berl, spr2, spr5 spr4(l 9) (1995) voor het eerst uit Nederland ge¬ Orchestes fagi: spr2, spr5 JULIDAE meld van het Brecklenkampsche Veld. Orchestes avellanae: spr5 Cylindroiulus punctatus (knotskronkel): Ook nu kon de soort in aantal worden Orchestes rusci: berl, bre2, hon, nmh3, spr4(l S), nmh3(l ó) vastgesteld in eeen restpoeltje met veel spr2, spr5 Julus scandinavius (grote knotspoot): aangevreten egelboterbloem. Tachyerges sali cis: bre2, voo reu(l 9) Mononychus punctumalbum: vol3 Tachyerges stigma: brei, bre2, vol3 Pelenomus comari: bre2 Rhampus pulicarius: nmh3 Alledrie de soorten zijn algemeen in °Pelenomus canaliculatus: bre2 Notaris bimaculatus: spr2 Nederland (Berg 1995b). Pelenomus waltoni: bre2, hon, spr2 Notaris acridulus: agel, age2, spr5, vol2, Rhinoncus castor: nmh3 vol3, voo Rhinoncus bruchoides: bre2, nmh3 Dorytomus longimanus: vol3 Rhinoncus pericarpius: agel, age2, Dorytomus taeniatus: vol3

Entomologische Berichten 64(6) 2004 205 CHILOPODA - duizendpoten gemakkelijk te vinden. Vermoedelijk SEGESTRIIDAE (zesoogspinnen) R Koomen hierdoor werden ook veel roofmijten Segestria senoculata (boomzesoog): van de familie Phytoseiidae van de bo¬ nmh3 LITHOBIIDAE men geklopt, waarvan twee nieuwe GNAPHOSIDAE (bodemjachtspinnen) Lithobiusforficatus (gewone steenloper): soorten voor Nederland: Anthoseius pi¬ Zelotes subterraneus (noordse kampoot): reu(l d), tmm2(3 9) ceae Karg & Edland op jeneverbes (Ju¬ nmh2 Lithobius calcaratus (kalksteenloper): ni penis communis) en Typhlodromus CLUBIONIDAE (struikzakspinnen) reu(l 9) bichaetae Karg op zomereik (Quercus Cheiracanthium erraticum (heidespoor- Lithobius forficatus is de meest alge¬ robur). Beide soorten zijn van elders uit spin): brei, spr4 mene duizendpoot die in Nederland Europa bekend. Typhlodromus laurae Clubiona brevipes (eikenzakspin): paa voorkomt. Lithobius calcaratus is alge¬ Arutunjan is vijftien kilometer westelijk Clubiona corticalis (schorszakspin): brei meen in het pleistocene (zuidoostelijke van Arnhem verzameld (1971, 'from pi¬ Clubionafrutetorum (struweelzakspin): deel van Nederland (Berg 1995a, Berg ne', coll. R.I.C. Hansell), wat tot nu toe brei & Evenhuis 2001). de enige bekende vindplaats in Neder¬ Clubiona lutescens (griendzakspin): reu land was (Chant & Yoshida-Shaul 1987). Clubionapallidula (boomzakspin): brei PSEUDOSCORPIONIDA - bastaard- Clubiona norvegica (toendrazakspin): schorpioenen ACARI: HYDRACHNIDIA - watermijten sprl R Koomen B. van Maanen ZORIDAE (stekelpootspinnen) Zora spinimana (gewone stekelpoot): CHERNETIDAE HYDRYPHANTIDAE paa, spr5 Lamprochernes nodosus: tmm4(33d, Hydryphantes crassipalpis: vol2 THOMISIDAE (krabspinnen) 259) Hydryphantes ruber. age3, bre2, spr5 Xysticus cristatus (gewone krabspin): Tartarothyas romanica-, spr5 sprl Lamprochernes nodosus is vaak in de Thyas dirempta: age3 Xysticus ulmi (moeraskrabspin): bre2 buurt van mensen te vinden. De soort Thyas pachystoma-, spr5 PHILODROMIDAE (renspinnen) kan massaal voorkomen in rottend HYDRODROMIDAE Philodromus cespi turn (gewone renspin): plantenmateriaal, zoals