10 jaar Ab Harrewijn-rede

Het tweede vijftal 2008-2012 Dit is een uitgave van de Landelijke Cliëntenraad (LCR)

LCR Postbus 95966 2509 CZ Den Haag [email protected] www.landelijkeclientenraad.nl twitter.com/lcrnederland

Interviews en samenstelling Rietje Krijnen, Utrecht

Redactie 10 jaar Ab Harrewijn-rede Branko Hagen en Barbara Bosman Landelijke Cliëntenraad, Den Haag

Fotografie Jeroen Poortvliet, Den Haag

Vormgeving Ellen Bakker, Utrecht

Verzorging drukwerk Drukwerkconsultancy, Utrecht

April 2013 Interviews 6 7 8 9 10

Tof Thissen [pag 22] Gooi die deuren open!

Erry Stoové [pag 34] Er zijn straks 408 sociale zekerheidsstelsels. Ga er maar aanstaan!

Roos Vermeij [pag 46] Ingrid Widdershoven Erry Stoové Roos Vermeij Hans Spigt Paul Dekker Wetgever en uitvoerder Gemeente Voorzitter Raad van Tweede Kamerlid voor de Voorzitter RvT MO-zaak en Hoogleraar Civil Society 3 moeten een spiegel Sittard-Geleen Bestuur van de SVB Partij van de Arbeid bestuurslid Blik op Werk en afdelingshoofd SCP voorgehouden krijgen.

Hans Spigt [pag 56] Als voormalig projectleider Hij vindt dat vertegen- De toekomst van de Cliëntenorganisaties moeten Overeenkomsten en Kwaliteit van cliëntenraden van de onafhankelijk woordigers van cliënten cliëntenparticipatie ziet meer invloed krijgen op verschillen tussen gaat mij aan het hart. arbeidsadviseur vindt zij breder moeten kijken dan er anders uit door de de publieke en private civil society en Paul Dekker [pag 68] dat er meer betrokkenheid alleen binnen het sociale veranderende samenleving. dienstverlening. cliëntenparticipatie. Inhoud 10 jaar Ab Harrewijn-rede Bij participatie moet het moet zijn. domein. helder zijn of het gaat om ‘medezeggenschap’ of 3 april 2008 16 april 2009 8 april 2010 31 maart 2011 29 maart 2012 ‘zelf doen’. pagina 8 pagina 24 pagina 36 pagina 48 pagina 58 Het eerste vijftal 1 2 3 4 5 2003-2007

In 2007 is het boekje met 5 jaar Ab Harrewijn-rede verschenen. Hiernaast zijn de eerste vijf 2003-2007 redenaars opgenomen.

Wie hun redes nog een keer wil nalezen kan het boekje Aart Jan De Geus Bert Bakker Raf Janssen Saskia Noorman-den Uyl Tof Thissen downloaden van de website: Minister van Sociale Zaken Tweede Kamerlid D66 directeur van Tweede Kamerlid voorzitter Divosa en voorzitter 5 www.landelijkeclientenraad.nl -> en Werkgelegenheid Sjakuus PvdA Algemeen Keten Overleg boeken en brochures -> 2007. Als medebedenker van de Hij was mede-indiener Als directeur van Sjakuus Zij heeft als kamerlid vaak Hij vraagt binnen de keten Ab Harrewijnrede mocht van het amendement dat heeft hij met zijn organisatie aandacht gevraagd voor en zijn eigen organisatie hij het spits afbijten. cliëntenparticipatie in de zijn sporen verdiend op het cliëntenparticipatie en is voortdurend aandacht voor Ab Harrewijn-rede WWB beter verankerde en terrein van de cliënten- mede-ondertekenaar van cliëntenparticipatie en draagt cliëntenparticipatie participatie binnen de het amendement dat heeft oog voor de noden een warm hart toe. sociale zekerheid. cliëntenparticipatie in de van cliënten. WWB beter verankerde.

21 mei 2003 1 april 2004 7 april 2005 30 maart 2006 5 april 2007 komende jaren nóg meer veranderen.

Bij 10 jaar Ab Harrewijn-rede Langzaam worden stappen gezet naar een volwaardige medezeggenschap van alle cliënten binnen het sociale domein: op levensterreinen als zorg, wonen, onderwijs en opvoeding. Wie naar cliënten- Een rede die de naam van Ab Harrewijn draagt, moet vooral recht doen aan zijn gedachtegoed. Dat is participatie op het terrein van de sociale zekerheid kijkt, ziet dat het beleidsterrein waar de raden nog altijd ‘een bijzondere bijdrage leveren aan, het bevorderen, verder vormgeven, verbeteren van de zich mee bezig houden breder wordt. De unieke aandacht per regeling maakt plaats voor aandacht kwaliteit van cliëntenparticipatie op het terrein van de sociale zekerheid (werk en inkomen)’. Wie de voor de unieke cliënt. Wie weet dat cliënten vaak een beroep moeten doen op meerdere regelingen laatste vijf Ab Harrewijn-redes leest, ziet dat er een sterke ontwikkeling gaande is. Meer en meer wordt ziet alleen maar winst. De cliënt centraal en niet de regeling. Integraal beleid is daarbij belangrijk Voorwoord gekeken naar een versterking van de cliëntenparticipatie door een bredere blik op de samenleving. en cliënten kunnen als geen ander laten zien of daar ook echt sprake van is. Cliëntenparticipatie volgt nu eenmaal altijd de uitvoering. Daarin is nogal wat veranderd en gaat de komende jaren nóg meer veranderen. In de eerste vijf jaar draaide het vooral om het optuigen van cliëntenparticipatie en het verwerven van een goede positie. In het tweede lustrum van de Ab Harrewijn-rede is al een kentering merkbaar. Als extra element in dit boekje is aan Tof Thissen, Erry Stoové, Roos Vermeij, Hans Spigt Er worden stappen gezet naar volwaardige mede- 7 zeggenschap van alle cliënten in het sociale domein. en Paul Dekker de vraag voorgelegd hoe zij tegen de huidige ontwikkelingen aankijken en wat hun visie is op het integrale beleid. De interviews zijn tussen de Ab Harrewijn-redes van 2008 tot Niemand kan het zich veroorloven om alleen maar zijn pijlen te richten op één regeling, omdat een 2012 opgenomen. groot deel van de cliënten nu met meerdere regelingen te maken krijgt. Een maatregel op het ene terein kan van grote invloed zijn op de beschikbaarheid van een voorziening op een ander terrein De Ab Harrewijn-redes van 2008 tot 2012 hebben her en der al een sterk voorspellende waarde gehad. Als over vijf jaar weer een boekje wordt uitgebracht, zal het ‘sociale landschap’ er weer Dat vraagt om een wezenlijk andere instelling van de mensen die de cliëntenraden vormen. Meer anders bij liggen. De vraag is of redenaars in het komende lustrum ook een sterke toekomstvisie en meer moeten zij coalities sluiten, informatie ophalen bij andere organisaties of cliëntenraden van in hun verhaal neerleggen. bijvoorbeeld zorginstellingen. Den Haag, 11 april 2013 Drs. Ingrid Widdershoven Betrokken durven zijn gemeente Sittard-Geleen Zien en luisteren is voelen

