3 ae’r Prosiect Drysau Cysegredig yn fenter dwristiaeth wedi’i chyllido trwy ddynion sanctaidd i ddynion drwg, pendefigion i bererinion, a M Gynllun Datblygu Gwledig . Mae’r prosiect yn gweithio gydag eglwysi a O llenorion i ladron, bydd taith y Drysau Cysegredig yn eich tywys chapeli hanesyddol ar draws Conwy wledig i godi eu proffil fel atyniadau ymwelwyr, ac trwy filoedd o flynyddoedd o’n hanes cyfareddol. annog eu cynaladwyedd trwy dwristiaeth dreftadaeth. Mae’r eglwysi a chapeli ar daith wedi’u lleoli mewn trefi bach a Datblygwyd teithiau Drysau Cysegredig i gynnig cyfle i chi deithio rhwng yr eglwysi a phentrefi traddodiadol ar draws Dyffryn Conwy. Mae rhai ohonynt yn chapeli yn Nyffryn Conwy. Mae’r teithiau wedi’u cyflwyno mewn pedwar clwstwr i chi eu amlwg yn y tirwedd. harchwilio naill ai mewn car neu ar hyd llwybr cerdded dynodedig.

he Sacred Doorways Project is a tourism initiative funded through Conwy’s Rural Nid yw llawer mor amlwg. Efallai dewch o hyd i eglwys yn swatio ger afon T Development Plan. The project is working with historic churches and chapels across droellog i lawr lôn wledig anghysbell, neu hyd yn oed ar gopa mynydd. rural Conwy to raise their profile as visitor attractions, and encourage their sustainability Mae gan pob eglwys a chapel ar daith y Drysau Cysegredig stori through heritage tourism. unigryw i’w dweud, â thrysorau cudd i’w datgelu. Maen’t ar agor* i chi Sacred Doorways trails have been developed to offer you the opportunity to travel between eu harchwilio – the churches and chapels in the Conwy Valley. The trails are neatly packaged into four clusters for you to explore either by car or designated walking route. yr hyn oll rydych ei angen

I gael rhagor o wybodaeth am y Prosiect Drysau Cysegredig ewch i: yw eich dychymyg.... www.drysaucysegredig.co.uk For further information about the Sacred Doorways Project please visit: www.sacreddoorways.co.uk rom saints to sinners, princes to pilgrims, and Fbards to bandits, the Sacred Doorways trail will guide you through thousands of years of our fascinating history.

Cyhoeddwyd y llyfryn hwn fel rhan o’r Prosiect Drysau Cysegredig ar ran Partneriaeth Ddatblygu Gwledig Conwy dan The churches and chapels on the trail lie y Cynllun Datblygu Gwledig a gyllidir gan yr UE a Llywodraeth Cynulliad Cymru in the traditional small towns and villages This booklet has been published as part of the Sacred Doorways Project on behalf of Conwy Rural Development across the Conwy Valley. Some of them Partnership under the EU and Welsh Assembly Government funded Rural Development Plan are prominent in the landscape, but others are a little harder to find, perhaps nestling beside a meandering , down a remote country lane, or even at the top of a . Each church and chapel on the Sacred Doorways trail has a unique story to tell, and hidden treasures to find. They are open* for you to explore - Ymgynghorwyr NCompass: Suryiah Evans NCompass Consultants: Suryiah Evans Ffotograffau: Sioned Sims a Sheridan Goodey Photographs: Sioned Sims and Sheridan Lluniau a gwaith celf: Wendi Williams-Shiel a Goodey all you need to bring is William Smuts Illustrations and artwork: Wendi Williams- your imagination.... Dyluniad y llawlyfr: William Smuts Shiel and William Smuts Booklet design: William Smuts