composthopen Hydrodroma d. despiciens: zvh3 brei en, in dit geval, een hoop oud hooi SPERCHONTIDAE Philodromus collinus (dennenrenspin): (Legg & Jones 1988). Sperchon sp: spr4 brei Sperchon setiger-, spr4 SALTICIDAE (springspinnen) ACARI - mijten LEBERTIIDAE Euophrys frontalis (gewone zwartkop): G. Vierbergen Lebertia lineata-, spr4, tmm3 sprl PIONIDAE Evarcha arcuata (bonte grasspringspin): IXODIDAE (teken) Piona ambigua: age3 brei Ixodes ricinus (gewone teek): sprl (1 9), Piona carnea-, zvh3 Evarchafalcata (bonte springspin): brei, spr4(l 9), spr5(l <3, 1 nimf), tmm4(l 9), Tiphys latipes: bre2 sprl zvh2 (1 9, 1 nimf) Tiphys ornatus: vol2 Heliophanusßavipes (gewone blinker): PHYTOSEIIDAE (roofmijten) ARRENU RIDAE spr4 Amblyseius andersom-, berl (1 9) Arrenurus affinis-, zvh3 Neon reticula tus (gewone neon): reu N^Anthoseius piceae-, berl (1 9) Arrenurus compactus: zvh3 Salticus zebraneus (schorszebraspin): Anthoseius rhenanus: berl (4 9) Arrenurus fimbriatus: zvh3 brei Anthoseius richteri-. paa (3 9, ld), sprl Arrenurus globator vol2 Sitticus littoralis (gevlekte moerassprin¬ (49, ld) Arrenurus leuckarti: zvh3 ger): bre2 Euseius finlandicus-, zvhl (2 9) Arrenurus neumani: zvh3 LYCOSIDAE (wolfspinnen) Typhlodromus laurae: sprl (3 9) Arrenurus stecki: zvh3 Arctosa leopardus (moswolfspin): bre2 HLTyphlodromus bichaetae: (1 9) Hygrolycosa rubrofasciata (trommelwolf- ANYSTIDAE OPILIONIDA - hooiwagens spin): reu Anystis baccarum-, sprl (19) R Koomen Pardosa amentata (tuinwolfspin): alb, TENU1PALP1DAE (valse spintmijten) spr5, reu Cenopalpus lineola-, paa (19, ldn), sprl PHALANGIIDAE Pardosa lugubris (zwartstaartboswolf- (69, 2d, 13dn), zvhl (99, ld,9dn) Rilaena triangularis-, reu (2d, 2 9) spin): bre2, spr4 Cenopalpus pulcher-, tmm3 (25 9 ) Rilaena triangularis is in het voorjaar Pardosa pullata (gewone wolfspin ): sprl, TETRANYCHIDAE (spintmijten) de meest algemene Nederlandse spr5 Neotetranychus rubi: tmm2 (8 9, ldn) hooiwagen. Pirata hygrophilus (bospiraat): nmh3, Oligonychus brevipodus: zvhl (4 9, ldn) paa#, reu, spr5 Oligonychus ununguis: berl (4 9) ARANEIDA - spinnen Pirata latitans (kleine piraat): bre2, spr5 Panonychus ulmi: paa (10 9, ldn), spr5 R Koomen & Sj. Tiemersma Pirata piscatorius (grote piraat): bre2 (19) Ttochosa spinipalpis (gestekelde nacht- DICTYNIDAE (kaardertjes) wolfspin): reu De fytofage spintmijten en valse spint¬ Dictyna arundinacea (heidekaardertje): TTochosa terricola (gewone nachtwolfs- mijten, die in sommige streken van Ne¬ spr4 pin): paa#, reu derland soms moeilijk te vinden zijn, Dictynapusilla (bruin kaardertje): brei Xerolycosa nemoralis (bosrandwolfspin): zijn in de omgeving van Ootmarsum Dictyna uncinata (struikkaardertje): reu spr4

