Materiały Do Słownika Historyczno-Geograficznego Kujaw W Średniowieczu

Materiały do słownika historyczno-geograficznego Kujaw w średniowieczu

opracował Zenon Guldon

przygotował Jacek Wijaczka

Polska Akademia Nauk Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla

Publikacja dofinansowana przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w ramach projektu „Atlas historyczny Polski XVI wieku – dopełnienie serii” nr 0373/NPRH4/H1a/83/2015

Instytut Historii PAN Rynek Starego Miasta 29/31 00-272 Warszawa www.ihpan.edu.pl [email protected]

SPIS TREŚCI Wstęp Wykaz materiałów źródłowych i literatury I. Źródła rękopiśmienne II. Wydawnictwa źródłowe III. Źródła kartograficzne IV. Opracowania Wykaz skrótów źródeł i literatury Wykaz skrótów rzeczowych Schemat układu treści w opisach osad Słownik

Wstęp

Na początku kilka słów wyjaśnienia skierowanych do Czytelnika, a związanych z przygotowaniem niniejszego tomu do druku. W latach pięćdziesiątych XX w. rozpoczęły się prace nad publikacją zakrojonego na szeroką skalę „Słownika historyczno-geograficznego Polski średniowiecznej”, którego redaktorem naczelnym był prof. Karol Buczek. Już w 1963 r. ukazał się jeden z zaplanowanych tomów serii opracowany przez dra Ryszarda Rosina, a mianowicie Słownik historyczno- geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu1. Ponieważ jednak został wydany w formacie, który nie odpowiadał zaplanowanemu charakterowi całej serii, został uznany przez redaktora serii „za rodzaj próbnego zeszytu »Słownika średniowiecznego«”2. W związku z tym tom pierwszy słownika ukazał się dopiero w 1971 r. i obejmował ziemię chełmińską3. Jednym z kolejnych miał być tom poświęcony Kujawom i ziemi dobrzyńskiej. Prace nad Słownikiem historyczno-geograficznym Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu rozpoczęte zostały przez Zenona Guldona już w drugiej połowie lat pięćdziesiątych XX w. Przerwane zostały w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, przede wszystkim z powodu zmiany miejsca pracy przez Z. Guldona (przenosiny z Torunia do Kielc). Decyzja o ich wznowieniu zapadła w końcu 2008 r., kiedy to do prac nad przyszłą publikacją włączony został Jacek Wijaczka. Publikowany tom stanowi drugą część słownika historyczno-geograficznego Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu, obejmuje więc dwa województwa: brzesko-kujawskie i inowrocławskie. Taki układ treści jest wbrew dotychczasowym regułom serii, bowiem dotąd kolejne zeszyty obejmowały najwyżej jedno województwo. Podstawę źródłową słownika stanowią źródła drukowane i częściowo rękopiśmienne pochodzące sprzed 1526 r.4 W wielu przypadkach wykorzystano także źródła późniejsze i to nie tylko z drugiej połowy XVI w.5, ale także z XVII–

1 Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, oprac. R. Rosin, Warszawa 1963. 2 K. Buczek, Wstęp, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu, oprac. K. Porębska, przy współpracy M. Grzegorza, pod red. M. Biskupa (= Słownik historyczno- geograficzny ziem polskich w średniowieczu, pod red. K. Buczka, t. 1), Wrocław 1971, s. V. 3 Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej. 4 K. Buczek, Wstęp, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej, s. 14–15. 5 Z. Guldon, Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI w., Toruń 1964; tenże, Mapy ziemi dobrzyńskiej w drugiej połowie XVI w., Toruń 1967. 4

XVIII w.1 Ponieważ w średniowieczu (do XIV wieku) obie te ziemie tworzyły pewną integralną całość, we wstępie podane są czasami informacje dotyczące ich obu. Z tego samego powodu bibliografia zawiera źródła i literaturę przedmiotu dotyczącą obu tych ziem. Przy opracowaniu niniejszego tomu istotną rolę odegrała opublikowana wcześniej praca dotycząca podziałów administracyjnych Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII–XIV w. Zawierała ona omówienie podziałów kościelnych, a więc granic diecezji włocławskiej i płockiej, granic archidiakonatów oraz sieci parafialnej w poszczególnych dekanatach diecezji płockiej i włocławskiej, a także trzech parafii diecezji gnieźnieńskiej. Ponadto przedstawiono w niej zasięg istniejących na Kujawach i w ziemi dobrzyńskiej kasztelanii oraz zmieniające się podziały dzielnicowe i posiadłości krzyżackie na tym terenie2. Ważną rolę w przygotowaniu publikacji odegrały też prace Stanisława Kozierowskiego dotyczące nazw topograficznych w zachodniej i środkowej3 oraz wschodniej Wielkopolsce4. Prace te z kolei stanowiły główną podstawę badań Konstantego Jana Hładyłowicza o zmianach krajobrazu i rozwoju osadnictwa w Wielkopolsce w XVI–XIX w.5 i S. Utrata na ten sam temat na Kujawach6. Słownik poprzedza wykaz materiałów źródłowych (wydawnictw i źródeł rękopiśmiennych) i podstawowej literatury dotyczącej Kujaw i ziemi dobrzyńskiej.

1 R. Guldon, Z. Guldon, Materiały do osadnictwa powiatu przedeckiego w XVII–XVIII w., ZKD, seria B, 1979, s. 165–185; tychże, Materiały do osadnictwa powiatu kowalskiego w XVII–XVIII w., ZKD, seria C, 1980, s. 275–290; Z. Guldon, Osadnictwo ziemi dobrzyńskiej w XVI–XVIII wieku, ZKD, seria D, 1981, s. 229–252; R. Guldon, Z. Guldon, Materiały do dziejów osadnictwa powiatu brzesko- kujawskiego w XVII–XVIII wieku, ZKD, seria E, 1984, s. 143–172; tychże, Osadnictwo powiatu inowrocławskiego w latach 1775–1789, „Ziemia Kujawska”, t. 6, 1981, s. 99–113; Z. Guldon, W czasach szlacheckiej Rzeczypospolitej – terytorium, ludność i stosunki gospodarczo społeczne, w: Studia z dziejów ziemi dobrzyńskiej. XV–XX wiek, pod red. M. Wojciechowskiego, Warszawa 1987, s. 9–68; L. Stępkowski, „Osadnictwo Kujaw w latach 1775–1789”, Kielce–Kraków 1982 (mps pracy doktorskiej w Bibliotece Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie). Zob. też „Regestr diecezjów” Franciszka Czaykowskiego, czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783–1784, wyd. S. Górzyński, Warszawa 2006. 2 Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII–XIV wieku, Warszawa–Poznań 1974. Zob. też: A. Bogucki, Przynależność administracyjna Kujaw w XI i XII wieku, [w:] Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej. Materiały z sesji naukowej (9–10 maja 1994 roku), pod red. O. Krut-Horonziak i L. Kajzera, Włocławek 1995, s. 11– 22. 3 S. Kozierowski, Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, t. 1–2, Poznań 1921–1922. 4 Tenże, Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej wschodniej Wielkopolski, t. 1–2, Poznań 1926–1928. 5 K. J. Hładyłowicz, Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów 1932. 6 S. Utrat, „Studia nad zmianami krajobrazu od końca XIII do początków XX wieku”, Lwów 1935, praca magisterska w Bibliotece Akademii Nauk we Lwowie, zespół Uniwersytetu Lwowskiego, rkps 104. 5

Dla tego drugiego obszaru opublikowane zostały dwie bibliografie1. Brak natomiast tego typu opracowania dla Kujaw. Załączono także symbole dokumentacyjne, skróty rzeczowe i schemat układu treści w opisach osad. Układ rzeczowy przygotowany został według ośmiopunktowego formularza, który ma umożliwić Czytelnikowi szybsze znalezienie potrzebnych mu informacji. Nie w każdym opisie danej miejscowości (czy obiektu) zastosowanie owego schematu było możliwe, gdyż w wielu przypadkach źródła nie dostarczały odpowiedniej ilości informacji.

Podziały polityczno-administracyjne Kujaw

Przynależność administracyjna Kujaw (nazwa ta pojawia się po raz pierwszy w 1136 r. w Bulli gnieźnieńskiej) w XI i XII w. jest sporna i dyskutowana w literaturze przedmiotu do dziś. W XI w. obszar dzisiejszych Kujaw był prawdopodobnie podzielony miedzy dwie prowincje. Kraina nadgoplańska (kruszwicka) miała należeć do prowincji wielkopolskiej (a od 1075 r. diecezji gnieźnieńskiej), a kraina nadwiślańska (brzesko-włocławska) do prowincji mazowieckiej (i diecezji płockiej). W następnym stuleciu (przed 1144 r.) kraina nadgoplańska została przyłączona do Mazowsza i odtąd obie części Kujaw należały do tej samej dzielnicy2. W ostatnim dziesięcioleciu XII w. doszło do przejściowego wyodrębnienia dzielnicy kujawskiej pod rządami Bolesława Mieszkowica i powstania szeregu urzędów dzielnicowych, w tym wojewody kujawskiego. Po śmierci Bolesława w bitwie pod Mozgawą (1195) dzielnica kujawska znalazła się pod bezpośrednimi rządami Mieszka III Starego3, a następnie jego syna Władysława Laskonogiego.

1 Bibliographie zur Landeskunde der zum Regierungsbezirk Ziechenau, dem Kreisen Suwalki, Lipno und Rippin gehörenden ost- und westpreussische Gebiete, oprac. E. Keit, „Altpreussische Forschungen”, Jg. 17, 1940, H. 2, s. 243–401; Jg. 18, 1941, s. 325–365; M. R. Krajewski, Materiały do bibliografii historycznej ziemi dobrzyńskiej, Włocławek 1986; krytyczna recenzja tej publikacji: T. J. Horbacz, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 34, 1988, nr 3, s. 527–536. Zob. też M. Krajewski, Materiały do bibliografii historycznej ziemi dobrzyńskiej za lata 1985–1992 wraz z uzupełnieniami z lat poprzednich, „Ziemia Dobrzyńska”, t. 2, 1992, s. 207–262. Ukazała się także bibliografia zawartości rocznika „Ziemia Dobrzyńska”, ale pod dziwnym tytułem: M. Krajewski, Przyczynki historyczne i historiograficzne ziemi dobrzyńskiej. Bibliografia zawartości Ziemi Dobrzyńskiej. Zeszyty Naukowe Dobrzyńskiego Oddziału WTN, t. 1–10: 1989–2006 wraz z krótkim komentarzem i objaśnieniem pisowni hasła „ziemia dobrzyńska”, Rypin 2006. 2 A. Bogucki, Przynależność administracyjna Kujaw w XI i XII wieku, s. 11–22. 3 H. Rutkowski, Zajęcie Kujaw przez Mieszka III, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej: zbiór studiów, pod red. S. K. Kuczyńskiego, t. 5, Warszawa 1992, s. 109–123. 6

Najpóźniej w 1206 r. Kujawy zostały ponownie przyłączone do Mazowsza i dostały się we władanie księcia Konrada mazowieckiego1. W okresie jego panowania, w trzecim dziesięcioleciu XIII w. nastąpił wzrost odrębności administracyjnej Kujaw, bowiem dotychczasowy wojewoda mazowiecki i kujawski Arnold zaczął sprawować tylko urząd wojewody kujawskiego, a wojewodą mazowieckim mianowany został Bogusza. Po śmierci Konrada Mazowieckiego Kujawy otrzymał w spadku syn Kazimierz, w wyniku czego Kujawy stały się samodzielną dzielnicą książęcą. To właśnie za rządów Kazimierza (1230–1267) wykształciła się kujawska hierarchia urzędnicza. Poza urzędami wojewody kujawskiego i kasztelanów kruszwickiego i włocławskiego pojawiły się urzędy kasztelana bydgoskiego, inowrocławskiego i słońskiego oraz kujawskich: chorążego, cześnika, łowczego, podczaszego, podkomorzego, podłowczego, podskarbiego, podstolego, sędziego, skarbnika, stolnika, kanclerza i podkanclerzego2. Spadek po zmarłym w 1267 r. Kazimierzu podzielony został między czterech z pięciu synów (najstarszy Leszek jeszcze przed śmiercią ojca otrzymał ziemię sieradzką). Siemomysł otrzymał zachodnią część Kujaw z siedzibą w Inowrocławiu (tzw. Kujawy Inowrocławskie), natomiast część wschodnią, czyli Kujawy Brzeskie (bez kasztelanii kruszwickiej) dostały się we władanie Kazimierza, Siemowita i Władysława zwanego później Łokietkiem3. Po śmierci Siemomysła w końcu 1287 r. władza książęca w dzielnicy inowrocławskiej przeszła formalnie w ręce jego małoletnich synów: Kazimierza, Leszka i Przemysła, faktyczną władzę sprawowali w ich imieniu regenci, na czele z matką Salomeą. W latach 1311–1315, wraz z dojściem do pełnoletniości synów, doszło do podziału Kujaw Inowrocławskich. Leszek został księciem inowrocławskim, Przemysł księciem wyszogrodzkim, a Kazimierz księciem gniewkowskim. Podział dzielnicowy tego terytorium został dosyć szybko przezwyciężony. Najprawdopodobniej na początku 1324 r. książę Leszek zrezygnował z księstwa inowrocławskiego na rzecz brata Przemysła. W 1327 r., w związku z wybuchem wojny z zakonem krzyżackim, król Władysław Łokietek,

1 Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne Kujaw, s. 166. 2 S. Szybkowski, Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501), Gdańsk 2006, s. 18. 3 Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne Kujaw, s. 183. 7

stryj Przemysła, w zamian za księstwo inowrocławsko-wyszogrodzkie nadał Przemysłowi księstwo sieradzkie1. Na Kujawach Brzeskich natomiast w 1288 r. samodzielne rządy objął Władysław Łokietek, który stracił je w 1300 r. na rzecz króla Wacława II. Łokietek odzyskał księstwo w 1306 r. Wkrótce pod jego panowanie dostały się całe Kujawy (1327). Taki stan rzeczy utrzymał się do wojny z Krzyżakami w 1332 r. Zachodnia ich część wróciła pod panowanie Kazimierza Wielkiego w 1337 r., zaś wschodnia – w 1343 r. na mocy pokoju kaliskiego2. Księstwo gniewkowskie pozostawało formalnie niezależne, ale książę Kazimierz został zmuszony do zburzenia murów miejskich otaczających Gniewków, a księstwo pozostawało do 1339 r. pod okupacją zakonu krzyżackiego3. Śmierć króla Kazimierza Wielkiego w 1370 r. przywróciła podział Kujaw, ponieważ kolejny władca, Ludwik Węgierski, przekazał ziemię bydgoską (wraz z ziemią dobrzyńską, złotowską i wałecką) w lenno księciu słupskiemu Kaźkowi4. Reszta Kujaw pozostała w granicach Królestwa. W zastępstwie regentki Elżbiety Łokietkówny władzę starościńską na Kujawach Inowrocławskich sprawował starosta wielkopolski Sędziwój z Szubina; na Kujawach Brzeskich starostą był Bartosz z Sokołowa5. W 1359 r. księstwo inowrocławskie dostało się w ręce księcia gniewkowskiego Władysława Białego, co trwało do 1363/1364 r. Próbował on jeszcze dwukrotnie, w 1373 i 1375–1377, odzyskać stracone ziemie, ale ostatecznie – w zamian za odszkodowanie finansowe – zrezygnował z pretensji do tego księstwa. W 1377 r. doszło do kolejnych zmian administracyjnych. Kujawy Brzeskie otrzymał w zarząd Piotr z Małachowa z zamian za czynsz roczny w wysokości 2000 grzywien. W tym samym roku lenno Kaźka słupskiego, w związku z jego śmiercią, powróciło do Korony. Wkrótce jednak trafiło w ręce Władysława Opolczyka, któremu w 1378 r. – w zamian za rezygnację z namiestnictwa na Rusi – król Ludwik Węgierski nadał

1 J. Bieniak, Przemysł, PSB, t. 28, Wrocław 1984, s. 733–734. 2 Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne Kujaw, s. 209–211; J. Bieniak, Odzyskanie zachodnich Kujaw przez Kazimierza Wielkiego w 1337 r., „Zapiski Historyczne”, t. 39, 1974, z. 3, s. 70–95. 3 J. Bieniak, Odzyskanie zachodnich Kujaw, s. 92. 4 Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne Kujaw, s. 218–219; S. Szybkowski, Rządy Kazimierza (Kaźka) Bogusławica w ziemi bydgoskiej. Jeszcze o otoczeniu księcia słupsko-bydgosko- dobrzyńskiego, [w:] Książęta, urzędnicy, złoczyńcy (= Gdańskie studia z dziejów średniowiecza, nr 6, pod red. B. Śliwińskiego), Gdańsk 1999, s. 235–249. 5 Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne Kujaw, s. 219. 8

ziemię dobrzyńską, dzielnicę gniewkowską i terytorium bydgoskie1. W 1391 r. księstwo gniewkowskie a w 1392 r. ziemia bydgoska i inowrocławska dostały się pod panowanie Władysława Jagiełły2. Kujawy Brzeskie w latach 1383–1398 trzymał w zastawie Siemowit IV mazowiecki3. Proces likwidacji odrębności dzielnicowej Kujaw zakończył się ostatecznie w 1398 r., kiedy wróciły one do Korony4. Na ich terenie sprawowali odtąd rządy starostowie: brzesko-kujawski, inowrocławski, bydgoski i kruszwicki. W 1420 r. w źródłach wspomniany został także starosta przedecki. Na przełomie XIV i XV w. na terenie Kujaw funkcjonowały nadal dwa oddzielne województwa wykształcone w pierwszej połowie XIV w., a mianowicie brzesko-kujawskie i inowrocławskie. Wspomnieć jednak trzeba, że przez niedługi czas na terenie Kujaw funkcjonowało trzecie województwo, gniewkowskie. Na początku XV w. województwo to zlało się z województwem inowrocławskim5. Taki podział Kujaw wywarł wpływ na ukształtowanie się reprezentacji stanowej. W XV w. każde województwo miało odrębny sejmik. Szlachta województwa brzeskiego zbierała się wówczas na sejmikach w Brześciu Kujawskim lub Radziejowie a szlachta województwa inowrocławskiego zjeżdżała do Inowrocławia, Gniewkowa lub Służewa. Pierwszy znany sejmik brzeski odbył się w 1402 r., a inowrocławski – w 1422 r. Ostatecznie doszło do połączenia obu sejmików. Konstytucja z 1510 r. wyznaczyła Radziejów jako miejsce wspólnego sejmiku obu województw kujawskich6. W XVI w. województwo brzesko-kujawskie obejmowało pięć powiatów sądowych, a inowrocławskie – dwa powiaty7.

Podziały kościelne

W latach 1123–1124 powstała nowa diecezja, włocławska, w skład której włączono część diecezji gnieźnieńskiej (okolice Kruszwicy) i płockiej (okolice

1 Tamże, s. 220. 2 Tamże, s. 222–224; J. Sperka, Wojny Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem (1391– 1396), Cieszyn 2003, s. 33. 3 A. Supruniuk, Rządy Siemowita IV na Kujawach Brzeskich w latach 1383–1398, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 15, 2001, s. 39–62. 4 Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne Kujaw, s. 229. 5 K. Górski, Starostowie malborscy w latach 1457–1510. Pierwsze półwiecze polskiego Malborka, Toruń 1960, s. 22. 6 Volumina Legum, t. 1, Petersburg 1859, s. 124. 7 Z powodów technicznych nie mogła zostać uwzględniona ostatnio wydana praca: M. Danielewski, Sieć grodowa na Kujawach oraz jej funkcje od połowy X do końca XIII wieku, Poznań 2016. 9

Włocławka). Biskupi tej diecezji nosili najpóźniej od 1187 r. tytuł biskupów kujawskich. Na przełomie XII i XIII w. diecezja miała już ustabilizowany zasięg: należały do niej wówczas Kujawy wraz z Kruszwicą i nadwiślańska część Pomorza Gdańskiego. Pod względem podziału kościelnego Kujawy należały więc do diecezji włocławskiej. Województwo brzesko-kujawskie należało do archidiakonatu włocławskiego, a inowrocławskie do archidiakonatu kruszwickiego1. W świetle dotychczasowych badań stosunkowo dobrze jest znana sieć parafialna. Od połowy XIII do początku XVII w. liczba parafii powiększyła się z 15 do 176 (tab. 1).

Tab.1: Rozwój sieci parafialnej na Kujawach i w ziemi dobrzyńskiej od połowy XIII do początku XVII w.a Dekanat Liczba parafii 1250 1327 1527 1600–1628 Inowrocławski 2 17 24 23 Bydgoski 1 2 12 13 Kruszwicki 3 7 12 12 Radziejowski – 16 21 22 Raciąski 1 15 21 22 Brzeski 4 17 30 30 Dobrzyński 1 1 9 9 Lipnowski 1 3 18 19 Rypiński – 3 24 24 Razem 15 81 171 176 a Nie uwzględniono 3 parafii diecezji gnieźnieńskiej i Duninowa w dekanacie gostynińskim w diecezji płockiej oraz parafii położonych w ziemi michałowskiej i lubawskiej. Źródło: Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII–XIV wieku, Warszawa–Poznań 1974, s. 56.

1 I. Subera, Terytorium diecezji włocławskiej i pomorskiej, „Prawo Kanoniczne”, R. IV, 1961, nr 1–4, s. 681–768. 10

WYKAZ MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH I LITERATURY

I. ŹRÓDŁA RĘKOPIŚMIENNE

B y d g o s z c z Archiwum Państwowe w Bydgoszczy 1. Dokumenty cechowe Gębic z lat 1446–1547 (Dg.) 2. Dokumenty klasztoru cysterskiego w Koronowie (Dk) 3. Dokumenty klasztoru norbertańskiego w Strzelnie (Ds.) 4. Origo monasterii Coronoviensis; Koronowo – Cystersi, B. 1 (OMC) 5. Regestrum seu metrica privilegiorum monasterii Strzelnensis et bonorum eius; Strzelno – Norbertanki, B. 1 (RPS) 6. Statut cechu szewców w Inowrocławiu z 1472 r.; Inowrocław – Depozyt szewców, nr 1 7. Liber privilegiorum civitatis Bidgostiensis, bez sygn. (LPB) 8. Clasifications Anschlage des Kreis Amt Inowraclaw, zespół: Kriegs und Domänenkammer Deputation in Bromberg, nr 234 (Cl.)

G n i e z n o Archiwum Archidiecezjalne 1. Ratio visitationis archidiaconatus Crusviciensis… a. D. 1582 oraz z lat następnych, sygn. E. 1 (VC)

K r a k ó w Muzeum Narodowe w Krakowie. Biblioteka Czartoryskich 1. Cronica civitatis Bidgostiensis, rkp. 1337 (CCB) 2. Teki Naruszewicza (TN)

Ł o w i c z Archiwum Kapitulne Czajkowski F., Regestr dyecezyów z lat 1783–1785, bez sygn.

P e l p l i n Archiwum Diecezjalne 1. Przywileje klasztoru cysterskiego w Koronowie z lat 1460–1508; Diploma et epistolae. Klasztor Koronowo-Byszewo, nr 1–5 (DKor.)

P ł o c k Archiwum Diecezjalne 1. Dokumenty pergaminowe (Dpł.) 2. Distinccio nova decanatuum in dioecesi Plocensi et pristine amplitudinis limitacio in sinodo Plocensi facta, que fuit tenta per reverendissimum dominum Erasmum episcopum pro dominica Iudica anno Christi 1506 oraz Ordo de anno Domini 1510 die 5 Marcii in Archidiaconatu Dobrzynensi, odpis ks. Mąkowskiego (Mąk.) 3. Wizytacje archidiakonatu dobrzyńskiego z lat 1597–1599, sygn. 4 (VAD) 4. Visitatio ecclesiarum decanatus Lippnensis… a. D. 1609, bez sygn. (VL) 5. Wizytacja dekanatu dobrzyńskiego z 1609 r., sygn. 11 (VD) 6. Wizytacja dekanatu rypińskiego z 1623 r., bez sygn. (VR) 7. Acta visitationis generalis in dioecesi Plocensi, 1693–1694 (VP) 8. Wizytacja diecezji płockiej z lat 1763–1764 (VPł.) 9. Inwentarz dóbr biskupstwa płockiego z 1595 r., bez sygn. (IPł.) 10. Taxa beneficiorum omnium totius dioecesis Plocensis antiqua, oblata z 1628 r., Acta episcopalia, nr 59, f. 92–114 (TBP) 11. Topographia coenobii Skąpensis, bez sygn. (TCS) 12. Acta episcopalia (PEp) 13. Akta kapituły płockiej (AKP) 14. Regestr dokumentów Archiwum Diecezjalnego w Płocku z XV w. ks. Mąkowskiego, cz. I–II (Reg.)

P o z n a ń Archiwum Państwowe w Poznaniu 1. Kopiariusz przywilejów klasztoru ołobockiego; Ołobok klasztor 17 c (DOł.)

2. Kopiariusz klasztoru franciszkańskiego w Inowrocławiu; Inowrocław – Franciszkanie, C – 1 (DFr.) 3. Sumariusz archiwum klasztoru mogileńskiego; Mogilno – Benedyktyni, C. 12 (DMog.) 4. Lustracja królewszczyzn województwa inowrocławskiego z 1765 r.; Inowrocław Tab. 49 (LKI) 5. Inowrocławskie ziemskie resignationes, inscriptiones, relationes, decreta 1524–1542; Inowrocław Z. 1 (IZ) 6. Bydgoskie ziemskie resignationes, inscriptiones, relationes, decreta 1524–1572; Bydgoszcz Z. 1 (BZ) 7. Inowrocławskie podkomorskie decreta, relationes 1561–1652; Inowrocław P. 1 (IP) 8. Bydgoskie grodzkie resignationes 1545–1578; Bydgoszcz Gr. 17 (BGr)

Biblioteka Raczyńskich 1. Annalium coenobii Byssoviensis seu Coronoviensis, rkp. 134 (BR 134) 2. Zbiór przywilejów miast wielkopolskich, odpis nowoczesny rękopisu z 1564 r., rkp. 85 (BR 85)

T o r u ń Archiwum Państwowe w Toruniu Archiwum miasta Torunia. Kat. I, Dokumenty i listy (ATor.)

W a r s z a w a Archiwum Główne Akt Dawnych 1. Dokumenty pergaminowe (AGd) 2. Summarii perceptorum castri Junivladislaviensis villarumque ad id pertinentium nec non theloneorum provenuumque… 1510–1511; ASK, dział LVI, sygn. I – 1 (SCJ) 3. Regestrum proventuum omnium capitaneatus Bidgostiensis… a. D. 1514; ASK, dział I, sygn. 30 (RCB)

4. Regestrum censuum clavis Przedecensis, 1500–1525; ASK dział LVI, sygn. P – 2 (RCP) 5. Lustracja królewszczyzn wielkopolskich i kujawskich z 1616 r.; ASK, dział XLVI, nr 104 (Lkr) 6. Rejestry poborowe województwa brzesko-kujawskiego z lat 1531– 1566; ASK, dział I, nr 29 (RBK) 7. Rejestry poborowe województwa inowrocławskiego z lat 1530–1565; ASK, dział I, sygn. 50 (RIn.) 8. Rejestry poborowe ziemi dobrzyńskiej z lat 1531-1564; ASK, dział I, sygn. 30 (RD) 9. Rejestr terminat i przywilejów poznańskiego, kaliskiego, sieradzkiego, łęczyckiego, brzeskiego, kujawskiego i inowrocławskiego województw, ziemi wieluńskiej i dobrzyńskiej; Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 304 (RT) 10. Rejestr wybierania czynszu i wszytkich pożytków ze wszystkiego imienia klasztoru koronowskiego z lat 1564–1565; Varia IV. 7. 4. 3 (RKK) 11. Bobrownickie ziemskie obligacje, nr 1 (BZO) 12. Bobrownickie grodzkie inskrypcje, nr 2 (1567–1568), k. 452 (mikrofilm A–24 393). Skrót: Bl

W ł o c ł a w e k Archiwum Diecezjalne 1. Dokumenty pergaminowe (DWł.) 2. Liber in quo sunt varia privilegia tam a regibus Poloniae, quam ducibus Cujavie, inserta est etiam in principio et in fine chronologia episcoporum Vladislaviensium, kopiariusz 1 (KWł. I) 3. Summarius litterarum et privilegiorum ecclesie catedralis Wladislaviensis episcopi et capituli, kopiariusz 2 (KWł. II) 4. Privilegia episcopatus Vladislaviensis, kopiariusz 5 (KWł. V) 5. Variarum ecclesiarum dioecesis Cuyaviensis et Pomeraniae erectiones, kopiariusz 6 (KWł. VI)

W r o c ł a w Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich

1. Mathia Drzevicio Episcopante in ecclesia Vladislaviensi, Regestrum advocatiarum in Episcopatu consistentium confectum est anno Domini 1517, rkp. II. 5209 (RA).

II. WYDAWNICTWA ŹRÓDŁOWE

Acta capitulorum Cracoviensis et Plocensis selecta (1438–1523; 1438–1525), wyd. B. Ulanowski, Kraków 1891 (ACS). Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, vol. I i III, pars 1, wyd. B. Ulanowski, Monumenta Medii Aevii Historia res gestas Poloniae illustrantia, t. XIII i XVIII, Kraków 1894–1918 (AC). Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, t. V, Lwów 1875. Anonim tzw. Gall, Kronika czyli dzieje książąt i władców polskich, wyd. K. Maleczyński, Kraków 1952 (AG). Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie, t. II, Lwów 1888. Biskup M., Z badań nad „Wielką Wojną” z Zakonem Krzyżackim. Dodatek, „Kwartalnik Historyczny”, R. 66, 1959, nr 3, s. 671–715 (KH LXVI). Bulla gnieźnieńska z r. 1136, wyd. O. Łaszczyńska, Poznań 1947 (Bulla). Chodyński S., Wikariusze katedry włocławskiej (Collegium Vicariorum), Włocławek 1912 (WKW). Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis, t. I, wyd. J. K. Kochanowski, Warszawa 1919 (KKM). Codex diplomaticus Maioris Poloniae, wyd. E. Raczyński, Poznań 1840 (CMP). Codex diplomaticus Prussicus, Bd. 1–6, wyd. J. Voigt, Königsberg 1836–1861 (CPr). Damalewicz S., Vitae Vladislaviensium episcoporum, Cracoviae 1642 (Dam.). Das Grosse Amterbuch des Deutschen Ordens, wyd. W. Ziesemer, Gdańsk 1921 (GA). Das Lebuser Stiftregister von 1405, t. I, wyd. H. Ludat, Wiesbaden 1965. Die ältesten grosspolnischen Grodbücher, Bd. 1: Posen 1386–1399, Bd. 2: Peisern 1390–1400, Gnesen 1390–1399, Kosten 1391–1400, wyd. J. Lekszycki, Leipzig 1887–1889 (GG). Długosz J., Historia Polonica, t. I–V, Opera omnia, t. X–XIV, Kraków 1873– 1878 (DH).

Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, t. 1, księga I: Chorografia, Warszawa 1971. Dokument układu w sprawie przynależności dziesięcin ze wsi Markowo na Kujawach z 16 marca 1383 roku, wyd. S. Jóźwiak, W. Rozynkowski, „Ziemia Kujawska”, t. 16, 2003, s. 185–191. Documenta ecclesias civitatis Bidgostiensis (Bromberg) concernentia, wyd. E. Becker, Berlin 1918 (Documenta). Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku, wyd. B. Ulanowski, (=„Archiwum Komisji Historycznej”, t. 4), Kraków 1888 (DKM). Dwa fragmenty ksiąg kancelaryjnych królewskich z 1-ej połowy XV wieku, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1907 (FKK). Dwa nieznane dokumenty jędrzejowskie z XIII w., wyd. K. Maleczyński, „Kwartalnik Historyczny”, R. 38, 1924, s. 457–459. Goldbeck J. F., Volständige Topographie des Königreich Preussen, t. 2, Marienwerder 1789. Guldon Z., Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII–XVI w., Aneks źródłowy, „Ziemia Kujawska”, t. 2, 1968, s. 19–46 (Guldon). Hlebionek M., Sumariusz średniowiecznych i wczesnonowożytnych (do końca XVI w.) dokumentów z akt Deputacji Kamery Wojennej i Domen w Bydgoszczy, „Ziemia Kujawska”, t. 21, 2008, s. 59–87. Hube R., Prawo polskie w 14 wieku. Sądy, ich praktyka i stosunki prawne społeczeństwa ku schyłkowi 14 wieku. Dodatki – B. Akta, Warszawa 1886 (Hube). Hansisches Urkundenbuch, B. III–IV, wyd. K. Höhlbaum, Halle 1882–1896 (HU). Indeks studentów Uniwersytetu Krakowskiego w latach 1400–1500, oprac. J. Zathey, J. Reichan, Wrocław 1974. Inedita kujawskie i dobrzyńskie z lat 1345–1368, wyd. Z. Guldon i R. Kabaciński, [w:] Dokumenty do dziejów Kujaw i ziemi dobrzyńskiej z XIV–XIX w., wyd. Z. Guldon, R. Kabaciński, M. Kallas, J. Wojciak (=„Źródła do dziejów Bydgoszczy”, nr 8), Warszawa–Poznań 1974, s. 3–17 (IKD). Inwentarz dóbr i dochodów biskupstwa włocławskiego z roku 1534, wyd. B. Ulanowski, (=„Archiwum Komisji Historycznej”, t. 10), Kraków 1916 (IBW).

Inwentarz dóbr starostwa brzeskiego na Kujawach z roku 1494, wyd. W. Posadzy i H. Kowalewicz, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, t. 2, 1956, z. 2, s. 359–393 (ISB). Inwentarz dóbr stołowych biskupstwa włocławskiego z r. 1582, wyd. L. Żytkowicz, Toruń 1953 (IBWł). Inwentarz dzierżawy gniewkowskiej z 1567 r., [w:] Z. Guldon, K. Wajda, Zarys dziejów Gniewkowa, Bydgoszcz 1970. Inwentarz starostwa inowrocławskiego z 1510 r., wyd. R. i Z. Guldonowie, „Ziemia Kujawska”, t. 3, 1971, s. 187–214 (ISI). Jóźwiak S., Trzy nieznane źródła dotyczące krzyżackich posiadłości na Kujawach na przełomie XIV–XV wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 13, 1998, s. 137–143. Kantak K., Franciszkanie polscy, t. 1, Kraków 1937. Katalog Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, oprac. K. Kaczmarczyk i G. Kowalski, Kraków 1919. Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, cz. 1: Dokumenty z lat 1148–1506, oprac. W. Szelińska i J. Tomaszewicz, Kraków 1975 (Katalog BC). Kętrzyński S., Ze studjów genealogicznych, „Miesięcznik Heraldyczny”, t. 13, 1934, nr 5, s. 65–69; nr 6, s. 81–86; nr 7–8, s. 97–105; nr 9, s. 129–133; nr 10, s. 145–149; nr 11, s. 161–166. Kilkanaście dokumentów Władysława Łokietka z lat 1296–1329, wyd. K. Maleczyński, „Studia Źródłoznawcze”, t. 6, 1961, s. 129–149 (SŹr VI). Kilka nieznanych dokumentów z XIII w. przeważnie z archiwów poznańskich, wyd. K. Maleczyński, „Kwartalnik Historyczny”, R. 40, 1926, s. 185–196 (KH XL). Kodeks dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego obejmujący bulle papieżów, przywileje królów polskich i książąt mazowieckich, tudzież nadania tak korporacyj jak i osób świeckich, oprac. J. T. Lubomirski, Warszawa 1863 (LKM). Kodeks Dyplomatyczny Polski, t. I–II, wyd. L. Rzyszczewski i A. Muczkowski, Warszawa 1847–1852 (Pol.). Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. I–V, wyd. I. Zakrzewski i F. Piekosiński, Poznań 1887–1908 (Wp). Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski, t. VI, pod red. A. Gąsiorowskiego i H. Kowalewicza, Warszawa–Poznań 1982; t. VII, pod red. A. Gąsiorowskiego i R. Walczaka, Warszawa–Poznań 1985.

Kontrakty lokacyjne wsi dobrzyńskich z XIV w., wyd. Z. Guldon i R. Kabaciński, [w:] Dokumenty do dziejów Kujaw i ziemi dobrzyńskiej z XIV–XIX w., wyd. Z. Guldon, R. Kabaciński, M. Kallas, J. Wojciak (=„Źródła do dziejów Bydgoszczy”, nr 8), Warszawa–Poznań 1974, s. 19–60 (KLD). Kronika bernardynów bydgoskich, wyd. K. Kantak, Poznań 1907 (KBB). Krzyżanowski S., Dyplomy i kancelaria Przemysława II. Studium z dyplomatyki polskiej XIII wieku (=„Pamiętnik Wydziału Filologicznego i Filozoficzno- Historycznego Akademii Umiejętności”, t. 8), Kraków 1890. Księgi sądowe brzesko-kujawskie 1418–1424, wyd. J. K. Kochanowski, Warszawa 1905 (KBK). Księgi sądowe łęczyckie od 1385 do 1419, cz. I–II, Teki A. Pawińskiego, t. III–IV, Warszawa 1897 (PKŁ). Lelewel J., Polska wieków średnich czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych postrzeżenia, t. III, Poznań 1859. Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, t. I–III, Poznań– Warszawa 1890–1935 (Lites). Lites ac res…, wyd. H. Chłopocka, t. 1: Causa Junivladislaviae et Brestiae- Cuiaviae anno 1320–1321 acta, Wrocław 1970. Lustracja poradlnego i rejestr łanów województw brzesko-kujawskiego i inowrocławskiego z roku 1489, wyd. J. Senkowski, „Teki Archiwalne”, t. 7, 1961 (Lpor.). Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, cz. I–II, wyd. A. Tomczak, Cz. Ohryzko-Włodarska, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1961–1963 (LW). Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1616–1620, cz. 2: Wykaz dokumentów, wyd. Z. Górski, R. Kabaciński, J. Pakulski, Wrocław 1994. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628–1632, cz. III, wyd. Z. Guldon, Bydgoszcz 1967 (LWp). Łaski J., Liber beneficiorum archidioecesis Gnesnensis, wyd. J. Łukowski, t. I–II, Poznań 1880–1881 (Ł). Maercker H., Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888, Anhang, Gdańsk 1899–1900 (MT). Materiały do dziejów rolnictwa w Polsce w XVI i XVII wieku, wyd. W. Chomętowski, Warszawa 1876.

Materiały do dziejów krzyżackiej okupacji w ziemi dobrzyńskiej za przełomie XIV i XV wieku, wyd. B. Biskup, „Zapiski Historyczne”, t. 25, 1960, z. 2, s. 71–81 (ZH XXV). Matricularum Regni Poloniae Codices saeculo XV conscripti, t. I, Warszawa 1914 (MC). Matricularum Regni Poloniae Summaria, cz. I–V, Warszawa 1905–1961 (MS). Monumenta Historica Dioeceseos Wladislaviensis, t. I–XXV, Włocławek 1881– 1912 (MHDW). Monumenta Poloniae Historica, t. I–VI, Lwów–Kraków 1864–1893 (MPH). Monumenta Poloniae Vaticana, t. I–III, Kraków 1913–1914 (MV). Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce z 1507 roku, wyd. M. Horn, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 1974, nr 93, s. 11–15 (Horn). Nakielski S., Miechovia sive promtuarium antiquitatum Monasterii Miechoviensis, Cracoviae 1634. Nieznane dokumenty miechowskie, wyd. Z. Pęckowski, „Małopolskie Studia Historyczne”, R. 5, 1962, z. 1–2, s. 36–38. Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, cz. II: Dokumenty z lat 1248–1355, wyd. I. Sułkowska–Kuraś i S. Kuraś, przy współudziale K. Pacuskiego i H. Wajsa, Wrocław 1989 (NKDM). Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, cz. III: Dokumenty z lat 1356–1381, wyd. I. Sułkowska–Kuraś i S. Kuraś; indeks osób i miejscowości opracował J. Piętka, Warszawa 2000 (NKDM). Odnowiony przywilej lokacyjny miasta Inowrocławia z roku 1540, wyd. D. Karczewski, Inowrocław 2000. Ortyle sądów wyższych miast wielkopolskich z XV i XVI wieku, wyd. W. Maisel, Wrocław 1959. Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1858. Pawiński A., O pojednaniu w zabójstwie według dawnego prawa polskiego. Dodatki, Warszawa 1884 (P). Pawiński A., Sejmiki ziemskie. Dodatki, Warszawa 1895 (Paw.). Perlbach M., Die Cistercienser – Abtei Lond im Stadtkölnischen Archiv, „Mitteilungen aus dem Stadtarchiv Köln”, 1883, H. 2, s. 73–75. Piasecki J., Opisanie klasztorów i kościołów księży Franciszkanów prowincji polskiej, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, t. 5, 1843, s. 168–182.

Plehn H., Geschichte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Anhang I, Urkunden, Leipzig 1900 (Plehn). Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Wielkopolska, t. I– II, „Źródła Dziejowe”, t. XII–XIII, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1773 (ŹD). Pommerelisches Urkundenbuch, wyd. M. Perlbach, Gdańsk 1882 (PU). Preussisches Urkundenbuch, t. I–V, Königsberg Pr.–Marburg 1882–1969, oprac. M. Hein, E. Maschke (PrU). Przywilej lokacyjny miasta Bydgoszczy 19 kwietnia 1346, wyd. R. Kabaciński, Bydgoszcz 1996. Przywilej lokacyjny miasta Solca Kujawskiego z 1325 roku, oprac. D. Karczewski, współprac. B. Białecki, Solec Kujawski 2001. Przywileje lokacyjne Przyłubia z lat 1359 i 1594, wyd. Z. Guldon i R. Kabaciński, [w:] Dokumenty do dziejów Kujaw i ziemi dobrzyńskiej z XIV–XIX w., wyd. Z. Guldon, R. Kabaciński, M. Kallas, J. Wojciak (=„Źródła do dziejów Bydgoszczy”, nr 8), Warszawa–Poznań 1974, s. 19–27. Przywileje, nadania i swobody przez królów polskich, książąt mazowieckich i biskupów płockich udzielone miastom województwa płockiego, wyd. W. H. Gawarecki, Warszawa 1828 (PWP). Rawita-Witanowski M., Kłodawa i jej okolice pod względem historyczno- ludoznawczym. Dyplomatariusz, Warszawa 1905 (Rawita). Regesten zur Schlesischen Geschichte 1316–1326, wyd. C. Grünhagen i K. Wutke, Codex diplomaticus Silesiae, t. XVIII, Wrocław 1898. Rejestr podymnego województwa brzesko-kujawskiego z 1634 roku, wyd. R. i Z. Guldonowie, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 9, 1973 (Rpod.). Rejestr pogłównego województwa brzesko-kujawskiego z 1674 roku, wyd. R. i Z. Guldonowie, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 12, 1976 (Rpog.). Revisio bonorum episcopatus Wladislaviensis facta a. 1598, wyd. L. Żytkowicz, Toruń 1950 (REW). Rybus H., Stosunek duchowieństwa diecezji włocławskiej do obciążeń na rzecz państwa w latach 1514–1531, „Studia Theologica Varsaviensia”, R. 11, 1973, nr 1, s. 187–198.

Schmidt E., Beiträge zur Geschichte der Finanzverwaltung Brombergs unter polnischer Herrschaft, „Jahrbuch der Historischen Gesellschaft für den Netzedistrikt zu Bromberg ”, 1894, s. 5–48. Schmidt E., Das Hospital zum Heiligen Geist in Bromberg, „Jahrbuch der Historischen Gesellschaft für den Netzedistrikt zu Bromberg”, 1892, s. 92–101. Scriptores Rerum Prussicarum, t. I–V, wyd. T. Hirsch, M. Töppen, E. Strehlke, Leipzig 1861–1874 (SRP). Spisy jeńców polskich z bitwy pod Chojnicami, wyd. M. Biskup, „Przegląd Historyczny”, t. 56, 1965, z. 3, s. 88–103 (PH LVI). Statuta capitulorum generalium Ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1786, t. II–III, wyd. J. M. Canivez, Louvain 1934–1935 (Stat.). Statuty kapituły katedralnej włocławskiej, wyd. J. Fijałek, Kraków 1916 (SKW). Statuty kapituły w Kruszwicy, wyd. W. Abraham, „Polonia Sacra”, R. 8, 1956, z. 3–4, s. 251–315 (SKK). Statuty i przywileje cechów bydgoskich z lat 1434–1770, wyd. T. Esman i Z. Guldon, Bydgoszcz 1963. Städtebuch des Landes Posen, wyd. H. Wuttke, Leipzig 1864 (SLP). Szacherska S. M., Kancelaria Siemowita księcia dobrzyńskiego, „Studia Źródłoznawcze”, t. 11, 1966, s. 79–110 (SŹr XI). Szacherska S. M., Z dziejów kancelarii książąt kujawskich w XIII wieku. Dwa nieznane dokumenty szpetalskie, „Studia Źródłoznawcze”, t. 5, 1960, s. 1–23 (SŹr V). Tęgowski J., O powstaniu Nowej Nieszawy naprzeciwko Torunia (Dokument lokacyjny miasta), „Rocznik Toruński”, t. 16, 1983, s. 311–320 [dokument z 26.02.1424–29.05.1425]. Transumpt z 1790 roku przywileju lokacyjnego miasta Skulska, oprac. i wyd. Z. Górski, A. Mietz, Bydgoszcz–Skulsk 2013. Triginta documenta ecclesiae cathedralis Plocensis (1230–1317), wyd. W. Kętrzyński, Lwów 1888 (TD). Trzydzieści jeden nie drukowanych oryginałów pergaminowych Archiwum Diec. we Włocławku z drugiej połowy XV wieku, trzecie ćwierćwiecze, oprac. i wyd. S. Librowski, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 57, 1988, s. 201–272 (Librowski, Trzydzieści jeden).

Trzydzieści osiem nie drukowanych oryginałów pergaminowych Archiwum Diec. we Włocławku z pierwszej połowy XV wieku, oprac. i wyd. S. Librowski, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 56, 1988, s. 189–309 (Librowski, Trzydzieści osiem). Trzynaście nie drukowanych oryginałów pergaminowych Archiwum Diec. we Włocławku z lat 1300–1400, wyd. S. Librowski, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 55, 1987, s. 129–153 (Librowski, Trzynaście). Urkunden zur Geschichte der Stadt Inowroclaw, wyd. R. Sascke, Inowrocław 1862. Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI‒XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski i W. Stanek przy współudziale Z. Górskiego i R. Kabacińskiego, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 2000. Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae, t. I, wyd. A. Theiner, Romae 1860 (Theiner). Visitationes Archidiaconatus Pomeraniae Hieronymo Rozrażewski Vladislaviensi et Pomeraniae episcopo factae, wyd. S. Kujot, „Fontes TNT”, t. I–III, Toruń 1897– 1899 (VAP). Visitationes bonorum archiepiscopatus necnon capituli Gnesnensis saeculi XVI, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1920 (VG). Visitationes moderni decanatus Gorznensis nec non ecclesiae parochialis in Białuty, wyd. P. Czaplewski, „Fontes TNT”, t. XIV, Toruń 1910 (VDG). Wiadomości do dziejów polskich z Archiwum Prowincji Szląskiej, wyd. A. Mosbach, Wrocław 1860 (Mosbach). Wykaz świadczeń czynszowych z obszaru komturstwa nieszawskiego i domen krzyżackich na Kujawach z 1407 roku, wyd. S. Jóźwiak i K. Kwiatkowski, „Ziemia Kujawska”, t. 20, 2007, s. 81–92. Wywody szlachectwa w Polsce XIV–XVII w., wyd. W. Semkowicz, „Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”, t. III, 1911–1912 (Wyw.). Zbiór dokumentów oo. Paulinów w Polsce, z. 1, wyd. J. Fijałek, Kraków 1938. Zieliński G., Obszar i granice zastawionego (r. 1391) przez Władysława Opolskiego terytorium Złotoryi, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 2, 1913, s. 225–228. Zielińscy G. i J., Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka, cz. I, Toruń 1880 (Zielińscy).

III. ŹRÓDŁA KARTOGRAFICZNE*

* W Wykazie nie uwzględniono planów miast cytowanych przy poszczególnych hasłach.

Czajkowski F., Mapa diecezji płockiej z lat 1779–1782, skala 1: 190 000, fotokopia w Zakładzie Atlasu Historycznego IH PAN w Warszawie; reprodukcja pomniejszona: K. Buczek, Die Reform der polnischen Kartographie zur Zeit des Königs Stanislaus August (1764–1795), [w:] La Pologne au VII-e congrés international des sciences historiques, vol. II, Varsoviae 1933 (Czajk.). Perthées K., Mappa szczegulna woiewodztwa płockiego i ziemi dobrzynskiey zrządzona z innych wielu mapp mieyscowych tak dawniey iak i swiezo odrysowanych tudziez goscincowych i niewątpliwych wiadomosci wszystko według reguł geograficznych i obserwacyi astronomicznych, 1784, skala 1: 225 000; Biblioteka Jagiellońska, sygn. M 47/12 (współoprawne z BJ A Mf. 020709) (Perthées PD). Perthées K., Mappa szczególna woiewodztw brzeskiego kuiawskiego y inowrocławskiego zrządzona z innych wielu mieyscowych, tak dawniey iak i swiezo odrysowanych, tudziez goscincowych y niewątpliwych wiadomosci, 1785, skala 1: 225 000; AGAD, Oddział Kartograficzny, Zb. S.A. 4 (Perthées BKI). Perthées K., Statystyczno-geograficzne opisanie parafiów Królestwa Polskiego, t. IX–X; Biblioteka AN Ukrainy w Kijowie, rkp. I. 5975 (Perthées, Opis.). Gilly D., Spezialkarte von Südpreussen, Berlin 1802–1803, skala 1: 115 200 (Gilly). Schroetter L., Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch – Lithauen und West – Preussen nebst dem Netzedistrikt, Berlin 1803 (Schroetter). Karta Topograficzna Królestwa Polskiego, Warszawa 1839, skala 1: 126 000 (Topogr.).

IV. OPRACOWANIA

Andrzejewska A., Średniowieczny zespół osadniczy w Zgłowiączce na Kujawach, Włocławek 1996. Arentowicz Z., Włocławek, Włocławek 1937.

Arnold S., Początki biskupstwa płockiego w świetle falsyfikatów mogilneńskich, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego”, R. 1, 1924, s. 1–24. Arnold S., Terytoria plemienne w ustroju administracyjnym Polski piastowskiej (w. XII–XIII), [w:] tegoż, Z dziejów średniowiecza. Wybór pism, s. 235–404, Warszawa 1968. Aschkewitz M., Geschichte des Dobriner Landes, „Deutsches Archiv für Landes u. Volksforschung”, Jg. 7, 1943, H. 3, s. 261–316. Balkiewicz R., Prałaci kapituły kolegiackiej w Kruszwicy w drugiej połowie XIV wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 18, 2005, s. 29–50. Bandurski M., Kościński K., Historia Solca Kujawskiego w zarysie (Ku uczczeniu 600-letniego nadania miejscowości praw miasta), Bydgoszcz 1925. Bartoszyńska-Potemska A., Dzieje i architektura kościoła i klasztoru klarysek w Bydgoszczy, „Prace Komisji Sztuki Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 1, 1965. Białuński G., Ród Wyszeliców, „Echa Przeszłości” 2012, t. 12, s. 25–39. Bieniak J., Elita kujawska w średniowieczu, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R. Michałowski i inni, Warszawa 1997, s. 299–314 (Bieniak, Elita kujawska). Bieniak J., Elita Ziemi Dobrzyńskiej w późnym średniowieczu i jej majątki, [w:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej. Materiały sesji naukowej (9–10 maja 1994 roku), pod red. O. Krut- Horonziak i L. Kajzera, s. 23–59 (Bieniak, Elita Ziemi Dobrzyńskiej). Bieniak J., Epilog zabiegów Siemowita IV o koronę polską, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Historia, t. IX, 1973, s. 71–87. Bieniak J., Kościelna Wieś i jej dziedzice w średniowieczu, [w:] Kościelna Wieś na Kujawach. Studium osadnicze, red. L. Kajzer, Łódź 1994, s. 41–106 (Bieniak, Kościelna Wieś). Bieniak J., Kształtowanie się terytorium ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu, „Zapiski Historyczne”, t. 51, 1986, z. 3, s. 7–45 (Bieniak, Terytorium ziemi dobrzyńskiej). Bieniak J., Jeszcze jeden cenny falsyfikat (rzekomy dokument księcia kujawskiego Kazimierza dla archidiakona dobrzyńskiego), [w:] Prusy, Polska, Europa: studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych: prace ofiarowane Profesorowi Zenonowi Hubertowi Nowakowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin

i czterdziestolecie pracy naukowej, pod red. A. Radzimińskiego i J. Tandeckiego, Toruń 1999, s. 173–185. Bieniak J., Mieszczaństwo średniowiecznego Lipna, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis” 21, Studia Historica III (=”Księga Pamiątkowa Profesora Feliksa Kiryka”), Kraków 2004, s. 223–231. Bieniak J., Mikołaj z Warzymowa, PSB, t. 21, Wrocław 1976, s. 145–146. Bieniak J., Mościc ze Ściborza, PSB, t. 22, Wrocław 1977, s. 137. Bieniak J., Najstarsze kujawskie księgi ziemskie (1397–1408). Kolejność i chronologia kart, Warszawa 2007. Bieniak J., Od wójtów Rypina do rodu szlacheckiego (Starorypińscy w XIV i XV stuleciu), [w:] Rypin. Szkice z dziejów miasta, pod red. M. Krajewskiego, Rypin 1994, s. 39–78. Bieniak J., Odzyskanie zachodnich Kujaw przez Kazimierza Wielkiego w 1337 r., „Zapiski Historyczne”, t. 39, 1974, z. 3, s. 69–97. Bieniak J., Paweł Ogon, PSB, t. 25, Wrocław 1980, s. 366–367. Bieniak J., Piotr Szeliga, mieszczanin toruński, wierzyciel szlachty kujawskiej, [w:] Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu. Studia ofiarowane Profesorowi Antoniemu Czacharowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzini czterdziestolecie pracy naukowej, pod red. R. Czai i J. Tandeckiego, Toruń 1996, s. 221–233. Bieniak J., Prawa patronackie szlachty kujawskiej w kościołach parafialnych w świetle źródeł, [w:] Religijność na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w czasach staropolskich, pod red. A. Mietza, Włocławek 2003, s. 38–44. Bieniak J., Przecław z Osięcin, PSB, t. 28, Wrocław 1984–1985, s. 681–682. Bieniak J., Przynależność administracyjno-polityczna kasztelanii nadgoplańskich w latach 1267–1327, „Zeszyty Naukowe UMK. Historia”, t. 2, 1966, s. 59–68. Bieniak J., Recepcja prawa chełmińskiego na Kujawach i Ziemi Dobrzyńskiej w średniowieczu, [w:] Studia Culmensia Historico–Juridica, czyli Księga Pamiątkowa 750–lecia prawa chełmińskiego, t. 1, pod red. Z. Zdrójkowskiego, Toruń 1990, s. 193–227 (Bieniak, Recepcja prawa chełmińskiego). Bieniak J., Rola Kujaw w Polsce piastowskiej, „Ziemia Kujawska”, t. 1, 1963, s. 27–71. Bieniak J., Sadłowo i jego dziedzice w średniowieczu, [w:] Zamek w Sadłowie na ziemi dobrzyńskiej, pod red. L. Kajzera, Rypin 2004, s. 25–123 (Bieniak, Sadłowo).

Bieniak J., Społeczeństwo Kujaw w średniowieczu, [w:] Dwie części Kujaw. Związki i podziały w dziejach regionu. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej w dniach 18–19 września 2000 roku, pod red. D. Karczewskiego, M. Krajewskiego i S. Roszaka, Włocławek–Inowrocław 2001, s. 45–70 (Bieniak, Społeczeństwo). Bieniak J., Społeczeństwo Radziejowa i okolic do przełomu XIV i XV wieku, [w:] Radziejów poprzez stulecia. Materiały sesji naukowej „Radziejów poprzez stulecia. W 750-lecie nadania praw miejskich dla Radziejowa”, zorganizowanej 11 maja 2002 r. w Radziejowie, pod red. D. Karczewskiego, Włocławek–Radziejów 2002, s. 125– 144. Bieniak J., Średniowiecze na ziemi dobrzyńskiej, cz. 2, [w:] Z dziejów ziemi dobrzyńskiej, 2. Materiały z sesji popularnonaukowej, Radziki Duże 6 listopada 1997 r., pod red. Z. Goździa, Dobrzyń nad Wisłą 1998, s. 7–33. Bieniak J., Wielkopolska, Kujawy, ziemie łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300–1306, Toruń 1969. Bieniak J., Wójtowie średniowiecznego Dobrzynia, [w:] Czas, przestrzeń, praca w dawnych miastach. Studia ofiarowane Henrykowi Samsonowiczowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 1991, s. 221–230 (Bieniak, Wójtowie). Bieniak J., rec. Szybkowski S., Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501), Gdańsk 2006, „Ziemia Kujawska”, t. 21, 2008, s. 176– 192. Bieniek S., Uwagi nad powstaniem klasztoru w Strzelnie i fundacjami Piotra Włostowica z około połowy XII wieku, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 2, 1964, s. 33–54. Biliński A., Szlachta ziemi dobrzyńskiej za ostatnich Jagiellonów. Studium historyczno-heraldyczne, Warszawa 1932 (Bil.) Biskup M., Analiza bitwy pod Płowcami i jej dziejowego znaczenia, „Ziemia Kujawska”, t. 1, 1963, s. 73–104. Blachowska M., Kuczkowska J., Kuczkowski K., Kikół i okolice na tle dziejów ziemi dobrzyńskiej, Rypin–Kikół 1997, II wyd. Rypin–Kikół 1998. Bogucki A., Grody a osadnictwo drobnorycerskie w Ziemi Dobrzyńskiej, „Przegląd Historyczny”, t. 63, 1972, z. 2, s. 219–239.

Bogucki A., Kasztelania kikolska w XIII wieku, „Ziemia Dobrzyńska. Zeszyty historyczne dobrzyńskiego oddziału Włocławskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 1, 1989, s. 7–14. Bogucki A., Powiat rypiński w średniowieczu (do połowy XV wieku), [w:] Szkice rypińskie, pod red. Z. Jędrzyńskiego, Bydgoszcz 1967, s. 45–84. Bogucki A., Przynależność administracyjna Kujaw w XI i XII wieku, [w:] Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej. Materiały z sesji naukowej (9–10 maja 1994 roku), pod red. O. Krut-Horonziak i L. Kajzera, Włocławek 1995, s. 11–22. Bogucki A., Uwagi o kasztelaniach wschodniokujawskich i dobrzyńskich (XI–XIV w.), „Zapiski Kujawsko–Dobrzyńskie”, t. 6, 1987 (druk 1988), s. 69–96. Bogucki A., Z dziejów Rypina. Sprawa autentyczności dwóch dokumentów z XIV w., „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 10, 1974, s. 71–80. Boniecki A., Herbarz polski, t. 1–16, Warszawa 1889–1913 (Bon.) Borucki M., Ziemia kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek 1882 Borzestowski M., Lokacja miasta Bydgoszczy, „Zapiski Historyczne”, t. 23, 1957, z. 1–3, s. 141–145. Breyer A., Zur Geschichte von Sompolno und Umgegend, Poznań 1938. Bruszewska-Głombiowska M., Biskup włocławski Michał (ok. 1180–1252). Działalność kościelna, gospodarcza, polityczna (1220–1252), Gdańsk 2002. Brzeziński W., Kujawskie koligacje wielkopolskich rodzin możnowładczych w późnym średniowieczu (Na przykładzie dziedziców Wąsoszy i Szubina oraz Świdwów Szamotulskich), [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów, pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2007, s. 58–71. Buchalski F., Bądkowo, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, R. 21, 1927, s. 370– 379. Budnik G. J., Gałkowski P., Balin – zespół dworski, [w:] Materiały do dziejów rezydencji w Polsce, t. 2: ziemia dobrzyńska, cz. 3, pod red. P. Gałkowskiego, S. Kunikowskiego, Włocławek 2006, s. 21–35. Budnik G. J., Gałkowski P., Kowalki – zespół dworski, [w:] Materiały do dziejów rezydencji w Polsce, t. 2: ziemia dobrzyńska, cz. 3, pod red. P. Gałkowskiego, S. Kunikowskiego, Włocławek 2006, s. 105–127.

Budnik G. J., Gałkowski P., Łapinóżek – zespół dworski, [w:] Materiały do dziejów rezydencji w Polsce, t. 2: ziemia dobrzyńska, cz. 3, pod red. P. Gałkowskiego, S. Kunikowskiego, Włocławek 2006, s. 143–162. Budnik G. J., Gałkowski P., Ruszkowo – zespół dworski, [w:] Materiały do dziejów rezydencji w Polsce, t. 2: ziemia dobrzyńska, cz. 3, pod red. P. Gałkowskiego, S. Kunikowskiego, Włocławek 2006, s. 265–284. Budnik G. J., Gałkowski P., Wąpielsk – zespół dworski, [w:] Materiały do dziejów rezydencji w Polsce, t. 2: ziemia dobrzyńska. cz. 3, pod red. P. Gałkowskiego, S. Kunikowskiego, Włocławek 2006, s. 369–396. Bydgoszcz. Historia, kultura, życie gospodarcze, praca zbiorowa, oprac. C. Baszyński i in., Gdynia 1959. Bydgoszcz późnośredniowieczna i nowożytna w świetle źródeł archeologicznych, oprac. J. Łoś, J. Łoś, red. nauk. M. F. Woźniak, Bydgoszcz 2014. Byrska-Kaszewska E., Cmentarzysko średniowieczne w Starym Brześciu powiat Włocławek (Stan. 4), cz. 1, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, nr 2, 1957. Callier E., Kruszwica, Inowrocław 1895. Celińska E., Gałkowski P., Kotowy – zespół dworski, [w:] Materiały do dziejów rezydencji w Polsce, t. 2: ziemia dobrzyńska, cz. 3, pod red. P. Gałkowskiego, S. Kunikowskiego, Włocławek 2006, s. 97–104. Celińska E., Gałkowski P., Linne – zespół dworski, [w:] Materiały do dziejów rezydencji w Polsce, t. 2: ziemia dobrzyńska, cz. 3, pod red. P. Gałkowskiego, S. Kunikowskiego, Włocławek 2006, s. 129–142. Celińska E., Gałkowski P., Starorypin – zespół dworski, [w:] Materiały do dziejów rezydencji w Polsce, t. 2: ziemia dobrzyńska, cz. 3, pod red. P. Gałkowskiego, S. Kunikowskiego, Włocławek 2006, s. 303–322. Chmielewski W., W pięćsetną rocznicę wzniesienia kościoła farnego w Nieszawie, Nieszawa 1928. Chodyński S., Lisewo, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 7, 1913, s. 332–339. Chodyński S., Orle, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 7, 1913, s. 364– 376. Chodyński S., Słońsk, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 5, 1911, s. 85– 94, 106–114, 140–147, 176–202.

Chudziakowa J., Badania ratownicze na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Żałem, pow. Rypin w 1969 roku, [w:] Komunikaty Archeologiczne. Badania wykopaliskowe na terenie województwa bydgoskiego w latach 1968–1969, t. 1, Bydgoszcz 1972, s. 82–86. Chudziakowa J., Tymczasowe wyniki badań na grodzisku wczesnośredniowiecznym (stanowisko 1) w Skrwilnie, pow. rypiński, „Zeszyty Naukowe UMK. Archeologia”, t. 2, 1969, s. 87–103. Chudziakowa J., Zespół architektury romańskiej w Strzelnie w świetle najnowszych badań, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 13”, Archeologia architektury 1, 1990, s. 5–27. Churska Z., Kwiatkowska E., Rozwój osadnictwa i stosunki gospodarcze okolic Czernikowa w powiązaniu ze środowiskiem geograficznym, „Zeszyty Naukowe UMK”, Geografia, III, 1964, s. 207–239. Cofta-Broniewska A., Inowrocław w średniowieczu, [w:] Inowrocław w średniowieczu. Katalog wystawy, pod red. H. Waltera, Inowrocław 1968. Cofta-Broniewska A., Sprawozdanie z badań Ekspedycji Kujawskiej w Inowrocławiu i w powiecie inowrocławskim w latach 1867–1873, „Ziemia Kujawska”, t. 4, 1974, s. 166–168. Cofta-Broniewska A., Wczesnośredniowieczna warzelnia soli w Inowrocławiu, „Ziemia Kujawska”, t. 4, 1974, s. 5–13. Cofta-Broniewska A., Kośko A., Przeszłość Mątew w świetle badań archeologicznych, Inowrocław–Poznań 1972. Cybertowicz J., Kołtuniak J., Z dziejów Osięcin i okolic, Osięciny–Włocławek 2006. Czacharowski A., Opozycja rycerstwa w ziemi chełmińskiej w dobie Grunwaldu, [w:] W kręgu stanowych i kulturowych przeobrażeń Europy północnej w XIV–XVIII wieku, pod. red. Z. H. Nowaka, Toruń 1988, s. 77–96. Czapla Z., Kościół w Murzynnie, „Piast”, R. VII, nr 39 z 25.09.1938. Czapla Z., Murzynno, „Piast”, R. VII, nr 35 z 28.08.1938, s. 4–5. Czechowski I., Historia kościołów strzelińskich, Strzelno 1929. Danielewski M., Grody pograniczna kujawsko-wielkopolskiego od połowy X do końca XIII wieku, [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów, t. 2, pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2009, s. 9–51.

Danielewski M., Wczesnośredniowieczne osadnictwo z terenu Kościelca Kujawskiego, „Ziemia Kujawska”, t. 22, 2009, s. 5–20. Derwich M., Kruszwica–Włocławek–Szpetal. Epizod „kujawski” benedyktynów w Mogilnie, „Nasza Przeszłość”, t. 96, 2001, s. 275–280. Dobrucki A., Izbica Kujawska w promieniach „Coronaty”, Włocławek 1947. Domagała R., Sprawozdanie z badań nad rekonstrukcją rozplanowania średniowiecznego Inowrocławia, „Ziemia Kujawska”, t. 3, 1971, s. 7–16. Dorcz K., Izbica Kujawska: herb miasta, Końskie 1994. Dumanowski J., Hrabiowie na Lubrańcu. Dzieje fortuny magnackiej, Toruń 2000. Dzieduszycki W., Socjotopograficzne przeobrażenia wczesnośredniowiecznych miast polskich (model kruszwicki), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 32, 1984, nr 1, s. 5–21. Dzieduszycki W., Kruszwica – piastowska domena nad Gopłem, [w:] Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, red. Michał Kobusiewicz, Poznań 2008, s. 397–429. Dzieduszycki W., Dzieduszycka B., Nekropolie kruszwickie w wiekach średnich i nowożytności, „Ziemia Kujawska”, t. 16, 2003, s. 5–51. Dzieje Bydgoszczy, t. 1, praca zbiorowa pod red. M. Biskupa, Warszawa–Poznań 1991. Dzieje Inowrocławia, t. 1, praca zbiorowa pod red. M. Biskupa, Warszawa– Poznań–Toruń 1978. Fnitak A., Mogilno, „Dziennik Kujawski”, 1924, nr 240, 244, 246, 248, 252, 255, 261. Frankiewicz C., Dzieje Bydgoszczy, Torunia i miast okolicznych, Toruń 1921. Gajda A., Monografia Sompolna z dodatkiem o Lubstowie i okolicy, Koło 1936. Gabałówna L., Archaeological Investigations at Radziejów Kujawski, „Archeologia Polona”, t. 4, 1963, s. 121–136. Gabałówna L., Badania w Radziejowie w 1960 r. na stanowiskach 5, 6, 7 i 24 (w zakresie osadnictwa kultur z kręgu naddunajskich oraz wczesnośredniowiecznego osadnictwa słowiańskiego w wiekach VI–VII), „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 14, 1962, s. 295–307. Gajewski M., Zmiany administracyjne miast i osiedli 1918–1963, Warszawa 1964 (Gaj.).

Gałkowski P., Architektura średniowiecznego Rypina, [w:] Rypin. Szkice z dziejów miasta, pod red. M. Krajewskiego, Rypin 1994, s. 27–37 (Gałkowski, Architektura). Gałkowski P., Brzuże i okolice (monografia historyczna wsi ziemi dobrzyńskiej), Rypin–Rogowo 2000. Gałkowski P., Drobna szlachta okolic Rogowa w ziemi dobrzyńskiej, „Ziemia Dobrzyńska”, t. 6, s. 43–87. Gałkowski P., Szlachta okolic Rypina (XV–XVIII w.), „Zapiski Kujawsko- Dobrzyńskie”, t. 22: Kujawy wschodnie i ziemia dobrzyńska w czasach nowożytnych, 2007, s. 7–47. Gałkowski P., Grążawski K., Strzygi w ziemi dobrzyńskiej (monografia historyczna wsi i parafii), Brodnica–Osiek–Rypin 2006. Gałkowski P., Nowakowski P., Rusinowo – zespół dworski, [w:] Materiały do dziejów rezydencji w Polsce, t. 2: ziemia dobrzyńska, cz. 3, pod red. P. Gałkowskiego, S. Kunikowskiego, Włocławek 2006, s. 241–264. Gałkowski P., Piotrowski R., Rogowo i okolice (monografia historyczna wsi ziemi dobrzyńskiej), Rypin–Rogowo 2000. Gałkowski P., Żuchowski Z., Wąpielsk i okolice (monografia historyczna wsi ziemi dobrzyńskiej), Rypin–Wąpielsk 2003. Gapiński A., O Wyszogrodzie Pomorskim i jego położeniu, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, R. 1, 1878, s. 69–74. Gawarecki W. H., Opis topograficzno-historyczny ziemi dobrzyńskiej, Płock 1825. Gawarecki W. H., Wiadomość historyczna o kościele parafialnym w mieście Raciążku Kujawskim, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, t. 13, 1847, s. 277–295. Gawarecki W. H., Wiadomość historyczna o mieście Kowalu i jego kościele parafialnym, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, t. 25, 1853, s. 1–27. Gawarecki W. H., Wiadomość topograficzno-historyczna o osadach zwanych Złotoryą tudzież o kościołach i kaplicach w tychże istniejących, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, t. 19, 1850, s. 512–537. Gąsiorowski A., Pogranicze wielkopolsko-kujawskie w dobie rozwoju gospodarki czynszowej (XIII–poł. XV wieku), [w:] Studia z dziejów ziemi mogileńskiej, pod red. C. Łuczaka, Poznań 1978, s. 113–136. Gąssowski J., Kempisty A., Przewodnik archeologiczny po Polsce, Wrocław 1973 (Gąs.).

Giergielewicz J., Rozwój i znaczenie Kowala od jego początków do rozbioru Polski, [w:] Kowal poprzez wieki. Materiały do dziejów Kowala i jego okolic z konferencji naukowej „Społeczność Kowala i okolic w dawnych czasach oraz dobie współczesnej”, pod red. Z. J. Zasady, Włocławek–Kowal 2007. Ginsbert A., Włocławek. Studium monograficzne, Warszawa 1968. Głodek M., Utopia Europy zjednoczonej. Życie i idee Filipa de Mézieres (1327– 1405), Słupsk 1997. Głowacki P. S. ks., Dzieje parafii pod wezwaniem św. Urszuli w Kowalu i dekanatu kowalskiego, [w:] Kowal poprzez wieki. Materiały do dziejów Kowala i jego okolic z konferencji naukowej „Społeczność Kowala i okolic w dawnych czasach oraz dobie współczesnej”, pod red. Z. J. Zasady, Włocławek–Kowal 2007. Górczak Z., Kariera majątkowa rodziny Brudzewskich herbu Pomian w XV i początkach XVI w., [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. 12, pod red. S. Górzyńskiego, Warszawa 2012, s. 135–189 (Górczak, Kariera majątkowa rodziny Brudzewskich). Górczak Z., Kariery majątkowe rodzin aspirujących do kręgu elity możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XV i początkach XVI w., Poznań 2013. Górnowicz H., Rodowe nazwy miejscowe ziemi dobrzyńskiej, „Poradnik Językowy”, 1966, z. 3, s. 115–127. Górski K., Jeszcze o początkach biskupstwa kruszwickiego, „Zapiski Historyczne”, t. 31, 1966, z. 4, s. 93–94. Górski K., Topografia wczesnośredniowiecznej Kruszwicy, „Studia Wczesnośredniowieczne”, t. 2, 1953, s. 37–63. Górzyński W., Zamek w Raciążku, Warszawa 1913. Góźdź Z., Lipno, Zarys dziejów, Lipno 1991. Grabarczyk T., Kajzer L., Średniowieczny dwór murowany biskpów włocławskich w Ciechocinie nad Drwęcą, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Archeologica, t. 8, 1987, s. 111–134. Grześkowiak J., Kilka uwag w sprawie lokalizacji katedry romańskiej we Włocławku, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, R. 53, 1959, s. 215–217. Grześkowiak J., Materiały z badań wykopaliskowych w 1969 roku na Górze Zamkowej w Dobrzyniu nad Wisłą, pow. Lipno, „Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia” 1974, z. 4, s. 211–233.

Grześkowiak J., Wczesnośredniowieczna przystań rzeczna w Wieńcu powiat Włocławek, „Zeszyty Naukowe UMK. Archeologia”, t. 1, 1968, s. 201–204. Grześkowiak J., Wczesnośredniowieczne osadnictwo w Starorypinie i okolicy, [w:] Szkice rypińskie. Materiały z sesji popularno-naukowej zorganizowanej z okazji 900-lecia Rypina w dniu 27 listopada 1965 r., pod red. Z. Jędrzyńskiego, Bydgoszcz 1967, s. 30–37. Grześkowiak J., Wczesnośredniowieczny Włocławek w świetle badań archeologicznych z lat 1957–1961, „Ziemia Kujawska”, t. 1, 1963, s. 7–25. Grześkowiak J., Wawrzykowska B., Badania ratownicze na Górze Zamkowej w Dobrzyniu nad Wisłą, pow. Lipno, [w:] „Komunikaty Archeologiczne”. Badania wykopaliskowe na terenie województwa bydgoskiego w latach 1970–1972, , t. 2, Bydgoszcz 1978, s. 275–284. Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1974 (Guerquin). Guldon Z., Mapy ziemi dobrzyńskiej w II połowie XVI w., Toruń 1967 (GD). Guldon Z., Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI w., Toruń 1964 (GK). Guldon Z., Sołectwa w województwie inowrocławskim w końcu XV i XVI wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 13, 1998, s. 37–52. Guldon Z., W sprawie początków miasta Koronowa, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 3, 1966, s. 5–10. Guldon Z., Powierski J., Dzieje Dobrzynia do końca XVIII w., [w:] Z dziejów ziemi dobrzyńskiej (materiały sesji popularno-naukowej na 900-lecie istnienia Dobrzynia nad Wisłą, Toruń 1966, s. 3–18. Guldon Z., Powierski J., Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII–XIV w., Warszawa–Poznań 1974 (Gul., Podziały). Guldon Z., Wajda K., Zarys dziejów Gniewkowa, Bydgoszcz 1970. Guldon Z., Wijaczka J., Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, „Czasy Nowożytne”, t. 21, 2008, s. 149–191. Hauziński J., Krucjatowy epizod pielgrzyma i rycerza z Kujaw, [w:] Studia z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego, t. 4, red. A. Mietz, P. Szczepankiewicz, Bydgoszcz–Wierzbinek 2014, s. 7–25. Hensel W., Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. I–IV (t. IV z Z. Hilczer-Kurnatowską), Poznań–Warszawa–Wrocław 1950–1972 (Hensel).

Hensel W., Broniewska A., Starodawna Kruszwica. Od czasów najdawniejszych do roku 1721, Wrocław 1961. Hewner K., O datowaniu wczesnośredniowiecznej kolegiaty w Kruszwicy, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 44, 1996, nr 4, s. 431–436. Hewner K., Piotr Włostowic czy Piotr Wszboriwic? O fundacji i fundatorze klasztoru norbertanek w Strzelnie, „Nasza Przeszłość”, t. 94, 2000, s. 47–84. Heydebrech C., Markowitz. Beitrage zur Geschichte eines Kujawischen Dorfes, Poznań 1917. Hlebionek M., Sumariusz średniowiecznych i wczesnonowożytnych (do końca XVI w.) dokumentów z akt Deputacji Kamery Wojennej i Domen w Bydgoszczy, „Ziemia Kujawska”, t. 21, 2008, s. 59–88. Horbacz T. J., Z badań nad zamkiem bobrownickim w Ziemi Dobrzyńskiej, „Ziemia Kujawska”, t. 7, 1985, s. 71–76. Horbacz T. J., Zamek w Bobrownikach; dzieje i konserwacja – zarys problematyki, [w:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. Materiały z sesji naukowej (9–10 maja 1994 roku), pod red. O. Krut-Horonziak i L. Kajzera, Włocławek 1995, s. 145–154. Horbacz T. J., Kajzer L., Nowak T., Wojda L., Siedziby obronno-rezydencjonalne w powiecie kowalskim na Kujawach w XIII–XVIII wieku, [w:] Budownictwo obronno-rezydencjonalne Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, cz. II, pod red. L. Kajzera, Łódź 1991. Hydronimia Wisły, cz. I, pod red. P. Zwolińskiego, Wrocław 1965 (Hydronimia). Informator archeologiczny. Badania 1970 r., Warszawa 1971. Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności Państw. Urzędu Konserwatorskiego na Okręg Warszawski – Północny, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 6, 1921, s. 145– 156 (WA VI). Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności Państw. Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych na Okręg Warszawski za rok 1922, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 8, 1923, s. 208–224 (WA VIII). Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności Państw. Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych Okręgu Warszawskiego za rok 1923, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 9, 1925, s. 305–331 (WA IX).

Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności Państwowego Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych Okręgu Warszawskiego za lata 1924–1926, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 10, 1929, s. 272–280 (WA X). Janiszewska-Mincer B., Solec Kujawski. Dzieje miasta i okolic do 1806 roku, Toruń 2001. Janosz-Biskupowa I., Dzieje miasta Podgórza (1555–1938), „Zapiski Historyczne”, t. 27, 1962, z. 3, s. 359–391. Janosz-Biskupowa I., O położeniu i przeniesieniu Nieszawy (z dziejów handlu wiślanego w XV wieku), „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 20, 1955, z. 1–4, s. 167–195. Jasiński K., Porozumienie kujawsko-pomorskie w 1280 r., „Zapiski Historyczne”, t. 21, 1955, z. 3–4, s. 7–44. Jaskulski T., Historia Skulska i okolic do 1945 roku, Skulsk 2011. Jażdzewski K., Ciekawe odkrycia archeologiczne w powiecie włocławskim i nieszawskim, „Z Otchłani Wieków”, R. 8, 1933, z. 4–5, s. 49–75. Jażdzewski K., Wczesnośredniowieczne osadnictwo miasta Włocławka i jego najbliższej okolicy, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, t. 4, 1956, s. 109–148. Jędrzejewski A., Historia miasta Kowala, Włocławek 1921. Józefowiczówna K., Trzemeszno. Klasztor św. Wojciecha w dwu pierwszych wiekach istnienia, Warszawa 1978. Jóźwiak S., Dokument lokacyjny wsi Nowe Murzynno w komturstwie nieszawskim z roku 1404, „Ziemia Kujawska”, t. 11, 1995, s. 71–73. Jóźwiak S., Od przestrzeni granicznej do granicy linearnej. Ostateczne ukształtowanie się linearnej granicy kujawsko-krzyżackiej w XIV wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 20, 2007, s. 137–145. Jóźwiak S., Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i w ziemi chełmińskiej w latach 1246–1343, Toruń 1997. Jóźwiak S., Trzy nieznane źródła dotyczące krzyżackich posiadłości na Kujawach, „Ziemia Kujawska”, t. 13, 1998, s. 138–143. Kabaciński R., Historia miasta Strzelna (przełom XIV/XV wieku ‒ 1793 r.), Bydgoszcz 2001. Kabaciński R., Rządy opiekuńcze i tzw. niedzielne na Kujawach inowrocławskich na przełomie XIII i XIV wieku, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 4, 1967, s. 61–68.

Kabaciński R., Terytorium księstwa gniewkowskiego w XIV wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 4, 1974, s. 15–30. Kajzer L., Czy poznamy zamek prywatny w Chodczu na Kujawach?, „Ziemia Kujawska”, t. 12, 1997, s. 39–51. Kajzer L., O kilku grodziskach kujawskich czyli o możliwościach współpracy interdyscyplinarnej, [w:] Mazowsze, Pomorze, Prusy, pod red. B. Śliwińskiego, Gdańsk 2000, s. 89–106. Kajzer L., Szesnastowieczne „fortalicium” wojewody poznańskiego Mikołaja Lubrańskiego w Lubrańcu na Kujawach, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, t. 18, 1991, z. 2, s. 57–77. Kajzer L., Warownie Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej w świetle nowszych badań, [w:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej. Materiały z sesji naukowej (9‒10 maja 1994 roku), pod red. O. Krut- Horonziak i L. Kajzera, Włocławek 1995, s. 105‒122. Kajzer L., Zamek Świnków w Sadłowie i jego badania, [w:] Z dziejów ziemi dobrzyńskiej. XI konferencja historyczna „Dzieje ziemi dobrzyńskiej”, Sadłowo, 23 października 2006 r., pod red. R. Bartoszewskiego, Dobrzyń nad Wisłą 2007, s. 7– 16. Kajzer L., Zamek w Raciążku, Łódź 1990. Kajzer L., Horonziak A., Budownictwo obronne Ziemi Dobrzyńskiej. Wstęp do badań, Włocławek 1995. Kamińska J., Grody wczesnośredniowieczne ziem Polski środkowej na tle osadnictwa, Łódź 1953. Kaniewska I., Młodzież Uniwersytetu Krakowskiego w latach 1510–1560. Studium statystyczne, [w:] I. Kaniewska, R. Żelewski, W. Urban, Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego w dobie renesansu, pod red. K. Lepszego, Kraków 1964, s. 1–89 (Kaniewska). Kantak K., Franciszkanie polscy, t. I, Kraków 1937. Karczewska J., Majątki rodu Pomianów na pograniczu kujawsko-wielkopolskim w średniowieczu, [w:] Studia z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Wielkopolskiego, t. 2, red. M. Mietz, P. Szczepankiewicz, Bydgoszcz–Wierzbinek 2012, s. 9–16. Karczewska J., Ród Kotwiców na Kujawach w średniowieczu, „Genealogia. Studia i Materiały Historyczne”, t. 14, 2002, s. 19–30.

Karczewska J., Ród Pomianów na Kujawach w średniowieczu, Poznań–Wrocław 2003 (=„Biblioteka Genealogiczna”, t. 8) (Karczewska, Ród Pomianów). Karczewska J., Sądy ziemskie w powiecie radziejowskim w XV wieku, [w:] Radziejów poprzez stulecia. Materiały sesji naukowej „Radziejów poprzez stulecia. W 750-lecie nadania praw miejskich dla Radziejowa”, zorganizowanej 11 maja 2002 r. w Radziejowie, pod red. D. Karczewskiego, Włocławek–Radziejów 2002, s. 145– 151. Karczewska J., Struktura własnościowa osadnictwa regionu nadgoplańskiego (do końca XV wieku), „Slavia Antiqua”, t. 53, 2012, s. 71–104 (Karczewska, Struktura własnościowa). Karczewska J., Szlachta cząstkowa i zagrodowa w Wielkopolsce i na Kujawach w XV wieku, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. 11, pod red. S. K. Kuczyńskiego, Warszawa 2007, s. 135–153. Karczewska J., Urzędnicy książąt kujawskich Leszka, Przemysła i Kazimierza Ziemomysłowiców, cz. 1, „Ziemia Kujawska”, t. 12, 1997, s. 101–137; cz. 2, t. 13, 1998, s. 5–35 (Karczewska, Urzędnicy książąt kujawskich). Karczewska J., Własność szlachecka na pograniczu wielkopolsko-kujawskim w pierwszej połowie XV wieku, Kraków 2010 (Karczewska, Własność szlachecka). Karczewski D., Czy istniało Strzelno przednorbertańskie? „Archeologia Historica Polona”, t. 2, 1995, s. 181–191. Karczewski D., Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie do początku XVI wieku, Inowrocław 2001. Karczewski D., Kruszwica w strukturze administracyjnej Kujaw (do końca XVIII wieku), „Slavia Antiqua”, t. 53, 2012, s. 45–69. Karczewski D., Kujawskie dokumenty księcia słupskiego Kazimierza IV (Kaźka) z lat 1371–1376, cz. II, „Zapiski Historyczne”, t. 67, 2002, z. 2, s. 105–116. Karczewski D., Lokacja Radziejowa na tle urbanizacji średniowiecznych Kujaw, [w:] Radziejów poprzez stulecia. Materiały sesji naukowej „Radziejów poprzez stulecia. W 750-lecie nadania praw miejskich dla Radziejowa”, zorganizowanej 11 maja 2002 r. w Radziejowie, pod red. D. Karczewskiego, Włocławek–Radziejów 2002, s. 31–46 (Karczewski, Lokacja Radziejowa). Karczewski D., Najwcześniejsze dzieje Strzelna w świetle „Roczników” Jana Długosza, [w:] Z dziejów Strzelna, pod red. L. Andrzejewskiego, Gniezno 1994, s. 9– 27.

Karczewski D., Pierwsi benefaktorzy klasztoru Norbertanek w Strzelnie, „Ziemia Kujawska”, t. 11, 1995, s. 7–16. Karczewski D., Spór o uposażenie kościoła NMP w Inowrocławiu. Na marginesie dokumentu lokacyjnego dla wsi Popowice z 1351 roku, „Ziemia Kujawska”, t. 12, 1997, s. 155–160 (Karczewski, Spór o uposażenie). Karczewski D., Studia nad trzynastowiecznymi dokumentami klasztoru norbertanek w Strzelnie, „Studia Źródłoznawcze”, t. 37, 2000, s. 109–130. Karczewski D., Szarlejski Mikołaj, „Inowrocławski Słownik Biograficzny”, t. 2, 1994, s. 106–107. Karczewski D., Urbanizacja regionu nadgoplańskiego do połowy XVI w., „Studia z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego”, t. 1, pod red. A. Mietza, P. Szczepankiewicza, Bydgoszcz–Wierzbinek 2001, s. 25–30 (Karczewski, Urbanizacja). Karczewski D., W 550. rocznicę odnowienia przywileju lokacyjnego miasta Inowrocławia, „Ziemia Kujawska”, t. 14, 2000–2001, s. 67–71. Karpluk M., Nieszawa, rozwój i pochodzenie nazwy, „Onomastica”, t. 7, 1961, s. 83–98. Karwasińska J., Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235–1343, Warszawa 1927 (Karw.). Karwasińska J., W sprawie interpretacji terminu „Wladislavia”, „Roczniki Historyczne”, t. 4, 1928, s. 120–128. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. XI: Województwo bydgoskie, z. 1: Pow. aleksandrowski, z. 2: Pow. brodnicki, z. 6: Pow. golubsko-dobrzyński, z. 9: Pow. lipnowski, t. 11: Pow. radziejowski, z. 12: Pow. rypiński, z. 16: Pow. toruński, Warszawa 1968–1973 (KZS I, II, VI, IX, XI, XII, XVI). Keller K., Materiały do monografii miasta Lipna, Toruń 1929. Kiełczewski K., Z przeszłości Pakości. Na uczczenie trzechsetletniej rocznicy założenia Kalwarii 1628–1928, Pakość 1928. Koc L., Zmiany koryta Wisły w XIX i XX wieku między Płockiem a Toruniem, „Przegląd Geograficzny”, R. 14, 1972, s. 703–719. Koronowo. Zarys dziejów miasta, praca zbiorowa pod red. M. Biskupa, Bydgoszcz 1968. Kosman M., Izbica Kujawska – przeszłość i teraźniejszość, „Rocznik Wielkopolski Wschodniej”, t. 2, 1974, s. 9‒72.

Kostanecki T., Z przeszłości Skępego, „Notatki Płockie”, nr 2/16, 1960, s. 13–14. Kościelna Wieś na Kujawach. Studium osadnicze, pod red. L. Kajzera, Łódź 1994. Kościół i parafia p. w. św. Prokopa w Konecku, materiały zgromadził i oprac. ks. J. A. Radaszewski, wyd. 2, Koneck 2006. Kozierowski S., Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej wschodniej Wielkopolski, t. I–II, Poznań 1926–1928, całego wydawnictwa t. VI–VII (Koz. VI, VII). Kozierowski S., Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, t. I–II, Poznań 1921–1922, całego wydawnictwa t. IV–V (Koz. IV, V). Kozierowski S., Nazwy topograficzne i osadźcy ziemi bydgoskiej, „Przegląd Bydgoski”, z. 3, 1933, s. 19–40 (Koz. ZB). Kozierowski S., Pierwotne osiedlenie pojezierza Gopła, „Slavia Occidentalis”, t. 2, 1922, s. 3–54 (Koz. PG). Kozierowski S., Schematyzm historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej archidiecezji gnieźnieńskiej, Poznań 1934 (Koz. Sz.) Kowalenko W., Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VII do XII wieku), Poznań 1938 (Kow.) Kowalenko W., Przewłoka na szlaku żeglugowym Warta–Gopło–Wisła, „Przegląd Zachodni”, t. 8, 1952, nr 5/6, s. 46–100. Kozłowski R., Geneza i granice księstwa brzesko-kujawskiego, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 5, 1968, s. 77–113. Kozłowski R., Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego w Byszewie (Koronowie) do końca XIV w., Warszawa–Poznań 1972. Kozłowski R., Rozwój uposażenia ziemskiego klasztoru norbertanek w Strzelnie do końca XV w., „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 4, 1967, s. 69–107. Kozłowski R., Rys historyczny rozwoju sieci drogowej na terenie województwa bydgoskiego, [w:] Konferencja naukowo-techniczna pt. Bydgoskie dni drogowe 19– 21 września 1969 r. Zbiór referatów, Bydgoszcz 1969, s. 3–17. Krajewski M., Płonne i okolice, Toruń 1983. Krajewski M., Ugoszcz i okolice. Rys historyczny, ludzie, zabytki, Ostrowite 1980. Kruszwica. Zarys monograficzny, praca zbiorowa pod red. J. Grześkowiaka, Toruń 1965.

Kubiak W., Dzieje Lubrańca, Toruń 2005. Kubiak W., Dzieje Lubrańca w dokumentach źródłowych, Włocławek 2007. Kucharski G., Działalność fundacyjno-lokacyjna księcia Kazimierza Konradowica na rzecz cystersów w Wielkopolsce, na Kujawach i Pomorzu, „Nasza Przeszłość”, t. 96, 2001, s. 466–473. Kuczyński S. K., Nieznana najstarsza pieczęć Inowrocławia, „Wiadomości Numizmatyczne”, t. XII, 1968, z. 1(43), s. 19–22. Kuhn W., Die deutschrechtlichen Städte in Schlesien und Polen in der ersten Hälfte des 13. Jahrhunderts, „Zeitschrift für Ostforschung”, Jg. 15, 1966, H. 3, s. 704–743. Kujawski W., Diecezja kruszwicka, jej początki i przeniesienie do Włocławka, „Studia Włocławskie”, t. 9, 2006, s. 329–341. Kujawski W., Najstarsze parafie (ośrodki kultu chrześcijańskiego ) na Kujawach, [w:] Religijność na Kujawach i Ziemi Dobrzyńskiej w czasach staropolskich, pod red. A. Mietza, Włocławek 2003, s. 6–24. Kujawski W., Z dziejów parafii radziejowskiej (do połowy XIX wieku), [w:] Radziejów poprzez stulecia. Materiały sesji naukowej „Radziejów poprzez stulecia. W 750-lecie nadania praw miejskich dla Radziejowa”, zorganizowanej 11 maja 2002 r. w Radziejowie, pod red. D. Karczewskiego, Włocławek–Radziejów 2002, s.47–58. Kujawski W., Źródła kościelne do dziejów zawiślańskich terenów diecezji kujawsko-pomorskiej, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 14, 2000, s. 225–268. Kujot S., Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmińskiej, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, R. 9–12, Toruń 1902–1905 (Kujot). Kuliński S., Monografia Brześcia Kujawskiego. Pamiątka 700-lecia istnienia kościoła parafialnego, Włocławek 1935. Kurtyka J., O „sumach sadłowskich” i rzekomym mariażu Lanckorońskich i Tęczyńskich w początkach XV wieku, [w:] Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej, pod red. A. Radzimińskiego, A. Supruniuka, J. Wroniszewskiego, Toruń 1997, s. 199–205. Kurzawa D., Zamek w Kruszwicy w świetle najnowszych badań (zarys problematyki), [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko–wielkopolskiego. Zbiór studiów pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2007, s. 113–123.

Kurzawa D., Kurzawa D., Rzeszynek – z dziejów nadgoplańskiej wsi, [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów, t. 2, pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2009, s. 97–103. Kühnast L., Historische Nachrichten über die Stadt Bromberg. Von der Gründung der Stadt bis zur Preussischen Besitznahme, Bydgoszcz 1837. Kürbis B., Pogranicze Wielkopolski i Kujaw w X–XII wieku, [w:] Studia z dziejów ziemi mogileńskiej, pod red. C. Łuczaka, Poznań 1978, s. 65–111. Kürbisówna B., Najstarsze dokumenty opactwa benedyktynów w Mogilnie (XI–XII w.), „Studia Źródłoznawcze”, t. 13, 1968, s. 27–61 (Kürb.). Labuda G., O nadaniu biskupa Chrystiana dla Dobrzyńców z roku 1228, „Roczniki Humanistyczne”, t. 20, 1972, z. 2, s. 43–50. Labuda G., Początki diecezjalnej organizacji kościelnej na Pomorzu i na Kujawach w XI i XII wieku, „Zapiski Historyczne”, t. 33, 1968, z. 3, s. 19–60. Lasocki Z., Dostojnicy i urzędnicy ziemi dobrzyńskiej w XIV i XV wieku, Warszawa 1934 (Las.). Leciejewicz L., Z badań nad kształtowaniem się ośrodków grodowych na pograniczu pomorsko-wielkopolskim we wczesnym średniowieczu, „Slavia Antiqua”, t. 4, 1959, s. 134–171. Lewandowska J., Urzędnicy starostwa inowrocławskiego od XIV do XVIII wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 18, 2005, s. 119–130. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dział I: Dokumenty samoistne, t. 1–7, Włocławek 1994–1999. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku, t. 1: lata 1232–1550, Włocławek 1994. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dokumenty samoistne, t. 3: lata 1416–1770, Włocławek 1995. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dział II: Dokumenty w kopiariuszach, t. 1: Kopiariusz ogólny Drzewickiego, Włocławek 1999. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dział II: Dokumenty w kopiariuszach, t. 2: Kopiariusz gospodarczy Drzewickiego, Włocławek 1999. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dział II: Dokumenty w kopiariuszach, t. 3: Kopiariusz i częściowo

formularz wikariuszy gen. i oficjałów włocławskich, przeważnie z drugiej ćwierci XVI wieku, Włocławek 2000. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dział II: Dokumenty w kopiariuszach, t. 4: Kopiariusz kan. P. Piotrkowskiego z 1551 roku, Włocławek 2000. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dział II: Dokumenty w kopiariuszach, t. 5: Kopiariusz ogólny, wykonany w drugiej połowie XVI wieku, Włocławek 2000. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dział II: Dokumenty w kopiariuszach, t. 6: Kopiariusz ogólny, wykonany w trzecim ćwierćwieczu XVI wieku, Włocławek 2001. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dział II: Dokumenty w kopiariuszach, t. 7: Kopiariusz ogólny, zwany królewskim, Włocławek 2001. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dział II: Dokumenty w kopiariuszach, t. 8: Kopiariusze gospodarcze w XVI–XVIII wieku, Włocławek 2001. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dział II: Dokumenty w kopiariuszach, t. 9: Kopiariusz gospodarczy z przełomu XVI–XVII wieku, Włocławek 2001. Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dział II: Dokumenty w kopiariuszach, t. 11: Kopiariusz gospodarczy trzyczęściowy, Włocławek 2002. Librowski S., Wizytacje diecezji włocławskiej, cz. 1, t. 1, z. 2, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 10, 1965, s. 35–206 (Libr.) Librowski S., Z dziejów katedry a następnie kolegiaty św. Wita w Kruszwicy. I: Katedra, potem kolegiata św. Wita do r. 1428, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 15, 1967, s. 251–269. Lissowski C., Jak giną pamiątki historyczne. Rozebranie ruin bazyliki św. Piotra i Pawła w Starorypinie, „Życie Mazowsza”, R. 1, 1935, s. s. 88–89. Łbik L., Między legendą a historią, czyli o początkach romańskiej kolegiaty Świętego Piotra w Kruszwicy, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, z. 2, 1997 s. 91–103.

Łęga W., Kultura Pomorza we wczesnym średniowieczu na podstawie wykopalisk, Toruń 1930 (Łęga). Maciejewski J., Działalność kościelna Gerwarda z Ostrowa, biskupa włocławskiego w latach 1300–1323, Bydgoszcz 1996. Masłowski J., Kolonizacja wiejska na prawie niemieckim w województwach sieradzkim, łęczyckim, na Kujawach i w ziemi dobrzyńskiej do roku 1370, „Roczniki Historyczne”, R. 13, 1937, s. 197–303. Massalski R., Ze studiów nad zamkiem dybowskim w Toruniu, Komunikaty na sesję naukową poświęconą dziełom sztuki Pomorza zorganizowaną w 500-lecie Pokoju Toruńskiego, Toruń 1966. Mastyński Z., Rogiński S., Studium historyczno-hydrologiczne jeziora Gopła, Bydgoszcz 1964. Mętlewicz J. K., Notatki historyczne do opisu kościołów w Kowalu, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, t. 26, 1854, s. 515–521. Miejskie zespoły zabytkowe w Polsce, t. 2, Województwo bydgoskie, Warszawa 1974. Mietz A., Pakulski J., Górzno. Zarys dziejów, Toruń 1989. Mietz A., Pakulski J., Waszkiewicz Z., Nadwiślanska gmina Czernikowo. Przeszłość – religijność – tożsamość, Toruń 1998. Mikołajczyk E., Średniowieczna własność ziemska okolic Inowrocławia, „Ziemia Kujawska”, t. 8, 1986, s. 91–111. Mikołajczyk A., Uwagi o obiegu monetarnym na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu i okresie nowożytnym, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 6, 1987 (1988), s. 97–135. Monografia Brześcia Kujawskiego, praca zbiorowa pod red. B. Głębowicza, Włocławek 1970. Monografia powiatu włocławskiego, praca zbiorowa pod red. S. Laguny, Włocławek 1968. Morawski M., Monografia Włocławka (Włocławia), Włocławek 1933. Możejko B., Ród Świnków na pograniczu polsko-krzyżackim w średniowieczu, Gdańsk 1988. Mrózek W., Zagadnienie źródeł Noteci, „Zeszyty Naukowe UMK”, Geografia, III, 1964, s. 109–123.

Muznerowski S., Bytoń na Kujawach, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 3, 1909, s. 236–250. Muznerowski S., Choceń (Kościół i parafia w dekanacie włocławskim), „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 7, 1913, s. 201–217. Muznerowski S., Dąbie pod Włocławkiem, „Kronika Diecezji Kujawsko- Kaliskiej”, R. 6, 1912, s. 71–80. Muznerowski S., Kłobia, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 4, 1910, s. 226–236, 258–263, 298–307. Muznerowski S., Lubraniec (Monografia), Włocławek 1910. Muznerowski S., Zgłowiączka (dek. włocławski), „Kronika Diecezji Kujawsko- Kaliskiej”, R. 4, 1910, s. 18–23, 40–48. Myk F., Z przeszłości Koronowa i klasztoru cystersów, „Przegląd Bydgoski”, t. 6, 1938, z. 2, s. 27–44. Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2: Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964. Nowacki J., Opactwo św. Gotarda w Szpetalu pod Włocławkiem zakonu cysterskiego (ok. 1228–1285–1358). Przyczynek do misji pruskiej biskupa Chrystiana, Gniezno 1934 (Now.). Nowak B., Mościc ze Ściborza, „Inowrocławski Słownik Biograficzny”, t. 3, 1997, s. 64. Nowak B., Wielkopolscy spadkobiercy Mościców ze Ściborza, [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów, t. 2, pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2009, s. 53–82. Optołowicz K., Szpitale (przytułki) na ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu, [w:] Dzieje Dobrzyńskie. Materiały z historii miasta Dobrzynia i ziemi dobrzyńskiej, t. 6 i 7, Dobrzyń nad Wisłą 2007, s. 5–11. Ostoja-Zagórski J., Badania archeologiczne na grodzisku kultury łużyckiej w Jankowie, pow. Inowrocław, w latach 1970–1972, [w:] „Komunikaty Archeologiczne”. Badania wykopaliskowe na terenie województwa bydgoskiego w latach 1970–1972, t. 2, Bydgoszcz 1978, s. 51–61. Paczkowski S., Służewo na Kujawach wschodnich. Zarys dziejów, Włocławek 1999; rec. J. Karczewska, „Ziemia Kujawska”, t. 14, 2000–2001, s. 239–242. Paczkowski S., Z dziejów zakonu krzyżowców z czerwoną gwiazdą na Kujawach, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 15, 2001, s. 85–101.

Pakulski J., Brześć za rządów wójta Tylo (1306–1320), „Zapiski Kujawsko- Dobrzyńskie”, t. 15, 2001, s. 65–96. Pakulski, J. Jeszcze o zastawie Złotorii i ziemi dobrzyńskiej Krzyżakom przez Władysława Opolczyka w latach 1391–1392, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 9, 1995, s. 4–30. Pakulski J., Kikół – w poszukiwaniu właściwego herbu, „Rocznik Muzealny”, t. 4, 1991, s. 123–127. Pakulski J., Kilka uwag o dawnych pieczęciach i herbie Rypina, [w:] Rypin. Szkice z dziejów miasta, pod red. M. Krajewskiego, Rypin 1994, s. 79–91. Pakulski J., Mikołaj ze Ściborza, „Inowrocławski Słownik Biograficzny”, t. 3, 1997, s. 59. Pakulski J., Ród Godziębów w średniowiecznej Polsce. Studium genealogiczne, Toruń 2005. Pakulski J., Władze Włocławka w świetle przywileju lokacyjnego z 1339 r., [w:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, pod red. O Krut-Horonziak i L. Kajzera, Włocławek 1995, s. 91–96. Pawłowski T., Ziemia dobrzyńska. Tłuchowo. Rys geograficzno–historyczny, Tłuchowo 1996. Pawłowski T., Gmina Tłuchowo – mała ojczyzna, Tłuchowo 1998. Piotrowski R., Skrwilno i okolice (od czasów najdawniejszych do 1945 roku), Skrwilno 1997. Piotrowski R., Skrwilno i okolice w średniowieczu, „Ziemia Dobrzyńska”, R. 10, 2006, s. 9–29. Piotrowski R., Rogowska M., Skrwilno – zespół dworski, [w:] Materiały do dziejów rezydencji w Polsce, t. 2: ziemia dobrzyńska, cz. 3, pod red. P. Gałkowskiego, S. Kunikowskiego, Włocławek 2006, s. 285–302. Piechowski B., Historia Fordonu (w zarysie), Bydgoszcz 1924. Plehn H., Ortsgeschichte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Marienwerder 1901 (PlO). Płocha J., Najdawniejsze dzieje opactwa benedyktynów w Mogilnie, Wrocław 1969. Pobłocki G., Koronowo, jego nazwy i początek, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 2, 1913, nr 9, s. 184–188.

Polkowska-Markowska M., Dzieje Zakonu Dobrzyńskiego, „Roczniki Historyczne”, t. 2, 1926, s. 145–210. Posadzówna W., W sprawie fundatora i fundacji klasztoru norbertanek w Strzelnie, „Roczniki Historyczne”, t. 13, 1937, s. 25–37. Posadzy W., Bydgoszcz. Studia z historii budowy miast polskich, Warszawa 1957 Posadzy W., Koronowo. Studia z historii budowy miast polskich, Warszawa 1957. Powierski J., Dobra ostrowicko-golubskie biskupstwa włocławskiego na tle stosunków polsko-krzyżackich w latach 1235–1308, Gdańsk 1977. Powierski J., O słowniku historyczno-geograficznym ziemi chełmińskiej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 1972, nr 2–3, s. 407–425. Powierski J., Rzekomy las Silusno w ziemi dobrzyńskiej. Przyczynek do sprawy identyfikacji nazw miejscowych, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Językoznawcze”, nr 8, 1982, s. 149–156. Powierski J., Studia nad strukturą administracyjno-terytorialną ziemi chełmińskiej i michałowskiej w okresie piastowskim, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 9, 1973, s. 3–86. Powierski J., Z najdawniejszych dziejów Bydgoszczy. Wydarzenia z lat 1238– 1239, „Bydgostiana”, nr 3, 1968, s. 7–17. Potemski Cz., Stanowiska archeologiczne odkryte w Bydgoszczy w latach 1960– 1963, „Bydgostiana”, nr 2, 1965, s. 35–38. Potemski C., Wilke G., Wyniki prac wykopaliskowych w Zamczysku w pow. bydgoskim na stanowisku 1, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 4, 1967, s. 10–15. Ptaszyński P., Zakon bożogrobowców w ziemi dobrzyńskiej. Zarys dziejów, Rypin–Warszawa 1999. Puckalanka U., Zasięg Gopła i jego połączenie z Wisłą w naszej erze, „Przegląd Zachodni”, t. 8, 1952, nr 11–12, s. 575–584. Radzimiński A., Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV i I. poł. XV w.: studium prozopograficzne, t. 2, Toruń 1993. Radzimiński A., Działalność i kariery archidiakonów dobrzyńskich w XIV i I poł. XV w. Przyczynek z zakresu prozopografii i administracji kościelnej, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 8, 1993, s. 13–31.

Radzimiński A., Uwagi o powstaniu i organizacji kapituły włocławskiej, [w:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, pod red. O. Krut-Horonziak i L. Kajzera, Włocławek 1995, s. 97–104. Rafacz J., Ordynacja lubraniecka według przywileju z r. 1518, „Przegląd Historyczny”, t. 30, 1933, z. 2, s. 398–413. Rauhut L., Rauhut J., Potemski C., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych w Fordonie, pow. Bydgoszcz, na grodzisku „Wyszogród” w roku 1958, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 26, 1959–1960, s. 142–163. Rauhut L., Rauhut J., Potemski C., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na grodzisku „Wyszogród” w Fordonie, pow. Bydgoszcz w 1959 r., „Wiadomości Archeologiczne”, t. 27, 1961, s. 283–311. Rauhut L., Rauhut J., Potemski C., Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na grodzisku „Wyszogród” w Fordonie, pow. Bydgoszcz w 1960 r., „Wiadomości Archeologiczne”, t. 28, 1962, s. 251–267. Rawita-Witanowski M., Komandoria kawalerów krzyżacko-gwiaździstych w Brześciu Kujawskim, „Ziemia. Ilustrowany Dwutygodnik Krajoznawczy”, t. 16, 1931. Rieger J., Wolnicz-Pawłowska E., Nazwy rzeczne w dorzeczu Warty, Wrocław 1975. „Rocznik Diecezji Płockiej” 1966, Płock 1966 (RDP). „Rocznik Diecezji Włocławskiej”, R. 1962, Włocławek 1962 (RDW). Romahn-Kwiatkowska E., Lipno, [w:] Studia geograficzne nad aktywizacją małych miast. Opracowanie zbiorowe, pod red. K. Dziewońskiego i in., Warszawa 1957, s. 167–240. Rosin R., Rozwój polityczno-terytorialny łęczyckiego, sieradzkiego i wieluńskiego (do przełomu XIV i XV w.), „Rocznik Łódzki”, t. 14, 1970, s. 277–304. Rudolf Ph., Aus der Geschichte von Schulitz und den umliegenden Dörfern, Poznań 1936. Rybus H., Kolegiata w Kruszwicy w latach 1514–1531, „Studia Theologica Varsaviensia”, R. 8, 1970, nr 2, s. 119–158. Schmid B., Architektonische Studienfahrten durch das ehemalige Polen, „Altpreussische Forschungen”, Jg. 17, 1940, H. 1, s. 4–28. Serczyk J., Procesy husyckie na Kujawach w XV wieku, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 1, 1963, nr 1, s. 29–49.

Sikora F., Upadek fundacji cysterskiej w Szpetalu i początki odnowionego klasztoru, „Zapiski Historyczne”, t. 40, 1975, z. 2, s. 7–35. Sikorowski A., Chrostkowo i okolice. Materiały do monografii, Chrostkowo 2003. Skarżyńska K., Gopło – centrum hydrograficzne Polski przed wiekami, „Przegląd Geofizyczny”, R. 8, 1963, s. 189–200. Skibiński S., Gotycka architektura pocysterskiego kościoła w Koronowie, „Prace Komisji Sztuki Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 2, 1967, s. 266–368. Slaski J., Tabaczyński St., Wczesnośredniowieczne skarby Wielkopolski. Materiały, Warszawa–Wrocław 1959. Sławenko-Sławiński A., Lipnowskie pod względem historycznym, statystycznym i archeologicznym, Warszawa 1856. Sławenko-Sławiński A., Rypin i jego kościoły, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, t. 25, 1856, s. 280–291. Sławenko-Sławiński A., Skępe, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, t. 28, 1857, s. 381–391, 702–705. Sławińska M., Zamek dybowski w Toruniu. Komunikaty na sesję naukową poświęconą dziełom sztuki Pomorza zorganizowaną w 500-lecie Pokoju Toruńskiego, Toruń 1966. Sławiński T., Człowiek istotą rodzinną – genealogia rodu Kretkowskich w XV– XVIII wieku, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, Seria nowa, t. 3, 1997, s. 53–74. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I–XV, Warszawa 1880–1902 (SG). Smoleński M., Cztery kościoły w ziemi dobrzyńskiej, Lwów 1869. Smoleński M., Opis kościoła parafialnego w mieście powiatowym Lipnie, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, seria 2, t. 6, 1860, s. s. 132–150, 241–253. Soćko A., Romański klasztor norbertanek w Strzelnie na Kujawach – problemy, zagadki, interpretacje, [w:] Studia nad dawną Polską, t. 1: Materiały z wykładów wygłoszonych w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie od października 2007 do czerwca 2008 roku, pod red. T. Sawickiego, Gniezno 2008, s. 91–109. Specjalski R., Brzeźno. Szkice monograficzne, Włocławek 1997. Specjalski R., Głodowo. Materiały do monografii wsi, cz. 1, Włocławek 1993; cz. 2, Lipno 1996.

Sperka J., Wojny Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem (1391– 1396), Cieszyn 2003. Starnawska M., Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony rycerskie na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 1999. Strzelno romańskie. Zbiór studiów, pod red. Z. Święchowskiego, Strzelno 1972. Sulkowska-Tuszyńska K., Charakterystyka stratyfikacji kulturowej wzgórza klasztornego w Strzelnie (woj. bydgoskie), [w:] Z badań nad średniowieczną architekturą Kujaw i Wielkopolski Wschodniej, pod red. J. Chudziakowej (=„Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, seria B, t. 86), Warszawa 1990, s. 31–88. Sulkowska-Tuszyńska K., Klasztor norbertanek w Strzelnie (XII–XVI wiek). Sacrum i profanum, Toruń 2006. Sulkowska-Tuszyńska K., Kres na początku drogi. Pochówki na cmentarzu w Strzelnie (XII–XIX wieku), [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2007, s. 39–55. Supruniuk A., Otoczenie księcia mazowieckiego Siemowita IV (1374–1426), Warszawa 1998. Supruniuk A., Rządy Siemowita IV na Kujawach brzeskich w latach 1383–1398, Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 15, 2001, s. 39–63. Szacherska S. M., Opactwo cysterskie w Szpetalu a misja pruska, Warszawa 1960 (SOp.). Szkice rypińskie. Materiały z sesji popularno-naukowej zorganizowanej z okazji 900-lecia Rypina w dniu 27 listopada 1965 r., pod red. Z. Jędrzyńskiego, Bydgoszcz 1967 (SR). Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, cz. 2, pod red. M. Walickiego, Warszawa 1971 (Sztuka). Szulta W., Przeprawy mostowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Toruń 2008. Szybkowski S., Brudzewscy herbu Pomian na Kujawach i w Wielkopolsce. Uwagi o majątkach, starostwach i genealogii, „Roczniki Historyczne”, R. 79, 2014, s. 73– 88. Szybkowski S., Do genealogii i prozopografii Kotwiców kujawskich uwag kilka, „Genealogia. Studia i Materiały Historyczne”, t. 16, 2004, s. 129–142.

Szybkowski S., Dokument starosty przedeckiego Jakuba z Dębna z 17 XII 1465. Kujawskie posiadłości Jastrzębców z Powiercia i Wieniawów z Gołuchowa, [w:] Pielgrzymi, pogrobowcy, prebendarze, pod red. B. Śliwińskiego, Malbork 2009, s. 365–377. Szybkowski S., Janusz z Kołudy i Starężyna, „Inowrocławski Słownik Biograficzny”, z. 4, 2000, s. 48–50. Szybkowski S., Kujawscy Borzymowscy u schyłku średniowiecza i na początku epoki nowożytnej, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. 11, pod red. S. K. Kuczyńskiego, Warszawa 2007, s. 201–226. Szybkowski S., Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370– 1501), Gdańsk 2006 (Szybkowski, Szlachta). Szybkowski S., Ostojowie (Mościcie) ze Ściborza i inni Polacy na Wegrzech w późnym średniowieczu. Uwagi geneaologiczne i prozopograficzne do prac Stanisława A. Sroki, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, t. 3, 2003, s. 159–203. Szybkowski S., O monografii kujawskich Pomianów, „Roczniki Historyczne”, R. 72, 2007, s. 231–243. Szybkowski S., O późnośredniowiecznej kujawskiej szlachcie urzędniczej. Odpowiedź na recenzję Janusza Bieniaka, „Ziemia Kujawska”, t. 22, 2009, s. 115– 130. Szybkowski S., Posiadłości Pakoskich herbu Laska na Kujawach brzeskich w późnym średniowieczu, „Słupskie Studia Historyczne”, nr 15, 2009, s. 61–78. Szybkowski S., Rodzina Bolumińskich na Kujawach i w Wielkopolsce w XV wieku, [w:] Heraldyka i okolice, pod red. A. Rachuby, S. Górzyńskiego, H. Mańkowskiej,Warszawa 2002, s. 419–443. Szybkowski S., Ród Cielepałów. Studium geneaologiczne, Gdańsk 1999. Szybkowski S., Rządy Kazimierza (Kaźka) Bogusławica w ziemi bydgoskiej. Jeszcze o otoczeniu księcia słupsko-bydgosko-dobrzyńskiego, [w:] Książęta, urzędnicy, złoczyńcy (=”Gdańskie studia z dziejów średniowiecza”, nr 6), pod red. B. Śliwińskiego, Gdańsk 1999, s. 235–249. Szybkowski S., Sprawy majątkowe późnośredniowiecznej kujawskiej elity szlacheckiej w źródłach dokumentowych i aktowych. Konwencja i rzeczywistość, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, t. 13, 2009, s. 91– 113 (Szybkowski, Sprawy majątkowe).

Szybkowski S., Starostwo i starostowie inowrocławscy w latach 1364‒1501. Zarys problematyki, „Ziemia Kujawska”, t. 20, 2007, s. 7‒25. Szybkowski S., Starostowie przedeccy w późnym średniowieczu (koniec XIV–XV w.). Studium prozopograficzne, [w:] Kaci, święci, templariusze, pod red. B. Śliwińskiego, Malbork 2008, s. 399–436. Szybkowski S., Starsza linia Pomianów Kłobskich. Potomstwo Jarosława Jarandowica, [w:] Szlachta, starostowie, zaciężni, pod red. B. Śliwińskiego, Gdańsk–Koszalin 1998, s. 239–279. Szybkowski S., Ścibor Ściborowic – Kujawianin czy Pomorzanin? Przyczynek do badań nad związkami szlachty pomorskiej z Kujawami i ziemią dobrzyńską w okresie panowana księcia Kazimierza Bogusławowica (Kaźka), „Zapiski Historyczne”, t. 67, 2002, z. 3–4, s. 206–207. Szybkowski S., Zbrojna familia starosty malborskiego Macieja ze Służewa w 1498 r., [w:] Dzierżawcy, literaci, posłowie, pod red. B. Możejko, M. Smolińskiego, S. Szybkowskiego, Malbork 2011, s. 241–260. Szybkowski S., Ziemscy urzędnicy bydgoscy za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów (1370–1492): ustalenie chronologii, „Ziemia Kujawska”, t. 14, 2000– 2001, s. 27‒62. Szybkowski S., Związki rodzinne Danaborskich z elitą urzędniczą Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, „Roczniki Historyczne”, R. 66, 2000, s. 157–169 (Szybkowski, Związki rodzinne). Szybkowski S., rec.: Kościelna Wieś na Kujawach. Studium osadnicze, pod red. L. Kajzera, Łódź 1994, „Studia Bałtyckie. Historia”, t. 2, 1996, s. 313–329. Szymkowski A., Kościelna Wieś na Kujawach, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, t. 45, 1962, nr 11–12, s. 367–372. Szweda A., Najazdy litewskie na ziemię dobrzyńską na przełomie XIII/XIV w., „Prace Naukowe WSP w Częstochowie. Zeszyty Historyczne” 1996, z. 3, s. 83–94. Szweda A., Na polsko-krzyżackim pograniczu. Działalność starosty nakielskiego Jarosława z Iwna (1413–1423), „Roczniki Historyczne”, t. 69, 2003, s. 105–126. Śliwiński B., Kształtowanie się własności rycerskiej w północnej części ziemi dobrzyńskiej w XIII i XIV wieku, „Zapiski Historyczne”, t. 50, 1985, z. 4, s. 5–24 (Śliwiński, Własność rycerska). Śliwiński B., O początkach mazowieckiej elity feudalnej, „Zapiski Historyczne”, t. 47, 1982, z. 2, s. 92–95.

Śliwiński B., Rycerstwo kujawskie a biskupstwo włocławskie w XIII wieku. Kontakty majątkowe, „Zapiski Historyczne”, t. 49, 1984, z. 4, s. 5–33 (Śliwiński, Rycerstwo kujawskie). Śliwiński B., Rozwój własności rycerskkiej w południowej części Kujaw inowrocławskich w XII i XIII wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 9, 1993, s. 45–75. Świechowski Z., Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków, Wrocław 1963 (Św.). Świeżawski E., Kopalnie soli w Zgłowiączce na Kujawach w XIV w., „Przyroda i Przemysł”, R. 7, 1879, s. 245–247. Tazbirowa J., Początki biskupstwa na Kujawach, „Przegląd Historyczny”, t. 53, 1962, nr. 2, s. 229–244. Tomczak A., Źródła Noteci w dobie historycznej, „Ziemia Kujawska”, t. 2, 1968, s. 5–18. Tomm K., Beberen und Siedlungen, Lipno (br.). Tomm K., Bobrowniki an der Weichsel und seine Vergangenheit, „Deutsche Blätter in Polen”, Jg. 6, 1929, s. 517–544. Tornikidis T., Tupadły – nazwa topograficzna, „Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 6, 1966, s. 347–358. Treichel A., Geschichte des Deutschtums von Rippin und Umgegend, Toruń (br.). Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski i W. Stanek przy współudziale Z. Górskiego i R. Kabacińskiego, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 1990 (Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy). Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, z. 172 (pow. aleksandrowski); 174 (pow. bydgoski i pow. miejski Bydgoszcz); 177 (pow. golubsko- dobrzyński); 179 (pow. inowrocławski i pow. miejski Inowrocław); 180 (pow. lipnowski); 182 (pow. radziejowski); 183 (pow. rypiński); 187 (pow. toruński i pow. miejski Toruń); 191 (pow. włocławski i pow. miejski Włocławek), Warszawa 1971– 1972 (UN). Walicka E., Materiały z wczesnośredniowiecznych osad i grodzisk z północnej części ziemi dobrzyńskiej w zbiorach Państwowego Muzeum Archeologicznego, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, t. 5, 1960, s. 283–312 (Walicka). Warężak J., Rozwój uposażenia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w średniowieczu z uwzględnieniem stosunków gospodarczych w XIV i XV wieku, Lwów 1929.

Warschauer A., Geschichte der Stadt Pakosch, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen”, t. 20, 1905, s. 1–54. Wawrzeniecki M., Ślady kultury i osadnictwa przedhistorycznego ziemi kujawskiej na podstawie wykopalisk Oddziału Kujawskiego PTK we Włocławku, „Pamiętnik Fizjograficzny”, t. 21, 1913, dział V, s. 1–12 (Wawrz.). Wenskus R., Eine preussische Familie in Pommerellen und ihre Erben, w: Europa Slavica – Europa Orientalis. Festschrift für Herbert Ludat zum 70. Geburtstag, Giessen 1980. Wenta J., Kariera Jana z Dobrzynia?, „Zapiski Historyczne”, t. 52, 1987, z. 1, s. 169–174. Wędzki A., Początki reformy miejskiej w środkowej Europie do XIII w., Warszawa 1975. Wędzki A., Pałuki w średniowieczu, Żnin 1998. Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973. Wilczek-Karczewska M., Karczewski D., Dokument uposażenia szpitala Świętego Ducha w Koronowie, „Ziemia Kujawska”, t. 21, 2008, s. 89–97. Wiliński S., Granitowe kościoły wiejskie XII wieku w Wielkopolsce, „Przegląd Zachodni”, t. 8, 1952, nr 11–12, s. 417–432. Wilke G., Potemski C., Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu Bydgoszczy i powiatu bydgoskiego, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, cz. 1, t. 7, 1970, s. 5–39; cz. 2, t. 15, 1985, s. 3–27. Włocławek. Dzieje miasta, t. 1: Od początków do 1918 r., pod red. J. Staszewskiego, Włocławek 2000. Wojda L., Zamek we Włocławku na tle średniowiecznego miasta, [w:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, pod red. O Krut-Horonziak i L. Kajzera, Włocławek 1995, s. 123–136. Woźniak B., Rys historyczno-geograficzny Chrostkowa i okolic, Rypin 2001. Wróbel A., Z dziedzictwa językowego w ziemi dobrzyńskiej. O nazwach miejscowych okolic Rypina, [w:] Z dziejów ziemi dobrzyńskiej. Materiały z sesji popularnonaukowej, Rypin, 5 grudnia 2002 r., pod red. R. Bartoszewskiego, Dobrzyń nad Wisłą 2003, s. 27–42.

Wyrozumski J., Państwowa gospodarka solna w Polsce do schyłku XIV wieku, Kraków 1968. Z dziejów Strzelna: 800 lat bulli konfirmacyjnej papieża Celestyna III i 100-lecie śmierci ks. dra A. Kanteckiego: materiały z sesji 15 V 1993 r. i 20 XI 1993 r., pod red. R. L. Andrzejewskiego, Gniezno 1994. Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z. 2: województwo bydgoskie, oprac. M. Arszyński i M. Rejmanowski, Warszawa 1972. Zabytki architektury województwa bydgoskiego, oprac. E. i M. Gąsiorowscy, Bydgoszcz 1974 (Zabytki). Zagórski Z., Nazwy miejscowe dawnego województwa brzesko-kujawskiego, „Onomastica”, R. X, 1965, s. 159–175. Zajączkowski S. M., O kształtowaniu się granic dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do XVI w., „Slavia Antiqua”, t. 18, 1971, s. 123–172. Zalewski A., Kilka wiadomości z dziedziny starożytnictwa, „Pamiętnik Fizjograficzny”, t. 12, 1892, Dział IV, s. 2–14 (Zal.). Załuska P., Kruszyn (k. Włocławka), „Kronika Diecezji Włocławskiej”, R. 25, 1931, s. 188–190; 26, 1932, s. 36–39; 27, 1933, s. 77–79, 203–206. Załuski W., Czernikowo. Parafia i kościół czernikowski, Płock 1910. Załuski W., Szkic monograficzny kościołów dekanatu rypińskiego diecezji płockiej, Płock 1909 (Załuski). Zamek w Sadłowie na ziemi dobrzyńskiej, pod red. L. Kajzera, Rypin 2004. Zasada Z. J., Nadanie prawa magdeburskiego wsi Śmiłowice w pow. włocławskim – jako przykład zmiany zasad osadnictwa z polskiego na niemieckie, „Zapiski Kazimierzowskie”, nr 6, 2011, s. 12–20. Zawadzki M., Lubomin. Kościół i parafia w powiecie włocławskim, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 18, 1924, s. 478–495. Zbiór dokumentów Tysiąclecia Państwa Polskiego w Rypinie. Badania archeologiczne w latach 1959–1962, pod red. R. Piotrowskiego, Rypin 1963. Zieliński G., Gród krzyżacki w Zarzeczewie w ziemi dobrzyńskiej, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 2, 1913, s. 181–194. Zieliński G., O ziemi dobrzyńskiej. Badania historyczne (z mapą), „Biblioteka Warszawska”, t. 3, 1861, s. 233–283, cz. II: 525–572 (ZDb.). Zieliński G., Starożytności dobrzyńskie, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 2, 1874, s. 79–93 (Zieliński).

Zielonka B., Zabytki archeologiczne województwa bydgoskiego, Bydgoszcz 1959 (Zielonka, Zab.). Zielonka B., Zarys dziejów polskich badań archeologicznych na ziemiach województwa bydgoskiego, „Rocznik Muzeum w Toruniu”, t. 1, 1963, z. 3, s. 9–42 (Zielonka, Zarys). Zgłobicki B., Miasta lokacyjne w średniowiecznym Włocławku, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, t. 2, pod red. K. Grążawskiego, Włocławek–Brodnica 2007, s. 287–352. Zyglewski Z., Kościoły i duchowieństwo średniowiecznego Radziejowa, [w:] Radziejów poprzez stulecia. Materiały sesji naukowej „Radziejów poprzez stulecia. W 750-lecie nadania praw miejskich dla Radziejowa”, zorganizowanej 11 maja 2002 r. w Radziejowie, pod red. D. Karczewskiego, Włocławek–Radziejów 2002, s. 61– 77. Zyglewski Z., Późnośredniowieczne urzędy i urzędnicy w powiecie bydgoskim. Urzędnicy ziemscy – starostowie – burgrabiowie, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 16: Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków, pod red. Z. Biegańskiego, W. Jastrzębskiego, Bydgoszcz 1998. Żebrowski T., Kościół (XIV–pocz. XVI w.), [w:] Dzieje Mazowsza do 1526 r., pod red. A. Gieysztora, H. Samsonowicza, Warszawa 1994.

WYKAZ SKRÓTÓW ŹRÓDEŁ I LITERATURY

AC – Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, vol. I i III pars 1, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1894–1918. ACS – Acta capitulorum Cracoviensis et Plocensis selecta, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1891. AG – Anonim tzw. Gall, Kronika czyli dzieje książąt i władców polskich, wyd. K. Maleczyński, Kraków 1952. AGAD – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Dokumenty pergaminowe. AKP – Archiwum Diecezjalne w Płocku. Akta kapituły płockiej. ATor. – Archiwum Państwowe w Toruniu. Archiwum m. Torunia, Kat. I, Dokumenty i listy Bil. – Biliński A., Szlachta ziemi dobrzyńskiej za ostatnich Jagiellonów, Warszawa 1932 Bl. – Bobrownickie grodzkie inskrypcje, nr 2 (1567–1568), k. 452 (mikrofilm A– 24 393). BR 85 – Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, rkp. 85: Zbiór przywilejów miast wielkopolskich. BR 134 – Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, rkp. 134: Annalium coenobii Byssoviensis seu Coronoviensis. Bulla – Bulla gnieźnieńska z r. 1136, wyd. O. Łaszczyńska, Poznań 1947. BZO – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Bobrownickie ziemskie obligacje, nr 1. CCB – Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, rkp. 1337: Cronica civitatis Bidgostiensis. Cl. – Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Clasifications Anschlage der Kresi Inowraclaw, zespół Kriegs und Dömänenkammer Deputation in Bromberg, nr 234. CMP – Codex diplomaticus Maioris Poloniae, wyd. E. Raczyński, Poznań 1840. CPr – Codex diplomaticus Prussicus, Bd. 1–6, wyd. J. Voigt, Königsberg 1836– 1861. Czajk. – Czajkowski F., Mapa diecezji płockiej z lat 1779–1782, fotokopia w Zakładzie Atlasu Historycznego IH PAN w Warszawie.

Dam. – Damalewicz S., Vitae Vladislaviensium episcoporum, Cracoviae 1642. DFr. – Archiwum Państwowe w Poznaniu, Kopiariusz klasztoru franciszkańskiego w Inowrocławiu, Inowrocław – Franciszkanie C-1. Dg. – Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Dokumenty cechowe Gębic. DH – Długosz J., Historia Polonica, t. I–V, Opera omnia, t. X–XIV, Kraków 1873–1878. Dk – Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Dokumenty klasztoru cysterskiego w Koronowie. DKM – Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku, wyd. B. Ulanowski, (=„Archiwum Komisji Historycznej”, t. 4), Kraków 1888 (DKM).

DKor. – Archiwum Diecezjalne w Pelplinie, Przywileje klasztoru cysterskiego w Koronowie z lat 1460–1508, Diploma et epistolae. Klasztor Koronowo-Byszewo, nr 1–5. DMog. – Archiwum Państwowe w Poznaniu, Sumariusz archiwum klasztoru mogileńskiego, Mogilno – Benedyktyni, C. 12. Documenta – Documenta ecclesias civitatis Bidgostiensis (Bromberg) concernentia, wyd. E. Becker, Berlin 1918. DOł. – Archiwum Państwowe w Poznaniu, Kopiariusz przywilejów klasztoru ołobockiego, Ołobok klasztor 17c. Dpł. – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Dokumenty pergaminowe. Ds – Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Dokumenty klasztoru norbertańskiego w Strzelnie. DWł. – Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Dokumenty pergaminowe. FKK – Dwa fragmenty ksiąg kancelaryjnych królewskich z 1-ej połowy XV wieku, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1907. GA – Das Grosse Ämterbuch des Deutschen Ordens, wyd. W. Ziesemer, Gdańsk 1921. Gąs. – Gąssowski J., Kempisty A., Przewodnik archeologiczny po Polsce, Wrocław 1973. GD – Guldon Z., Mapy ziemi dobrzyńskiej w II połowie XVI w., Toruń 1967. GG – Die ältesten grosspolnischen Grodbücher, Bd. 1–2, wyd. J. Lekszycki, Leipzig 1887–1889.

Gilly – Gilly D., Spezialkarte von Südpreussen, Berlin 1802–1803. GK – Guldon Z., Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI w., Toruń 1964. Guldon – Guldon Z., Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII–XVI w., „Ziemia Kujawska”, t. 2, 1968, s. 19–46. Hensel – Hensel W., Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. I–IV, Poznań–Warszawa 1950–1972. HU – Hansisches Urkundenbuch, B. III–IV, wyd. K. Höhlbaum, Halle 1882– 1896. Hube – Hube R., Prawo polskie w 14 wieku. Dodatki – B. Akta, Warszawa 1886. IBW – Inwentarz dóbr i dochodów biskupstwa włocławskiego z roku 1534, wyd. B. Ulanowski, (=„Archiwum Komisji Historycznej”, t. 10), Kraków 1916 IBWł – Inwentarz dóbr stołowych biskupstwa włocławskiego z r. 1582, wyd. L. Żytkowicz, Toruń 1953. IKD – Inedita kujawskie i dobrzyńskie z lat 1345–1368, wyd. Z. Guldon i R. Kabaciński, [w:] Dokumenty do dziejów Kujaw i ziemi dobrzyńskiej z XIV–XIX w., wyd. Z. Guldon, R. Kabaciński, M. Kallas, J. Wojciak (=„Źródła do dziejów Bydgoszczy”, nr 8), Warszawa–Poznań 1974, s. 3–17. IPł. – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Inwentarz dóbr biskupstwa płockiego z 1595 r., bez sygn. ISB – Inwentarz dóbr starostwa brzeskiego na Kujawach z roku 1494, wyd. W. Posadzy i H. Kowalewicz, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, t. 2, 1956, z. 2, s. 359–393. ISI – Inwentarz starostwa inowrocławskiego z 1510 r., wyd. R. i Z. Guldonowie, „Ziemia Kujawska”, t. 3, 1971, s. 187–214. Karw. – Karwasińska J., Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235–1343, Warszawa 1927. KBB – Kronika Bernardynów Bydgoskich, wyd. K. Kantak, Poznań 1907. KBK – Księgi sądowe brzesko-kujawskie 1418–1424, wyd. J. K. Kochanowski, Warszawa 1905. KH XL – Kilka nieznanych dokumentów z XIII w. przeważnie z archiwów poznańskich, wyd. K. Maleczyński, „Kwartalnik Historyczny”, R. 40, 1926, s. 185– 196.

KX LXVI – Biskup M., Z badań nad „Wielką Wojną” z Zakonem Krzyżackim. Dodatek, „Kwartalnik Historyczny”, R. 66, 1959, nr 3, s. 671–715. KKM – Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis, t. I, wyd. J. K. Kochanowski, Warszawa 1919. KLD – Kontrakty lokacyjne wsi dobrzyńskich z XIV w., wyd. Z. Guldon i R. Kabaciński, [w:] Dokumenty do dziejów Kujaw i ziemi dobrzyńskiej z XIV–XIX w., wyd. Z. Guldon, R. Kabaciński, M. Kallas, J. Wojciak (=„Źródła do dziejów Bydgoszczy”, nr 8), Warszawa–Poznań 1974, s. 29–60. Kow. – Kowalenko W., Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej, Poznań 1938. Koz. – Kozierowski S., Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, t. I–II, Poznań 1921–1922, całego wydawnictwa t. IV–V; Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej wschodniej Wielkopolski, t. I–II, Poznań 1926–1928, całego wydawnictwa t. VI–VII. Koz. PG – Kozierowski S., Pierwotne osiedlenie pojezierza Gopła, „Slavia Occidentalis”, t. 2, 1922, s. 3–54. Koz. Sz. – Kozierowski S., Schematyzm historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej archidiecezji gnieźnieńskiej, Poznań 1934. Koz. ZB – Kozierowski S., Nazwy topograficzne i osadźcy ziemi bydgoskiej, „Przegląd Bydgoski”, t. 3, 1933, s. 19–40. KWł. I – Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Liber in quo sunt varia privilegia..., kopiariusz 1. KWł. II – Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Summarius litterarum et privilegiorum..., kopiariusz 2. KWł. V – Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Privilegia episcopatus Vladislaviensis, kopiariusz 5. KWł. VI – Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Variarum ecclesiarum dioecesis Cuyaviensis et Pomeraniae erectiones, kopiariusz 6. Kujot – Kujot S., Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmińskiej, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 9–12, Toruń 1902–1905. Kürb. – Kürbisówna B., Najstarsze dokumenty opactwa benedyktynów w Mogilnie (XI–XII w.), „Studia Źródłoznawcze”, t. 13, 1968, s. 27–61. KZS – Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. XI, z. 1, 2, 6, 9, 11, 12 i 16, Warszawa 1968–1973.

Las. – Lasocki Z., Dostojnicy i urzędnicy ziemi dobrzyńskiej w XIV i XV wieku, Warszawa 1934. Libr. – Librowski S., Wizytacje diecezji włocławskiej, cz. 1, t. 1, z. 2, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 10, 1965. Lites – Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, t. I–III, Poznań–Warszawa 1890–1935. LKI – Archiwum Państwowe w Poznaniu, Lustracja królewszczyzn województwa inowrocławskiego z 1765 r., Inowrocław Tab. 49. Lkr. – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Lustracja królewszczyzn wielkopolskich i kujawskich z 1616 r., ASK XLVI, nr 104. LKM – Kodeks Dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, Warszawa 1863. LPB – Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Liber privilegiorum civitatis Bidgostiensis, bez sygn. Lpor. – Lustracja poradlnego i rejestr łanów województw brzesko-kujawskiego i inowrocławskiego z roku 1489, wyd. J. Senkowski, „Teki Archiwalne”, z. 7, 1961. LW – Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, wyd. A. Tomczak, Cz. Ohryzko-Włodarska, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1961–1963. LWP – Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628–1632, cz. III, wyd. Z. Guldon, Bydgoszcz 1967. Ł – Łaski J., Liber beneficiorum archidiocesis Gnesnensis, wyd. J. Łukowski, t. I– II, Poznań 1880–1881. Łęga – Łęga W., Kultura Pomorza we wczesnym średniowieczu na podstawie wykopalisk, Toruń 1930. Mąk. – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Distinccio nova decanatuum in dioecesi Plocensi 1506 oraz Ordo de anno Domini 1510, odpis ks. Mąkowskiego. MC – Matricularum Regni Poloniae codices saeculo XV conscripti, t. I, Warszawa 1914. MHDW – Monumenta Historica Dioeceseos Wladislaviensis, t. I–XXV, Włocławek 1881–1912. Mosbach – Wiadomości do dziejów polskich z Archiwum Prowincji Szląskiej, wyd. A. Mosbach, Wrocław 1860. MPH – Monumenta Poloniae Historica, t. I–VI, Lwów–Kraków 1864–1893. MS – Matricularum Regni Poloniae Summaria, pars I–V, Warszawa 1905–1961.

MT – Maercker H., Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn, Gdańsk 1899–1900. MV – Monumenta Poloniae Vaticana, t. I–III, Kraków 1913–1914. Now. – Nowacki J., Opactwo św. Gotarda w Szpetalu pod Włocławkiem zakonu cysterskiego (ok. 1228–1285–1358), Gniezno 1934. OMC – Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Origo monasterii Coronoviensis, Koronowo – Cystersi B. 1. P – Pawiński A., O pojednaniu w zabójstwie według dawnego prawa polskiego. Dodatki, Warszawa 1884. Paw. – Pawiński A., Sejmiki ziemskie. Dodatki, Warszawa 1895. PEp – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Akta kapituły płockiej. Perthées BKI – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Perthées K., Mappa szczegulna woiewodztw brzeskiego kuiawskiego i inowrocławskiego z 1785 r., Oddział Kartograficzny, Zb. S.A. 4. Perthées PD – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Perthées K., Mappa szczegulna woiewodztwa płockiego i ziemi dobrzynskiey z 1784 r., Oddział Kartograficzny. Perthées, Opis. – Perthées K., Statystyczno-geograficzne opisanie parafiów Królestwa Polskiego, t. IX–X, Biblioteka AN Ukrainy w Kijowie, rkp. I. 5975. PH LVI – Spisy jeńców polskich z bitwy pod Chojnicami, wyd. M. Biskup, „Przegląd Historyczny”, t. 56, 1965, z. 3, s. 88–103. Plehn – Plehn H., Geschichte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Anhang I: Urkunden, Leipzig 1900. PlO – Plehn H., Ortsgeschichte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Marienwerder 1901. Pol. – Kodeks Dyplomatyczny Polski, t. I–II, wyd. L. Rzyszczewski i A. Muczkowski, Warszawa 1847–1852. PrU – Preussisches Urkundenbuch, t. I–IV, 1882–1964. PU – Pommerelisches Urkundenbuch, wyd. M. Perlbach, Gdańsk 1882. PWP – Przywileje, nadania i swobody... udzielone miastom województwa płockiego, wyd. W. H. Gawarecki, Warszawa 1828. RA – Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, rkp. II. 5209: Regestrum advocatiarum in Episcopatu consistentium confectum est anno Domini 1517.

Rawita – Rawita-Witanowski M., Kłodawa i jej okolic pod względem historyczno- ludoznawczym. Dyplomatariusz, Warszawa 1905. RBK – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Rejestry poborowe województwa brzesko-kujawskiego z lat 1531–1566, ASK I, nr 29. RCB – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Regestrum proventuum omnium capitaneatus Bidgostiensis... a. D. 1514, ASK I, nr 30. RCP – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Regestrum censuum clavis Przedecensis z lat 1500–1525, ASK LVI, sygn. P-2. RD – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Rejestry poborowe ziemi dobrzyńskiej z lat 1531–1564, ASK I, sygn. 30. RDP – „Rocznik Diecezji Płockiej” 1966, Płock 1966. RDW – „Rocznik Diecezji Włocławskiej”, Włocławek 1962. Reg. – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Regestr dokumentów Archiwum Diecezjalnego w Płocku z XV w. ks. Mąkowskiego, cz. I–II. REW – Revisio bonorum episcopatus Wladislaviensis facta a. 1598, wyd. L. Żytkowicz, Toruń 1950. RKK – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Rejestr wybierania czynszu i wszytkich pożytków ze wszytkiego imienia klasztoru koronowskiego z lat 1564–1565, Varia IV.7.4.3. RIn. – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Rejestry poborowe województwa inowrocławskiego z lat 1530–1565, ASK I, sygn. 50. Rpod. – Rejestr podymnego województwa brzesko-kujawskiego z 1634 roku, wyd. R. i Z. Guldonowie, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 9, 1973, s. 211–242. Rpog. – Rejestr pogłównego województwa brzesko-kujawskiego z 1674 roku, wyd. R. i Z. Guldonowie, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 11, 1974, s. 29–192. RPS – Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Regestrum seu metrica privilegiorum monasterii Strzelnensis et bonorum eius, Strzelno – norbertanki B. 1. RT – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Rejestr terminat i przywilejów..., Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 304. Schroetter – Schroetter L., Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch – Lithauen und West-Preussen nebst dem Netzedistrikt, Berlin 1803.

SCJ – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Summarii perceptorum castri Junivladislaviensis... 1510–1511, ASK LVI, sygn. I–1. SG – Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I–XV, Warszawa 1880–1902. SKK – Statuty kapituły w Kruszwicy, wyd. W. Abraham, „Polonia Sacra”, R. 8, 1956, z. 3–4, s. 251–315. SKW – Statuty kapituły katedralnej włocławskiej, wyd. J. Fijałek, Kraków 1916. SLP – Städtebuch des Landes Posen, wyd. H. Wuttke, Leipzig 1864. SOp. – Szacherska S. M., Opactwo cysterskie w Szpetalu a misja pruska, Warszawa 1960. SR – Szkice rypińskie. Materiały z sesji popularno-naukowej zorganizowanej z okazji 900-lecia Rypina w dniu 27 listopada 1965 r., pod red. Z. Jędrzyńskiego, Bydgoszcz 1967. SRP – Scriptores Rerum Prussicarum, t. I–V, Leipzig 1861–1874. Stat. – Statuta capitulorum generalium ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1786, t. II–III, wyd. J. M. Canivez, Louvain 1934–1935. Sztuka – Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, cz. 2, pod red. M. Walickiego, Warszawa 1971. SŹr V – Szacherska S. M., Z dziejów kancelarii książąt kujawskich w XIII wieku. Dwa nieznane dokumenty szpetalskie, „Studia Źródłoznawcze”, t. 5, 1960, s. 1–23. SŹr VI – Kilkanaście dokumentów Władysława Łokietka z lat 1296–1329, wyd. K. Maleczyński, „Studia Źródłoznawcze”, t. 6, 1961, s. 129–149. SŹr XI – Szacherska S. M., Kancelaria Siemowita księcia dobrzyńskiego, „Studia Źródłoznawcze”, t. 11, 1966, s. 79–110. Św. – Świechowski Z., Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków, Wrocław 1963. TBP – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Taxa beneficiorum omnium totius dioecesis Plocensis antiqua, oblata z 1628 r., Acta episcopalia, nr 59, I. 92–114. TCS – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Topographia coenobii Skąpensis, bez sygn. TD – Triginta documenta ecclesiae cathedralis Plocensis (1230–1317), wyd. W. Kętrzyński, Lwów 1888. Theiner – Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae, t. I, wyd. A. Theiner, Romae 1860.

TN – Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, Teki Naruszewicza. Topogr. – Karta Topograficzna Królestwa Polskiego, Warszawa 1839. VAD – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Wizytacje archidiakonatu dobrzyńskiego z lat 1597–1599, sygn. 4. VAP – Visitationes archidiaconatus Pomeraniae..., wyd. S. Kujot, „Fontes TNT”, t. I–III, Toruń 1897–1899. VC – Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, Ratio visitationis archidiaconatus Crusviciensis... a. D. 1582, sygn. E. 1. VD – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Wizytacja dekanatu dobrzyńskiego z 1609 r., sygn. 11. VDG – Visitationes moderni decanatus Gorznensis nec non ecclesiae parochialis in Białuty, wyd. P. Czaplewski, „Fontes TNT”, t. XIV, 1910. VG – Visitationes bonorum archiepiscopatus necnon capituli Gnesnensis saeculi XVI, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1920. VL – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Visitatio ecclesiarum decanatus Lippnensis..., a. D. 1609, bez sygn. VP – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Acta visitationis generalis in dioecesi Plocensis... 1693–1694, sygn. 47. VPł. – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Wizytacja diecezji płockiej z lat 1763– 1764, bez sygn. VR – Archiwum Diecezjalne w Płocku, Wizytacja dekanatu rypińskiego z 1623 r., bez sygn. WA VI – Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności Państw. Urzędu Konserwatorskiego na Okręg Warszawski-Północny, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 6, 1921, s. 145–156. WA VIII – Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności Państw. Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych na Okręg Warszawski za rok 1922, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 8, 1923, s. 208–224. WA IX – Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności Państw. Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych Okręgu Warszawskiego za rok 1923, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 9, 1925, s. 305–331. WA X – Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności Państwowego Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych Okręgu Warszawskiego za lata 1924– 1926, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 10, 1929, s. 272–280.

Walicka – Walicka E., Materiały z wczesnośredniowiecznych osad i grodzisk z północnej części ziemi dobrzyńskiej w zbiorach Państwowego Muzeum Archeologicznego, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, t. 5, 1960, s. 283–312. Wawrz. – Wawrzeniecki M., Ślady kultury i osadnictwa przedhistorycznego ziemi kujawskiej na podstawie wykopalisk Oddziału Kujawskiego PTK we Włocławku, „Pamiętnik Fizjograficzny”, t. 21, 1913, Dział V, s. 1–12. WKW – Chodyński S., Wikariusze katedry włocławskiej (Collegium Vicariorum), Włocławek 1912. Wp – Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. I–VII, Poznań 1887–1985. Wyw. – Wywody szlachectwa w Polsce XIV–XVII w., wyd. W. Semkowicz, „Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”, t. 3, 1911–1912. Zabytki – Zabytki architektury województwa bydgoskiego, Bydgoszcz 1974. Zal. – Zalewski A., Kilka wiadomości z dziedziny starożytnictwa, „Pamiętnik Fizjograficzny”, t. 12, 1892, Dział IV, s. 2–14. Załuski – Załuski W., Szkic monograficzny kościołów dekanatu rypińskiego diecezji płockiej, Płock 1909. ZDb. – Zieliński G., O ziemi dobrzyńskiej. Badania historyczne (z mapą), „Biblioteka Warszawska”, t. 3, 1861, s. 233–283, cz. II: 525–572. ZH XXV – Materiały do dziejów krzyżackiej okupacji ziemi dobrzyńskiej na przełomie XIV i XV wieku, wyd. M. Biskup, „Zapiski Historyczne”, t. 25, 1960, z. 2, s. 71–81. Zielińscy – Zielińscy G. i J., Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka, cz. I, Toruń 1880. Zieliński – Zieliński G., Starożytności dobrzyńskie, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 2, 1874, s. 79–93. Zielonka, Zab. – Zielonka B., Zabytki archeologiczne województwa bydgoskiego, Bydgoszcz 1959. Zielonka, Zarys – Zielonka B., Zarys dziejów polskich badań archeologicznych na ziemiach województwa bydgoskiego, „Rocznik Muzeum w Toruniu”, t. 1, 1963, z. 3, s. 9–42. ZKD – Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie. ŹD – Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Wielkopolska, t. I–II, „Źródła Dziejowe”, t. XII–XIII, Warszawa 1883.