2 3 Deall’ein Eglwysi Reading our Churches Cynnwys Contents

YR ALLOR FFENESTR Y DWYRAIN Yn nhu blaen yr eglwys, ar ffurf bwrdd wedi Uwch ben yr allor ac yn aml ô wydr lliw. ei godi, nodi’r ble mae’r Cymun Bendigaid Mae’r gynulleidfa fel arfer yn wynebu’r Taith Un / Trail One ...... 6 yn cael ei weini. Yn nyddiau’r Hen dwyrain wrth eistedd yng nghorff yr eglwys, Destament arferid aberthu wrth yr allor. gan edrych tuag at ffenestr y dwyrain. Map Taith Un / Trail One Map ...... 8 ALTAR EAST WINDOW At the front of the church, a raised table, Above the altar, and often made from Taith Dau / Trail Two ...... 10 symbolising where the Eucharist or Holy stained glass. The congregation usually faces east when sitting in the nave, looking Communion is celebrated. In Old Testament Map Taith Dau / Trail Two Map ...... 12 times it would have been used for sacrifi ce. towards the east window. Darganfod Conwy Wledig / Exploring Rural Conwy ...... 14 Y CYSEGR Y GANGELL Yn nhu blaen eithaf yr eglwys wrth yr Yn gwahanu corff yr eglwys allor, ac wedi’i wahanu oddi wrth y oddi wrth y gangell. Bydd y Taith Tri / Trail Three ...... 16 gangell gan ris a / neu reilen. Fel arfer côr yn eistedd yma fel arfer. y clerigwyr a’r rhai sy’n eu helpu i CHANCEL Map Taith Tri / Trail Three Map ...... 18 weini’r cymun yn unig , sy’n sefyll yma. Separating the nave and the SANCTUARY sanctuary, and usually where Taith Pedwar / Trail Four ...... 20 At the very front of the church where the choir would sit. the altar is placed, and separated Map Taith Pedwar / Trail Four Map ...... 22 CROESFA from the chancel by a step and / or Lleoedd y naill ochr a’r llall i’r rail. Usually it is just the clergy, and eglwys sy’n creu siâp croes i’r Mynediad / Access ...... 24 those helping with the distribution of adeilad (croesffurf). communion, who stand here. Trafnidiaeth / Transportation ...... 26 TRANSEPT Areas either side of the church that form the building into the SGRIN GROG shape of a cross (cruciform). Sgrin bren fel arfer sy’n gwahanu corff yr eglwys oddi wrth y gangell. Byddai ambell sgrin wedi bod yn Y DDARLLENFA rhan o oriel uwchben – ar gyfer Fel arfer y nhu blaen corf yr eglwys, cantorion ac offerynwyr. wrth ochr y pulpud. Ble gosodryr Beibl ar y ddarllenfa ac mae pobl yn darllen ROOD SCREEN y llithoedd i’r gynulleidfa o’r fan yma. A screen, usually made of wood, that separates the nave from LECTERN the chancel. Some rood screens Usually at the front of the nave, often would have a loft above, mainly for standing equal to the pulpit. Where the musicians and singers. Bible is placed, and people stand to read from the Bible.

Y BEDYDDFAEN Mae’r bedyddfaen fel arfer wrth y Y PULPUD drws oherwydd ei fod yn cynrychioli Yn nhu blaen corff yr eglwys, ar lefel uwch dechrau’r daith Gristnogol Mae’r dŵr yn fel bod y gynulleidfa yn gallu gweld y CORFF YR EGLWYS cael ei fendithio yma ar gyfer bedydd. pregethwr yn traddodi’r bregeth. Man canol yr eglwys, lle mae’r gynulleidfa yn eistedd. FONT PULPIT Usually a stone structure, and placed NAVE At the front of the nave, and raised so that by the door as it represents the start of The central area of the church, the congregation can see the preacher a Christian journey. Water is blessed where the congregation sits. standing to give the sermon. here for Baptism.

4 5 Taith 1 Trail 1

St Mary Magdalene’s Church Eglwys Sant Ioan indeed the gravestone of Iorweth Darganfod... ab Owain , father of Hiraethog Gysegredig From drovers to pirates, and the Marchogion, ysbeilwyr, pererinion, . Discover... famous legend of the devil in the beirdd a chyndadau un o Sacred Hiraethog church - St Mary Magdalene’s is Arlywyddion America – mae gan situated in the heart of Hiraethog, Eglwys Sant Ioan gyfoeth o straeon Eglwys Sant Mihangel a magnificent landscape known for a chwedlau difyr lleol. Llanfihangel Glyn Myfyr it’s early settlements and cairns. St John’s Church Man geni Owain Myfyr, ac Eglwys Plwyf Ysbyty Ifan ysbrydoliaeth Wordsworth, mae’r Pentrefoelas Knights, bandits, pilgrims, poets eglwys hardd hon mewn tirwedd Mewn pentref Cymreig traddodiadol, and the ancestors of an American sydd wedi dylanwadu ar ysgrifenwyr mae’r eglwys hardd hon yn dyst President – St John’s Church is a a beirdd ers canrifoedd. i fywyd mewn lleoliad gwledig â treasure trove of fascinating tales St Michael’s Church chenedlaethau o’r teulu Wynn. and local legends. Llanfihangel Glyn Myfyr Cewch edrych ar arddangosfa hanes Eglwys Sant Tudclud The birthplace of Owain Myfyr, y pentref, a tra rydych yma ceisiwch and inspiration to Wordsworth, ddod o hyd i’r mefus yn y ffenestr lliw. Archwiliwch y casgliad this beautiful church nestles in a Pentrefoelas Parish Church eithriadol o gerrig wedi’u landscape that has influenced Pentrefoelas hysgythru a dyfalu a yw un writers and poets for centuries. Set within a traditional Welsh village, ohonynt yn fedd i Iorweth Eglwys Santes Fair Magdalen this lovely church bears testimony ab Owain Gwynedd, tad Cerrigydrudion to rural estate life, and generations Llywelyn Fawr. Porthmyn, morladron, a chwedl of the Wynne family. Explore the St Tudclud’s Church enwog y diafol yn yr eglwys - mae exhibition of village history, and while Penmachno Eglwys Mair Magdalen wedi’i you are there, see if you can spot the Explore the oustanding lleoli yng nghanol Hiraethog, strawberry in the stained glass. collection of inscribed tirwedd odidog sy’n enwog am ei stones and speculate haneddiadau a’i charneddau cynnar whether one of them is