206 Entomologische Berichten 64(6) 2004 PISAURIDAE (kraamwebspinnen) Erigone dentipalpis (aeronautje): brei, nmh2(l 9), nmh3(l 9), tmm2(l 6, 49) Dolomedesßmbriatus (gerande oever- nmh2 ARMADILLIDIIDAE (oprolpissebedden) spin): bre2 Erigonepromiscua: sprl Armadillidium pulchellum (prachtoprol- HAHNIIDAE (kamstaartje) Prinerigone vagans (moerasdwergspin): ler): nmh3(l 1 9), tmm2(l 9) Hahnia montana (gewoon kamstaartje): tmm2 PORCELLIONIDAE tmm2 Hypomma cornutum (bermknobbelkop- Porcellio scaber (ruwe pissebed): THERIDIIDAE (kogelspinnen) je): reu nmh3(l 9) Achaearanea lunata (prachtkogelspin): Maso sundevalli (gewoon dwergstekel- TRACHELIPOD1DAE nmh3, reu, sprl pootje): reu 7Tachelipus rathkei (kleipissebed): Achaearanea simulans (valse broeikas¬ Oedothorax gibbosus (bultvelddwerg- nmh3(29), reu(l 9), tmm2(2c?, 29,3 spin): brei, nmh3 spin): reu juv) Anelosimus vittatus (slanke kogelspin): Peponocranium ludicrum (heideballon- bre2 kopje): brei Ligidium hypnorum is een wat minder Enoplognatha ovata (gewone tandkaak): Pocadicnemis pumila (bleek bosgroef- algemene pissebed van uitgesproken nmh3, reu kopje): tmm2 vochtige plaatsen met open water in de Theridion impressum (grote wigwam- Pocadicnemis juncea (bleek heidegroef- buurt. Armadillidium pulchellum is een spin): bre2, nmh2, spr4 kopje): spr5 fraai oranjegeel gevlekte, kleine pisse¬ Theridion mystaceum (donkere kogel¬ Walckenaeria furcillata (gespleten door- bed die zich kan oprollen tot een kogel¬ spin): nmh3 kijkkopje): paa tje van ca. drie milimeter. De soort is Theridion sisyphium (kleine wigwam- Tïematocephalus cristatus (doorkijkkop- zeer zeldzaam in Nederland. De omge¬ spin): spr4 je): tmm2 ving van Ootmarsum is een van de wei¬ Theridion varians (gewoon visgraatje): L1NYPHI1DAE (hangmatspinnen) nige plaatsen in Nederland waarvan de brei, sprl Bathyphantes gracilis (gewoon wevertje): soort al bekend was. De andere soor¬ Neottiura bimaculata (witbandkogelspin): bre2, tmm2 ten kunnen als algemeen tot buitenge¬ sprl, spr5 Bathyphantes nigrinus (griendwevertje): woon algemeen beschouwd worden Simitidion simile (witvlek heidekogel- reu (Berg 1996, Berg & Wijnhoven 1997). spin): bre2, spr4, spr5 Diplostyla concolor (langtongspinnetje): TETRAGNATHIDAE (strekspinnen) reu, tmm2 Metellina mengei (zomerwielwebspin): Lepthyphantesflavipes (zwart wevertje): reu reu, spr5 Lepthyphantes zimmermanni (boswever- Onze dank gaat uit naar de drie terreinbe¬ Pachygnatha clercki (grote dikkaak): reu tje): reu herende instanties die toestemming verleen¬ Pachygnatha degeeri (kleine dikkaak): Linyphia hortensis (tuinhangmatspin): den tot het verrichten van entomologisch tmm2 reu onderzoek: Natuurmonumenten, het Over- Pachygnatha listeri (bosdikkaak): paa Linyphia triangularis (herfsthangmat- ijsselsch Landschap en Staatsbosbeheer. Tetragnatha extensa (gewone strekspin): spin): paa spr5 Meioneta rurestris (veldprobleemspinne- Literatuur Tetragnatha montana (schaduwstrek- tje): bre2 Aukema B 1989. Annotated checklist of He- spin): nmh3, reu, reu Microlinyphia pusilla (kleine heidehang- miptera-Heteroptera of The Nether¬ Tetragnatha nigrita (donkere strekspin): matspin): spr4 lands. Tijdschrift voor Entomologie 132: brei, reu Neriene clathrata (kruidhangmatspin): 1-104. ARANEIDAE (wielwebspinnen) reu Aukema B 1990. Drie miriden nieuw voor de Araniella cucurbitina (gewone komkom- Neriene peltata (struikhangmatspin): Nederlandse fauma (Heteroptera: Miri- dae). Entomologische Berichten 50: merspin): sprl nmh3 165-168. Araniella opistographa (tweelingkom- Saaristoa abnormis (driepunthangmat- Aukema B 1991. Verslag van de 145e zomer¬ kommerspin): sprl spin): reu vergadering van de Nederlandse Ento¬ Larinioides cornu tus (rietkruisspin): Ostearius melanopygius (zwartgatje): mologische Vereniging 8-10 juni 1990 te brei, bre2 brei, tmm2 Buurse. Heteroptera - wantsen. Ento¬ Mangora acalypha (driestreepspin): brei, Carorita limnaea: tmm2 mologische Berichten 51: x-xii. Aukema B 2003. Wantsennieuws uit Zeeland nmh2, sprl, spr4 THERIDIOSOMATIDAE (parapluspinnen) (Heteroptera). Nederlandse Faunistische Zilla diodia (maskerspinnetje): sprl Theridiosoma gemmosum (moerasparel¬ Mededelingen 18: 1-16. ERIGONIDAE (dwergspinnen) tje): reu Aukema B, Cuppen JGM & Hermes D 1998. Diplocephalus cristatus (gewoon dubbel- Verslag van de 152e zomervergadering kopje): tmm2 ISOPODA - pissebedden van de Nederlandse Entomologische Diplocephalus latifrons (tweeklauwdub- R Koomen Vereniging 30 mei t/m 1 juni 1997, te Ommen (Overijssel). Heteroptera - belkopje): tmm2 wantsen. Entomologische Berichten 58: Entelecara acuminata (voorkopstruik- LIGIIDAE xiii-xiv. dwergspin): brei Ligidium hypnorum (buispissebed): reu Aukema B, Cuppen JGM, Nieser N & Tempel¬ Entelecara erythropus (platkopstruik- (36, 5$), spr5(ld) man D 2002. Verspreidingsatlas Neder¬ dwergspin): tmm2 ONISC1DAE landse wantsen (Hemiptera: Heteropte¬ Erigone arctica (schorrendwergspin): Oniscus asellus (kelderpissebed): ra). Deel 1: Dipsocoromorpha, Nepomor- pha, Gerromorpha & Leptopodomorpha. brei reu(l 9) EIS-Nederland, Leiden. Erigone atra (storingsdwergspin): brei, PHILOSCI1DAE Aukema B & Hermes D 1990. Nieuwe vond- bre2, tmm2, paa Philoscia muscorum (mospissebed):

Entomologische Berichten 64(6) 2004 207 sten van Acetropis gimmerthalii in Nederland (Heteroptera: Miri- Fauna (New Series) 40. dae, Mirinae). Entomologische Berichten 50: 7-10. Lucht WH 1987. Die Käfer Mitteleuropas. Katalog: 1-324. Goecke & Beenen R & Winkelman J 1997. Aantekeningen over Chrysomelidae Evers. in Nederland 4 (Coleoptera). Entomologische Berichten 57: 154- Maanen B van, Vorst O, Drost B, Ee G van, Nunen F van, Heijerman 156. I Huijbregts H, Lutjeboer A, Muilwijk J, Tiemersma S & Veld¬ Berg MP 1995a. Preliminary atlas of the centipedes of the Nether¬ kamp W 2003. Excursieverslag Weerribben - 26-27 mei en 31 lands. Communication EIS-Nederland no. 78. augustus-2 september 2001. Sektie Everts Info 59: 4-12. Berg MP 1995b. Preliminary atlas of the millipedes of the Nether¬ Nagel H, Vos R de & Post F 2001. Euphyia unangulata opnieuw in lands. Communication EIS-Nederland no. 79. Nederland (Lepidoptera: Geometridae). Entomologische Berich¬ Berg MP 1996. Preliminary atlas of the terrestrial isopods of the Ne¬ ten 61: 60-62. therlands. Communication EIS-Nederland no. 77. Nieuwenhuyzen A van 1999. Recente vondsten van Rhantus bistria- Berg MP & Evenhuis C 2001. Determinatietabel voor de