Als voormalig projectleider Iedereen die van muziek houdt, weet dat muziek als geen ander in staat is om een boodschap van de onafhankelijk over te brengen. Muziek bestaat uit noten, klanken, melodieën, gespeeld door verschillende instrumenten. Tempo- en volume-wisselingen komen en gaan. Het enige wat je hoeft te doen, is arbeidsadviseur vindt zij je zintuigen openstellen om al deze fragmenten als geheel tot je te laten komen. En te luisteren. dat er meer betrokkenheid Naar het samenvloeien van alle klanken, tonen en ritmes. moet zijn. Ik denk, laat ik vandaag eens anders beginnen. Want twee jaar lang heb ik de tijd gehad om als 3 april 2008 u Ab Harre wijn-rede 6 relatieve buitenstaander na te denken over de dienstverlening van CWI, UWV en sociale diensten. 9 Tot twee jaar geleden, toen ik op het hoofdkantoor van UWV werkte, zat ik daar nog middenin. Nu ben ik, denk ik, meer in staat om ‘van buiten naar binnen’ te kijken. En als ik dan naar prachtige muziek luister, dan denk ik: dat is nu precies wat er ontbreekt in de dienstverlening van CWI, UWV en sociale diensten. Wat er ontbreekt, is de harmonie en het geheel. Zij kijken onvoldoende naar mensen als geheel, kijken naar mensen in fragmenten. In deelproblemen met voor ieder probleem een kant-en-klare oplossing. Drs. Ingrid Widdershoven 2008 | Drs. Ingrid Widdershoven En de pech is: voor ieder probleem is er vaak een andere instantie of een ander instrument. Alsof we niet naar de muziek als geheel luisteren, maar alleen de noten, de toon- en maatsoort beluisteren. Voor mensen die niet op eigen kracht werk vinden een standaard re-integratie- traject. En voor mensen die een rolstoel nodig hebben, twee soorten van de leverancier waar de te investeren in de telefonische bereikbaarheid. Wat is er zo moeilijk aan om mens te zijn? Wat gemeente een contract mee heeft afgesloten. Het probleem van het benaderen van mensen in verandert er nu als je de kantoordeuren binnenstapt? fragmenten en met kant-en-klare oplossingen is, dat de boodschap of de hulpvraag niet goed uit de verf Waarom stellen we mensen een korting op de uitkering in het vooruitzicht wanneer ze een dag te komt. Of om in de beeldspraak te blijven: de muziek boet aan zeggingskracht in. laat hun werkbriefje inleveren. En waarom grossieren we zelf in de fouten? Hoe komt dat? Het lijkt een open deur, maar het is de kunst om mens in al zijn facetten niet uit het oog te verliezen. Dat komt, als je het mij vraagt, omdat we met te weinig gevoel en betrokkenheid bezig zijn. Dat Daar bestaan geen standaardoplossingen voor. Voor iedere klant is er een ander orkest nodig. De ene komt omdat we vaak nog te weinig belang hechten aan de waarden van klanten. En loyaal, of keer speelt de ene instantie, de andere keer de andere de hoofdrol. Dan weer ondersteunend, leidend loyaler, zijn aan de regels en wetten die organisaties aan medewerkers voorschrijven dan aan de of juist als tweede stem. Het gaat om het geheel. Zien en luisteren is voelen. behoeften van klanten. En bovenal, omdat we onvoldoende luisteren, zien en voelen naar wat we Betrokken zijn. Waarom is dat zo moeilijk? er zelf van vinden. We accepteren mensen in een uitkering wel, maar respecteren ze onvoldoende. We zien ze nog teveel als een aparte categorie. Terwijl, de klant, dat ben jij, dat ben ik. Zij kijken onvoldoende naar mensen als geheel, 6 11 kijken naar mensen in fragmenten. Betrokken zijn? Waarom is dat zo moeilijk? In de gemeente Sittard-Geleen, waar ik wethouder ben, hebben wij onlangs 500.000 euro begroot om De onafhankelijk arbeidsadviseur onder andere de telefonische bereikbaarheid te verbeteren van de gemeentelijke diensten. En nog eens Ik vertel hier niets nieuws. Het besef dat de klantgerichtheid nog te wensen overlaat, staat meer dan een miljoen euro om de dienstverlening aan burgers te verbeteren. En wij zijn niet de enige goed op het netvlies van CWI, UWV en sociale diensten. En er wordt ook hard aan gewerkt om gemeente. de dienstverlening te verbeteren. Zo is er sinds 2004 de onafhankelijk arbeidsadviseur. Deze Ik weet, het is kort door de bocht. Want misschien liggen er gewoon te weinig telefoonlijnen. Of, zijn onafhankelijke en onpartijdige adviseur is in het leven geroepen op initiatief van de LCR. Drs. Ingrid Widdershoven 2008 | Drs. Ingrid Widdershoven medewerkers in gesprek met een klant en kunnen ze niet gestoord worden en daardoor niet bereikbaar En dat is ook precies de reden waarom ik hier sta. Tussen 2004 en 2007 was ik vanuit mijn functie zijn. Maar het blijft gek dat we zoveel moeten investeren om bereikbaar te zijn. bij het UWV namelijk projectleider van dit initiatief. Want, toch piept er een stemmetje in mijn hoofd. Waarom nemen mensen thuis de telefoon wel op? Wat doet de onafhankelijk arbeidsadviseur? Die adviseert klanten op een onpartijdige en Waarom veranderen waarden en normen in een andere setting? Thuis is het niet nodig om zoveel geld onafhankelijke manier over hun weg naar werk, en de keuzes die zij daarin kunnen maken. Het is een extra gecreëerde functie naast die van onder meer klantmanager, re-integratiecoach en adviseur Knap staaltje van zelfreflectie werk en inkomen. Een nieuw gezicht, maar dan vanuit een ander perspectief dus. Wanneer mensen vast- De onafhankelijk arbeidsadviseur is een knap staaltje van zelfreflectie. Want het besef van de lopen in de gangbare dienstverlening van CWI, UWV en sociale dienst. Of wanneer zij door de bomen SUWI-partners dat het schort aan adequate dienstverlening, getuigt van moed. Het getuigt van het bos niet meer zien. Dan kunnen zij aankloppen bij de arbeidsadviseur. moed om onbevangen in de spiegel te kunnen kijken. Om te erkennen dat de huidige dienstverlening Een van de taken van deze adviseur is om knelpunten in de dienstverlening te signaleren. En natuurlijk hiaten heeft. En dan vooral op het punt van mensgerichtheid en betrokkenheid. om mensen de weg te wijzen in de wirwar van regelingen, uitkeringen en mogelijkheden. Mensen die vastlopen in hun baan, zieke werknemers die weer aan de slag willen, oudere werkzoekenden die De buitenwereld telkens worden afgewezen, mensen met een uitkering die vragen hebben waar ze liever niet met hun In mijn periode bij het UWV heb ik ook bewondering gehad voor het UWV. Vooral over het vermogen consulent over praten: ze kunnen allemaal terecht bij de onafhankelijke arbeidsadviseur. tot zelfreflectie. Zo zijn de afgelopen twee jaar busladingen vol medewerkers uit het hele land gesleept naar een etage in Amsterdam Sloterdijk. Daar kregen medewerkers een ongezouten lesje klantgerichtheid voorgeschoteld. En dan van het dramatische soort. De onafhankelijk arbeidsadviseur geeft advies. Wat wil 6 13 je, wat zijn de mogelijkheden, bij wie moet je zijn? Ik heb het, u raadt het al, over de buitenwereld. Medewerkers krijgen daar door acteurs een spiegel voorgehouden over hoe de dienstverlening door klanten ervaren wordt. En vooral de onmacht De onafhankelijk arbeidsadviseur begeleidt mensen niet naar een baan, maar geeft advies. Wat wil je, en radeloosheid van klanten, die normaal gesproken voor ons zitten, wordt maar al te pijnlijk wat zijn de mogelijkheden, bij wie moet je zijn? Wie een onafhankelijke adviseur bezoekt, moet niet voelbaar. De buitenwereld is zo’n succes dat er nu zelfs een buitenwereld voor de keten is. Dus verwachten een bondgenoot tegen de instanties te treffen. voor medewerkers en managers van CWI, UWV en Sociale Dienst. Het getuigt van moed om te ‘Ook ik vind dat mensen zo snel mogelijk aan de slag moeten. Maar het kan heel prettig zijn om alles onderkennen dat het nodig is om de buitenwereld binnen te halen. eens vrijblijvend door te praten met iemand die niets van je wil’, zo vertelde een arbeidsadviseur Drs. Ingrid Widdershoven 2008 | Drs. Ingrid Widdershoven onlangs. ‘Binnen in de buitenwereld’ Maar op zichzelf is het natuurlijk een uitermate vreemde gang van zaken om de buitenwereld naar binnen te halen. Eigenlijk zouden we de mensen die binnen werken naar buiten moeten brengen. En helemaal curieus is het feit dat medewerkers – eenmaal binnen in die buitenwereld – wél die machteloosheid van mensen, van klanten voelen. Zijn we dan echt zo ver afgeraakt van wat we zijn?, vraag Per kwartaal bezoeken zo’n 9.500 klanten de arbeidsadviseur. Het gaat in de meeste gevallen om ik me dan af. Kunnen we medewerkers niet beter een dagje naar ‘buiten’ sturen? Naar de Kalverstraat of een éénmalig bezoek. En op vrijwel iedere vestiging van CWI is inmiddels een arbeidsadviseur te naar Bos en Lommer. Om écht te zien en te luisteren wat er buiten gebeurt. Ik ben ervan overtuigd dat vinden. Vanuit klantperspectief is dit een mooi behaald resultaat. Dit was eind 2006, begin 2007. medewerkers van CWI, UWV en Sociale Diensten wel degelijk in staat zijn om de vraag van de klant voor- Ik ben niet trots. Het is nu 2008. Afgaande op de eindevaluatie heb ik als toenmalig projectleider op te stellen. Maar dan wel buiten de procedures, het verantwoordingscircus en mallen van waaruit zij van de onafhankelijk arbeidsadviseur kennelijk alle redenen om trots te zijn. Maar trots, nee dat normaliter moeten werken. (Zij nemen toch ook thuis de telefoon op.) Wat ik me afvraag is of CWI, UWV en ben ik niet. Waarom niet? sociale diensten medewerkers wel voldoende in staat stellen om écht te luisteren, om betrokken te zijn? Om echt die dienstverlening te bieden die iemand nodig heeft? Zoals de onafhankelijk arbeidsadviseur die Een pijnlijk cijfer wel biedt. Om als mens te luisteren? Om mensen onpartijdige en onafhankelijke dienstverlening te bieden? Ten eerste: al die duizenden mensen die de arbeidsadviseur bezoeken en hebben bezocht. Is dat echt iets om trots op te zijn? Is dat ook echt een succesfactor? Is dat niet eerder een pijnlijk cijfer dat het falen van de dienstverlening aantoont? Het gaat niet om een nieuwe functie, het gaat Ik ben ervan overtuigd dat medewerkers wel degelijk in 6 15 staat zijn om de vraag van de klant voorop te stellen. om een andere mentaliteit. De arbeidsadviseur is daarnaast weer een nieuw gezicht naast de re-integratiecoach, klantmanager en arbeidsdeskundige en nog veel meer functies. Maar het gaat Daarom weer even terug naar de onafhankelijke en onpartijdige arbeidsadviseur. Hoe is het die eigenlijk helemaal niet om een nieuwe functie. Het gaat om een andere mentaliteit. Het gaat erom, je als vergaan? Uit de eindevaluatie van 2006 bleek dat klanten de arbeidsadviseur vooral raadplegen om alle organisatie te durven committeren aan mensen. Gewoon betrokken durven zijn bij wat je doet. mogelijkheden van re-integratie en de kansen op de arbeidsmarkt op een rij te zetten. Wat je taak is. Ook komen mensen naar de arbeidsadviseur voor een ‘second opinion’ op de re-integratievoorstellen van UWV of gemeente, zo staat in de evaluatie. Afgaande op de eindvaluatie van 2006 (waar ik overigens Niet echt onafhankelijk Drs. Ingrid Widdershoven 2008 | Drs. Ingrid Widdershoven ook zelf bij betrokken was) is de arbeidsadviseur een succes. Klanten zijn heel positief over de arbeids- Ik zet mijn vraagtekens bij de onafhankelijke rol van de arbeidsadviseur. Ook de arbeidsadviseur adviseur. En dan met name over diens klantgerichtheid en deskundigheid. En niet in de laatste plaats: is ondertussen onderdeel van het systeem geworden. Gestroomlijnd in alle procedures. Wij willen vooral de respectvolle behandeling door de arbeidsadviseur wordt geroemd. Zij blijken in staat om echt maar bezig zijn met procedures. te luisteren naar de vraag van de klant. Mensen voelen zich echt gehoord. Ik betwijfel bovendien of de onafhankelijk arbeidsadviseur door klanten ook echt als onafhankelijk worden gezien. De arbeidsadviseur staat op de payrol bij het CWI. Zitten in het gebouw van het CWI en Mensen zijn per definitie ongelijk, maar niet ongelijkwaardig worden ‘functioneel aangestuurd’ door de manager van het CWI. Hebben het emailadres van het CWI. Het gedachtegoed achter de arbeidsadviseur appelleerde destijds aan mijn gevoel voor recht- De meeste arbeidsadviseurs zijn bovendien geworven uit de eigen bloedgroepen van CWI, UWV en vaardigheid. En dat gevoel zegt dat mensen gelijk moeten zijn. Inmiddels ben ik erachter dat mensen sociale dienst. Hoe onafhankelijk komt dat over? Een emailadres dat eindigt op ‘CWInet.nl’? ongelijk mogen zijn, maar niet ongelijkwaardig. Accepteer dat! We halen die twee woorden te Ik was loyaal aan de organisatie en niet aan het concept. vaak door elkaar. Ongelijkheid en ongelijkwaardigheid. Accepteer dat iedereen meetelt in plaats Dan komt de hamvraag. Waarom heb ik dat allemaal laten gebeuren? van meedoet. Voor sommige mensen zit werken er niet in. En zelfs ‘meedoen’ door boodschappen Toen ik er aan begon geloofde ik in het concept. Ik had er een gevoel bij. Helaas ben ik bij de uitvoering voor een buurvrouw te doen of overblijfmoeder te zijn op school is niet voor iedereen haalbaar. van het concept niet trouw gebleven aan mijn gevoel. Ik was net als mijn toenmalige collega’s trouw en Is dat zo erg? loyaal aan de organisaties, ik was loyaal aan de keten. En niet aan mijzelf. Door mensen als ongelijke wezens te zien, schep je veel meer duidelijkheid. Dit zegt niets over hun gelijkwaardigheid. Want juist door naar die ongelijkheid te kijken en te luisteren, zien we ze in ’t geheel. Net als het orkest. Net zoals die klant ongelijkwaardig mag zijn, hoeft die niet altijd Zelfs ‘meedoen’ door boodschappen te doen of 6 17 overblijfmoeder te zijn, is niet voor iedereen haalbaar. gelijk te hebben of te krijgen. Soms heeft de klant gewoon ongelijk. Ik ben nu niet anders dan iedereen die roept hoe het niet moet. Dat besef ik me terdege. Omdat ik destijds dacht dat ik betrokken durfde te zijn, ben ik uitgenodigd om hier mijn visie, Hoe moet het dan wel? mijn betrokkenheid te tonen. Maar, durfde ik destijds echt betrokken te zijn? Nee, ik was net als veel medewerkers van CWI, UWV en sociale dienst loyaal aan de keten. En in mindere mate loyaal aan de Wat voor mij buiten kijf staat, is dat de onafhankelijk arbeidsadviseur moet doorgroeien naar een klant, de mensen waar de instanties hun bestaansrecht aan ontlenen. echte onafhankelijke rol. In Nederland zijn we daar niet goed in. We zijn ook een van de weinige landen waar het CPB onderdeel uitmaakt van het systeem. Onafhankelijkheid pur sang, daar Drs. Ingrid Widdershoven 2008 | Drs. Ingrid Widdershoven draait het om. Of dat nu wordt georganiseerd door de LCR of in de wijk. Het maakt niet. Een onafhankelijke adviseur kan en mag geen onderdeel zijn van het systeem. Waarom regelen we de arbeidsadviseur niet in bij de buurthuizen? Als onderdeel van de wijkgerichte aanpak. En misschien hoeven we ook niet ver te zoeken. Een recent initiatief van de maatschappelijke activeringscentra is misschien nog wel de meest pure vorm van betrokkenheid. Een sociaal experiment we ze dan in 2010 niet meer nodig? ‘Wegens succes opgeheven’? waar klanten elkaar helpen. Van, voor en door klanten. Het zou natuurlijk mooi zijn wanneer de onafhankelijk arbeidsadviseur niet meer nodig blijkt te zijn. Dat mensen niet meer bij hen hoeven aan te kloppen. Wegens overbodig zijn opgeheven. Uitgangspunt van deze activeringscentra is de werkwijze met en door klanten. Klanten helpen klanten. En dat moment breekt aan wanneer alle medewerkers van CWI, UWV en sociale dienst zijn Daarbij inventariseert een kleine groep klanten de wensen en ideeën van andere klanten op het gebied overgeschakeld op hun ‘mensgerichte modus’. Dat zij betrokken durven, maar ook kunnen zijn. van activering, werk, wonen, zorg, onderwijs, maatschappelijke ondersteuning, cultuur, gemeentelijke en buurtvoorzieningen. Ruimte geven De klanten krijgen vervolgens advies en activiteiten aangeboden. Zij volgen in het activeringscentrum Vanuit organisatieperspectief betekent dat, dat zij alle ruimte moeten krijgen om betrokken te trainingen voor het opzetten van een eigen bedrijf, doen sollicitatieactiviteiten of krijgen computerles. kunnen zijn. Dat zij niet hoeven werken met vaste re-integratiebedrijven, waar kavels aan trajecten zijn ingekocht. Dat zij niet worden opgezadeld met een caseload waar geen ruimte meer is voor menselijkheid. Dat zij buiten de geijkte paden mogen treden om mensen te ondersteunen naar Vooral voor mensen die een extra duwtje in de rug nodig 6 19 hebben, biedt het activeringscentrum mogelijkheden. werk. Of dat nu is door een standaard sollicitatiecursus, een nieuwe outfit of begeleiding bij het opzetten van een eigen bedrijf. Ook het activeringscentrum wordt gerund door klanten. Kortom, klanten zoeken in de activeringscentra samen naar oplossingen, buiten de normale orde om. Medewerkers ruimte geven is niet hetzelfde als de teugels laten vieren. Want dan wordt ruimte Vooral voor mensen die bijvoorbeeld geleidelijk aan zelfvertrouwen moeten opbouwen of een extra geven een vrijblijvend iets. Meer ruimte betekent ook meer verantwoordelijkheid voor mede- duwtje in de rug nodig hebben, biedt het activeringscentrum veel mogelijkheden. Dat is een uitstekend werkers. Ruimte geven is het vertrouwen in medewerkers tonen en hen binnen de kaders van de initiatief. En, een letterlijke vertaling van cliëntenparticipatie. wet alle speelruimte bieden. En, meer ruimte betekent vooral meer respect voor elkaar. Drs. Ingrid Widdershoven 2008 | Drs. Ingrid Widdershoven Kortom, CWI, UWV en sociale dienst moeten het medewerkers vooral ook mogelijk maken om Wegens succes opgeheven betrokken te kunnen zijn. Onlangs is besloten om het initiatief van de arbeidsadviseur tot in ieder geval 2010 te verlengen. Ik pleit Misschien is dat wel een utopie. Maar waarom ook niet, in de toonkamers of de locaties voor ervoor dat ze ook na 2010 doorgaan. Hoezo verlengen tot 2010, denk ik dan? Zijn we dan klaar? Hebben werk en inkomen, laten CWI, UWV en sociale diensten al zien dat zij ook in staat zijn om daadwerkelijk de vragen en behoeften van klanten als uitgangspunt te nemen. De klant heeft één moeten we niet praten over onafhankelijk arbeidsadviseur maar over onafhankelijk ervarings- aanspreekpunt. En medewerkers krijgen bovendien alle ruimte om de klant te ondersteunen. Zo kunnen adviseur. En, is de huidige ketenmedewerker, de so called werkcoach, de feitelijke arbeidsadviseur! zij bijvoorbeeld over en weer re-integratieinstrumenten inzetten, ongeacht of het een instrument van CWI, UWV of sociale dienst is. Ik ben wat dat betreft hoopvol gestemd. Hoe dan ook, hoe we het ook regelen of noemen. Het enige dat we nooit meer uit het oog mogen verliezen, is dat we de medewerkers en onszelf alle ruimte moeten geven om betrokken te kunnen Een ‘tegengeluid’ blijft nodig zijn. Wie durft het aan? Dat neemt niet weg dat er altijd een ‘tegengeluid’ nodig is. Dat tegengeluid geeft de Landelijke Cliëntenraad. De raad heeft een belangrijke rol bij de inbreng van cliënten bij en de uitwerking van cliëntenparticipatie.