WYKAZ SKRÓTÓW RZECZOWYCH a. – przed abp (i) – arcybiskup (i) abptwo – arcybiskupstwo adiak. – archidiakonat bobr. – bobrownicki (ie) bp (i) – biskup (i) bptwo – biskupstwo br. – brat, bracia brz. – brzeski burm. – burmistrz bydg. – bydgoski bysz. – byszewski c. – córka cc. – córki chełm. – chełmiński chł. – chłopski Cyst., cyst. – Cystersi (ski) cz. – część czynsz. – czynszowy ćw. – ćwiertnia d. – domy (z liczebnikiem) dek. – dekanat den. – denary diec. – diecezja dobrz. – dobrzyński dok. – dokument dor. – doroczna dystr. – dystrykt drewn. – drewniany dziedz. – dziedziczny dzierż. – dzierżawca dzies. – dziesięcina

E – wschód ekon. – ekonomiczny (a, e) fals. – falsyfikat fil. – filialny (a, e) fl. – floreny folw. – folwarczny, folwark (przy liczbie) gniewk. – gniewkowski gnieźn. – gnieźnieński (e) gosp. – gospodarstwo, gospodarz gr – grosze grz. – grzywny h. – herbu imm. – immunitet (owy) in. – inny (inni) inowr. – inowrocławski j.w. – jak wyżej Jag. – Jagiełło, Jagiellończyk jez. – jezioro k. – koło kap. – kapituła (kapitulny) karcz. – karczmarz (e) kaszt. – kasztelan (ński) kl. – klasztor (przy nazwie lub regule) klaszt. – klasztorny kł – kościół km – kilometr kmiec. – kmiecych komor. – komornik, komornica koron. – koronowski kośc. – kościelny (a, e) kowal. – kowalski król. – królewski (a, e) kruszw. – kruszwicki krzyż. – krzyżacki

ks. – książę, księżna, księstwo książ. – książęcy (a, e) kuj. – kujawski l. – lata lipn. – lipnowski ł. – łany (z liczbą) łęcz. – łęczycki Łok. – Łokietek m. – miasto m.in. – między innymi magd. – magdeburski (a, e) Maz. (maz.) – Mazowiecki (mazowiecki) miej. – miejski (a, e) mieszcz. – mieszczanin (ie, ński) mog. – mogileński mur. – murowany (a, e) N – północ n. – następne niej. – niejaki (a, e) niem. – niemiecki (a, e) NMP – Najświętszej Marii Panny Norb., norb. – norbertanki (ński) obow. – obowiązek, obowiązany ok. – około Opol. – Opolczyk opust. – opustoszały (a, e) os. – osiadły (a, e) pap. – papież par. – parafia (lny) patr. – patronat pien. – pieniężny (a, e) pkancl. – podkanclerzy pkom. – podkomorzy pleb. – plebański (a, e), pleban

pomor. – pomorski (a, e) por. – porównaj potw. – potwierdzenie pow. – powiat półł. – półłanek (nki) pr. – prawo pras. – praskie (czeskie) prawdop. – prawdopodobnie prep. – prepozyt prob. – proboszcz przed. – przedecki przedm. – przedmieście przyw. – przywilej r. – rok radz. – radziejowski rps – rękopis ryp. – rypiński rz. – rzeka rzem. – rzemieślnik (niczy) S – południe i suplement w MS s. – syn ss. – synowie sąd. – sądowy sk. – skojce (z liczebnikiem) snop. – snopowa sołt. – sołtysi star. – starosta stwo – starostwo strzel. – strzeleński szk. – szkojec szl. – szlachcic (nobilis) szlach. – szlachecki ś. – święty śś. – święci

średz. – średzki śwd. – świadek, świadkował teryt. – terytorium tj. – to jest tor. – toruński tzn. – to znaczy ul. – ulica (z nazwą) ur. – urodzony (generosus) v. – von W – zachód W. – Wielki w. – wiek Warn. – Warneńczyk wda – wojewoda wdzina – wojewodzina wezw. – wezwanie węg. – węgierski wg – według wiard. – wiardunek (kowy) wlkp. – wielkopolski własn. – własność właśc. – właściciel włocł. – włocławski włość. – włościański wojew. – województwo (ki) wójt. – wójtowski wspomn. – wspomniany wyszogr. – wyszogrodzki wśredn. – wczesnośredniowieczny w/w – wyżej wymieniony z. – ziemia (z nazwą) zag. – zaginiony zagr. – zagrodnik (cy) zagrod. – zagrodowy

zagrodn. – zagrodniczy zł – złoty (moneta) zm. – zmarły zob. – zobacz zw. – zwany ż. – żona

SCHEMAT UKŁADU TREŚCI W OPISACH OSAD 1. Charakter osady oraz jej przynależność polityczno- i kościelno- administracyjna 2. Granice osady i znajdujące się na jej obszarze obiekty komunikacyjne (drogi, groble, mosty, przewozy, brody) i fizjograficzne (rzeki, jeziora, góry, lasy, bagna itd.) 3. Własność ziemska (właściciel, przynależność do klucza, starostwa itd.), dwory, folwarki, ujazdy, kompleksy majątkowe, obszar i zaludnienie osady, ewent. z wyszczególnieniem podziału społecznego i zawodowego mieszkańców, zakłady handlowe i przemysłowe (młyny, karczmy itp.), świadczenia feudalne i publiczne, zwolnienia immunitetowe 4. Lokacja na prawie niemieckim i związane z nią osoby i urządzenia (rodzaj prawa, sołtys, wójt, rada miejska, ława itp.) 5. Kościoły i klasztory (czas powstania, charakter, wezwanie i uposażenie), prawo patronatu, szkoły, przytułki, dziesięciny, meszne, zasięg parafii 6. Różne informacje historyczne, nie mieszczące się w poprzednich punktach, a więc dot. budowli świeckich, organizacji handlu i rzemiosła (cechy, jarmarki, targi), ceł, klęsk elementarnych, zdarzeń i osobistości historycznych itd. 7. Wyliczenie niewykorzystanych wzmianek źródłowych i literatury. 8. Wykopaliska archeologiczne i zabytki architektoniczne.

SŁOWNIK

ARCISZEWO (1401 Rczesschowo, Reyeschowo, Reyeschewo, Rcyeschewo, Rcyeschowo, Rcyschewo, Rczessowo, 1418 Reyeschewo rosźdzal, 1489 Rczyszewo Lasota, Rczyszewo Krczonka i duplex Rczyszewo, 1531 Herczyszewo Rosźdzyal i Pagowe Herczyszewo, 1566 Arczissewo Rosździalowe i A. Dlugoszewo, 1583 Jarcischewo Roździalowe i Jarczischewo Dlugoschewo) 10 km na SE od Lubrańca

1401 Piotr z A. (Koz. XX V 236); 1418–1423 Albryk z R. (KBK 348, 390, 466, 485, 403, 543, 1715, 1723, 1776, 1863, 2703); 1418 Jan z R. (KBK 439, 498, 519); 1418–1423 Maciej z R. (KBK 169, 1059, 1098, 1380, 1955, 2143, 2370, 2840, 3296); 1418–1423 Marcin z R. (KBK 635, 698, 1715, 2370, 2840); 1418–1421 Mikołaj z R. s. Stanisława (KBK 169, 546, 838, 881, 1156, 1180, 1228, 1492, 1495, 1505, 1552, 1596, 1895, 1949, 2332, 2370); 1418–1424 Roszdzal z R. (KBK 756, 1212, 1256, 1366, 1380, 1706, 1715, 1739, 2143, 2144, 2335, 2370, 3972); 1418–1421 Stanisław, Stanisław Wangrzin z R. (KBK 106, 139, 546, 1020, 1056, 1096, 1178, 1180, 1287, 1459, 1492, 1495, 1552, 1596, 1706, 1723, 1739, 1822, 1863, 1987); 1419 Katarzyna z R. c. Stanisława (KBK 1156, 1178, 1180)1; 1489 4 folw. szlach. w par. Boniewo pow. brz. (Lpor. 98); 1531 2 wsie szlachty zagrod. (RBK 117); 1566 wsie w pow. przed., w A. R. na dziale Szymona Jarciszewskiego 2 ł. os. i 2 zagr., na dziale Jana i Pawła 1 ł. os., w A. D. 4 ł. os. i 2 zagr., własn. Pawła, Stanisława, Macieja i Wojciecha (ŹD XIII 25); 1583 w J. R. działy Wojciecha Jarciszewskiego, Rybskiego i Szymona, 1,5 ł. zagrod., w J. D. działy Jerzego Maczudy, Anny Jarciszewskiej, Trcińskiego i Lasoty, 3,5 ł. zagrod., 3 zagrod., 1 komor. (RBK 715–715v); 1634 w A.R. 4 d., w A. D. 3 d. (Pod. 223); 1674 A.D. deserta, w A. R. 4 szl., w tym posessore suo aratro agrum colenti, i 7 pl. oraz w A.D. 2 szl., w tym posessore suo aratro agrum colenti, pozostałe sortes Deserta; A.R. agrum colenti, oraz 5 pl., pozostałe sortes deserte; A.R. Deserta (Pog. 144, 153, 154).

1 Wszystkie przytoczone wzmianki z KBK J. K. Kochanowski odnosił do osady Rzeżewo w par. Kłobia (KBK s. 498), a Koz. V 236 do Arciszewa. 73

ARDZIANKOWO (1435 predium in Snolsko dictum Jardzyakonsthwo, 1520 Jardzyakonowo, 1566 Ardziakonowo, 1571 Ardziakonowko) zag. osada, wcielona zapewne do Popowiczek pod Brześciem Kuj.

1435 uposażenie archidiakona włocł. (MDW XI 7); 1527 4 grz. z J. i Smólska w opisie dochodów kap. włocł. (MDW XII 26); 1566 par. i pow. brz., własn. kap. włocł., 1 ł. os. (ŹD XIII 3); 1571 1 ł. os., 2 zagr., karczma (RBK 778).

ARKUSZEWO (1525 Jakuschewo, Jakuzevo, Jakussowo) 3 km na NE od Przedecza

1527 2 grz. 16 gr z folw. J. w opisie dochodów kła par. w Przedczu (MDW XI 39); 1525 stwo przed., 2 zagr. Płacili po wiardunku (RCP 63); 1564 folw. do stwa przed., 4 zagr. (LW I 104, II 171).

ARPYKOWO zob. ORPIKOWO

BABCICE (1427 Minor Niemoiewo, 1486 Minor Niemogiewo alias Barczycze, Minor Niemoiewo alias Barczicze) zag. osada koło Ludziska

1427 Jan z Słupowej archidiakon włocł. rozsądzając spór przyznał dzies. z gruntów szlach. w N. rektorowi kła w Ludzisku, a z gruntów kmiec. i zagr. prepozytowi w Strzelnie (RPS 29); 1464 wieś Niemojewko (Maior Niemoiewo) leżała między Górkami, N. i Markowicami (RPS 22); 1486 dzies. snop. z gruntów folw. i kmiec. w N. miała należeć do rektora kła w Ludzisku, który miał z tego oddawać 22 gr prepozytowi strzel., do którego należała dzies. z ról 7 kmieci, które spustoszały (RPS 89v–91); 1732–1735 granice Markowic i B. (K4, 11).

BABIA WIEŚ (1596 Babawies) niegdyś wieś, obecnie ulica w Bydgoszczy.

1596 szpital ś. Stanisława w Bydgoszczy jako uposażenie posiadał wieś B. (Documenta ecclesias civitatis Bidgostiensis, s. 35).

BACHAZA (Bachorza) – rzeka

M. Danielewski, Korabniki, Niewody i Rybitwy z terenu Kujaw jako osady służebne związane z książęcym regale wodnym, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2011, t. 71, s. 33–51.

BACHORCE (1250 Borcharcce, Bacharcye, Bacharczie, Bachorczie) 10 km na NW od Radziejowa

1250 B. wśród dawnych posiadłości kap. kruszw. (DKM 79)1; 1489 par. Piaski pow. radz., z 15 ł. os. po 0,5 grz. czynszu, 5 ł. opust., 2 karczmy, 3 ł. sołt., folw. (Lpor. 137); 1527 21 korców żyta z B. w opisie dochodów kła par. w Piaskach (MDW XI 46); 1527 własn. kap. kruszw., 40 grz. dochodu z czynszu, folw. i dzies. (MDW XI 49); 1566 14 ł. os., 5 ł. czynszowych, 3 ł. sołt., karczma, 1 rzem., na dziale kanonika kruszw. 8 ł. os., 6 ł. czynszowych, 3 ł. sołt., karczma (ŹD XIII 31, RBK 5 453–453v).

BACHORZA (1136 Bachora) zag. osada na Kujawach

1136 Innocenty II pap. potwierdził posiadłości abptwa gnieźn., m.in. B. na Kujawach (Wp. I 7)2.

1 Pod pojęciem dawnych wsi należy rozumieć wsie znajdujące się w posiadaniu bptwa włocł. oraz kapituł kruszw. i włocł. przed objęciem na Kujawach rządów przez Kazimierza, a więc przed 1233 r.; J. Płocha, Najdawniejsze dzieje opactwa benedyktynów w Moglinie, Wrocław 1969, 148. 2 Koz. IV 6 uznał za nieznaną posiadłość, a J. Warężak, arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w średniowieczu z uwzględnieniem stosunków gospodarczych w XIV i XV wieku, Lwów 1929, 14 i 141, zidentyfikował z Bachorcami. 75

BACHÓRKA (1489 Swarowo, 1527 Szwarowo Bodzankowo, 1785–1786 Bachorka seu Swarowo) 5 km na NW od Brześcia Kuj.

1489 wieś do par. Bądkowo pow. brz., z 2 ł. os. po 30 gr czynszu, 6 ł. opust. (Lpor. 109); 1527 8 grz. z S. do kła par. w Kościelnej Wsi (MHDW XI 39); 1557 własn. Mikołaja Trzebuchowskiego, 1,5 ł. os., młyn (RBK 261, 273); 1566 6 ł. os. w S. w par. Bądkowo i 2 młyny Swarowskie w par. Brześć Kuj. (ŹD XIII 7; RBK 427); 1577 S. i młyn Swarowski do par. Bądkowo (MHDW XVII 90); 1634 S. z młynem Rak do par. Bądkowo (Rpod. 217); 1785–1786 B. (K IV 6).

BACISZEWKO (1489 Byczyszewo Minor, 1565 Baciszewko) osada zag. w pobliżu Balczewa

1489 wieś w par. Parchanie, pow. inowr., 2 ł. os. wymierzone z ról folw., folw. (Lpor. 161); 1534 działy Anny i Mikołaja Baciszewskich, 4 ł. zagrod. (RIn. 513); 1552 działy Łąkockiego i Irzmanowskiego, 4 ł. zagrod. (RIn. 550v); 1565 4 ł. zagrod. (RIn. 789v); 1583 wł. Marka Jerzmanowskiego, 2 ł. os., 4 zagr. (ŹD XII 251).

BALCZEWO (1403 Bacziczewo, Baczirzewo, Baczyszewo Maior) 7 km na SE od Inowrocławia

1403 Marcin z B. (K IV 7); 1489 wieś w par. Parchanie, pow. inowr., 4 ł. os., czynsz po 1 grz. z ł., 3 ł. opust., 2 ł. os. wymierzone z ról folw., wiatrak, folw. (Lpor. 161); 1432 Przecław z B. (Pol. II 575); 1435 dzies. z B. dla kap. włocł. (MHDW XI 6); 1527 9 grz. z B. w opisie dochodów kap. włocł. (MHDW XI 28); 1534 4,5 ł os., wiatrak opust., karczma spalona (RIn. 548, 555v); 1565 na dziale Wojciecha Łochockiego 4 ł. os. i 3 zagr., na dziale Erazma Łochockiego 2 ł. os., 1 ł. opust. upraw. na folw., wiatrak dor., 2 zagr. (RIn. 789); 1583 wł. Erazma i Sebastiana Łąkockich, 5 ł. os., 4 zagr., rzem. (ŹD XII 251)

BALICE (1411 Balicze, Balycze) 11,5 km na SW od Inowrocławia

1411 Adam z B. (K IV 8); 1489 wieś w par. Ludzisko, pow. inowr. Na dziale Mateusza 2 kmieci na rolach folw. lokowani, wiatrak dor. Na dziale M. Kołacskiego folw. opust. (Lpor. 173); 1527 1,5 kopy z B. w opisie dochodów prebendy ś. Klemensa z Kruszywicy (MHDW XI 52); 1534 1 ł. os., wiatrak opust. (RIn. 511v); 1552 3 kmieci (RIn. 549); 1565 1 ł. os. i zagr. na dziale J. Kołudzkiego oraz 1 ł. os., zagr. i karczma dor. na dziale Balickiego (RIn. 791); 1583 2 ł. zagrod. i 2 zagr. na dziale Ł. Balickiego i 0,5 ł. oraz 2 zagr. na dziale K. Górskiej (ŹD XII 253)

BALIN (1454 Balino, Balyno) 3,5 km na NE od Inowrocławia

1454 Mikołaj dziedzic z B. (PH LVI 101); 1489 wieś w par. i pow. inowr., folw. opust. (Lpor. 153); 1496 Jan Jałbrzyk zapisuje ż. Dorocie 400 fl. m.in. na B., wsi w pow. inowr. (Pol. II 632); 1527 2 grz. z B. w opisie dochodów prebendy ś. Klemensa w Kruszwicy (MHDW XI 52); 1565 folw., wiatrak dor. (RIn. 784v); 1585 wł. Marcina Balińskiego, 3 zagr. Ponadto wieś opust. Balinko, wł. Adama Balińskiego (ŹD XII 246).

Grodzisko (Zielonka, Zab., s. 19; ZZar. 27).

BAŁDOWO (1564 Baldowo) 8 km na SE od Lipna

1564 wieś w par. Wierzbick, pow. lipn., 3 działy szlachty zagrod. (ŹD XII 314). Rodzina Bałdowskich h. Prus I znana dopiero w XVI w. (Bil. 18–19).

BANKA (1566 Banka) zag. osada pod Chodczem, wcielona do wsi Gole

1566 par. Chodecz pow. przed., 3 półł. os., 1 zagr. (ŹD XIII 22); 1583 dział B. we wsi Gole, 1,5 ł. os., 1 zagr. (RBK 711v).

BARANOWO (1265 Baranow, Baranowo) 6,5 km na SW od Kruszwicy

1265 Wolimir bp włoc. poświadczył sprzedaż przez Marcina z B. wsi Zbląg za 29 grz. srebra W. scholastykowi włocł. (DKM 96); 1288 komes Marcin z Baranchonis (Wp. II 623); 1288 komes Marcin z B. (Wp. II 627); 1288 wspomniany komes Wacław z B. jako były właśc. Zbląga (Wp. II 627); 1430 Jarosław i Jan dziedzice w B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1150, s. 40); 1489 par. Polanowice pow. kruszw., 2 kmieci na 3 ł., 2 kmieci na 3 ł. folw., 5 ł. zamienionych na folwarki szlach., na dziale dziekana 2,5 łana os. wymierzone z ról folw. (Lpor. 149); 1527 4 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Polanowicach (MDW XI 55); 1566 2 ł. os. na dziale Macieja Leskiego, 1 ł. os. na dziale Piotra Babińskiego, 1 ł. os. i 1 zagr. na dziale Stanisława Racickiego, 4 ł. zagrod., 2 zagr. i karczma na dziale Baranowskich (ŹD XIII 36, RBK 458v).

BARCICE (1489 Barcycze, Barczicze) osada zag. koło Markowic i Niemojewka w pow. inowr.

1489 wieś w par. Ludzisko, pow. inowr., folwarki szlach. (Lpor. 173); 1527 wieś opust. B w opisie dochodów kła par. w Ludzisku (MHDW XI 56).

BARCIN (1325 Barczino, Barczyno) wieś, a następnie przedmieście m. Barcina, położone na pr. brzegu Noteci

1325–1327 Tomko pleban kła w B. w dek. inowr. (MW I 257, 274); 1343 własn. Wojciecha z Pakości wdy brz. (Koz. VII 306); 1461 Jakub z Krotoszyna kaszt. Śremski przyrzekł bpowi włocł., że nie będzie budował młyna czy grobli na Noteci pod B., które mogłyby zatrzymać wodę i szkodzić młynowi biskupiemu w Dźwierzchnie (Pol. II 415); 1472 własn. Wojciecha i Jana z Krotoszyna (MV I 933); 1479 Jakub z Sienna abp gnieźn. wcielił nowozałożone m. B. położone w diecezji gnieźn. do kła par. we wsi B. w diecezji włocł. (J. Korytkowski, Arcybiskupi, II, s. 436–437)1; 1489 przedmieście m. Barcina, z 3 ł.

1 W dotychczasowej literaturze (A. Warschauer, Die städtischen Archive in der Provinz Posen, Leipzig 1901, s. 5; Z. Kulejewska-Topolska, Nowe lokacje miejskie w Wielkopolsce od XVI do końca 78 os. po pół kopy czynszu, 1 ł. opust., folw. (Lpor. 176); 1527 kościół par. ś. Wojciecha i Mikołaja1 (MHDW XI 72); 1530 3,5 ł. os. (RIn. 539); 1552 8 przedmieszczan (RIn. 560v); 1583 z przedmieścia B. z 8 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 258).

BARDY (1557 Bardi) zag. osada w pow. przedeckim

1557 młyn bptwa włocł. (RBK 308v)

BARSSOWO (1412) zag. osada, prawdopodobnie w pow. bydg.

1412 B. wymienione w wykazie strat, jakie poniósł klasztor bysz. w okresie wojny z Krzyżakami (Lites II 234).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru, 191.

BARTŁOMIEJOWICE (1430 Bartomyewicze, Barthonoyewycze, Barthonijeicze) 1,5 km na SW od Kościelnej Wsi

1430 chłop Paweł z B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1130, s. 30); 1489 par. Kościelna Wieś pow. brz., 6,5 ł. os. po 50 gr czynszu, 4,5 ł. opust., folw. (Lpor. 107); 1527 9 grz. ze wsi folw. B. w opisie dochodów kła par. w Kościelnej Wsi (MDW XI 39); 1557 własn. Mikołaja Sokołowskiego, 6 ł. os. (RBK 266); 1566 6 ł. os., 4 zagr., karczma (ŹD XIII 13; RBK 434v).

BARTODZIEJE (1298 Barthodzieie, Barthodzege, Barthodzye, Barthodzieyw, Barthodzeye) 3 km na E od Bydgoszczy

XVIII wieku, Poznań 1964, s. 9) przyjmowano, że lokacja Barcina miała miejsce w 1541 r. Przytoczone dane wskazują, że miało to miejsce ok. 1479 r. Nowo lokowane miasto powstało na lewym brzegu Noteci i zaliczane było odtąd do wojew. kaliskiego; po stronie kujawskiej pozostało przedmieście z kłem par. 1 Nie jesteśmy w stanie stwierdzić czy kł ten istniał w m. Barcinie (na lewym brzegu Noteci) czy jeszcze na prawym brzegu Noteci. Koz. Sz. 13 i Libr. 74 datuje początki parafii na XII w. 79

1298 Przemysł ks. kuj. i pan inowr. z matką Salomeą i br. Leszkiem, Kazimierzem i Przemysłem nadają bartnikom: Golka, Winon, Damarad, Marcin, Postkon, Zarnota i ich br. wieś B. w wieczne posiadanie, jak z dawna ją posiadali. Zobowiązani są dawać rocznie 24 (urnas) miodu lub 12 grz. (Pol. II 169 i powt. z 1504 r., MS III 1470); 1301 Leszek, Przemysł i Kazimierz ks. kuj. nadają Jakubowi, abpowi gnieźn. wieś Chociszewo między Bartodziejami i Rzepką (Wp. II 836); 1489 wieś do stwa bydg. (Lpor. 173); 1500 król Aleksander rozstrzygając spór między wsią B. a miastem Bydgoszczą zakazuje kmieciom z B. zakładać barcie w lasach miejskich (Pol. II 637); 1514 2 beczki miodu z B. na rzecz zamku bydg. (RCB 41v); 1527 B. w opisie dochodów kła par. w Bydgoszczy oraz klucza rac. bptwa włocł. (MHDW XI 11, 64); 1534 B. w zestawieniu dzies. bptwa włocł. (IBn 111); 1530 11 gr poboru z B. (RIn. 535); 1552 12 kmieci (RIn. 559); 1565 6 ł. os. (RIn. 794); 1577 B. do par. bydg. (MHDW XVII 132); 1583 8,5 ł., 4 komornicy (ŹD XII 255); 1920 gmina BW o powierzchni 200,03 ha włączona do Bydgoszczy (Dzieje Bydgoszczy, Warszawa– Poznań 1976).

BARTUS MOLE (1381 Bartus mole, Bartus) zaginiony młyn w górnym odcinku rzeczki Zielonej

1381 (S. Jóźwiak, Trzy nieznane źródła dotyczące krzyżackich posiadłości na Kujawach na przełomie XIV–XV wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 13, 1998, s. 140); 1407 młynarz Bartus płacił rocznie 9 ½ grz. czynszu (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 89).

BARUCHOWO (1348 Baruchowo, Barchrowo) 7,5 km na SE od Kowala

1348 rozgraniczenie wsi Kurowa kl. norbertanek w Płocku oraz należących do Mścigniewa wsi Gumowa1 i B. (Pol. II 280); 1388 Marcin podczaszy dobrz. i Mikołaj podkomorzy dobrz. z B. (Wp. III 1878); 1401–1408 Marcin z B. sędzia brz. (FKK 3, 4, 7, 8; Pol. I 158, Wp. V 130); 1430 chłop Mikołaj z B. (Librowski,

1 Wieś Gumowo leżała za Wisłą w z. dobrz. i stąd też wątpliwa wydaje się jej granica z Baruchowem. 80

Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1128, s. 29); 1448 Wincenty z B. chorąży brz. (Paw. 111); 1489 par. Kłótno pow. kow. z 6 ł. os. po 0,5 grz. czynszu, 2 karczmy, młyn o 1 kole, folw. (Lpor. 122); 1527 4 grz. z B. w spisie dochodów kap. włocł. (MDW XI 28); 1557 własn. Anny Boruchowskiej, 2 ł. os., młyn, karczma (RBK 295v, 298, 299); 1566 9 ł. os., karczma, rola gorzałczana, 2 zagr., 2 rzem., młyn o 1 kole (ŹD XIII 18; RBK 440v).

BAŚKOWO (1301 Bazilisouo, Basilissewo, Basilischewo, 1489 Baskowo) 18 km na SE od Inowrocławia

1.1357 wieś nad Bachorzą, dystr. Gniew. (DKM 78, 145); 1489 par. Pieranie, pow. gniewk. (Lpor. 163); 1582 par. Pieranie, dek. inowr. (VC 18, 89, 173).

3. 1301 Przemysł ks. inowr. z br. Kazimierzem i matką Salomeą zaświadczyli, że komes Fal darował wieś B. kłowi włocł. (Pol. II 173); 1357 Mościc wda i Tomasz sędzia gniewk. Przysądzili wieś B. bptwu włocł., oddalając roszczenia rycerzy z Maszenic, Żegotek, Wróbli itd. (DKM 78, 145–147); 1489 z 12 ł. os. po 21,5 gr czynszu, 2 ł. sołt., 8 gr czynszu z karczmy (Lpor. 163); 1534 klucz parchański bptwa włocł., z 9,5 ł. os. i 4,5 ł.opust. po 16 gr czynszu, robocizny w Parchaniu i Raciążku, z 2 karczem po 6 gr czynszu (IBW 19); 1534 4 ł., 1 ł. sołt. (RIn. 509v, 514); 1552 7 kmieci, 1 ł. sołt. (RIn. 547v, 551v); 1565 6 ł., 1 ł. sołt., komornik (RIn. 788v); 1583 6 ł., 1 ł. sołt. (ŹD XII 250).

4. 1357 Maciej bp włocł. zlecił sołtysowi Piotrowi Szulmysczo lokację wsi na pr. chełm. Sołtys otrzymał 2 ł., denar sądowy, 1/3 dochodów z karczmy. Kmiecie po upływie 3 lat wolnizny mieli płacić po 16 gr z ł. czynszu oraz 0,5 grz. i 2 kurczęta za wieprza i jagnię; żaden kmieć nie mógł posiadać więcej jak 2 ł. (RA 46–46v)1; 1534 2 ł. sołt. (IBW 19).

1 W kopii z początku XVI w. przyw. z 1537 r. wpisany pod tytułem Scultecie Baszkouiensis clavis Chełmcensis ville privilegium (RA 46), co pozwala na zidentyfikowanie niezlokalizowanej dotąd (K 4, 14) wsi Bazyliszewa z Baśkowem. 81

5. 1357 dzies. snop., 2 szelągi z ł. w zamian za dzies. od lnu (RA 46); 1527 dzies. z B. do bptwa włocł., 10 grz. z B. w opisie dochodów kła ś. Piotra w Kruszwicy (MHDW XI 11, 51); 1598 dzies. kanonikom kruszw. (REW 29)2.

BATKOWO (1282 Batkowo, Bathkowo, Banthkowo, Batkowo maior) 4,5 km na SW od Inowrocławia

1282 Przemysł II ks. wlkp. zatwierdził komesowi Przybysławowi ze Świecia i jego br. Pawłowi otrzymane od ks. kaliskiego Bolesława wsie B. i Pakość (Wp. I 503; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 67, s. 50; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 62, s. 27); 1423 chłop Michał z B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1090, s. 9); 1435 dzies. z B. do kap. włocł. (MHDW XI 6); 1489 par. i pow. inowr., wśród wsi należących do miasta i zamku inowr. (Lpor. 153); 1505 zapis 4000 fl. na dochodach miasta i zamku inowr., m.in. na wsi B. (Pol. II 639); 1510 B. wymienione wśród wsi i przedmieść inowr., czynsz po 12 gr z ł. (RCI 66v); 1546 zwolnienie wsi miejskiej B. od robocizn na rzecz zamku inowr. (RT 337–338); 1564 wieś miejska Inowrocławia, 4 kmieci (LW II 245).

BATKÓWKO (1510 Batkowo Minor) osada wcielona do m. Inowroclawia

1510 B. wymienione wśród przedmieść i wsi m. Inowrocławia, czynsz po 4 szelągi z ogrodu (RCI 66v); 1564–1628 przedmieście m. Inowrcoławia (LW II 245; LWp. 125).

BAZYLISZEWO (od XVI w. Baszkowo pod Inowrocławiem lub Kruszwicą) os. zaginiona

1301 Przemysł, ks. inowr., z b. Kazimierzem i matką Salomeą poświadczają, że w ich obecności komes Chwał podarował bp włocł. Gerwardowi dziedziczną wieś B. nad rzeką Bachorzą (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 94, s. 62; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 96, s. 34); 1357 Mościc wojewoda i Tomasz

2 Koz. Sz. 14 – kościół par. w Baczkowie; MV I 276, 1325–1327. 82 sędzia gniewkowscy potwierdzają przynależność wsi B. do posiadłości diec. włocł. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 175, s. 100); 1357 r. Maciej (z Gołańczy) bp włocł., za zgodą kap., przekazuje, na uzgodnionych warunkach, wieś Bazyliszewo (od XVI w. Baszkowo) lokowaną na pr. chełm. sołtysowi Piotrowi Słonisko (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 44, s. 19).

BĄBOLIN (1489 Bambolyno) 3 km na SW od Gniewkowa

1489 wieś w par. Ostrówo, pow. inowr., 4 półł. (particulae) wymierzone z ról folw., 6 półł. opust., folw. (Lpor. 159); 1527 6 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Szadłowicach (MHDW XI 63); 1534 2 ł. os. (RIn. 507v); 1552 5 kmieci (RIn. 546); 1565 4 ł. os., karczma dor., 3 zagr. (RIn. 786v); 1583 2 działy Andrzeja Modliboga i Sebastiana Tulibowskiego. 3 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 249).

BĄDKOWO (1239 Bandcouo, Banthcowo, Bantkowo, Bandcowo, Banthkowo, Bątkow) 14 km na NW od Brześcia Kuj.

1239 (Sieradz) Konrad łęcz. zwrócił bptwu włocł. wieś B. (Pol. II 24; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 6, s. 19; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 1, dok. 9, s. 10); 1418 Andrzej wikary z B. (KBK 593); 1424–1426 Adam z B. (Wp. V 384, 442); 1429 chłop Janusz Stala z B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1101, s. 15); 1430 Wawrzyniec, były wikariusz w Bądkowie (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1139, s. 34); 1430 Paweł rektor kła w B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1139, s. 34); 1435 Stanisław rektor z B. (AC I 1132); 1435 prebenda kap. włocł. (MDW XI 8); 1480 Piotr komendarz z B. (MDW IV 19); 1489 par. B. pow. brz., z 23 ł. os. po 0,5 kopy czynszu, 5 ł. opust., 4 ł. plebańskie, 4 ł. sołt., 2 karczmy (Lpor. 108); 1527 kościół par. ś. Mateusza, patronat kap. włocł., czynsze i dzies. na rzecz kap. włocł. (MDW XI 25, 27, 29, 73); 1566 29 ł. os. z sołeckimi, 4 karczmy, 4 rzem., 8 komor. (ŹD XIII 6; RBK 429v).

1634 – 49 d. (Pod. 217); 1662 – 14 d. (P. 280r); 1674 – a. 2 szl., 147 pl., b. proboszcz, 6 czel. rolnej (Pog. 136, 173); 1775 – 43 d. (B. 141); 1779 – 302 d.

(VSN 24a); 1780 wieś i folwark do kap. włocł.; folwark – wysiew w ćwiertniach miary toruńskiej: 405 żyta, 84 pszenicy, 140/2 jęczmienia, 165 owsa, 22 grochu, 7 tatarki, 3 prosa, ½ rzepiku, 2/3 konopi; wiatrak, karczma, 3 ogrody dworskie, jezioro, stawek, sadzawka; 3 kmieci czynszowych, 14 kmieci zaciężnych, 15 komorników, 9 półł. opust. (IKW 70–84).

Kościół zbudowany ok. 1312 r. (KZS XI/1, 1)1.

F. Buchalski, Bądkowo, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, R. 21, 1927, s. 370– 379.

BĄKOWO (1311 Bankow, 1489 Bąkowo) 16 km na SE od Inowrocławia

1311 Katarzyna, ż. Włodzimierza z Łojewa, c. Pakosława z B., z br. Stanisławem sprzedają cystersom bysz. wieś Dąbrówkę Nową (Dk. 52); 1489 wieś w par. Pieranie, pow. inowr., role. folw. podzielone między 7 kmieci, wiatrak opust. (Lpor. 163); 1527 1,5 grz. z B. w opisie dochodów prebendy kruszw. i 5 grz. do kła w Pieraniach (MHDW XI 51, 60); 1534 4 ł. os. (RIn. 509v); 1552 3 kmieci (RIn. 547v); 1565 3 działy szlach. Jakuba Niemojewskiego, Modliboga Podstolicz, 4 ł. os. (RIn. 788v); 1583 działy A. Modliboga i Sobiesierskiego, 4 ł. os., 4 zagr. (ŹD XII 251).

BEŁSZEWO (1405 Belszewa, Belschewa, Belsszewa, Belsszewa, Belscheua, Belsza, Belszeua, Belscheuo) 11 km na NE od Radziejowa

1364–1381 Jarand s. Mikołaja z B. kanonik płocki, łęcz., gnieźn., kantor kruszw. (NKDM, cz. III, dok. 72, 75, 77, 78, 88, 91, 104, 108, 135, 174, 205, 237, 268; 1388 Jarand z B. dziekan gnieźn. i subkolektor kamery apostolskiej (Radzimiński, Prałaci, t. 2, s. 84); 1398 pani Belszewska (Koz. IV 17); 1405 Mikołaj z B. (Koz. IV 17); 1411 Mikołaj z B., podłowczy brzeski (J. Bieniak, Piotr Szeliga, s. 224); 1418 pani Podlowczina z B. (KBK 121); 1418–1421 Proczka, Pronka, Proyka z B. (KBK 163, 1413, 1453, 2171); 1418 pani z B. (KBK 375);

1 Według Libr. 92 parafia powstała w XIII w. 84

1424 Mikołaj kmieć z B. (KBK 3952); 1424 Bogdan kupiec z B. (KBK 3774, 3849); 1424 Trojan z B. (KBK 3642); 1489 par. Osięciny pow. brz. z 12 ł. os. po 80 gr czynszu, 4 ł. os. wymierzone z ról folw., 1 ł. folw. opust., 3 ł. opust., 2,5 ł. sołt., folw. (Lpor. 105); 1527 15 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Osięcinach (MDW XI 40); 1557 własn. Mikołaja i Marcina Boruckich, 12 ł. os., karczma (RBK 265, 270v); 1566 6 ł. os., 3 zagr. (ŹD XIII 12).

Karczewska, Ród Pomianów, s. 224–230.

BERYNO (1304 Beryno, Beryn, Berino) osada włączona do Starego Dworu1

1304 Przemysł i Kazimierz, ks. inowr., poświadczają sprzedaż przez Jana s. wdy brz. Wilka wsi B. z rzeką Brdą, położoną na teryt. bydg., kl. bysz. za 70 grz. (Pol. II 184); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz., m.in. B., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; powt. z 1353 r., Pol. II 505); 1527 wieś pusta kl. bysz. (MHDW XI 69).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 191–192.

BESZYN (1410 Banschino, Bansschino, Bansszyno, Bassino, Basshino) 12 km na SE od Kowala

1410 Bronisz z B. (Koz. IV 20); 1423 Stanisław z B. (KBK 3016); 1423 wójt z B. (KBK 3108); 1489 par. Białotarsk pow. kow., z 6 ł. os. po 1 grz. czynszu, 4 ł. opust., 2 folw. (Lpor. 120); 1527 folw. (MDW XI 38); 1534 3 fl. 15 gr dzies. z B. dla bptwa włocł. (IBW 109); 1557 na dziale Mikołaja Bielińskiego 1 ł. os. i 1 ł. opust., na dziale Daniela Nieszczanowskiego 1 ł. os. (RBK 296v); 1566 6 ł. os., 2 zagr. (ŹD XIII 17).

BEŹDZIEDZE (1136 Bezdeze, Bezdzedze) niezidentyfikowane jez. między Chotlem a Komorowem

1 Świadczą o tym wzmianki w kopiariuszach klasztoru bysz.: Berin.o seu Stary dwor, Starydwor olim Beryno (BR 134 f. 251, OMC 145). 85

1136 jez. Przedeckie, Chotel, B. i Brdowskie do opactwa NMP na grodzie łęczyckim (Wp. I 7)1; 1354 do abptwa na Kujawach należały m.in. jez. Chotel i B. między wsiami Chotel i Komorowo (Wp. III 1354).

BĘDZITOWO (1489 Bandzythowo) 13,5 km na NW od Pakości

1489 wieś w par. Lisewo Kość., pow. bydg., z 35 półł. os. po 20 gr czynszu, 2 ł. opust., 3 półł. opust. i karczma opust. sołecka, 2 karczmy doroczne (Lpor. 175); 1504 wieś w pow. bydg. (K IV 19); 1506 Mikołaj Kościelecki sprzedał B. Nieciszewskiemu (K IV 19); 1527 B. w opisie dochodów kła par. w Lisewie Kość. i klucza rac. bptwa włocł. (MHDW XI 11, 60); 1534 dzies. z B. dla bptwa włocł. (IBW 111); 1530 9 ł., karczma dor. (RIn. 540); 1552 17 kmieci, karczma dor., (RIn. 561, 565v); 1565 8,5 ł. os., 18 kmieci (RIn. 797v); 1583 wł. Mikołaj Trzebiński, 17 ł., 3 zagr., 3 rzem., (ŹD XII 259).

BIAŁE BŁOTA (1489 Byalablotha, Bialle blota, Byaleblotha Grabskye) 8 km na NW od Raciążka

1489 wieś w par. Służewo, pow. inowr., 5 półł. os., czynsz po 17,5 gr, 8 półł. opust., 3 ł. sołt. (Lpor. 165); 1527 3 grz. z B. w opisie dochodów mansjonarzy w Służewie (MHDW XI 73); 1534 2,5 ł. os., sołectwo opust. z dawna (RIn. 508, 514v); 1552 4 kmieci (RIn. 547); 1565 7 ł. os., karczma dor., 2 rzem., 2 komornicy (RIn. 787); 1583 wł. Ł. Grabskiego, 6 ł. os., 2 komornicy, 2 zagr. (ŹD XII 249).

BIAŁOTARSK (1249 Byealtarsk, de Alboforo, de Altoforo, Balitarzk, Byalytharszek, Byalotarzek) 15 km na SE od Kowala

1 K. Potkański, Opactwo na łęczyckim grodzie, „Rozprawy Akademii Umiejętności”, t. 43, 1902, s. 86, identyfikuje z Jez. Długim. W końcu XVIII w.: „Jezioro Dłuskie na prawej ręce wsi Długiego --, które podchodzi pod wieś Psary, pod wieś Modzerow i Śmielnik ciągnie się” (Perthées, Opis IX 3). 86

1. 1249 wieś z kłem (DKM 47–48); 1325–1327 par. B. w adiak. włocł. (MV I 264, 278); 1489 pow. kow. (Lpor. 120); 1520 par. w dekanacie brz. (MDW XI 38).

3. 1489 z 6,5 ł. os. po 18 gr czynszu, 4,5 ł. opust., 7 karczem dziedz., 2 karczmy opust., młyn o 1 kole, folw. (Lpor. 120); 1506 dzies. ze wsi Górki, Patrowo, Szewo i Bilno do folw. B., należącego do prepozyta płockiego Michała Prażmowskiego (AC III/1, 660); 1557 własn. kap. płockiej, 7 łan. os., 9 karczem, kocioł gorzałaczany, 3 komor., 2 rzem., młyn o 1 kole (ŹD XIII 17, RBK 439v).

4. 1370 Stanisław bp płocki potwierdził Jankowi wójtostwo w B., nadane przez prepozyta płockiego Dobiesława (TN VIII 315–318).

5. 1249 Siemowit maz. zatwierdził nadanie wsi Dąbrowa przez wdowę po Grzymisławie kłowi ś. Krzyża w B. i Andrzejowi prepozytowi i kanonikowi płockiemu (DKM 47–48)1; 1411 Paweł rektor kła w B. (Lites II 223); 1430 Piotr pleban w B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1165, s. 47); 1444 w rozgraniczeniu diecezji włocł. i płockiej par. B. zaliczona do tej pierwszej (LKM 192); 1570 patronat szlach. (MDW I 7).

6. chłop Marcin Zavyschycz z B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1165, s. 47).

BIEGANOWO (1246 Begano, Beganovo, Beganouo, Baganowo, Behanowo, Beganow, Beganewo, Byeganowo) 4 km na NE od Radziejowa

1. 1246n. wieś (DKM 16–17); 1315 dystr. Radz. (Pol. II 217); 1489 par. Byczyna pow. radz. (Lpor. 136)

3. 1246 Kazimierz kuj. zwolnił wsie klasztoru strzel. m.in. B. od powozu, sokolników i budowy grodów (DKM 16–17); 1249 Kazimierz kuj. i łęcz. potwierdził posiadłości klasztoru strzel. m.in. B. oraz nadał im szeroki imm. (DKM 17, fals.); 1315 klasztor strzel. zamienił wsie B., Bronisław i Złotowo na teryt. radz. i Skulsk w dystr. kruszw. z bptwem włocł. za dzies. ze wsi Łojewa i

1 Libr. 74 datuje powstanie parafii na XII w. 87

Dulska, 140 grz. tor. i 100 miar żyta (Pol. II 117, 118; Ds. 18; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 109, s. 69); 1401 własn. król. (Pol. II 556); 1418– 1420 Pietrasz z B. (KBK 145, 219, 228, 1561); 1435 dzies. z B. dla kustodii włocł. (MDW XI 6); 1488 król potwierdził w dożywotnim posiadaniu dóbr brz. m.in. B. wdy sieradzkiego Mikołaja z Brudzewa (MS I 1921); 1494 stwo brz., 8 kmieci na łanach, 23 kmieci na półł., 9,5 ł. opust. (ISB 395–396); 1500 Jan Olbracht zapisał 1800 fl. węg. Rafałowi z Leszna na Radziejowie i wsiach doń należących m.in. B. (Pol. II 633); 1527 dzies. z B. do kap. włocł. (MDW XI 26–28); 1566 7 ł. os., 11 półł. os., 6 ł. sołt., 3 komor., karczma, 1 kmieć opust. (ŹD XIII 28, RBK 450v).

4. 1401 Adam sołtys sprzedał sołectwo w B. z siódmym łanem za 80 grz. Piotrowi z Dobrego. We wsi było 5 ł. do dworu król. Kmiecie płacili z ł. po wiard. Sołtys miał pr. budowy karczmy i młyna oraz pobierać denar sąd. (Pol. II 556).

7. R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, 72; Karczewska, Struktura własnościowa, s. 75.

BIELICE (1414 Belicze, Bielicze, Byelycze, Byelicze) 2 km na S od Bydgoszczy

1346 Kazimierz W. nadał wójtom bydg. B. (SLP 24); 1414 Jerzy z B. jako świadek (Lites III 46); 1489 wieś do stwa bydg. (Lpor. 173); 1514 6 ł. kmiec., czynsz 14 gr z ł. (RCB 40v); 1527 31 gr z B. w opisie dochodów kła par. w Bydgoszczy (MHDW XI 64); 1530 16 gr poboru z B. (RIn. 535); 1552 8 kmieci (RIn. 559); 1565 12 kmieci na 2 ł., karczma doroczna (RIn. 794); 1577 B. do par. bydg. (MHDW XVII 132); 1583 2 ł., komornik (ŹD XII 255).

Przed 1876 r. cz. Bielic włączona do Bydgoszczy. W 1920 r. do Bydgoszczy włączono Bielice Nowe o powierzchni 261, 76 ha. Cz. Bielic wchodzi obecnie w skład Białych Błot.

BIELICE (1423 (Bilicze, Bylicze, Byelicze) 13 km na SE od Kowala

1423 Nasigniew z B. (KBK 2677, 2852); 1425 Stanisław i Franko z B. (FKK 1); 1527 Jakub Dubiel z B. (MDW XI 38); 1566 właśc. Grobski, 1 ł. zagrod., 4 zagr. 1 rzem. (ŹD XIII 19, RBK 441)1.

BIELSK(O) (1193 Belscox, Bełsko, Belzco, Byelsko) 12 km na SW od Strzelna

1. 1193 wieś (Wp. I 32); 1489 par. Strzelno pow. kruszw. (Lpor. 152); 1577 par. Ostrow (MDW XVII 59).

2. 1358 rozgraniczenie wsi klasztoru strzel.: Strzelna, Młynów i B. a Wójcinem klasztoru mog.; w akcie wymieniono: jez. Blozino (ob. Dłużyn), B., Czyste i Glasino, drogę ze Strzelna do Przebrodu (Wp. III 1378).

3. 1193 Celestyn III pap. przyjął w opiekę posiadłości klasztoru strzel. m.in. B. (Wp. I 32); 1215 przysądzenie dzies. z B. klasztorowi strzel. wbrew roszczeniom bptwa włocł. (Wp. I 84; DKM 9); 1231–1249 Kazimierz kuj. potwierdził posiadłości klasztoru strzel. i nadał im szeroki imm. (DKM 13–14, 17, fals.); 1489 z 30 ł. os. po 18 gr czynszu, 24 ł. opust., 6 ł. sołt., karczma (Lpor. 152); 1527 własn. Klasztoru strzel., 13 ł. os., 6 grz. dzies. z B. dla klasztoru strzel., meszne do kła par. w Ostrowie (MDW XI 56, 58); 1566 16 ł. os., karczma, 3 rzem., 2 zagr. (ŹD XIII 35, RBK 457v).

4. 1314 Władysław Łok. nadał wsi B. szeroki imm. sąd. i gosp. oraz zezwolił na lokację na pr. magd. (SŹr CI 5; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 201); 1352 prepozyt strzel. Bogusza sprzedał sołectwo w B. kmieciom, bb. Andrzejowi, Wawrzyńcowi, Świętosłąwowi, Mikołajowi i Maciejowi, ss. Wacława (Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 203–204); 1356 Kazimierz Wk. zezwolił na lokację wsi B. na pr. niem; 1378 Jan proboszcz klasztoru strzel. zaświadczył, że br. Andrzej, Wawrzyniec, Świętosław, Mikołaj i Maciej sprzedali sołectwo w B. za 30 grz. br. Świętosławowi i Markuszowi oraz potwierdził przyw. na to sołectwo z 13 V 1532 r. (Ds 34; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 204);

1 ŹD XIII 19 podaje mylnie 2 wsie: Bielicze i Grobski. Chodzi o dział Grobskiego w Bielicach; por. także rejestr poborowy z 1583 r. (RBK 707v). 89

1413 Boguchwał, niegdyś sołtys w B., procesował się o łan sołt. w B. z prepozytem strzel. Leonardem (Wp. V 215; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 204).

7. R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, 72–74.

BIERNATKI (1420 Byernacice, Bernacycze, Byernacycze) 2,5 km na SE od Lubrańca

1420–1423 Andrzej z B. (KBK 2013, 2568, 2872); 1424 Mikołaj młynarz kupił od Tomka młyn w B. (KBK 3949); 1424 Mikołaj młynarz z B. (KBK 3891); 1424 Mikołaj z B. (KBK 3847); 1424–1433 Janusz z B. h. Godzięba (KBK 2671, Pol. II 576); 1426 Jarand z B. kanonik włocł. (RA 56v); 1497 dzies. z folw. B. do kła par. w Lubrańcu (Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie II 208); 1489 par. Lubraniec pow. brz., z 3ł. os. po kopie czynszu, 3 ł. opust., karczma, młyn o 1 kole (Lpor. 104); 1518 B. wchodzą w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786); 1527 1 wiardunek z B. w opisie dochodów kła par. w Lubrańcu, dzies. z B. do kap. włocł. (MDW XI 27, 35); 1557 właśc. Erazm Łochocki sędzia dobrz., 2,5 ł. os., młyn (RBK 264v, 272); 1566 wieś zwolniona od poboru z powodu gradobicia (ŹD XIII 12).

BIERZYN (1413 Berzyno, Byerzino, Byerzyno) 6 km na NE od Izbicy Kuj.

1399 Piotr Berzinsky (Koz. IV 36); 1413 wieś (Koz. IV 36); 1418–1423 Stanisław z B. (KBK 106, 2517, 3296); 1418 Jan z B. (KBK 1180); 1423 Mikołaj z B. (KBK 3296); 1489 par. Izbica Kuj. pow. przed., na dziale Adama 8 ł. os., karczma, w drugiej połowie wsi folwarki szlach. (Lpor. 127); 1527 8 grz. dzies. z B. dla altarzystów włocł., 25 gr z B. w opisie dochodów kła par. w Izbicy Kuj. (MDW XI 30, 46); 1557 własn. Mikołaja i Wojciecha Bierzyńskich, 4 ł. os. (RBK 304); 1566 6 ł. os., 2 zagr., karczma, Łukasz Kawaj z 1 pół zagrod. (ŹD XIII 21 i 26, RBK 443).

BILNO (1404 Belyno, Byelyno) 12 km na NE od Radziejowa

1404 Bobroska z B. (Koz. IV 34); 1489 par. Kościelna Wieś pow. brz., z 5 ł. os. po 70 gr czynszu, 1 ł. opust., folw. (Lpor. 107); 1527 7 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Byczynie (MDW XI 47); 1511 Ujma Mała graniczyła z B. (VG 272); 1557 właśc. Małgorzata Bielińska, 6 ł. os. (RBK 265v); 1566 4 ł. os., 2 zagr. (ŹD XIII 13).

BILNO (1419 Byelino, Byelini, Byelyno) 12 km na SR od Kowala

1419–1423 Dobek z B. (KBK 1169, 3293); 1420 Wojciech z B. (KBK 1699); 1420 Klemens kmieć z B. (KBK 1792); 1422 Mikołaj z Czarnotyla zakupił B. od br. Materny i Tomasza z Pakości (KBK 2545, 2572, 2633); 1423 Mikołaj z B. (KBK 3070, 3166); 1456 Maciej Szyszka z B. (MS I 309); 1489 par. Kłóbka pow. kow., folwarki szlach. (Lpor. 119); 1527 1 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Kłóbce (MDW XI 41); 1557 właśc. Andrzej Ossowski, 1 półł. os., karczma (RBK 295v, 298), 1566 4 ł. os., karczma, 4 zagr., na dziale Jana Bilińskiego 1,5 ł. zagrod., 2 zagr. (ŹD XIII 16, 18, RBK 439); 1506 dzies. z B. dla prepozyta płockiego (AC III/1, 660).

BISKUPICE (1319 Byscupicz, Piscope, Byskupice, Byscupycze, Byskupicze, Byskvpycze) 2 km na NE od Radziejowa

1319 Rychold sołtys z B. (Wp. II 1005); 1328 Władysław Łok. potwierdził posiadłości bptwa lubuskiego m.in. B. (Wp. II 1088); 1355 archidiakon włocł. Stanisław wydał, za zgodą bpa i kap., swą wieś prebendalną niejakiemu Żemecie do lokowania na pr. chełm. Przy okazji bp włocł. Maciej określił obowiązki i przywileje sołtysa (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 171, s. 98; tenże, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 161, s. 48); 1357 Kazimierz Wk. potwierdził posiadłości abptwa gnieźn. m.in. B. koło Radziejowa (Wp. II 1354); 1420 Mikołaj abp gnieźn. przejął Wenecję w zamian dając Mikołajowi Warzynowskiemu wieś B., 270 grz. oraz dzies. z B., która miała należeć do kła w Wawrzynowie (Wp. V 320, VG 306); 1489 par. Radziejów pow. radz., z 15 ł. os. po 56 gr czynszu,

91 karczma, wiatrak, folw. (Lpor. 134); 1518 B. wchodzą w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786); 1534 Ołdrzychowo graniczyło z B. (VG 501); 1557 właśc. Erazm Kretkowski, 10 ł. os., karczma (RBK 282, 289); 1566 15 ł. os., karczma, 2 zagr. (ŹDXIII27, RBK 449).

BISKUPICE (1489 Byskvpycze, Biskupicze) 12, 5 km na SW od Inowrocławia

1489 wieś w par. Ludzisko, pow. inowr., 5 ł. os., czynsz 52 gr z ł., 0,5 ł. opust., 2 ł. sołt., folw. (Lpor. 171); 1527 B. w opisie dochodów kap. włocł. i kolegiaty ś. Piotra w Kruszwicy (MHDW XI 25, 29, 51); 1534 4 ł. os., piąty łan opust. z powodu ucieczki kmiecia, 1 ł. sołt., karczma opust. (RIn. 511, 514v, 518); 1552 4 kmieci, 1 ł. sołt., karczma doroczna (RIn. 549, 551v, 556); 1565 4 ł. os., 1 ł. ex censu cultus (RIn. 790v); 1583 wieś kap. Włocł., 4 ł. os., komornik, piekarz (ŹD XII 253).

BŁAWATY (1436 Blawathy, Blauaty) 3 km na NW od Strzelna

1. 1417 prepozyt strzeleński sprzedał sołectwo w Nowej Wsi kmieciowi Janowi Andralewiczowi z B. (Karczewska, Struktura własnościowa osadnictwa, s. 76); 1489 n. par. Strzelno, pow. inowr. (Lpor. 170).

3. 1436 mieszcz. strzel. ze wsią B. mają dawać rocznie 2 woły do kl. strzel. (Pol. II 579); 1475 potwierdzenie sprzedaży młyna wraz z półł. w B. (RPS 101v– 102); 1489 z 10 ł. os. po 18 gr czynszu, 16 ł. opust. (Lpor. 170); 1527 własn. kl. strzel., wieś opust. za wyjątkiem sołectwa (MHDW XI 57); 1564 wieś opust. (LW II 233).

4. 1463 sołectwo (RPS 15); 1489 2 ł. sołt. (Lpor. 170); 1527 sołectwo (MHDW X 157).

5. 1463 dzies. snop. z gruntów sołeckich w B. do kła pod wezw. Ś. Krzyża w Strzelnie (RPS 15).

7. R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 74–75.

BŁENNA (1395 Blandna, Blądna) 5 km na NW od Przedcza

1395 Borzym z B. (Pawiński, Księgi sądowe łęczyckie, 3638); 1398 Janusz i Borzwuj z B. (tamże, 5628); 1418–1420 Dziersław z B. (KBK 683) 725, 1366); 1419 Pełka Blanczski (KBK 900); 1427–1431 Piotr z B. (Pol. II 570, AC III/1, 510); 1430–1431 Maciej pleban (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1142, s. 36; dok. 1195, s. 63); 1433 Piotr i Pełka z B. h. Drużyna (Pol. II 576); 1476–1489 par. B. pow. przed. (Pol. II 430), Lpor. 123)1; 1489 szlachta bez kmieci (Lpor. 23); 1527 par. B. w dekanacie brz. (MDW XI 38); 1534 12 fl. 24 gr dzies. z B. dla bptwa włocł. (IBW 109); 1566 3 działy szlach., 3 ł. os., Piotr i Paweł z 1,5 ł. zagrod. i 1 zagr., Jan, Józef i Wolska z 2,5 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 23, 25); 1570 patronat szlach. (MDW I 7); 1577 drewn. Kościół par. ś. Katarzyny (MDW XVII 47).

BOBREK (1531) 12 km na SW od Kowala

1531–1583 młyn w par. Lubień pow. kow. o 1 kole (RBK 107, 298v, 704v).

BODZANOWEK (1480 Bodzanowko, 1489 Bodzanowo Minor) zag. osada położona 6 km na NE od Chodcza (Gilly)

1480 Wojciech Miansko2 i Andrzej Firdak z B. (MDW IV 22–24); 1489 par. Choceń pow. brz., na dziale Macieja i Mikołaja 3 półł. os. wymierzone z ról folw. i folw., w drugiej cz. wsi tylko folw. szlach. (Lpor. 96); 1527 1 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Choceniu (MDW XI 36); 1557 właśc. Jan Bodzanowski, 1 ł. os. (RBK 262); 1566 5 ł. os., karczma, 2 rzem., 3 zagr. (ŹD XIII 8, RBK 430).

BODZANOWEK (1489 Bodzanowo Ligascz, 1527 Ligasczewo, 1534 Lygasczewo seu Bodzankowo) 12 km na NE od Radziejowa

1 Libr. 136 datuje powstanie parafii na XIV w. 2 W tym samym akcie występuje kmieć Myansko z Bodzanowa. 93

1489 par. Kościelna Wieś pow. brz., z 4 ł. os. po 54 gr czynszu, z 8 ł. os. wymierzonych z ról folw. po 1 grz. czynszu, 2 folw. (Lpor. 107); 1527 9 grz. z L. w opisie dochodów bptwa włocł. (MDW XI 10); 1534 14 fl. 12 gr dzies. z L. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1557 właśc. Gal Kościelski, 6 ł. os. (RBK 266); 1566 4 ł. os., karczma, 4 zagr., na dziale Bodzanowskiego 1 ł. os., dział szlachty zagrod. z 2 ł. i 3 zagr. (ŹD XIII 13, 14, RBK 434v).

Grodzisko wśredn. (SG IV 453, Zielonka, Zarys 29).

BODZANOWO (1374 Bodzanow, Radzanowo, Bodzanowo, Bodzyanowo, Bodzanouo, Badzyanowo, Bandzyanowo) nie wiadomo które.

1374 Wawrzyniec z B. (Pol. II 526); 1393–1418 Stefan h. Samson, Stefan Pozemichot (Poszemichod), o. Lutka i Tomka z B. (Koz. IV 48, KBK 84, 168, DKM 270); 1399 Pełka z B. (Koz. IV 49, KBK 8, 20); 1418–1423 Tomek z B. (KBK 168, 178, 362, 1153, 1611, 1655, 1698, 2074, 1530, 2489, 2749, 2906); 1418–1424 Jachna, wdowa po Wawrzyńcu z B. (KBK 504, 4032); 1418–1423 pani z B. (KBK 1055, 3420); 1418–1424 Stanisław z B. (KBK 20, 107, 1637, 2838, 3808); 1418 br. Pełka, Mikołaj i Stanisław z B. (KBK 159); 1418–1424 Lutek z B. (KBK 49, 205, 1530, 2074, 2489, 4011); 1418 Jan Gambarth przejął wieś B. od br. Skarbka z Osięcin za wieś Wolę (KBK 1027); 1420–1421 Mikołaj z B. (KBK 1637, 2425); 1421 Scholtek z B.(KBK 2376); 1422 Mikołaj z B., pleban z Lubczy, stryj Lutka i Tomka (KBK 2489); 1423 Gambart z B. (KBK 2906, AC III/1, 468); 1423 Jan z B. procesował się z Tomkiem (KBK 2749); 1423 Jakub kmieć z B. (KBK 2859); 1423 Andrzej z B., br. Szymona z Pilchowic (KBK 2813); 1423 Andrzej z B. kupił dobra w B. od braci Chebdy i Wojciecha (KBK 2825); 1424 Andrzej z B. (KBK 3897); 1424 Paweł kmieć z B. (KBK 3523); 1424 Wszebor z B., s. Lutka (KBK 3689, 4011); 1433 Andrzej z B. i Szymon z Pilchowa h. Szeligi (Pol. II 576)1

BODZANOWO (1489 Bodzanowo Maior) 7 km na NE od Chodcza

1 Koz. IV 48–49 przydziela te wzmianki do czterech różnych osad. Z powyższego wynika jednak, że większość wzmianek dotyczy jednej osady spośród 5 niżej wymienionych, położonych w powiecie brzeskim. 94

1489 par. Choceń pow. brz., z 7 ł. o. po 30 gr czynszu, 5 ł. opust., folw. (Lpor. 96); 1527 3,5 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Choceniu (MDW XI 36); 1557 Szymon Obalowski płacił niegdyś z 3 ł., a obecnie tylko z 1,5 ł. os., ponieważ połowę działu obrócił na folw. (RBK 262); 1566 5 ł. os., 4 zagr., karczma (ŹD XIII 8, RBK 430).

BODZANOWO (1307 Bozanowo, Bodzanow, Bodzanowo) 12,5 km na NE od Radziejowa

1307 Władysław Łok. nadał wsie B., Czołpin i Nakonowo Stanisławowi wdzie kuj. (Pol. II 198, PU 654; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 101, s. 65; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 105, s. 36); 1384 Siemowit maz. zastawił Bartoszowi z Wiszemburga m. Kowal oraz wsie B. Czołpin, Bronisław i Skotniki w pow. radz. (LKM 110); 1398 B. wymienione w umowie Janusza i Siemowita maz. (LKM 129); 1408 Andrzej Broniszewic z B. (J. Bieniak, Piotr Szeliga, s. 222); 1435–1527 dzies. z B. dla kap. włocł. (MDW XI 6, 26); 1489 wieś król. w par. Byczyna pow. radz. (Lpor. 136); 1488 król potwierdził w dożywotnim posiadaniu dóbr brz. m. in. B. wdy sieradzkiego Mikołaja z Brudzewa (MS I 1921); 1494 stwo brz., 10 ł. os. zwolnionych od czynszu ze względu na robociznę, 6 ł. opust., 2 karczmy (ISB 394–395); 1500 Jan Olbracht zapisał 1800 fl. węg. Rafałowi z Leszna na Radziejowie i wsiach doń należących m.in. B. (MS II 633); 1566 10 ł. os., 5 karczem, 4 komor., 2 rzem., 4 zagr. (ŹD XIII 28, RBK 450v).

BODZANOWO (1489 Bodzanowo) 5,5 km na NW od Lubrańca

1489 par. Świerczyn pow. brz., z 7 półł. os. po 22 gr czynszu, 6 półł. opust., wiatrak opust., 2 folw. szlach. (Lopr. 103); 1557 właśc. Jan Lasocki, 4 ł. os. (RBK 264); 1566 3 ł. os., na dziale Lubienieckiej 3 ł. os., na dziale Mchowskiego 1 ł. os. (ŹD XIII 11).

BODZANOWO ZOLKOWO (1566) zag. osada w pow. brzeskim

1566 wieś w pow. brz., 1 półł. zagrod. (ŹD XIII 14).

BOGDANOWO (1489) zag. osada pod Lubotyniem

1489 folw. szlach. par. Lubotyń pow. przed. (Lpor. 126)1.

BOGOŁOMIA (1489 Bogolomyą, Bogolomia, Bogolomya) 3 km na SW od Chodcza

1489 par. Chodecz pow. przed., 1 ł. os., 6 ł. opust., 2 folw. (Lpor. 132); 1519 Mikołaj Kretkowski wda brz. zapisał ż. Annie 8000 fl. węg. na dobrach chodeckich m.in. B. (MS IV 3149); 1527 gr z B. w opisie dochodów mansjonarzy w Chodczu (MDW XI 42); 1534 dzies. z B. dla bptwa włocł. (IBW 109); 1566 2 ł. zagrod. (ŹD XIII 24).

BOGUSŁAWICE (1399 Boguslauicze, Boguslauice, Boguslawijcze, Boguslawycze) 3 km na SE od Kowala

1399 Nasiegniew z B. (Koz. IV 51); 1418 Katarzyna, wdowa po Mikołaju z B. (KBK 685); 1418–1448 Rosław z B. h. Laska (KBK 680, 1801, 2994, 3424, Pol. II 337, 576, Paw. 111); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 8, 26); 1489 par. i pow. kow., z 6 półł. os. po 24 gr czynszu, 4 półł. opust., 2 folw. (Lopr. 116); 1527 3 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Kłótnie (MDW XI 40); 1557 właśc. Krzesław Łowiszewski, 2,5 ł. os. (RBK); 1566 7 ł. os., dział Marcina Grabskiego zwolniony od poboru z powodu pożaru (ŹD XIII 15).

1 Być może identyczne z Bogdanowem, wymienionym w 1065 r. jako uposażenie klasztoru mog. (Wp. I 3, 36). Koz. IV 50 uznał za posiadłość nieznaną. Kürb. 42 przyjmuje, że B. leżało koło Mogilna. J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 220, brał pod uwagę Bogdanów w par. Koźminek pod Kaliszem i Bogdanowo koło Obornik, ale ostatecznie uznał za wieś zanikłą i niezlokalizowaną. 96

BOGUSŁAWICE (1489 Boguslawycze) 6 km na NW od Brdowa

1489 par. Lubotyń pow. przed., z 4 półł. os. po 24 gr czynszu, 7 ł. opust., młyn, wiatrak opust., folw. (Lpor. 125); 1527 9 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Lubrańcu (MDW II 45); 1557 starostwo przed.1, 2 ł. os., młyn (RBK 303, 308v); 1566 14 ł. os., karczma, szynkarka, 1 rzem., 3 zagr., 3 luźni, młyn o 2 kołach, wiatrak (ŹD XII 20, RBK 422).

BOGUSZYCE (1374 Bogussicze, Boguszicze, 1489 Boguslawycze, 1501 Bogussicze, Boguschicze, Boguschycze) 6 km na NE od Sompolna

1374 Siemowit maz. zatwierdził sprzedaż 2 ł. we wsi B. (LKM 90); 1411 Władysław Jag. zastawił za 150 grz. Stanisławowi ze Szczkowa wieś B. w dystr. kuj. (Pol. I 161); 1411 Władysław Jag., jako rekompensatę za 150 grz. wydanych w czasie wojny, nadał Stanisławowi ze Szczkowa wieś B. w dystr. kuj. (Mp IV 1125); 1441 Władysław zapisał 200 grz. Wojciechowi Słupskiemu m.in. na B. (Pol. II 582); 1489 par. Salno pow. radz., wieś król. (Lpor. 146); 1501 król zapisał 200 grz. na wsi B. Janowi bpowi poznańskiemu (MS II 1466); 1502 król nadał B. Jakubowi Pniewskiemu (MS III 98); 1527 5 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Salnie (MDW II 45); 1557 wieś w posesji Marcina Sokołowskiego (RBK 284); 1566 3 ł. os., 2 zagr. (ŹD XIII 30).

BONIEWO (1398 Bonewo, Boneuo, Bonyewo, Bonyow) 8 km na SE od Lubrańca

1398 Stanisław z B. (Koz. IV 540: 1404 Bogusław i Paweł z B. (Pol. II 344); kmieć Jan z B. (Bieniak, Najstarsze kujawskie księgi ziemskie, s. 54); 1418–1431 Andrzej, Stanisław, Dobiesław, Jan i Wojciech Boniewscy (KBK 73, 102, 106, 420, 662, 171, 1013, 1620, 1944, 2210, 2450, 2526, 2658, 2659, 1668, 2724, 4320, 3611, AC III/1, 510); 1418 Leonard kmieć z B. (KBK 139); 1423 Jan kmieć z B. (KBK 2713); 1423 kowal z B. (KBK 2826); 1431 rektor kła w B. (AC III/1,

510)1; 1433 Stanisław z B. kaszt. kow. (Pol. II 576); 1489 par. B. pow. brz., z 4 ł. os. po 3 wiardunki czynszu, 9 ł. opust., 2 karczmy, folw., 2 zagr. (Lpor. 98); 1497 konfiskata dóbr plebana w B. (MS II 612); 1527 par. w B. w dekanacie brz., dzies. z B. dla kap. włocł. (MDW XI 27, 37); 1557 właśc. Stanisław Siewierski kaszt. kruszw. I Maciej Komorowski, 3 ł. os. (RBK 263); 1566 5 ł. os., 2 zagr. (ŹD XIII 10); 1570 patronat szlach. (MDW I 7); 1598 kościół par. Zwiastowania NMP (MDW XX 102).

BOREK (1584) 2 km na SW od Lubrańca

1584 par. Lubraniec pow. brz., własn. kl. augustiańskiego w Lubrańcu, 2 ł. os. do kła par. w Zgłowiączce (MDW XXII 54).

BOREK (1473 Borek) 11 km na NW od Izbicy Kuj.

1473 król zezwolił Stanisławowi z Chodcza na wyjęcie wsi B. z rąk dzierżawcy Sułka (MS I 1004); 1489 par. Orle pow. brz., z 8 ł. os. po 14 gr czynszu, 1 ł. opust., 6 ł. sołt., karczma, młyn opust. (Lpor. 147); 1534 klucz lubotyński bptwa włocł., z 7 ł. os., 3 ł. opust., dzies. dla bptwa włocł. (IBW 23, 110); 1566 3 ł. os., 5,5 ł. opust., 4 ł. sołt., karczma (ŹD XIII 11).

BORKOWO

Grodzisko pierść. (Kow. 184, Hensel I 81).

BOROWNO (1569 Borowno) 10 km na NW od Fordonu

1569–1570 wymienione B. (Koz. IV 59); 1596 B. do par. Dóbrcz, 22 gr z 2 folw. szlach. w B. do kła par. w Dóbrczu (VAP 277).

1 Libr. 136 datuje powstanie parafii na XIV w. 98

BORUCIN (1399 Boruczino, Borucyno, Borucino, 1489 Borucyno Maior) 11 km na W od Brześcia Kuj.

1399 Jan z B. (Koz. IV 60); 1418–1425 Sandek, Sędziwuj z B. (KBK 193, 394, 427, 428, 517, 550, 1805, 1829, 1955, 2943, 3345, 3935, 4041, wyw. 76, 77); 1411–1425 Skarbnik, Skarbek z B. (KBK 714, 1238, 1376, 1453, 1861, 1955, 2171, 2777, 2842, 3153, 3633, wyw. 77; J. Bieniak, Piotr Szeliga, s. 224); 1418– 1420 Piotr z B. (KBK 661, 1706); 1420 kmieć z B. (KBK 1744); 1420 Bronek z B. (KBK 1955); 1420 Stanisław z B. (KBK 1791); 1423 Jakusz z B. (KBK 2943); 1424 Jan z B. (KBK 3720, 3721); 1424 Dobek z B. (KBK 3850); 1429 Bronisz z B. został pozwany przez plebana grabkowskiego o nieprawne przywłaszczenie dzies., która należała do kła w Grabkowie (AC III/1, 500); 1433 Skarbimir z B. skarbnik brz. (Pol. II 576); 1437 Wojciech Horucki (Pol. II 389); 1448–1453 Dobiesław z B. podłowczy brz. (Paw. 111, 114, 115); 1489 par. Osięciny pow. brz., z 7,5 ł. po 1 grz. czynszu, 1 półł. opust., karczma, 5 folw. (Lpor. 106); 1557 Wawrzyniec Dąbski z 6 ł. os., Kroszyński z 2 ł. os. (RBK 265v); 1566 6 ł. os., 2 karczmy, wiatrak, 1 zagr., 1 rzem., Kroszyński z 3 półł. os. i 4 zagr., Borucki z 1 półł. os. (ŹD XIII 12, Rbk 434).

Skarb ozdób z XI w. [A. Mikołajczyk, Uwagi o obiegu monetarnym na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu i okresie nowożytnym, ZKD, t. 6, 1987 (1988), s. 108].

BORUCINEK (1489 Borucyno Minor) 10 km na W od Brześcia Kuj.

1489 par. Osięciny pow. brz., z 12 ł. os. po 1 kopie czynszu, 1 ł. opust., karczma, wiatrak, 1 folw. (Lpor. 106); 1557 właśc. Jan i Marcin chorąży, 10 ł. os., karczma (RBK 265v, 270); 1566 10 ł. os., karczma, 2 zagr., szynkarz, Borucki z 2 ł. os. i 1 zagr. (ŹD XIII, RBK 434).

BORZENKOWO (1566 Borzenkowo) zag. osada pod Przyłękami

1566 wsie B. i Przyłęki w pow. bydg. (K IV 61).

BORZYGNIEW (1489 Borzygnyew, Borzigniew) zag. osada koło Zgłowiączki

1381–1408 Jan Borzygniewski (Koz. IV 61); 1489 wieś szlach. w par. Zgłowiączka pow. brz. (Lpor. 101); 1527 B. wymieniony w opisie dochodów kła par. Zgłowiączce i kap. włocł. (MDW XI 27, 35); 1566 1 ł. os., karczma (ŹD XIII 9, RBK 432).

BORZYMIE (1220 Boyme, 1489 Borzymye) 7,5 k na NW od Chodcza

1220 B. w drodze zamiany przeszła z rąk klasztoru strzel. w skład dóbr Konrada maz. i kuj. (DKM 120–121; RPS 11 potw. z 1224 r.; DKM 129 potw. z 1284 r.)1; 1489 par. Choceń pow. brz., z 2 ł. os. po 24 gr czynszu, 1 ł. opust., folw. (Lpor. 96); 1527 1 kopa z B. w opisie dochodów kła par. w Choceniu (MDW II 36); 1557 właśc. Dorota Makowiecka, 1 półł. os. (RBK 262); 1566 1 półł. os., 3 zagr. (ŹD XIII 8).

BORZYMOWICE (1402 Borzimouicze, Borzimouice, Borzymowycze, Borzumovicze, Borzymowicze) 9 km na NW od Chodcza

Ok. 1402 Baran z B. (Koz. IV 61); 1411 Borzym z B. (Koz. IV 61); 1418–1421 Małgorzata z B. (KBK 674, 2342, 2358); 1424–1433 Mikołaj z B. h. Bylina (KBK 3932, Pol. II 576; S. Szybkowski, Kujawscy Borzymowscy, s. 201); 1489 par. Choceń pow. brz., z 3 ł. os. po 30 gr czynszu, 3 ł. opust., młyn, folw. (Lpor. 96); 1489–1520 Marcin z B. sędzia brz. (MS III 398, 1369; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 257, s. 70; S. Szybkowski, Kujawscy Borzymowscy, s. 201); 1527 3 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Choceniu (MDW XI 36); 1557 właśc. Wojciech Skotnicki, 2 ł. os., młyn, karczma, 1 rzem. (RBK 262v, 270, 272, 275); 1566 3 ł. os., karczma, młyn o 2 kołach, szynkarz, 4 zagr. (ŹD XIII 9, RBK 431v); 1566 Skotniccy z 3 ł. zagr. (ŹD XIII 14).

O Borzymowskich zob. S. Szybkowski, Kujawscy Borzymowscy, s. 201–226.

100

BOYME zob. BORZYMIE

BOŻEJEWICE (1314 Bozislavice, Bozegevice, Bozegeuice, Bozegeuicze, Bozeyowycze, Boszegyewycze) 6 km na NW od Kruszwicy

1314 położona na teryt. inowr. wieś Opatowo graniczyła ze Sławskiem i B. (Wp. II 966); 1315 Gerward bp włocł. nadaje klasztorowi mogiln. wieś Sielec w zamian za dzies. z B. (Wp. II 975); 1399–1407 Jan z B. (K IV 63); 1489 wieś w par. Sławsko Wk., pow. inowr., 11 ł. os., czynsz 72 gr z ł. opust., 3 karczmy dziedz., karczma opust., folw. (Lpor. 170); 1508–1513 wieś w pow. inowr. (K IV 63); 1527 B. w opisie dochodów kła par. w Gębicach i Sławsku Wk. (MHDW XI 54, 55); 1527 B. płaci dzies. do klucza rac. bptwa włocł. (MHDW XI 11); 1534 dzies. z B. dla bptwa włocł. (IBW 111); 1534 6 ł. os., karczma dziedz. (RIn. 511, 516v); 1552 11 kmieci, karczma dor., szynkarka, wiatrak dor., 3 zagr. (RIn. 790v); 1583 9 ł. os., 6 zagr., komornik (ŹD XII 253); 1409 Krystyn z B. (Pol. II 350).

BRANNO (1325 Bronne, Brocuna, Brenna, Branno)

1325 Mikołaj pleban kła z B. (MV I 257, 274); 1338 Tomasz z B. sędzia gniewk. (Pol. II 265); 1431 Wojciech pleban (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1189, s. 59); 1472 pleb. Mik. Goliński z Goliny konińskiej (Koz. Sz. 17); 1489 wieś par., pow. inowr., 6 półł. os., czynsz po 24 gr, 4 półł. opust., folw. (Lpor. 160); 1527 kościół par. pod wezw. ś. Piotra i Pawła ap., patronat szlach. do kła dzies. z 6 wsi, z B. dzies. do kła par. w Chlewiskach (MHDW XI 62, 71, 73); 1534 2 ł. os. (RIn. 508); 1552 5 kmieci (RIn. 546v); 1565 8 ł. os., karczma dor., 1 rzem., 4 zagr. (RIn. 786v): 1577–1582 kościół par. drewn. pod wezw. ś. Piotra (MHDW XVII 80, VC 11); 1583 własn. Małgorzaty Brańskiej, 8 ł. os., 4 zagr. (ŹD XII 249).

101

BROCHCICE (1420 Brochocicze, Brochocice) zag. osada

1420–1424 Andrzej z B., star. brz. (KBK 1516, 2176, 3746).

BRODZKI (1564) 2 km na E od Kruszwicy

1564 uroczysko (LW II 260; por. Koz. IV 67).

BRONIEWEK (1435 Minor Broniewo, Bronyewo Minor, Broniewko) 3 km na NW od Radziejowa

1435–1527 dzies. z B. dla kap. włocł. (MDW XI 6, 26); 1489 par. Broniewo pow. radz., z 9 półł. os. po 3 wiard. czynszu, 2 półł. opust., folw. (Lpor. 137); 1527 folw. w B. wymieniony w opisie dochodów kła par. w Broniewie (MDW XI 44); 1557 właśc. Jan Broniewski (RBK 283v); 1566 3,5 ł. os. (ŹD XIII 29).

BRONIEWO (1315 Bronewo, Bronyewo, Brunow, Bronyovo) 14 km na NW od Inowrocławia

1315 Przemysł ks. kuj. poświadczył w B. sprzedaż wsi Stronno przez Jarosława i krewnych, dziedziców Płonkowa, kl. bysz. (Pol. II 116); 1315 Przemysł ks. kuj. potwierdza posiadłości klasztoru bysz. (Lites II 289–290, fals.); 1349 Kazimierz Wk. potwierdza sprzedaż za 30 grz. przez sołtysa Floriana z Niszczewic 3 ł. sołectwa w B. sołtysowi Stanisławowi (RT 341–342); 1429 Stanisław Czeczotka i Andrzej z B. (Pol. II 572); 1430 Bartłomiej wikariusz w B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1133, s. 31); 1431 w sporze między kanonikiem kruszw. Piotrem a mieszkańcami B. w sprawie dzies. ci ostatni zostali zwolnieni na podstawie listów król. od wożenia dzies. oraz płacenia dzies. lnu. (AC III/1, 511); 1442 Władysław War. zapisuje Mikołajowi z Brudzewa 200 grz. na wsiach Niszczewice i B. w z. kuj. (Lopr. 157); 1505 Aleksander król zapisuje Stanisławowi Jarockiemu 4000 fl. na poborze z z. sieradzkiej i dochodach miasta i zamku inowr. m.in. wsi B. (Pol. II 639); 1510

102 wieś B. do folw. Niszczewice, stwo inowr., 15 kmieci na 19,25 ł. os., czynsz z ł. 16 gr, ćwiertnia pszenicy, 2 kapłony, 12 jaj, 2 kmiecie płacą dodatkowo z karczmy, 13 ł. opust. uprawianych przez kmieci, 1 grz. dochodu z cła (RCI 69v–70); 1527 B. wymienione w opisie dochodów kolegiaty ś. Piotra w Kruszwicy (MHDW XI 49, 51); 1534 11,5 ł. os., 4 ł. sołt., karczma dziedziczna (RIn. 506v, 514, 516); 1552 17 kmieci, 4 ł. sołt., karczma dziedziczna (RIn. 546, 551, 553); 1565 – 17 kmieci na 20,5 ł. os., 14,5 i zagon opust., 4 ł. sołt. (LW II 248); 1565 20,5 ł. os., 4 ł. sołt., 2 karczmy doroczne, szynkarka, 2 komor., zagr., rzemieślnik (RIn. 785v); 1583 17 ł., 4 ł. sołt., 7 komor., 1 rzem. (ŹD XII 248).

BRONIEWO (1399 Bronewo, Bronyewo, 1435 Maior Broniewo) 3,5 km na NW od Radziejowa

1399 Stescheg z B. (Koz. IV 68); 1418 Szymon z B. (KBK 35); 1418–1421 Fal z B. (KBK 658, 2305); 1424 Piotr Bronczicz z B. (KBK 3879); 1429 Michał wikariusz w B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1114, s. 22); 1435– 1527 dzies. z B. dla kap. włocł. (MDW XI 8, 28); 1445 Mikołaj z B. (RPS 26v); 1467 rektor kła w B. (Pol. II 613)1; 1489 par. B. pow. radz., z 3 ł. os. po 1 grz. czynszu, wiatrak, 8 folw. szlach. (Lpor. 137); 1527 par. B. w dekanacie radz., kościół par. ś. Wojciecha i Marii Magdaleny, patronat szlach. (MDW XI 44); 1557 właśc. Grzegorz Zakrzewski, 2 ł. os. (RBK 283v); 1566 9 ł. os., 9 zagr. (ŹD XIII 29).

BRONISŁAW (1231 Bronislaw parwum, Bronislawe, Bronislaue, Bronislaw paruum) 14,5 km na SW od Kruszwicy

1. 1489 n. pow. inowr. (Lpor. 170); 1578 wieś w par. Rzadkwin (MHDW XVII 57)

1 Libr. 136 datuje powstanie parafii na XIII w. 103

2. 1249 jez. Lubessevo, połowa rzeki Quecissownicza (DKM 12, 17–18, fals.); 1312 położony koło Rzadkwina (Ds 17); 1463 łąka Zimny doł (RPS 15v); 1527 jez. (MHDW XI 57).

3. 1231 Kazimierz ks. kujawski potwierdził klasztorowi strzel. w posiadaniu dóbr, m.in. B. oraz nadał imm. ekon. i sąd. (DKM 8, 13–14, fals.) 1249 Kazimierz ks. kuj. potwierdził klasztorowi strzel. w posiadaniu dóbr, m.in. B. (DKM 12, 17– 18, fals.); 1356 Kazimierz W. nadał dobrom klasztoru strzel. m.in. B., imm. ekon. i sąd. oraz zezwolił na lokację na pr. polskim lub niem. (Ds 24); 1489 z 10,5 ł. os. po 18 gr czynszu i dzies., 15,5 ł opust., folw. (Lpor. 170); 1527 własn. klasztoru strzel., z 5 ł. po 20 gr czynszu i dzies., 2 młyny (MHDW XI 57); 1534 4 ł. os., 0,5 ł. opust., 2 ł. sołt., młyn, karczma, (RIn. 512, 514v, 515, 516 v); 1552 9 kmieci, 2 ł. sołt., młyn (RIn. 549, 551v, 552); 1565 10 ł., karczma, młyn, 2 rybacy, komornik, zagr., rzem. (RIn. 791v).

4. 1312 Przemysł ks. kuj. zezwolił na lokację wsi Sławkowo Mł. i B. na pr. magd. Kmiecie mieli płacić księciu po mierze pszenicy z ł., a sołtys trzeci denar od spraw pogłównych (Ds 17; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 201); 1422 4 ł. sołt. (AC III/1, 454); 1489 n. sołt. (Lpor. 170).

5. 1422 dzies. w wysokości 8 gr oraz meszne po mierze żyta i owsa z 4 ł. sołt. Do klasztoru strzel. (AC III/1, 454); 1430 Michał wikariusz w B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1133, s. 31).

6. 1429 chłopi Paulin Wyazka i Stanisław Kandzorka z B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1114, s. 22); 1430 chłop Grzegorz Kolano z B. (tamże, dok. 1133, s. 31); 1447 Jan Lukaw, prepozyt strzel. zobowiązał 2 kmieci z Rzadkwina do robocizn w B. (Ds 64); 1463 nadanie kłowi ś. Krzyża w Strzelnie 3 mórg łąki w B. (RPS 15v); 1478 sprzedaż Maciejowi mł. w B. (RPS 97v).

7. R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 76–78.

BRONISŁAW (1246 Bronizlaue, Bronislaue, Bronislaw, Bronyslaw) 7,5 km na N do Radziejowa

104

1. 1246 wieś (DKM 124); 1331 n. par. B. (MV III 280); 1384 dystr. radz. (LKM 110).

2. 1320 Koszczały w pobliżu B. (Pol. II 236).

3. 1246 Kazimierz kuj. zwolnił B. i inne wsie klasztoru strzel. od obow. budowy grodów i innych powinności. (DKM 124); 1315 klasztor strzel. zamienił wsie Bieganowo, B. i Złotowo na teryt. radz. i Skulsk w dystr. kruszw. z bptwem włocł. za dzies. ze wsi Łojewa i Dulska, 140 grz. tor. i 100 miar żyta (Pol. II 117, 118, Ds. 18; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 109, s. 69); 1384 Siemowit maz. zastawił Bartoszowi z Wiszemburga m. Kowal oraz położone w dystr. radz. wsie Bodzanowo, Czołpin, B. i Skotniki (LKM 110); 1401 własn. Król. (DKM 163–164); 1429 kl. norbertanek w Płocku zamienił wsie Wargocin, Kozienice i Gałąski za wieś król. B. (Pol. II 573); 1441 Maciej, prepozyt norb. w Płocku określił powinności mieszkańców B. Kmiecie mieli płacić po kopie, młócić i zwozić zboże do stodoły, jeździć ze zbożem do Torunia i Brześcia, przywozić piwo i inne rzeczy z Nieszawy (Pol. II 583); 1447 król zatwierdził zamianę z 1429 r. (MS I 7); 1449 Piotr, prepozyt norb. w Płocku określił obow. mieszkańców B., m.in. odbywania podwód do Torunia, Brześcia i Włocławka (Pol. II 185); 1470 kmiecie z Ostrowąsu mieli odwozić owies i drewno do B. (Pol. II 614); 1489 z 28 ł. os. po kopie czynszu, 11 ł. opust., 10 ł. sołt., 4 ł. folw. pleb., 3 karczmy os., 3 karczmy opust., folw. (Lpor. 136); 1527 50 grz. dzies. z B. dla kap. włocł. (MDW XI 28); 1566 40 ł. os., 5 karczem dziedz., 3 karczmy doroczne, 6 ł. opust. uprawianych z czynszu, 2 szynkarze, 1 rzem., 4 komor. (ŹD XIII 33, RBK 455).

4. przed 1315 lokacja na pr. niem. (CDP, t. 2, cz. 1, nr 217, 218; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 201–202); 1401 Władysław Jag. potwierdził przyw. prepozyta strzel. na sołectwo w B., zgodnie z którym sołtys Maczko Bernatonis mieszcz. inowr. miał posiadać 10 ł., karczmę, wiatrak, jatki, ortyle w Radziejowie. Kmiecie mieli płacić z łanu po wiadrunku (DKM 163– 164).

105

5. 1331–1335 Marcin, pleban (MV III 280, PrU III/1, 19)1; 1527 par. B. dekanat radz., kościół par. ś. Bartłomieja, patronat norb. płockich (MDW XI 43).

7. R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 75–76.

8. Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zab. 20).

BRONISZEWO (1381–1408 Bronischewicze, Bronischewo, Bronyschewo, Bronijschewo) 6 km na SW od Chodcza

1381–1408 Poman z B. (Koz. IV 69); 1487 Laskar z B., kanonik włocł. (AC III/1, 621); 1489 par. Chodecz pow. przed., 1 kmieć na łanie, 4 folw. szlach. (Lpor. 132); 1527 1 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Chodczu (MDW XI 41); 1557 właśc. Jan Broniszewski, 1 ł. os. (RBK 304v); 1566 1 ł. os., Wojciech Dziewczopolski z 1 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 22, 24).

Grodzisko (Zielonka, Zarys, 32).

BRONISZEWO (1325 Bronisow, Bronischewo, Bronyschewo, Bronischow) 12 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1. 1325 n. par. B. dekanat radz. (MS I 26); 1489 n. pow. radz. (Lpor. 144).

3. 1489 wieś opust. (Lpor. 144); 1512 Wincenty Swydwa z Szamotuł opiekunem dóbr Jarosława z Wrzącej, m.in. B. (MS IV 1415); 1566 wieś bez kmieci (RBK 453v); 1564 własn. plebana warzymowskiego (LW II 261).

5. 1325–1327 Michał, pleban (MV I 260, 276)2, 1428 Henryk, rektor kła par. w B. (Pol. II 380); 1527 kościół par. ś. Tomasza (MDW XI 46); 1501 patronat szlach. (AC III/1, 644).

8. Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys, 32)3.

1 Libr. 136 datuje powstanie parafii na XIV w. 2 Libr. 93 datuje powstanie parafii na XIII w. 3 Zielonka, Zab. 20 wymienia B. w pow. włocławskim, a więc B. pod Chodczem. 106

BRONISZEWO (1489 Bronyszewo) 11,5 km na W od Raciążka

1489 wieś w par. Służewo, pow. inowr., 7 ł. os., czynsz po 30 gr, 7 ł. opust., 1,5 ł. wójtostwa służewskiego (Lpor. 165); 1527 8 grz. z B. w opisie dochodów mansjonarzy ze Służewa (MHDW XI 73); 1534 3 ł. os., wójtostwa opust. z dawna (RIn. 508, 518v); 1552 7 kmieci (RIn. 547); 1565 13 ł. os. (RIn. 787); 1583 własn. Małgorzaty ze Sztemberku, 12 ł. os. (ŹD XII 249).

BRUDNIA (1250 Brodna, Brodnia, Brodnya) 12, 5 km na NE od Gniewkowa

1. 1325–1583 par. B. dek. inowr. (MV I 257, MHDW I 21); 1356 wieś w z. gniewk. (RA 64v); 1489 n. wieś w pow. inowr. (Lpor. 162).

2. 1489 folw. (Lopr. 162); 1534 dawniej był folw., 6 ł. uprawianych na folw. parchański (IBW 33)

3. 1250–1259 własn. bptwa włocł. (DKM 13, 79; Pol. II 451); 1489 z 10 ł. os. po 0,5 kopy czynszu, 17 ł. opust., z 3 karczem po 15 gr czynszu (Lpor. 162); 1527 klucz parchański bptwa włocł. (MHDW XI 10); 1534 z 11 ł. os. i 6 ł. opust. po 1 grz. i 2 kurczęta czynszu, pańszczyzna 1 dzień tygodniowo, opłaty za jagnię, wieprza i krowę, 2 karczmy (IBW 33–34); 1534 4,5 ł., 1 ł. sołt., karczma (RIn. 509v, 514, 516v); 1552 11 kmieci, 1 ł. sołt., karczma (RIn. 548, 551v, 553v): 1565 11,5 ł. os., 4 ł. opust., 1,5 ł. sołt., 3 karczmy, 4 rzem., zagr., szynkarz (RIn. 788v).

4. 1356 Maciej bp włocł. sprzedał Boguszowi i jego ss. sołtystwo we wsi B. Sołtys otrzymał 3 ł. i denar sądowy. Kmiecie mieli płacić z ł. po 0,5 grz. i 2 kurczęta czynszu oraz wspólnie 3 grz. za jagnię, wieprza i krowę, robocizny w roku 3 dni na oziminę, dzień na jarzynę oraz przy sprzątaniu siana. Apelacje od sądu wiejskiego do Raciążka (RA 64v–65v); 1489–1534 3 ł. sołt. (Lpor. 162; IBW 33).

5. 1325–1327 pleban Henryk w B. (MV I 257, 274); 1356 dzies. snop. i zwitek lnu lub zań 1 szk. z łanu (RA 64v–65); 1496 pleb. Jan (AC III/1, 247); 1527 kł par. w B. pod wezw. ś. Michała, patronat bpa włocł., dzies. do stwa raciąskiego

107 bptwa włocł. (MHDW XI 11, 61); 1577 kł drew. pw. ś. Michała, do par. 7 wsi (MHDW XVII 77).

BRUDNOWO (1405 Drudnowo, Brunowo), 4,5 km na SE od Raciążka

1405 Paweł z B. (K IV 70); 1418 Mroczko z B. (KBK 301); 1422 Crella z B. (KBK 2566); 1470 wieś Dąbrówka koło Raciążka naprzeciw wsi B. (Pol. II 421); 1489 wieś w par. Ostrowąs, pow. inowr., 3 ł. os., czynsz 30 gr z ł., 1 ł. opust., 5 kmieci na półł. z ról folw., cz. folw. opust. (Lpor. 167); 1527 2 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Ostrowąsie (MHDW XI 73); 1527–1534 dzies. z B. do klucza rac. bptwa włocł. (MHDW XI 12, IBW 110); 1534 2 ł. (RIn. 509); 1552 2 kmieci (RIn. 547v); 1565 4 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (RIn. 788); 1583 własn. W. Siemikowskiego, 3 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 250).

BRYLEWO (1398 Wrzelewo, 1400 Brzelewo, Vrzelewo) 9 km na SE od Radziejowa

1398–1399 Stanisław z W. (Koz. V 497); 1400 Stanisław z B. (Koz. V 497); 1401 Miecław z B. (Koz. V 497); 1418–1421 Dobek z W. (KBK 18, 218, 2228); 1419 Gerlach i Sławek z W. (KBK 1134); 1489 folw. szlach. w par. Bytoń pow. radz. (Lpor. 142); 1577 folw. szlach. (MDW XX 48)1.

BRZEŚĆ (1489 Brzescye, Brzesczie) 10 km na SW od Radziejowa

1489 par. Rzeczyca pow. radz., z 8 półł. os. po 30 gr czynszu, 2 półł. opust., wiatrak, 2 folw. (Lpor. 140); 1527 8 grz. z B. w opisie dochodów kła par. w Radziejowie (MDW XI 42); 1557 właśc. Wawrzyniec Popowski, 5 ł. os., karczma, młyn, 1 rzem. (RBK 283, 288v, 290, 291v); 1566 8 ł. os., 1 zagr., Swiecki z 1 ł. os. (ŹD XIII 29).

1 Koz. V 497 uznał za osadę nieznaną. 108

BRZEŚĆ KUJAWSKI

1402 cech piekarzy (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 11, dok. 15, s. 123); 1439 wójt m. B. sprzedaje szl. Niemierzy zwanemu Trzycz, łąkę Rumki i rzeczkę przepływającą przez nią, dogodną do zbudowania na niej młyna (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 23, s. 17); 1429 Mikołaj Jądrowski, Mikołaj Guleski i Jakusz Pampeta mieszcz. brz. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1104, s. 16); 1439 Paweł wójt brzeski sprzedaje łąkę w B. przy drodze do Włocławka szl. Niemierzy (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 376, s. 206); 1447 Paweł wójt i 6 rajców zeznało, że Jan Staromiejski, burm. brzeski sprzedał łąkę Maciewiec, rozciągającą się przy drodze z B. do Włocławka, Michałowi Kukli, sołtysowi z Falborza i Jakubowi, s. Scholmana z Pikutowa (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 292, s. 162; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 217, s. 61); 1448 Niemierza zw. Grycz wójt brzeski sprzedaje kap. włocł. łąkę w B. położoną w kierunku lasów włocł. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 376, s. 206);

Guarquin, Zamki, s 109 (dane o zamku murowanym)

Szczątek muru miejskiego (J. Widawski, Miejskie mury, s. 113–118)

J. Pakulski, Brześć za rządów wójta Tylo (1306–1320) i jego lokalizacja, ZKD, t. 15, 2001, s. 65–83.

BRZEZIE (1303 Brese, Brezno, Breze, Brzeszye, Brzeze, Brzesze, Brzezye, Brzezie) 12 km na SW od Bobrownik

1303–1313 Stanisław z B. (Pol. II 180, 210); 1318 Stanisław Starzik, s. Świętosława z B. (Pol. II 228); 1350 Jan, dziedzic B., podstoli brz. (DKM 141, 142); 1361 Przedbór, dziedzic z B. (Wp. IV 2068); 1418 Mikołaj z B. (KBK 274); 1418 Andrzej z B., podsędek brz. (KBK 303); 1418 Stanisław z B. (KBK 996); 1418 Jakusz z B. przeciwko Wojciechowi Mansko, sołtysowi z B. (KBK 758); 1420–1421 Andrzej z B., podsędek brz. (Pol. II 363, KBK 2176); 1420–1423 Jan z B. (KBK 1819, 3100); 1420 Jakusz z B. (KBK 1954); 1423 Stanisław z B. z s. Janem (KBK 3102); 1423 spór między kanonikiem włocł. a Maciejem

109 dziedzicem z B. o dzies. snop. z 5 ł. Kanonik dowodził, że niegdyś były to łany kmiece i stąd winna być oddawana dzies. w gonitwę. Szl. dowodził, że nigdy nie były to łane kmiece i odmawiał oddawania dzies. w gonitwę (AC III/1, 477); 1423 Paweł, kmieć z B. (KBK 3202); 1423 Stanisław z B. z s. Janem i Mikołajem (KBK 3212, 3259); 1424 Stanisław z B. (KBK 3934); 1425 Stanisław Ssirzik z B. h. Doliwa (Wyw. 77); 1429 dzies. pien. Z B. przysądzona kanonikowi włocł. (AC III/1, 501); 1433 Jan z B. h. Doliwa i Andrzej z B. podsędek brz. (Pol. II 576); 1456 Jan Lutek z B. podkanclerzy koronny (MS I 392)1; 1489 par. Wieniec pow. brz., z 16 ł. os. po 30 gr czynszu, 20 ł. opust., 3 karczmy, 7 folw. szlach. z ról kmiec., których niegdyś było 60 ł. (Lpor. 115); 1498 konfiskata dóbr Skierki z B. (MS II 1148); 1527 20 grz. dzies. z B. dla kap. włocł. (MDW XI 28); 1566 Wojciech Jaranowski z 1 półł. os., Jakub Brzezieński z 2 ł. os. i 2 zagr., Piotr Brzezieński z 2 ł. os. i 1 zagr., Lubieniecki z 8 ł. os. i 2 zagr., Anna Brzezieńska z 5 ł. os. i 4 zagr., Walenty Skierka z 1 ł. os. i 2 zagr., Andrzej Brzezieński z 2 ł. os., 1 półł. opust. uprawianego z czynszu, szynkarki i 2 zagr., Maciej Skierka z 1 ł. os., karczmy i 3 zagr., Maciej Jaranowski z 2 ł. os., karczmy i 1 zagr. (ŹD XIII 4, RBK 427v).

BRZEZIE (1374 Brzesze, Brzesze, Brzeszye) 11 km na SW od Izbicy Kuj.

1374 Mikołaj dziedzic B. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 141); 1394 jez. między Lubotyniem a Brzeziem, własn. Andrzeja i Przybysława, przysądzone bptwu włocł. (Pol. II 330); 1489 par. Mąkolno pow. przed., z 6 półł. os. po 24 gr czynszu, 15 ł. opust., karczma, folw. (Lpor. 125); 1493 wymienione B. i Wierzbie (Koz. IV 73); 1520 wieś do par. Mąkolno, dzies. snop. z ról kmiec. i folw. do kła par. w Mąkolnie (Ł. I 213); 1557 właśc. Jan Lubstowski, 3,5 ł. os. (RBK 303); 1566 12 ł. os., karczma. Szynkarka, 4 zagr., 1 rzem. (ŹD XIII 20, RBK 422).

Karczewska, Ród Pomianów, s. 141–149.

BRZEŹNO (1250 Brezno, Brzesno, Brzezno) 6 km na SW od Raciążka

1 Niektóre wzmianki mogą się odnosić do B. w par. Mąkolno, por. Koz. IV 73. 110

1250 B. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1348 Maciej bp włocł. sołectwo we wsi B. w dystr. rac., lokowanej na pr. chełm., sprzedał za 60 grz. tor. Cletusio (Kletuszowi) mieszcz. rac. Sołtys z 3 ł. był zwolniony od czynszu, ale nie od dzies., otrzymał denar sąd., połowę dochodów z karczmy. Chłopi mieli płacić dzies. snop., czynsz w wysokości pół grz. i 2 kurcząt, orać 3 dni na oziminię i dzień na jarzynę, mieli obow. osobistego przebywania we wsi i nie mogli posiadać więcej jak 2 ł. jez. Scriaka zarezerwowane dla bpa, sołtys i chłopi mieli pr. połowu ryb na drugim jez. (Pol. II 281; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 203, s. 114); 1387 bp włocł. Jan Kropidło, doceniając zasługi swego familianta Janusza (zwanego księciem), nadaje mu z obietnicą dziedziczenia wieś B. lokowaną już na pr. magdeburskim (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 9, dok. 36, s. 23-24); 1398 Henryk bp włocł. na prośbę sołtysa Janusza zw. księciem ze wsi B. wznowił przyw. z 1348 r. (Pol. II 336; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 203, s. 114); 1413 szacunek szkód krzyż. we wsi B. (Lites II 279); 1414 zeznanie o dokonanych w 1410 r. zniszczeniach we wsiach bptwa włocł. na Kujawach, m.in. w B. (Lites III 41); 1489 par. Ostrowąs, pow. inowr., 11 ł. os., czynsz po 32 gr, 10 ł. opust., 3 ł. sołt. (Lpor. 167); 1527 wieś w kluczu rac. bptwa włocł., czynsz 8 grz. MHDW XI 10); 1527–1534 dzies. z B. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12; IBW 110); 1534 9 ł. os. i 12 ł. opust., czynsz po 32 gr, z łanów osiadłych ponadto po 10 jaj i 2 kurczęta, robocizna 1 dzień tyg., podwody do Włocławka, 3 ł. wójtostwa (IBW 27); 1534 3 ł. os., 2 ł. wójtostwa, karczma dor. (RIN. 509, 517 v, 518v); 1552 8 kmieci, 2 ł. wójtostwa, karczma dor. (RIn. 547, 551, 555); 1565 7 ł. os., 10 ł. opust. upraw. z czynszu, karczma dor., 2 ł. wójtostwa, 2 zagr., 2 komornicy (RIn. 787v–788); 1583 7 ł. os., 2 ł. sołt., 2 komornicy (ŹD XII 250).

Grodzisko (Zielonka, Zarys 24).

BRZOZA (1238 Brosci, Broze, Brzesze, Broza, Brzoza) 14 km na NW od Raciążka

1238–1247 góra Rienza oddzielała wieś B. od Otłoczyna (KKM 382); 1250 B. z bobrami wśród dawnych wsi bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1413 szacunek

111 szkód krzyż. we wsi B. na 155 grz. (Lites II 278); 1435 dzies. z B. dla dziekana włocł. (MHDW XI 7); 1489 par. Słońsk, pow. inowr., 7 ł. os., czynsz po 3 wiard., 1 ł. opust. (Lpor. 166); 1527 wieś w kluczu rac. bptwa włocł., czynsz 5 grz. 12 gr., dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 10, 27); 1534 7 ł. os., czynsz po 30 gr, szkody w rolach i placach wyrządzane przez wylewy Wisły (IBW 28); 1565 4 półł. os., karczma dor., szynkarz, komornik (RIn. 787v); 1583 1,5 ł. os. (ŹD XII 250).

BRZOZA (1489 Brzoza) 11 km na SE od Bydgoszczy

1489 wieś do stwa bydg. (Lpor. 173); 1514 wieś do stwa bydg., 3 kmieci płaci czynsz po 20 gr, 3 fl. dochodu z cła wodnego, młyn (RCB 34, 41); 1527 30 gr z B. w opisie dochodów kła par. w Bydgoszczy (MHDW XI 64); 1535–1546 młyn w B. (K IV 78); 1530–1552 poddani z B. nie płacili poboru, młyn o 2 kołach (RIn. 535, 563, 559); 1565 1,5 ł. os., młyn o 2 kołach (RIn. 794, 794v); 1577 B. w par. bydg. (MHDW XVII 132); 1583 1 ł., 4 rybacy (ŹD XII 255).

BRZYSZEWO (1399 Briszewo, Brzeschewo, Brzischewo, Brzissschewo, Brzyschewo) 5 km na NE od Chodcza

1399 Wojciech z B. (Koz. IV 81); 1418–1420 Jan z B. (KBK 314, 1758); 1423 Jan Lewicz z B. (KBK 3119); 1489 par. Chodecz pow. przed., na dziale synów wdy Kretkowskiego z 10,5 ł. os. po 24 gr czynszu, 7,5 ł. opust., z których 3 ł. uprawiano na folw., karczma opust.; na dziale Orzeszka 25 ł. os., 2 ł. opust., karczma; na działach innych szl. 15 ł. opust., z których niektóre uprawiano na folwarki (Lpor. 130); 1519 Mikołaj Kretkowski wda poznański zapisał ż. Annie 8000 fl. węg. na dobrach chodeckich m.in. na B. (MS IV 3149); 1527 2,5 grz. z B. dla wikariuszy włocł. (MDW XI 31); 1557 właśc. Kretkowska. 3 ł. os. (RBK 304v); 1566 10 ł. os., pozostali szl. z 6 zagrod., karczmy i 4 zagr. (ŹD XIII 22, 23).

BUCZEK (1534) zag. wieś w pow. inowr.

1534 młyn doroczny o 1 kole (RIn. 515v).

112

BUCZKOWO (1489 Buczkowo) 3,5 km na NE od Gniewkowa

1489 wieś król. w par. Gniewkowo, pow. inowr. (Lpor. 160); 1505 król Aleksander zapisuje Stanisławowi Jarockiemu 4000 fl. m.in. na stacyjnym z B. (Pol. II 639); 1534 5 ł. (RIn. 507v); 1552 6 kmieci (RIn. 546v); 1565 6 ł. os. (RIn. 786v), ŹD XII 249).

BUSEWO (1489 Boszkowycze, Buskovicze) 8 km na W od Kruszwicy

1489 wieś w par. Sławsko Wk., pow. inowr., 1 ł. os. wymierzony z ról folw., czynsz 30 gr, 2 zagr., folw. (Lpor. 169); 1527 5 grz. z B. w opisie dochodów wikariuszy kła kruszw. (MHDW XI 54); 1534 1 ł. os. (RIn. 511); 1552 1 kmieć na dziale Radolińskiego (RIn. 548v); 1565 2 ł. os. na dziale Żegockiego i 4 ł. zagrod. działu Buszkowskiej (RIn. 790v); 1583 2 ł. (ŹD XII 253).

BUSZKOWO (1300 Boszow, Boscho, Buscowo, Bosszcouo, Borzkowo, Boskovij) 6 km na NW od Koronowa

1300 Przemysł ks. inowr. poświadczył sprzedaż przez chorążego brz. Mikołaja, dziedz. B. in dominio Bidgostiensi i Dziedzina na teryt. nakielskim z 5 jeziorami klasztorowi bysz. za 90 grz. tor. (Wp. II 833; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 93, s. 62); powt. z 1307 r., MHDW XXV 964); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom klasztoru bysz., m.in. B., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; powt. z 1353 r., Pol. II 505); 1362 w wyniku ugody między klasztorem bysz. a bpem włocł. Maciejem, dzies. ze wsi B. i Skarbniewa przeszły na własność klasztoru (Pol. II 307; OMC 58–58v); 1371 Kaźko szczeciński uwolnił wieś B. od wszelkich ciężarów i świadczeń publicznych (Dk 1007, 108); 1413 szacunek szkód krzyżackich na 400 grz. (Lites II 234); 1527 6 ł. os., czynsz po 4 miary żyta (MHDW XI 69); 1564 12 gosp. kmiecych na 23 ł., 3 ł. sołectwa, karczma; 1565 8,5 ł. os., 3 ł. spalone, 1 ł. sołt., 2 komornicy (RIn. 794v); 1583 wieś w pow. bydg., 12,5 ł., 2 zagr., rzem. (ŹD XII

113

256); 1596 wieś w par. Byszewo, meszne z 13 ról kmiecych po 1 ćw. żyta i owsa na rzecz kła par. (VAP 285).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 193–194.

Cmentarzysko wśredn. (Hensel, I 98–99).

BYCZ (1241 Bycz, Bicz) 10, 5 km na SE od Piotrkowa Kuj.

1421 wymieniona wieś B. (KBK 2408); 1422 Piotr z B. (KBK 2645, 2551); 1489 par. Orle pow. radz., z 7 półł. os. po 20 gr czynszu, folw. (Lpor. 147); 1557 właśc. Erazm Kretkowski kaszt. gnieźn., 3 ł. os., karczma (RBK 286v, 288v); 1566 5 ł. os., karczma, 2 zagr. (ŹD XIII 33; RBK 455v); 1518 B. wchodzi w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786).

BYCZYNA (1257 Byczyna, Biczino, Bacznia, Biczina, Byczina) 8 km na NE od Radziejowa

1. 1257 wieś (Pol. II 446); 1325 par. B. (MV I 261); 1489 pow. radz. (Lpor. 135).

3. 1257 Kazimierz łęcz. i kuj. nadał imm. ekon. wsiom bptwa włocł.: Chełmce, Kicko, Lubotyń, Zakrzewo, Orle, Witowo, Byczyna i Straszewo (Pol. II 446); 1262 Kazimierz ks. łęczy. i kuj. ze względu na zasługi bpa włocł. Wolimira zwalnia wieś B. od powozu, stróży oraz dostarczania panującemu napojów i chleba (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 41, s. 36); 259 Aleksander IV przyjął w opiekę dobra bptwa włocł. m.in. B. (Pol. II 451); 1435–1534 dzies. z B. dla kap. i bptwa włocł. (MDW XI 7, 10, 27; IBW 110); 1489 z 10 ł. os. po 1 kopie czynszu, 2 karczmy, karczma plebańska opust., folw. bpi, folw. plebana (Lpor. 135); 1534 wieś i folw. w kluczu włocł. bptwa włocł., 15,5 ł. os., folw., 4 karczmy, 4 zagr. (IBW 14–15); 1566 15 ł. os., 4 karczmy, 1 komor., 3 zagr., na dziale plebańskim 1 ł. os. (ŹD XIII 28).

114

5. 1325–1327 Stefan pleban (MV I 261, 276)1; 1428 Werner pleban i Samson wikary (AC III/1, 489, 490); 1430 cmentarz w B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1151, s. 40); 1430 Stanisław wikary w B. (tamże, dok. 1157, s. 44); 1480 Jan wikary (MDW XI 22); 1527 kł par. ś. Jadwigi, patronat bpa włocł. (MDW XI 47).

6. 1428 chłop Mikołaj Władyba wezwany przed sąd oficjała włocł. z oskarżenia Marcina plebana z Radziejowa (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1097, s. 13)

BYDGOSKA KASZTELANIA

Kasztelanowie: 1238 n. (PrU I/1, 130).

Zasięg: 1288 Szczutki w dystr. bydg. (PU 440); 1299 Skarbiewo na teryt. bydg. (KDM 61, 126–127); 1300 Buszkowo in confinio B. (Wp. II 833); 1304 Beryno na teryt. bydg. (Pol. II 184); 1304 Gościeradz na teryt. bydg. (Pol. II 185); 1311 Dąbrówka na teryt. bydg. (Dk 52); 1315 Trzęsacz, Włóki, Trzeciewiec z działem Jelitowo, Stronno, Samociążek, Wudzyn, Wudzynek, Smecz (Koronowo), Wielonek, Glinki, Gorzewo, Więzowno, Beryno, Gościeradz, Dąbrówka, Tryszczyn z Knieją i Nenekową Dąbrową, Szczutki, Wtelno, Świnice, Byszewo, Salno, Skarbiewo, Buszkowo i Lipie w kasztel. wyszogr. i bydg. (Lites II 289– 290): 1362 Wtelno, Wielonek, Glinki, Gościeradz i Stronno w kasztel. wyszogr. i bydg. (OMC 58–59).

BYDGOSKI DEKANAT (przed 1479)

a. 1479 dek. bydg. (MHDW I 6; w sprawie daty Libr. 185); 1527 obejmował par.: Bydgoszcz, Dóbrcz, Wtelno, Żołedowo, Byszewo, Dąbrówka, Strzelewo, Osielsko, Fordon, Koronowo oraz opust. kościół par. w Wudzynie (MHDW XI 64–69).

1 Libr. 93 datuje powstanie parafii na XIII w. 115

BYDGOSZCZ (1238 Budegac, Bidgoscia, Budegosta, Bedigosta, Budegostya, Bidgostia, Bydgoszcza, Bidgoscha, Bydgost, Bidgosce, Bidgost, Bithgostia, Bydgoscia, Bydgosc, Bidgocza, Bidcoste, Bidcosce, Prombergk, Brombergk, Bidgustia, Praburch, 1346 Kunigesburg, Bidgoscza, Broberg, Bromburgk, Bidgoschcza, Bidgoscza) miasto powiatowe

1. 1238 kasztelania (PrU I/1, 130); 1242 castrum (KKM 430); 1339 opidum (Lites I 95–96); 1368 starostwo (Wp. III 1473); 1489 wsie do stwa bydg.: Bartodzieje, Bielice, Brzoza, Łochowo, Czyżówko, Nowa Wieś W., Łęgnowo, Jachcice, Sieranieczek oraz miasta Fordon i Solec Kuj. (Lpor. 173).

2. 1252 komora celna, cło wybierano na moście w drodze na Pomorze i z Pomorza (PU 140); 1346 granice teryt. miejskiego: incipiendo a flivio dicto Drba eundo via quae ducit versus Wratislawiam ad lacum Pelczino sic nuncupatum, a quo lacu ad gades monachorum de Bissovia, a quorum monachorum gadibus per fluvium eundem Drba ad gades Zachthisse, usque ad graniciem Nenicze et a Nenicze ad granicies Misluczin et a Misluczin ad praedictum locum Pelczino extra viam, quae ducit a sinistris transeundo, dictum oppidum nostrum habebit graniciem in latitudine 3 cordarum mesnuralium, quarum qualibet chorda continet 10 virgas et qualibet virga debet esse in longitudine 15 pedum (Pol. II 494); 1413 granice z. bydg. (Lites II 241, 339); 1414 droga z B. na Pomorze i do Gdańska (Lites III 82, 112–113, 115); 1450 nadanie mieszczanom inowr. pr. wycinania drzew w lasach należących do B. i Gniewkowa (MS I 115); 1524 komora celna (CMP 151).

3. 1441 Władysław zapisał Mikołajowi ze Sciborza kaszt. inowr. dochody z B. (Pol. II 581); 1443 zapis temuż 1300 fł. Węg. na zamku i z m. B. z przynależnymi wsiami (Pol. II 394); 1455 zapis Mikołajowi ze Sciborza podatku 2 gr z B. (Pol. II 598); 1457 nadanie B. Janowi Kościeleckiemu (Pol. II 602); 1497 młyny król. w B. (MS II 695); 1471 zwolnienie na 8 lat od czynszów, podatków i ceł (MS I 726); 1511 zwolnienie 17 mieszczan od podatków na 8 lat z powodu pożaru (MS IV 1090); 1512 zwolnienie od czopowego na okres 2 lat z powodu pożaru (Schmidt, Beiträge, 28–29); 1518 zwolnienie na 8 lat od podatków i na kwartał od czopowego z powodu pożaru (MS IV 11 541); 158 zmniejszenie szosu o 15

116 grz. z powodu pożaru (MS IV 11 616); 1526 zwolnienie na 10 lat od podatków i 2 kwartały od czopowego z powodu pożaru (MS IV 14 644).

4. 1346 Kazimierz W. nadał Janowi Kiessielhut i Konradowi aream una cum planicie sub castro B. vulgaliter dicto vacuam et desertam celem lokacji miasta K. na pr. magd. Wójtowie otrzymali dziesiąty łan, Bielice, denar sąd., trzecią cz. czynszów z kramów, jatek i placów, pr. budowy młynów. Mieszczanie musieli płacić 3 gr czynszu z placu i uzyskali pr. uprawiania handlu na Brdzie. Miasto otrzymało 20 wolnych ł. (z tego 2 do wójtostwa). Ortyle w Inowrocławiu (Pol. II 496)1; 1370 mieszczanie koron. mieli zwracać się po ortyle do rajców bydg. (SLP 30); 1375 Jan wójt (Dk 113); 1424 Fordon otrzymał pr. magd., jakiego używa B. (Pol. II 564); 1425 burmistrz, 10 rajców i 7 ławników (Pol. II 867); 1425 Władysław Jag. Potwierdził przyw. z lat 1346 i 1425 oraz aby mieszczanie facilius reparationo civitatis insistant, quam ex fundamentis et aggere, muro magna in parte erecto cingare et fortificare coeperunt opusque ceptum celerius perficiant, zezwolił na odbywanie 3 jarmarków i targów w soboty oraz wolną żeglugę na Wiśle (SLP 54); 1493 Jan Olbracht nakazał wybierać 4 szafarzy (Schmidt, Beiträge, 27–28); 1504 Aleksander Jag. Zezwolił mieszczanom bydg. apelować do Poznania zamiast, jak dotychczas, do Inowrocławia (Ortyle 87); 1563 zniesienie apelacji mieszczan koron. do wójta i rajców bydg. (SLP 117).

5. 1346 Kazimierz W. zezwolił wójtom i rajcom obsadzać szkoły i dzwonnicę za zgodą plebana (Pol. II 496); 1401 kościół par. (DKarm. 2).

Kościół farny – 1408 kościół ś. Mikołaja (Pol. II 560); 1414 Mikołaj Moysii rektor kła par. w B. (Lites III 202); 1245 spalenie miasta wraz z kłem par. (CCB 141); 1466 Jakub bp włocł. ufundował bractwo Ciała Chrystusowego przy kościele par. (Documenta 6–8); 1466 Kazimierz Jag. Zezwolił Janowi Kościeleckiemu star. bydg. zapisać na dobrach stwa bydg. 6 grz. czynszu wieczystego celem erekcji ołtarza w kościele par. i utrzymania kapłanów

1 M. Gumowski, Mennica bydgoska, Toruń 1955, s. 5, wysunął tezę, że przywilej ten dotyczy miasta Wąwolnicy w wojew. lubelskim; por. jednak rec. J. Gerlacha z pracy Gumowskiego, „Kwartalnik Historyczny”, t. 63, 1956, nr 2, s. 160, oraz M. Borzestowskiego, Lokacja miasta Bydgoszczy, „Zapiski Historyczne”, t. 23, 1958, s. 141–145. W sprawie początków miasta por. E. Schmidt, Die Gründung der Stadt Bromberg, „Jahrbuch der Historischen Gesellschaft für den Netzedistrikt zu Bromberg” 1896, s. 5–26, oraz J. Wolf, U progu dziejów miasta Bydgoszczy, „Przegląd Bydgoski”, R. 6, 1938, nr 2, s. 3–1. 117

(Documenta 9–10); 1466 Jan Kościelecki w związku z zezwoleniem fundacji ołtarza w kościele par. ś. Mikołaja, dopuścił jako współfundatorów burmistrza, rajców i pospólstwo bydg., z tym, aby obie strony utrzymywały po 2 kapłanów (Documenta 8–9); 1483 erekcja ołtarza ś. Stanisława w kle par. ś. Mikołaja, uposażonego przez burmistrza Mikołaja Giza i jego s. Stanisława (LPB 18–19v); 1488 Kazimierz Jag. potwierdził powyższe nadanie i przekazał pr. patronatu ołtarza radzie miejskiej (LPB 106–107v); 1521 ołtarz NMP w kościele ś. Mikołaja (Documenta 8–11); 1527 kł par. w dek. bydg. (MHDW XI 64).

Kościół ś. Idziego – 1480 ogród pod miastem koło kła ś. Idziego (KBB 38)1; 1537 konsekracja kła ś. Idziego i Marii Magdaleny (KWł. VI 146v); 1596 kł ś. Idziego antiquitus parochialis extra muros (Documenta 30)2.

Klasztor i kościół karmelitów – 1399 Mikołaj Szeblonis z m. Małgorzatą mieszcz. bydg. odstąpił karmelitom bydg. ogród (DKarm. 1); 1401 Bonifacy IX pap. zatwierdził fundację karmelitów bydg., powstałą bez zgody odnośnych czynników kościelnych, pod warunkiem jednak zachowania praw miejscowego kła par., kl. był położony przed murami miasta B. (DKarm. 2); 1408 Tomko star. wlkp. karmelitom bydg. nadał dzies. z wielkiego młyna naprzeciw kła ś. Mikołaja, cła wodnego i śluznego oraz pozwolił utrzymywać rybaka (Pol. II 560); 1410 Władysław Jag. Polecił Janowi Brzozogłowemu i innym urzędnikom, aby nie sprzeciwiali się uprawnieniom przyznanym karmelitom w 1408 r. (DKarm. 3); 1470 Bernard przeor prowincjonalny członków bractwa NMP przy kle karmelickim uczynił współuczestnikami wszelkich praktyk religijnych wykonywanych przez braci tegoż klasztoru (DKarm. 4); 1494 nadanie połowy wsi Jachcice (Pol. II 630).

Kl. i kł bernardynów – 1480 Zbigniew Oleśnicki bp włocł. zezwolił na fundację klasztoru w związku z przeznaczeniem na ten cel przez Jana Kościeleckiego star. bydg. ogrodu Obora pod miastem (KBB 38; MPH V 228– 229); 1480–1485 budowa klasztoru i kła (KBB 40); 1515 Stanisław Kościelecki star. bydg. zezwolił bernardynom na warzenie piwa bez opłaty czopowego (KBB

1 Koz. Sz. 21 i Libr. 65 w oparciu o wezwanie i tradycję o niegdyś parafialnych funkcjach kła, datują powstanie parafii bydg. na X–XI w. 2 W 1967 r. odkryto ławę kamienną i mur ceglany, wstępnie datowane na XIV w.; C. Potemski, Odkrywanie przeszłości, „Gazeta Pomorska” z 20–21 I 1968 r., s. 5. 118

44); 1545 spalenie kła i klasztoru (KBB 47); 1552 Zygmunt August zezwolił na budowę kła ex muro (KBB 47); 1557 zakończenie budowy kła ś. Trójcy (KBB 49).

Szpital i kościół ś. Ducha – 1448 Burmistrz, rajcy, wójt i ławnicy bydg. potwierdzili szereg darowizn mieszcz. bydg. na rzecz szpitala (Schmidt, Das Hospital 97–100); 1495 Jan Bogucki burmistrz nadał Janowi z Dźwierzchna, prepozytowi szpitala ś. Ducha ogród koło kła karmelickiego, 2 ogrody za ul. Calusnya, ogród naprzeciw kła ś. Idziego oraz dom koło kła ś. Ducha (Schmidt, Das Hospital 100–101); 1527 prepozytura ś. Ducha za murami (MHDW XI 64)1.

Szpital i kościół ś. Stanisława – 1533 konsekracja kła (Documenta 75).

6. 1239 Kazimierz kuj. odzyskał B. (MPH III 8–9; por. J. Powierski, Z najdawniejszych dziejów Bydgoszczy. Wydarzenia z lat 1238–1239, „Bydgostiana”, nr 3, 1968, s. 7–17); 1242 Konrad z s. Bolesławem maz. i Kazimierzem kuj. oraz Ziemowitem zawarli z Henrykiem de Wida sojusz przeciwko Świętopełkowi pom. m.in. w sprawie B. (KKM 430); 1250 mieszkańcy wsi bptwa włocł. mieli obow. budowy i naprawy ogrodów w B. i Wyszogrodzie (DKN 13, 78); 1268 Teodoryk Pruthenus przekazał B., gród ks. Siemomysła, Bolesławowi wlkp. (MPH II 594; J. Powierski, Uwagi o wydarzeniach kujawskich w latach 1267–1271, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 5, 1968, s. 43–76); 1327–1331 w wyniku działań wojennych B. znalazała się pod panowaniem krzyż. (MPH II 854–855, III 191–192, IV 39; S. Zajączkowski, Polska a Zakon Krzyżacki w ostatnich latach rządów Władysława Łokietka, Lwów 1929); 1332 Jan Luks. wziął w opiekę z. zakonu krzyżackiego, m.in. B. (Pol. II 255); 1370 Bydgoszcz przekazana Kaźkowi szczecińskiemu (MPH II 635, 640–645); 1377 Kaźko szczeciński zmarł na zamku bydg. (DH III 347); 1377 nadanie Władyławowi Opol. z. dobrz., gniew. i bydg. (DH III 348); MPH II 679–680; por. przyw. z 1378 r., Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, t. 5, Lwów 1875, nr 10); 1386 Warcisław i Bogusław pom. zwolnili Krzyżaków a vectigalibus w z. dobrz. i bydg. (Pol. II 533); 1390

1 Wystawiony na jego miejscu murowany kościół w latach 1582–1602, przekazany został na początku XVII w. klaryskom (A. Bartoszyska-Potemska, Dzieje i architektura kła i klasztoru klarysek w Bydgoszczy, „Prace Komisji Sztuki Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 1, 1965, s. 8–10). 119

Władysław Opol. przekazał z. inowr., tucznieńską i bydg. c. Jadwidze, ż. Aleksandra Kiernowskiego (Wp. III 1899; Pol. II 537, 538); 1390 Warcisław pom. złożył przysięgę wierności Władysławowi Jag. i przyrzekł zwrócić Nakło po przejęciu B. (Wp. III 1905); 1392 zmarł Aleksander, który z nadania Władysława Jag. posiadał B. (DH III 468); 1409–1410 walki o B. w okresie wielkiej wojny z Krzyżakami (M. Biskup, Pogranicze kujawsko-pomorskie w Wielkiej Wojnie z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411, [w:] Bitwa pod Koronowem 10 X 1410, pod red. A. Tomczaka, Bydgoszcz 1961); 1454–1468 Kazimierz Jag. często przebywał w B. (DH V 176, 195, 224, 306, 412, 481); 1493 nadanie Andrzejowi Kościeleckiemu star. bydg. placu w B. (MS II 234); 1494– 1495 spory między burmistrzem, rajcami i pospólstwem (MS II 440, 480, 508); 1497 Małgorzata Tarkowska mieszcz. bydg. (MS II 873); 1504 Aleksander Jag. rozstrzygnął spór między B. a mieszkańcami wsi Bartodzieje o zakładanie barci w lasach miejskich (Pol. II 637); 1505 nadanie domu król. na przedmieściu Mikołajowi Kościeleckiemu (MS III 2515); 1513 nadanie abrcyptwu gnieźn. placu celem budowy spichrza (MS IV 1952); 1523 zwolnienie domu Stanisława Kościeleckiego koło Bramy Kujawskiej od ciężarów miejskich (MS IV 4178); 1524 obow. dostarczenia wozu wojennego (CMP 150).

Cechy i bractwa – 1434 Dobesz Puchała star. bydg. oraz rada miejska określili powinności rzeźników na rzecz zamku (SCB 1); 1446 potwierdzenie statutu cechu zdunów (SCB 2); 1487 ustanowienie bractwa szyprów (SCB 3); 1495 utworzenie na wzór m. Poznania bractwa łuczniczego (CCB 188); 1502 zatwierdzenie statutu cechu krawców (SCB 4); 1523 zwolnienie króla bractwa łuczniczego od podatków miejskich (CCB 199–200); 1532 Zygmunt I zezwolił na założenie bractwa kramarskiego (SCB 5).

Handel – 1402 zjazd stanów pruskich w Malborku zakazał utrzymywania przez miasta pruskie stosunków z B. i Solcem Kuj. (M. Magdański, Organizacja kupiectwa i handlu toruńskiego do roku 1403, Toruń 1931, s. 131); 1413 skarga na krzyżaków za zakaz żeglugi mieszczan bydg. na Wiśle (Lites II 61); 1490 Aleksander Jag. wyraził niezadowolenie radzie gdańskiej z powodu zabraniania mieszcz. bydg. spławu Wisłą piwa i innych towarów (ASPK II 107); 1502 Aleksander Jag. zwolnił mieszcz. bydg. od ceł w drodze powrotnej z Gdańska

120

(SLP 76); 1504–1507 spór o płacenie ceł na Brdzie i Wiśle (MS IV 13, 1399); 1526 Zygmunt I zezwolił miastu na wybieranie jarmarcznego w wysokości 1 gr od wozu (Schmidt, Beiträge 32–34).

Urządzenia komunalne – 1514 czynsz z łaźni w opisie dochodów stwa bydg. (RCB 39); 1523 Zygmunt I zezwolił na budowę wodociągów i czerpanie wody z Brdy poniżej młyna naprzeciw łaźni miejskiej (Schmidt, Beiträge 28–31); 1541 rada miejska zawiera kontrakt z Walentym z Bochni na budowę wodociągów, woda miała być czerpana ze strumieni Żnińskiego i Wilczaku (Schmidt, Beiträge 38–42).

Zarazy – 1485, 1494, 1505, 1511 (KBB 40, 41, 42; MPH V 304).

7. Plan von der Stadt Bromberg, wyk. P. J. Greth, 1774; AP Bydgoszcz, Oddział Kartograficzny, nr 3322; Specieller Plan der – Haupt – Stadt Bromberg im Netzedistrikte nebst ihrer umliegenden Gegend, wyk. Linder, 1800; Muzeum im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy; Bydgoszcz. Historia, kultura, życie gospodarcze, Gdynia 1959; Cz. Frankiewicz, Dzieje Bydgoszczy, Torunia i miast okolicznych, Toruń 1921; L. Kühnast, Historische Nachrichten über die Stadt Bromberg. Von den Gründung der Stadt bis zur Preussischen Besitznahme, Bromberg 1837; W. Posadzy, Bydgoszcz. Studia z historii budowy miast polskich, Warszawa 1957; J. Formanowicz, Bydgoski handel zbożem w XIV i XV wieku, „Przegląd Zbożowo-Młynarski”, nr 2, 1970, s. 462–463; R. Kozłowski, Zwolnienie dóbr klasztoru byszewskiego od obowiązku budowy i naprawy grodu bydgoskiego oraz stróży, „Bydgostiana”, nr 4, 1970, s. 17–23; S. Rospond, Jak dawnym grodem jest Bydgoszcz w świetle nazewnictwa, tamże, s. 7–16; Szybkowski S., Ziemscy urzędnicy bydgoscy za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów (1370–1492). Ustalenie chronologii, „Ziemia Kujawska”, t. 14, 2000–2001, s. 27–62; Bydgoszcz późnośredniowieczna i nowożytne w świetle źródeł archeologicznych, oprac. J. Łoś, J. Łoś, red. nauk. M. F. Woźniak 2014. 8. Grodzisko z XI–XIV w. (G. Wilke, C. Potemski, Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu Bydgoszczy i powiatu bydgoskiego, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa

121

Naukowego”, cz. 2, t. 15, 1985, s. 10–13)1. Kościół farny ś. Marcina i Mikołaja częściowo z 2. połowy XV w. oraz fragmenty murów miejskich z końca XV w. (M. Rejmanowski, Sprawozdanie z prac konserwatorskich przeprowadzonych w Bydgoszczy w latach 1945–1965, „Bydgostiana”, nr 3, 1968, s. 20–27; B. Guerquin, Zamki, s. 103–104).

BYSZEWO STARE (1250 Byssovia, Bissovia, Bisso, Byssouia, 1358 Antiqua Bissovia, 1409 Antiqua Bysszouia, Bissowe, Byschowa) 8 km na SW od Koronowa

1. 1250 wieś (KH XL 194); 1251 par. (Pol. I 38); 1489 pow. bydg. (Lpor. 178).

3. 1250 Kazimierz kuj. i łęcz. potwierdził darowiznę skarbnika Mikołaja wsi B., Wierzchucinka, Rybina, Popielewa, Salna, Więzowna, Gorzewa, Janiszewa i Tryszczyna na rzecz planowanego kl. cystersów w B. oraz nadał tym wsiom imm. gosp. (KH XL 194); 1253 Kazimierz kuj. i łęcz. nadał posiadłościom cyst. bysz. szeroki imm. ekon. i sąd. (Pol. I 42, fals.); 1530–1552 młyn (RIn. 538, 563v); 1565 folw., młyn dziedz. (RIn. 795).

4. 1286 Siemomysł kuj. zezwolił na lokację B. jako miasta na pr. średzkim, nadając mu jarmark przez całą oktawę Narodzenia NMP oraz zezwalając na zakładanie jatek i karczem (Pol. I 66); 1297 Leszek inowr. z br. Przemysłem i Kazimierzem i m. Salomeą potwierdzili poprzedni przywilej, zmieniając pr. średzkie na magd. (BR 134, 230); 1460 Michał opat koron. potwierdził Janowi Krakowskiemu kupno od Mitka sołectwa w B. (DKor. 1).

5. 1251 Michał bp włocł. na prośbę Kazimierza łęcz. i kuj. dzies. kła bysz., a mianowicie z Salna, Więzowna, Tryszczyna i B., nadał planowanemu kl. cystersów w B. (Pol. I 38)2; 1253 cysterska kap. generalna zleciła inspekcję B., gdzie ks. Kazimierz fundować chce kl. cysterów opatom jędrzejowskiemu i

1 Literatura wymienia również grodzisko pierść. na Szwederowie (Kow. 186; Hensel I 101–102; lokalizacja u W. Posadzego, s. 82); zweryfikowane z wynikiem negatywnym (G. Wilke, C. Potemski, Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu Bydgoszczy i powiatu bydgoskiego, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, cz. 1, t. 7, 1970; cz. 2, t. 15, 1985, s. 7). 2 Kujot 152, datuje początki parafii na XII w. 122 koprzywinickiemu (Stat. II 392); 1254 cysterska kap. generalna ponownie zleciła tymże opatom inspekcję B.; opactwo w B. miało stanowić filie Sulejowa (Stat. II 401); 1256 osiedlenie w B. konwentu z Lubiąża (F. Winter, Die Cistercienser der nördostlichen Deutschlands, t. 1, Gotha 1858, s. 357); 1257– 1288 nadania na rzecz kl. Bysz. (DKM 19, 48, 84–85; 113–114; PU 405, 440, 441; Wp. II 618; Lites 258–259); 1267 Henryk opat bysz. (DKM 36, 99); 1284 cysterska kap. generalna zleciła opatom z Wąchocka, Koprzywnicy, Szczrzyca i B. wizytację opactwa w Sulejowie (Stat. II 232); 1285 decyzja o przeniesieniu konwentu sulejowskiego do B. lub Szpetala, przydzielonych mu wraz z ich uposażeniem (LKM 44–46, 110–112); 1288 Wiesław bp włocł. W zamian za Dóbrcz, Perkowo i dzies. z 4 wsi przekazał Engelbertowi opatowi bysz. wieś Smeische celem przeniesienia tam klasztoru oraz dzies. z 4 wsi (Pol. II 462; DKM 49, 114–115)1; 1362 Jan opat w B. oświadczył, że bp włocł. Maciej wyraził zgodę na pobieranie ze wsi tegoż opactwa: Wtelno, Wielunek, Glinki, Gościeradz, Stronno, Gogolin dzies. pieniężnej, zamiast dotychczasowej snop. Ponadto zrzekł się dziesięcin we wsiach cysterskich Sarbiewo o Buszkowo w intencji powiększenia kultu w tamt. kl., w ramach którego ma się odprawiać co tydzień msza ś. za zmarłych bpów włocł. i dobrodziejów tej diecezji (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 177, s. 101); 1403–1409 Sławbór pleban z B. otrzymał potwierdzenie swych praw do dzies. Snop. z Gogolina (Pol. II 343, 350); 1358 Mikołaj pleban z B. (Wp. III 1393); 1460 inkorporacja kła w B. klasztorowi koron. (DKor. 2–4); 1508 potwierdzenie kłowi w B. 40-dniowego odpustu (DKor. 5); 1527 kł par. w B. w dek. Bydg., patronat opata koron. (MHDW XI 65); 1584 kościół par. w B. pod wezw. NMP (Fontes I 174); 1596 kościół par. Ś. Trójcy i NMP (VAP 283).

6. 1413 szacunek szkód krzyżackich na 1000 grz. (Lites II 234).

7. R. Kozłowski, Mikołaj – fundator klasztoru cysterskiego w Byszewie, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 7, 1970, s. 41–52; tenże, Zwolnienie dóbr klasztoru byszewskiego od obowiązku budowy i naprawy

1 J. Długosz podał, że w tym roku nastąpiło przeniesienie klasztoru na teren późniejszego Koronowa (DH II 494). W świetle źródeł, za względu na identyczność nazwy obu ośrodków (Byszewo), nie jesteśmy w stanie ściśle ustalić daty przeniesienia siedziby klasztoru. Tym niemniej późniejsze wzmianki o klasztorze zarejestrowane są pod hasłem Koronowo, gdzie również podana literatura dot. obu ośrodków. 123 grodu bydgoskiego oraz stróży, „Bydgostiana”, nr 4, 1970, s. 17–23; tenże, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 194.

BYTOŃ (1193 Bitom, Byt om, Bythome, Bithon, Bithom, Bitin) 9 km na SE od Radziejowa

1. 1193 wieś (Wp. I 32); 1320 dystr. rydz. (Pol. II 233, 234); 1320 teryt. radz. (Pol. II 232); 1325 par. B. dekanat radz. (MV I 262); 1489 pow. Radz. (Lpor. 141).

2. 1103 (1198) B. graniczył z Radziejowem (Wp. I 33).

3. 1193 Celestyn III przejął w opiekę posiadłości klasztoru strzel., m.in. w B. (Wp. I 32); 1249 Kazimierz kuj. i łęcz. potwierdził posiadłości klasztoru strzel., m.in. B. i nadał im szeroki imm. (DKM 17–18, fals.); 1320 Mikołaj prepozyt strzel. sprzedał za 150 grz. tor. B. i Stróżewo bptwu włocł. (Pol. II 232–234; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 122, s. 75; dok. 123, s. 75; dok. 124, s. 76); 1358 własn. król. (Pol. II 510); 1500 Jan Olbracht zapisał 1800 fl. węg. Rafałowi z Leszna m.in. na B. (Pol. II 633); 1566 17 ł. os., 2 ł. sołt., 3 karczmy dziedz., 2 karczmy doroczne, szynkarka, 2 zagr. (ŹD XIII 32; RBK 453v).

4. 1358 Kazimierz W. sprzedał Jakubowi Lupkowiczowi sołectwo w B. za 30 grz. Sołtys z racji lokacji otrzymał 6 ł., karczmę, jatki, połowę jez. w Morzycach, denar sąd. Kmiecie otrzymali 6 lat wolnizny (Pol. II 510).

5. 1325–1327 Jan pleban (MV I 262, 276)1, 1418 Piotr pleban (KBK 1136); 1431 Jan pleban i Maciej wikariusz w B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1181, s. 55); 1516 kościół w B. inkorporowany do kła par. w Lubrańcu (MDW XXIII 32); 1527 opis dochodów kła w B. (MDW XI 43); 1578 patronat król. (MDW XVII 34); 1583 kościół ś. Jakuba (MDW XIX 78).

6. 1418 kmieć z B. (KBK 155, 194); 1422 Mirosko z B. (Wp. V 365).

7. R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, 78; S. Muznerowski, Bytoń na Kujawach, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 3, 1909.

1 Libr. 75 datuje powstanie parafii na XII w. 124

CETTY (1489 Cethy duplices, Czethij utraque, Czethei) 5 km na SW od Chodcza

1489 folwarki szlach. w par. Chodecz pow. przed. (Lpor. 133); 1527 8 szelągów z C. w opisie dochodów mansjonarzy chodeckich (MDW XI 42); 1566 Rusjowie Mielińscy z 2 ł. zagrod. I 2 zagr., Maciej Ogorzelewski z 1 ł. zagrod. (ŹD XIII 24).

CHALNO (1124 Halin, Chalino, Chalyn, Chalin, Chalyno) 8,5 km na NW od Izbicy Kuj.

1. 1124 wieś z kłem (DH I 530); 1489 pow. brz. (Lpor. 101)

3. 1218 Wojciech s. Jana z Ch. (Pol. II 3)1; 1262 Jakub i Piotr dziedzice z Ch. uzyskali pr. bezpłatnego przemiału 60 korców zboża rocznie w młynie bpim na rzece Zgłowiączce (DKM 92); 1280 dziedzice z Ch. (Pol. II 113); 1282 młyn na Zgłowiączce między Świerczynem a Ch. przedmiotem sporu między Wojciechem bpem włocł. a Brodzisławem i jego br. Mściwojem z Ch. (Pol. II 117); 1418 Elżbieta z Ch. (KBK 383); 1418 pani Chalińska (KBK 395); 1418 pani Phyebrona z Ch. (KBK 1148); 1418–1423 Mikołaj Geleneuacz z Ch. (KBK 329, 710, 2682); 1418 Jan Chaliński (KBK 875); 1423 pani z Ch. z s. Mikołajem (KBK 2631); 1423 pani z Ch. Gelenewa z s. Janem (KBK 2659); 1423–1424 br. Jan i Mikołaj z Ch. (KBK 2897, 3739); 1423 Stanisław z Ch. (KBK 3403); 1489 3 ł. os. wymierzone z ról folw., na dziale Anny Chalińskiej 1 kmieć, 2 folw. (Lpor. 101); 1531 1,5 ł. os., młyn o 2 kołach (RBK 97, 100); 1557 właśc. Anzelm Chaliński, 1 ł. os., młyn o 2 kołach (RBK 263v, 272); 1566 3 ł. os., młyn o 2 kołach, karczma (ŹD XIII 10, RBK 432v); 1583 1 ł. os., 2 komor., 3 rzem., 3 zagr., młyn Chaliński (RBK 694v–695); 1377 umowa między Andrzejem opatem mog. a Stanisławem miecznikiem i jego

1 Koz. 96 przypuszcza, że może chodzić też o Chalin w z. dobrz. 125 stryjem Janem, dziedzicami Ch. i Czamanina, zgodnie z którą kmiecie z tych wsi mieli płacić po 6 gr czeskich dzies. dla klasztoru (DMog. f. 76).

4. 1422 Jakub sołtys (AC III/1, 457).

5. 1124 Piotr Włostowic zbudował w Ch. kl. norb. i kościół Marii Magdaleny (DH I 530; por. Libr. 75 i Swiechowski 19); 1325–1327 Bogumił pleban (MV I 265, 278); 1420 Paweł wikary (KBK 1581); 1420 Jan pleban (AC III/1, 457); 1427 Jan wikariusz (Pol. II 377); 1430 Bernard wikariusz (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1169, s. 49); 1527 patronat szlach. (MDW XI 41); 1582 kościół par. ś. Marii Magdaleny (MDW XIX 45).

6. 1422 Wawrzyniec succentor scole (AC III/1, 457).

7. J. Bieniak, Prawa patronackie szlachty kujawskiej, s. 33–38.

8. Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 29).

CHEŁCZONKA (1583 Chelsczaczi) 9 km na NE od Fordonu

1583 młyn do klasztoru koronowskiego (ŹD XII 256); 1568 młyn Trzęsacz na rz. Cjesczacza (K IV 100).

CHEŁMCE (1136 Cholm, Chelmci, Chelmce, Helmci, Helmc, Chelmiecz, Chełmchy, Chelmecz, Chelmcze) 6 km na SW od Radziejowa

1. 1136 wieś (Wp. I 7); 1257 n. par. (DKM 83); 1489 pow. radz. (Lpor. 139)

3. 1136 Innocenty II potwierdził posiadłości abptwa gnieźn. m.in. Ch. na Kujawach (Wp. I 7); w sprawie identyfikacji J. Warężak, Rozwój uposażenia, 141); 1230 Konrad maz. i kuj. przywrócił kłowi włocł. wieś Ch. (KKM 281); 1232–1233 Konrad maz. i kuj. przywrócił wieś Ch. bptwu włocł. (KKM 327; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 3, s. 18; tenże, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 4, s. 14); 1233 Kazimierz kuj. stwierdził, że Otto sprzedał za 100 grz. wieś Ch. synom Sasina, którzy pozbyli się jej na rzecz bptwa włocł. (Pol. II 14); 1233

126

Fulko abp gnieźn. stwierdził, że Kazimierz kuj. nadał Ch. bptwu włocł. (Pol. II 15); 1257 Kazimierz łęcz. i kuj. nadał imm. wsiom bptwa włocł., m.in. Ch. (Pol. II 446); 1259 Aleksander IV potwierdził posiadłości bptwa włocł. m.in. Ch. (Pol. II 451); 1262 Kazimierz ks. łęczy. i kuj. ze względu na zasługi bpa włocł. Wolimira zwalnia wieś Ch. od powozu, stróży oraz dostarczania panującemu napojów i chleba (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 41, s. 36); 1487 Piotr Bniński bp włocł. zobowiązał kmieci ze wsi Ch. i Kicko do pańszczyzny w wymiarze 1 dnia tygodniowo (RA 52r–v); 1489 z 40 ł. os. po 24 gr czynszu, 6 ł. opust., 2 karczmy, folw. (Lpor. 139); 1534 folw., 44,5 ł. os., 4 zagr., 2 wiatraki, 2 sadzawki, klucz chełmski bptwa włocł. (IBW 16–17); 1534 dzies. z Ch. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1566 40,5 ł. os., 11 karczem, 3 zagr., 1 luźny (ŹD XIII 27; RBK 449v).