Nederlandse tus (Coleoptera: Dytiscidae) in Nederland. Entomologische Be¬ duizendpoten (Myriapoda: Chilopoda). Nederlandse Faunisti- richten 59: 126 sche Mededelingen 15: 41-77. Schothuizen M 1983. Interessante Coleoptera van het eiland Voorne Berg MP & Wijnhoven H 1997. Landpissebedden. Wetenschappelijke (III). Entomologische Berichten 43: 65-68. mededelingen KNNV 221. Sinnema SG, Sinnema-Bloemen JW Vis R & Visser DO 2002. Macro- Berger CJM & Poot P 1970. Nieuwe en zeldzame soorten voor de lepidoptera - grote vlinders. In: Entomofauna van Westerwolde. Nederlandse keverfauna I. Entomologische Berichten 30: 213- Verslag van de 156e zomerbijeenkomst te Ter Apel. Entomologi¬ 221. sche Berichten 62: 101-120. Brakman PJ 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland en het omlig¬ Stuivenberg F van 1997. Täbel en verspreidingsatlas van de Neder¬ gend gebied. Monographieën van de Nederlandsche landse Steninae (Coleoptera: Staphylinidae). Nederlandse Fau- Entomologische Vereeniging 2: i-x, 1-219. nistische Mededelingen 6: 1-60. Burmeister EG 1982. Ein Beitrag zur aquatischen Käferfauna von Türin H 2000. De Nederlandse loopkevers, verspreiding en oecologie Walcheren, Niederlande (Insecta, Coleoptera), unter besonderer (Coleoptera: Carabidae). Nederlandse Fauna 3: 1-666. Berücksichtigung von halophilen und halobionten Arten. Zoolo¬ Verberk WCEp Duinen GJA van, Peeters TMJ & Esselink H 2001. Im¬ gische Bijdragen 28: 85-99. portance of variation in watertypes for water beetle fauna Chant DA & Yoshida-Shaul E 1987. A world review of the pyri species (Coleoptera) in Korenburgerveen, a bog remnant in the Nether¬ group in the genus Typhlodromus Scheuten (Acari: Phytoseii- lands. Proceedings Experimental and Applied Entomology 12: dae). Canadian Journal of Zoology 65: 1770-1804. 121-128. Cuppen JGM 1993. Het voorkomen van Hydrochus nitidicollis in Vondel B van 1985. Verspreiding van Haliplidae in Nederland. Een Nederland bevestigd (Coleoptera: Hydrochidae). Entomologi¬ tussenstand. Nieuwsbrief European Invertebrate Survey Neder¬ sche Berichten 53: 26. land 16: 31-34. Cuppen JGM 1999. Helophorus laticollis rediscovered in The Nether¬ Vondel B van 1991. Verslag van de 145e zomervergadering van de lands (Coleoptera: Helophoridae). Entomologische Berichten 59: Nederlandse Entomologische Vereniging 8-10 juni 1990 te Buur¬ 59-61. se. Waterkevers. Entomologische Berichten 51: iii-iv. Cuppen JGM 2000. Distribution, phenology, food and habitat of Hy- Vorst O 1992. Enige Staphylinidae nieuw voor de Nederlandse fauna grobia hermanni in The Netherlands (Coleoptera: Hygrobiidae). (Coleoptera). Entomologische Berichten 52: 101-103. Entomologische Berichten 60: 53-60. Vorst O 1995. An annotated list of the Dutch Pselaphidae (Coleopte¬ Cuppen JGM & Cuppen HPJJ 1983. Distribution and ecology of Aga- ra). Entomologische Berichten 55: 85-101. bus striolatus (Gyllenhal) in the Netherlands (Coleoptera: Vorst O 1997. An annotated list of Dutch Scydmaenidae (Coleopte¬ Dytiscidae). Entomologische Berichten 43: 105-108. ra). Entomologische