6 7 A5 A470 Nebo Betws-y-coedBetws-y-coed Llyn Brenig

B4 B A543 5113 501 A5

A470

B4406 Pentrefoelas

A5 Cefn-brith Penmachno

Glasfryn

B4407

Ysbyty Ifan Llanfi hangel Cerrigydrudion 05 B51 Glyn Myfyr

A5

Eglwys/Capel Church/Chapel Taith Gerdded/ Walking Trail OS Map: OL18, OL17 & OS264 Llanfi hangel Glyn Myfyr - Taith Yrru/Car Route Cerrigydrudion - 2.5 milltir/miles Gorsaf Dren/Railway Station Cerrigydrudion - Pentrefoelas - 7 milltir/miles © Hawlfraint y Goron. Cedwir pob hawl (100023380) (2011) © Crown copyright. All rights reserved (100023380) (2011) Pentrefoelas - Ysbyty Ifan - 3 milltir/miles 8 Ysbyty Ifan - Penmachno - 4.5 milltir/miles 9 Taith 2 Trail 2

Eglwys y Santes Fair ap Dafydd Goch, great-grandson Darganfod... Betws-y-coed of Llywelyn the Great lies here, and Eryri Gysegredig Ymgollwch yn ysblander y ffenestri the church holds the key to another Discover... lliw; a dychmygwch y lle yn llenwi â chapter in the Princes of Sacred chaneuon i ysbrydoli yn ystod anterth Gwynedd story. cyfnod artistiaid Betws-y-coed. Eglwys Sant Julitta Eglwys Sant Gwyddelan St Mary’s Church Betws-y-coed Eglwys Sant Julitta, yng nghanol Mae Eglwys Sant Gwyddelan wedi’i Immerse yourself in the splendour of Parc Cenedlaethol Eryri, yw’r lleiaf lleoli yn harddwch Dyffryn Lledr, the stained glass; and imagine the o hen eglwysi Eryri. Cewch edrych ger castell Dolwyddelan, honnir air filled with uplifting song during ar un o arddangosfeydd mwyaf mai dyma fan geni Llywelyn Fawr. the heyday of the artists colony in poblogaidd yr eglwys, cerdded o Byddwch yn teimlo eich bod wedi Betws-y-coed. amgylch y fynwent, a chanfod stori mynd yn ôl mewn amser wrth i drasig bywyd Sant Julitta. chi edrych o amgylch yr eglwys Eglwys Sant Mihangel ganoloesol hardd hon - ond gwyliwch Betws-y-coed St Julitta’s Church rhag draig Dolwyddelan sy’n cuddio Mae Eglwys Sant Mihangel yn hafan Capel Curig yn y trawstiau. dawel mewn pentref prysur, ac mae In the centre of the wedi bod yn ysbrydoliaeth i artistiaid Snowdonia National Park, St Gwyddelan’s Church ers canrifoedd. Mae arddelw St Julitta’s is the smallest Dolwyddelan Gruffudd ap Dafydd Goch, gor-ŵyr of the old churches of In the heart of the breathtaking Lledr Llywelyn Fawr yma ac mae’r eglwys Snowdonia. Browse one Valley, St Gwyddelan’s is situated yn agor y drws i bennod arall yn of the church’s popular close to , the hanes Tywysogion Gwynedd. exhibitions, take a tour reputed birthplace of Llywelyn of the churchyard, and the Great. Take a step back in St Michael’s Church uncover the tragic time as you explore this beautiful Betws-y-coed story of the life of medieval church – but beware of the St Michael’s is a haven of tranquility St Julitta. Dolwyddelan dragon hiding in in this bustling village, and has been the beams. an inspiration to notable artists for centuries. The effigy of Gruffudd