Cliëntenparticipatie beperkt zich nu in mijn optiek 6 21 nog te veel tot klachten van individuele mensen.

Bij de term cliëntenparticipatie zou ik, tot slot, nog even willen stilstaan. Ik kom in mijn werk als wethouder weleens mensen tegen die van ‘klant zijn’ hun beroep hebben gemaakt. Cliëntenparticipatie beperkt zich nu in mijn optiek zo nog te veel tot klachten van individuele mensen. Het risico bestaat dat het zo verwordt tot een militante klantenbeweging. Het krijgt, althans bij mij, een negatieve bijsmaak. Drs. Ingrid Widdershoven 2008 | Drs. Ingrid Widdershoven

Liever belangenbehartiging dan participatie Ik zou daarom liever spreken over belangenbehartiging. Net zoals de vakbond de belangen van werkenden vertegenwoordigt. Wanneer ik dat doorvertaal naar de rol van de onafhankelijk arbeidsadviseur, dan

Gooi die deuren open!

‘Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING) ondersteunt moet daarbij het vliegwiel bieden zodat mensen zich verder kunnen ontwikkelen. En hierbij hebben we de 408 gemeenten om hun dienstverlening te verbeteren. Mijn de cliëntenbeweging heel hard nodig.

Tof Tissen Tof passie daarbij is dat de dienstverlening zo goed wordt dat mensen weer het gevoel krijgen dat de overheid van ons allemaal Niet alleen de overheid moet een ander perspectief krijgen, maar ook de cliënten zelf moeten met samen is. Door de decentralisaties krijgen gemeenten steeds een andere bril gaan kijken. Je redt het niet als je alleen maar wilt behouden wat er al was. Dat meer direct te maken met de leefwereld van mensen. De vraag kán simpelweg niet. Dus moet je ervoor zorgen dat je zoveel mogelijk meedenkt en komt tot de Tof Thissen is: kennen gemeenten de mensen om wie het gaat en zijn zij in meest werkbare mix. staat om de vragen en behoeften van hen als uitgangspunt te Nu: directeur van KING (Kwaliteits 23

Interview | Interview nemen voor het handelen van de lokale overheid. Dat vergt wel wat van cliëntenraden. Zij zullen zich moeten focussen op de dienstverlening en Instituut Nederlandse Gemeenten) Ik wil vanuit mijn werk een flinke bijdrage leveren aan het zorgen dat ze hun achterban empoweren (krachtig laten zijn). Niet door hen als slachtoffer te zien, humaniseren van de relatie burger-overheid. De mens centraal maar vooral door hen als personen te zien met hun mogelijkheden en beperkingen. We praten en niet de wet- en regelgeving. Mensen moeten het gevoel hier over ménsen. Als ik langdurig in de bijstand zit dan ben ik nog altijd in de eerste plaats burger. hebben dat ze worden gerespecteerd en dat het om hen draait. Burgers moet je als mens benaderen en niet als ‘cliënt van een regeling’. Mijn ervaring is dat ze zich dan ook best kunnen vinden in een afwijzend antwoord. Misschien vraagt dit ook van cliëntenraden dat zij beter toegerust worden om het hele sociale domein te kunnen overzien waarbinnen mensen zich bewegen. In die zin hebben gemeenten er Er komt nieuw gedefinieerde social zekerheid voor mensen die belang bij om in cliëntenraden te investeren. Zij kunnen ervoor zorgen dat de contacten goed het even zelf niet kunnen. De vraag is of het werkt en of mensen blijven. Want dan blijft het mogelijk om mensen deel te laten nemen. Dus gooi die deuren open! daardoor meer kansen krijgen om mee te doen. De gemeente Blijf praten met mensen, want dan kun je hen ook activeren.’ Erry Stoové Er is veel werk aan de winkel Voorzitter van de Raad van Bestuur Met veel genoegen heb ik de uitnodiging aanvaard om vandaag de Ab Harrewijn-rede te houden van de Sociale Verzekeringsbank en met u, als vertegenwoordigers van cliënten, voor de zevende keer het inspirerende gedachte- (SVB) en Voorzitter van de Handvest- goed van Ab Harrewijn te delen. Op uiteenlopende manieren hebben degenen die mij voorgingen groep Publiek Verantwoorden de idealen van Ab Harrewijn verwoord. Kristalhelder ging het er in zijn visie om dat we steeds oog moeten houden voor de kwetsbare mens en daarbij niet moeten vergeten dat iedereen erbij hoort. Hij vindt dat vertegen- Dit is tevens de essentie van de overheidsverantwoordelijkheid binnen het domein waar u allen

Erry Stoové 2009 | Erry Stoové woordigers van cliënten als cliëntenvertegenwoordigers actief in bent. Het is de kern van de sociale zekerheid in brede zin 16 april 2009 u Ab Harre wijn-rede 7 dus inclusief de gezondheidszorg voor onder andere chronisch zieken en voor mensen met een 25 breder moeten kijken dan lichamelijke en/of verstandelijke beperking. alleen binnen het sociale domein. Trendbreuk De overheid heeft de plicht om richting, vorm en inhoud te geven aan de solidaire samenleving. Dat gaat verder dan de doelstellingen van de SUWI-wet. Door mij uit te nodigen markeert de Landelijke Cliëntenraad, bewust of onbewust een trendbreuk. Om te beginnen behoor ik niet, zoals voorgaande sprekers die deze lezing mochten houden, tot het politiek establishment in ons land. Mijn dagelijks werk is voorts niet primair gericht op werk en inkomen of arbeidsparticipatie. Gezien de actuele economische situatie is het overigens niet zo vreemd dat we na jaren nadruk op WAO, WW, re-integratie en arbeidsparticipatie nu ook aandacht hebben voor die miljoenen ingezetenen als cliëntenvertegenwoordigers breder zie dan alleen binnen de context van de SUWI-wet. die gepensioneerd zijn. Ruim 2,5 miljoen burgers. Maar liefst 600.000 moeten rondkomen van alleen Er is voor u werk aan de winkel. een AOW-pensioen. En dat is geen vetpot. In het belang van de solidaire samenleving. In het belang van kwetsbaren en van hen die er ook Ook voor hen en voor toekomstig gepensioneerden geldt het recht en de noodzaak deel te nemen aan ver na hun 65ste nog bij horen. de samenleving. Uit de vele contacten die wij met burgers hebben, moeten wij helaas, vaststellen dat er bij de Met name ouderen in onze maatschappij zijn sterk afhankelijk van de overheid op financieel gebied en overgrote meerderheid van de bevolking onduidelijkheid is over de kern van de overheidsbemoeienis waar het de gezondheidszorg betreft. Mijn organisatie, de Sociale Verzekeringsbank, voert een drietal met gezondheidszorg en sociale zekerheid. volksverzekeringswetten uit, de AOW, de Anw en de AKW. Vanaf 1 januari 2010 zijn wij ook verantwoordelijk Waar burgers op kunnen rekenen bij werkeloosheid, arbeidsongeschiktheid, chronische ziekte, voor de verzekerdenadministratie van de AWBZ. Vanaf 1 januari 2011 zullen wij ook verantwoordelijk pensionering of bij overlijden van de levenspartner, wordt nergens op inzichtelijke manier en met duidelijke visie en kaders verwoord. Zo stel ik vast. Erry Stoové 2009 | Erry Stoové Er is een veelheid aan regelingen. Een veelheid aan publieke en private arrangementen. Die Voor gepensioneerden geldt het recht en de 7 27 noodzaak deel te nemen aan de samenleving. bovendien niet op elkaar aansluiten, zo meldde mij een briefschrijver.

zijn voor de uitvoering van de oorlogsgetroffenenwetten. Casus 1 Ook zullen wij vanaf 1 januari 2010 de aanvullende bijstand verstrekken aan AOW-ers met een AOW Een oudere heer schrijft mij dat hij voor zijn jongere vrouw een nabestaandenpensioen- tekort. En al vele jaren staan wij burgers bij die een werkgeversadministratie moeten voeren vanwege verzekering heeft afgesloten. Recent werd duidelijk dat de verzekering slechts uitbetaalt tot zijn de verstrekking van een persoonsgebonden budget op grond van de AWBZ of de WMO. De SVB bevindt 80e jaar. Mocht hij dan zijn overleden dan ontvangt zijn weduwe tot maximaal haar 62e (dan is zich, met andere woorden, op het snijpunt van zorg en sociale zekerheid. hij 80) een nabestaanden pensioen. Drie jaar lang is zijn weduwe dan aangewezen op de bijstand omat er geen Anw-voorziening is voor vrouwen die geboren zijn na 1 januari 1950. Ontwikkelingen Vanuit mijn uitkijkpost neem ik een aantal beleidsmatige ontwikkelingen waar op het brede terrein van Het is niet in alle gevallen duidelijk wat de eigen verantwoordelijkheid van de burger is of wat de volksverzekeringen. U zult in het vervolg van mijn betoog merken dat ik vanuit die optiek uw taak die inhoudt en wat de verantwoordelijkheid is van de werkgever. Verantwoordelijkheidsgrenzen tussen rijk, provincie en gemeente zijn niet altijd scherp te trekken. • geeft aan wat de burger zelf moet regelen, al dan niet op basis van een verplichting van de Er zijn voorzieningen als de bijstand en er zijn volksverzekeringen als de AOW. Maar ook spaarvarianten overheid, bijvoorbeeld een W.A.-verzekering; zoals de levensloopregeling. Er is een fiscale benadering van inkomen met aftrekposten en premies, en • geeft de burger rechten, bijvoorbeeld om zijn gegevens te wijzigen indien deze niet correct zijn; er zijn compensaties via het toeslagenregiem als de huurtoeslag. En er zijn talloze kindgebonden regelingen. • geeft aan wat de plichten van de burger zijn bijvoorbeeld welke wijzigingen hij moet De een wel inkomensafhankelijk de ander niet. De een met een anticumulatiebepaling de ander niet. doorgeven, welke premies hij moet betalen; Het is complex en verwarrend en onhelder gedefinieerd. Er is te weinig coherente visie en richting. Zoals • geeft aan wat de keuzemogelijkheden zijn en wat er gebeurt als de burger geen keuze maakt; ten aanzien van samenwonen in de AOW. • geeft de burger zekerheden, bijvoorbeeld over beantwoordingstermijnen, controlemaatregelen Of ten aanzien van de samenhang tussen de Anw en particuliere nabestaandenverzekeringen. en beroepsmogelijkheden; Ik heb deze verwarring met lede ogen aangezien en heb het idee gelanceerd voor een Burgerpolis, een • informeert de burger actief indien er wijzigingen optreden in het overheidsvoorzieningen- pakket zoals bij WAO, WIA, Wajong of flex AOW. Erry Stoové 2009 | Erry Stoové De overheid behandelt de burger te veel als 7 29 postbode tussen haar uitvoeringsorganisaties. Zo’n Burgerpolis zou al helpen. Maar er is meer te doen. De overheid behandelt de burger te veel als postbode tussen haar uitvoeringsorganisaties. modern sociaal contract tussen burger en overheid. Ik hoef u geen voorbeelden te geven. Die kent u vast en zeker uit eigen ervaring. Een soort servicegarantie van de overheid waarin klip en klaar wordt verwoord, in begrijpelijke taal, Had Ab Harrewijn nog geleefd dan had hij zeker zijn paard gezadeld en was hij ten strijde getrokken welke rechten en plichten de overheid en de burger jegens elkaar hebben. tegen de overheid die de burger onmachtig maakt. Onmachtig vanwege te grote complexiteit. Door doorgeschoten ministeriële verantwoordelijkheid die leidt tot enige mate van verkokering De burgerpolis zoals ik die propageer: en daarmee onvoldoende afstemming. Onmachtig vanwege een overheidsdienstverlening die • geeft aan op welke wijze de garanties gegeven worden: onvoldoende rekening houdt met de kennisachterstand die de burger per definitie heeft op de financieel, opgebouwde aanspraken, algemene voorzieningen of anderszins; overheid. Onmachtig door de in sneltreinvaart optredende ketenafhankelijkheid tussen over- • geeft aan waar de burger de informatie kan krijgen en wie verantwoordelijk is voor deze heidsdienstverleners. Daarbij spant de inkomensketen, van SVB (AOW), Belastingdienst, Centraal informatie: de werkgever, uitvoeringsinstantie, pensioenfonds; Indicatieorgaan en Centraal Administratiekantoor de kroon. Casus 2 Casus 3 AOW-ers die een indicatie voor AWBZ-zorg hebben zijn aangewezen op het CIZ. Voor de zorg die zij In een column in het tijdschrift PM beschrijft de hoofdredacteur Guijkje Roethof hoe een ontvangen moeten zij een eigen bijdrage betalen. Die eigen bijdrage wordt vastgesteld door het CAK. vriendin van haar de toegang tot geneeskundige zorg in een ziekenhuis werd ontzegd omdat zij Deze instantie gebruikt weer de inkomensgegevens vande Belastingdienst. De inhouding vindt plaats blijkens de –overigens foutieve– gegevens in het digitale dossier eerder in een buitenlands zieken- bij de bron, dat wil zeggen voor AOWers bij de SVB. Recent haalde een fout bij een van de ketenpartners de huis zou hebben gelegen. Vanwege het gevaar van een MRSA-besmetting mocht zij niet onmiddellijk pers. Omdat in de keten het begrip belastbaar inkomen en verzamelinkomen door elkaar was worden opgenomen. Het heeft nogal wat voeten in de aarde gehad om dit onjuiste gegeven uit gehaald moesten bijna 60.000 klanten een te hoge eigen bijdrage betalen. haar dossier gehaald te krijgen.