5. 1257 Wacław pleban (DKM 83)1; 1260 Wolimir bp włocł. rozsądza spór o dziesięcinę z Ch. między kanonią kruszw. Michałem a bliżej nieokreślonym Ogęsławem (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 37, s. 21); 1273 Jan pleban (Pol. II 101); 1325 Lambert pleban w Ch. w dekanacie radz. (MV I 262); 1430 Mikołaj wikariusz (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1125, s. 27); 1527 kościół par. ś. Mikołaja, Katarzyny i Małgorzaty, patronat bpw włocł. (MDW XI 43–44).

6. 1480 (MDW IV 10–11; AC III/1, 520, 524).

CHEŁMICA DUŻA (1320 Chelmnicza, Chelmicza, Cholmnicza, 1401 Gross Cholmnicza, Gross Cholmnicz, 1441 Maior Chchonicza, Maior Chelmicza) 9,5 na NE od Włocławka

1320–1339 Jan z Ch. (Lites I 105, 208); 1321 Ch. w akcie rozgraniczenia diecezji włocł. i płockiej (Pol. II 240; Theiner 388); 1395 Wojciech dziedzic z Ch. (Kantak, Franciszkanie, I, 380); 1401–1405 czynsz z Ch. do wójtostwa krzyż. w Bobrownikach (GA 468–469, 471); 1406 Jan z Ch. (MS 17); 1441 Mikołaj z Ch. podsędek dobrz. (Pol. II 391); 1497 Jan Bloch z Ch. (MS II 1091); 1564 par. Ch.2, pow. dobrz., własn. Walentego Czerskiego, 19 kmieci na łanach, młynarz,

1 Libr. 66 datuje powstanie parafii na X–XI w. 2 Libr. 136 datuje powstanie parafii na XIV w. 127 karczmarz, kowal (ŹD XII 283); 1570 patronat szlach. (MHDW I 7); 1599 kościół drewn. ś. Jakuba ap. (MHDW XXI 200)1.

CHEŁMICZKI (1233 Chelmen, 1253 parvum Chelmec, Chelmcze Minor) 7 km na SW od Radziejowa

1233–1257 Paweł archidiakon kruszw. wieś Ch., nadaną jego ojcu przez ks. Bolesława, nadał kłowi kruszw. (DKM 68–69); 1253 Kazimierz łęcz. i kuj. przywrócił kłowi kruszw. połowę wsi Ch., trzymaną przez Przybysława s. Czesława (Pol. II 60); 1268 Siemowit kuj. przysądził połowę Ch. kłowi kruszw., oddalając roszczenia wdowy po Przybysławie (DKM 107); 1489 par. Chełmce pow. radz., z 7,5 ł. os. po 24 gr czynszu, 7,5 ł. opust., 3 ł. sołt., folw. (Lpor. 139); 1527 wieś prestymonialna kap. kruszw. (MDW XI 51); 1527 dzies. dla kap. włocł., pół kopy z Ch. w opisie dochodów kła par. w Chełmcach (MDW XI 27, 44); 1566 ł. os., 1 zagr. (ŹD XIII 27).

CHEŁSZCZĄCA (1300 Cholschanza) rz., lewy dopływ Wisły

1300 Ch. wymieniona w rozgraniczeniu Trzęsacza i Gądcza (PU 669).

CHLEBOWO (1423 Chlebowo) 13,5 km na S od Piotrkowa Kuj.

1423–1433 Grzegorz z Ch. h. Cielepały (KBK 3403; Pol. II 576); 1428 spór o dzies. ze wsi Salno i Ch. między plebanami z Salna i Broniszewa (Pol. II 380); 1470 Mikołaj, Łukasz i Jan, ss. Stanisława z Salna, dziedzice Ch. (Pol. II 420); 1489 par. Salno pow. radz., 5 kmieci na 2 ł., folw. (Lpor. 146); 1527 7 wiardunków z Ch. w opisie dochodów kła par. w Salnie (MDW XI 45); 1557 właśc. Jan i Mikołaj Chlebowscy, 1,5 ł. os., 2 rzem. (RBK 284v, 291v); 1566 2 ł. os., 2 zagr., 1 rzem. (ŹD XIII 30).

1 W XIV i na początku XV w. Ch. stanowiła własn. Chełmickich h. Jastrzębiec, w końcu XVI i na początku XVII w. własn. Blochów z Kamienicy; zob. Bil. 33. 128

CHLEWISKA (1250 Chleuischa, Chlewiscz, Chleviscz, Chlevicz, Chlewyska, Chleviska) 16 km na SE od Gniewkowa

1. 1250 wieś (DKM 79); 1286 n. par. Ch. (PU 403); 1489 n. pow. brz. (Lpor. 111).

3. 1250 Ch. wymienione wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 79); 1489 z 3 ł. os. po 1 wiardunku czynszu, 10 ł. opust. (Lpor. 111); 1527 dzies. do bptwa włocł. (MDW XI 12); 1534 wieś w kluczu raciąskim bptwa włocł., 3 ł. os., 20 ł. opust., łąki (IBW 27); 1566 9 ł. kmiecych, szynkarka (ŹD XIII 6; RBK 429).

4. 1489 2 ł. sołt. (Lpor. 111); 1534 3 ł. sołt. (IBW 27); 1566 1 ł. sołt. (ŹD XIII 6).

5. 1286–1293 Paweł rektor kła (PU 403; PrU I/2, 609)1; 1319 probostwo (MV III 218); 1324 pleban z Ch. (Theiner I 282, 284); 1325–1327 Mikołaj pleban (MV I 265, 278); 1430 Stanisław wikariusz w Ch. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1171, s. 51); 1527 patronat bpa włocł. (MDW XI 71); ok. 1343 pleban Paweł (Koz. Sz. 25); 1500 pleban Tomasz Krela (AC III/1, 273); 1577–1578 kościół par. ś. Trójcy (MDW XVII 7, 76).

6. Mikołaj, b. sługa kła w Zakrzewie, mieszka w Ch. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1171, s. 50).

CHOCENEK (1487 Minor Choczin, Choczen Minor) zag. osada 11 km na SW od Kowala (Gilly)

Marcin i Mikołaj Borzymowski kupili w 1473 r. dwie cz. w Małym Choceniu (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 95); 1486 Janusz, właściciel Ch. (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 41, s. 21); 1487 król Kazimierz zezwolił Mikołajowi Borzymowskiemu chorążemu brz. przenieść swe dobra: cz. Chocenia, cz. Ch., Jarantowice, Łąkie Markowe i Olganowo w pow. brz. na pr. magd. (MS I 1866); 1489 par. Choceń, folw. szlach. (Lpor. 95); 1527 2 grz. z Ch. w opisie dochodów

1 Koz. Sz. 25 datuje powstanie parafii na XIII w. 129 kła par. w Choceniu (MDW XI 36); 1557 Stanisław Siewierski z 1 ł. os. (RBK 262); 1566 1 ł. os., karczma, szynkarz, 4 zagr. (ŹD XIII 8; RBK 431).

CHOCEŃ (1145 Moszewe, 1251 Chocene, Gocszene, Choten, Hodzna, Hocene, Choczan, Chocen, 1487 Maior Choczin, Choczen Maior) 10,5 km na SW od Kowala

1. 1145 wieś (Wp. I 10); 1325 par. (MV I 264); 1487 pow. brz. (MS I 1866).

2. 1420 spór miedzy Maciejem a Stefanem z Ch. o jez. Lanca, Lanka (KBK 1709, 1710); 1418 spór między bptwem włocł. i Krystynem kaszt. kruszw. o jez. Lanino (KBK 491); 1419 spór między Krystynem kaszt. kruszw. i Stefanem z Ch. o jez. Lanka (KBK 860); 1419 spór Małgorzaty Yfflantowej[?] i Stefana z Ch. o jez. Lanka et pro magno lacu (KBK 861); 1481 Bernard Borzymowski kupił lub wziął w zastaw od Barbary, wdowy po Janie z Ch. i jej syna Mikołaja czwartą cz. jeziora i rzeki w Ch. (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 96–97).

3. 1145 Mieszko Stary nadał kl. cyst. w Lądzie m.in. wsie Kłobię i M. (Wp. I 10)1; 1251 Kazimierz kuj. i łęcz. potwierdził nadanie przez ks. Kazimierza w 1150 r. (s) wsi Ch. i Kłobii cyst. lądzkim (Wp. I 298); 1261 Bolesław potwierdził nadanie przez ks. Mieszka w 1145 r. cystersom lądzkim kilku wsi m.in. Kłobii i Ch. (Wp. I 393); 1263 Wolimir bp włocł. przywrócił cyst. lądzkim dzies. z Kłobii i Ch. (Wp. I 604); 1283 Jakub abp gnieźn. zamienił dzies. ze wsi Ratyń, Osiecza i Głowiewo na dzies. klasztoru lądzkiego we wsi Ch., Gizałki, Biała i Grabienice (Wp. I 522); 1293 Władysław Łok. zamienił z klasztorem lądzkim wsie Niewodniki i Cieślin na Kłobię i Ch. (Wp. II 707); 1412 Maciej z Ch. (Wyw. 275); 1418–1423 Maciej, c. Piechna i Brochna, Stefan, Tomasz, Małgorzata, Wojciech, Wawrzyniec z Ch. (KBK 37, 167, 202, 338, 420, 435,437, 700, 860, 861, 1104, 1418, 1507, 1515, 1709, 1710, 1856, 1859, 2213, 2329, 2464, 2589, 3287); 1423 Ścibor dziedzic z Ch. (AC III/1, 478); 1425 Dobiemir z Ch. h. Ogony (Wyw. 289); 1433 Mościc z Ch. h. Mościców (Pol. II 576); 1489 na dziale Mikołaja chorążego brz. 4 półł. os. i folw., na dziale Ścibora 6 półł. os., 3 półł. opust.,

1 W sprawie identyfikacji zob. Koz. IV 104. 130 karczma, folw. (Lpor. 95); 1527 20 grz. dzies. dla kła par. w Ch. (MDW XI 36); 1557 właśc. Mikołaj Sokołowski, 5 ł. os., 2 karczmy (RBK 262, 269v); 1566 19 ł. os., 4 zagr., 5 karczem, 1 rzem., szynkarz, młyn o 1 kole (ŹD XIII 8; RBK 431).

4. 1418 Piotr sołtys (KBK 341); 1431 szl. Piotr sołtys (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1184, s. 57); 1487 król dobra chorążego brz. Mikołaja Borzymowskiego, m.in. Ch., przeniósł na pr. magd. (MS I 1866).

5. 1325–1327 Maciej pleban (MV I 264, 277)1; 1404 dzies. z Siewierska przysądzona Mikołajowi Welewskiemu kanonikowi włocł. wbrew roszczeniom Stanisława plebana w Ch. (Pol. II 344; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 211, s. 118); 1418 Stanisław pleban (KBK 69); 1418 Jakub wikary (KBK 513); 1420 Jan wikary (KBK 1447); 1430 Stanisław pleban (AC III/1, 509; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1166, s. 48); 1431 Maciej wikariusz (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1184, s. 57); 1456 bp włocł., kanclerz w. koronny Jan Gruszczyński zobowiązuje kolejnych plebanów parafii Ch. do przekazywania corocznie określonych darów w monecie i w naturze na szpital w Brześciu (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 30, s. 19); 1479 bp włocł., podkanclerzy koronny Zbigniew Oleśnicki doprowadza do zgody pomiędzy braćmi Mikołajem i Janem z Dużego Chocenia a Mikołajem Korzeniowskim, dziedzicem z Małego Chocenia o patronat nad kłem par. w Ch. (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 40, s. 21); 1486 Jan, pleban w Ch. (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 41, s. 21); 1527 opis dochodów kła par. w Ch. w dekanacie brz. (MDW XI 36); 1570 patronat szlach. (MDW I 7); 1584 kościół par. ś. Idziego i Marcina (MDW XXII 55).

6. 1420 Tomasz kmieć (KBK 1421).

7. Muznerowski, Choceń (Kościół i parafia w dekanacie włocławskim), „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 7, 1913, s. 201–217.

8. Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 32).

1 Libr. 93 datuje powstanie parafii na XIII w. 131

CHOCISZEWO (1301 Choczessowo) osada zag. pod Bartodziejami

1301 Leszek, Przemysł i Kazimierz ks. kuj. nadali Jakubowi abpowi gnieź. wieś Ch., położoną po obu brzegach Brdy między Bartodziejami i Rzepką, z wolnościami, jakie posiadają inne wsie kła gnieźn. (Wp. II 836)1; 1508 łąka w Coczyschewy (K IV 105).

CHOCISZEWO (1399 Choczesszowo, Chooczyeszew, Choczessewo) 4,5 km na SE od Izbicy Kuj.

1399 wymieniona wieś Ch. (Koz. IV 105); 1431 Klemens dziedzic Ch. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1183, s. 56); 1489 par. Izbica Kuj., pow. przed., z 4 ł. os. po 42 gr czynszu, 4,5 ł. opust. (Lpor. 128); 1527 2 grz. z Ch. w opisie dochodów kła par. w Izbicy Kuj. (MDW XI 46); 1557 właśc. Sebastian Komorowski, 2 ł. os. (RBK 304); 1566 Komorowski z 7 ł. os. i 2 zagr. we wsi Wólka, Ciepieliński z 1 półł. os., Andrzej Szczkowski z 1 półł. zagrod., wiatraka i 5 zagr. (ŹD XIII 21; RBK 448v).

CHODECZ (1325 Chodcza, Codza, Chodecz, Chotecz, Chotech, 1418 Noua et Antiqua Chotecz) 12 km na NE od Przedcza

1. Par. Ch. (MV I 266); 1442 miasto w pow. przed. (Pol. II 587); 1489 fortalicium (Lpor. 129).

2. 1418 jez. (KBK 319).

3. 1362 Jan z Ch. star. halicki (Pol. I 125); 1418–1423 Bartłomiej i Jakusz z Ch. (KBK 150, 211, 263, 264, 318, 717, 879, 880, 1759, 2232, 3064, 3211, 3341; Wp. V 314); 1418 Bogusz, Marcin, Bartosz, Swanchna i Gritta z Brudzewa pozywają Jakusza i jego siostrzeńców Mikołaja, Bartosza i Henryka o siódmą cz. Nowego i Starego Ch., młyna i jez. (KBK 319); 1430 sz. Jakusz z Ch. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1138, s. 34); 1437 Stanisława ż. Michała de Sholaydy

1 Wg. J. Warężak, Rozwój uposażenia, s. 23, Ch. wraz z rzepką „musiały wejsć w obszar dzisiejszych Bartodziejów, leżących po obu brzegach nazwanej rzeki”. 132 rezygnuje na rzecz Małgorzaty i jej ss. Jana, Stanisława, Michała i Mikołaja z 3 ł. z ósmą miarą z młyna Russky wraz z cz. młyna w Ch. w zamian za Bowanthowo w z. łęcz. (Paw. 101); 1445 Stanisław z Ch. star. dobrz. i kruszw. (RPS 26); 1458 miasto Ch. ma wystawić 2 pieszych pod Malbork (CMP 129); 1470–1473 Stanisław z Ch. wda ruski (Pol. II 422; MS II 715, 746, 1004); 1489 30 ł., młyn o 3 kołach (Lpor. 129); 1490 zmarł Mikołaj Halicki z Ch. kaszt. Lwowski (MPH V 545, zob. MPH III 239); 1493–1523 Stanisław z Ch. kaszt. lwowski, marszałek (MS II 158, 533, 914, 1056, 1332, 2164, 2197, 2204, 2286, 2490, 2521, 2533, 2535, 2554, 2810, 2872; Pol. I 195; Wyw. 150; E. Schmidt, Das Hospital, 29–31); 1493–1495 Jan z Ch. (CMP 134; MS II 549); 1501 Paweł z Ch. (Pol. I 196); 1502 br. Stanisław, Rafał i Ota z Ch. (MS III 65); 1502 Piotr Halicki z Ch. (MS III 170); 1515 Oto z Ch. (CMP 141); 1519 Mikołaj Kretkowski zapisuje ż. Annie 8000 fl. węg. na mieście Chodczu i wsiach Ch., Gole, Sobiczewy, Brzyszewo, Kępka Szlachecka, Mielno, Bogołomia w pow. przed., Rusinowo (Buszniowo), Kretki Wk., Płonko, Płonne i Dzierzno w pow. ryp., Kromiszewice i Wola Kromiszowska w pow. brz. oraz Wistka Szlachecka w pow. kow. (MS IV 3149); 1520 Zygmunt I zwalnia mieszczan chodeckich od podatków na 8 lat (MS IV 3419); 1566 miasto z młynem dziedz. o 3 kołach (ŹD XIII 40; RBK 443v).

4. 1442 Władysław zezwala Janowi Kretkowskiemu na lokację miasta na terenie wsi Ch. na pr. chełm. na wzór Brześcia Kuj., nadaje targi tygodniowe w soboty oraz jarmarki 5 sierpnia i 15 października (Pol. II 587); 1512 Zygmunt I wznawia przyw. z 1442 r. (MS IV 1829).

5. 1325–1327 Dominik pleban w Ch. (MV I 266, 278)1; 1418–1422 Dobek pleban w Ch. (KBK 272, 1013, 2530); 1419 Walenty wikary w Ch. (KBK 1137); 1427 Jan wikary w Ch. (Pol. II 377); 1428 budowa kła w Ch. (AC III/1, 487, 488); 1431 Maciej wikariusz (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1192, s. 61); 1461 bp włocł. Jan Gruszczyński podnosi rangę rektora tamtejszego kła ś. Stefana do godności przepozyta. Ustanawia 5 mansjonarzy (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 11, dok. 37, s. 131); 1527 par. Ch. do dekanatu brz. (MHDW XI 41); 1570 patronat szlach. (MHDW I 7); 1582 kościół par. ś. Dominika (MHDW XIX 52).

1 Libr. 75 datuje powstanie parafii na XIII w. 133

6. 1369 Kazimierz W. wystawia przyw. w Ch. (Mosbach 47).

7. 1507–1512 (MS IV 129, 179, 350, 353, 448, 502, 674, 782, 800, 802, 888, 909, 942, 989, 1047, 1202, 1271, 1463); A. Mietz, Kościół i parafia ś. Dominika w Chodczu. Studium organizacji kościelnej i życia religijnego w małym miasteczku diecezji kujawsko-pomorskiej w dobie staropolskiej, Chodcz 1992; J. Pakulski, Lokacja Chodcza 2 XI 1442, Chodcz 1991; Z. Zyglewski, W sprawie średniowiecznych dziejów kościoła i parafii w Chodczu na Kujawach wschodnich, „Ziemia Kujawska”, t. 11, 1995, s. 123–130; L. Kajzer, Czy poznamy zamek prywatny w Chodczu na Kujawach?, „Ziemia Kujawska”, t. 12, 1997, s. 39–51.

CHODECZEK (1489 Choteczek, Chodeczek) 1 km na NE od Chodcza

1489 par. Chodecz pow. przed., z 6 ł. os. po 18 gr czynszu, 10 ł. opust., 2 ł. pleb. Opust., (Lpor. 129); 1527 4 gr z folw. Ch. w opisie dochodów mansjonarzy w Chodczu (MDW XI 42); 1566 3 ł. os., 2 zagr. (ŹD XIII 22).

CHOMĄCKO (1418 Chomasza, Chomanczsko, Chromanczsko, Chomąnczko) zag. osada pod Piotrkowem Kuj.

1418 Jarand z Ch. (KBK 21, 38, 129, 269, 289); 1489 par. Piotrków Kuj. pow. radz., 1 kmieć na łanie, 7 ł. opust. (Lpor. 143); 1435–1527 dzies. z Ch. dla kap. włocł. (MDW XI 7, 27).

CHOTEL (1136 Chotle, Chotel, Chothel) 3,5 km na SE od Izbicy Kuj.

1136 jez. Ch. wśród dawnych posiadłości NMP na łęczyckim grodzie, a następnie abptwa gnieźn. (Wp. I 7); 1354 wśród posiadłości abptwa gnieźn. jez. Ch. i Bezdzedze między wsiami Ch. i Komorowo (Wp. III 1354); 1381 Bartosz z Ch. (DH III 367); 1489 par. Izbica Kuj., pow. przed., z 5 ł. os. po 15 gr czynszu, 7 ł. opust., 2 ł. wójtostwa (Lopr. 128); 1527 3 grz. z Ch. w opisie dochodów kła par. w Izbicy Kuj. (MDW XI 46); 1557 własn. kła par. w Izbicy Kuj., 2 ł. os., karczma

134

(RBK 304, 306v); 1566 2 ł. os. (ŹD XIII 21); 1578 Andrzej Kretkowski patron kła izbickiego wieś plebańską Ch. z wójtostwem nadał swemu służebnikowi (MDW XVII 35).

CHROMOWOLA (1430 Chroma Vola, Wola Chroma, Chroma Vola, Volia Chroma) 10 km na SW od Raciążka

1430 Sędziwuj dziedzic Ch. (Pol. II 574); 1435 dzies. z Ch. dla kap. włocł. (MDW XI 8); 1489 par. Koneck pow. brz., folwarki szlach. (Lpor. 113); 1527 Ch. in toto deserata, crescencia roborum occupata (MDW XI 28); 1527 Ch. wymienione w opisie dochodów kła par. w Konecku (MDW XI 71); 1566 folw., 2 zagr. (ŹD XIII 5).

CHROSTOWO (1417 Crostowo, Crosthowo, Chrostowo) 18 km na SE od Gniewkowa

1417–1421 Wojsław z Ch. (RA 51; KBK 58, 59, 144, 148, 422, 458, 560, 1369, 2182); 1418 granice między Ch. a Straszewem (KBK 89); 1418 granice między Ch. a Przybysławiem (KBK 422); 1419 kmieć Maciej z Ch. (KBK 1009); 1421 Trzebowit z Ch. (KBK 2199)1; 1435–1527 dzies. z Ch. dla kap. włocł. (MDW XI 7, 71); 1489 par. Chlewiska pow. brz., z 27 ł. os. po 1,5 grz. czynszu, 13 ł. opust., karczma, wiatrak, folw. (Lpor. 111); 1566 22 ł. os., 6 zagr., 1 rzem., wiatrak, karczma (ŹD XIII 6; RBK 429).

CHROSTY (1465 Crolewskie Chrosty, Krolewskie Chrosty, Chrosty) osada zag., zapewne wcielona do Niemojewka

1465 Świętosław archidiakon, rozsądzając spór między klasztorem strzel. a plebanem z Ludziska o dzies. z ról Ch., należących niegdyś do Niemojewka, przyznaje ja klasztorowi (RPS 48–49); 1467 Jakub bp włocł. przyznaje dzies. z ról Ch. noviter in culturam redactarum klasztorowi strzel., oddalając roszczenia

1 Wzmianki z lat 1419–1421 mogą się odnosić do Chrustowa w par. Chodecz; zob. Koz. IV 417. 135 plebana z Ludziska (RPS 60); 1489 wieś król. w par. Ludzisko, pow. inowr. (Lpor. 173).

CHROŚNA (1223 Chrosna, Chrosną) 17 km na NW od Gniewkowa

1223 Krystyn s. Marcina z Ch. (KKM 223, identyfikacja wątpliwa); 1489 wieś w par. Lisewo Kościelne, pow. inowr., folw., 3 ł. os. wymierzonych z ról folw., czynsz 24 gr z ł. (Lpor. 174); 1527 5 wiadr. 8 gr z Ch. w opisie dochodów kła par. w Liszkowie (MHDW XI 64); 1565 wieś nie opłaciła poboru ob grandinis concussionem (RIn. 797v); 1583 wł. Feliksa Żelechnickiego, 2 ł. os., 2 komornicy (ŹD XII 260).

CHROŚNO (1193 Crosna, Chrosna, Chrosti, Chrost, Chrosznya, Chrossna, Chroszna) 9 km na SW od Kruszwicy

1193 Celestyn III przyjął w opiekę posiadłości klasztoru strzel. m.in. wieś Ch. (Wp. I 32)1; 1223 rycerz Krystyn s. Marcina z Ch. (KKM 223)2; 1369 Kazimierz W. Stefanowi dziedzicowi z Kraszyc nadał na pr. magd. opust. dziedzinę Ch. koło Gościejewa w pobliżu drogi z Polanowic do Kościeszek. Ch. miały być wcielone do Gościejewa (Wp. III 1628); 1466 Kazimierz Jag. za 6400 fl. węg. dał w dzierżawę Piotrowi Oporowskiemu stwa kruszw. z wsią Ch. (AC II 758); 1489– 1506 wieś do stwa kruszw. (Lpor. 148; AC II 758); 1508 w podziale dóbr między Andrzejem i Janem Oporowskimi dzierżawę wsi Ch. otrzymał Andrzej (MS IV 435); 1527 Ch. wymienione w opisie dochodów kła par. w Polanowicach (MDW XI 55); 1566 par. Kościeszki, 4 półł. os., 4 półł. obrócone na folw. (ŹD XIII 36; RBK 458).

1 R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, s. 79. 2 Za taką identyfikacją opowiadają się M. Perlbach (PU 20) i S. Zakrzewski, Nadania na rzecz Chrystyana biskupa pruskiego w latach 1217–1224, Kraków 1902, s. 274. Wstrzymuje się od identyfikacji Koz. IV 114. 136

CHRUSTOWO (1489 Chrostowy, Chroszthowo, Crosztowo) 6 km na SW od Chodcza

1489 opust. wieś szlach. w par. Chodecz pow. przed. (Lpor. 133); 1527 14 gr z Ch. w opisie dochodów mansjonarzy chodeckich (MDW XI 42); 1531 wśród wsi szlachty zagr. wymienione Ch. w posiadaniu Sbijewskiego (RBK 114v); 1583 Adam z 1 ł. zagrod. (RBK 714v).

CHRZAN (1557) zag. osada w pow. radz.

1557 młyn w Ch. w pow. radz. (RBK 290).

CHRZĄSTOWO (1349 Chrząstowa, Chrząstawa) 2 km na NW od Gniewkowa

1349 Władysław ks. kuj. i pan gniewk. nadaje sołtysowi Hostroz sołectwo we wsi Ch. w z. gniewk. w celu lokacji na pr. magd. Sołtys otrzymał trzeci denar sąd., karczmę oraz łąki nad rz. Wierdzelewą. Po upływie 10 lat wolnizny czynsz z łanu w wysokości 15 gr praskich i miary owsa oraz 5 gr za prawo korzystania z lasów (Pol. II 50; MS IV/3 Suppl. 186 pod datą 1356); 1489 wieś król. w par. Gniewkowo, pow. inowr. (Lpor. 160); 1505 król Aleksander zapisał Stnisławowi Jarockiemu 4000 fl. m.in. na dochodach stacyjnych z Ch. (Pol. II 639); 1527– 1534 dzies. z Ch. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1534 4 ł. os. (RIn. 507v); 1552 6 ł. os. (ŹD XII 249).

CHRZĄSZCZEWO (1584 Chrząsczewo) zag. osada w okolicach Kościelnej Wsi

1584 wieś do par. Kościelna Wieś (MDW XXII 61)1.

CHRZĘST (1386) 8 km na NW od Podgórza

1 GK 58 identyfikował z Kałęczynem, który w latach 1557–1566 stanowił własność Chrząszczewskiego. 137

1386 w opisie dochodów Murzynna: 2 ½ ł. żyta in der Wirdelow (6 A 474); 1489 Aleksy de Virdzelany młynarz (Pol. II 626); 1513 zapis 60 grz. Katarzynie Chrząstowej na młynie Wyerdzelow w stwie dyb. (MS IV/1, 2005). 1534–1565 młyn dziedz. o 2 kołach Albertus Chrasth, własn. stwa dyb. (RIn. 515, 552, 792); 1583 młyn Ch. w stwie dyb. (ŹD XII 254).

CIECHOCINEK (1379 Czechoczino, Czyechoczyn, Cziechoczinek, Cziechoczinek) 2,5 km na NW od Raciążka

1379 Miejsce wystawienia dokumentu Tomisława kaszt. słońskiego (Pol. II 320); 1466 król Kazimierz potwierdził umowę między Mikołajem Oporowskim, dziedzicem C. a Jakubem bpem włocł., na mocy której woda z młyna (zwanego później Kucerz) i sadzawki na gruntach Raciążka będzie mogła spływać przez dobra C. (Pol. II 419; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 326, s. 180–181; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 225, s. 63); 1489 wieś opust. w par. Słońsk, pow. inowr. (Lpor. 167); 1527–1534 dzies. z C. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12; IBW 110); 1534 folw. szlach. z dawna opust. (RIn. 508v); 1565 folw., 2 zagr. (RIn. 787v).

W 1959 r. włączono do miasta cz. wsi Wołuszewo, cz. wsi Słońsk Dolny, cz. wsi Słońsk Górny oraz wieś Mała Wola.

CIECHRZ (1065 Cechre, Czechre, Cechirz, Ciechorz, Ciechrz) 4 km na NW od Strzelna

1. 1489 wieś w pow. inowr. (Lpor. 171); 1534–1577 wieś w par. Strzelno (RIn. 511; MHDW XVII 60);

2. 1357 rozgraniczenie między wsią C. a posiadłościami klasztoru strzel.: Strzelnem, Słąwskiem Mł. i Rzadkwinem (Wp. III 1366); 1496 C. w opisie granic między Sławskiem Mł. a Żagotkami (RPS 34); 1523 droga ze Strzelna do Inowrocławia rozgraniczała wsie Żegotki i C. (RPS 45v).

138

3. 1065 Bolesław nadał klasztorowi mog. szereg posiadłości m.in. C. (KKM 22)1; 1103 Mieszko ks. nadał wolności wsiom klasztoru mog., m.in. C. (Wp. I 33, prawdop. z 1198 r.); 1253 Przemysł ks. kuj. nadał imm. ekon. i sąd. 5 wsiom klasztoru mog., m.in. C. (Wp. II 796, fals. Lub 1298 r.); 1489 z 23 ł. os. po 21 gr czynszu, karczma, folw. (Lpor. 171); 1527 własn. klasztoru mog. (MHDW XI 57); 1534 9,5 ł. (RIn. 511); 1552 10 kmieci (RIn. 548v); 1565 11 ł., karczma (RIn. 790v).

4. 1489 4 ł. sołt. (Lpor. 171); 1534 sołectwo z dawna opust. (RIn.. 514v).

5. 1527 meszne po 4 korce z 16 ł. do klasztoru strzel. (MHDW XI 57).

CIELESZYCE (1326 Celeshici, Celesicze) zag. osada, wcielona do Straszewa

1326 Miecsław, Dzersław z o. Stanisławem oraz Adam z Konecka stwierdzili, że ich stryj Krzesław w zamian za 60 grz. tor. odstąpił Gerwardowi bpowi włocł.2 dziedzinę C. i dział Sędziszowska Niwa oraz że Miecsław otrzymał od bpa włocł. Macieja3 30 grz. (Pol. II 244); 1359 dziedzina C. coniuncta ville Straszewo przysądzona bpowi włocł. wbrew roszczeniom br. Krzesława i Piotrka z Łowiczka (Pol. II 304; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 176, s. 101).

CIEMIEGA (1566 Cziemiega ) zag. osada młyńska pod Włocławkiem

1566 własn. bptwa włocł., młyn o 2 kołach (RBK 435), 1582–1583 młyn (IBWł. 7; RBK 699); 1571 S. Karnkowski bp włocł. po wykupieniu młyna C. z rąk wdowy po Błażeju Ciemiędze sprzedał go Pawłowi Rogali (M. Morawski, Monografia Włocławka, s. 99–101; por. GK 53 przyp. 18).

1 W sprawie identyfikacji J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 214. 2 Był bpem włocł. w latach 1300–1320; J. Fijałek, Ustalenie chronologii biskupów włocławskich, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, t. XXII, 1894, s. 18–19. 3 Był bpem włocł.w latach 1323–1364; tamże, s. 19. 139

CIEMIĘGA (1566 Cziemiega) zag. osada pod Włocławkiem

1566 młyn o 2 kołach pod Włocławkiem (RBK 435); 1582 młyn o 2 kołach „nad samym miastem” (IBWł. 7)1.

CIENCISKO (1193 Centiwsko, Cenciwsko, Tentiusco, Czencywsko, Tyntyfsko, Cencirsco, Czanczywsko, Czieczisko) 16 km na SW od Kruszwicy

1193 Celestyn III przyjął w opiekę posiadłości klasztoru strzel. m.in. wieś C. (Wp. I 32); 1215 dzies. z C. przysądzona klasztorowi strzel. wbrew roszczeniom bpa włocł. (Wp. I 84; DKM 9); 1321–1249 Kazimierz kuj. potwierdził posiadłości klasztoru strzel. m.in. C. oraz nadał szeroki imm. (DKM 13–14, 17–18, fals.); 1314 Władysław Łok. zezwolił na lokację wsi C. na pr. magd. (SŹr VI 5; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 201); 1419 Aleksy sołtys z C. i jego ss. Paweł, Mikołaj, Gabreiel zw. Rogala i Marcin (Ds. 46; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 206); 1420 Leonard prepozyt strzel. potwierdził sprzedaż sołectwa w C. Wincentemu (RPS 117v–118); 1447 folwark w C. (Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 207); 1489 par. Strzelno, pow. kruszw., z 14 ł. os. po 24 gr 8 szelągów czynszu, 7 ł. opust., 3 ł. sołt. (Lpor. 152); 1527 własn. klasztoru strzel., 10 ł. os. (MDW XI 57); 1566 14 ł. os., 1 ł. sołt., karczma, 1 zagr. (ŹD XIII 34; RBK 457).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, s. 79–80.

CIEPLINY (1399 Czeplini, Cyeplinie, Czieplino, Czieplijnie) 5 km na NW od Przedecza

1399 Tomko z C. (Koz. IV 1230: 1489 par. Izbica Kuj. pow przed., na dziale Piotra Psarskiego 1 ł. os., 13 ł. opust., na dziale Jana Kaweski 2 ł. os. i 2 ł. opust., na dziale Cieplińskiego, Miroszka i Modzurowskiego 4 ł. os., 4 ł. opust. i folw. (Lpor. 128); 1527 4 grz. w opisie dochodów kła par. w Lubominie 1 kopa

1 Wg. M. Morawskiego, Monografia Włocławka, s. 99, młyn ten, zwany również Laskiem, leżał na Zgłowiączce pod zamkiem biskupim we Włocławku. 140 szelągów dla kła par. w Izbicy Kuj. (MHDW XI 38, 46); 1531–1557 młyn Ciepliński (RBK 100, 273); 1557 własn. Cieplińskich, 4 ł. os., karczma (RBK 304, 306v); 1566 8 ł. os., 1 rzem., 6zagr., 1 komor. (ŹD XIII 21).

CIEŚLIN (1293 Cheslino, Ceslino, Cesslino, Czesslino, Cyeslino) 5 km na NW od Inowrocławia

1. 1489–1578 par. Kościelec (Lpor. 154; MHDW XVII 17); 1489 n. pow. inowr. (Lpor. 154).

3. 1293 Władysław ks. sieradzki i kuj. zamienił swoje dziedz. Niewodniki i C. z jez. Gopłem z kl. cyst. w Lądzie na Kłobię i Choceń (Wp. II 707); 1295 ks. [Władysław] odnowił powyższy przyw. zamiany oraz nadał kl. cz. zwane Pradzke, Pekarske i Bybyczke, położone koło Niewodnik i C., ze zwolnieniem od ciężarów pr. polskiego (Katalog Archiwum Opactwa Cysterów w Mogile, oprac. K. Kaczmarczyk i G. Kowalski, Kraków 1919, nr 41); 1362 Kazimierz W. poświadczył podział dóbr, m.in. C., między br. Wojciechem wdą i Hektorem podczaszym brz. (Wp. III 1466); 1489 10 ł. os., czynsz po 62 gr za wyjątkiem 1 ł. wolnego, 5 ł. opust., folw. (Lpor. 154); 1534 6 ł. (RIn. 505v); 1552 10 kmieci (RIn. 545); 1565 6 ł., karczma (RIn. 784v).

5. 1527 14 grz. z C. w opisie dochodów kap. włocł. i 3 grz. w opisie dochodów mansjonarzy w Kościelcu (MHDW XI 28, 64); 1534 47 grz. z Rąbina i C. dzies. kap. włocł. (IBW 111).

1398–1404 Grzymko z C. kaszt. bydg. (66 II a. 956, a. 965, 1093; K. IV 124).

CYKOWO (1480 Czykowo, Cykowo, Czikow) 4,5 km na S od Kruszwicy

1480 Piotr z Łęgu, kanonik, uposażony w C. (KBK 39); 1489 par. Polanowice pow. kruszw., z 4 półł. os. po 30 gr czynszu, folw. (Lpor. 148); 1527 prebenda Cykowo ś. Katarzyny (MDW XI 53); 1566 1,5 ł. os. (ŹD XIII 36).

141

CZAMANIN (1250 Chomimino, Chemanino, Czemanino, Czemanyno, Czimanino, Czemeyno, Czamenino, Czyemyanyno) 6 km na NW od Izbicy Kuj.

1250 C. wymieniony wśród dawnych wsi kła włocł. (DKM 187)1; 1267 Kazimierz łęcz. nadał wsi klasztoru mog. C. wolności, jakimi cieszyły się wsie kła włocł. (Wp. I 428); 1377 umowa między Andrzejem opatem mog. a Stanisławem miecznikiem kuj. i jego stryjem Janem, dziedzicami Chalna i C., zgodnie z którą kmiecie tych wsi mieli płacić po 6 gr czeskich dzies. dla klasztoru (DMog. f. 76); 1403 wymieniony C. (Koz. IV 141); 1419–1425 Ota z C. (KBK 949, 2003, 2535, 2576, 3158; Wyw. 77); 1420 kmieć z C. (KBK 1706); 1423 Klemens z C. (KBK 2772); 1433 Ota z C. h. Ogony (Pol. II 576); 1489 par. Chalno pow. brz., na dziale Jana Kroszyńskiego, Marcina Makoskiego i 3 br. Brzescskich 14 ł. os., 8 ł. opust., 4 ł. folw. opust., karczma, na dziale Jana Oty i innych 11 ł. os., 6,5 ł. opust., karczma, 4 ł. folw. (Lpor. 102); 1496 Jan Jałbrzyk z Kruszyna zapisał ż. Dorocie z Seroczek 400 fl. na działach i wsiach: C. i Osięciny w pow. brz., Kruszyn, Ostrowąs, Olszewice i Balin w pow. inowr. (Pol. II 632); 1557 właśc. Anzelm Chaliński, 4 ł. os. (RBK 253v); 1566 Ota z 8 ł. os., Siemiecka z 4 ł. os., Maciej z 2 ł. os i 2 zagr., Wawrzyniec z 2 ł. os. i 1 zagr., Mchowski z 2 ł. os. i karczmy, Nasiegniewski z 1 ł. os. (ŹD XIII 10; RBK 432v).

CZAPLE (1489 Czapla, Czaple, Czaplie) 12 km na E od Chodcza

1489 par. Lubień pow. kow., z 8 półł. os. po 24 gr czynszu, 5 półł. opust., 3 folw. szlach. (Lpor. 119); 1527 0,5 grz. z C. w opisie dochodów kłą par. w Lubieniu (MDW XI 40); 1534 dzies. z C. dla bptwa włocł. (IBW 109); 1557 właśc. Szymon Stęmpczyński, 3 ł. os., karczma (RBK 296v, 298); 1566 9 ł. os., 1 rzem., 2 zagr.; Jan, Wojciech, Bartłomiej i Maciej Dedo z ł. zagrod., 3 zagr.; Jan Dzięcioł z 1 ł. zagrod. (ŹD XIII 17, 19).

1 W źródle: Ch. cum sorte Sdrnow ei adiacenti. Koz. IV 110 identyfikował z Humlinem. J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 224, wypowiedziała się za Czamaninem, głównie ze względu na sąsiedztwo Zdunowa. Poprawna wydaje się jednak identyfikacja Kozierowskiego, zob. Humlin. Płocha tak, jak S. Arnold, Początki biskupstwa płockiego, s. 9, przyp. 3. 142

CZARNE (1250 Charne) zag. osada na Kujawach

1250 wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. wymienione m.in. Łącko, Cz. i połowa młyna Parchanie (DKM 187).

CZARNOCICE (1420 Czarnocicze, Czarnocice, Czarnoczicze) 12,5 km na SE od Radziejowa

1420 Swanschek z C. (KBK 1758); 1422 sołtys z C. (KBK 2525); 1472 Kazimierz IV zezwolił Broniszowi ze Smólska na wyjęcie wsi C. w pow. radz. z rąk Mikołaja, Jana i Magdaleny de Szwyrcow (MS I 882); 1489 wieś król. w pow. radz., 10 ł., z których 7 kmieci i 2 ł. sołt., staw (Lpor. 193); 1557 właśc. Jan Lasocki podkomorzy dobrz., 3 ł. os., 1 ł. sołt., 2 karczmy (RBK 264v, 267v, 268v, 270); 1566 par. Dąbie pow. brz., 4 ł. os. (ŹD XIII 11); 1577–1578 wieś w par. Witowo (MDW XVII 29, 71); 1583 par. Dąbie pow. brz., 3 ł. os., 1 zagr. (RBK 696).

CZARNOTKI (1399 Czarnoczice, Czarnoczicze, Carnocycze, 1527 Czarnothkj) 6 km na S od Radziejowa

1399 Chebda z C. (Koz. IV 136); 1416 Pełka z C. (Koz. IV 156); 1450 Olszam z C. (Koz. IV 136); 1489 par. Kaczewo pow. radz., folwarki szlachec., na dziale Rogalińskiego 2 zagr., na dziale Swieżowskiego 1 kmieć (Lpor. 141); 1527 6 gr z C. w opisie dochodów kła par. w Kaczewie (MDW XI 45); 1557 właśc. Andrzej Swieżewski, 3 ł. os., karczma (RBK 284, 289); 1566 2 ł. os., karczma, 3 zagr. (ŹD XIII 452); 1577–1578 C. do par. Kaczewo (MDW XVII 28, 65).

CZARNÓWKO (1413 Czarnowo, Cyranowo) 5 km na NW od Fordonu

1413 szacunek szkód krzyż. we wsi bptwa włocł. w pow. bydg. C. na 7 grz. (Lites II 279); 1416 Henryk (Andrzej) właściciel Cz. wygrywa spór o dz. z tej wsi z plebanem bysz. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 299); 1489 par. Osielsko,

143

8 ł. os., czynsz po 15 gr, 2 ł. sołt. (Lpor. 180); 1527 wieś w kluczu dóbrskim bptwa włocł. (MHDW XI 25); 1527 6 korców żyta i 6 korców owsa wartości 1 grz. z C. w opisie dochodów kła par. w Osielsku (MHDW XI 66); 1534 4,5 ł. os., czynsz po 30 gr, sołtys (IBW 47); 1530 1 ł. os., 1 ł. sołt. (RIn. 539); 1552 2 kmieci, 1 ł. sołt. (RIn. 560v, 564); 1565 2 ł. os., zagr. (RIn. 796v); 1576 Stanisław Karnkowski bp włocł. przekazał C. kap. włocł. (MHDW XVI 54); 1583 1 ł. os., 1 ł. sołt., 2 zagr. (ŹD XII 257)1.

CZELESIN (1564 Czielesino) zag. osada wcielona do Dobrego

1564 wieś Dobre wraz z dziedziną C., wcieloną po zamianie do folw. w Dobrem, uzyskana w drodze zamiany za Gnojno w posiadaniu Zofii Kościeleckiej (LW II 234–235)2.

CZERNIEWICE (1489 Cyrnyvicze) 16 km na NW od Raciążka

1489 wieś opust. w par. Słońsk, pow. inowr.

CZERNIEWICE (1412 Czyrznelicze, 1414 Cziznelicze, Czernyelicze, Czyenyelycze, Cziernielicze, Czerniewicze, 1531 Cyrnyleycze Minor) 3 km na SW od Kowala

1392 bp włocł. Henryk sprzedaje wicekustoszowi katedry Mikołajowi z Kowala za 26 kóp groszy wieś mensy biskupiej C. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 197, s. 111); potw. 1442 na prośbę wikariusza katedry włocł. Andrzeja z Głuszyny (tenże, Trzydzieści osiem, nr 34; tenże, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 186, s. 159); 1392 bp włocł., ks. legnicki Henryk, korzystając z hojności wicekustosza katedry Mikołaja z Kowala, eryguje w katedrze ołtarz Niepokalanego Poczęcia NMP, który następnie uposarza w dziesięcinę ze wsi

1 Być może wieś ta jako „Darnowo” wymieniana jest już w 1524 r. (Pol. II 63), chociaż w literaturze identyfikowana jest ona z Dziarnowem (K. IV 153). 2 Zamiana Dobrego na Gnojno nastąpiła w 1524 r. (MS IV 1964). 144 bpwa włocł. Cz. pod Kowalem (tenże, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 15, s. 16); 1412 Dobiesław Baryczka z C. h. Rola (Wyw. 275); 1414 Wojciech z C. (Lites III 13); 1435 dzies. z C. dla dziekana włocł. (MHDW XI 7); 1489 wieś w par. i pow. kow., na dziale szlach. 4 półł. os., 1,5 ł. oś. Kościelnego, 3 półł. opust. (Lpor. 116); 1527 dzies. z C. dla wikariuszy włocł. (MHDW XI 31); 1527 3 szelągi z C. i 18 gr z 2 ł. w C. w opisie dochodów prebendy ś. Mikołaja w Kowalu (MHDW XI 35); 1557 3,5 ł. os. (RBK 295); 1566 8 ł. os., karczma, 1 rzem. (ŹD XIII 14; RBK 438).

CZERNIEWICZKI (1392 Czirnelice, Czernielice, Czyrnyelycze, Cziernielicze, 1531 Cyrnyelycze maior) 2,5 km na SW od Kowala

1392 Henryk bp włocł. sprzedał wicekusztoszowi włocł. Mikołajowi z Kowala wieś C. w dystr. kow. za 26 kóp gr, nakładając nań obow. wystawienia i uposażenia ołtarza NMP w katedrze włocł. (WKW 223–225); 1397 Mikołaj Nepko wicekustosz, Didko wicedziekan i wikariusze kła włocł. lokowali wieś C. na pr. magd. Kmiecie mieli dawać po 22 gr, 2 kurczęta i 20 jaj czynszu oraz kosić łąkę należącą do folwarku (WKW 269–270); 1489 wieś w par. i pow. kow., na dziale duchownym 6,5 ł. os., 3,5 ł. opust., 2 ł. folw., karczma (Lopr. 117); 1527 7 ł. w C. uposażeniem altarysty włocł. Pawła Rawy (MHDW XI 30); 1531–1557 7 ł. os., własn. Lazara wicekustosza włocł. (RBK 104v, 295); 1566 na dziale altarzysty włocł. 7 ł. os., 3 ł. uprawiane z czynszu, 1 komor. (ŹD XIII 14).

CZERSK (1382 Sirsko, Syrsko) obecnie Czersko Polskie, dzielnica Bydgoszczy

1382 Władyław Opol. w przyw. lokacyjnym Wyszogodu przyrzekł zbudować most w C. z samborzą (propugnaculum) (DKM 45, 226); 1424 Władysław Jag. w przyw. lokacyjnym Fordonu przyrzekł zbudować w Czersku most z samborzą oraz zezwolił mieszcz. na prowadzenie wody z Brdy koło C. (Pol. II 564); 1487 szl. Piotr „Czirski” (Karczewska, Własność szlachecka, s. 300); 1489 wieś w par. Fordon, pow. bydg., 1 ł. os., 2 sołtysi, 2 folw. szlach. (Lpor. 179); 1527 1,5 fl. i 0,5 fl. z folw., dzies. snop. z C. do kła par. w Fordonie (MHDW XI 66); 1530 własn. Pawła Sierskiego, 2 ł. zagrod. (RIn. 541); 1565 własn. Jakuba Sierskiego, 2 ł.

145 zagrod. (RIn. 561v); 1583 wieś w par. Lisewo Kościelne, własn. Witosławskiego, 1 ł. os., 2 rzem. (ŹD XII 260).

Grodzisko wśredn. (Kow. 192; Hensel I 141)1.

Czersko Polskie o powierzchni 418,06 ha wcielone do Bydgoszczy.

CZOŁOWO (1429 Czolowo 1488 Czolewo, 1489 Czolowo, Czolowo Maior) 1,5 km na SW od Radziejowa

1429 Florian z C. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1100, s. 14); 1489 par. i pow. radz., wieś król., 22 ł., z których 11 ł. kmiec., folw. (Lopr. 133, 193); 1488 król potwierdził w dożywotnim posiadaniu dóbr brz. m.in. wdy sieradzkiego Mikołaja z Brudzewa (MS I 1921); 1500 Jan Olbracht zapisał Rafałowi z Leszna 1800 fl. węg. na Radziejowie i przynależnych wsiach m.in. C. (Pol. II 633); 1557 Krzysztof Sokołowski z 5 ł. os. i 2 ł. sołt. (RBK 282, 287); 1566 14 ł. os., 3 ł. sołt. (ŹD XIII 27).

CZOŁÓWEK (1317 Cholowo, Czolowo, 1531 Colowko, 1557 Czolowko Minor) 2 km na SW od Radziejowa

1317 Mikołaj s. Piotra z Bożęcina sprzedał sołtysowi Tomaszowi wieś C. celem lokacji na pr. magd. (Pol. II 478); 1318 Jadwiga księżna, wynagradzając zasługi Jaśka, dziedzica C., nadała tej wsi imm. ekon. i sąd. (Pol. II 479); 1419 Gerald z C. (KBK 711); 1489 par. i pow. radz., z 2 ł. os. po 1 grz. czynszu, 2 ł. opust. (Lpor. 133); 1557 właśc. Jakub Tarnowski, 1,5 ł. os. (RBK 282); 1566 1 ł. os., 2 zagr., Stanisław Czołowski z 1 ł. zagrod. i 2 zagr. (ŹD XIII 27, 34).

CZOŁPIN (1418 Czolpino, 1489 Colpyno Maior) zag. osada pod Kruszynem

1 G. Wilke, C. Potemski, Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu Bydgoszczy i powiatu bydgoskiego, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, cz. 1, t. 7, 1970; cz. 2, t. 15, 1985, s. 16–20, wymieniają tylko osadę, cmentarzysko i skarb, s. 24–27 znaleziska luźne. 146

1418–1424 Genrich, Emrich, Embrich, Amrich z C. (KBK 105, 592, 1758, 1904, 2063, 2412, 3295, 3727); 1418–1424 Jan z C. (KBK 297, 717, 1089, 1112, 2299, 3682, 3747); 1418–1421 Pietrasz z C. (KBK 297, 2124, 2305); 1418 Mikołaj z C. (KBK 706); 1418 Marcin z C. (KBK 800); 1420 Szymon z C. (KBK 1398, 1499); 1423 Embrich i Jan z C. (KBK 3031); 1421 Stanisław, Mikołaj, Mroczek i Jan z C. (KBK 2358); 1441 Wojciech z C. (DKM 171); 1464 Jakub z C. (Pol. II 610); 1489 par. Kruszyn pow. brz., folw. szlach. (Lopr. 94); 1527 7 grz. z C. w opisie dochodów kła par. w Mąkoszynie (MDW XI 44); 1557 właśc. Stefan Dąbski, 1 ł. os., karczma (RBK 261v, 269v); 1566 4 ł. os., 1 rzem., 1 zagr. (ŹD XIII 8).

CZOŁPIN (1255 Schulpinum, Cholpino, Schulpino, Scholpino, Sculpino, Czolpyno, Czolipno, Colpyno) 12 km na NE od Radziejowa

1255 klasztor sulejowski przekazał cyst. bysz. wieś S. (Wp. I 328); 1262 klasztor sulejowski przejął od bptwa włocł. uposażenie klasztoru szpetalskiego, m.in. dzies. z C., Gęsina i Perkowa (DKM 201); 1285 S. przechodzi do klasztoru bysz. (DKM 218, 220); 1288 klasztor bysz. przekazał dzies. z S., Gęsina i Perkowa bptwu włocł. (DKM 114–115; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 77, s. 54); 1288 Mściwuj pomor. uzyskał S., które nadał ż. Eufrozynie, w zamian dając klasztorowi bysz. Złą Wieś (PU 431); 1292 Mszczuj pomor. w dokumencie dla Złej Wsi podał, że klasztor bysz. otrzymał ją w zamian za S. (Lites II 257); 1294 Tomisław podkanclerzy pomor. zaświadczył, że otrzymał od klasztoru bysz. S. w zamian za Złą Wieś (PU 520); 1307 Władysław Łok. nadał wsie Bodzanowo, C. i Nakonowo wdzie kuj. Stanisławowi (Pol. II 198, 201); 1384 Siemowit maz. zastawił Bartoszowi z Wiszemburga m. Kowal oraz wsie Bodzanowo, C., Bronisław i Skotniki (LKM 110); 1414–1426 Jan z Cz. (J. Pakulski, Ród Godziębów, s. 164–165); 1418–1427 Emrych z Cz. (tamże, s. 165); 1418–1425 Władysław Jag. zapisał Mikołajowi z Koźmina po 50 grz. na wsi S. w dystr. radz. (Pol. II 361, 373); 1441 Władysław Jag. zapisał Mikołajowi Koźmińskiemu 280 grz. na wsi C. (Pol. II 590); 1489 par. Krzywosądz pow. radz., wieś król. (Lpor. 136); 1527 16 grz. z C. w opisie dochodów kła par. w Byczynie (MDW XI 47); 1566 7 ł. os., 4 półł. os., karczma, 1 komor. (ŹD XIII 27; RBK 449v). 147

CZOŁPINEK (1489 Czolpyno Minor, Czolopinko Minor) zag. osada pod Kruszynem

1489 par. Kruszyn pow. brz., 2 łany os., folw. (Lpor. 94); 1527 1 kopa z C. w opisie dochodów kła par. w Mąkoszynie (MDW XI 44)1.

CZYSTE (1420 Cziste, Czusthe) 7 km na NW od Pakości

1420 Dominik z C. (KBK 1523); 1489 wieś w par. Liszkowo, pow. inowr., wł. Modliboga, 6 ł. os., czynsz 72 gr z ł., folw. (Lpor. 156); 1527 24 grz. z C. w opisie dochodów kła par. w Liszkowie (MHDW 64); 1527–1534 dzies. z C. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 110); 1534 4 ł. os., 1 ł. opust. od 2 lat (RIn. 506v); 1552 5 kmieci (RIn. 545v); 1565 5 ł. os., karczma doroczna, rzem., 2 zagr. (RIn. 785v); 1583 wł. Andrzeja Modliboga, 5 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 247).

CZYŻKÓWKO (1489 Suskowa, Susskowka, Schuskowka, Suskowka) niegdyś wieś, obecnie dzielnica Bydgoszczy

1489 wieś do stwa bydg. (Lpor. 173); 1504 potwierdzenie zapisu miar z młynów bydg. i młyna C. na rzecz M. Zaremby (MS III 1247); 1506 zapis miar z młynów bydg. i C. na rzecz A. Kościeleckiego (MS III 2807); 1514 wieś do stwa bydg., czynsz po 7 gr z 15 ł., 30 gr czynszu z karczmy, młyn opust., folusz, stępy szewskie (RCB 33, 33v, 40v); 1527 C. w opisie dochodów kła par. w Bydgoszczy (MHDW XI 64); 1552 12 gosp. kmiecych (RIn. 559); 1565 wieś do stwa bydg., 2 ł., 3 zagr., młyn o 2 kołach (RIn. 794r–v); 1577 wieś do par. bydg. (MHDW XVII 132).

1920 C. o powierzchni 382 ha włączone do Bydgoszczy.

1 Na późniejsze losy tej wsi rzuca światło wzmianka z 1779 r.: Extabat intra parochiam (Kruszyn) villa Czołpinek ad ecclesiam spectans, sed haec per magnificum Radoszewski, vexiliferem et iudicem Covaliensem, eius haeredem, sublata et agri eiusdem villae sunt annexi villis Krusinek et Poddembice; Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Wizytacja dekanatów brzeskiego i radziejowskiego z 1779 r., f. 87a. 148

DALKOWO (1065 Dalochowo, Dolatowo, Dalachowo, Dalcoco) 2 km na NE od Inowrocławia

1065 Bolesław nadał D. kłowi ś. Jana w Mogilnie (CDMG 22); 1103 Mieszko ks. nadał wolności wsiom klasztoru mog., m.in. D. (Wp. I 33; wg Kürb. 47, przyw. z 1198); 1253 Przemysł ks. kuj. nadał wsiom klasztoru mog., m.in. D., imm. ekon. i sąd. (WP. II 796, fals.)1; 1268 Ziemomysł ks. kuj. nadał imm. ekon. i sąd. wsiom: Marulewy, D. i Szrubsk, należącym do szpitala ś. Ducha kawalerów gwiazdowych w Inowrocławiu (PU 227; Pol. I 17 błędnie: Bathkowo; S. Paczkowski, Z dziejów zakonu krzyżowców z czerwoną gwiazdą na Kujawach, ZKD, t. 15, 2001, 88); 1527 D. wymienione w opisie dochodów szpitala ś. Ducha w Inowrocławiu (MHDW XI 59).

DĄBIE (1136 Poddambia, 1220 Dabbe, Dambbe, Dambe, Dambye) 9 km na SW od Brześcia Kuj.

1. 1136 wieś (Wp. I 7); 1420 par. D. (KBK 1906); 1489 pow. brz. (Lpor. 104).

3. 1136 Innocenty II potwierdził posiadłości abptwa gnieźn., m.in. P. na Kujawach (Wp. I 7)2; 1220 klasztor strzel. w wyniku zamiany przekazał wieś D. Konradowi maz. i kuj. (DKM 120, 121; RPS 11 powt. z 1224 r.; DKM 129 powt. z 1284 r.); 1249 Kazimierz łęcz. i kuj. przejął od klasztoru jędrzejowskiego wsie Rakutowo i D. na Kujawach, nadane klasztorowi przez komesa Stefana de Kenese, a w zamian odstąpił położone nda Pilicą wsie: Grodzisko, Soborzyce, Okołowice i Komorno (Dwa nieznane dokumenty jędrzejowskie z XIII w., wyd. K. Maleczyński, „Kwartalnik Historyczny”, t. 38, 1924, s. 459); 1363 Włodzimierz dziedzic z D. (FKK 10); 1411 Jan Costira z D. (Koz. IV 154); 1418–1424 Mościc z

1 Wg K 4, 150 wymieniona w dokumentach z lat 1065–1253 wieś Dalachowo jest niezidentyfikowana; por. jednak J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 219–220, a wcześniej K. Potkański, O założeniu i uposażeniu klasztoru w Mogilnie, Pisma pośmiertne, t. 2, Kraków 1924, s. 179. Dokument Przemysła jest falsyfikatem lub pochodzi z 1298 r., tamże, s. 140, przy. 286. 2 Tak J. Warężak, Rozwój uposażenia, s. 14, 141. Koz. V 168 uznał za osadę nieznaną lub za Poddębice. 149

D. (KBK 115, 184, 334, 380, 399, 400, 560, 765, 882, 938, 1236, 1355, 1435, 1508, 1517, 2300, 3019, 3978, 4002); 1419 przyw. Mościca z Dąbia na wsie: Rzegocin, Rzeżewo, Lutobórz, Szczutkowo, Kępka Szlachecka, Ruda z młynem i Sobiczewy, które kupił za 3000 grz. gr praskich od Tomasza i Wojciecha, dziedziców Pakości (KBK 1252, 1257); 1435–1527 dzies. z D. dla kap. włocł. (MDW XI 7, 28); 1466 Elżbieta z D. (Paw. 34); 1489 z 10 półł. os. po 40 gr czynszu, 1 półł. os. wymierzony z folw., 3 półł. opust., karczma, folw. (Lpor. 104); 1504 Bernardyna z D. (MS III 1225); 1557 właśc. Tomasz i Stanisław Dąbscy, 4 ł. os., karczma (RBK 264, 270); 1566 5,5 ł. os., karczma, 5 zagr., 1 komor., szynkarka (ŹD XIII 11; RBK 433).

5. 1420 Grzegorz pleban (KBK 1906)1; 1570 patronat szlach. (MDW I 7); 1577 kościół par. Wszystkich Świętych (MDW XVII 72).

7. R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, s. 80; S. Muznerowski, Dąbie pod Włocławkiem, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 6, 1912, s. 71–80; Karczewska, Ród Pomianów, s. 213–224.

DĄBROWA BISKUPIA pow. inowr.

Osada wśredn.? (Henzel I 155–156).

DĄBROWA KAMIENNA (1287 Dambroua camena) wieś zag. w pow. bydg., wcielona do wsi Więzowna.

1287 Siemomysł ks. kuj. przysądził wieś D. klasztorowi bysz., oddalając roszczenia rycerzy Mikołaja i Floriana; wg zeznania opata Gerarda Więzowno i D. unam villam fuisse ab antiquo (DKM 48, 113–114).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 195.

DĄBRÓWKA (1489 Dambrowa, 1577 Dąmbrówka)

1 Libr. 136 datuje powstanie parafii na XIV w. 150

1489 wieś do par. Bądkowo pow. brz., z 1 półł. os. 40 gr czynszu, 3 półł. opust., folwark (Lpor. 108); 1577 wieś do par. Będkowo (MHDW XVII 90).

DĄBRÓWKA (1399 Dambrowka, Dambrowa) 11,5 km na SE od Radziejowa

1399 Unisław Dambrowsky (K IV 160); 1412 Unisław z D. (K IV 160); 1489 wieś do par. Bytoń pow. radz., z 3 półł. os. po 30 gr czynszu, 2 folwarki (Lpor. 141); 1557 własn. Sebastiana, Piotra i Wojciecha Kołudzkich i Wojciecha Wolskiego (RBK 285v); 1566 na dziale Wolskiego 1 ł. os. i karczma dor. (ŹD XIII 32; RBK 454).

DĄBRÓWKA BARCIŃSKA (1284 Dubrowka, 1422 Dambrowca, 1489 Dambrowka) 8,5 km na NW od Pakości

1284 Jan z Grabia zobowiązał się zapłacić w określonych terminach swemu br. Jarandowi chorążemu inowr. 565 grz. groszy praskich za dziedziny D. i Sitowiec (KBK 2443); 1284 Ziemomysł kuj. nadał dziedzinę D. komesowi Wojciechowi s. Brsdzenonw (DKM 141–142)1; 1403 Jarand z D., w 1419 r. zamienił D. i Sitkówkę (wieś zaginiona) z Janem Rosiejewskim na cz. miasta Dobra i połowę Długiej Wsi w Sieradzkiem (Karczewska, Własność szlachecka, s. 293); 1489 wieś par. w pow. bydg., 3 półł. os., czynsz 16 gr, 6 ł. opust., folw. (Lpor. 176); 1527 kościół par. pod wezw. ś. Barbary, patronat szlach. (MHDW XI 72); 1530 własn. Rudnickiego, 6 ł. os. (RIn. 539v); 1552 12 kmieci (RIn. 561); 1565 8 ł. os., 6 ł. opust., karczma dor., zagr. (RIn. 797); 1583 3 działy szlach. (ŹD XII 259).

DĄBRÓWKA DUŻA (1250 Dambroua, Dambrowa, Dambrowka) 3 km na SE od Raciążka

1 K. IV 160 uważa, że dotyczy D. w par. Grabkowo. Władza Ziemomysła nie obejmowała jednak Kujaw Brzeskich. 151

1250 D. wśród dawnych wsi kła ś. Piotra w Kruszwicy (DKM 13, 79); 1413 szacunek szkód krzyż. w D., stanowiącej własn. bptwa włocł. (Lites II 278); 1435 dzies. z D. dla dziekana włocł. (MHDW XI 7); 1470 Jakub z Sienna bp włocł. nadał mieszkańcom wsi D. połowę ról między D. a Brudnowem, ogrody naprzeciw Raciążka, ostrów, łąki pod lasem koło młyna Kuczka. Czynsz z ł. w wysokości 1 grz. i 2 kogutów. Podległość sądowi rac. (Pol. II 421); 1489 wieś w par. Raciążek w pow. inowr. Na cz. stanowiącej własn. m. Raciążka, 19 ł. os., 17 ł. opust. Na cz., nienależącej do miasta, 10 ł. os., 19 ł. opust., 8 ł. wójtostwa, z których 4 ł. należą do m. Raciążka (Lpor. 166); 1527 klasztor rac. bptwa włocł., dzies. dla bptwa i kap. włocł. (MHDW XI 10, 12, 26); 1534 12 ł. os., czynsz po grz. i 2 kurczęta, zwolnienie od robót i podwód, role opust. najmowane przez kmieci za 2 kopy dzies. dla bptwa włocł. (IBW 15, 110); 1534 8 ł. os. (RIn. 508v); 1552 11 kmieci (RIn. 547); 1565 11 ł. os., 3,25 ł. opust., karczma dor., komornik (RIn. 787); 1583 własn. bptwa włocł., 9 ł. os. (ŹD XII 249).

DĄBRÓWKA KUJAWSKA (1527 Dambrowka) 18 km na SE od Bydgoszczy

1527 6 gr z folw. D. w opisie dochodów kła par. w Lisewie (MHDW XI 60); 1530 wieś w pow. bydg., 1,5 ł. os., 0,5 ł. opust. (RIn. 540): 1552 5 kmieci (RIn. 561); 1565 5 półł. os., zagr., karczma dor. (RIn. 797v); 1583 własn. Jana Pławińskiego, 2,5 ł. os., 2 zagr., komornik, rzem. (ŹD XII 259).

DĄBRÓWKA NOWA (1296 Dambrova, Dampbrovca, Dambrovca, Dambrowka, 1552 Dambrowka Craine) 13 km na NW od Bydgoszczy

1296 D. w opisie granic Gogolina i Krąpiewa (Pol. II 160); 1302 D. w opisie granic Świnic (Pol. II 179); 1311 Przemysł i Kazimierz ks. inowr. potwierdzili kupno przez klasztor bysz. za 40 grz. od Katarzyny, ż. Włodzimierza z Łojewa, wsi D. w kaszt. bydg. (Dk 52); 1315 Przemysł ks. kuj. i pan wyszodr. nadał wsiom klasztoru bysz. w kasztel. wyszogr. i bydg., m.in. D., szereg wolności z pr. lokacji na pr. magd. (Pol. II 115 oraz Pol. II 505 powt. z 1353 r.); 1348 Kazimierz W. potwierdził wyrok sądu, na mocy którego oddalone zostały pretensje

152

Dzierzka do wsi D., przyznanej klasztorowi (Dk 102); 1428 sprawa między Jakuszem Rynarzewskim a N. plebanem w D.1 o odmowę płacenia kłowi czynszu w wysokości 1 gr z każdego z 12 ł. (AC III/1, 486; Wp. V 476); 1430 szl. Jan Boszewski z D. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1147, s. 38); 1489 wieś par. w pow. bydg., 1 ł. os., czynsz 20 gr, 20 ł. opust. uprawianych przez szlachtę na folwarki, 2 karczmy (Lpor. 179); 1504 pleban Maciej Sulej (Koz. Sz. 32); 1527 kł par. pod wezw. ś. Jakuba, patronat szlach. (MHDW XI 66); 1530 1 ł. os., karczma dziedz. (RIn. 538); 1552 4 kmieci, karczma dziedz. (RIn. 559v, 561, 564v); 1565 2 działy szlach. (RIn. 796); 1583 własn. M. Żalińskiego, 8 ł. os., zagr., rzem. (ŹD XII 257).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 195–196.

DĄBRÓWKA POŁAJEWSKA (1349 Dambrowa, Dambrowca, Dambrowka, 1489 Dambrowka – Dąbrowka Maior i Dambrowka Minor, 1566 Dambrowka – Dambrowka Maior – Dambrowka Polaiewska i Dambrowka Sosnowa) 6,5 km na SE od Kowala

1349 cz. Ośniszczewka przysądzona bptwu włocł. wbrew roszczeniom Ubisława dziedzica z D. (Pol. II 283); 1418–1424 Dorta, Florian, Jakusz, Jan, Marek, Mikołaj i Pietrasz z D. (KBK 201–3747 wg indeksu); 1429 Wojciech z D. (AC III/1 496); 1489 4 wsie D. do par. Grabkowo pow. kow. W D. Dużej 5 ł. os., 2 ł. opust. i folwark. Wśród folwarków szlach. wymieniono D. Małą, D. Michała i D. opust. (Lpor. 117, 118); 1527 3 wsie D. w opisie dochodów kła par. w Grabkowie (MHDW XI 37); 1566 D. opust. w par. Wistka Królewska; z D. Dużej w par. Grabkowo Bernard z kwarty ł. zagrod. i Borucki z 2 zagr; z D. Połajewskiej 4,25 ł. zagrod. i 5 zagr.; z D. Sosnowej Tomasz i Szymon Ossowscy z 2 ł. zagrod. i 3 zagr. (ŹD XIII 16, 18); 1634 w par. Grabkowo D., D. Połajewska i D. Sosnowa (Rpod. 224); 1785–1790 D. Połaszewska 6,5 km na SE od Kowala i D. Folwarkowa 5 km na SE od Kowala (Perthées BKI; Perthées, Opis. IX 50).

1 Wzmiankę tę odnosi do Dąbrówki Nowej Libr. 136. 153

DĘBICE (1136 Poddambia, 1388 Poddabicze, 1418 Dambicze, Poddambice, Poddambicze, Poddambycze, Poddabycze, Dambycze, 1531 Podambycze Maior, 1583 Dambicze) 9,5 km na SE od Brześcia Kuj.

1136 P. wśród wsi abptwa na Kujawach (Wp. I 7)1; 1388 Przybysław z P. (K V 168); 1404 P. nabył Berwold z Kłobii (K V 168); 1418–1424 Mikołaj, Przecław i inni z D. i P. (KBK 26–4014 wg indeksu); 1435–1527 dzies. z P. do kap. włocł. (MHDW XI 8, 26); 1470–1477 Mikołaj z P. (Paw. 40, 59a); 1489 folw. szlach. do par. Kruszyn pow. brz. (Lpor. 94); 1531 2 ł. (RBK 95v); 1557–1566 własn. Jakuba Poddębskiego, 6 ł. os., karczma dor., 4 zagr. (ŹD XIII 8; RBK 430v).

DĘBLANKI (1598 Dębianki) zag. osada pod Błenną

1598 wieś D. do par. Błenna (MHDW XX 105).

DĘBOŁĘKA (1489 Dambya Lanka, Dembilęka) 13,5 km na SW od Radziejowa

1489 par. Byroń pow. radz., folw. szlach. (Lpor. 141); 1566 par. Piotrków Kuj., 1 półł. os. (ŹD XIII 29); 1577 par. Piotrków Kuj. (MDW XVII 53).

DĘBOWA GÓRA (1295 Dambegor, Dambogore) 5 km na E od Koronowa

1295 Mszczuj ks. pomorski potwierdził kupno wsi D.w dystrykcie świeckim przez klasztor bysz. od rycerzy Witomy, Niemierzy i Boguszy za 80 grz. (PU 526, fals.); przełom XIII/XIV w. Sędziwuj sędzia i Henryk kaszt. nakielscy poświadczyli sprzedaż dziedz. D. przez rycerza Witomę z braćmi klasztorowi bysz. za 50 grz. i 50 miar pszenicy (Wp. II 1002); 1313 Karol z Trewiru w. mistrz krzyż. potwierdził kupno przez klasztor bysz. wsi w kasztel. świeckiej od Witomy i jego krewnych i potwierdził klasztorowi tę wieś z wolnościami w zamian za Bagniewo (PrU II 100); 1349 wieś D. klasztoru bysz. w opisie granicy polsko-krzyż. (Wp. II 1286, 1290); 1386 Przybysław z Gorznowic przyrzekł nie

1 Może chodzić również o Dąbie (zob.). 154 rościć pretensji do D. i zapłacić klasztorowi bysz. 20 grz. groszy jako odszkodowanie za straty (Wp. III 1858); 1527 wieś pusta klasztoru bysz. (MHDW XI 69); 1583 piec smolny w pow. bydg. (ŹD XII 256).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 196–197.

DIABEŁEK (1489 Diaboli, Diabelek, 1628 Diabeł) 6 km na NW od Kowala

1489 młyn D. we wsi Łagiewniki w par. Kruszyn pow. brz. (Lpor. 93); 1556 Zygmunt August potwierdził Mikołajowi Diabełkowi dożywocie na młynie koło wsi Łagiewniki na rz. Kłobia (MS V 7451); 1566 młyn o 2 kołach, 1 półł. os. (RBK 440v); 1628 młyn do stwa kow. (LWp. 111).

DŁUGIE (1357 Dluge, Dlugie, Dlugye) 2,5 km na SW od Izbicy Kuj.

1357 Wincenty wda brz. z D. (DKM 254); 1399 Wanczenslaus z D. (Koz. IV 174); 1424 Jan Dlusky (KBK 3695); 1437 dzies. ze wsi D. do kła par. w Brdowie (Paul. 112); 1489 par. Izbica Kuj. pow. przed., z 3 ł. os. po 30 gr czynszu, 7 ł. opust., 2 ł. opust. sołt., 2 folw. szlach. (Lpor. 128); 1527 1,5 grz. z D. do kła par. w Brdowie i 0,5 grz. dla kła par. w Izbicy Kuj. (MDW XI 45, 47); 1557 Wojciech Grochowicki z 1,5 ł. os. (RBK 303v); 1566 7 ł. os. (ŹD XIII 21).

DŁUSKA WOLA (1437 Dluska Wola) zag. osada pod Izbicą Kuj.

1437 dzies. ze wsi D. do kła par. w Brdowie (Paul. 112).

DŁUTOWO (1215 Dlotowo quod nominatur Knase, Dolatouo, Dlotouo) zag. osada, wcielona zapewne do Książa

1215 Mengoz prepozyt trzemeszeński i Gunter dziekan płocki przysądzili klasztorowi strzel. dzies. z D. wbrew roszczeniom bpw włocł. Bartona (Wp. I

155

84); 1220 w drodze zamiany wieś D. przeszła z rąk książ. na własn. klasztoru strzel. (DKM 120–121; RPS 11 powt. z 1224 r.: DKM 129, powt. z 1284 r.)

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, 83–84.

DOBIEGNIEWO (1454 Dobyegnyewo, Dobiegniev, Dobyegnyew, Dobyehnyevy, Dobyegniew) 2 km na S od Dobrzynia

1454 Kazimierz Jag. zapisał Andrzejowi Kretkowskiemu kaszt. kruszw. 100 grz. na wsiach D. i Dąb w pow. kow. (Pol. II 595); 1455 młyn w D. miał podlegać jurysdykcji wójta dobrz. (PWP 76–78); 1472 Kazimierz Jag. zapisał Maciejowi ze Służewa 100 grz. na wsiach D. i Dąb (MS I 809); 1472 Kazimierz Jag. zapisał Andrzejowi Kretkowskiemu kaszt. brz. 50 grz. na dobrach D. i Dąb (MS I 843); 1489 wieś król. w par. Grabkowo pow. kow. (Lpor. 118); 1490 Jan Kościelecki kaszt. i star. dobrz. otrzymał zezwolenie na wyjęcie wsi D. i Dąb z rąk Mikołaja i Hieronima, ss. Andrzeja Kretkowskiego (MS I 2125); 1499 król sprzedał Sasinowi Trampskiemu za 12 kóp młyn z foluszem i piłą we wsi D. (MS II 1351); 1502 król zezwolił Mikołajowi Kretkowskiemu wdzie inowr. na wyjęcie wsi Dąb i D. z rąk Sasina Trambskiego (MS III 525); 1503 król zapisał Sasinowi z Trąbek 700 fl. na Osmolinie z racji pozbawienia go dóbr D. (MS III 833); 1505 król zapisał Mikołajowi Kretkowskiemu 150 grz. na dobrach Dąb i D. (MS III 2174); 1521 Zygmunt I zezwolił 6 bartnikom przygotować barci w dobrach D. i Dąb z pr. pobierania czwartej cz. miodu (RT 317–318); 1545 Zygmunt I zapisał 30 grz. na młynie D. Piotrowi Gassnycz (MS IV 7407); 1552 Zygmunt August zapisał Baltazarowi z Łążyna 30 grz. na młynie D. (RT 326); 1564 wieś i folw. do stwa przed., 4 kmieci na 1 ł., 2 bartnicy, 3 zagr., młyn o 2 kołach, piła, stępa, folusz spustoszał, młynik opust. (LW II 181–183); 1566 1,5 ł. os., 2 bartnicy, 2 karczmy, 1 komor., młyn o 2 kołach mącznych, foluszowym, jagielnym i pile (ŹD XIII 16; RBK 438v); 1609 wieś do par. Dobrzyń (VD 338); 1694 kościół filialny w D. w par. Dobrzyń (VP 1275).

1564 Jeziora: Goscziąndz, Wierszni, Mrokowo, Lankie, Chrapka, Swięthe, stawek, bór (LW II 184–186).

156

DOBIESŁAWICE (1430 Dobeslavicze, Dobyeslavycze, Dobyeslawycze) 7 km na SW od Gniewkowa

1430 Katarzyna, wdowa po Skarbku dziedzicu D. (AC III/1, 507); 1452 Mikołaj z D. (K IV 176); 1489 wieś w par. Płonkowo, pow. inowr., 7 ł. os., 5 półł. os., czynsz 60 gr z ł., 6,5 ł. opust., 2 karczmy, 2 folw. (Lpor. 158); 1527 dzies. z D. dla wikariuszy kła włocł. i kła par. w Płonkowie (MHDW XI 31, 61); 1534 4 ł. os., karczma dor. (RIn. 507, 517); 1552 8 kmieci, karczma dor. (RIn. 546, 554v); 1565 10 ł. os., karczma dor., komornik, 3 zagr. (RIn. 786); 1583 włas. Andrzeja Kaczkowskiego, 11 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 248).

DOBIEŻYN (1399 Dowezino, Dowyeszino, Doweszino, Doweszyno, Dobbyeszino, Dowyezino, Dowyeschino, Dowyrszyno, Dowozyno) 1,5 km na NE od Lubrańca

1399 wymieniony D. (Koz. IV 184); 1418–1433 Krzesław z D. h. Łabędź (KBK 58, 146, 403, 570, 592, 615, 616, 687, 1238, 1927, 2821, 3560; AC III/1, 469; Pol. II 576); 1418 Małgorzata z D., matka Krzesława (KBK 687); 1435–1527 dzies. z D. dla kap. włocł. (MDW XI 7, 28); 1489 wieś w par. Lubraniec pow. brz., z 5 ł. os. po 1 grz. czynszu, 2 ł. opust., folw. (Lpor. 103); 1497 dzies. z D. do kła par. w Lubrańcu (Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie II, 208); 1527 1 grz. z folw. D. dla kła par. w Lubrańcu (MDW XI 35); 1557 Dorota Makowiecka, 1,5 ł. os. (RBK 264v); 1566 3 ł. os., 3 zagr. (ŹD XIII 11).

DOBRE (1400 Dobre, Dobrze, Dobra) 7 km na NE od Radziejowa

1400 Władysław Jag. nadał Piotrowi z D. 1 ł. we wsi D. w dystr. radz. między siedzibami Piotra Cebulki i Stanisława Soczewki (Pol. II 555); 1401 Adam sołtys z Bieganowa sprzedał za 80 grz. sołectwo w tej wsi Piotrowi z D. (Pol. II 556); 1423 Czechna z D. (KBK 3215, 3345); 1428 Wawrzyniec Głowaczewicz z D. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1098, s. 13); 1443 Władysław

157 zapisał Mikołajowi ze Ściborza kaszt. inowr. sumy na wsiach Śmiłowice i D. (Pol. II 589); 1457 Kazimierz Jag. nadał wieś D. Janowi Kościeleckiemu podkomorzemu dobrz. (Pol. II 602); 1465 Kazimierz Jag. zezwolił mieszkańcom D. na sprzedaż mięsa w Radziejowie bez targowego i ceł (Pol. II 612); 1484 Kazimierz Jag. zezwolił kmieciom z D. sprzedawać mięso na rynku w Radziejowie (Pol. II 624); 1489 wieś w par. Krzywosądz pow. radz., 22 ł. os., 3 ł. opust., 3 zagr., 2 stawy (Lpor. 136, 193); 1513 D. wykupił z rąk sukcesorów Floriana Żuklińskiego Mikołaj Kościelecki (MS IV 1964); 1521 Zygmunt I wyrokuje w sprawie między m. Radziejowem a mieszkańcami wsi D. o wolną sprzedaż mięsa (MS IV 23 205); 1524 Zygmunt I nadał Mikołajowi Kościeleckiemu wieś D. w zamian za Gnojno (MS IV 4484); 1527 20 grz. z D. w opisie dochodów prebendy ś. Mikołaja w Kowalu (MHDW XI 35); 1564 wieś i folw. w posiadaniu Zofii Kościeleckiej, 32 kmieci na 27 ł., 3 ł. sołt., 3 ogrody, jez., zagrodnicze role (LW II 233–236); 1566 27 ł. os., 1 półł. uprawiany z czynszu, 3 ł. sołt., 30 rzeźników, 2 szynkarki, 4 zagr., 5 komor., 2 rzem. (ŹD XIII 27; RBK 449r–v).

DOBROGOŚCICE (1238 Dobrogostouici, Dobrogoszczyce, Dobrogosczice, Dambrogosti) 15 km na NE od Pakości

1238 wieś D. wymieniona w wyroku w sporze między bpem włocł. i ks. pom. Świętopełkiem (KKM 379, identyfikacja wątpliwa); 1415 Andrzej dziedzic z D. (Wp. V 250; Karczewska, Własność szlachecka, s. 302); 1415 Jan z D. (K IV 178); 1434 niegdyś Wlerzs (Wleczs) dziedzic D. (K IV 178; Karczewska, Własność szlachecka, s. 302); 1534–1583 wieś w par. Lisewo Kościelne, pow. inowr., działy szlachty zagrod. (RIn. 541v, 562r–v, 797v; ŹD XII 260).

DOBRZELEWICE (1358 Dobryiowicze, Dobrzeovice, Dobrzeyowice, Dobrzeyewycze, Dobrzeiewicze, Dodbrzoyewicze) 6 km na SE od Kowala

1358 Jarosław abp gnieźn. przekazał Wojciechowi wdzie kuj. wieś Lutkowo koło Pakości i 37,5 grz. w zamian za D. pod Kowalem (Wp. III 1371, 1375);

158

1435–1527 dzies. z D. dla kap. włocł. (MDW XI 9, 27); 1489 wieś w par. Gołaszewo pow. kow., z 12 ł.os. po 24 gr czynszu, 4 ł. opust., karczma, 2 ł. sołt., folw. (Lpor. 116); 1511 m. Sompolno zostało lokowane na terenie wsi abpa Sompolna i szlach. wsi Sompolinka, uzyskanej w drodze zamiany za D. (VG 263); 1511 kmiecie z Ujmy W. skarżyli się na to, że poprzednio zboże z Ujmy do Torunia odwozili mieszkańcy Smogorzewa i D., a obecnie w związku z zamianą D. są zbyt obciążeni (VG 274); 1566 7 ł. os., 3 zagr., karczma, 1 ł. opust. (ŹD XIII 15; RBK 438).

DOBSKO (Rzeszyn, Rzeszynek, Żakowice)

Grodzisko lub osada wśredn. (Kow. 197; Hensel I 179–180).

DÓBRCZ (1213 Dobrcz, Dobrscha, Dobrche, Dobreck, Dobrsche, Borcza, Dobrscz) 13 km na N od Fordonu

1. 1286 kasztel. wyszogr. (PU 405); 1413 n. pow. bydg. (Lites II 279); 1327– 1596 par. D. w dek. bydg. (MV I 279; VAP 297).

2. 1413 folw. (Lites II 282); 1534 jez. (IBW 46).

3. 1213 nadanie wsi D. kanclerzowi Iwonowi (MHDW XIV 50); 1285 klasztor sulejowski przekazał wieś D. klasztorowi bysz. (DKM 45, 111–112); 1286 Mszczuj ks. pom. nadał wsi D. imm. ekon. (PU 405); 1288 Engelbert opat bysz. przekazał posiadłości D. i Perkowo wraz z dzies. z 3 wsi bptwu włocł. w zamian za posiadłość Smesch (Koronowo) i dzies. z 4 wsi (DKM 49, 114–116; potwierdzenie ks. pom. Mszczuja z 1292 r.; BR 134, 216r-v); w XV w. wieś należała m.in. do Staszka z Bolumina (Karczewska, Własność szlachecka, s. 304); 1489 z 16 ł. os. po 0,5 kopy czynszu, po 0,5 kopy czynszu z 2 karczem, karczma opust., folw. (Lpor. 180); 1527 klucz D. bptwa włocł., czynsz 14 kóp (MHDW XI 25); 1530 10 ł., karczma (RIn. 537); 1534 z 26 ł. os. po 30 gr czynszu, z 2 karczem po 30 gr czynszu (IBW 46–47); 1552 14 kmieci, karczma (RIn. 559v);

159

1565 16 ł., 3 karczmy, 3 zagr., rzem., szynkarz (RIn. 795); 1576 Stanisław Karnkowski bp włocł. przekazał wieś D. kap. włocł. (MHDW XVI 54–56).

4. 1489 4 ł. opust. sołt. (Lpor. 180); 1534 sołt. (IBW 46).

5. 1327 par. w D. w adiak. włocł. (MV I 279); 1527 kościół par. w D. pod wezw. ś. Wawrzyńca i Małgorzaty, patronat bpa włocł. (MHDW XI 65); 1596 kościół par. w D., patronat kap. włocł., 3 ł. uposażenia, do par. 9 wsi (VAP 276– 276).

6. 1413 szacunek zniszczeń krzyż.: 8 grz. szkód na wsi i 28 grz. na folwarku (Lites II 279, 282.

J. Mitkowski, Początki klasztoru cystersów w Sulejowie, Poznań 1949, s. 144, 204–205; R. Kozłowski, Rzowój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 198–199; S. Szybkowski, Rodzina Bolumińskich na Kujawach i w Wielkopolsce w XV wieku, [w:] Heraldyka i okolice, pod red. red. A. Rachuby, S. Górzyńskiego, H. Manikowskiej, Warszawa 2002, s. 419–443.

DRIBEGOST (1325) zag. osada, zapewne w pobliżu Sumina

1325 na przyw. Franczka Schenka dziedzica Sumina, wystawionym w tej wsi, występują sołtysi: Witesław z Sumina, Heymischo z Konotopia i Bogusław z D. (DKM 20, 198).

DRIIĘCZA (1583) zag. osada pod Toruniem

1583 młyn do stwa dybowskiego (ŹD XII 254)1.

DROSZEWO (1399 Droszewo, Droschewo, Drossewo, Drozewo) zag. osada w pobliżu Piasek

1 W 1582 r.: Przirzecza (RIn. 639v), w latach 1628–1632: Ryienca (LWp. 144). 160

1399 Bartosz z D. (Koz. IV 187); 1489 par. Piaski pow. radz., z 2 ł. os. po 1 grz. czynszu, 3 ł. opust. (Lpor. 138); 1527 11 gr z opust. dziedziny D. w opisie dochodów wikariuszy kruszw. (MDW XI 54); 1543 kap. kruszw. potwierdziła zamianę wsi Poświątne kanclerza kruszw. w zamian za wieś opust. D. Marcina Rogalińskiego. Wieś D. została wydzierżawiona kmieciom i sołtysowi ze wsi Paproś (Biblioteka PAN w Krakowie, rkp. 4803, p. 100); 1564 opust. dziedzina kap. kruszw. (LW II 260); 1566 2 ł. opust. (ŹD XIII 33).

DRWALEWO (1136 Drvalevo, Drwal, Derwale, Drwalewo, Drwaliowo) zag. osada 10,5 km na SE od Radziejowa (Gilly)

1136 Innocenty II potwierdził posiadłości abptwa gnieźn., m.in. D. na Kujawach (Wp. I 7); 1265 Kazimierz łęcz. i kuj. przekazał bptwu włocł. wsie D., Korabniki oraz młyn na Zgłowiączce pomiędzy Wieńcem i Włocławkiem w zamian za Sokołowo, Guźlin i cz. Markowic (Pol. II 89; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok.51, s. 42); 1403–1420 Bronek z D. (Koz. IV 189; KBK 17, 103, 115, 184, 414, 449, 517, 746, 899, 1805); 1489 D. wśród folw. szlach. w par. Witowo pow. radz. (Lpor. 134); 1527 1 grz. dzies. z folw. D. dla kła par. w Witowie (MDW XI 48); 1566 właśc. Ponothowski, wieś w pow. brz. (ŹD XIII 14).

DULÓW (1534 Dulewsky, 1628 Dulow) zag. osada na W od Podgórza

1534–1565 młyn dziedz. o 1 kole do stwa dyb. (RIn. 515, 552, 792); 1583– 1628 młyn w stwie dyb. (ŹD XII 254; LWp. 143).

MT s. 474–475 jako Rohrmüle.

DULSKO (1315 Dolsco, Dolsko) 9 km an SE od Inowrocławia

1315 Jan prepozyt strzel. zamienia swe wsie Bronisław, Bieganowo, Złotowo i Skulsk na dzies. bptwa włocł. w Łojewie i wsi książ. D., 140 grz. i 100 miar żyta (Pol. II 117; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 109, s. 69); 1489 wieś

161 król. w par. Góra, pow. inowr. (Lpor. 168); 1500 Jan Olbracht zapisał Rafałowi z Leszna sumę 1800 fl. m.in. na D. (Pol. II 633); 1527–1534 dzies. z D. dla bptwa włocł. (MHDW XX 11; IBW 1110: 1534 10 ł. os., 1 ł. sołt., karczma dziedz. (RIn. 510v, 514v. 516v); 1552 16 kmiecie, 1 ł. sołt., karczma dziedz. (RIn. 548v, 551v, 554); 1565 16 ł. os., karczma dziedz., kwarta roli karczmarskiej (RIn. 790); 1583 wieś król., 16 ł. os., 2 komornicy, 1,25 ł. sołt., 2 rzem. sołt. (ŹD XII 252).

DUNAJ (1423 Dunay, Dvunay) zag. osada 15 km na NE od Radziejowa (Gilly)

1423 Jan Wicher z D. (KBK 3166); 1489 wieś w par. Kościelna Wieś pow. brz., 6 karczem (Lpor. 107); 1566 12 zagr., 2 karczmy, 1 szynkarka, 1 rzem., Gostomski z 1 ł. os. (ŹD XIII 13; RBK 434v).

DUNINÓW STARY (1185 Dung, 1263 Doninowo, Doninow, Dunino, Donynouo, Donyow, Donynow, Dvnynowo, Donyowo, Duninowo, 1361 Doninowo) pow. Kowal

1185 D. nadał wda maz. Żyro kłowi Panny Marii w Płocku (KKM 112); 1262 D. w opisie cudów Wernera bpa płockiego (MPH IV 754); 1361 Kazimierz Wielki potwierdza granice między wsią królew. D. a wsią Brwilno (NKDM, cz. III, dok. 53); 1408 w sporze między Władysławem Jag. a Siemowitem maz. D. przysądzony Królestwu (Pol. I 157); 1413 Andrzej z D. (Lites II 332); 1424 Maciej z D. (KBK 3828); 1433 D. miejscem zbornym wojsk polskich (DH IV 477); 1477 Kazimierz Jag. w zamian za 500 fl. przekazał Piotrowi Oporowskiemu wieś D. w pow. kow. (MC 13; MS I 10); 1472 konwent benedyktynów na zamku płockiego zrzekł się na prośbę króla Kazimierza kła par. w D. z pr. patronatu i prezenty na rzecz wikariuszy płockich (Ag 3594); 1472 Kazimierz bp płocki na prośbę wikariuszy płockich poświadczył, że król nadał im kł par. ś. Mikołaja w D. z pr. patronatu (Ag 3595); 1488 D. wśród dóbr brz. (MS I 1921); 1489 wieś król. w pow. kow., młyn o 2 kołach (Lpor. 118); 1494 10,5 grz. 13 gr czynszu z D. dla zamku brz. (ISB 379); 1506–1628 par. D. w dek. gostynińskim (Mąk; TBP

162

98); 1566 17 ł. os., 2 rzem., 3 karczmy, 2 szynkarki, 12 zagr., 2 młyny, rybak (ŹD XIII 16; RBK 439).

DUPKI (1411 Dupky, Dubky, Dvpky) zag. osada w pobliżu Góry

1411 Wawrzyniec z D. (K IV 194); 1419 Andrzej z D. (K IV 194); 1489 wieś w par. Góra, pow. inowr., własn. szlachty zagrod. (Lpor. 169); 1534–1565 2 ł. szlachty zagrod. (RIn. 513, 550, 790); 1583 3 działy szlachty zagrod., 1,5 ł. (ŹD XII 252).

DUPLINO (1489 Duplyno) zag. osada pod Polanowicami

1489 wieś w par. Polanowice pow. kruszw. (Lpor. 149).

DYBÓW (Dybaw, Dybow, Dibow, Dibovia) zob. NIESZAWA pod Toruniem z PODGÓRZ

Zamek z lat 1422–1425, ruiny (B. Guerquin, Zamki, s. 131–132).

DYMIEC (1343 Dymcze) 1 km na NW od Nieszawy

1343 kl. norb. w Płocku przyrzekł, że bez zgody Kazimierza gniew. nie sprzeda wsi Ostrowąs i D. (Pol. II 492); 1361 Kazimierz W. zwolnił od opłat wsie klasztoru ś. Marii Magdaleny w Płocku: Kurowa, D. i Ostrowąs (Pol. I 123; NKDM, cz. II, dok. 50); 1460 Kazimierz Jag. za zgodą mniszek płockich wcielił wieś D. do m. Nieszawy (Pol. II 606).

DZIADOCH (1531 Dzyadosz, 1557 Dziadoch) 1,5 km na NW od Sompolna (Perthées, BKI)

163

1531–1598 młyn dziedz. w par. Sadlno pow. radz. (RBK 124, 289v; MDW XXI 65).

DZIANKOWO (1385 Dzankowo, Dzancowo, Dzankowo, 1489 Dzankowo Maior) 16 km na SE od Kowala

1385 Szymon z D. altarzysta włocł. (Wp. 1827); 1419 Jadwiga ż. Andrzeja Kłonicy z D. (KBK 1155); 1424 br. Jan i Piotr z Moszczan przeciwko Małgorzacie z Niszczew w sporze o dziedzinę D. (KBK 3814); 1430 Laurenty i Marcin Jaś z D. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1165, s. 47); 1433 Stogniew z D. h. Sokala (Pol. II 576); 1435–1527 dzies. z D. w opisie dochodów prebendy Popowice kap. włocł. (MDW XI 8, 26); 1489 par. Białotarsk pow. kow., z 5 ł. os. po 16 gr czynszu, 11 ł. opust., karczma, 2 folw. (Lpor. 121); 1557 Bartłomiej Dzianowski, Tomasz Patroski i Elżbieta Patroska z 4 ł. os., karczmy i 1 rzem. (KBK 296, 298, 299); 1566 7 ł. os., 7 zagr., 1 rzem., karczma, Piotr Raciborowski z 1 ł. zagrod. (ŹD XIII 17, 19; RBK 440).

DZIANKÓWEK (1435 duplex Dzankowo, 1489 Dzankowo Minor) 15 km na SE od Kowala

1435–1527 dzies. z D. w opisie dochodów prebendy Popowice kap. włocł. (MDW XI 8, 26); 1489 par. Białotarsk pow. kow., właśc. Sokołowski, z 4 ł. os. po wiard. czynszu, 7,5 ł. opust., 2 karczmy opust., folw. (Lpor. 121); 1566 5,5 ł. os., młyn o 1 kole, 2 rzem., 1 zagr. (ŹD XIII 16; RBK 440).

Grodzisko wśredn. (SG XIII 572–573; Zielonka, Zarys 33 jako Wiślanówka).

DZIARDONICE (1379 Dzardunouicze, Dzardunouice, Jardunycze, Dziardunicze) 2 km na S od Kowala

1379 Tomisław kaszt. słoński i dziedzic Mazowsze z ss. Wincentym, Wojciechem, Januszem, Tomisławem, Jankiem i Potraszem sprzedali za 120 grz.

164 groszy praskich wieś D. koło Kowala bptwu włocł. (Pol. II 320; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 190, s. 107–108); 1489 par. Grabkowo pow. kow., folw. bptwa włocł., 4 zagr. (Lpor. 118); 1527 dzies. z D. dla wikariuszy włocł. (MDW XI 31); 1534 klucz włocł. bptwa włocł., folw., 3 zagr. (IBW 10–11); 1566 folw., 3 zagr. (ŹD XIII 16).

DZIARNOWO (1254 Darnouo, Dzernow, Dzarnowo) 6 km na SW od Inowrocławia

1254 Kazimierz ks. łęcz. i kuj. potwierdził nadanie wsi D. przez kaszt. inowr. Ździesława bptwu włocł. (Pol. II 63)1; 1472 Jan z Kościelca wda inowr. zapisał Wawrzyńcowi Rogali 10 grz. dochodu ze wsi D. (MS I 908); 1489 wieś w par. Kościelec, pow. inowr., 13 ł. os., czynsz po 62 gr, 1 ł. opust., folw. (Lpor. 154); 1527 18 grz. z Kościelca, D. i Gorzan w opisie dochodów mansjonarzy w Kościelcu (MHDW XI 64); 1527–1534 dzies. z D. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12; IBW 111); 1534 8 ł. os. (RIn. 595v); 1552 14 kmieci (RIn. 545); 1565 8 ł. os. (RIn. 784v); 1583 7 ł. os. (ŹD XII 246).

DZIEGOWO (1564) zag. osada w pobliżu Piasek

1564 opust., dziedzina kap. kruszw. (LW II 260).

DZIENNICE (1220 Zenniza, Dzynycze, Dzyenye, Dzinicze) 6,5 km na SE od Inowrocławia

1220 w wyniku zamiany między klasztorem strzel. a ks. Konradem wieś D. przeszła na własn. książ. (DKM 6, 12; 7, 12–13; powt. z 1284 r. DKM 16, 129; w sprawie identyfikacji PKH IV 80–81); 1489 wieś szlach., par. Góra, pow. inowr. (Lpor.169); 1534 3 działy szlach., 2,5 ł. zagrod. (RIn. 513); 1534 3 działy szlach., 2 ł. zagrod., 3 zagrod., luźny (RIn. 790).

1 Być może chodzi jednak o wieś Czarnówkę, dowodnie do 1576 r. należącą do bptwa włocł. 165

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, 80–81.

Być może osada wśredn. (Hensel I 209–210).

DZIERZĄŻNO (1365 Dzierzasna, Dzerzanszna, Dzyerzawna, Dzerzaszna, Dzyerzansna, Dzyearasznya, Dzyerzazna) 11 km na SW od Strzelna

1365 Kazimierz W. Jakubowi, niegdyś sołtysowi z Gębic, nadał las celem lokacji na pr. niem. wsi D. na 24 ł. Sołtys miał otrzymać 2 ł. (Pol. II 522); 1420 Wojciech z D. (KBK 1630); 1472 Kazimierz Jag. Zezwolił Andrzejowi, Janowi i Mikołajowi Oporowskim sprzedać m. Gębice i wieś D. za 1000 fl. węg. Andrzejowi Łukowskiemu (MS I 871, 872); 1466 Kazimierz Jag. za 6400 fl. węg. dał w dzierżawę Piotrowi Oporowskiemu stwo kruszw. z wsią D. (AC II 758); 1474 Kazimierz Jag. zezwolił Maciejowi ze Służewa zapisać 200 fl. węg. ż. Nawojce m.in. na wsi król. D. (MS I 1189); 1489 wieś król. w par. Gębice pow. kruszw., 1 kmieć na 1 półł., 3 folw. szlach. (Lpor. 151); 1507 wieś w stwie kruszw. (AC II 758); 1508 w podziale dóbr między Andrzejem i Janem Oporowskimi Andrzej uzyskał dzierżawę wsi D. (MS IV 435); 1508 Andrzej Oporowski pożyczone od Piotra Swiątkowskiego 1500 fl. węg. zabezpieczył na Gębicach i wsi D. (MS IV 437); 1527 4 grz. z D. dla kap. kruszw. (MDW XI 51); 1566 6 ł. os. (ŹD XIII 35).

DZIEWA (1252 Zeue, 1442, 1489 Dzyawa, Dzewa) 15 km na SE od Inowrocławia

1252 komora celna (Codex diplomaticus Prussicus, t. 1, wyd. J. Voigt, Königsberg 1836, nr 90) 1442 król Władysław, na prośbę Wojciecha z Chomiąży, kanonika kolegiaty zamkowej ś. Wita w Kruszwicy, notariusza królewskiego, przenosi jego wieś prebendalną D. z pr. polskiego na magd. (Librowski, Trzydzieści osiem, nr 33; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 285, s. 159); 1489 wieś w par. Pieranie, pow. inowr., 11 ł. os., czynsz po 1 gr z ł., 1 ł. opust. (Lpor. 163); 1527 prebenda kła kruszw. (MHDW XI 52); 1534 8 ł. os., karczma dor. (RIn. 509v, 517v); 1552 10 kmieci, karczma dor. (RIn. 547v, 595);

166

1565 10,5 ł. os., komornik (RIn. 788v); 1583 własn. kap. włocł., 4 ł. os., zagr. (ŹD XII 251).

DZIEWCZOPOLE (1399 Dzewczepole, Dzyewczepole Smysz, Dziewczopolie Maior) 6 km na NE od Przedecza

1399 Falko z D. (Koz. IV 203); 1418–1419 Helena z D. (KBK 375, 1103); 1418 Stanisław z D. (KBK 545); 1419 Paweł z D. (KBK 1089, 1167); 1422 Ubyszek z D. (KBK 2517); 1431 Jan zw. Hogan z D. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1195, s. 62); 1489 par. Błenna pow. przed., folw. szlach., 1 zagr. na 1 półł. (Lpor. 124); 1527 1 kopa i wiardunek z D. dla kła par. w Błennej (MDW XI 38); 1534 26 gr dzies. z D. dla bptwa włocł. (IBW 109); 1566 Wojciech Dziewczopolski z 1 ł. zagrod., Wojciech z br. Janem z 2 ł. zagrod. i karczmy, Andrzej Cieszkowski z 1 ł. zagrod. (ŹD XIII 25; RBK 447v).

DZIEWCZOPÓLKO (1489 Dzyewczepole Mathie, 1527 Dziewczopolie Minor) 6 km na NE od Przedcza

1489 D. wśród folw. szlach. w par. Błenna pow. przed. (Lpor. 124); 1527 80 gr z D. dla kła par. w Błennej (MDW XI 38); 1566 Żukowie z 1 ł. zagrod., Lampart Lambrach z 1,5 ł. zagrod., Jerzy i Wojciech Derda z 1,5 ł. zagrod., Mikołaj Dziewczopolski Masurek z 1 ł. zagrod., Jerzy z 0,25 ł. zagrod., Jerzy i Wojciech Dziewczopolscy z 1 ł. zagrod., Andrzej Cieszkowski z 2 ł. zagrod. i 1 zagr., Mikołaj Dziewczopolski z 2 ł. os., Andrzej Cieszkowski z 0,25 ł. zagrod. (ŹD XIII 25).

DZIWIE (1429 Dzywye, Dziwe, Dzywye, Dzyvye) 3 km na SE od Przedcza

1429 Michał włodarz w D. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1118, s. 24); 1455 Jan wójt z D. (Pol. I 187); 1489 wieś do stwa przed. (Lpor. 123); 1500 6 kmieci na łanach, 4 kmieci na półł., karczmarz (RCP 3v); 1525 6,5 ł. os., 4,5 ł. opust., karczma (RCP 62v); 1534 dzies. z D. dla wicekustosza włocł. (IBW

167

111); 1564 22 kmiecie na 22 ł. os. i 5 ł. opust., karczma, 3 ł. wójtostwa (LW II 171); 1566 27 ł. os., karczma, 5 komor., luźny, 3 rzem., 3 ł. wójtostwa (ŹD XIII 23; RBK 445).

DŹWIERZCHNO (1250 Dzwirstino, Dyrstuno, Drwisna, Awirsna, Dromsna, Dzwirzna, Dzwyrszno, Dzwirzno, Dzwyrsno, Dzvyrszno) 7,5 km na N od Pakości

1. 1325–1327 n. par. D. dek. inowr. (MV I 258, 275); 1459 wieś w pow. inowr. (Pol. II 414); 1461–1489 wieś w pow. bydg. (Pol. II 417; Lpor. 175).

2. 1268 jez. (DKM 38, 105); 1455 staw, area Brudnowska, zarośla Othoczek, woda Pythlewska (Pol. II 407); 1461 wyspa Grodzisko, jaz na Noteci za młynem, rola Marzynanyua (Pol. II 417); 1534 jez. Łącko, łąka Ostrow, lasy (IBW 35).

3. 1250–1259 własn. bptwa włocł. (DKM 13, 79; Pol. II 451); 1268 Ziemomysł ks. kuj. przejął od bptwa włocł. wieś D. z młynem, jez. i winnicą w zamian za 3 wsie (DKM 38, 105; PU 229); 1325 Maciej i Jan, młynarze bpa włocł. w D. doszli z bpem do ugody; bp skumulował im zaległy czynsz za ubiegłe lata do 26 grz. oraz obniżył czynsz roczny z 20 do 15 grz. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 132, s. 80); 1455 własn. bptwa włocł. (Pol. II 407); 1455 bp włocł. Jan Gruszczyński, kanclerz w. koronny, na prośbę Mikołaja zw. Pacierz, młynarza biskupiego w D., zmniejsza mu opłatę czynszu rocznego do 12,5 grz. i przydziela do młyna, z miejscowego sołectwa, 2 łany z. (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 1, dok. 194, s. 45); 1459 Jan bp włocł. przekazał wieś D. Wojciechowi z Krotoszyna Krotoskiego w zamian za jego wieś Wierzbiczany (Pol. II 413, 414; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 221, s. 62); 1459 Kazimierz Jagiellończyk przenosi D. z kategorii dóbr duchownych do świeckich (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 309, s. 171); 1461 własn. bptwa włocł. (Pol. II 417); 1489 3,5 ł. os., czynsz po 20 gr, 5,5 ł. opust., 2 ł. sołt., karczma opust., młyn o 2 kołach (Lpor. 175); 1527 wieś do klucza parchańskiego bptwa włocł., czynsz 4 grz. 12 gr ze wsi i 44 fl. z młyna (MHDW XI 11); 1534 z 19 ł. os. po 10 gr, 4 kurczęta i 20 jaj czynszu, robocizna przy sprzęcie łąk, połowie ryb, podwody, 6 miar owsa gajowego, 14 gr czynszu z karczmy (IBW 35–36); 1530 3,5 ł. kmiec., 1,5 ł. sołt., młyn, 2

168 karczmy (RIn. 539v); 1552 8 kmieci, 1,5 ł. sołt., 2 karczmy, młyn (RIn. 561, 563v, 564r–v); 1565 8 ł. os., 3 ł. sołt., 2 koła piły, karczma (RIn. 797).

4. 1455 sołtys Stanisław (Pol. II 407); 1461 Jan bp włocł. odnowił przyw. na sołectwo w D. Sołtys otrzymał 4 ł. z placami, ogrodami, karczmą, wyspą i pr. połowu ryb (Pol. II 417); 1534 sołectwo (IBW 36); 1461 bp włocł. Jan na prośbę Marcina, Sasina i Stanisława, sołtysów wsi biskupiej D., wznowił i zmodyfikował przywilej sołecki pr. magd., zaginiony w czasie ostatniej wojny, rzekomo za poprzednich sołtysów (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 315, s. 174).

5. 993 w kościele par. w D. miał zostać pochowany bp Lucidus (MPH IV 24– 25; DH I 127); 1033 w kościele par. w D. miał zostać pochowany bp Marceli (DH I 213); 1064 pochowany bp Wawrzyniec (?); 1268 kaplica (DKM 38, 105); 1527 kościół par. pod wezw. ś. Katarzyny, patronat prepozyta kruszw., dzies. do bptwa włocł. (MHDW XI 11, 48, 61); 1578–1582 kościół par. pod wezw. ś. Katarzyny (MHDW XVII 20; VC 14).

6. 1455 nadanie młynarzowi Mikołajowi zw. Pacierz, dzierż. młyna i folusza, 2 ł., 2 placów, 2 ogrodów i pr. wycinania zarośli dla poprawy grobli oraz zmniejszenie czynszu rocznego do 12,5 grz. (Pol. II 407; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 304, s. 169); 1461 Jakub z Krotoszyna zobowiązał się nie budować młyna i grobli na Noteci co mogłoby zaszkodzić młynowi biskupiemu w D. (Pol. II 415); 1534 młyn na Noteci o 3 kołach (IBW 35); 1578–1598 młyn Wojdal o 3 kołach pod D. (MHDW XVI 20; REW 90).

Być może osada i grodzisko pierścieniowate wśredn. (Kow. 201; Hensel I 231–241; Zielonka, Zarys, s. 27).

EYNOKENMÜHLE (1407 Eynoken mole, Eynnoken molen) zag. osada na terenie Małej Nieszawki

169

1407 czynsz w wysokości 7 grz. płacony na ś. Marcina (MT s. 234; S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 89).

FABIANKI (1321 Pabianouici, Pabyianouici, Pabyanki) 7 km na NE od Włocławka, od 1933 r. cz. Włocławka

1321 F. wymienione w akcie rozgraniczenia diec. włocł. i płockiej (Pol. II 240; Theiner 388); 1524 właśc. F. Andrzej Chełmicki, sędzia z. dobrz. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 444, s. 238); 1524 Andrzej z Chełmicy, sędzia generalny z. dobrz. zapisuje w testamencie roczny czynsz 6 fl., od lokowanych na jego dobrach F. i Chełmica 150 fl. wikariusza kated. włocł. mgra Pawła z Rawy, na stałą jałmużnę dla biednych szpitala przy kościele ś. Witalisa we Włoclawku (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 445, s. 239); 1535 wieś w pow. dobrz., 2 ł. kmiece (RD 125); 1564 wieś w par. Szpetal Dolny, 2 działy szlach. (ŹD XII 285).

H. Górnowicz, Rodowe nazwy, s. 120.

FAJEWO (1527 Phaiewo, Faiewo) 5 km na SE od Chodcza

1527 0,5 grz. z F. w opisie dochodów mansjonarzy chodeckich (MDW XI 42); 1566 par. i pow. przed., Piskowski z 1 półł. zagrodn. i 1 zagr., Stanisław i Wawrzyniec Fajewscy z 4 ł. zagrod. i 3 zagr. (ŹD XIII 23); 1584 wieś do par. Chodecz (MDW XXI 37).

FALBOREK (1488 Phaliboszek, Phalybosz Minor, Chwalbozek, Chwalibozek) 1 km na SW od Brześcia Kuj.

170

1488 folw. F. wśród dóbr brz. (MS I 1921); 1489 wieś król. w par. i pow. brz. (Lpor. 92); 1527 dzies. z folw. Ch. do kła par. w Brześciu Kuj. (MDW XI 33); 1564 folw. do stwa brz. (LW II 223).

FALBÓRZ (1264 Falborze, Faliboze, 1401 Chwalibosze, Ffalibosze, Phaliboze, 1483 Magna Phalibosz, Phalybosz Maior, Phalybosz, Chwalborz) 2 km na NW od Brześcia Kuj.

1264 Kazimierz łęcz. i kuj. lokuje wieś F. na pr. niem. Sołtys otrzymał szósty łan i denar sąd. Kmiecie po 8 latch wolnizny mieli płacić po 1 wiardunku czynszu oraz dzies. do kła ś. Piotra w Brześciu Kuj. (BR 85 f. 166); 1344 Kazimierz W., wykonując ostatnią wolę ojca Władysława, nakazującego synom zmarłego komesa Stanisława z Brzezia, Jakubowi i Piotrowi, oraz synom zmarłego Dominika, Falisławowi, Świętosławowi i Jakubowi, dziedzictwo F., które poprzednio przysądził sobie, zwrócić lub wyznaczyć w zamian ekwiwalent, nadał im wsie Bobrownik i Stwnowisko w z. sandomierskiej (S. Kętrzyński, Ze studiów genealogicznych, s. 49–50); 1401 Jan z Ch. (Koz. IV 118); 1419 Paweł z F. (KBK 772); 1447 Jan Staromiejski burmistrz brz. łąkę Maciewiec sprzedał Michałowi Kukli sołtysowi z F. i Jakubowi s. Scholmana z Pikutkowa (Pol. II 400; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 192, s. 162); 1483 Marcin Mathol burmistrz łęcz. sprzedał Janowi Gołemu mieszcz. brz. za 120 grz. 9 ł. os. w F. (BR 85, 318–319); 1488 F. wśród dóbr brz. (MS I 1921); 1489 wieś król. w par. i pow. brz. (Lpor. 92); 1494 wieś do stwa brz., 14 kmieci i zagr. (ISB 371); 1520 Zygmunt I na prośbę Sędziwoja Niegibalskiego i ż. Felicji Świniarzewskiej potwierdził przyw. z 1264 r. na sołectwo w F. (BR 85, 166– 167); 1527 Grzegorz i Daniel Bożejewscy sprzedali za 800 fl. dobra w król. wsi F. i 1 ł. w Staromieściu Stanisławowi z Bielic (BR 85, 161–162); 1527 30 grz. dzies. z Ch. dla kła par. w Brześciu Kuj. (MDW XI 33); 1530 Piotr z Myśliborzyc sprzedał swój dział dziedziczny w F. za 200 fl. Stanisławowi Bielickiemu (BR 85, 167); 1548 Zygmunt August poświadczył, że Jan Kościelecki star. brz. zapisał 200 fl. na 3,5 ł. w Ch. Bartłomiejowi Morawskiemu pisarzowi brz. (BR 85, 150– 151); 1564 wieś do stwa brz., 2 kmiecie na 1 ł., 7,5 ł. opust., Morawski posiadał 3,5 ł., Jan Roszkowski miał 5 ł. sołt., Bielicki miał folw. i 4 kmieci (LW II 212– 171

214); 1566 2 ł. os., Morawski z 2 ł. os., Bielicki z 4 ł. os., szynkarki, karczmy i 2 zagr., sołtys z 1 ł. os. (ŹD XIII 3; RBK 427).

FALISZEWO (1441 Faliczewo, Phalischewo, Falczewo) 10 km na SE od Radziejowa

1441 Falisław z F. (Koz. IV 207); 1489 par. Witowo pow. brz., z 3 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 7 ł. opust., wiatrak opust., folw. (Lpor. 135); 1527 1 grz. z folw. F. dla kła par. w Witowie (MDW II 48); 1557 Wojciech Wolski, 1,5 ł. os., młyn (RBK 264v, 273v); 1566 par. Dąbie, 3 ł. os., wiatrak, 3 zagr. (ŹD XIII 11; RBK 433); 1577 wieś do par. Witowo (MDW XVII 71).

FILIPIA (1534 Kukyelka, 1718 Kukiełka alias Philip) zag. osada 5 k. na W od Podgórza

1534 młyn o 2 kołach dziedz., własn. stwa dyb. (RIn. 515); 1547 Zygmunt I potwierdził Filipa Kukiełkę w posiadaniu młyna K. na Wierdzelewie (MS IV/1, 7943); 1552–1565 młyn o 2 kołach dziedz. (RIn. 552, 792); 1681 Paweł Gembicki star. bydg. Nadał Grzegorzowi Skibickiemu i jego ż. Jadwidze opust. grunt Kukiełka albo Filip z pr. zbudowania młyna (Katalog Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa, t. 1, Kraków 1907, nr 993); 1718 młyn K. (K IV 435); 1765 młyn K. (Lustracja starostwa dybowskiego z 1765 r., AP Toruń, Akta m. Podgórza, nr 37, f. 27v).

FOLWARK (1489 Wolwerk, Volnark) być może Dąbek pod Dąbiem

1489 wieś do par. Dąbie pow. brz., 1 kmieć na łanie, 2 folwarki (Lpor. 105); 1557 własn. Dąbskich, 2 ł. os. (RBK 264).

FORDON (1413 Fordan, Ffordan, Wordann) n. w pow. bydg., od 1973 r. cz. Bydgoszczy

172

1. 1413 opidum (Lites II 241, 339); 1489 n. stwo w pow. bydg. (Lpor. 173).

2. 1349 łacha antiqua Dobrzicza od Wisły do jez. Liestnicza, łąka Rokiczen od miejsca Dobrebąsz jako uposażenie plebana (Pol. II 501, fals.); 1413–1424 navigium (Lites II 61, 339; Pol. II 564); 1414 droga z Solca Kuj. i F. do ziem pruskich (Lites III 82); 1424 plac pod Solcem koło F. (Pol. II 365).

3. 1413 m. król. (Lites II 339); 1441 Władysław zapisał Mikołajowi z Ściborza dochody m.in. z F. (Pol. II 581); 1457 Kazimierz Jag. nadał Janowi z Kościelca m.in. F. (Pol. II 602); 1514 12 fl. czynszu z F. na rzecz zamku bydg. (RCB 39v).

4. 1424 Władysław Jag. nadał m. F. wsie Łoskuń, Pałcz, Wyszogród i Czersko, 4 wyspy na Wiśle, pr. rybołóstwa i prowadzenia handlu, zwolnienie od ceł w z. inowr. i targowego, pr. budowy młynów na Brdzie i przyrzekł zbudować most w Czersku. Rajcy mieli zbudować budynki szkolne. Wójt otrzymał łany wolne z ostrowem pod dawnym kłem ś. Marii Magdaleny między Wisłą i Starą Brdą (antiqua Dbra), jatki i pr. utrzymywania rybaka na Wiśle. Miasto otrzymało pr. magd. na wzór Bydgoszczy (Pol. II 564).

5. 1349 Kaźko szczeciński potwierdził uposażenie kła par., potwierdzone w 1413 i 1556 r. (Pol. II 501, fals.); 1502 plebania (MS III 640); 1527 kościół par. ś. Mikołaja i Marii Magdaleny, patronat król. (MHDW XI 66).

6. 1504 Bernardyni z Koła mają odebrać sól w Bydgoszczy lub F. (MS III 1681).

7. Cz. Frankiewicz, Dzieje Bydgoszczy, Torunia i miast okolicznych, Toruń 1921; B. Piechowski, Historia Fordonu (w zarysie), Bydgoszcz 1924.

GAGOWY (1399 Gagowo, Gagowy, Gagowi) 10,5 km na NE od Chodcza

1399 Mikołaj z G. (Pol. II 554); 1419 Wojciech, Janusz, Wincenty, Swanschek, Piotr Wlach, ss. Brochny z G. (KBK 1325); 1420 Wincenty Młyniec z G. (Wyw.

173

65); 1422 dziedzice z G. w sporze o pr. patronatu (AC III/1, 459, 460); 1424 Janusz z G. (KBK 3695); 1429 Świętosław dziedzic w G. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1116, s. 23); 1489 par. Lubień pow. kow., 7 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 19 ł. opust., 2 folw. (Lpor. 119); 1557 Szymon Stęmpczyński, 2 ł. os. (RBK 296v); 1566 6 ł. os. i 4 zagr., Stanisław i Wojciech Kłobscy z 3 ł. zagrod. i 2 zagr., Hieronim Gagowski wśród szlachty zagrod. (ŹD XIII 17, 19).

GALISZEWO (1453 Galyschewo, Galischewo) 10,5 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1405–1406 Jarosław z Sadlna dziedzicem G. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 89); 1453 wymieniona wieś G. (Koz. IV 215); 1489 par. Skulsk pow. kruszw. (Lpor. 151); 1527 G. w opisie dochodów kła par. w Sadlnie i kap. kruszw. (MDW XI 46, 48); 1566 4 ł. os. (ŹD XIII 35).

GALONKI (1489 Golanky, Golanki) 8,5 km na SW od Lubrańca

1489 par. Świerczyn pow. brz., na dziale podsędka 2 półł. os., 4 folw. szlach. (Lpor. 103); 1527 2 grz. z G. dla kła par. w Świerczynie (MDW XI 40); 1557 Krzysztof Dąbski, 1 ł. os. (RBK 264); 1566 2 ł. os., 3 zagr. (ŹD XIII 11).

GAŁCZYCE (1403 Galiczicze, 1489 Galyczycze Maior) 10 km na SE od Piotrkowa Kuj.

1403 Jugo z G. (Koz. IV 215); 1418–1424 Stanisław z G. (KBK 62, 158, 200, 314, 456, 482, 483, 495, 549, 850, 888, 944); 1489 par. Orle pow. radz., 3 kmieci na 4 półł., 1 ł. nowo osiadły, wiatrak, 3 folw. (Lpor. 147); 1557 Maciej Gałczycki, 1 ł. os. (RBK 286v); 1566 5 ł. os., 1 zagr., Tomisławski z 1 ł. os. (ŹD XIII 33).

GAŁCZYCE (1489 Galyczycze) zag. osada koło Orla

1489 opust. wieś w par. Orle pow radz. (Lpor. 147).

174

GAŁCZYCZKI (1489 Galyczycze Minor) 11 km na SE od Piotrkowa Kuj.

1489 par. Orle pow. radz., folwarki szlach., kmieć na 1 półł., 2 ł. opust. obrócone na folw. (Lpor. 147); 1557 Maciej Gałczycki, 1 półł. os. (RBK 286v); 1566 1,5 ł. os., karczma, 2 zagr. (ŹD XIII 33; RBK 455v).

GAWRONY (1419 Gawroncowo, Gawroni, Gawrony, Gawronki) 15 km na NW od Brześcia Kuj.

1419 Mleczko i Ligaszcz w sporze o G. (KBK 1012); 1420 Jan z G. (KBK 1918); 1423 Wojciech z Włoszycy kupił za 100 kóp groszy dobra dziedziczne w G. od Piotra i Mikołaja (KBK 2841); 1489 par. Bądkowo pow. brz., z 6 ł. os. po 0,5 grz. czynszu, 4 ł. opust., folw. (Lpor. 108); 1527 G. w opisie dochodów kłów par. w Raciążku i Bądkowie (MDW XI 69, 73); 1516 G, nadane na wieczność Mikołajowi Rusockiemu (MS IV 11 012); 1564 4 kmieci na 10 ł. (LW II 228); 1566 4 ł. os., 4 ł. przyłączone do folw. (ŹD XIII 6. RBK 429v); Łowicki, właściciel działu w Łowiczku, od 4 zagr. w G. (RBK 430).

GĄBINEK (1297 Gąbino, Gembino, Gambino, Gambyno) 4,5 km na SW od Bobrownik

1297 Władysław Łok. nadał wieś G. kłowi płockiemu (KWł. II 157r–v); 1419 Jan z G. (KBK 756); 1420 Stanisław z G. (KBK 1387); 1489 par. Lubanie pow. brz., z 5 ł. os. po 20 gr czynszu, 1 ł. opust., karczma (Lpor. 113); 1527 dzies. z G. dla kap. włocł. (MDW XI 27); 1534 kap. płockiej sprzedała wieś G. Mikołajowi Kościeleckiemu wdzie kaliskiemu (KWł. II 157v–158v); 1543 Jan Kościelecki sprzedał wieś G. kap. włocł. (KWł. II 158v–160v); 1566 6 ł. os., karczma, 5 rybaków, 2 komor. (ŹD XIII 4); zob. młyn Kawka.

175

GĄDECZ (1305 Ganche, Gansche, Gancze, Ganthcze, Ganthez, Gandecz) 8 km na N od Fordonu

1305 W opisie granic Trzęsacza wymieniona droga z Wyszogrodu do Świecia, prowadząca przez pola G. (Pol. II 188); 1308 Stanisław z G. przyrzekł respektować granice między G. a wsią klasztoru bysz. Trzęsaczem (PU 664); 1309 Adam komes potwierdził granice między G. a Trzęsaczem (PU 669); między 1309 a 1315 właścicielem G. został Otto Lekszyk (J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, s. 92); 1374 Kaźko szczeciński nadał łowczemu Świętosławowi wieś Pałcz za 4 ł. w G. (MS IV/3 Sup. 278); 1375 dziedzic G. (Dk 113); 1395 podczaszy bydgoski Wyszek z G. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 306); 1409 Jaszek (Jasiek) z G. (Wp. V 149; Karczewska, Własność szlachecka, s. 306); 1413 W opisie granicy polsko-krzyż. wymieniona wieś G. po stronie polskiej (Lites II 241); 1450 Andrzej z G. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 306); 1489 wieś w par. Dóbrcz, pow. bydg., 18 ł. os., czynsz po 40 gr, 4 ł. opust., karczma os. i opust., sołectwo opust., 2 folw. (Lpor. 180); 1527 26 miar owsa i 1 fl. z G. w opisie dochodów kła par. w Dóbrczu oraz 11,5 fl. dzies. z G. w opisie dochodów klucza dóbrskiego bptwa włocł. (MHDW XI 25, 65); 1530 8 ł. os., karczma dor. (RIn. 537); 1552 21 kmieci, karczma dor. (RIn. 559v, 565); 1565 24 ł. os., 3 ł. opust. upraw. z czynszu, 2 karczmy dor., szynkarz, 15 zagr., rzem., młyn dor. o 1 kole (RIn. 795); 1583 własn. Wojciecha i Jana Gądeckich, 13 ł. os., 5 zagr., 2 rzem., na dziale Jakuba Gądeckiego 7 ł. os., 4 zagr., 2 komorników, 2 rzem., rybak (ŹD XII 256).

K. Jasiński, Wyszelicze (Z dziejów możnowładztwa pomorskiego na przełomie XIII i XIV w.), „Zapiski Historyczne”, t. 22, 1956 [druk: 1957], z. 1–3, s. 213–217, dot. br. Pawła i Przybysława. Pochodzili oni z Gądcza – de Gansche (Pomm. U. nr 664, 667). Jako właściciele G. poświadczeni są dopiero w 1308 r. (tamże, nr 664, 669). G. Białuński, Ród Wyszeliców, „Echa Przeszłości”, t. 12, 2012, s. 25–39.

GĄSKI (1418 Ganski, Gansky, Gąsky) 7 km na SE od Gniewkowa

1418 Mikołaj i Janusz z G. (KBK 800); 1489 wieś w par. Parchanie, pow. inowr., 2 folw. szlach., 7 kmieci na rolach folw. (Lopr. 161); 1503 Wincenty z G.,

176 podsęd. inowr. (MS III 788); 1527 5 grz. z G. w opisie dochodów kła par. w Parchaniu (MHDW XI 61)1; 1534 2 ł. os. (RIn. 510); 1552 4 kmieci (RIn. 548); 1565 1 ł. os., 1 ł. opust. z powodu ucieczki kmiecia, 2 zagr. (RIn. 789); 1583 własn. Rybińskiej, 1 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 251).

Grodzisko stożkowate (Kow. 204; Hensel II 22; ZZar. 22).

GĘBICE (1354 Gambice, 1365 Wambicze, Gambicze, Gombicze, Gambycze, Gembicze) 10 km na SW od Strzelna

1. 1354 wieś (Wp. III 1354); 1367 par. (Wp. III 1571); 1383 oppidum (MPH II 740); 1472 miasto z przedmieściem (MS I 871, 872); 1489 pow. kruszw. (Lpor. 151).

2. 1365 woda W. (Pol. II 522); 1367 w opisie młyna nad Różanną między Proczynem a Kamienkiem wymienione granice G. (Wp. III 1571); 1464 G. graniczyły ze Zbytowem, droga ze wsi Łąkie przez Zbytowo do G. (RPS 46v); 1511 G. graniczyły z Kwieciszewem (VG 451).

3. 1354 Kazimierz W. potwierdził posiadłości abptwa gnieźn. (Wp. III 1354); 1367 Andrzej dziedzic G. (Wp. III 1571); 1397 Maczuda z G. kaszt. śremski (Wp. III 1976); 1447 Jan Lukaw prepozyt strzel. zobowiązał br. Tomasza i Andrzeja, kmieci z Rzadkwina do wykonywania pewnych usług dla dworu (allodium) w G. (Ds. 64)2; 1446 Kazimierz Jag. za 6400 fl. węg. dał w dzierżawę Piotrowi Oporowskiemu stwo kruszw. z m. G. (AC II 758); 1472 Kazimierz Jag. młynarzowi Stanisławowi wznowił przyw. za folusz w G. (MS I 810); 1472 Kazimierz Jag. zezwolił br. Andrzejowi bpowi warmińskiemu Janowi kaszt. brz. i Mikołajowi kaszt. kruszw., ss. Piotra z Oporowa wdy łęcz., na odstąpienie za 1000 fl. węg. G. i wsi Dzierzążna Andrzejowi Łukowskiemu (MS I 871, 872); 1474 Kazimierz Jag. zezwolił Maciejowi ze Służewa chorążemu inowr. na zapisanie 200 fl. węg. swej ż. Nawojce m.in. na sumach w dobrach król. w G. (MS I 1189); 1504 król zezwolił br. Janowi i Feliksowi z Oporowa zastawić m. G.

1 W opisie dochodów prebendy ś. Jakuba w Inowrocławiu występuje dzies. z folw. Casskj (MHDW XI 58), być może identycznego z G. 2 Por. R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, s. 81. 177 klasztorowi trzemeszeńskiemu (MS III 1778); 1507 król zezwolił Andrzejowi z Oporowa zastawić G. za 1500 fl. węg. Piotrowi Świątkowskiemu (MS IV 213); 1508 podział dóbr między Andrzejem i Janem Oporowskimi, m. G. otrzymał Andrzej (MS IV 435); 1508 król zaświadczył, że Andrzej z Oporowa zastawił Piotrowi Świątkowskiemu za 1500 fl. węg. m. G. i wieś Dzierzążna (MS IV 437); 1527 25 grz. z G. w opisie dochodów kap. kruszw. (MDW XI 51); 1566 16 kotłów gorzałczanych, 7 rzem., 12 czeladników, 22 komor., 2 szynkarze, 5 karczem, 24,5 ł., młyn (ŹD XIII 42).

4. 1365 Jakub, niegdyś sołtys z W. (Pol. II 522); 1383 oppidum (MPH II 740); 1425 burmistrz i rajcy (Pol. II 568); 1428 Wacław Bohemus mieszcz. (AC III/1, 487); 1504 Marcin Brzankala burmistrz z G. (Pol. II 638).

5. 1367 Stanisław rektor (Wp. III 1571)1; 1527 kościół par. ś. Mateusza, dekanat kruszw., patronat król., ołtarz szewców i tkaczy, szpital (MDW XI 55– 56); 1547 Marcin komendator kła par. w G. ogród Ripczinski między ogrodami Smolniczka i Wąsowskiego nadał bractwu sukienników w kościele par. w G. (AP Bydgoszcz, Gębice – 4); 1582 kościół par. ś. Mateusza i Andrzeja, szpital i kościół ś. Ducha (VC 6v).

6. 1420 sąd. król. w G. (Pol. II 363); 1422 Władysław Jag. w G. (DH IV 271); 1425 mieszcz. z G. przysięgli wierność Władysławowi Jag., ż. Zofii oraz dzieciom Władysławowi, Jadwidze i Aleksandrowi (Pol. II 568); 1445 mieszcz. z G. uprawiający role w należącej do klasztoru strzel. wsi Zbytowie, nie chcąc być zmuszani do opłacania czynszu, zrzekli się tych ról (RPS 26r–v); 1446 burmistrz i rada miejska zatwierdzili statut cechu kuśnierzy (AP B, Gebice – 2); 1450 Kazimierz Jag. zwolnił mieszcz. z G. od opłat targowych i ceł na terenie Królestwa (MC 117; MS I 106); 1458 G. miały wystawić 10 zbrojnych (CMP 129); 1460 mieszcz. kruszw. zostali zwolnieni z targowego w czasie targów tygodniowych w Brześciu, Inowrocławiu, Radziejowie, G. i innych miastach kuj. (Pol. II 604); 1463 Jan bp włocł. potwierdził, że cech rzeźników w G. zapisał 4 grz. rocznie na utrzymanie ołtarza NMP, ś. Krzyża i ś. Stanisława w kościele par.

1 Koz. Sz. 44 datuje powstanie parafii na XII–XIII w. Warto dodać, że wg wizytacji z 1763 r. kościół par. został zbudowany w 1315 r. (AA Gniezno, Wizytacja archidiakonatu kruszwickiego z 1763 r., f. 859). 178 w G. (AP B, Gębice – 3); 1495 Jan Olbracht zatwierdził nadany przez Władysława Jag. jarmark w dniu 1 maja (Pol. II 631); 1495 Jan Olbracht zwolnił mieszcz. gębickich od targowego i ceł w Królestwie (MS II 518); 1524 G. były zobowiązane wysłać wóx na wyprawę (CMP 150); 1511 mieszcz. gębiccy posesorami ról w Kwieciszewie (VG 449–450).

8. Grodzisko stożkowate (Kow. 206; Hensel II 39–49; Zielonka, Zab. 22).

GĘSIN (1244 Gansin, Gensino, Gansino, Gansyno, Gąssyno) 17 km na NE od Radziejowa

1244 Innocenty IV papież przyjął w opiekę opactwo ś. Gotarda w Szpetalu i jego dobra, m.in. G. (DKM 10, 180); 1257 Kazimierz kuj. potwierdził imm. ekon. i sąd., udzielony przez ks. Konrada dobrom opactwa ś. Gotarda, m.in. G. (SŹr V 19); 1262 klasztor sulejowski przejął od opactwa włocł. opactwo ś. Gotarda wraz z uposażeniem, m.in. z nadaną przez bpa włocł. dzies. ze wsi G., stanowiącego własn. opactwa ś. Gotarda, i innego G., należącego do komesa Ubisława (DKM 28, 201); 1288 Salomea kuj. potwierdziła zamianę, w wyniku której klasztor bysz. za cz. G. na teryt. brz. i 20 grz. uzyskał od Nasława s. Ubisława i jego braci Szczutki w dystr. bydg. (PU 440, 441); 1403 Trojan z G. (K IV 220); 1423 Dobek z G. i kmiecie Wawrzyniec, Stanisław i Maciej (KBK 2780, 2783, 2893); 1489 wieś w par. Zakrzewo pow. brz., z 8,5 ł. os. po 58 gr czynszu, 5,5 ł. opust., karczma dziedz., karczma dor., 2 folwarki (Lpor. 110); 1557 własn. Andrzeja Sereckiego (RBK 260v); 1566 14 ł. os., karczma dor., 5 zagr., 2 wiatraki dzierżawione (ŹD XIII 6; RBK 429).

GĘŻEWO (1366 Gazouo, Ganzowo, Ganszowo, Ganschovo, Gazowo, Gezewo) 8 km na SE od Gniewkowa

1366 Tomasz z G. (DKM 258); 1399–1411 Przesdrew, Bogusław, Spytek, Wisław i Bogusław z G. (Koz. IV 221); 1418 Wojtek z G. (KBK 153); 1418–1420 Mikołaj z G. (KBK 599, 1675); 1419–1420 Swanschek z G. (KBK 897, 928, 1005, 1862); 1419–1420 Bartosz z G. (KBK 1185, 1807); 1489 par. Grabie pow. brz.,

179 folwarki szlach. z zagr. (Lpor. 112); 1527 4 grz. z G. dla kła par. w Brannie (MDW XI 62); 1566 Michał Ganzewski z 1 ł. zagrod. i 1 zagr., Antoni Radziwski z 1 ł. zagrod. (ŹD XIII 13)1.

GIŻEWO (1448 Gyzewo, Gyschewo, Gyssewo) 4 km na S od Kruszwicy

1448 Mikołaj Kozemiński z G. (Koz. IV 225); 1489 par. Polanowice pow. kruszw., 1 kmieć na łanie, 5 ł. opust., 2 folw. (Lpor. 148); 1527 2 grz. z G. w opisie dochodów kap. kruszw. (MDW XI 50); 1566 Słonecka z 1 ł. os., 1 zagr. i rybaka, Krzysztof Markowski z 2 ł. os., 1 zagr. i rybaka (ŹD XIII 57).

GLINKI (1308 Glinki, Glinke, Glynk, Glynik, Glynky, Glinky) 9 km na NE od Koronowa

1308 Przemysł i Kazimierz ks. inowr. potwierdzili sprzedaż przez Jakuba klasztorowi bysz. wsi Wielonka i G. z łąkami Łachowo i brzegami Brdy za 156 grz. oraz nadali imm. ekon. i sąd. (BR 134, 269r–v); 1311 Henryk Plotzke komtur krzyż. poświadczył, że Jan z Wałdowa z ż. Katarzyną, ss. i cc. zrzekł się na rzecz opata bysz. wsi Wielonek i G. na teryt. wyszogr. z łąkami Łachowo w zamian za 302,5 grz. (PrU II 45); 1311–1313 Dietrich Lichtenhain komtur chełm. potwierdził wpłatę przez opata bysz. Bertolda 32,5 grz. za Wielonek i G. Janowi z Wałdowa (PrU II 112); 1312 Karolz Trewiru mistrz krzyż. potwierdził sprzedaż przez Jana z Wałdowa wsi Wielonek i G. opatowi bysz. za 32,5 grz. (PrU II 61); 1315 Przemysł wyszogr. i bydg. nadał dobrom klasztoru bysz. w kasztel. wyszogr. i bydg., m.in. G., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; powt. z 1353 r., Pol. II 505); 1339 G. własn. klasztoru bysz. (Pol. II 490); 1348 Kazimierz W. potwierdził wyrok sąd., oddalający roszczenia Dominika z ss. do Wielonka, G. i Łachowa (Dk 81); 1349 G. po stronie polskiej w opisie granicy polsko-krzyż. (Wp. II 1286, 1290); 1362 mieszkańcy wsi klasztoru bysz. w kasztel. wyszogr. i bydg.: Wtelna, Wielonka, G., Gościeradza i

1 Koz. IV 221 sądzi, że wzmianki powyższe dotyczą 2 osad, a mianowicie Gężewa pod Brannem i nieznanej osady w brzesko-kujawskim. 180

Stronna mieli płacić bptwu włocł. dzies. 6 gr praskich z ł. chełm. (Pol. II 307); 1372 w zamian za dzies. z Zadusznik klasztor bysz. uzyskał od bptwa włocł. dzies. z Wielonka i G. (DKM 84, 154); 1413 wieś w z. bydg., szacunek szkód krzyż. na 200 grz. (Lites II 234, 242); 1489–1527 własn. klasztoru bysz., wieś opust. (MHDW XI 69: Lpor. 182); 1565 wyznaczenie granic między stwem jasinieckim a wsiami Wielonek i G. (RT 353–354); 1583 wieś w par. Serock, 2 ł. zagr. (ŹD XII 260).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 200–202.

GLINNO WIELKIE (1429 Glynno) 10 km na NW od Gniewkowa

1429 Władysław Jag. zakazuje urzędnikom miasta i pow. inowr. przeszkadzać mieszkańcom Żnina udającym się do Torunia przez Łabiszyn, Lisewo Kościelne, Niszczewice, Rojewo i G. (MS III Sup. 105); 1489 wieś w par. Płonkowo, pow. inowr., 9 półł. os., czynsz po 18 gr, 6 półł. opust. (Lpor. 158); 1527 1 grz. z G. w opisie dochodów kła par. w Płonkowie (MHDW XI 61); 1552 8 kmieci (RIn. 546); 1565 9 półł. os., 1 półł. zwolniony od poboru z powodu pożaru, karczma dor., rzem., 3 komorników (RIn. 786); 1583 własn. Andrzeja Kaczkowskiego, 3,5 ł. os., 3 rzem. (ŹD XII 248).

GŁĘBOCZEK (1489 Glamboczek) zag. osada pod Chodczem

1312 bp płocki Jan Wysoki lokował wieś G. na prawie chełm. (Bieniak, Recepcja prawa chełmińskiego, s. 203); 1489 folw. szlach. w par. Chodecz par. przed. (Lpor. 133); 1527 8 gr z opust. wsi G. dla mansjonarzy chodeckich (MDW XI 42); 1634 wieś w pow. przed. (Rpod. 97).

GŁĘBOKIE (1423 Glamboke, Glambokye, Glambokie, Glembokie) 6,5 km na NW od Radziejowa

181

1423 dziedzina G. (KBK 3359); 1489 par. Chełmce pow. radz., z 17 ł. os. po 1,5 grz. czynszu, z 13 ł. opust. 8 ł. obrócono na folw., karczma, folw. (Lpor. 139); 1527 18 grz. dzies. z ról kmiecych dla kap. kruszw., 6 grz. dzies. z folwarków szlach. dla kła par. w Chełmcach (MDW XI 44, 50); 1557 Wawrzyniec i Mikołaj Głęboccy z 13 ł. os., młyna i karczmy (RBK 282v, 288, 290); 1566 9,5 ł. os., karczma, wiatrak, 4 zagr., Wojciech i Wawrzyniec Głęboccy z 8 ł. os. i 2 zagrod. (ŹD XIII 28; RBK 449v).

GŁODOWO (1515 Glodowo) zag. osada między Osielskiem w Miedzyniem

1515 G. w pow. bydg. (K IV 230).

GŁOGOWA (1427 Glogowa) 7 km na SE od Przedcza

1427 Wojciech sołtys z G. (Pol. II 570); 1489 par., pow. i stwo przed. (Lpor. 123); 1500 9 kmieci na półł., 1 kmieć na łanie (RCP 11v); 1525 4,5 ł. os., 5 ł. opust., karczma (RCP 61r–v); 1557 4,5 ł. os., 2 ł. sołt., karczma (RBK 305r–v, 306v); 1564 12 kmieci na łanach, karczma, 2 ł. wójtostwa (LW II 164–165); 1566 12 ł. os., 2 ł. wójtostwa, 2 komor., karczma (ŹD XIII 23; RBK 445); 1432 Władysław II uposażył wójtostwo we wsi G. 2 włókami (RT 241).

GŁOJKOWO (1153 Glovicov, Glovekowe, Glovykowo ) 16,5 km na SE od Inowrocławia

1153 Przecław ojciec Chebdy nadał G. cyst. z Łekny (Wp. I 18); 1218 Honoriusz papież przyjął w opiekę kl. cyst. w Łeknie z dobrami m.in. G. (Wp. I 101); 1489 wieś w par. Pieranie, pow. inowr., 5 ł. os., 1 ł. os. wymierzony z ról folw., czynsz 60 gr z ł., 4 ł. opust., folw. (Lpor. 163); 1527 15 grz. dzies. w opisie dochodów prebend Wierzbie, Starczewo i Dziewa (MHDW XI 53); 1527 3,5 grz. z G. w opisie dochodów kła par. w Pieraniach (MHDW XI 60); 1534 7 ł. os., 1 ł. opust. (RIn. 509v); 1552 11 kmieci (RIn. 547v); 1565 7 ł. os., 11 ł. os., karczma

182 dor., komornik (RIn. 788v); 1583 własn. Wojciecha Borzewickiego, 8 ł. os., 3 ł. zwolnione od poboru z powodu pożaru (ŹD XII 251).

GŁUSZYN (1393 Gluszyno, Gluszino, Glussyno, 1557 Glussino Stodolne) 12,5 km na SE od Radziejowa

1393 dzies. z G. Wojciecha dla Zygmunta Maczudy kanonika włocł. (DKM 270); 1399 Jalbaryk z G. (Koz. IV 234); 1412 Jarosław i Aleksander z G. (Koz. IV 234); 1433 Jarosław z G. h. Rogala (Pol. II 576); 1489 par. Bytoń pow. radz., 2 półł. os. po 24 gr czynszu, 3 ł. opust., 2 folw. (Lpor. 142); 1527 1 grz. z G. dla kła par. w Bytoniu, 2 kopy dla kap. kruszw. (MDW XI 43, 50); 1557 2 ł. os., karczma (RBK 285v, 288); 1566 Głuszyński z 1 ł. os., 3 rybaków i 2 zagr. (RBK 454v)1.

GŁUSZYNEK (1349 Gluszina, Gluschina, 1489 Gluszyno Pyeczak, Glussyno, Glushino, 1674 Głuszyno Minor) 15 km na SE od Radziejowa

1349 granice między młynem Orle bptwa włocł. z wsią G. Jakuba Vitrzeska (Pol. II 288); 1418 Wacław z G. przeciw Jakuszowi z innego G. (KBK 364); 1418– 1424 Dobiesław, Jakusz, Wacław, Stanisław, Mikołaj, Przecław, Katarzyna, Paweł, Jarosław, Wyszek, Skorochna, Jan, Wisław, Małgorzata, Ździsław z G. (KBK 20, 85, 101, 107, 155, 159, 163, 194, 232, 357, 706, 806, 869, 899, 949, 1103, 1311, 1581, 1601, 1693, 1809, 2082, 2109, 2134, 2287, 2578, 2915, 2926, 3119, 3167, 3277, 3450, 2937)2; 1489 par. Chalno pow. brz., 4 kmieci na 1,5 ł. os., 2 półł. opust., 2 folw. (Lpor. 101); 1527 1 grz. z G. dla kła par. w Chalnie (MDW XI 41); 1534 dzies. z G. dla bptwa włocł. (IBW 110)3; 1566 1,5 ł. os. (ŹD XIII 10); 1674 G. do par. Chalno (Rpog. 875).

1 Z G. identyfikowana jest wymieniona w 1246 r. wieś Cluzyno (DKM 125); zob. Koz. IV 234 oraz R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, s. 81. Jest to jednak raczej Kluczyna. 2 Niektóre wzmianki dotyczyć mogą Głuszyna. 3 W końcu XVII w. występuje jako Głuszynek (Perthées, KBK) lub Gluszynek Piecakowy (Gilly). 183

GŁUSZYNEK ZGNIŁY (1418 Gluschina, Gluschyn, 1489 Gluszchyno Othe, 1527 Glussinko, 1674 Głuszynko Zgniełe, 1775 Głuszynek Zgniły) zag. osada 14 km na SE od Radziejowa (Gilly)

1418 Wacław z G. przeciw Jakuszowi z innego G. (KBK 364); 1454 Otto dziedzic z G. (PH LVI 98); 1489 folw. w par. Chalno pow. brz. (Lpor. 102); 1527 1 kopa z folw. G. dla kła par. w Chalnie (MDW XI 41); 1674 wieś opust. G. Z. do par. Chalno (Rpog. 875); 1775 wieś w pow. radz. (A. F. Büsching, „Magazin für die neue Historie und Geographie”, t. 22, 1788, s. 140).