10 11 A5

Capel Curig

A470 A4086

A5

) d a Betws-y-coedBetws-y-coed o A5 R n Eglwys/Capel a m Church/Chapel o R /

Taith Gerdded/ i g un fe Walking Trail u R d rd Taith Yrru/Car Route o Ff ( Gorsaf Dren/Railway Station en el H rn a S PARC CENEDLAETHOL ERYRI

SNOWDONIA NATIONAL PARK A5 A470

Castell Dolwyddelan Castle Dolwyddelan

OS Map: OL17 & OL18

Penmachno - B4406 Dolwyddelan - 6 milltir/miles Dolwyddelan - Betws-y-coed - 6 milltir/miles Penmachno Dolwyddelan - Capel Curig - 5 milltir/miles Betws-y-coed - Capel Curig (lower route - 5 milltir/miles © Crown copyright. All rights reserved (100023380) (2011) © Hawlfraint y Goron. Cedwir pob hawl (100023380) (2011) Betws-y-coed - Capel Curig (upper route - 12 13 6 milltir/miles Darganfod Conwy Wledig Gobeithiwn bydd y llyfryn hwn yn eich annog i archwilio’r eglwysi a chapeli ym mhentrefi ‘cudd’ Conwy wledig, yn ogystal â’r trefi a chanolfannau twristaidd poblogaidd. Ewch i’r Ganolfan Groeso leol neu gwiriwch yr wybodaeth sydd ar gael ar y ciosgau gwybodaeth digidol sydd wedi’u lleoli mewn gwahanol fannau ar draws Conwy wledig, i ddarganfod llefydd eraill o ddiddordeb gallwch eu cynnwys yn eich ymweliad. Byddwch wedi’ch syfrdanu gan y perlau cudd sydd ar gael!

Exploring Rural Conwy We hope that this brochure will encourage you to explore the churches and chapels in the ‘hidden’ villages of rural Conwy, as well as the popular towns and tourist hubs. Please visit the local Tourist Information Centre or check information available on the digital information kiosks situated at various points across rural Conwy, to find other places of interest that you could build into your visit. You will be amazed at the hidden gems on offer!

14 15 Taith 3 Trail 3

Dewch i ganfod beth sy’n ei gwneud pam ei bod yn cael ei galw’n ‘Hen But there’s lots more to see in the Darganfod... mor anghyffredin, ac eisteddwch Eglwys Llywelyn’ a dysgwch am village—pick up a copy of the Teyrnas Gysegredig ymysg bonheddwyr y 19eg ganrif. bennod arall yn hanes Tywysogion Heritage Trail to help you explore and Gwynedd. learn more about our historic past. Discover... St Doged’s Church Sacred Kingdom , St Rhychwyn’s Church As soon as you enter this quaint Eglwys Sant a Chapel little church you will notice that it is On foot or by car, the journey to Gwydir, Llanrwst unlike any of the others on our trail. this church is an adventure in itself! Yn hafan dawel mewn tref Discover what makes the interior so Reputedly the oldest church in hanesyddol, mae Eglwys Sant Crwst unusual, and take your seat among , St Rhychwyn’s is embedded â Chapel Gwydir gerllaw dyfroedd yr the gentry of the 19th century. in the landscape high above . Find out why it is known as Afon Gonwy. O’r drws pren cerfiedig Gwydir Uchaf ‘Llywelyn’s Old Church’ and open the yr eglwys, i arch carreg Llywelyn Llanrwst chapters on the remarkable stories of Fawr yn y capel, sicrhewch fod Adeiladwyd Gwydir Uchaf fel capel the Princes of Gwynedd. gennych ddigon o amser i archwilio’r coffa gan y teulu Wynn o Gwydir, ac bensaernïaeth odidog a straeon am mae ochr allan syml Gwydir Uchaf yn Eglwys Santes Fair dywysogion, beirdd, brwydrau ac hollol wahanol i’r tu mewn llafurfawr, Trefriw ysgolheigion. gyda nenfwd hardd wedi’i baentio a Mae’r eglwys wedi’i lleoli ger llwybr hynafol ym mhentref hyfryd St Grwst’s Church & Gwydir gwaith pren cerfiedig. Trefriw, ac yma y gwelwch y Chapel, Llanrwst Gwydir Uchaf An oasis of calm in the heart of this ffenestr liw enwog sy’n dangos Llanrwst historic town, St Grwst’s Church Llywelyn Fawr a’i wraig Siwan. Built as a memorial chapel by the and Gwydir Chapel sit alongside the Ond mae llawer mwy i’w weld Wynne family of Gwydir, the simple waters of the . From yn y pentref – codwch gopi exterior of Gwydir Uchaf masks an the richly carved rood screen in the o Llwybr Treftadaeth Trefriw elaborate interior, with a splendid church, to the stone coffin of Llywelyn painted ceiling and beautifully i’ch helpu i grwydro a dysgu the Great in the adjoining chapel, carved woodwork. mwy am ein hanes. allow yourself sufficient time to St Mary’s Church explore the magnificent architecture, Eglwys Sant Rhychwyn Trefriw and uncover fascinating tales of Llanrhychwyn At the foot of an ancient princes, bards, battles and scholars. Ar droed neu yn y car, mae’r daith i’r track in the charming Eglwys Sant Ddoged eglwys yn antur ynddi ei hun. Honnir village of Trefriw, it is here Llanddoged, Llanrwst mai Eglwys Sant Rhychwyn yw’r you will see the famous Wrth gerdded i mewn i’r eglwys eglwys hynaf yng Nghymru, ac mae stained glass window fechan hon fe sylwch ei bod yn hollol wedi’i lleoli yn y dirwedd yn uchel featuring Llywelyn the wahanol i’r eglwysi eraill ar y daith. uwchben coedwig Gwydir. Dysgwch Great and his wife Joan.