In een bijdrage naar aanleiding van het jaarverslag 2008 van de Nationale ombudsman in het tijdschrift Herbezinning Laten we ons overigens niet laten verleiden door de roep om één loket. Dat gaat niet werken. Erry Stoové 2009 | Erry Stoové Dat wordt een mammoetorganisatie. Veeleer zie ik de noodzaak van een herbezinning op de De burger verdwaalt in keten van overheidsorganisaties 7 31 en wordt van het kastje naar de muur gestuurd. overheidsdienstverlening. We moeten de moed hebben om de dienstverlening aan de burger opnieuw uit te vinden. Daar horen wat mij betreft nieuwe spelregels bij. Spelregels waar wij, PM (voor beslissers bij de overheid) heb ik een lans gebroken voor het heruitvinden van de overheids- politici, bestuurders, ambtenaren en overheidsdienstverleners, ons allemaal aan moeten houden: dienstverlening. De burger verdwaalt in de keten van overheidsorganisaties en wordt van het kastje • Nieuwe regelgeving (en mogelijk ook bestaande ingewikkeld gebleken regels) consequent naar de muur gestuurd. toetsen op uitvoerbaarheid en administratieve last voor de burger. Door vergaande digitalisering zijn overheidsuitvoerders steeds afhankelijker van elkaar geworden. • Beleid pas in uitvoering nemen nadat alle risico’s voor de uitvoering geheel zijn overzien en Wij hebben bovendien de opdracht de burger niet lastig te vallen met vragen om gegevens wanneer van oplossingen voorzien. Aandacht dus voor de invoeringsstrategie. Veel problemen ontstaan deze al bij een van ons bekend zijn. in de uitvoering, omdat men de parlementair aanvaarde wetten of regels te snel heeft willen Maar wat als dit een verkeerd gegeven is. Wie mag of moet het dossier bijwerken? invoeren. De burger heeft daar ook last van gehad, concludeer ik bij het lezen van de klachten die de Nationale ombudsman in behandeling heeft genomen. • Een politiek-bestuurlijke cultuur die het toegeven van fouten niet afstraft, maar bemoedigt. • Een overheidsdienstverlening die de burger serieus neemt en vertrouwt (tot het tegendeel blijkt). Verzekeringsbank, Belastingdienst, CVZ, CIZ en noemt u ze maar op, rugdekking wilt geven wanneer Overheidsprofessionals die zo goed zijn opgeleid, dat zij in staat zijn de kluwen voor de burger zij in het belang van de burger over de grens gaan van hun directe verantwoordelijkheid en te ontwarren. evidente fouten bij collega-instellingen van rechtswege zouden herstellen. • Een telefonische dienstverlening die direct, persoonlijk en oplossingsgericht is in plaats van De kwaliteit van de overheidsdienstverlening is bij uitstek een zaak van de overheidsprofessionals. technocratisch. Geen bandje met een keuzemenu (toets 1,2 of 3), maar een medewerker van vlees Maar de rol van de directies en raden van bestuur van de uitvoeringsorganisaties mag niet uit het en bloed die met de klant meedenkt. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) heeft daar zeer goede oog worden verloren. Bij de benoeming van de topleiding van de door mij beoogde uitvoerings- resultaten mee geboekt, vindt ook de Nationale ombudsman. organisaties van rijk en gemeente kan de gedrevenheid voor een burgergerichte dienstverlening • Overheidsdienstverleners die de hen voorgelegde kwesties (ongeacht het loket) mogen oplossen. nog wel prominenter een rol spelen. Zij moeten zich daarbij gedekt weten door hun bestuurlijke en politieke bazen. Deze laatste suggestie is wellicht het meest spannend. Het betekent dat een medewerker van de ene U zou kunnen overwegen om bij de topbenoemingen een adviesrol te vervullen. Al was het Erry Stoové 2009 | Erry Stoové organisatie, de bevoegdheid krijgt om een door de burger voorgelegde kwestie op te lossen, door maar bij de opstelling van het profiel. En last but not least zou ik u willen vragen of u niet veel 7 33 de fout bij een andere organisatie te corrigeren. uitbundiger ondersteuning kunt bieden aan het gedachtegoed van de Burgerpolis als nieuw sociaal contract voor de wereld van morgen. Vele keuzes Ik veronderstel dat u de door mij geschetste trends herkent. Er is dan voor u als cliëntenraden en zeker Het is immers uw eerste, tweede en derde prioriteit om ten strijde te trekken tegen een overheid voor de Landelijke Cliëntenraad veel werk aan de winkel en er zijn vele keuzes te maken. Om te beginnen die met alle goede bedoelingen de burger onmachtig maakt. U bent de erfgenamen van het inspi- zou u een keuze kunnen maken bij de vraag in hoeverre u zich over de grens van de uitvoering ook wil rerende gedachtegoed van Ab Harrewijn, omdat het om mensen gaat. Er is werk aan de winkel. richten op het overheidsbeleid en dat weer over het SUWI-domein heen. Ik dank u voor uw welwillende aandacht. Maar ook zou u zich kunnen afvragen of u zich moet beperken tot de publieke sector of dat u ook een positie moet zien te verwerven bij de vele private spelers op het terrein van zorg en sociale zekerheid. Met het oog op mijn pleidooi voor het heruitvinden van de overheidsdienstverlening zou ik het op prijs stellen wanneer u onze professionals, dat wil zeggen die van UWV, gemeenten, sociale diensten, Sociale Er zijn straks 408 sociale zekerheidsstelsels. Ga er maar aanstaan! Erry Stoové

‘De stem van de cliënt vormt op heel veel vlakken een prachtige burger mee te maken). Als je je laat dwingen in de de werkelijkheid van instituties dan kom je driehoek met dagelijkse leiding en raad van toezicht om ervoor niet veel verder. Het is echt noodzakelijk dat je over de grenzen van de regelingen heen contact Erry Stoové te zorgen dat je als organisatie op koers blijft. Dat zie ik in de met elkaar zoekt. Cliëntenparticipatie heeft een heel duidelijke taak in onze samenleving en het zorg terug, maar als ik naar de sociale zekerheid kijk, dan mis ik is nodig dat dat blijft bestaan. Maar dat vraagt wel een omslag in denken. ‘Professionaliseer’, zou Nu: president International Social 35 dat. Ik heb het gevoel dat de minister en de uitvoerders cliënten- ik willen zeggen en hou de betrokkenheid plus emotie vast. Security Association (ISSA), lid Interview | Interview participatie vaak niet echt serieus nemen. En dat is niet goed. Raad van Toezicht Rijnlands Ik zie dat het er ook niet echt beter op wordt, omdat er geen Er ligt een grote verantwoordelijkheid op de schouders van cliëntenraden. Dan kun je niet langer duidelijke visie is op sociale zekerheid. Je ziet nu een ontwikkeling alléén vanuit emotie redeneren, maar moet je verder kijken. Om cliëntenraden te ondersteunen Zorggroep, voorzitter Koninklijke dat de sociale zekerheid wordt afgebroken. Er is straks niet één met kennis en kunde zou een brancheorganisatie goed zijn. Tegen gemeenten zou ik willen Visio en voorzitter Indisch stelsel maar er komen 408 gemeentelijke stelsels. En dus ont- zeggen dat ze nú de kans hebben om onderhandelingsruimte te nemen om zich goed met de

Herinneringscentrum. staat er versnipperde aandacht door cliëntenraden. burger te kunnen verstaan. Het gelijkheidsbeginsel is mooi, maar mensen zijn nu eenmaal niet Daar komt bij dat het in het decentralisatiegewoel lastiger is om gelijk. Als je voor ogen houdt dat je mensen verder moet helpen en moet activeren, dan kun je een cliënt te volgen. Volg je namelijk de verticale werkelijkheid burgers pas goed van dienst zijn. En dat is wel iets wat cliëntenraden moeten gaan aankaarten van regelingen (voor elke regeling apart) of neem je de horizontale en afdwingen.’ werkelijkheid van de burger als uitgangspunt (waar heeft de Roos Vermeij Toekomst cliëntenparticipatie in een Tweede Kamerlid veranderende samenleving voor de Partij van de Arbeid Weet u, sommige clichés zijn waar. En het is waar dat ik enorm blij was, maar ook enigszins verrast dat mij werd gevraagd de Ab Harrewijnrede uit te spreken vandaag.Waarom vraagt u zich af? Ik De toekomst van de ben van een generatie die Ab Harrewijn niet heeft gekend. Maar ik herinner mij nog goed het cliëntenparticipatie ziet verdriet bij zijn overlijden van onder andere Kees Vendrik en Femke Halsema in die roerige lente- er anders uit door de maanden van 2002. In 2002 verliet ik als politiek adviseur Den Haag, geschrokken door het politieke klimaat waarbij permanente beveiliging leek te horen. Wij beiden maakten ons toen enorme veranderende samenleving. zorgen, zonder dat van elkaar te weten. Ook nu had hij zich, dat kan niet anders, zorgen gemaakt

Roos Vermeij Vermeij 2010 | Roos 8 april 2010 u Ab Harre wijn-rede 8 37 om het ruwe politieke klimaat. Jaren later, inmiddels Kamerlid, sprak ik bij de behandeling van de wijziging van SUWI met mijn medewerkers over cliëntenparticipatie. Zij wezen mij erop dat ik wel even contact moest opnemen met vroegere collega’s van Ab. Met zo’n blik: dat begrijp je toch wel. Als historicus ben ik enorm gevoelig voor nalatenschappen en zo kwam de motie met Ineke van Gent (GroenLinks) tot stand. Ik ga u daar later nog over vertellen, omdat zij duidelijk maakt met welk mensbeeld en welke maatschappijvisie je in de politiek kunt staan.