GNIEWKOWIEC (1489 Gnyewkowyecz) 13,5 km na NE od Pakości

1489 wieś w par. Lisewo Kościelne, pow. bydg., 12 półł. os., czynsz po 30 gr, 14 półł. opust., 2 ł. sołt., 2 folw. (Lpor. 174); 1530 3 ł. os. (RIn. 539v); 1552 9 kmieci (RIn. 561); 1565 4 działy szlach. (RIn. 797); 1583 6 działów szlach. (ŹD XII 259).

Grodzisko wśredn. (Kow. 206; Hensel II 39–49; Z. 22).

GNIEWKOWO (1185 Gniewco, Gneucow, Gniewko, Gnevcovia, Gnefkowo, Gnewkowo, Gniewkowo, Gniewcow, Gnyfkov, Gnewkowo, Gnyewkow) miasto w pow. inowr.

1. 1185 capella (Pol. II 2); 1303 n. par. (DKM 62, 128); 1311 civitas (Pol. II 472); 1316 n. kasztelania (Wp. II 983); 1489 n. pow. inowr. (Lpor. 160); 1339 castrum (lites I 284); 1567 do dzierż. należały miasto i folw. G., wieś i folw. Niemojewko, młyn Jarek (Z. Guldon, K. Wajda, Zarys dziejów Gniewkowa, 87–93).

2. 1629 mons Grodzisko1.

3. 1441 zapisanie dochodów z m. G. Mikołajowi z Sciborza (Pol. II 581); 1441 zastaw miasta G. z wójtostwem Mikołajowi z Sciborza (Pol. II 393; DKM 97, 168); 1455 zapis Mikołajowi z Sciborza poradlnego z G. (Pol. II 598); 1457

1 AP Poznań, Inowrocław Gr. 44 f. 84. 184 nadanie G. Janowi z Kościelca (Pol. II 602); 1425 przysądzenie dzies. lnu od mieszcz. gniewk. bpowi włocł. (Pol. II 370; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 243, s. 135); 1458 miasto G. miało wystawić 2 zbrojnych (CMP 129); 1472 zezwolenie Janowi z Kościelca na zastawienie dóbr G. Janowi i Mikołajowi z Czyanowic (MS I 938); 1498 zezwolenie Janowi i Stanisławowi z Kościelca na zastawienie miasta G. Janowi Jurkowskiemu (MS III 1287); 1504 Aleksander ustanowił targ w poniedziałki i 3 jarmarki (SLP 78); 1507 zwolnienie mieszcz. gniewk. z powodu pożaru od podatków na 8 lat (MS IV 135); 1512 zwolnienie od podatków na 7 lat (MS IV 1457); 1524 obow. dostarczenia wozu wojenngo (CMP 150); 1536 zwolnienie od podatków na 8 lat (MS IV/3, 18 169).

4. 1255 sołtys Witram (PrU I/1, 303)1; 1365 wójt Mikołaj (Wp. III 1546); 1413 Mikołaj Michala rajca i Bartosz mieszcz. (Lites III 139); 1413 Andrzej mieszcz. (Lites III 211); 1413 Andrzej piekarz mieszcz. (Lites III 309); 1450 Kazimierz Jag. potwierdził przyw. Siemomysła kuj. (1267–1287), zniszczony w czasie wojny z Krzyżakami w pożarze Inowrocławia i ponownie nadał pr. magd. Mieszczanie mieli płacić po 1 wiard. z łana oraz po 1 gr z placu, domu, jatek i kramów. W wypadku zniszczenia obwarowań (municia) król miał pokrywać połowę kosztów. Ortyle w Inowrocławiu (Pol. II 591; MC 120).

5. 1185 Leszek ks. nadał kłowi NMP kanonikom włocł. kaplicę w G. (Pol. II 2)2; 1268 Wojsław kapelan z G. (DKM 38, 105); 1268 bp włocł. przekazał Krzyżakom 100 grz. oraz dzies. z G. i Wielowsi (DKM 39, 105–106); 1303–1304 Zygfryd pleban (DKM 62, 128; 64, 131); 1306–1311 Piotr pleban (Pol. I 104, II 193, 199; Dk 52); 1325–1327 Jan pleban z G. (MV I 256, 274)3; 1527 kościół par. ś. Konstnacji w dekanacie inowr., patronat król. (MHDW XI 60); 1585 folw. Truszczyzna uposażeniem kła par. w G. (VC 66v).

6. 1311 bp włocł. Gerward poniesione przez Przemysła i Kazimierza kuj. koszty w związku z odzyskaniem grodu w Raciążku uznał za motyw dla umorzenia im długu w wysokości 500 grz., który zaciągnęli u niego pod zastaw

1 Kuhn 507, uważał za dowód istnienia miasta na pr. niem. 2 Libr. 65 identyfikuje kaplicę z kłem ś. Konstancji, a początki parafii na X–XI w. 3 Bezpośrednio po tym, bez podania miejscowości, wymieniony Zisco plebanus de sancto Clemente (MV I 257, 274). Koz. Sz. 46 i Libr. 92 lokalizują ten kościół w G., datując jego początki na XIII w. Podstawę identyfikacji stanowi imię plebana, znanego w G. w latach 1303–1304. Chodzić może jednak o kanonię ś. Klemensa w Kruszwicy. 185 kasztelanii słońskiej oraz G. i Wielowsi; posiadłości te wróciły pod władzę książąt bez zwrotu pożyczonej sumy (Pol. II 472); 1332 Krzyżacy oblegli zamek w G. i zmusili Kazimierza gniewk. do jego podpalenia (DH III 146); 1339 zeznanie Kazimierza gniewk. o oblężeniu przez Krzyżaków grodu w G. i zmuszeniu go do jego zniszczenia (Lites I 284); 1373 Władysław Biały opanował G. (MPH II 654–655); 1375 Ulryk v. Osten opanował G. (MPH II 657); 1410 pobyt Władysława Jag. (DH IV 101); 1413 spotkanie z Krzyżakami w sprawie granic i poczynionych szkód (Lites II 204–205, 231–233, 300); 1422 convencio w G., Służewie lub Inowrocławiu (KBK 2513); 1450 Kazimierz Jag. zezwolił mieszcz. inowr. na wycinanie drzew w lasach należących do Bydgoszczy i G. (MS I 115); 1458 G. miejscem koncentracji wojsk i pobytu Kazimierza Jag. (DH V 252); 1497 szl. Jadwiga Wrzeszczowa mieszcz. z G. (MS II 1296, 1304);)1. 1394 Andrzej ze Stanomina subagaro (66 I 1906).

7. B. Guerquin, Zamki, s. 137; Z. Guldon, K. Wajda, Zarys dziejów Gniewkowa; K. Jasiński, R. Kabaciński, Cz. Sikorski, Gniewkowo w średniowieczu. Książęta – księstwo – miasto, Gniewkowo 1993.

8. Kościół par. z gotyckim prezbiterium (Kothe 26–27); Grodzisko stożkowate z XIII–XIV w. (Kow. 206; Hensel II 40; Zielonka, Zab. 22).

GNIEWKOWO – folwark

1567 folw. do dzierżawy gniewk. (Z. Guldon, K. Wajda, Zatrys dziejów Gniewkowa, 89–90).

GNIEWKOWSKA KASZTELANIA (1316)

Kasztelanowie: 1316 Unisław lub Wacław (Wp. II 983); 1336–1339 Maciej (Wp. III 1159; Lites I 236)2.

1 Typ i chronologia grodziska oparta na informacji ustnej mgra G. Wilkego. 2 W dokumencie z 1374 r., znanym z późnej kopii, występuje Gerwardus burgrabius seu castellanus Gneucouiensis et Junivladislaviensis (Dfr. 6v), co jednak, jak się wydaje, nie może być dowodem istnienia jeszcze w tym okresie kaszt. gniewkowskiego. 186

Zasięg kasztelanii pozwalają odtworzyć informacje o położeniu poszczególnych osad w z. gniewk.: 1355 Chrząstowo (Pol. II 508); 1355 Ostrowąs (Pol. I 120)1; 1356 Brudnia (RA 64v); 1369 Mleczkowo (RA 59v); lub w dystr. gniewk.: 1357 Baśkowo (DKM 78, 146); 1404 Wonorze (Pol. II 335)2; 1413 Orłowo i Murzynno (Lites II 240); 1413 mieszkańcy z. michałowskiej podlegali kaszt. gniewk. (Lites II 237).

GNIEWKOWSKIE KSIĘSTWO (ok. 1314–1364)

Powstałe w wyniku podziału Kujaw inowrocławskich w l. 1314–13153, zastawione Kazimierzowi W. przez ks. Władysława Białego w 1364 r.4, obejmowało kasztelanię gniewkowską i słońską5.

1339 wg zeznań ks. Kazimierza w czasie procesu polsko-krzyż. Krzyżacy oblegli go w Gniewkowie6, zmuszając do oddania syna jako zakładnika aż do czasu zburzenia grodu (Lites I 284)7; 1343 norbertanki płockie przyrzekają Kazimierzowi ks. kuj. i panu gniewk., że bez jego zgody nie sprzedadzą swych wsi Ostrowiec i Dymiec (Pol. II 492); 1343 Kazimierz ks. gniewk. i Władysław ks. dobrz. i łęcz. potwierdzili nadanie Krzyżakom z. chełm., Nieszawy, Orłowa, Murzynna i z. michałowskiej (PrU III 580); 1345 kasztel. słońska znajdowała się, na mocy zastawu ks. gniewk. Kazimierza w posiadaniu ks. dobrz. Władysława (KWł.I 127r–v); 1353–1363 dokumenty Władysława ks. gniewk. dot. wsi Ostrowąsa (Pol. II 297, 301); Łojewa (Ds 23); Chrząstowa (Pol. II 508); Krobii

1 Również w 1457 r. zaliczany do dystr. gniewk. (Pol. II 603). 2 Por. Z. Guldon, K. Wajda, Zarys dziejów Gniewkowa, s. 15. Niewykluczone jednak, że chodzi tu o wsie leżące na teryt. księstwa gniewkowskiego. Ze względu na brak wyraźnych informacji o przynależności jakiejkolwiek osady do kasztelanii gniewkowskiej nie można wykluczyć, że nie miała ona charakteru terytorialnego. Por. K. Buczek, Z badań nad organizacją grodową w Polsce wczesnofeudalnej. Problem terytorialności grodów kasztelańskich, „Kwartalnik Historyczny”, t. 77, 1970, z. 1, s. 3–29. 3 Podział Kujaw inowrocławskich na trzy księstwa: inowrocławskie, wyszogrodzko-bydgoskie i gniewkowskie datowano na 6 IV 1315–11 VI 1318 (S. Kętrzyński, Zapis Kazimierza Wielkiego dla Kazimierza Bogusławowica, „Przegląd Historyczny”, t. 14, 1912, s. 42–44), III–X 1314 r. (R. Kabaciński, Rządy opiekuńcze, s. 66–68) lub koniec 1314 r. (J. Bieniak, Przynależność, s. 79) lub 12 X 1314–6 IV 1315 (Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne, s. 86). 4 K. Górski, Starostowie malborscy w latach 1457–1510. Pierwsze półwiecze polskiego Malborka, Toruń 1960, s. 22. 5 W sprawie zasięgu księstwa zob. Z. Guldon, K. Wajda, Zarys dziejów Gniewkowa, s. 14–18. 6 Datę oblężenia, 1332 r., podaje DH III 146; por. S. Zajączkowski, Polska a Zakon Krzyżacki w ostatnich latach Władysława Łokietka, Lwów 1929, s. 273. 7 W czasie okupacji Kujaw Krzyżacy oddali ks. Kazimierzowi jego księstwo, Karw. 191. 187

(Pol. II 517) oraz zamiany dóbr między Mościciem wdą gniewk. a jego synowcem (Pol. I 124); 1365 Władysław Biały ks. gniewk. wstąpił do klasztoru zastawiwszy po śmierci swojej żony księstwo Kazimierzowi W. (DH III 282– 283)1.

R. Kabaciński, Terytorium księstwa gniewkowskiego w XIV wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 4, 1974, s. 15–30.

GNIEWKOWSKIE WOJEWÓDZTWO

Powstałe z teryt. księstwa gniewk. po jego wcieleniu w 1364 r. do Korony, zlikwidowane najpóźniej na początku XV w. i włączone częściowo (bez prawobrzeżnej cz. kasztelanii słońskiej) do wojew. inowr.

Wojewodowie gniewk.: 1353–1368 Mościc (Pol. II 297; Mosbach 46; Wp. II 1605; SLP 29; KWł. I 198v–199; KWł. V 131); 1388–1394 Włodek (66 I 1660, 1785, 1853, 1871, 1878, 2031; Wp. III 1388, 1924, 1950); 1398–1401 Maciej Maczuda (66 II 1157, 1158, 1233; Wp. III 1989; Hube 80; DKM 93, 163); 1409– 1411 Maciej z Łabiszyna (MK 169, 256; Wp. V 184); 1413 Janusz z Kościelca (Wp. V 215; DH IV 146; Akta unii Polski z Litwą 1385–1791, wyd. S. Kutrzeba i W. Semkowicz, Kraków 1932, nr 51)2.

GNOJNO (1372 Gnoyna, Gnoyno) 4 km na NW od Inowrocławia

1372–1378 Jan z G., kanonik kruszw. (Pol. II 315; BR 134, 379; DKM 86, 156; LKM 96; NKDM, cz. III, dok. 206); 1430 Tomasz ogrodnik (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1158, s. 44); 1447 Piotr z G. (MS I 1); 1485

1 W sprawie dalszych losów Władysława Białego i jego późniejszej walki o odzyskanie księstwa zob. P. Amanton, Władysław, książę kujawski, „Biblioteka Warszawska”, t. 1, 1864, s. 349–366; J. Bartkowiak, Wspomnienie historyczne o Władysławie Białym, księciu na Gniewkowie, „Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu”, 1870, s. 237–268; J. Leniek, Władysław Biały, Lwów 1887 i inne. 2 Niektórzy spośród wymienionych tytułowali się na przemian wdami gniewk. i inowr. i stąd też na podstawie samej tytulatury nie można ściśle ustalić okresu istnienia odrębnego wdztwa gniewk., które być może wkrótce po 1364 r. zostało włączone do wojew. inowr.; zob. H. Ruciński, Początki i rozwój szlacheckiej reprezentacji stanowej na Kujawach od końca XIV do początków XVI wieku, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 3, 1966, s. 39, przyp. 168 oraz Z. Guldon, K. Wajda, Zarys dziejów Gniewkowa, s. 18–19. 188

Kazimierz Jag. potwierdził zapis przez Jana Karnkowskiego ż. Małgorzacie z Lubrańca 100 grz. na dobrach G. i Strzemkowo (MS I 1757); 1489 wieś w par. i pow. inowr., folwarki 2 szl., zagr. (Lpor. 153); 1527 2 grz. z G. w opisie dochodów kła par. w Inowrocławiu (MHDW XI 58); 1527–1534 dzies. z G. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12); 1565 folw., wiatrak dor. (RIn. 784v); 1583 własn. Wojciecha Niemojewskiego, folw. (ŹD XII 246).

GNOJNO (1524 Gnoyno) 7 km na E od Bobrownik

1524 Zygmunt I zamienił wieś król. Dobre w pow. radz. na wieś Mikołaja Kościeleckiego G. w z. dobrz. (MS IV/1, 4484); 1564 2 bartnicy we wsi stwa bobr., w opisie granic strugi Kolano i Gnojnica, góra Trumieńska, jez. jez. Kociełka i Żółwińca, las Owsiska, Białe Błota, błota Owsiska i Łaziska (LW II 246–268); 1628 1 bartnik na dziedzinie G. w stwie bobr. (LWp. 61).

GNOJNO OSTROWITE – OSTROWITKO (1564 Gnoino Ostrowithe albo Ostrowiczkich, Ostrowithe Gnoino) zag. osada w pobliżu Gnojna

1564 G. graniczyło z król. Gnojnem (LW II 266)1; 1673 Ostrowite Minor seu Gnoyno Puste (ASK I 73 f. 81).

GOCANOWO (1065 Gocunowo, Goczanowo, Goczonowo, 1527 Goczanowo Maior) 10 km na NW od Radziejowa

1065 G. nadał Andrzej klasztorowi mog. (Wp. I 3)2; 1418–1420 Falibóg i Mikołaj z G. (KBK 47, 79, 252, 1599); 1418 Paweł z G. (KBK 362); 1420 ensiferus z G. (KBK 2003); 1489 par. Chełmce pow. radz., 6 ł. os., 4 ł. opust., 2 karczmy, wiatrak opust., 5 folw. (Lpor. 139); 1527 dzies. z G. dla kap. kruszw. i kła par. w Choceniu (MDW XI 36, 49); 1530 Mikołaj Gocanowski miecznik inowr. h. Lubicz

1 Być może chodzi o obecne Ostrowitko, występujące w 1599 r. jako Ostrowite minor (MHDW XXI 205), należące do par. Ostrowite. 2 W sprawie identyfikacji ostatnio J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 217. 189

(Ds. 121); 1566 Serafin z 2 ł. os., 3 zagr. i szynkarki, Wawrzyniec Gocanowski z 2 ł. os., wiatraka, 1 zagr. i 1 ł. opust., Andrzej Gocanowski z 5,5 ł. os., 2 zagr., właśc. Tarnówka z wiatraka, karczmy i 2 zagr. (ŹD XIII 28; RBK 449v–450, 453).

Grodzisko wśredn. (Kow. 209; Hensel II 76; Zielonka, Zab. 22).

GOGOLIN (1288 Gogolino Naslai, Gogolin, Gogolyn, Gogolina, 1409 Maior Gogolina, Gogolyna Maior) 9 km na SW od Koronowa

1288 w wyniku zamiany dokonanej z bptwem włocł. klasztor bysz. otrzymał dzies. z własnych dóbr m.in. z G. (Pol. II 462; DKM 222); 1296 Leszek i Przemysł inowr. zatwierdzili umowę między klasztorem bysz. a komesem Nasławem, w wyniku której cyst. zrezygnowali z cz. Lipia w zamian za uzyskanie działów w G. i Krąpiewie (Pol. II 160); 1302 droga z Witelna do Byszewa przechodziła między G. a Świnicami (Pol. II 179); 1358 Nemera dziedzic z G. (Wp. III 1393); 1362 klasztor bysz. zamienił z bptwem włocł. dzies. ze wsi G. cum merica, que nondium est locata ad eandem villam pertinens, w zamian za dzies. z Buszkowa i Skarbiewa (Pol. II 307); 1403 dzies. folw. z G., stanowiącego własn. Tomasza, została przysądzona rektorowi kła par. w Byszewie (Pol. II 343); 1409 Tomisław dziedzic G. zobowiązał się oddawać dzies. z folw. G. kłowi par. w Byszewie (Pol. II 350); 1426 Nasław z G. (Wp. V 453), w latach 1430–1454 podczaszy bydg., 1455–1460 kaszt. bydg. (Szybkowski, Kujawska szlachta urzędnicza, s. 655); 1476–1497 Jan Gogoliński właśc. G. (tenże, Ród Cielepałów, s. 223); 1489 wieś w par. Byszewo pow. bydg., 16, 5 ł. os., 2 ł. opust., 4 ł. sołt., 2 karczmy, folwark (Lpor. 178); 1497 konfiskata dóbr Gogolińskiego w G. i Gogolinku (MS II 925); 1497 konfiskata dóbr Jana Krążkowskiego w G. i Gogolinku i zastawu klasztoru bysz. w G. (MS II 1076); 1527 G. w opisie dochodów bptwa włocł. i kła par. w Byszewie (MHDW XI 25, 65); 1530 6 ł. os. (RIn. 538); 1552 10 kmieci (RIn. 560); 1565 24 ł. os., 2 karczmy dor., 1 półł. karczmarski, młyn dor. o 1 kole, 5 zagr. (RIn. 796); 1583 własn. Krzysztofa Gogolińskiego i Łukasza Kosa, 19 ł., 5 zagr., kowal (ŹD XII 258); 1596 w opisie dochodów kła par. w Byszewie wymienione meszne oraz dzies. z 2 folwarków w G. (VAP 284).

190

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 203–204.

GOGOLINEK (1489 Gogolyna Minor, Gogolinka, Gogolina Parua) 9,5 km na SW od Koronowa

1489 wieś w par. Byszewo pow. bydg., z 9 ł. os. po 20 gr czynszu, 1 ł. opust., folwark (Lpor. 179); 1497 konfiskata dóbr Gogolińskiego w Gogolinie i G. (MS II 925); 1497 konfiskata dóbr Jana Krążkowskiego w Gogolinie i G. (MS II 1076); 1527 dzies. z G. dla bptwa włocł. (MHDW XI 25); 1530 4 ł. os. (RIn. 538); 1552 6 kmieci (RIn. 560); 1565 10 ł. os., karczma dor. (RIn. 796v); 1583 własn. Regulskiego i Gogolińskiego, 7 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 258); 1596 meszne z G. do kła par. w Byszewie (VAP 285).

GOGOŁKI (1489 Gogolky) zag. osada koło Błennej

1489 G. wymienione wśród folwarków szlach. w par. Błenna pow. przed. (Lpor. 124).

GOGOŁY (1489 Rosnyecycze Gogolek, 1566 Gogolowie Rosznieczicze) 6 km na NW od Radziejowa

1489 R. wymienione wśród folwarków szlach. w par. Błenna pow. przed. (Lpor. 124); 1566 Jan Gogołek z 1 ł. zagr., Maciej z br. Janem z 2 ł. zagrod., karczmy dor. i 1 zagr., Tomasz Rosnicki Rogoszek z 1 ł. zagrod. w Nowej Wsi k. Izbicy Kuj., Łakiński Budek z 2 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 25; RBK 448); zob. ROZNIECICE

GOLE (1388 Gole, Golye) 4,5 km na E od Chodcza

1388 Ligaszcz z G. (Koz. IV 239); 1418–1424 Florian, Jaszek, Tomko i Andrzej z G. (KBK 152, 218, 222, 3735); 1489 par. Chodecz pow. przed., Jan Cieciorka z

191

2,5 ł. os. i 11,5 ł. opust., Maciej i Jakub 11 ł. opust. uprawiali na folwarki, Mikołaj Ligaszcz 11 ł. opust. obrócił na folw., Andrzych z 3,5 ł. os., 8 ł. opust. i karczmy (Lpor. 132); 1519 Mikołaj Kretkowski wda brz. zapisał ż. Annie 8000 fl. węg., m.in. na G. (MS IV 3149); 1534 dzies. z G. dla bptwa włocł. (IBW 109); 1566 13 półł. os., karczma, 2 zagr., Piotr Gąsiorowski z 1 półł. zagrod. (ŹD XIII 22, 23; RBK 444).

GOLEJEWO (1411 Goleiewo, Goleyewo, Golieiewo) 12 km na SW od Kruszwicy

1411–1450 Jan dziedzic z G. (RPS 72; Karczewska, Struktura własnościowa, s. 83); 1415 Gemza z G. (Koz. IV 239); 1489 par. Kościeszki pow. kruszw., folwarki szlach., z zagr., na dziale Mikołaja folw. z 1 zagr., na dziale Lewina 4 zagr., na dziale Robaka folw. z 1 zagr. (Lpor. 150; Karczewska, Struktura własnościowa, s. 83); 1527 2 kopy z G. dla kła par. w Kościeszkach (MDW XI 55); 1566 7,5 ł. os., 3 zagr. (ŹD XIII 36).

GOŁASZEWO (1392 Goloszeuo, Goleschewo, Goloscha, Goloschewo, Golossewo) 5 km na NW do Kowala

1392 Mikołaj z G. (Księgi sądowe łęczyckie, I 2534); 1418–1424 Nasigniew, Florian, Embrich, Bronisz i inni dziedzice z G. (KBK 16, 680, 681, 714, 722, 925, 1030, 1072, 1616, 16660, 1725, 1801, 1952, 2010, 2154, 2157, 2158, 2197, 2230, 2231, 2336, 2640, 1706, 2778, 2879, 2956, 3075, 3143, 3232, 3286, 3295, 3381, 3573, 3581, 3627, 3727, 3733, 3734, 3747); 1435–1527 dzies. dla kapituły włocł. i kła par. w Kowalu (MDW XI 27, 35); 1489 par. i pow. kow., z 4 półł. os. po 17,5 gr czynszu, 1 ł. opust., folw. z 2 zagr. (Lpor. 116); 1557 Andrzej Gosławski, 2,5 ł. os., karczma, 1 rzem. (RBK 296, 298, 299v); 1566 3 ł. os., karczma, 2 komor., rzeźnik, 2 zagr. (ŹD XIII 15; RBK 438).

192

GOŁĘBIN (1418 Golambino, Golambyewo, Golabyno) 6 km na NE od Lubrańca

1418 Grzegorz kmieć z G. (KBK 837); 1420 Stanisław z G. (KBK 1387); 1435 cz. dzies. z G. dla kap. włocł. (MDW XI 8); 1489 par. Kłóbka pow. brz., młyn o 2 kołach, 3 ł. os., łany opust. (Lpor. 97, 193); 1527 16 gr z G. dla kła par. w Choceniu (MDW XI 36); 1564 stwo brz., byli 3 kmiecie na 3 półł., które obrócono na folw., 4 zagr. (LW II 220–221); 1566 folw. król., kmiecie przeniesieni na 3 ł. w Sokołowie (ŹD XIII 9; RBK 431v).

GOPLANO

Grodzisko (Zielonka, Zarys, 29).

GOPŁO (1193 Gople) zag. osada na Kujawach

1193 Celestyn II przyjął w opiekę posiadłości klasztoru strzel., m.in. wieś G. (Wp. I 32)1.

GORZANY (1489) 7,5 km na SW od Inowrocławia

1489 wieś w par. Kościelec pow. inowr., 6 ł. os., czynsz po 75 gr, role zagrodników 8 (Lpor. 154); 1527 18 grz. z G. w opisie dochodów mansjonarzy w Kościelcu (MHDW XI 64); 1534 3 ł. os. (RIn. 505v); 1552 6 kmieci (RIn. 545); 1565 6 ł. os. (RIn. 784v); 1583 własn. szlachecka, 6 ł. os., komornik (ŹD XII 246).

GORZEŃ (1339 Gozizen, Gorzen) 17,5 km na NW od Bydgoszczy

1339 Kazimierz W. zezwolił br Wojciechowi i Marcinowi zbudować most na Noteci między Turem a Samokleskami z pr. pobierania cła, młyn i miasto,

1 Identyfikowana z folwarkiem pod Kruszwicą lub Goplenicą pod Połajewem; Koz. IV 245; R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, s. 82. 193 wymieniając w opisie granic dóbr G. i Gorzenski bor (Pol. II 487); 1489 wieś w par. Ślesin pow. bydg., 7 ł. os., czynsz po 20 gr, 5 ł. opust., 2 ł. sołt., karczma dor. (Lpor. 177); 1497 Jan Olbracht nadał Sędziwojowi Czarnkowskiemu dobra Małgorzaty i Anny, cc. Mikołaja z Niemierzy, m.in. G. (MS 820); 1530 5 ł. os. (RIn. 538v); 1552 8 kmieci (RIn. 560); 1565 4 ł. os. (RIn. 796v); 1583 własn. Piotra Witosławskiego i Macieja Siedleckiego, 21 ł. os., 9 zagr. (ŹD XII 258).

GORZEWO (1250 Gorzewo, Gorsewo, Gorevo, Gozeov) zag. osada w pow. bydg.

1250 Kazimierz kuj. poświadczył nadanie przez skarbnika Mikoła m.in wsi G. z Janiszewem cyst. bysz. (KH XL 194); 1253 Kazimierz kuj. poświadczył nadanie przez skarbnika Mikołaja cyst. bysz. szeregu wsi m.in. G. z działem Janiszewo i udzielił im szerokiego imm. (Pol. I 42, fals.); 1286 Ziemomysł inowr. zezwolił cyst. bysz. na lokację na pr. średzkim m.in. folwarku G. z działem Janiszewo (Pol. I 66); 1288 w wyniku zamiany bp włocł. Wisław przekazał cyst. bysz. m.in. dzies. z G. (Pol. II 462; DKM 222); 1315 Przemysł inowr. potwierdził posiadłości cyst. bysz. na terenie kasztelanii bydg. i wyszogr., m.in. G. (Pol. II 215); potw. przywileju przez Kazimierza W. z 1353 r. (Pol. II 505).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru, s. 204–205.

GOSŁAWICE (1418 Goslauicze, Goslauice, Goslawycze) 16,5 km na SW od Nieszawy

1418 Maciej z G. (KBK 233); 1421 Błażej sołtys z G. (KBK 2325); 1423 przyw. Jana dziekana włocł. na dziedzinę G. (KBK 3318, 3369); 1424 Jan kmieć z G. (KBK 3947); 1427 Jan Kawaska z G. (Pol. II 570); 1489 par. Siniarzewo pow. brz., 4 ł. os., 4 ł. opust., folw. (Lpor. 109); 1527 G. w opisie dochodów kłów par. w Konecku i Siniarzewie (MDW XI 71, 73); 1557 Grzegorz Zakrzewski, 4 ł. os. (RBK 260v); 1566 6 ł. os., 6 zagr. (ŹD XII 6).

194

GOSORZYN 1390 zag. wieś na N od dzisiejszej dzielnicy Torunia – Czerniewice

1404 czynsz na ś. Marcina w wysokości 1 grz. od każdego gospodarza, za wyjątkiem starosty. Każdy właściciel pola dawał również po gęsi na ś. Michała i odrabiał 3 dni szarwarku w żniwa oraz pomagał w polowaniach przez 8 dni w roku. Suma czynszu ze wsi: 13 grz i 13 gęsi (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 87).

GOSZCZEWO (1489 Gosczewo) 13,5 km na W od Raciążka

1489 wieś w par. Służewo, pow. inowr., 4 ł. os., czynsz po 17 gr, 1 ł. opust. (Lpor. 165); 1527 4 grz. z G. w opisie dochodów kła par. w Służewie (MHDw XI 73); 1534 3 ł. os. (RIn. 508v); 1552 4 kmieci (RIn. 547); 1565 własn. Piotra Grabskiego i Jakuba Barańskiego, 5 ł. os. (RIn. 787); 1583 3 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 249).

GOŚCIEJEWO (1369 Gosczeyewo) zag. osada między Włostowem a Chrośnem

1369 Chrośno koło wsi G. (Wp. III 1628); 1489 par. Kościeszki pow. kruszw., folw. szlach., 1 zagr. (Lpor. 150); a. 1548 Zygmunt I nadał Marcinowi Kościeskiemu 8 we wsi król. Włostowo w zamian za opust. dziedzinę G. (LW II 226); 1564 folw. król., staw (LW II 226).

GOŚCIERADZ (1304 Goscierad, Goscierazc, Gostiracz, Gostzyracz, Gosczyeracz) 6 km na S od Koronowa

1304 Przemysł i Kazimierz ks. inowr. zatwierdzili sprzedaż za 90 grz. przez Skarbimira klasztorowi bysz. wsi G. na teryt. bydg. z rzeką Brdą oraz nadali jej imm. ekon. i sąd. (Pol. II 185); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom klasztoru bysz. m.in. G., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; powt. z 1353 r., Pol. II 505); 1362 dzies. z G. w wysokości 6 gr z ł. chełm. dla

195 bptwa włocł. (Pol. II 307l Dk 76); 1413 szacunek szkód krzyż. na 600 grz. (Lites II 234); 1489 wieś w pow. bydg., 10 ł. os., 2 karczmy (Lpor. 181); 1527 wieś klasztoru koronowskiego, 12 ł. os. dzies. do bptwa włocł., 15 ćw. żyta i owsa w opisie dochodów kła par. w Wtelnie (MHDW XI 25, 65, 67); 1530–1553 7 ł. os., 1,5 ł. sołt. (RIn. 536v, 851v, 855); 1552 155 kmieci, 1,5 ł. sołt., karczma (RIn. 559); 1565 18 kmieci na 36 ł., 2 sołtysi na 6 ł., karczma (RKK 51v–53); 1565 18 ł. os., 2 ł. sołt., karczma, zagr., crematus (RIn. 794v); 1583 własn. klasztoru bysz., 17 ł., 3 ł. sołt., 2 zagr. (ŹD XII 256); 1596 wieś G. do par. Wtelno (VAP 286).

J. Kostrzewski, Z pradziejów Gościeradza, „Przegląd Bydgoski”, R. 5, 1937, z. 1, s. 6–8; M. Rudnicki, Nazwa miejscowości Gościeradz, tamże, s. 9–11; R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 205.

GÓRA (1250 Gora) 9 km na SE od Inowrocławia

1250 własn. kła ś. Piotra w Kruszwicy (DKM 13, 79); 1324 rektor kła w G. (PrU II 326); 1325 Adam pleban z G.(MV I 258, 275); 1399 Andrzej Górski (Koz. IV 247); 1430 Świętosław wikary w G. (AC III/1, 506); 1441 Jan kanonik włocł. i pleban w G. (DKM 98, 171); 1489 wieś par. w pow. inowr., 3 folw. szlacheckie, 3 karczmy (Lpor. 168); 1565 2 działy szlach. na jednym 1,5 ł. zagrod., karczma dor., wiatrak dor., 2 zagr., rzem., drugi dział zwolniony od poboru z powodu pożaru (RIn. 789v); 1583 własn. Marcina Trlęskiego, 1 ł. os., 2 zagr., komornik (ŹD XII 252); 1598 kościół par. pod wezw. Narodzenia NMP (VC 152v).

Grodzisko wśredn. (Hensel II 120–121, Z. 22).

GORAJ (1474 Goray, Goraij) 5 km na NW od Brdowa

1474 dzies. snop. z ról kmiecych w G. i ryb z jez. Lubotyń oraz las Popowiec przysądzone kłowi par. w Lubotyniu wbrew roszczeniom Jana bpa włocł. (Pol. II 423, 424); 1489 par. Lubotyń pow. przed., z 5 ł. os. po 0,5 grz. czynszu, 9 ł. opust. (Lpor. 125); 1527 G. w opisie dochodów kła par. w Lubotyniu (MDW XI 45); 1566 13 ł. os., 1 zagr. (ŹD XIII 20).

196

GÓRKI (1399 Gorky, Gorki) 12,5 km na SW od Inowrocławia

1399 Bronisz z G. (K IV 250); 1464–1465 dzies. ze wsi G. Piotra Żegockiego przyznana została klasztorowi strzel. wbrew roszczeniom plebana z Ludziska (RPS 21v–22, 48–49); 1489 wieś w par. Ludzisko, pow. inowr., 7 ł. os., czynsz po 40 gr, 9 ł. opust., 3 ł. sołt., folw. (Lpor. 172); 1527 1 grz. z G. w opisie dochodów kła par. w Ludzisku (MHDW XI 56)., 1527 1 grz. z G. w opisie dochodów klasztoru strzel. (MHDW XI 57); 1527–1534 dzies. z G. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1534 G. graniczyły z Ołdrzychowem (VG 501, 502); 1552 w G. i Żegotkach 7 kmieci (RIn. 548v); 1565 4 ł. os., 2 zagr., wiatrak dor. (RIn. 791).

GRABIANOWO (1145 Grabonovo, Grabyonowo, Grabieniow) 2 km na SW od Bobrownik

1145 Mieszko potwierdził nadania na rzecz klasztoru trzemeszeńskiego, m.in. komesa Trojana, który darował Pikutkowo i G. cum clausura super Wizlam (Wp. I 11); 1418–1424 Jan z G. (KBK 234, 2531, 2688, 2923, 2936, 3180, 3206, 3749, 3826); 1424 Wojciech z G. (KBK 3749); 1424 br. Mikołaj i Piotr z G. (KBK 3826); 1423–1428 Mikołaj z G. (KBK 2688; AC III/1, 485); 1489 par. Lubanie pow. brz., własn. kap., z 6 ł. os. po 54 gr czynszu, karczma (Lpor. 114); 1498 nadanie młyna w G. Wojciechowi Kobrzyńskiemu i Andrzejowi Kijaszkowskiemu (MS II 1196); 1511 własn. Andrzeja Tulibowskiego (MS IV 9857); 1527 3 grz. z G. dla kła par. w Zbrachlinie (MDW XI 70); 1566 2 ł. os., młyn o 1 kole (ŹD XIII 4; RBK 428).

GRABIE (1309 Grabe, Grabye, Grabie, Grabow, 1376 Grabe) 12 km na SE od Gniewkowa

1. 1309 wieś (Lites I 240); 1325 par. G. (MV I 262); 1489 pow. brz. (Lpor. 111).

197

3. 1338 Mikołaj z G. (Pol. II 265); 1404–1409 Jaszko z G. kaszt. kruszw. (Wp. V 51; Pol. II 345, Mosbach 51); 1408 Jarand z G. chorąży inowr. (Wp. V 140); 1415–1418 Jarand z G. starosta inowr. (Bieniak, Elita kujawska, s. 309); 1418 Piotr s. Grabskiej przeciw br. Janowi (KBK 76); 1418–1423 Jan z G. (KBK 153, 2322, 2325, 3201); 1419 pani z G. (KBK 1100); 1421–1423 Jarand z G. (KBK 2322, 3746); 1433–1438 Jan z G. wda inowr. (Pol. I 175, 176; Paw. 124; Wp. V 586, 625); 1436 Piotr dziedzic z G. (Pol. II 579). 1489 par. G. pow. brz., 5 kmieci na 3 ł., 4 karczmy, młyn, wiatrak opust. (Lpor. 111); 1504 Jan Groth z G. (MS III 1341); 1557 właśc. Piotr Grabski, 2 ł. os., 2 karczmy, 7 rzem., wiatrak (RBK 260, 268, 273, 275); 1566 4 ł. os., karczma, 2 kmor., 2 zagr., 3 rzem., Grabski z 7 ł. os., 11 rzem., 3 komor., 3 karczem, młyna o 2 kołach, wiatrak, 2 zagr. (ŹD XIII 5; RBK 428v).

5. 1325–1327 Marcin pleban (MV I 262, 277)1; 1527 kościół par. ś. Wacława, patronat Andrzeja i Jakuba Grabskich (MDW XI 71).

6. 1309 miejsce zjazdu Władysława Łok. z Krzyżakami w sprawie zwrotu Gdańska (Lites I 388–389, 426); 1411 miejsce zjazdu z Krzyżakami (Lites II 466, III 98–99; Wp. V 184); 1480 Fabian Mancus husyta zatrzymany w G., gdzie mieszkał u matki Jaszka (AC III/1, 515).

7. MT s. 248–249.

GRABIE (1489 Stare Grabye, Stare Grabie) 10 km na NE od Gniewkowa

1489 S. do par. Grabie pow. brz., z 5 ł. os. po 40 gr czynszu, 9 ł. opust. (Lpor. 112); 1527 6 grz. z S. dla kła par. w Grabiach (MDW XI 71); 1557 właśc. Piotr Grabski, 3 ł. os. (RBK 260); 1566 3 ł. os., 1 zagr., Grabski z 6 ł. os. (ŹD XIII 5; RBK 428v).

GRABINÓWKO (1489 Grabyonowko, 1598 Grabiąnowko) zag. osada, wcielona zapewne do Grabianowa

1 Koz. Sz. 61 i Libr. 93 datują powstanie parafii na XIII w. 198

1489 folw. w par. Lubanie pow. brz. (Lpor. 114); 1598 młyn (MDW XXI 166).

GRABKOWO (1250 Grabcouo, Grabkowo, Grabcow, Grabecow, Grapkowo, Grabcowo, Grabkow) 4 km na SW od Kowala

1. 1250 wieś (DKM 79); 1325 par. G. (MV I 265); 1489 pow. kow. (Lpor. 117).

3. 1250 G. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 79); 1259 Aleksander VI przyjął w opiekę posiadłości bptwa włocł. m.in. G. (Pol. II 451); 1435–1527 dzies. z G. dla kap. włocł. (MDW XII 8, 27); 1489 z 20 ł. os. po 15 gr czynszu, 6 ł. opust., 3 karczmy, opust. karczma plebańska (Lpor. 117); 1534 klucz włocł. bptwa włocł., 17 ł. os., 9 ł. opust., 3 karczmy (INW 10); 1566 14 ł. os., 10 ł. opust. uprawianych z czynszu, 2 ł. pleb., 4 ł. sołt., 3 karczmy, 5 zagr., 2 rzem., 2 komor. (ŹD XIII 15; RBK 438).

4. 1382 Zbylut bp włocł. sprzedał Wojciechowi sołectwo w G. za 80 grz. Sołtys otrzymał 4 ł., karczmę, sadzawkę na rz. Stavek i 2 zagrody. Kmiecie mieli płacić po 12 gr czynszu, oddawać po 2 kurczęta i 10 jaj, orać dwa razy w roku i zbierać siano (RA 59r–v); 1382 bp włocł. Zbylut zezwolił sołtysowi Wojciechowi, s. Jaśka, przekształcić tamtejsze sołectwo z pr. polskiego na pr. magdeburskie (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 9, dok. 35, s. 23); 1489 4 ł. sołt. (Lpor. 117); 1534 4 ł. wójtostwa (IBW 10).

5. 1325–1327 Teodoryk pleban (MV I 265, 278)1; 1420–1429 Stanisław pleban (KBK 1810; AC III/1, 495, 496, 500); 1527 par. G. w dekanacie brz. (MDW XI 37); 1570 patronat bpa włocł. (MDW I 7); 1598 kościół par. ś. Marii Magdaleny (MDW XX 50.

6. 1424 kmieć z G. (KBK 3707).

GRADOWO (1393 Gradowo, Gradouo) 12 km na S od Radziejowa

1 Libr. 93 datuje powstanie parafii na XIII w. 199

1393 Henryk bp włocł. nadał dzies. z G. Zygmuntowi Maczudzie kanonikowi włocł. (DKM 270); 1424 własn. Anny, ż. Krystyna z Śrzeńska (KBK 3828); 1489 par. Piotrków Kuj. pow. radz., z 12 ł. os. po 44 gr czynszu, 24 ł. opust., 2 karczmy, 2 folw. (Lpor. 143); 1527 8 grz. z G. dla mansjonarzy włocł. (MDW XI 33); 1566 1 ł. os. na dziale Rogalińskiego, 1 ł. os. na dziale Świeckich, 4 ł. os. i 2 zagr. na dziale Wąsowskich, 1 ł. os. na dziale Tomisławskiego (ŹD XIII 29).

GRADÓW (1423 Gradou Mlin) zag. osada k. Lubania

1423–1424 dobra we Włoszycu poczynając od drogi prowadzącej z Lubania do G. (KBK 3206, 3826).

GROCHOWISKA (1399 Grochowiska, Grochowysky, Grochouiski, Grochouiczska, Grochowyska, Grochowijskij, 1489 Grochowiska Pakosii, 1531 Grochowyszka Pakosz) 3 km na SW od Izbicy Kuj.

1399 Piotr i Świętomir z G. (Pol. II 554); 1412 Pietrasz z G. (Wyw. 275); 1418 pani Grochoviczska (KBK 140); 1418–1424 Mikołaj z G. (KBK 124, 3573, 3747); 1423 Paweł z G. (KBK 2816); 1423 Sędziwuj i Włocek z G. (KBK 2926); 1428 Stanisław z G. kapelan (Pol. II 379); 1433 Jan z G. h. Łazęki (Pol. II 576); 1489 własn. Pakosza, folw. szlach. z wiatrakiem w par. Izbica Kuj. pow. przed. (Lpor. 129); 1527 2 kopy z G. dla kła w Izbicy Kuj. (MDW XI 46); 1531 2 ł. os. (RBK 109); 1557 Wojciech Grochowicki, 2 ł. os. (RBK 303v); 1566 5 ł. os., wiatrak, 2 zagr., karczma (ŹD XIII 21; RBK 422v).

GROCHOWISKA SLAZOWE zob. ŚLAZEWO

GROCHOWISKA ŻEGOTA (1489 Grochowiska Zegote, 1566 Grochowiska Zegotha). Zag. osada pod Izbicą Kuj.

200

1489 folw. szlach. w par. Izbica Kuj. pow przed. (Lpor. 129); 1566 Jakub Grochowiski [Grochowicki?] z 1,5 ł. zagrod. (ŹD XIII 23).

GRODNO (1399 Grodna, Grodno) 8 km na SE od Kowala

1399 Mścigniew z G. (Koz. IV 271); 1419 Maciej z G. (KBK 1153); 1421 Andrzej z G. (KBK 2299); 1489 par. Kłótno pow. kow., 16 ł. os., karczma, 1 ł. opust., młyn (Lpor. 122); 1527 5 grz. dzies. z G. dla kap. włocł. (MDW XI 28); 1557 Jan Świecki, 6 ł. os., karczma (RBK 295v, 198); 1566 9 ł. os., młyn o 1 kole, karczma, szynkarka, 3 zagr. (ŹD XIII 18; RBK 440).

Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 32).

GRODZECZ, GRODZYECZ AUGUSTINI, GRODZIECZ AUGUSTINI, GRODZIECZ CHOLIEWNI, MAGNA GRODZECZ, GROICZE CHOLEWINO zob. GRÓJEC

GRODZECZ MICHAELIS, MINOR GRODZIECZ, GRODZIECZ PODSKARBI, MICHALOW GRUDZIECZ zob. GRÓJCZYK

GRODZEŃ (1557 Grodzen) zag. osada w pow. kowalskim

1557 młyn dor. o 1 kole w pow. kow. (RBK 299).

GRODZIEC KUCZWAL (1421 Grodzecz, 1489 Grodzecz Kvsphal, Grudziecz Kuczwal, 1583 Groicze Nagorne) zag. osada pod Zgłowiączką

1421 Jan Kuszwag z G. (KBK 2286); 1489 folw. szlach. w par. Zgłowiączka pow. brz. (Lpor. 101); 1566 Żabińscy, Doliegowie z 2 ł. zagrod. (ŹD XIII 14); 1583 dzies. z G. N. do kła par. w Zgłowiączce (MDW XIX 79).

201

GRODZIEC ZBILUD (1489 Grodzecz Sbyluth, 1566 Grodziecz Sbilud, 1583 Grudziecz Zbiliud, 1583 Groicze Claus?) zag. osada pod Zgłowiączką

1489 folw. szlach. w par. Zgłowiączka pow. brz. (Lpor.101); 1566 Marcin, Wojciech, Tomasz i Wojciech z 6 ł. zagrod. i 3 zagr. (ŹD XIII 14); 1583 6 ł. os., 3 zagr. (RBK 701); 1583 dzies. z G. C. dla kła par. w Zgłowiączce (MDW XIX 79).

GRODZKIE (1409 Groze) położona na pr. brzegu Wisły osada, wcielona w 1927 r. do Włocławka

1409 Władysław Jag. stwierdził, że zezwolenie Jana bp włocł. na korzystanie z drzew na wyspie koło wsi G. dla budowy grodów król. nie może być wykorzystywane dla kwestionowania praw bpa do wyspy (Pol. II 351).

GRODZTWO (1566 Grodstwo) obecnie osiedle mieszkaniowe w Kruszwicy

1566–1582 wieś, 2 ł. os. 2 rybacy (RBK 463; ŹD XIII 37); 1628 wieś i folwark do stwa kruszw. (WWp. 87).

GRODZTWO (1510 predium sub castro, 1565 folwark pod zamkiem, 1647 Folwark Grodzki)

1510 folwark pod zamkiem inowr., browar Niwny, 2 wiatraki (ISI 193); 1565 folwark do stwa inowr., browar (LW I 118, II 246); 1647 folwark do stwa inowr. (ASK LVI, sygn. J-1, f. 80v).

GRODZTWO KOWAL–FOLWARK (1527 Groczkie) na terenie obecnego Kowala, od 1959 i 1969 r. cz. Kowala

1527 2 kopy 3 szelągi z G. dla prebendy ś. Mikołaja w Kowalu (MDW XI 35); 1628 folw. przy zamku kow. (LWp. 108).

202

GRÓBCE (1401 Grobcza, Grobcze, 1489 Grobcze Antique, 1566 Antiqua Grobcze) 5 km na SE od Brześcia Kuj.

1401 Janusz z G. (Koz. IV 268); 1403 Piotr z G. (Koz. IV 268); 1418–1424 Jakusz i Piotr z G. (KBK 969, 1210, 1216, 1258, 1724, 1780, 1834, 2412, 3506, 3713, 3798); 1435–1526 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 7, 28); 1489 folw. szlach. w par. Kruszyn pow. brz. (Lpor. 94); 1566 Wojciech z 1 półł. os., Maciej Dzierzek i Jan Nasiegniewski z 1,5 ł. zagrod. 1 1 zagr. (ŹD XIII 13).

GRÓBCE MICHAŁOWE (1566 Grobcze Michalowe) zag. osada pod Kruszynem

1566 Mikołaj Grobski z 1 ł. zagrod. i 2 zagr. (ŹD XIII 14).

GRÓBCZYKI (1435 duplex Grobcze, 1489 Grobcze Nowe, 1566 Nowe Grobcze) 6 km na SE od Brześcia Kuj.

1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 7, 28); 1489 folw. szlach. w par. Kruszyn pow. brz. (Lpor. 94); 1566 Andrzej i Paweł z 2 ł. zagrod., Mikołaj z braćmi z 2 ł. zagrod. i 2 zagr. (ŹD XIII 13).

GRÓJCZYK (1497 Minor Grodziecz, 1489 Grodzecz Michaelis, 1557 Grodziecz Podskarbi, 1566 Michalow Grudziecz) 7 km na S od Lubrańca

1497 własn. Mikołaja Grodzieckiego (MS II 925); 1489 folw. szlach. w par. Zgłowiączka pow. brz. (Lpor. 101); 1557 właśc. Stanisław Grocki, 1 półł. os. (RBK 263); 1566 1 ł. os., 2 zagr. (ŹD XIII 10); 1583 dzies. do kła par. w Zgłowiączce (MDW XIX 79).

203

GRÓJEC (1399 Grodzecz, 1489 Magna Grodzecz, 1531 Grodzyecz Augustini 1557 Grodziecz Choliewni, 1566 Grodziecz Augistini, 1583 Groicze Cholewino) 7,5 km na SE od Lubrańca

1399–1400 Arnold z G. (Koz. IV 271); 1399 Grambosz z G. (Koz. IV 271); 1418–1424 Mroczek, Jakusz, Swachna wdowa po Marcinie, Stanisław, Bogusz, Grambosz z G. (KBK 298, 821, 1830, 2286, 2826, 3672, 3703); 1489 par. Zgłowiączka pow. brz., 2 ł. os., 4 ł. opust., 3 folw. (Lpor. 99); 1527 1 kopa z G. dla kła par. w Zgłowiączce (MDW XI 35); 1531 3 ł. os. (RBK 97); 1566 3 ł. os., 2 zagr. (ŹD XIII 10); 1583 dzies. do kła par. w Zgłowiączce (MDW XIX 79).

GSYNYCZE (1489) wieś zag. pod Inowrocławiem

1489 wieś w par. i pow. inowr., folwarki szlach.(Lpo. 153).

GULEWO (1418 Gulowo, Gulewo, Gvlewo) 14 km na SE od Kowala

1418–1421 Szymon z G. (KBK 127, 2074); 1489 par. Białotarsk pow. kow., z 3 półł. os. po 9 gr czynszu, 15 półł. opust. (Lpor. 1220: 1566 Piekarska z 1 ł. os., Wojciech Górecki z 1 półł. os. (ŹD XIII 18)1.

GUŹLIN (1266 Gozdlino, Guzlino, Gozlino, Goslini, Goslino, Goszlino, Goslyno, Guslino, Goslyna) 3 km na SE od Brześcia Kuj.

1266 Kazimierz łęcz. i kuj. wsie Drwalewo, Korabniki i młyn nadał bptwu włocł. za Sokołowo, Guźlin i Markowo (Pol. II 89);1292 Władysław Łok. nadał wsie G. i Pikutkowo mieszczanom brz. (Pol. I 79; MS IV 78); 1317 Władysław Łok. potwierdził kupno przez Kunka mieszczanina brz. 2,5 ł. w G. (DKM 132); 1362 Kazimierz W. sprzedał za 200 kóp gr praskich Tomaszowi mieszczaninowi łęcz. wójtostwo w Brześciu. Mieszcz. brz. oraz kmiecie z G. i Pikutkowa uzyskali

1 W 1348 r. ustalona została granica między Kurowem a Gumowem i Baruchowem. Nie jest to na pewno Gumowo w z. dobrz. i dlatego Koz. IV 281 uznał wymienione w tym dokumencie Gumowo za nieznaną osadę pod Baruchowem. Być może jest to jednak zniekształcona nazwa Gulewa. 204 imm. sąd. i mieli odpowiadać przed wójtem brz. (Pol. II 305); 1383 Siemowit brz. nadał m. Brześć Kuj. wieś Stary Brześć na prawach, jakie miasto miało w stosunku do Pikutkowa i G. (RT 280); 1418 Mikołaj z G. (KBK 969); 1435–1527 dzies. z G. dla kap. włocł. (MDW XI 8, 9, 29); 1489 par. i pow. brz. (Lpor. 92); 1564 własn. m. Brześcia Kuj., 22 ł. os., 4 ł. folw. (LW II 209).

HASILMÜHLE (1407 Hasilmol) zag. osada pod Małą Nieszawą

1407 czynsz w wysokości 24 grz. płatny dwa razy w roku, po 12 grz. na Zielone Świątki i Boże Narodzenie (MT s. 287, S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 89).

HELENOWO

Grodzisko stożkowate (Kow. 219, Hensel II 168).

HERRENMÜHLE (1405 Herenmole) zag. osada k. Koziboru

1405 komtur nieszawski Heinrich v. Plauen, sprzedał Hannusowi oraz jego dziedzicom i potomkom na prawie dziedzicznym i po wieczne czasy, na pr. chełmińskim młyn. Czynsz roczny płacony do Nieszawy wynosił rocznie 13 ½ łaszta żyta, dostarczanego 4 razy w roku auch behielt Haus Nessau freies Mahlrecht. Die ausführlich beschriebenen Grenzen reichten das Mühlenfliess aufwärts bis Kostbar. Der Müller durfte allerlei Getreide mahlen und ein sechstes Rad anhängen, erhielt eine Wiese bei des Ordens Rossgarten, Mitbenutzung von dessen Viehweide, freie Fischerei mit kleinem Zeug zu eigenem Bedarf im Mühlenteich, sowie freies Brenn-, Bau- und Schirrholz für die Mühle und die Räder, Erlenholz ausgenommen, mit Wissen der Herrschaft. An dem Graben in Rudak und Kostbar hatte er jährlich einen Tag die Vorfluth zu räumen (MT 39 s. 293); 1407

205 czynsz w wysokości 13 ½ łaszta żyta w czterech ratach (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 89); 1409 czynsz w wysokości 13 ½ łaszta.

HUMLIN (1250 Chomimino, Chominio, Chomnyno, Chomynino, Chromanyno, Chomnyno, Chomanino, Chomlino) 7 km na SE od Brześcia Kuj.

1250 Ch. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187)1; 1351 Mikołaj kanonik włocł. nadał wieś Ch. sołtysowi Adamowi celem lokacji na pr. chełm. Kmiecie po upływie 6 lat wolnizny mieli płacić po 10 gr czynszu i 2 kurczęta z łanu oraz wspólnie barana. Ponadto mieli obow. trzykrotnego w ciągu roku odwiezienia 2 łasztów zboża do Włocławka lub Brześcia Kuj. Sołtys otrzymał 2 ł., zagrodę i karczmę (Pol. II 293; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 165, s. 96); 1382 Fryderyk kanonik włocł. nadał Jakubowi wieś Ch. celem lokacji na pr. chełm. Kmiecie mieli dawać po 30 gr, 2 miary pszenicy, 2 miary jęczmienia, 4 miary owsa, 4 miary żyta, 3 kurczęta z łanu, a ponadto mieli uprawić 1 ł. folw. i skosić siano. Sołtys otrzymał 2 ł., zagrodę, denar sąd. (Pol. II 325; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 194, s. 109–110); 1419 Sułek z Ch. (KBK 998, 1041); 1435– 1527 wieś i dzies. kap. włocł. (MDW XI 8, 26, 28, 29); 1489 własn. kap., par. Kruszyn pow. brz., z 6 ł. os. po 40 gr czynszu, 6 ł. opust. (Lpor. 34); 1566 6 ł. os., karczma, 3 komor., 1 zagr., 1 rzem., 4 ł. uprawiane z czynszu (ŹD XIII 7, RBK 430).

HUSS (1325) osada zag. pod Solcem Kuj.

1325 Tomasz wójt i mieszcz. Solca Kuj. otrzymują brzeg między wsiami H. i Łęgnowo z pr. do rybołówstwa i wyspami na rzece (DH II, s. 655; SLP 18).

1 Tak Koz. IV 110. S. Arnold, Początki biskupstwa płockiego, s. 9 przyp. 3 oraz J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 147–148 i 224, uważali za Czamanin. Humlin był jednak dowodnie własnością kap. włocławskiej i to przynajmniej do końca XVIII w. (ADWł., sygn. 205, Rewizje dóbr prestymonialnych kap. włocławskiej z lat 1728–1792). 206

IŁOWO (1421 Gilowo, Gylowo, Gylijowo, 1557 Ilowo) 10 km na SW od Lubrańca

1421 pani z G. (KBK 2278); 1489 par. Świerczyn pow. brz., folw. (Lpor. 103); 1527 2 grz. z G. dla kła par. w Orlu (MDW XI 37); 1557 Andrzej Iłowski, 1 ł. os. (RBK 264); 1566 2 ł. os., 2 zagr. (ŹD XIII 11).

INOWROCŁAW (1185 Novus Wladislaw, Wlodizlaw, Włodzisław, Wladizlew Iurenis, Iurenis Wladizlaviae, Iuniwłocław, Wladislavia Iunior, Iunivvladislavia, Leslau, Jungleslau) miasto w pow. inowr.

1. 1185 ks. Leszko, syn Bolesława Kędzierzawego, nadał kanonikom włocł. m.in. 10 grz. srebra z targu (de foro) w I. (CDMG s. 116); 1193 Celestyn III papież nadał kl. norb. w Strzelnie dziesiąty targ w I. (Wp. I 32); 1218 kasztelania inowr. należała do ks. Konrada Mazowieckiego, następnie do ks. Kazimierza i jego potomków (Z. Guldon, J. Powierski, Podziały, s. 167–168, 177–203); 1239 ks. Świętopełk exussit ecclesiam in Wladislavia iuveni et ipsam civitatem (MPH III, s. 9); zbudowany na przełomie XII/XIII w. (Z. Świechowski, Budownictwo romańskie w Polsce, s. 59– 62); kościół ten p.w. NMP leżał na terenie Staromieścia, stanowiącego w XVI–XVIII w. przedmieście I.; 1321 kł ś. Mikołaja był kłem filialnym kła NMP (Lites I, s. 36); w 1527 r. kł ś. Mikołaja intra muros oraz kł NMP extra muros (MHDW XI 58); 1241 kaszt. inowr. (KDW I 229). Dotychczasowe badania archeologiczne nie doprowadziły do odkrycia dawnego grodu.

5. 1231–1267 miasto na pr. magd. I. (CDP I 89); 1423 Maciej mieszcz. inowr. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1090, s. 9); 1450 Kazimierz Jagiellończyk odnawia i poszerza miastu przywileje pr. magd. Król nadał miastu trzecią cz. wójtostwa w I. z 2 łanami wolnymi w Mikorzynie, łaźnię miejską, łąki i pastwiska z połową rzeki Noteć od granic Szarleja do Mątew, Kruszy, Piotrkowic i Leszczyc, a także wszystkie folwarki, role i ogrody od dawna (ab antiquo) należące do miasta. W odległości mili od miasta nie wolno było szynkować piwa z innych

207 miast. Mieszczanie mogli sprzedawać wino i miód tylko pod ratuszem; nie dotyczyło to piwa bydgoskiego i innych piw obcych. Obcy kupcy mogli sprzedawać towary jedynie w czasie targów we wtorki (Odnowiony przywilej lokacyjny miasta Inowrocłwia z roku 1540, wyd. D. Karczewski, Inowrocław 2000, s. 7–12; tenże, W 550. rocznicę odnowienia przywileju lokacyjnego miasta Inowrocławia, „Ziemia Kujawska”, t. 14, 2000–2001, s. 67–71; M. Biskup, Dzieje miasta w średniowieczu (od końca XII do 1466), [w:] Dzieje Inowrocławia, t. 1, pod red. M. Biskupa, Warszawa 1978, s. 137–141).

6. 1296 szpital w I. należący do braci gwiaździstych (Wiadomości do dziejów polskich, s. 35); 1510 opis zamku inowr., w którym wymieniono m.in. wielką kamienicę (magna lapidea), kuchnię, fosę (przekop), mury, stajnię i młyn koński pod zamkiem oraz dochód z miasta od każdego domu, okna sklepowego, tkaczy, sprzedawców soli, szewców, rzeźników, przedmieść i wsi miejskich, czynszu żydowskiego, cła arendowanego przez Żyda, targowego, piwnicy piwa bydgoskiego, a także folwarku i browaru pod zamkiem (Inwentarz starostwa inowrocławskiego z 1510 r., wyd. R. i Z. Guldon, „Ziemia Kujawska”, t. 3, 1971, s. 190–192).

Ludność żydowska w mieście: 1453 przyw. dla żydów wojew. inowr.; 1504 magna pars incolarum iudei sint; 1507 35 zł koronacyjnego od żydów inowr., 1519 Zygmunt I nakazał, aby przedstawiciele żydów z Międzyrzecza, Skwierzyny, Gniezna, Obornik, Inowrocławia, Pakości, Brześcia Kujawskiego, Łęczycy, Płocka, Kalisza i Płońska przybyli do I. celem taksacji czynszów od żydów wlkp.; 1656 pogłówne od 166 żydów inowr. (Z. Guldon, J. Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, „Czasy Nowożytne”, t. 21, 2008, s. 184).

O dziejach miasta zob. szerzej: Dzieje Inowrocławia, t. 1, Warszawa 1978; Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski i W. Stanek przy współudziale Z. Górskiego i R. Kabacińskiego, Kórnik 1990; S. Szybkowski, Starostwo i starostowie inowrocławscy w latach 1364–1501, „Ziemia Kujawska”, t. 20, 2007, s. 7–25; J. Karczewska, Elita Kujaw inowrocławskich za rządów synów Ziemomysła, „Ziemia Kujawska”, t. 14, 2000–2001, s. 17–26; J. Kozłowski, M. Woźniak, Trzynastowieczne figury szachowe znalezione w Inowrocławiu, „Ziemia Kujawska”, t. 20, 2007, s. 127–136; J. Lewandowska, Urzędnicy starostwa inowrocławskiego od XIV do XVIII wieku, „Ziemia Kujawska”,

208 t. 18, s. 119–130; S. Szybkowski, Starostwo i starostowie inowrocławscy w ltach 1364–1501. Zarys problematyki, „Ziemia Kujawska”, t. 20, 2007, s, 7–26.

8. Kł NMP (tzw. Ruina) i kł ś. Mikołaja. Fragmenty murów obronnych (C. J. Widawski, Miejskie mury, s. 143–149).

Ze względu na wcześniej wydaną monografię miasta w haśle ograniczono się do podania jedynie najważniejszych faktów.

INOWROCŁAWSKA KASZTELANIA (1241)

Kasztelanowie: 1241 n. (Wp. I 229).

Zasięg: 1282 Szadłowice (Pol. II 118); 1301 Łojewo (Pol. II 177); 1314 Opactwo koło Bożejewic i Sławska na teryt. inowr. (Wp. II 966); 1315 Bożejewice na teryt. inowr. (Wp. II 975); 1328 Rzadkwin in districtu civitatis I. (SŹr VI 11); 1330 Oporowo w z. inowr. (Pol. II 250)1.

INOWROCŁAWSKI DEKANAT (1325)

1325–1327 dek. inowr., stanowiący cz. adiak. kruszw., obejmował par.: Ostrowo k. Gniewkowa, Kobielice, Gniewkowo, Parchanie, Branno, Brudnia, Liszkowo, Strzelno, Barcin, Lisewo Kościelne, Kościelec, Dźwierzchno, Góra, Płonkowo, Jaksice, Tuczno, Pieranie oraz kły pod wezw. ś. Klemensa2 i ś. Wincentego3 (MV I 256–262, 274–277); 1527 obejmował par.: Inowrocław, Gniewkowo, Pieranie, Lisewo Kościelne, Parchanie, Płonkowo, Dźwierzchno, Murzynno, Sędzin, Brudnia, Kobielice, Jaksice, Branno, Orłowo, Ostrowo k. Kościelca, Łabiszyn, Szadłowice, Kościelec i Liszkowo (MHDW XI 58–64)4.

1 Por. szerzej S. Arnold, Terytoria plemienne, s. 319–324. 2 Wg Libr. 156 chodzi o drugą parafię w Gniewkowie. 3 Wg Libr. 156 kaplica ś. Wincentego w Kruszwicy lub śś. Katarzyny i Wincentego w Cykowie. 4 Do dekanatu należały zapewne, podobnie jak w drugiej połowie XIV w. (GK 34), parafie w Barcinie i Dąbrówce Barcińskiej, zaliczone w wykazie z 1527 r. do dekanatu raciąskiego. 209

IZBICA KUJAWSKA (1313 Isdbica, Ystbicia, Isdbicze, Isdbicza, Istbicia, Istbicza, Isthbicza, Gysdbycza, Istbycza, Izbicza, Isbicza) 22 km na SW od Brześcia Kuj.

1. 1313 wieś (BR 134, 285); 1325 par. i. dekanat radz. (MV I 260); 1394 pow. przed., miasto (Pol. II 547).

3. 1313 Jan i Florian dziedzice I., ss. wdy Lupy, zrzekli się Lipiczna, Mochla, Komorzy i Lucimia na rzecz cyst. bysz. (BR 134, 285); 1399 Maciej z I (Koz. IV 289); 1418–1421 Helena, Katarzyna i Dziersław z I. (KBK 52, 706, 777, 1176, 1237, 1277, 2210); 1472 Kazimierz J. potwierdził sprzedaż przez Małgorzatę, c. Materny z Pakości, 1/3 dóbr I. za 100 kóp gr Andrzejowi Kretkowskiemu kaszt. brz. (MS I 909); 1474 ugoda między Andrzejem kaszt. i Wojciechem plebanem w sprawie m. I. oraz wsi Nowej Wsi, Krzywej Wsi i Sokołowa (MS I 1183); 1489 wiatrak opust. (Lpor. 126); 1504 król na prośbę Mikołaja Kretkowa wdy inowr. potwierdził przyw. z lat 1394–98 dla Izbicy oraz zezwolił na odbywanie targu bydlęcego i końskiego w każdą środę (feria 4) i jarmarku w dniu ś. Mateusza ap. (24.02) (MS III 1440); 1527 4 grz. z folw. I. dla kła par. w I., 11 grz. dla prebendy kruszw. Tymień (MDW XI 46, 52); 1566 7 kotłów gorzałczanych, 3 szynkarzy, 8 komor., 6 towarzyszy, 9 szynkarzy piwa, 1 rzem., 1 komor. przybyły (ŹD XIII 41).

4. 1394 Władysław Jag. na prośbę br. Macieja i Jakusza z I. miasto ich z wsiami przeniósł na pr. magd. (Pol. II 547, MS III S. 62); Maciej wójt w I. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1143, s. 36).

5. 1325–1327 Lasota pleban (MV I 260, 276)1; 1427 Szymon wikary (Pol. II 377); 1430 Mikołaj wikary (AC III/1, 504); 1527 kł par. ś. Floriana i Mateusza, patronat szlach. (MDW XI 46); 1577 szpital (MDW XVII 49); 1584–1598 kaplica drew. ś. Floriana między I. a Chotlem, zbudowana jakoby 300 lub 400 lat wcześniej (MDW XXI 46–47, XXII 123).

6. 1398 Władysław Jag., wynagradzając zasługi Macieja, nadał m. I. targ w środę (Pol. II 553; Karczewska, Własność szlachecka, s. 351); 1445 Jan z I. kleryk (Pol. II 397); 1458 I. miała wysłać 3 pieszych pod Malbork (CMP 129).

1 Libr. 75–76 datuje powstanie parafii na XII w. 210

7. A. Dobrucki, Izbica Kujawska w promieniach „Coronaty”, Włocławek 1947; M. Kosman, Izbica Kujawska – przeszłość i teraźniejszość, „Rocznik Wielkopolski Wschodniej”, t. 2, 1974 s. 9–72; K. Dorcz, Izbica Kujawska, Herb miasta, Końskie 1994; J. Bieniak, Prawa patronackie szlachty kujawskiej, s. 26–29.

JABŁOWO (1420 Jabłowo, Jablowe) zag. osada k. Stronna

1420 Mikola dziedzic de Salissa zastawił kl. bysz. łąkę J. za 3 grz. na okres 4 lat (OMC 160v); 1527 J. wymienione wśród opust. wsi kl. bysz. (MHDW XI 69); 1564 w „spisku przedawania łąk koronowianom” wymieniono m.in. łąki w Jablowach (RKK); 1757 Stronno z folwarkiem i łąkami J. (K IV 292).

JACEWO (1489 Jacewo, Jaczewo) 2,5 km na NE od Inowrocławia

1489 wieś w par. i pow. inowr. (Lpor. 153); 1505 zapis sumy 4000 fl. na dochodach miasta i zamku inowr., m.in. na wsi J. (Pol. II 639); 1510 J. wśród przedmieść Inowrocławia i wsi miejskich, czynsz 8 gr z ł. (RCI 66); 1527 wieś J. w opisie dochodów szpitala ś. Ducha w Inowrocławiu (MHDW XI 59–60); 1546 zwolnienie wsi miejskiej J. od robocizn na rzecz zamku inowr. (RT 337–338); 1564– 1628 wieś miejska Inowrocławia (LW II 245; LWp. 125).

JACHCICE (Zachthisse, Zakczice, Zachcycze, Zachczicze) obecnie dzielnica Bydgoszczy

1346 J. w opisie granic m. Bydgoszczy (SLP 24); 1448 nadanie szpitalowi ś. Ducha w Bydgoszczy ogrodu koło drogi prowadzącej do J. (S 97–100); 1489 wieś w par. i pow. bydg., własn. zamku bydg. (Lpor. 173); 1494 Mikołaj i Bartłomiej z Nieciszewa nadają kl. karmelitów w Bydgoszczy połowę wsi J. (Pol. II 630); 1527 22 gr z J. w opisie dochodów kła par. w Bydgoszczy (MHDW XI 64); 1565 2 ł. os.,

211 młyn dor., karczma dor. (RIn. 794); 1583 własn. kl. karmelitów w Bydgoszczy, 2 ł. os., zagr. (ŹD XII 255); 1586 ustalenie granic między m. Bydgoszczą a J. (LPB 64v– 79).

Tzw. wały kujawskie (W. Posadzy, A. Wędzki, Wały Kujawskie, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, t. 1, 1955, z. 1)1.

JAKSINO (1250 Jaxino) zag. osada na Kujawach

1250 J. wśród dawnych posiadłości kła kruszw. (DKM 187).

JALATKOWO (1489 Jalathowo) zag. osada pod Zgłowiączką 1489 folw. szlach. w par. Zgłowiączka pow. brz. (Lpor. 101).

JANIKOWIEC (1489 Janykowyecz) zag. osada pod Sieroszewem

1489 folwark J. w opisie wsi Sieroszewo w par. Choceń pow. brz. (Lpor. 95).

JANIKOWO (1418 Iankowo, Jankowo, 1527 Janikowo) 6 km na SW od Kruszwicy

1418 Paweł z J. (KBK 247); 1443 Pomian z J. (Koz. IV 298); 1489 par. Polanowice pow. kruszw., z 6 ł. os. po kopie czynszu, 2 ł. opust., folw. (Lpor. 149); 1527 J. w opisie dochodów kła par. w Polanowicach i kap. kruszw. (MDW XI 49, 55); 1566 Oborska z 3 ł. zagrod. i 3 zagr. (ŹD XIII 3)

JANIKOWO (1472 Janykow, Ianicow, Janykowo) 7,5 km na SE od Pakości

1 Zzar. 25 i Z. 23 wymienia grodzisko wśredn., którego istnienie odrzucają G. Wilke, C. Potemski, Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu Bydgoszczy i powiatu bydgoskiego, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, cz. 1, t. 7, 1970; cz. 2, t. 15, 1985, s. 7. 212

1472 Kazimierz Jag. poświadczył, że Bogusz z Ostrowa nadał wieś J. w pow. inowr., zastawioną za 500 fl. węg. Maciejowi Służewskiemu, br. Władysławowi (MS I 796); 1489 wieś w par. Ostrowo. pow. inowr., 6 półł. os. czynsz po 20 gr., 4 ł. opust., folw. (Lpor. 155); 1526 własn. Piotra ze Służewa (MS IV/1, 5127); 1527 6 grz. z J. w opisie dochodów mansjonarzy w Kościelcu (MHDW XI 64); 1534 1 ł. os. (RIn. 506); 1552 4 kmieci (RIn. 545v); 1565 5 ł. os., karczma dor. (RIn. 785); 1583 własn. Katarzyny Sirosławskiej, 4 ł. os., zagr. (ŹD XII 247).

Grodzisko wśredn. (Kow. 221; Hensel II 185–186; Zzar. 29).

JANISZEWEK (1469 Janyshewko) 6 km na SW od Lubrańca

1489 folw. szlach. w par. Zgłowiączka pow. brz. (Lpor. 101)

JANISZEWO (1250 Ianiszewo, Janyssevo, Janissovo) osada zag., włączona zapewne do Gorzewa

1250 Kazimierz kuj. poświadczył nadanie przez skarbnika Mikołaja m.in. wsi Gorzewa z J. cyst. bysz. (KH XL 194); 1253 Kazimierz kuj. poświadczył nadanie przez skarbnika Mikołaja cyst. bysz. szeregu wsi m.in. Gorzewa z działem J. i udzielił im szerokiego imm. (Pol. I 42, fals.); 1286 Ziemomysł inowr. zezwolił cyst. bysz. na lokację na pr. średzkim m.in. folwarku Gorzewo z działem J. (Pol. I 66).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru, 205–206.

JANISZEWO (1420 Janischewo, Janyszchewo) 6 km na SW od Lubrańca

1420 zastaw w J. (KBK 1861); 1423 Jan z J. (KBK 3052); 1453 Dobiesław z J. podłowczy brz. (Paw. 115); 1489 par. Zgłowiączka pow. brz., z 3 ł. os. po 28 gr czynszu, 20 ł. opust., sołtys trzymał 1 ł. os. i 2 ł. opust., młyn o 1 kole (Lpor. 99– 100); 1527 dzies. snop. z ról kmiec. dla kła par. w Zgłowiączce, 11 gr z J. w opisie dochodów wikariuszy kruszw. (MDW XI 36, 54); 1557 Bernard Redecki, 3 ł. os., 1 ł.

213 sołt. (RBK 263, 266v); 1566 1,5 ł. os., młyn o 3 kołach, młyn Przeborowski o 4 kołach, młyn Biernacki o 1 kole, J. Kobielicki z 6 zagr. i 1 rzem. (ŹD XIII 9, RBK 432); 1497 cz. wymiaru z młyna J. do kła par. w Lubrańcu (Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie II 208); 1518 J. wchodzi w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786).

JANKOWO, pow. Inowrocław

Gród z okresu halsztackiego (650 p.n.e.), zniszczony najpóźniej do połowy XI w. (J. Ostoja-Zagórski., Badania archeologiczne na grodzisku kultury łużyckiej w Jankowie, pow. Inowrocław, w latach 1970–1972, „Komunikaty Archeologiczne”, t. 2, 1978, s. 51–61; M. Danielewski, Grody pograniczna kujawsko-wielkopolskiego od połowy X do końca XIII wieku, [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów, t. 2, pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2009, s. 35–36).

JANOCIN (1422 Nynocyno, Nijnoczino) 8 km na SW od Radziejowa

1422 Jarosław z N. (KBK 2500); 1489 par. Chełmce pow. radz., z 10,5 ł. os. po 30 gr czynszu, 1 ł. opust., 1,5 ł. sołt., 2 ł. os. wymierzone z ról folw. (Lpor. 139); 1527 N. wymienione w opisie dochodów kap. kruszw. i kła par. w Chełmcach (MDW XI 44, 49); 1557 Jakub Tarnowski, 6 ł. os., karczma (RBK 282v, 288v); 1566 5,75 ł. os., wiatrak, karczma, przekupień (ŹD XIII 28).

JANOWICE (1418 Janouicze, Janovice, Janowycze, Janovicze) 8 km na SW od Bobrownik

1418–1424 właściciele J. (KBK 105, 110, 196, 270, 433, 828, 900, 1175, 1327, 2005, 2254, 3024, 3209, 3393, 3508, 3535, 3537, 3774); 1429 szl. Jan dziedzic J. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1107, s. 18); 1489 par. Lubanie pow. brz., 2 folw. z 3 zagr. (Lpor. 114); 1527 J. w opisie dochodów kłów par. w Lubaniu i Przypuście (MDW XI 70); 1566 2 półł. os., karczma, 6 zagr. (ŹD XIII 4, RBK 428).

214

JANOWICE (1489 Janowycze) 6 km na NW od Kruszwicy

1489 wieś w par. Sławsko W., pow. inowr., 2 półł. os., czynsz po grz., 1 półł. os. wymierzony z folw., półł. opust., zagr., folw. (Lpor. 169); 1527 60 gr dzies. z J. dla prebendy kruszw. (MHDW XI 50); 1527 dzies. z J. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1534 2 ł. os. (RIn. 511); 1552 2 kmieci (RIn. 548v); 1565 2 ł. os., 2 zagr. (RIn. 790v); 1583 własn. Wawrzyńca Głębockiego, 2 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 253). 1527 6 wiard. dla kła par. w Kościeszkach (MDW XI 55).

JANOWICE (1489 Janowycze) 9 km na S od Piotrkowa Kuj.

1489 folw. szlach. w par. Sadlno pow. radz. (Lpor. 146); 1566 2 zagr. (ŹD XIII 30).

JANOWICE (1489 Janowycze, Janovicze) 7 km na W od Izbicy Kuj.

1489 wieś szlach. w par. Lubotyń w pow. przed. i radz. (Lpor. 126); 1527 4 grz. z J. dla kła par. w Mąkoszynie (MDW XI 44); 1566 wieś w pow. radz., dział Filipa Kozcienka zwolniony od poboru z powodu pożaru, Jan Jerzmanowski z 1 ł. zagrod., Jan Sołtek z 1 ł. zagrod. i 2 zagr., Piotr Borzym z 1 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 34).

JARANOWO (1366 Jarunouo, Jarunowo, Jarunow, 1435 Jarunowo Maior) 14 km na SW od Bobrownik

1366 przysądzenie J. Tomaszowi z Pomorzan (DKM 258; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 182, s. 104); 1418–1424 właściciele J. (KBK 19, 198, 637, 655, 922, 1655, 1748, 2407, 2485, 2600, 3113, 3637, 3895); 1433 Ligaszcz i Wincenty z J. h. Topór (Pol. II 576); 1435–1527 dzies. z J. dla kap. włocł. (MDW XI 8, 28); 1454 Stanisław z J. (PH LVI 92); 1489 par. Wieniec pow. brz., na dziale Mikoski 8 ł. os. i 4 ł. opust., na dziale łowczyni i Ligaszcza 16 ł. os., 10 ł. opust., 2 karczmy, 3 folw. (Lpor. 115); 1557 Sebastian i Jan Jurunowscy, 13 ł. os., 1 rzem. (RBK 259v,

215

275); 1566 25 ł. os., 2 karczmy, 1 zagr., Wincenty Jaranowski z 2 ł. os. i 1 zagr. (ŹD XIII 4, RBK 427v).

JARANÓWEK (1424 Iarunouo Parua, Jarunowo Minor, Jarunowko) 7 km na NW od Brześcia Kuj.

1424 nabycie J. przez Jakusza, Jana, Wydźgę, Świętosława, Elżbietę, Mikołaja i Sieciecha (KBK 3762); 1435–1527 dzies. z J. dla kap. włocł. (MDW XI 8, 28); 1489 opust. wieś w par. Wieniec pow. brz. (Lpor. 115); 1557 Wojciech Jarunowski, 1 ł. os. (RBK 259v); 1566 1 ł. os. (ŹD XIII 4).

JARANTOWICE (1489 Jaranthowycze Maior, Iarunthowicze Maior) 10,5 km na E od Radziejowa

1489 par. Osięciny pow. radz., z 8 półł. os. po 28 gr czynszu, 2,5 ł. opust., wiatrak, folw. (Lpor. 106); 1527–1534 dzies. z J. dla bptwa włocł. (MDW XI 10, IBW 110); 1566 8 ł. os., karczma. 4 zagr., szynkarka (ŹD XIII 12, RBK 434).

JARANTOWICE [Jerałtowice] (1399 Geranthouicze, Jaranthouicze, Jaranthouice, Geralthouice, Jaranthovicze, Jaralthowicze, Geraltowice, Jarolthovicz, Jaralthowycze, Jaralthovycze) 10 km na N od Chodcza

1399–1407 synowie Pomanona z G. (Koz. IV 300); 1418–1433 Jarand z J. h. Pomian (KBK 669, 1361, 1450, Wyw. 77, Pol. II 576); 1423 Ubisław z J. (KBK 3113); 1424 Jan z G. (KBK 3906); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 8, 28); 1448 Mikołaj z G. skarbnik brz. (Paw. 111)1; 1482 – Mikołaj Borzymowski nabył od braci Mikołaja, Piotra i Jana, s. zm. Jana z J. i ich matki Barbary za 600 grz. (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 96); 1487 przeniesienie dóbr Mikołaja Borzymowskiego m.in. J. na pr. magd. (MS I 1866); 1489 par. Choceń pow. brz., 4 kmiecie na 1 ł., folw. (Lpor. 96); 1527 1 kopa z J. dla kła par. w Choceniu (MDW XI 36); 1557 właśc. Stanisław Siewierski, 1,5 ł. os. (RBK 262).

1 Niektóre wzmianki dotyczyć mogą Jarantowic w par. Osięciny. 216

JARANTOWICZKI 1489 (Jaranthowycze Minor, Iarunthowicze Minor) zag. osada 11,5 km na E od Radziejowa (Gilly)

1489 par. Osięciny pow. radz., z 5 półł. os. po 30 gr czynszu, 1 półł. opust., folw. (Lpor. 106); 1527–1534 dzies. dla bptwa włocł. (MDW XI 10, IBW 110); 1557 właśc. Jan Dłuski, 1 ł. os. (RBK 265v); 1566 6 ł. os. (ŹD XIII 12).

JARKI (1563 Jarek) 10 km na N od Gniewkowa

1563 Zygmunt August nadał Wojciechowi Sówce, który od nowa wybudował młyn J. na dziedzinie gniewk. przyw. (MS V 2816); 1565 młyn o 3 kołach dziedz.1 (RIn. 792); 1567 młyn do dzierżawy gniewk. o 3 kołach korzecznych (Z. Guldon, K. Wajda, Zarys dziejów Gniewkowa, s. 87–88).

JARONTY (1489 Trasko, 1527 Trzaskj Jarandj, Trzaski maior, 1534 Traszkovy Yaranthovy, 1552 Trzaskovi Gorne, 1583 Trzaskowi Jaruntowskie) 6 km na SE od Inowrocławia.

1489 T. triplices2, wsie szlach. w par. i pow. inowr. (Lpor. 153; Karczewska, Własność szlachecka, s. 322); 1527 1 grz. z folw. T. dla kła par. w Inowrocławiu i 40 gr dzies. z T. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12, 58); 1534 dzies. z T. dla bptwa włocł. (IBW 111); 1534 1,5 ł. os. (RIn. 505v); 1552 4 kmieci, wiatrak dor. (RIn. 545, 552v); 1565 4 ł. os., wiatrak, 3 zagr. (RIn. 784v); 1583 właśc. Zakrzewski, 4 ł. os., 4 zagr. (ŹD XII 246).

JARUŻYN (1293 Jezurzino, Jezarzino, Rzerzuzino, Jerzuzyno) 5 km na NW od Fordonu

1 W rejestrze tym, podobnie jak i późniejszym z 1583 r., błędnie podano, że młyn ten należał do stwa dyb. (ŹD XII 254). 2 Chodzi o późniejsze Trzaski, Jaronty i Komaszyce. 217

1293 Mszczuj ks. pom. poświadczył, że wieś J., położona w kasztel. wyszogr., z dawna zwolniona jest od ciężarów książ. i cieszy się wolnościami, jak wsie bptwa włocł. (PU 502); 1413 wieś J. należąca do Polski (Lites II 241); 1349 (sic!) Kaźko szczeciński potwierdził przyw. kła wyszogrodzkiego, m.in. wieś J. (Pol. II 501); 1489 wieś w par. Fordon, pow. bydg., własn. kła par. w Fordonie (Lpor. 179); 1527 w opisie dochodów kła par. w Fordonie 6 fl. czynszu ze wsi J., 4 fl. z młyna, 4 fl. z folw. oraz po 13 miar żyta i owsa mesznego (MHDW XI 66); 1565 9 ł. os., 2 ł. sołt., młyn dziedz., karczma dziedz., 6 zagr. (RIn. 795v); 1583 8 ł. os., 2 ł. sołt., 6 zagr., komornik, rzemieślnik (ŹD XII 257).

JASIENIEC (1565 Jasieniecz) 5 km na SE od Przedcza

1565 wieś do stwa przed., 3 kmieci na 3 ł., Adam Jasiński trzymał dożywotnio 2,5 ł. (LW II 175); 1576 wieś król. w pow. łęcz. (ŹD XIII 51); 1785 wieś w pow. przed. (Perthées BKI).

JASIEŃ (1534 Jasiensky, Jassinski) osada zag. na W od Podgórza.

1534–1552 młyn o 2 kołach dziedz. do stwa dyb. (RIn. 515, 552); 1583–1765 młyn w stwie dyb. (ŹD XII 254; LWp. 143; Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta m. Podgórza, nr 37 f. 27v); 1565 Jan Lassinski z młyna dziedz. o 2 kołach (RIn. 792).

MT s. 199–200 jako Brandmühle, podając pierwszą wzmiankę z 1690 r.

JASNÓW (1552 Jasnoffski, 1628 Iasnow) osada zag. na W od Podgórza

1552 młyn dziedz. o 1 kole, własn. stwa dyb. (RIn. 552); 1565–1628 młyn do stwa dyb. (RIn. 792; ŹD XII 254; LWp. 142–143); 1489 Jan Paciorek młynarz de Jazmon (Pol. II 626); 1765 młyn ,,Jasnow czyli Kluczyk” (Lustracja starostwa dybowskiego, OT Toruń, Akta m. Podgórza, nr 7 f. 27). Od 1876 r. cz. Podgórza, od 1938 r. cz. Torunia (Janosz-Biskupowa, Dzieje miasta Podórza, s. 381, podając pierwszą wzmiankę z 1701 r.)

218

MT s. 500–501 jako Schlüsselmühle.

JASTRZĘBIE (1368 Jastrobe, Iastrzebie, Iastrambe, Jastrzambye) 9 km na NW od Fordonu

1368 Jarosław dziedzic z J. (DK 102; BR 134, 363); 1409 Mikołaj dziedzic z J. (Wp. V 149; Karczewska, Własność szlachecka, s. 300); 1489 wieś w par. Żołędowo, pow. bydg., 7,5 ł. os., opust., sołectwo opust., folw., karczma (Lpor. 181); 1527 J. w opisie dochodów kła par. w Żołędowie (MHDW XI 65); 1534 3 ł. os., karczma dor. (RIn. 537v); 1552 6 kmieci, karczma dor. (RIn. 559v, 565); 1565 3 działy szlach., 8 ł. os., 2 karczmy dor., 9 zagr. (RIn. 795v); 1583 3 działy szlach., 8 ł. os., 10 zagr., 2 rzem. (ŹD XII 256).

JASZCZOŁTOWICE (1399–1407 Iaszczoltowicze, Jasczoltouicze, Jasczoltowo, Jascholtowicze, Jasczolthowicze, Jasczoltouice, Jasczolthowycze, Jasczulthovicze, Jascholtowice) zag. osada pod Choceniem

1399–1407 Baranek z J. (Koz. IV 306); 1418 Andrzej z J. (KBK 82, 90, 199, 362, 382, 1563, 1698, 3755); 1418 Mikołaj i Wojciech z J. (KBK 83); 1418–1424 Przybysław z J. (KBK 813, 1092, 1563 i 4007); 1423 Paweł kmieć z J. (KBK 3272); 1424 Anna z J. (KBK 3919); 1424 Piotr s. Miecsława z J. (KBK 3713); 1429 Przybysław dziedzic J. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1108, s. 18); 1431 Paweł Gyl z J. (tamże, dok. 1178, s. 54); 1456 bp włocł., kanclerz w. koronny Jan Gruszczyński oznajmia, że Mikołaj, dziedzic wsi Korzeniowice (zag.) przeznaczył połowę jeziora we wsi J. na potrzeby parafii Choceń, za co otrzymał wyłączne prawo patronatu (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 29, s. 18–19); 1491 – Mikołaj Borzymowski kupił J. od Wojciecha Przybka za 110 grz. (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 96); 1489 par. Choceń pow. brz., folw. szlach. (Lpor. 97); 1527 J. w opisie dochodów kła par. w Choceniu (MDW XI 36); 1566 Piotr z 1 ł. zagrod., 2 zagr. i wiatraka (ŹD XIII 14, RBK 436).

219

JĄDROWICE (1398 Iandrowice, Androwice, Jandrouicze, Androuice, Andreouice, Jandrowicze, Jandrovycze, Jandrowycze) 5 km na NW od Brześcia Kuj.

1398 Lutek z J. (K IV 308); 1401 Dobiesław Iandrowsky (K IV 308); 1418–24 Wojciech, Andrzej, Mikołaj, Helena, Krystyn, Jakusz, Jarosław, Jan, Lutek, Mścigniew, Paweł, Piotr i Stogniew z J. oraz kmiecie z J. (KBK 34-3939 wg indeksu); 1435 dzies. z 6 ł. w J. dla kap. włocł. (MHDW XI 9); 1465 Stanisław z J. (Pol. II 611, P 46); 1489 wieś w par. i pow. brz., na dziale Krystyna 5 ł. os., na dziale Bronisza 5 ł. os., na dziale Stanisława Jądrowskiego 3 ł. os., 2 ł. opust. i folwark (Lpor. 93); 1497 Krystyn ze Smólska zrezygnował z J. na rzecz Jana z łąk (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 105); 1527 dzies. z J. dla kap. włocł. i kła par. w Brześciu Kuj. (MHDW XI 27, 33); 1557 własn. Mateusza i Jana Jądrowskich (RBK 259); 1566 5 ł. os. i karczma dor., Jan z 5 ł. zagrod. (ŹD XIII 3 i 13, RBK 427).

JELITOWO (1298 Gelytowo, Gelitovo, Gelitow, 1527 Jelithowo) osada zag., zapewne włączona do Trzeciewca

1298 Leszek ks. kuj. nadał kl. bysz. dział. J. z pr. niem., jakim cieszy się graniczący z tym działem Trzęsacz (Pol. II 165); 1306 Przemysł ks. inowr. poświadczył sprzedaż za 100 grz. tor. przez rycerzy Imisława i Chebd, kl. bysz. wsi Trzeciewca z działem J. na teryt. grodu wyszogr. i zezwolił na lokację na pr. niem. (Pol. II 193); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztel. wyszogr. i bydg., m.in. wsi Trzeciewiec z działem J., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1527 wieś opust. kl. koronowskiego (MHDW XI 69).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 206.

JEMIELINO (1220 Jemelino) zag. osada na Kujawach

1220 nowa wieś J. w wyniku zamiany z klasztorem strzel. przechodzi na własność Konrada maz. (DKM 120–121; potw. z 1224 i 1284 r., RPS 11, DKM 129).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 81–82.

220

JERZMANOWO (1136 Hermanovo, Jrzmanowo, Irzmanowo, Girzmanowo, Gerzmanowo, Gyrzmanowo, Irszmanowo, Ierzmanowo) 7 km na SE od Lubrańca

1136 Innocenty II potwierdził posiadłości abptwa gnieźn., m.in. H. na Kujawach (Wp. I 7); 1405 Mikołaj z J. (Bieniak, Najstarsze kujawskie księgi ziemskie, s. 50); 1418–1423 Dziersław i inni z I. (KBK 1150, 1414, 1501, 1504, 1677, 1718, 2189, 2447, 2536, 2544, 2693, 2829, 2937, 3193, 3198, 3406); 1425–1433 Dziersław z G. h. Prusy (Wyw. 77, AC III/1, 510, Pol. II 576); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 8, 26); 1489 par. Kłobia pow. brz., z 3 ł. os. po 30 gr czynszu, folw. (Lpor. 97); 1566 Piotr Jerzmanowski z 1 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 14).

JERZYCE (1489 Iszycze, Iszyce, Gizicze) 9 km na SW od Radziejowa

1489 par. Rzeczyca pow. radz., z 8 ł. os. po 24 gr czynszu, 1 ł. opust i 1 półł. sołt. obrócone na folw., 1,5 ł. sołt., folw. o 3 ł. (Lpor. 1400); 1501–1527 wieś i folw. kap. kruszw. (AC II 744, MDW XI 50); 1508 Jan Gruszczyński z Iwanowic, kanonik gnieźn. i kruszw., za zgodą kap. lokuje swoją wieś prebendalną J., w pobliżu Gopła, na pr. magd. i oddaje sołectwo w niej szl. Jadwidze, wdowie po Pawle z Woli (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 406, s. 219–220); 1566 15 ł. os., 2 ł. sołt., karczma, 1 komor. (ŹD XIII 28, RBK 450v).

JEŻEWO (1489 Jezewo) 17 km na NW od Pakości

1489 wieś w par. Łabiszyn, pow. bydg., własn. 2 szl., 18 półł. os., czynsz po 24 gr, 2 półł. opust., wiatrak dor., 2 folw. (Lpor. 177); 1527–1534 dzies. z J. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1530 6 ł. os. (RIn. 538v); 1552 14 kmieci (RIn. 560v); 1565 14 półł. os., karczma dor., 2 zagr., komornik (RIn. 796v); 1583 4 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 258).

JĘCZMION (1557) zag. osada w pow. radz. 1557 młyn J. w pow. radz. (RBK 290).

221

JORDANOWO (1262 Jordanowo) 9,5 km na N od Pakości

1262 Kazimierz ks. łęczy. i kuj. ze względu na zasługi bpa włocł. Wolimira zwalnia wieś J. od powozu, stróży oraz dostarczania panującemu napojów i chleba (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 41, s. 36); 1489 wieś w par. Dźwierzchno w pow. bydg., własn. kap. kruszw., 5 półł. os., czynsz po 20 gr, 3 półł. opust. (Lpor. 175); 1527 1 kopa z J. w opisie dochodów kap. kruszw. (MHDW XI 51); 5130 1 ł. os., 1 ł. wójtostwa (RIn. 539v); 1552 7 kmieci (RIn. 561); 1565 3 działy szlach. (RIn. 797); 1583 1,5 ł. zagrod., zagr. (ŹD XII 259).

JURKOWO (1399 Iurkowo, Jvrkowo, Jurkowo) 11 km na S od Radziejowa

1399 Jan z J. (Koz. IV 318); 1489 folwarki szlach. w par. Piotrków Kuj. pow. radz. (Lpor. 143); 1527 J. w opisie dochodów kła par. w Piotrkowie Kuj. i prebendy ś. Klemensa (MDW XI 47, 52); 1557 właśc. Wawrzyniec Tarnowski, 2 rzem. (RBK 283v, 291v).

KACZEWO (1320 Caczewo, Kaczow) 6,5 km na S od Radziejowa

1320 Gerward bp włocł. w K. (Lites I 264, 352); 1325–1327 Bożydar pleban (MV I 260, 276)1; 1339 skarga na spalenie K. przez Krzyżaków (Lites I 98); 1489 wieś kościelna w par. K. pow. radz., z 5 ł. os. po 1,5 kopie czynszu ze stacją, folw. plebański (Lpor. 141); 1527 kł par. ś. Wawrzyńca i Marcina, patronat szlach. (MDW XI 45); 1557 właśc. Szymon Grabski, 4 ł. os., karczma (RBK 284, 288); 1566 5 ł. os., karczma, szynkarz (ŹD XIII 29, RBK 451v).

1 Libr. 94 datuje powstanie parafii na XIII w. 222

KACZKA (1557) zag. osada w pow. radz.

1557 młyn K. w pow. radz. (RBK 290).

KACZKOWO (1153 Karskov, Ratzow, Katzkowe, Caczcowo, Kaczkowo) 4 km na W od Gniewkowa

1153 wieś K. nadana kl. w Łeknie (Wp. I 18); 1328 Władysław Łok. potwierdził posiadłości bptwa lubuskiego na terenie Królestwa Polskiego, m.in. K. na Kujawach (Wp. II 1088); 1405 wieś K. penes Roren do bptwa lubuskiego, czynsz po 1 kopie gr. z 5,5 ł. (Leb. 84); 1421–1422 Szymon z K., kanonik poznański (Wp. III 337, 365); 1423 Jan z K. (KBK 2777, 2842); 1489 par. Płonkowo, pow. inowr., 6 ł. os., czynsz z półł. po 30 gr., 2 ł. opust., karczma, 2 folw. (Lpor. 158); 1503–1516 Wojciech z K. (Wyw. 148; MS III 704, IV 2628, 23128); 1527 dzies. z K. do kła par. w Gniewkowie i Płonkowie (MHDW XI 60, 61); 1534 3 ł., karczma (RIn. 507, 517); 1552 9 gosp. kmiec., karczma (RIn. 546, 554v); 1565 2 działy szlach., 8 ł., 2 karczmy, 4 zagr. (RIn. 786).

KALINOWIEC (1399 Kalinowicz, Kalinouecz, Calinouecz, Calinowecz, Calynowyecz, Calynoviecz) 15 km na NW od Brześcia Kuj.

1399 Krystan z K. (Koz. IV 322); 1418–1424 Niemierza z K. (KBK 117, 469, 807, 871, 975, 1073, 1142, 1918, 2373, 3418, 3838, 4028); 1423 Piotr z K. (KBK 3436); 1516 Zygmunt I nadał Mikołajowi z Lubrańca wdzie poznańskiemu na wieczność wsie K., Gawronki i Stanomin (MS IV 11012); 1527 3 grz. z K. dla kła par. w Bądkowie (MDW XI 73); 1564 dzierżył Mikołaj Rusocki „za wiecznem daniem, które danie upadło”, folw., 1 zagr., sadzawka, gaj dębowy, chrosty (LW II 227–228).

KALISKA (1418 Kaliska, Caliska) 6,5 km na E od Chodcza

223

1418 spór o cz. K. (KBK 219); 1418 Jan z K. (KBK 521); 1489 par. Lubień pow. kow., z 6 półł. os. po 14 gr czynszu, 9 ł. opust., folw. (Lpor. 120); 1527 4,5 grz. z K. dla wikariuszy włocł., 15 gr dla kła par. w Lubieniu (MDW XI 31, 39); 1557 Łukasz Lubieński, 1 ł. os. (RBK 296v); 1566 4 ł. os. (ŹD XIII 17).

KALISKA (1579–1591 Kaliska) zag. osada w pobliżu Lisewa Kościelnego

1579–1591 wieś opust. K. w pow. bydg. (Koz. IV 324).

KAŁĘCZYN (1420 Calanczino, Calączino, Kalanczino, Calancyno, Kaląnczino, Calaczino, Colaczino) 8 km na NW od Brześcia Kuj.

1420–1424 Jan Czajka i Piotr Tlusto z K. (KBK 1402, 3047, 3690); 1489 par. Bądkowo pow. brz., z 3 ł. os. po 20 gr czynszu, 4 ł. opust., folw. (Lpor. 108); 1435–1527 dzies. z K. dla kap. włocł. (MDW XI 8, 28); 1527 1 grz. z K. dla kła par. w Bądkowie (MDW XI 73); 1557 właśc. Feliks Chrząszczewski, 2 ł. os. (RBK 261); 1566 Chrząszczewski z 4 ł. os. i 2 zagr. (ŹD XIII 7); 1577 wieś do par. Bądkowo (MDW XVII 90).

KAŁĘCZYNEK (1489 Kalanczyno, Calanczino, Caleczino, Calączinko, Kaleczinko, 1583 Kaleczino Minor) 8 km na SW od Bobrownik

1489 Lubanie pow. brz., folw. (Lpor. 114); 1428 spór między plebanem z Przypustu a Tomkiem z Kamieńca o dzies. snop. z ról kmiec. w K. (AC III/1, 492); 1527 10 gr z K. dla kła par. w Przypuście i 26 gr dla kła par. w Lubaniu (MDW XI 70); 1534 dzies. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1577 wieś do par. Lubanie (MDW XVII 92); 1583 2 półł. os., 4 zagr. (RBK 690).

KAMIENIEC (1419 Camenecz, Camyenecz, Camyenyecz) 7 km na NW od Izbicy Kuj.

224

1419–1433 Klemens z K. h. Ogon (KBK 733, 949, 1512, 3140, Pol. II 576); 1420 Jan Pobóg sołtys z K. (KBK 1812); 1424 zastaw 6 ł. i karczmy w K. (KBK 3714); 1428–1450 Tomasz z K. (AC III/1, 492, Koz. IV 329); 1455 Janusz z K. (Pol. I 187); 1489 par. Chalno pow. brz., z 8 ł. os. Po 1 wiard. czynszu, 9 ł. opust. z 4 ł. sołt., karczma, folw. (Lpor. 101); 1566 1 półł. os., Chaliński z 7 ł. os., Kamieński z 1 ł. os. i 2 zagr., Ziemięcka z 1 ł. os. i 2 zagr. (ŹD XIII 10).

KAMIENIEC (1418 Camenecz, Camyenyecz, Camieniecz) 13 km na SW od Raciążka

1418 Hasthca, wdowa po Mikołaju z Konecka, w sporze o K. z Dobiesławem podczaszym dobrz. (KBK 703); 1418 Dobek przeciwko Miecsławowi z K. (KBK 686); 1489 par. Koneck pow. brz., z 3 ł. os. po 1 grz. czynszu, 7 ł. opust., folw. (Lpor. 112); 1527 5 grz. z K. dla kła par. w Konecku (MDW XI 71); 1557 właśc. Wojciech Makowiecki, 2 ł. os. i karczma (RBK 260v, 269v); 1566 4 ł. os., 2 zagr., karczma Krzyżanowska z 3 ł. os., 2 zagr. i karczma w Sinkach (ŹD XIII 6, RBK 429).

KAMIENNA (1489 Camyona) 10 km na SE od Chodcza

1489 par. Lubień pow. kow., na dziale Wojciecha Kruswickiego 8 ł. os. i 2 ł. opust., na dziale innych szl. 9 ł. os. i 21 ł. opust (Lpor. 120); 1534 32 fl. dzies. dla bptwa włocł. (IBW 109); 1557 Łukasz Lubieński z 9 ł. os., dział Zabłockiego (RBK 296v); 1566 10 ł. os., 1 rzem., 2 zagr., luźny, Lubiński z 8 ł. os. i karczmy, Wojciech Kamieński i inni z 5 ł. zagrod. (ŹD XIII 17, 19 RBK 439v).

KAMIONKA (1401 Camyenyecz, Camieniec, Kamieniecz), 6,5 km na SW od Przedcza

1401 Zaklika star. generalny kuj. zlecił Piotrowi, celnikowi i mieszcz. przed., lokację wsi K. w dystr. przed. w lasach na pr. chełm. Sołtys otrzymał 2 ł. Po upływie 16 lat wolnizny kmiecie mieli płacić po 1 wiard. czynszu i 8 gr dzies.

225 plebanowi przed.; zagr. mieli płacić po 6 gr czynszu i pracować dzień w tygodniu dla zamku przed. Kmiecie mieli wysiać na oziminę po 2 miary żyta król. oraz na jarzynę po 2 miary własnego owsa (FKK 3); 1410 Władysław Jag. potwierdził poprzedni przyw., dodając sołtysowi Mikołajowi trzeci łan (FKK 3); 1489 wieś w par., pow. i stwie przed. (Lpor. 123); 1500 5 kmieci po 16 gr czynszu z łanu (RCP 2v-3); 1525 z 4 ł. os. i 9 ł. opust. po 16 gr czynszu (RCP 60v); 1527 K. w opisie dochodów kła par. w Przedczu (MDW XI 38); 1564 4 kmieci na 4 ł. os. i 13 ł. opust., 5 ł. wójtostwa (LW II 173–174); 1566 4 ł. os., 8 ł. uprawianych z czynszu, 2 ł. wójtostwa, 3 zagr., 2 komor. (ŹD XIII 22).

KANIA (1489 Canya) 14 km na NW od Pakości

1489 wieś w par. Łabiszyn, pow. bydg., własn. Potulickiego, 10 półł. os., czynsz po 24 gr, 17 półł. opust. 3 półł. sołt. (Lpor. 177); 1530 2,5 ł. os., 1 ł. sołt. RIn. 538v); 1552 5 kmieci, 1 ł. sołt., karczma dor. (RIn. 560v, 564, 565v); 1565 6 półł. os., 1 ł. sołt., karczma dor. (RIn. 796v); 1583 4 ł. os. (ŹD XII 258).

KANIEWKO (1584) zag. osada pod Kłobią

1584 folw. K. do kła par. w Kłobii (MDW XXII 62).

KANIEWO (1403 Canewo, Kanewo, Canyewo, Canijewo) 7,5 km na SE od Lubrańca

1403 wymienione K. (Koz. IV 333); 1405 Stogniew z K. i Jan z K. h. Sokola (Koz. IV 333); 1418–1424 Przedpełk i inni z K. (KBK 171, 333, 362, 371, 377, 379, 907, 972, 1025, 1042, 1079, 1822, 2062, 2124, 2329, 3079, 3080, 3911, 3950); 1489 par. Kłobia pow. brz., folw. szlach., młyn opust. (Lpor. 97); 1527 K. w opisie dochodów kła par. w Kłobii (MDW XI 39); 1566 Wojciech Trzciński z 1 ł. zagrod., Wawrzyniec Kamieński z br. Wacławem z 2 ł. zagrod., młyn o 2 kołach (RBK 432, ŹD XIII 13).

226

KARCZYN (1489 Karczyno Czarczina) 11 km na SE od Inowrocławia

1489 wieś w par. Góra, pow. inowr., 3 ł. os., czynsz po 32 gr, 0,5 ł. sołt., folw. (Lpor. 168); 1527–1534 dzies. z K. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1534 1,5 ł. os. (RIn. 510v); 1552 5 kmieci (RIn. 548v); 1565 4 półł. os., 2 półł. sołt., 5 ł. opust. upraw z czynszu, karczma dor., 2 zagr. (RIn. 789v); 1583 własn. Wojciecha Niemojewskiego, 2 ł. os., 0,5 ł. sołt. (ŹD XII 252).

KARSK (1238 Karszco, Karsko, Carsko) 8,5 km na SW od Radziejowa

1238 Kazimierz kuj. potwierdził nadanie Eustachego cz. dziedziny K. w dożywocie Andrzejowi, a po jego śmierci kłowi włocł. (Pol. II 21; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 4, s. 18); 1254 Kazimierz, ks. łęczycki i kujawski zwalnia od stróży, podymnego i podwornego prebendalną wieś K., należącą do kanonika włocł. Andrzeja, książ. kapelana (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 23, s. 18); 1489 własn. kustosza, z 6 ł. os. po 72 gr czynszu, 3 ł. opust., folw., par. Rzepczyce pow. radz. (Lpor. 140); 1527 wieś z dzies. do kap. włocł. (MDW XI 25, 27, 29); 1527 K. w opisie dochodów kłów par. w Chełmcach i Rzeczycy (MDW XI 43, 44); 1566 własn. kap. włocł., 6 ł. os. (ŹD XIII 29).

KARW (1232–1239 Caruowo, 1325 Karw) osada, a następnie las pod Górznem

1232–1239 Bolesław maz. potwierdził bptwu płockiemu wsie należące do grodu świeckiego m.in. K. (KKM 384); 1325 nadanie bożogrobcom górzeńskim 6 ł. i 10 mórg pod grodem Górzno in montibus et pratis adiacentibus rivulo, qui defluit de silva Karw cum lacu ibidem parvulo et cum ipso rivulo ex integro (LKM 58); 1327 nadanie mieszcz. górzeńskim 20 ł. nad Gorznicą, strumieniem bez nazwy oraz a rivulo autem praedicto per silvam K. directe mensurando (Plehn 9); 1375 nadanie mieszcz. górzeńskim 21 ł. od Górznicy directe circa granicies

227 praenominatae nostrae Villae Novae per silvam K. procedendo usque in borram (Plehn 19).

KASPRAL (1489 Karspole, Carzpol, Carspol) 10 km na SW od Radziejowa

1489 par. Rzeczyca pow. radz., z 2 ł. os. po 30 gr czynszu, 2 ł. sołt. (Lpor. 140); 1505 wymieniona wieś K. (MS III 2256); 1557 właśc. Szymon Piotrowski, 4 ł. os. (RBK 283); 1566 5,5 ł. os., karczma (ŹD XIII 29, RBK 451).

KAWĘCZYN (1489 Calanczyno, Kawyeczynko, Kalaczino, Kalenczino) 7 km na E od Sompolna

1489 par. Lubotyń pow. przed., z 7 ł. os. po 10 gr czynszu, 3 ł. opust., 1 ł. sołt., wieś bptwa włocł. (Lpor. 125); 1511 dzies. snop. z K. do dzierżawy opatowskiej abptwa gnieźn. (VG 393); 1534 klucz lubotyński bptwa włocł., 5ł. os., 7 ł. opust., z których 2 ł. uprawiano na folw. lubotyński (IBW 21); 1566 3 ł. os., 2,5 ł. uprawiane z czynszu (ŹD XIII 20).

KAWĘCZYN (1489 Cawyeczyno, Kavieczino, Cavieczino, Caweczino) 10 km na SE od Gniewkowa

1489 par. Grabie pow. brz., z 10 ł. półł. os. po 30 gr czynszu, 6,5 ł. opust., karczma, wiatrak, folw. (Lpor. 111); 1527 9 wiard. z folw. K. dla kła par. w Brannie, 5 grz. dla kła par. w Grabiach (MDW XI 62, 71); 1566 8 ł. os., 3 rzem., 3 komor., karczma, 4 zagr. (ŹD XIII 5, RBK 428v).

KAWIESZCZYŃSKI (1489 Kawescynsky, Kaveschinskie, Cawiesshinskie) osada zag. pod Inowrocławiem

1489 folw. do stwa inowr., par. i pow. inowr. (Lpor. 153); 1527–1534 dzies. do bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111).

228

KAWKA (1566 Cawka, Kawka) 6 km na S od Bobrownik

1566–1577 młyn w opisie wsi Gąbinek par. Lubanie pow. brz. (RBK 428, MDW XVII 92).

KAZANIE (1316 Kazome, Kazom, Caszoni, Kaszom, Cazom, Cazomia, Cazomie) 4,5 km na NE od Lubrańca

1316 Władysław Łok. nadał imm. ekon. i sąd. mieszkańcom wsi K., należącej do bptwa poznańskiego (Wp. II 981); 1360 miejsce wystawienia przyw. Jana bpa poznańskiego (Wp. III 1440); 1418 Miklo z K. (KBK 1089); 1489 par. Lubraniec pow. brz., z 14 ł. os. po 35 gr czynszu, 10 ł. opust., 4 ł. sołt., karczma, karczma opust., folw. (Lpor. 104); 1504 Jan bp poznański nadał wieś K. kap. poznańskiej (AC I 964)1; 1527 dzies. dla kap. włocł., 4,5 grz. z K. dla kła par. w Lubrańcu (MDW XI 28, 35); 1557 własn. Erazma Kretkowskiego (RBK 264v); 1566 7 ł. os., 4 ł. sołt., karczma, szynkarz, 1 komor., młyn lubrański o 3 kołach (ŹD XIII 12, RBK 433v).

Grodzisko wśredn. (WA X 276, Zielonka, Zarys 32). 1518 K. wchodzi w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786).

KAZANKI (1399 Kozanky, Cozanky, Kozanki, Koczanki) 4 km na SE od Izbicy Kuj.

1388 Jaszek Kozanecski (Koz. IV 402); 1399 Jan z K. (Koz. IV 402); 1399– 1407 Piwko z K. h. Awdaniec (Koz. IV 402); 1412 Maciej i Jaszek Sirscy dziedzice z K. (Wyw. 275); 1419 Stanisław z K. (KBK 1228); 1420–1424 Michał z K. (KBK 1564, 1699, 2526, 3606); 1489 par. Izbica Kuj. pow. przed., folw. szlach. (Lpor. 129); 1527 2 grz. z K. dla kła par. w Izbicy Kuj. (MDW XI 46); 1583 działy: Jałmużna, Dupa i Pedo, 3 ł. zagrod., 1 zagr. (RBK 762).

1 Por. J. Nowacki, Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964, s. 144. 229

KAZUBEK (1557 Kozubek) 5 km na NW od Sompolna

1557–1598 młyn w par. Sadlno w pow. radz. (RBK 290, MDW XXI 65).

KĄKOL (1534 Kavkol, Kankol) 11 km na NE od Gniewkowa

1534–1565 wśród młynów stwa dyb. wymieniony Jan K. o 2 kołach dziedz. (RIn. 515, 552, 792); 1583 młyn do stwa dyb. (ŹD XII 254)1.

KĄKOWA WOLA (1435 Cunkowa Wolya, Cunkowa Wola, Cumkowa Wolya, Cunkowo, Cunckova Volia ) 4 km na SW od Brześcia Kuj.

1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 6, 28); 1489 par. Dąbie pow. brz., wieś król. (Lpor 105); 1510–1511 Jan Lubrański bp poznański otrzymał konsens na wykupienie K. z rąk br Brzeckich i Wojciecha Redzyńskiego (MS IV 9716, 9825); 1511 Jan Lubrański cedował wieś K. na rzecz br. Mikołaja wdy poznańskiego (MS IV 10419); 1519 Zygmunt I nadał br. Janowi i Mikołajowi z Lubrańca wieś K. z folw. Starczewo na pr. dziedzicznym (MS IV 3167); 1564 wieś król. w posesji Jakuba Chlewickiego i Zofii Lubrańskiej, 16,5 ł. os. (LW II 224); 1566 8,25 ł. os. i 2 ł. sołt., karczma, szynkarz, Chlewicki z 8,25 ł. os., 4 ł. sołt., 1 komor. i karczmy (ŹD XIII 11, RBK 433); 1518 K .wchodzi w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786).

KĄTY (1297 Kante, Kanthy, Kanthi, Kawthi) 3 km na NE od Brześcia Kuj.

1297 Władysław Łok. nadał szpitalowi kawalerów gwiazdowych w Brześciu Kuj. wieś K., którą utracił Ratybor Viczsal (Pol. II 164); 1389 Jan mistrz kawalerów gwiazdowych nadał Henrykowi, Frączkowi, Mikołajowi i Łukaszowi 2 ł. sołt. we wsi K. Kmiecie mieli dawać po 8 gr, 2 kurczęta i 15 jaj z łanu (Pol. II 534); 1489 par. Wieniec pow. brz., 1,5 ł. os., 5,5 ł. opust., z których 1 półł.

1 1537 młyn Crakolow koło Glinna (MS IV/3, 18359). 230 uprawiano na folw., 2 ł. sołt. (Lpor. 115); 1527 wieś i folw. szpitala ś. Ducha w Brześciu Kuj. (MDW XI 34); 1566 2 ł. os. (ŹD XIII 4).

KĄTY (1421 Kanthi, Canthy, Cathi); 14,5 km na SE od Chodcza

1421 Jakusz z K. (KBK 2339); 1489 par. Pierowa Wola pow. kow., z 3,5 ł. os. po 18 gr czynszu, 8,5 ł. opust., 2 ł. sołt. (Lpor. 120); 1527 3 grz. z K. dla kła par. w Pierowej Woli (MDW XI 40); 1557 właśc. Wojciech Stempczyński, 1 ł. os. (RBK 297); 1566 4 ł. os., 1 ł. opust., 1 zagr. (ŹD XIII 17), RBK 439v).

KĘPKA SZLACHECKA (1419 Campa, 1435 Campka Maior, Campka) 6 km na SW od Kowala

1419 K. kupił Mościc z Dąbia od br. Tomasza i Wojciecha z Pakości (KBK 1252, 1257); 1425–1527 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 7, 8, 27); 1489 par. Grabkowo pow. kow., 1 kmieć na łanie, 11 ł. opust., folw. (Lpor. 118); 1519 Mikołaj Kretkowski wda brz. zapisał ż. Annie 8000 fl. węg. m.in. na wsi K. (MS IV 3149); 1557 właśc. Maciej Kempski, 1 ł. os. (RBK 295); 1566 4 ł. os., 5 zagr., karczma (ŹD XIII 16, RBK 438v).

KICKO (1230 Kidsco, Kydsco, Rydsko, Kyczko, Kyczsko, Kiczko); 9,5 km na SW od Radziejowa

1230–1233 Konard maz. i kuj. sprzedał za 50 grz. wieś K. kłowi włocł. (KKM 281, 327); 1257 Kazimierz łęcz. i kuj. nadał imm. ekon. wsiom kła włocł.: Chełmce, R., Lubotyń, Zakrzewo, Orle, Witow, Byczyna i Straszewo (Pol. II 446); 1262 Kazimierz ks. łęczy. i kuj. ze względu na zasługi bpa włocł. Wolimira zwalnia wieś K. od powozu, stróży oraz dostarczania panującemu napojów i chleba (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 41, s. 36); 1339 Sowcze, cz. dziedziny K., przysądzona bptwu włocł. wbrew roszczeniom Mikołaja Bąka (Pol. II 268; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 147, s. 87); 1487 Piotr Bniński bp włocł. postanowił, że kmiecie ze wsi Chełmce i K. mają pracować tylko 1

231 dzień tygodniowo (RA 52–53v); 1487 ustalenie granic pomiędzy wsiami K. i Chełmce (kościelne) a Tarnowo i Ninocin (szlacheckie) w pobliżu Gopła (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 370, s. 203); 1489 par. Chełmce pow. radz., z 6 półł. os. po 40 gr czynszu, 6 półł. opust., folw. (Lpor. 139); 1534 klucz chełmecki bptwa włocł., 7 ł. os. i 3 ł. opust., 4 ł. opust. uprawiane na folw. chełecki, dzies. dla bptwa włocł. (IBW 17, 110); 1566 5 ł. os., 7 ł. uprawianych z czynszu (ŹD XIII 28).

KIJEWICE (1396 Kyowicze, Kyewo, Kigewicze, Kyewycze) 10,5 km na SW od Kruszwicy

1396–1411 Przecław z K. Koz. IV 351, RPS 72); 1450 Piotr Koszczanka z K. oraz Jan i Piotr z Wronowów dokonali podziału dóbr między br. Stanisławem, Wojciechem i Janem, ss. Jakuba dziedzica z K. (RPS 49–50); 1489 par. Strzelno pow. kruszw., 4 folw. szlach., 1 kmieć na półł. folw. (Lpor. 152); 1527 6 wiard. z K. dla kap. kruszw. (MDW XI 57); 1566 3 ł. os., 1 zagr. (ŹD XIII 35).

KIJEWO (1489 Kyewo) 7 km na SE od Gniewkowa

1489 wieś w par. Branno, pow. inowr., 10 półł. os., czynsz po 30 gr, 0,5 ł. opust. (Lpor. 160); 1527 6 grz. z K. w opisie dochodów kła w Brannie (MHDW XI 62); 1534 2 ł. os. (RIn. 508); 1552 6 kmieci (RIn. 546v); 1565 8 ł. os., karczma dor., 2 zagr., komornik (RIn. 787); 1583 własn. Małgorzaty ze Sztembraku, 9 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 249).

KLONOWO (1367 Clonow, Klonow, Clonowo, 1489 Clonowo Maior) 6 km na NE od Radziejowa

1367 Bogufał Rogala, s. Piotra z K., proboszcz kielecki (Koz. IV 357); 1400 Michał s. Andrzeja z K. h. Rogala (Koz. IV 357); 1400 Paweł z K. (Pol. II 555); 1401 br. Paweł i Maciej z K. (Pol. II 556); 1418 Drogosz z K. (KBK 80); 1421 Anna z K. (KBK 2132); 1421 Maciej z K. (KBK 2161); 1421 Mikołaj z K. (KBK 2228);

232

Bogusław i Wojciech sołtysi w K. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1151, s. 40); 1430 chłop Andrzej Grocholicz z K. (tamże, dok. 1151, s. 40); 1433 Drogosz z K. h. Rogala (Pol. II 576); 1489 par. Byczyna pow. radz., z 10 ł. os. po kopie czynszu, 5 ł. opust., 4 folw. (Lpor. 135); 1527 dzies. dla kła par. w Byczynie (MDW IX 47); 1557 właśc. Wacław Tchorzewski, 4 ł. os. (RBK 282v); 1566 7 ł. os. i 2 zagr., Tchorzewscy z 5 ł. os. i 5 karczem (ŹD XIII 28, RBK 450).

KLONÓWEK (1430 Clonowo, 1489 Clonowo Minor) 6 km na NE od Radziejowa

1430 szl. Mikołaj z K. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1157, s. 43); 1489 par. Byczyna pow. radz., z 3 ł. os. po 1 grz. czynszu 9,5 ł. opust. (Lpor. 135); 1557 właśc. Wojciech Głębocki, 1 ł. os. (RBK 283); 1566 1 ł. os. i 2 zagr., Wojciech i Wawrzyniec Głęboccy z 1,5 ł. os. (ŹD XIII 28, RBK 450).

KLUCZYNA (1246 Cluzyno, 1488 Cluczwa, 1564 Kluczina) zag. osada w pobliżu Gopła

1246 Kazimierz kuj. zatwierdził klasztorowi strzel. cz. K., uzyskaną w drodze zamiany na cz. Mikorzyna (DKM 125)1; 1488 pole K. wśród dóbr brz. (MS I 1921); 1564 opust. dziedzina do stwa radz. (LW II 260).

KŁOBIA (1145 Cloba, Kloba, Clobya, 1489 Clobya Maior, 1494 Clobya Magna) 5,5 km na SE od Lubrańca

1. 1145 wieś (Wp. I 10); 1325 par. (MV I 263); 1489 pow. brz. (Lpor. 97).

2. 1511 K. graniczyła ze Smogorzewem (VG 266); 1538–1564 rz. Chodeczka, obecnie Lubieniec (BR 85, 158, LW II 220, 227).

3. 1145 Mieszko Stary nadał cyst. lądzkim wieś K. (Wp. I 10); 1251 Kazimierz kuj. i łęcz. potwierdził nadanie K. cyst. lądzkim (Wp. I 298); 1261 Bolesław

1 Koz. IV 358 uznał na osadę nieznaną; R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, s. 81 identyfikował z Głuszynem. 233 wlkp. potwierdził nadanie Mieszka na rzecz cyst. lądzkich, m.in. K. (Wp. I 393); 1263 Wolimir bp włocł. przywrócił cyst. lądzkim dzies. z K. (Wp. I 604); 1293 Władysław Łok. nadał wsie Niewodniki i Ciaślin cyst. lądzkim w zamian za K. i Choceń (Wp. II 707); 1328 klasztor lądzki zamienił Łęg i dzies. z K. za wieś Godzieszewo na Pomorzu bptwa włocł. (Wp. I 1093, 1094); 1336 potwierdzenie powyższej zamiany przez Macieja opata lądzkiego (Wp. II 1158); 1488 K. do dóbr brz. (MS I 1921); 1494 wieś do stwa brz. (ISB 372–373); 1527 31 grz. z K. dla wikariuszy włocł. (MDW XI 31); 1538 Zygmunt I potwierdził zaginiony przyw. na młyn Kłobski na rz. Chodeczce, wg którego młynarz miał na nim 28 grz. (BR 85, 158); 1558 Zygmunt August zapisał młynarzowi we wsi K. 72 grz. (BR 85, 157–158); 1564 15 kmieci na 7,5 ł. os. i 20 ł. opust., 9 karczmarzy, młyn na rz. Chodeczce, brak gajów, borów, chrostów i łąk (LW 219–220); 1566 7,5 ł. os., 7,5 ł. uprawianych z czynszu, 10 karczem, 8 komor., 2 ł. sołt., młyn o 2 kołach, 1 zagr., Tulibowski z 6 ł. i karczmy (ŹD XIII 9, RBK 431v).

4. 1403 nadanie 2 ł. sołt. Jakubowi, Maciejowi i Andrzejowi (BR 85, 157); 1405 skarga kmieci ze wsi K. na Małgorzatę, Henka i Mikołaja dziedziców sołectwa w K. (Wp. V 82); 1553–1563 Mikołaj Trzebuchowski star. brz. zamienił 3 ł. opust. za młyn wójtowski w K. (LW II 226–227); 1564 2 ł. sołectwa, do wójtostwa należał folw. o 6 ł. i 7 ł. kmiec. (LW II 220).

5. 1325–1327 Jan pleban (MV I 263, 277)1; 1431 Maciej wikariusz (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1177, s. 54); 1498 Wojciech kaniewski pleban w K. (MS II 1293); 1527 patronat król. (MDW XI 39); 1598 kł par. ś. Wojciecha (MDW XX 94).

6. 1250–1254 miejsce wystawienia przyw. Konrada maz. i Kazimierza kuj. (Pol. I 42, II 34, 46).

7. S. Muznerowski, Kłobia, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 4, 1910, s. 226–236, 258–263, 298–307; S. Szybkowski, Starsza linia Pomianów Kłobskich. Potomstwo Jarosława Jarandowica, [w:] Szlachta, starostowie, zaciężni, pod red. B. Śliwińskiego, Gdańsk–Koszalin 1998, s. 239–279.

8. Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zab. 25).

1 Libr. 75–76 datuje powstanie parafii na XII w. 234

KŁOKOCZYN (1427 Krokoczyno, Klokoczyno, Krokoczin, Clokoczyno, Clokoczino) 4 km na SE od Przedcza

1427 Florian z Korytnicy kaszt. wislicki i star. przed. zlecił Wojciechowi sołtysowi z Głogowy lokację na pr. chełm. wsi K. w lasach dzierżawy przed. Sołtys miał otrzymać 2 ł. i trzeci łan w wypadku lokacji kmieci na 30 ł., zagrodę, karczmę, denar sąd. Po upływie 20 lat wolnizny kmieci mieli płacić po wiard. czynszu i 6 gr dzies. (Pol. II 570); 1489 par., pow. i stwo przed. (Lpor. 123); 1525 3,5 ł. os., 2 karczmy, 5,5 ł. opust. (RCP 62v–63); 1527 81 gr z K. dla kła par. w Przedczu (MDW XI 38); 1564 kmieci na 10 ł. os. i 4 ł. opust., karczma, 2 ł. wójtostwa (LW II 173); 1566 10 ł. os., 3 ł. uprawiane z czynszu, 2 ł. sołt., 2 karczmy, 1 komor. (ŹD XIII 23, RBK 445).

KŁÓBKA (1325 Clobia Demetri, Cloba Demetrij, Cloba Dymetry, Clobya, 1418 Minor Clobya, 1421 Parua Clobya, 1428 Clobycza, Clobicza, Clobya Minor) 9 km na SW od Kowala

1. 1325 wieś z kłem par. (MV I 264); 1489 pow. kow. (Lpor. 116).

3. 1330 Żyra z K. (Pol. II 250); 1357 Miklo z K. (DKM 254); 1399 Jarand z K. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 91); 1399/1440 dziedzice w K. stolnik brzeski Jarand, Jan Kozik, Mikołaj Rogacz i Bernard Rogacz (J. Pakulski, Ród Godziębów, s. 90); 1401–1404 Berwold z K. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 91); 1404 – stolnik brzeski Jarand nabył za 1000 grz. od Bierwłoda z Karszewa jego dział w Małej Kłobi (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 93–95); 1416–1430 Jarand z K. kaszt. brzeski (Bieniak, Elita kujawska, s. 309); 1418–1424 Berwold, Jarand i inni z K. (KBK 27, 227, 438, 592, 706, 725, 968, 1395, 1821, 1906, 2176, 2253, 2552, 2759, 3031, 3229, 3352, 3533, 3725, 3769); 1423 Mikosz kmieć z K. (KBK 3268); 1428 Jarand z K. (AC III/1, 493); 1453 Piotr z K. chorąży brz. (Paw. 114, 115); 1489 3 karczmy, 8 ł. opust., 2 folw. szlach. z zagr., młyn o 2 kołach (Lpor. 118); 1516 Andrzej z K. podsędek z. brz. (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 257, s. 70); 1527 5 grz. dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 27); 1566 2 ł. os., 2 karczmy, 2 szynkarki, 2 rzem., 7zagr., młyn o 2 kołach (ŹD XIII 16, RBK 439).

235

5. 1325–1327 Dytmar pleban (MV I 264, 277)1; 1423 Stanisław wikary z K. (KBK 2829); 1428 spór między Wacławem stelmachem (carpentarius) a Jarandem dziedzicem i Stanisławem plebanem z K. o niewywiązanie się z umowy i za sumę 36 grz. (AC III/1, 493); 1570 patronat szlach. (MDW I 7); 1598 kł par. ś. Prokopa (MDW XX 54).

8. Grodzisko wśredn. (SG IV 175, Zielonka, Zarys 32).

KŁÓTNO (1266 Clothno, Clotno, Klothna, Klothno) 9 km na SE od Kowala

1. 1266 wieś (Pol. II 89); 1489 par. i pow. kow. (Lpor. 122).

3. 1266 Kazimierz łęcz. i kuj. nadał wsi bptwa włocł. K. wolności, jakie posiadały pozostałe wsie bpie (Pol. II 89); 1489 z 10,5 ł. os. po 15 gr czynszu, 1,5 ł. opust., 2 karczmy opust., karczma os., folw. (Lpor. 122); 1534 klucz włocł. bptwa włocł., 12 ł. os., 8 ł. folw., karczma, 3 zagr., las, 2 jez. (IBW 11); 1534 dzies. z K. dla bptwa włocł. (IBW 109); 1566 11 ł. os., 1 ł. opust. uprawiany z czynszu, 2 ł. wójta, 3 karczmy, 3 zagr., 2 rzem., szynkarz (ŹD XIII 18, RBK 440).

4. 1365 Maciej bp włocł. nadał Stanisławowi z Wieńca wieś K. celem przeniesienia z pr. polskiego na pr. chełm. Sołtys otrzymał 2 ł., denar sąd., karczmę, pr. połowu ryb w należącym do K. jez. Kmiecie po upływie 5 lat wolnizny mieli płacić – po 10 gr czynszu, 4 razy w roku oraz zbierać siano (Pol. II 309; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 180, s. 103); 1489 2 ł. sołt. (Lpor. 122); 1534 3 ł. wójta (IBW 11).

5. 1430 Jan sługa kościelny w K. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1128, s. 29); 1430 Mikołaj wikary w K. tamże, dok. 1165, s. 48); 1489 par. K. (Lpor. 111)2; 1527 kł par. ś. Trójcy i Mateusza, patronat bpa włocł., dekanat brz. (MDW XI 40); 1520 do kła par. K. należała dzies. snop. z 2 pól kmiec. w Śmielniku (Ł II 450).

1 Libr. 93–94 datuje powstanie parafii na XIII w. 2 Libr. 93–94 datuje powstanie parafii na XIII w. 236

KNIEJA (1296 borra Trissinzka curia, 1315 Kneya, 1368 Trisczinica, Kneya ex antiquo nominata, 1373 Kneye) osada zag. pod Tryszczynem

1296 Leszek i Przemysł ks. kuj. rozstrzygnęli spór o lasy Trissinzka curia, leżące między strumieniami Kothomersnycza i Lotkethnycza nad brzegiem Brdy na korzyść Bertolda opata bysz., który stwierdził, że od dawna stanowiły one cz. Tryszczyna, oddalając roszczenia Bronisza z Głuszewa, który twierdził, że lasy te należały do Żołędowa (DKM 58, 123–124); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztel. wyszogr. i bydg., m.in. Tryszczynowi z K. i Nenekową Dądrową, imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1368 Mszczuj star. bydg. przysądził kl. bysz. K. między rzeczkami Kotomierznicą i Łokietnicą, oddalając roszczenia Jaśka podkomorzego gniewk., Wojciecha podczaszego brz. i Jarosława Przedpełka, dziedziców Służewa i Żołędowa (Dk 102); 1373 Kaźko szczeciński przywrócił kl. bysz. braci w lasach wsi Szczutki, Nenekowa Dąbrowa i K., zagarnięte przez kmieci ze wsi Bartodzieje (Dk 111); 1520 Zygmunt I król zezwolił kl. bysz. na zamianę lasu K. na wieś Mokre, należącą do Bartłomieja Żołędowskiego (OMC 155v).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 207–208.

KNIEJA (1489 Knyeya) 13 km na NW od Pakości

1489 wieś w par. Barcin, pow. bydg., 2 ł. os., czynsz po 24 gr, 4 ł. opust., folw. (Lpor. 176); 1527 2 grz. z K. w opisie dochodów kła par. w Barcinie (MHDW XI 72); 1527–1534 dzies. z K. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12; IBW 118); 1530 2 ł. os. (RIn. 539); 1552 8 kmieci (RIn. 560v); 1565 8 półł. os. (RIn. 797); 1583 3 działy szlach. (ŹD XII 258).

KOBIELICE (1286 Kobelica, 1325 Cobelicz, Kobilicze, Cobyelice, Cobelice, Cobelicze, Cobyelycze, Cobielicze, Cobidnicza, Kobeylicze) 11,5 km na N od Radziejowa

237

1286 Mirosław de Kobelica (BR 134, 195); wg K IV 366 Kobylnica; 1325 0 1327 Piotr pleban z K. (MV I 256, 274); 1338 Przybysław za K. (Pol. II 265); 1414 Wincenty z K. (Lites III 13); 1423 Jakub z K. (KBK 2660, 2700, 3027); 1423 Jakusz z K. (KBK 2977); 1418 Wojciech z K. (KBK 71); 1430 Jakub sługa kła w K. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1162, s. 46); 1431 Filip pleban i Andrzej wikariusz (tamże, dok. 1187, s. 58–59); 1431 Maciej Bedynakiewicz z K. (tamże, dok. 1187, s. 58); 1489 wieś par. w pow. inowr., 1 ł. os., czynszu kopa, na folw. Mikołaja i Jerzego Kobielickich 2 kmieci osadzonych na półł. wymierzonych z folw. i wiatrak dor., na folw. Wincentego 1,5 ł. os. wymierzony z folw. i karczma dor. (Lpor. 164); 1497 Jan Olbracht nadał Mikołajowi Kobielickiemu m.in. dobra Jadwigi w K. (MS II 1034); 1503 Mikołaj z K. skarbnik inowr. (MS III 788; Wyw. 148); 1520 Walenty Kobielicki i Jakub Dąbski z K. (MS IV/ 1, 3445); 1527 kł par. pod wezw. Wszystkich Świętych, patronat szlach., dzies. z K., Michałowa i Konar, w K. folw. 1,5 ł. (MHDW XI 62); 1534 2 ł. os., karczma dziedz. (RIn. 509v, 516v); 1552 6 kmieci, karczma dziedz. (RIn. 547v, 553v); 1565 5 ł. os., 2 zagr. (RIn. 788); 1583 własn. Jakuba Smerzyńskiego i Wojciecha Niemojewskiego, 4 ł. os., zagr. (ŹD XII 250).

KOBYLA ŁĄKA (1489 Cobyla Lanka, Kobilija Lanka) 7 km na SE od Chodcza

1489 par. Lubień pow. kow., z 5 ł. os. po 30 gr czynszu, 10 ł. opust. (Lpor. 120); 1527 7 grz. z K. w opisie dochodów altarzystów włocł. (MDW XI 31); 1557 właśc. Stanisław Smolski, 2 ł. os., karczma, 1 rzem. (RBK 296v, 298, 299v); 1566 2 ł. os., karczma, 1 zagr., Maciej Grodziński z 2 ł. os. i 1 zagr. (ŹD XIII 17, RBK 439v).

KOBYLATA (1401 Kobylayata, Cobylayatha, Cobilayata) 3 km na S od Przedcza

1401 Zaklika star. generalny kuj. lokował w lasach dystr. przed. wieś K. na pr. chełm. Sołtys Piotr, celnik i mieszcz. przed., miał otrzymać dziesiąty łan, czwartą zagrodę i denar sąd. Kmiecie po upływie 20 lat wolnizny mieli płacić po 1 wiard.

238 czynszu i 6 gr dzies., wysiać po 2 miary żyta na oziminę i 2 miary owsa na jarzynę (FKK 7–8); 1403 Władysław Jag. potwierdził przyw. z 1401 r. (FKK 8); 1489 wieś w par., pow. i stwie przed. (Lpor. 123); 1500 5 kmieci na łanach, 3 kmieci na półł., karczmarz (RCP 3); 1525 z 6,6 ł. os. i 7,25 ł. opust. po 16 gr czynszu, karczma (RCP 59v); 1527 wieś król. w dystr. przed. (MS IV 15017); 1527 11 wiard. z K. dla kła par. w Przedczu (MDW XI 38); 1564 13 kmieci na 13 ł. os. i 7 ł. opust., karczma, 3 ł. wójtostwa z 3 zagr. (LW II 163–165); 1566 13 ł. os., 7 ł. uprawianych z czynszu, 3 ł. wójtostwa, 2 zagr. wójtowscy, karczma, 1 komor. (ŹD XIII 22, RBK 444v).

KOBYLEBŁOTA SŁUŻEWSKIE (1489 Kobilablotha nobilium, Cobilieblota maior, Cobyelyeblotha Sluzewskye) osada zag. w pobliżu Służewa

1474 szl. Maciej Bronisz dziedzic wsi K. zobowiązał się przez wdą i star. inowr. Janem z Kościelca, pod kaucją 200 grz., że wraz z bratanicą Małgorzatą sprzeda bpowi włocł. Zbigniewowi i kap. odcinek rzeczki Tonczyna (Tążyna) płynący przez wieś Pogorzelec pod Służewem (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 346, s. 191); 1475 Maciej Bronisz dziedzic wsi K. wraz z bratanicą Małgorzatą sprzedali bpowi włocł. Zbigniewowi Oleśnickiemu i kap. odcinek rzeki Tążyna z młynem, przy miejscu Pogorzelec pod Służewem, za łan pola Jandrakowski w Otłoczynie pod Toruniem i 100 kóp gr (tamże, dok. 353, s. 195; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 231, s. 64–65); 1489 wieś w par. Służewo, pow. inowr., na dziale Grabskiego 5 półł. os., czynsz po 30 gr, 3 półł. opust., na dziale Bronisza 3 półł. os., 4 półł. opust. (Lpor. 165); 1526 Cobilablota, własn. Piotra ze Służewa (MS IV 5127); 1534 2 ł. os. (RIn. 508); 1552 5 kmieci (RIn. 547); 1565 7 ł. os. (RIn. 787); 1583 7 ł. os. (ŹD XII 249); 1527 13 grz. z K. i folw. w opisie dochodów kła par. w Służewie (MHDW XI 72).

KOBYLEBŁOTA SOBIESIERSKIE (1489 Kobilablotha Dzywysz, Cobilieblota minor, Cobyelieblotha Sobyesiernskye, Kobyleblotha Sobiesierskie) osada zag. w pobliżu Służewa

239

1489 3 ł. os., czynsz po 3 wiard., 6 ł. opust., 2 folw. (Lpor. 165); 1527 6 grz. z K. w opisie dochodów kła par. w Służewie (MHDW XI 72); 1534 3 ł. os. (RIn. 508); 1552 3 kmieci (RIn. 547); 1565 1 ł. os. na dziale Sobiesierskiego i 1,5 ł. os. na łanie Podstolicz (RIn. 787); 1583 2 działy szlach. (ŹD XII 249).

KOBYLNICA KRÓLEWSKA (1250 Cobulnizsa, 1489 Cobilnycze spiritualium, 1527 Cobilnicza capituli, 1531 Cobylnycza Maior) 6 km na SW od Radziejowa

1250 Kazimierz kuj. zwrócił kłowi włocł. wieś K. Łaszcza, niegdyś kanonika włocł. (DKM 186; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 17, s. 25); 1262 Kazimierz ks. łęczy. i kuj. ze względu na zasługi bpa włocł. Wolimira zwalnia wieś K. od powozu, stróży oraz dostarczania panującemu napojów i chleba (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 41, s. 36); 1489 wieś w par. Rzeczyca pow. radz., z 5 ł. os. po 1 grz. czynszu (Lpor. 140); 1527 1 grz. z K. w opisie dochodów kap. włocł., dzies. dla kap. włocł. i kła par. w Chełmcach (MHDW XI 26, 27, 44); 1531 2 ł. os. (RBK 120v); 1557 właśc. Jan Visseczki kanonik włocł. (RBK 283); 1566 7 ł. os. (ŹD XIII 29).

KOBYLNICA SZLACHECKA (1399 Kobilnicza, Cobilnicza, Cobylnycza, Cobylnycze, 1527 Cobilnicza Nobilium, 1531 Cobylnycza Minor) 6 km na SW od Radziejowa

1399 Pietrasz z K. (K IV 366); 1418–23 Wojciech i Albryk z K. (KBK 71, 382, 1980, 2377, 2592, 2716); 1434 Myrzon z K. (K IV 367); 1489 opust. wieś w par. Rzeczyca pow. radz. (Lpor. 141); 1527 1 kopa ze wsi opust. K. z łąkami w opisie dochdów kap. włocł. (MHDW XI 26); 1527 4 grz. z K. dla kła par. w Chełmcach (MHDW XI 44); 1531 5 ł. os. (RBK 120v); 1566 1,5 ł. os., Maciej Titel z 1 ł. zagrod. (ŹD XIII 29, 34).

KOBYLNIKI (1435 Cobilnycza, 1557 Kobylniki) 14 km na NW od Inowrocławia

240

1435 w opisie dochodów prepozytury włocł. wieś opust. K. z łąkami Tupadł (MHDW XI 6); 1527 w opisie dochodów kap. włocł. 11 grz. czynszu z K. i kopa z K. opust. wraz z łąkami (MHDW XI 26); 1557 kap. włocł. sprzedała wieś K. Wojciechowi Tupalskiemu (MS V 7756); 1565 wieś w par. Tucznow, nowo lokowana (RIn. 785); 1583 własn. Jana Tupalskiego, 2 półł. os., 2 zagr. (ŹD XII 247); 1489 Cobylnyky ze względu na nieopłacenie podatku nałożono karę 14 grz. (Lpor. 191).

KOBYLNIKI (1271 Kobilrath, Cobylnyky, Kobilniki) 1,5 km na NW od Kruszwicy

1271 wieś Korabniki między K. a Sławskiem Wk. w kasztel. kruszw. (Wp. I 614); 1409–1417 Wojsław z K. (K IV 367); 1489 wieś w par. Sławsko Wk., pow. inowr. (Lpor. 170); 1527 w opisie dochodów prepozytury kła kolegiackiego pod wezw. ś. Piotra w Kruszwicy 6 tracturae sagenales począwszy od młyna prepozyta do brzegów wsi K., a w opisie dochodów wikariuszy kruszw. 8 grz. dzies. z K. (MHDW XI 48–49, 54); 1534 3 ł. os. (RIn. 510v); 1552 8 kmieci (RIn. 548v); 1565 4 ł. os., 2 ł. opust. z powodu zarazy, karczma dor., 3 zagr. (RIn. 790); 1583 własn. Baltazara Kobelińskiego, 2 ł. os., 3 zagr., komornik (ŹD XII 252).

KOBYLSKO (1418 Cobisko, Cobili, Cobilska, Kobilsko, Kobilska, Cobiliska) zag. osada pod Lubrańcem

1418 Andrzej sędzia kupił K. od Jana Koszyka za 50 grz. (KBK 532, 573, 602); 1422 spór między plebanem ze Zgłowiączki a Pawłem kanonikiem włocł. o dzies. z K. i Sułkowa (AC III/1, 461 i 473); 1435 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 9); 1527 dzies. z K. dla kap. włocł. i klasztoru w Lubrańcu (MDW XI 28).

KOKOSZYCE (1292 Kocosicy, Cocoschycze, Coszycze, Kokoschicze, Cocoschyce) zag. osada nad Gopłem

241

1292 Wadysław Łok. nadał K. Maciejowi sędziemu kuj. (Pol. II 142; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 85, s. 58); 1466 Kazimierz Jag. za 6400 fl. węg. nadał Piotrowi Oporowskiemu stwo kruszw. z wsią K. (AC II 758); 1489 wieś król. w par. Ostrowo n. Gopłem pow. radz. (Lpor. 139); 1504 nadanie wsi K. Mikołajowi Boczanowskiemu (MS III 1227); 1508 w podziale dóbr między Andrzejem i Janem Oporowskimi Andrzej otrzymał m.in. dzierżawę wsi K. (MS IV 435); 1527 K. wymienione w opisie dochodów kła par. w Ostrowie n. Gopłem (MDW XI 43); 1566 6 ł. os., 2 ł. uprawiane z czynszu (ŹD XIII 32).

KOLANKOWO (1250 Dalcovo, 1527 Colanowo i Dalykow, 1534 Dalkowo alias Kolankowo) 15 km na S od Bydgoszczy

1250 wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. dział rybaków w K. (DKM 13, 79; wg K 4, 151 Dalkowo pod Inowrocławiem1); 1527 wieś K. w kluczu parchańskim bptwa włocł.; czynsz 2,5 grz., dzies. z folw. Dalkowo dla wikariuszy kła katedralnego włocł. (MHDW XI 10 i 31); 1534–1582 wieś opust. bptwa włocł. (IBW 32; IBWł 199).

KOŁOMIA (1489 Colonia) 21 km na NE od Przedcza

1453–1477 bracia Wincenty i Mikołaj, właśc. cz. K. (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 100); 1494 bracia Wincenty i Mikołaj z K. wzięli w zastaw 4 puste ł. w K. od Andrzeja z Małej Kłobi za 40 grz. (tamże, s. 100); 1492 bracia Wincenty i Mikołaj z K. kupują od bratanicy Zofii Mikołajówny jej dziedziczny dział w K. i w Nartach (tamże, s. 100); 1489 par. Pierowa Wola pow. kow., z 8 półł. os. po 24 gr czynszu, 12 ł. opust., karczma, 2 folw. (Lpor. 120); 1527 2 grz. z K. dla kła par. w Pierowej Woli (MDW XI 40); 1534 dzies. z K. dla bptwa włocł. (IBW 109); 1557 właśc. Grzegorz Skotnicki, 3,5 ł. os. (RBK 297), 1566 12 ł. os., 1 ł. opust., 6 zagr., karczma (ŹD XIII 17, RBK 439v).