16 17 Llanddoged

B5106 Trefriw Eglwys/Capel Church/Chapel A548 Taith Gerdded/ Walking Trail Taith Yrru/Car Route Llanrhychwyn Gorsaf Dren/Railway Station Llanrwst

Llyn Crafnant Castell Gwydir Uchaf

PARC CENEDLAETHOL ERYRI SNOWDONIA NATIONAL PARK A5 Coedwig r B5 e v Gwydir i 427 R

y Forest w

B5106 n o C

Capel Curig n A470 fo A4086 A

A5

A5

Betws-y-coed Sant Mihangel Santes Fair St. Michael’s St. Mary’s

OS Map: OL17 A5 Betws-y-coed - Gwydir Uchaf - 3 milltir/miles Gwydir - Llanrhychwyn - 2 milltir/miles Llanrhychwyn - Trefriw - 1.5 milltir/miles © Crown copyright. All rights reserved (100023380) (2011) © Hawlfraint y Goron. Cedwir pob hawl (100023380) (2011) Llanrwst - Trefriw - 2.5 milltir/miles 18 A470 19 Llanddoged - Llanrwst - 3 milltir/miles Taith 4 Trail 4

Eglwys Santes Fair Zion Chapel Darganfod... Rowen Tirwedd Gysegredig Mewn lleoliad tawel ar lan Afon A fine example of a traditional Welsh Discover... Conwy, mae Eglwys y Santes Fair chapel built during the ‘great age of Sacred Landscapes yn cynnig hafan dawel ar safle â chapel building’ in the 19th century. oedd yn Gaer Rufeinig ar un adeg. Zion Chapel’s exhibition will take Eglwys Sant Pedr Rhannwch ddirgelwch y garreg fedd you through the events that led to Llanbedr-y-Cennin yn y tô a’r esgyrn dynol a ganfuwyd the growth of Nonconformism, and Mae chwedlau bywydau lleol wedi yn wal yr eglwys. paints a picture of the lives of local datblygu yn yr eglwys brydferth residents during the early St Mary’s Church hon ym mhentref hardd Llanbedr- 20th century. Caerhun y-Cennin. Cewch ddarganfod sut Nestling quietly alongside the banks Eglwys Sant Celynnin deimlad oedd dod i’r ysgol yma of the River Conwy, St Mary’s offers yn yr 18fed ganrif, ac os ydych yn peaceful sanctuary on a site that was Mae’n bosibl mai Eglwys Sant mwynhau gwylio adar, cofiwch ddod once a bustling Roman Fort. Share Celynnin a’r Ffynnon Sanctaidd, â’ch ysbienddrych, oherwydd mae’r in the mysteries of the gravestone in sy’n gorffwys yn y creigiau fynwent yn adnabyddus am fod yn the roof and the human bones found uwchben Dyffryn Conwy, yw gartref i amryw o rywogaethau. in the church wall. cyfrinachau mwyaf Conwy, St Peter’s Church gan ddangos gweddillion Capel Seion Llanbedr-y-Cennin diwylliannau ac oesau hynafol. Rowen Tales of local lives unfold in this Enghraifft arbennig o gapel Cymreig St Celynnin’s Church beautiful church, situated in the traddodiadol a adeiladwyd yn Llangelynnin pretty village of Llanbedr-y-Cennin. ystod oes aur adeiladu capeli yn Perhaps one of Conwy’s Discover what it would have been y 19eg ganrif. Bydd arddangosfa best-kept secrets, St like to go to school here in the Capel Seion yn eich tywys drwy’r Celynnin’s Church and 18th century; and if you enjoy digwyddiadau â arweiniodd at dŵf Holy Well rest amidst rocky birdwatching, remember your Anghydffurfiaeth, ac mae’n creu outcrops high above the binoculars, as the churchyard is darlun o fywydau’r preswylwyr lleol Conwy Valley, revealing well-known for playing host to a yn nechrau’r 20fed ganrif. remnants of ancient variety of species. cultures and times past.