Sexy Veel mensen vinden cliëntenparticipatie niet erg sexy en zij hebben daar gelijk in. En ik zeg u dit: armoedig is het land dat alleen nog maar sexy onderwerpen wil behandelen, dat alleen nog maar ruimte heeft voor twitteraars om een politieke boodschap te brengen. Armoedig is het land in de wijze waarom wij omgaan met mensen die voor kortere en langere tijd niet meekomen en waarin mensen zich niet wensen te verdiepen in of kritiek hebben op de hybride publieke bouwwerken aan de kant staan. Daarom in het kort mijn gedachten over democratie, de rol van de overheid en die wij hebben gebouwd. Vaak ook nog half af en vaak op plekken waarvan je denkt waarom hier? Dat over een beter passende sociale zekerheid. het leven niet te vangen valt in one-liners ondervindt u iedere dag. Dat de werkelijkheid nog veel weerbarstiger is, ook. Democratie Graag wil ik met u stilstaan waarom het onderwerp cliëntenparticipatie namelijk met twee fundamentele ‘Onze democratie wordt op de proef gesteld door weglekkende verantwoordelijkheden, een te discussies te maken heeft in de politiek van vandaag. bedrijfsmatige organisatie van de overheid en een vergaande verzakelijking van de relatie tussen In de eerste plaats gaat de discussie over cliëntenparticipatie óók over de discussie over de vormgeving overheid en burger. Burgers zijn klanten geworden. Onze taak is om de democratie te herstellen van onze rechtstaat, de invulling van democratie en de opvatting die wij hebben over de overheid. als een krachtig bindmiddel voor groepen en individuen in de samenleving - juist omdat ieder individu uitgedaagd wordt om samen met anderen aan gemeenschappelijke doelen te werken – We moeten extra zorg hebben voor mensen die en meningsverschillen vreedzaam te beslechten.’

Roos Vermeij Vermeij 2010 | Roos 8 39 langer aan de kant staan, of net de boot missen. Dit citaat komt van Job Cohen uit zijn Van der Wielenlezing die hij onlangs in Leeuwarden uitsprak. En laat ik helder zijn, dit is ook kritiek op ons zelf, op het functioneren van de politiek. Wij zijn het De vragen die ik mij iedere dag probeer te stellen zijn: immers geweest die alle beleidswijzigingen en wetten hebben behandeld en goedgekeurd. Die • hebben wij een overheid die tegenover mensen gaat staan, of naast mensen? alle ZBO’s in dit land hebben opgericht en uitgebouwd. Die al het toezicht ‘op afstand’ hebben • en wat kan ik doen om dat te veranderen? geregeld of helemaal niet. En ook wij, de politiek, zijn aan de dezelfde tendensen en modegrillen Ik kom daarop terug. overgeleverd. In plaats van onze verantwoordelijkheden serieus te nemen, laten we ons leiden door spoeddebatten. In de tweede plaats gaat uw werk ook over de wijze waarop wij in dit land uitvoering geven aan de sociale zekerheid. Een sociale zekerheid die in mijn ogen moet bijdragen aan de onderlinge En hebben we honderd journalisten in en om ons Kamergebouw die alleen nog maar geïnteresseerd betrokkenheid in een samenleving. Niet ‘ieder voor zich’, maar ‘oog voor elkaar’. Velen van u leveren zijn als er ruzie is. Over de politiek en de media. daar dagelijks een bijdrage aan. En die onderlinge betrokkenheid moet bij uitstek tot uitdrukking komen Twee voorbeelden moeten mij van het hart: in het najaar van 2008 behandelden wij de belangrijk wijziging van SUWI wetgeving in verband met de invoering van LWI’s en het Werkbedrijf. Er is toen in Dat geldt evenzeer voor werknemers, werkzoekenden en voor hen die voor kortere of langere geen enkele krant verslag gedaan van dat debat waarbij toch wéér een grote operatie in de sociale tijd aangewezen zijn op een uitkering. Voor bedrijven, klein en groot, voor publieke organisaties zekerheid werd uitgevoerd. Daarnaast heeft het kabinet afgelopen najaar een belangrijk besluit genomen en op die plekken waar men invloed kan uitoefenen op het beleid en de uitvoering van de dienst- met grote gevolgen voor iedereen in dit land: de verhoging van de AOW-leeftijd naar 67. Wij weten dat verlening van de sociale zekerheid. Sinds een jaar of twee zijn dat nu de werkpleinen. op het ministerie van SZW honderden brieven en mails terecht zijn gekomen met alternatieve plannen en Het is wel lastiger geworden, individualisering maakt dat mensen zich minder makkelijk ideeën. En de vraag die ik mij als volksvertegenwoordiger stel: hoe kunnen wij recht doen aan de bereid- vertegenwoordigd voelen. Maar dat is niet onmogelijk en het is nodig. En gek genoeg zijn er veel heid van zoveel mensen om echt mee te denken? Hoe doen wij recht aan de zorgen van mensen over bedrijven waar wij in de publieke sector een hoop van kunnen leren. Een echte dialoog met het onze instituties over het functioneren van de overheid waarbij hoop aan de ene kant en wantrouwen management in plaats van alleen maar klagen achteraf, een sterke vertegenwoordiging in de aan de andere kant, de boventoon voeren? Iedereen wil dat het goed gaat, dat het stelsel goed functioneert, Raad van Commissarissen, betrokkenheid van werknemers bij de organisatie van het arbeidsproces. betrokken, duidelijk. Maar men vreest, wantrouwt de overheid enorm, vaak gestaafd door kafka- De kennis en kunde van mensen is groot. We hebben iedereen nodig om bedrijven, organisaties eske ervaringen. en ook de sociale zekerheid beter te laten functioneren.

Roos Vermeij Vermeij 2010 | Roos 8 41

Tegenmachten Maar net zoals wij volksvertegenwoordigers een uitdaging hebben onze representativiteit In ons land hebben we een lange traditie van het organiseren van tegenmachten. Dat is geen opnieuw uit te vinden, zo zal ook de cliëntenparticipatie zichzelf moeten blijven vernieuwen. Ik verworvenheid uit de jaren zestig en zeventig, maar zit al veel dieper in onze genen. Zelf heb ik ooit ben er hoopvol over. Geef brede adviezen over de dienstverlening. Zet lokaal goede voorbeelden studie gemaakt naar het gevraagde en ongevraagde advies die vrouwenorganisaties in de na-oorlogse tegenover slechte. Zoek verbindingen met andere organisaties die zich bezighouden met de rech- jaren aan de regering gaven. Interessant omdat in die tijd werd betoogd dat de stem van de vrouw ten van mensen zoals de vakbeweging. Steun met veel lawaai die werkpleinen waar medewer- besluiten beter zou maken, maar ook zou bijdragen aan het gevoel van eigenwaarde. Tegenspraak kers, of zij nu van de gemeente of het UWV zijn, gewoon de kwesties mogen oplossen. Ongeacht maakt besluiten beter en voorkomt onnodige tegenstellingen. We zijn, onder het juk van de managers- of men bij het goede loket staat. cultuur, onder het mom van professionalisering die waardevolle traditie wel wat uit het oog verloren. En Cliëntenraden die brede samenwerking zoeken op lokaal niveau hebben de toekomst. Daar ligt mijn eerste pleidooi betreft dan ook een herwaardering van de georganiseerde tegenspraak. Als ik het echt nog veel werk en ik zie hier ook een steeds grotere rol voor de vakbeweging, FNV Lokaal aardiger wil zeggen: het belang van medezeggenschap nieuwe stijl is groter en actueler dan ooit. doet goed werk. En ik zeg u daarbij, niet in vrijblijvendheid. Daar was ook de handreiking voor bedoeld die op verzoek van de Tweede Kamer is gemaakt door de RWI. En de daarin beschreven ‘basis- scheppen om mee te doen op de arbeidsmarkt. Werkgevers die mensen een kans willen geven, variant’ moet dan ook gewoon lokaal op het niveau van werkpleinen uitvoering krijgen. Dat is nog een collega’s op de werkvloer die volwaardig samen werken. Maar dan moeten regels en structuren hele weg te gaan. Lukt het niet, dan hebben wij alsnog het recht van initiatief. En dat is geen dreigement, niet teveel in de weg staan om precies te kijken naar wat mensen kunnen. En ons stelsel is wat maar enthousiasme over een nieuwe rol die waardevol kan en moet zijn. dat betreft nog wel een lappendeken waar het moeilijk is de weg te vinden. Als je dat wilt, zul je toch eerst de kleine gids voor de sociale zekerheid uit je hoofd moeten leren. Onderlinge betrokkenheid Beste aanwezigen, het worden spannende tijden. Laat mij hier zeggen dat ik pleitbezorger ben van Ik kom op de sociale zekerheid. een heldere verantwoordelijkheidsverdeling in regelingen op het terrein van werk en inkomen Het is ontegenzeggelijk waar dat de sociale zekerheid de afgelopen decennia grote stelselwijzigingen tussen burgers, sociale partners en de overheid. Dat het niet overal even helder is, een moeras heeft ondergaan. Velen van u hebben dat van dichtbij meegemaakt. Dertig jaar geleden was de sociale wordt het wel genoemd, leidt tot een woud aan regels en een hoop mist. Arbeidsgehandicapten maken vaak gebruik van veel verschillende regelingen: WAJONG, WSW, AWBZ, WMO om mee te Regels en structuren moeten niet in de weg staan kunnen doen. Zijn we niet in staat om deze regelingen en de daarbij behorende indicatie-instellingen

Roos Vermeij Vermeij 2010 | Roos 8 43 om precies te kijken naar wat mensen kunnen. de komende tijd te stroomlijnen? Zijn we niet in staat om ons te verplaatsen in de positie van een willekeurige man, vrouw in de WAJONG en van daaruit te komen tot meer duidelijkheid? zekerheid een verantwoordelijkheid van vakbonden, werkgevers-organisaties en de overheid. Waarbij Eén indicatieorgaan dus, met een belangrijke rol voor UWV als beste keuringsinstituut voor de de eerste twee nog goeddeels de verantwoordelijkheid hadden over de uitvoering. Nu ligt de uitvoering overheid. van de sociale zekerheid geheel bij de overheid. Al is de Ziektewet gedeeltelijk geprivatiseerd met een De overheid speelt een belangrijke rol. We hebben er geen geheim van gemaakt dat de gemeen- grote verantwoordelijkheid voor individuele werkgevers. Bij arbeidsvoorziening hebben we weer een ten verantwoordelijkheid zouden moeten krijgen voor de ondersteuning van jong-gehandicapten andere beweging gezien: van een louter overheidsbemoeienis zie je nu een verantwoordelijkheid van in werk en inkomen. Maar ook werkgevers en werknemers zullen meer verantwoordelijkheid rijk/UWV en gemeenten aan de ene kant en commerciële re-integratieburo’s aan de andere kant. moeten krijgen en nemen. Daarachter gaat een andere ontwikkeling schuil: van een sociaal zekerheidsstelsel dat gericht was op inkomenszekerheid, zijn we gegroeid naar een stelsel dat naast inkomenszekerheid ook gericht is op En dat een onnodig beroep op WW voorkomen kan worden door adequaat preventiebeleid van participatie. Daar is niets mis mee. Kijken naar wat mensen wèl kunnen, kansen bieden, mogelijkheden werkgevers en werknemers. Is er genoeg in je geïnvesteerd en heb je, aan de andere kant ook de kansen gepakt? Sociale partners die samen zorgdragen voor een hogere inzetbaarheid en zo kansen Ik vind die tweedeling om twee redenen onwenselijk: het zijn vaak niet de mensen met de vergroten van mensen. We zien kortom vele voordelen in zeggenschap van werkgevers en werknemers beste arbeidsmarktpositie die in onzekere banen werken: laagopgeleiden, herintreedsters, nieuwe in preventie van werkloosheid en re-integratie. Werkgevers moeten zich verplichten tot het aan het Nederlanders, jongeren en ouderen. Zij dragen de behoefte aan flexibiliteit op de arbeidsmarkt werk krijgen en houden van zoveel mogelijk mensen, in het bijzonder oudere en kwetsbare werknemers. door een verlies aan zekerheid. Voor hen is er vaak geen WW als ze zonder baan komen te zitten, Ik roep de vakbeweging op om met werkgevers en de overheid een nieuw Sociaal Akkoord te sluiten. ze hebben te maken met pensioengaten, en na ontslag is er geen scholing voor hen. Daarom ben Voor de stabiliteit in Nederland en ook voor een sterke sociale zekerheid hebben we de vakbeweging ik een groot voorstander van echte banen bij een echte baas. Na school en studie, moet je léren – en het draagvlak - heel hard nodig. Maar dan moeten we met elkaar nog wel een paar muren slech- werken en dat duurt een tijd en is niet makkelijk. Ik gun dat iedereen, ook degenen met wat ten. Wat we kunnen als overheid is om op een slimme manier werk lonend maken en risico’s voor achterstand, met wat pech. werkgevers weg te nemen, zeker voor mensen die een wat lastigere positie op de arbeidsmarkt hebben. Beste aanwezigen, ik dwaal af. Dat heb je met politici. Ik hoop enigszins gesproken te hebben in de geest van Ab Harrewijn. En ik hoop dat jullie allen weten dat jullie betrokkenheid ertoe doet, We moeten extra zorg hebben voor mensen die belangrijk is. En tot slot hoop ik dat wij, politiek en overheid, uw aller geluid blijft horen en

Roos Vermeij Vermeij 2010 | Roos 8 45 langer aan de kant staan, of net de boot missen. ondersteunen. Zodat we met elkaar blijven werken aan een sociale en solidaire samenleving.