1 DKM 470 oraz J. Płocha, Najważniejsze dzieje, s. 219–220 przyjmują, że chodzi tu o Dalków nad Wolborką w pow. piotrkowskim. 242

KOŁUDA MAŁA (1489 Coluda Minor) 13 km na SW od Inowrocławia

1489 wieś w par. Ludzisko, pow. inowr., 4 ł. os., czynsz po 40 gr, 2 ł. opust. upraw. łącznie z rolami folw., 2 folw. (Lpor. 172); 1527 2 grz. z K. w opisie dochodów kła par. w Ludzisku (MHDW XI 56); 1534 2 ł. os., karczma opust., młyn opust. (RIn. 511v, 515v, 518); 1552 1 kmieć (RIn. 549); 1565 3 działy szlach., 1 ł. os., 1 ł. zagrod., karczma dor., 4 zagr. (RIn. 791); 1583 2 działy szlach., 7 zagr. (ŹD XII 253).

KOŁUDA WIELKA (1250 Coluda, Coluthy, 1489 Coluda Maior) 10,5 km na SW od Inowrocławia

1250 wieś bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1308 Jan Bezdziadowic z K. (Karczewska, Ród Kotwiców, s. 20); 1309 Jan B. z K. kaszt. kruszwic. (tamże, s. 20); 1312 Jan z K. kaszt. inowrocł. (tamże, s. 20); 1328 Dobiegniew s. Jana wdy inowr., dziedzic z K. (SŻr VI 11); 1328–1362/1365 Dobigniew z K. podkomorzy inowr. (Wp. III 1366; Karczewska, Ród Kotwiców, s. 26; Szybkowski, Do genealogii, s. 132); 1374 Bezdziad Dobiegniewowic z K. asesor sądu ziem. kujaw. (tamże, s. 131); 1382 Bezdziatko z K. (Wp. III 1798); 1394–1413 Bezdziad de Koludza, de Koluda, podstoli inowr. (66 I 1906, II 1055; Szybkowski, Do genealogii, s. 131); 1436–1437 Mikołaj z K. podstoli inowr. (Karczewska, Ród Kotwiców, s. 28; Szybkowski, Do genealogii, s. 135); 1454 Janusz dziedzic z K., chorąży inowr. (PH LVI 95); 1463 Katarzyna z K. (Szybkowski, Do genealogii, s. 133); 1486 Stanisław Obermut dziedzic K. (Karczewska, Ród Kotwiców, s. 30); 1486–1508 Maciej z K. (Szybkowski, Do genealogii, s. 138); 1489 wieś w par. Ludzisko, pow. inowr. na dziale Katarzyny Krzekotowskiej 4 półł. os., czynsz po 30 gr, 2 ł. opust. obrócone na folw., wiatrak dor., na dziale Obermuta folw. (Lpor. 172; Szybkowski, Do genealogii, s. 140); 1505 Jan z K. (tamże, s. 141); 1527 5 grz. z K. w opisie dochodów kła par. w Ludzisku (MHDW XI 56); 1534 2 ł. os., karczma dor. (RIn. 511v, 518); 1552 6 kmieci, karczma dor., 1 ł. zagrod. Stanisława Kołudzkiego Obermuta (RIn. 549, 550v, 556); 1565 na dziale Krzekotowskiego 4,5 ł. os., karczma dor., wiatrak dor., 2 zagr.; na dziale

243

Obermutów Kołudzkich 1 ł. zagrod., 2 zagr. (RIn. 790v–791); 1583 własn. Krzysztofa Krzekotowskiego, 5 ł. os., 4 zagr., rzem. (ŹD XII 253).

7. Karczewska, Urzędnicy książąt kujawskich, cz. 1, s. 118–119; S. Szybkowski, Janusz z Kołudy i Starężyna, „Inowrocławski Słownik Biograficzny”, z. 4, 2000, s. 48–50.

Grodzisko pierścieniowate zwane Okole (Kow. 233-234; Hensel III 89–92; ZZar. 28), wymienione w l. 1508–1513 (K IV 272) oraz być może w 1494 r. jako jezioro pod Ludziskiem (A. Cofta-Broniewska, Sprawozdanie z badań Ekspedycji Kujawskiej w Inowrocławiu i w powiecie inowrocławskim w latach 1967–1973, „Ziemia Kujawska”, t. 4, 1974, s. 166–168).

KOMASZYCE (1489 Trasko, 1527 Trzaski minor, Trzaskovij, 1551 Trzaskovi Comessicze, 1565 Trzaskowy Komaszyce) 5 km na SE od Inowrocławia

1489 T. triplices1, wsie szlach. w par. i pow. inowr. (Lpor. 153); T. i Strzelnik płaciły 6 grz. dla kła par. w Inowrocławiu (MHDW XI 58); 1527–1534 dzies. z T. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12, IBW III); 1534 właśc. Wojciech Strzemyk, półł. zagrod. (RIn. 512v); 1551 wieś T. (K 4, 375); 1552 na działach Niemojewskiego i Komeroskiego 7 kmieci, Wojciech Trzaskowski Strzhelnik na półł. zagrod. (RIn. 545, 550); 1565 sędzia inowr. płacił od 4 ł. os., 1 komr. i 1 zagr., Strzelnik z 1 ł. zagrod. i 1 zagr. (RIn. 784); 1583 wieś w par. inowr. (ŹD XII 246).

KOMOROWO (1354 Comorovo, Comorowo, Komorowo) 3 km na SE od Izbicy Kuj.

1354 jez. między wsiami Chotel a K. (Wp. III 1354); 1402 granice K. (Koz. IV 376); 1418 Stanisław z K. (KBK 560); 1433 Stanisław z K. h. Adwańc (Pol. II 576); 1489 par. Izbica Kuj. pow. przed., z 10 półł. os. po 20 gr czynszu, 1 kmieć miał wolniznę na rok, wiatrak, folw. (Lpor. 128); 1557 Sebastian Komorowski z

1 Chodzi o późniejsze Traski, Jaronty i Komaszyce. 244

1,5 ł. os. i wiatraka (RBK 303v, 308v); 1566 3 ł. os., karczma (ŹD XIII 21, RBK 443).

KONARY (1136 Conare, Conari, Conary) 7 km na NW od Brześcia Kuj.

1136 Innocenty II potwierdził posiadłości abptwa gnieźn., m.in. K. na Kujawach (Wp. I 7); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 7, 26); 1454 Stanisław dziedzic z K. (PH LVI 92); 1489 par. Kościelna Wieś pow. brz., z 5 ł. os. po 3 grz. czynszu, 1 ł. opust., folw. (Lpor. 107); 1492 król zezwolił Annie Swirczyńskiej zamienić wieś K. w pow. brz. na cz. Boszkowa w pow. kościańskim (MS II 39); 1527 K. wymienione w opisie dochodów kłów par. w Chlewiskach i Kobielicach (MDW XI 62, 71); 1557 własn. Mikołaja i Marcina Boruckich, 6 ł. os. (RBK 266); 1566 6 ł. os. (ŹD XIII 13).

KONARY (1445 Conary) 11,5 km na NW od Radziejowa

1445 Maciej z K. podczaszy inowr. (RPS 26); 1489 wieś w par. Kobielice, pow. inowr., 10 płós (argulae) os., czynsz po 60 gr, 2 płosy opust., folw. (Lpor. 164); 1534 6 ł. os. (RIn. 509v); 1552 10 kmieci (RIn. 547v); 1565 9 ł. os., karczma dor. (RIn. 788); 1583 własn. Jana Konarskiego, 8 ł. os., 3 zagr. (ŹD XII 250).

KONARZEWO (1250 Conarevo, Conarzewo, Konarzewo, Konarzewko)

1250 K. wśród dawnych posiadłości s. Piotra (DKM 187); 1295 Świętosław i Opor Oporowice sprzedali Stanisławowi Czadrowicowi K. w z. kuj. za 26 grz. srebra (Pol. II 158); 1489 folw. w par. Chełmce pow. radz. (Lpor. 140); 1582– 1597 uposażenie scholastyka kruszw. (VC 9v, 135).

KONECK (1325 Conogodscho, Conogedscho, Konoyeczsco, Koneczsco, Conyensko, Conogeczsko, Conoyeczsko, Conoyeczsko, Koneczsko, Konoyeczko, Coneczko, Convyeczsko, Conoyeczko, Koneczko) 11 km na SW od Raciążka

245

1. 1325 n. par. K. (MV I 263); 1489 n. pow. brz. (Lpor. 112).

2. 1435 Chromowola k K. (MHDW XI 8).

3. 1326 Miecsław, Dziersław z o. Stanisławem oraz Adam z K. stwierdzili, że ich stryj Krzesław w zamian za 60 grz. tor. odstąpił Gerwardowi bpowi włocł. dziedzinę Cieleszyce i dział Sędziszowska Niwa oraz że Miecsław otrzymał od bpa włocł. Macieja 30 grz. (Pol. II 244, 245); 1347 Miecsław z K. (AC II 539); 1418–24 Jadwiga, Małgorzata, Mikołaj i Zygmunt z K. (KBK 10, 703, 918, 971, 1806, 3452, 3490, 3561, 3606, 3638, 3770); 1427–1428 Zygmunt z K. (A. Czacharowski, Opozycja rycerstwa w ziemi chełmińskiej w dobie Grunwaldu, [w:] W kręgu stanowych i kulturowych przeobrażeń Europy północnej w XIV–XVIII wieku, pod red. Z. H. Nowaka, Toruń 1988, s. 231); 1428 Jan dziedzic z K. (AC III/1, 492); 1433 Andrzej z K. podkomorzy brz. (Pol. II 576); 1489 28,5 ł. os., 52 ł. opust., wiatrak dor., 6 karczem, 2 karczmy opust., 2 folwarki: dziedzica i plebana (Lpor. 112); 1504 dział w K. stanowił własn. Pawła z Sobiesierni (MS II 1225); 1557 własn. Łukasza i Marcina Grabskich (RBK 260v); 1566 39 ł. os., 7 rzem., 4 karczmy dziedz., wiatrak dziedz., szynkarka, 7 zagr. i 3 komor. (ŹD XIII 5, RBK 429).

5. 1325–27 Bartłomiej pleban z K. (MV I 263, 277)1; 1424 Szymon pleban K. podejrzany o wyznawanie nauk Husa i Wiklifa (AC III/1, 479); 1430 Szymon pleban w K. (AC III/1, 504); 1457 Stefan pleban w K. (Pol. II 603); 1527 kościół par. w K. ś. Prokopa, dek. rac., patr. szlach. (MHDW XI 71).

6. 1428 Marcin laicus z K. (AC III/1, 491).

7. Kościół i parafia p. w. św. Prokopa w Konecku, materiały zgromadził i oprac. ks. J. A. Radaszewski, wyd. 2, Koneck 2006.

KONIEC (1418 Kanecz, Kauecz, Canyecz, Chaniecz, Kanyecz) 3,5 km na SE od Lubrańca

1 Libr. 94 datuje powstanie parafii na XIII w. 246

1418 Dobek z K. (KBK 94); 1418 Świętosław z K. (KBK 169); 1419–1424 Jan z K. (KBK 756, 782, 2297, 3917); 1420 Katarzyna z K. (KBK 1543); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 9, 28); 1489 folw. szlach. w par. Zgłowiączka pow. brz. (Lpor. 101); 1566 1 półł. os., Kącki z 1 ł. os. i 2 zagr. (ŹD XIII 10).

KORABNIKI (1266 Corabnic, Corabnyki, Corabniki, Corabnyky) 7 km na NW od Włocławka

1266 Kazimierz łęcz. i kuj. przekazał bptwu włocł. wsie Drwalewo, K. oraz młyn między młynem Wieniec a młynem miasta Włocławka w zamian za Sokołowo, Guźlin i Markowo (Pol. II 89); 1339 wójtowie włocł. otrzymali 1 ł. na bagnach K. i mieli pr. utrzymywać rybaka, który miał łowić w granicach m. Włocławka aż do granic wsi K. Sama wieś K. miała podlegać sądowi miejskiemu (Guldon 37); 1435 dzies. z K. dla dziekana włocł. (MDW XI 7); 1470 droga od młyna Lisek naprzeciw K. (RA 58v); 1489 par. Włocławek pow. brz., z 11 półł. os. po 10 gr czynszu (Lpor. 116); 1534 klucz włocł. bptwa włocł., 11 ł. os., 1 ł. opust., łąki, las, 3 jez.: Okunye, Plocziczno i Osthowe (IBW 12–13); 1566 1 ł. os. (ŹD XIII 13).

7. M. Danielewski, Korabniki, Niewody i Rybitwy z terenu Kujaw jako osady służebne związane z książęcym regale wodnym, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, t. 71, 2011, s. 33–51.

KORABNIKI (1271 Korabnyki, Corabnik) zag. osada pod Sławskiem

1271 Bolesław wlkp. nadał bptwu włocł. wieś K. koło Kobylnik i Sławska w kaszt. kruszw. (Wp. I 614; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 51, s. 24); 1318 Leszek inowr., potwierdził sprzedaż przez br. Beniamina, Berwolda i Włodzimira, ss. komesa Andrzeja Łaszczewica, za 12 grz. monety obiegowej dziedziny K. koło Sławska na teryt. zamątwiańskim bptwu włocł. (Pol. II 225; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 114, s. 71).

247

KORONOWO

1. 1250 wieś (DKM 13, 79); 1368 miasto (SLP 29); 1383 par. (Dk 124); 1489 pow. bydg. (Lpor. 182).

2. 1288 wieś S. z jez. Lubochorza, strumienie wypływającym z jez. i wodami rz. Brdy (Pol. II 462); 1370 granice miasta B.: incipiendo a dicto fluvio Dbra in fine prati dicti Wartango usque ad vallem Tuschina, in secundo usque ad viam, que est supra lacum Wisiekle et eundo de Wisiekle ad prata eadem seu limitem, que est circa Osiek usque ad montana ex ooposito dicti montis jacentia, que montana cum caeteris montanis ex utraque parte saepedicti fluvii Dbra jacent et ripis una cum agris praedictis et mensurata in eisdem mansis oppidi praedicti pro nobis et nostris successoribus reservamus (SLP 30); 1563 włączenie do miasta locationem etiam oppidanorum nostrorum Novam Waliszewsko, nadanie palludem Wiszienkle, planiciem Osieczek (SLP 117).

3. 1250 Smevce wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1288 Wisław bp włocł. w zamian za Dóbrcz, Perkowo i dzies. z 4 wsi przekazał opatowi bysz. Engelbertowi wieś Smeysche (Smeische) wraz z jeziorem i dostępem do rzek, którą nazwał Felix Valis i dzies. z 4 wsi (Pol. II 462; PU 429; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 80, s. 56); W dokumencie opata Engelberta (DKM 49, 114–116) Smecz (por. DH II 494)1; 1292 Mściwuj II pom. potwierdził powyższą zamianę, w wyniku której kl. bysz. uzyskał Sniemcze, Smexe (Pol. II 466; BR 134, 216–216v); 1315 Przemysł wyszogr. i bydg. zezwolił na lokację na pr. niem. wsi kl. bysz. m.in. Smecz2, a ponadto fratribus et

1 Ze względu na szczegółową monografię R. Kozłowskiego, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego w Byszewie do końca XIV w., Bydgoszcz 1972, pominięto wszystkie wzmianki dot. rozwoju uposażenia po 1288 r. 2 W. Posadzy, Koronowo. Studia z historii budowy miast polskich, Warszawa 1957, s. 20 n., w oparciu o wzmiankę w rzekomo niedrukowanym przyw. Przemysła z 1302 r. o antiqua Sniemcze, wysuwał przypuszczenie, że chodziło tu o osiedle na lewym brzegu Brdy, gdzie stał klasztor. Również nieregularną południową cz. układu przestrzennego Koronowa uznał za pozostałość z czasów przedlokacyjnych. Chodzi tu jednak o zaginioną osadę Świnice koło Wtelna (Pol. II 179). 248 monasterio predicto ipsum locum, in quo nunc monasterium est fundatum, quod Byssovia dicitur, cum fluvio, qui prope monasterium, qui Dbra wlgariter nominantur, cum utroque littore intra terminos bonorum dicti monasterii – similiter sicut et bona alia confirmamus (Pol. II 213)1; 1564 147 mieszcz. opłacało czynsz z łanów lub placów, ulice: Targowa, Waliszewska, Szyperska, Krępska, Kozia i Podgórska (RKK); 1597 ulice: Chwaliszewska, Szyperska, Łazienna, Browarna, Koziekącka, Podgórska (WAP Bydgoszcz, Księga m. Koronowa, nr 1 f. 309–316v).

4. 1368 Kazimierz W. zezwolił kl. bysz. lokować miasto Byszouia na pr. magd. i zezwolił na odbywanie targów tygodniowych w czwartki (Dk 106)2; 1370 Jan opat. bysz. określił szczegółowo granice m. Bissovia (pkt 2), nadał mu 27 ł. koło Nowego Dworu, 12 lat wolnizny dla nowych osadników; czynsze po 18 szk. z łanu i 3 gr z placu; mieszcz. mieli się zwracać po ortyle do Bydgoszczy; miasto otrzymało trzecią cz. dochodów z kramów i łaźni (SLP 30); 1371 Kaźko szczeciński potwierdził przyw. z 1368 r., zezwalający na lokację m. Bysszouia quod alias Smecz wlgariter nomine cognominabatur, a ponadto zezwolił na budowę mostu na Brdzie intermedio claustri et oppidi Smecz (Dk 106); 1563 zniesienie apelacji do wójta lub rajców bydg. (SLP 117).

5. kl. i kł cyst.: 1288 nadanie cyst. bysz. wsi S. celem przeniesienia tam klasztoru (Pol. II 462; DH II 494); 1289 Mściwuj II pom. nadał kl. bysz. wieś Polaszki ad novam structuram claustri ipsorum in felici valle, quo setransferunt (PU 447); 1292 Mściwuj II pom. nadał szereg uprawnień kl. bysz. pro edificatione et emendatione claustri abbati (PU 488); 1325 pleban kła de Bissovia w adiak. włocł. (MV I 266)3; 1327 abbas de Bissovia (MV I 279); 1527 kł NMP i Jana ewang. (MHDW XI 67)4.

Kościół par.: 1382 Urban VI pap. zatwierdził klasztorowi bysz. kł par. Bożego Ciała in Corona (Dk 124); 1413 skarga na obrabowanie przez Krzyżaków kła

1 Jest to pierwszy wyraźny dowód istnienia klasztoru na terenie już Koronowa. 2 Publikacja w SLP 29 zawiera szereg błędów, wynikających przede wszystkim z połączenia dwóch dokumentów z 1368 i 1371 r. w jeden przyw. Kazimierza W. z 1368 r. 3 Chodzi więc o plebana w starym Byszewie lub raczej o opactwo bysz. (jak w 1327 r.); źródło nie zawiera parafii w dobrach klasztornych. 4 Libr. 131 przypisał to wezwanie kłowi par. 249 par. w m. Corunowo (Lites II 233); 1527–1596 kł par. s. Andrzeja (MHDW XI 67; VAP 280).

1596 szpital z kaplicą ś. Trójcy (VAP 281–283; Wilczek-Karczewska, Karczewski, Dokument uposażenia, „Ziemia Kujawska”, t. 21, 2008, s. 174–182).

6. 1349 przyw. Kaźka szczecińskiego wystawiony in Koronowo (Pol. II 501, fals.); 1377 w kl. bysz. został pochowany Kaźko szczeciński (MPH II 679); 1410 przybycie Władysława Jag. do m. Koronow debili et nullis munitionbus firmato (DH IV 95); 1410 m. Koronow situ et muris debile (DH IV 94); 1410 bitwa z Krzyżakami pod Koronowem (MPH II 934, VI 665; DH IV 95–96; Z. Spieralski, Bitwa pod Koronowem 10 X 1410 [w:] Bitwa pod Koronowem 10 X 1410. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w Bydgoszczy w 550 rocznicę bitwy, pod red. A. Tomczaka, Bydgoszcz 1961, s. 47–67); 1413 skargi cyst. z Korunow, Corunow, Byssowia na wyrządzone przez Krzyżaków straty (Lites II 231–234; por. też II 315, III 65); 1444 Wawrzyniec de Koronowo rajca poznański (Wp. V 728); 1476 Kazimierz Jag. nadał m. Corunow jarmark 17 III i targi tygodn. w czwartki (MS I 1378); 1484 Kazimierz Jag. ustanowił w m. Choronowo jarmark 21 X (MS I 1686); 1524 obow. dostarczenia wozu wojennego (CMP 150); 1555 Jan Kościelecki star. bydg. oraz burmistrz i rada m. Bydgoszczy wydali statut cechowi zdunów w Koronowie1.

7. Z. Guldon, W sprawie początków miasta Koronowa, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 3, 1966; Koronowo. Zarys dziejów miasta, pod red. M. Biskupa, Bydgoszcz 1968; F. Myk, Z przeszłości Koronowa i klasztoru cystersów, „Przegląd Bydgoski”, R. 6, 1938, z. 2; G. Pobłocki, Koronowo, jego nazwy i początek, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 2, 1913, nr 9; R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego).

8. Grodzisko stożkowate na Wzgórzu Łok. (Łęga 534; Kow. 237; Hensel III 89–92)

1 AP Bydgoszcz, sygn. Bydgoszcz B. 11 i Koronowo A. 1, są to dwie cz. tego samego przywileju. 250

Kł pocysterski (S. Skibiński, Gotycka architektura pocysterskiego kościoła w Koronowie, „Prace Komisji Sztuki Bydgoskiego Towarzystwa Naukowgo”, t. 2, 1967, s. 5–58).

KORZECZNIK (1399 Korzecznik, Corzecznik, Corecznik, Corzecznyk, Korzecznyk) 7 km na SW od Przedcza

1399–1401 Dobiesław z K. łowczy brzeski (Pol. II 554; K IV 388; Bieniak, Kościelna Wieś, s. 65); 1418–24 Jan, Mikołaj, Przedwój i Warszko z K. (KBK 311, 473, 1077, 2311, 2338, 2708, 3375, 3605, 3768); 1433 Mikołaj z K. h. Awdaniec (Pol. II 576); 1437 pleban z K. (AC II 328); 1480 husytyzm na trerenach od K. do Krzywosądzy (MHDW IV 21–22); 1489 wieś par. K. w pow. przed., z 7 półł. os. po 18 gr czynszu, 10 półł. opust. zarosłych lasem, młyn o 1 kole, folwark (Lpor. 124); 1511 dzies. z K. dla abptwa gnieźn. (VG 254); 1520 kł par. w K. Wszystkich Świętych w dek. Bedlno w archidiec. gnieźn., dzies. snop. z ról kmiec. dla abptwa gnieźn., i bptwa włocł., dzies. snop. z ról folw. dla kła par. w K. (Ł II 448); 1534 12 gr dzies. z K. dla bptwa włocł. (IBW 10); 1557 własn. Michała Lubienieckiego (RBK 303v); 1566 7 ł. os., młyn dziedz. o 3 kołach, 2 rzem., 4 zagr. (ŹD XIII 21, RBK 443); 1594 par. K. w dek. brz. (MHDW XXIII 54).

KORZESZYNEK (1250 Cvressino, Curzeschyno, Curzessino, Curzeschino) 3 km na SW od Lubrańca

1250 K. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187); 1435–1527 wieś i folw. z dzies. uposażeniem kapityły włocł. (MDW XI 6, 26, 28); 1489 par. Zgłowiączka pow. brz., z 2 półł. os. po 24 gr czynszu, folw. (Lpor. 100); 1566 własn. kap. włocł., 1 ł. os. (ŹD XIII 12).

KOSKA (1530 Koska) osada zag. na E od Bydgoszczy

1530–1583 młyn do stwa bydg. (RIn. 535v, 563, 794v; ŹD XII 255).

251

KOSZANOWO (1241 Coscheno, Cossonow, Cosonow, Koszonow, Coczanowo, Cosschonowo, Cossonowo, Cosszanowo, Coshanow, Coschonowo) 6 km na SE od Brześcia Kuj.

1241 Kazmierz kuj. i lądzki nadał klasztorowi lądzkiemu wieś K. w zamian za Głowiewie i Wrąboczyn (Wp. I 228); 1311–1312 Michał dziedzic K. (Wp. II 941, 955); 1359 Michał niegdyś dziedzic K. (Wp. III 1410); 1420 Falibóg z K. (KBK 1418); 1435–1527 wieś i folw. z dzies. uposażeniem kap. włocł. (MDW XI 8, 26, 27); 1489 par. Kruszyn pow. brz., z 9,5 ł. os. po 30 gr czynszu, 2,5 ł. opust., karczma (Lopr. 94); 1566 6ł. os., 6 ł. uprawianych z czynszu, 2 ł. sołt., karczma, szynkarz, 1 zagr., 1 komor. (ŹD XIII 7, RBK 430).

KOSZCZAŁY (1320 Koscali, Kosczoli, Cosczali) 8 km na NE od Radziejowa

1320 przysądzenie wsi K. bptwu włocł. w związku z niezapłaceniem przez Przybysława Trojanowica kaszt. kowalskiego długu 150 grz (Pol. II 236; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 125, s. 76); 1368 przysądzenie sołtystwa w Sławsku bptwu włocł. wbrew roszczeniom wieśniaka Piotra z K. (Pol. II 310); 1489 par. Bronisław pow. radz., z 23 ł. os. po kopie czynszu, sł. opust. (Lpor. 137); 1527 K. wymienione w opisie dochodów kap. kruszw. i kła par. w Bronisławiu (MDW XI 43, 49); 1566 Zakrzewscy z 10 ł. os. i karczmy, Sokołowski z 6 ł. os. (ŹD XIII 33, RBK 455).

KOSZEWO (1505 Cosschewo, Cossowo, Koszewo) 6 km na SE od Skulska

1505–1594 młyn K. w par. Warzymowo pow. radz. (MS III 2256, IV 1415, RBK 709, MDW XXIII 65).

KOŚCIELEC (1144 Koscielecz, 1297 Lapidea ecclesia, 1325-1327 Cosciol, Casczol, Costhel, Casciol, Cosczel, Cosczol) 7 km na W od Inowrocławia

252

1. 1444 wieś z kłem (DH II, s. 14); 1442 miasto (CDP II, nr 588); 1489 miasto, wieś i dwór (Lpor. 154) 3. 1273 Bartosz z K. podstoli bpa kuj. Wolimira; 1284 kaszt. kruszw.; 1286 podsędek inowr.; 1294 kaszt. bydg.; sędzia inowr.; 1304-1311 kaszt. inowr; zm. 1311 (Głodek, Utopia Europy, s. 204; Karczewska, Urzędnicy książąt kujawskich, cz. 1, s. 105–108); Bogumił z P. zm. przed 1332 („Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego”, t. 1, 1992, s. 130; Karczewska, Urzędnicy książąt kujawskich, cz. 1, s. 108–111). 4. 1442 Władysław III zezwala Janowi z K. lokować miasto na pr. magd. oraz na odbywanie targów tygodniowych w poniedziałki oraz jarmarków w dniu ś. Małgorzaty (CDP II, nr 588); 1489 opidum oraz wieś, która należy do dworu (curia) K. We wsi były 3 ł. Os. (Lpor. 154; Wędzki, Pałuki, s. 81-84); 1512 potw. przyw. z 1442 – procter vestutatem innovatur (MRPS IV/1, nr 1683); 1534 2 ł. os., 1 ł. opust., 2 karczmy dziedz. (RIn. 505 v, 516); 1582 oppidum (VC 16). 5. 1444 Piotr zmurował lub przebudował kły we Wrocławiu, w Strzelnie i K. (DH II, s. 14); 1297 Dobiesław s. Krzesława de Lapidea ecclesia nadał klasztorowi w Lądzie wieś Łęg (KW II, nr 761); 1311 Stefan z K. kanonik włocł. i kruszw. (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 42); 1316 minister Zira z żoną, c. Dobiesława de Lapidea ecclesia zajął wieś Łęg (KW II, nr 983); 1317–1333 Floriana z K. (MPH VI, s. 607); 1329 Albretus dictum Kosczielecz (CDP II, 481); 1332 tenże walczył z Krzyżakami (MPH III, s. 195; DH III, s. 146; MPH II, s. 857); 1343 tenże jako wda kuj. (KW II, 1213); 1362 Kazimierz król potwierdził podział dóbr między wdą Albertem i Hektorem. W skład dóbr wchodziły m.in. obie cz. K. (KW III, 1466); 1386 Mikołaj z K. sędzia brz. (KW III, 1844); 1386–1400 sędzia brzeski Wojciech z K. (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 62); 1442 Władysław król zapisał Janowi z K. 100 grz. na wsi Sonikow w pow. inowr. (CDP II, 586). 6. 1320 czterech plebanów: Frycek, Herman (Helman), Piotr i Wacław (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 98); 1325–1327 4 plebanów (MV, s. 258, 275); 1362 patronat do Wojciecha i Hektora (Koz., s. 90–92); 1386–1403 pleban Gotard z Niesiechowic (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 98); 1405 plebani Paweł, Wojciech, Bartłomiej i Jakub (KW V, 74); 1488 bp włocł. Piotr z Bnina na prośbę Mikołaja Kościeleckiego, prepozyta katedry włocł., Mikołaja z K., Andrzeja z Bnina kaszt. kamienieckiego, Stanisława z Potulic i Łabiszyna i Wojciecha z Krotoszyna, dziedziców i patronów beneficjalnych kła podnosi kościół do godności kolegiaty (nazwa ta nie weszła

253 jednak w życie). Stało się tak za zgodą miejscowych czterech rektorów: Stanisława Ząbińskiego, Mikołaja Wienieckiego z Przybranowa, Stanisława Brzezińskiego i Szymona z Obornik, którzy zrezygnowali ze wspólnego beneficjum. Bp powołał też 6 mansjonarzy (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 11, dok. 54, s. 138–139); 1489 do parafii 1 kmieć lokowany na łanie w Popowicach (Lpor. 155); 1527 kł par. pod wezw. ś. Małgorzaty, patronat Jana Kościeleckiego, Andrzeja Krotoskiego i właścicieli Potulic, odrębne uposażenie miał prepozyt i mansjonarze (MHDW XI, s. 63–64); 1582 kł par. pod wezw. ś. Małgorzaty, do którego należał pagum Wilkowo, 2 ł. w Tupadłach i łąka Mikorzyno (VC 16). 7. J. Bieniak, Prawa patronackie szlachty kujawskiej, s. 38–44. 8. Kościół z trzeciej ćwierci XII w. (S. Woliński, Granitowe kły wiejskie XII w. w Wielkopolsce, „Przegląd Zachodni” R. 7, 1952, nr 11–12, s. 431); grodzisko (W. Hensel, Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. 3, s. 124–125; A. Cofta-Broniewska, Sprawozdanie z badań Ekspedycji Kujawskiej w Inowrocławiu i w powiecie inowrocławskim w latach 1967–1973, „Ziemia Kujawska”, t. 4, 1974, s. 166–168; M. Danielewski, Wczesnośredniowieczne osadnictwo z terenu Kościelca Kujawskiego, „Ziemia Kujawska”, t. 22, 2009, s. 5– 20).

KOŚCIELNA WIEŚ (1297 Lapidea Ecclesia, 1325 Coschel, 1380 Lapidea Ecclesia, 1418 Cosczyol, Cosczol, Cosczyol, 1489 Kosczol, 1566 – Koscziol) k. Brześcia Kujawskiego, wieś par. w pow. brz.

3. 1297, 1298, 1303 komes Dobiesław, s. Krzesława de Lapides Ecclesia (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 41); 1411 wda brzeski Krzesław z K. (J. Bieniak, Piotr Szeliga, s. 227); 1420 – nob. Wojciech przekazał swoje dobra w zarząd bratu Wojsławowi de Crostowo (KBK 1369); 1418 Wojsław podczaszy brz. i Bartosz z K. mieli zapłacić Jaschconi Piwco 164 grz. (KBK 54); 1348 chorąży brzeski Dobiesław z K. (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 59); 1351, 1371, 1383, 1385 Dobiesław z K. kaszt. kruszw. (tamże, s. 59–60); 1383 Krzesław s. Dobiesława z K. kaszt. kruszw. (tamże, s. 60); 1489 w KW 20 karczem, 9 czynnych i 11 pustych (tamże, s. 104); 1489 na dziale Jana Moszczeńskiego 7 ł. os., 7 ł. opust., 3 karczmy, 4 karczmy opust., wiatrak, 4 ł. sołt.; na dziale podczaszego brz. 18 ł. os., 8 ł. opust., 6 karczem os. i 7 ł. opust., wiatrak, 2 folw. (Lpor. 106). 1527 kł. par. ś. Wawrzyńca (MHDW XI 39);

254

1566 na dziale Walentego Kościelskiego 19 ł., 3 zagr., 2 komor., 1 rzem. i 1 luźny, na dziale Galla Kościelskiego, 12 ł., 5 zagr. i 5 rzem., na dziale Wojciecha Kościelskiego 12 ł., 5 zagr. i 5 rzem. (ŹD XIII 12 oraz RP 1566 f. 434).

5. 1325 par. K. z dwoma proboszczami (Albertus i Petrus) – MPVT 277 kł zbudowany zapewne w 2 poł. XII w. (KZS XI z. 11, s.4); 1325–1326 pleban Wojciech; 1327 dwóch plebanów Wojciech i Piotr; 1401 Borzysław kanonik poznański i pleban w KW; 1408 kaszt. Wojciech wygrał z wdą Krzesławem proces o prawo patronatu nad kłem. w KW (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 99); 1373 kanonik włocł. Mikołaj z K. s. Dobiesława (tamże, s. 61); 1380–1381 kanonik włocł. i wrocł. Mikołaj z K. rektorem jurystów uniwersytetu w Pradze (tamże, s. 61); 1429 Jan pleban (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1119, s. 24); 1430 Jan wikariusz (tamże, dok. 1130, s. 30); 1489 do parafii w KW należało 13 wsi: Ruszki, Dunaj, Krotoszyn, Osłomki, Konary, Bilno, Ujma Mała, Zagajowice, Bodzanówek, Bartłomiejewice, Lekarzewice, Pocierzyn i sama KW (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 103); 1527 wezwanie koś. – ś. Wawrzyniec (Libr., przyp. 27d; Bieniak, Kościelna Wieś, s. 103).

6. 1399 kmieć Jan z Krotoszyna, zwany Krajka, wytoczył proces kaszt. brzeskiemu Wojciechowi o dwa łany i trzeci denar, należne sołectwu w KW, na co kmieć miał przywilej (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 104); 1399 Paweł Skrobaczewic i Jan Czechowic, kmiecie; 1401 Tomasz i Maciej, kmiecie; 1423 Wiechna dziewica z KW; 1429 Maciej karczmarz; 1441 Jan, zarządca folwarku (tamże, s. 104–105); 1429 chłopi z K. Szczepan (Stefan) Kolekczicz i Jan Mamysc (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1119, s. 24); 1430 Jadwiga Pyeczich, c. Grzegorza, urodzona i zamieszkała w KW (tamże, dok. 1130, s. 30).

7. A. Szymkowski, Kościelna Wieś na Kujawach, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, t. 45, 1962, nr 11–12, s. 367–372; Kościelna Wieś na Kujawach. Studium osadnicze, pod red. L. Kajzera, Łódź 1994 i rec. tej pracy: S. Szybkowski, „Studia Bałtyckie. Historia”, t. 2, 1996, s. 313–329; tenże, Związki rodzinne, s. 165– 166.

8. Grodzisko stożkowate (L. Kajzer, Średniowieczna i nowożytne Kościelna Wieś w świetle archeologicznych nadań terenowych, [w:] Kościelna Wieś na Kujawach. Studium osadnicze, red. L. Kajzer, Łódź 1994, s. 107–158.

255

KOŚCIELNIKI (1466 Cosczyelnyky) zag. osada na Kujawach

1466 Kazimierz Jag. za 6400 fl. węg. nadał Piotrowi Oporowskiemu stwo kruszw. z m. Gębice i Skulsk oraz wsiami: Łagiewniki, Łąkomirowice, Chrośno, Sierakowo, Włostowo, Dzierząźna, Kokoszyce, Złotowo, Sadowie, K. i Skulsk (AC II 758).

KOŚCIESZKI (1271 Koscziesiow, Koscziesow, Costesiz, Coszczesycz, Cosczosicz, Cosczeszicze, Kosczeszice, Coscyeschicze, Koscyeszycze) 12 km na NW od Piotrkowa Kuj.

1. 1271 wieś z kłem (Wp. I 442); 1325–1327 par. K. w dekanacie radz. (MV I 262, 276); 1423–1424 proces o prawo patronatu w K. (Karczewska, Struktura własnościowa, s. 82); 1489 pow. kruszw, (Lpor. 149); 1527 par. K. w dekanacie kruszw. (MDW XI 55).

2. 1369 droga z Polanowic do K. (Wp. III 1628).

3. 1271 (1272?) Miłosław Przybysławowicz, Gosław, Wisław, Wojsław i Mycyce (Mylik) dziedzice z K. (Wp. I 442; Karczewska, Struktura własnościowa, s. 80); 1405 kaszt. kruszw. Jan z Grabia przekazuje synom połowę murowanwgo dworu w K. (tamże, s. 24); 1411 Maciej i Jan Kuczka dziedzice z K. (RPS 72); 1418 Stanisław z K. (KBK 800); 1489 folwarki szlach., z zagr., 2 kmiecie dziekana kruszw.1, wiatrak (Lpor. 149); 1566 na dziale Marcina Kościelskiego 1,5 ł. os., karczma, crematus, 2 zagr., wiatrak, na dziale sędziego kruszw. 1 półł. os., na dziale Ruszkowskiego 1 półł. os. i kwarta opust., na dziale Wojciecha Łuszczewskiego 1,5 ł. zagrod., karczma, 3 zagr., 1 komor. (ŹD XIII 36, RBK 458).

5. 1271 Jakub pleban (Wp. I 442, DKM 108)2; 1286 Ludwik rektor (PU 403); 1325–1327 Andrzej pleban (MV I 262, 276); 1423–1424 pr. patronatu kła w K. do Andrzja z Brzezia, Maciej Kijaszek, bb. Mikołaj i Siągniew, inni bb. Mikołaj i Marcin, Chwalisław z Sosnowic i Mikołaj z Witowic (Karczewska, Szlachta

1 Jest to jedna z prebend kruszwickich – Poświątne (MDW XI 50–51); w 1582 r. była spustoszona (VC 10). W 1597 r. jej położenie określono: predium prope Koscieski (VC 138). 2 Koz. Sz. 92 uważa, że parafia powstała najpóźniej w 1. połowie XIII w., a Libr. 76 datuje powstanie parafii na XII w. 256 cząstkowa i zagrodowa, s. 146; Karczewska, Własność szlachecka, s. 324); 1431 Jan pleban (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1194, s. 62); 1453 pleban Michał (Karczewska, Struktura własnościowa, s. 82); 1480 Marcin pleban (AC III/1, 516); 1527 kł par. ś. Piotra i Pawła, patronat szlach. (MDW XI 55).

6. 1390 Jakusz z m. Thomila (Tomiła) de Kosczesicze (66 II 1001; Karczewska, Struktura własnościowa, s. 80); 1405 kamienny dom w K. (Karczewska, Szlachta cząstkowa i zagrodowa, s. 146); 1480 Maciej z K. pisarz (MDW IV 19).

7. J. Karczewska, Szlachta cząstkowa i zagrodowa w Wielkopolsce i na Kujawach w XV wieku, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. 11, pod. red. S. K. Kuczyńskiego, Warszawa 2007, s. 145–146.

KOTOMIERZ (1315 Cothomirze, Cotomirze, Chotomercza, Cothomyrza) 12 km na E od Koronowa

1315 Żyra i Wojciech dziedzice K. ustalili granice między K. a wsią kl. bysz. Wudzynem, w opisie granicy wymieniono zarośle Chacinkers, bagno Zerrovite i Sdroge (Pol. II 219); 1345 Konrad z K. (Wp. II 1240); 1399 Wojciech Strzała z K. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 305); 1413 w opisie granicy polsko-krzyż. wieś K. w dystr. bydg. (Lites II 241); 1462 Mikołaj z K. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 305); 1489 wieś w par. Dóbrcz, pow. bydg., 2,5 ł. os., czynsz po 40 gr, folw. (Lpor.180); 1527 4 miary owsa i 1 fl. z K. w opisie dochodów kła par. w Dóbrczu (MHDW 65); 1530 4 ł. os. (RIn. 537); 1552 14 kmieci, karczma dor., (RIn. 559v, 565); 1565 9 ł. os., karczma dor.; 8 zagr., młyn dor. o 2 kołach (RIn. 795); 1583 10 ł. os., 8 zagr., rzem. (ŹD XII 256).

KOTWINIEC (1435 Cothphynyecz, Cothwinyecz, Cothphijniecz) osada zag. pod Inowrocławiem

1435–1527 dzies. na rzecz kap. włocł. (MHDW XI 6, 27); 1510 K. wymieniony wśród wsi i przedmieść m. Inowrocławia (RCI 66v); 1564 role puste K., uprawiane przez mieszcz. inowr. (LW II 245); 1628 role kotwinieckie w uprawie mieszcz.

257 inowr. (L Wp. 125); 1748 K. „przy Marulewskiej granicy” (K 4, 400); 1772 pustkowie „Kotczynka czyli K.”, własn. m. Inowrocławia (Cl. 263).

KOWAL

3. 1428 król Władysław II nadaje przyw. M. Kowal, ustalając czynsz z łana na 12 gr; zwalnia też mieszcz. od płacenia opłat celnych w z. łęczyckiej, sieradzkiej i kujawskiej (LWWK 1616–1620, cz. 2, nr 93); 1432 Władysław II zwalnia mieszcz. i przedmieszcz. od wszelkich robocizn i podróży, mają jedynie pracować na rzecz zamku w K. w wymiarze 3 dni rocznie z łana (tamże, nr 96); król Kazimierz IV potwierdza przywilej z 1428 r. wydany przez Władysława II i zwalnia ich z opłat jarmarcznych na obszarze Królewstwa Polskiego (tamże, nr 157); 1519 Zygmunt I nadaje m. K. 3 jarmarki (6 II, 29 VIII i 21 X) oraz targ w każdy wtorek (tamże, nr 240)

4. 1519 Zygmunt I nadaje miastu K. prawo chełmińskie (LWWK 1616–1620, cz. 2, nr 240)

5. 1185 Leszek ks. nadaje katedrze we Włocławku m.in. wieś Kowal (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 5, dok. 3, s. 13); 1430 Świętosław dzwonnik z K. (tenże, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1127, s. 28); 1430 wdowa Bogusława Gyssa i Mikołaj Dzirżb, mieszcz. (tamże, dok. 1129, s. 29); 1430 Gerward rektor kła (tamże, dok. 1129, s. 29); 1430 Maciej wik. kła pod wezw. 11 Tysięcy Dziewic w K.; Jakub kleryk tamże (tamże, dok. 1149, s. 39).

7. A. Jędrzejewski, Historia miasta Kowala, Włocławek 1921; J. Giergielewicz, Rozwój i znaczenie Kowala od jego początków do rozbioru Polski, [w:] Kowal poprzez wieki. Materiały do dziejów Kowala i jego okolic z konferencji naukowej „Społeczność Kowala i okolic w dawnych czasach oraz dobie współeczesnej”, pod red. Z. J. Zasady, Włocławek–Kowal 2007; ks. P. S. Głowacki, Dzieje parafii pod wezwaniem św. Urszuli w Kowalu i dekanatu kowalskiego, [w:] tamże.

Skarb monet z XI w. [A. Mikołajczyk, Uwagi o obiegu monetarnym na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu i okresie nowożytnym, ZKD, t. 6, 1987 (1988), s. 101–102]; F. B. Guerquin, Zamki, s. 157.

258

KOZIBÓR (1407 Kosebor) zag. wieś położona niegdyś w sąsiedztwie zamku komturskiego w Małej Nieszawce

1407 wieś płaciła czynsz do dworu w Koziborze w wyskości 2 kur, a każdy kmieć pracował 4 dni w roku. Suma czynszu: 22 grz. 11 sk. i 54 kur (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 88).

KOZIEJATY (1489 Koszcheyathy) 5 km na NW od Izbicy Kuj.

1489 par. Chalno pow. brz., z 16 ł. os. po 30 gr czynszu, 3 ł. opust., na dziale Jana Wolskiego 10 ł. os. (Lpor. 101-102); 1566 3 ł. os., Nasiegniewski z 1 ł. os., Florian Polec z 1 ł. zagrod. (ŹD XIII 11, 14).

KRAJEWICE (1309 Kraysive, Krayewicze, Crayeuicze, Crayancicze, Crayeuicze, Crayewycze, Krayewycze ) zag. osada pod Zakrzewem

1309 miejsce zjazdu Władysława Łok. z Krzyżakami w sprawie zwrotu Pomorza Gdańskiego (DH III 40)1; 1405–1412 Gamlik, Kraj, Staszek, Piotr z K. h. Jasiona (Koz. IV 409); 1406–1411 Kraj z K. (J. Bieniak, Piotr Szeliga, s. 222); 1418–1424 Mikołaj, Kraj, Piotr, Pietrasz i inni z K. (KBK 13, 21, 111, 365, 425, 431, 828, 885, 1009, 1071, 1185, 1254, 1812, 1965, 2005, 2427, 2636, 2780, 2785, 2867, 2891, 3030, 3310); 1428 Paweł z K. (AC III/1, 487); 1489 folwarki szlach. w par. Zakrzewo pow. brz. (Lpor. 110)2; 1566 1 półł. os., karczma, 1 zagr., Piotr Jurkowski z 1 ł. zagrod. i 1 zagr., Piotr Swiniecki z 1 ł. zagrod., Anna Krajewska z 1 ł. zagrod., Maciej Kobylnicki z 1 ł. zagrod., karczmy i 3 zagr., wieś do par. Kościelna Wieś (ŹD XIII 13, 14, RBK 434v, 435v).

KRAJNA, północno-zachodnia cz. powiatu bydgoskiego na pr. brzegu Brdy.

1 Inne źródła wymieniają Grabie jako miejsce tego zjazdu. 2 Rejestr z 1489 r. wymienia ponadto Krajewice w par. Witowo jako wieś królewską (Lpor. 134), co chyba jest pomyłką. 259

Jako położone na Krajnie wymieniono następujące osady: Dąbrówka Nowa (1552 Dambrowka Craine), Koronowo (1484 in terra Crayna districtu Bidgostiensi), Mochle (1504–1530 Mochle Crayne) i Slesin (1486–1489 in Krayna)1.

KRASZYCE (1298 Craszino, Crayszino, Krassicz, Crasicz, Craysszino, Crasczycze, Crassicze) 5,5 km na SW od Kruszwicy

1298 spór między Jarosławem z Kretkowa a kapitułą kruszw. o wieś K. Wieś ta, której cz. nadał Jarosław kap. razem z Kretkowem, wróciła do Jarosława (DKM 233–234); 1357 Zbrosław z K. (Wp. III 1366); 1361–1369 Stefan z K. (Wp. III 1455, 1628); 1489 par. Polanowice pow. kruszw., z 9 ł. os. po 1 grz. czynszu, 5 ł. opust., 2 ł. sołt. obrócone na folw., folw. (Lpor. 148); 1527 16 grz. z K. dla prebendy kretkowskiej kap. kruszw. (MDW XI 50); 1566 6 ł. os., 1 zagr. (ŹD XIII 37).

KRĄSZELEWO (1489 Crząszelewo) osada zag. w pobliżu Tuczna

1489 dolw. opust szlach. w par. Tuczno, pow. inowr. (Lpor. 156).

1368 Niczko dziedzic z Chrzelowo (Dk 102).

KRĄŻKOWO (1374 Kranscowo,1489 Kranskowo), 15 km na N od Pakości

1425 Pomian Jarand z Grabiwa właścicielem w K. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 307); 1425 Jarand z Brudzewa właścicelem w K. (Górczak, Kariera majątkowa rodziny Budzewkich, s. 145); 1432 Nasława z K. i Gogolina (Szybkowski, Ród Cielepałów, s. 220–222); 1489 wieś w par. Lisewo Kościelne, pow. bydg., 8 ł. os., czynsz po 40 gr, 2 ł. opust., 2 ł. sołt., wiatrak opust. (Lpor. 175); 1534 dzies. z K. dla bptwa włocł.2 (IBW 111); 1530 7 ł. os. (RIn. 540); 1552 11 kmieci, karczma dor. (RIn. 561, 565v); 1565 12 ł. os., zagr. (RIn. 797v); 1583 własn. Andrzeja Witosławskiego, 11 ł. os., 4 zagr. (ŹD XII 259).

1 Obecna nazwa Kruszyn Krajeński nie występuje w źródłach do połowy XVI w. 2 Tu należy zapewne zaliczyć wieś Thansowo, wymienioną w 1527 r. jako płacącą dzies. na rzecz bptwa włocł. (MHDW XI 11). 260

1374 Nasław z K. (MK 33, 602).

KRETKOWO (1298 Crethkow, Cretkow, 1634 Kretkowo) zag. osada koło Starczewa

1298 Jarosław z K. nadał kłowi kruszw. wieś K., do której włączył cz. Kraszyc. Władysław Łok. nadał jej imm. ekon. i sąd. (DKM 233–234); 1527 prebenda K. kap. kruszw. (MDW XI 50).

KRĘŻOŁY (1497 Krazoly) 13 km na NW od Inowrocławia

1497 Jan Olbracht nadał Sędziwojowi z Czarnkowa dobra Małgorzaty i Anny, cc. Mikołaja Niemierzy Ruszewskiego w mieście Ryczywół oraz wsiach K., Ryszewo i Gorzeń w pow. poznańskim i bydg. (MS II 820); 1583 wieś w par. Lisewo Kościelne, pow. bydg., zagr. (ŹD XII 260).

KROMISZEWICE (1431 Kromyeschevicze, 1453 Cromischewicze, Cromiszewycze, Cromischcowice, Cromyschowicze, Kromissevicze, Cromissewicze) 2 km na SE od Chodcza

1431 Grzegorz z K. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1192, s. 61); 453 Bartłomiej z K. (Paw. 115); 1489 par. Chodecz pow. przed., z 9 półł. os. po 18 gr czynszu, 13 ł. opust., karczma, wiatrak, folw. (Lpor. 131); 1497 Krystyn ze Smólska zrezygnował z K. na rzecz chorążego brzeskiego Mikołaja Borzymowskiego (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 105); 1519 Mikołaj Kretkowski zapisał ż. Annie 8000 fl. węg. m.in. na K. (MS IV 3149); 1527 15 gr z K. dla mansjonarzy chodeckich (MDW XI 42); 1534 dzies. z K. dla bptwa włocł. (IBW 109); 1566 6,5 ł. os., karczma, 3 zagr. (ŹD XIII 22, RBK 444).

Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 32).

261

KROTOSZYN (1411 Crotoszyno, Crotoschino, Crothoschino, Krothoszyno) 12 km na NW od Brześcia Kuj.

1411 Pakosława i Wilczek z K. (Koz. IV 417); 1424 Piotr kmieć z K. (KBK 3753); 1480 Wojciech Pyrzchala kmieć z K. (AC III/1, 524); 1489 par. Kościelna Wieś pow. brz., 2 ł. os., 4 ł. opust. (Lpor. 107); 1557 właśc. Mikołaj Roszkowski, 2 ł. os. (RBK 266); 1566 6 ł. os. (ŹD XIII 13).

KROWICE (1420 Croucze, Crowyno, Redecz, Crowy Redecz, Krowy Redecz, Croviczino) 4 km na NE od Lubrańca

1420 Jakusz z K. (KBK 1392); 1420 Jan Magnus z K. R. (AC III/1, 480); 1435 dzies. z K. R. dla kantorii włocł. (MDW 7); 1489 par. Lubraniec pow. brz., z 10 ł. os. po 1 grz. czynszu, karczma, folw. (Lpor. 103) 1527 20 gr z 2,5 ł. w K. dla mansjonarzy włocł. (MDW 32); 1557 właśc. Bernard Laskarz, 4 ł. os. (RBK 265); 1566 2 ł. os., Borucki z 0,75 ł. os., Sieroszewska z 2 ł. os. (ŹD XII 12); 1518 K. wchodzą w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786).

KROWISKA (1421 Crouiska) zag. osada na Kujawach

1421 Stanisław z K. (KBK 2271); 1423 Grzegorz sołtys i ławnicy z K. (KBK 3415).

KRUKOWO (1404 Cruchowo, Kruchowo, Cruchow, Cruschowo) 11,5 km na SW od Kowala

1404 Siewiersk graniczył z K. (Pol. II 344); 1418 Zdzisław z K. (KBK 362); 1418 kmieć z K. (KBK 199); 1418 Paweł z K. (KBK 333); 1419 Meczk z K. (KBK 837, 984); 1419 Dobek z K. (KBK 995); 1438 Władysław zapisał Piotrowi Oporowskiemu 1000 fl. węg. na m. Kowalu i przynależnych wsiach m.in. K. (Pol. II 580); 1443 Władysław zezwolił Mikołajowi ze Ściborza kaszt. inowr. zastawić wieś K. (Pol. II 589); 1480 Jakub z K. wikary (MD XI 19); 1489 wieś król. w par. Choceń

262 pow. brz. (Lpor. 97); 1504 wieś król. (MS III 1439); 1527 5 grz. z K. dla kła par. w Choceniu (MDW XI 36); 1566 folw., 7 zagr., rybak (ŹD XIII 8).

Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 32).

1488 Kazimierz Jag. zezwolił Mikołajowi z Brudzewa star. brz. wyjąć wsie Nakonowo i K. z rąk Andrzeja Oporowskiego (MS I 1955).

KRUSZA DUCHOWNA (1356 Crzusa, Crzvscha Spiritualis) 7,5 km na SW od Inowrocławia

9 IV 1318 bp włocł. Gerward, za zgodą kapituł włocł. i kruszw. wydaje Piotrowi, młynarzowi w Mątwach, zgodę na lokowanie na pr. magd. wsi Krusza, należącej dotąd do kanonika kruszw. Macieja z Gołańczy (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 4, s. 13); 1356 Mikołaj bp włocł. nadał dzies. z K., stanowiącej własn. kap. włocł., Bogufałowi scholastykowi kła katedralnego we Włocławku (DKM 76, 142; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 173, s. 99); 1404 podłowczy inowr. Przybek z K. (Karczewska, Szlachta cząstkowa i zagrodowa, s. 144); 1411 Bogumił i Jakub z K. (tamże, s. 144–145); 1489 wieś w par. Ludzisko, pow. inowr., 5,25 ł. os., 1 ł. opust., 2 ł. sołt. (Lpor. 173); 1527 pewne sumy z K. w opisie kapituł włocł. i kruszw. (MHDW XI 30, 51, 53, 54); 1534 5 ł. os. (RIn. 511v); 1552 5 kmieci (RIn. 549); 1565 5,25 ł. os. (RIn. 791); 1583 5 ł. os. (ŹD XII 253).

KRUSZA PODLOTOWA (1418 Krzuscha, Chruscha, Crusza, 1489 Crzvscha Polodowa, 1527 Crussa Potdlodova) 7 km na SW od Inowrocławia

1418 Stanisław z K. (KBK 1207); 1443 Mikołaj Polod z K. (K IV 421); 1450 K. w opisie granic m. Inowrocławia (Pol. II 592); 1459 Maciej Poloth z K. (K IV 421; Karczewska, Własność szlachecka, s. 323); 1489 wieś w par. Ludzisko, pow. inowr., folw. (Lpor. 173); 1527 2 grz. z K. w opisie dochodów kła par. w Ludzisku (MHDW XI 56); 1534 działy szlachty zagrod. (RIn. 513v); 1565 2 działy szlach., 1 ł. os., 4 zagr., wiatrak dor., karczma dor. (RIn. 791); 1583 własn. Zakrzewskich, 1 ł. os., 5 zagr. (ŹD XII 253).

263

KRUSZA ZAMKOWA (1411 Crzusa, Crzuscha, 1489 Crzvscha Zamkowa) 7,5 km na SW od Inowrocławia

1411 Jakub dziedzic K. sprzedał swój dział w Niesiechowicach Falocie (Chwalęcie) dziedzicowi Niesiechowic, wśród świadków Bogumił dziedzic z K. (RPS 72; Karczewska, Własność szlachecka, s. 323); 1444 Mikołaj zwany Stary Zamek z K. (K IV 421; Karczewska, Własność szlachecka, s. 323); 1489 zamek z K. (K IV 421); 1489 wieś w par. Ludzisko, pow. inowr., folw. wiatrak (Lpor. 173); 1527 3 grz. z K. (?) w opisie dochodów kła par. w Sławsku Wk. (MHDW XI 54); 1565-1583 3 działy szlach. (RIn. 791; ŹD XII 253).

Grodzisko wśredn. (Kow. 241; Hensel III 156–157; ZZar. 28; M. Danielewski, Grody pograniczna kujawsko-wielkopolskiego od połowy X do końca XIII wieku, [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów, t. 2, pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2009, s. 36–37.

KRUSZWICA

1233 Michał bp kujawski przywraca adiak. kruszw., zniesiony przez bpa Ogeriusa (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 3, s. 13); 1430 szl. Borzysław wójt w K. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1137, s. 33)

1. od 1173 r. kasztelania, gród wzniesiony przez Władysława Łok., a później zamek zbudowany około 1350 r. przez Kazimierza Wielkiego; od 1232 siedziba sądu ziemskiego; Miedzy połową XIII w. a 1271 r. powstał gródek o powierzchni 0,5 ha otoczony wałem drewniano-ziemnym i fosą (Dzieduszycki, Socjotopograficzne przeobrażenia, s. 8). 2. W XII w. istniały dwa mosty, spalone wraz z grodem w trakcie najazdu Bolesława Pobożnego w 1271 r. (P. M. Jagłowski, Miasto, s. 148; W. Szulta, Przeprawy mostowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Toruń 2008, s. 104; W. Hensel, A. Cofta-Broniewska, Starodawna Kruszwica. Od czasów najdawniejszych do roku 1271, Wrocław 1961). Drogi – XIII w. w kierunku Inowrocławia, prowadząca na północ (ul. Rybacka), ku przeprawie koło

264 kolegiaty; na Włocławek, Brześć, Radziejów; w kierunku Strzelna i Gniezna (Jagłowski, Miasto lokacyjne, s. 147). 3. 1460 król Kazimierz Jag. zwolnił mieszcz. kruszw. od płacenia targowego na targach z. kuj. m.in. w Brześciu, Gębicach, Inowrocławiu i Radziejowie (Pol., t. 2, cz. 2, nr 604; SLP, nr 66); 1501 po pożarze miasta Jan Olbracht zwolnił mieszczan od płacenia wszystkich podatków na 5 lat (Pol., t. 2, cz. 2, nr 634; SLP, nr 74)

4. Data lokacji nieznana, przed 13 XII 1303 (KdP, t. 1, nr 96; Guldon, Lokacje miast; Karczewski, Urbanizacja, s. 25); odnowienie pr. magd. 8 VI 1422 r., król Władysław Jag. uwolnił mieszkańców oppidum cub suburbium od jurysdykcji urzędników król.; władzę sądowniczą otrzymał wójt, podległy bezpośrednio królowi lub staroście.

5. Przełom XII/XIII w. powstanie kła ś. Gotarda i przyległego doń cmentarza, kł zniszczony prawdopodobnie pod koniec XV w. (Jagłowski, Miasto lokacyjne, s. 159); Kł ś. Piotra powstał prawdopodobnie ok. poł. XI w., siedziba adiak. i dekanatu, po lokacji 1422 przejął fukcje kła par. dla lewobrzeżnego miasta; kł ś. Gotarda prawdopodobnie na początku XIII w. dla osady na prawym brzegu Gopła. Kościół ś. Klemensa związany ściśle z istniejącą przy nim osadą targową, która stała się w XIV w. centrum miasta lokacyjnego, funkcja parafii; od XV w. parafia w kolegiacie ś. Piotra; najstarszy z kłów ś. Wita, po 1271 r. następnie kaplica. Parafia 1215 (K. Górski, Topografia, s. 46); na wschodnim brzegu Gopła kolegiata w 1. połowie XII w. 6. 1458 w czasie wojny 13-letniej K. wystawia jedynie 3 pieszych (CMP, nr 129; Wiesiołowski, Sieć miejska, s. 396–398). K. Górski, Topografia wczesnośredniowiecznej Kruszwicy, „Studia Wczesnośredniowieczne”, R. 2, 1953, s. 43–50; T. Brauer, Samorząd miejski Kruszwicy. Dawniej i dziś, Kruszwica 1994; P. M. Jagłowski, Początki i rozwój miasta lokacyjnego w Kruszwicy w świetle informacji archeologicznych i pisanych, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, t. 18, 1991, z. 2, s. 5–26; tenże, Miasto lokacyjne w Kruszwicy, „Slavia Antiqua”, t. 35, 1994, s. 143–164; B. Dzieduszycka, W. Dzieduszycki, Przemiany urbanistyczne centrum małych miast w świetle badań nad średniowieczna Kruszwicą, [w:] Średniowieczny Śląsk i

265

Czechy. Centrum średniowiecznego miasta. Wrocław a Europa Środkowa, pod red. J. Piekalskiego, K. Wachowskiego, Wrocław 2001, s. 97–111; J. Wiesiołowski, Sieć miejska w Wielkopolsce XIII–XVI wieku. Przestrzeń i społeczeństwo, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 28, 1980, nr 3, s. 385–399; W. Dzieduszycki, Socjotopograficzne przeobrażenia wczesnośredniowiecznych miast polskich (model kruszwicki), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 32, 1984, nr 1, s. 5–21; tenże, Kruszwica – piastowska domena nad Gopłem, [w:] Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, pod red. M. Kobusiewicza, Poznań 2008, s. 397–429; R. Balkiewicz, Prałaci kap. kolegiackiej w Kruszwicy w drugiej połowie XIV wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 18, 2005, s. 29– 50; W. Dzieduszycki, B. Dzieduszycka, Nekropolie kruszwickie w wiekach średnich i nowożytności, „Ziemia Kujawska”, t. 16, 2003, s. 5–51; L. Łbik, Między legendą a historią, czyli o początkach romańskiej kolegiaty Świętego Piotra w Kruszwicy, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, z. 2, 1997, s. 91–103; K. Hewner, O datowaniu wczesnośredniowiecznej kolegiaty w Kruszwicy, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 44, 1996 nr 4, s. 431– 436; D. Karczewski, Kruszwica w strukturze administracyjnej Kujaw (do końca XVIII wieku), „Slavia Antiqua”, t. 53, 2012, s. 45–69. 8. Ruiny zamku (na wyspie) z XIV w. (B. Guerqunin, Zamki, s. 171–172; D. Kurzawa, Zamek w Kruszwicy w świetle najnowszych badań (zarys problematyki), [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko–wielkopolskiego. Zbiór studiów pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2007, s. 113–123).

KRUSZWICKI ARCHIDIAKONAT

1233 bp kujawski Michał przywraca adiak. kruszw., który zniósł bp Ogierz (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 2, s. 17).

KRUSZYN (1250 Crosino, 1429 Crosino, Crosyno, Croschyno maior, Crosschyno maior, Croszino, Crossyno, Krosyno, 1565 Krussino maior) osada zag. położona 6 km na SW od Raciążka (Gilly).

266

1250 K. wśród dawnych posiadłości kła ś. Piotra w Kruszwicy (DKM 13, 187); 1429 Chebda i Jan dziedzice z K. (Pol. II 572); 1430 szl. Chebda dziedzic z K. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1135, s. 32); 1430 Mirosław Jestkoka sołtys w Ostrowąsie sprzedał 1,5 ł. sołectwa Januszowi dziedzicowi K. (Pol. II 574); 1454 Helbryk dziedzic z K. (PH LVI 92, 102); 1457 sprzedaż wójtostwa w Ostrowąsie Albrykowi z K. (Pol. II 603); 1489 wieś w par. Ostrowąs, pow. inowr., folw. szlach. opust. (Lopr. 167); 1527 3 grz. z K. i Kruszynka w opisie dochodów kła par. w Ostrowąsie (MHDW XI 73); 1534 Mikołaj Kruszyński nie płacił poboru z 1,5 ł. ponieważ miał kmieci w pow. brzeskim (RIn. 513v); 1552 1 kmieć (RIn. 547v); 1565 1 ł. zagrod. (RIn. 788); 1583 własn. Krzysztofa Mierzwińskiego, 1 ł. os. (ŹD XII 250). 1496 Jan Jałbrzyk z K. zapisał swej ż. Dorocie 200 grz. na swych dobrach m.in. w K. z dworem i połową folw. (Pol. II 632, MS II 568).

KRUSZYN (1311 Crosyno, Crosino, Crossino, Crasyno, Crosno, Croszyna, Croszyno) 7 km na SE od Brześcia Kuj.

1. 1311 wieś K. (Pol. II s. 641); 1314 wieś K. z kłem (Pol. II 213); 1325 n. par. K. (MV I 262); 1489 n. pow. brz. (Lpor. 93).

3. 1311 Paweł z K. (Pol. II s. 641); 1314 Julisława, wdowa po Stanisławie wdzie kuj. sprzedała wieś K. między Brześciem a Kowalem za 153 grz. Gerwardowi bpowi włocł. (Pol. II 213; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 108, s. 68); 1399 Łaszcz z K. (K IV 415); Miecław z K. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 45); 1418–24 Dobek Baryczka z s. Wojciechem, Janusz, Mikołaj, Wawrzyniec, Paweł, Stanisław i Szymon z K. (KBK 104-4033 wg indeksu); 1423 kmiecie z K. (KBK 2867); 1423 Wojciech kmieć z K. (KBK 3428); 1441 wieś K. w posesji Mikołaja ze Ściborza kaszt. inowr. (Pol. II 581); 1463–1481 Chebda z K. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 45); 1488 wieś K. należała do dóbr brz., pozostających w posiadaniu Mikołaja z Brudzewa (MS I 1921); 1494 wieś i folw. do stwa brz., 24 kmieci (ISB 370); 1527 dzies. z K. do kła par. w Brześciu Kuj. (MHDW XI 33); 1534 dzies. z K. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1565 wieś i folwark do stwa brz., 15 kmieci na 7,5 ł. os., 10 ł. opust., 8 karczmarzy, 3 zagr., bór (LW I 112, II 218–219); 1566 7,5 ł. os., 7,5 ł. opust. w uprawie kmiecej, 8 karczem dziedz., 2 komor., szynkarka, 3 zagr. (ŹD XIII 7, RBK 430).

267

5. 1314 kł w K. z pr. patr. przeszedł z rąk Hulisławy do bpa włocł. (Pol. II 213)1; 1325–27 Dawid pleban w K. (MV I 262, 277); 1418 Mikołaj Sobiepan wikary w K. (KBK 26, 316, 601); 1424 Miecław pleban w K. (KBK 3756); 1427 Jan wikary w K. (Pol. II 377); 1429 Miecław pleban w K. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 45); 1429 Albret z K. witrykus tamt. kła (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1118, s. 24); 1430 Stanisław wikariusz (tamże, dok. 1134, s. 32); 1527 kł par. ś. Krzyża w K. w dek. brz., patr. król. (MHDW XI 37); 1565 pleban miał w K. folwark i 2 kmieci na 2 ł. (LW II 219).

KRUSZYN (1489 Crzuszyno, 1565 Crossino Gorne) 11 km na NW od Bydgoszczy

1489 wieś w par. Dąbrówka Nowa, pow. bydg., folw. szlach. (Lpor. 179); 1527 8 miar żyta i owsa z K. w opisie dochodów kła par. w Dąbrówce Nowej (MHDW XI 66); 1530 3 działy zagrod., 4 ł. (RIn. 541); 1565 działy P. Wojnowskiego (2 ł. os., karczma dor., 2 zagr.), A. Osowskiego (0,5 ł. zagrod.), Marcina i Wojciecha Kruszyńskich i Chybowskiego (po 0,5 ł. zagrod., 2 zagr.) (RIn. 796); 1583 3 działy szlach. (ŹD XII 257).

KRUSZYN KRAIŃSKI (1489 Crosyno) 10 kn na SW od Bydgoszczy

1489 wieś w par. Ślesin, pow. bydg., 6 ł. os., czynsz po1 wiard., 7 ł. opust., karczma dor. (Lpor. 177); 1527 10 gr z K. w opisie dochodów kła par. w Bydgoszczy (MHDW XI 64)2; 1530 1 ł. os., karczma dor. (RIn. 538v); 1552 5 kmieci, karczma dor. (RIn. 560, 565); 1565 wieś w par. Bydgoszcz, 6 półł. os., karczma dziedz., karczma dor., zagr. (RIn. 794v).

KRUSZYNEK (1489 Crosynko) osada zag. położona w pobliżu Kruszyna Kraińskiego

1 Libr. 76 datuje powstanie parafii na XII w. 2 Być może tu należy K. wymieniony w 1527 r. w opisie dochodów kła par. w Solcu Kuj. (MHDW XI 73). 268

1489 wieś opust. w par. Ślesin, pow. bydg. (Lpor. 178); 1578 wieś w par. Bydgoszcz (MHDW XVII 132); 1583 wieś w par. Bydgoszcz, własn. Dziekczyńskiej, 2,5 ł. os., komornik (ŹD XII 255).

KRUSZYNEK (1489 Croszyno Minor, Cruszinko) 7,5 km na SE od Brześcia Kuj.

1489 wieś w par. Kruszyn pow. brz., na dziale Mikołaja Skarbnika i Jana Wilkowskiego 5 ł. os., 1 ł. opust., karczma dor. i folwark, w drugiej połowie wsi tylko folwarki szlach. (Lpor. 93); 1566 na dziale Smolskiego 6 ł. os. i 1 komor., na dziale Marcina Kruszyńskiego 2 ł. os., karczma dor. i 2 zagr. (ŹD XIII 7, RBK 430v).

KRUSZYNEK (1489 Krosynko, 1585 Krussino Minor) 5 km na SW od Raciążka

1489 wieś w par. Ostrowąs, pow. inowr., folw. szlach. opust. (Lpor. 167); 1565 4 półł. os. (RIn. 788); 1583 własn. Łukasza Grabskiego, 2 zagr. (ŹD XII 250). 1527 3 grz. z K i Kruszyna w opisie dochodów kła par. w Ostrowąsie (MHDW XI 73).

KRYRY (1250 Criri Woyconis, Kriry, Kriri, Creri) zag. osada koło Gocanowa

1210–1220 Wojek z K. kanon. krakowski (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 55); 1250 K. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187); 1397–1408 podczaszy brzeski Wojsław z K. (Koz. IV 422; Bieniak, Kościelna Wieś, s. 55); 1419–1423 Florian z K. (KBK 999, 1009, 1071, 1119, 3440); 1566 2 rybacy na 2 półł. (RBK 453); 1583 par. Piaski pow. radz., rybak na półł. na dziale kaszt. kruszw., rybak na 1 półł. na dziale Marcina (RBK 723); 1768 K. do dóbr gocanowskich (Koz. IV 422).

KRZEWĘTA (1527 Crzevetha) jezioro na NE od Kowala

1527 pleban kow. miał pr. mieć 2 rybaków na jez. K. (MHDW XI 35); 1785 Długie jez. (Perthées BKI); 1790 „Jezioro Długie za Krzewentem samym w boru

269 sosnowym z tąż wsią, mające przesmyki do Wielkiego błotami” (Perthées, Opis. IX 53)1.

KRZEWIE (1421 Krzewye, Crzewye, Crzewie, 1527 Crzevetha) 11 km na SW od Kowala

1421 Falisław z K. wójt (KBK 2235); 1489 par. Kłóbka pow. kow., z 4 ł. os. po 24 gr czynszu, 11 ł. opust. (Lpor. 118), 1527 dzies. z K. dla kap. włocł. (MDW XI 27); 1557 własn. Mikołaja i Jakuba Kłobskich, 2 ł. os. (RBK 295); 1566 9 ł. os., 1 ł. opust., 3 zagr. (ŹD XIII 16, RBK 439).

1527 pleban z Kowala miał 2 rybaków na jez. K (MHDW XI 35).

KRZYKOS (1418 Crzicosch, Krzicosch, Crzykosz, Crzijkkossy) zag. osada pod Choceniem

1418–1424 Jachna z K. (KBK 2, 72, 141, 595, 876, 1170, 1714, 2265, 2300, 2838, 3420, 4057); 1489 par. Choceń pow. brz., wieś opust., 1 kmieć na łanie (Lpor. 96); 1527 1 kopa z K. dla kła par. w Choceniu (MDW XI 36); 1557 właśc. Mikołaj Sokołowski z 1 półł. os. i karczmy (RBK 262, 269v); 1566 3 ł. os., 2 zagr. (ŹD XIII 9).

KRZYSZKOWICE (1489 Krzyskowycze, Crziskovicze) 7,5 km na SE od Piotrkowa Kuj.

1489 par. Sadlno pow. radz., z 10 półł. os. po 30 gr czynszu, 6 półł. opust., folw. (Lpor. 145); 1527 K. w opisie dochodów kła par. w Sadlnie (MDW XI 45); 1557 własn. Wojciecha i Walentego Tomisławskich, 5 ł. os., karczma, 4 rzem. (RBK 284v, 288, 291v); 1566 2,5 ł. os., karczma, Czerski z 8 ł. os., karczmy i kowala (ŹD XIII 30, RBK 452v).

1 Hydronimia Wisły, cz. I, s. 223: jez. Krzewąckie albo Krzewęckie albo Krzewęt albo Długie albo Krzewąta albo Krzewęta. 270

KRZYTE (1065 Crite, Krythe, Crytha, Krzythe) osada zag. pod Kościelcem

1065 wieś książ. z połową jez. i rz. własn. kl. mog. (CDMG 22); 1103 (1198?) Mieszko ks. nadal wolności wsiom kl. mog., m.in. K. (Wp. I 33)1; 1253 Przemysł ks. kuj. nadał imm. ekon. i sąd. wsiom kl. mog.: Ciechrz, Dalkowo, K., Opatowice i Radcog (Wp. II 796 fals.); 1315 K. graniczyło z Sielcem (Wp. II 975); 1489 folw. kl. mog., par. Kościelec, pow. inowr. (Lpor. 155); 1554 lokacja wsi opust. K. na pr. emfiteutycznym przez Andrzeja, Jakuba i Macieja Kołudskich (MS V 6752).

KRZYWA (1571 Krziwa) zag. osada pod Przyłękami

1571 dobra Przyłęki i K. w pow. bydg. (Koz. IV 425).

KRZYWA WIEŚ (1489 Krzywa Wyecz, 1474 Krzywawyesz ) zag. osada pod Izbicą Kuj.

1489 par. Izbica Kuj. pow. przed., własn. Istbickiego, 1 kmieć na łanie, pozostałe role kmiece opust., 3 ł. wójtostwa należącego do miasta (Lpor. 126).

1474 ugoda między Andrzejem Kretkowskim kaszt. brz. a Wojciechem plebanem izbickim w sprawie m. Izbicy oraz wsi: Nowa Wieś, K. i Sokołowo (MS I 1183).

KRZYWONURT (1528 Krziwi Nosrth, Krzywynarth, 1765 Krzywonurt) ostrów w Bartodziejach W.

1528–1546 ostrów K. w Bartodziejach (Koz. IV 428); 1744 łąka na K., należąca do folw. Bartodzieje W. (Inwentarz wójtostwa bydgoskiego z 1744 roku, wyd. R. i Z. Guldon, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 7, 1970, s. 80); 1765 plac z chałupą, łąka i ogród w K., należące

1 Nabyta prawdopodobnie w l. 1131–1136 w drodze zamiany za Raniglov; J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 228. 271 do wójtostwa bydg. (Opisy starostwa bydgoskiego z lat 1661–1765, wyd. Z. Guldon, Bydgoszcz 1966, s. 48).

KRZYWOSĄDZ (1362 Crziwosandza Antiqua, Krziwosandza, 1418 Magna Crziwosandza, Crziwosandza, Krziwosądza, Crzywoszandza, Crzywosandza) 10 km na NE od Radziejowa

1362 w wyniku podziału dóbr między Wojciechem wdą a Hektorem podczaszym brz. wieś K. A. otrzymał Wojciech (Pol. II 515, Wp. III 1466); 1401 Przybko z K. (Pol. II 556); 1411 Piotr z K. (Koz. IV 428); 1418–1433 Przybysław cześnik z K. (KBK 71, 235, 246, 2667, 3359, Pol. II 576); 1476 ugoda między Jadwigą, wdową po Janie z K. i jej dziećmi Janem, Mikołajem i Katarzyną a Jakubem, Janem, Dorotą, dziećmi Jana Krzywosądzkiego i Anny z Wilczyna o 200 fl. węg. i 200 grz. na wsiach K. i Nowa Wieś (MS I 1362); 1489 par. K. pow. radz.1, z 5 ł. os. po kopie czynszu, 2 ł. opust., 2 karczmy, wiatrak opust., folw. dziedzica, folw. plebana (Lpor. 136); 1557 własn. Grzegorza Zbożi sędziego inowr., 5 ł. os., karczma (RBK 282, 287v); 1566 7 ł. os., 8 zagr., karczma, wiatrak, Krzywosądzcy z 1 ł. os. (ŹD XIII 27, RBK 449); 1570 patronat szlach. (MDW I 7); 1598 kł par. Wniebowzięcia NMP (MDW XXI 86).

KRZYWOSĄDZA MAŁA (1362 Crziwosandza Nova, 1418 Parva Crziwosandza) zag. osada koło Krzywosądza

1362 w wyniku podziału dóbr między Wojciechem wdą a Hektorem podczaszym brz. wieś K. N. otrzymał Wojciech (Pol. II 515, Wp. III 1466); 1418 własn. Przybysława z Krzywosądza (KBK 246)

1 Jest to najstarsza wzmianka o parafii K. W dokumencie z 1401 r. wśród świadków między Przybkiem z K. a Mikołajem Rachembargiem i Mikołajem Żakiem mieszcz. radz. wymieniony jest Marcin rektor kła (Pol. II 556), być może chodzi o kościół w K. Libr. 76 datuje powstanie parafii na XII w. 272

KSIĄŻ (1215 Knaginice, Xanze, Xanzze, Kegniz, Gzanse, Xansch, Xyasch, Xansz) 7,5 km na SW od Kruszwicy

1215 Mengoz prepozyt trzemeszeński i Gunter dziekan płocki przysądzili klasztorowi strzel. dzies. z K. wbrew roszczeniom Bartona bpa włocł. (Wp. I 84); 1231–1249 Kazimierz kuj. potwierdził posiadłości klasztoru strzel. m.in. K. z bagnem (DKM 121, 125, fals.); 1295 Przemysław inowr. zezwolił na lokację wsi K. i Rzadkwin na pr. niem. (DKM 130, fals.); 1314 Władysław Łok. zezwolił klasztorowi strzel. na lokację wsi K. na pr. magd. (SŹr VI 5; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 201); 1468–1473 Jan z K. kustosz kruszw. (Pol. II 420, 421, RA 78v, 79v); 1473–1487 Wojciech z K. scholastyk kruszw. (RA 52v, 79v); 1489 par. Strzelno pow. kruszw., z 8 ł. os. po 42 gr czynszu, 1 ł. opust. (Lpor. 152); 1527 wieś klasztoru strzel., 4 ł. os. (MDW XI 57); 1566 9 ł. os. (ŹD XIII 36); por. Dłutowo.

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia, s. 83–84.

1298 Kraszyce koło Klenszhe (DKM 234).

KSIĘŻA KĘPKA (1250 Campa, 1435 Campka Minor, Campka) 6,5 km na SW od Kowala

1250 K. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187); 1435–1527 wieś z dzies. uposażeniem kap. włocł. (MDW XI 6, 8, 26, 27); 1489 par. Grabkowo pow. kow., 2 ł. wójtostwa, 6 ł. opust., folw. (Lpor. 117); 1566 3,5 ł. os. (ŹD XIII 16).

KUBŁOWO (1400 Kublowo, Cublowo) 7,5 km na NE od Chodcza

1400 wymieniona wieś K. (Koz. IV 432); 1408 Nawój z K. (Koz. IV 432); 1438 Florian dzierż. przed. zlecił Stanisławowi Smylszowi lokację wsi K., całkowicie opust. z powodu zarazy. Wójt uzyskał 4 ł., 3 karczmy i 4 zagr. Kmiecie mieli płacić po 1 wiard. czynszu i 6 gr dzies., stację i po 2 miary owsa (FKK 2); 1439 Władysław potwierdził przyw. z 1438 r. na prośbę wójta Macieja (FKK 2); 1462

273 wieś w posesji Andrzeja Kretkowskiego (MS I 588); 1489 wieś król. w par. Chodecz pow. przed. (Lpor. 133); 1500 3 kmiecie na łanach, 14 kmieci na półł., karczma (RCP 4); 1525 z 7 ł. os. i 4,5 ł. opust. po 12 gr czynszu, 2 karczmy (RCP 62); 1527 dzies. z folw. K. dla mansjonarzy chodeckich (MDW XI 42); 1534 dzies. z K. nadana wicekustoszowi włocł. (IBW 111); 1564 wieś do stwa przed. 24 kmieci na łanach, 3 karczmy, 3 zagr., młyn na strudze Wilkoria, do wójtostwa należały 4 ł., 3 place karczemne i 4 ogrody (LW II 176); 1566 24 ł. os., 4 ł. wójtostwa, 2 karczmy, 2 luźni, 4 komor., 3 rzem., 3 zagr. (ŹD XIII 23, RBK 445).

KUCERZ (1250 Cvcer, Cucer, Kucerz, Cucerz, Curzerze, Cuczerz, Kvczersz) 2,5 km na SW od Bobrownik

1250 K. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187); 1258 Bogusza Miecławowic zapisał K. ż. Ludmile, a po jej śmierci kłowi włocł. (DKM 193); 1259 Aleksander IV wziął w opiekę posiadłości kła włocł., m.in. K. (Pol. II 451); 1262 klasztor sulejowski zrzekł się pretensji do wsi K., którą komes Bogusza zapisał kłowi włocł. (DKM 201; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 39, s. 35); 1262 Kazimierz ks. łęczy. i kuj. ze względu na zasługi bpa włocł. Wolimira zwalnia wieś K. od powozu, stróży oraz dostarczania panującemu napojów i chleba (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 41, s. 36); 1288 klasztor bysz. zrzekł się pretensji do wsi K. (DKM 115–116); 1435–1527 wieś z dzies. uposażeniem kap. włocł. (MDW XI 6, 25, 26); 1489 par. Lubanie pow. brz., 4 kmieci na 1 ł. (Lpor. 114); 1550 granice między K. a dobrami bobrown. (MS V 965); 1566 folw., 2 rybacy (ŹD XIII 4).

KUCICE (1399 Kuczicze, Kuczice, Cuczycze, Cuczyce) 6 km na E od Izbicy Kuj.

1399 Wacław z K. (Koz. IV 433); 1418-1433 Stanisław z K. h. Lubrza (KBK 229, 244, 1150, 1181, 2224, 3102, 3212, Pol. II 576); 1418–1423 Stanisław z br. Markuszem (KBK 284, 3032); 1418 Dorota ż. Henryka z K. (KBK 285); 1419– 1421 Markusz z K. (KBK 1156, 2188); 1422 Wojciech z K. (KBK 2517); 1423 Świętosław z K. (KBK 3193); 1434 Stanisław i Świętosław z K. (Pol. II 337);

274

1489 folw. szlach. w par. Izbica Kuj. pow. przed., (Lpor. 129); 1527 7 wiard. z K. dla kła par. w Izbicy Kuj.(MDW XI 46); 1566 Grobski z 1 ł. os., Adam i Stanisław Kuczyccy z 1 ł. zagrod., Wojciech Grobski z 1 ł. zagrod. (ŹD XIII 23, 26).

KUCZEK (1435 Cuczkowo, 1470 Cuczek) 4 km na NW od Raciążka

1435 Władysław bp włocł. nadał Janowi Kuczkowi młyn in riwlis a lapide alias Wirczyenyecz w posiadłości K. w pobliżu granic Słomkowa i Ośna Dolnego z obow. opłaty czynszu w wysokości 2 kóp wraz z łąką Crobya1 (Pol. II 388; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 270, s. 150–151); 1470 Jakub z Sienna bp włocł. nadał mieszkańcom Dąbrżwki Dużej łąki pod lasem koło młyna K. (Pol. II 421); 1527 młyn w kl. rac., dzies. do bptwa włocł. (MHDW XI 11, 12); 1534 dzies. dla bptwa włocł. (IBW 110).

KUCZKOWO (1370 Cuczcowo, 1418 Kuczcowo, Kvczkowo) 14 km na NE od Radziejowa

1370 Stanisław bp płocki nadaje kanonikowi płockiemu Jarandowi Mikołajowicowi wieś K. w dożywocie (NKDM, cz. III, dok. 108); 1418 Bartłomiej z K. (KBK 1164); 1489 wieś w par. Sędzin, pow. inowr., 9 ł. os., czynsz po 40 gr, 2 ł. sołt., 4 ł. folw. w uprawie kmiecej (Lpor. 164); 1527 13 grz. z K. w opisie dochodów kła par. w Sędzinie (MHDW XI 61); 1534 10 ł. os. (RIn. 509); 1552 8 kmieci (RIn. 547v); 1565 9 ł. os., 4 ł. opust. upraw. z czynszu, karczma dor. (RIn. 788); 1583 własn. kap. płockiej, 9 ł. os. (ŹD XII 250).

KUCZYNA (1301 Cuthczino, Kuczyna, Cuczino, Cuczyna) 3 km na NW od Brześcia Kuj.

1 Wieś Cuczkowo ze względu na sądziedztwo Słomkowa i Ośna oraz przynależność do bptwa włocł. należy identyfikować z Kuczkiem, a nie z Kuczkowem, stanowiącym własn. kap. płockiej. 275

1301 Jan z K. (Wp. I 836)1; 1399 Zaklika star. kuj. poświadczył sprzedaż za 20 kóp gr przez Jana Sestrucha 8 ł. we wsi K. plebanowi brz. (KWł. VI 11v–12); 1401 Mikołaj z K. (Koz. IV 434); 1442 Przedwój z Grąd kanonik gnieźn. i kuj. przysądził wieś K., kupioną niegdyś przez plebana brz. Klemensa za 200 kóp gr Jana Siestrzucha i Walentego Pragwina na utrzymanie altarysty i śpiewaków fundowanego w kościele brz. ołtarza, plebanom brz. oddalając pretensje altarysty Stefana Jordanowskiego (Korytkowski, Prałaci, II 126); 1489 par. i pow. brz., z 8,5 ł. os. po 1 grz. czynszu, 5,5 ł. opust. (Lpor. 93); 1527 3,5 ł. os., 4,5 ł. opust., 2 ł. folw., dzies. z ról kiec. do kła par. w Brześciu Kuj. (MDW XI 33, 34); 1566 4 ł. os., 2 ł. opust. uprawiane z czynszu, Pstrokoński z 2 ł. opust. (ŹD XIII 3).

KUJAWSKI (1565 molendinum Cuiawski) zag. osada młyńska pod Pakością

1565 młyn dziedz., własn. m. Pakości (RIn. 792v).

KUKLIN (1250 Cvlino, Culino, Culyno, Kulino) 4 km na NE od Włocławka

1250 wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. wymieniony dział w K. abpa (DKM 13, 79); 1321 K. wymieniony w akcie rozgraniczenia diecezji włocł. i płockiej (Pol. II 240; Vet 388); 1354 Kazimierz W. potwierdził posiadłości abptwa gnieźn. m.in. K. w z. dobrz. (Wp. III 1354); 1424 Władysław Jag. potwierdził zamianę wsi abptwa gnieźn. K. i Dankowa na Słaboszewo Wielkie z Janem de Rchow chorążym dobrz. (Wp. V 392); 1535–1541 wieś w pow. dobrz. (RD 124, 140v, 246v); 1564 par. Szpetal, właśc. Stanisław Chodowski, 4 kmieci na łanach, 2 zagr., młynarz, rybak, komor., stelmach (ŹD XII 285).

1497 nadanie wdzie brz. Andrzejowi z Lubienia dóbr Floriana w K. (MK XVI 86).

O Kulińskich h. Ogończyk zob. Bil. 97–98.

1 Identyfikacja wątpliwa, por. Koz. IV 434. 276

KULAKI (1489 Kvlaky) zag. osada pod Boniewem

1489 predium K. desertum seu villa do par. Boniewo pow. przed. (Lpor. 98).

KURANY (1065 sors Curani) zag. osada pod Inowrocławiem

1065 nadanie klasztorowi w Mogilnie źrebu C. z Kuranem i jego synami (KKM 22)1.

KUROWO (1185 Curov, Curowo) 11 km na SE od Kowala

1185 Leszek nadał kłowi włocł. wieś K. (KKM 116); 1348 granice między K. mniszek Marii Magdaleny w Płocku a Gumowem i Baruchowem Mścigniewa (Pol. II 280); 1361 Kazimierz W. zwolnił mieszkańców wsi K., Dymiec i Ostrowąs mniszek płockich od opłat (Pol. I 123; NKDM, cz. II, dok. 50); 1470 mieszkańcy Ostrowąsu mieli odwozić koguty i jaja do K. (Pol. II 614); 1489 par. Kłótno pow. kow., z 23,5 ł. os. po 24 gr czynszu, 5,5 ł. opust., 4 ł. sołt., 6 karczem, 2 karczmy opust., folw. (Lpor. 122); 1527 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 28); 1566 23 ł. os., 3 ł. sołt., 6 komor., karczma, 1 zagr., 2 rzem., młyn o 1 kole (ŹD XIII 18, RBK 440).

KURZELOWO (1591 Kurzelowo, Kurzelouo) zag. osada w okolicach Tarkowa

1591 wymienione wsie Rzucewo, Tarkowo, Lubin i K. w pow. bydg. (Koz. IV 439).

KUSOWO (1489 Kvszowo) 10 km na N od Fordonu

1 K. Potkański, O założeniu i uposażeniu klasztoru w Mogilnie. Pisma pośmiertne, t. 2, Kraków 1924, s. 174, uważał, że źreb ten, wymieniony w tym samym fragmencie dokumentu co wieś Kryte, leżał pod Inowrocławiem. Zob. też K IV 437 oraz Z. Podwińska, Zmiany form osadnictwa wiejskiego na ziemiach polskich we wcześniejszym średniowieczu. Źreb, wieś, opole, Wrocław 1971, s. 114. 277

1489 wieś szlach. opust. w par. Dóbrcz, pow. bydg. (Lpor. 181); 1596 wieś w par. Dóbrcz, folw. (VAP 277).

KUŹMICE (1418 Koszinicze, Coszinicze, Coszimicze, Coszmicze, Coszmice, Kozmice, Coschmycze, Cozmicze, Cosczmycze) 8 km na W od Kowala

1418–1424 Przechna z s. Bartoszem z K. (KBK 45, 46, 56, 116, 126, 1761, 1910, 1923, 2199, 2742, 3743, 3791, 4066); 1424 3 ł. sołt. w K. (KBK 1424); 1433 Bartosz z K. h. Rola (Pol. II 576); 1435–1527 dzies. z K. dla kap. włocł. (MDW XI 7, 27); 1476 Mikołaj Kiełbasa zapisał 1500 fl. węg. ż. Agnieszce m.in. na K. w pow. kow. (MS I 1365); 1489 par. Śmiłowice pow. brz., z 7 ł. os. po 1 grz. czynszu, 13 ł. opust., karczma, karczma opust., młyn o 1 kole, folw. (Lpor. 95); 1557 właśc. Andrzej Gosławski, 5 ł. os., 2 karczmy (RBK 262, 269v); 1566 19 półł. os., młyn o 2 kołach, karczma, 4 zagr., 4 komor., szynkarz (ŹD XIII 8, RBK 431).

KWILNO (1257 Quilino, Quilin, Quilyno) 5 km na NE od Radziejowa

1257 Wolimir bp włocł. rozsądzał spór o dzies. między Michałem kanonikiem kruszw. a Ozanem Slantisem m.in. z Q (DKM 191–192); 1421 Mikołaj z Q. (KBK 2233); 1474 nadanie Janowi Jankowskiemu Q. w pow. radz. (MS I 1232); 1489 par. Byczyna pow. radz., opust. wieś szlach. (Lpor. 136); 1566 folw., wiatrak, 1 komor., 2 zagr. (ŹD XIII 28, RBK 450).

KWILNO (1419 Quilino, Quilyno, Quelino) zag. osada 3 km na S od Lubrańca (Gilly)

1419 Jan z Q. (KBK 1021), 1419 Michał z Q. (KBK 1292); 1424 Wojciech z Q. (KBK 4004); 1423–1425 Paweł kanonik włocł. skarżył Krystyna kaszt. kruszw. o zatrzymanie dzies. snop. z Q. (AC III/1, 467, 483); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 9, 27); 1443 Hektor z Q. (RA 52); 1489 par. Zgłowiączka pow. brz., z 6 ł. os. po 70 gr czynszu, 1 ł. opust., karczma, folw. (Lpor. 100); 1557

278 właśc. Erazm Kretkowski, 6 ł. os., karczma (RBK 263, 269v); 1566 6 ł. os., karczma (ŹD XIII 9, RBK 431v); 1518 Q. wchodzi w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786).

LACHMIROWICE (1271 Lanchomiry, Lanchomirze, Lankomirowycze, Jakijmirovicze) 8 km na S od Kruszwicy

1271 Lanchomirus (Łękomir) komes nadał kłowi kruszw. wieś Proczyska (Procyń), a połowę wsi L. swej ż. Dobrosławie, która wykupiła go z niewoli pogańskiej. Drugą połowę L. zapisał synowi nieżyjącego brata Jana. Temuż bratankowi wdowa po Łękomirze przekaże swoją połowę, jeżeli do końca życia będzie przez niego dobrze traktowana, w przeciwnym razie przekaże ją wybranemu przez siebie kłowi (DKM 216, Wp. I 442; Śliwiński, Rycerstwo kujawskie, s. 15; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 53, s. 43); 1489– 1508 wieś król. w stwie i pow. kruszw. (Lpor. 148, AC II 758, MC IV 435); 1527 6 grz. ze wsi J. i Chrośno dla kła par. w Polanowicach (MHDW XI 55); 1566 4 półł. os., pozostałe role w uprawie folw., 3 zagr., 1 rzem., 1 komor. (ŹD XIII 36, RBK 458).

LATKOWO (1363 Latkowo, 1403 Lathkowice, Lathcowo, Lathkowo) 10 km na E od Radziejowa

1363 Bartłomiej dalatkowo (zapewne de Latkowo) z ss. Piotrem i Michałem (Pol. I 126); 1403 Mikołaj z L. h. Mościc a. Ostoja (K IV 447); 1420–23 Wojciech, Andrzej, Mikołaj, Dobiesław i Anna z L. (KBK 1944, 1975, 1976, 2096, 2137, 2155, 2195, 2196, 2388, 3007, 3042, 3089, 3099); 1421 Mikołaj z Siewierska łowczy brz. procesował się o połowę L., którą jego o. Bolesta kupił od Paszka dziedzica Gogolewa, z s. Anną i jej mężem Bernardem z Osowca (KBK 2193); 1429 Piotr z L. clericus (AC III/1, 501); 1433 Wojciech z L. h. Mościc (Pol. II

279

576); 1489 wieś w par. Płowce pow. radz., z 12 ł. os. po kopie czynszu, 3 ł. opust., karczma dor., folwark (Lpor. 135); 1527 7 grz. z L. dla kła par. w Płowcach i 9 grz. dla kła par. w Byczynie (MHDW XI 44, 47); 1557 własn. Stanisława Siewierskiego (RBK 284v); 1566 22 ł. os., karczma dor., 2 komor., szynkarka (RBK 453).

LATKOWO (1489 Wąnczslawycze, 1534 Vyenczlavycze Dolne, 1583 Więczlawice dolne sive Lathkowo) 10,5 km na SW od Gniewkowa

1489 wieś opust., w par. Szadłowice pow. inowr., 1 kmieć na łanie, role folwarczne opust. (Lpor. 159); 1527 10 grz. z obu Więcławic w opisie dochodów kła par. w Szadłowicach (MHDW XI 63); 1534 1 półł. os. (RIn. 507v); 1552 2 kmieci (RIn. 546v); 1565 1 ł. os. (RIn. 786v); 1583 właśc. Adam Baliński, 2 zagr. (ŹD XII 248).

LEKARZEWICE (1420 Lecarzeuicze, Lekarzicze, Lecarzewijcze, Lecarzewycze, Lekarzewycze, Lyekarzevycze) 7,5 km na NW od Brześcia Kuj.

1420 Paweł kmieć z L. (KBK 1476); 1424 Tomasz, Mikołaj, Stanisław Vyaczeuicz i Phanarus z L. (KBK 3740); 1424 Stanisław Croleuicz z L. (KBK 3741); 1441 Władysław Warn. potwierdził wykup przez kaszt. inowr. Mikołaja ze Ściborza wsi L. i Miechowice z rąk Stanisława zw. Niger (Pol. II 581); 1450 Kazimierz Jag. na prośbę sołtysów i kmieci ze wsi L. odnowił przyw. Kazimierza W., dot. sprzedaży za 66 grz. sołectwa w tej wsi na pr. chełm. Sołtysi mieli mieć 3 ł., 3 morgi, 3 ogrody, karczmę, staw i denar sąd. Kmiecie mieli płacić 8 szk. czynszu i 4 szk. dzies. oraz mieli obow. pracować 3 dni i odprawiać drogę do Torunia za 2 dni. Cała wieś miała płacić 6 gr obiednego (MC 114); 1488 L., wchodzące w skład dóbr brz. (zob.) miały pozostać w dożywotnim posiadaniu Mikołaja z Brudzewa (MS I 1921); 1489 wieś król. w par. Kościelna Wieś pow. brz. (Lpor. 107); 1494 11 kmieci na łanach (ISB 372); 1566 7 ł. os., 3 ł. sołt., karczma dziedz., karczma dor., szynkarka (ŹD III 13, RBK 434).

280

LELECHOWO (1437 Lelekowa) 2 km na SE od Brdowa

1437 wieś Psary i pustkowie L. stanowiły uposażenie kła par. w Brdowie (Zbiór dokumentów oo. Paulinów w Polsce, z. 1, wyd. J. Fijałek, Kraków 1938, nr 112).

LESZCZE (1399 Lescze) 10 km na SW od Radziejowa

1399 Piotr z L. (K IV 451); 1419 Jakusz z L. (KBK 800); 1489 wieś w par. Rzeczyca pow. radz., 2 folwarki, wiatrak dor. (Lpor. 141); 1566 Stanisław Świeżewski z 2 ł. zagrod., wiatraka dor. i 4 zagr. (ŹD XIII 34, RBK 456v).

LESZCZE (1315 Leszce, Mlescze) 8,5 km na NE od Pakości

1308 Przybysław dziedzic de Lesce, w latach 1299–1303 podsędek inowr., 1308/1310-1315 sędzia wyszogrodzki, 1315 kaszt. bydg. (BR 134, 269; Karczewska, Własność szlachecka, s. 301); 1315 Jakub z L., sędzia wyszogrodzki (Pol. II 219; Karczewska, Własność szlachecka, s. 301); 1429 Stanisław Jankowski z L., wicepodsędek inowr. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 301); 1489 wieś w par. Dźwierzchno, pow. bydg., 2,5 ł. os. czynsz po 40 gr, 1,5 ł. os., karczma dor., 3 folw. (Lpor. 175); 1527 L. w opisie dochodów prebendy ś. Klemensa w Kruszwicy i kła par. w Dźwierzchnie (MHDW XI 52, 61); 1530 1,5 ł. os. (RIn. 539v); 1552 8 kmieci (RIn. 561); 1565 4 działy szlach., 8 półł. os., 6 zagr., karczma dor. (RIn. 797); 1583 5 działów szlach. (ŹD XII 259).

Grodzisko wśredn. (Kow. 245; Hensel III 211; ZZar. 28).

LESZCZYCE (1435 Lysczicze, Lyszczycze, Lysczycz, Lysczycze) 8 km na SE od Pakości

1435 dzies. z L. dla scholasterii włocł. (MHDW XI 6); 1450 L. w opisie granic m. Inowrocławia (Pol. II 592); 1489 wieś w par. Kościelec, pow. inowr. (Lpor. 155, 191); 1527 L. w opisie dochodów kła par. w Kościelcu i kap. włocł. (MHDW

281

XI 27, 63); 1534 3 ł. os. (RIn. 506); 1552 3 kmieci (RIn. 545); 1565 4 ł. os., wiatrak dor., karczma dor., 4 zagr. (RIn. 784v); 1583 własn. Jana Leszczyckiego, 3 ł. os., 5 zagr. (ŹD XII 246).

LIJEWO (1405 Lyewo, Ligewo, Lyowo) 12 km na SE od Brześcia Kuj.

1405 Piotr z L. (K IV 455); 1418-24 Bartosz, Dobek, Falka, Florian, Wawrzyniec, Marcin, Mikołaj, Piotr i Wojtkowa oraz kmiecie z L. (KBK 13-3976 wg indeksu); 1428 szl. Bartłomiej z L. wezwany przed sąd oficjała włocł. z powództwa p. Piechny z tejże wsi skarżącej się na niego o niespłacenie długu i lichwę (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1094, s. 11); 1430 szl. Bartłomiej dziedzic L. (tamże, dok. 1169, s. 49); 1447 Bartłomiej z L. Pol. II 400); 1489 wymienione wśród folwarków szlach. w par. Kruszyn pow. brz. (Lpor. 94); 1566 Wawrzyniec Lyeski z 4 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 14).

LIKMANOWO (1262 Likmanowo, Likmanow) osada zag. pod Parchaniami

1262 Kazimierz ks. łęczy. i kuj. ze względu na zasługi bpa włocł. Wolimira zwalnia wieś L. od powozu, stróży oraz dostarczania panującemu napojów i chleba (Pol. II 453; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 41, s. 36); 1318 kl. trzemeszyński sprzedał bpwo Gerwardowi wieś Włostowo z dzies. oraz dzies. ze wsi bpiej L. (Wp. II 997); 1527–1534 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1534 wieś opust. w kluczu parchańskim bptwa włocł., role najmowane kmieciom z Olszewic (IBW 32); 1547 granice Marcinkowa i L. (K IV 455).

LIPIE (1294 Lype, Lipe, Lipicino, Lipichino, Lypichino, Pippe, Lypye) 4 km na NW od Koronowa

1294 Leszek ks. kuj. przysądził kl. bysz. cz. dziedz. L., oddalając roszczenia Nasława i br. Stanisława, Mikołaja i Piotr. Kl. twierdził, że L. stanowi własn.

282 klasztoru jako uposażenie opactwa szpetalskiego1 (DKM 57, 122-123); 1296 Bertold opat bysz. zamienił z Nasławem cz. L. za cz. Gogolina i Krąpiewa (Pol. II 160); 1303 kl. bysz. wypłacił 30 grz. rycerzom Janowi i Florianowi w zamian za zrzeczenie praw do L. oraz przyległych wsi Komorzy i Lucimia (Dk 33); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztel. wyszogr. i bydg., m.in. L., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215); potw. z 1353 r. (Pol. II 505); 1345 Jan z Wałdowa zrzekł się wszelkich praw i pretensji do L. i innych wsi kl. bysz. (Wp. II 1240); 1413 szacunek szkód krzyż. na 200 grz. (Lites II 234); 1489 wieś opust. w pow. bydg., 15 ł., 1,5 ł. sołt. (Lpor. 182); 1527 własn. kl. bysz., wieś opust. (MHDW XI 69). 1253 Kazimierz ks. kuj. i łęcz. potwierdził darowiznę swego skarbnika Mikołaja, m.in. L. na rzecz kl. bysz. (Pol. I 42, fals.)

R. Kozłowski, Rozwój uposażenie klasztoru cysterskiego, s. 211–212; Karczewska, Ród Pomianów, s. 139–141.

LIPIE (1338 Lype, Lippe, Lypye, Lippye, Lyppye, Lipye) 5 km na SE od Gniewkowa (1534 Lypye gorne)

1338 Albryk z L. (Pol. II 265); 1363 Mikołaj dziedzic z L. (Pol. II 517); 1376 Mikołaj z L. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 139); 1393–1413 Ubysław z L. podsędek inowr. (tamże, s. 139); 1418–1421 Albryk z L. (KBK 1238, 1680, 1376, 2171); 1419 Jarand z L. (KBK 1302); 1472 Władysław z Ostrowa nadał działy w Ostrowie i folw. w Bobrownikach br. Boguszowi w zamian za 2 ł. os. w L. pow. inowr. (MS I 795); 1489 wieś w par. Gniewkowo, 10 płós (argulae) os., czynsz po grz., 8 płós opust., 2 płosy sołt. (Lpor. 160); 1534 6 ł. os. (RIn. 507v); 1552 12 kmieci (RIn. 546v); 1565 8 półł. os. (RIn. 786v); 1583 własn. Janusza Grudzińskiego, 3 ł. os., komornik, rzem. (ŹD XII 249).

Karczewska, Ród Pomianów, s. 139–141.

LIPIENICA (1534 Lipienicza) zag. wieś koło Dóbrcza

1 W rzeczywistości chodziło o Lipiczno pod Kościerzyną. 283

1534 wieś opust. w kluczu dóbrskim bptwa włocł., niektóre łany uprawiane z czwartego snopa (IBW 48); 1576 Stanisław Karnkowski bp włocł. nadał wieś L. kap. włocł. (MHDW XVI 54).

LIPIENKO (1489 Lypye, 1534 Lypye dolne) 5 km na SE od Gniewkowa

1489 wieś w par. Branno, pow. inowr. 14 płós (argulae) os., czynsz po 1 grz., 1,5 płós opust., 3 karczmy, folw. (Lpor. 160); 1527 8 grz. z L. w opisie kła par. w Brannie1 (MHDW XI 62); 1534 6 ł. os., 2 karczmy dziedz. (RIn. 508, 516); 1552 26 kmieci, 2 karczmy dziedz. (RIn. 546v, 553); 1565 11 półł. os., 2 karczmy dor., 2 rzem., wiatrak dziedz., 4 zagr. (RIn. 786v); 1583 własn. Janusza Grudzińskiego, 5,5 ł. os., 6 zagr., rzem. (ŹD XII 249).

LISEK (1470 Woythow Młyn, 1531 Lyszek) zag. osada 2 km na SW od Włocławka (Gilly)

1470 Jakub z Sienna bp włocł. zatwierdził Pawła Liska w posiadaniu młyna W. na Zgłowiączce z obow. płacenia 4 grz. rocznie w miejsce dotychczas pobieranej połowy miar. Młynarz otrzymał łąkę Łowiebica, 2 ogrody i chojnik nad strumieniem Nyeczeczka (RA 58–58v; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 227, s. 64); 1531–66 młyn do bptwa włocł. (RBK 100, 272, 434v).

M. Morawski, Monografia Włocławka, s. 97–98.

LYSSEK, LYSZEK zob. ŁYSEK

LISEWO KOŚCIELNE (1287 Lyssow, Lisow, Lyssowo, Lyszowo) 17 km na NW od Inowrocławia

1 Wieś o nazwie Lipije i Lipie występuje w 1527 r. w opisie dochodów kłów par. w Barcinie i Brudni (MHDW XI 61, 72); chodzić tu może o Lipienko względnie Lipie w par. Gniewkowo lub Byszewo. 284

1. 1292–1583 par. L. dek. inowr. (Pol. II 466; MHDW I 21); 1489 n. wieś w pow. bydg. (Lpor. 174).

2. 1489 3 folw. (Lpor. 174).

3. 1287 Mikołaj i Florian, ss. komesa Cirzkonis z L. (DKM 113); 1489 z 6 ł. os. po 32 gr czynszu, 3,5 ł. opust., do kła par. 2 ł. os. i 2 ł. opust., z 3 karczem po 32 gr czynszu, wiatrak opust. (Lpor. 174); 1530 4 ł., karczma (RIn. 539v); 1552 8 kmieci, karczma (RIn. 561, 564v); 1565 2 działy szlach., 10 ł., karczma (RIn. 797).

5. 1292 Piotr pleban z L. (Pol. II 466); 1325–1327 Mikołaj pleban kła w L. (MV I 258, 275); 1430 Wojciech wikary (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1164, s. 47); 1527 kła par. pod wezw. ś. Wincentego i Marii Magdaleny, patronat szlach. (MHDW XI 60); 1611 powtórna erekcja par. w L., do par. wsie: Będzitowo, Dobrogościce, Gniewkowiec, L., Mamlicz, Mochle, Mochełek, Rucewko i Rucewo (S. Chodyński, Lisewo, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 7, 1913, s. 337).

6. 1429 Władysław II zakazał czynić przeszkody mieszkańcom Żnina, udającym się drogą m.in. przez L. do Torunia (MS III S. 105).

7. 1441 (DKM 98, 170).

LISZKOWO (1103 Lyskowo. Lyzchowo, Liscow, Lyssowo, Liszkouicze, Lyskowo) 10,5 km na NW od Pakości

1. 1325–1583 par. L. dek. inowr. (MV I 257; MHDW I 21); 1489 n. wieś w pow. inowr. (Lpor. 156).

2. 1489 folw. (Lpor. 156)

3. 1103 własn. kl. mog. (Wp. I 33; wg Kürb. 47 przyw. z 1198 r.)1; 1296 komes Mateusz z L. (DKM 124); 1489 z 5,5 ł. os. po 1 grz. czynszu, 1,5 ł. os. wolnego, 6 ł. opust., z 4 karczem po 30 gr czynszu (Lpor. 156); 1534 1,5 ł., karczma (RIn.

1 W sprawie identyfikacji J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 224–225. 285

506v, 516); 1552 4 kmiecie, karczma (RIn. 545v, 553); 1565 4 ł., karczma, rzem., 3 zagr. (RIn. 785v).

5. 1325–1327 Andrzej pleban kła w L. (MV I 257, 274); 1527 kł par. pod wezw. ś. Gotarda, patronat szlach. (MHDW XI 64).

7. 1444 dziekan Andrzej z L. (Pol. II 395).

8. Grodzisko stożkowate, być może wcześniej pierścieniowate (Kow. 246; Hensel III 221–223, ZZar. 28).

LUBANIE (1258 Lubane, Luban, Lubanie, Lubana, Lubanya, Lubanye) 4 km na SE od Bobrownik

1. 1258 wieś 1325 n. par. L. (MV I 263); 1489 n. pow. brz. (Lpor. 113).

2. 1339 bagna w Korabnikach k. granic L. (Guldon 38); 1423–24 droga z L. do Gradowa w opisie działu we Włoszycy (KBK 3206, 3826).

3. 1228–1241 Bogusza z L. wda mazow.; 1247, 1252 kaszt. dobrz., 1254 kaszt. kruszw., 1255/6–1257 wda łęcz. (Śliwiński, O początkach, s. 95); 1258 Bogusza s. Miecława zapisał L. ż. Ludmile, a po jej śmierci kłowi włocł. (DKM 20, 193–194); 1259 Aleksander IV papież przyjął w opiekę kł włocł. i jego dobra, m.in. L. (Pol. II 451); 1262 opat sulejowski zrzekł się pretensji do wsi L., przekazanej przez komesa Boguszę kłowi włocł. (DKM 28, 200–201; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 39, s. 35); 1262 Kazimierz ks. łęczy. i kuj. ze względu na zasługi bpa włocł. Wolimira zwalnia wieś L. od powozu, stróży oraz dostarczania panującemu napojów i chleba (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 41, s. 36); 1288 Engelbert opat. bysz. zrzekł się wszelkich pretensji do wsi L. bptwa wlocł. (DKM 49, 114–116, PU 429); 1350 Jan z Brzezia zrzekł się praw do wsi L. na rzecz bptwa włocł. (DKM 74-75, 249–250; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 161 i 162, s. 94); 1433 po zawieszeniu sporu między kapitułą katedralną we Włocławku a jej prepozytem Mikołajem z Lubania, potomkiem wdy Boguszy, Mikołaj ustąpił ze wsi należących do wspólnoty kapitulnej: Smólsk, Karsk, Popowice, Kucerz, Poklękowo, Biskupice,

286

Pławin, Cieślin i Siutkowo, w zamian za co kap. darowała mu na czas, w którym będzie prepozytem, wieś L. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 267, s. 149); 1435–1527 L. z dzies. uposażeniem kap. włocł. (MHDW XI 6, 25, 26, 29); 1437 Świętosław z Wrzącej archidiakon włocł. i dzierż. wsi L. młyn Ośla (zob.) w L. sprzedał Jakubowi z Włocławka (Pol. II 488); 1489 z 32,5 ł. os. po 18 gr czynszu, 3,5 ł. opust., 3,5 karczmy dziedz., 5 karczem dor., 2 folwarki: kap. i plebana (Lpor. 113); 1566 36 ł. os., 13 karczem dziedz., 3 szynkarki, 8 rzem., 14 komor., 3 zagr. (ŹD XIII 4, RBK 427v).

4. 1419 Wacław sołtys z L. (KBK 1303); 1489 4 ł. sołt. (Lpor. 113); 1566 3 ł. sołt. (ŹD XIII 4).

5. 1259 Gostko i Wawrzyniec kapelani z L. (Pol. II 78)1; 1325–27 Gosko pleban z L. (MV I 263, 277); 1419 Paweł wikary z L. (KBK 946, 951); 1420 Mateusz pleban z L. (KBK 1430, 1469); 1527 kł par. ś. Mikołaja, patr. kap. włocł. (MHDW XI 70).

6. 1262 L. jako miejsce wystawienia przyw. Kazimierza kuj. (Pol. II 454); 1418 Dorota z L. (KBK 247).

7. 1424 (KBK 3983).

LUBIENIEC (1330 Lubencz, Lubencze, Lubyenyecz) 3 km na NW od Chodcza

1330 Wojciech wda, Chebda kaszt. i Nasiegniew sędzia brz. potwierdzili sprzedaż za 50 grz. przez Lewnę wdowę po Dominiku z L. wraz z krewnymi wsi Oporowo w z. inowr. komesowi Świętosławowi (Pol. II 250); 1399 br. Kiełcz i Nasiegniew dziedzice z L. (Hube 46); 1489 wieś w par. Chodecz pow. przed., na dziale Nasiegniewa 1 ł. os. i 9 ł. opust., na dziale Jana Lubienieckiego 8 ł. os., 5 ł. opust., opust. młyn o 2 kołach, folwark i karczma dor., na dziale Lubienieckiej 16 ł. opust. i folwark (Lpor. 131); 1527 2 grz. z ról 4 kmieci i dzies. z folwarku w L. dla kła par. w Chodczu (MHDW XI 41); 1557 własn. Wawrzyńca Lubienieckiego

1 Libr. 76 datuje powstanie parafii na XII w. 287

(RBK 304v); 1566 6 ł. os., 1 zagr., młyn dziedz. o 2 kołach (ŹD XIII 22, RBK 443v).

LUBIEŃ (1399 Luben, Lubien, Lubyen) 9,5 km na E od Chodcza

1399 Jan L. (Pol. II 554) Hube 46); 1403 Szwech z L. (K IV 469); 1422 w sporze o pr. patronatu między właśc. L. i wsi Gagowy na przedłożonym w tej sprawie dokumencie świadkowie rozpoznali pieczęć oficjałatu włocł. i rękę Stanisława Budkowica z Karnkowa notariusza publicznego diecezji płockiej, inni pieczęć bpa włocł. Zbyluta (1365–1383) i rękę pisarza Piotra, inni wreszcie pieczęć bpa włocł. Jana i rękę pisarza Macieja Dobrowica, który wezwany osobiście to potwierdził (AC III/1, 459, 460)1; 1423 Wincenty i Pasek z L. (KBK 3352); 1434 zmarł bp przemyski Jan z L. h. Doliwa (DH IV 559); 1448 Wincenty z L. cześnik brz. (Paw. 111); 1458 m. L. miało wysłać 2 zbrojnych pod Malbork (CMP 129); 1489 m. par. L. w pow. kow., 12 ł. os., 4 ł. opust. obrócone na folwarki , 3 ł. wójtostwa, 2 folwarki (Lpor. 119); 1496 Andrzej z L. kaszt. brz. (LKM 262); 1497 Andrzej z L. wda brz. (MS II 812); 1500 Wincenty z L. (MHDW IV 29); 1504 zmarł Mikołaj z L. (MS III 1266); 1512 Wincenty z L. kaszt. kow. (MS IV 1628);

1527 dzies. z L. uposażeniem altarysty włocł. (MHDW XI 31); 1527 opis uposażenie kła par. w L. i inkorporowanego doń kła w Pierowej Woli, patr. szlach. (MHDW XI 39-40); 1557 własn. Łukasza Lubieńskiego (RBK 296v); 1566 12,3 ł. os., kotły gorzałczane, 4 karczmy dor., 13 rzem., 2 młyny dziedz., 14 ł. opust. (ŹD XIII 17, 39-40, RBK 439); 1598 kł par. ś. Katarzyny (MHDW XX 69).

J. Bieniak, Prawa patronackie szlachty kujawskiej, s. 30–33.

LUBINKO (1489 Lubyn, 1527 Lubinko) wieś zag. w pobliżu Lisewa Kościelnego

1 Na tej podstawie J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, s. 67 przyp. 90, uważał, że kościół istniał już w dobie rządów bpa Zbyluta. Libr. 94 datuje powstanie parafii na XIII w., przytaczając pierwszą wzmiankę o kościele z 1474 r. (Pol. Ii 423). W dokumencie tym wzmiankowany jest co prawda L., ale pleban z Lubotynia. 288

1489 wieś opust. w par. Lisewo Kośc., pow. bydg. (Lpor. 174); 1523 L. w pow. bydg. (K IV 471); 1527 6 grz. z L. w opisie dochodów kła par. w Lisewie Kościelnym i 9 grz. z opust. folw. L. w opisie dzies. bptwa włocł. (MHDW XI 12, 60); 1534 dzies. z L. dla bptwa włocł. (IBW 111).

LUBOMIN (1250 Lubomino, Lubonyno, Lubomyno) 5,5 km na NE od Izbicy Kuj.

1250 L. wśród dawnych posiadłości kła włocł. (DKM 187); 1424 wieś L. (KBK 3624, 3701); 1489 wieś par.1 w pow.przed., z 7 ł. os. po 28 gr czynszu, 23 ł. opust., 2 karczmy dor. (Lpor. 133); 1534 wieś w kluczu włocł. bptwa włocł., folwark o 6 ł. z łąkami, 6 ł. os., 9 ł. opust., 1 ł. w uprawie folw., wójt, 3 karczmy (IBW 9–10); 1541 bp włocł. Łukasz Górka wykupuje z rąk biskupiego starosty włocł. Marcina połowę sołectwa we wsi L. oraz przekazuje je Walentemu i jego sukcesorom (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 186, s. 47); 1557 własn. kap. włocł. (RBK 263v); 1566 10 ł. os., 5 ł. sołt., karczma dor., 2 zagr. (ŹD XIII 10, RBK 432v); 1570 patr. bpa włocł. (MHDW I 7); 1527 par. L. w dek. brz. (MHDW XI 38); 1598 kł par. ś. Trójcy i ś. Barbary (MHDW XX 99).

LUBOSTROŃ (1419 Pilatowo, 1369 Pylathowo) 17,5 km na NW od Pakości

1419 Augustyn dziedzic P. (Wp. V 295); 1489 folw. szlach.w par. Łabiszyn, pow. bydg. (Lpor. 177); 1527 3 wiard. z P. w opisie dochodów kła par. w Barcinie (MHDW XI 72); 1530 1 ł. os. (RIn. 538v), 1552 3 kmieci (RIn. 560v); 1565 2 półł. os. (RIn. 796v); 1583 1,5 ł. os., 3 zagr. (ŹD XII 258)2;1369 Tomisław sędzia kaliski na prośbę Wojciecha wdy brz. nakazał Bogusławowi z P. i Henrykowi z Rynarzewa zburzyć młyn między Pilatowem i Obielewem (Wp. III 1610); 1390 Bogusław de Pilathowo (66 II 997).

1 Libr. 137 datuje powstanie parafii na XIV w. 2 Jeszcze na mapie Gilly’ego zaznaczona jako Pilatowo. O dziejach dóbr łabiszyńskich, w skład których wchodził również Lubostroń, por. I. Polkowski, Historia majętności łabiszyńskiej 1376–1876, Poznań 1876. 289

LUBOTYŃ (1224 Lubotin, Luboctin, Lybocin, Lubothin, Lubotina, Lubocina, Lubothyna) 8,5 km na NW od Brdowa

1. 1224 wieś (KBK 232); 1325 n. par. L. (MV I 261); 1489 n. pow. przed. (Lpor. 125).

2. 1224 2 jez. (KKM 232); 1394 przysądzenie bptwu włocł. jez. między L. i Brzezie z łąką Caplana Lanka wbrew roszczeniom Przybysława i Andrzeja z B. (Pol. II 330); 1474 jez. w L. i las Popowijecz (Pol. II 424); 1534 jez. w L. (IBW 20).

3. 1224 Konrad Maz. nadał kl. sulejowskiemu wieś ł. z 2 jez. i cłem (KKM 232); 1231 Michał bp kuj. zamienił wieś Barkowice na folwark L. kl. sulejowskiego (Pol. I 20); por. przyw. z 1232 r., KKM 322); 1489 z 8 półł. os. 13 gr czynszu 1 półł. opust., 2 karczmy dor., karczma opust. z 1 półł. os., folwark z 6 zagr. (Lpor. 125); 1534 klucz lubotyński bptwa włocł., folwark, 12,5 ł. os., 2 zagr. (IBW 20); 1566 7 ł. os., 2 ł. sołt. karczma dor., 7 zagr. (ŹD XIII 20, RBK 422).

4. 1242 Konrad Maz. potwierdził zamianę Barkowic na Lubotyń i zezwolił btwu włocł. na lokację miasta na pr. niem. we wsiach L. i Zakrzewo (KKM 426, Pol. II 33; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 42, s. 37); 1351 Maciej bp włocł. zlecił Piotrowi zw. Słonisko lokację wsi L. na pr. chełm. Sołtys otrzymał 2 ł. oraz łąkę. Kmiecie po upływie 4 lat wolnizny mieli dawać po 8 szk. i 2 kurczęta czynszu i dzies. snop. oraz odrabiać 4 dni pańszczyzny (Pol. II 296; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 167, s. 97); 1534 2 wójtów na 2 ł. (IBW 20).

5. 1325–27 Racław pleban w L. (MV I 261, 276)1; 1342 mieszkańcy Zakrzewa mieli dawać meszne do kła par. w L. (Pol. II 272); 1403 pleban w L. (Pol. II 343); 1427 Stanisław wikary w L. (Pol. II 377); 1429 Wincenty wikariusz w L. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1120, s. 25); 1474 przysądzenie Janowi plebanowi w L. dzies. snop. z ról kmiecych we wsi Goraj i dzies. ryb z jez. L. oraz lasu Popowiec, zajętych około 20 lat wcześniej przez bptwo włocł. (Pol. II 423, 424; Librowski, Trzydzieści jeden, nr 29; Librowski, Dokumenty samoistne, t.

1 Libr. 76 datuje powstanie parafii na XII w. 290

1, dok. 344 i 345 s. 190); 1527 kł par. ś. Wawrzyńca, patr. bpa włocł. (MHDW XI 45).

LUBRANIEC (1325 Ludbranz, Ludbrancz, Lubrancz, Lubranyecz, Liubraniecz, Lugbram) 1453 Magna Ludbrancz) 8,5 km na SW od Brześcia Kuj., 1518 Lubranyecz Wyelky

1. 1325 par. L. (MS IV 263); 1489 pow. brz. (Lpor. 103); 1509 miasto (MS IV 8972).

3. 1362 Grzegorz z L. (Pol. I 125); 1392 Mikołaj Lubrański (K IV 476); 1388 (?) Strasz z L. (K IV 476); 1399 Jan dziedzic z L. (Pol. II 554); 1403 Jan Godziębic z L. (K IV 476) 1413–53 Andrzej z L. sędzia brz. (DH IV 146, Lites III 154, KBK 43-3770 wg indeksu, Pol. I 176, II 363, 576, Paw. 106, 115, AGd 3437); 1418–23 Bogusz z L. (KBK 592, 616, 3052); 1418 Dorota z L. (KBK 205); 1424 Stanisław z L. (KBK 3807, 3892, 3910, 3960, 3988, 3998, 4022, 4056); 1424 Jan z L. sędzia kuj. (Wp. V 388); 1429 Bernard z L. (AC III/1, 497); 1473 Dorota, c. Łazarza z L., ż. Wojciecha z Tulinowa (MS I 975); 1484–96 Bernard z L., pisarz król., kanonik krak., referendarz i protonotariusz apostolski (MS I 1645, 1712, LKM 262); 1485 Małgorzata z L., z. Jana Karnkowskiego (MS I 1757); 1472–1500 Grzegorz z L. podkanclerzy koronny (MS I 825, 1522, 1623, 1749, 1884, II 1217, 1226, LKM 256, Pol. II 631, 633, CMP 134, 135, 169, E. Schmidt, Beiträge 28, LPB 107v, RA 55); 1489 na dziale Chebdy 5 ł. os. i 15 ł. opust., na dziale Jana Kapustki i Bernarda 20 ł. opust. w uprawie folw., 3 karczmy, młyn o 1 kole, 3 folwarki, we wsi L. Cesaris 3 ł. opust. i folwark (Lpor. 103); 1492–1523 Mikołaj Gardzina z L., kaszt. spicymirski, lądzki, gnieźn., star. brz., łęcz. i przed., wda kaliski i pozn. (MS II 66, 1325, 1556, 1557, III 65, 79, 1216, 1258, 1314, 1377, 2046, 2133, 2139, 2159, 2172, 2177, 2192, 2533, 2709, MPH III 215, V 1009, Pol. I 196, LKM 270, Wyw. 149, 282, CMP 141, 170, E. Schmidt, Beiträge 31); 1484–1520 Jan z L., prepozyt wielicki, kanonik gnieźn. i krak., proboszcz pozn., bp płocki i pozn. (MS I 1646, MPH III 718); 1497 nadanie Bernardowi z L. dóbr Macieja Sieroszewskiego, działu w L. i Piotra z Kalinowca (MS II 968); 1497 nadanie Chebdzie Górskiemu m.in. dóbr Macieja Kopydłowskiego z Kopydłowa Kapusty,

291

Lubrańskiego i jego dzieci Jana i Macieja (MS II 1086); 1498–1504 Bernard z L. kaszt. brz. (MS II 1086, Pol. II 637); 1509 Barbara z Kretkowa, wdowa po Bernardzie z L., kaszt. brz. (MS IV 514); 1566 30 półł. os., 3 karczmy dor., 7 komor., szynkarz, 3 kotły gorzałczane (ŹD XIII 39).

4. 1509 Zygmunt I zezwolił Janowi z L. bpowi pozn. na zamienienie wsi L. na miasto na pr. magd., odbywanie 3 jarmarków na ś. Jakuba, ś. Barbarę i 4 niedzielę W. Postu i targów tygodniowych w soboty oraz zwolnił mieszkańców na 14 lat od poborów, ceł, myta i czopowego (MS IV 8972); 1512 Zygmunt I zezwolił Janowi z L. bpowi pozn. na lokację m. L. na pr. magd. (MS IV 1440).

5. 1325–27 Zupko, Zippco pleban kła w L. (MV I 263, 277)1; 1418 Maciej prezbiter z L. (KBK 451); 1420–30 Andrzej pleban z L. (KBK 1558, AC III/1, 458, 461, 469, 499, 503); 1423–30 Maciej wikary z L. (AC III/1, 475, 504); 1434 pleban z L. (Wp. V 554); 1455 Łaskarz dziedzic z L. nadał kłowi w L. 2 ł. (MHDW XXIII 40); 1490 Laskarys z Sarnowa wikariusz włocł. potwierdził zrzeczenie się Jana, Bernarda, Macieja i Annę, ż. Hebdy Górskiego, dziedziców L., pr. patronatu kła ś. Jana w L. na rzecz Grzegorza z L., podkanclerzego koronnego, który zobowiązał się odrestaurować i wyposażyć tenże kł (Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie II 194); 1497 Krzesław bp włocł. potwierdził zrzeczenie się kła par. ś. Jana w L. przez Grzegorza z L. podkanclerzego koronnego na rzecz kanoników regularnych kolegium w Kłodawie i zamienił ten kł na kolegiatę oraz potwierdził zapis 500 fl. węg. Grzegorz z L. przekazał kanonikom pr. patronatu kła par. i przekazał im jego uposażenie: 4 ł. folwarku plebańskiego, dzies. snop. z 3 folwarków i kmieci w L., dzies. snop. z folwarku Redecz Kalny i na rok od kmieci, dzies. snop. z 2 folwarków w Redczu W., dzies. snop. ze wsi Dobieszyn, dzies. folw. ze wsi Turowo, dzies. z folwarku młynarza w Ossowie, dzies. folw. w Sierczycach, Biernatkach, Przedborowicach i Lubrańczyku, cz. wymiaru z młyna Janiszewo oraz sumy pieniężne na 2 ł. w L., zapisane przez Laskarzową (Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie II 208); 1497 król nadał prepozytowi kła klaszt. w L. możliwość kwitowania starosty lub poborcy celnego z przyjętego czynszu (MS II 760); 1498 król kanonikom regularnym w L. czynsz roczny 25 fl.

1 Libr. 77 datuje powstanie parafii na XII w. 292 węg. na cle kolskim przeniósł za 700 fl. na czynsz roczny 35 fl. węg. na mieście Radziejów (MS II 1217, 1226, 1244); 1514 kł par. w Zgłowiączce inkorporowany do kła w L. (MHDW XX 45); 1516 kł par. w Bytoniu inkorporowany do kła w L. (MHDW XXIII 32); 1527 opis uposażenia kła par. w L. (MHDW XI 35).

6. 1517 Mikołaj Gardzina z L. wda pozn. zawarł kontrakt z murarzem Bartłomiejem na wybudowanie za 120 kóp gr domu vel kamienicy na wzgórzu w L. (AC II 1708).

ad. 3) 1518 Zygmunt I potwierdził utworzenie przez br. Jana i Mikołaja Lubrańskich ordynacji, w skład której weszły: L. z przedmieściem, Lubrańczyk, Redecz Kalny, Kąkowa Wola, Kazanie, Krowice, Kwilno, Siemnowo, Janiszewo, Schidowa, Wrzoschowa, Przyborowice Biernatki, (połowa młyna i lasu) w pow. brz., Bycz i Biskupice w pow. radz., cz. Wyewyerza i Chodowa w pow. łęcz., cz. Psar i Szczecina w pow. przed. Wszystkie te dobra po śmierci wdy Mikołaja miały przejść na jego s. Grzegorza, a po tego śmierci dziedziczyć mieli najstarsi synowie. Jeśliby natomiast s. Mikołaja Grzegorz nie pozostawił męskiego potomka, ordynacja przejdzie na Tomasza Lubrańskiego, s. Bernarda kaszt. brz. W razie gdyby i ten nie zostawił męskiego potomstwa – ordynacja miała przejść na Bernarda z Biernatek i Redcza Kalnego, wnuka Wacława z L. albo na Laskarego z Biernatek i Kalnego Redcza, jego brata i dziedzica Luboli, albo na Adama Świerczyńskiego pochodzącego z L., albo na Jana z Paniewa stę żydaczowskiego; wszyscy oni bowiem od dziada (ab avo) pochodzą z L. (MS IV 2786)1; 1526 Jadwiga wdowa po Mikołaju z L. zapisała s. Grzegorzowi swoje dobra w z. kaliskiej: Zagórzyn, Kiączyn, Żegocin, Pruszków W. i M., Kliszów, Dojutrów i Gadów2.

7. S. Muznerowski, Lubraniec (Monografia), Włocławek 1910; J. Dumanowski, Hrabiowie na Lubrańcu, Dzieje fortuny magnackiej, Toruń 2000; J. Pakulski, Ród

1 Por. J. Rafacz, Ordynacja lubraniecka według przywileju z r. 1518, „Przegląd Historyczny”, t. 30, 1932–1933, s. 398–413. 2 S. Muznerowski, Lubraniec (Monografia), Włocławek 1910, s. 21–22. Grzegorz Lubrański posiadał ponadto: Toporzyszczewo, Kalinowiec i Gawrony. Po jego śmierci w 1537 r. nastąpił w 1538 r. podział dóbr między Anną, wdową po Tomaszu Lubrańskim, a Anną z Lubrańskich, ż. Mikołaja Ruseckiego. Sama ordynacja przeszła na Tomasza kaszt. brz., przeciwko któremu wystąpił Mikołaj Rusecki, mąż Anny Lubrańskiej, który w 1537 r. zabił Tomasza. 293

Godziębów w średniowiecznej Polsce. studium genealogiczne, Toruń 2005, s. 107– 148; W. Kubiak, Dzieje Lubrańca w dokumentach źródłowych, Włocławek 2007; S. Górczak, Kariery majątkowe, wg. indeksu.

8. fortalicium: L. Kajzer, Szesnastowieczne „fortalicuim” wojewody poznańskiego Mikołaja Lubrańskiego w Lubrańcu na Kujawach, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, t. 18, 1991, z. 2, s. 57–77, w 1497 r. rozpoczęto prace, które ukończył prawdopodobnie Mikołaj Gardzina Lubrański.

LUBRAŃCZYK (1418 Ludbrancz, 1420 Minor Ludbrancz, 1423 Parua Ludbrancz, Parva Lubrancz, Lubranyecz Minor) 1,5 km na SE od Lubrańca

1418–23 Andrzej z Lubrańca vel L., br. Janusza i Mikołaja (KBK 849, 1568, 2051, 2417, 2869, 2902, 2929, 2981, 2995, 3054, 3055, 3128, 3226)1; 1418–24 Janusz z Lubrańca, br. Andrzeja i Mikołaja (KBK 849, 3965); 1418–24 Mikołaj z Lubrańca, br. Andrzeja i Janusza (KBK 849, 900, 933, 968, 1531, 1617, 1641, 1865, 1894, 2061, 2118, 2877, 3483, 3917); 1420–24 Mikołaj Przedborowicz z Lubrańca (KBK 1494, 2377, 4046); 1420 Mikołaj z L. (KBK 1475); 1421–24 Tomisława Przedborowa z Lubrańca vel L., matka Włodka i Mikołaja, siostra Dobiechny i Doroty (KBK 2350–3917 wg indeksu); 1423–24 Jan z L., br. Mikołaja i Włodka (KBK 2877, 3486, 3487); 1423 Włodek z L., s. Przedborowej, br. Jana i Mikołaja (KBK 2729, 2877, 3114, 3144, 3239, 3241); 1423 Stanisław kmieć z L. (KBK 3239); 1423 Piotr kmieć z Lubrańca vel L. (KBK 3114, 3144, 3241, 4056); 1424 Stanisław z Lubrańca przeciw Piotrowi kmieciowi, który osiadł na pr. niem. i winien dać zasadźcę (KBK 4022); 1424 Stroyyeua z L. z L. (KBK 3486); 1465 Mikołaj z L. (Pol. II 611); 1489 wieś w par. Lubraniec pow. brz., na dziale Jana Górskiego 2 ł. os., 8 ł. opust. i folwark (Lpor. 103); 1497– 1527 dzies. do kła par. w Lubrańcu (Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie, II 208, MHDW XI 35); 1518 L. wszedł w skład

1 Te same osoby występują raz z Lubrańca, raz z Lubrańczyka. Przy identyfikacji brano pod uwagę pokrewieństwo. 294 ordynacji lubranieckiej (MS III 1035); 1557 własn. Erazma Kretkowskiego kaszt. gnieźn. (RBK 264v); 1566 3 półł. os., 4 zagr. (ŹD XIII 12).

J. Pakulski, Ród Godziębów w średniowiecznej Polsce. studium genealogiczne, Toruń 2005, s. 107–155.

LUBSIN (1354 Lubzino, Lupsino, Lupsijno, Lupsyno) 11 km na SE od Radziejowa

1354 przy działach Łabędziów połowa L. przypadła Pietraszowi i Krzczonowi z Damujowic, druga połowa Miecławowi i Włodzimierzowi Włodzimierzowicom ze Smogorzewa k. Opoczna (Mp III 703); 1418–23 Włodek z L. (KBK 174, 218, 224, 2408, 2588, 3216); 1424 dział w L. własn. Marka, s. Andrzeja z Wąsewa, podkomorzego kuj. (KBK 3828); 1430–1431 Włodek dziedzic L. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1167, s. 48; dok. 1197, s. 63); 1433 Włodek z L. h. Łabędź (Pol. II 576); 1441 Dzetrysko z L. (DKM 171); 1480 Fridan z L. (MHDW IV 20–21, 24–25); 1489 wieś w par. Piotrków Kuj. pow. radz., z 5 ł. os. po 1 grz. czynszu, 13 ł. opust., karczma dor., 2 folwarki (Lpor. 123); 1525 Daniel, Jan i Stanisław Lupsińscy oraz Mikołaj i Stanisław Wąsowscy z L. współpatronami kła par. w Piotrkowie Kuj. (MHDW XI 47); 1527 7,5 ł. grz. z L. dla kła par. w Witowie (MHDW XI 48); 1566 podkomorzy z 2 ł. os. 2 zagr., Wojciech Lupsiński z 1 ł. os., Jan Lupsiński z 1 ł. os., Jan Bąbol z 1 ł. os., Mikołaj z drugim Mikołajem z 2 ł. zagrod. i 2 zagr., Franciszek Lupsiński z 1 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 29, 34).

LUDZISKO (1238 Ludisch, Ludiczscho, Luziczko, Ludziczko, Ludziczsko, Ludzyczko, Ludzyczsko) 10,5 km na SW od Inowrocławia

1. 1325 n. par. (MV I 262); 1489 n. pow. inowr. (Lpor. 171).

3. 1238 komes Szymon s. niegdyś Szymona z L. (Wp. I 211); 1357 Wrotslaus z L. (Wp. III 1366); 1360 Mścisława z L. (Wp. III 1437); 1461–1472 Jarosław z L. (Pol. II 415, 420; Ds. 89; K 4, 477); 1480 Jan kmieć z L. (AC III/1, 516; MHDW IV

295

6); 1489 2 działy szlach., 15 ł. os., 12 ł. opust., 3 karczmy dor., 1 karczma opust., wiatrak opust., 2 folw. (Lpor. 171); 1534 9 ł. os., 1 ł. opust., 2 karczmy dor. (RIn. 511, 518); 1552 16 kmieci, 2 karczmy dor. (RIn. 548v, 556); 1565 własn. Winieckiego, Chwaliszewskiego, Słaboszewskiego, Głogowskiego i Tomickiego, 10,5 ł. os., 3 ł. zagrod., 0,5 ł. upraw. z czynszu, 2 karczmy dor., 3 zagr. (RIn. 790v); 1583 12 ł. os., 6 zagr. (ŹD XII 253).

5. 1325–1327 Brictius pleban z L. (MV I 262, 276)1; 1427 dzies. z ról folw. w Niemojewku do kła par. w L. (RPS 27v); 1434 pleban (Wp. V 554); 1465–1467 spór między kl. strzel. a plebanem z L. o dzies. z Królewskich Chrostów (RPS 48– 49, 52–54); 1486 przysądzenie plebanowi z L. dzies. z Niemojewka (RPS 89v– 91); 1527 kł par. ś. Mikołaja, patronat szlach., dzies. dla plebana i kap. kruszw. (MHDW XI 48, 56); 1534 Ołdrzychowo w par. L. (VG 501).

6. Jan z Ludziska, ur. ok. 1400, magisterium 1418, doktorat 1433 [de Ludziczsco] w Padwie [B. Nadolski, Jan z Ludziska pionier Odrodzenia w Polsce, Inowrocław 1977].

8. Grodzisko pierścieniowate. między Kołudą W. (zob.) a L.

LUTOBÓRZ (1377 Luthoborze, Luthoborz, Liutoborz, Lutoborz, Luthoborsz) 9 km na SW od Kowala

1377 Wojciech z L. (Wp. III 1746); 1399 Jarosław z L. (K IV 478); 1419 przyw. Mościca z Dąbia na wsie: Rzegocin, Rzeżewo, L., Szczutkowo, Kępka Szlachecka, Ruda z młynem i Sobiczewy, które kupił z 3000 grz. gr praskich od Tomasza i Wojciecha, dziedziców Pakości (KBK 1252, 1257); 1435–1527 dzies. z L. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 28); 1489 wieś w par. Kłóbka pow. kow., z 5 ł. os. po 0,5 grz. czynszu, 15 ł. opust. (Lpor. 119); 1566 wieś w par. Kruszyn pow. brz., na dziale Kłobskiego 7 ł. os., karczma dor., 1 zagr. i luźny, na dziale Wichrowskiego 6 ł. os., 2 zagr. i 1 komor. (ŹD XIII 14, RBK 431).

1 Koz. Sz. 111 datuje początki parafii na przełom XI/XII w., a Libr. 77 na XII w. 296

ŁAGIEWNIKI (1409 Lagiewniki, Lagyewnyky, Lagiewnyky) 1 km na S od Kruszwicy

1313 Filip s. Mirosława z Ł. zastawił pewne pola w tejże wsi za 14 grz. srebra u bpa włocł. Gerwarda (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 107, s. 68); 1338 Filip dziedzic Ł. zeznał przed krzyżackim komturem Nieszawy Heinrichem v. Zenge, że oddał w zastaw bpowi włocł. Maciejowi cz. Ł, która już w 1313 r. znajdowała się w zastawie u bpa Gerwarda, za 10 grz. denarów monety toruńskiej (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 146, s. 87); 1409 Władysław Jag. nadał szpitalowi ś. Ducha w Brześciu Kuj. dzies. z 2 ł. we wsiach Kruszwica i Ł., należących do zamku kruszw. (Mosbach 50–51); 1489–1508 wieś do stwa kruszw. (Lpor. 148, AC II 758, MS IV 435); 1527 Ł. w opisie dochodów kap. kruszw. (MHDW XI 50, 53, 57); 1566 3 ł. os. (RBK 463); 1628 folwark Ł. do stwa kruszw. (LWp. 88).

ŁAGIEWNIKI (1346 Lagyewniki, Lagewnyky, Lagewniki, Lagyewnyky) 7 km na SW od Kowala

1346 Kazimierz W. sprzedał Markowi Pomorce sołectwo we wsi Wola Rzadka wraz z 8 morgami łąki we wsi Ł. (Pol. II 278, 497); 1362 Kazimierz W. sprzedał Tomaszowi mieszcz. łęcz. wójtostwo w Brześciu Kuj. wraz z młynem i łąką w Ł. (Pol. II 305); 1430 Stanisław z Ł. (AC III/1, 502); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 26, 31); 1464 Kazimierz Jag. nadał młynarzowi (zob. młyny Diabełek i Wyrzchowy) 1 ł., uzyskany w drodze zamiany od plebana z Kruszyna (RT 85); 1488 Mikołaj z Brudzewa miał trzymać w zastawie Kowal, Pełczyce, Rakutowo, Ł., Duninowo i Środoń aż do wypłacenia mu przez króla 2500 fl. węg. (MS I 1921); 1489 wieś król. w par. Kruszyn pow. brz. (Lpor. 93); 1494 22 poddanych (ISB 379); 1566 wieś do stwa kow., 12 ł. os., 11 zagr., karczma dor., 1 rzem., szynkarka (ŹD XIII 8, RBK 430v); 1527 1 grz. z Lagiewniki Doparthe dla kła par. w Kruszynie (MHDW XI 37).

297

ŁAGIEWNIKI (1313 Lakewnyk, Lagewnik, Lagyewnyky) zag. osada pod Parchaniami

1313 Leszek i Przemysł ks. inowr. poświadczyli, że Filip dziedzic z Ł. zastawił bpowi włocł. Gerwardowi za 14 grz. przyległe do wsi Parchanie role dziedziny Ł., które rozciągały się do łąki „smugz velgky” (Pol. II 211); 1338 Filip dziedzic Ł. zastawił bpowi włocł. Maciejowi za 10 grz. denarów monety tor. cz. dziedziny Ł., która już przedtem była zastawiona (Pol. II 265); 1339 rada m. Inowrocławia poświadczyła, że dziedzic Ł. zastawił bpowi włocł. Maciejowi za 10 grz. denarów tor. cz. Ł. przyległą do Parchania i za 2 grz. łąkę (Pol. II 266); 1489 par. Parchanie, pow. inowr., 2 ł. os., 1,5 ł. os. wymierzonego z folw., czynsz po 40 gr, 0,5 ł. opust. przynależącego do karczmy, folw. (Lpor. 162); 1527 klucz parchański bptwa włocł., 9 grz. z Ł. w opisie dochodów kła par. w Parchaniach (MHDW XI 10, 61); 1534 3,5 ł. os., czynsz po 40 gr, 2 kapłony i 20 jaj, pańszczyzna 1 dzień tygodniowo, podwody, karczma, 1 ł. uprawiany na folw. parchański, zarośla (IBW 32); 1534 3 ł. os. (RIn. 510); 1552 4 kmieci (RIn. 548); 1565 4 ł. os., karczma dziedz., komornik (RIn. 789); 1583 4 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 251).

ŁAKIENKO (1489 Lakno Minor, 1584 Lakienko) zag. osada 4 km na NW od Chodcza

1489 Ł. wymienione wśród folwarków szlach. w par. Chodecz pow. przed. (Lpor. 133); 1584 wieś do par. Chodecz (MHDW XXII 37).

ŁAKNO (1401 Lekno, 1402 Lakno, Lakne, Łąkno, 1489 Lakno Maior, 1566 Lakno Czarne) 4 km na NW od Chodcza

1401 Stefan i Ozan z Ł. (K IV 482); 1402 wymienione Ł. (K IV 482); 1419 Anna, Pachna, Swachna i Jachna z Ł. (KBK 1138); 1423 Klemens i Marcin z Ł. (KBK 3394); 1435–1527 dzies. z Ł. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 28); 1489 wieś

298 w par. Chodecz pow. przed., z 2 ł. os. po 26 gr czynszu, 2 ł. opust., młyn nowo zbudowany przez Andrzeja Kruszwickiego (Lpor. 130); 1527 8 gr z folwarku Ł. i 1 grz. ze wsi Ł. dla mansjonarzy w Chodczu (MHDW XI 42); 1566 5,5 ł. zagrod., 4 zagr. oraz na dziale Ł. Lubieńskiego 2 zagr. (ŹD XIII 24, RBK 439v).

ŁANIA (1411 Łanya) 7 km na NW od Chodcza

1411 Jan z Ł. (K IV 482); 1489 wieś w par. Chodecz pow. przed., własn. Andrzeja Kruszwickiego, z 20 półł. os. po 16 gr czynszu, 7 półł. opust. (Lpor. 132); 1557 własn. Łukasza Lubieńskiego kaszt. kow. (RBK 304v); 1566 20 ł. os., karczma dor., 1 rzem. (ŹD XIII 22, RBK 444).