Berichten 57: 185-197. Cuppen JGM & Heijerman T 1995. A description of the larva of Ba¬ Vorst O 2002. Nieuws over Nederlandse kortschildkevers 1: Protein- gous brevis Gyllenhal, 1836 (Coleoptera: Curculionidae) with inae, Micropeplinae, Omaliinae (Coleoptera: Staphylinidae). notes on its biology. Elytron 9: 45-63. Entomologische Berichten 62: 164-171. Cuppen JGM, Vorst O, Heijerman I Drost MBFJ Sande C van de, Huij- Vorst O & Cuppen JGM 2003a. Entomofauna van Meinweg en Roer¬ bregts J, Edzes HI Blommaart JJA, Teunissen APJA, Langeveld dal - verslag van de 157e zomerbijeenkomst te Herkenbosch. SC, Berg Kvan den, Fliervoet LH, Heetman AJA & Krikken J 1998. Chaetarthria similis Wollaston nieuw voor Nederland. Entomo¬ Verslag van de 152e zomervergadering van de Nederlandse logische Berichten 63: 62-63. Entomologische Vereniging, 30 mei t/m 1 juni 1997, te Ommen Vorst O & Cuppen JGM 2003b. A third Palearctic species of Chaet- (Overijssel). Coleoptera - kevers. Entomologische Berichten 58: arthria Stephens (Coleoptera: Hydrophilidae). Koleopterologi- xxii-xxxiv. sche Rundschau 73: 161-167. Drost MBR Cuppen HPJJ, Nieukerken EJ van & Schreijer M 1992. De Vorst O & Huijbregts J 2001. Overzicht van de wijzigingen in de lijst waterkevers van Nederland. Uitgeverij K.N.N.V, Utrecht. van Nederlandse kevers (1987-1999) (Coleoptera). Entomologi¬ Edzes HT, Houdt NC van & Muilwijk J 1991. Verslag van de 145e zo¬ sche Berichten 61: 80-88. mervergadering van de Nederlandse Entomologische Vereniging 8-10 juni 1990 te Buurse. Coleoptera - kevers. Entomologische Geaccepteerd 8 oktober 2004. Berichten 51: ii-iii. Hansen M 1996. Katalog over danmarks biller. Entomologiske Med- dedelser 64: 1-231. Heijerman T & Berg K van den 1995. Het genus Sirocalodes in Ne¬ Summary derland (Coleoptera: Curculionidae). Entomologische Berichten 55: 177-181. Entomological fauna of North-east TVvente, Overijssel - Heijnsbergen S van 1970. Coleoptera, nieuw voor de Nederlandse report of the 158,h summer meeting at Ootmarsum fauna. Entomologische Berichten 30: 109-110. The 158,h meeting of the Netherlands Entomological Society took Huijbregts J, Edzes HT Kuijper-Nannenga J, Nunen F van, Türin H, place from 13-15 June 2003 in the surroundings of Ootmarsum, Vondel B van, Vorst O & Withaar G 1990. Excursie-verslag Overijssel. A total of 1484 taxa of nineteen different arthropod Haaksbergerveen, 27 mei 1989. Sektie Everts Info 7: 4-6. orders was recorded. Beetles, with 744 species, were particularly Köhler F & Klausnitzer B 1998. Verzeichnis der Käfer Deutschlands. Entomologische Nachrichten und Berichte (Dresden), Beiheft 4: well represented. The number of species new for the province 1-185. however was limited. The predatory mites Anthoseius piceae and Küchlein JH & Vos R de 1999. Geannoteerde naamlijst van de neder- Typhlodromus bichaetae are here reported for the first time for landse vlinders: 1-302. Backhuys Publishers. The Netherlands. Legg G & Jones RE 1988. Pseudoscorpions. Synopses of the British

208 Entomologische Berichten 64(6) 2004