We hebben een verhaal nodig waarin we het samen moeten doen, er is enorme behoefte aan verbanden Ik dank u voor uw aandacht. en er is gemeenschapszin. We moeten extra zorg hebben voor mensen die langer aan de kant staan, of net de boot missen. De recessie laat juist nu pijnlijk de tweedeling op de arbeidsmarkt zien. Mensen met een tijdelijk contract, uitzendcontract, nulurencontract of de zzp-ers worden het eerst ontslagen of de wacht aan gezegd. Het toenemend aantal zzp-ers, al dan niet gedwongen, vertekent ook nog het beeld van de werkloosheid: zij registeren zich niet als werkloze, maar zingen het uit met een kleinere portefeuille of lagere tarieven. Wetgever en uitvoerder moeten een spiegel voorgehouden krijgen.

‘Het uitgangspunt dat mensen ‘het’ allemaal zelf moeten doen, regels in de praktijk uitpakken. Ik doel dan niet alleen op het landelijke niveau, maar juist ook op vind ik zo’n lege huls. Het is prima als we ons iets minder met het lokale niveau. Het is altijd goed om met beleidsmakers en uitvoerders in gesprek te gaan en mensen gaan bemoeien, maar je moet dat doen vanuit de visie hen te adviseren. Ik hoor de professionals wel eens zeggen dat ze dan toch op verzet stuiten, maar

Roos Vermeij Roos dat je mensen sterker maakt. Je moet als overheid zorgen voor ik geloof niet dat dit per definitie zo is. Mensen zijn veel redelijker dan wordt gedacht en zien heel de faciliteiten. In dat proces hebben we cliëntenparticipatie hard goed waar het in de uitvoering aan schort. Roos Vermeij nodig. Ik vind dat je tegenmacht moet organiseren, omdat een democratie daar sterk van wordt. Je krijgt als wetgever en Zij kunnen in de breedte verbanden leggen, omdat zij aan de lijve ondervinden hoe regelingen Nu: Tweede Kamerlid en fractie- 47 uitvoerder een spiegel voorgehouden en dat is op het gebied uitpakken. Uiteindelijk verwacht ik dat cliëntenparticipatie in het licht van de toekomstige secretaris van de Partij van de van sociale zekerheid helemaal nodig. Nu staan we weer voor ontwikkelingen toch min of meer opnieuw uitgevonden moet worden. We moeten kijken naar

Interview | Interview Arbeid een grote operatie en daar kun je participatie bij gebruiken om contacten op districtsniveau maar vooral zorgen dat cliëntenparticipatie lokaal wordt georganiseerd de regelingen zó vorm te geven dat mensen er ook iets aan heb- met het oog op de decentralisatie. Niet alleen op het gebied van de sociale zekerheid, maar ook ben. Zowel in het ontwikkelproces als bij de uitvoering, want als bij zorg, werk en jeugdzorg. Medezeggenschap wordt meer geconcentreerd. En ook daar moet je je mensen voor voldongen feiten stelt, is er in mijn ogen geen weer kijken hoe je dat het beste kunt vormgeven. Maar vergeten moeten we cliëntenparticipatie sprake van medezeggenschap. Sociale partners kijken voor een absoluut niet! Daar maak ik me persoonlijk, als volksvertegenwoordiger, hard voor.’ deel wel mee, maar ik vind dat de cliënten zelf vertegenwoordigd moeten zijn. Zij kijken anders tegen maatregelen aan omdat het henzelf betreft en dus moeten zij medezeggenschap hebben. Alleen dan kun je helder krijgen hoe voorgestelde wetten en Hans Spigt Meer invloed van cliëntenorganisaties op de voorzitter RvT MO-zaak en publieke en private dienstverlening bestuurslid Blik op Werk Ik vind het een bijzondere eer dat uw bestuur mij heeft gevraagd de Ab Harrewijn-rede te houden. Volgend jaar is het al weer tien jaar geleden dat Ab plotseling overleed. Dan zal ongetwijfeld worden Cliëntenorganisaties moeten teruggekeken op de politieke nalatenschap van Ab en dus op 10 jaar landelijke cliëntenraad en meer invloed krijgen op het belang van cliëntenparticipatie. de publieke en private Ik wil vandaag vooral vooruit kijken en u meenemen in een perspectief op meer invloed van

2011 | Hans Spigt cliëntenraden en cliëntenorganisaties op de publieke en private dienstverlening. Daarbij beperk ik dienstverlening. mij tot het domein werk, inkomen en zorg, want juist in dit domein zullen de komende jaren grote 31 maart 2011 u Ab Harre wijn-rede 9 49 veranderingen plaats hebben. Het zal voor de cliënten en de cliëntenorganisaties een belangrijke vraag worden hoe om te gaan met al deze veranderingen.

Zorgsector In de zorgsector bijvoorbeeld. In deze sector zie je de maatschappelijke invloed van patiënten en patiënten-belangenorganisaties toenemen. Het beoordelen behandelmethoden en verzekerings- pakketten is niet langer alleen een zaak van artsen en ziekenhuizen. Tijd dus voor een stevig koersdebat over de toekomst van cliëntenparticipatie bij arbeidsmarktvraagstukken. Geen debat over de noodzaak van cliëntenparticipatie maar over de effecten daarvan. Niet over en voor cliënten maar door cliënten. Ik wil daar vandaag mijn bijdrage aan leveren. Om een scherper beeld te schetsen van de maatschappelijke en politieke betekenis van belangen- organisaties, wil ik u een tweetal voorbeelden voorleggen. Organisaties die een enorme invloed hebben en de publicatie van deze tests zijn van groot belang voor succes of mislukking van producten op onze mening, de publieke opinie en niet in de laatste plaats op de politieke besluiten. Wat zou dat en/of bedrijven. Door dit georganiseerd optreden is de consument een marktpartij geworden voor de Landelijke Cliëntenraad kunnen betekenen? Het is nodig de discussie aan te zwengelen want en zijn de rechten van de consument duidelijk verbeterd. En als bedrijven geen kwaliteit leveren het is tijd voor actie! of de consument bedriegen zijn er nog altijd programma’s als KASSA en RADAR om misstanden publiek aan de kaak te stellen. ANWB en Consumentenbond Ik weet niet of u er wel eens bij stil staat maar de ANWB heeft zich sinds de oprichting in 1883 ontwikkeld Dienstverlening tot een van de machtigste lobbyorganisaties in Nederland. Met bijna 4 miljoen leden en een omzet Steeds vaker gaat het niet alleen om producten maar ook over dienstverlening. De consument van ongeveer 1 miljard euro heeft deze vereniging veel invloed op de keuzes die in Nederland worden wil gewoon een goede kwaliteit een eerlijke prijs en een goede service. Het onderscheid tussen

2011 | Hans Spigt publieke en private diensten is steeds moeilijker te maken en dat betekent dat ook de consumenten- bond het steeds vaker opneemt voor de burger als consument van publieke of overheidsdiensten. De consument wil gewoon gewoon een goede 9 51 kwaliteit een eerlijke prijs en een goede service. Dit zijn slechts twee voorbeelden van belangenorganisaties die een grote invloed hebben op gedrag, publieke opinie en beslissingen. Wat bepaalt het succes van deze organisaties en wat gemaakt en dat beperkt zich niet tot de auto. De vereniging is ook een bedrijf geworden dat diensten zouden we daarvan kunnen leren voor de toekomst van georganiseerde cliëntenparticipatie en aanbiedt aan de leden en in het belang van de leden handelt en spreekt. Hoe belangrijk de mening van vooral hoe versterken we de positie van de Landelijke Cliëntenraad. de ANWB is, hebben we kunnen merken in de discussie over het rekeningrijden. De meningpeiling onder Een aantal aspecten zijn volgens mij van belang. De beide organisaties, die ik noemde, hebben de achterban kreeg in de media en in het politieke debat de status van een referendum. Toenmalig een breed algemeen maatschappelijke doel dat ze via gezamenlijke belangenbehartiging willen minister Eurlings suggereerde zelfs dat het resultaat beslissend zou zijn voor de besluitvorming. bereiken. Wie is er tegen betere bereikbaarheid (ANWB) of wie wil er niet de beste goedkoopste Een andere organisatie die veel invloed op gedrag van burgers heeft, is de Consumentenbond. duurzame koelkast (Consumentenbond). Om de belangen goed te kunnen behartigen, vragen Opgericht in 1953. Inmiddels uitgegroeid tot een vereniging met 550.000 leden met een uitgebreid ze aan de burgers om initiatieven te steunen door lid te worden. Dit legitimeert het optreden. servicepakket en een omzet van ongeveer 35 miljoen. Natuurlijk kent u de Consumentenbond vooral Voor en namens de leden mag worden gesproken. Je creëert een eigen agenda (Waarom doen van de regelmatige productentests, consumentenvoorlichting en de consumentengids. De resultaten we dit, omdat het in het belang is van de leden). Om het individuele belang daarnaast profijtelijk te maken (waarom ben ik lid en wat krijg ik er voor), wordt een breed pakket aan algemene (gratis) minister Kamp in zijn toespraak de uitgangspunten nog een keer. informatiediensten, betaalde diensten, ledenservices, publicaties en adviezen aangeboden. Dit maakt Ik citeer: ‘Er staan meer dan een miljoen mensen onder de 65 jaar zonder werk en met een het mogelijk eigen inkomsten te verwerven en daarmee zelfstandigheid en onafhankelijkheid te garanderen. uitkering aan de kant. Zeker de helft van hen is wel in staat om te werken, mensen die hier al zijn, Slimme marketing, pr en communicatie zorgen verder voor een positief en betrouwbaar imago (we een woning hebben en de taal spreken. Wij willen hen aan het werk hebben. Door er simpelweg doen het voor u!). voor te zorgen dat er geen uitkering is voor wie kan werken en voor wie er werk is. En door er voor te zorgen dat wie vanuit een uitkering gaat werken, daar netto behoorlijk beter van wordt.’ Onderdeel van systeem Einde citaat Wij doen het voor u! Dat is wat u en andere cliëntenorganisaties terecht zeggen om duidelijk te maken Ik weet zeker dat de minister hierbij niet doelde op een verhoging van het wettelijk minimum waarom het belangrijk is dat ze bestaan. Het is in uw belang dat wij voor uw rechten opkomen. Toch is loon. Voor de duidelijkheid dit is nu 1424,40 euro bruto per maand.

2011 | Hans Spigt het maar de vraag of dit altijd zo is. Ondanks alle goede bedoelingen en de inzet van een ieder, lijkt u De winkel wordt flink verbouwd. Tijd voor de cliëntenraden om de handen uit de mouwen te steken! eerder de vooruitgeschoven, bevlogen voorhoede die een goede gesprekspartner is voor de directeur De veranderingen in het stelsel van sociale zekerheid worden een eerste verantwoordelijkheid 9 53 van de sociale dienst, het UWV, de zorgverzekeraar, de wethouder, het ministerie of de Tweede Kamer. voor werkgevers en alle werklozen ongeacht hun uitkering. Dit beleid wordt ons gepresenteerd Om zeker te weten of de cliënt goed is gehoord, vragen zij bij ieder voorstel of de cliëntenraad ook heeft met een normatieve communicatie campagne. Dreigende boodschappen over kortingen op geadviseerd. Of de cliënten dan ook echt gehoord zijn, blijft de vraag. uitkeringen, strenge straffen bij fraude en fout gedrag, het gaat over wantrouwen en verspilling Cliëntenparticipatie is onderdeel geworden van het systeem net als klachtenprocedures, klanttevreden- van de centen van de hard werkende Nederlander. heidsonderzoek, klantenpanels en enquêtes. Toch waren er in 2001 bij de behandeling van de wet SUWI Teksten als ‘we moeten naar een stelsel dat stimuleert en prikkelt’, ‘de uitkering lijkt meer op nog amendementen nodig om dit wettelijk te verankeren. Met dank aan Ab Harrewijn. 10 jaar later is een hangmat dan een springplank’ en ‘de overheid is geen geluksmachine’ zetten de voorstellen het zaak goed op te passen want marktwerking en nieuwe wetgeving zal veel veranderen. kracht bij. Heb je nu een uitkering dan voel je je al gauw melaats of profiteur. De houdbaarheid en betaalbaarheid van de verzorgingsstaat is aan de orde. Woorden als de participatie- samenleving, meer eigen verantwoordelijkheid voor burgers en bedrijven en minder overheid domineren Individuele belang de discussie en de kabinetsvoorstellen over werk, inkomen en uitkering. Het is de vraag of deze moralistische benadering het vliegwiel zal zijn dat de werkloze burger Tijdens het arbeidsmarktcongres van het ministerie van SZW van afgelopen maandag onderstreepte nodig heeft om gemotiveerd in beweging te komen en op zoek te gaan naar werk. De minister vindt wel van alles maar hij vindt niet jouw baan. Het is maar de vraag of werkgevers zich nu aan- om als cliëntenraden een nieuwe positie op te eisen. De cliëntenraad is niet langer alleen de vaste gesproken voelen om langdurig werklozen of wajongers aan te nemen. Zolang ze kunnen selecteren overlegpartner en externe beleidsadviseur van rijk en gemeenten. De cliëntenraad wordt de aan de poort, maken ze rationele keuzes. Ook loondispensatieregelingen zullen hierop een zeer Bond van Werkzoekenden. beperkte invloed hebben. Beter is om aansluiting te zoeken bij het individuele belang van werkzoekende Een Bond van Werkzoekenden waar iedere burger in Nederland zich bij aan kan sluiten, want en werkgever. Leuk, afwisselend werk en gemotiveerd personeel. Daarvoor is het nodig om te weten vandaag heb je een baan morgen zoek je werk. Dit is wel één van de belangrijkste lessen van de hoe iemand kiest en handelt. Niet de dwang maar de psychologie helpt het best. Ondersteuning bieden crisis. Een bond die de belangen van de werkzoekenden samenbrengt en die zich sterk maakt voor bij het ontwikkelen van vaardigheden, kennis en persoonlijkheid. Daarvoor is nodig dat de werkende en een individueel recht op ontwikkeling van arbeidsmarktkwalificaties. Het leven lang leren, wordt de werkzoekende burger worden uitgedaagd om een prestatie te leveren. De inkomensprikkel is daarbij een persoonlijk opleidings- en werkplan. belangrijk maar slechts van korte duur motiverend en op termijn weinig spannend. Een werkzoekendenbond die de kwaliteit van de dienstverlening van sociale diensten, werkpleinen