20 21 Eglwys/Capel Conwy River Church/Chapel Afon Taith Gerdded/ Walking Trail A470 Llangelynnin Taith Yrru/Car Route Gorsaf Dren/Railway Station

Gerddi Bodnant PARC CENEDLAETHOL ERYRI Garden

SNOWDONIA NATIONAL PARK 106

B5

Rowen Ty’n-y-Groes Graig Tal-y-cafn B5279

Caerhun

A470 Canovivm Roman Fort

OS Map: OL17 Llanbedr-y-Cennin Pentre’r Felin Gorsaf/Station - Caerhun - 1 milltir/mile Caerhun - Llanbedr-y-Cennin - 1.5 milltir/miles Tal-y-bont © Crown copyright. All rights reserved (100023380) (2011) © Hawlfraint y Goron. Cedwir pob hawl (100023380) (2011) Llanbedr-y-Cennin - Rowen - 2 milltir/miles B5 22 23 Rowen - Llangelynnin - 3 milltir/miles 106 Betws-y-coed Cerrigydrudion Llangelynnin (near Rowen) Pentrefoelas Eglwys Santes Fair/St Mary’s Church Eglwys Santes Fair Magdalen/ Eglwys Sant Celynnin/St Celynnin’s Church Eglwys Plwyf/Parish Church St Mary Magdalene’s Church Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH873515 Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH794562 Côd Post Agosaf/Nearest Postcode: LL32 8TY Ffon/Tel: 01690 770647 Ffon/Tel: 01690 710313 Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH953487 Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH770735 Amseroedd Agored/Opening Times: 10am to 5pm* Amseroedd Agored/Opening Times: 9am – 5.30pm* Ffon/Tel: 01490 420900 Ffon/Tel: 01492 650250 Amseroedd Agored/Opening Times: 10am – 6pm Parcio/Parking: Wrth ymyl y ffordd neu faes Parcio/Parking: Maes parcio talu ac arddangos Amseroedd Agored/Opening Times: 10am – 5.30pm* Parcio/Parking: Lle parcio tua 500m o’r eglwys/ parcio tua 100m o’r egwlys/Roadside or public Eglwys y Santes Fair, neu faes parcio cyhoeddus Parcio/Parking: Wrth ymyl y ffordd/Roadside Parking area approximately 500m from church car park approx 100m from church Betws-y-coed /St Mary’s Church pay & display car park next to church or Betws-y-coed public Dolwyddelan Llanrhychwyn (near Llanrwst) Penmachno car park Eglwys Sant Gwyddelan/St Gwyddelan’s Church Eglwys Sant Rhychwyn/ Eglwys Sant Tudclud/St Tudclud’s Church St Rhychwyn’s Church Betws-y-coed Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH735522 Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH789505 Ffon/Tel: 01690 750257 Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH774616 Ffon/Tel: 01690 760338 Eglwys Sant Mihangel/St Michael’s Church Ffon/Tel: 01492 650250 Amseroedd Agored/Opening Times: 9am – 5pm* Amseroedd Agored/Opening Times: 9am – 5pm* Amseroedd Agored/Opening Times: 10am – 6pm Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH795565 Parcio/Parking: Wrth ymyl y ffordd/Roadside Parcio/Parking: Wrth ymyl y ffordd/Roadside Parcio/Parking: Ar gyfer un car yn y buarth ger Ffon/Tel: 01690 710333 yr eglwys, ac yn y porth gyferbyn. Nodwch Amseroedd Agored/Opening Times: 10am – 5.30pm* Llanbedr-y-cennin fod hon yn fferm weithredol, a gofynnwn i chi Trefriw Parcio/Parking: Maes parcio talu ac arddangos Eglwys Pedr Sant/St Peter’s Church gymryd gofal i beidio â rhwystro mynediad i Egwlys Santes Fair/St Mary’s Church Eglwys y Santes Fair, neu faes parcio cyhoeddus gerbydau. Gwiriwch fapiau OS/lleol ar gyfer Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH760695 Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH781632 Betws-y-coed (taith gerdded tua 300m)/ opsiynau parcio islaw i’r eglwys/ Ffon/Tel: 01492 650250 Ffon/Tel: 01492 650250 For one car in the farmyard by the church, and in St Mary’s Church pay & display car park, or Amseroedd Agored/Opening Times: 10am – 5pm* Amseroedd Agored/Opening Times: 10am – 5pm* gateway opposite. Please note this is a working Betws-y-coed public car park (approx 300m walk) Parcio/Parking: Maes parcio cyhoeddus tua Parcio/Parking: Wrth ymyl y ffordd/Roadside farm, and we ask that care is taken not to 300m o’r eglwys/Public car park, approx 300m Caerhun obstruct vehicles. Please check OS/local maps for parking options below the church. from church Eglwys Santes Fair/St Mary’s Church Llanddoged (near Llanrwst) Eglwys Sant Ddoged/St Ddoged’s Church Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH776704 Llanrwst Rowen Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH805637 Ffon/Tel: 01492 650250 Eglwys Sant Grwst & Capel Gwydir/ Capel Seion/Zion Chapel Ffon/Tel: 01492 640223 Amseroedd Agored/Opening Times: 10am – 5pm* St Grwst’s Church & Gwydir Chapel Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH758720 Parcio/Parking: Lle parcio o flaen y fynwent/ Amseroedd Agored/Opening Times: 10am – 5pm* Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH797616 Ffon/Tel: 01492 650216 Parking area in front of churchyard Parcio/Parking: Wrth ymyl y ffordd/Roadside Ffon/Tel: 01492 640223 Amseroedd Agored/Opening Times: 10am – 6pm Amseroedd Agored/Opening Times: 9.30am – 5pm Parcio/Parking: Fel arfer mae llefydd parcio ar Parcio/Parking: 2 faes parcio cyhoeddus, tua 20m Capel Curig gael ar ymyl y ffordd yn agos at y capel. Maes o’r eglwys â 500m o’r eglwys/2 public car parks, Eglwys Santes Julitta/St Julitta’s Church Eglwys Sant Mihangel/St Michael’s Church approx 20m from church and 500m from church parcio cyhoeddus mawr ar y troad cyntaf i’r dde Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH989494 ar ôl cyrraedd y pentref/Roadside parking usually Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH718579 available near chapel. Large public car park first Ffon/Tel: 01865 750067 or 01286 871057 Ffon/Tel: 01490 420613 Llanrwst Capel Gwydir Uchaf/Gwydir Uchaf Chapel right on entering the village Amseroedd Agor/Opening Times: 9am – 5.00pm Amseroedd Agored/Opening Times: 8am – 9pm Parcio/Parking: Wrth ymyl y ffordd neu faes picnic Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH794609 *(mae’r goriad ar gael o siop y pentref)/ Ysbyty Ifan 9am – 5.00pm *(please obtain key from village shop) tua 200m heibio’r eglwys/Roadside or picnic area Ffon/Tel: 01492 641687 Amseroedd Agor/Opening Times: Trwy Eglwys Sant Ioan/St John’s Church Parcio/Parking: Parcio cyfyngedig ger yr eglwys/ approximately 200m past church apwyntiad, ffoniwch cyn ymweld*/By Limited parking adjacent to church Cyfeirnod Grid/Grid Ref: SH843489 appointment, please telephone prior to visit* Ffon/Tel: 01690 770249 www.stjulittas.org Parcio/Parking: Ger y capel/Adjacent to chapel Amseroedd Agored/Opening Times: 10am – 6pm Parcio/Parking: Wrth ymyl y ffordd/Roadside