ŁĄCKO (1250 Lanschsco, Lanscho, Lansk, Landczsko, Lanczsko) 3,5 km na NE od Pakości

1250 L. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1259 Aleksander IV pap. przyjął pod swoją opiekę kła włocł. wraz z jego posiadłościami, m.in. Ł. (Pol. II 451); 1277 Albierz bp włocł. nadał Hinzonowi młyn w Ł., z którego miał płacić rocznie 16 grz., karmić 3 wieprze i bez wynagrodzenia mleć zboże bpa (Pol. II 107); 1413 szacunek szkód krzyż. we dworze Ł. na 40 grz. (Lites II 233); 1455 Jan bp włocł. nadał Mikołajowi Paczerz młyn Wojdal we wsi Dźwierzchno z możliwością zwiększania użytków bez szkody jednak młyna w Ł. (Pol. II 407); 1489 par. Tuczno, pow. inowr., 8 ł. os., czynsz po 44 gr, 3,5 ł. opust., folw. (Lpor. 156); 1527 wieś w kluczu parchańskim bptwa włocł., czynsz 11 grz. 22 gr (MHDW XI 11); 1527 5 grz. dzies. z Ł. dla bptwa włocł., 10 grz. z Ł. w opisie dochodów prepozytury kruszw. (MHDW XI 11, 48–49); 1534 13,5 ł. os., czynsz po 44 gr, 10 jaj i 2 kurczęta obow. koszenia siana w Parchaniach przez 2 lub 3 dni w roku, ciągnięcia niewodu, podwód w Parchaniach, 2 niwy folw. niekiedy najmowane kmieciom, 2 ł. opust. uprawiane przez kmieci, łąka, jezioro na 30 tonie i 200 niewodów (sagene) kmiecie płacili jazowe oraz owies za używanie zarośli (IBW 38); 1534 dzies. dla bptwa włocł. (IBW 111); 1534 6ł. os. (RIn. 506); 1552 8 kmieci (RIn. 545v); 1565 7,5 ł. os.,

299 rzem., 6,5 ł. upraw. z czynszu, zagr. (RIn. 785); 1583 4 ł. os., 4 zagr., komornik, 2 rybacy (ŹD XII 247).

ŁĄCZEWNA (1489 Lanczewnycza, Lanizewna) 5 km na E od Przedcza

1489 wieś w par. i pow. przed., z 10 ł. os. po 1 wiard. czynszu, 7 ł. opust., 1 ł. wójtostwa, folwark o 2 ł. (Lpor. 123); 1527 2 grz. z Ł. dla kła par. w Przedczu (MHDW XI 38); 1557 własn. Marcina Piaseckiego (RBK 305); 1566 9 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (ŹD XIII 23, RBK 444v).

ŁĄKIE (1439 Lankie, Lanky, Lankye) 15 km na SW od Kruszwicy

1439 Jan Luckaw prepozyt strzel. sprzedał Mikołajowi Pudło dziedzicowi Żegocic sołectwo w Ł. za 60 grz. (Ds 59; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 208; Karczewska, Struktura własnościowa osadnictwa, s. 76); 1464 Zbytowo leżało Ł. i Siedluchną od drogi wiodącej z Ł. do Gębic (RPS 46v); 1489 wieś w par. Strzelno. W pow. kruszw. z 20 ł. os. po 1 grz. czynszu, 2 ł. wójtostwa zamienione na folw., 2 wiatraki, folw., w pow. inowr. z 6 ł. os. po 12 szerokich gr. 2 ł. opust., 2,5 ł. sołt. uprawiane na folw., 0,5 ł. sołt. uprawiany przez włodarza (Lpor. 151, 170); 1527 wieś do kl. strzel., z 8 ł. po 1 wiard. czynszu, 4 gr mesznego, 3 grz. dzies., 1 kopa z folw., 4 grz. z 2 jez. (MHDW XI 57); 1511 Kwieciszewo graniczyło z Ł. (VG 451); 1534 w pow. inowr. 2 ł. os. (RIn. 512); 1552 w pow. inowr. 6 kmieci (RIn. 549); 1565 w pow. inowr. 6,5 ł. os., 1 zagr. (RIn. 791v); 1566 w pow. kruszw. 4,5 ł. os., karczma dor., 1 rzem. (RBK 457v; ŹD XIII 35)1.

LANKIE ZOLDEK, LĄNKIE SOLDEK zob. ŻOŁDEK

1 Wieś ta jest wymieniona w falsyfikacie przyw. Kazimierza kuj. dla klasztoru strzeleńskiego z 1231 r. (RPS 2, 23v–24; brak tej wsi w tekście publikowanym w DKM 8, 121, opartym na wcześniejszej kopii). Nie wymienia tej wsi również prawdopodobnie podrobiony przyw. Kazimierza W. z 1356 r. (Ds 24; wieś ta wymieniona jest natomiast w kopii tego przywileju w RPS 2v, 24–24v); zob. R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, 85. 300

ŁĄKIE BRODZINO (1527 Lankie Brodzino) zag. osada pod Kłóbką

1527 4 grz. z Ł. dla kła par. w Kłóbce (MHDW XI 41).

ŁĄKIE MARKOWE (1489 Lankye Minor, Lakie, 1487 Lanki, 1557 Lankie Markowo) 9 km na NW od Chodcza

1489 wieś w par. Choczeń pow. brz., z 1 ł. os. 20 gr czynszu, 8 ł. opust., karczma dor., folwarki (Lpor. 96); 1487 Kazimierz Jag. zezwolił Mikołajowi Borzymkowskiemu przenieść na pr. magd.: cz. Chocenia, cz. Chocenka, Jarantowice, Olganowo i Ł. (MS I 1866); 1527 L. w opisie dochodów kła par. w Choceniu (MHDW XI 36); 1557 własn. Pawła Świeżewskiego (RBK 262); 1566 2 ł. os., karczma dor., 6 zagr., 1 komor. (ŹD XIII 9, RBK 431v).

ŁĄKIE WIELKIE (1399 Lanke, Lake, Lanlkye, 1489 Lnkye Maior, 1557 Lankie venatoris) 11 km na SE od Lubrańca

1399 Wojciech i Grzymała z Ł. (K IV 486); 1418–24 Wojciech, Andrzej, Arnold, Grambosz, Grzymek, Katarzyna, Wawrzyniec, Michał i Paweł z Ł. (KBK 29-3799 wg indeksu); 1418 Andrzej z Ł. i Andrzej z innego Ł. (KBK 402); 1425 Andrzej z Ł. h. Prus (Wyw. 77); 1465 Piotr z Ł. (P 46)1; 1489 Ł. wymienione wśród folwarków szlach. w par. Boniewo pow. brz. (Lpor. 98); 1527 4 grz. z Ł. dla kła par. w Boniewie (MHDW XI 37); 1557 własn. Wojciecha Łąckiego (RBK 263); 1566 5 ł. os., młyn dor. o 1 kole, karczma dor., 3 zagr. (ŹD XIII 10, RBK 432); 1527 Ł. w opsie dochodów kła par. w Kłóbce (MHDW XI 41).

ŁĄKIE ZWIASTOWE (1435 Minor Lankie, Lankie Minor, Lankye, 1527 Lankie Zaijastowo, 1566 Lankie Ziasthowe) 10 km na NW od Chodcza

1 Identyfikacja wątpliwa, może chodzić o Łąkie Markowe lub Łąkie Zwiastowe. 301

1435–1527 dzies. z Ł. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 26); 1489 wieś w par. Boniewo pow. przed., 5 ł. os. po 0,5 grz. czynszu, 4,5 ł. opust., 2 folwarki szlach., opust folwark Domarata (Lpor. 98); 1527 Ł. wymienione w opisie dochodów kła par. w Boniewie (MHDW XI 37–38); 1566 Wawrzyniec Kaniewski z 3 ł. zagrod., wieś w pow. brz. (ŹD XIII 14).

ŁĄKOCIN (1411 Lancoczino, 1489 Lankoczyno) 10 km na SE od Inowrocławia

1489 wieś szlach. w par. Góra, pow. inowr. (Lpor. 168); 1534 własn. Łąkockich, 8 ł. zagrod.; Wawrzyniec Łąkocki miał 1,75 ł. wraz z folw. w Wilczkowicach i działem w Pomianowicach, z których nie opłacił poboru z powodu lokacji kmiecia w Wilczkowicach (RIn. 512v); 1552 8 ł. zagrod. Łąkockich (RIn. 440); 1565 Wawrzyniec Łąkocki opłacił pobór od 2 zagr. i kom., 6 ł. zagrod. Łąkockich, na dziale Wojciecha ponadto zagr., na dziale Andrzeja – 2 zagr. i na dziale wdowy Łąkockiej – luźny (RIn. 789v). 1583 6 działów szlach. (ŹD XII 252); 1411 Piotr z Ł. (K IV 488).

ŁĄKOWICE (1489) osada zag. koło Brudni

1489 wieś szlach. w par. Brudnia, folw., kmieć lokowany na roli folw. (Lpor. 163); 1527 2 grz. z Ł. w opisie dochodów kła par. w Brudni (MHDW XI 61).

ŁĄŻEK (1415 Lanszek, Laszek, Lanszek, Lanzek) 8 km na SE od Przedcza

1415 Władysław Jag. nadał 2 ł. wójtostwa we wsi Ł. (LW II 166; tamże mowa o potw. Władysława Jag. z 1433 r.); 1489 wieś do par., stwa i pow. przed. (Lpor. 123); 1520 Ł. wymieniony w opisie dochodów kła par. w Kłodawie (Ł II 453); 1500 10 kmieci z 9,5 po 12 gr czynszu (RCP 11v); 1525 5,5 ł. os., 1,5 ł. opust. (RCP 68); 1565 wieś do stwa przed., 8 kmieci na 8 ł. os. i 3 ł. opust., 2 ł. wójtostwa (LW II 165-166); 1566 7 ł. os., 4 ł. opust. w uprawie kmiecej, 2 ł. wójtostwa, 1 zagr. wójt. (ŹD XIII 23, RBK 445).

302

ŁĄŻYN (1401 Lanszino, Zląszyno, Lazyno, 1534 Lanzynko) 10 km na N od Inowrocławia

1401 Mikołaj Konefka z Ł. (K 5, 489); 1470–1475 Bartosz z Ł. podsęd. inowr. (Ds 89; AC I 1230); 1489 par. Liszkowo pow. inowr., z 3 źrebiów os. po 1 grz. czynszu, 1 ł. opust., folw. (Lpor. 157); 1534 1 ł. os. (RIn. 506v); 1552 4 kmieci (RIn. 546); 1565 2 ł. os., z 2 ł. nie opłacono poboru (RIn. 785v); 1583 właśc. Jakub Niemojewski (ŹD XII 247).

ŁĘG (1291 Lang, Lange, Lanc, Lank) 5 km na E od Włocławka

1291 Siemowit dobrz. nadał cyst. lądzkim pr. rybołówstwa na Wiśle między Wistką a Ł. (DKM 227)1; 1297 Władysław Łok. potwierdził nadanie przez komesa Dobiesława s. Krzesława z Kościelnej Wsi Ł. w z. kuj. kl. lądzkiemu (Wp. II 761; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 92, s. 61–62); potw. Władysława Łok. z 1328 r. (M. Morawski, Monografia Włocławka, s. 408); 1316– 19 Władysław Łok., oddalając pretensje Żyra, przysądził Ł. kl. lądzkiemu (Wp. II 983; M. Perlbach, Die Cistercienser – Abtei Lond, nr 37); 1328 Maciej opat zamienił z bpem włocł. Maciejem wieś Ł. z młynem i kopalnią rudy żelaznej oraz dziesięcinę z Kłobi na wieś Godziszewo z prawem patronatu i młynem, a nadto dziesięcinę ze wsi: Kłodawa, Trąbki, Koźmin i Zakrzewo na Pomorzu (Pol. II 246, Wp. II 1093; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 137, s. 82; tenże, Inwentarz, dz. II, t. 1, dok. 134, s. 33); potw. opata lądz. Macieja z 17 V 1336 r. (Pol. II 263; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 143, s. 85); 1343 Maciej bp włocł. potwierdził wydanie przez kl. lądzki 3 dokumentów Władysława Łok. dotyczących wsi Ł. (PU 50); 1348 Dobiesław s. Żyry dziedzic Kościelnej Wsi potwierdził nadanie przez jego przodków wsi Ł. systersom lądzkim (Wp. II 1271); 1348 Przedbór star. kuj. i inni dostojnicy potwierdził ugodę między Dobiesławem s. Żyry a kl. lądzkim, na mocy której w zamian za potwierdzenie nadania wsi Ł. klasztor zobowiązała się odprawiać nabożeństwa za dusze

1 Por. R. Kozłowski, Geneza i granice, s. 104. 303

Dobiesława i jego przodków przy jednym ołtarzu (Wp. II 1280; PU 54); 1349 Maciej bp włocł. nadał dzies. ze wsi Zbrachlin tamtejszemu plebanowi w zamian za dzies. ze wsi Ł. (Pol. II 290); 1354 wieś Kuzki leżała k. Ł. (RA 56v); 1360 Maciej bp włocł. poświadczył, że oglądał przyw. Władysława Łok. dotyczący wsi Ł. (PU 58); 1489 wieś w par. Włocławek pow. brz., z 14 ł. os. po 17 gr czynszu, 7 ł. opust., folwark (Lpor. 116); 1534 klucz włocł. bptwa włocł., 16 ł. os., 8 ł. opust., folwark o 3 ł., młyn z 1 ł., las z barciami, 2 bartnicy na 2 ł., jeziora w lesie (IBW 11–12); 1566 8 ł. os., 2 karczmy dziedz., 2 rzem., 2 młyny dziedz., 2 komor. (ŹD XIII 12, RBK 434v)1.

ŁĘG (1434 Lang, Ląnk, Ląng) 8 km na S od Kruszwicy

1434 Krystyn z Ł. (K IV 490); 1489 wieś w par. Kościeszki pow. kruszw., na dziale Piotra Opalacza kmieć na 1 półł. folw. i folwark, na dziale dziekana kruszw. 2 ł. os., folwark i wiatrak (Lpor. 150); 1527 5 grz. z Ł. w opisie dochodów prebendy Cykowo kap. kruszw., (MHDW XI 53); 1566 sędzia kruszw. z 1 półł. os., 1 rzem. i 2 zagr., Maciej Lęski z 1 ł., 2 rybaków i 1 zagr., Piotr Babiński z 1 ł. i 2 zagr. (ŹD XIII 36)2.

ŁĘGNOWO (1280 Lung, Lang) 10 km na SE od Bydgoszczy

1280 Mszczuj ks. pom. i wyszogr. nadał Dobiesławowi i ż. Zunisławie wsie Ł. i Otorowo w kasztel. wyszogr. wraz z imm. (PU 317a); 1325 wieś książ. Ł. w opisie granic m. Solca Kuj. (SLP 18); 1413 L. po stronie polskiej w opisie granicy polsko-krzyż. (Lites II 241); 1414 szacunek szkód krzyż. w wsi król. Ł. w pow. bydg. (Lites III 139); 1489 wieś król. w par. i pow. bydg., stwo bydg. (Lpor. 173); 1514 z 12 ł. os. po 30 gr i z karczmy 20 gr czynszu (RCB 40); 1527 20 gr z Ł. w opisie dochodów kła par. w Osielsku (MHDW XI 66); 1530 pobór z Ł. w

1 M. Morawski, Monografia Włocławka, s. 93–94, podaje regest przywileju bpa włocł. Wojciecha z 1277 r., nadającego Hingonowi młyn Ł., z którego miał płacić rocznie 16 grz. srebra. Biorąc pod uwagę stosunki własnościowe, wątpliwa wydaje się data tego dokumentu. 2 RBK 458 podaje, że M. Lęski i P. Babiński sami uprawiali swoje działy w Ł., mając jednak kmieci w innych wsiach. 304 wysokości 20 gr (RIn. 535); 1552 5 kmieci (RIn. 559); 1565 9 kmieci na 1,5 ł. os., karczma dor., szynkarz (RIn. 794); 1583 1,5 ł. os., 4 rybacy (ŹD XII 255).

ŁOCHOWO (1489 Lochowo) 19,5 km na SW od Bydgoszczy

1489 wieś w pow. i stwie bydg., (Lpor. 173); 1514 z 9 ł. os. po 20 gr i z karczmy 13 gr czynszu (RCB 40); 1527 36 gr z Ł. w opisie dochodów kła par. w Bydgoszczy (MHDW XI 64); 1530 20 gr poboru z Ł. (RIn. 535); 1552 9 kmieci (RIn. 559); 1565 11 kmieci na 3 ł. os., karczma dor. (RIn. 794); 1583 3 ł. os., 2 zagr., 2 rzem. (ŹD XII 255).

ŁOJEWKO (1301 Logouo, Loyow, Loziow, 1489 Loyewko, 1565 Loiewko alias Szarlej, 1583 Loiewko vel Sarley) zag. osada, wcielona zapewne do Szarleja

1301 Ziemak rycerz w zamian za swoją wieś Turkowice przejął od abptwa gnieźn. Ł. w kasztelanii inowr. (Pol. II 177); 1307–1314 Włodzimierz z Ł. (Pu 653; Pol. II 214); 1489 par. Góra pow. inowr., 8 kmieci na 2,5 ł. os., karczma dziedz., 1 ł. opust. upraw. na folw. (Lpor. 168); 1534 2 ł. os. (RIn. 510v); 1552 13 kmieci (RIn. 548)1; 1565 12 kmieci, 10 zagr., karczma i wiatrak dor. (RIn. 789v); 1583 własn. Wojciecha Niemojewskiego, 3 ł. os. (ŹD XII 252).

ŁOJEWO (1193 Loiovo, Loiow, Logeuo, Loyouo, Logevo, Logew, Loyow, Loyewo Maior) 7,5 km na SE od Inowrocławia

1. 1489 n. wieś w pow. inowr. (Lpor. 170); 1565–1582 wieś w par. Góra (RIn. 789v; VC 28, 74, 174v–175).

2. 1249 jez. i wyspa (DKM 12, 17, fals.); 1527 jez. (MHDW XI 58).

3. 1193 Celestyn III papież przyjął w opiekę kl. strzel. i jego dobra, m.in. Ł. (Wp. I 32); 1231 Kazimierz ks. kuj. potwierdził kl. strzel. w posiadaniu dóbr, m.in. Ł. oraz nadał imm. ekon. i sąd. (RPS 1v–2, 23v–24, fals.; brak w tekście

1 Dane te dotyczą osad Loyewko et Szarliei, quae unum dicuntur. 305 przyw. w DKM 8, 13-14); 1246 Kazimierz ks. kuj. zwolnił wieś Ł. od budowy grodów, powozu i sokolników (DKM 11, 16–17); 1249 Kazimierz ks. kuj potwierdził kl. strzel. własność dóbr, m.in. Ł. (DKM 13, 79); 1268 Jarosław z Ł. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 31); 1282–1292 Jarosław z Ł. wda inowr. (taż, Urzędnicy książąt kujawskich, cz. 1, s. 133–134; ); 1301 abp gnieźn. Jakub Świnka zamienił z rycerzem Siemakiem Ł. na Turkowice w kaszt. uniejowskiej (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 100, s. 35); 1302 Włodzimierz z Ł. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 31); 1307 Włodzimierz dziedzic Ł. (tamże, s. 31); 1354 Władysław ks. gniewk. sprzedał kl. strzel. 1,5 ł. w Ł. (Ds 23); 1364 folw. w Ł. (Ds 32); 1489 folw., z 24 ł. os. po 16 gr czynszu, 2 ł. opust., karczma (Lpor. 170); 1534 18 ł., karczma (RIn. 510v, 518); 1552 22 kmiecie, karczma (RIn. 548, 555v); 1565 10 ł., karczma, komornik, zagr. (RIn. 789v); 1527 własn. kl. strzel. (MHDW XI 58); 1311 Katarzyna ż. Włodzimierza z Łojewa (zob. BĄKOWO).

4. 1282 Ziemomysł ks. inowr. zezwolił na lokację wsi Ł. na pr. magd. Zastrzegł sobie coroczną daninę 3 miar pszenicy z każdych 2 ł. płaconą na ś. Marcina (DKM 15, 20; D. Karczewski, Studia nad trzynastowiecznymi dokumentami klasztoru norbertanek w Strzelnie, SŹ, t. 37, 2000, s. 125–128).

5. 1215 dzies. bptwa włocł. (Wp. I 84); 1315 kl. strzel. przekazał bptwu włocł. wsie Bronisław, Bieganowo, Złotniki i Skulsk w zamian za dzies. ze wsi Ł. i Dulsk i dopłatę 140 grz. denarów monety toruńskiej (Pol. II 117; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 109, s. 69; dok. 111, s. 70; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 113, s. 37–38); 1527 dzies. kl. strzel. (MHDW XI 58).

7. R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 85–86.

ŁOJSZEWO (1412 Lowischewo, Louischewo, Lomischewo, Lowyschewo) 1 km na SE od Kowala

1412 Unisław z Ł. h. Sokala (K IV 496); 1418–24 Wojciech z dziećmi Maciejem i Małgorzatą z Ł. (KBK 216, 292, 298, 350, 417, 574, 585, 647, 653, 1025, 1890, 2124, 2425, 3747); 1435–1527 dzies. z Ł. dla kap. włocł. (MHDW XI

306

8, 26); 1489 folwark w pow. kow. (Lpor. 117); 1527 2 grz. z Ł. dla kła par. w Kowalu (MHDW XI 34–35); 1557 własn. Krzesława Łowiszewskiego sędziego kow. (RBK 295v); 1566 1 ł. os., młyn dziedz. o 1 kole, 4 zagr. (ŹD XIII 15, RBK 438).

ŁOPATKI (1255 Łopacino, Lopaczicze, Lopacycze, Lopathczicze, Lapatkj, Lopadki) 7 km na W od Kowala

1255 Kazimierz kuj. zezwolił kłowi włocł. na osadzenie wsi Ł. na pr. niem. (Pol. II 68; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 23, s. 28); 1420 Jan Pomorianus kanonik włocł. procesował się z Bartoszem z Lijewa o Ł. (KBK 1407); 1435 folwark kap. włocł. (MHDW XI 8); 1489 folwark w par. Kruszyn pow. brz. (Lpor. 94); 1527 folwark z dzies. uposażeniem kap. włocł., 4 grz. z K. dla wikariuszy włocł. (MHDW XI 26, 29, 31); 1566 folwark, 3 zagr. (ŹD XIII 8).

ŁOSKOŃ (1145 Lozcune, Loscunia, Loschun, Loskun) osada pod Fordonem

1145 Mieszko ks. polski potwierdził nadanie Ł. kl. w Trzemesznie (Wp. I 11); 1153 Przedwój nadał Ł. klasztorowi w Łeknie (Wp. I 18); 1218 Honoriusz III pap. przyjął pod swoją opiekę kl. w Łeknie wraz z dobrami, m.in. Ł. (Wp. I 101); 1253 Przemysł ks. polski nadał kl. w Łeknie połowę Sienna w zamian za Ł. (Wp. I 315); 1382 Władysław Opol. nadał wsie Ł., Pałcz, Wyszogród i Meczuna nowo lokowanemu m. Wyszogród (DKM 45, 227); 1424 Władysław Jag. nadał m. Fordonowi wieś Ł. (Pol. II 564)1.

ŁOWICZEK (1325 Lovicz, Lowicz, Louicz) 13 km na NW od Raciążka

1. 1325 n. par. Ł. (MV I 264); 1489 n. pow. brz. (Lpor. 109).

1 W wizji z 1579 r., przeprowadzonej w związku ze skargą mieszczan fordońskich na K. Witosławskiego z Pałcza, na terenie pustej wsi miejskiej Ł. czytamy: 62 foreas in silva eiusdem villae Loskun in pratis, in quibus fodebunt metallum ferrum alias ruda, per quam fossionem pratorum eorundem destructio non modiea facta est (BGr. 10 f. 59–59v). 307

2. 1511 Ł. graniczył z Ujmą W. i Paruchowem (VG 273–74).

3. 1359 Krzesław i Potrko dziedzice z Ł. przegrali z bpem włocł. proces o Cieleszyce (Pol. II 304; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 176, s. 101); 1401 Łabędź Mikołaj z Ł. skarbnik brzeski (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 650); 1418–24 Krzesław, Katarzyna i inni właściciele i kmiecie z Ł. (KBK 146-4054 wg indeksu); 1465 Jan Pyotrzansz z Ł. (P 46); 1489 z 26 ł. os. po 1 grz. czynszu, 5 karczem dor., wiatrak dor., 4 folwarki szlach. z ról kmiec., folwark plebański obejmował 1,5 ł. (Lpor. 109); 1511 Potrzasch dziedzic z Ł. na granicy z Ujmą W. wykarczował zarośla i zajął las (VG 273-74); 1566 Lubieniecki z 12 ł. os., 5 zagr., 2 karczem dziedz., 2 szynkarek, Łowicki z 5 ł. os., karczmy dor., Ruszkowska z 11 ł. os., karczmy dor. i 2 zagr. (ŹD XIII 7, RBK 430).

5. 1325–27 Piotr pleban w Ł. (MV I 264, 278); 1420 Pacosch pleban (KBK 1643); 1430 Michał sługa kła w Ł. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1164, s. 47); 1465 pleban (P 46); Mikołaj komentarz w Ł. (tamże, dok. 1139, s. 34); 1527 par. Ł. w dek. rac., kł ś. Idziego i ś. Krzyża, patr. szlach. (MHDW XI 71).

ŁOWKOWICE (1424 Lowcouice, Lowkowycze, Lewkovicze) 12 km na S od Raciążka

1424 Piotr z Ł. (KBK 4030); 1489 wieś w par. Łowicz pow. brz., z 16 ł. os po 1 grz. czynszu, 10 ł. opust., karczma dziedz., wiatrak opust., folwark opust. (Lpor. 109); 1527 15 grz. z Ł. dla kła par. w Łowiczu (MHDW XI 71); 1557 własn. Marcina Osieckiego podczaszego brz. (RBK 261); 1566 15 ł. os., wiatrak dziedz., karczma dor., 3 zagr. (ŹD XIII 7, RBK 430).

ŁUSZCZEWO (1399 Lusczewo, Losczewo) 9,5 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1399 Warsze z Ł. (K IV 501); 1434 Mikołaj z Ł. (K IV 501); 1489 wieś w par. Skulsk pow. kruszw., 2 ł. os., 10 ł. opust., folwark (Lpor. 150); 1527 Bartłomiej z Ł. współpatronem kła par. w Kościeszkach (MHDW XI 55); 1566 własn.

308

Stanisława Łuszczewskiego, 1 ł. os., karczma dor., 2 rybaków (ŹD XIII 35, RBK 457v).

ŁYSEK (1531 Lyssek, Lyszek) 2 km na N od Sompolna

1531–1634 młyn w par. Sadlno pow. radz. (RBK 124, 289v, 452, Rpod. 236).

MAMLICZ (1362 Mamlicze, Mamlycze) 11,5 km na NW od Pakości

1362 w podziale dóbr między Wojciechem wdą i Hektorem podczaszym brz. M. przypadł Wojciechowi (Wp. III 1466); 1448 Maciej Zyska z M. (K V 11); 1489 wieś w par. Lisewo Kościelne, pow. bydg. (Lpor. 174); 1527 7 grz. z M. w opisie dochodów kła par. w Łabiszynie (MHDW XI 63); 1530 2 ł. os., 1 ł. opust. (RIn. 540); 1552 5 kmieci (RIn. 560v); 1565 6 półł. os., łan sołt. upraw. na folw. (RIn. 797v); 1583 2,5 ł. os., zagr. (ŹD XII 259).

MARCINKI (1564 Marcinkowy) 8,5 km na NE od Kruszwicy

1564 opust. dziedzinka kap. kruszw. (LW II 260). Grodzisko wśredn. (Kow. 255, Hensel IV 20, Zielonka, Zarys 28).

MARCINKOWO (1489 Marcynkowo) 7,5 km na E od Inowrocławia

1489 wieś szlach. w par. i pow. inowr., 6 ł. os., czynsz po 1 grz., 2 ł. opust., folw. (Lpor. 153); 1527 4 grz. z M. w opisie dochodów kła par. w Inowrocławiu (MHDW XI 58); 1534 3 ł. os. (RIn. 505v); 1552 5 kmieci (RIn. 545); 1565 5 ł. os., 2 rzem. (RIn. 784); 1583 własn. Wojciecha Borzewickiego, 5 ł. os. (ŹD XII 246).

309

MARKOWICE (1399 Markowicze, Marcowicze, Marcouicze, Marcouice, Markowycze, Markovicze) 11 km na SW od Inowrocławia

1399 Maciej z Markowic łowczy (K V 13); 1403 łowczy Marcowsky (K V 13); 1404 Jan z M. (K. V 13); 1420 Grzymek z M. (KBK 1680); 1420 Krystyn z Smolska i M. (Ł I 198); 1421 Józef z M. (KBK 2171); 1464 M. w opisie granic wsi król. Niemojewa (RPS 22); 1489 wieś w par. Ludzisko, pow. inowr., na dziale Jana Wielkiegi Mikołaja 9 ł. os., 1 ł. opust., karczma, 1 ł. sołt. przejęty na folw., folw., wiatrak dor., na dziale Jana Grzymka 4 kmieci lokowanych na gruntach folw., wiatrak, folw., na dziale Głuszyńskiego 2 kmiecie lokowani na półł. wymierzonych z ról folw., folw. o areale 2,5 ł., dział. opust. Chwalewej (Lpor. 171–172); 1503 Jan Grzymek z M. (MS III 788); 1527 14 grz. z M. w opisie dochodów kap. kruszw. (MHDW XI 57); 1534 3 działy szlach., 9,5 ł. os., karczma dor. (RIn. 511, 518); 1552 3 działy szlach., 29 kmieci, karczma dor. (RIn. 549, 556); 1565 4 działy szlach., 28,5 ł.. os., 8 zagr., komornik, wiatrak dor., karczma dziedz., szynkarz (RIn. 790v); 1583 6 działów szlach. (ŹD XII 253).

1215 w opisie sporu o dziesięciny dla kl. norb. w Strzelnie występuje M. jako własność joannitów (E. Mikołajczyk, Średniowieczna własność ziemska okolic Inowrocławia, „Ziemia Kujawska”, t. 8, 1986, s. 106 n.); 1420 cz. dzies. z dóbr M. należących do klasztoru kruszw. odstąpiona kłowi par. w Rękawczynie (J. Łaski, t. 1, s. 198).

C. Heydebrech, Markowitz. Beiträge zur Geschichte eines Kujawischen Dorfes, Poznań 1917.

Grodzisko wśredn? (Hensel IV 23)

MARKOWO (1266 Marchowic, Marcowo) 3 km na SE od Brześcia Kuj.

1266 Kazimierz kuj. zamienił wsie Drwalewo i Korabniki oraz młyn między młynami wienieckim a włocł. na dobra bptwa włocł. Sokołowo i dział w M., pozostający dotąd w posiadaniu Jana Sykuły. Mieszkańcy wsi Sokołowa, Guźlina i działu w M. nie mieli dawać dzies. snop., lecz z każdego małego łanu flamandzkiego po 2 miary pszenicy, 6 żyta i 4 owsa (DKM 89); 1423 Mikołaj z M.

310

(KBK 3032, 3033); 1565 pusta dziedzinka M. w posiadaniu Walentego Lupsińskiego, wg relacji mieszkańców Kruszyna stanowiła własn. król. (LW II 230).

MARKOWO (1363 Markowo, Marcowo, Marcouo) 5 km na SE od Gniewkowa

1363 Jan dziedzic z M. (Pol. II 517); 1419 Oszep. z M. (KBK 1238); 1421 Józef z M. (KBK 2171); 1423 Mikołaj z M. (KBK 3011, 3032); 1423 Grzymko z M. (KBK 3424); 1423 Fal z M. (KBK 3416); 1472 Kiełbasa z M. (MS I 907); 1476 Kazimierz Jag. potwierdził zapis Mikołaja Kiełbasy z M. 1500 fl. węg. na swych dobrach, m.in. M. w pow. inowr. (MS I 1365); 1489 wieś w par. Branno, 2,5 ł. os., czynsz po grz. 5,5 ł. opust. upraw. przez kmieci na folw., karczma, 6 zagr., wiatrak (Lpor. 160); 1527 M. w opisie dochodów kła par. w Brannie i Chlewiskach (MHDW XI 62, 71; 1534 2,5 ł. os., karczma opust. (RIn. 508); 1552 8 kmieci, karczma dor. (RIn. 546v, 555); 1565 16 ł. os., karczma dor., 6 zagr., 3 rzem., wiatrak dor. (RIn. 786v); 1583 własn. Fruzyny Gosławskiej, 11 ł. os., 5 zagr., 2 rzem. (ŹD XII 249).

MARKUSZEWICE (1527 Markuszewo) 5 km na SE od Raciążka

1527 dzies. z M. do kła par. w Raciążku (MHDW XI 69); 1534 wieś w pow. inowr., własn. Andrzeja Zakrzewskiego, 1 ł. zagrod. (RIn. 513); 1584 wieś w par. Raciążek (MHDW XXII 70).

MARULEWY (1268 Maruleuo, Marulewo) osada zag. pod Inowrocławiem

1268 Ziemomysł ks. kuj. nadał imm. ekon. i sąd. wsiom M., Dalkowo i Szrubsk (Śrubsk), należącym do szpitala ś. Ducha kawalerów gwiazdowych w Inowrocławiu oraz przeniósł je na pr. niem. (PU 227; S. Paczkowski, Z dziejów zakonu krzyżowców z czerwoną gwiazdą na Kujawach, ZKD, t. 15, 2001, s. 88); 1510 M. wśród przedmieść i wsi m. Inowrocławia, czynsz 8 gr z ł. (RCI 66v); 1527 M. w opisie dochodów szpitala ś. Ducha w Inowrocławiu (MHDW XI 59–

311

60); 1564–1628 pusta osada (LW II 245; LWp. 125); 1772 pustkowie M., własn. m. Inowrocławia (Cl. 263).

MASZENICE (1357 Massenicz, Maszenicze, Maschenicze, Massenicze, Maschenycze, Maschczencze, Meszenicze, Maszievicze) 7 km na NW od Radziejowa

1357 Walenty z M. (DKM 254); 1388 Pancsław z M. (K V 16); 1403 Sławko z M. (K V 16); 1414 Jakub z M. (Lites III 13); 1419–20 Małgorzata i Mirosław z M. (KBK 1309, 1570, 2004); 1441 Stanisław z M. burgrabia w Szarleju (DKM 171); 1489 opust. wieś szlach. z 1 kmieciem w par. Broniewo oraz folwarki szlach. w M. w par. Piaski pow. radz., 1 kmieć (Lpor. 137, 138); 1497 nadanie Chebdzie Górskiemu br. Jana i Nacieja w M. (MS II 1086); 1527 dzies. z M. dla kap. kruszw. i kła par. w Piaskach (MHDW XI 46, 54); 1566 Wacław Maszeński z 1 ł. zagrod. i 1 zagr., Piotr Maszeński z 1 ł. zagrod., Szymon Wiedzircz z 1 ł. zagrod., br. Zabłotni z 1 ł. zagrod. i wiatraka dor., Wawrzyniec Kruczek z 1 ł. zagrod. (ŹD XIII 34, RBK 456v–457). 1584–98 wieś w par. Piaski (MHDW XXI 96, XXII 153).

MASZONKI (1489 Maschenycze, 1567 Massonki sive Messenicza, Massenki, Maszonki) zag. osada koło Maszenic

1489 opust. wieś kośc. w par. Broniewo pow. radz. (Lpor. 137); 1567 burmistrz i rajcy m. Brześcia Kuj. wieś M., należącą z dawna do kaznodzieji kła par. w Brześciu Kuj., nadali na pr. emfiteutycznym Jakubowi Rusinowskiemu w zamian za czynsz roczny w wysokości 10 gr. (KWł. VI 33v–36v); 1598 wieś w par. Piaski, uposażenie kła par. stanowił folwark między Maszenicami a M. (MHDW XXI 94, 96); 1584 wieś w par. Piaski, własn. Rusinowskiego (MHDW XXII 153); 1674 wieś opust. (Rpog. 887v).

MĄKOSZYN (1325 Montesino, Moncosino, Mankoschino, Mancossyno, Makoschino, Makoszyno, Mąkossino) 8,5 km na SW od Izbicy Kuj.

312

1325–27 Maciej pleban (MV I 260, 276)1; 1398–99 Andrzej z M. (K V 17); 1418–20 Embrich, Mikołaj i Zawisza z M. (KBK 328, 389, 486, 1175, 1758); 1427 Przedwój pleban w M. (Pol. II 377); 1454 Sanissius dziedzic z M. (PH LVI 98); 1489 wieś w pow. radz., z 4 półł. os. po 20 gr czynszu, 2 półł. opust., 2 karczmy, 2 folwarki (Lpor. 147); 1527 kł par. ś. Jakuba i Katarzyny, patr. szlach. (MHDW XI 44); 1527 pleban z M. płacił 1 grz. wikariuszom włocł. (MHDW XI 32); 1557 własn. Andrzeja i Wacława Mąkowskich (RBK 284v); 1566 3 ł. os., 4 zagr., 1 komor., 1 rzem., szynkarka, karczma dor., na dziale Wiaceńców 1 ł. os., 2 zagr., 1 komor., Stanisław Piaskowski z 1 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 31, 33, RBK 452v).

MĄTWY (1153 Manthev, Mantwa, Mantef, Manthwa, Mantowa, Mantwa, Manthva, Jantwi, Mątwi, Mathwy, Monthwy, Mathvi) 5 km na SW od Inowrocławia

1153 w przyw. fundacyjnym klasztoru w Łeknie wspomniana darowizna M. przez Bolesława Kędzierzawego (Wp. I 18); 1193 Celestyn III pap. przyjął w opiekę dobra kl. strzel. m.in. most i karczmę w M. (Wp. I 32); 1218 Honoriusz III pap. przyjął w opiekę dobra kl. w Łeknie m.in. M. (Wp. I 101); 1234 Kazimierz kuj. nadał kl. strzel. cło i karczmę w M. nad Notecią (DKM 9, 15); 1246 Kazimierz kuj. zatwierdził kl. strzel. cz. Głuszyna uzyskaną w drodze zamiany za Mikorzyn preter pontem in M. et in tabernam (DKM 11, 16–17); 1249 Kazimierz kuj. i łęcz. potwierdził dobra kl. strzel. m.in. cło w M. z karczmą (DKM 12, 17); 1282 Filip legat potwierdził nadanie przez Kazimierza kuj. cła i karczmy w M. nad Notecią (DKM 14, 19); 1356 wieś Krusza Duchowna koło młyna M. (DKM 76, 143); 1435–1527 dzies. z M. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 27); 1436 mieszcz. strzel. mieli naprawiać groblę koło młyna M. (Pol. II 579); 1450 M. w opisie granic Inowrocławia (Pol. II 592); 1489 par. Ludzisko pow. inowr., 5 ról wymierzonych z folw., 1 ł. opust., folw., na cz. król. młyn o 1 kole (Lpor. 172); 1505 zapis Stanisławowi Jarockiemu 4000 fl. węg. m.in. na wsi M. (Pol. II 639); 1510 połowa wsi M. do stwa inowr., 4 kmieci, z których jeden płacił z karczmy i roli,

1 Libr. datuje powstanie parafii na XIII w. 313 młyn (RCI 67v); 1525 Zygmunt I zapisał Wojciechowi Dzieweczce 30 grz. na młynie M. na Noteci, trzecią miarą, pr. rybołówstwa na rzece Mątwy, role, ogrody i stawy (T 355–357); 1527 dzies. z M. dla kap. kruszw. (MHDW XI 58); 1532 Zygmunt I polecił star. inowr. naprawić groblę na Noteci koło młyna M. celem zapobieżenia zalewowi ról, łąk i pastwisk (RT 357–358); 1534 na cz. król. 1 ł. os., młyn i karczma dziedz., na cz. szlach., 1 ł. os. (RIn. 511v, 515, 516v); 1552 na cz. król. 3 kmieci, młyn i karczma dziedz. (RIn. 549, 552, 554); 1565 na cz. król. 4 półł. os., młyn i karczma dziedz., na cz. Rusinowskiego 1 ł. zagrod., 2 zagr. (RIn. 791); 1565 4 kmieci, karczmarz, młyn (LW II 251–252); 1583 na cz. Stanisława Rusinowskiego 3 ł. zagrod., 3 zagr., komor., na cz. król. 1,5 ł. os., 1 ł. sołt. (ŹD XII 253); 1613 cło w M. odjęte zostało star. inowr. i przysądzone kl. strzel. (Lkr. 479).

A. Cofta-Broniewska, A. Kośko, Przeszłość Mątew w świetle badań archeologicznych, Inowrocław–Poznań 1972.

Cmentarzysko (Hensel IV 33)

MCHOWO (1456 Mchowo, Mchowo Maior, Mchowo Magna) 3,5 km na NW od Brdowa

1456 własn. Wieniawitów z Gołuchowa (K V 18); 1489 wieś w par. Lubotyń pow. przed., na dziale Jana 3 ł. os., 2,5 ł. opust., folwark, karczma, na dziale Mikołaja 1 ł. os., 4 ł. opust. i folwark, na dziale Grzymka 1 ł. os. i 4 ł. opust. (Lpor. 126); 1527 7 grz. z M. w opisie dochodów kła par. w Lubotyniu i 1 kopa z ról szlach. dla kła par. w Mąkoszynie (MHDW XI 44, 45); 1566 10 ł. os., młyn dziedz. o 2 kołach, wiatrak dor., karczma, 2 zagr. (ŹD XIII 20, RBK 422).

MCHÓWEK (1489 Mchowo Minor) 4,5 km na W od Izbicy Kuj.

1465 Jan z Gołuchowa sprzedaje Małe Mchowo Piotrowi z Trzebuchowa za 800 fl. węg. (Szybkowski, Dokument starosty przedeckiego Jakuba z Dębna, s. 365–377); 1489 wieś w par. Lubotyń pow. przed., z 4 ł. os. po 3 wiard. czynszu,

314

2 ł. opust., młyn opust., 1 zgar. z karczmy płacił 8 gr (Lpor. 126); 1527 16 grz. z M. w opisie dochodów kła par. w Mąkoszynie (MHDW XI 44); 1557 własn. Lubienieckich (RBK 303); 1566 10 ł. os., 3 zagr., karczma dor. (ŹD XIII422).

MIAŁKIE (1349 Malke lacus, 1382 Mialkie villa) zag. osada i jez. pod Orlem

1349 jez. M. w opisie granic między młynem Orle a wsią Głuszyn (Pol. II 288); 1382 Zbylut bp włocł. nadał Wernerowi dziedzicowi z Morzyc 6 ł. sołectwa we wsi M. k. Orla wraz z trzecim denarem z karczmy i pr. rybołówstwa na Zgłowiączce. Kmiecie po upływie 9 lat wolnizny mieli płacić po 12 gr czeskich czynszu i dzies. snop. (RA 65v–66); 1785 bród Mialki między jez. Głuszyńskim a Zgłowiączką (Prethées BKI).

MICHAŁOWO (1424 Michalowo) 9 km na S od Lubrańca

1424 Stanisław z M. (KBK 4039); 1583 wieś w par. Kłobia w pow. brz., 1 półł. os. (RBK 694)1.

MICHAŁOWO (1430, 1489 Michalowo, Mychalowo) 13 km na NW od Radziejowa

1430 Jakub sołtys w M. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1162, s. 46); 1489 wieś w par. Kobielice, pow. inowr. 12 ł. os., czynsz po kopie, 2 ł. opust., karczma opust., folw. (Lpor. 164); 1527 13 grz. z M. w opisie dochodów kła par. w Kobielicach (MHDW XI 62); 1534 10,5 ł. os., karczma dziedz. (RIn. 509v, 516v); 1552 15 kmieci, karczma dziedz. (RIn. 547v, 553v); 1565 15 ł. os., karczma dor., wiatrak dor., 3 zagr. (RIn. 788); 1583 własn. Jakuba Smerzyńskiego, 15 ł. os., zagr. (ŹD XII 250).

1 K V 22 identyfikuje ze wsią występującą w 1566 r. jako Michalow Grudziecz. W rejestrze z 1583 r. występują jednak 2 osady: Michalovo i Grudziecz Michalow (RBK 694, 701). 315

MICHAŁOWO (1393 Mylochowo, Milochowo) 11 km na SE od Piotrkowa Kuj.

1393 Henryk bp włocł. nadał Zygmuntowi Maczudzie kanonikowi włocł. prebendę Orle z dzies. m.in. z M. (DKM 270); 1399–1403 Mikołaj Kozik z M. h. Godzięba (K V 33); 1418–1424 Dzierżek i Jakusz z M. (KBK 14-3977 wg indeksu); 1489 wieś w par. Chalno pow. brz., z 2 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 1 ł. opust., 3 folwarki szlach. (Lpor. 102); 1534 dzies. z M. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1557 własn. Stanisława i Jana Sieroszewskich (RBK 263v); 1566 1,5 ł. os., na dziale Ruszkowskiej 4 ł. os. (ŹD XIII 11).

MICHOWICE (1540 Michowicze) 3 km na SE od Inowrocławia

1540 Zygmunt I król zezwolił rajcom inowr. na kupno od Janusza Latalskiego wsi opust. M. (MS IV 20102).

MIECHOWICE (1424 Mnichouicze, Mnychowicze, Mnichowicze, Mylochowycze, Mnychovycze, Mnychovicze) 5 km na NW od Brześcia Kuj.

1424 Jan z M. (KBK 3740); 1435–1527 dzies. z M. dla kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1441 Władysław Warn. potwierdził wykup przez Mikołaja ze Ściborza kaszt. inowr. wsi Lekarzewice i M. z rąk Stanisława zw. Niger (Pol. II 581); 1489 wieś król. w par. i pow. brz. (Lpor. 92); 1488 M., wchodzący w skład dóbr brz. (zob.) miał pozostać w dożywotnim posiadaniu Mikołaja z Brudzewa (MS I 1921); 1494 folwark, karczma, 2 zagr. (ISB 371); 1527 dzies. z folwarku w M. dla kła par. w Brześciu Kuj. (MHDW XI 33); 1553 Jan Kościelecki star. brz. nadał Janowi Kołaczkowi 2,5 ł. w M. (RT 322); 1565 wieś i folwark do stwa brz., 4,5 ł. os., 7 ł. opust. w uprawie kmiecej, karczmarz, 2,5 ł. w posiadaniu Kołaczka, 2 zagr. (LW I 111–122, II 221–222); 1566 7 ł. os., 2,5 ł. opust. uprawiane z czynszu, karczma dziedz., szynkarka, 1 zagr. (ŹD XIII 3, RBK 427).

MIECZKOWO (1250 Mlechcouo, Mleczkouo, Mlyeczkowo) 14,5 km na SE od Gniewkowa

316

1. 1369 wieś w z. gniewk. (RA 59v); 1489 n. wieś w par. Chlewiska, pow. inowr. (Lpor. 167).

3. 1250 dawna własn. bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1489 z 12 ł. os. po 1 wiard. czynszu, 4 ł. opust., 20 gr czynszu z karczmy (Lpor. 167); 1527 wieś w kluczu raciąskim bptwa włocł. (MHDW XI 10); 1534 z 9 ł. os. i 2 ł. opust. po 24 gr czynszu, 2 kurczęta i 10 jaj, robocizna 2 dni w tygodniu, obow. podwód, 20 gr czynszu z karczmy, łąki (IBW 29–30); 1534 4 ł., karczma (RIn. 509, 516); 1552 10 kmieci, karczma (RIn. 547v, 553v); 1565 8 ł., 2 karczmy, 3,5 ł. opust., szynkarz, komornik (RIn. 788).

4. 1369 Zbylut bp włocł. zlecił Michałowi lokację wsi M. na pr. magd. Sołtys otrzymał 3 ł., denar sąd., miał z kmieciami dawać rocznie 3 obiady. Kmiecie po upływie 5 lat wolnizny mieli dawać z łanu 12 gr, 2 kurczęta i 10 jaj czynszu i dzies. Apelacje od sądu wiejskiego do Raciążka (RA 59-60); 1489 2 ł. sołt. (Lpor. 167); 1534 3 ł. sołt. (IBW 30); 1534–1552 1 ł. sołt. (RIn. 514, 551); 1565 1,5 ł. sołt. (RIn. 788).

5. 1527 dzies. do bptwa włocł. (MHDW XI 12).

MIEDZYŃ (1382 Meczuna, 1565 Mydna) 2 km na NW od Fordonu

1382 Władysław Opol. nadał miastu Wyszogrodowi wsie Łoskoń, Pałcz, Wyszogród i M. (DKM 45, 227); 1565 wieś w par. Fordon, folw., 3 zagr. (RIn. 796); 1583 3 zagr. (ŹD XII 257); 1596 własn. Wojciecha Gądeckiego (VAP 313).

MIELINEK (1489 Myelno Minor, 1527 Mielno Nadolne) 4 km na NW od Chodcza

1489 wieś w par. Chodecz pow. przed., 1 kmieć na łanie, pozostałe role uprawiane na folwarki szlach. (Lpor. 132); 1527 0,5 grz. kuj. z M. dla mansjonarzy w Chodczu (MHDW XI 42); 1566 Marcin i Andrzej z 2 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 26).

317

MIELNIA (1527 Myelnia, 1582 Melna) zag. osada k. Kruszwicy

1527 4 grz. z opust. ról we wsi M. w opisie uposażenia prepozyta kruszw. (MHDW XI 49); 1582 opust. wieś M. stanowiła wieś prestymonialną kap. kruszw. (VC 271).

MIELNICA DUŻA (1489 Myelnycza, Mielnycza) 11 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1489 wieś w par. Warzymowo pow. kruszw., z 6 półł. os. po 18 gr czynszu, 3 rybaków z rolami, 4 ł. opust., 3 ł. sołt. opust., młyn o 2 kołach, 2 folwarki: właściciela i plebana (Lpor. 150); 1520 Anna c. Mikołaja Lisowskiego nadała Mikołajowi Tomickiemu star. kościańskiemu dobra Lisewo, Paniewo, Czarny Dąb (Krasnydąb?), Dąbrowa, Kobylanki, Popielewo i Nożyczyn w pow. gnieźn., M. w pow. kruszw. oraz Laski w pow. kcyńskim (MS IV/1, 3175); 1566 3 ł. os., 2 rybaków, karczma dor. (ŹD XIII 37, RBK 459v).

MIELNO (1391 Melno, 1489 Myelno Nagorne) 3 km na SW od Chodcza

1391 M. w z. kuj. (Księgi łęczyckie I 2067); 1398 Mścigniew z M. (K V 27); 1399 Budzisław z M. (K V 27); 1418–24 Jakusz, Mikołaj, Przybysław, Stanisław i Wilczek z M. (KBK 169, 222, 404, 635, 698, 2370, 2666, 3965) 1489 wieś w par. Chodecz pow. przed., 3 folwarki, 1 kmieć lokowany na łanie folw. (Lpor. 129); 1519 Mikołaj Kretkowski zapisał ż. Annie 8000 fl. węg. m.in. na dobrach chodeckich (zob.), wśród których wymieniono M. (MS IV/1, 3149); 1566 Jan Surdman z 2 ł. zagrod., Wojciech z 2 ł. zagrod. oraz Jakub i Paweł Ruskowie z 2 ł. zagrod. (ŹD XIII 24); 1527 1 grz. z folw. M. dla mansjonarzy w Chodczu (MHDW XI 42).

MIELNO (1489 Myelno Urbani) zag. osada, połączona zapewne z Mielnem lub Mielinkiem

318

1489 folawark szlach. w par. Chodecz pow. przed. (Lpor. 133).

MIEROGONIEWICE (1424 Miragonowicze, Myrogonyewycze) 5,5 km na SW od Gniewkowa

1424 Jan kleryk z M. (AC III/1, 481); 1489 wieś w par. Płonkowo, pow. inowr., 4 ł. os., czynsz po kopie, 2 ł. opust., 1 kmieć osadzony na łanie folw., 2 folw. (Lpor. 158); 1527 M. w opisie dochodów kła par. w Płonkowie i wikariuszy kła katedralnego we Włocławku (MHDW XI 31, 61); 1534 2 ł. os. (RIn. 507); 1552 5 kmieci (RIn. 546); 1565 5 ł. os., karczma dor., 3 zagr. (RIn. 786); 1583 własn. Sylwestra Czekanowskiego, 5 ł. os., 4 zagr. (ŹD XII 248).

MIERZWIN (1395 Meszvino, Merzwino, Myrszwyno) 9 km na NE od Pakości

1395 Mikołaj, Świętosław i Wiktor z M. (Dk 135; Karczewska, Własność szlachecka, s. 302); 1489 wieś w par. Tuczno, pow. inowr., własn. bptwa włocł., 5 półł. os., czynsz po 40 gr, 0,5 ł. opust., wiatrak, folw. (Lpor. 156); 1527 3 grz. z M. w opisie dochodów kła par. w Szadłowicach (MHDW XI 63); 1534 1,5 ł. os. (RIn. 506); 1552 7 kmieci (RIn. 545v); 1565 7 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (RIn. 785); 1583 własn. Jana Mierzwińskiego, 7 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 247).

MIETLICA (1418, 1489 Myethlycze, Miethlicza) 13,5 km na NW od Radziejowa

1418–1420 Jakub z M. (Karczewska, Szlachta cząstkowa i zagrodowa, s. 147; taż, Własność szlachecka, s. 325); 1434–1437 Święszek (Świętosław) dziedzic M. (taż, Szlachta cząstkowa i zagrodowa, s. 147); 1436 Jakub z M. (tamże, s. 147); 1437 Piechna z M. (Jtamże, s. 147); 1489 folwarki szlach. w par. Ostrowo n. G. w pow. radz., 2 rybaków (Lpor. 138); 1527 3 grz. z M. w opisie dochodów prebendy ś. Klemensa na zamku kruszw. (MHDW XI 52); 1566 Stanisław Mietlicki z 1 ł. zagrod., wiatraka dor., 6 zagr. i rybaka (ŹD XIII 34, RBK 457).

319

Grodzisko wśredn. pierścieniowate (Kow. 257–258; Zielonka, Zarys 28). Hensel IV 51–52, osada i cmentarzysko (s. 53–54).

MIKANOWO (1258 Mycanouo, Mikanow, Micanouo, Micanovo, Mikanowo, Mykanowo, Mykanovo) 5 km na SW od Bobrownik

1258 komes Bogusza Miecławowic zapisuje M. swej ż. Ludmile, a po jej śmierci kłowi NMP we Włocławku (DKM 193–194); 1259 Aleksander IV papież bierze w opiekę dobra kła włocł., m.in. M. (Pol. II 451); 1262 kl. sulejowski zrzeka się M. na rzecz bptwa włocł. (DKM 92–93; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 39, s. 35); 1262 Kazimierz ks. łęczy. i kuj. ze względu na zasługi bpa włocł. Wolimira zwalnia wieś M. od powozu, stróży oraz dostarczania panującemu napojów i chleba (tamże, dok. 41, s. 36); 1288 klasztor bysz. zrzeka się pretensji do M., zapisanego przez komesa Boguszę kłowi włocł. (DKM 114–116); 1379 prepozyt i kanonik włocł. przekazał sołtysowi zw. Rusin wieś prebendalną Mikanowo, znajdującą się dotąd na pr. polskim, do lokowania na pr. magd. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 191, s. 108); 1435– 1527 wieś M. z dzies. do kap. włocł. (MHDW XI 6, 25, 26, 29); 1486 kap. włocł., właścicielka wsi M. i szl. Wojciech Tolibowski, dziedzic wsi Ustronie, ustalają w grodzie brzeskim granice pomiędzy swoimi dobrami (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 42, s. 21); 1489 wieś do par. Lubanie pow. brz., z 17 ł. os. po 18 gr bez szeląga czynszu, 3 ł. sołt., młyn Ośla (Lpor. 114); 1566 7 ł. os., 8 ł. uprawianych z czynszu, 2 zagr. (ŹD XIII 4).

Skarb średniowiecznych monet [A. Mikołajczyk, Uwagi o obiegu monetarnym na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu i okresie nowożytnym, ZKD, t. 6, 1987 (1988), s. 121].

MIKOŁAJKI (1398 Micolayewice, Mikolayczewicze, Mikolayczeuicze, Mykolayczewycze) 8 km na SE od Lubrańca

1398 Janusz z M. (K V 30); 1400 Bolesta z M. (K V 30); 1418–24 Wojciech, Aleksy, Bartosz, Berwol, Dobek, Dziersław, Miecsław i inni z M. (KBK 18-3519

320 wg indeksu); 1429 Stanisław właściciel M. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1109, s. 19); 1431 Jan Crosth z M. (tamże, dok. 1177, s. 53); 1435–1527 dzies. z M. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 26); 1489 wieś w par. Kłobia pow. brz., folwarki szlach. (Lpor. 97); 1566 Mikołaj i Maciej Solatscy z 2 ł. zagrod. i 2 zagr., Jan i Anna Mikołajewscy z 1 ł. zagrod., Stanisław i Jan z 4 ł. zagrod. i 2 zagr. (ŹD XIII 14).

MIKORZYN (1246 Micorino, Micorzino, Mycorszyn, Mykorzino) osada zag. pod Inowrocławiem

1246 Kazimierz ks. kuj., nadając zwolnienia dobrom kl. strzel., zaznaczył, że kl. zamienił swoją cz. M. na cz. Głuszyna (DKM 11, 124–125); 1362 Kazimierz W. potwierdził podział dóbr m.in. łąk w M., między wdą Wojciechem i podczaszym brz. Hektorem (Wp. III 1466); 1450 Kazimierz Jag., potwierdzając przywileje m. Inowrocławia, nadał m.in. miastu trzecią cz. wójtostwa z 2 ł. w polu M. (Pol. II 592); 1510 M. wśród wsi i przedmieść m. Inowrocławia, 9 gr czynszu z ł. (RCI 66v); 1527 wśród dochodów kłów par. w Kościelcu i Pieraniach wymienione M. i łąka M. (MHDW XI 60, 63); 1564 wieś opust., własn. m. Inowrocław (LW II 245).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 86–87.

MILŻYN (1398 Meszino, 1422 Meszino Maior, 1423 Magna Meszino, Myezino, Myeszyno, Mijrzino) 6 km na SW od Lubrańca

1398 Mikołaj z M. (K V 29); 1399 Moglibogius z M. (K V 29); 1418–24 szereg właścicieli i kmieci (KBK 751-3800 wg indeksu); 1433 Stanisław z M. h. Bylina (Pol. II 576); 1489 wieś w par. Zgłowiączka pow. brz., z 12 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 1 ł. opust., karczma, folwark (Lpor. 99); 1527 M. w opisie dochodów kła par. w Zgłowiączce (MHDW XII 36); 1566 własn. Stanisława i Marcina Nieszczewskich, 8 kmieci zwolnionych od poboru z powodu pożaru (ŹD XIII 9– 10).

321

MILŻYNEK (1489 Myeszynko, Mijrzinko) 3,5 km na SW od Lubrańca

1489 opust. folwark szlach. w par. Zgłowiączka pow. brz. (Lpor. 101); 1527 9 grz. z Milżyna, Skowronkowa i M. w opisie dochodów kła par. w Zgłowiączce (MHDW XI 36).

MIROSŁAWICE (1220 Mirozlaue, Miroslauicze, Myroslawicze, Myroslavicze) 8 km na SE od Strzelna

1145 M. wymienione w falsyfikacie dotyczącym własności dz. z M. (Karczewska, Struktura własnościowa, s. 77); 1220 Albert prepozyt strzel. w drodze zamiany uzyskał od Konrada maz. wsie Sokolniki, M., Dłutowo i Złotowo (DKM 120)1; potw. z lat 1224 i 1284 (RPS 11, DKM 129; Karczewska, Struktura własnościowa, s. 77); 1339 M. należą do rodu Szligów (Karczewska, Struktura własnościowa, s. 77–78); 1418 Urban z M. (KBK 314, Wp. V 282); 1527 5 grz. z M. w opisie dochodów kła par. w Kościeszkach (MHDW XI 55)2.

1363 Jakub de Miroslavicz sprzedał sołectwo w Ostrowie Pawłowi sołtysowi z Książa (RPS 122–123).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 87–88.

Osada (Hensel IV 92–94).

MIROWCE (1349 Mroczino, Mroczyno, Mraczino) 16 km na E od Koronowa

1349 M. w opisie granicy polsko-krzyż. (Wp. I 1286; II 1290); 1413 M. w pow. bydg. w opisie granicy polsko-krzyż. (Lites II 241); 1423 Dziersław z M. (KBK 3422); 1489 wieś w par. Dóbrcz, nowo osiadła, 5 ł. os., czynsz po 24 gr. folw.

1 W wystawionym w tej samej sprawie dokumencie Konrada maz. wymienione są: Sokolniki, Dłutowo, Złotowo i Oscouo z jez. (DKM 120), wymienione być może zamiast Mirosławic. K V 112 O. identyfikuje z Ossowem w par. Lubraniec. 2 Koz. Sz. 131 lokalizuje tu kościół, spalony przez Krzyżków w 1331 r. (Lites I 237). Żadne inne dane nie wskazują na istnienie w tej wsi kła; może chodzi o Mirosławice w późniejszej parafii Kazimierz. 322

(Lpor. 80); 1530 2 ł. os (RIn. 537); 1552 7 kmieci (RIn. 559v); 1565 działy Wawrzyńca i Macieja Mroczyńskich, 6 ł. os., 8 zagr., karczma dor., rzem. (RIn. 795); 1583 własn. Piotra Wałdowskiego i Wawrzyńca Mroczeńskiego, 6 ł. os., 8 zagr., 2 komornicy, 3 rzem. (ŹD XII 256).

MŁODEJOWO (1147 Mlodeiovo, Mlodyowo) zag. osada, zapewne wcielona do wsi Młyny

1147 Eugeniusz III papież przyjął w opiekę dobra kl. w Trzemesznie, m.in. M. (Wp. I 15); 1216 Mengoz prepozyt trzemeszeński sprzedał wieś M. klasztorowi strzel. (Wp. I 86); 1361 Stanisław z Ostrowa sędzia kuj., oddalając roszczenia kl. Trzemeszeńskiego, przysądził klasztorowi strzel. wieś M., położoną między wsią Młyny i lasem tej wsi k. jez. Sulejów, ab antiquo ad agros et mansos Theutonicos dicte ville Mlin mensurata (Wp. III 1455).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 88.

MŁYNY (1231 Mlyn, Mlin, Mlyny) 11 km a SW od Kruszwicy

1231 Kazimierz kuj. potwierdził posiadłości kl. strzel., m.in. M., i nadał im imm. sąd. i ekon. (DKM 121, fals.; Z. Guldon, Sołectwa w województwie inowrocławskim w końcu XV i XVI wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 13, 1998, s. 40); 1249 Kazimierz kuj. potwierdził posiadłości kl. strzel., m.in. M. z młynem (DKM 125–126, fals.); 1265 J. prepozyt kruszw. i H. kapelan kaplicy ś. Wincentego przyjęli na czas życia od mistrza pruskiego Ludwika wieś M. pod warunkiem corocznego opłacania 1 talentu wosku i 1 denara kolońskiego (DKM 203); 1358 rozgraniczenie wsi Wójcin kl. mog. oraz dóbr Strzelno, M. i Bielsko kl. strzel. (Wp. III 1378); 1361 Stanisław z Ostrowa sędzia kuj., oddalając roszczenia kl. trzemeszeńskiego, przysądził kl. strzel. wieś Młodejowo, położoną między wsią M. a lasem tej wsi do jez. Sulejów (Wp. III 1455); 1436 młyn naprzeciw wsi M. (Pol. II 579); 1453 Jan Lukaw prepozyt strzel. zapisał szpitalowi ś. Ducha w Strzelnie dzies. z miar zbożowych z 2 wiatraków k. drogi, prowadzącej do wsi M. (RPS); 1489 wieś w par. Strzelno pow. kruszw., z 18 ł. os. po 22 gr czynszu, 12 ł. opust., karczma dziedz., folwark (Lpor. 151); 1527 z 18 ł.

323 po 14 gr czynszu, folwark (MHDW XI 56); 1566 22,5 ł. os., karczma dziedz., szynkarka, 2 komor., 3 rzem., 6 zagr., luźny (ŹD XIII 35, RBK 457).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 88–89.

MOCHEŁEK (1489 Moche, 1527 Mochlie minor, 1583 Mochelek) osada zag. koło Lisewa Kościelnego

1489 wieś opust., par. Lisewo Kościelne, pow. bydg. (Lpor. 174); 1527 40 gr z M. w opisie dochodów kła par. w Lisewie Kościelnym (MHDW XI 60); 1583 własn. J. Niemojewski (ŹD XII 259); 1611 wieś w par. Lisewo Kościelne (S. Chodyński, Lisewo, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 7, 1913, s. 337).

MOCHLE (1362 Mochle, Mochla, Mochlie maior, Mochel Cuiavie) osada zag. koło Lisewa Kościelnego

1362 podział dóbr, wśród których wymienione M., między Wojciechem wdą a Hektorem podczaszym brz. (Wp. III 1466); 1415 Sędziwuj dziedzic z M. (Wp. V 250); 1489 wieś w par. Lisewo Kościelne, pow. bydg., 2,5 ł. os., 2 ł. opust., 3 folw. (Lpor. 174); 1527 6 wiard. z M. w opisie dochodów kła par. w Lisewie Kościelnym, dzies. z M. dla bptwa włocł. i kła par. w Dźwierzchnie (MHDW XI 11, 60, 61); 1530 2 ł. os., 2 działy szlachty zagrod. (RIn. 540); 1552 6 kmieci (RIn. 561, 562v); 1565 3 działy szlach. 3,5 ł. os., 1 ł. szlachty zagrod., karczma, 1 zagr. (RIn. 797v); 1583 2 działy szlach., 4,5 ł. os., 8 zagr. komornik (ŹD XII 259); 1611 wieś w par. Lisewo Kościelne (S. Chodyński, Lisewo, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 7, 1913, s. 337).

MOCHLE (1303 Mochle, Mochle Crayne, Krayensky Mochel) 13 km na NW od Bydgoszczy.

1303 Gerward bp włocł. stwierdził, że spór między Janem i Florianem dziedzicami Izbicy, ss. wdy brzeskiego Wilka, a kl. bysz. o dziedz. Lipie i M. został załatwiony w ten sposób, że kl. bysz. uzyskał Lipie z Komorzą i Lucimiem

324 za 30 grz. (Dk 33); 1489 wieś w par. Dąbrówka Nowa, pow. bydg., 11 ł. os., 18 ł. opust., 6 ł. sołt., karczma (Lpor. 179); 1504–1516 Mikołaj Mochelski z M. (K 5, 40); 1527 dzies. wartości 6 fl. do kła par. w Dąbrówce Nowej (MHDW XI 66); 1530 2 ł. os., karczma opust. (RIn. 538); 1552 7 kmieci, karczma (RIn. 560); 1565 własn. szlach., 15 kmieci na 4,5 ł., 2 karczmy, 3 zagr., rzem. (RIn. 796); 1583 8 ł. os., zagr. (ŹD XII 257).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego, s. 216–217.

MODLIBORZYCE (1399 Modliboszicze, Modlibozicze, Modlibozycze) 12 km na E od Inowrocławia

1399 Andrzej Sekirca z M. (K V 42); 1420 wytyczenie granicy między wsiami Parchaniem bptwa włocł. i M., Modliboga (Pol. II 363); 1461 Mikołaj Modlibóg dziedzic w M. (Pol. II 415); 1489 wieś w par. Parchanie, pow. inowr., 6 półł. os. wymierzonych z folw., czynsz po 24 gr, wiatrak, folw. (Lpor. 162); 1527 4 grz. z M. w opisie dochodów kła par. w Parchaniach (MHDW XI 61); 1534 wiatrak (RIn. 510, 515v); 1565 folw., 3 zagr. (RIn. 789v); 1583 własn. Sebastiana Osieckiego, 2,5 ł. os., 6 zagr. (ŹD XII 252).

Osady (Hensel IV 109–111).

MODLIBÓRZ (1418 Modlibosz, Mydlybosz) 10,5 km na SE od Kowala

1418 Piotr sołtys z M (KBK 521); 1489 wieś w par. Kłóbka pow. kow., z 6 ł. os. po 14 gr czynszu, 4 ł. opust., 2 ł. sołt., karczma opust. (Lpor. 118); 1527 5 grz. dzies. ze wsi M., Krzewie i Kłóbka dla kap. włocł. (MHDW XI 27); 1557 własn. Mikołaja i Jakuba Kłobskich (RBK 295v); 1566 17 ł. os., 1 rzem. (ŹD XIII 16).

MODLIBÓRZ (1527 Modliboze; 1582 Modliboze) zag. osada pod Radziejowem

1527 prebenda M. kap. kruszw. (MHDW XI 51); 1582 deserta M. do kap. kruszw. (VC 10, 271); 1597 M. fundus desertus iuxta Radzieiow (VC 138).

325

MODZEROWO (1339 Mlodzurowo, Moczurowo, Modzurowo, Mudzurowo, Modzerow) 2 km na SE od Brdowa

1339–47 Stanisław z M. (Lites I 264, AC II 539); 1399 Pakosław i Dobiesław z braćmi, dziedzice M., za których wcześniej poręczył Dobiesław z Korzecznika na sumę 100 grz. pro laminis dictis pro quincentis et quinque excisis et magnis vulgariter dictis Rosniathy, przed sądem ziemskim zwrócili plebanowi brdowskiemu jez. od wzgórza Lysogora do brzegu Krowica (Pol. II 554); 1404 Pakosz z M. (Wyw. 4); 1418–23 Dobek, Skarbek, Jan i inni dziedzice z M. (KBK 40, 70, 149, 151, 160, 166, 473, 693, 1556, 1756, 2194, 2487, 3375, 3405, 3408, 3760); 1472 Chodor z M. podłowczy brz. (MS I 909); 1489 wieś w par. Izbica Kuj. pow. przed., z 5 ł. os. po 28 gr czynszu, role opust. uprawiane na folwarki, młyn o 1 kole, 2 folwarki (Lpor. 128); 1527 7 wiard. z M. w opisie dochodów kła par. w Izbicy Kuj. (MHDW XI 46–47); 1557 własn. M. Komorowskiego (RBK 304); 1566 5,5 ł. os., 1 zagr., 1 rzem., karczma dor., młyn dziedz. o 1 kole (ŹD XIII 21, RBK 443v); 1592 H. Rozdrażewski bp włocł. na prośbę Jarosława Sokołowskiego, dziedzica M. i Stypina, erygował parafię w M. (DWł. 538).

MODZEROWO (1250 Mozurouo, Modzurowo, Modzurow, 1354 Koski) 8 km na SE od Włocławka

1250 wieś M. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187); 1354 bp włocł. Maciej z Gołańczy wydzierżawił sołectwo we w. Koski, lokowane na pr. chełm., sołtysom Bartkowi i Marcinowi (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 36, s. 18); 1489 par. Włocławek pow. brz., z 4 półł. os. po 10 gr czynszu, 5 półł. opust., 1 półł. sołt. (Lpor. 116); 1534 wieś w kluczu włocł. bptwa włocł., 5 ł. os., 3 ł. opust. w uprawie sołtysa, który miał ponadto łąkę oraz pr. rybołówstwa na Wiśle i jez. Kmiecie mieli pracować quicquid et quandocunque eis mandatur. Spór o granice ze stwem kow. (IBW 8–9); 1566 3 ł. os., 1,5 ł. sołt., 1 rzem. (ŹD XIII 13).

MOKRE (1368 Mocre, Mokre) osada zag. na N od Bydgoszczy

326

1368 w opisie granic wsi Knieja i Żołędowo droga z M. do Niemcza (Dk 102); 1520 Zygmunt I król zezwolił kl. koron. na zamianę swego lasu Knieja na położoną w pow. bydg. wieś M., należącą do B. Żołędowskiego (OMC 155v); 1527 wieś opust. kl. koron., dzies. do kła par. w Osielsku (MHDW XI 66, 69); 1530–1553 zagrodnicy (RIn. 536v, 851); 1552 własn. kl. koron. ab antiquo deserta (RIn. 559)1.

MORGOWO (1527) ogrody pod Raciążkiem

1527 2 grz. 8 gr czynszu z M. dla bptwa włocł. (MHDW XI 10); 1582 „ogrody, które zową Morgami” – mieszcz. raciąscy płacili z nich czynsz bptwu włocł. (IBWł. 183).

MORZYCE (1358 Moczicze, Morzicz, Morzicze, Morzycze) 9 km na SE od Radziejowa

1358 Kazimierz W. sprzedał Jakubowi Lupkowiczowi sołectwo w Bytoniu wraz z połową jez. w M. (Pol. II 510); 1401 Slawen z M. (K V 48); 1411 Czader z M. (K V 48); 1412 Sandek z M. h. Sokola, Piotr i Slawey z M. h. Sokola (K V 48); 1412 Sandek z M. h. Mora (Inscriptiones clenodiales, wyd. B. Ulanowski, 1369); 1413 Krzesław z M. (J. Bieniak, Piotr Szeliga, s. 227); 1418–1424 Bogusz, Czader, Krzesław, Jan, Mikołaj i Machna z M. (KBK 943, 949, 1139, 1175, 1221, 1332, 1621, 1662, 1774, 1828, 3449, 3912, 3945); 1430 Władysław Jag. nadaje Krzesławowi z M., podstolemu gniewkowskiemu brzeg rzeki Bachorki, rozciągający się między wsią królewską Falborz a miejscowością Swarowo (zaginioną) należącą także do Krzesława, w celu wybudowania sobie młyna i urządzenia sadzawki rybnej (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 22, s. 17); 1433 Krzesław z M. podstoli brz. (Pol. II 576); 1431 Andrzej z M. laicus (AC III/1, 513); 1448–53 Krzesław z M. kaszt. kow. (Paw. 111, 114, 115); 1489 wieś

1 W 1597 r. dokonana została zamiana 20 ł. w Nowym Dworze, należących do m. Koronowa, na role w Samociążku i Mokrem, należące do klasztoru koronowskiego; zob. Materiały do dziejów zatargu miasta Koronowa z opatem koronowskim w połowie XVIII wieku, wyd. R. Kabaciński, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 5, 1968, s. 164, przyp. 18. 327 w par. Bytoń pow. radz., 5 płós os., 2 płosy opust., folwark (Lpor. 142); 1527 prebenda kap. kruszw., 1 kopa z M. dla kła par. w Bytoniu (MHDW XI 43, 50); 1557 właśc. Sebastian Poniatowski (RBK 285v); 1566 8,5 ł. os. (ŹD XIII 32).

Grodzisko wśredn. (J. Kmieciński, Grodzisko w miejscowości Morzyce, pow. Aleksandrów Kujawski, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 24, 1957, z. 3, s. 264– 265; Gąs.52).

MORZYCE (1382, 1489 Morzyce, Morzicze) 9,5 km na W od Izbicy Kuj.

1382 Werner dziedzic M. otrzymał sołectwo we wsi Miałkie (RA 65v).

1489 folwarki szlach. w par. Mąkoszyn pow. radz., 1 kmieć (Lpor. 148); 1527 7 grz. z M. w opisie dochodów kła par. w Mąkoszynie (Lpor. 44); 1566 Piotr Borzym, Marcin Marek, Jan Zawisza, Jakub Pakosz, Jan Laisz z 3,75 ł. zagrod. i 2 zagr. (ŹD XIII 33).

MOŚCISKA

Grodzisko wśredn. (WA IX 308-109, Walicka 292).

MSTOWO (1418 Wstha, 1489 Wsthowo, Usthowo) 2 km na SE od Chodcza

1418 Bartosz z W. (KBK 706); 1489 wieś w par. Chodecz pow. przed., 1 kmieć, role opust. uprawiane na folwarki 4 szl. (Lpor. 130); 1527 2 grz. z U. w opisie dochodów kła par. w Chodczu (MHDW XI 41); 1566 Mirosław z 3 ł. zagrod., 1 zagr. i 1 rzem., Andrzej Chrostowski z matką z 0,75 ł. zagrod. i 1 zagr., Jan Wstowski z 1 ł. zagrod., Szymon Wstowski z 1 półł. zagrod. (ŹD XIII 24).

MURZYNKO (1185 Murine, Murin, Murinovo, Murzynyecz, Mvrzynko, Murziniecz) 5 km na SE od Gniewkowa

328

1185 Żyro wda maz. przywraca i potwierdza posiadłości nadane przez rodziców i dziadów kłowi NMP w Płocku, m.in. M. (KKM 117)1; 1250 działy w M. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. i dziekana kruszw. (DKM 187); 1360 kap. włocł. wystawia dokument na sołectwo w M. sołtysowi Sewerynowi ze wsi Turzany w pobliżu Inowrocławia (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 8, s. 14); 1435 wieś z dzies. do kap. włocł. (MHDW XI 7); 1477 kap. włocł. wystawia drugi chronologicznie przywilej na sołectwo M. sołtysom Stanisławowi i Bartoszowi (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 26, s. 18); 1489 wieś do par. Branno pow. inowr., z 10 ł. os. po 30 gr czynszu (Lpor. 160); 1527 wieś z dzies. do kap. włocł., 2 ł. dziekana kruszw. (MHDW XI 25, 27, 49); 1534 10 ł. (RIn. 508); 1552 8 kmieci (RIn. 546v); 1565 8 ł. os., 2 ł. sołt., 6,5 ł. uprawianych z czynszu, karczma dor., 3 zagr., 1 komor. (RIn. 786v).

MURZYNNO (1265 Morin, Murin, Morinow, Muryn, Murzin, Moryn, Monin, Murzino, Murzinowo, Murzinow, Murzynowo, Mvrzyno, Mursinowo, Murzino Maior) 7 km na SE od Gniewkowa

1. 1265 wieś (PrU I/2, 249); 1338 castrum (Lites I 70, 80–81); 1413 par. M. (Lites II 331); 1489 pow. inowr. (Lpor. 160).

3. 1265 Ludwik v. Baldersheim nadaje Stojanowi włodarzowi krzyż. w M. pole qui extra mensuram mansorum eidem ville circummiacencium situs est i graniczyło z dobrami bptwa włocł. (PrU I/2, 249); 1271 ugoda między Bolesławem wielkopolskim a Krzyżakami w sprawie szkód w dobrach krzyż. Orłowo, M. i Nieszawa (Wp. I 444); 1282 Albierz bp włocł. zatwierdza układ między dziekanem kruszw. a Krzyżakami w sprawie spornych dzies. z M. (PrU I/2, 408); 1311 Krzyżacy w zamian za rezygnację z Pomorza chcieli Władysławowi Łok. dać 10 000 grz. srebra oraz zwrócić Orłowo, M. i Nieszawę (Lites In 426); 1321 folwark (Lites I 49); 1338 Henryk v. Zenga komtur niesz. i z M. (Pol. II 265); 1339 komturstwo (Lites I 71–72, 96–97, 137, 139, Wp. II 1192, 1193); 1343 na mocy pokoju kaliskiego Nieszawa, Orłowo i M. miały pozostać przy Krzyżakach (Codex doplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus

1 Identyfikacja niepewna. 329

Lithuaniae, t. IV, wyd. M. Dogiel, Wilno 1764, nr 62); 1374–1407 opisy dochodów włodarstwa (pflegermat) w M. (GA 472–465, 477); 1404 komtur nieszawski Henryk v. Plauen nadaje Steskowi Stojanowi wiatrak w M. z czterema morgami pola, w zamian za czynsz w wysokości 3 ł. zboża i 2 korce pszennej mąki (Jóźwiak, Trzy nieznane źródła, s. 141–142); 1410 zniszczenie M. przez wojska polskie (DH IV 12); 1411 zjazd polsko-krzyż., między wsiami Grabie i M. (Lites II 466, III 98–99); 1411 na mocy pokoju toruńskiego Nieszawa, Orłowo i M. miały pozostać przy Krzyżakach (Nieszawa, Orłowo i M. miały pozostać przy Krzyżakach (Kuczyński, Pierwszy pokój toruński, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 20, 1955, s. 155); 1413 mieszkańcy M. za korzystanie z drzewa w borach gniewk. mieli dawać po 4 miary owsa z dworu (Lites II 240); 1414 M. w posiadaniu Krzyżaków (Lites III 52) 1422 na mocy pokoju melneńskiego Nieszawa, Orłowo, M. i Żyrosławice miały wrócić do Polski (Die Staatsverträgte des Deutschen Ordens in Preussen im 15 Jahrhundert, I, wyd. E. Weise, Królewiec 1939, nr 154); 1439 zapis 200 fl. węg. Mikołajowi Szarlejskiemu na M. (MS I 309); 1456 Kazimierz Jag. zezwala Mateuszowi Szyszce wyjąć wsie M. i Niemojewko z rąk Mikołaja Szarlejskiego (MS I 309); 1457 Kazimierz Jag. przekazuje M. w posiadanie Mikołaja Kościeleckiego (Pol. II 602); 1495 zapis 1300 fl. węg. Małgorzacie Pałuczynie na M. (MS II 512); 1505 zapis Stanisławowi Jarockiemu 4000 fl. weg. m.in. na stacjach z M. (Pol. II 639); 1527 16 grz. z M. dla dziekana kruszw. (MHDW XI 49); 1534 6 ł., karczma (RIn. 512, 516v); 1552 16 kmieci, karczma (RIn. 549, 554); 1565 20 ł. os., karczma dziedz., karczma dor., szynkarz, 4 zagr., 2 rzem., 1 komor. (RIn. 791v).

5. 1413 kł par. w M. (Lites II 331)1; 1527 kł par. s. Mateusza, patronat król. (MHDW XI 61).

7. 1404–1583 (M. 36, 37, Lites II 101, ŹD XII 254); Z. Czapla, Kościół w Murzynnie, „Piast”, R. VII, 1938, nr 39; Z. Czapla, Murzynno, „Piast”, R. VII, 1938, nr 35.

8. Grodzisko pierścieniowate (Kow. 262). Hensel IV 139 Ruiny zamku ceglanego z XIV w.

1 Koz. Sz. 137 datuje powstanie parafii na XIV w., Libr. 110 na okres po 1235 r. 330

MURZYNNO NOWE (1404 Nuwe Moryn)

1404 Konrad v. Jungingen lokuje na pr. chełm. 23 ł. w Nowym Murzynnie, wydzielone z folw. w M. Sołtys Zygfryd otrzymał 3 łany, 1/3 opłat sądowych i pr. do wykorzystania drewna w Puszczy Nieszawskiej; ale miał płacić 1 grz. monety pruskiej, za co był zwolniony od wypraw wojennych na Litwę. Mieszkańcy wsi mieli dawać 1 grz, czynszu, 15 jaj i dziesięcinę na rzecz zamku w Nieszawie oraz plebanowi w M. ½ korca żyta: ½ korca owsa, 6 dni w roku robocizny (S. Jóźwiak, Dokument lokacyjny wsi Nowe Murzynno w komturstwie nieszawskim z roku 1404, „Ziemia Kujawska”, t. 11, 1995, s. 71–73); 1418 – komtur gdański wyraził gotowość przekazania przez Zakon stronie polskiej: Orłowa, Murzynna i Newdorf (Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutornicorum 1198–1525, hrsg E. Joachim i W. Hubatsch, P. II, s. 221); po 1418 – czynsz z 23 ł. w Newdorf (Das grosse Zinsbuch des Deutschen Ritterordens (1414–1438), hrsg. P. G. Thielen, Marburg 1958, s. 24; por. S. Jóźwiak, Dokument, s. 70)

1489 Nowa Wieś (Lpor. s. 154]; później wchłonięta przez Murzynno, – Nowa Wyesch – regalis w par. Murzynno.

MYŚLĘCINEK (1346 Misluczin, Mislaczino, Myslancyno) 5 km na NE od Bydgoszczy

1346 M. w opisie granic miasta Bydgoszczy (SLP 24); 1448 nadanie szpitalowi ś. Ducha w Bydgoszczy ogrodu na przedmieściu koło drogi do M. (S. 97–100); 1489 wieś w par. Żołędowo, pow. bydg., folw. szlach. (Lpor. 181); 1527 2 fl. dzies. z M. do kła par. w Żołędowie (MHDW XI 65); 1552 własn. Myślęckich, 1 ł. zagrod. (RIn. 562v); 1565 4 działy szlach., 4 ł. zagrod., 5 zagr. (RIn. 795v); 1583 2 działy szlach., 1 ł. zagrod., 5 zagr. (ŹD XII 257).

331

NACZACHOWO (1399 Naczachowo, Naczanchowo, 1489 Naczachowo Maior) 5 km na SE od Izbicy Kuj.

1399 St. Naczanchowsky (K V 59); 1402 Włodzimierz z N. (K V 59); 1418– 1424 Jaktor, Jan, Małgorzata, Mirza, Mikołaj, Paweł, Piotr i Stanisław z N. (KBK 284-2965 wg indeksu); 1430 Prczon dziedzic z N. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1142, s. 36); 1489 wieś do par. Izbica Kuj. pow. przed., folwarki szlach., kmieć na półł. folw., wiatrak (Lpor. 129); 1566 8 ł. os., 2 zagr., Grzybowski z 1 ł. zagrod., Krystyn Ciepliński z 1 półł. zagrod., wiatraka dor. i 1 zagr., Jan Wietrzychowski z 1 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 21, 23, RBK 446).

NACZACHÓWKO (1489 Naczachowa Nyewyedzal, 1531 Naczachowko, 1566 Naczachowo Linor) zag. osada, zapewne włączona do Naczachowa

1489 folwark szlach. do par. Błenna pow. przed. (Lpor. 124); 1531–1557 wieś w pow. przed. RBK 109v, 304); 1566 Jan Dabinka z 2 ł. zagrod. i 1 zagr., Stanisław Wietrzychowski z 1 zagr. (ŹD XIII 25).

NADOLNY (1583) zag. osada pod Korzecznikiem

1583 młyn dziedz. o 1 kole do wsi Korzecznik pow. przed. (RBK 709v).

NAGÓRKI (1402 Nagorky, Nagorki) 13 km na NE od Radziejowa

1402 Paszko z N. (K V 60); 1418-1420 Paweł i Skarbek z N. (KBK 484, 502, 559, 610, 634, 638, 1376, 1835); 1489 wieś do par. Byczyna pow. radz., na dziale Krystyna 4 ł. os., na dziale Poczyrnickiej 5 ł. os. i 1 ł. opust. (Lpor. 136); 1497 Krystyn ze Smólska rezygnują z N. na rzecz Mikołaja z Wysocina (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 105); 1527 dzies. z N. do kła par. w Byczynie

332

(MHDW XI 47); 1566 par. Kościelna Wieś pow. brz., własn. Tulibowskiego, 1,5 ł. os., karczma dor., 3 zagr. (ŹD XIII 13, RBK 434v).

NAKONOWO (1307 Nakonowo, Nakonouo, Nakonow) 6 km na NW od Kowala

1307–1308 Władysław Łok. nadaje wsie Bodzanowo, Czołpin, i N. wraz z imm. sąd. i ekon. Stanisławowi wdzie kuj (Pol. II 198, 201); 1435–1527 dzies. z N. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 26); 1423 N. wymienione w opisie działu w Gołaszewie (KBK 3232); 1438 Władysław zapisuje Piotrowi z Oporowa 1000 fl. węg. na Kowalu z przedmieściem i wsiami: Śmiłowice, Pełczyce, N., Kruchowo, Rakutowo i Nakonowska Wola (Pol. II 580); 1443 Władysław zapisuje różne sumy Mikołajowi ze Ściborza na wsiach Śmiłowice i Dobre oraz zezwala mu na zastaw tych wsi oraz zapisanych innym dokumentem wsi: N., Kruchowo i Nakonowska Wola (Pol. II 589); 1488 zezwolenie Mikołajowi z Brudzewa na wyjęcie wsi N. i Kruchowo z rąk Andrzeja Oporowskiego (MS I 1955); 1489 wieś król. w par. Kruszyn pow. brz., młyn (Lpor. 93); 1499 zezwolenie Jaskoldowi Chwalęckiemu rajcy brz. na wyjęcie połowy wsi N. z rąk Andrzeja Oporowskiego (MS II 1378); 1504 Andrzej z Oporowa zapisuje 1200 grz. swej ż. Katarzynie na wsiach: N., Nakonowska Wola i Kruchowo (MS III 1439; zob. też MS III 2040); 1527 1 grz. z folwarku N. dla szpitala ś. Ducha w Brześciu Kuj. (MHDW XI 34); 1566 11 ł. os., 4 karczmy dziedz., młyn dziedz. o 2 kołach, 2 komor., 3 zagr. (ŹD XIII 8, RBK 430v).

NAKONOWSKA WOLA (1438 Wolya, Wola, 1531 Wolya Nakonowszka) 4 km na W od Kowala

1438 Władysław zapisuje Piotrowi z Oporowa 1000 fl. węg. na Kowalu z przedmieściem i wsiami: Śmiałowice, Pełczyce, Nakonowo, Kruchowo, Rakutowo i W. (Pol. II 580); 1443 Władysław zapisuje pewne sumy Mikołajowi ze Ściborza na wsiach Śmiłowice i Dobre, a także zezwala mu na zastaw tych wsi oraz zapisanych innym dokumentem wsi: Nakonowo, Kruchowo i W. (Pol. II 589); 1489 wieś król. w par. i pow. kow. (Lpor. 117); 1504 Andrzej z Oporowa

333 zapisuje 1200 grz swej ż. Katarzynie na wsiach: Nakonowo, W. i Kruchowo (MS III 1439); 1531 2 ł. os. (RBK 105v); 1566 15 ł. os., karczma dor., 1 komor., 1 zagr. (ŹD XIII 15, RBK 438).

1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MDW XI 8, 26).

NAMYSŁOWO (1489 Namyslowo) osada zag. pod Służewem

1489 wieś w par. Służewo, pow. inowr., 2 folw. szlach. (Lpor. 165); 1534 folw. szlach. z dawna opust. (RIn. 508).

NARTY (1404 Narty, Narthy, Narthi) 12 km na SE od Chodcza

1404 N. wymienione w księdze ziemskiej brz. (K V 63); 1418 Skarbek z Modzerowa miał złożyć 400 grz. swym braciom za N. (KBK 70, 151); 1484 – bracia Wincenty i Mikołaj z Kołomii kupują od Zofii i Pietruszy z N. należącą do nich cz. wsi (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 110); 1489 wieś w par. Lubień pow. kow., z 6 półł. os. po 26 gr czynszu, 11 półł. opust., 2 folwarki (Lpor. 119); 1492 bracia Wincenty i Mikołaj z Kołomii kupują od swojej siostrzenicy Zofii Mikołajówny jej dział w N. (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 100); 1557 własn. Łukasza Lubieńskiego kaszt. kowalskiego i Szymona Stempczyńskiego (RBK 296v); 1566 6 ł. os., karczma dor., 1 rzem., 3 zagr.; na dziale Lubieńskiego 2 ł. os. (ŹD XIII 17, RBK 439–439v).

NASIEGNIEWICE (1388 Nassagnewicze, Naszangnewicze, Naschonewicz, Nenaschegnowicz, Nasyangneuicze, Nassyagneuicze, Nasyagneuicze, Nasyangneuice, Nasyagneuice, Naszagnyewycze) zag. osada pod Lubotyniem

1388 Strogomir z N. (K V 63); 1399 Jan Naszognewsky, Nassagnewsky (K V 63); 1403 Szangnew z N. (K V 63); 1404 Budka z N. (K V 64); 1419–1423 Stanisław, Pakosz, Zbylut, Strogomir, Mikołaj, Naszko, Wojciech, Helena, Stachna i Sambor z N. (KBK 1175, 1180, 1758, 1801, 3221, 3222, 3627, 3747); 1489

334 folwark szlach. w par. Lubotyń pow. przed. (Lpor. 126); 1527 1,5 grz. z N. do kła par. w Lubotyniu (MHDW XI 45); 1566 Jakub Pedo z 2 ł. zagrod. i 1 zagr., Bartłomiej Pedo z 2 ł. zagrod. (ŹD XIII 24).

NASIŁOWO (1401 Naszilowo, Nasilowo, Naszylowo, Nassylowo) 8 km na SE od Radziejowa

1401 Klemens Nassylowsky (K V 64); 1411 Piotr z N. (K V 64); 1418 Jan z N. (KBK 17, 103); 1419 Piotr z N. (KBK 1175); 1430 Jan dziedzic w N. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1136, s. 33); 1489 wieś w par. Bytoń pow. radz., z 1 ł. os. 1 grz. czynszu, 1 ł. opust., 3 folwarki szlach. z zagrodnikami (Lpor. 142); 1527 3 wiard. z N. dla kap. kruszw. i 2 grz. do kła par. w Bytoniu (MHDW XI 43, 50); 1557 własn. Kołuckich (RBK 285v); 1583 Jerzy z 1 półł. i kwarty ł. os. i 2 zagr., Maciej z 0,75 ł. os., 3 zagr. i wiatraka dor. (RBK 724).

NEDIRSTE WIRDELAW (1407 Nedirste Wirdelaw), zaginiony młyn położony w dolnym odcinku rzeczki Zielonej

1407 czynsz w wysokości 8 grz. i 24 kur, po 4 grz. na Wielkanoc i ś. Michała (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 89).

NEKLA (1368, 1489 Nakla) 12,5 km na NW od Fordonu

1368 Marcin z N. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 300); Mikołaj z N. i jego syn Tomasz (Karczewski, Kujawskie dokumenty, cz. II, nr 9); 1489 wieś w par. Żołędowo, pow. bydg., folw. szlach. (Lpor. 181); 40 gr dziedziny opust. N. w opisie dochodów kła par. w Żołędowie (MHDW XI 65); 1530–1552 wieś opust (RIn. 537v, 559v). 1368 Marcin dziedzic z N. (Dk 102); 1376 Paweł dziedzic z Nakle (Dk 114); 1376 Kaźko szczeciński potwierdził sprzedaż przez Mikołaja i s. Tomasza dziedziców z N. łąką nad rz. Kotomierznica za 40 grz. kl. bysz. (Dk 116); 1376 też potwierdził Jan star. dobrz. i bydg. (Dk 117).

335

NENEKOWA DĄBROWA (1301 Nenekowa Dambrowa, Nenecowa Dambrowa), wieś zaginiona koło Tryszczyna

1301 Leszek ks. inowr. przywrócił kl. bysz. cz. dziedz. Tryszczyn, zwaną N. (BR 134, 242); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztel. wyszogr. i bydg., m.in. wsi Tryszczyn z Knieją i N., imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1373 Kaźko szczeciński potwierdził kl. bysz. w posiadaniu barci w lasach dziedzin Szczutki, N. i Knieja a via, que vocatur Mochelska droga, in superfice montis Ossoua gora, ab Ossoua vero gora usque Przelayna gora et a Przelayna gora dimidium fluvium Dbra usque ad gades eorum videlicet Kneja, do których uzurpowali prawa kmiecie ze wsi Bartodzieje (Dk 111).

NIECISZEWO (1349 Neczissovo, Noczyssewo, Neczisow, Neczesowo, Nyeczyschewo, Neczyssewo, Nyecissowo) 14,5 km na E od Koronowa

1349 N. w opisie granicy polsko-krzyz. (Wp. II 1286, 1290); 1364 Krayevesant (Krzywosąd) z N., podsędek bydg. (Wp. III 1529; Karczewska, Własność szlachecka, s. 304); 1375 dziedzic N. (Dk 113); 1413 wieś N. w pow. bydg. w opisie granicy polsko-krzyż. (Lites II 241); 1436 Paweł i Andrzej z N. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 304); 1487 Mikołaj z N.; 1494 Mikołaj i Bartłomiej z N. (tamże, s. 304); 1489 wieś w par. Dóbrcz, 4 ł. os. wymierzono z ról folw., czynsz po 48 gr, folw. (Lpor. 180); 1494 Mikołaj i Bartłomiej z N. (Pol. II 630); 1530 4 ł. os., karczma dor. (RIn. 537); 1565 18 ł. os., karczma dor., 3 zagr. komornik, młyn dziedz. o 2 kołach (RIn. 795); 1583 wieś do par. Serock (VAP 85); 1583 własn. Trzebieńskiego, 17 ł. os., 6 zagr. (ŹD XII 256).

NIEGIBALICE (1413 Neghibalicze, Negibalicze, Negibalice, Nyegabaly, Noghibalicze, Nyegybalicze) 5 km na SE od Radziejowa

336

1413 Mikołaj z N. (K V 68); 1418-1424 Grzymka, Michał, Maciej i Smichna z N. (KBK 59, 756, 2785, 3399, 3401, 3520); 1454 Stefan z N. (PH LVI 93); 1464 Falisław z N. (Pol. II 610); 1489 wieś w par. Bytoń pow. radz., 3 kmiecie na 2 ł. wymierzonych z ról folw., 2 folwarki (Lpor. 142); 1527 2 grz. z N. do kła par. w Bytoniu (MHDW XI 43); 1557–1566 własn. Błażeja Niegibalskiego, 2 ł. os., karczma dor. i 2 zagr. (ŹD XIII 32, RBK 454).

NIEMCZ (1250 Nemche, Nenicze, Nemcze, Nyemcze, Nyemycze) 7 km na NE od Bydgoszczy

1250 Kazimierz ks. kuj. potwierdził uposażenie kła włocł., m.in. N. (DKM 13, 79); 1413 szacunek szkód krzyż. w N. (Lites II 244); 1435 N. do prepozytury włocł. (MHDW XI 6); 1489 wieś w par. Osielsko pow. bydg., własn. kap. włocł. 12 ł. os., czynsz po 20 gr, 2 ł. opust., 4 ł. sołt. opust., karczma dor., młyn o 1 kole, folw. (Lpor. 180); 1527 własn. kap. włocł. (MHDW XI 26, 29); 1527 po 6,5 korca żyta i owsa z N. dla kła par. w Osielsku (MHDW XI 66); 1530 4 ł. os., karczma dziedz. (RIn. 539); 1552 9 kmieci, karczma dziedz. (RIn. 560v, 564v); 1565 9,5 ł. os., karczma dziedz., 3 zagr., luźny, młyn dziedz. o 1 kole (RIn. 796v); 1583 9 ł. os., komornik (ŹD XII 257); 1368 droga z Mokrego do Nemcz (Dk 102).

NIEMOIEWO MINOR, NIEMOGIEWO MINOR zob. BARCICE

NIEMOJEWKO (1231 Nyemoyewo, Niemoyewo, Nemoyouo, Nemoiow, 1465 Maior Niemoiewo, Maior Niemogewo, 1567 Nyemoiewko) 9 km na SW od Inowrocławia

1321 Janisław abp gnieźn. i Domarat bp pozn., sędziowie wyznaczeni przez papieża Jana XXII do zachowania całości dóbr diec. włocł. przyznali zaocznie bpowi Włoch. Gerwardowi wsie Zbląg i N. należące dotąd do posiadłości Joannitów z Lubiszewa, jako częściową rekompensatę za wielkie szkody wyrządzone przez nich w majątkach należących do tego bptwa na Pomorzu

337

(Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 129, s. 78); 1232 Kazimierz kuj. nadał wsiom joannitów Zbląg i N. wolności, jakich używali za życia jego ojca (KKM 316); 1250 Kazimierz łęcz. i kuj. przysądził joannitom N., do której rościł pretensje komes Janusz (Pol. II 46); 1299 dzies. z N., własn. joannitów, w wysokości 50 miar żyta i 30 miar owsa będzie należała do prepozyta strzel. (DKM 19, 131); 1312 Otto komendator z N. (Wp. II 955); 1318 Mikołaj proboszcz strzel. w imieniu klasztoru sprzedał dzies. zbożową z N. joannitom za sumę 51 grz. (Sil. 3784); 1320 sędziowie apostolscy za szkody przyznali bptwu włocł. m.in. N. (Pol. II 235; por. też Pol. II 239 z 1321 r.); po 1338 przed sierpniem 1357 Klemens bp płocki zaświadcza, że jego poprzednik Florian oraz Otto bp chełm., rozsądzając w Toruniu w 1330 r. spór między Maciejem bpem włocł. a Zakonem Niemieckim, postanowili m.in., że Joannici z Lubiszewa mają się starać o odzyskanie N. przyznanego diecezji włocł. na drodze prawnej (NKDM, cz. III, dok. 12); 1457 Kazimierz król nadał Janowi z Kościelca m.in. N. (Pol. II 602); 1472 Kazimierz król zezwolił Janowi z Kościelca na zastaw wsi N. w pow. inowr. Mikołajowi Osieckiemu za sumę 184 kóp szelągów i 16 kóp gr (MS I 920); 1465 Świętosław archidiakon włocł., rozsądzając spór między kl. strzel. a plebanem z Ludziska o dzies. z ról Królewskie Chrosty, należących niegdyś do N., przyznał ją klasztorowi (RPS 48–49; por. też identyczny wyrok bpa włocł. Jakuba z 1467 r., RPS 52–54); 1489 wieś król. w par. Ludzisko (Lpor. 173); 1493 Mikołaj Kościelecki miał wykupić m.in. wieś N. i przekazać br. Andrzejowi (Pol. II 629); 1496 król zezwolił Mikołajowi z Kościelca zastawić wieś N. Janowi i Wojciechowi z Chrapowa (MS II 585); 1505 Aleksander zapisał Stanisławowi Jarockiemu 4000 fl. węg. m.in. na dochodach ze stacji z N. (Pol. II 639); 1527 13 grz. z N. w opisie dochodów kolegiaty kruszw. (MHDW XI 57, 58); 1534 3 ł. os. (RIn. 511v); 1552 2 kmieci (RIn. 549); 1565 5 ł. os., 3 zagr. (RIn. 791); 1567 wieś i folw. do dzierż. gniewk. (Z. Guldon, K. Wajda, Zarys dziejów Gniewkowa, s. 90–91, 93); 1583 5 ł. os., 3 zagr., 1 rzem. (ŹD XII 254).

NIEMOJEWO (1418 Nemogewo, Nyemoyewo) 7 km na NW od Chodcza

1418 Jan kmieć z N. (RBK 505, 595, 646); 1419 młyn Nemogewski (KBK 1195); 1423 przyw. Dziersława z Miłochowa na dziedzinę N., którą kupił od 338

Bartosza z Kościelnej Wsi (KBK 2725, 2773, 2824); 1489 wieś w par. Choceń pow. brz., na dziale Marcina Borzymowskiego 4 ł. os. i 1 ł. opust., na dziale Nasyagnyew Lubyenyeczsky 4 ł. os., 1 ł. opust. i folwark (Lpor. 96); 1496 – Marcin Borzymowski kupił za 200 kop gr. dział w N. od Nasięgniewa Lubienieckiego (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 95–96); 1527 1 kopa dzies. z folwarku N. do kła par. w Choceniu (MHDW XI 36); 1557–1566 własn. Wojciecha Skotnickiego, 6 ł. os., 2 zagr. i karczma dor. (ŹD XIII 8, RBK 431).

NIEMOJEWO (1297 Nimiow, Nemoyewo, Nyemoyevo, Nyemoyewo) 10,5 km na SE od Inowrocławia

1297 Leszek, Przemysł i Kazimierz kuj. potwierdzają nadanie przez rycerza Marka N. szpitalowi inowr. (Mosbach 35); 1415 Jakusz z N. (K 5, 70); 1461 Groth dziedzic z N. pisarz sąd. (Pol. II 415); 1462 Groth z N. rektor kła par. w Inowrocławiu (KWł. VI 124v)1; 1489 par. Parchanie pow. inowr., z 1,5 ł. os. po 1,5 grz. czynszu, 1,5 ł. opust., folw. (Lpor. 161); 1527 2 grz. z N. w opisie dochodów prebendy w Cykowie (MHDW XI 53); 1565 folw., 3 zagr., 1 rzem. (RIn. 789v); 1583 właśc. Mikołaj Niemojewski, folw., 4 zagr. (ŹD XII 252).

NIESIECHOWICE (1231 Nieszechowicze, Neszechowice, Nieszechowicze) zag. wieś w pow. kruszw.

1231 Kazimierz kuj. potwierdził posiadłości klasztoru strzel., m.in. Książ z bagnem N. (RPS 4v; fals.2); 1386 Jan Kiełbasa z braćmi, Gotardem, plebanem w Kościelcu, i Mirosławem, sprzedał połowę wsi N. br. stryjecznemu Falancie (RPS 38–38v; Karczewska, Struktura własnościowa, s. 84); 1405 Mirosław niegdyś dziedzic w N. i mieszcz. w Sanpolbork zastawił za 2 kopy niwy w N. Falancie dziedzicowi w N. (RPS 95–95v); 1411 Jakub dziedzic Kruszy z siostrami Katarzyną i Smochną za 6,5 kóp cz. N. Falancie dziedzicowi N. (RPS 72); 1432

1 Niewykluczone jednak, że zapiski powyższe dotyczą Niemojewka Małego (późniejszych Barcic). 2 Brak innej kopii tego dokumentu, opublikowanej w DKM 121. Wieś N. znajdujemy natomiast w sfałszowanym dokumencie Kazimierza Wk. z 1356 r., potwierdzającym przyw. z 1231 r. (RPS 2v, 24–24v). 339

Szymon z br. Mikołajem i Wawrzyńcem zamienili swą wieś N. w pow. kruszw. na wieś klasztoru strzel. Witkowo (RPS 72v–73; Karczewska, Struktura własnościowa, s. 85).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 89–90.

NIESTUSZEWO (1250 Nestovseuo, Nestossewo, Nestoschewo, Nyestuszewo) 4 km na SE od Raciążka

1. 1489 n. wieś w par. Raciążek, pow. inowr. (Lpor. 166).

3. 1250 dawna własn. bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1489 40 gr czynszu z 1 ł. os., 10 ł. opust. (Lpor. 166); 1527 klucz raciąski bptwa włocł. (MHDW XI 10); 1534 z 3 ł. os. po 20 gr czynszu, 6 ł. opust., 3 ł. os. i 1 ł. opust. wójta, obow. dostarczania podwód, łąki, cz. ról zarośnięta, 8 miar owsa gajowego (IBW 25); 1534 2,5 ł. os., 2 ł. sołt. (RIn. 508v, 514); 1552 2 kmieci, 2 ł. sołt. (RIn. 547, 551); 1565 4 ł. os., 7,5 ł. opust., 3 ł. sołt. (RIn. 787).

4. 1337 Maciej z Gołańczy bp włocł. zlecił Boguszowi i Bartkowi, ss. Mikołaja Zawady, lokację wsi N. na pr. chełm. Sołtysi otrzymali 3 ł. wolne i 1 ł. czynszowy, pr. zbudowania młyna, denar sąd., 1/3 dochodów z karczmy i pr. wypasu owiec w zaroślach należących do Tupadł. Kmiecie po upływie 2 lat wolnizny mieli płacić 10 szk. z łanu z dzies. snop. (RA 63v–64v; Bieniak, Recepcja, s. 219); 1489 2,5 ł. sołt. (Lpor. 166).

5. 1527 dzies. do bptwa włocł. (MHDW XI 12).

6. 1418 Stanisław z N., burgrabia raciąski (KBK 1040); 1424 Wawrzyniec z N. (KBK 3902).

NIESZAWA (1424 Nessova, 1425 Dybaw, Nowaneschowa, Nowa civitas nostra Nieschowa, Nyeschowa, Nessaw, Nuw Nessaw, Dybow, Nijeszewa, Nyeschova, Nyeschawa, Nyeschow, 1472 Staranyeschowa, Staranyesschewa, Staranyeschewa, Stara Nyeschewa, Antiqua Nyeschawa, in Veteri Niessowa, Antiqua Nyeschowa,

340

1512 castrum nostrum Nyeschowa, Dibow appellata, 1543 Antiqua Nyeschewa quam nunc Diboviam vocant, 1552 Dibow) zamek i niegdyś miasto pod Toruniem

1. 1424 hereditas (AST1 I 329); 1425 zamek i miasto (AST I 341); 1428 par. (DH IV 365).

2. 1457–1476 navigium (MS I 429, 1391).

3. 1431 Fryderyk komtur niesz. (GA 483); 1431–1435 opisy dochodów komturstwa nieszawskiego (GA 483–486); 1441 Mikołaj ze Ściborza star. niesz. (DKM 168, 169); 1454 Kazimierz Jag. nadaje zamek i m. N. Janowi Kościeleckiemu (MS I 283); 1456 Kazimierz Jag. zapisuje Janowi Kościeleckiemu 53 fl. na N. (MS I 323); 1457 Jan Kościelecki tenutariuszem N. (Pol. II 602); 1472 Kazimierz Jag. zapisuje Mikołajowi Kościeleckiemu 100 grz. na dobrach N. (MS I 881); 1473 Kazimierz Jag. zapisuje Janowi Kościeleckiemu 300 grz. na dobrach N. (MS I 986); 1473 Kazimierz Jag. zapisuje Mikołajowi Kościeleckiemu 50 grz. na dobrach N. (MS I 992); 1496 Bartłomiej Zebrzydowski star. dybowski (CMP 136); 1501 mieszcz. toruńscy, którzy otrzymali od Jana Olbrachta (1496 r.) pr. budowy mostu na Wiśle między Toruniem a miastem N., mają wypłacać Stanisławowi Kościeleckiemu 360 grz. pruskich rocznie ratione traiectus et navigii (MS III 61); potw. z 1504 r., MS III 1555); 1502–1504 Stanisław Kościelecki star. niesz. (MS III 642, 1463, Pol. II 638); 1502 król zezwala Stanisławowi Kościeleckiemu zastawić za 1000 fl. węg. pontale N. Rynoldowi Felstelde mieszcz. gdańskiemu (MS III 72); 1509 król zezwala Stanisławowi Kościeleckiemu zastawić za 1300 fl. węg. pontale N. rajcom toruńskim (MS IV 524).

4. 1431 Władysław Jag. nadaje miastu N. pr. chełm., imm. ekon. i sąd., wieś Stawki Małe i dawną karczmę. Mieszcz. uzyskują pr. prowadzenia handlu zbożem i innymi towarami (DWł. 865; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 264, s. 147); 1424–1425 lokacja miasta (J. Tęgowski, O powstaniu Nowej Nieszawy naprzeciwko Torunia (dokument lokacyjny miasta), „Rocznik Toruński”, t. 16, 1983, s. 311–320); 1450 potw. przez Kazimierza Jagiellończyka (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 297, s. 165); 1460 Kazimierz Jagiellończyk podaje do wiadomości, że na ustawiczne żądania miasta Torunia polecił zburzyć Nową

1 Acten der Ständetage Preussens unter der Herrschaft des Deutschen Ordens, t. I–V, wyd. M. Töppen, Lipsk 1878–1886. 341

Nieszawę (drugą, Jagiełłową) i założyć dla jej mieszkańców kolejną (trzecią, obecną) na gruntach wsi Roskidalino (o 4 mile od poprzedniej w górę Wisły), przydając wsie Przypust i Dymce (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 311, s. 172).

5. 1425 indulgencje dla kła par. w N. (MHDW XXI 107); 1428 przeniesienie kolegiaty ś. Wita z Kruszwicy do ufundowanego kła kolegiackiego w N., który wkrótce spłonął wraz z miastem (DH IV 365)1; 1444 wikary kła w N. (Pol. II 395); 1512 prepozytura w N. (MS IV 1376); 1527 kł par. w Orłowie inkorporowany do kła w N. (MHDW XI 62); 1582 kł par. ś. Mikołaja tota devastata, desolata, propter frequentem inundationem, accidit enim ad medium mergi aquis ex Vistula (MHDW XIX 70); 1584 fuit ibidem ecclesia retus, quae inundatione aquarum dissoluta est ante annos 14 (MHDW XXII 78); 1598 Vetus ecclesia murata more Dyboviensi, manet ad ripas Vistulae deserta (MHDW XXI 184).

6. 1424 Władysław Jag. spotyka się z w. mistrzem krzyż. Pawłem Russdorfem in ripa fluminis Wysla in hereditate N. Wladislaviensis diocesis ex opposito oppidi nostri Thorun (AST I 329); 1425 Władysław Jag. spotyka się z w. mistrzem krzyż. w D. (AST I 341); 1426 skargi torunian na handel niesz. (AST I 352, 372); 1429 Michał mieszcz. z N. (AC III/1, 1501); 1431 zajęcie i spalenie N. przez torunian i Krzyżaków (DH IV 457–458, AST I 405); 1432 sąd nad Mikołajem Tumigrałą, oskarżonym o wydanie zamku N. Krzyżakom (DH IV 436); 1432 wzmianka, że Polacy ułożyli się z Krzyżakami po odzyskaniu N., że aliquam seram civitatem seu castrum in tribus miliaribus a Thorun edificare debuerunt. Illa omnia non fuerunt tenta, sed statim edificaverunt ex opposito Thorun unum castrum cum civitate D. dicta, quod cum una pixide de una civitate ad aliam attingere potest (Codex epistolaris saeculi decimiquinti, t. II, Kraków 1891, nr 208); 1434 miasta pruskie żądają, aby nie odbudowywać zniszczonej N., nie budować tam spichlerzy i nie ustanawiać pr. składu (AST I 544); 1435 w wyniku pokoju brzeskiego N. wraca do Polski (Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15 Jahrhundert, I, wyd. E. Weise, Królewiec 1939, nr 181); 1441 mieszkańcy wsi Bronisław mieli dostarczać podwody do Torunia, Brześcia Kuj. i N. (Pol. II 583); 1452 Kazimierz Jag. w N. (MS I 158, II S. 68, III S. 864); 1454 Kazimierz Jag. przyrzeka torunianom zniszczyć N. w ciągu 3 lat i nie lokować jej na innym miejscu (Pol. II 593); 1454

1 Zob. S. Librowski, Z dziejów katedry a następnie kolegiaty ś. Wita w Kruszwicy. I: Katedra, potem kolegiata ś. Wita do r. 1428, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 15, 1967, s. 251–269. 342

Kazimierz Jag. w zamian za N. daje matce Zofii Pyzdry (Pol. II 594); 1454 Kazimierz Jag. w N. (DH V 176, 178, MS I 231); 1457 torunianie żądają zburzenia N. (AST IV 358, 375, 376, 380, 381, 382); 1460 Kazimierz Jag. przyrzeka torunianom zburzyć N. do 14 V 1461 r. i przenieść ją na inne miejsce, nakazuje mieszcz. zaprzestać handlu, zburzyć ratusz i kramy oraz odsunąć od brzegu statki. Do końca wojny w N. miało pozostać 20 karczem, wyznaczonych przez burgrabiego dybowskiego. W wypadku gdyby król nie zrealizował swego przyrzeczenia, torunianie mieli sami zburzyć N. (Pol. II 605); 1462 zburzenie N. za wyjątkiem ulicy prowadzącej do Wisły (DH V 351–352); 1474 Kazimierz Jag. w N. (MS I 1185); 1485 Kazimierz Jag. w N. (MS I 1757); 1489 miejsce wystawienia przyw. Stanisława Kościeleckiego (Pol. II 626); 1504 król daje mieszcz. niesz. czopowe na 3 kwartały propter destructionem, quam ex inundatione aquarum perpressi sunt de fluvio Visla (MS III 1528); 1512 zamek (ATor. 2782); 1543 Zygmunt I zabrania budowy spichrzy w N. (ATor. 2984); 1552 Zygmunt August nadaje Janowi Służewskiemu plac w mieście D. celem budowy spichrza (MS V 5561).

7. I. Janosz-Biskupowa, O położeniu i przeniesieniu Nieszawy (Z dziejów handlu wiślanego w XV wieku), „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 20, 1955, s. 167–195; M. Karpluk, Nieszawa, rozwój i pochodzenie nazwy, „Onomastica”, R. VII, 1961, s. 83–98; H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der kleineren Städte des Kreises Thorn, Gdańsk 1899–1900, s. 224–228.

8. Zamek dybowski z XV w. (R. Massalski, Ze studiów nad zamkiem dybowskim w Toruniu (Układ architektoniczny najwcześniejszego założenia), [w:] Komunikaty na sesję naukową poświęconą dziełom sztuki Pomorza zorganizowaną w 500-lecie pokoju toruńskiego, Toruń 1966, s. 44–49; M. Sławińska, Zamek Dybowski w Toruniu, [w:] tamże, s. 39–43).

NIESZAWA (1230 Nissoue, Nessowe, Nessowia, Nessev, Nesow, Nesouie, Nessovia, Nessouia, Nessaw, Nesse, Nessow, Bissovia, Gissonia, Nesouia, Nesovia, Nesow, Nyeschowa, Nieschow, Nassaw, Naszlavia, Nyeschow, Neschowa, Neschow) zamek na terenie obecnej Małej Nieszawki, zburzony w 1423 r.

343

1. 1230 castrum (KKM 297); 1325 par. (MV I 266); 1349 districtus (Wp. II 1286, 1290).

3. Konrad maz. nadaje Krzyżakom gród N. 1 z wsiami Ozchotino, Wielka Nieszawka, Nieszawka Mała i Occola (KKM 297); 1235 Konrad maz. w zamian za zwrot Dobrzynia rezygnuje na rzecz Krzyżaków z teryt. N. z przynależnościami et dimidium miliare in latitudine uersus Cuiauiam de pineto, computatione facta a palude, que est ante pinetum, et in longitudine ad duo miliaria, computatione facta a uilla ducisse, que dicitur Breze (Brzoza), inferius ad miliaria duo, et molendina, que sunt in aquis pineti oraz z Siedlec, Orłowa, Rogowa i saliny koło Słońska (KKM 358); 1255–1258 Henryk komtur niesz. (PrU I/1, 325, I/2, 60); 1268 3 grz. dzies. z N. dla dziekana włocł. (PrU I/2, 284); 1271 ugoda między Bolesławem wielkopolskim a Krzyżakami w sprawie szkód w dobrach krzyż. Orłowo, Murzynno i N. (PU 247); 1294 Arnold komtur niesz. (MT 4); 1295 Teodoryk komtur niesz. (M. 5); 1300 Ulryk Hachinberg komtur niesz. (M. 6); 1304 Herman z N. (DKM 131); 1306 Henryk komtur niesz. (SLP 14); 1311 w zamian za rezygnację z Pomorza Krzyżacy chcieli wypłacić Władysławowi Łok. 10 000 grz. srebra oraz oddać Orłowo, Murzynno i N. (Lites I 426); 1335 w pokoju wyszehradzkim zostaje potwierdzona przynależność N. do Krzyżaków (PrU III/1, 27); 1337 w projekcie układu polsko-krzyż. potwierdzona przynależność N. do krzyżaków (PrU III/1, 97); 1337–1348 Henryk Tzenge komtur niesz. (M. 7, 10, 18, Pol. II 265); 1343 w wyniku pokoju kaliskiego N., Orłowo i Murzynno w posiadaniu Krzyżaków (Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae, t. IV, wyd. M. Dogiel, Wilno 1764, nr 62); 1357 Jan Lengenfelt komtur niesz. (MT 20); 1363–1364 Ulryk Hochenberger komtur niesz. (MT 21, 22); 1376–1421 opisy dochodów komturstwa niesz. (GA 473, 476-483); 1410 chorągiew zamku i komturstwa niesz. (DH IV 40); 1410 N. w posiadaniu polskim (DH IV 80); 1411 w pokoju toruńskim potwierdzona przynależność N., Orłowa i Murzynna do Krzyżaków (S. M. Kuczyński, Pierwszy pokój toruński, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 20, 1955, s. 155); 1422 na mocy pokoju melneńskiego N., Orłowo, Murzynno i Żyrosławice miały wrócić do Polski. Krzyżacy zobowiązują się do zburzenia zamku w N. (Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15 Jahrhundert, I, wyd. E.

1 Z kroniki Dusburga wynika, że Nieszawa pod Toruniem została założona o pół mili od poprzedniej krzyżackiej (SRP I 47); o budowie w N. zamku przez Krzyżaków zob. SRP I 677, MPH VI 294. 344

Weise, Królewiec 1939, nr 154); 1423 zburzenie zamku w N. (DH IV 243, 302, 308, 313).

5. 1325–1327 par. w adiak. włocł. (MV I 266, 278; w sprawie identyfikacji zob. Libr. 158); 1329 rektor kła w N. (Pol. II 249).

6. 1317 miejsce wystawienia przyw. Leszka inowr. (DKM 135).

7. 1331–1420 Lites I 71–72, 96-97, 137, 139, 437, II 101, 238–240, 339, III 52, 65, 71, MPH II 658, Wp. II 1192, 1193, MT 27–31, 33, 35–41, GA 475, DH IV 224; M. Karpluk, Nieszawa, rozwój i pochodzenie nazwy, „Onomastica”, R. VII, 1961; H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der Kleineren Städte des Kreises Thorn, Gdańsk 1899–1900, s. 395–398.

8. Ruiny zamku na terenie Małej Nieszawki (KZS XVI 46)1.

NIESZAWKA MAŁA (1230 Nissoueca, Obirnessow, Obernessaw, Obir Nesser, Neszowa Minor, Obirnessaw, Nyesowka, Niesowka) 5 km na SW od Torunia

1230 Konrad maz. nadaje Krzyżakom gród Nieszawę z 4 wsiami: Ozchotino, Nieszawka W., N. i Occola (KKM 297); 1388 Rudiger v. Osteschow komtur nieszawski nadaje Mikołajowi Swoger ogrody w O. (MT 29); 1403 Henryk v. Plauen komtur nieszawski nadaje Mikołajowi Willisch grunta w O. (MT 33); 1404 Henryk v. Plauen komtur nieszawski nadaje Mikołajowi Swartzen kępę koło Torunia pod wsią O. (MT 38); 1407 16 gospodarstw zobowiązanych do szarwarku, od każdego też płacono ½ kamienia konopii. Cała wieś dawała też na ś. Marcina kopę kur, dzies. zbożowa. Od szarwarku zwolniony był Niclos Willisch, ale płacił ½ grz. oraz konopi i kury, tak jak sąsiedzi. Suma czynszu ze wsi: 10 ½ grz. i 1 sk., 8 kamieni konopii i kopa kur (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 88); 1413 N. winna należeć do Królestwa Polskiego (Lites II 239); 1415 Ludwik v. Lonsee komtur nieszawski nadaje grunty w O. Mateuszowi Methlaw (MT 41); 1454

1 Zob. też I. Janosz-Biskupowa, O położeniu i przeniesieniu Nieszawy, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 20, 1955, s. 169–170, która lokalizuje zamek na terenie gospodarstwa Kruczków w małej Nieszawce. A. Kola, Osada z okresu lateńskiego w Wielkiej Nieszawce koło Torunia, „Zeszyty Naukowe UMK. Archeologia”, t. 2, 1969, s. 14, zamek krzyżacki, zbudowany na miejscu wcześniejszego grodu, lokalizuje na północ od Wielkiej Nieszawki u wybrzeża Wisły, między wałem przeciwpowodziowym a korytem rzeki. Do 1945 r. osada, na terenie której znajdowało się zamczysko, nosiła nazwę Schloss Nessau. 345

Kazimierz Jag. w zamian za zamek i miasto Nieszawę z wsiami: Nieszawka W., N., Kozibór, Rudak, Stawki i Kosorzyn nadaje królowej Zofii Pyzdry (Pol. II 626); 1527 dzies. z N. dla kap. włocł. (MHDW XI 26); 1552 7 kmieci (RIn. 549v); 1565 wieś do stwa dybowskiego, ogrody, 2 komor. (RIn. 791v).

MT s. 400–402.

NIESZAWKA WIELKA (1230 Nissoue, 1232 Magna Nessoua, Nedirnessaw, Neszowa Maior, Neschowa, Nedir Nessaw, Nyeschowka, Antiqua Nyessowa, Magna Niessowa, Nieschowa) 6 km na SW od Torunia

1230 Konrad maz. nadaje Krzyżakom gród Nieszawę z 4 wsiami: Ozchotino, N., Nieszawka M. i Occola (KKM 297); 1232 Krzyżacy mają płacić dziekanowi włocł. 3 grz. rocznie zamiast dzies. ze wsi N. (PrU I/1, 93); 1405 N. wymieniona w przyw. na Herrenmühle (MT 39); 1407 22 pola czynszowe obciążone szarwarkiem, z każdego gospodarstwa czynsz w wysokości ½ kamienia konopii i 3 kur na ś. Marcina; dzies. zbożowa. Razem 11 kamieni kopii i 66 kur. Mattis Schulistkowicz płacił czynsz w wysokości 2 ½ grz. na ostatki oraz 30 kur. Natomiast karczmarz płacił czynsz dwukrotnie w roku, po 13 grz. (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 88–89); 1409 Gotfryd Hoczfeld komtur nieszawski nadaje wsi N. pr. chełm. (MT 40); 1413 N. winna należeć do Królestwa Polskiego (Lites II 238, 239); 1432 50 szefli 3 wiertle żyta z N. do komturstwa nieszawskiego (GA 484, 485); 1435 dzies. z N. do dziekanii włocł. (MHDW XI 7); 1454 Kazimierz Jag. w zamian za zamek i miasto Nieszawę z wsiami: N., Nieszawka M., Kozibór, Rudak, Stawki i Kosorzyn nadaje królowej Zofii Pyzdry (Pol. II 594); 1489 Stanisław Kościelecki nadaje Maxiejowi z N. sołectwo w tej wsi sprzedaje za 5 kóp gr (Pol. II 626); 1527 dzies. z N. do kap. włocł. (MHDW XI 27); 1552 10 kmieci (RIn. 549v); 1565 wieś do stwa dybowskiego, 3 ł. os., karczma dor., 2 komor. (RIn. 791v).

MT s. 398–400.

NIEWODNIKI (1293 Nevodnici, Nawodnik, Newodnik) osada zag. pod Kruszwicą

346

1293 Władysław ks. sieradzki i kuj. zamienił swoje dziedz. N. i Cieślin z jez. Gopłem z kl. cyst. w Lądzie za Kłobię i Choceń (Wp. II 707); 1295 ks. (Władysław) odnowił powyższy przyw. zamiany oraz nadał kl. cz. zwane Pradzke, Pekarske i Bybyczke, położone koło N. i Cieślina, ze zwolnieniem od ciężarów pr. polskiego (Katalog Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, oprac. K. Kaczmarczyk i G. Kowalski, Kraków 1919, nr 41); 1340 Kazimierz W. potwierdził zamianę dziedz. N., położonej przed Kruszwicą, kl. lądzkiego na połowę wsi Sługocina Macieja z Myśliborza (Wp. II 1197), 1198).

K. Buczek, Książęca ludność służebna, s. 66; M. Danielewski, Korabniki, Niewody i Rybitwy z terenu Kujaw jako osady służebne związane z książęcym regale wodnym, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, t. 71, 2011, s. 33–51.

NISZCZEWICE (1442 Myszczowicze, Mysczewycze, Misczewicze) 12 km na NW od Inowrocławia

1442 Władysław III król zapisał Mikołajowi z Brudzewa 200 grz. na wsiach N. i Broniewo w z. kuj. (Pol. II 585); 1489 wieś król. w par. Liszkowo, pow. inowr. (Lpor. 157); Aleksander król zapiał Stanisławowi Jarockiemu 4000 fl. węg. na poradlnym z. sieradzkiej oraz na dochodach m. Inowrocławia i wsi do niego należących, m.in. N (Pol. II 639); 1510 wieś do stwa inowr., wysiewy folw.: 33 miary żyta, 9 pszenicy, 56 owsa, 1 grochu i 6 jęczmienia, 13 kmieci na 12,5 ł. os., z łanu czynsz w wysokości kopy gr, miary owsa, 2 kapłonów, 15 jaj i stacji, 20 ł. opust. upraw. przez kmieci (RCI 68–69v); 1527 4 grz. z N. w opisie dochodów kła par. w Liszkowie (MHDW XI 64); 1534 dzies. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1534 11 ł. os., 0,5 ł. opust. z powodu ucieczki kmiecia, karczma dziedz., karczma dor. (RIn. 506v, 516, 517); 1552 17 kmieci, karczma dziedz., karczma dor. (RIn. 546, 553, 554v); 1565 18 ł. os., karczma dor., szynkarka, komornik, luźny, 3 zagr. (RIn. 785v); 1565 opis zabudowań folw. (LW I 119-120); 1565 18 kmieci na 18 ł. os., 22,5 ł. opust. upraw. przez kmieci, 3 zagr., na folw. wysiano zbóż korców bydg. lub włocł.: 600 żyta, 45 pszenicy, 392 owsa, 94 jęczmienia, 6 grochu, 2 prosa i 6 tatarki (LW II 248–250); 1583 19 ł. os., 6 zagr., 8 komor., rzem. (ŹD XII 247)

1347 Florian z Niszczewic (RT 341–342) – zob. BRONIEWO.

347

NISZCZEWY (1403 Mesczewo, Mesczevi, Mesczewy, Myesczewy, Mosczewy, 1527 Niesczewi) 8 km na S od Raciążka

1403 N. wymienione w księdze ziemskiej brz. (K. V 29); 1411–1415 Piotr z N. podkomorzyc inowr. (J. Bieniak, Piotr Szeliga, s. 225); 1418–1424 Jan, Małgorzata i Piotr z M. (KBK 174, 224, 2271, 2138, 2384, 2410, 3402, 3738, 3814); 1436 Piotr Niesczewski (Paw. 100); 1489 wieś do par. Koneck pow. brz., z 3 ł. os. po 30 gr czynszu, 23 ł. opust., wiatrak, karczma dziedz., folwark (Lpor. 112); 1527 N. w opisie dochodów kłów par. w Konecku i Raciążku (MHDW XI 69, 71); 1566 Jakub Nieszczewski z 4 ł. os., karczmy dor. i 4 zagr., Jan Nieszczewski z 4 ł. os. (ŹD XIII 5, RBK 429).

NOĆ (1441 Notesz, Notessz, Nothesz, Nothess) 15 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1441 Władysław zapisuje Wojciechowi Słupskiemu 200 grz. na połowie m. N. w pow. brz. (Pol. II 582); 1489 Mikołaj Notesky zapisuje sumy ż. Barbarze na dobrach N. (MS I 2040); 1489 do par. Broniszewo pow. radz., na połowie szlach. 5 ł. os., 1 ł. wójtostwa, 6 karczem, młyn król. o 2 kołach (Lpor. 144); 1499 zapis 1000 fl. węg. Annie Wilkoszowskiej na cz. N. (MS II 1376); 1510 miasto (MS IV 9967); 1512 Jarosław z Wrzącej nabył m.in. połowę m. N. od Wincentego Swydwy z Szamotuł (MS IV 1415); 1527 6 grz. z N. do kła par. w Broniszewie (MHDW XI 46); 1557 miasto w posesji Stanisława Sokołowskiego (RBK 285); 1566 wieś, 9 ł. os., 14 ł. spalonych, 2 luźni, 2 rzem., 2 rybacy, płacono czopowe (ŹD XIII 31, 42).

NOTESZNICA zob. ZALESIE

NOVA ECCLESIA (1325) nie zidentyfikowana osada w dekanacie radz.

132–1327 Bartosz pleban z N. w dekanacie radz. (MV I 261, 276).

348

NOWA WIEŚ (1417) zag. osada pod Gębicami

1417 Leonrad prepozyt strzel. sprzedaje za 8 kóp gr sołectwo kmieciowi Janowi Andralewiczowi z Bławatów i poleca mu lokować wieś N. na pr. magd. (Ds. 57; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 207–208); 1437 Jan Luckaw prepozyt strzel. potwierdza poprzedni przyw. na prośbę mieszcz. gębickich i jednocześnie kmieci w tejże wsi (Ds. 57; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 208).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 90–91.

NOWA WIEŚ (1472 Nouawiesch, Nowawyessz, Nowa Wyesz) 7 km na SE od Izbicy Kuj.

1472 Szymon z Pakości sprzedał za 600 kóp Andrzejowi Kretkowskiemu działy w Izbicy Kuj., N., Krzywej Wsi i Sokołowie (MS I 927); 1474 ugoda między Andrzejem i Wojciechem Kretkowskimi w sprawie ww. wsi (MS I 1183); 1489 wieś do par. Izbica Kuj. pow. przed., z 8,5 ł. os. po 43 gr czynszu, 15,5 ł opust., folwark (Lpor. 126); 1527 12 grz. z N. do prebendy Tymień kap. kruszw. (MHDW XI 52); 1566 Rogozek z 5/8 ł. zagrod., s. Rogozek z 5/8 ł. zagrod., Tomasz Rossnicki Rogoszek z 1 ł. zagrod. (ŹD XIII 26, RBK 448, 448v).

NOWA WIEŚ (1566 Nowa Wies) 8 km na SE od Dobrzynia

1566 wieś do par. Wistka Królewska pow. kow., 2 ł. os., karczma dor. (ŹD XIII 16, RBK 439).

NOWA WIEŚ (1489 Nowa Wyesz, Novavyesz, Noua villa) 7 km na SE od Przedcza

1489 wieś król. do stwa przed. (Lpor. 123); 1500 kmieć na łanie, karczmarz we wsi N. do stwa przed. (RCP 3v); 1527 1 wiard. z N. do kła par. w Przedczu (MHDW XI 38); 1565 wieś i folwark do stwa przed., 5 zagr. (LW I 104, II 172).

349

NOWA WIEŚ (1476 Nowawyesz, Nowawesch, Novaviesz) 16 km na SW od Radziejowa

1476 ugoda między Jadwiga, wdową po Janie z Krzywosądzy, i jej dziećmi Janem, Mikołajem i Katarzyną a dziećmi Jana z pierwszego małżeństwa: Jakubem, Janem i Dorotą w sprawie 200 fl. węg. i 200 grz. zapisanych na Krzywosądzy i N. (MS I 1362); 1489 wieś do par. Połajewo Stare pow. radz., z 6,5 ł. os. po 24 gr czynszu, 43,5 ł. opust., 2 ł. sołt., 2 ł. plebana broniszewskiego, 2 ł. opust. szl. (Lpor. 144); 1527 N. w opisie dochodów kłów par. w Broniszewie i Połajewie Starym (MHDW XI 44, 46); 1557–1566 własn. Jana Sokołowskiego, 5 ł. os., karczma dor. (ŹD XIII 32, RBK 454v).

NOWA WIEŚ (1388 Nouauesz, Neudorf) 17,5 km na NE od Raciążka

1388 Ścibór bp płocki potwierdził mansjonarzy płockich w posiadaniu dzies. ze wsi N. (LKM 114); 1391 Władysław Opol. zastawił Krzyżakom terytor. Złotorii z wsiami: Silno, N., Gumowo i Krobia (Pol. II 542); 1564 par. Złotoria, 5 kmieci na łanach, karczmarz (ŹD XII 319).

NOWA WIEŚ (1433 Poklękowo, 1437 Parky alias Nova wess, 1489 Nowawyesz Smolszko, Novavyesch, Nova Viesz) 7 km na SE od Brześcia Kuj.

1433 wieś P. należy do kap. włocł. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 267, s. 149); 1437 kap. włocł. nadaje wieś P. zwaną też Parki albo Nową Wsią w pow. brz. Grzegorzowi sołtysowi celem lokacji na pr. niem., do sołectwa miały należeć 2 ł. (Pol. II 389); 1433 wieś P. należy do kap. włocł. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 272, s. 152); 1489 wieś do par. Kruszyn pow. brz., z 7 ł. os. po kopie czynszu, 3 ł. opust., 2 folwarki (Lpor. 94); 1527 5 grz. z N. dla kap. włocł. (MHDW XI 26); 1566 Kaznowski z 4,5 ł. os. i karczmy dor., Łącki z 1 półł. os., Lasocki z 1,5 ł.os. i 2 zagr. (ŹD XIII 7–8, RBK 430v).

350

NOWA WIEŚ, 1404 p Nuwe Moryn, 1418 Newdorf, 1489 – Nowa Wyesch.

par. Murzynno, zag. osada, wchłonięta przez Murzynno – zob. MURZYNNO

NOWA WIEŚ WIELKA (1489 Nowa Wyesch, Nowa villa) 19,5 km na SE od Bydgoszczy

1489 wieś do stwa i pow. bydg. (Lpor. 173); 1514 z 2 karczem po 24 gr czynszu (ICB 40v); 1565 3 karczmy dziedz., 0,5 ł. os. (RIn. 794); 1583 1 ł. os., zagr. (ŹD XII 255).

NOWE OGRODY (1510 Novirtus, 1634 Nowe Ogrody) osada wcielona do m. Inowrocławia

1505 bp włocł. Wincenty Przerębski nadaje dzies. z NO archidiakonowi kruszw. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 394, s. 214; tenże, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 244, s. 67); 1510 N. wśród wsi i przedmieść m. Inowrocławia (RCI 66); 1534 dzies. archidiakonowi kruszw. (IBW 111); 1564 w opisie m. Inowrocławia czynsz z „ogrodów nowych” (LW II 244); 1634 przedmieście Inowrocławia, zaznaczone na rekonstrukcji planu z 1772 r. 1480 fundacja kła Bożego Ciała w Inowrocławiu, którego położenie w 1699 r. określono: in suburbio Nowe Ogrody (Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, sygn. E. 96 f. 142, E. 7 f. 37)1.

NOWINY (1489 Nowyny) osada zag. pod Tucznem

1489 wieś opust., w par. Tuczno w pow. inowr. (Lpor. 156); 1527 2 grz. z N. w opisie dochodów kła par. w Jaksicach (MHDW XI 62); 1736–1737 folw. N. (K V 80).

1 Kościół ten, rozebrany w 1825 r., leżał przy ul. ś. Wojciecha (Z. Czapla, Kościół Bożego Ciała w Inowrocławiu, „Dziennik Kujawski”, nr 280 z 3 XII 1926 r.). 351

NOWINY pow. inowr.

Osada (Hensel IV 219–223)

W. Tetzlaff, Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Zarębowie, pow. Aleksandrów Kujawski, i Nowinach pow. Inowrocław, przeprowadzonych w 1959 roku, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. XIV, 1962, s. 146–153.

NOWY DWÓR (1370 Nova curia, Nowidwor) 3 km na NW od Koronowa

1370 Jan opat bysz. nadał m. Koronowo 27 ł. ex opposito oppidi in alia parte fluvii Brda iacentes eundo versus N. (OMC 44v; SLP 30 jako Nova cuvia); 1413 szacunek szkód krzyż. (Lites II 234); 1489 wieś opust. w pow. bydg., 15 ł. (Lpor. 182); 1527 wieś opust. (MHDW XI 69); 1563 nadanie mieszcz. koron. 24 ł. w N. (SLP 117); 1583 własn. kl. koron., 2 zagr. (ŹD XII 255).

NYKIEL (1531 Nykyel, Nikiel) osada pod Wierzbinkiem

1531–1634 młyn w par. Broniszewo pow. radz. (RBK 124, 289v, Rpod. 237).

NYSINO (1250) zag. osada na Kujawach

1250 N. wśród dawnych posiadłości kła kruszw. (DKM 187).

OBAŁKI (1393 Obalki, Obalcowo, Obolki, Obalcouicze, Obalcow, Obalkow, Obalky) 5 km na E od Izbicy Kuj.

1393 Wojciech z O. (PKŁ II 4591, 4644); 1399 Jan z O. (K V 82); 1418–1424 Andrzej, Janusz, Mikołaj, Paweł, Bogusław, Przybysław, Sobek, Dobiesław, Boguta, Wojciech, Maciej, Jadwiga i Świętosław z O. (KBK 222, 284, 404, 432, 438, 683,

352

699, 749, 768, 810, 844, 854, 903, 924, 932, 1167, 1203, 1348, 1366, 1391, 1399, 1405, 1495, 1592, 2036, 2051, 2239, 2509, 2762, 2766, 2921, 3229, 3296, 3409, 3410, 3521, 3565, 3604, 3679, 3798, 3917, 3855, 3933, 4046); 1489 folwark szlach. w par. Izbica Kuj. pow. przed., wiatrak (Lpor. 129); 1527 9 wiard. z O. i 1 grz. z folwarku O. do kła par. w Izbicy Kuj. (MHDW XI 46–47); 1566 3 ł. os., karczma dor. i 4 zagr. (ŹD XIII 21), RBK 443.

OBORA (1250 Obora) zag. osada pod Kruszwicą

1250 dawna posiadłość kła ś. Piotra w Kruszwicy (DKM 187); 1582 folwark kap. kruszw. distinctum ad stagnum Gopło (VC 15, 250v, 271).

OBRISTE WIRDLAW (1407 Obriste Wirdlaw, Viderlaw) zaginiony młyn w górnym odcinku rzeczki Zielonej

1407 czynsz w wysokości 10 łanów żyta płatny dwukrotnie w ciągu roku, po 5 łasztów na Wielkanoc i ś. Michała (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 89).

OCCOLA (1230) zag. osada pod Toruniem

1230 Konrad maz. nadaje Krzyżakom gród Nieszawę z 4 wsiami, m.in O. (KKM 297).

OGORZELEWO (1388 Ogorzelewo, Ogorzewo, Ogorzel, 1489 Ogorzelewo duplex) 5 km na W od Chodcza

1388 Bartłomiej z O. (K V 90); 1418–1421 Florian, Wyszek, Mikołaj, Wawrzyniec, Jarosław i Maciej z O. (KBK 22, 362, 1620, 1856, 1859, 2332); 1435– 1527 dzies. z O. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 28); 1454 Jan z O. (PH LVI 101); 1489 folwark(i) szlach. w par. Chodecz pow. przed. (Lpor. 133); 1566 Kawaskowie z 1 ł. zagrod., Stanisław Ogorzelewski z 1 ł. zagrod., Jakub Szadzik z 1 półł. zagrod.,

353

Jan Ogorzelewski z 1 ł. zagrod., Tomasz Ogorzelewski z 1 półł. zagrod. (ŹD XIII 24).

OJRZANOWO (1489 Oyrzanowo) 16 km na NW od Pakości

1489 wieś w par. Łabiszyn, pow. bydg., własn. Potulicskiego, 4 półł. os., czynsz po 24 gr, 14 półł. opust., 1 ł. sołt., karczma dor. (Lpor. 177); 1527–1534 dzies. z O. do bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1530 0,5 ł. os., 1 ł. sołt. (RIn. 538v); 1552 opust. z powodu zarazy, 1 ł. sołt. (RIn. 560v, 564); 1565 wieś zwolniona od poboru z powodu pożaru (RIn. 796v); 1583 2 ł. os., 1 ł. sołt. (ŹD XII 258).

OLDRZENICA (1557 Oldrzenicza) zag. osada pod Warzymowem

1557 wieś O. do par. Warzymowo pow. kruszw. (ŹD XIII 37).

OLGANOWO (1389 Lganowo, Lganow) 10 km na W od Kowala

1389 Jarosław z Pomorzan sprzedał L. Mikołajowi z Lubrańca (PKŁ I 1466); 1429 spór o dzies. z L. między Janem wikariuszem włocł. a Bogusławem z Ossowa (AC III/1, 498); 1435–1527 dzies. z L. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 28); 1487 zezwolenie na przeniesienie wsi L. Mikołaja Borzymowskiego z pr. polskiego na magd. (MS I 1866); 1489 wieś w par. Śmiłowice pow. brz., z 9 ł. os. po pół grz. czynszu, 1 ł. opust. w uprawie folw., folwark (Lpor. 95); 1557–1566 własn. Stanisława Ślesińskiego, 6 ł. os., 4 zagr. i karczma dor. (ŹD XIII 8, RBK 431).

OLSZAK (1489 Olschowy, Olszowy, 1583 Olszak) 9 km na SW od Lubrańca

1489 młyn we wsi Chalno w pow. brz. (Lpor. 101); 1531 młyn o 1 kole (RBK 100); 1557–1583 młyn o 2 kołach (RBK 272, 695).

OLSZAK (1557 Olssovi, 1583 Olszak) osada pod Chalnem

354

1557–1583 młyn dziedz. o 2 kołach do par. Chalno pow. radz. (RBK 272, 695).

OLSZAK (1531 Olszowy, Olexina, Olszevi, 1598 Olszak) zag. osada pod Nieszawą

1531–1557 młyn O. koło Nieszawy (RBK 100, 272, 515, 552); 1598 młyn O. za Przypustem (MHDW XXI 129).

OLSZEWICE (1399 Voliszewicze, Volischewicze, Wolyschewycze, Wolysschewycze) 7 km na NE od Inowrocławia

1399–1411 Katarzyna z W. (K 5, 492); 1489 par. Parchanie pow. inowr., z 14 półł. os. po 1 grz. czynszu, rola zagr. opust., folw. (Lpor. 161); 1496 dział w W. własn. Jana Jałbrzyka (MS II 568, Pol. II 632); 1527 5 grz. z W. w opisie dochodów prebendy cykowskiej (MHDW XI 53); 1534 5,5 ł. os., karczma dor. (RIn. 510, 517v); 1552 12 kmieci, karczma dor. (RIn. 548, 555v); 1565 13 półł. os. (RIn. 789v); 1583 własn. Adama i Marcina Balińskich (ŹD XII 251).

OLSZEWKO (1363 molendinum Glinki) 5 km na NE od Koronowa

1363 Stanisław sędzia kuj. przyznał młyn w Glinkach kl. bysz., oddalając roszczenia młynarza Wawrzyńca (Lites II 256–7)1.

OŁDRZYCHOWO (1370 Oldrzychowo) 14 km na SW od Inowrocławia

1. 1489 n. wieś w par. Ludzisko, pow. inowr. (Lpor. 172).

2. 1534 granice z wsiami: Skalmierowice, Biskupice, Górki i Rzadkwin, jez., las wycięty, brak łąk (VG 501–502).

1 Kopia tego dokumentu nosi tytuł: Molendinum in Glinki seu mola Olszowy dicta adiudicatur fratribus de Byszowia (BR 134, 355v). W 1779 r. w posiadaniu klasztoru znajdowało się pustkowie Olszowka (AAGn., E. 19 f. 483v–484). 355

3. 1370 n. własn. kap. gnieźn. (Wp. III 1632);p 1489 folw. opust., z 4 ł. os. po 28 gr czynszu, 4 ł. opust. (Lpor. 172); 1534 folw., 6 ł. os., 1 ł. opust., czynsz: 28 gr, 2 miary owsa, 2 kapłony i 30 jaj z łanu, dzies. snop., robocizny (VG 501–503); 1534 3 ł. os., karczma (RIn. 511v, 518); 1565 6 ł. os., karczma, szynkarz (RIn. 791).

4. 1370 Mikołaj prepozyt gnieźn. lokował wsie Korytkowo i O. na pr. średz., sprzedając sołectwo Wawrzyńcowi Lyssarz i ss. Piotrowi i Pawłowi. Sołtysi otrzymali 2 ł., łąkę, denar sąd., 1/3 dochodu z karczem, ogrodów, piekarzy i kowali oraz pr. rybołówstwa. Kmiecie mieli płacić po wiard. czynszu z łanu i dzies. snop. (Wp. III 1632).