2011 | Hans Spigt en UWV beoordeelt, misstanden aan de kaak stelt en goede prestaties waardeert. Een bond die werkgevers en werkzoekenden adviseert en goede initiatieven ondersteunt. Een onafhankelijke De cliëntenraad niet langer vaste overlegpartner van rijk 9 55 en gemeente maar wordt Bond van Werkzoekenden. organisatie met een duidelijk doel, want werk zoeken is werk creëren. Nu is het zaak de boodschap verder uit te dragen. Het assessment is mijns inziens de sleutel voor perspectief op werk. Het gaat niet alleen om wat je kan Uiteraard zal er nog veel moeten worden nagedacht en gepraat. Zijn vakbonden en wellicht de maar ook om wat je doet, hoe je een netwerk opbouwt en wie je bent. Een regelmatige doorlichting consumentenbond goede gesprekspartners. Toch is het zaak om eerst zelf de koers te bepalen. De van jezelf helpt bij het maken van keuzes en stimuleert. Een uitkering aanvragen zou een assessment cliëntenraad is geen ameublement in ons sociale zekerheidsstelsel. De cliëntenraad mobiliseert moeten zijn. Even geen werk en op zoek naar een nieuwe baan. Werkgevers weten allang hoe het werkzoekenden en spreekt met kracht en invloed. Het is zaak om nu zelf het initiatief te houden werkt, want gemotiveerd personeel is goud waard en daar is altijd plek voor. en vooral te voorkomen dat anderen voor u gaan bepalen hoe de toekomst van de cliënten- Nu UWV en gemeenten worden gedwongen zich meer te richten op toetsen en controleren en geen participatie er uit zal zien. Pas op voor de haviken! Je ziet ze niet maar ze zijn er wel. Ik rond af. geld meer hebben om te investeren in begeleiding, re-integratie en scholing van mensen die een moeilijke Wat in 1883 en in 1953 met een initiatief van enkele geprikkelde initiatiefrijke burgers begon, positie op de arbeidsmarkt hebben, zijn de cliëntenraden echt aan zet. Als de arbeidsmarkt vooral een kan in 2011 ook. En er is alle aanleiding voor. Ik kijk uit naar een boeiend debat en wens u een spel der vrije krachten zal zijn, waar de overheid zich maar zijdelings mee bemoeit dan is dit het moment goed en inspirerend congres. Kwaliteit van cliëntenraden gaat mij aan het hart.

‘In mijn nieuwe baan als wethouder met in mijn portefeuille nodig is om de participatie te laten toenemen. Daar gaat het de komende jaren echt naartoe, want Inkomen en Jeugd heb ik natuurlijk heel direct te maken met de het is belangrijk dat zoveel mogelijk mensen meedoen. En dan wel binnen goede kaders! Hans Spigt cliëntenraden WWB, WMO en WSW. Dan denk ik wel eens dat cliëntenparticipatie echt nog een slag moet maken om ervoor Juist daarvoor moeten we als gemeente een beroep doen op de medezeggenschap van cliënten. te zorgen dat er daadwerkelijk medezeggenschap ontstaat. Je Wij kunnen moeilijker inschatten hoe cliënten nieuwe regelingen ervaren en wat onbedoelde Hans Spigt ziet dat cliëntenraden het risico lopen zich te veel als individuele effecten kunnen zijn. Het is dan ook nodig dat het beleid scherp wordt gevolgd. Dat medewerkers belangenbehartigers op te stellen en dan vooral ingaan op voor- niet te veel in structuren denken, maar de menselijke maat in de gaten houden. Dan bereik je Nu: wethouder Inkomen, Jeugd, 57 beelden die hen worden aangereikt. Daarmee is niet de gehele meer voor de cliënten. Gemeenten zullen echt in cliëntenraden moeten gaan investeren om een Interview | Interview Sport en wijk Overvecht, achterban geholpen. Je zal moeten kijken naar het hele beleids- serieus tegenwicht te kunnen ervaren. Uiteindelijk denk ik dat we dan ook praten over een gemeente Utrecht terrein en straks naar alle beleidsterreinen waar mensen mee andere vorm van cliëntenparticipatie die veel meer neigt naar panels. Dat biedt de mogelijkheid te maken kunnen krijgen, zoals de participatiewet en de om rechtstreeks een uitvraag te doen. Hoe kijkt een dwarsdoorsnede van het cliëntenbestand aan veranderingen in de WMO en AWBZ. tegen nieuwe maatregelen. Het stelt je in staat om permanent de vinger aan de pols te houden. Begrijp me goed: ik vind cliëntenparticipatie hartstikke belangrijk. Misschien moeten cliëntenraden straks ook meer onderdeel gaan uitmaken van het initiatief van Juist daarom gaat de kwaliteit en de invulling ervan mij aan het de vakbonden om regionale vakbondshuizen in te richten, zodat ook regionale samenwerking hart. Nog te vaak blijft het gesprek hangen bij het behoud van meer tot stand komt. alle bestaande rechten. Ik denk dat je mensen er niet mee helpt om hun afhankelijke positie te benadrukken. Dan kun je beter Wat mij betreft spint de gemeente er garen bij als de cliëntenparticipatie stevig staat!’ kijken hoe het activerend beleid in elkaar zit en wat ervoor Paul Dekker

hoogleraar Civil Society Civil Society en cliëntenparticipatie

Universiteit van Tilburg en Hartelijk dank voor de uitnodiging. Ik vind het een eer hier te mogen spreken. Dat ga ik doen als afdelingshoofd Participatie buitenstaander: iemand die zich op het Sociaal en Cultureel Planbureau en de universiteit al langer bezig houdt met de civil society, met inspraak en andere vormen van burgerparticipatie, maar zich en Bestuur bij het Sociaal en niettemin nooit in cliëntenraden verdiepte. Inmiddels ben ik dankzij informatie van de LCR wel iets Cultureel Planbureau (SCP) meer ingewijd in de wereld van de cliëntenraden, maar ik wil me toch maar even als verwonderende buitenstaander blijven gedragen. Daar hebt u waarschijnlijk ook het meeste aan.

Overeenkomsten en Paul Dekker Dekker 2012 | Paul Laat ik eerst de LCR feliciteren met zijn tienjarig bestaan. Dat is een hele tijd op het beweeglijke 29 maart 2012 u Ab Harre wijn-rede 10 59 verschillen tussen terrein van de sociale zekerheid. Veel succes gewenst met de komende tien jaar. Het is ook bijna civil society en tien jaar geleden dat Ab Harrewijn overleed op 47-jarige leeftijd, een week na de moord op Fortuyn en twee dagen voor de Kamerverkiezingen, waarbij hij kandidaat was. De thema’s waar cliëntenparticipatie. hij mee bezig was, zijn tien jaar na zijn dood nog steeds en opnieuw hoogst actueel: geloof en politiek, topinkomens en bovenal groepen aan de ‘onderkant’. Ik ga mijn best doen in deze naar hem vernoemde rede.

Mijn invalshoek is de civil society, de participatiekant van uw werk, niet de sociale zekerheid. We kijken eerst naar de spanning tussen ideeën over de civil society en cliëntenraden, dan volgt een intermezzo met enquêtegegevens en vervolgens ga ik door over de echte civil society, inclusief cliëntenraden. Civil society - Cliëntenraden overheid. Sinds het aantreden van het kabinet Cameron in het Verenigd Koninkrijk staat daarvoor In definities van de civil society gaat het ofwel om een deel van de samenleving ofwel om een goede, ‘big society’ in tegenstelling tot de ‘big government’ van Labour en ook van het individualistische beschaafde, civiele samenleving als ideaal. In het eerste geval staan vrijwillige verbanden, verenigingen liberalisme van Thatcher. en lossere groepen centraal. In ieder geval is het geen staat/overheid en in de overgrote meerderheid Tot zover de civil society. van definities ook geen markt/bedrijfsleven of gezin/privésfeer. Als ideaal van de samenleving heeft de civil society ook verschillende betekenissen. Van oudsher is er de tegenstelling tot de dictatoriale Dan de cliëntenraden. Omdat u daarvan vast veel meer weet dan ik, houd ik het korter. Uitgangspunt en dominante staat: als ideaal van een samenleving die zichzelf reguleert en bestuurt door vrijwillige is de afhankelijke positie van gebruikers, klanten, patiënten van instellingen en regelingen. Die verbanden, door burgers die uit zijn op het ontdekken en ontwikkelen van hun gemeenschappelijke positie wil je versterken. Het gaat om een betere behartiging van de specifieke belangen van belangen, tolerant tegenover de diversiteit van opvattingen en belangen in hun midden (geweldloos, de gebruikers tegenover de dienstverleners en beleidsuitvoerders, eventueel ook tegenover de regelgevers. In het perspectief van de civil society zijn cliëntenraden een problematisch verschijnsel.

Paul Dekker Dekker 2012 | Paul Idealiter heb je verenigingen die democratisch, autonoom en zelfsturend dingen doen voor Civil society is steeds meer een oproep geworden aan 10 61 de lokale bevolking om meer voor elkaar te zorgen. zichzelf of een achterban of proberen iets in de samenleving te veranderen. Denk aan de oude woningbouwverenigingen, vakverenigingen enzovoorts. Die organisaties zijn geprofessionaliseerd, respectvol, ook terughoudend in de behartiging van het eigenbelang) en de overheid kritisch volgend verbureaucratiseerd en verstatelijkt en nu zitten we met grote non-profitdienstverleners en maat- en bereid om te protesteren. schappelijke ondernemingen zonder actieve leden en nu moeten we van alles bedenken om Kijken we naar de ontwikkeling van het ideaal in Nederland, dan zien we in de afgelopen jaren dat gebruikers en andere belanghebbenden (stakeholders) een stem te geven. Maar dat blijft behelpen laatste politieke element naar de achtergrond verschuiven. Civil society werd in de jaren negentig in ons vanuit het ideaal van de civil society als (deel van de) samenleving gebaseerd op vrijwillige land welkom geheten als kernbegrip van dappere oppositionele bewegingen tegen Oost-Europese en verbanden met actieve burgers. andere dictaturen, maar het is steeds meer een oproep geworden van Wmo-wethouders aan de lokale Het is duidelijk dat cliëntenraden niet passen in een ideale civil society. Ze organiseren afhankelijke bevolking om meer voor elkaar te zorgen. Civil society wordt daarmee de ‘zorgzame samenleving’ die cliënten in plaats van vrije burgers; behartigen slechts een bijzonder belang in plaats van gericht sommigen van u nog zullen kennen uit de tijd van minister Brinkman. Een andere ontwikkeling is die te zijn op het algemeen belang; en ze houden geen afstand tot de overheid, maar perfectioneren van een sterkere benadrukking van ‘eigen verantwoordelijkheid’ in de zin van minder rekenen op de juist de afhankelijkheidsrelaties met de instituties van en rond de overheid. Cijfers over opinies & participatie gestemde studenten en aan de andere kant de arbeidsongeschikten. Met 39% onvoldoendes Tot zover geen feestrede en dan ga ik u ook nog belasten met tabellen. Als u dat niet zo ligt, kunt mag ook van hen de vakbond nog wel door, maar geweldig is niet als je als vakbeweging meent u ze negeren, want ik vat ze wel samen. Het gaat om gegevens uit SCP-enquêtes van de afgelopen toch zeker ook de belangen van deze groep speciaal te behartigen. Erger is het weer voor de vijf kwartalen. politiek: een meerderheid van de beide groepen uitkeringsontvangers heeft de Tweede Kamer en Ik wil met u kijken naar verschillen tussen twee groepen uitkeringsontvangers – mensen die bijstand regering een onvoldoende en hoewel ook de rest van de bevolking over deze instituties het minst ontvangen en werklozen (vanwege de kleine aantallen gecombineerd) en arbeidsongeschikten – positief is, verschillen ze hier weer het sterkst. verschillen van drie andere groepen: studerenden, mensen met betaald werk en huisvrouwen en -mannen en al of niet vervroegd gepensioneerden. Het gaat me dus om cliënten van de sociale diensten en het Gaan we meteen verder met een paar opvattingen over de politiek: Uitkeringsontvangers stemmen UWV, niet om de cliënten van zorginstellingen en dergelijke. het minst in met de stelling dat mensen ‘meer eigen verantwoordelijkheid’ moeten nemen en minder moeten rekenen op overheidsvoorzieningen, en ze zijn het er veel meer mee eens dat de