24 25 * odwch fod yr eglwysi a chapeli ar Cerdded * lease note that the churches and Walking Ny daith hon yn dibynnu ar haelioni Mae’r mapiau yn nodi llwybrau gan Pchapels on this trail rely on the The maps indicate trails using public rights gwirfoddolwyr i’w hagor a’u cau bob ddefnyddio hawliau tramwy cyhoeddus. generosity of volunteers to open and close of way. Please refer to your Ordnance them daily. During the winter months, and dydd. Yn ystod misoedd y gaeaf, ac yn Cyfeiriwch at eich map Arolwg Ordnans Survey map for details of the route. All particularly when we experience harsher enwedig pan fyddwn yn cael tywydd garw i gael manylion y llwybr. Mae pob llwybr routes are waymarked and may cross weather conditions (well, this is Wales (wel, rydym yng Nghymru wedi’r cwbl!) â chyfeirbwyntiau a gallent groesi stiles, uneven ground and wet areas. Be after all!) it is recommended that you argymhellir eich bod yn ffonio i wirio os yw’r camfeydd, tir anwastad neu fannau gwlyb. prepared; suitable footwear and clothing telephone to check if the church/chapel eglwys/capel ar agor cyn i chi ymweld. Os Byddwch yn barod; mae esgidiau a dillad are essential for walking throughout the is open prior to your visit. If the building nad yw’r adeilad ar agor, bydd manylion addas yn hanfodol ar gyfer cerdded gydol year. Some of the walks are over hills is not open, details of where to obtain lle i gael y goriad ar gael ger mynedfa’r y flwyddyn. Mae rhai o’r teithiau cerdded and moors, please dress appropriately the key will be available near the church/ eglwys/capel. dros fryniau a rhosydd, gwisgwch ddillad for the weather and the terrain, and we addas ar gyfer y tywydd a’r tirwedd, ac chapel entrance. Mae’r eglwysi a chapeli yn gweithio recommend that you take water with you. argymhellwn eich bod yn mynd â dŵr tuag at agor eu drysau i ymwelwyr yn As much as possible, churches and gyda chi. ystod pob tymor gymaint â phosibl, gan chapels are working towards opening Public transport their doors to visitors throughout the gyfrannu at nod Gogledd Cymru i fod yn Cludiant cyhoeddus For details of public transport contact lle gwych i ymweld ag o gydol y flwyddyn. seasons, contributing to ’ aim Traveline Cymru: I gael manylion ynglŷn â chludiant to become a great place to visit all year www.traveline.org.uk / 0871 200 2233 cyhoeddus cysylltwch â Traveline Cymru: round. Y Mapiau www.traveline.org.uk / 0871 200 2233 Whichever way you choose to enjoy the Mae mapiau’r teithiau yn dynodi lleoliadau, ond mae mapiau Arolwg The Maps Sacred Doorways trail, please abide by Pa bynnag ffordd rydych chi’n dewis i The trail maps give an indication of Ordnans yn darparu mwy o fanylion. Os the Countryside Code. fwynhau llwybr y Drysau Cysegredig, location, but Ordnance Survey maps ydych chi’n bwriadu cerdded rhannau o’r dilynwch y Côd Cefn Gwlad. provide more detail. If you are planning on daith, argymhellwn eich bod yn mynd â Disabled access walking parts of the trail, we recommend map Arolwg Ordnans gyda chi. Many of the churches and chapels involved Mynediad i bobl ag anabledd you take an Ordnance Survey map in the project are working hard to make Mae llawer o’r eglwysi a chapeli sy’n rhan with you. their buildings as accessible as possible. Beicio o’r prosiect yn gweithio’n galed i wneud Mae llwybrau beicio oddi ar y ffordd eu hadeiladau mor hygyrch â phosibl. Cycling Please use the church contact telephone numbers to enquire about access and the ddynodedig ledled Conwy wledig, ac Defnyddiwch rifau ffôn yr eglwysi i ofyn There are designated off-road cycling facilities available. mae manylion o’r llwybrau hyn ar gael o am fynediad a’r cyfleusterau sydd ar gael. routes throughout rural Conwy, and details Ganolfannau Croeso. of these tracks are available from Tourist Yr eglwysi a’r capeli Information Centres. The churches and chapels Gyrru Mae’r eglwysi a’r capeli ar y daith yn The churches and chapels on the trail Gellir gyrru at rai o’r trefi a phentrefi mwy croesawu ymwelwyr. Cofiwch eu bod yn Driving welcome visitors. Please remember ar daith y Drysau Cysegredig ar hyd ffyrdd fannau addoli a myfyrio, a gofynnwn i Some of the towns and larger villages on that they are places of worship and A, ac mae’r rhan fwyaf o’r pentrefi llai chi barchu’r dreftadaeth a werthfawrogir the Sacred Doorways trail are accessible contemplation, and we ask that you wedi’u harwyddo’n dda o’r ffyrdd hyn. yn fawr gan y cymunedau lleol. Nid yw’r via A-roads, and most of the smaller respect the heritage that is much valued Ond, byddwch chi’n darganfod bod ffyrdd eglwysi a’r capeli yn codi tâl mynediad, â villages are well sign-posted from these by the local communities. The churches B, lonydd cefn gwlad cul a thraciau sengl dibynnant ar haelioni ymwelwyr i’w helpu roads. You will find however, that many and chapels do not charge an entry fee, troellog yn arwain at lawer o’r eglwysi a i gynnal yr adeiladau a gwella’r profiad i of the churches and chapels are accessed and rely on the generosity of visitors to chapeli. Byddwch yn ofalus wrth yrru ar y ymwelwyr. Gwerthfawrogir pob rhôdd at via B-roads, narrow country lanes and help them maintain the buildings and ffyrdd hyn, a gadewch ddigon o amser ar gynnal yr adeiladau yn fawr iawn. winding single tracks. Please be careful enhance the visitor experience. All gyfer eich siwrnai. when you are driving these roads, and donations towards upkeep are greatly allow sufficient time for your journey. appreciated.

26 27