OPATOWICE (1253 Opatowice, Opatouicze, Opatowycze) 3 km na SE od Radziejowa

1253 (sic!) Przemysł Kuj. potwierdza nadane przez ks. Bolesława wolności wsiom klasztoru w Mogilnie, m.in. O. (Wp. II 796)1; 1418 spór między klasztorem w Mogilnie a Mikołajem Klichem o sołectwo w O. (KBK 692); 1489 wieś do par. i pow. radz., z 12 ł. os., po 22 gr czynszu, 5 ł. opust., 4 ł. sołt., folwark (Lpor. 133); 1527–1534 dzies. z O. do bptwa włocł. (MHDW XI 10, IBW 110); 1557 Sebastian Żydowski sufragan gnieźn. z 10 ł. os. (RBK 282); 1566 10 ł. os., 2 ł. uprawiane z czynszu, 1,5 ł. sołt., karczma dor. (ŹD XIII 27, RBK 449).

OPATOWO (1065 Opathowo, Opatowo) zag. osada pod Sławskiem

1065 Bolesław miał nadać kłowi ś. Jana w Mogilnie m.in. O. (Wp. I 3; w sprawie identyfikacji J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 214); 1103 (s) Mieszko nadał wolności wsiom kl. mog. m.in. O. (Wp. I 33; wg Kürb. 47 z 1198 r.); 1314 Mikołaj opat mog. sprzedał za 30 grz. tor. bpowi włocł. Gerwardowi wieś O. graniczącą z Sławskiem i Bożejewicami, położoną na teryt. inowr. (Wp. II 966).

1 Wydawca odnosi ten dokument do 1298 r.; K. Jasiński, Kilka uwag o najstarszych dokumentach Pomorza Gdańskiego, „Studia Źródłoznawcze”, t. II, 1958, s. 149, uważa go za zupełny falsyfikat. 356

OPIELANKA (1583 Zapelnicze, Zapielicza, Opalenka, 1634 Zapielnica seu Opielunka) osada pod Chalnem

1583 wieś w pow. brz., 1 zagr. (RBK 695v); 1584–1634 wieś do par. Chalno (MHDW XXII 47, XXIII 43, Rpod. 220).

OPOCZKI (1489 Oppogy Minores, Opoki) 11,5 km na SE od Gniewkowa

1489 par. Grabie pow. inowr., z 7 ł. os. po 17 gr czynszu, 5 ł. opust., 1 ł. sołt., folw. (Lpor. 111, 173); 1527–1534 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 110); 1534 wieś do klucza parchańskiego bptwa włocł., 13 ł. os., 11 ł. opust., 4 ł. folw. wydzierżawione Grabskiemu, 3 ł. sołt., łąki opust. (IBW 35); 1534 6 ł. os., 1 ł. sołt. (RIn. 510, 514v); 1552 5 kmieci, 1 ł. sołt. (RIn. 548, 551v); 1565 4 ł. os., 1 ł. spalony, 3 ł. sołt., 1 rzem., 1 komor., 9 ł. uprawianych z czynszu (RIn. 789); 1583 4 ł. os., 3 ł. sołt., 2 rzem. (ŹD XII 251).

OPOKI (1230 Opogi, Opogii, Opoky, Sopogy, Opogy, 1376 Oppagy, 1489 Maiores Oppogy, Opoki Maior) 13 km na SE od Gniewkowa

1230 Konrad maz. nadaje imm. wsi O. bptwa płockiego (KKM 278; jako wieś bptwa płockiego wymieniona w niedatowanym wykazie MPH V 424); 1252 Kazimierz kuj. nadaje imm. ekon. i sąd. wsiom O. i Sądzin bptwa płockiego (LKM 20); post 1263 wieś S. bptwa płockiego w opisie cudów Wernera bptwa płockiego (MPH IV 754); 1292 Władysław Łok. zezwala Tomaszowi bpowi płockiemu zbudować gród w O. (DKM 165–166); 1359 pap. Innocenty VI potwierdza scholastykowi włocł. Stanisławowi nadanie mu wsi O. (NKDM, cz. III, dok. 34); 1376 bp płocki Dobiesław wraz z kapitułą nadają Jarandowi kanonikowi gnieźn. i płockiemu w dożywocie wieś O. (NKDM, cz. III, dok. 174); 1489 wieś bptwa płockiego do par. Grabie pow. brz., z 20 ł. os. po 32 gr czynszu, 7 ł. opust., 3 ł. sołt., karczma, folwark (Lpor. 111); 1557–1566 własn. kap. płockiej, 16 ł. os., 11 ł. uprawianych z czynszu, 3 ł. sołt., 2 komor., szynkarz, 1 rzem., karczma dziedz., karczma dor. (ŹD XIII 5, RBK 428v).

357

OPOROWO (1330 Oporowo, Opporowo) 17 km na NW od Pakości

1330 Lewna wdowa po Dominiku z Lubieńca z krewnymi sprzedali za 50 grz. wieś O. w z. inowr. nad rzeką Notecią komesowi Świętosławowi (Pol. II 250; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 139, s. 83); 1403 Mścisko (Mściszek) z O. (K V 101; Karczewska, Własność szlachecka, s. 302); 1414 Wilczek i Franciszek z O. (K V 101; Karczewska, Własność szlachecka, s. 302); 1489 wieś w par. Łabiszyn, pow. inowr., własn. Potulickiego, 17 półł. os., czynsz po 24 gr, 10 półł. opust., 3 półł. sołt., karczma dor., folw. (Lpor. 176); 1527 16 grz. z O. w opisie dochodów prebendy ś. Jakuba w Inowrocławiu (MHDW XI 58); 1530 8 ł. os., 1 ł. sołt. (RIn. 538v); 1552 10 kmieci, 1 ł. sołt. (RIn. 560v, 564); 1565 18 półł. os., 1 ł. sołt. (RIn. 796v); 1583 8,5 ł. os., 1 ł. sołt. (ŹD XII 258).

OPORÓWEK (1410 Oporowko) 7 km na NW od Inowrocławia

1410 Mikołaj i Jakub z Górki oraz Małgorzata i Anna przeznaczyli na utrzymanie ołtarza ś. Wacława w katedrze pozn. 11 grz., m.in. 3 grz. na O. (Wp. V 166); 1489 wieś w par. Liszkowo, pow. inowr., folw. Krotoskiego, 1 kmieć na łanie wymierzonym z folw. płacił kopę czynszu, 2 folw. (Lpor. 157); 1527 dzies. z O. dla wikariuszy kruszw. i kła par. w Liszkowie (MHDW XI 54, 64); 1534 2 ł. os. (RIn. 506v); 1552 3 kmieci (RIn. 545v); 1565 3 ł. os., karczma dor., rzem. (RIn. 785v); 1583 3 ł. os., 4 zagr. (ŹD XII 247).

ORLE (1257 Orle, Horle, Orla, Orlie, 1393 Orle alias dicta Wlanowo, Orlye) 10,5 km na NW od Izbicy Kuj.

1. 1257 wieś (Pol. II 446); 1427 par. O. (Pol. II 377); 1489 pow. radz. (Lpor. 147).

2. Jez. (DH I 33); 1349 granice między młynem O. a Głuszynem, w opisie granicy wymieniono drogę z Kujaw i jez. Miałkie (Pol. II 288; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 156, s. 91); 1382 wieś Miałkie koło wsi O. (RA 66).

3. 1257 Kazimierz kuj. nadaje immun. ekon. wsiom bptwa włocł., m.in. O. (Pol. II 446); 1262 Kazimierz ks. łęczy. i kuj. ze względu na zasługi bpa włocł. Wolimira

358 zwalnia wieś O. od powozu, stróży oraz dostarczania panującemu napojów i chleba (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 41, s. 36); 1280 Albierz bp włocł. nadaje 2 młynarzom Henrykom młyn O. z rolami, które posiadał poprzedni młynarz Dalek, pod warunkiem opłacania 1 grz. srebra, karmienia 2 wieprzów oraz mielenia na potrzeby dworu. Zgodnie z przyw. na budowę młyna bpa włocł. Wolimira młynarze mieli mleć 60 miar (modios) dziedzicom z Chalna (Pol. II 113; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 62, s. 47); 1358 Maciej bp włocł. poleca Jakubowi, młynarzowi ze wsi O. oraz jego sukcesorom zbudowanie nowego młyna na miejscu poprzedniego (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 45, s. 20); 1393 Henryk bp włocł. nadaje dr praw Piotrowi z Radolina jako prebendę wieś O. oraz dzies. z O., Głuszyna, Miłochowa, Chalińskiej Woli, Gradowa, Paniewa, Paniewka, Bodzanowa i Żydowa (DKM 270); 1421 Piotr z kmieć z O. (KBK 2082, 2083, 2109, 2287, 2294); 1423 pan Piotr z O. (KBK 3450); 1426 spór o wieś O. między bpem włocł. Janem a kanonikiem Piotrem z Lubstowa, podającego się za kustosza pozn. (Pol. II 376; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 247, s. 137); 1427 Jakub z Jeziorska prepozyt kolegiaty uniejowskiej, wykonawca mandatu papieskiego z 1426 r. wydanego przeciw Piotrowi s. Macieja z Lubstowa, podającego się za kustosza pozn., po trzech wyrokach audytorów papieskich skazujących go za nieprawne posiadanie przez 8 lat wsi O., przynależnej do mensy bpa włocł., nakazuje wybranym duszpasterzom archidiecezji gnieźn. oraz diecezji włocł. i pozn. egzekucję w swoich kłach wyroku, czyli ekskomuniki na wspomnianego Piotra, który nie chce oddać wsi, wypłacenie biskupowi 80 grz. odszkodowania i pokrycia kosztów procesu (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 253, s. 141); 1489 z 20 półł. os. po 8 gr czynszu, młyn o 1 kole, 6 karczem (Lpor. 147); 1534 klucz lubotyński bptwa włocł., 13 ł. os., 8 ł. opust., 1 zagr., niegdyś był folwark, dzies. do bptwa włocł. (IBW 22, 110); 1566 6 ł. os., karczma dor., 1 zagr., 1 komor., 2 młyny dziedz. (ŹD XIII 33, RBK 455v).

4. 1489 2 ł. sołt. (Lpor. 147); 1534 2 ł. wójtostwa (IBW 22); 1566 1,5 ł. sołt. (ŹD XIII 33).

5. 1427 Michał wikary z O. (Pol. II 377)1; 1429 Fał (Phal) pleban (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1120, s. 25); 1527 par. O. do dekanatu brz. (MHDW

1 Libr. 137 datuje powstanie parafii na XIV w. 359

XI 37); 1570 patronat bpa włocł. (MHDW I 7); 1582 kł par. ś. Doroty (MHDW XIX 45).

6. 1428 Andrzej młynarz z Orla wezwany przed sąd oficjała włocł. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1093, s. 11).

7. Chodyński S., Orle, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”, R. 7, 1913, s. 364–376.

ORŁOWO (1227 Horlow, Orlou, Orlow, Orlowe, Orlaw, Orlowo) 5 km na NE od Inowrocławia

1. 1227 wieś (DKM 66); 1489 par. O. pow. inowr. (Lpor. 154).

3. 1228 Konrad maz. nadaje Krzyżakom wieś O. (KKM 264; potw. z 1229 r., PrU I/1, 71); 1232 Krzyżacy zobowiązują się płacić rocznie 3 grz. dzies. z O. do kła wyszogr. (PU 45); 1235 Konrad maz. ostatecznie rezygnuje na rzecz Krzyżaków z teryt. O. (KKM 358); 1255 dwór i folwark (PrU I/1, 325); 1257 Ludolf komtur w O. (PrU I/1, 37); 1271 ugoda między Bolesławem wlkp. a Krzyżakami w sprawie szkód w dobrach krzyż. w O., Murzynno i Nieszawa (Wp. I 444); 1311 Krzyżacy w zamian za ustąpienie Pomorza chcieli Władysławowi Łok. dać 10 000 grz. srebra oraz zwrócić O., Murzynno i Nieszawę (Lites I 426); 1339 komturstwo krzyż. (Lites I 71– 72, 96–97, 137, 139, Wp. II 1192, 1193); 1343 na mocy pokoju kaliskiego Nieszawa, O. i Murzynno miały pozostać przy Krzyżakach (Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae, wyd. M. Dogiel, t. IV, Wilno 1764, nr 62); 1374–1394 O. w opisie dochodów włodarstwa (pflegeramt) krzyż. w Murzynnie (GA 472, 475); 1407 czynsz w wysokości 57 grz. od pól czynszowych i 4 ½ grz. od trzech karczmarzy. Czynsz należał do kamery wielkiego mistrza. Od każdego łana w roku 6 dni szarwarku. Każde „pole” miało obszar 12 łan 10 mórg (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 90–91); 1411 na mocy pokoju toruńskiego Nieszawa, O. i Murzynno miały pozostać przy krzyżakach (S. M. Kuczyński, Pierwszy pokój toruński, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 20, 1955, s. 155); 1413 mieszkańcy O. za korzystanie z drzewa w lasach gniewk. mieli dawać 300 miar owsa i pół grz. (Lites II 240); 1414 O. w posiadaniu Krzyżaków (Lites II 101, III 52); 1422 na mocy pokoju melneńskiego Nieszawa, O.,

360

Murzynno i Żyrosławice miały wrócić do Polski (Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15 Jahrhundert, I, wyd. E. Weise, Królewiec 1939, nr 154); 1505 Aleksander Jag. zapisuje Stanisławowi Jarockiemu 4000 fl. węg. na Inowrocławiu i przynależnych wsiach, m.in. O. (Pol. II 639); 1510 wieś i folwark do stwa inowr. 29 kmieci, karczmarz, 17,5 ł. opust. (ISI 196–198); 1552 26 kmieci, 2 karczmy (RIn. 546, 553, 554v); 1565 24 ł. os., 3 karczmy dor., szynkarz, 3 komor., 3 zagr. (RIn. 786); 1565 wieś i folwark do stwa inowr. (LW I 120, II 246–248).

4. 1346 Henryk Dusemer w. mistrz. krzyż. nadaje wsi O. pr. chełm. sołtys Jan otrzymuje 3 ł., wieś miała być lokowana na 66 ł. (PrU IV 30); 1348 Henryk Dusemer w. mistrz krzyż. nadaje Klausowi Küchmeistrowi 4 ł. we wsi O. pr. chełm. (PrU IV 306); 1430 Paweł sołtys (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1168, s. 49); 1487 Kazimierz Jag. potwierdza nadanie wsi O. prawa magd. Kmiecie mieli płacić po 40 gr czynszu z łanu oraz dawać 5 korców owsa, 12 jaj, 2 sery i 2 kurczęta stacji, winni też pracować 1 dzień tygodniowo i wozić zboże do Torunia (RT 354–355); 1552–1565 4 ł. wójtostwa, 3 ł. sołt. (RIn. 551, 786).

5. Mikołaj pleban w O. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1168, s. 49); 1489 par. O. (Lpor. 154) 1 ; 1527 kł par. ś. Elżbiety, inkorporowany do kła w Nieszawie, patronat król. (MHDW XI 62).

6. 1227 miejsce wystawienia przyw. bpa kuj. Michała (DKM 66, 67); 1246 miejsce wystawienia przyw. mistrza krzyż. (PrU I/1, 182); 1309 miejsce wystawienia przyw. Salomei inowr. (PU 671).

1268 6 grz. dzies. z Vrlov dla kła par. w Wyszogrodzie (PrU I/2, 284).

ORPIKOWO (1418 Rpicowo, 1489 Arpykowo, 1527 Orpiskowo, Orpikowo) 11 km na SW od Radziejowa

1418–1423 Dobrochna, Dorota, Dzirska, Małgorzata, Siechna, Stanisław i Wojsław z R. (KBK 235, 1110, 1247, 1293, 1330, 1560, 2089, 2133, 2190, 3221, 3222); 1489 wieś do par. Ostrowo pow. radz., 1 kmieć z 1 półł. płacił 3 wiard., folwark opust. (Lpor. 138); 1527 1,5 grz. z O. do kła par. w Ostrowie n/Gopłem

1 Koz. Sz. 143 datuje powstanie parafii na XIV–XV w., Libr. na okres wkrótce po 1235 r. 361

(MHDW XI 43); 1557–1566 własn. Stanisława Orpikowskiego, 1 ł. os., 1 zagr. (ŹD XIII 32).

Osada (Hensel IV 276–277).

ORZELSKI (1534 Orzelsky, Orzelskie, Orzelski) zag. osada pod Orlem

1534–1582 młyn O. do wsi Orle bptwa włocł. na rz. Zgłowiączce (IBW 22, IBWł 32); zob. ORLE

OSCOUO zob. MIROSŁAWICE

OSENCZE (1317) osada wcielona do Ośna

1317 Gerward bp włocł. nadał dziedziny Osno, O., Wychrouity i Rudnicy połączone w jedną całość pod nazwą Ośno Olrachtowi sołtysowi z Raciążka celem lokacji na pr. magd. (Pol. II 223).

OSIECZ MAŁY (1489 Osyecz Pywkow, Osiecz Minor) 9 km na NE od Izbicy Kuj.

1489 wieś do par. Izbica Kuj. pow. przed., z 8 półł. os. po 18 gr czynszu, 4 półł. opust., 2 karczmy dziedz., 2 karczmy opust. (Lpor. 127); 1557–1566 własn. Łukasza Lubieńskiego, 9 ł. os., karczma dor. (ŹD XIII 21, RBK 443).

OSIECZ WIELKI (1322 Ossyrz, Ossyecz, Osyecz, Ossecz, 1489 Magna Osyecz) 9 km na NE od Izbicy Kuj.

1322 miejsce wystawienia przyw. Władysława Łok. dla Radziejowa (Pol. II 241; K V 106); 1418–1424 Jaszko Piwko z ż. Wichną oraz dziećmi Katarzyną i Stanisławem oraz Jan z O. (KBK 54-3728 wg indeksu); 1428 szl. Michał dziedzic

362 w O. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1091, s. 10); 1425–1438 Jan z O. h. Doliwa (Pol. II 576, Wyw. 77, FKK 2); 1472–1496 Mikołaj Osiecki (MS I 920, II 585); 1489 wieś do par. Boniewo pow. przed., na dziale Dragomira 3 ł. os. i 17 ł. opust. uprawianych na folwark, w drugiej połowie wsi 20 ł. zamienionych na folwarki szlach., 3 karczmy (Lpor. 99); 1497 konfiskata dóbr Jana i Mikołaja Osieckich (MS II 925); 1557 własn. Andrzeja Kretkowskiego i dział Groczki (RBK 304); 1583 7 ł. os. (RBK 710v).

OSIEK WIELKI (1489 Osyek) 11,5 km na NW od Gniewkowa

1489 wieś król. w par. Płonkowo, pow. inowr. (Lpor. 158); 1527 1 grz. z O. w opisie dochodów kła par. w Płonkowie (MHDW XI 61).

Grodzisko? (Hensel IV 285).

OSIELSKO (1250 Oselsco, Oselcho, Osselsko, Osyelsko) 8,5 km na NE od Bydgoszczy

1. 1413–1565 wieś w pow. bydg. (Lites II 279; RIn. 796v); 1489–1596 par. O. w dek. bydg. (Lpor. 179; VAP 298).

3. 1250 dawna własn. bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1489 z 12 ł. os. po 40 gr czynszu, 8,5 ł. opust., po 1 grz. czynszu z 2 karczem (Lpor. 179); 1527 klucz Dóbrcz bptwa włocł. (MHDW XI 25); 1530 8 ł. os., 2 ł. sołt., 2 karczmy, w tym jedna opust. (RIn. 539); 1534 z 15 ł. os. po 20 gr i 2 kurczęta czynszu oraz 6 miar żyta, 4 owsa i 2 jęczmienia, robocizna na gruntach folw., sołectwo (IBW 47); 1552 8 kmieci, 2 ł. sołt., karczma (RIn. 564–564v); 1565 11 ł. os., 1,5 ł. sołt., 2,5 ł. opust., 2 karczmy, 5 zagr. (RIn. 796v); 1576 Stanisław Karnowski bp włocł. przekazał wieś O. kap. włocł. (MHDW XVI 54–56).

4. 1340 Maciej bp włocł. zlecił dotychczasowemu sołtysowi Michałowi przeniesienie wsi O. z pr. polskiego na pr. chełm. Sołtys otrzymał dziesiąty łan, denar sąd., 1/3 dochodów z karczmy, wspólnie z kmieciami miał przyjmować 3 razy w roku prokuratora. Sołtysowi zagwarantowano następstwo członkom

363 jego rodziny. Kmiecie po upływie 10 lat wolnizny mieli płacić z łanu 6 szk. i 2 kurczęta czynszu oraz 6 miar żyta, 4 owsa i 2 jęczmienia dzies. Żaden kmieć nie mógł posiadać więcej jak 2 ł. (RA 80–81; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 19, s. 14–15); 1489 3 ł. sołt. (Lpor. 179).

5. 1340 z łanu po ½ miary żyta i owsa mesznego do kła, w którym przyjmowali sakramenty (RA 80v–81); 1431 Jan sługa kła w O. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1182, s. 56); 1489 kł par. w O. (Lpor. 179); 1527 kł par. pod wezw. Narodzenia NMP (MHDW XI 66); 1596 kł par. w O., patronat bpa włocł., 2 ł. uposażenia, do par. 3 wsie (VAP 279).

6. 1413 szacunek zniszczeń krzyż. (Lites II 279)1.

OSIEMBOROWICE (1411 Ossoborowycze, Ossamborowicze, Oszamborowicze, Oszamborowycze) zag. osada pod Kruszynem

1411 O wymienione w księdze ziemskiej przed. (K V 107); 1423 Andrzej z O. (K V 107); 1425 Greta z O. (AC III/1, 484); 1489 folwark(i) szlach. w par. Kruszyn pow. brz. (Lpor. 94); 1527 O. wymienione w opisie dochodów altarzystów i wikariuszy włocł. oraz kła par. w Kruszynie (MHDW XI 31, 37).

OSIĘCINY (1282 Osencin, Ossenczini, Ossenczim, Ossanczini, Osyancymi, Osyancyni, Osyancyno, Oszacino, Oszączine, Osanczini, Oszanczini, Ossczacino, Ossanciny, Oszyanczyny, Ossyaczyny) 12 km na NW od Brześcia Kuj.

1. 1295 par. O. (Pol. II 152); 1489 pow. brz. (Lpor. 105).

3. 1282–1288 Przecław z O. sędzia brzeski; 1288–1303 kaszt. brzeski (Bieniak, Przecław Bachorza z Osięcin, PSB, t. 28, s. 681–682); 1307–1326 Ubysław z O. (tenże, Elita kujawska, s. 309); 1381–1412 Vbiszek, Vbisko z O. (K V 108); 1399 Dirska z O. (PKŁ I 2812); 1408–1411 Ubyszek z O. (Bieniak, Piotr

1 Wymieniony w dokumencie rzekomo z 1065 r. gród Oselzch (KKM 22), identyfikowany często z Osielskiem, uważa się ostatnio raczej za Kozielsk na Mazowszu (Kürb. 35). Wątpliwości co do identyfikacji z O. wysuwał J. Bieniak, Państwo Miecsława – Studium analityczne, Warszawa 1963, s. 94, za identyfikacją opowiada się ostatnio J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 94. 364

Szeliga, s. 222); 1411 Piotr i Czader z O. (K V 108); 1418–1424 O. (KBK 481- 4049 wg indeksu); 1489 na dziale Kowalskiego 4,5 ł. os., 1 ł. opust. i karczma opust., na dziale Miruckiego 2 ł. os. i 4 ł. opust., na dziale A. Pudłowskiego 2 półł. os. i 1 półł. opust.; 3 folwarki (Lpor. 105); 1496 Jan Jałbrzyk z Kruszyna zapisuje 400 fl. ż. Dorocie z Seroczek m.in. na O. (Pol. II 632); 1497 Wojciech z O. (MS II 812); 1557 działy Lubienieckiego, Kruszyńskich i Doroty Wilkostowskiej (RBK 265); 1566 8 ł. os., karczma dor. i 5 zagr., Kruszyński z 1 półł. os., Wilkostowski z 4 ł. os., karczmy dor., 1 rzem., szynkarza i 2 zagr. (ŹD XIII 12, RBK 433v).

5. 1295 Tebouicus kapelan z O. (Pol. II 152)1; 1325 Konstantyn pleban (MV I 265); 1327 Augustyn pleban (MV I 278); 1418–1424 Wojciech pleban, Marcin wikary i Stanisław wikary w O. (KBK 557-4072 wg indeksu); 1429 Marcin z O. kapłan (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1100, s. 14); 1430 Marcin wikariusz (tamże, dok. 1127, s. 28); 1430 Mikołaj wikariusz i Jan. B. sługa kła w O. (tamże, dok. 1170, s. 50); 1431 Wincenty rektor parafii O. i Marcin wikariusz w O. (tamże, dok. 1179, s. 54–55); 1480 Abraham wikary w O. (MHDW IV 20– 21); 1527 kł par. ś. Prokopa, patronat szlach. (MHDW XI 40).

6. Maczeyka ż. Mikołaja Jełbrzyka z O. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1179, s. 54).

7. Karczewska, Ród Pomianów, s. 201–213; J. Cybertowicz, J. Kołtuniak, Z dziejów Osięcin i okolic, Osięciny–Włocławek 2006.

OSIKOWY (1565 Oszikowski molendinum) 6 km na NW od Strzelna

1565 par. Rzadkwin, pow. inowr., młyn dziedz. o 2 kołach, właśc. Jan Czarnotulski i Rafael Górski (RIn. 791v); 1583 młyn (ŹD XII 254).

OSŁOMKI (1435 Osslomowicze, Osslamowicze, Oschlamowycze, Oszlomovicze, Oslamovicze, Osslomovicze, Oszlomski) 6,5 km na NE od Brześcia Kuj.

1 Libr. 95 datuje powstanie parafii na XIII w. 365

1435–1527 wieś z dzies. do kap. włocł. (MHDW XI 7, 9, 26, 27, 29); 1489 wieś do par. Kościelna Wieś pow. brz., z 3 ł. os. po 24 gr czynszu, 3 ł. opust., folwark (Lpor. 107); 1566 4 ł. os., 4 ł. uprawiane z czynszu, 3 zagr. (ŹD XIII 13).

OSOWIEC (1518 Ossonecz, Ossouecz, Ossowecz, Ossowycze)

1418–1424 Bernard z O. (KBK 73, 171, 371, 605, 730, 1195, 1251, 1387, 1488, 1558, 1830, 1956, 1970, 1976, 1997, 2193, 2195, 2342, 2379, 2407, 2510, 3104, 3725, 4071); 1421 Helska, Helena i Rogala z O. (KBK 2225); 1489 folw. szlach. w par. Dąbrówka, pow. bydg. (Lpor. 179); 1527 2 grz. z O. w opisie dochodów kła par. w Dąbrówce (MHDW XI 65); 1530 3 działy szlach. (RIn. 541v); 1537 Jan Kościelecki sprzedał kl. koron. wieś O. w pow. bydg. (OMC 159); 1552 0,5 ł. zagrod (RIn. 562v); 1565 własn. Marcina i Sędziwoja Ossowskich, 1 ł. zagrod. (RIn. 796); 1583 10 zagr., rzeźnik (ŹD XII 257).

OSSOWO (1403 Osowo, Ossowo, Osouecz, Ossouecz, Ossowiecz, Osszowo, Osowa) 4 km na SE od Lubrańca

1403 Berwold z O. (K V 112); 1418-1424 Bernard, Jan, Anna, Dorota, Helena, Mikołaj, Jakusz i Rolgala z O. (KBK 73-4071 wg indeksu); 1419 spór między Jaszkiem kustoszem a Bernardem z O. o łąki Czirnecz (KBK 1085, 1307); 1423 młyn w O. (KBK 3104); 1429–1436 dziedzic Bogusław z O. h. Godzięba (AC III/1, 497, 498, 499, 503; Pol. II 576, Paw. 100; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1113, s. 21); 1489 opust. wieś O. do par. Lubraniec pow. brz., młyn (Lpor. 104); 1527 O. w opisie dochodów kła par. w Lubrańcu i kap. włocł. (MHDW XI 27, 35); 1566 Jerzy z 2 ł. zagrod., młyna dziedz. o 2 kołach i 1 zagr., Wojciech Powałkowski z 1 ł. zagrod., Maciej Powałkowski z 1 ł. zagrod., Adam z 2 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 14, RBR 435v)1; 1497 dzies. z folwarku młynarza w O. do kła par. w Lubrańcu (Archiwum Książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie II 208).

1 K. V 112 identyfikuje z O. wieś Oscouo wymienioną w 1220 r.; zob. Mirosławice oraz R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 87. 366

OSSÓWKA (1577) 4 km na SW od Raciążka

1577 par. Ostrowąs, właśc. Łukasz Grabski, curia seu predium (MHDW XVII 85); 1578 folw. (MHDW XVII 6); 1598 właśc. Sebastian Grabski (REW 69).

OSTROWĄS (1185 Ostrowantz, Ostrewans, Ostrovanso, Ostrouans, Ostrowons, Ostrovano, Osstrowans, Ostrowansch, Ostrowansz) 8 km na SW od Raciążka

1185 Żyro wda maz. nadał kłowi NMP na przedmieściu płockim szereg wsi, m.in. O. z kłem (KKM 117); 1325–1327 Mikołaj pleban z O. (MV I 264, 278); 1343 Jakub prepozyt norb. w Płocku przyrzekł ks. gniewk. Kazimierzowi, że bez jego zgody nie sprzeda wsi O. i Dymiec (Pol. II 492); 1353 Władysław ks. gniewk. zezwolił kl. norb. w Płocku na lokację wsi O. na pr. magd. Mieszkańcy wsi mieli płacić corocznie księciu 3 grz. i poradlne (pol. II 297); 1355 Władysław ks. gniewk. zwolnił sołtysa Mikołaja od wszelkich opłat z 6 ł. sołt. we wsi O. w z. gniewk. (Pol. I 120); 1361 Kazimierz Wk. zwolnił mieszkańców wsi Kurowo, Dymiec i O. od wszelkich opłat z wyjątkiem poboru (Pol. I 123; NKDM, cz. II, dok. 50); 1419–1421 Miroszek sołtys z O. (KBK 1185, 2176); 1429 sołtys wsi O. zastawił kl. norb. w Płocku 2 ł. sołt. za 40 kóp (Pol. II 572); 1430 Mirosław Jestkoka z ż. Małgorzatą i s. Janem sprzedał za 20 grz. krak. Januszowi dziedzicowi Kruszyna z karczmą i 2 zagr. 1,5 ł. sołt. w O. (Pol. II 574); 1430 Jakub s. Andrzeja pleban w O. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1135, s. 32); Aleksy z Woli sołtys we wsi O. w dystr. gniewk. sprzedał za 70 grz. pr. 4,5 ł. sołt. z karczmą Albrykowi z Kruszyna (Pol. II 603); 1467 Jakub bp włocł. ustanowił Jana z Opoczna prepozytem kła par. w O. (Pol. II 613); 1470 Stanisław prepozyt norb. płockich określił obowiązki mieszkańców wsi O.: z łanu 10 ćw. owsa, który mieli odwieźć do Bronisławia, zaciągi (duas foras), stacje przez 2 lub 3 dni itd. (Pol. II 614); 1489 par. O., pow. inowr., 14 ł. os., czynsz po 1 grz., 13 ł. opust., karczma, opust. sołectwo „Krosynsky” z karczmą dziedz. (Lpor. 167); 1496 Jan Jałbrzyk z Kruszyna zapisał swej ż. Dorocie 400 grz. na swych dobrach, m.in. na swym dziale w O. (Pol. II 632; MS II 568); 1527 kł par. pod wezw. Narodzenia NMP, patronat norb. płockich, 15 grz. dzies. z O. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12, 73); 1534 dzies. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1534 7 ł. os., wójtostwo z dawna opust., karczma dziedz. (RIn. 509, 518v, 516); 1552 19 kmieci, karczma dziedz. (RIn. 547, 553v); 1565 19 ł. os., 3 ł. wójtostwa, karczma dor.,

367 szynkarz, 4 komornicy (RIn. 787v); 1583 20 ł. os., 3 ł. wójtostwa, 3 zagr., 4 komornicy (ŹD XII 250).

OSTROWO (1231 Ostrov, Ostrov Belskj sive insula Belsko, Ostrowy, Ostrow) 19 km na SW od Kruszwicy

1231 Kazimierz kuj. potwierdził posiadłości klasztoru strzel., m.in. O. (RPS 1v–2, 23v–24; fals.1); 1363 Jakub z Mirosławic sprzedał za 15 grz. tor. sołectwo w O. Pawłowi sołtysowi z Książa; potwierdzający tą sprzedaż prepozyt strzel. Marek określił prawa i obowiązki kmieci i sołtysa. Sołtys miał m.in. pr. posiadać rybaka nec per totum lacum mec in ambobus littoribus, sed solummodo a fine lacus, versus Strelno incipiendoin littore prope villam Ostrov usque ante partem locum dicti lacus sibi a nobis ostensum et signatum ex opposito villae Belsko Przeory vulgariter nuncupatum (RPS 122–123; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 205–206); 1445 klasztor strzel. uzyskał pr. patronatu kła par. w O.2 (AC I 1157); 1466 Wojciech z Proczysk zrzekł się na rzecz klasztoru strzel. swego działu w Proczyskach w zamian za 4 ł. w O. (RPS 79v-80); 1489 wieś w par. Strzelno w pow. kruszw., z 10,5 ł. os. po pół grz. czynszu, 20,5 ł.opust., 2 ł. sołt., wiatrak dor., folwark (Lpor. 152); 1527 kł par. ś. Doroty do dek. kruszw., szkoła (MHDW XI 56); 1527 własn. klasztoru strzel., 6 ł., jez., folwark, wiatrak (MHDW XI 51, 57); 1530 Zygmunt I potwierdził kupno przez klasztor strzel. 4 ł. we wsi O. od Jana Kijewskiego (RPS 96v–97); 1566 12 ł. os., karczma dor., 5 zagr., 2 rybacy, sołtys spalony (ŹD XIII 35; RBK 457v).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 91–92.

OSTROWO (1362 Ostrow) 5 km na SE od Pakości

1362 O. z młynem wymieniona w akcie podziału dóbr między Wojciechem wdą a Hektorem podczaszym brz. (Wp. III 1466); 1447 Bogusław z Oporowa wda inowr. miał założyć i uposażyć kł par. w O. (K V 121); 1460 erekcja par. w O. (Archiwum

1 Zob. też potwierdzenia z 1356 (RPS 2v, 24–24v), 1399 (RPS 2v–3, 24v) i 1459 r. (RPS 3–3v, 24v– 25). Brak natomiast tej wsi w kopii dokumentu z 1231 r., wydanej w DKM 121. 2 Koz. Sz. 149 i Libr. 137 datują powstanie parafii na XIV w. 368

Archidiecezjalne w Gnieźnie, sygn. E 16, wizytacja adiak. kruszw. z 1763 r., f. 105); 1489 par. O., pow. inowr., 21,5 płós (argulae) os., czynsz po 1 grz., 4,5 płosy opust., karczma, sołtys, folw. (Lpor. 155); 1504 Marcin z O. (MS III 1448); 1527 kł par. pod wezw. ś. Jana Chrzciciela, patronat szlach. (MHDW XI 62); 1527–1534 dzies. z O. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12; IBW 111); 1534 7 ł. os., 2 karczmy dor. (RIn. 506, 517); 1552 10 kmieci, karczma dor. (RIn. 545v, 554v); 1565 11 ł. os., 2 karczmy dor., szynkarka, komornik, 11 zagr., młyn dziedz., młyn dor. (RIn. 785); 1578 kł drewn. pod wezw. ś. Jana Chrzciciela i kł mur. pod wezw. ś. Anny (MHDW XVII 18); 1583 właśc. Jan Ostrowski i Stanisław Podleski, 12 ł. os., 7 zagr. (ŹD XII 247).

1472 Bogusza z O. cześnik inowr. (MS I 796)

Osada (Hensel IV 303).

OSTROWO (1324 Ostrow) 4 km na SW od Gniewkowa

1324 rektor kła w O. (PrU II 326); 1324–1325 Gosław pleban z O., dek. inowr. (MV I 256, 274); 1363 Janko dziedzic z O. (Pol. II 517); 1472 Władysław z O. (MS I 795); 1489 pow. inowr., 11 ł. os., czynsz z 8 ł. po 50 gr, z 3 ł. po 40 gr, 2 karczmy, 1 ł. opust., 2 folw. (Lpor. 159); 1534 4 ł. os., karczma dor., karczma dziedz. (RIn. 507v, 517v, 516); 1552 10 kmieci, karczma dor., karczma dziedz. (RIn. 546v, 553, 555); 1565 10 ł. os., karczma dor., szynkarz, wiatrak dor., rzem., 2 zagr. (RIn. 786v); 1583 6 ł. os., 4 zagr., rzem. (ŹD XII 248); 1577–1578 kl drewn. pod wezw. Narodzenia NMP, patronat szlach. (MHDW XVII 32, 78).

Grodzisko pierścieniowate (Kow. 271; ZZar. 28;. Gąs. 60); grodzisko i osada (Hensel IV 300–303).

OSTROWO nad Gopłem (1325 Ostrow, Insula) 11 km na SW od Radziejowa

1. 1325 par. (MV I 262); 1489 pow. radz. (Lpor. 138).

3. 1357–1361 Stanisław z I. sędzia kuj. (Wp. III 1366, 1455); 1359 Kazimierz W. zezwala Stanisławowi Kiwaliczowi sędziemu kuj. i dziedzicowi O. na lokację wsi Przyłubie na pr. chełm. (Przywileje lokacyjne Przyłubia, nr 1); 1467 Ścibor z O. (K

369

V 121); 1489 z 10 ł. os. po 1 grz. czynszu, 2 ł. opust., karczma, wiatrak, 4 folwarki (Lpor. 138); 1557 Wawrzyniec Popowski i Stanisław Święcki z 7 ł. os. (RBK 285v); 1566 7 ł. os., 2 rybacy, szynkarz i przekupień, na dziale Święckiego 3 ł. os., 2 karczmy dor. i młyn dziedz. (ŹD XIII 32, RBK 454).

4. 1457 Kazimierz Jag. nadaje Janowi z O. podskarbiemu łęcz. pr. niem. we wsi O. na Kujawach (MS I 465); 1489 2 ł. sołt. uprawiane na folwarki, 1 ł. sołt., który kmethonaliter est possessionatus (Lpor. 138).

5. 1325–1327 Wisław pleban z O. (MV I 262, 277)1; 1418–1419 Mikołaj pleban z O. (KBK 32, 96, 122, 189, 346, 931, 1011, 1184); 1430 Tomasz pleban (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1140, s. 35); 1527 kł par. s. Mateusza i Walentego, patronat Bartłomieja i Piotra Popowskich oraz Stanisława Dębołęckiego (MHDW XI 43).

6. 1349 Jan z I. dziekan włocł. (MV III 331); 1418 Taczik kmieć z O. (KBK 32); chłop Jakub z O. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1198, s. 64).

Osada (Hensel IV 306–307).

OSTRÓW (1582 Ostrow) zag. osada pod Kruszwicą

1582 folwark kap. kruszw. distinctum ad stagnum Gopło (VC 15, 250v, 271).

OSTRÓWEK (1430 Maly Ostrow, 1489 Ostrow, 1527 Ostrow Minor, 1566 Ostrowko) 13,5 km na SW od Radziejowa

1430 szl. Jan Broda z Małego Ostrowa (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1140, s. 35); 1489 wieś do par. Ostrowo n. Gopłem pow. radz., połowa król., na dziale szlach. folwark z zagrodnikami (Lpor. 139); 1500 Jan Olbracht zapisuje 1800 fl. węg. Rafałowi z Leszna na Radziejowie i przynależnych wsiach, m.in. O. (Pol. II 633); 1527 4 grz. z O. do kła par. w Ostrowie n. Gopłem (MHDW XI 43); 1566 1 półł. os. na dziale szlach. (ŹD XIII 32); 1583 5 półł. os. i rybak na dziale król., 2 półł. na dziale szalch. (RBK 724v).

1 Koz. Sz. 147 datuje powstanie parafii na XI–XII w., Libr. 67 na X–XI w. 370

Osada, most lub pomost (Hensel IV 322).

OŚLA (1437 Ossla, Oszlija, 1583 Osielski) osada pod Lubaniem

1437 Świętosław z Wrzącej archidiakon włocł. i użytkownik wsi kapitulnej Lubanie za zgodą kap. sprzedał młyn O. istniejący w tejże wsi za 26 kóp Jakubowi z Włocławka (Pol. II 488); 1433 wieś P. należy do kap. włocł. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 274, s. 153); 1527 młyn O. do kap. włocł. (MHDW XI 29); 1438 arch. włocł. Świętosław z Wrzący, 1583 młyn dziedz. o 1 kole (RBK 686v); 1489 młyn O. do wsi Mikanowo (Lpor. 114).

OŚNISZCZEWKO (1250 Ostinscovo, Oszniszczewo, Osniszczewo, Osznyschewo, 1598 Osniczewko) 11 km na SE od Gniewkowa

1250 O. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1349 przysądzenie cz. O. bptwu włocł. wbrew roszczeniom Ubisława z Dąbrowy (Pol. II 283); 1393 Henryk bp włocł. nadał dzies. z O. kłowi włocł. na wosk, wino i inne potrzeby (Pol. II 328); 1489 par. Brudnia pow. inowr., z 6 ł. os. po 32 gr czynszu, 15,5 ł. opust., 2 sołtysi na 2 ł. (Lpor. 163); 1527–1534 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 110); 1534 klucz parchański bptwa włocł., folw. nowy utworzony z wójtostwa przez bpa M. Drzewickiego, 11,5 ł. kmiecych (IBW 36); 1534 3 ł. os., sołectwo z dawna opust. (RIn. 510); 1552 9 kmieci (RIn. 548); 1565 9 ł. os., 1 ł. opust., 12 ł. opust. upraw. z czynszu (RIn. 788v); 1583 5 ł. os. (ŹD XII 251); 1598 wieś O. do klucza rac. bptwa włocł. (REW 80).

OŚNISZCZEWO (1267 Olsznisczow, Oszniczewo, Osznisczowo, Osznyschewo, Osnysow) 10 km na SE od Gniewkowa

1267 Dbislaus z O. (DKM 212); Wincenty sędzia brzeski w sporze między dziedzicem z Dąbrowy Ubysławem a bp włocł. Maciejem o cz. wsi O. przysądza ją bpowi (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 153, s. 90); 1423 Jan i Mikołaj z O. (KBK 2885, 3412); 1393 Henryk, bp włocł. i ks. legnicki darował katedrze we

371

Włocławku dzies. ze wsi O. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 198, s. 111; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 181, s. 52); 1489 wieś do par. Grabie pow. brz., z 9 półł. os. po 3 wiard. czynszu, 3 półł. opust., karczma, folwark (Lpor. 111); 1498 konfiskata wsi O. Brygidy wdowy po Mikołaju Bronowskim (MS II 1296); 1527 9 grz. z O. do kła par. w Grabiach (MHDW XI 71); 1534 dzies. z O. do bptwa włocł. (IBW 110); 1557–1566 własn. Wojciecha Moszczeńskigo, 10 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (ŹD XIII 5, RBK 428v).

OŚNO (1317 Osno, Ossno) 7,5 km na SW od Raciążka

1317 Gerward bp włocł. nadał dziedziny O., Osencze, Wychrouity i Rudnicy połączone w jedną całość pod nazwą O. Olbrachtowi sołtysowi z Raciążka celem lokacji na pr. magd. Sołtys otrzymał dziesiąty łan wolny od czynszu oraz denar sąd. Mieszkańcy otrzymali 4 lata wolnizny z ziem nieuprawnych. Obowiązek 1 dnia orki na jarzynę i 2 dni na oziminę (Pol. II 223; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 113, s. 71); 1429 Maciej Figa z O. podsędek (Dk. 143); 1435 wsie O. i Słomkowo w opisie granic młyna Kuczek (Pol. II 388); 1436 Maciej z O. sędzia inowr. (Bieniak, Elita kujawska, s. 309); 1489 par. Służewo, pow. inowr., 9 ł. os., czynsz po 64 gr, 12 ł. opust., wiatrak opust., folw. (Lpor. 165); 1527 O. w opisie dochodów kła par. w Służewie (MHDW XI 72); 1534 dzies. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1534 5,5 ł. os., karczma dor. (RIn. 508, 517v); 1552 7 kmieci, karczma dor. (RIn. 547, 555); 1565 dział Wojciecha, Jana i Longina Siemikowskich, 14 ł. os., 2 karczmy dor., 6 zagr., 3 rzem. (RIn. 787); 1583 11 ł. os., 6 zagr., 2 rzem. (ŹD XII 249).

OŚNO DOLNE (1531 Oszno Nadolne) 6 km na E od Sompolna

1531 wieś szlach. zagrod. w pow. przed. (RBK 116v-117); 1566 Twarkowicz z braćmi z 1 ł. zagrod., Piotr Sieczka z kwarty ł. zagrod. i 1 zagr., Jan Sieczka z kwarty ł. zagrod., Solmirzewska z 1 ł. zagrod., Świathowska z 1 ł. zagrod., Mikołaj Bleczki z 1 ł. zagrod., Maciej Paskowicz z 1,5 ł. zagrod., Bartłomiej Kruk z 1 półł. zagrod. (ŹD XIII 25).

372

OŚNO GÓRNE (1399 Oszno, 1489 Osno Nagorne, 1527 Oszno Bliszne) 5,5 km na E od Sompolna

1399 Szymek z O. (K V 110); 1418 Wojciech z O. (KBK 222); 1489 folwark(i) szlach. w par. Lubotyń pow. przed., kmieć z 1 półł. płacił 1 grz. czynszu (Lpor. 126); 1527 3 grz. z O. do kła par. w Lubotyniu (MHDW XI 45); 1566 Zygmunt Ptak z 1 półł. zagrod., Stanisław Obermunth z 1,25 ł. zagrod. i 2 zagr., Jan Janowski z 1 półł. zagrod., Jan Sieczka z 1 ł. zagrod., 3 zagr. i 1 rzem., Maciej z 1,25 ł. zagrod. i 2 zagr. (ŹD XIII 24, RBK 447).

OŚNO PODLEŚNE (1489 Osno Podlesne, Oszno Podlieszne) 4,5 km na NE od Sompolna

1489 wieś w par. Lubotyń pow. przed., z 2 ł. os. po pół grz. czynszu, 6 ł. opust., folwarki szlach. (Lpor. 125); 1527 4 grz. z O. do kła par. w Lubotyniu (MHDW XI 45); 1557–1566 własn. Jana Lubstowskiego, 5 zagr. (ŹD 20).

OTŁOCZYN (1215 Otlucino, Otlutsin, Otluchino, Otluiczno, Othluczino) 8,5 km na NW od Raciążka

1. 1489 n. wieś w par. Słońsk, pow. inowr. (Lpor. 166).

2. 1238–-1247 góra Rienza dzieliła O. od wsi Brzoza (KKM 382); 1534 lasy nad Wisłą, staw Pogorzeliecz (IBW 27).

3. 1215 do bptwa włocł. należała wieś O., uzyskana drogą zamiany między bpem włocł. Stefanem (występującym w latach 1187 i 1198) a kl. strzel. za młyn w Kwieciszewie (Wp. I 84; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 8, s. 20); 1238– 1247 wieś O. stanowiła niegdyś własn. Sassina, a następnie jego s. Getka, który w wyniku zamiany przekazał ją Klemencie, a ten z kolei kl. strzel. W wyniku zamiany z bpem Stefanem przeszła na własn. bptwa włocł. (KKM 382, 476); 1250 dawna własn. bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1489 z 3 ł. os. po 27 gr czynszu, 2,5 ł. opust., młyn (Lpor. 166); 1527 klucz raciąski bptwa włocł., 2 grz. 17 gr czynszu ze wsi, 2

373 kopy z młyna, 4 fl. z barci (MHDW XI 10–11); 1534 z 3 ł. os. po 26 gr czynszu, obow. odbywania robocizn, młyn, łąka, 1,5 ł. opust. (IBW 27–28); 1565 2 ł. os., ½ ł. opust., młyn, karczma, 2 zagr. (RIn. 787v).

6. 1409 zniszczenie wsi przez Krzyżaków (Lites III 41); 1413 szacunek zniszczeń krzyż. (Lites II 279).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 93.

OTMIANOWO (1398 Othmanowo, Othwinow, 1418 hereditates ambas Othmanowo, Othmyanowo, Othmiyanowo, Othmyanouo, 1424 Othmyanouo Stare, Antiqua Othmyanouo, 1489 Othmyanowo Maior) 7,5 km na SE od Lubrańca

1398–1400 Zbrosław z O. (K V 88); 1399 Jan z O. (PKŁ I 5958); 1418 Stanisław stolnik brz. z O. (KBK 74); 1421 Stanisław z O. (KBK 2265); 1423 trzecią cz. O. otrzymała Dorota (KBK 3420); 1424 podział O. między panią z Bodzanowa i Andrzeja (KBK 3789); 1424 kmieć z O. (KBK 3791); 3835, 3880); 1424 przyw. Stanisława stolnika brz. na połowę O., którą kupił od Jachny, wdowy po Wawrzyńcu z Bodzanowa, i jej cc. Doroty, Katarzyny i Małgorzaty (KBK 4032, 4057); 1435– 1527 dzies. z O. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 26); 1473 Stefan Rola z O. (MS I 1057); 1489 wieś w par. Kłobia pow. brz., z 4 ł. os. po pół grz. czynszu, 5 ł. opust., karczma, folwark (Lpor. 97); 1511 O. graniczyło z Smogorzewem (VG 266); 1557– 1566 własn. Stanisława Siewierskiego, 8 ł. os. (ŹD XIII 9).

OTMIANOWO MAŁE (1424 Minor Othmyanouo, Noua Othmyanouo, Othmyanowo Minor) zagr. osada, zapewne wcielona do Otmianowa

1424 własn. Andrzeja z Boniewa (KBK 3611); 1424 Stanisław stolnik brz. kupił od Jachny, wdowy po Wawrzyńcu z Bodzanowa, oraz jej cc. Doroty, Katarzyny i Małgorzaty 7 ł. w Otmianowie z gajem w O. (KBK 4032); 1489 wieś w par. Kłobia pow. brz., z 3 ł. os. po 1 grz. czynszu, 9 ł. opust., karczma (Lpor. 97); 1527 dzies. snop. z O. do kła par. w Kowalu (MHDW XI 35); 1557–1566 własn. Stanisława Siewierskiego, 6 ł. os. (ŹD XIII 9).

374

OTOROWO (1280 Ottorow, Othorowo) 3 km na W od Solca Kuj.

1280 Mszczuj ks. pom. nadał Dobiesławowi i jego ż. Zwinisławie wsie Łęgnowo i O. w kasztel. wyszogr. (PU 317a); 1426 Adam i Jan z O. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 304); 1514 wieś stwa bydg., 5 ról os., 5 ról opust., karczma (RCB 40); 1527 kopa z O. w opisie dochodów kła par. w Solcu Kuj. (MHDW XI 73); 1551 Janusz i Andrzej Kościeleccy, star. bygd. sprzedali kuźnicę i młyn w O. Annie mieszcz. gdańskiej (MS V 5912); 1552 6 kmieci, kuźnica o 1 kole dziedz. (RIn. 559, 563); 1565 8 kmieci na 1,5 ł. os., karczma dor., szynkarz, młyn dziedz. o 2 kołach, kuźnica o 3 kołach i 12 pracownikach (RIn. 794); 1583 3 ł. os., 6 zagr. 2 rzem. kuźnica o 4 kołach1 (RIn. 255); 1530 molendinum mineraria w stwie bydg. (RIn. 535v).

OZCHOTINO (1230) zag. osada pod Toruniem

1230 Konrad maz. nadaje Krzyżakom gród Nieszawę z 4 wsiami, m.in. O. (KKM 297).

PACANIE (1321 Pacane, Patane) osada zag. koło Bobrownik

1321 P. w par. Bobrowniki (Pol. II 240; Theiner 388).

PAKOSKA WIEŚ (1472 Pakosczkawyesz) zag. osada wcielona zapewne do m. Pakości

1 W 1577 r. Ruda Otorowska (RIn. 705). 375

1472 wyrok w sprawie między Agnieszką, Katarzyną i Małgorzatą dziedziczkami z P. a Brygidą wdową po Szymonie Pakoskim, która miała zapis na połowie m. Pakości i wsi P. (MS I 1312).

PAKOŚĆ (1243–1253 Pacost, Pakoscz, Pacosc, Pakosth, Pakosc, Pacoscz, Paccoscz, Pacocz, Pachosc, Pakoszcz) m. w pow. inowr.

1. 1259 castrum (MPH II 584); 1308 n. par. (MV III 120); 1359 n. miasto (Wp. III 1397); 1520 par. P. w dekanacie żnińskim adiak. gnieź. (Ł. I 185).

2. 1298 Pekczino koło P. (Wp. II 797); 1354–1358 Lutkowo koło P. (Wp. III 1354, 1371); 1520 przedmieście Rybitwy, pola Sloby i Ruthky, droga z P. do Radłowa (Ł. I 185–187).

3. 1282 Przemysł II wlkp. zatwierdził komesowi Przybysławowi i jego br. Pawłowi otrzymane od ks. Bolesława wsie Batkowo i P. (Wp. I 503; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 67, s. 50); 1325 Bogumił dziedzic z P. (SLP 18); 1341 Wojtek dziedzic z P. (Wp. II 1202); 1346 Tomasz z P. kaszt. bydg. (Pol. II 496); 1360 Hektor z P. (Wp. III); 1427 Kazimierz W. potwierdził podział dóbr między wdą Wojciechem i podczaszym brz. Hektorem, który otrzymał m.in. P. (Wp. III 1466); 1366 Hektor sędzia kuj., dziedzic z P. (DKM 81, 150); 1377 Mikołaj s. Hektora z P. (Wp. III 1746); 1383 Hektor niegdyś sędzia kuj. z P. (MPH II 728); 1386 Wojciech dziedzic z P. (Wp. III 1844); 1418–1434 Wojciech i Tomasz z P. (KBK 563, 1151, 1425, 2210; Pol. II 360; Wp. V 392, 443, 461, 471, 475, 541; CMP 117); 1418 Materna z P. żonaty z Anną, c. Macieja z Izbicy (Szybkowski, Związki rodzinne, s. 164); 1428 Jarand z P. (Wp. V 482); 1472 Małgorzata c. niegdyś Materny z P. (MS I 909); 1472 Szymon z P. (MS I 927); 1475 zapis połowy m. P. Brygidzie wdowie po Szymonie Pakoskim (MS I 1312).

4. 1356 Kazimierz W. zezwolił Wojciechowi dziedzicowi z P. na budowę i lokację zamków i miast, nadając szeroki imm. ekon. i sąd., pr. pobierania mostowego oraz zwolnienie od ceł i targowego (Pol. II 507; MS IV/3 S. 183); 1359 Kazimierz W. zezwolił Wojciechowi i Hektorowi lokować ze wsi P. miasto na pr. magd. na wzór Inowrocławia i ustanowił targi tygodniowe w poniedziałki (Wp. III 1397); 1480 burmistrz (AC III/1, 515).

376

5. 1243–1253 Przemysł wlkp. zamienił z abpem gnieź. Fulką kł w miejscowości Żoń za kł w P. (Wp. I 239, 315)1; 1308 Bogufał pleban (MV III 120); 1358 Jarosław abp gnieźn. za wieś Dobrzejewice nadał Wojciechowi wdzie kuj. wieś Lutkowo i pr. patronatu kła w P. (Wp. III 1375); 1405 Mikołaj pleban (Wp. V 74); 1405–1406 kł par. w P. (Wp. 71, 100); 1428 układ między kl. lądzkim a kłem par. w P. o dzies. z wsi Skorzęcin (Wp. V 477); 1520 w mieście kościół Zwiastowania NMP, na przedmieściu ś. Jakuba, szkoła (Ł. I 185–186).

6. 1259 Kazimierz kuj. zbudował gród na ziemi Bolesława wlkp. (MPH II 584); 1332 oblężenie grodu w P. przez Krzyżaków (MPH II 857, III 195, IV 40); 1337 Kazimierz W. w P. (DKM 71, 139); 1349 miejsce wystawienia przyw. wdy brz. Wojciecha (DKM 73, 141); 1458 m. P. miało wysłać 6 pieszych pod Malbork (CMP 129); 1347 Wojciech z P. pielgrzymuje do Jerozolimy (Hauziński, Krucjatowy epizod, s. 7–25).

7. 1420–1467 (KBK 1643; DH V 451–452; A. Warschauer, Geschichte der Stadt Pakosch, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen”, t. 20, 1905; K. Kiełczewski, Z przeszłości Pakości. Na uczczenie trzechsetletniej rocznicy założenia Kalwarii 1628–1928, Pakość 1928.

1415 Władysław Jag. zwolnił mieszcz. pakoskich od ceł w Koronie (Warschauer, Geschichte, s. 8); 1519 Zygmunt I zezwolił na odbywanie 3 jarmarków rocznie (ibid. 9).

PALCZEWO (1354 Palcze, Pelzewo, Palczewo) 9 km na S od Radziejowa

1354 P. przy działach Łabędziów przypadło Pietraszowi Krzczonowi i Miecławowi oraz Włodzimierzowi Włodzimierzowicom (KDM III 703); 1424 Stefan z P. (KBK 3495); 1489 wieś par. Piotrków Kuj. pow. radz., z 4 ł. os. po pół grz. czynszu, 4 ł. opust., folwark (Lpor. 142); 1527 P. w opisie dochodów kła par. w Piotrkowie Kuj. (MHDW XI 47); 1557–1566 własn. plebana piotrkowskiego, 3 ł. os. (ŹD XIII 29).

1 Koz. Sz. 151 datuje powstanie parafii na XI–XII w. W 1415 r. Władysław Jag. zwolnił mieszczan pakoskich od ceł w Koronie (A. Warschauer, Geschichte, s. 8); w 1519 r. Zygmunt I zezwolił na odbywanie 3 jarmarków rocznie (tamże, s. 9). 377

PAŁCZ (1374 Palsze, Palzye, Palcze, Palze) 2 km na NE od Fordonu

1374 Kaźko szczeciński nadał łowczemu Świętosławowi w zamian za 4 ł. w Gądczu wieś P w z. bydg. z brzegiem i 2 ostrowami na Wiśle, pr. rybołówstwa; 10 kmieci zostało zwolnionych od wszelkich ciężarów książ., a Świętosław uzyskał pr. sądzenia sołtysa i kmieci (MK 33, 601–602); 1382 Władysław Opol. nadał wieś P. miastu Wyszogród (DKM 45, 227); 1413 P. w opisie granicy polsko-krzyż. po stronie polskiej (Lites II 241); 1424 Władysław Jag. nadał wieś P. miastu Fordonowi (Pol. II 564); 1493 Mikołaj Kościelecki miał wykupić wieś P. i przekazać br. Andrzejowi (Pol. II 629); 1530 1,5 ł. os. (RIn. 537v); 1552 wieś od 4 lat opust. (RIn. 559v); 1565 własn. Tomasza Wolskiego, 1 ł. zagrod., rybak, zagr. (RIn. 795v); 1583 1 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 257).

PAŁCZYN (1489 Palyczyno) 15 km na NW od Pakości

1489 wieś w par. Lisewo Kościelne, pow. bydg., 18 ł. os., czynsz po 1 grz., 9 ł. opust., 2 ł. opust. sołt., 2 karczmy opust., folw. (Lpor. 175); 1527–1534 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12; IBW 111); 1530 7 ł. os. (RIn. 540); 1552 6 kmieci (RIn. 561); 1565 12 ł. os., karczma dor., 4 zagr., kowal (RIn. 797v); 1583 własn. Stanisława Witosławskiego, 12 ł. os., 4 zagr., 2 komornicy, rzem. (ŹD XII 259).

PANDONIN (1408 Pedunyno, Pyodunino, Pyerdvnyno, Pyodmino, Pyodunino, Piodunino, 1779 Pendolin, 1785 Pandomin, 1790 Pandonin) zag. osada 5 km na SE od Radziejowa

1408 Szymon z P. (K V 155); 1419 Jan z P. (KBK 1175); 1489 wieś w par. Kaczewo pow. radz., folwarki szlach. z zagrodnikami (Lpor. 141); 1527 2 grz. z P. do kła par. w Kaczewie (MHDW XI 45); 1557–1566 własn. Pawła Świeżewskiego, 3 ł. os., 1 zagr. (ŹD XIII 30); 1779 deserta P. do par. Kaczewo (Arch. Diec. Włocławek, Wizytacja dekanatów brz. i radz. z 1779 r., f. 239a); 1785–1790 karczma P. w par. Kaczewo (Perthées BKI; Perthées, Opis IX 16).

378

PAPROĆ (1544 Paprocz) role pod Bielicami koło Bydgoszczy

1544 role P. na wzgórzach pod Bielicami (K V 131).

PAPROŚ (1489 Paprosz, Paprosch) 10 km na NW od Radziejowa

1489 wieś do par. Bronisław pow. radz., z 4 ł. os. po 62 gr czynszu, 1,5 ł. opust., 1 ł. sołt., 4 ł. folw. w uprawie kmiecej (Lpor. 137); 1527 własn. kap. kruszw. (MHDW XI 51); 1566 13 ł. os., karczma dor., szynkarz (ŹD XIII 33, RBK 455).

PANIEWEK (1393 Bynapanyewo, 1424 Nowe Panewo, Panyewo, 1527 Paniewo dicta Dzierzek) 6 km na W od Lubrańca

1393 dzies. z dwóch wsi P. przyznana do prebendy Orle (DKM 270); 1424 gaj koło granic P. (KBK s. 415 przyp. 1); 1489 wieś w par. Świerczyn pow. brz., z 13 półł. os. po 3 wiard. czynszu, 4 półł. opust., folwark (Lpor. 102); 1527 20 gr z P. do kła par. w Świerczynie (MHDW XI 40); 1557–1566 własn. Wacława Tchorzewskiego, 7 ł. os., 1 kmieć opust., 5 karczem dor. (ŹD XIII 11, RBK 433).

PANIEWO (1393 Bynapanyewo, Panewo, Panow, Panyewo, Panyewa, 1489 Panyewo Antigua) 7 km na NW od Lubrańca

1393 dzies. z 2 wsi P. przyznana do prebendy Orle (DKM 270); 1398 Rosław z P. (K V 130); 1402 Mikołaj z P. (K V 130); 1411 Albryk z P. (K V 130); 1411–1412 Jałbrzyk z P. (Bieniak, Piotr Szeliga, s. 224); 1418–1424 Albryk, Błażej, Katarzyna, Climka, Grzymek, Mirosław, Konarski, Maciej, Mikołaj, Rosław, Skarbek i kmieć Adam z P. (KBK 32-4017 wg indeksu); 1472 Jakub Czyelya z P. (MS I 878); 1489 wieś w par. Świerczyn pow. brz., z 9 ł. os. po 1 grz. czynszu, 4 ł. opust., karczma, 2 folwarki szlach. (Lpor. 102–103); 1527 dzies. z P. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1566 na dziale Lupstwowskich 10 ł. os., na dziale Seweryna Boruckiego 1 ł. os. (ŹD XIII 11).

379

PARCHANIE (1238 Parchan, Parchane, Parchanie, Parchanye, Parkanie) 9,5 km na NE od Inowrocławia

1. 1238 dwór (KKM 379); 1325 par. (MV I 257); 1489 pow. inowr. (Lpor. 161).

2. 1420 rozgraniczenie P. i Modliborzyc (Pol. II 363; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 235, s. 131).

3. 1238 własn. bptwa włocł. (KKM 379); 1250 połowa młyna P. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187); 1259 Aleksander IV papież bierze w opiekę posiadłości bptwa włocł., m.in. P. (Pol. II 451); 1313 Leszek i Przemysł inowr. potwierdzają zastaw przez Filipa s. Mirosława, dziedzica Łagiewnik, łąki „smugz velgky”, przyległej do P., bptwu włocł. za 14 grz. na okres 6 lat (Pol. II 211); 1339 dziedzic Łagiewnik zastawia bptwu włocł. cz. Łagiewnik koło P. oraz łąkę (Pol. II 266); 1372 Zbylut bp włocł. zezwala Świętosławowi zbudować wiatrak w P. i wydaje mu go na stały użytek (Pol. II 315; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 186, s. 106); 1489 13,5 ł. os., 1 półł. opust., 5 karczem z rolami (minores mediis mansis), rola należąca niegdyś do wiatraka, 4 zagr., opust. folwark plebana, folwark bpi (Lpor. 161); 1527–1534 dzies. do bptwa włocł. (MHDW XI 10–11, 12 IBW 111); 1534 11 ł. os., 3 ł. opust., 6 karczem, 4 zagr., 4 role (IBW 31–32); 1534 6,5 ł. os., 2 karczmy (RIn. 510, 516v); 1552 19 kmieci, karczma (RIn. 548, 554); 1565 15 ł. os., 2 karczmy dziedz., 2 karczmy dor., 2 kwarty ról karczemnych, szynkarz, 5 zagr., 2 rzem., 4 komor. (RIn. 789).

5. 1055 i 1081 wg tradycji w kościele w P. mieli być pochowani bpi kuj. (MPH IV 25)1; 1325–1327 par. w P. (MV I 257, 274); 1409 Piotr pleban w P. (Pol. II 350); 1430 Jan b. sługa kła w P. i Michał wikary w P. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1158, s. 44); 1527 kł par. ś. Wojciecha, patronat dziekana kruszw. (MHDW XI 49, 60).

6. 1238 Świętopełk pomor. zobowiązuje się odbudować dwór w P. (KKM 379); 1243 miejsce wystawienia przyw. bpa kuj. Michała (PU 80); 1258 ugoda między bptwem płockim i Krzyżakami w P. (Pol. II 77); 1261 miejsce wystawienia przyw. bpa włocł. Wolimira (PU 188); 1293 miejsce wystawienia przyw. Wojciecha kanonika (DKM 122).

1 Koz. Sz. 155 i Libr. 67 datują powstanie parafii na X–XI w. 380

PARUCHOWO (1384 Parchowo, 1418 Parchowo, Porchowo) 12 km na SW od Raciążka

1384 Mikołaj pleban par. Koneck przenosi w. P. na pr. magd. Sołtysami mianował braci Fabiana i Wojciecha ze Świnek (par. Orle). Czynsz sołtysi 200 grz. rocznie (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 11, cz. 3, dok. 11, s. 122); 1418–1424 Anna, wdowa po Fabianie sołtysie w P. (KBK 662, 1346, 1409, 1446, 1473, 2785, 2892, 2894, 2899, 3003, 3043, 3109, 4034); 1418 Grzegorz kmieć z P. (KBK 431); 1420 Piotr z P. (KBK 1529); 1423 Tomasz i Piotr z P. (KBK 2844); Michał krawiec (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1164, s. 47); 1489 wieś do par. Koneck pow. brz., własn. plebana koneckiego, z 3 ł. os. po 21 gr czynszu, 3,5 ł. uprawiane przez kmieci z innych wsi, 10,5 ł. opust., 3 ł. sołt. (Lpor. 112); 1511 granice między P. a Łowiczkiem (VG 273); 1527 P. w opisie dochodów kłów par. w Konecku i Łowiczku (MHDW XI 71); 1557–1566 własn. Łukasza Grabskiego, 5 ł. os., 3 ł. sołt., karczma dor. (ŹD XIII 5, RBK 429).

PARUSZEWICE (1399 Parussewo, Paruschevice, Paruscheuicz, Poruscheuicz, Paruschewicze, Paruszowycze, Parruszevicze) 10,5 km na NW od Chodcza

1399 Wincenty z P. (K V 134); 1419–1423 Jachna i Piotr z P. (KBK 1110, 1247, 1330, 3420); 1435–1527 dzies. z P. do kap. włocł. (MHDW XI 8, 26); 1489 wieś do par. Kłobia pow. brz., z 2 ł. os. po 30 gr czynszu, folwark (Lpor. 97); 1497 Krystyn ze Smólska zrezygnował z K. na rzecz chorążego brzeskiego Mikołaja Borzymowskiego (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 105); 1557–1566 Jan i Anna Mikołajewscy z 2 ł. zagrod., i 2 zagr. (ŹD XIII 14).

PASIEKA (1557 Piasseczny, 1583 Pasieka, Pasiecha) zag. osada 2 km na NE od Izbicy Kuj. (Perthées BKI)

1557–1634 młyn P. w par. Izbica Kuj. (RBK 308v, 709v, MHDW XXI 50, Rpod. 228).

381

PATROWO (1489 Patrowo) 2 km na NE od Białotarska

1489 wieś w par. Białotarsk pow. kow., 4 folwarki szlach., kmieć na 1 półł. (Lpor. 121); 1527 1 kopa z folwarku P. Patrowskich do kła par. w Białotarsku (MHDW XI 38); 1566 Jakub Patrowski z 1 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 19).

PAWŁÓWEK (1574 Pawlowo, Pawlowko) 9 km na NW od Bydgoszczy

1574–1582 opust. wieś P. do par. Dąbrówka Kościelna pow. bydg. (K V 138, VC 350).

Grodzisko (Kow. 275).

PEŁCZYCE (1438 Pelczyska, 1488 Pelczicze, Pelczyce) zag. osada pod Kowalem

1438 Władysław zapisuje Piotrowi z Oporowa 1000 fl. węg. na Kowalu z przedmieściem i wsiami: Śmiłowice, P., Nakonowo, Kruchowo, Rakutowo i Nakonowska Wola (Pol. II 580); 1471 bp włocł. Jakub z Sienna daje dzies. z P. prepozytowi i jego następcą nowemu kłowi. szpitalnemu w Kowalu, wybudowanemu nakładem Mikołaja s. Jaranda z Brudzewa, wdy sieradzkiego, starosty brzeskiego (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 11, dok. 47, s. 136); 1488 Mikołaj z Brudzewa wda sieradzki z s. Janem Garandem miał trzymać Kowal z wsiami: P., Rakutowo, Łagiewniki, Duninowo i Środoń aż do czasu wypłacenia mu 2500 fl. węg. (MS I 1921); 1489 wieś król. w par. i pow. kow. (Lpor. 117); 1494 P. do dóbr brz., 14 kmieci i 4 zagr. (ISB 376); 1527 8 grz. z P. dla prepozytury ś. Doroty w Kowalu (MHDW XI 35); 1566 7 ł. os., karczma dor. (ŹD XIII 15, RBK 438).

PERKOWO (1244 Bikouo, Pyrkowo, Pircouo, Pircovo, Pircow) 3,5 km na SE od Gniewkowa

1244 Innocenty IV papież przyjął w opiekę opactwo ś. Gotarda w Szpetalu i jego dobra, m.in. P. (DKM 10, 71–72; w sprawie identyfikacji Now. 93 n. i SOp. 95–96); 1257 Kazimierz ks. kuj. potwierdził imm. ekon. i sąd., udzielony przez ks. Konrada

382 dobrom opactwa ś. Gotarda, m.in. P. (SŹr. V 19); 1262 kl. sulejowski przejął od bptwa włocł. uposażenie opactwa ś. Gotarda wraz z przydzielonymi przez bpa dzies., m.in. ze wsi P. (DKM 28, 92–93); 1288 Engelbert opat bysz. zrzekł się posiadłości Dóbrcz i P. oraz dzies. z P., Gęsina i Czołpina na rzecz bptwa włocł. w zamian za Smesch (Koronowo) i dzies. z 4 wsi (DKM 49, 114-116); 1435 czynsz i dzies. z P. kustodii włocł. (MHDW XI 6); 1489 wieś w par. Branno, pow. inowr., własn. kap. włocł., z 6 półł. po 30 gr czynszu, 0,5 ł. opust., 1 ł. sołt. (Lpor. 160); 1527 czynsz i dzies. z P. kap. włocł. (MHDW XI 25–26); 1534 6 ł. (RIn. 508); 1552 2 kmiecie (RIn. 546v); 1565 3 ł. os., 4 ł. opust., 2 ł. sołt., karczma (RIn. 787); 1578 wieś w par. Branno (MHDW XVII 11).

PĘCHOWO (1489 Panchowo) 14 km na N od Pakości

1266–1301 Wojciech Ściborowic z P., podczaszy inowr., kaszt. bydg., kaszt. inowr. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 301); 1489 wieś w par. Lisewo Kościelne, pow. bydg., 3,5 ł. os., czynsz po 1 grz., 1 ł. os. wymierzony z ról folw., 2 ł. opust., 2 karczmy, karczma opust., folw. (Lpor. 175); 1527–1534 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1530 3 ł. os. (RIn. 540); 1552 3 kmieci (RIn. 561); 1565 3 ł. os., wiatrak dor., zagr. (RIn. 797v); 1582 kł par. pod wezw. ś. Trójcy, konsekrowany przez bpa S. Karnkowskiego (VC 19v); 1583 własn. Andrzeja Witosławskiego, 3 ł. os. (ŹD XII 259).

PIASECZNY (1503 Pyaszeczny) zag. osada pod Włocławkiem

1503–1513 Wincenty Przerembski bp włocł. nadał młyn P. kap. włocł. (Dam., s. 355–356); 1531 młyn kap. P. o 2 kołach (RBK 100v)1.

PIASKI (1250 Pasci, Pasky, Pyasky, Pyaski) 9 km na NW od Radziejowa

1250 dawna posiadłość bptwa włocł. (DKM 187); 1379 Stanisław z P. kanonik kruszw. (Pol. II 320); 1383 folwark kła kruszw. (MPH II 749); 1396 Kus Paskowski

1 Wg K. Morawskiego, Monografia Włocławka, s. 98–99, jest to siedemnastowieczna nazwa młyna Świech, stanowiącego własność bptwa włocł. 383

(GG II 1032); 1418–1424 Andrzej, Dobromir, Gamlik, Jakusz, Hieronim, Mach, Marcin, Mikołaj, Piotr i Sulek z P. (KBK 599-3736 wg indeksu1); 1424 Przybysław dziedzic z P. (AC III/1, 481); 1426 Janusz i Świętosław niegdyś dziedzice P. (Wp. V 436); 1430 Błażej pleban (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1136, s. 33); 1430 szl. Marcin z P. (tamże, dok. 1136, s. 33); 1431 Maciej pleban (tamże, dok. 1176, s. 53); 1489 par. P.2 pow. radz., z 10 półł. os. po 1 grz. czynszu, 2 karczmy dziedz., karczma opust., folwark (Lpor. 137); 1527 kł par. ś. Jana Chrzc. i ś. Doroty, patronat wikariuszy kruszw., własn. kap. kruszw. (MHDW XI 46, 49); 1527 pół grz. z folwarku P. do kła par. w Warzymowie (MHDW XI 55)3; 1566 na dziale kap. kruszw. 3 ł. os. i 2 zagr., na dziale Szubów 1 ł. os., wiatrak, 2 zagr. i karczma dor., Wacław Sowa z 1 ł. zagrod., Andrzej Rychalski z 1 ł. zagrod., młyna dor. i 1 zagr., Maciej Strzezich z 1 ł. zagrod. (ŹD XIII 31, 34; RBK 453, 456v).

PIASKI (1489 Pyaszky, Pyaszecznye, Piaseczni) 1 km na N od Brześcia Kuj.

1489 młyn P. w Starym Brześciu (Lpor. 92); 1494 młyn P. o 2 kołach do stwa brz. (ISB 369); 1565–1566 młyn P. o 2 kołach na rz. Zgłowiączce we wsi Stary Brześć (LW II 211, RBK 427).

PIASKI (1538 Pyasseczny, Piasseczni) od 1934 r. cz. Podgórza, od 1938 r. cz. Torunia4.

1538 młyn P. k. Dybowa (MS IV 19222); 1550 zezwolenie J. Wolskiemu na przejęcie czwartej cz. wymiaru z młyna P. (MS V 882); 1629 wieś do stwa dybowskiego, 3 zagr. (LWp. 147).

1 K V 144 w oparciu o te wzmianki wydzielił jeszcze Piaski w par. Lubraniec i Lubanie. 2 Libr. 137 datuje powstanie parafii na XIV w. W wizytacji 1595 r. znajdujemy wzmiankę o przyczynach powstania parafii: „Ista parochialis Piaskoviensis est filia ecclesiae collegiatae Crusviciensis propter difficilem aditum erecta et exaedificata. Bo póki były bory i lasy przy Gople i przy tych wsiach, które do tej parochiej należą, póty ławy do prześcia budowano. Ale jako bory i lasy wycięto, tak też nie było z czego ław budować. A zatym że trudno było dla wzbierania wód przechodzić i dlategooż tę tu parochią założono i zbudowano i z kruszwickiego kła zawsze przedtym plebany na tę plebanią podawano ex collegio viccariorum” (VC 180–180v). 3 K V 144 sądzi, że chodzi o odrębną wieś Piaski pod Skulskiem. 4 Zob. I. Janosz-Biskupowa, Dzieje miasta Podgórza, s. 381–383. 384

PIATCZYNA (1557 Piaczinski, 1566 Piaczine, 1583 Piaczni, 1634 Piątczyna) zag. osada pod Kowalem

1557–1634 młyn P. w par. i pow. kow. (RBK 298v, 440v, 706v, Rpod. 223).

PIECKI (1489 Pyeczky Maior, Pieczkowy Maior) 5,5 km na E od Kruszwicy

1489 wieś do par. Piaski pow. radz., z 2 ł. os. po 43 gr czynszu, 3 ł. opust., folwark (Lpor. 137); 1527 własn. kap. kruszw. (MHDW XI 49–50); 1566 7 ł. os., 2 ł. sołt., karczma dor., 1 rzem. (ŹD XIII 31, RBK 453).

PIECKI MAŁE (1489 Pyeczky Minor, Pieczkowi Minor) zag. osda 0,5 km na NW od Piecek (Gilly)

1489 wieś do par. Piaski pow. radz., z 6 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 1 ł. opust., 2 ł. sołt., folwark (Lpor. 138); 1527 własn. kap. kruszw. (MHDW XI 49–50); 1566 5 ł. os. (RBK 453v).

PIELESZKI (1527 Pyclyeskj, Pieliski) 6 km na SE od Chodcza

1527 1 kopa z P. do kła par. w Chodczu (MHDW XI 41); 1566 wieś w pow. przed., Mikołaj Kossuth i Jakub Jagieńczyk z 2 ł. zagrod., Błażej Walenty z 2 ł. zagrod. (ŹD XIII 23).

PIERANIE (1301 Pyrane, Pirane, Pyranye) 15 km na NW od Inowrocławia

1301 Przemysł ks. kuj. potwierdził nadanie przez proboszcza płockiego Mikołaja Widowica wsi P. i Smychorsino (Śmiechorzyn – zag.) bptwu włocł. (Pol. II 174; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 95, s. 63; tenże, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 95, s. 34); 1325–1327 Mikołaj pleban kła w P., dek. inowr. (MV I 259, 275); 1489 pow. inowr., 13 ł. os., czynsz z łanu po 1 grz. i za ciężary (pro angaria) po 1 wiard., 4 ł. opust., 2 kmiecie lokowani na 3 rolach folw., karczma dziedz. (Lpor. 163); 1527 kł par. w P., patronat Jana Modliboga (MHDW XI 60); 1534 6 ł. os.,

385 karczma dziedz. (RIn. 509v, 516v); 1552 8 kmieci, karczma dziedz. (RIn. 547v, 553v); 1565 właśc. Andrzej Kretkowski i Chodowski, 10 półł. os., rzem. (RIn. 788v); 1582 kł par. pod wezw. ś. Mikołaja (VC 10v); 1583 właśc. Sebastian Osiecki, 5 ł. os. (ŹD XII 250).

PIEROWA WOLA (1460 Pyorowąwolą, Piorowa Volia, Pyrowa Wolya) 19 km na E od Przedcza

1460 erekcja par. P. przez bpa włocł. Jana (MHDW XXII 29); 1489 wieś w pow. kow., z 12 półł. os. po wiard. czynszu, 12 półł. opust., wiatrak, folwark (Lpor. 120); 1496–1498 – wda brzeski Andrzej z P.W. i Lubienia (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 103–104); 1516 inkorporacja kła w P. do par. w Lubieniu (MHDW XXII 29–30); 1527 kł filialny w P. do par. w Lubieniu (MHDW XI 40); 1534 dzies. z P. darowana przez bpa włocł. wicekustoszowi włocł. (IBW 111); 1557–1566 własn. Łukasza Lubieńskiego kaszt. kow., 7 ł. os., 11 ł. spalonych, 6 zagr. (RBK 439, ŹD XIII 17); 1582 kł ś. Andrzeja w P. (MHDW XIX 54).

PIKUTKOWO (1145 Pilchuthcovo, Pilchutkov, Pylchutkowo, Pilchuthowo, Pylchuthkowo, Pilchuthkowo) 3 km na NE od Brześcia Kuj.

1145 Mieszko ks. polski przyjmuje w opiekę klasztor w Trzemesznie oraz potwierdza nadania rycerzy, m.in. komesa Trojana, który nadał klasztorowi P. (Wp. I 11); 1147 Eugeniusz III papież przyjmuje w opiekę dobra klasztoru w Trzemesznie, m.in. P. (Wp. I 15); 1292 Władysław Łok. nadaje m. Brześć Kuj. wsie Guźlin i P. (Pol. I 79, MS IV S. 78); 1362 P. poddane jurysdykcji wójta brz. (Pol. II 305); 1435 dzies. z P. do kap. włocł. (MHDW XI 7, 8, 9); 1447 Jan Staromiejski burmistrz brz. sprzedaje łąkę Maczewyecz Michłowi Kukli sołtysowi z Falborza i Jakubowi s. Scholmana z P. (Pol. II 400); 1489 własn. miasta Brześcia Kuj. (Lpor. 92); 1510 kmiecie z P. zakupują od 3 sołtysów ze Starego Brześcia łąkę Wąsosze (MS IV 8257); 1527 z 30 ł. w P. 5 łasztów żyta, łaszt pszenicy i 6 łasztów owsa dzies. do kap. włocł. (MHDW XI 29); 1566 we wsiach P. i Guźlinie 50,5 ł. (ŹD XIII 38).

386

PILICHOWO (1409 Pilchowice, Pilchouicze, Pilchowo, Pilcouicze, Pijlchowo, Pylchowycze, Pilchowicze) 10 km na NE od Radziejowa

1409 P. wymienione w księdze ziemskiej brz. (K V 153); 1420 Chebda Górecki sprzedaje dział w P. Szymonowi z P. (KBK 1506); 1423 Szymon z P. (KBK 2813, 2870, 2880, 2955); 1433 Szymon z P. h. Szeligi (Pol. II 576); 1457 Szymon z P. (Pol. II 603); 1489 wieś w par. Byczyna pow. radz., z 10 ł. os. po 1 grz. czynszu, 1 ł. opust., folwark (Lpor. 136); 1505 Piotr Sokołowski zapisuje ż. Barbarze 400 fl. m.in. na P. (MS III 2428); 1527–1534 dzies. z P. do bptwa włocł. (MHDW XI 10, IBW 110); 1527 5 grz. z folwarku P. do kła par. w Byczynie (MHDW XI 47); 1557–1566 własn. Jadwigi z Kościelca, 13 ł. os., 1 ł. uprawiany z czynszu, karczma dor. (ŹD XIII 28, RBK 450v).

PIOŁUNOWO (1308 Polynowo, Pyolynowo, Piolunowo) 7 km na NE od Radziejowa

1308 Władysław Łok. zastawia Gerwardowi bpowi włocł. wsie Przypust, Płowki i P. (Pol. II 202); 1398 właśc. P. Krzesław z Kła (A. Supruniuk, Rządy Siemowita IV na Kujawach brzeskich w latach 1383–1398, ZKD, t. 15, 2001, s. 52); 1403 dzies. snop. z P. do kła par. w Płowcach (MHDW XXI 107); 1489 wieś król. do par. Byczyna pow. radz. (Lpor. 137); 1527 5 grz. z P. do kła par. w Płowcach (MHDW XI 44); 1566 3 ł. os., 3 zagr. (ŹD XIII 28).

PIOTRKOWICE (1450 Pyotrkowyce, Pyotrkowycze) 8 km na SW od Inowrocławia

1450 P. w opisie granic m. Inowrocławia (Pol. II 592); 1489 Ludzisko, pow. inowr., 6 ł. os., czynsz po kopie, 1 ł. os. wymierzony z ról folw., 2 folw. szlach. (Lpor. 172); 1527 5 grz. z P. w opisie dochodów kła par. w Ludzisku i 6 grz. dzies. z P. dla kła par. w Sławsku (MHDW XI 54, 56); 1534 6 ł. os. (RIn 511v); 1552 9 kmieci (RIn 549); 1565 właśc. Winiecki i Kozielska, 6 ł. os., 3 ł. spalone, 1 ł. opust., karczma spalona (RIn. 791); 1583 Piotrkowice seu Stamkowice, właśc. Jan Wieniecki, 10 ł. os., 6 zagr., 3 komorników, 2 rzem. (ŹD XII 253).

387

PIOTRKÓW KUJAWSKI (1259 Petrcow, Petercow, Potercow, Potukow, Pyothrkow, Pyotrkow, Pyothecow) 8,5 km na SE od Radziejowa

1. 1259 par. (Pol. II 78); 1489 pow. radz. (Lpor. 142).

2. 1354 jez. Swencza (KDM III 703).

3. 1354 przy dziale Łabędziów P. przypadł Mszczujowi i Krzcięcie, ss. Otty (KDM III 703); 1489 z 10 ł. os. po 80 gr czynszu, 2 karczmy, 2 karczmy opust., wiatrak, 2 folwarki: dziedzica i plebana (Lpor. 142); 1557–1566 własn. Szymona Piotrkowskiego, 8 ł. os., 3 ł. plebańskie, 6 karczem dziedz., karczma dor., wiatrak dziedz., 1 rzem., 2 szynkarze, 6 zagr. (ŹD XIII 29, RBK 451).

5. 980 wg XVI-wiecznej tradycji bp kuj. Lucidus konsekruje kł par. w P. (MHDW XXI 27, XXIII 27)1; 1259 Wincenty pleban w P. (Pol. II 78); 1325–1327 Sulko i Piotr plebani w P. (MV I 261, 276); 1354 patronat do Łabędziów (KDM III 703); 1429 Mikołaj wikariusz w P. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1111, s. 20); 1480 pleban w P. (AC III/1, 520); 1527 patronat Piotra i Szymona Piotrkowskich, Daniela, Jana i Stanisława Lupsińskich oraz Mikołaja i Stanisława Wąsowskich (MHDW XI 47); 1577 kł par. ś. Jakuba (MHDW XVII 53).

6. 1429 chłop Michał Laszankowicz z P. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1111, s. 20); 1443 Marcin z P. kanonik (RA 52).

7. J. Kołtuniak, Piotrków Kujawski. Zarys dziejów miasta i parafii, Bydgoszcz 2002.

PŁAWIN (1261 Plawno, Plavyno) 5,5 km na NE od Pakości

1261 Kazimierz kuj. zwrócił wieś P. Ludmile wdowie po wdzie łęcz. Boguszy (DKM 24, 197)2; 1489 par. Kościelec pow. inowr., z 3 źrebi os. po 7 wiard. czynszu, 5 ł. opust., folw. (Lpor. 155); 1527 5 grz. z P. w opisie dochodów kła par. w Ostrowie i 2,5 kopy dla mansjonarzy w Kościelcu (MHDW XI 62, 64); 1534 1,5 ł.

1 Libr. 67 datuje powstanie parafii na X–XI w. 2 Arnold, Terytoria plemienne, s. 38 i 51 – Pławno w par. Gidle. Por. jednak SOp., s. 62, oraz S. M. Zajączkowski, O kształtowaniu się granic, s. 154. 388 os. (RIn. 505v); 1552 5 kmieci (RIn. 545); 1565 5 ł. os., karczma dor., 2 zgar. (RIn. 784v); 1583 właśc. Jan Pławiński, 5 ł. os., 2 zagr., 1 komor. (ŹD XII 246).

PŁAWINEK (1414 Pomanowice, Pomyanowicze, Pomyanowycze) 8 km na SE od Inowrocławia

1399 Wojtek Pomanowsky (K 5, 181); 1414 Gering z P. (K 5, 181); 1480 Maciej kmieć z P. (MHDW IV 5–6); 1489 par. Góra pow. inowr., wieś szlach. bez kmieci (Lpor. 169); 1534 Wawrzyniec Łąkocki miał 1,75 ł. w Łąkocinie oraz folw. w Wilczkowicach i dział w P. (RIn. 512v); 1565 własn. Macieja i Andrzeja i Macieja Łąkockiego, 2 ł. zagrod., 2 zagr. (RIn. 790); 1583 6 działów Łąkockich, 6 ł. zagord., 8 zagr., 1 komor. (ŹD XII 252).

PŁONKOWO (1297 Plomocow, Plvmekow, Plomicow, Plomcow, Plomocow, Plonicollo, Plemicow, Plumicow, Plonicano, Plomicowo, Plomikow, Plomykowo) 6,5 km na W od Gniewkowa

1. 1297 wieś (Mosbach 35); 1325 par. (MV I 259); 1489 pow. inowr. (Lpor. 157).

3. 1296–1300 Jarosław z P. kaszt. słoński (Mosbach 35; Karczewska, Ród Pomianów, s. 165); 1304–1339 Jan z P. kaszt. wyszogr., wda inowr. (DKM 130–131, Lites I 230, 346, Karczewska, Urzędnicy książąt kujawskich, cz. 1, s. 128–132); 1315 Jarosław z ss. Janem, Rozdziałem i Tomaszem oraz Janem (filiolus), dziedzice P., sprzedają klasztorowi bysz. wieś Stronno (Pol. II 116; (Karczewska, Ród Pomianów, s. 165); 1363 Oswald kaszt. słoński, dziedzic P. (Pol. II 517); 1366–1387 Oswlad z P. kaszt. inowrocł. (Bieniak, Elita kujawska, s. 309); 1383 Jan z P. (MPH II 747); 1398–1411 Bartosz i Jarosław z P. h. Pomian (SPPP VIII 7381, DH IV 36, Wp. V 171); 1418 Mikołaj z P. (KBK 241, 243, 253); 1450–1452 Mikołaj z P. kaszt. inowr. (MS IV S. 863; Bieniak, Elita kujawska, s. 309); 1489 z 11 półł. os. po 18 gr czynszu, 3 półł. opust., folwark (Lpor. 157); 1534 4 ł. os., 2 karczmy (RIn. 507, 517); 1552 13 kmieci, karczma (RIn 546, 554v); 1565 11 ł. os., karczma dor., szynkarz, 2 rzem., 4 zagr. (RIn. 785v); 1583 własn. Andrzeja Kaczkowskiego, 8 ł. os., 3 zagr., 1 rzem. (ŹD XII 248).

389

5. 1325–1327 Marcin starszy i młodszy, plebani z P. (MV I 259, 275)1; 1436 Mikołaj Wróbel pleban w P. (Wp. V 575); 1527 kł par. ś. Oswalda, patronat Wojciecha Kaczkowskiego (MHDW XI 61).

6. 1325 Jan z P. (MV I 256, 271).

7. Karczewska, Ród Pomianów, s. 164–179.

PŁONKÓWKO (1489 Plomykowo castellani, 1527 Minor Plonikowo) 7,5 km na NW od Gniewkowa

1489 par. Płonkowo, pow. inowr., 5 półł. os., czynsz po 30 gr, karczma, wiatrak, 2 ł. sołt., folw. (Lpor. 157); 1527 10 grz. z P. w opisie dochodów kła par. w Płonkowie (MHDW XI 61); 1534 2 ł. os. (RIn. 507); 1552 5 kmieci (RIn. 546); 1565 5 ł. os., karczma dor., 4 zagr. (RIn. 785v); 1583 właśc. Jan Płomykowski, 5 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 248).

PŁOWCE (1198 Plavcis, 1308 Plowce alio nomine dicta Blewo, Plowcze, Plowczi, Plovecz, Vplewecz, 1456 Magna Plowcze, Maior Plowcze) 8 km na SE od Radziejowa

1. 1198 wieś (Wp. I 33); 1363 par. (Pol. I 126); 1489 pow. radz. (Lpor. 135).

3. 1103 (1198) P. graniczą z Radziejowem (Wp. I 133); 1308 Władysław Łok. zastawia Gerwardowi bpowi włocł. wsie Przypust, P. i Polanowice (Pol. II 202; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 104, s. 67); 1489 wieś król. (Lpor. 135); 1534 dzies. do bptwa włocł. (IBW 110); 1557–1566 wieś do stwa radz., 9 ł. os., 4 ł. uprawiane z czynszu, 14 półł. os., opust., 2 karczmy dziedz., karczma dor., 5 komor., szynkarka (ŹD XIII 31, RBK 453).

4. 1363 Oswald kaszt. słoński i posesor P. sprzedaje za 50 grz. tor. sołectwo w P. Stefanowi Wijczechowiczowi kmieciowi z P. Sołtys otrzymuje 4 ł. (Pol. I 126); 1411 dziedzic P. Stanisław Bolumiński (A. Czacharowski, Opozycja rycerstwa w ziemi chełmińskiej w dobie Grunwaldu, [w:] W kręgu stanowych i kulturowych

1 Koz. Sz. 163 datuje powstanie parafii na XII–XIII w., Libr. 95 na XIII w. 390 przeobrażeń Europy północnej w XIV–XVIII wieku, Toruń 1988, s. 83–84; J. Bieniak, Piotr Szeliga, s. 228); 1456 Wojciech Sandza, Mikołaj Yesz i Marcin Caczor, sołtysi z P. (Pol. I 126).

5. post 1331 na miejscu bitwy bp włocł. Maciej zbudował kaplicę (SRP I 715, II 482, MPH VI 330); 1363 Jan pleban w P. (Pol. I 126); 1403 dzies. z Piołunowa i Latkowa do kła par. w P. (MHDW XXI 107); 1430 Chwalisław rektor kła w P. i Jan wikary (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1152, s. 41); 1527 kł par. ś. Mateusza, patronat król. (MHDW XI 44).

6. 1331 bitwa z Krzyżakami (MPH II 944, 856, 880, IV 167, 194, Lites I 228, 203, SRP I 770–771, II 722; M. Biskup, Analiza bitwy pod Płowcami i jej dziejowego znaczenia, „Ziemia Kujawska”, I, 1963, s.73–104); 1331 bitwa pod P., zwanymi Blewo (DH III 139); 1418–1421 Bartold z P. (KBK 226, 670, 2172, 2174); 1430 kmieć Jan May z B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1125, s. 27); Maciej Kiełbasa i pasterz z P. (tamże, dok. 1152, s. 41); 1480 podejrzany o husytyzm Bartosz mieszkał w P. (MDW IV 22–24).

PŁOWKI (1454 Plowcze Minor, 1566 Blewo seu Minor Plowcze) 4 km na NW od Radziejowa

1454 Kazimierz Jag. określa obowiązki mieszkańców P. na rzecz stwa brz. (Pol. II 596); 1500 Jan Olbracht zapisuje 1800 fl. węg. Rafałowi z Leszna na Radziejowie i przynależnych wsiach, m.in. P. (Pol. II 633); 1534 dzies. z P. do bptwa włocł. (IBW 110); 1566 7,75 ł. os., karczma dor., szynkarka, wieś do par. Chełmce pow. radz. (ŹD XIII 28. RBK 449v).

PNIEWY (1435 Pnyewij, Pnyewy, Pnyewi) zag. osada pod Brześciem Kuj.

1435–1527 dzies. z folwarku P. do kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1495 Wincenty Dąbski otrzymuje zezwolenie na zastaw wsi P. w pow. brz. za 20 grz. (MS II 548); 1505 Aleksander zezwala Stanisławowi Żabińskiemu na wyjęcie folwarku P. (MS III 2193); 1515 Fryderyk dzierż. wsi P. i Boguszyce (MS IV 2398); 1565 P. została dana plebanowi kowalskiemu w zamian za Żakowice, 9 ł. uprawianych przez

391 mieszkańców innych wsi (LW II 224–225); 1566 wieś opust. do par. Brześć Kuj. (ŹD XIII 3).

POCIERZYN (1402 Poczuznino, Poczirnyno, Poczyrznyno, Poczirnino, Poczirznino, Poczernino, Poczernyno) 14 km na NE od Radziejowa

1402 Krzesław z P. wda kuj. (LKM 142); 1411–1419 Mikołaj z P. (K V 167, RA 51, KBK 499, 548, 560, 1007, 1016, 1057; Bieniak, Piotr Szeliga, s. 227); 1420 Dorota wdowa po Mikołaju z P. (KBK 1571); 1419–1424 Małgorzata z P. (KBK 1227, 1331, 3333, 3445); 1424 Stank kmieć z P. (KBK 3445); 1489 folwarki szlach. w par. Kościelna Wieś pow. brz. (Lpor. 107); 1511 P. graniczy z Ujmą W. (VG 272); 1557–1566 własn. Jana Gostomskiego, folwark, 2 zagr. (ŹD XIII 13).

POCZAŁKOWO (1527 Poczolkowo, Poczalkowo) 12 km na SW od Raciążka

1527–1534 dzies. z P. do bptwa włocł. (MHDW XI 12, IBW 110); 1527 1 kopa z P. dla mansjonarzy służewskich (MHDW XI 73); 1557–1566 własn. Tadeusza Gemielskiego, 9 półł. os., 2 rzem. (ŹD 5) – wieś do par. Straszewo pow. brz.

Skarb monet z X–XI w. [A. Mikołajczyk, Uwagi o obiegu monetarnym na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu i okresie nowożytnym, ZKD, t. 6, 1987 (1988), s. 103].

PODDĘBICE (1489 Poddąbczyce, 1531 Poddambycze Minor) 9 km na SE od Brześcia Kuj.

1489 wieś do par. Kruszyn pow. brz., z 4 ł. os. po 40 gr czynszu, folwark (Lpor. 94); 1531 1 ł. os. (RBK 95v); 1566 5 ł. os., 6 zagr. i karczma dor., na dziale Dąbskiego 1 ł. os., Gosławski z 3 ł. zagrod. i 2 zagr. (ŹD XIII 8, 14, RBK 430v)1.

PODGORSKI (1534 Podgorsky) zag. osada młyńska pod Podgórzem

1 Poddębic może dotyczyć cz. wzmianek zebranych pod hasłem: Dębice. 392

1534 młyn dziedz. o 1 kole w stwie dyb., młynarz Wawrzyniec P. (RIn. 515); 1552 Wojciech P. opłacił pobór z młyna dziedz. o 1 kole (RIn. 552); 1565 młyn opust. (RIn. 792); 1583 młyn w stwie dyb. (ŹD XII 254).

PODGÓRZ (1534 Podgorze, Pothgorze, 1555 Antiqua Nieschovia seu Dibovia, quam nunc de loco inferiori in montem translatum Podgorze, appellant, 1565 Dybow seu Podgorze) dawniej miasto, od 1938 r. cz. Torunia

1534 wieś do stwa dybowskiego (RIn. 512); 1552 wieś opust. (RIn. 549v); 1555 Zygmunt August zakazuje mieszkańcom P. zajmowania się handlem, zakładania cechów, budowy statków, ratusza, kramów i bud, szynkowania piwa i wina oraz zatrzymywania się statków na brzegu dybowskim (ATor. 3002); 1565 miasto w pow. inowr. (RIn. 793); 1582 ze względu na zniszczenie kła w Nieszawie planowano budowę kła w P. (MHDW XIX 70); 1598 kł par. w P., nie konsekrowany, bez wezwania (MHDW XXI 184).

I. Janosz-Biskupowa, Dzieje miasta Podgórza (1555–1938), „Zapiski Historyczne”, t. 27, 1962, z. 3, s. 359–391.

PODOLE (1250 Podole) 2,5 km na NE od Raciążka

1250 dawna posiadłość kła pod wezw. ś. Piotra w Kruszwicy (DKM 13, 79); 1489 wieś opust. w par. Słońsk, pow. inowr. (Lpor. 167); 1527 wieś opust. w kluczu raciąskim bptwa włocł. (MHDW XI 10); 1534 wieś należąca do m. Raciążka, dzies. dla bptwa włocł. (IBW 23, 110); 1582 pole Podolini do m. Raciążka (IBWł 183).

PODOLINA

Grodzisko wśredn. (WA IX 312–314, X 271; Walicka s. 289–292).

PODROŻOWO (1215 Podrosovo) zag. osada na Kujawach

393

1215 przysądzenie dzies. z P. klasztorowi strzel. wbrew roszczeniom bptwa włocł. (Wp. I 84).

POGORZAŁY (1557 Pogorzali) zag. osada 4 km na NW od Sompolna (Perthées BKI)

1557–1634 młyn P. w par. Sadlno pow. radz. (RBK 289v, MHDW XXI 65, Rpod. 236).

POGÓRKI (1489 Pogorky, Pogorki) zag. osada pod Broniszewem

1489 wieś opust. w par. Broniszewo pow. radz. (Lpor. 145); 1511 własn. Jarosława Sokołowskiego (MS IV 9967), 1512 Jarosław z Wrzącej kupił P. od Wincentego Swydwy z Szamotuł (MS IV 1415); 1527 1 grz. z P. do kła par. w Broniszewie (MHDW XI 46).

POKLĘKOWO (1489 Pocląkowo, Poklakowo, Pokląkowo, Pokliekowo) zag. osada pod Lubrańcem

1489 wieś do par. Lubraniec pow. brz., z 3 ł. os. po 24 gr czynszu, 4 ł. opust. w uprawie kmieci z innych wsi, 2 ł. sołt. (Lpor. 104); 1527 P. w opisie dochodów kap. włocł. (MHDW XI 26, 28).

POLANOWICE (1308 Polenna, Polaninowicz, Polaninowcz, Polonovicz, Polanouice, Polanovicze, Polanowycze) 4 km na SW od Kruszwicy

1. 1308 wieś (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 104, s. 67); 1318 wieś (Wp. II 997); 1325 par. (MV I 260); 1489 pow. kruszw. (Lpor. 148).

2. 1369 droga z P. do Kościeszek (Wp. III 1628).

3. 1308 Władysław Łok. oddał w zastaw za 40 grz. monety toruńskiej wieś P. i Płowce (Blewo) bp włocł. Gerwardowi (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 104, s. 67); 1318 Świętosław z P. (Wp. II 997); 1399–1407 Wojciech z P. (K V 175); 394

1418–1419 Dziersław z P. (KBK 272, 1013); 1443 Peregrin z P. (K V 175); 1489 z 10 ł. os. (w tym 1,5 ł. plebana) po 1 grz. czynszu, 4 ł. opust., 1 kmieć lokowany na folwarku plebana, 1 ł. opust. uprawiał mieszcz. kruszw. (Lpor. 148); 1527 14 grz. z P. do scholasterii kruszw. (MHDW XI 49); 1566 Jan Polanowski z 1 półł. os., karczmy dor. i 2 zagr., kaszt. lądzki z 12 ł. os., wiatraka dziedz., karczmy dor., 2 rzem. i 5 zagr. (ŹD XIII 36, RBK 458v).

5. 1325–1327 Mikołaj pleban z P. (MV I 260, 276) 1 ; 1430 Jan wikariusz (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1137, s. 33); 1431 Mikołaj witryk (tamże, dok. 1185, s. 58); 1527 kł par. ś. Klemensa, patronat Jana Polanowskiego, Stanisława Andrzeja Racickiego i Elżbiety Sukowskiej (MHDW XI 55).

POLONISZ (1399 Polanis, Polenischa, Polanisch, Polanisz, Polenysch, Polanijsch, Polanys) 2 km na W od Brdowa

1399 Jan dziedzic z P. (Pol. II 554); 1401 Mikołaj z P. (K V 175); 1423 Mirosław z P. (KBK 3047); 1431 Szymon dziedzic P. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1197, s. 63); 1437 dzies. z P. do kła par. w Brdowie (Zbiór dokumentów oo. Paulinów w Polsce, z. 1, wyd. J. Fijałek, Kraków 1938, 112); 1489 wieś do par. Brdów pow. przed., z 6 ł. os. po pół grz. czynszu, 24 ł. uprawiane przez folwarki szlach. (Lpor. 124); 1527 1 kopa z P. do kła par. w Brdowie (MHDW XI 45); 1566 Trzebochowscy z 5 ł. os.; Łukasz, Szymon, Marcin i Mateusz Polymscy z 5,5 ł. zagrod. (ŹD XIII 20, 25).

POLSKI (1565 molendinum Polski) zag. osada młyńska pod Pakością

1565 młyn dziedz., własn. m. Pakości (RIn. 792v).

POŁAJEWO NOWE (1489 Polagewo Minor, Polaiewo Minor) 13 km na SW od Radziejowa

1 KSz 168 datuje powstanie parafii na XII–XIII w., Libr. 77 na XII w. 395

1489 wieś do par. Połajewo Stare pow. radz., 10 kmieci na 4 ł. lokowanych in piscatura, wiatrak, folwark (Lpor. 144); 1527 7 grz. z P. do kła par. w Połajewie Starym (MHDW XI 44); 1557–1566 własn. Andrzeja Kaczkowskiego, 8 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (ŹD XIII 32, RBK 454v).

POŁAJEWO STARE (1429 Polagewo, Polayewo, Polaievo, Polaiewo Maior) 15 km na SW od Radziejowa

1402 wł. P. Jan z Grabia (Karczewska, Struktura własnościowa, s. 80); 1429 Świętosław wikariusz w P. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1115, s. 22); 1441 Michał P. (DKM 279); 1489 wieś par.1 w pow. radz., z 4 ł. os. po 24 gr czynszu, 14 ł. opust., karczma, wiatrak opust., folwark (Lpor. 143); 1527 kł par. ś. Piotra i Pawła ap. oraz ś. Doroty, patronat do Feliksa i Andrzeja Polanowskich (MHDW XI 44); 1556 Zygmunt August zezwala Kasprowi Kuczkowskiemu na budowę navigium per lacum Goplo koło wsi P. (MS V 7384); 1557–1566 własn. Szymona Grabskiego, 8 ł. os., karczma dor., wiatrak dziedz., 2 zagr., 1 komor. (ŹD XIII 32, RBK 454v).

7. J. Kołtuniak, Połajewo nad Gopłem. Zarys dziejów, Włocławek 2004.

POŁĘTOWO (1504 Palyathowo, 1517 Polyathowo, Polathowo, Polantowo, Ponthowo) 10 km na NW od Pakości

1504–1516 P. w pow. bydg. (K 5, 179); 1517–1538 wieś P. (K 5, 179); 1527 3 grz. z folw. P. w opisie dochodów kła par. w Lisewie (MHDW XI 60).

POPOWICE ( 1439, 1489 Popowycze) 5,5 km na SW od Inowrocławia

1351 bp włocł. Maciej zatwierdza kontrakt lokacji wsi popowice na prawie chełm. zawarty między sołtysami w tejże wsi Wacławem i Andrzejem a jej prawnym właścicielem, Mikołajem, rektorem kła NMP w Inowrocławiu

1 Libr. 137 datuje powstanie parafii w P. na XIV w. 396

(Karczewski, Spór o uposażenie, s. 155–160); 1439 przedstawiciele kap. włocł. protestowali w konsystorzu w Gnieźnie przeciw rzekomemu zwolnieniu Mikołaja Pierzchały, rektora kła paraf. w Inowrocławiu, od płacenia 6 kóp groszy czynszu rocznego z dzierżawionej przez niego należącej do kap. wsi P. (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 206, s. 58); 1441 Mikołaj Pierzchała zwolniony od płacenia 6 kóp groszy czynszu z P. (tenże, Trzydzieści osiem, nr 32; tenże, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 284, s. 158; tenże, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 212, s. 60); 1444 spór o czynsz z P. (tenże, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 289, s. 161); 1489 par. Inowrocław, pow. inowr., własn. plebana, 10 ł. os., czynsz po 3 wiard., 2 ł. opust., 2 ł. sołt. (Lpor. 153); 1527 4 grz. dzies. z P. dla kła par. w Inowrocławiu (MHDW XI 58); 1534 6 ł. os., 1 ł. solt. (RIn. 505v, 514); 1552 4 kmieci, 1 ł. sołt. (RIn. 545, 551); 1565 4 ł. os., 1 ł. sołt. (RIn. 784); 1583 5 ł. os. (ŹD XII 246).

POPOWICE (1431, 1489 Popowycze, 1584 Popowicze, 1594 Popowiczki) zag. osada pod Kłobią

1431 Nascha c. Piotra Capynoschewicza z P. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1177, s. 53); 1489 wieś opust. do par. Kłobia pow. brz. (Lpor. 97); 1584 wieś P. do par. Śmiłowice (MHDW XXII 58); 1594 wieś P. do par. Kłobia (MHDW XXIII 55)1.

POPOWICE (1250 Seuersco, 1351 Parwm Seuerzsczo Popouice alio nomine dictum, 1404 Popowicze, Popowycze) zag. osada pod Choceniem, zapewne włączona do Świątnik

1250 S. jako dawna posiadłość kła włocł. (DKM 187); 1351 Jan kanonik włocł. nadał wieś P. Zełce celem lokacji na pr. magd. Jan zarezerwował dla siebie 3 ł., 4 ogrody i łąkę (Pol. II 292); 1404 Siewiersk koło P. i Sieroszewa (Pol. II 344); 1435–1527 wieś P. z dzies. do kap. kruszw. (MHDW XI 8, 26, 29); 1489 opust.

1 Ze względu na sąsiedztwo parafii Choceń, Kłobia i Śmiłowice, wydaje się prawdopodobne, że wsie P. wymieniane w tych parafiach są jedną osadą. Z drugiej strony w rejestrze z 1489 r. wymieniono P. w par. Choceń i Kłobia. 397 wieś P. wśród folwarków szlach. do par. Choceń pow. brz. (Lpor. 97); 1639– 1647 wśród wsi do par. Kłobia: Popowiczki sive alias praedium praestimonii capitularis Wladislaviensis Świątniki (Archiwum Diececezjalne we Włocławku, Wizytacja diecezji włocławskiej 1639/47, f. 77).

POPOWICZKI (1488 Popovicze, Popowycze) 5 km na NE od Pakości

1488 folw. (K V 185); 1489 folw. w par. Kościelec, pow. inowr., kmieć lokowany na gruntach folw. (Lpor. 155); 1582 własn. kła par. w Kościelcu (VC 75).

POPOWICZKI (1489 Popowycze, 1578 Popowiczki) zag. osada 9 km na SE od Radziejowa (Gilly)

1489 wieś do par. Bytoń pow. radz., z 4 ł. os. po 10 gr czynszu, 3 ł. uprawiane na folwark kościelny, karczma (Lpor. 141); 1527 pół grz. z P. do kła par. w Bytoniu (MHDW XI 43), 1557–1566 własn. prepozyta lubranieckiego, 3 ł. os. (ŹD XIII 32); 1578 P. do par. Bytoń (MHDW XVII 37).

POPOWICZKI (1250 Smoltco, Smolszko, 1634 Smolsko alias Popowiczky) 4 km na E od Brześcia Kuj.

1250 S. jako dawna posiadłość bptwa włocł. (DKM 187); 1489 wieś P. do par. i pow. brz., własn. prepozyta, z 4 ł. os. po 47 gr czynszu, folwark z 3 zagr. (Lpor. 93); 1527 własn. kap. włocł. (MHDW XI 26, 29); 1566 3 ł. os., karczma dziedz. 3 zagr. (ŹD XIII 3, RBK 427); 1634 wieś do par. brz. (Rpod. 214); zob. ARDZIANKONOWO.

POPOWO (1321 Popouo, Popowo) 12 km na N od Włocławka

398

1321 P. w akcie rozgraniczenia diecezji włocł. i płockiej (Pol. II 240; Theiner 388).

POPOWO (1299 Ostrow m - - que alio nomine Popow appellatur, Ostrow - - in Cuiavia, que alio nomine Popowo vulgariter nuncupatur, Popowo, Popovo) 11 km na SW od Radziejowa

1299 Władysław Łok. potwierdził zamianę dóbr między abpem Jakubem a jego siostrzeńcem Pioterm s. Sułka: abp dał P. w zamian za cz. Osieka pod Sieradzem (Wp. II 814); 1299 Władysław Łok. potwierdził wyznaczenie w posagu przez komesa Piotra s. Sułka swojej siostrze dziedzictwa P. i nadał je komesowi Janowi s. Macieja sędziego kuj. (Wp. II 815); 1418–1424 Jan, Piotr i Wojciech z P. (KBK 124, 3174, 3746); 1459 Jan z P. dziekan kruszw. (Pol. II 412); 1527 4 grz. z P. do kła par. w Ostrowie n. Gopłem (MHDW XI 43); 1566 wieś do par. Ostrowo n. Gopłem pow. radz., na dziale Popowskich 2 zagr., na dziale Świeckiego 2 rabacy i karczma dor. (ŹD XIII 32, RBK 454–454v).

POPOWO (1250 Popovo) nie zidentyfikowana osada na Kujawach

1250 P. jako dawna posiadłość kła włocł. (DKM 187)1.

PORAZA (1577) zag. osada pod Włocławkiem

1577 nadanie młyna P. Błażejowi Skibie (K. Morawski, Monografia Włocławka, s. 101–102); 1582–1634 młyn pod Włocławkiem do bptwa włocł. (IBWł 3, Rpod. 222).

PORYSZYCE (1320 Porissiczi) zag. osada w pobliżu Sławska

1 Być może identyczna z Popowicami pod Kłobią. 399

1320 Domarad bp pozn. sprzedał wieś P. koło Sławska bptwu włocł. za 30 grz. tor. (Pol. II 236; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 126, s. 77).

POSIKOWO (1435 Posszykowo, Posykowo, Possikowo, Possykowo) zag. osada pod Witowem

1435–1527 dzies. z P. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 27); 1489 wieś opust. do par. Witowo pow. radz. (Lpor. 134); 1527 3 wiard. z folwarku P. do kła par. w Witowie (MHDW XI 48); 1571 Jakub Pczeński wydzierżawia na 3 lata za 570 fl. wsie Pścinno i P. Stanisławowi Smarzewskiemu (MS V 10579).

POŚWIĄTNE (1527 Poszwiatne, Poswyathne, Poswiąthni) zag. osada pod Kościeszkami

1527 folwark do kap. kruszw., 5 grz. z P. dla wikariuszy kruszw. (MHDW XI 50–51, 54); 1543 kap. kruszw. potwierdza zamianę wsi P. za wieś opust. Droszewo Marcina Rogalińskiego (Biblioteka PAN Kraków, rkp. 4803 p. 100); 1597 folwark pod Kościeszkami (VC 134, 137).

POTOŁOWO (1354 Pokulowo, Potulowo, Potulouo, 1489 Pothulowo Maior) 13,5 km na SE od Radziejowa

1354 P. przy dziale Łabędziów przypadło Pietraszowi Krzczonowi oraz Miecławowi i Włodzimierzowicom (KDM III 703); 1421–1423 Kaczka z P. (KBK 2408, 2477, 3216); 1424 cz. Wąsewa, Lupsina, Gradowa i P. stanowiły własn. Anny, c. Andrzeja z Wąsewa, wdowy po Krystynie z Wąsewa i ż. Krystyna ze Śrenska (KBK 3828); 1433 Andrzej z P. h. Jasiona (Pol. II 576); 1489 wieś w par. Bytoń pow. radz., z 7 ł. os. po 18 gr czynszu, 3 ł. opust., 1 ł. sołt., karczma (Lpor. 142); 1557–1566 Walenty Lupsiński z 4 ł. os., Rucki z 1 ł. os., Potułowski z 2 ł. os., karczmy dor., młyna dor. o 1 kole i 1 zagr. (ŹD XIII 32, RBK 454).

400

POTOŁÓWEK (1489 Pothlowo Minor, Potulowo Minor) 13,5 km na SE od Radziejowa

1489 folwark(i) szlach. w par. Bytoń pow. radz., 2 zagr. (Lpor. 142); 1531 1 ł. os. (RBK 122v); 1583 2 ł. os. i 1 zagr. (RBK 724).

POWAŁKOWICE (1339 Pouolouicz, Pouolouicze, Pouolouice, Powolouicze, Powolowicz, Powalowo, Pouolovicze, Powolouicze, Powolcouo, Powolouo, Powolowicze, 1489 Powolkowycze Maior) 12 km na SE od Radziejowa

1339 rozgraniczenie dóbr Witowa bptwa włocł. oraz P., stanowiącej własn. Aleksego, Jakuba, Stefana, Stanisława, Piotra, Pawła Slappy i Wisaty (Pol. II 269); 1349 poświadczenie rozgraniczenia wsi Witowa bptwa włocł. i P. Pawła Slapy i jego braci (Pol. II 287); 1354 przysądzenie cz. wsi P. do Witowa bptwa włocł. wbrew roszczeniom Bartka s. Aleksego i Węgierka s. Stefana, dziedziców P. (Pol. II 298; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 169, s. 98); 1356 role między Witowem a P. przysądzone bptwu włocł. wbrew roszczeniom Jakuba Gąbki i Stanisława z synami, dziedziców P. (Pol. II 302); 1401 Wyszko z P. (K V 195); 1405 Rogala z P. (K V 195); 1418–1424 Aleksy, Andrzej, Bartosz, Ewa, Jan, Marcin, Mikołaj, Piotr, Pinyewski, kmiecie Jaszko Schcurra i Stanisław z P. (KBK 181-3831 wg indeksu); 1474 nadanie dóbr P. w pow. brz. Janowi Jankowskiemu (MS I 1232); 1489 wieś do par. Witowo pow. brz., z 6 półł. os. po 40 gr czynszu, 2 folwarki (Lpor. 135); 1527 10 grz. z P. do kła par. w Witowie (MHDW XI 48); 1557–1566 Wacław Tchorzewski z 3 ł. os. i 1 zagr., 3 kmieci opust. (ŹD XIII 11).

POWAŁKOWICZKI (1489 Powolkowycze Minor, Powalkovicze Minor, 1634 Powałkowiczky) zag. osada, zapewne wcielona do Powałkowic

1489 wieś opust. do par. Witowo pow. brz. (Lpor. 135); 1527 6 wiard. z folwarku P. do kła par. w Witowie (MHDW XI 48); 1634 2 domy (Rpod. 221).

PÓŁWIOSEK (1577 Pulwiessek, 1598 Połwioszek) zag. osada pod Służewem

401

1577–1598 wieś w par. Służewo (MHDW XVII 84, XXI 156).

PROBOSTWO (1582) zag. osada pod Polanowicami

1582 wieś do par. Polanowice pow. kruszw., 2 zagr. (ŹD XIII 37); 1634 wieś do par. Polanowice (Rpod. 232).

PROCYŃ (1271 Procino, Pexino, Proczino, Proczin, Proczyno, Proczinko) 4 km na S od Gębic

1271 Lanchomirus komes nadaje wieś P. kłowi kruszw. (Wp. I 442; Karczewska, Struktura własnościowa, s. 85); 1285 P. przyznane klasztorowi w Trzemesznie wbrew roszczeniom Stanisława i Wojciecha, ss. kaszt. nakielskiego Andrzeja (Wp. I 554); 1363 przysądzenie klasztorowi w Trzemesznie połowy młyna na rz. Różanna (Rosenna) wbrew roszczeniom br. Grzymisława, Tomisława i Pawła, dziedziców P. (Wp. III 1571); 1369 Przemysław dziedzic P. (Wp. III 1617); 1418 pani Procenska (KBK 65); 1489 wieś do par. Skulsk pow. kruszw. (Lpor. 151); 1527 P. w opisie dochodów kap. kruszw. i kła par. w Gębicach (MHDW XI 51, 56); 1566 4 ł. os., 3 zagr., wieś do par. Gębice (ŹD XIII 35).

Karczewska, Struktura własnościowa, s. 86–87.

PROCZYSKA (1358 Prossiska, Prosziska, Proschiska, Proszyska) 8 km na SE od Strzelna

1358 P. w opisie rozgraniczenia dóbr klasztorów w Mogilnie i Strzelnie (Wp. III 1378); 1450 P. w posiadaniu br. Stanisława, Wojciecha i Jana, dziedziców Kijewic (RPS 49v); 1464 Mikołaj z P. daje klasztorowi strzel. swój dział w P. w pow. kruszw. w zamian za role w Zbytowie (RPS 46v–47); 1466 Wojciech z P. daje klasztorowi strzel. swój dział w P. w zamian za 4 ł. w Ostrowie (RPS 79v– 80); 1489 wieś do par. Strzelno, opust. folwark prepozyta strzel. i folwarki

402 szlach. (Lpor. 152); 1566 wieś do par. Warzymowo, Łukasz z 1 ł. os., Krzysztof z 1 półł. os. (ŹD XIII 37).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 93.

PROSNO (1387 Proszno, Proszino, Proschno, 1489 Prosno Nadroze) 5 km na SE od Chodcza

1387 Jan z P. (PKŁ I 603); 1398–1401 Sieciesław z P. (Wyw. 3, K V 199); 1399 Piotr z P. (PKŁ II 6041); 1401 Sławomir z P. (K V 199); 1404 Maciej z P. (Wyw. 4); 1418–1424 Andrzej, Jarosław, Jan, Mikołaj, Sieciesław i Wojciech z P. (KBK 206-3664 wg indeksu); 1420–1424 Stefan sołtys z P. (KBK 1290, 3798); 1489 folwarki szlach, P. do par. Chodecz pow. przed., 4 zagr. (Lpor. 133); 1566 Prosinscy Gogołkowie z 2 ł. zagrod. (ŹD XIII 23); 1527 0,5 grz. z P. dla mansjonarzy chodeckich (MHDW XI 42).

PROSNO (1489 Prosno Gyethslai) zag. osada pod Chodczem

1489 folwark szlach. do par. Chodecz pow. przed. (Lpor. 133).

PROSNO SLAWANCYNO zob. SŁAWĘCIN

PROSNA ZASTRVZYE zob. STRÓŻE

PROSSNO ZALIESSNE, PROSZNO ZALYESZYE zob. ZALESIE

PROZOWINO (1198 Prozovino) zag. osada pod Radziejowem 1103 (1198) P. graniczy z Radziejowem (Wp. I 33).

403

PRUCHNOWO (1488 Prochnowo) 2 km na SE od Radziejowa

1488 potwierdzenie Mikołaja z Brudzewa w dożywotnim posiadaniu dóbr brz., w skład których wchodziło P. (MS I 1921); 1500 Jan Olbracht zapisuje Rafałowi z Leszna 1800 fl. węg. na dobrach radz., m.in. na P. (Pol. II 633); 1526 Jan z Leszna star. brz. i radz. zapisuje dobra, m.in. P. Piotrowi Służewskiemu (MS IV 5126); 1628 folwark do stwa radz. (LWp. 95).

PRUSAK (1557 Prussak) zag. osada pod Włocławkiem

1557–1566 młyn pod Włocławkiem do bptwa włocł. (RBK 272v, 435).

PRZEBOROWSKI (1557 Prziborowski, 1566 Przeborowski) zag. osada pod Zgłowiączką

1557 młyn dziedz. w pow. brz. (RBK 272v); 1566 młyn o 4 kołach we wsi Janiszewo do par. Zgłowiączka (RBK 432); zob. PRZYBOROWICE.

PRZEDBOJEWICE (1527 Przedwovicze, Przedvowicze) 8 km na S od Inowrocławia

1527 2 grz. dzies. z P. dla kap. kruszw. i 2 kopy dla kła par. w Sławsku (MHDW XI 50, 54); 1582 wieś w par. Sławsko (VC 59v).

PRZEDECKIE JEZIORO (1136 Pretche, 1565 Jez. Przedeczkie) jez. pod miastem Przedczem

1136 jez. P. do opactwa NMP na grodzie łęczyckim (Wp. I 7); 1565 jez. P., w które wpływa rz. Noteć, 18 staj i pół sznura długości oraz 3 staj szerokości (LW II 185).

404

PRZEDECZ (1565) osada pod miastem

1565 do stwa przed. należy folwark przy mieście P. „osobno obryty od miasta” (LW II 163).

PRZEDECZ (1339 Mosburg, Mosborg, Przedcze, Przethcze, Przethcz, Mozeburg, Przecza, Przedecz, Predecz) m. pow. w wojew. brzesko-kujawskim

1. 1339 castrum (Lites I 74); 1347 villa (Wp. II 1257); 1363–1366 n. opidum (FKK 6, 10); 1383 districtus (LKM 107); 1401 par. (FKK 3).

3. 1347 Kazimierz W. otrzymuje od abpa Jarosława wsie P. Żarowo z jez. w z. łęcz.1 oraz Monice w zamian za Spicymierz i inne posiadłości (Wp. II 1257); 1377 Pietrasz Malocha posesorem P. (MPH II 677); 1383 Ziemowit maz. nadaje Bartoszowi z Wizemburga zamek i m. P. oraz m. Kłodawę z wsiami i swoim dystryktem w z. kuj. (LKM 107); 1442 Władysław zapisuje Jarandowi z Brudzewa 300 grz. na m. P. i Kłodawie (Pol. II 584); 1453 Kazimierz Jag. zapisuje Koło, Opoczno i P. jako wiano Elżbiety (DH V 137); 1461 zapis wiana królowej Elżbiecie m.in. na P. (MS II S. 76); 1500 33 mieszczan płaci z 26 ł., 24 z ogrodów, 45 z domów i gościńców (stabulum), 13 z karczem (taberna) (RCP 1– 2v); 1512 Zygmunt I zapisuje ż. Barbarze 200 000 fl. węg. m.in. na P. i Kłodawie (MS IV 1377); 1525 czynsz na rzecz stwa opłacano z 26 ł., 41 domów, 18 karczem, 4 gościńców (stabulum) i 25 ogrodów (RCP 57–58v); 1527 dzies. z P. do kła par. w Kowalu (MHDW XI 35); 1558 Zygmunt August ze względu na spalenie dawnego przywileju określa czynsz na rzecz stwa: z 26 ł. po 12 gr, z 88 domów po 3 gr, od 9 rzemieślników po 4 gr, z 14 karczem po 12 gr i z gościńców (ex diversoriis) po 15 gr (BR 85, 130–131a); 1565 do stwa przed. należą: Arkuszewo, Dziwie, Głogowo, Kamionka, Kłokoszyn, Kobylata, Kubłowo, Łążek, Nowa Wieś W., P., Rogoźno, Rybno, Ś. Katarzyna, Zalesie, Zbójno i Żarowo w

1 W sprawie przynależności administracyjnej Przedcza i okolic zob. ostatnio S. M. Zajączkowski, O kształtowaniu się granic, s. 137–140 oraz Z. Guldon, J. Powierski, Podziały, s. 108–114. 405 pow. przed., Dąbrowice, Jasieniec, Ostrówki, Baby, Kopy i Niwko w pow. łęcz. oraz Dąb, Dobiegniewo i Ruda w pow. kow. (LW I 99-107, II 160-186).

4. 1363 Kazimierz W. wójtostwo w m. P. w z. kuj. sprzedaje Stanisławowi Skorupce, dziedzicowi Starusławic, za 25 kóp gr praskich (FKK 10); 1401 Filip Trawa wójt przed. otrzymuje sołectwo we wsi Dziwie (FKK 5); 1420 Władysław Jag. przenosi miasto P. z pr. polskiego na magdeburskie, jakiego używa Brześć Kuj. oraz nadaje targi w poniedziałki i dwa jarmarki na ś. Trójcę i ś. Katarzynę, jarmark miał trwać 3 dni (AGd 3437); 1424 Jan wójt przed. (KBK 3735); 1455 Andrzej wójt przed. (Pol. I 187).

5. 1401 pleban przed. (FKK 3, 4)1; 1427 Piotr wikary w P. (Pol. II 377); 1429 Maciej pleban (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1112, s. 21); 1429 Dobiesław wikariusz (tamże, dok. 1118, s. 24); 1466 kaplica zamkowa (KWł I 103, 173v); 1499 Maciej prezbiter w P. (MHDW IV 29); 1527 par. P. w dekanacie brz. (MHDW XI 38); 1570 patronat król. (MHDW I 7); 1577 kł par. ś. Mikołaja (MHDW XVII 45).

6. 1329 zdobycie M. przez Krzyżaków (SRP II 465); 1333–1370 wśród miast i zamków zbudowanych przez Kazimierza W. wymieniony P. (MPH II 626); 1339 w akatach procesu polsko-krzyżackiego wymieniono advocatum Mosburgensem qui in Polonico dicitur P. wśród komturów kujawskich (Lites I 72, 96–97, Wp. II 1192, 1193); 1350–1360 na nowej drodze z Torunia do Lwowa wymieniono komory celne: Brześć Kuj., M., Łęczyca, Inowłódz, Opoczno, Radom, Opatów, Sandomierz, Jarosław i Przemyśl (HU III 559); 1383 w opisie wojny domowej w Wielkopolsce wymieniono zamek P. (MPH II 744); 1390 w dokumencie Władysława Jag. dla kupców pomorskich wzmianka o cłach pobieranych dawniej w M. (HU IV 1034); 1399 Dobek z P (PKŁ I 4627, 4656, II 6292); 1401 Piotr celnik i mszcz, przed. otrzymuje sołectwa w Kamionce i Kobylatej (FKK 3, 7, 8); 1410 Władysław Jag. w P. (DH IV 106); 1410–1439 Florian z Korytnicy star. przed. (DH IV 38, FKK 2); 1412 Mirosław de Sczgkel burgrabia przed. (Wyw. 275); 1412 Piotr Mancczycz mieszkaniec P. (Wyw. 275); 1429 Albert Prassol mieszcz. przed. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1112, s. 21);

1 Libr. 67 datuje powstanie parafii na X–XI w., wiążąc ją z kaplicą ś. Katarzyny (zob. Święta Katarzyna). Zob. też: Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne, s. 39. 406

1454 Kazimierz Jag. zwalnia mieszcz. przed. od ceł i targowego w Królestwie (AGd 3738); 1458 P. miał wyprawić 2 pieszych pod Malbork (CMP 129); 1462 Kazimierz Jag. w P. (DH V 335); 1524 P. miał wyprawić wóz na wyprawę wojenną (CMP 150).

7. 1346–1489 (FKK 9, BR 85, 131b, KBK 231-2875 wg indeksu, Lpor. 123); S. Zajączkowski, S. M. Zajączkowski, Materiały do słownika geograficzno- historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 roku, cz. II, Łódź 1970, s. 56; S. Szybkowski, Starostowie przedeccy w późnym średniowieczu (koniec XIV–XV w.). Studium prozopograficzne, [w:] Kaci, święci, templariusze, pod red. B. Śliwińskiego, Malbork 2008, s. 399–436.

8. Wieża zamkowa z XVI w. i piwnice zamku z XIV w. (B. Guerquin, Zamki, s. 242–243; L. Łbik, Zamek w Przedeczu na Kujawach, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, z. 6, 2001, s. 123–144.

PRZEWŁOKA (1314 Przewloky, Prevloki, Prsevloky) zag. osada na terenie obecnego Żółwińca

1314 Łaszcz z P. (Wp. II 964, 965)1; 1316 Perwold kaszt. z P. (Wp. II 984); 1422 Andrzej bp poznański nadaje kłowi par. w Ślesinie dziesiątą rybę w łowieniu niewodem w Jez. Ślesińskim od mostu aż do P. (Wp. V 365).

Wzgórze P. (DH I 31); grodzisko wśredn. (J. Kamińska, Grody wczesnośredniowieczne ziem Polski środkowej na tle osadnictwa, Łódź 1953, s. 118–119)2.

1 Obecnie nazwa P. odnosi się do trzech domów wsi Żółwiniec. Zob. szerzej: W. Kowalenko, Przewłoka na szlaku żeglugowym, s. 48. 2 Informacja ta stanowiła podstawę wyodrębnienia kasztelanii przewłockiej czy przewłocko- ślesińskiej; zob. ostatnio: A. Wędzki, Rozwój osadnictwa i podziały terytorialne ziemi lądzkiej do końca XIV wieku, „Slavia Antiqua”, t. 13, 1966, s. 66–67. Znacznie ostrożniej: A. Gąsiorowski, Castellanus. Przyczynek semazjologiczny, „Slavia Antiqua”, t. 18, 1971, s. 217 przyp. 57: „W Przewłokach istniał gród, mógł więc jego zarządca (a może nawet właściciel) otrzymać w źródłach tytuł kasztelański. W prywatnych Przewłokach mógł zresztą stanąć gródek książęcy”. J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, s. 79, uważa, że chodzi o kaszt. innego grodu, a w dokumencie tytuł urzędniczy kaszt. występuje między imieniem a miejscem pochodzenia. 407

PRZEWORY (1302 Przewori), las między Gójskiem i Blinnem

1302 Siemowit ks. dobrz. nadał Stanisławowi, s. Andrzeja z Krakowa, posiadłość z lasu P. leżącego koło Gójska i Blinna a via quae posita est a ... ad Goisczko inter silvam quae vocatur Assi et inter fluvio, qui appellatur Bvthovnicza, usque ad silvam Bvthow, quam silvam, ut est in se concreta, eidem superius dicto addicimus Stanislao a fine praetactae silvae Bvthow per album lutum recte ad cobilia Moth Dlaczka, per borram et per silvas usque ad finem silve prius dicte Assi z wolnym wyborem pr. polskiego czy niem. oraz imm. ekon. i sąd. (SŹr XI 7)1.

PRZEWÓZ (1489 Przewosz, Przewoss) 11 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1489 wieś do par. Broniszewo pow. radz., z 2 ł. os. po 30 gr czynszu, 3 ł. opust., karczma, navigium (Lpor. 145); 1505–1510 P. do dóbr warzymkowskich (MS III 2256, IV 9967); 1512 Jarosław z Wrzącej kupił P. od Wincentego Swydwy z Szamotuł (MS IV 1415); 1527 P. w opisie dochodów kła par. w Połajewie Starym (MHDW XI 44); 1557–1566 własn. Marcina Sokołowskiego, 3 ł. os., karczma dor., szynkarz, rybak (ŹD XIII 31, RBK 453v).

PRZYBOROWICE (1497 Przedborowicze, Przyborowicze) zag. osada pod Zgłowiączką

1497 dzies. z folwarku P. nadana kolegiacie w Lubrańcu (Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie, II 208); 1518 P. weszło w skład ordynacji Lubranieckich (MS IV 2786); zob. PRZEBOROWSKI.

PRZYBRANOWO NAGÓRNE (1489 Przybranowo Nagornye) zag. osada pod Straszewem

1 W 1549 r. dokument ten został potwierdzony na prośbę właścicieli wsi Gójska i Przewory. Wieś Przewory nosiła później nazwę Zalesie–Przewory (SŹr XI 7, przyp. 3) lub Zalesie (ŹD XII 304), identyczne zapewne z obecnym Podlesiem (GD 52). 408

1489 wieś do par. Straszewo pow. brz., z 8 półł. os. po 3 wiard. czynszu, folwark (Lpor. 110).

PRZYBRANOWO WIELKIE (1401 Prziboronowo, Przibronowo, Przibronouo, Przibranowo, 1424 Magna Przibronouo, Przybronowo) 11 km na SW od Raciążka

1368 Jarosław z PW, chorąży brzeski 1384–1386, chorąży gniew. i inowrocł. 1399 (Karczewska, Ród Pomianów, s. 60); 1401 Jan z P. (K V 209); Jan z P. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 61); 1411 Jarand z P. (K V 209); 1418–1424 Bartosz, Borzysława, Dzietrzych, Jarand, Jarosław, Katarzyna, Mikołaj, Paweł i Wincenty z P. (KBK 11-4060 wg indeksu); 1425 Paweł z P. (Wyw. 72); 1430 Bartosz i Przecław z P. (Pol. II 574); 1480 podejrzany o husytyzm kapłan Jan z Kikoła przebywał w P. (MHDW IV 22–24); 1489 wieś w par. Służewo pow. brz., z 17 półł. os. po 70 gr czynszu, 5 półł. os. opust., 1 ł. os. folwarczny, karczma, wiatrak opust., 2 folwarki (Lpor. 110); 1527 dzies. z P. do bptwa włocł. i kła par. w Służewie, 2 grz. z P. dla mansjonarzy służewskich (MHDW XI 12, 72, 73); 1557 własn. Szymona Grabskiego (RBK 260); 1566 14 ł. os., 2 zagr., młyn dziedz. o 1 kole, wiatrak dziedz., 1 komor., 1 rzem., Jemielski z 6 ł. os. i 1 rzem., Włodkowa z 1 ł. os. (ŹD XIII 5, RBK 428v).

Skarb monet z X–XI w. [A. Mikołajczyk, Uwagi o obiegu monetarnym na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu i okresie nowożytnym, ZKD, t. 6, 1987 (1988), s. 101].

PRZYBRANÓWEK (1489 Przybranowo Minor, Przibranowko Minor) 13 km na SW od Raciążka

1399 podłowczy inowrocł. Paweł z P. z ż. Machną (Karczewska, Ród Pomianów, s. 33–34); 1400 Paweł z P. (tamże, s. 36); 1428–1429 podkoniuszy inowr. Paweł z P. (Bieniak, Piotr Szeliga, s. 231); 1489 wieś do par. Straszewo pow. brz., z 4 półł. os. po 3 wiard. czynszu, 4 półł. opust., 3 folwarki (Lopr. 110); 1527 7 grz. z P. do kła par. w Straszewie (MHDW XI 71); 1557–1566 własn.

409

Łukasza Wilkostowskiego, 5 ł. os., karczma dor., szynkarz, 3 zagr., 1 ł. opust., młyn opust. (ŹD XIII 5, RBK 428v).

PRZYBYSŁAW (1250 Pribislaue, Przybislaue, Przybslaw) 14 km na N od Radziejowa

1. 1489 n. wieś w par. Chlewiska, pow. inowr. (Lpor. 167).

2. 1534 lasy na milę (IBW 30).

3. 1250 dawna własn. bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1489 folw., z 5 ł. os. po 32 gr czynszu, 14 ł. opust., 2 ł. sołt., 30 gr czynszu z karczmy (Lpor. 167); 1527 klucz raciąski bptwa włocł. (MHDW XI 10); 1534 z 17 ł. os. po 32 gr, 2 kurczęta i 10 jaj czynszu, 13,5 ł. opust., 2 dni pańszczyzny w tygodniu, obow. podwód, z 3 karczem po 20 gr czynszu (IBW 30–31); 1534 5 ł. os., 1 ł. sołt., karczma (RIn. 509, 514, 516v); 1552 15 kmieci, 1 ł. sołt., karczma (RIn. 547v, 551, 553v), 1565 15 ł. os., 4 ł. sołt., karczma, szynkarz, komornik, 2 rzem. (RIn. 788).

4. 1321 Gerward bp włocł. zlecił Witowi lokację wsi P. na pr. magd. Sołtys otrzymał dziesiąty łan, denar sąd., 1/3 dochodów z karczmy, pr. wypasu owiec, miał obow. wraz z kmieciami 3 razy w roku przyjmować prokuratora. Kmiecie po upływie 4 lat wolnizny z łanu mieli dawać 0,5 grz. i 2 kurczęta czynszu, dzies. snop. oraz 0,5 szk. za dzies. lnu. Apelacje od sądu wiejskiego do Raciążka (RA 62v–63); 1534 4 ł. sołt. (IBW 30).

5. 1527 dzies. do bptwa włocł. (MHDW XI 12).

6. 1369 Michał, s. Andrzeja z P., sołtys w Mleczkowie (RA 59v).

PRZYŁĘKI (1489 Przelanky) 9 km na S od Bydgoszczy

1489 par. Ślesin, pow. bydg., 2 ł. os., czynsz po 20 gr (Lpor. 178); 1583 folw., 0,5 ł. os. (ŹD XII 255).

410

PRZYŁUBIE (1386 Przibiwe, 1456 Przelubye) 7 km na SE od Solca Kuj.

1386 wieś P. w z. bydg. zastawiona przez Wojciecha kaszt. kamieńskiego i jego br. Macieja Jarandowi dziekanowi gnieźn. i jego filiastro za 100 grz. groszy czeskich (Wp. III 1844)1; 1456 niegdyś Bernard z P. (K V 205); 1527 Przełubski płacił 20 gr na rzecz kła par. w Solcu Kuj. (MHDW XI 73); 1530 Przyłubscy nie płacili poboru z P. gdyż mieli kmieci w innej wsi (RIn. 535v); 1552 par. Solec Kuj., pow. bydg., właśc. Przyłubscy, 1 ł. zagrod. (RIn. 562v); 1565 właśc. Feliks i Maciej Przyłubscy, 1,5 ł. zagrod., 4 zagr., karczma dor., komornik, rzem. (RIn. 797v); 1583 3 działy szlach. (ŹD XII 260).

PRZYPUST (1065 Pripust, Prispust, Przepust, Przipust, Przepuscz, Przypusth, Przepusth) 2 km na S od Nieszawy

1. 1065 castrum (KKM 22); 1274 civitas (Pol. II 548); 1321 par. P. (Pol. II 240); 1460 wieś (Pol. II 606); 1489 pow. brz. (Lpor. 113).

2. 1598 wzgórze Grodzisko (MHDW XXI 129).

3. 1065 Bolesław Śmiały nadaje klasztorowi w Mogilnie dziewięcinę z grodów na Mazowszu, m.in. z P. (KKM 22); 1307 Władysław Łok. zastawia P. Gerwardowi bpowi włocł. razem z cłem na Wiśle za 60,5 grz. monety toruńskiej (Pol. II 196, 202; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 100, s. 65; tenże, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 104, s. 36); 1308 Władysław Łok. przedłuża zastaw wsi P. bpowi włocł. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 104, s. 67); 1460 wieś P. nadana miastu Nieszawie (Pol. II 606); 1566 12,5 ł. os., karczma dor., 3 rybacy, 8 zagr., 1,5 ł. sołt., młyn dor. o 1 kole, 1 komor. (ŹD XIII 5, RBK 428).

4. 1274 Eufrozyna kuj. zaleca Gochwinowi s. Derwina lokację miasta P. na pr. średzkim. Sołtys miał pr. żeglugi na Wiśle bez cła, wóz wolny przez Łęczycę i Kujawy, otrzymał 2 ł., pr. polowania ultra Vislam, pr. rybołówstwa, navigium na 16 lat, pr. budowy młynów, denar sądowy, szósty denar z dworów i ogrodów,

1 Identyfikacja niepewna, wydawca uznał za miejscowość nieodgadnioną. 1359 Kazimierz W. zezwolił Stanisławowi Kiwalicz, sędziemu kuj. lokować na pr. chełm. wieś Przibilbe (Przibilbie); w opisie granic Kobelnicza Struga, Selibowa Struga, Kivalni Wądol (APP, Bydgoszcz 6v. 12 f. 233v– 234v). 411 miał lokować 40 ł. frankońskich w P. i Rybitwach. Eufrozyna przyrzeka wieś Roskidalino commutare pro melioracione nostre civitatis oraz obwarować (munire) miasto. Mieszczanie zostali zwolnieni od ceł na terenie księstwa w okresie wolnizny. Mieszcz. mieli płacić po pół szk. z dworu i ogrodu z ról (po upływie 3 lat wolnizny z ról uprawnych i 16 lat z nowizn) po wiard. czynszu i po mierze (modius) żyta, pszenicy i owsa dzies. (Pol. II 458); 1358 Piotr wójt w P. (Pol. II 511); 1498 wójtostwo w P. nadane Wojciechowi Kobrzyńskiemu i Andrzejowi Kijaszkowskiemu (MS II 1196).

5. 1321 par. P. przysądzona do diecezji włocł. (Pol. II 240; NKDM, cz. II, dok. 159, s. 157)1; potw. z 1327 r., Theiner I 388); 1325–1327 Jan pleban w P. (MV I 263, 277); 1358 Maciej pleban w P. (MV III 376); 1428 Stanisław pleban w P. (AC III/1, 492); 1430 Stanisław kanonik lwowski i rektor par. P. oraz Dobiesław wikariusz w P. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1172, s. 51); 1527 kł par. ś. Marii Magdaleny, patronat król. (MHDW XI 70).

6. 1252 komora celna (PrU I/1, 260); 1247 miejsce wystawienia przyw. Kazimierza Kuj. (DKM 183); 1266 Wojciech z P. kapelan dworski (DKM 97–98); 1367 Gamlet z P. (DKM 151); 1377 Pietrasz Malocha posesorem P. (MPH II 677); 1410, 1414 Władysław Jag. w P. (DH IV 85, 86, IV 108, 165); 1454 cło wodne w P. (Pol. II 594); 1493 cło król. w P. (MS II 248).

7. 1320–1339 (Lites I 95–96, 208, 270).

PRZYWIECZERZYN (1349 Prziueczerzino, Parzineczerzino, Przyweczeviszino, Prziwieczerzino, Prziweczerzino, Przywyeczerzin, Przywyeczerzino, Prziwieczerzimo, 1489 Przewyeczerzino Maior) 8 km na SW od Bobrownik

1349 Wirzchosław i Nemerza dziedzice z P. (Pol. II 287); 1357 Wojciech z P. (DKM 255); 1383 Jakusz Kulig z P. (MPH III 739); 1399–1407 P. wymienione w księdze ziemskiej brz. (K V 215); 1404 Jan z P. (K V 215); 1411 wdowa po podsędku brz. Janie z P. (Bieniak, Piotr Szeliga, s. 224); 1418–1424 Andrzej,

1 Libr. 68 datuje powstanie parafii na X–XI w. 412

Dziersław, Dobek, Dobiesława, Jan, Fal, Mikosz, Niemierza, Mikołaj, Piotr, Anna, Stanisław, Swanch, Swantka, Tomisław, Wincenty, Wyerska, Zolwina, kmieć Paweł z P. (KBK 95-3838 wg indeksu); 1432 Chwał z P. (Pol. II 575); 1433 Niemierza miecznik i Mikołaj h. Nałęcz z P. (Pol. II 576); 1448 Niemirza z P. (Paw. 111); 1476–1487 kanonik włocławski Mikołaj z P., dr praw (RA 52v, 70, 79, AC III/1, 525); 1527 P. w opisie dochodów kłów par. w Lubaniu i Raciążku (MHDW XI 69, 70); 1557–1566 własn. Marcina Osieckiego i Mikołaja Trzebochowskiego, 6 ł. os., karczma dor., 1 zagr. (ŹD XIII 4, RBK 428); 1489 wieś do par. Lubanie pow. brz., z 6,5 ł. os. po 1 grz. czynszu, 3,5 ł. opust., karczma, 3 folwarki (Lpor. 113).

PRZYWIECZERZYNEK (1489 Przywyeczerzino Minor, Przewieczerzino Minor, Przywieczierzinko) 7 km na SW od Bobrownik

1489 wieś do par. Lubanie pow. brz., 5 półł. os. po 1 grz. czynszu, 1 ł. opust., folwark (Lpor. 114); 1527 P. w opisie dochodów kłów par. w Lubaniu i Przypuście (MHDW XI 70); 1557–1566 własn. Stanisława Wioteskiego, 2 ł. os., 2 zagr. (ŹD XIII 4).