Paul Dekker Dekker 2012 | Paul overheid onvoldoende doet voor ‘ons soort mensen’ en daar ook eigenlijk niet in is geïnteresseerd. Uitkeringsontvangers zijn somberder over hun eigen 10 63 toekomst en die van Nederland en negatief over de politiek. Ten vierde enkele participatiegegevens. De verschillen zijn niet heel groot en hebben ook niet steeds hetzelfde patroon. Werklozen/bijstandontvangers vallen het meest op door een hoog Allereerst iets over zorgen en ontevredenheid. We zien dat arbeidsongeschikten en gepensioneerden/ niveau van vrijwilligerswerk en protestgeneigdheid, maar de minste geneigdheid om te gaan huisvrouwen zich iets meer zorgen maken over hun financiële situatie en de beide groepen uitkerings- stemmen. Ook arbeidsongeschikten voelen zich minder aangetrokken tot de stembus. Dat bevestigt gerechtigden wat bezorgder zijn over bezuinigingen en vaker vinden dat het de verkeerde kant op gaat het beeld van een grotere afstand tot de (Haagse) politiek. met Nederland. Het meest verschillen ze echter door hun grotere ontevredenheid met de Haagse politiek: Voor wie het duizelt de verschillen heel kort samengevat: uitkeringsontvangers zijn somberder van de werklozen en arbeidsongeschikten geeft 60-65% daarvoor een voldoende, bij de scholieren en over hun eigen toekomst en die van Nederland en ze zijn veel negatiever over de politiek. studenten is dat de helft, bij de betaald werkenden 45%. Dan de percentages die een onvoldoende geven als gevraagd wordt om een rapportcijfer voor Cliëntenraden - Civil society vertrouwen in diverse instituties. dat ligt zo rond de 30% voor de media en de groepen verschillen daarin Keren we na dit cijfermatige intermezzo weer terug naar de civil society, maar nu niet naar hoe weinig. Bij de vakbonden treedt meer verschil op met aan de ene kant de voortdurend meest positief die er idealiter uitziet, maar naar wat ervan geworden is, de reëel bestaande civil society. Daarin constateren we dat het zelden zuiver vrijwillige verbanden zijn die maatschappelijke ontwikkelingen zo in die burgerparticipatie 3.0 (zo wordt het trouwens zelden genoemd, maar ‘derde generatie dragen en richting geven en dat ‘maatschappelijke ondernemingen’ (grote zakelijk functionerende non- burgerparticipatie’ is wel gebruikelijk). Hoewel het nuttig kan zijn om zo nu en dan wat meer profits met hoogstens vrijwilligers in een dienende rol) de dominante organisatievorm is geworden afstand te creëren, vrees ik dat de ideologie van ‘loslaten’ en ‘op eigen benen staan’ uiteindelijk naast publieke instellingen. Dat constateerden we eerder, maar vanuit het oude ideaal meer als iets wat meer kapot maakt dan ons lief is. Door de beeldvorming van vooruitgang in generaties 1.o e.v. en niet zo had moeten zijn. Nu accepteren we dit en zien we ook de voordelen: op een veel breder front een negatief taalgebruik van afhankelijkheid, is het lastig om er tegenin te gaan. speelt vrijwilligheid een rol en wordt gepraat over maatschappelijke verantwoordelijkheden, van ondernemingen (csr/mvo) en ook van consumenten. Het idealiseren en romantiseren van een civil In de reëel bestaande civil society kunnen we veel positiever tegen de cliëntenraden aankijken society waarin alleen maar ‘echte vrijwilligers’ en autonome verenigingen waardering verdienen, wordt dan we vanuit het traditionele ideaal van de civil society deden. De behartiging van het specifieke afgewezen. Om veel mensen te bereiken, om toegankelijk te zijn voor nieuwkomers, om impact te hebben, belang van uitkeringsontvangers is waardevol voor die groep en ze is van hoger belang als bijdrage aan de balans van maatschappelijke krachten en aan de responsiviteit en verantwoording van de

Paul Dekker Dekker 2012 | Paul betreffende uitvoeringsorganisaties. Ik vrees dat de ideologie van ‘loslaten’ en ‘op eigen 10 65 benen staan’ meer kapot maakt dan ons lief is. Daarnaast kan deze belangenbehartiging van cruciale betekenis zijn om het zelfvertrouwen van de cliënten op te krikken. Het is van groot belang dat mensen zich niet machteloos overgeleverd voelen moet je accepteren dat de civil society zich verspreidt over de samenleving. In die ontwikkeling wordt aan de instanties en we mogen veronderstellen dat ervaringen met uitkeringsinstanties en de markt moreler en de staat responsiever, maar worden de verbanden van de oude civil society ook daarmee verwante beleidsinstanties sterk doorwerken in gevoelens tegenover de politiek. Gezien wat zakelijker en bureaucratischer. de hogere ontevredenheidsscores en het grotere gebrek aan politiek vertrouwen is dat nodig. Niet Er is ook een ontwikkeling in de politiek: van burgerparticipatie 1.0 (inspraak, eventueel ook protest van omdat mensen positief zouden moeten staan tegenover hun regeerders, maar wel omdat ze erin buitenaf, incidenteel) naar burgerparticipatie 2.0 waarin het gaat om vastere vormen van wederzijdse moeten geloven dat ze daar invloed op hebben, dat het zin heeft om zich met de politiek te betrokkenheid en intensievere samenwerking. Natuurlijk gaat dat vaak mis en zijn verhoudingen vaak bemoeien. moeizaam en frustrerend, maar er wordt ook veel geleerd. Een reactie op de frustraties is het eerder In het verlengde hiervan noem ik twee andere bijdragen van cliëntenraden aan de reëel gememoreerde ideaal van een ‘big society’, waarin met een radicaal beroep op eigen verantwoordelijkheid bestaande civil society, maar ik voorzie ze van vraagtekens: stimulering/beïnvloeding van het wordt gestreefd naar herstel van een scherpere scheiding van overheid en samenleving. Ik geloof niet politieke en publieke debat en bevordering van sociaal kapitaal in de achterban, zeg maar het vermogen om elkaar te helpen en om bij te dragen en gebruik te maken van weidsere relaties van afstand houden en coalities sluiten. Wat dat betreft lijkt me de ANWB (vorig jaar genoemd door vrijwillige hulpbereidheid en collectief handelen. Ik plaats er vraagtekens bij omdat dit het draagvlak en Hans Spigt in zijn Ab Harrewijn-rede) een problematisch voorbeeld. Mensen worden lid van de de legitimiteit van cliëntenraden gemakkelijk te boven kan gaan. Deze raden mogen immers geacht Wegenwacht en ze krijgen er ongevraagd beleidsbeïnvloeding bij. Soms wordt dat gewaardeerd, worden op te komen voor de gemeenschappelijke belangen van alle klanten van de instelling of het maar soms ook niet (de ANWB als deel van de autolobby). voorzieningenstelsel waaraan men gelieerd is. Dat beperkt de mogelijkheden om specifieke oplossingen te bepleiten en nieuwe wegen in te slaan. Kwetsbaar Samenvattend met het oog op de discussies die u gaat voeren over vernieuwing van de participatie: Leren Probeer niet alle mogelijke behoeften en belangen die uw cliënten hebben als cliëntenbelangen Wat kunnen cliëntenraden leren van ervaringen van andere organisaties en bewegingen in de civil te formuleren. Cliënt zijn is een kwetsbare positie, kwetsbaarder dan van de consument op de society? markt, die met koopkrachtige vraag ook naar een concurrent kan stappen. De rol van cliënt is veel

Paul Dekker Dekker 2012 | Paul Ten eerste wil ik wijzen op het belang van positief geformuleerde doelen en van een positief zelfbeeld. De kleiner die van de burger. Wees daarom terughoudend met een dekkende belangenbehartiging 10 67 verdediging van bestaande rechten en verworvenheden heeft maar een beperkte kracht om langdurig vanuit een ‘integrale’ visie en zoek brede en flexibele coalities met andere organisaties. In dit enthousiaste participatie te mobiliseren. Daarvoor is meer nodig: het willen realiseren van verbeteringen verband is het ook belangrijk te beseffen dat we niet alleen in een economische recessie en een in de samenleving met een idee van de eigen positieve bijdrage daaraan. Maar dat is niet bij uitstek tijd van financiële problemen en onzekerheid voor uitkeringsontvangers zitten, maar ook met een een cliëntenbelang. Dat is bijna per definitie verdedigend of in ieder geval iets binnen de afhankelijk- crisis van het poldermodel en een crisis van de vakbeweging. Indachtig het cliché dat een crisis heidsrelatie. ook kansen biedt, is het raadzaam in de discussie over toekomstige taken van cliëntenraden ook te betrekken wat vakorganisaties (en trouens ook ouderenorganisaties) willen en kunnen doen Ten tweede is er de les van de arbeidsdeling. Probeer niet alles zelf te organiseren. Een beweging is in de behartiging van belangen van uitkeringsontvangers. Ik wens u heel veel succes met deze vaak succesvoller als er organisaties zijn met verschillende doelstellingen, verschillende radicaliteit en discussies dank u voor uw aandacht. verschillende actierepertoires. ‘Landschapsbeheer’ kan radicaler actie gaan voeren om de natuur te beschermen, maar er is een kans dat de organisatie daarmee wilgenknottende vrijwilligers verliest en weinig wint omdat er al organisaties zijn die beter zijn in actievoeren. Dan kun je beter een beetje Bij participatie moet helder zijn of het gaat om ‘medezeggenschap’ of om ‘zelf doen’.

Paul Dekker Paul ‘De terminologie in de sociale zekerheid werkt verwarrend. Als zwaarder moet laten meewegen. Dat geldt helemaal als de medezeggenschap straks over meer- je het hebt over cliënten dan scheer je iedereen over één kam, dere levensterreinen moet worden geregeld. Deze vorm van medezeggenschap in de sociale zeker- terwijl er een wezenlijk verschil bestaat tussen iemand die heid heeft en houdt volgens mij zeker bestaansrecht, juist omdat mensen afhankelijk zijn van de Paul Dekker werkloos of arbeidsongeschikt is. De belangen liggen heel anders. regelingen. Daar moet je voor uitkijken. En dan het woord participatie. Nu: hoogleraar Civil Society 69 Dat zou niet meer gebruikt moeten worden zonder toelichting. Ik denk dat mensen er hoe dan ook voor moeten oppassen dat de belangenafweging op hen Universiteit van Tilburg en Het suggereert soms dat mensen iets zelf gaan doen of zelf het wordt afgeschoven. Dat is te zwaar voor een dergelijke groep om te dragen. De afspraken en de Interview | Interview afdelingshoofd Participatie initiatief nemen. Soms gaat het over ‘medezeggenschap’ of op taakverdeling moeten voor iedereen helder zijn, zodat daarover geen misverstanden kunnen zijn minst ‘inspraak’. Daarbij praat je mee over iets waarvan je ontstaan. Er moet meer integraal gekeken worden naar de situatie en behoeften van mensen. en Bestuur bij het Sociaal en afhankelijk bent. Dat betekent dat je per definitie anders tegenover Cultureel Planbureau (SCP) de materie staat. Aan de ene kant moet je als cliënt van bijvoorbeeld Je krijgt als het ware een kanteling: meer kijkend naar mensen op alle levensterreinen en minder een gemeente meer eigen verantwoordelijkheid nemen, maar naar de gevolgen van één regeling. Cliënten krijgen eveneens te maken met andere doelgroepen. aan de andere kant moet je meepraten over de begrenzing van Ook daarbij moet worden aangesloten en dat zal soms lastig zijn, omdat je over andere groepen dat begrip. Het is een belangenspel waar mensen in zitten en praat met andere karakteristieken. Medezeggenschap van burgers dus.’ dat is lastig. Je moet onderhandelend bezig kunnen zijn én voor je eigen belang opkomen, terwijl je soms het algemeen belang

71 10 jaar Ab Harrewijn-rede

Het tweede vijftal 2008-2012