PSARY (1388 Psari, Psar, Psary); 6 km na S od Chodcza

1388 Jakusz z P. (K V 215); 1402 Pomian z P. (K V 215); 1416 Chebda z P. (Karczewska, Szlachta cząstkowa i zagrodowa, s. 149); 1418–1424 Bronisz, Jakusz, Jan, Pietrasz, Przecław i kmieć Wit z P. (KBK 683-3762 wg indeksu); 1429 Przecław dziedzic w P. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1116, s. 23); 1478 Jadwiga z P. (Paw. 69); 1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., na dziale Piotra 6 ł. opust. i folwark, na dziale Andrzeja Szczycińskiego 5 ł. os., młyn Psarsky o 1 kole (Lpor. 131); 1534 dzies. z P. do bptwa włocł. (IBW 109); 1557– 1566 własn. Piotra Psarskiego, 3.5 ł. os., 8 zagr., 1 rzem., karczma dor., młyn dziedz. o 1 kole (ŹD XIII 22, RBK 444); 1518 cz. P. weszła w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786).

Karczewska, Ród Pomianów, s. 179–192.

413

PSARY (1437 Psary, Psari, Psarij) 1 km na SE od Brdowa

1437 wieś P. z jez. uposażeniem kła par. w Brdowie (Zbiór dokumentów oo. Paulinów w Polsce, z. 1, wyd. J. Fijałek, Kraków 1938, 112); 1489 wieś do par. Brdów pow. przed., z 2 ł. os. po 6 gr czynszu, 12 ł. opust., folwark (Lpor. 124); 1527 2 kopy z P. do kła par. w Brdowie (MHDW XI 45); 1566 wieś opust. do kl. brdowskiego, 9 ł. uprawianych z czynszu, 2 zagr. (ŹD XIII 20).

PŚCININEK (1472 Pczenyno, 1489 Pczenyno Minor, Pszczynino, Psczelyno, Pczenino) 7 km na SE od Radziejowa

1472 zapis Piotrowi z Moszczonny kaszt. dobrz. 200 fl. węg. na wsiach Złotniki, P. i Kikół (MS I 807); 1489 wieś król. w par. Witowo pow. radz. (Lpor. 134); 1519–1533 wieś król. (MS IV 13124, 16797); 1527 1 grz. z folwarku P. do kła par. w Witowie, 22 grz. z Pścinika i Pścinna do kła par. w Izbicy Kuj. (MHDW XI 46, 48); 1557–1566 wieś do stwa radz., 7 ł. os., karczma dor., szynkarka, 3 zagr., 1 komor. (ŹD XIII 33, RBK 455v).

PŚCINNO (1398 Pczenino, 1489 Pczenyno Maior) 8 km na SE od Radziejowa

1398 Rosław z P. (K V 139); 1418 Gardo, Maciej i Tomasz z P (KBK 274); Jan Mischtra z P. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1159, s. 44); 1489 wieś do par. Witowo pow. radz., z 3,5 ł. os. po 66 gr czynszu, 4 ł. opust., folwark (Lpor. 134); 1527 1 grz. z folwarku P. do kła par. w Witowie, 22 grz. z P. i Pścininka do kła par. w Izbicy Kuj. (MHDW XI 46, 48); 1557–1566 własn. Macieja Pczenińskiego, 7,5 ł. os., karczma dor., 1 rzem., wiatrak dor. i 4 zagr. (ŹD XIII 33, RBK 455); 1571 Jakub Pczeński wydzierżawia za 570 fl. na 3 lata Stanisławowi Smarzewskiemu wsie P. i Posikowo (MS V 10 579).

414

PTUR (1369 Ptur) zag. osada na 16 km na NW od Pakości1

1369 Tomisław sędzia kaliski rozstrzyga na korzyść Wojciecha wdy brz. spór, w wyniku czego Bogusław z Pilatowa i Henryk z Rynarzewa zobowiązani zostali zniszczyć swój młyn między Pilatowem a Łabiszynem oraz zakazał na przyszłość budowy na rz. Noteci mostu, grobli, młyna i przewozem (navigium) między P. a Łabiszynem2 (Wp. III 1610); 1399 Jakusz z P. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 303); 1459 Bartosz Pturski (tamże, s. 303); 1489 par. Barcin, pow. bydg., 3 ł. os., czynsz po kopie, 2 ł. opust., karczma dor., 1 ł. sołt. (Lpor. 176); 1527 1 kopa z P. w opisie dochodów kła par. w Barcinie (MHDW XI 72); 1527– 1534 dzies. z P. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1530 3 ł. os. (RIn. 539); 1552 8 kmieci, 0,5 ł. sołt. (RIn. 560v, 564); 1565 8 półł. os., 0,5 ł. sołt., karczma dor. (RIn. 797); 1583 10 ł. os., 9 rybaków (ŹD XII 258).

PTUREK (1489 Pturzecz) 15 km na NW od Pakości

1489 par. Barcin, pow. bydg., 3 ł. os., czynsz po 25 gr, 10 ł. opust., folw. (Lpor. 176); 1527–1534 dzies. z P. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11, IBW 111); 1530 3 ł. os. (RIn. 539); 1552 3 kmieci (RIn. 560v); 1565 3 półł. os., zagr. (RIn. 797); 1583 właśc. Maciej Sierski, 2 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 258).

PYSZCZYN (1315 Piscin, Piscyno, Pyesczyno, Magnum Piscino) 12,5 km na SE od Koronowa

1315 Wojciech, Bogumił i Mikołaj z P. (OMC 294); 1358 Tomasz z P. (Wp. III 1393); 1374 Wacław z P. (MK 33, 602); 1376 Neproch z P. (K V 219); 1489 par. Dóbrcz, pow. bydg., folw. szlach. (Lpor. 181); 1530 3 działy szlach., 3 ł. zagrod. (RIn. 541); 1552 3 działy szlach., (RIn. 562); 1565 6 działów szlach. (RIn. 795– 795v); 1583 5 działów szlach. (ŹD XII 256). 1376 Wacław dziedzic z Pesczine (Dk 114).

1 Osadę zaznaczono jeszcze na mapie Gilly’ego jako Pturr ok. 1 km na NW od Pturka, zapewne została włączona do tej wsi w okresie późniejszym. 2 Wcześniej br. Wojciech i Marcin uzyskali zgodę na zbudowanie mostu na Noteci między Turem i Samoklęskami z pr. wybierania cła oraz budowy młyna; Pol. II 487 i MS IV/3 Sup. 130. 415

PYSZKOWO (1238 Piskowe, Piscowo, Pischcowo, Pyschcowo, Pyscowo, Pyskowo, Pysskowo, Pskowo, Pyszkowo, Piskowo) 7 km na NW od Chodcza

1238 miejsce zawarcia układu kuj.-krzyżackiego (KKM 377); 1399 Jakusz Konarski dziedzic z P. (H. 46); 1401 Przybko z P. (FKK 3, 4, 7, 8); 1418–1423 Anna, Jan, Janowa, Katarzyna, Małgorzata, Przybysław, Stanisław, Swanschco i Tomek z P. (KBK 29-3168 wg indeksu); 1427 Swasko z P. (Pol. II 570); 1434 Świętosław z P. (Pol. II 337); 1455 Mikołaj z P. (Pol. I 187); 1464–1465 Jan z P. (Pol. II 610–611); 1489 wieś do par. Boniewo pow. przed., na dziale Kretkowskich 7 półł. os., 15 półł. opust. i karczma, na dziale Andrzeja Szczecińskiego 2 ł. os., rola uprawiana na folwark, na dziale Kruków 1 półł. os. i 5 półł. opust., na dziale Kaweskiej 1 półł. os. i 5 półł. opust., na dziale skarbnika 1 półł., os. 1 półł. opust., na dziale Anny Pyskowskiej 2 półł. opust. Role opust. uprawiane na folwarki (Lpor. 98); 1527 1 grz. z P. dla mansjonarzy chodeckich (MHDW XI 42); 1534 dzies. z P. do bptwa włocł. (IBW 109); 1566 16 półł. os., karczma dor., 3 zagr. (ŹD XIII 22, RBK 444).

RACIĄSKI DEKANAT (przed 1479)

a. 1479 dek. rac. (MHDW I 6, w sprawie daty Libr. 185); 1527 dek. rac. obejmował par.: Raciążek, Przypust, Bobrowniki, Lubanie, Zbrachlin, Słońsk, Grabie, Straszewo, Łowicz, Koneck, Chlewiska, Barcin, Dąbrówka Barcińska, Zakrzewo, Służewo, Siniarzewo, Ostrowąs, Solec Kujawski i Bądkowo (MHDW XI 69–73)1.

1 Zapewne pomyłkowo zaliczono tu parafie w Barcinie i Dąbrówce Barcińskiej, nie mające połączenia z resztą teryt. dekanatu. W 2. połowie XVI w. zaliczano je do dekanatu inowr.; GK 34. 416

RACIĄŻEK (1245 Radces, Radcens, Ratcus, Ratchans, Radcinz, Radcis, Radcos, Radcez, Racziansch, Racenz, Raczans, Raczenz, Raczens, Raczow, Raczescz, Raczansz, Radczens, Raczess) m. w pow. inowr.

1. 1250 villa (DKM 13, 79); 1259 castrum (Pol. II 451); 1262 papież Urban VI, na prośbę bpa kujawskiego Wolimira, który zbudował zamek obronny przeciw Prusakom i Tatarom oraz ks. łęczyc. i kuj. Kazimierzowi, zezwala na jego wykończenie i używanie, mimo że zgodnie ze zwyczajem polskim zamki mogli posiadać tylko panowie udzielni (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 36, s. 34); 1317 civitas (Guldon 35); 1325 par. (MV I 266); 1426 kasztelania jako klucz majątkowy bptwa włocł. (Pol. II 375); 1489 n. pow. inowr. (Lpor. 165).

2. 1317–1534 Świni Ostrow na Wiśle (Guldon 36; IBW 23); 1534 staw Pogorzelec (IBW 23); 1470 bp włocł. Jakub włącza wieś Dąbrówkę do m. R. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 336, s. 186).

3. 1250 wieś R. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1259 Aleksander IV pap. wziął w opiekę kł włocł. i jego uposażenie m.in. gród R. (Pol. II 451); 1262 Urban pap. zezwolił bpowi włocł. zbudować gród pod R. (DKM 26, 199); 1265 pap. Klemens IV poleca wprowadzić w życie ekskomunikę i interdykt, którymi bp włocł. Wolimir obłożył ks. kuj. i łęcz. Kazimierza za złupienie zamku biskupiego w R. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 48, s. 40); 1348 sprzedaż Cletusio mieszcz. rac. sołectwa w Brzeźnie (Pol. II 281); 1458 m. R. miało wysłać 6 pieszych pod Malbork (CMP 129); 1515 Zygmunt I zwolnił m. R. z powodu pożaru od czopowego na pół roku (MS IV/2, 10711); 1516 zwolnienie mieszcz. od podatków na 6 lat (MS IV/2, 10860); 1519 zwolnienie mieszcz. od targowego i ceł i nadanie jarmarku w dniu 18 X (MS IV/2, 12416); 1527 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 10); 1534 29 ł. miejskich, 8 ł. wójtostwa, wiatrak (IBW 23–24).

4. 1316 sprzedaż wójtostwa rac. Holibinowi sołtysowi z R. (Pol. II 476); 2 listopada 1317 Gerward bp włocł., za zgodą kap. katedralnej, podnosi wieś Raciążek do rangi miasta, lokując je na pr. magd. i powołując dotychczasowego sołtysa Olbrachta syna Strobira na stanowisko wójta (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 5, s. 11–12). Lokacja wzorem Inowrocławia. Miasto otrzymało 116 ł.,

417 z których do sołtysa miało należeć 8, a ponadto 1 ł. na ogrody, 4 ł. na pastwiska, las pod wzgórzem na ogrody, po upływie 4 lat wolnizny mieli płacić 8 szk. czynszu z łanu; dzies. snop. dla bptwa włocł.; po 1,5 szk. czynszu z placów, jatek i kramów. Miasto otrzymało ostrów na Wiśle, pr. budowy łaźni, użytkowania przez 4 l. przewozu (naulum). Zakaz budowy karczmy w obrębie mili od miasta. Mieszczanie mieli orać 1 dzień na jarzynę i 2 dni na oziminę. Sołtys otrzymał młyn nad Tążyną, który otrzymał niegdyś Wawrzyniec, pr. trzymania rybaka na Wiśle i pasterza owiec, trzeci denar sąd., cz. czynszów z jatek i kramów (Guldon 35–37); 1317 nadanie Olbrachtowi sołtysowi z R. wsi Ośna celem lokacji na pr. magd. (Pol. II 223); 1321–1476 po ortyle do R. mieli udawać się mieszkańcy wsi Przybysław, Niestuszewo, Zakrzewo, Węgiersk, Macikowo, Sitno, Brudnia, Szóstka i Dobrzejewice (RA 62v, 64, 74v, 68, 71, 65v i 70; Pol. II 272, 375); 1339 opidum (Lites I 95-96); 1536 po śmierci szl. Macieja Miczyńskiego i jego ż. Katarzyny bp włocł. Jan Karnkowski powierzył wójtostwo w R. Jakubowi Kłobskiemu, z racji jego szczególnych zasług, wykupując wójtostwo w rąk dzieci wspomnianej Katarzyny – Jana i Agnieszki (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 181, s. 46).

5. 1325–1327 par. (MV I 266, 275, 278); 1358 Paweł pleban (MV II 95); 1365 Paweł pleban (Pol. II 309); 1372 Maciej pleban (DKM 84, 154); 1411 spalenie przez Krzyżaków kła Wszystkich Świętych pod (ante opidum) R. (Lites II 287); 1422 Grzegorz pleban (AC III/1 455); 1527 kł par. ś. Wawrzyńca, patronat bpa włocł. (MHDW XI 69)1.

6. 1245 miejsce wystawienia przyw. Michała bpa kuj. (PU 91); 1250–1253 miejsce wystawienia przyw. Kazimierza łęcz. i kuj., Swiętopełka pom., Sambora pom. i Wolimira bpa kuj. (Pol. II 45, 57, PU 146, 147, 150); 1259 Kazimierz łęcz. i kuj. oderwał od dóbr bptwa włocł. zamek R. (DH II 359); 1267 przysądzenie R. bptwu włocł. (DH II 392); 1311 bp włocł. Gerward poniesione przez Przemysła i Kazimierza kuj. koszta w związku z odzyskaniem grodu R. uznał za motyw dla umorzenia długu w wysokości 500 grz., który zaciągnęli u niego pod zastaw z. słońskiej Gniewkowa i Wielowsi (Pol. II 472); 1329 zniszczenie przez Krzyżaków R. (Pol. II 249; MPH II 854, 943–944, III 190); 1320 zeznanie o

1 L. Kajzer, Zamek w Raciążku, Łódź 1990. 418 zniszczeniu przez Krzyżaków grodu w R. (Lites I 324, 364); 1330 Maciej bp włocł. przyrzekł, że z grodu R. nie będzie czynić szkód Krzyżakom (Pol. II 252); 1331 Jan XXII pap. polecił wezwać Krzyżaków do wynagrodzenia szkód poczynionych bptwu włocł. m.in. w R. (Lites I 437–438); 1340–1366 Maciej bp włocł. zbudował zamek w R. (MPH IV 27; DH III 280); 1358 Kazimierz W. w Raciążku (Wp. III 1369); 1375 oblężenie R. w trakcie walk Władysława Białego (MPH II 657); 1404 rokowania i pokój z Krzyżakami w R. (Lites II 98, 187, 346, 429–435; Wp. V 57); 1410 pobyt Władysława Jag. i mistrza pruskiego (DH IV 86, 102, 105); 1411 Władysław Jag. w R. (DH IV 108); 1410–1411 zniszczenie miasta i grodu w R; 1413 szacunek szkód w m. R. i folwarku koło R. (Lites II 278, III 153); 1434 R. miejscem zjazdu z Krzyżakami (DH IV 510–511); 1466 Kazimierz Jag. w R. (DH V 441).

7. Plan siedzib miasta rządowego Raciążka z 1827 r., AGAD, Oddział Kartograficzny, sygn. AD 48, 2; W. H. Gawarecki, Wiadomość historyczna o kościele parafialnym w mieście Raciążku Kujawskim, „Pamiętnik Religijno- Moralny”, t. 13, 1847, nr 10, s. 277–295; W. Górzyński, Zamek w Raciążku, Warszawa 1913, L. Kajzer, Ślady obróbki metali nieżelaznych z XIII–XIV w. na zamku w Raciążku koło Ciechocinka, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 27, 1979, nr 3, s. 365–373.

8. Ruiny zamku (KZS 1, 30); B. Guerquin, Zamki, s. 247–248; grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 24); L. Kajzer, Zamek w Raciążku, Łódź 1990.

RACIĄŻEK WOLA (1489 Wolycza, 1534 Wolya) 1,5 km na NW od Raciążka

1489 par. Raciążek pow. inowr., własn. m. Raciążka, 6 ł. os. i 1 ł. opust., z których płacono 11 kóp dla bptwa włocł. (Lpor. 165); 1534 z folw. W., uprawianego przez mieszczan raciąskich, 12 fl. dla bptwa włocł. (IBW 23); 1582 „ogrody, które zową Wolą”, z których mieszczanie raciąscy płacili czynsz bptwu włocł. (IBWł 183).

RACICE (1399 Raczycze, Raczicze) 5,5 km na S od Kruszwicy

419

1399 Dobiesław Racziczsky (K V 222); 1440 Jachna z R. (K V 222); 1441 Mikołaj z R. (K V 222); 1489 wieś do par. Polanowice pow. kruszw., z 2 ł. os. po 1 grz. czynszu, 3 folwarki z 2 zagr. (Lpor. 149); 1527 4 grz. z R. do prebendy Cykowo kap. kruszw. (MHDW XI 53); 1566 3 ł. zagrod. (ŹD XIII 36, RBK 458v).

Grodzisko pierścieniowate (Kow. 286; M. Danielewski, Grody pograniczna kujawsko-wielkopolskiego od połowy X do końca XIII wieku, [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów, t. 2, pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2009, s. 38–40).

RACIĘCIN (1489 Raczancyno, Raczeczino) 12,5 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1489 wieś do par. Broniszewo pow. radz., z 5 ł. os. po 20 gr czynszu, 45 ł. opust., 2 folwarki szlach. (Lpor. 145); 1527 5 grz. z R. do kła par. w Broniszewie (MHDW XI 46); 1557 własn. Jana Sierakowskiego (RBK 285); 1566 4 ł. os., karczma dor., 3 rzem., Polanowski z 1 ł. os. i 3 zagr. (ŹD XIII 31, RBK 453v).

RADŁÓW (1399 Radlowo, Radlow) zag. osada pod Tucznem

1399 Jakub z R. (K V 224; Karczewska, Własność szlachecka, s. 302); 1489 par. Tuczno, pow. inowr., folw. szlach. Krotoskiego, kmiecie, wiatrak opust. (Lpor. 156); 1534 wieś z dawna opust. (RIn. 506)1.

RADŁÓWEK (1448 Radlowko) 7 km na NE od Pakości

1448 br. Wojciech i Ścibór z R. (K V 224); 1489 par. Tuczno, pow. inowr., folw. Sobiesierskiego, 1 kmieć z łanu płacił kopę czynszu (Lpor. 156); 1527 Krotoski płacił z R. 2 kopy dla kła par. w Ostrowie koło Pakości (MHDW XI 62); 1583 własn. Jan Krotowski, 8 zagr. (ŹD XII 247).

1 W 1527 r. wymieniono Radlowko uterque (MHDW XI 62), a więc zapewne Radłów i Radłówek. 420

RADOJEWICE (1410 Raduyewice, Raduyewycze, Raduyewicze, Radvyewycze) 12 km na SE od Inowrocławia

1407 Paszek Radujewski (K V 226); 1410–1450 Wawrzyniec z R. (K V 226); 1489 par. Góra, pow. inowr., 7 ról mniejszych od półł. wymierzonych z folwarków, czynsz po pół kopy, folw. podzielony między 3 szlach. (Lpor. 168); 1534 1,5 ł. os., karczma opust. (RIn. 510v, 518); 1552 8 kmieci (RIn. 548v); 1565 3 działy szlach., 6 ł. os., 7 zagr., 2 wiatraki dor., karczma dor. (RIn. 789v–790); 1583 własn. Zakrzewskich i Jana Niemojewskiego, 7,5 ł. os., 7 zagr., rzem. (ŹD XII 252).

RADOSZEWICE (1398 Radoscheuicze, Radoschedawe, Radoschewo, Radoscheuicze, Rodoscheuicze, Radoszowicze, Radoschewycze, Radoszevicze) 1 km od Brdowa

1398 lub 1399 Świętosław z R. (K V 227); 1398 Świętosław i jego siostra Przybysława dziedzice R. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 192; taż, Własność szlachecka, s. 174); 1414 Jan z R. (Lites III 13); 1418–1424 Jakusz, Jan, Przedwój, Jakub, Rogala i Świętosław z R. (KBK 219-3861 wg indeksu; Karczewska, Własność szlachecka, s. 174.); 1430 Stanisław dziedzic R. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1167, s. 48); 1452 Jan z Wzrącej i R. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 174); 1437–1527 dzies. z R. do kła par. w Brdowie (Zbiór dokumentów oo. Paulinów w Polsce, z. 1, wyd. J. Fijałek, Kraków 1938, 112; MHDW XI 45); 1489 wieś do par. Brdów pow. przed., z 5 półł. os. po 18 gr czynszu, 6 półł. opust., 2 folwarki (Lpor. 124); 1557–1566 własn. Stanisława Rysińskiego, 9 ł. os., karczma dor. (ŹD XIII 20, RBK 422v).

Karczewska, Ród Pomianów, s. 192–200; taż, Własność szlachecka, s. 174.

RADZIEJÓW (1138–1144 Radeow, Radeyeu, Radeiev, Radeiow, Razeow, Radeyo, Radcog, Razegow, Radzieow, Radziejow, Radewo, Radzeyow, Radeyow, Radzegewo, Radzeow, Radzyeow, Raczew, Raczcaw, Raczevia, Redzey, Radzeowo, Radzyow, Radzewo) miasto pow. w wojew. brzesko-kujawskim

421

1. 1138–1144 wieś (Wp. I 33); 1252 miasto (Lkr 398); 1271–1325 kasztelnia (Wp. I 444, II 1049, 1050)1; 1308 dystrykt (Pol. II 202); 325 par. i dekanat radz. (MV I 259); 1329 castrum (MPH II 854).

3. 1138–1144 Salomea księżna polska nadaje klasztorowi ś. Jana w Mogilnie wieś R. (Wp. I 92)2; 1103 (1198) Mieszko ks. polski transumuje dokument księżnej Salomei dla klasztoru w Mogilnie, przeprowadza dochodzenie praw przez tegoż klasztoru do R., zajętego przez ludzi książ., przysądza go opactwu, wyznacza granice tejże posiadłości oraz uwalnia wszystkie wsie klasztorne od ciężarów pr. książ. (Wp. I 33); 1230 Konrad maz. nadaje bptwu płockiemu m.in. Item noua seruitus in R. seruandi hominem in trunco iudicatum a iudice Crusuicensi et deducendi in Crusuic deleatur quia hec non fuit in tempore domine que contulit deo R. (KKM 278)3; 1232 Grzegorz IX papież potwierdza przyw. Konrada z 1230 r. (KKM 320); 1253 (sic!) Przemysł kuj. potwierdza posiadłości klasztoru w Mogilnie, m.in. R. (Wp. II 796)4; 1247–1267 Kazimierz kuj. potwierdza przyw. Mieszka Starego w sprawie Radziejowa5; 1322 Władysław I król polski nadaje m. R. prawo budowy młyna, a także łąki i błota położone wokół miasta (Lustracja 1616–1620, cz. 2, nr 11); 1377 Pietrasz Malocha posesorem R. (MPH II 677); 1388 Ścibór bp płocki nadaje mansjonarzom płockim m.in. 12 grz rocznego czynszu z R. (LKM 114); 1420 Władysław Jag. nadaje Barnomowi ks. słupskiemu 200 grz. z cła radz. (CMP 112); 1435–1527 dzies. do kap. włocł. (MHDW XI 6, 28); 1457 Kazimierz Jag. zapisuje Mikołajowi z Brudzewa 200 grz. na połowie czynszu z Brześcia Kuj. i R. (MS I 419); 1488 potwierdzenie Mikołaja z Brudzewa w dożywotnim posiadaniu dóbr brz., w skład których wchodził m.in. R. z przedmieściem (MS I 1921); 1494 w mieście rynek, ulice: Brestensis in suburbio, Pyothrowo, Castrensis, Templi, Cracoviensis, Thorunensis, Monachorum i Brestensis, Obora (ISB 383–393); 1498 zapis klasztorowi w Lubrańcu 35 fl. węg. czynszu rocznego na R. (MS II

1 Zob. Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne, s. 97–184. 2 J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 129–132, przypuszcza, że Salomei chodziło o to, aby w oparciu o nadanie Radziejowa ufundowany został kościół ku czci NMP w Radziejowie lub Mogilnie. 3 Najstarsze wzmianki o Radziejowie zapewne dotyczą późniejszej wsi Stary Radziejów. 4 Wydawca odnosi ten dokument do 1298 r.; K. Jasiński, Kilka uwag o najstarszych dokumentach Pomorza Gdańskiego, „Studia Źródłoznawcze”, t. II, 1958, s. 149, uważa go za zupełny falsyfikat. 5 J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 106–110, 138–139. Wg autora, dokument ten, który próbuje datować ściślej na lata 1247–1252, świadczy o posiadaniu Radziejowa przez klasztor mogileński jeszcze w połowie XIII w. 422

1217); 1498 zapis Łukaszowi z Górki 400 fl. węg. na R. (MS II 1281); 1498 zapis czynszu na stwie radz. Grzegorzowi z Lubrańca (MS II 1244); 1499 przeniesieniu zapisu 4000 fl. węg. na dobrach R. Łukaszowi z Górki na Pobiedziska z przynależnymi wsiami (MS II 1362); 1500 Jan Olbracht zapisuje Rafałowi z Leszna 1800 fl. węg. na mieście R. i przynależnych wsiach: Stary Radziejów, Bytoń, Pruchnowo, Bodzanowo, Czołowo, Bieganowo, Dulsk, Skotniki Król., Ostrówek i Płowki (Pol. II 633); 1502 zezwolenie Mikołajowi z Lubrańca na wyjęcie dóbr R. z rąk Rafała z Leszna (MS III 79); 1502 zapis Kasprowi z Leszna 200 fl. węg. i 62 grz. srebra na mieście R. i przynależnych wsiach (Pol. II 635); 1504 Aleksander Jag. zapisuje sumy na R. Kasprowi z Leszna i jego ss. Rafałowi i Janowi (Pol. II 636); 1504 Aleksander Jag. zezwala star. brz. Pawłowi z Witowic wyjąć dobra R. z rąk Leszczyńskich (MS II 1196); 1512 zapis królowej Barbarze 200 000 fl. węg. m.in. na cle radz. (MS IV 1377); 1519 ustalenie czynszu z ogrodów w wysokości 3 wiard. i 9 kogutów oraz podział łąki Obora między przedmieszczan (RT 292v–293, MS IV 3144); 1527 R. w opisie dochodów kap. kruszw. oraz kłów par. w Broniewie i Lubrańcu (MHDW XI 35, 44, 50, 51, 52); 1528 zwolnienie mieszcz. radz. z powodu pożaru od podatków na 7 lat i od czopowego na rok (MS IV 5349).

4. 1252 Kazimierz kuj. zezwala kap. płockiej na lokację miasta na terenie wsi R. (Lkr 398; NKDM, cz. II, nr 14; D. Karczewski, Lokacja Radziejowa na tle urbanizacji średniowiecznych Kujaw, [w:] Radziejów poprzez stulecia. Materiały sesji naukowej „Radziejów poprzez stulecia. W 750-lecie nadania praw miejskich dla Radziejowa”, zorganizowanej 11 maja 2002 r. w Radziejowie, pod red. D. Karczewskiego, Włocławek–Radziejów 2002, s. 31–43); 1297 Władysław Łok. R. civitatem iure Theutonico locavimus quam et munire iussimus eiusdem civitatem pro libito incolarum. Ponieważ kł płocki posiadał w R. ius tabernale forense i 7 ł., ks. daje w zamian 12 grz. rocznego czynszu i wieś Gąbinek (KWł. II 157–157v); 1298 Władysław Łok. nadaje mieszcz. R. pr. magd. na wzór Inowrocławia, Sieradza i Brześcia Kuj. oraz czynsz z kramów sukiennych, kupców, rzeźników, piekarzy i szewców oraz ogrodów. Po ortyle miano zwracać się do Inowrocławia (Pol. I 89); 1310 Władysław Łok. nadaje mieszcz. radz. Gierkowi wójtostwo w R. z siódmym łanem, trzecim denarem sąd., łaźnią, 2 młynami, 6 jatkami rzeźniczymi i szóstym denarem z opłat (Pol. I 103; Bieniak, Społeczeństwo 423

Radziejowa, s. 137); 1316 Władysław Łok. potwierdza sprzedaż przez Gierka wójtostwa w R. z dziedziną Rokitki Holibinowi sołtysowi z Raciążka za 700 grz. tor. (Pol. II 476); 1344 Kazimierz W. potwierdza przyw. z lat 1310 i 1316 na prośbę Wojsława i Pawła, ss. Gierka (Pol. II 476); 1409 Władysław Jag. nadaje miastu Skulsk pr. magd. na wzór innych miast Korony, zwłaszcza R. (MK 169 f. 255v); 1513 Zygmunt I zatwierdza przyw. z lat 1298 i 1322 oraz przenosi miasto R. na pr. magd. (AGd 6777; D. Karczewski, Lokacja Radziejowa, s. 43–44); 1527 rajcy radz. otrzymują zezwolenie na wykup wójtostwa w R. z rąk Pawła Stanomińskiego i 3 mieszcz. radz. (MS IV 15131). 5. 1299 Władysław Łok. zakłada kl. franciszkański w R. (DH II 528); 1325 parafia (W. Kujawski, Z dziejów parafii radziejowskiej (do połowy XIX wieku), [w:] Radziejów poprzez stulecia. Materiały sesji naukowej „Radziejów poprzez stulecia. W 750-lecie nadania praw miejskich dla Radziejowa”, zorganizowanej 11 maja 2002 r. w Radziejowie, pod red. D. Karczewskiego, Włocławek–Radziejów 2002, s. 49); 1325–1327 Jan pleban w R. (MV I 259, 276)1; 1331 budowa kła Wniebowzięcia NMP w R. (Catalogus ecclesiarum et utriuaque cleri tam saecularis quam regularis dioecesis Wladislaviensis seu Calisiensis pro anno Domini 1875, Warszawa 1875, s. 36; Libr. 150); 1337 Kazimierz W. uposaża kł w R. (AGd 6115); 1393 Wawrzyniec pleban w R. (Rachunki dworu króla Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi z lat 1388 do 1420, Kraków 1896, s. 161); 1415 patronat król. (KD Krakowa II 557); 1427 Piotr wikary w R. (Pol. II 377); 1428 Marcin pleban Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1097, s. 13); 1430 Jakub wikary w R. (tamże, dok. 1155, s. 43); 1441 uposażenie ołtarza w R. przez przedmieszcz. radz. Szymona Okunia i jego ż. Agnieszkę w 2 ł., łąki i dom (DKM 277–278); 1520 uposażenie i erekcja mansjonarii w kościele NMP w R. (RT 319–322); 1527 uposażenie kła par. Wniebowzięcia NMP, szpitala ś. Ducha i mansjonarii w R. (MHDW XI 42); 1598 temlum ligneum in edito colle, extra oppidum situm, tituli s. Joannis Baptistae, quondam cathollicum et parochiale (MHDW XXI 18).

6. 1220 miejsce wystawienia przyw. Alberta prepozyta strzel. (DKM 12–13); 1250 wieś abpa iuxta R. (DKM 187); 1252 komora celna w R. (PrU I/1, 260);

1 Libr. 68 datuje powstanie parafii na X–XI w. 424

1271 Piotr z R. (Wp. I 444); 1299 miejsce wystawienia przyw. Władysława Łok. (Wp. II 810); 1306 przedstawiciele m. Brześcia Kuj. zawierają z Pawłem z Paulšvtejnu star. czeskim Wielkopolski rozejm, który mają zachować z R., Kaliszem, Gnieznem, Koninem, Mogilnem, Pyzdrami oraz z całą Wielkopolską i Kujawami (Wp. II 897); 1306 Przemysł inowr. zawiera z Pawłem z Paulštejnu układ w sprawie poboru cła w R. do dnia ś. Michała: połowę cła miał pobierać ks. lub wyznaczony zastępca, drugą połowę – kaszt. zamku brz. lub wyznaczona przez starostę Pawła osoba (Pol. I 101); 1320 zeznanie o spaleniu i spustoszeniu R. i Konina przez Krzyżaków (Lites I 217); 1322 Władysław Łok. zezwala mieszcz. radz. zbudować wiatrak pod miastem oraz nadaje im pastwiska z bagnami pod miastem R. (Pol. I 106); 1329 spalenie zamku radz. przez załogę polską w celu niedopuszczenia do opanowania go przez Krzyżaków (MPH II 854, 943-944, III 190); 1334 na mocy układu polsko-krzyż. Krzyżacy mieli pobierać cło w R. pro viarum custodia (Wp. II 1129); 1339 w aktach procesu polsko-krzyż. wymienione komturstwo radz. i wzmiankowane opanowanie R. przez Krzyżaków (Lites I 71–72, 95–97, 137, 139; Wp. II 1193); 1339 sędziowie apostolscy przysądzają R. Królestwu (Wp. II 1192); 1349 Kazimierz W. wyznacza kupcom toruńskim jedną z dróg do Wrocławia przez R. (Wp. II 1289); 1350–1360 komora celna w R. na drodze z Wrocławia do Torunia (HU III 559); 1363 Mikołaj Geszko, Jan Lyowicz, Maczko Troyanowycz mieszcz. radz. (Pol. I 126); 1370 Kazimierz W. zezwala Jakubowi z Torunia zbudować młyn koński w R. (MS IV S. 255); 1399 roczki ziemskie w R. (J. Karczewska, Sądy ziemskie w powiecie radziejowskim w XV wieku, [w:] Radziejów poprzez stulecia. Materiały sesji naukowej „Radziejów poprzez stulecia. W 750-lecie nadania praw miejskich dla Radziejowa”, zorganizowanej 11 maja 2002 r. w Radziejowie, pod red. D. Karczewskiego, Włocławek–Radziejów 2002, s. 146); 1404 Władysław Jag. zezwala rajcom radz. na sprzedaż soli w mieście (Pol. I 154; potw. z 1527 r., MS IV 15132); 1409 Władysław Jag. zwalnia miasto R. od podwód (MS III S. 75; potw. z 1504 r., MS III 1487); 1409 Władysław Jag. w pobliżu R. (DH III 547); 1418 Władysław Jag. w R. (DH IV 199); 1422, 1424 Władysław Jag. w R. (DH IV 267, Wp. V 388); 1425 burmistrz, rajcy i ławnicy radz. składają przysięgę wierności Władysławowi Jag., królowej Zofii i s. Władysławowi (Pol. II 366);

425

1437 convencio w R. (Paw. 101)1; 1450 Kazimierz Jag. zezwala mieszcz. radz. brać udział w targach w Brześciu Kuj. i mieszcz. brz. w targach w R. (MC 115– 116); 1454 cło lądowe w R. (Pol. II 594); 1457 Kazimierz Jag. w R. (DH V 224); 1458 R. miał wyprawić 10 pieszych pod Malbork (CMP 129); 1460 Kazimierz Jag. zwalnia mieszcz. kruszw. od ceł na targach w Brześciu Kuj., Inowrocławiu, R., Gębicach i innych miastach kuj. (Pol. II 604); 1461 cło w R. (MS II S. 76); 1465 Kazimierz Jag. zwalnia kmieci z Dobrego od targowego i ceł oraz zezwala na sprzedaż mięsa w R. (Pol. II 612); 1480 Jaroszka z R. (AC III/1, 524); 1484 Kazimierz Jag. zezwala kmieciom z Dobrego na sprzedaż mięsa w R. w dni targowe w rynku (Pol. II 624); 1493 zwolnienie mieszcz. radz. z powodu pożaru od czopowego na 12 lat (MS II 203); 1507 mieszcz. z Warty uzyskują zwolnienie od połowy cła m.in. w R. (MS IV 30); 1519 mieszcz. radz. uzyskują zwolnienie od ceł i targowego w Brześciu Kuj. (MS IV 12412); 1524 R. miał wysyłać wóz na wyprawę wojenną (CMP 150); 1524 cło w R. (CMP 151); 1527 zakaz szynkowania piw obcych w R. (MS IV 15057).

7. 1309–1512 (Wp. II 922, 1005, Lites I 315-316, 359, KBK 228-3828 wg indeksu, Pol. II 556, AC III/1, 481, Paw. 105, 107, 116, Lpor. 133, MHDW IV 27, MS IV 1415, 1419, S. 414).

L. Gabałówna, Archaeological, Investigationes at Radziejów Kujawski, „Archeologia Polona”, t. 4, 1963, s. 121–136; taż, Badania w Radziejowie w 1960 r. na stanowiskach 5, 6, 7 i 24 (w zakresie osadnictwa kultur z kręgu naddunajskich oraz wczesnośredniowiecznego osadnictwa słowiańskiego w wiekach VI–VII), „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 14, 1962, s. 295–307; L. Gabałówna, A. Nowakowski, Wczesnośredniowieczna osada na stanowisku 5 w Radziejowie, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, nr 11, 1964.

8. Kły gotyckie: franciszkański i Wniebowzięcia NMP (Z. Zyglewski, Kościoły i duchowieństwo średniowiecznego Radziejowa, [w:] Radziejów poprzez stulecia. Materiały sesji naukowej „Radziejów poprzez stulecia. W 750-lecie nadania praw

1 Zob. szerzej: H. Ruciński, Początki i rozwój szlacheckiej reprezentacji stanowej na Kujawach od końca XIV do początków XVI wieku, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 3, 1966; Dzieje Radziejowa Kujawskiego, pod red. J. Danielewicza, Bydgoszcz 1982. 426 miejskich dla Radziejowa”, zorganizowanej 11 maja 2002 r. w Radziejowie, pod red. D. Karczewskiego, Włocławek–Radziejów 2002, s. 61–77).

RAKUTOWO (1249 Rachutowo, Rochutowo, Rachutow, Rachuthow, Rachuthowo) 3,5 km na SE od Kowala

1249 Kazimierz kuj. przejął od kl. cyst. w Jędrzejowie wsie R. i Dąbie nadane kl. przez komesa Stefana de Kenese, a w zamian odstępuje położone nad Pilicą wsie Grodzisko, Soborzyce, Okołowice i Komorno (Dwa nieznane dokumenty jędrzejowskie z XIII w., wyd. K. Maleczyński, „Kwartalnik Historyczny”, t. 38, 1924, s. 459); 1374 Elżbieta królowa nadaje Wojtkowi Schooli sołectwo we wsi R., która miała być lokowana na 44 ł. Sołtys otrzymuje 4 ł., młyn za młynem król., karczmę, trzeci denar sąd., 4 morgi łąki oraz pr. wycinania drzew w lasach król. Kmiecie po 3 latach wolnizny mieli płacić po 16 gr praskich czynszu oraz pracować dzień tygodniowo. Wieś otrzymuje pr. niem. na wzór Brześcia Kuj. (Pol. II 526); 1419 Mikołaj Rachutowski (KBK 1290); 1420 kmieć z R. (KBK 1741); 1420 Jan kmieć z R. (KBK 1691); 1421–1423 Swanchna z R. (KBK 2392, 2502, 3387); 1438 Władysław Jag. zapisuje Piotrowi z Oporowa 1000 fl. węg. na Kowalu przynależnych wsiach, m.in. R. (Pol. II 580); 1488 Kowal, Pełczyce, R., Łagiewniki, Duninów i Środoń ma trzymać Mikołaj z Brudzewa wda sieradzki z s. Janem Garandem aż do czasu wypłacenia 2500 fl. węg. (MS I 1921); 1489 wieś król. w par. i pow. kow. (Lpor. 117); 1494 R. do dóbr brz. (ISB 375–376); 1527 20 grz. dzies. snop. z R. dla mansjonarzy włocł. (MHDW XI 33); 1566 39,5 ł. os., 10 karczem dziedz., młyn dziedz. o 1 kole, 2 komor., szynkarz, sołtys z 4 ł. z 1 zagr. (ŹD XIII 15, 18, RBK 438).

RĄBIN (1489 Rambyno, Rambino) 3 km na SW od Inowrocławia

1489 par. i pow. inowr., wśród wsi należących do zamku i m. Inowrocławia (Lpor. 153); 1505 zapis sumy 4000 fl. na dochodach m. i zamku inowr., m.in. na wsi R. (Pol. II 639); 1510 R. wśród przedmieść i wsi m. Inowrocławia (RCI 66v);

427

1527–1534 dzies. do bptwa włocł. (MHDW XI 28; IBW 111); 1546 zwolnienie wsi miejskiej R. od robocizn na rzecz zamku inowr. (RT 337–338); 1564 wieś m. Inowrocławia, 12 kmieci (LW II 245).

RCANEWO PARVA (1418) zag. osada w pow. radz.

1418 spór między Stanisławem, Jakubem i Małgorzatą, dziećmi Krystyna de Bloncz, a Stanisławem Czeczotką o dziedzinę R. w pow. radz. (KBK 50).

REDECZ KALNY (1435 Kalny Redecz, Calnyredecz, Calny Redecz) 2 km na NW od Lubrańca

1435–1527 dzies. z R. do kap. włocł. (MHDW XI 6, 28); 1485 Mikołaj Zyselka z Świerczyna sprzedaje wieś R. Feliksowi z R. (MS I 1816); 1489 wieś do par. Lubraniec pow. brz., z 11,5 ł. os. po kopie czynszu, 8,5 ł. opust., folwark (Lpor. 103); 1527 7 grz. z R. do kła par. w Lubrańcu (MHDW XI 35); 1557 własn. Bernarda Redeckiego, 6 ł. os. (RBK 265); 1566 3,25 ł. os.; na dziale Laskarzewej 3,25 ł. os. i karczma dor. (ŹD XIII 12, RBK 433v); 1497 dzies. snop. z folwarku w R. do kła par. w Lubrańcu (Archiwum książąt Lubartowiczów, Sanguszków w Sławnie II 208); 1518 R. wchodzi w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786).

REDECZ KROWI zob. KROWICE

REDECZ KRUKOWY (1363 Redecz, 1435 Crunkow Redecz, Krvkow Redecz, Krukow, Crukow Redecz, Crukewredecz) 8 km na W od Brześcia Kuj.

1363 Włodzimierz z Dąbia i Jakusz z R. (FKK 10); 1435-1527 dzies. z R. do kap. włocł. (MHDW XI 7, 28); 1489 wieś do par. Dąbie pow. brz., z 5 półł. os. po 3 wiard. czynszu, 3 półł. opust., 2 folwarki szlach. (Lpor. 104); 1498 dobra Jana Redeckiego K. i Redecz (MS II 1148); 1525 Maciej Redeczki z Grabia h. Pomian

428

(K V 238); 1557–1566 tenuta Jana Niemojewskiego, 4,5 ł. os., karczma dor., szynkarka, 3 zagr. (ŹD XIII 11, RBK 433).

Karczewska, Ród Pomianów, s. 248–258.

REDECZ WIELKI (1399 Radecz, Redecz, 1435 Maior Redecz, Magna Redecz, Redecz Maior) 2 km na NW od Lubrańca

1399 Rogala i Trojan z R. (K V 237, 238); 1416 Trojan Radecki z s. Dobiesławem (Wyw. 33); 1418–1424 Dobiesław, Katarzyna, Miklo, Małgorzata, Mikołaj, Stanisław, Ścibor oraz kmiecie z R. (KBK 100-4050 wg indeksu); 1423 sołtys i ławnicy z R. (KBK 3447); 1423 spór Krzesława z Dowieżyna i plebana z Lubrańca z R. (AC III/1, 469); 1431 Małgorzata z R. (AC III/1, 513)1; 1433 Dobiesław z R. (Pol. II 576); 1435–1527 dzies. z R. do kap. włocł. (MHDW XI 6, 28); 1438 Mikołaj z Górki kupuje 10 grz. rocznego czynszu z R. od Kiełcza dziedzica tejże wsi (Wp. V 615, 616); 1489 wieś do par. Lubraniec pow. brz., na dziale Kowalskiego 14 ł. os., 2 ł. sołt., karczma dor. i karczma opust., na dziale Stanisława 17 ł. os. i 2 karczmy; 2 folwarki (Lpor. 104); 1527 3 grz. z R. do kła par. w Lubrańcu (MHDW XI 35); 1557 własn. Erazma Kretkowskiego i Lubienieckiego (RBK 265); 1566 10 ł. os., 2 komor., Lubieniecki z 12,5 ł. os., 2 karczem dziedz., 2 zgar. i 1 komor. (ŹD XIII 12, RBK 433v); 1497 dzies. snop. z 2 folwarków w R. do kła par. w Lubrańcu (Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie II 208).

REPKA (1280) osada zag. nad Brdą koło Bydgoszczy

1280 Mściwuj pom. ma wiecu w R. (PU 317a); 1289 Mściwuj pom. i Przemysł II wlkp. wystawili w R. dokument dla abptwa gnieźn. (PU 432); 1301 Leszek, Przemysł i Kazimierz kuj. nadali Jakubowi abpowi gnieźn. wieś Chociszewo między Bartodziejami a R. (Wp. II 836).

1 Niektóre wzmianki z lat 1399–1431 dotyczyć mogą Redcza Kalnego lub Krukowego. 429

RESKA (1565) zag. osada młyńska pod Podgórzem

1565 młyn dziedz. o 1 kole w stwie dybowskim (RIn. 792).

ROGALIN (1401 Rogalino, Rogalyno) 7,5 km na S od Radziejowa

1401 Mikołaj Rogaliński (K V 242); 1465 Sędziwój z R. sędzia kuj. (P. 46); 1489 wieś do par. Kaczewo pow. radz., z 3 ł. os. po 1 grz. czynszu, folwark (Lpor. 141); 1527 R. w opisie dochodów kap. kruszw. i kła par. w Kaczewie (MHDW XI 45, 50); 1566 3 ł. os., 3 zagr. (ŹD XIII 30).

ROGAŁY (1527 Rogali) zag. osada pod Raciążkiem

1527 do kła par. w Raciążku należały dzies. folwarczne z Sierzchowa, Markuszewa, Unimierza, R. i Tupadł (MHDW XI 69).

ROGOWO (1235 Rogow, Rogowo) osada zag. na terenie ob. m. Inowrocławia

1233 Kazimierz ks. kuj. potwierdził nadanie przez ojca wsi R. Krzyżakom (KKM 338, fals., potwierdzenie z 1253 r.); 1235 Konrad ks. maz. potwierdził darowiznę wsi R. na rzecz Krzyżaków (PrU I/1, 119)1; 1257 Kazimierz ks. kuj. zapłacił Krzyżakom 60 grz. za R. (UC 50); 1489 folw. zamku inowr. (Lpor. 153); 1510 R. wymienione wśród przedmieść i wsi m. Inowrocławia (RCI 66); 1564 role opust. R., własn. m. Inowrocławia (LW II 244); 1582 fundus R. w opisie uposażenia kła pod wezw. ś. Klemensa w Kruszwicy (VC 3); 1628 przedmieście Rogowskie m. Inowrocławia (LWp. 125).

ROGOŹNO (1401 Rogosno, Rogoszno) 4 km na NE od Przedcza

1 Wg M. Perlbacha, Preussisch-Polnische Studien zur Geschichte des Mittelalters, H. 1: Zur Kritik der Ältesten Preussischen Urkunden, Halle 1886, s. 104, chodzi o wieś Rojewo. 430

1401 przyw. Władysława Jag. na 3 ł. wójtostwa w R. (BR 85, 131a–131b); 1430 Msczyszeb sołtys w R. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1143, s. 36); 1489 wieś do stwa i pow. przed. (Lpor. 123); 1500 3 kmieci na 2,5 ł. (RCP 4); 1525 3,5 ł. os., karczma (RCP 60v); 1527 1 grz. z R. do kła par. w Przedczu (MHDW XI 38); 1565 wieś do stwa przed., 4 kmieci na 4 ł., ogród karczemny, 1 ł. opust. uprawiany z czynszu, 3 ł. wójtostwa, łąki (LW I 175); 1566 ł. os., 3 ł. wójtostwa, karczma dor. (ŹD XIII 22, RBK 444v).

ROGUSZKI (1583 Rogosky) 6 km na NW od Przedcza

1583 wieś w pow. przed., Jakub Kuczycki z 1 półł. zagrod., Stanisław Czołpiński z 1 ł. zagrod. (RBK 717).

ROJEWO (1429 Royew, Royewo) 9 km na NW od Gniewkowa

1429 Jan dziedzic R. (K V 243); 1429 Władysław Jag. polecił urzędnikom miasta i pow. inowr. nie przeszkadzać mieszkańcom Żnina udającym się do Torunia przez Łabiszyn, Lisewo Kościelne, Nieszczewice, R. i Glinno Wk. (MS III Sup. 105); 1489 par. Płonkowo, pow. inowr., 14 ł. os., czynsz po 80 gr, 11 ł. opust., 2 karczmy dziedz., 2 folw. (Lpor. 157); 1527–1534 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 110); 1534 7 ł. os., 2 karczmy dor. (RIn. 507, 517); 1552 własn. Kaczkowskich i Moszczyńskiego, 16 kmieci, karczma dor. (RIn. 546, 554v); 1565 17,5 ł., os., 4 zagr., karczma dor., rzem., komornik (RIn. 785v–786); 1583 16 ł. os., 6 zagr., komornik, 2 rzem. (ŹD XII 248).

ROKITKI (1316 Rokithkj) 2 km na NE od Radziejowa

1316 Władysław Łok. zatwierdza sprzedaż przez wójta radz. Gerka wójtostwa radz. i dziedziny R. Holibinowi sołtysowi z R. (Pol. II 476).

431

ROSKIDALINO (1274 Roskydalino, Roskidlin, Roskidalino) osada na terenie późniejszej Nieszawy

1274 Eufrozyna kuj., lokując miasto P. przyrzeka wieś R. commutare pro melioracione nostre civitatis (Pol. II 458); 1303 Stanisław z Brzezia sprzedaje R. Hanuszowi mieszcz. brz. (Pol. II 180; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 98, s. 64); 1313 Jakub kanonik krakowski i pleban w Morsku nad Praszką, s. Stanisława z Brzezia, wieś R. niesłusznie posiadaną zwraca bptwu włocł. (Pol. II 210; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 106, s. 68); 1318 Władysław Łok. potwierdza sprzedaż przez Jana Rikoliz mieszcz. brz. wsi R. za 113 grz. Gerwardowi bpowi włocł. Jan odkupił R. od Stanisława Sirzika, s. Świętosława z Brzeźna (Pol. II 228); 1318 Władysław Łok., na prośbę obu stron, zatwierdza (trzecie z rzędu) kupno wsi R. n. Wisłą przez bpa włocł. Gerwarda, tym razem od synów rycerza Stanisława zw. Syrzik, s. Świętopełka z Brzezia, za 40 grz. gr. praskich (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 118, s. 73); 1358 Kazimierz W. nadaje Frankowi młynarzowi z R. w dziedziczne posiadanie 2 młyny na rzece Wzdroje (Wsdroije, Wsdroie) koło R.: jeden już zbudowany i drugi w budowie, pod warunkiem opłacania 5 grz. rocznie (Pol. II 511); 1460 lokacja miasta N. na terenie wsi R. (Pol. II 606); 1521 Zygmunt I potwierdza lokację Nieszawy na terenie wsi R., należącej do grodu bobr. (MS IV 4021).

ROZNIECICE (1418 Rosznecicze, Roszneczski, 1489 4 osady: Rosnyecycze Bernardi, R. Gogolek, R. Smyl i R. Swanthomirx, 1527 2 osady: Roznieczicze i R. Smilow, 1566 3 osady: Gogolkowe Rosznieczicze, R. Smilowe i R. Swiathomikowe) osada, z której działów powstały obecne Gogoły i Śmieły, częściowo zag.

1418–24 Bernard, Bogumił, Bogusław, Jakusz, Jarosław, Jan Cienkusz, Maciej, Mikołaj, Piotr, Świętomir i Tomek z R. (KBK 284-3843 wg indeksu); 1489 4 osady R. wśród folwarków szlach. w par. Błenna pow. przed. (Lpor. 124); 1527 R. w opisie dochodów kła par. w Błennej (MHDW XI 38); 1566 w R. Świętomirowych na 2 działach 4 ł. zagrod. i 1 zagr. (ŹD XIII 24).

ROSNYECYCZE GOGOLEK zob. GOGOŁY

432

ROSNYECYCZE SMYL zob. ŚMIEŁY

ROŻNIATOWY MAŁE (Rożniaty Małe; 1489 Rósnyathowy Maior) osada zag. koło Różniat

1489 par. Sławsko Wk., pow. inowr., 4 ł. os., czynsz po grz., karczma dor., folw. (Lpor. 169); 1534 2,5 ł. os. (RIn. 511); 1552 3 kmieci, karczma dor. (RIn. 548v, 555v); 1565 2 ł. os., karczma dor., wiatrak dor., 2 zagr., rzem. (RIn. 790); 1583 właśc. Wojciech Tupadlski, 2 ł. os., 3 zagr. (ŹD XII 252).

ROŻNIATY (1323 Roznyathawy, Rossnyathowo 1489 Rosnyathowy Maior) 4 km na NW od Kruszwicy

1323 z R. pochodził bp włocł. Maciej (DH III 111); 1486–1493 Wojciech z R. (K V 253); 1489 par. Sławsko Wk., pow. inowr., 10 półł. os., czynsz po 40 gr et pro angaria, folw. (Lpor. 169); 1527 2 kopy dzies. z R. dla kanonika i 8 grz. dla wikariuszy kruszw. (MHDW XI 50, 54) 1534 4 ł. os. (RIn. 510v); 1552 9 kmieci, wiatrak dor. (RIn. 548v, 552v); 1565 własn. Makowieckich, 5 ł. os., 3 zagr., karczma dor., wiatrak dor. (RIn. 790); 1583 4 ł. os., 5 zagr. (ŹD XII 252).

RÓŻANNA (1398 Rvzenna, Rozenna) 6 km na S od Gębic

1398 Tomisław Roszenski (GG II 655); 1489 wieś w pow. kruszw. (Lpor. 151); 1527 9 grz. z R. do kap. kruszw. (MHDW XI 51); 1557–1566 wieś do par. Gębice, własn. Rozenskich i Bartłomieja Rogalińskiego, 9 ł. os., 2 zagr. (ŹD XIII 35).

RUCEWKO (1489 Rzuczewo Minor) 11,5 km na NE od Pakości

1489 par. Lisewo Kościelne, pow. bydg., 5 ł. os., czynsz po 62 gr, folw. (Lpor. 174); 1527–1534 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1527 2 grz. z

433

R. w opisie dochodów kła par. w Lisewie Kościelnym (MHDW XI 60); 1530 1 ł. os. (RIn. 540); 1552 5 kmieci (RIn. 561); 1565 2 ł. os. (RIn. 797v); 1583 właśc. Piotr Sośnicki, 8 ł. os., 10 zagr., komornik, 2 rzem. (ŹD XII 259).

RUCEWO (1327 Ruczow, Rsuczovo, Rzuczewo, Rzucewo, 1489 Rzuczewo Maior) 11,5 km na NE od Pakości, obecnie nie istnieje

1327 Wincenty ze Smogorzewa sędzia inowr. nadał Janowi z R. cz. Wiskitna (Wp. II 1083); 1364 Ludka z R., wdowa po Janie z R. (Wp. III 1529; Karczewska, Własność szlachecka, s. 301); 1403 Bych z R. (K V 270); 1435 Małgorzata z R. (Karczewska, Struktura własnościowa, s. 92); 1454 Maciej z R. (PH LVI 102); 1489 par. Lisewo Kościelne, pow. bydg., 2 ł. os., czynsz po kopie, 3,5 ł. opust., folw. (Lpor. 174); 1527–1534 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1527 R. w opisie dochodów kła par. w Lisewie Kościelnym (MHDW XI 60); 1530 3 ł. os. (RIn. 540); 1552 2 kmieci (RIn. 561); 1565 8 ł. os., wiatrak dor., 8 zagr., karczma dor., 2 rzem., luźny (RIn. 797v); 1583 właśc. Piotr Racięski i Jakub Niemojewski, 1 ł. os., 2 zagr. (ŹD XII 260).

RUDA (1564 ruda w Dobiegniewie, 1566 mineraria officina Dobiegniew) 4 km na SW od Dobrzynia; pow. Kowal

1564 z Rudy w Dobiegniewie dla sty przed. 20 fl. czynszu, 10 domków przy Rudzie (LW II 182); 1566 3 koła, 2 kowale, 4 carboni, 2 dymarze, 2 górnicy (RBK 438v); 1583 3 koła, 7 rzem., 1 ł. os. (RBK 703v).

RUDA (1339 Rudky, Ruda) 4,5 km na SW od Włocławka (Perthées, BKI).

1339 wójtowie włocł. otrzymali młyn na rz. Zgłowiączce za młynem R. (Guldon 38); 1531–1566 młyn do bptwa włocł. (RBK 100v, 272, 431v)1.

1 J. Morawski, Monografia Włocławka, s. 94–95, identyfikował młyn R. z Prusakiem i młynem Żelaznym. Identyfikacja ta jednak nie da się utrzymać (GK 54 przyp. 24). 434

RUDA (1531 Ruda) 5,5 km na NW od Sompolna (Perthées, BKI).

1531–1557 młyn koło Ruszkowa w pow. radz. (RBK 124, 289v).

RUDA (1419 Ruda) 4,5 km na SW od Kowala (Perthées, BKI).

1419 Mościc z Dąbia kupił od Tomasza i Wojciecha z Pakości dziedziny Rzegocin, Rzeżewo, Lutobórz, Szczutkowo, R. z młynem i Sobiczewy (KBK 1252, 1257)1; 1489 par. Grabkowo pow. kow., w opisie wsi bptwa włocł. Grabkowo wymieniony młyn R. o 2 kołach (Lpor. 117); 1527 dzies. z młyna R. do kła par. w Grabkowie (MDW XI 37); 1566 młyn R. o 3 kołach w posiadaniu wdy łęcz. (RBK 440v); 1583 młyn o 2 kołach i stępie (RBK 706v); 1584–1594 młyn R. w par. Grabkowo (MDW XXII 10, XXIII 58).

RUDAK (1340 Gerinsdorf, Geringsdorff, 1405 Radekke, Cossyworrodek, Rodek, 1407 Rodecke) osada włączona w 1936 r. do Torunia

1340 Henryk Tzenge komtur nieszawski nadaje Hermanowi Gerunge 12,5 mórg gruntu między karczmą naprzeciw Torunia a wsią G. pod warunkiem opłacania czynszu w wysokości 1 grz. i 8 szk. (MT 10); 1348 Henryk Tzenge komtur nieszawski nadaje wsi G. pr. chełm. (MT 18); 1405 wsie R. i Kozibór zobowiązane do robocizny na rzecz młyna Herrenmühle (MT 39); 1407 każdy mieszkaniec płacił czynsz w wysokości 1 wiard. i 2 kury; rocznie czynsz ze wsi wynosił 17 grz. 7 sk. i 3 denary (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 87); 1413 wieś C. winna należeć do Królestwa Polskiego (Lites II 239); 1435 dzies. z R. do dziekanii włocł. (MHDW XI 7); 1454 Kazimierz Jag. w zamian za zamek i miasto Nieszawę z wsiami: Nieszawka W., Nieszawka M., Kozibór, R., Stawki i Kosorzyn nadaje królowej Zofii Pyzdry (Pol. II 594); 1565 wieś do stwa dybowskiego, ogrody, 3 komor. (RIn. 791v).

MT s. 480–481.

1 J. K. Kochanowski identyfikował z R. w par. Broniszewo lub Włocławek (KBK, s. 498). Wymienione jednak wsie wskazują, że chodzi o R. w par. Grabkowo. 435

RUDKI (1527 Ruthki) wieś zag. pod Inowrocławiem

1527 folw. opust. R. w opisie uposażenia prebendy ś. Jakuba w Inowrocławiu (MHDW XI 58); 1570 W. Pegowski altarysta kaplicy pod wezw. ś. Jakuba w Inowrocławiu nadał R. pr. emfiteutycznym W. Leskiemu (KWł. VI 42v–43v); 1743 folw. opust. R. (K 5, 256); 1769 folw. R. między Mierzwinem i Tucznem, własn. prebendy ś. Jakuba w Inowrocławiu (Cl. 133).

RUDNICY (1317) osada wcielona do Ośna

1317 Gerward bp włocł. nadał dziedziny Ośno, Osencze, Wychrouity i R. połączone w jedną całość pod nazwą Ośno Olbrachtowi sołtysowi z Raciążka celem lokacji na pr. magd. (Pol. II 223).

RUDY (1552 Rudni, Rudny) 4 km na SW od Solca Kuj.

1552 młyn dziedz. o 1 kole w stwie bydg. (RIn. 563); 1565 młyn o 2 kołach dziedz. (RIn. 794v); 1569 Zygmunt August zezwolił W. Sowcie na cesję młyna R. koło Bydgoszczy s. Michałowi (MS V 10035); 1583 młyn w stwie bydg. (ŹD XII 255).

RUDZK DUŻY (1403 Ruczsko, Ruthssko, Ruczko, 1489 Ruczsko Maior) 14 km na SW od Radziejowa

1403–1411 Piotr z R. (K V 259); 1412 Piotr Rudsky i Klimonta de ibidem (K V 259); 1418–1422 Climacyna, Falisław, Helena, Jakusz, Luchna i Rucka z R. (KBK 55, 78, 308, 539, 1759, 2476, 2478); 1433 Falisław z R. h. Jasiona (Pol. II 576); 1489 wieś do par. Połajewo Stare pow. radz., z 5 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 12 ł. opust., karczma, 3 folwarki (Lpor. 144); 1527 R. w opisie dochodów kła par. w Rzeczycy (MHDW XI 43); 1557–1566 własn. Adriana Rogalińskiego, 8 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (ŹD XIII 32, RBK 454v).

436

RUDZK MAŁY (1489 Ruczsko Minor) 12 km na SW od Radziejowa

1489 wieś do par. Rzeczyca pow. radz., z 13 ł. os. po 70 gr czynszu, karczma, folwark (Lpor. 140); 1527 R. w opisie dochodów kła par. w Rzeczycy (MHDW XI 43); 1557–1566 własn. Wawrzyńca Tarnowskiego, 5 ł. os., karczma dor., luźny, 3 zagr., 1 rzem. (ŹD XIII 29, RBK 450v).

RUSINOWO (1371 Russinowo, Rusinowo, Russynowo) 10 km na W od Radziejowa

1371 Warsko z R. (BR 134, 373); 1418 Jadwiga i Warsz z R. (KBK 381); 1489 wieś do par. Chełmce pow. radz., z 2 ł. os. po 40 gr czynszu, 7 ł. opust., wiatrak, folwark (Lpor. 139); 1527 R. w opisie dochodów kap. kruszw. i kła par. w Chełmcach (MHDW XI 44, 54); 1557–1566 własn. Erazma Rusinowskiego, 2 ł. os., 5 zagr. (ŹD XIII 28).

RUSZKI (1423 Roski, Rosky, Rosszki) 15,5 km na NE od Radziejowa1423 Mateusz z R., Wojciech Szczecina z R. (KBK 3166); 1489 wieś do par. Kościelna Wieś pow. brz., z 4 ł. os. po kopie czynszu, 2 płosy opust., folwark (Lpor. 106); 1511 Ujma M. graniczy z R. (VG 272); 1527 dzies. z R. (MHDW XI 39); 1557– 1566 własn. Mikołaja Trzebuchowskiego, 5,5 ł. os., 3 zagr. (ŹD XIII 13).

RUSZKI (1437 Russky) zag. osada pod Chodczem

1437 Stanisława, ż. Michała de Sholaydy, odstępuje Małgorzacie i jej ss. Janowi, Stanisławowi, Michałowi i Mikołajowi 3 ł. z ósmą miarą z młyna R. z cz. młyna w Chodczu w zamian za Bowanthowo w z. łęcz. (Paw. 101).

437

RUSZKOWO (1401 Ruskowo, 1489 Ruskowo Maior) 17 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1401 Stachnik z R. (K V 262); 1428–1429 Jarand z Brudzewa, właściciel R. (Górczak, Kariera majątkowa rodziny Brudzewskich, s. 144); 1470 Jakub Ruszkowski (Pol. II 420); 1489 wieś do par. Broniszewo pow. radz., na dziale Andrzeja 4 ł. os., 6 ł. opust., 2 karczmy i folwark, na innych działach szlach. tylko folwarki i 1 kmieć na łanie, młyn o 1 kole (Lpor. 144); 1520 Andrzej Ruszkowski właściciel R. (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 66, s. 26); 1527 4 grz. z R. do kła par. w Broniszewie (MHDW XI 46); 1557–1566 własn. Jana Ruszkowskiego, 3 ł. os., karczma dor., młyn dziedz. Ruda o 2 kołach, 4 zagr. (ŹD XIII 31, RBK 453v).

7. G. J. Budnik, P. Gałkowski, Ruszkowo – zespół dworski, [w:] Materiały do dziejów rezydencji w Polsce. t. 2: Ziemia dobrzyńska, cz. 3, pod red. P. Gałkowskiego, S. Kunikowskiego, Włocławek 2006, s. 265–284.

RUSZKÓWEK (1489 Ruskowo Minor) 15,5 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1489 wieś do par. Broniszewo pow. radz., z 6 półł. os. po 16 gr czynszu, 6 półł. opust., 1 ł. sołt., karczma, młyn o 2 kołach, młyn o 1 kole (Lpor. 144); 1557–1566 własn. Marcina Sokołowskiego, 4 ł. os., młyn dziedz. o 2 kołach (ŹD XIII 31, RBK 453v).

RYBITWY (1362 Riwithwi, Rybithwy, Rybythwy) 1,5 km na SE od Pakości

1362 R. w podziale dóbr między Wojciechem wdą a Hektorem podczaszym brz. przypadły Hektorowi (Wp. III 1466); 1489 par. Kościelec, pow. inowr., właśc. Pakocski, 14 ł. os. wymierzonych z folw., czynsz i za robocizny po kopie, 4 ł. uprawiane na folw. (Lpor. 154); 1520 z przedmieścia Pakości R. płacono dzies. snop. do kła par. w Pakości (Ł I 187); 1527 6 grz. z R. w opisie dochodów prebendy ś. Jakuba w Inowrocławiu oraz pewne opłaty w opisie dochodów mansjonarzy w Kościelcu (MHDW XI 58, 63); 1534 3 ł. os., 1 ł. opust. od 3 lat

438

(RIn. 506); 1552 3 kmieci (RIn. 545); 1565 6 ł. os. (RIn. 784v); 1583 własn. Jana Krotowskiego i Potulickich, 5 ł. os., 4 zagr. (ŹD XII 247).

RYBNO (1443 Rybna, Ribna) 2 km na NE od Przedcza

1443 przyw. Władysława Jag. na 8 ł. wójtostwa w R. (BR 85, 131b); 1489 wieś do stwa i pow. przed. (Lpor. 123); 1500 12 kmieci, 4 ogrody, 3 karczmy (RCP 3–3v); 1525 9 ł. os., 7 ł. opust., 7 taberne seu orti (RCP 59v–60); 1527 dzies. z R. do kła par. w Kowalu (MHDW XI 35); 1565 wieś do stwa przed., 19 ł. os., 8 ł. opust. uprawianych z czynszu, 5 karczem, 2 zagr., 8 ł. wójtostwa, łąki, bór (LW II 169–170); 1566 17 ł. os., 10 ł. opust.uprawianych z czynszu, karczma dziedz., 2 zagr. i 2 komor., wójt od 3 kmieci, karczmy dziedz. i 3 zagr. (ŹD XIII 22, RBK 444v).

RYCERZEWO (1489 Vyczerzewo, 1527 Riczerzewo) 2 km na NE od Kościelca

1489 par. Kościelec, pow. inowr., na dziale Kinowskiego 6,5 ł. os., czynsz po 75 gr, 2 ł. opust., na dziale Kaczkowskiej 4,5 ł. os., czynsz po 64 gr, 1,5 ł. opust., folw. (Lpor. 154); 1527 20 grz. z R. w opisie dochodów kła par. w Kościelcu (MHDW XI 63); 1534 9 ł. os. (RIn. 505v); 1552 16 kmieci (RIn. 545); 1565 9 ł. os., karczma dor., luźny (RIn. 784v); 1583 9 ł. os., 2 komornicy (ŹD XII 246).

RYJĘCA (1565 Dreicza, Driięcza, 1628 Ryienca, 1550 Rwiancza) osada zag. w pobliżu Podgórza

1565–1628 młyn w stwie dyb. (RIn. 792; ŹD XII 254, LWp. 144); 1550 Piotr ze Służewa stwa dyb. zezwolił Wojciechowi Chrząstowi na odbudowę młyna w miejscu R., zniszczonego z powodu wylewu Wisły (MS V 809, 957).

RYŃ (1489 Ryn) 5,5 km na NE od Sompolna

439

1489 wieś szlach. do par. Lubotyń pow. przed., karczma, 4 karczmy opust. (Lpor. 125); 1527 0,5 grz. z R. do kła par. w Lubotyniu (MHDW XI 45); 1557– 1566 własn. Lubienieckich, 5 zagrod., młyn o 2 kołach, karczma dziedz., Osiecki z 1 półł. zagrod. (ŹD XIII 20, 23, RBK 422).

RZADKA WOLA (1346 Volya, 1488 Pustavola, Wolya, Vola, 1534 Rzadka Wolia, Rzathka Wolya) 3 km na SW od Brześcia Kuj.

1. 1346 wieś (Pol. II 278); 1489 par. w pow. brz. (Lpor. 93).

3. 1346 własn. król. (Pol. II 278); 1488 dobra brz., m.in. P., w dożywotnim posiadaniu wdy sieradzkiego Mikołaja z Brudzewa (MS I 1921); 1494 W. do dóbr brz., 10 kmieci (ISB 372); 1534 dzies. z R. do bptwa włocł. (IBW 110, 111); 1565 wieś do stwa brz., 9 kmieci na 9 ł. os. i 18 ł. opust., Bartoszowa Siroszewska dzierży 4 ł., 4 ł. do kła brz. (LW II 217-218); 1566 4,5 ł. os., karczma dor., 1 ł. os. na dziale Sieroszewskim (ŹD XIII 3, RBK 427).

4. 1346 Kazimierz W. sprzedaje za 60 kóp gr praskich sołectwo w W. Markowi Pomorce. Sołtys otrzymuje 5 ł. wolnych, trzeci denar sąd., karczmę, 3 zagr., 8 mórg łąki w Łagiewnikach, rybaka na rz. Zgłowiączce do stawa brz. (Pol. II 278, 497; potw. z 1504 r., MS III 1438); 1565 5 ł. sołectwa (LW II 217).

RZADKWIN (1215 Rodequino, Rzodequino, Rothkuyno, Rzothquino, Rzotquino, Rodekuino, Zrodetwino, Rzotquin) 11,5 km na SW od Kruszwicy

1. 1328 wieś w dystr. m. Inowrocławia (SŹr. VI 11); 1429 n. wieś w pow. inowr. (Lpor. 170); 1445–1583 wieś z kłem par. w dek. kruszw. (AC I 1157; MHDW I 21).

2. 1249 połowa jez. Tirlang i Razancze (DKM 12, 17–18, fals.); 1328 jez. (SŹr VI 11); 1357 rozgraniczenie między R. i Ludziskiem (RPS 57v); 1357 rozgraniczenie między wsią kl. mog. Ciechrz a dobrami kl. strzel.: Strzelno, Sławsko Mł. i R. (Wp. III 1366); 1470 rozgraniczenie jez. koło R. (RPS 65–67); 1527 cz. jez. (MHDW XI 57); 1312 Bronisław Mł. koło R. (DS 17).

440

3. 1231 Kazimierz ks. kuj. zatwierdził kl. strzel. w posiadaniu dóbr, m.in. R., oraz nadał imm. ekon. i sąd. (DKM 8, 13–14, fals.); 1249 Kazimierz ks. kuj. potwierdził kl. strzel. w posiadaniu dóbr, m.in. R. (DKM 12, 17–18, fals.); 1328 Władysław Łok. zatwierdził sprzedaż przez dziedzica Kołudy Dobiesława posiadłości R. kl. strzel. za 20 grz. tor. za wyjątkiem młyna (SŹr VI 11); 1356 Kazimierz W. nadał dobrom kl. strzel., m.in. R., imm. ekon. i sąd. oraz zezwolił na lokację na pr. polskim lub niem. (Ds 24); 1447 Jan Lukaw prepozyt strzel. sprzedał Tomaszowi i Andrzejowi cz. gruntów w R. za 20 kóp gr (Ds 64); 1489 folw. opust., z 14 ł. os. po 0,5 grz. czynszu, 2 ł. opust. (Lpor. 170); 1527 własn. kl. strzel., 8 grz. czynszu (MHDW XI 57); 1534 7 ł., karczma (RIn. 512, 518); 1552 14 kmieci, karczma (RIn. 549, 556); 1565 18 ł., karczma, szynkarz, 2 rybacy, 4 zagr. (RIn. 791).

4. 1295 Przemysł ks. inowr. zezwolił na lokację wsi Książ i R. na pr. magd. i uwolnił od pr. polskiego (DKM 18, 22, fals.; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 202–203); 1404 sołectwo (Ds 37); 1489 1 ł. sołt. (Lpor. 170).

5. 1215 przysądzenie dzies. z R. kl. strzel. wbrew roszczeniom bpa włocł. (Wp. I 84); 1445 pleban (AC I 1157); 1448 prepozyt kl. strzel. otrzymał pr. prezenty plebanów w Ostrowie i R. (RPS 33); 1450 rozstrzygnięcie na korzyść kl. strzel. sporu o dzies. prosa między kl. a mieszkańcami wsi R. (Ds 70); 1527 5 grz. dzies. kl. strzel. (MHDW XI 57); 1577 kł drewn. pod wezw. ś. Mateusza, patronat prepozyta strzel., do par. 2 wsie (MHDW XVII 56–57).

6. 1423 Magdalena, wdowa po młynarzu Macieju, sprzedała kl. strzel. młyn w R. za 10 kóp gr (Ds 47); 1478 sprzedaż młynarzowi strzel. młyna w Bronisławiu Małym z rolami między tą wsią a R. (RPS 97–100).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 94–95.

RZECZYCA (1325 Ricicia, Recicia, Rzecicza, Rzeczycza) 8 km na SW od Radziejowa

1. 1325 par. R. w dekanacie radz. (MV I 262); 1489 pow. radz. (Lpor. 140).

441

3. 1429 szl. Mikołaj Wolski z R. i Ostrowa (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1122, s. 26); 1444 Jan pleban tamże, dok. 1201, s. 65); 1445 Wit z R. burgrabia kruszw. (RPS 26v); 1489 2 ł. os. wymierzone z ról folw., 4 ł. folw. opust., na dziale Rzeczyckiej kmieć na łanie i karczma (Lpor. 140); 1527 R. w opisie dochodów kłów par. w Chełmcach i R. (MHDW XI 43, 44); 1557 własn. Baltazara Rzeczyckiego (RBK 283); 1566 własn. Jana, Baltazara i Pszczyńskiego, 1,5 ł. os., 8 zagr., karczma dor. i 2 komor. (ŹD XIII 28, RBK 450v).

5. 1325–1327 Świętosław pleban z R. (MV I 262, 276)1; 1527 kł par. s. Stanisława, patronat szlach. (MHDW XI 43).

RZEGOCIN (1418 Zegocyno, Szegocyno, Rzegoczino) 7 km na SW od Kowala

1418–1423 Jan, Materna, Tomasz i Wojcech z Z. (KBK 214, 314, 527, 624, 761, 836, 937, 941, 1008, 1327, 2685, 2690, 2939); 1419 Mościc z Dąbia kupuje za 3000 grz. od br. Tomasza i Wojciecha z Pakości dobra: Z., Rzeżewo, Lutobórz, Szczutkowo, Kępka Szlachecka, Ruda i Sobiczewy (1252, 1257); 1527 R. w opisie dochodów kła par. w Kłóbce (MHDW XI 41); 1583 folwark do par. Kłóbka pow. kow., 2 zagr. (RBK 703v).

RZESZYN (1339 Rszirzina, Ziszino, Rzyszyno, 1489 Rzysszyno Maior, Rzessino Maior, Rzijssino) 12 km na W od Piotrkowa Kuj.

1339 Dobiesław z R. (Lites I 111; Karczewska, Struktura własnościowa, s. 83); 1414 Bogufał z Z. (K V 569); 1419–1436 Piotr Lewin z R. (K V 569; Karczewska, Struktura własnościowa, s. 83); 1489 wieś do par. Kościeszki pow. kruszw., z 13 ł. os. po 28 gr czynszu, karczma, wiatrak (Lpor. 150); 1527 R. w opisie dochodów kłów par. w Gębicach i Kościeszkach (MHDW XI 55, 56); 1557–1566 własn. Jakuba Ruszkowskiego, 12 półł. os., 1 ł. opust., 4 zagr., karczma dor. (ŹD XIII 36, RBK 458).

1 Koz. Sz. 180 i Libr. 95 datują powstanie parafii na XIII w. 442

RZESZYNEK (1489 Rzysszyno Minor, Rziszinko) 12 km na W od Piotrkowa Kuj.

1489 folwark(i) szlach. w par. Kościeszki pow. kruszw. (Lpor. 150; D. Kurzawa, Rzeszynek – z dziejów nadgoplańskiej wsi, [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studio, t. 2, pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2009, s. 97–103); 1566 folwark, rybak (ŹD XIII 36).

RZEŻEWO (1403 Rzirzewo, Zirzewo, Zyrzewo, Rzezow) 12 km na SW od Kowala

1403 sołtys z R. (K V 569); 1419 Mościc z Dąbia kupuje za 3000 grz. od br. Tomasza i Wojciecha z Pakości dobra: Rzegocin, Z., Lutobórz, Szczutkowo, Kępka Szlachecka, Ruda i Sobiczewy (KBK 1252, 1257); 1446 Marcin Mościc z Chocenia sprzedał Rz. za 800 grz. Piotrowi i Janowi Kłobskim (Szybkowski, Posiadłości Pakoskich, s. 70); 1435–1527 dzies. z Z. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 28); 1489 wieś do par. Kłóbka pow. brz., z 12 ł. os. po 20 gr czynszu, 15 ł. opust. uprawianych na folwark, 2 karczmy (Lpor. 119); 1528 Jan Choceński zapisuje kap. włocł. 10 kóp rocznego czynszu ze wsi R. w pow. brz. (MS IV 5358); 1557– 1566 dożywocie Mikołaja Sokołowskiego, 20 ł. os., karczma dor., 4 zagr., 4 komor. (ŹD XIII 9, 16, RBK 439).

SADLNO (1325 Sadelno, Sadlno, Sądlno, Saldna) 11,5 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1. 1325 par. S. w dekanacie radz. (MV I 259); 1489 pow. radz. (Lpor. 145).

2. 1511 granica z Sompolnem (VG 265).

3. 1393–1419 Jarosław z S. sędzia inowr. (Wp III 1989; V 250, 295, KBK 656; (Karczewska, Ród Pomianów, s. 86–90; taż, Własność szlachecka, s. 177); 1403–

443

1423 Zemanta z S. (K V 272, KBK 219, 2991, 3311); 1418–1423 Grzegorz i Łukasz z S. (KBK 219, 2605, 2991); po 29 I 1425 r. właścicielem S. został Jarand z Kłóbki (Karczewska, Własność szlachecka, s. 177); 1428 spór między plebanami z S. i Broniszewa o dzies. z S. i Chlebowa (Pol. II 380; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 257, s. 143); 1489 na dziale Jakuba 8 ł. os., 7 ł. opust. uprawianych z czynszu i na folwark, 2 karczmy i młyn, na dziale Zakrzewskiej 5 ł. os. i folwark, na dziale Andrzeja Ruszkowskiego 3 ł. os. i 3 ł. opust., na dziale Trojana 3 ł. os., 1 ł. opust. i folwark (Lpor. 145); 1520 Andrzej Ruszkowski właściciel wsi S. i Ruszkowo (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 466, s. 26); 1527 dzies. z S. do kłów par. w S. i Broniszewie (MHDW XI 45, 46); 1566 Jan z 3,5 ł. os., karczmy dor., 1 rzem., 2 zagr. i 2 zagr. w Słomkowie, Wojciech Jaronowski z 1 ł. os., 1 ł. opust. uprawianego z czynszu, karczmy dor., 2 zagr., szynkarki i przekupnia, Anna Ziemięcka z 5 ł. os., młyna dor. o 1 kole, karczmy dor. i 3 zagr., Ruszkowski z 7 ł. os., karczmy dor. i 2 rzem., Modrzejewski z 2 ł. zagrod. (ZD XIII 30, 34, RBK 452).

4. 1423 Jan sołtys z S. (KBK 3047); 1489 na dziale Zakrzewskiej 2 opust. ł. sołt. (Lpor. 145).

5. 1325 Jan pleban w S. (MV I 259)1; 1327 Mikołaj pleban z S. (MV I 275); 1428 Jakub pleban z S. (Pol. II 380); 1430 Mikołaj wikariusz (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1141, s. 35); 1431 Władek rektor kła i Paweł wikariusz (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1185, s. 57–58); 1470 spór o pr. patronatu między dziedzicami S., Ziemięcina i Chlebowa (Pol. II 420; S. Szybkowski, Ród Cielepałów, s. 73); 1470 Mikołaj z Zagajewic proboszczem w S., prawo patronatu należy do dziedziców S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 333, s. 184); 1480 Mikołaj Zamli pleban z S. (MHDW IV 21–22); 1527 kł par. ś. Mikołaja, patronat szlach. (MHDW XI 45).

6. 1430 chłop Andrzej z S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1141, s. 35).

7. A. Supruniuk, Otoczenie księcia mazowieckiego Siemowita IV (1374–1426), Warszawa 1998, s. 191; J. Karczewska, Majątki rodu Pomianów na pograniczu kujawsko-wielkopolskim w średniowieczu, [w:] Studia z Dziejów Pogranicza

1 Libr. 77 datuje powstanie parafii na XII w. 444

Kujawsko-Wielkopolskiego, t. 2, pod red. A. Mietza, P. Szczepankiewicza, Bydgoszcz–Wierzbinek 2012, s. 9–16.

SADŁUG (1399 Sablog, Schablog, Soblog, 1489 Sablog Maier, Szablog, Sablok) 13,5 km na SE od Radziejowa

1399–1407 Chebda z S. (K V 271); 1411 Małgorzata z S. (K V 271); 1418– 1423 Jaschek, Małgorzata, Swantochna, Włodek i kmieć Stanisław z S. (KBK 631-2934 wg indeksu); 1433 Włodek z S. h. Pomian (Pol. II 576); 1464 Mikołaj z S. (Pol. II 610); 1489 wieś do par. Witowo pow. brz., z 2,5 ł. os. po 20 gr czynszu, folwark o 2 ł. (Lpor. 135); 1527 S. w opisie dochodów kła par. w Witowie i kap. kruszw. (MHDW XI 48, 51); 1557–1566 własn. Jana Lasockiego, 5 ł. os., 5 zagr. (ZD XIII 11)

Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 30); Karczewska, Ród Pomianów, s. 230– 248.

SADŁUŻEK (1489 Sablok Minor, Szhablog) 13 km na SE od Radziejowa

1489 wieś do par. Witowo pow. brz., 2 kmiecie z 2 półł. po 8 gr czynszu, folwark (Lpor. 135); 1527 3 wiard. z folwarku S. do kła par. w Witowie (MHDW XI 48); 1583 2 zagr., 1 rzem., młyn dziedz. o 2 kołach (RBK 696v).

Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 30).

SADOWIE (1250 Sadove, Sadowie, Sadowye, Sadowe)

1250 S. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187); 1489 wieś król. do par. Ostrowo pow. radz. (Lpor. 139); 1471 Andrzej Oporowski zastawia za 500 fl. Kasprowi z Leszna m. Skulsk oraz wsie Złotowo i S. w dystrykcie kruszw. (Pol. II 615); 1504 m. Skulsk oraz wsie Złotowo i S. do grodu kruszw. (Pol. II 636, MS III 1367); 1508 Andrzej Oporowski tenutariuszem wsi S. (MS IV 435).

445

SALNO (1250 Sadlno, Sadlna, Sedlno, Stalno) 6 km na SW od Koronowa

1250 Kazimierz ks. kuj. i łęcz. potwierdził darowiznę skarbnika Mikołaja, m.in. S., dla kl. bysz. oraz nadał jej imm. ekon. (KH XL 194); 1251 Michał bp włocł. nadał dzies. z S. kl. bysz. (Pol. I 38); 1253 Kazimierz ks. kuj. i łęcz. potwierdził nadanie przez skarbnika Mikołaja S. kl. bysz. oraz nadał szeroki imm. (Pol. I 42, fals.); 1286 Siemomysł ks. kuj. zezwolił na lokację S. na pr. średzkim (Pol. I 66); 1288 Salomea ks. kuj. zezwoliła na lokację wsi Szczutki na pr. niem. na zasadach, jakie innym wsiom klasztornym, m.in. S., nadał ks. Siemomysł (PU 441); 1302 S. w opisie granic Świnic (Pol. II 179); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał wolności wsiom kl. bysz. w kasztel. wyszogr. i bydg., m.in. S., z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1413 szacunek szkód krzyż. na 300 grz. (Lites II 234); 1489 wieś w pow. bydg., 8 ł. os., 7 ł. opust., 1,5 ł. sołt. (Lpor 181); 1527 10 ł. os., meszne w wysokości 26 korców żyta i owsa dla kła par. w Byszewie (MHDW XI 66, 67); 1530–1553 5 ł., 1 ł. sołt. (RIn. 536, 851v, 855); 1552 14 kmieci, 1 ł. sołt., karczma (RIn. 559, 564, 565); 1564 13 gosp. na 26 ł., 3 ł. sołt., karczma (RKK); 1565 13 ł. os., 1 ł. sołt., karczma z kwartą roli, 2 zagr. (RIn. 794v); 1583 własn. kl. bysz., 13,5 ł. os., 1 ł. sołt., 2 zagr. (ŹD XII 255); 1596 S. do par. Byszewo (VAP 285).

SAMOCIĄŻEK (1311 Samoczansco, Samoczanscho, Samoczosk, Samoczansz) 5 km na SE od Koronowa

1311 Przemysł i Kazimierz ks. inowr. potwierdzili sprzedaż przez Jaśka, s. Wilka z Kościelca, kl. bysz. wsi S. na teryt. wyszogr. z jeziorami: Prephno, Scherne i Byale za 70 grz.1 (Pol. I 104); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. na terenie kasztel. wyszogr. i bydg., m.in. S., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1413 straty krzyż. wyrządzone w folw. (allodium) S., m.in. 35 koni, 43 sztuk bydła, 56 świń (Lites II 233); 1489 pow. bydg., folw. (Lpor. 183); 1527 wieś opust., własn. kl. bysz. (MHDW XI 69).

446

SAMSZYCE (1401 Somsicz, Semszicze, Semschicze, Szamszycze) 13 km na W od Brześcia Kuj.

1401 Franko z S. (K V 282); 1418–1424 Falisława, Grzymek, Jarosław, Magdalena, Marcin, Mroczko, Mikołaj, Stanisław, Stefan i Świętosław z S. (KBK 517-3449 wg indeksu); 1489 wieś do par. Witowo pow. radz., z 2 półł. os. po 30 gr czynszu, folwark (Lpor. 134); 1527 4 grz. z S. do kła par. w Witowie (MHDW XI 48); 1557–1566 własn. Seweryna Boruckiego, 1 ł. os., 2 zagr. (ZD XIII 33).

SAMSZYCZKI (1489 Szamszycze, Syemschicze) 11 km na SE od Radziejowa

1489 folwark(i) szlach. do par. Witowo pow. radz., 1 zagr. (Lpor. 134); 1527 4 grz. z S. do kła par. w Witowie (MHDW XI 48); 1557–1566 własn. Wacława Tchorzewskiego, 1 ł. os. (ZD XIII 33).

SANDMÜHLE (1380 Santmole) zag. osada pod Toruniem, położona w sąsiedztwie dzisiejszych ruin zamku Dybów na południowy zachód od Torunia

1380 Totebolt v. Korwis komtur nieszawski nadaje S. Michałowi Liessen i Katarzynie (MT 27); 1404 Nieszawka M. i S. wymienione w przyw. na kępę pod Toruniem (MT 38); 1407 czynsz z S. w wysokości 5 ½ grz. i 24 kur płatny na ś. Marcina (MT 488; S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 89); 1418 nocą zniszczony przez Polaków, młynarzowi grożono śmiercią i zrabowano 2 konie.

SARNOWO (1360 Sarnow, Sarnowo, Sziarnowo) 5 km na N od Izbicy Kuj.

1255 Wolimir bp włocł. zaświadcza, że Marcin, rycerz z S., sprzedał swoją dziedziczą wieś Zbląg magistrowi W., scholastykowi włocł., za 29 srebrnych grz. (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 27, s. 19); 1360 Jarogniew dziedzic z S. (Wp 1420); 1418 Adam Swinka z S. (KBK 226); 1443–1455 Władysław z S.

447 kanonik włocł. (Ra 52, Pol. II 407); 1461 Paweł z S. (Pol. II 417); 1489 wieś król. do par. Izbica Kuj. pow. przed., 36 ł., z których na 26 ł. są lokowani kmiecie (Lpor. 129, 192); 1520 Katarzyna Świerczyńska posesorką wsi S., Skaszyn i Świętosławice (MS IV 5463); 1566 15 ł. os., karczma dor., 1 zagr. (ZD XIII 21, RBK 443).

SCZIRCZABLOTHA (1423) zag. osada, zapewne k. Brdowa

1423 umowa między Skarbkiem podsęd. z Modzerowa a Mikołajem z Korzecznika o cz. dziedz. w Modzerowie i S. (KBK 3375).

SEROCZKI (1185 Siroczi, Siroczki, Sziroczki, Siroczscycze, Szyroczky, Schyroczky, Syroczky, Seroczkj)

1185 Żyra wda maz. przywraca i potwierdza posiadłości m.in. S., nadane przez rodziców i dziadów kłowi NMP w Płocku (KKM 117); 1418 Przybysław z Krzywosądza pozywa swoje ciotki o wsie Krzywosądz, Krzywosądza M. i S. (KBK 246); 1423 spór Przybysława z Krzywosądza i Sobiesława z Żegocic o S. (KBK 2667); 1435–1438 star. kowalski Przybysław z S. (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 55); 1489 wieś do par. Straszewo pow. brz., z 12 ł. os. po kopie czynszu, 1 ł. opust., 2 karczmy, wiatrak, folwark (Lpor. 110); 1496 Jan Jałbrzyk z Kruszyna zapisuje swej ż. Dorocie z S. 200 grz., które otrzymała tytułem wiana od Feliksa z S. (Pol. II 632, MS II 568); 1527 12 grz. z S. do kła par. w Ostrowąsie (MHDW XI 73); 1557–1566 własn. Andrzeja Serockiego, 13 ł. os., karczma dor., 4 zagr., 2 rzem., szynkarz (ZD XIII 5, RBK 428v).

SĘDZIN (1252 Sandzyno, Sandzino, Szandzino) 13 km na NE od Radziejowa

1252 Kazimierz kuj. i łęcz. nadał wsi S. bptwa płockiego imm. gosp., jaki nadał ks. Kazimierz wsi Opoki oraz obu wsiom imm. sąd. (LKM 20); 1275 Leszek sieradzki i inowr. potwierdził wolności wsi S. (DKM 15, 53); 1422 Jakub z S. oraz Bartosz i Stefan Kunkowice sołtysi (AC III/1, 463); 1430 Małgorzata c.

448

Krajewskiego z S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1159, s. 44); 1430 Wojciech pleban w S. (tamże, dok. 1159, s. 45); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 27); 1489 par. S. pow. inowr. z 17 ł. os. po kopie czynszu, 15 ł. opust., 3 ł. sołt., karczma, opust. karczma, folw. (Lpor. 164); 1502 pleban (MS III 590); 1527 kł par. ś. Mateusza, patronat kanonika płockiego (MHDW XI 61); 1534 13 ł. os., 3 ł. sołt., karczma dziedz. (RIn. 509, 514, 516v); 1442 24 kmieci i 7 dzierżawców ról, 3 ł. sołt., karczma dziedz. (RIn. 547v, 551v, 553v); 1565 22,5 ł. os., 3 ł. sołt., karczma dor., 2 rzem., 6 zagr. (RIn. 788); 1583 22,5 ł. os., 3 ł. sołt., 4 zagr., 3 komor., 3 rzem., rzeźnik (ZD XII 250).

SĘDZISZOWSKA NIWA (1326 Sandishowsca Niua) dział włączony zapewne do Straszewa

1326 Miecsław, Dziersław z ojcem Stanisławem oraz Adam z Konecka stwierdzili, że ich stryj Krzesław w zamian za 60 grz. tor. odstąpił Gerwardowi bpowi włocł. (1300–1320) dziedzinę Cieleszyce i dział (sors) S. oraz że Miecsław otrzymał od bpa włocł. Macieja 30 grz. (Pol. II 244).

SIARCZYCE (1489 Sathcycze, Sathczicze)

1489 folwark(i) do par. Lubraniec pow. brz. (Lpor. 104); 1527 0,5 grz. z S. do kła par. w Lubrańcu (MHDW XI 35); 1557–1566 Jakub Tulibowski z 1 półł. os. i 3 zagr., Błażej z 2 ł. zagrod. (ZD XIII 12, 14); 1497 dzies. z folwarku S. do kła par. w Lubrańcu (Archiwum Książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławnie II 208).

SIARZEWO (1250 Psareuo, Psarzew, Psarzewo) 2 km na NE od Raciążka

1250 dawna posiadłość bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1317 m. Raciążek otrzymało Ostrów koło P., z tym, że bp i kmiecie z P. zachowali pr. użytkowania drzew na tym ostrowie (Guldon 36); 1489 par. Raciążek, pow. inowr., 4 półł. os., 3 półł. opust. (Lpor. 166); 1527 klucz raciąski bptwa włocł., dzies. dla bptwa (MHDW XI 10, 12); 1534 8 ł. os., czynsz po 3,5 gr, role opust., pańszczyzna przez

449

5 dni w tygodniu w wysokości pół dnia, łąka, brzeg wiślany, dzies. dla bptwa włocł. (IBW 28, 110); 1534 2,5 ł. os., w P. i Tupadłach (RIn. 508v); 1552 11 kmieci w P. i Tupadłach (RIn. 547); 1565 8 półł. os., karczma dziedz. z kwartą roli (RIn. 787v); 1583 4,25 ł. os. (ZD XII 249).

SICIENKO (1489 Sythno Minor) 16 km na NW od Bydgoszczy

1489 par. Dąbrówka Nowa, pow. bydg., folw. szlach. (Lpor. 179); 1530 3 działy szlach., 2,5 ł. zagrod. (RIn. 541); 1552 2 kmiecie, 1,25 ł. zagrod. (RIn. 562); 1565 własn. Andrzeja i Macieja Poczałkowskich oraz Wacława Grabińskiego, 1,5 ł. os., 1 ł. zagrod., 5 zagr., karczma dor., szynkarz (RIn. 796); 1583 3 działy szlach. (ZD XII 257).

SIECZKOWICE (1418 Syeczcouicze, Syeczcowo, Syeczkowycze) 8 km na SE od Pakości

1418 Wisław (Wyschco) z S. (KBK 334, 399); 1489 par. Ostrowo k. Pakości, pow. inowr. folw. Janikowskiego, na którym lokowany jest na półł. kmieć, który płacił 20 gr czynszu (Lpor. 155); 1527 1 kopa z S. w opisie dochodów prebendy ś. Klemensa w Kruszwicy (MHDW XI 52); 1565 folw., 3 zagr. (RIn. 785); 1583 właśc. Piotr Dobieszewski, 2 ł. zagrod. (ZD XII 247).

SIEDLIMIN (1349 Syedlemyno, Sziedliemino) 5 km na NE od Brześcia Kuj.

1349 Stanisław pleban brz. sprzedaje za 20 grz. Bernardowi sołectwo we wsi S. (KWł. VI 1–1v); 1349 Kazimierz W. zezwala na przeniesienie wsi S. należącej do kła par. w Brześciu Kuj. na pr. magd. i powierza je Bernardowi z S.; daje sołectwu 3 ł. Czynsz na 11 listopada w wysokości 20 grz. (KWł. VI 1v–2v; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 11, dok. 6, s. 120); 1489 wieś do par. Wieniec pow. brz., własn. kap., z 4,5 ł. os. po 24 gr czynszu, 13,5 ł. opust., 3 ł. sołt., folwark (Lpor. 115); 1527 7,5 grz. czynszu i 8 grz. z folwarku S. w opisie uposażenia kła par. w Brześciu Kuj. (MHDW XI 33); 1557–1566 własn. plebana brz., 3 ł. os., 3 ł.

450 opust. uprawiane z czynszu, karczma dziedz., 1 zagr., 2 ł. sołt. (ZD XIII 4, RBK 427v).

SIEDLUCHNA (1231 Siedluchna, Syodluchna, Siedlucha) 14 km na SW od Strzelna

1231 Kazimierz kuj. potwierdza posiadłości klasztoru strzel., m.in. S. (RPS 1v–2, fals.1; potw. z lat 1356, 1399 i 1459, RPS 24–24v, 24v–25); 1464 własn. klasztoru strzel. (RPS 46v); 1474 Jan Lopszicz prepozyt strzel. sprzedaje za 40 grz. polskich sołectwo w S. Mikołajowi (RPS 30v–31); 1489 wieś do par. Strzelno pow. kruszw., z 7 ł. os. po 14 gr czynszu, 20 ł. opust., 3 ł. sołt. (Lpor. 152); 1527 wieś opust. klasztoru strzel., sołtys nowo lokowany (MHDW XI 57); 1527 meszne z S. do kła par. w Ostrowie (MHDW XI 56); 1566 3 ł. os., 3 ł. sołt., 2 zagr., wieś do par. Ostrowo (ZD XIII 35).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 95.

SIELEC (1228 Sedlce, Zedlitz, Cedelicze, Siedlce, Syedlecz, Sethlecz) 8 km na SE od Pakości

1. 1489 wieś w pow. inowr. (Lpor. 156); 1489–1578 wieś w par. Ostrowo pod Janikowem (Lpor. 156; MHDW XVII 18).

2. 1315 wieś S. położona na wyspie Saulow Ostrow w sąsiedztwie Krzytego (Wp II 975).

3. 1228 Konrad ks. maz. nadał braciom dobrz.wieś S. (PrU I/1 67, 68); 1228– 1235 Konrad ks. maz. nadał wieś S. Krzyżakom (PrU I/1 119); 1235 Konrad ks. maz. w zamian za zwrot Dobrzynia pozostawił Krzyżakom m.in. teryt. S. (CDMG 358)2; 1253 Kazimierz ks. kuj. i łęcz. transumuje i obiecuje przestrzegać okazany mu przez bpa włocł. Wolimira przywilej wystawiony w 1243 r. przez ks. krakowskiego i łęcz. Konrada, dla jego poprzednika bp Michała, zwalniający

1 S. nie wymienia kopii przyw. z 1231 r. opublikowanej w DKM 121. 2 Wg Karw. 13 osada zaginiona, wg PU 52 Szadłowice. 451 wieś S. od ciężarów państwowych (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 20, s. 26); 1454 Piotr Siedlecki (PH LVI 93); 1465 Jakub z S. (P. 46); 1534 2 ł. os., wiatrak opust., karczma opust. (RIn. 506, 515v, 517v); 1552 11 kmieci, 3 działy szlach. (RIn. 545v); 1565 3 działy szlach., 11 ł. os., karczma (RIn. 785); 1489 ze względu na nieopłacenie podatku na wieś Syedlecz nałożono karę 14 grz. (Lpor. 191).

5. 1236 Krzyżacy w zamian za dzies. ze wsi S. zobowiązali się płacić 3 grz. kłowi w Wyszogrodzie (PrU I/1 124); 1315 Gerward bp włocł. przekazał opatowi mog. dzies. ze wsi S. w zamian za dzies. ze wsi klasztornej Bożejewice, pr. patronatu kła pod wezw. ś. Jana we Włocławku z przeprawą i cłem (Wp II 975); 1527 wieś S. wymieniona w opisie dochodów kła par. w Ludzisku (MHDW XI 56).

SIEMIONKI (1415 Semyanice, Szemigenicze, Schemenicze, Syemyenycze, Sziemijączine) 10 km na S od Kruszwicy

1415 Szymon z S. (K V 287); 1449 Piotr i Wacław z S. (K V 287); 1449 podział S. miedzy braci Piotra i Jana ss. Szymona z S. (Karczewska, Szlachta cząstkowa i zagrodowa, s. 146); 1450 Wacław z S. (K V 287); 1489 folwark(i) szlach. do par. Kościeszki pow. kruszw. (Lpor. 150); 1527 6 wiard. z S. do kła par. w Kościeszkach (MHDW XI 55); 1566 Dobrosołowski z 1 ł. os., 2 zagr. i 2 rybaków, Szymon Siemieński z 1 ł. zagrod. i karczmy dor. (ZD XIII 36, RBK 458).

SIEMIONY (1489 Syemyny, Sziemijnij, Siemieni) 12,5 km na SE od Kowala

1418–1419 Stanisław Siemianski (KBK 598, 617, 696, 754, 1095, 1246); 1489 wieś do par. Białotarsk pow. kow., z 1 półł. os. 17 gr czynszu, 11,5 ł. opust., 2 folwarki (Lpor. 122); 1527 1 wiard. ze wsi S. do kła par. w Białotarsku (MHDW XI 38); 1566 2 ł. os., 3 zagr. (ZD XIII 17).

452

SIEMNOWO (1401 Semone, Sennyno, Sonninowo, Sonninnowo, Semunowo, Semianowo, Syeamanowo, Syemunowo, Szemunowo, Syemunowo, Sziemunowo, 1489 Syemvnowo Maior) 6 km na S od Lubrańca

1401 Krystyn z S. (FKK 3, 4, 7); 1403 Kroczn z S. (K V 288); 1412 Krystyn z S. kaszt. kruszw. i brz. (Wyw. 275, KBK 157, Pol. II 576); 1418 2 kmiecie z S. (KBK 118); 1420 Jakusz z S. (KBK 1566); 1423 Nasiegniew z S. (KBK 3256); 1425 Paweł kanonik włocł. skarży Krystyna kaszt. kruszw. o zatrzymanie dzies. z S. i Kwilina (AC III/1, 483); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1489 wieś do par. Zgłowiączka pow. brz., z 9 półł. os. po 35 gr czynszu, 3 półł. opust., folwark, karczma (Lpor. 99); 1566 8 ł. os., 2 zagr. i karczma dor., Mchowski z 1 ł. os. (ZD XIII 9, RBK 431v); 1518 S. weszło w skład ordynacji lubranieckiej (CMS IV 2786).

SIEMNÓWEK (1435 Sziemunowo, 1489 Syemvnowo Minor, Sziemionowo Minor) 5 km na SW od Lubrańca

1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1489 wieś do par. Zgłowiączka pow. brz., z 12 ł. os. po 30 gr czynszu, 2 ł. opust., karczma (Lpor. 99); 1557–1566 własn. Erazma Kretkowskiego, 5 ł. os., 2 zagr. (ZD XIII 9).

SIENNO (1349 Senno, Syenno) 14,5 km na N od Fordonu

1349 S. w opisie granicy polsko-krzyż. (WP II 1286, 1290); 1413 S. w dystr. bydg. (Lites II 241); 1489 par. Dóbrcz, z 8 ł. os. po 40 gr czynszu, 8 ł. opust., 2 ł. sołt., folw. (Lpor. 180); 1527–1596 dzies. i meszne do kłów par. w Dóbrczu i Osielsku (MHDA XI 65, 66; VAP 277, 279); 1530 7 ł. os.(RIn. 537); 1552 10 kmieci (RIn. 559v); 1565 15 ł. os., karczma dor., 12 zagr., 3 rzem., 1 komor. (RIn. 795v); 1583 właśc. Sienieński, 11 ł. os., 8 zagr. (ZD XII 256).

SIERAKOWO (1145 Syracovo, Syrakowo, Sirakowo) 11 km na SW od Kruszwicy

453

1145 Mieszko ks. polski potwierdza nadania na rzecz klasztoru w Trzemesznie: m.in. komes Janusz nadał wieś S. a abp dzies. z S. (Wp I 11); 1489 wieś król. do zamku kruszw. (Lpor. 148); 1508 Andrzej Oporowski otrzymuje dzierżawę wsi S. (MS IV 435); 1566 wieś do par. Kościuszki, 11 półł. os., 1 ł. opust., karczma dor., 1 rzem., folwark (ZD XIII 36, RBK 458v).

SIERAKOWY (1399 Syracowo, Swiracow, Szirakowo, Szircouo, Sirocovo, Syrakowy, Syrakowij) 6,5 km na NW od Izbicy Kuj.

1399 Maciej z S. (K V 292); 1402 Jan z S. (K V 292); 1423–1424 Trejan, Zbylut i Jakub s. Zbrosława z S. (KBK 2875, 3295, 3591, 3674, 3712, 3953); 1489 wieś do par. Mąkoszyn pow. radz., 3 ł. os., 2 ł. opust., karczma, 2 folwarki (Lpor. 148); 1527 16 grz. z S. do kła par. w Mąkoszynie (MHDW XI 44); 1566 10 ł. os., karczma dor., szynkarka, młyn dziedz. o 2 kołach, 4 zagr. (ZD XIII 31, RBK 453).

SIERNIECZEK (1489 Syrneczek) 6 km na SW od Fordonu

1489 par. i pow. bydg., folw. do stwa bydg. (Lpor. 173); 1530 opust. wieś do stwa bydg. (RIn. 535); 1596 par. Fordon (VAP 290).

SIEROSZEWO (1401 Sirosschewo, Sirosszewo, Siroschewo, Syroschewo, Syrossewo, Schyroschewo, Szyroschewo) 14 km na SW od Kowala

1401 Mikołaj Polak z S. (K V 292); 1404 Siewiersk k. Popowiec i S. (Pol. II 344); 1413 Bogusław ze Świnek oficjał włocł., z powództwa kanonika włocł. Mikołaja Wielewieskiego, wydaje wyrok przeciw Dzierżce, wdowie po Dominiku, dziedziczce S., skazując ją na zwrot i płacenie dzies. przynależnej z jej wsi do prebendy kanonickiej (Librowski, Trzydzieści osiem, nr 6; tenże, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 227, s. 126); 1418–1424 Dominik, Dzirska, Jakub, Katarzyna, Mikołaj, Przedwój, Stanisław i kmieć Paweł z S. (KBK 154- 1674 wg indeksu); 1420 Zizno ławnik z S. (KBK 1551); 1435–1527 dzies. z S. do kap. włocł. (MHDW XI 8, 26); 1489 wieś do par. Choceń pow. brz., z 3 ł. os. po 54

454 gr czynszu, 8 ł. opust., folwark opust. (Lpor. 95); 1527 1 wiard. z S. do kła par. w Choceniu (MHDW XI 36); 1557–1566 własn. Stanisława Siewierskiego, 6 ł. os., karczma dor. (ZD XIII 8, RBK 431).

SIERZCHOWO (1489 Syrzchowo) 4 km na SE od Raciążka

1419 Jakusz Sirzchowski (KBK 399); 1489 par. Słońsk, pow. inowr., wieś szlach. (Lpor. 167); 1527 S. w opisie dochodów kła par. w Raciążku (MHDW XI 69); 1534 1 ł. os. (RIn. 508v); 1552 2 kmieci (RIn. 547); 1565 3 ł. os., zagr. (RIn. 787v); 1577 par. Raciążek (MHDW XVII 94); 1583 właśc. Piotr Sierzchowski, 1 ł. os., 2 zagr. (ZD XII 249).

SEUERSCO, SEUERZSCZO zob. POPOWICE

SIEWIERSK (1330 Sewersko, Seuersczo, Szewersko, Szyewyersko, Syewersko, Szewyersko, Syewyrsko) 10 km na SE od Lubrańca

1330 Peregrin z S. (Pol. II 482); 1351 łąka w Popowicach koło Świątnik i wsi rycerskiej S. (Pol. II 292); 1404 dzies. snop. z 4 ł. w S., stanowiącym własn. Bogusława i Pawła z Boniewa, przysądzona kap. włocł. wbrew roszczeniom plebana z Chocenia (Pol. II 344); 1405 Bogusław z S. (Bieniak, Najstarsze kujawskie księgi ziemskie, s. 53); 1418–1424 Katarzyna, Mikołaj i Slawna z S. (KBK 403-4068 wg indeksu); 1433 Mikołaj z S. łowczy brz. (Pol. II 576); 1435– 1527 dzies. do kap. włocł. (MHDW XI 8, 26); 1454 Bartłomiej dziedzic z S. (PH LVI 99); 1489 wieś do par. Choceń pow. brz., z 4 ł. os. po 24 gr czynszu, 5 ł. opust., folwark (Lpor. 96); 1527 1 kopa z S. do kła par. w Choceniu (MHDW XI 36); 1557–1566 własn. Stanisława Siewierskiego, 5 ł. os., 3 zagr., 1 komor., szynkarz, 1 rzem. (ZD XIII 8, RBK 431).

SIKOROWO (1250 Sycorouo, Sykorowo) 6 km na SE od Inowrocławia

455

1250 dawna posiadłość bptwa włocł. (DKM s. 79); 1489 par. Góra, pow. inowr., 10,5 ł. os., czynsz po kopie, 0,5 ł. opust., 2 ł. sołt. (Lpor. 168); 1527 S. w opisie dochodów kap. włocł. (MHDW XI 25, 28); 1534 4 ł. os., 1 ł. sołt. (RIn. 510v, 514v); 1552 5 kmieci (RIn. 548v); 1565 4,75 ł. os., 2 zagr. (RIn. 790); 1583 własn. kap. włocł., 4,75 ł. os., 2 zagr., krawiec (ZD XII 252).

SINIARZEWO (1325 Swinarzow, Swarnazow, Swinarzewo, Swinaczewo, Swynarzewo, Swynarzow, Swiniarzewo) 20 km na NW od Brześcia Kuj.

1. 1325 par. (MV I 264); 1489 pow. brz. (Lpor. 109).

2. 1511 S. graniczy z Ujmą W. (VG 273).

3. 1418–1424 Dorota, Jakusz, Jan, Katarzyna, Mikołaj, Piotr, Piechna, Stanisław, Maciej zagr. z S. (KBK 98-3771 wg indeksu); 1431 Wojsław dziedzic z S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1186, s. 58); 1432 Wojsław z S. (Pol. II 575); 1447 Stanisław z S. (Pol. II 400); 1489 z 4 półł. os. po 1 grz. czynszu, 1,5 ł. opust., karczma, na dziale Chłopka 1 półł. os.; 3 folwarki, w tym plebański (Lpor. 109); 1557 własn. Wojciecha Makowieckiego, Grzegorza Zakrzewskiego i Prokopa Sobiesierskiego (RBK 260v); 1566 4 ł. os., 1 ł. plebański, 4 zagr. i karczma dor., na dziale Zakrzewskich 3 ł. os. i karczma dor. (ZD XIII 6, RBK 429v).

5. 1325–1327 Firmin pleban z S. (MV I 264, 278)1; 1420 Marcin wikary z S. (KBK 1397); 1423 Jakub pleban w S. (AC III/1, 470); 1511 mieszkańcy Ujmy W. dają po 1 gr z domu rektorowi kła w S. (VG 272); 1527 kł par. ś. Jakuba, dekanat rac. (MHDW XI 73).

SINKI (1398 Swinky, Swinki, Swijnkij, Swynky) 17 km na NE od Radziejowa

1398 Jakusz z S. (K V 380); 1399 Dobiesław z S. (K V 380); 1399 Wojciech, Mikołaj, Pabian, Szymon i Maciej z S. (Zielińscy 138); 1410 Ubisław z S. (K V 380); 1418–1424 Andrzej, Anna, Bogumił, Bogusz, Dzirschco, Dorota, Jakusz,

1 Libr. 96 datuje powstanie parafii na XIII w. 456

Jan, Jurek, Katarzyna, Małgorzata, Mikołaj, Paweł, Piotr, Stanisław, Szymon, Tomisław, Wojciech i Wojsław z S. (KBK 28-3959 wg indeksu); 1421 Mikołaj z S. kleryk (Wp V 337); 1430 Wojciech z S. (AC III/1, 504); 1433 Mikołaj i Wojsław z S. h. Świnka, Wojciech z S. h. Prus (Pol. II 576); 1480 Fabian z S. (AC III/1, 515); 1489 folwark(i) szlach. do par. Siniarzewo pow. brz. (Lpor. 109); 1511 granica z Ujmą W. (VG 273); 1527 5 grz. z S. do kła par. w Siniarzewie (MHDW XI 73); 1566 2 półł. os. i 3 zagr. w Załuskowie, Bartłomiej, Jan, Wojciech i Tomasz Swinieccy z 2,5 ł. zagrod., Wojciech Jasiński z 1 ł. zagrod., Franciszek i Szymon Jurkowscy z 1,5 ł. zagrod. (ZD XIII 6, 14).

SITNO (1489 Sythno Maior) 16 km na NW od Bydgoszczy

1489 par. Dąbrówka Nowa, pow. bydg., 1 kmieć na ł. płacił 0,5 grz. bez 2 szelągów, folwarki szlach. (Lpor. 179)1; 1527 1 grz. z S. w opsie dochodów kła par. w Dąbrówce Nowej (MHDW XI 66); 1530 1 ł. os., 2 ł. zagrod. (RIn. 538); 1552 3 działy szlach., 2,5 ł. zagrod. (RIn. 561v–562); 1565 własn. Jana Dorpowskiego, Jana Kasprzyka, Wojciecha Dorpowskiego i Andrzeja Poczałkowskiego, 2,5 ł. zagrod., 2 zagr. (RIn. 796); 1583 6 działów szlach. (ZD XII 257).

SITOWIEC (1422 Sithowecz, Sythowyecz) zag. osada pod Barcinem

1422 Jan z Grabia zobowiązał się zapłacić swemu br. Jarandowi chorążemu inowr. 565 grz. groszy praskich za dziedziny Dąbrówka Barcińska i S. (KBK 2443); 1489 par. Dąbrówka Barc., pow. bydg., 3 półł. os., czynsz po 16 gr, 4 półł. opust. (Lpor. 176); 1530 wieś opust. (RIn. 539v).

SIUTKOWO (1266 Sodlcouo, Syodlcouo, Syodlkowo, Sijodlkowo, Siodlkowo, Sziotlkow) 7 km na SW od Nieszawy

1 W 1295 r. ks. pom. Mszczuj potwierdził darowiznę połowy jez. S. na rzecz kl. bysz. (PU 524); być może chodzi tu o jez. położone w interesującym nas S. 457

1266 Kazimierz kuj. oświadcza, że wieś S., położoną w dystrykcie kasztelanii włocł., nadaną niegdyś przez Mikołaja i jego braci, ss. Mszczuja, klasztorowi miechowskiemu, kupioną następnie przez ks., sprzedaje za 24 grz. srebra Stefanowi archidiakonowi włocł. i jego br. Janowi, ss. Godfryda (DKM 205; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 49, s. 40–41); 1349 archidiakon włocł. Trojan, za zgodą bp włocł. Macieja i kap., wydał sołtysowi Jakubowi wieś prebendalną Siutkowo w celu lokowania jej na pr. magd. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 158, s. 92; tenże, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 155, s. 47); 1424 Maciej kmieć, s. Jana z S. (KBK 3815); 1475 dzies. snop. z S. dla ołtarza pod wezw. Zwiastowania NMP w katedrze włocł. (Chodyński, nr 8; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 349, s. 192–193); 1489 wieś do par. Zbrachlin pow. brz., z 15 ł. os. po 16 gr bez szeląga czynszu, 5 ł. opust., 3 ł. sołt., karczma, folwark (Lpor. 113); 1527 własn. kap. włocł., 10 grz. z S. dla altarzystów włocł. (MHDW XI 25, 29, 31); 1566 7 ł. os., 2 ł. sołt., 16 ł. opust. uprawianych z czynszu (ZD XIII 7).

SKALMIEROWICE (1401 Scarmirowicz, Skarbimirowicze, Skarmyrowycze) 13,5 km na SW od Inowrocławia

1401 sołtys z S. (K 5, 295); 1470 Wojciech z S. (K 5, 295); 1489 par. Ludzisko, pow. inowr., wieś król. (Lpor. 173); 1527 7 wiard. z S. w opisie dochodów kła par. w Ludzisku (MHDW XI 56); 1534 wieś Ołdrzychowo graniczyła z S. (VG 501); 1534 0,5 ł. os. (RIn. 511v); 1552 1 kmieć (RIn. 549); 1565 właśc. Jakub Skarmirowski, półł. zagrod., 1 zagr. (RIn. 790v); 1583 2 ł. os., 1 zagr. (ZD XII 253).

SKALMIEROWICE (1489 Skarmyrowycze) 6,5 km na SW od Gniewkowa

1489 par. Szadłowice, pow. inowr., z 7 ł. os. po kopie czynszu, 7,5 ł. opust., 2 ł. sołt. wykupione przez dziedzica, 6 gr czynszu z karczmy, folw. (Lpor. 159); 1527 2 grz. z S. w opisie dochodów kła par. w Szadłowicach (MHDW XI 63); 1534 4 ł. os., karczma dziedz. (RIn. 507v, 516); 1552 10 kmieci, karczma dziedz. (RIn.

458

546, 553); 1565 8 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (RIn. 786); 1583 właśc. Wojciech, Piotr i Jan Ostrowscy, 4 ł. os., 2 zagr., 1 rybak (ZD XII 248).

SKARBANOWO (1418 Scarbanowo, Scarbonowo, Skarbanowo) 4 km na NE od Izbicy Kuj.

1399 Michał Scarbanowsky (K V 295); 1418–1420 Michał z S. (KBK 222, 1158, 1756); 1489 wieś do par. Izbica Kuj. pow. przod., na dziale Jana Lubienieckiego 2 ł. os., 2 ł. opust., folwark i 1 zagr., na dziale Golskiego 1,5 ł. opust. (Lpor. 127); 1527 7 wiard. z S. do kła par. w Izbicy Kuj. (MHDW XI 46); 1534 dzies. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1557–1566 własn. Stanisława Obalkowskiego, 5 ł. os., 2 zagr., młyn dziedz. o 1 kole (ZD XIII 21, RBK 443v).

SKARBIEWO (1299 Scarbeuo, Scarbevo, Scarbovo, Scarbewo, Skarbyeyewo) 5 km na W od Koronowa

1299 Przemysł ks. inowr. potwierdził sprzedaż przez rycerzy Dobiesława i Marcina kl. bysz. dziedz. S. na teryt. bydg. z 3 jeziorami (Buckouo, Scarbeuo, magnum et parvum) i rz. Plutwicą przepływającą przez te jeziora za 75 grz. tor. i zezwolił na lokację na pr. niem. (DKM 61, 126–127); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztelaniach wyszogr. i bydg., m.in. S., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1362 bp włocł. przekazał dzies. z S. kl. bysz. (Pol. II 307; OMC 58–58v); 1413 szacunek szkód krzyż. we dworze (curia) S.: 50 koni, 70 sztuk bydła, 500 owiec (Lites II 233); 1489 folw. kl. bysz., pow. bydg. (Lpor. 183); 1527 wieś opust. (MHDW XI 69).

SKASZYN (1421 Skaschino, Schasehino, Skaszyno, Skaschyno) 4 km na N od Izbicy Kuj.

1421 Michał z S. (KBK 2353, 2356); 1424 Marcin Goscyschevicz kmieć z S. (KBK 3807); 1489 wieś król. do par. Izbica Kuj. pow. przed., 29 ł., z których na

459

19,5 ł. są lokowani kmiecie (Lpor. 129, 193); 1527 16 grz. z S. dla kap. kruszw. (MHDW XI 52); 1530 Katarzyna Świerczyńska posesorką wsi król. Sarnowo, S. i Świętosławice (MS IV 5463); 1566 15 ł. os., karczma dor. (ZD XIII 21, RBK 443).

SKIBICE (1398 Skibicze, Skibice, Skybycze) 10,5 km na W od Kowala

1398–1399 Jan, Dobiesław, Stefan i Marcin Skiba z S. (K V 297); 1403 Dobiesław z S. (Zielińscy 137); 1418–1424 Bogusz, Dobiesław, Embrich, Helena, Jachna, Jaszek, Jan, Katarzyna, Marcin, Mikołaj, Stachna, Stanisław, Stefan, Ścibor, Strzechna, Sieciech, Świętosław, Wacław, Wydzga, kmieć Maciej z S. (KBK 143-4006 wg indeksu); 1489 wieś do par. Śmiłowice pow. brz., folwark, kmieć na łanie folw. (Lpor. 95); 1566 Piotr, Walenty, Łukasz, Jakub i Stanisław z 4 ł. zagrod. i 3 zagr. (ZD XIII 14).

SKIBIN (1198 Skibino, 1489 Skybyno Maior) 4 km na E od Radziejowa

1103 (1198) przysądzenie klasztorowi w Mogilnie Radziejowa, graniczącego m.in. z S. (WP I 33); 1420–1421 Mikołaj z S. (KBK 1811, 2233, 2310, 2340); 1489 wieś do par. i pow. radz., z ł. os. po 56 gr czynszu, 1 ł. opust., folwark (Lpor. 134); 1527 S. w opisie dochodów kap. kruszw. i kła par. w Broniewie (MHDW XI 44, 49); 1557–1566 własn. Wacława i Sebastiana Kroszyńskich, 8,5 ł. os., karczma dor. i 1 zagr. (ZD XIII 27, RBK 449).

SKIBIN MAŁY (1489 Skybyno Minor) zag. osada pod Radziejowem

1489 opust. folwarki w par. i pow. radz., 1 zagr. (Lpor. 134).

SKOKI (1489 Skoky) 7 km na SE od Dobrzynia

1489 opust. wieś kościelna do par. Grabkowo pow. kow. (Lpor. 118); 1557– 1566 wieś do par. Wistka Król., własn. mniszek płockich, 8 ł. os. (ZD XIII 16).

460

SKOTNIKI 1303 Skotnijk, Skotniky, Skothniki, Skothnyky, Skothnikij, 1527 Skothnikj Maior) 8,5 km na NW od Radziejowa

1303 Leszek, Przemysł i Kazimierz inowr. nadają Obezanowi (elaviger) z Szóstki wieś S. na pr. magd. na warunkach, na których trzymał od komesa Gąski ze Stwolna. Sołtys otrzymuje 4 ł. Po ortyle miano zwracać się do Kruszwicy (Pol. I 96); 1384 Ziemowit maz. puszcza w zastaw Bartoszowi z Wiszemburga m. Kowal z przynależnymi wsiami oraz wsie: Bodzanowo, Czołpin, Bronisław i S. w dystrykcie radz. (LKM 110); 1418 Otha z S. (KBK 283); 1488 potwierdzenie wdy sieradzkiego Mikołaja z Brudzewa w dożywotnim posiadaniu dóbr brz., m.in. folwarku S. (MS I 1921); 1489 wieś król. do par. Piaski pow. radz. (Lpor. 138); 1494 wieś do stwa brz., 8 kmieci na 7,5 ł. os., 4 ł. opust. (ISB 396); 1500 Jan Olbracht zapisuje Rafałowi z Leszna 1800 fl. węg. na Radziejowie i przynależnych wsiach, m.in. S. (Pol. II 633); 1527 18 grz. z S. dla kustodii kruszw. (MHDW XI 49); 1566 wieś do par. Bronisław, 8. ł. os., 2 półł. os., 4 ł. sołt., karczma dor., szynkarka, 1 zagr. (ZD XIII 33, RBK 455).

SKOTNIKI ZABŁOTNE (1489 Skothnyky Zablothnye, Skotnikj, Skotniczkj) zag. osada 4,5 km na E od Kruszwicy (Gilly)

1489 wieś do par. Piaski pow. radz., z 4 ł. os. po 1 grz. czynszu, karczma (Lpor. 137); 1527 wieś z dzies. do kap. kruszw. (MHDW XI 48, 49); 1557–1566 Jakub Panczyński prepozyt kruszw. z 4 ł. os. i 1 rzem. (ZD XIII 31).

SKOWRONKOWO (1420 Scowroncowo, Skowronkowo) 3 km na SW od Lubrańca

1420 Ligaszcz posiada 2 cz. S. (KBK 1565); 1421 przyw. Przecława z Głuszyna na S. (KBK 2313); 1421 Przecław kupił od Mleczka dobra w S. za 190 grz. (KBK 2423); 1435–1527 dzies. do kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1489 wieś do par. Zgłowiączka pow. brz., z 3 ł. os. po 24 gr czynszu, folwark (Lpor. 100);

461

1527 S. w opisie dochodów kła par. w Zgłowiączce (MHDW XI 35, 36); 1557– 1566 Jakub Nieszczewski, 3 ł. os., młyn opust. (ZD XIII 10, RBK 432).

SKOWRONKOWO (1489 Skowronkowo, 1527 Skowronkowo Minor) zag. osada pod Zgłowiączką

1489 folwark plebański do par. Zgłowiączka pow. brz. (Lpor. 101); 1527 2,5 grz. z S. dla kap. włocł. (MHDW XI 28).

SKULSK (1249 Scalsko, Skulsko, Sculsco, Scudolsco, Scudlscho, Szkulsko, Skvlsko, Skolsko, Sculsko) 13,5 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1. 1249 wieś (DKM 125, fals.); 1315 dystrykt kruszw. (Pol. II 117); 1325 par. S. do dekanatu radz. (MV I 261); 1409 miasto (MK 169, 255); 1489 pow. kruszw. (Lpor. 150); 1504 włączony do stwa radz. w wojew. brzesko-kuj. (Lustracja 1616–1610, cz. 1, s. 349–350)

3. 1249 Kazimierz kuj. potwierdza posiadłości klasztoru strzel., m.in. S. (DKM 120, fals.); 1250 klasztor staniątecki odstępuje klasztorowi w Ołoboku wsie Baranowo, Krobanino i połowę wsi S., nadanej przez komesa Klementę (DOł.); 1315 Jan prepozyt strzel. sprzedaje za 160 grz. tor. wsie: Bronisław, Bieganowo i Złotniki na teryt. radz. i S. w dystrykcie kruszw. bptwu włocł. (Pol. II 117, 118); 1409 własn. król. (MK 169, 255); 1471–1504 S. w posesji Kaspra z Leszna i jego ss. Rafała i Jana (Pol. II 636; Górczak, Kariery majątkowe, s. 417); 1508 S. w posesji Andrzeja Oporowskiego (MS IV 435); 1566 miasto w pow. kruszw. (ZD XIII 43).

4. 1409 Władysław Jag. nadaje miastu S. pr. magd. na wzór Radziejowa (MK 169, 255–256).

5. 1250 capella (DOł.); 1325–1327 Michał pleban z S. (MV I 261, 276)1; 1429 Jakub pleban i Albert, sługa kościelny w S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t.

1 Libr. 68 datuje powstanie parafii na X–XI w. 462

3, dok. 1115, s. 22); 1430 Jakusz pleban w S. (tamże, dok. 1150, s. 40); 1520 par. we wsi S. (Ł I 303); 1586 kł par. NMP w S. (VC 86v).

7. R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 97–98; M. Byderska, Monografia historyczna miasta Skulska, Poznań 1986; M. Wiśniewski, Dzieje Skulska, Poznań 1995; T. Jaskulski, Historia Skulska i okolic do 1945 roku, Skulsk 2011; Z. Górczak, Kariery majątkowe rodzin aspirujących do kręgu elity możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XV i początkach XVI w., Poznań 2013, s. 154–156, 167, 198; D. Karczewski, Lokacja Radziejowa na tle urbanizacji średniowiecznych Kujaw, [w:] Radziejów poprerz stulecia, red. D. Karczewski, Włocławek–Radziejów 2002, s. 41–42; Transumpt z 1790 roku przywileju lokacyjnego miasta Skulska, oprac. i wyd. Z. Górski, A. Mietz, Bydgoszcz–Skulsk 2013.

SKULSKA WIEŚ (1504 Sculska Vyesch, Sculsko Minor) 1,5 km na W od Skulska

1504 zezwolenie na zastaw wsi S., należącej do zamku kruszw. (MS III 1691); 1566 wieś do par. Skulsk pow. kruszw., 1,5 ł. os., 1 ł. wójtowski, 5 kwart ról, karczma dor., młyn dziedz. o 1 kole (ZD XIII 35, RBK 457v).

SŁABĘCIN (1250 Slauencino, Slawanczyno, Slawaczino, Slaweczinko, Slaveczino) 6 km na SW od Kruszwicy

1250 S. in Radcens wśród dawnych posiadłości kap. kruszw. (DKM 187); 1489 wieś do par. Polanowice pow. kruszw., z 12 ł. os. po kopie czynszu, z 3 ł. os. et ex aliis po 53 gr czynszu, 4 ł. opust., 2 ł. sołt. (Lpor. 149); 1527 wieś do kap. kruszw. (MHDW XI 48, 49, 50); 1566 7 ł. os., karczma dor., 2 rzem., 2 zagr. (ZD XIII 36, RBK 459).

SŁAWĘCIN (1399 Slavyanczino, Slawanczino) 5 km na NW od Inowrocławia

463

1399 Jan z S. (K 5, 308); 1489 wieś szlach. w par. Kościelec pow. inowr. (Lpor. 155); 1565 5 zagr., wiatrak dor. (RIn. 784v); 1583 właśc. Andrzej Modlibóg, 6 zagr. (ZD XII 247).

SŁAWĘCIN (1419 Slawancyno, 1489 Prosno Slawancyno, Slawczino) 5 km na SE od Chodcza

1419 Trzebowit z S. (KBK 1081); 1489 folwark szlach. do par. Chodecz pow. przed. (Lpor. 133); 1527 15 gr z P. dla mansjonarzy chodeckich (MHDW XI 42); 1566 Piotr Sławęcki z ł. zagrod., Andrzej Wietrzychowski z 1 ł. zagrod. (ZD XIII 23).

SŁAWĘCINEK (1489 Sląwanczyno, Slawaczino, Slavenczino, 1552 Slavaczinko, 1565 Slawęczinko Grodzkie) 4 km na NW od Inowrocławia

1489 wieś król. w par. Kościelec pow. inowr. (Lpor. 155); 1505 Aleksander zapisał Stanisławowi Jarockiemu 4000 fl. węg. m.in. na wsi stwa inowr. S. (Pol. II 639); 1510 wieś i folw. do stwa inowr., 3 zagr., karczmarz, rataj (RCI 67v); 1527 5 grz. z S. w opisie dochodów prebendy ś. Jakuba w Inowrocławiu (MHDW XI 58); 1552 2 kmieci (RIn. 545v); 1565 2 półł. os. (RIn. 784v); 1583 1 ł., 2 zagr. (ZD XII 247); 1565 wieś i folw. do stwa inowr., 2 kmieci na włóce (LW I 118, II 252).

SŁAWSKO MAŁE (1231 Slawsko, Zlavcov, Slauzco, Slausco, 1360 Parvum Slausko, Parvum Slawsko) 8 km na SW od Kruszwicy

1231 Kazimierz ks. kuj. potwierdził posiadłości kl. strzel. m.in. S., udzielając jednocześnie imm. ekon. i sąd. (DKM 8, 121, fals.); 1246 Kazimierz ks. kuj. udzielił wsiom kl. strzel., m.in. S., imm. ekon. (DKM 11, 124); 1239 Kazimierz ks. kuj. potwierdził posiadłości kl. strzel., m.in. S. (DKM 12, 125, fals.); 1312 Przemysław ks. inowr. zezwolił na lokację wsi S. i Bronisław Mały na pr. magd. Kmiecie mieli płacić ks. z ł. po mierze pszenicy, a sołtys trzeci denar od spraw

464 pogłównych (Ds 17; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 201); 1356 Kazimierz W. zatwierdził posiadłości kl. strzel., m.in. S., nadając szeroki imm. ekon. i sąd. oraz zezwalając na lokację (Ds 24, fals.); 1360 Maciej bp włocł., rozstrzygając spór między Janem dziekanem włocł. i kanonikiem kruszw. a Markiem prepozytem strzel., przysądził dzies. z 7 ł. quos propriis aratris excoluerint laboribus et expensis we wsi S. klasztorowi strzel. (RPS 17– 17v); 1362 Marek prepozyt strzel. sprzedał szl. Tomaszowi 2 ł. Należące do sołectwa we wsi S. Kmiecie mieli płacić z łanu 8 szk. oraz 3 razy w roku orać grunta dworskie. Sołtys mógł lokować jatki, otrzymywał trzeci denar sąd., miał służyć na koniu wartości 3 grz. (RPS 119v–120; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 204–205); 1357 ustalenie granicy między Ciechrzem kl. mogilskiego a Strzelnem, S. i Rzadkwinem kl. strzel. (Wp III 1366); 1489 par. Strzelno, pow. inowr., 19 ł. os., czynsz po 16 gr, 2 ł. opust., folw. (Lpor. 171); 1445 Jan Lukaw prepozyt strzel. nadał w dożywotnie użytkowanie Pawłowi cieśli i kmieciowi tawernę, ogród, dom i 3 morgi we wsi S. (Ds 62; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 205); 1496 wytyczenie granicy między S. a Żegotkami (RPS 34–34v); 1527 szacunek dochodów kl. strzel. z S.: z 10 ł. po 14 gr czynszu, 7 gr mesznego, 1 grz. z folw.; 17 grz. z S. w opisie dochodów kap. kruszw. (MHDW XI 50, 57); 1534 8 ł. os., 1 ł. sołt., karczma dor. (RIn. 512, 514v, 518); 1552 10 kmieci, 1 ł. sołt., karczma dor. (RIn. 549, 551v, 556); 1565 14 ł. os., 2 ł. sołt., karczma dor., 2 zagr., luźny (RIn. 791v); 1583 par. Rzadkwin, 14 ł. os., 2 ł. sołt., 3 komorn., rzem. (ZD XII 254).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 96–97.

SŁAWSKO WIELKIE (1254 Slausco, Sławsko, Slawsko, Slawsco, Slavsco, Slavsko, 1489 Slawsko Maior) 3,5 km na SW od Kruszwicy

1. 1271 wieś Korabniki w pobliżu Kobylnik i S. w kasztelanii kruszw. (Wp I 614); 1314 wieś Opatowo koło S. i Bożejewic na teryt. inowr. (Wp II 966); 1318 Leszek ks. inowr. zezwolił bpowi włocł. Gerwardowi na budowę grodu w S. na teryt. zamątwiańskim (Pol. II 224); 1315 n. par. S. (Pol. II 117); 1489 n. pow. inowr. (Lpor. 169).

465

2. 1318 Korabniki koło S. na teryt. zamątwiańskim (Pol. II 225); 1320 Poryszyce koło S. (Pol. II 236); 1496 ustalenie granic między Sławskiem Małym a Żegotkami od S. do Ciechrza (RPS 34); 1315 Bożejewice koło S. na teryt. inowr. (Wp II 975).

3. 1254 Kazimierz ks. łęcz. i kuj. potwierdził nadanie przez kaszt. Zdzisława bptwu włocł. wsi S., Dziarnowa (lub Czarnówki) i Trzemiętowa (Pol. II 63; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 21, s. 27); 1258 komes Zdzisław br. Bogusława kaszt. inowr. nadał bptwu włocł. wsie S., Trzemiętowo i Zagajewice (Pol. II 75, 76); 1259 Aleksander IV pap. potwierdził posiadłości bptwa włocł., m.in. S. (Pol. II 451); 1318 Leszek ks. inowr. zezwolił bpowi włocł. Gerwardowi na wybudowanie zamku, nawet murowanego, we wsi diecezjalnej S. w teryt. zamątewskim (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 119, s. 73); 1397 w zamian za Trzemiętowo bp włocł. Henryk nadał na czas życia Sędziwojowi wdzie kaliskiemu i star. wlkp. wieś S. (Wp III 1982; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 202, s. 113); 1445 bp włocł. Władysław Oporowski nadał szl. Maciejowi Dobienińskiemu oraz jego potomkom wieś i sołectwo S., z pozwoleniem na uruchomienie karczmy (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 8, dok. 37, s. 20); 1527 37 grz. z S. i 2 grz. z wiatraka tamże w opisie dochodów bptwa włocł., 30 grz. dzies. z S. dla kap. kruszw. (MHDW XI 10, 11, 50); 1534 klucz parchański bptwa włocł., folw. z 6 ł. dworskim i 2 sołt., 18,5 ł. os., czynsz po 1 grz., 33 ł. opust., czynsz po 30 gr, z łanów os. ponadto po 2 sery, 2 kapłony i 10 jaj, 1 dzień w tygodniu pańszczyzny, karczma, 2 ł. wójtostwa (IBW 37); 1534 dzies. z pewnych ról w S. dla bptwa włocł. (IBW 111); 1489 25,5 ł. os., czynsz po 1 grz., 24,5 ł. opust., ł. dziedziczny opust., 6 ł. sołt., 2 karczmy dziedz., wiatrak, folw. (Lpor. 169); 1534 12 ł. os., 2 ł. sołt. (RIn. 510v, 514v); 1552 15 kmieci, 2 ł. sołt., wiatrak dziedz., karczma dziedz. (RIn. 548v, 551v, 552v, 554); 1565 18 ł. os., 2 ł. sołt., 1 ł. wolny, 0,5 ł. kowala, wiatrak dziedz., karczma dziedz. z kwartą roli, szynkarz, 4 zagr., 18 ł. upraw. z czynszu (RIn. 790); 1583 14 ł. os., 2 ł. sołt., 4 zagr., 3 rzem. (ZD XII 252).

4. 1368 sołectwo we wsi S. przysądzone bpowi włocł. Zbylutowi wbrew roszczeniom Piotra z Koszczałów (Pol. II 310; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 183, s. 104); 1445 Władysław bp włocł. nadał Maciejowi

466

Dobieniskiemu 2 ł. wolne, należące niegdyś do sołectwa, z dawna już uprawiane, na folw. bpi z pr. lokowania karczmy (RA 114–114v); 1453 Jan Mirutha z ż. Woczechą sołtys z S. nadał kłowi ś. Ducha w Strzelnie 2 grz. rocznego czynszu z łanu swego w Turzanach (RPS 13); 1496 Krzesław bp włocł. nakazał sołtysom Mikołajowi Maciejowi i Maciejowi sołectwo we wsi S. sprzedać w ciągu roku lub połączyć zgodnie ze statutem prowincjonalnym, zgodnie z którym we wsiach ma być tylko jeden sołtys (RA 114v–115; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 140, s. 39); Jan z Łaska dzierż. wsi S. na prośbę sołtysów Mikołaja Domszały i Macieja Cprdana przedłużył im o rok termin sprzedaży sołectwa we wsi S. (RA 115).

5. 1315 Otto pleban ze S. (Pol. II 117); 1325-1327 Otto pleban z S. w dekanacie radz. (MV I 260, 276); 1434 pleban ze S. (WP V 554); 1455 Piotr pleban z S. (Pol. II 407); 1527 par. S. w dek. kruszw., patronat bpa włocł. (MHDW XI 54); 1577 kł par. pod wezw. Wniebowzięcia NMP i innych świętych (MHDW XVII 111).

6. 1429 Piotr Prezedepała ze S. wezwany przed sąd oficjała włocł. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1103, s. 16).

SŁODOWO (1377 Slodowi) zag. osada, włączona w 1927 r. do Włocławka

1377 Z. Golanczewski bp włocł. nadaje Piotrowi Bagoszy młyn S. na trzeciej mierze (Morawski, Monografia Włocławka, s. 95–96); 1566–1582 młyn pod Włocławkiem o 2 kołach do bptwa włocł. (RBK 435, IBWł. 7).

SŁOMIANA (1583 Slomiana) zag. osada pod Zgłowiączką

1583 młyn dziedz. o 1 kole we wsi Milżyn do par. Zgłowiączka (RBK 694).

SŁOMKOWO (1418 Sloncowo, Sluncowo, Slunkowo, Zlonkowo) zag. osada pod Świerczynem

467

1418–1423 Stanisław z S. i Świerczyna (KBK 14, 99, 185, 522, 1093, 1668, 2278, 2305, 2429, 2569, 2871, 2926); 1489 folwark(i) do par. Świerczyn pow. brz. (Lpor. 103); 1527 wieś opust. S. w opisie dochodów kłów par. w Świerczynie i Orlu (MHDW XI 40); 1598 S. w opisie dochodów kła par. w Świerczynie (MHDW XX 127).

SŁOMKOWO (1399 Sloncowo, Sluncowo, Szlunkowo) 10 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1399 Ziemięta z S. (K V 313); 1489 wieś do par. Sadlno pow. radz., z 2 ł. os. po 18 gr czynszu, 9 ł. opust., 2 folwarki (Lpor. 146); 1465 Mikołaj ze S. rektor kła par. w Mąkoszynie (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 321, s. 178); 1527 3 grz. z S. do kła par. w Sadlnie (MHDW XI 46); 1566 Jan z Sadlna z 2 zagr. w folwarku S., Kobelnicki z 1 ł. zagrod. i karczmy dor., Ziemięcki z 1 półł. zagrod. i 1 zagr., Sosnowski z kwarty zagrod. (ZD XIII 30, 34, RBK 456).

SŁOMKOWO (1400 Sluncow, Sluncowo, Sloncowo; 1435 Sloncowo, Slonkowo) 5 km na SW od Raciążka

1400 Krzisthco i Nasił z S. (K V 312); 1420 Krystyn i Mirosław z S. (KBK 1472, 1509, 1668)1; 1435 w opisie młyna Kuczek wzmianka o granicach S. i Ośna (Pol. II 388); 1489 par. Ostrowąs pow. inowr. z 8 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 8 ł. opust. 6 ł. sołt. opust., folw. (Lpor. 167); 1527–1534 dzies. z S. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12; IBW 110); 1534 2 ł. os., 1 ł. opust. z powodu ucieczki kmiecia (RIn. 509); 1552 5 kmieci (RIn. 547v); 1565 właśc. Mierzwiński i Klopski, 7 ł. os., karczma dor., 4 zagr. (RIn. 788); 1583 3 ł. os., 1 zagr. (ZD XII 250).

SŁOŃSK (1065 Slonzch, castrum Zlonense, Slonsk, Zlonzke, Sloncz, Slonce, Slonsco, Slunczk, Slunsko) 4 km na NW od Raciążka

1 Wzmianki z lat 1400–1420 mogą się odnosić do innego Słomkowa. 468

1. 1065 n. castrum (KKM 22); 1241 n. kasztelania (Wp I 229); 1311 villa (Pol. II 472); 1474 n. pow. inowr. (MS I 1189); 1489 n. par. S. (Lpor. 166)1.

3. 1065 Bolesław nadał kłowi mog. dziewięcinę z grodu S. (KKM 22); 1185 Leszek ks. nadał kłowi włocł. gród S. (Pol. II 2); 1235 Konrad maz. nadał Krzyżakom 2 panwie w warzelni soli w S. z obow. świadczenia 14 miar (modius) soli na rzecz ks., 4 bpowi włocł. z racji dzies. i 2 Hebdonowi za korzystanie z lasu (KKM 358); 1311 bp włocł. Gerward poniesione przez Przemysła i Kazimierza kuj. koszty w związku z odzyskaniem grodu w Raciążku uznał za motyw dla umorzenia im długu 400 grz., który zaciągnęli u niego pod zastaw z. słońskiej, Gniewkowa i Wielowsi oraz 100 grz. pod zastaw wsi S.; posiadłości te wróciły pod władzę książąt bez zwrotu pożyczonej sumy (Pol. II 472); 1392–1461 komora celna (ZH XXV, s. 81; MS II S. 76); 1474 Kazimierz Jag. zezwolił Maciejowi ze Służewa na zapisanie 200 fl. węg. oprawy swej ż. m.in. na S. (MS I 1189); 1527 dzies. z S. dla bptwa włocł. (MHDW XI 111) 1534 3 ł. os., karczma dor., karczma dziedz. (RIn. 508v, 516, 517v); 1552 12 kmieci, karczma dor. i dziedz. (RIn. 547, 553v, 555); 1489 wieś król. (Lpor. 166); 1565 7 ł. os., karczma dobr. i dziedz., 3 rybacy, 3 komor. (RIn. 787v); 1583 3,5 ł. os., 4 zagr., 4 komor., 3 rybacy (ZD XII 250).

5. 1527 kł par. śś. Piotra i Pawła, patronat Piotra Służewskiego (MHDW XI 70).

6. 1414 pobyt Władysława Jag. w S. (DH IV 152–153); 1433 S. miejscem układów z krzyżakami (DH IV 460).

7. S. Chodyński, Słońsk, „Kronika Diecezji Kujaawsko-Kaliskiej”, R. 5, 1911, s. 85–94, 106–114, 140–147, 176–202.

SŁOŃSKA KASZTELANIA (1241)

Kasztelanowie: 1241 n. (KKM 416, Las. 21–22)2 .

1 Libr. 68 datuje początki parafii na X–XI w. 2 Według Karw. 17 gród słoński miał przejąć funkcje administracyjne Kikoła, który z kolei wg S. Arnolda, Terytoria plemienne, s. 329 miał zastąpić Strklin. 469

Zasięg: 1335 Steklin na teryt. S. (Lites I 445); 1345 Łążyn, Łążynek, Miliszewy, Obrowo, Zębówiec i Zębowo. Kasztelania tytułem zastawu znajdowała się wówczas w posiadaniu ks. dobrz. Władysława (KWł. I 127– 127v); 1362 Łążyn in districtunostre terre S. (ATor. 69); 1363 Złotoria in terra S. (Pol. II 516); 1363 Krobia in terra S. (Pol. II 517); 1368 Łążyn i Łążynek (KWł. I 198–199)1; 1345 Biskupice w kasztel. słońskiej (RA 112).

SŁOŃSKO (1414 Slunsko, Slonsco, Slonsko) 6 km na NE od Inowrocławia

1414–1420 Bodzanta z S. (K 5, 313; MMAeH XVI s. 25–27; KBK 1360); 1489 wieś szlach. w par. Parchanie pow. inowr., z 5 ł. os. po 1 grz. czynszu, 5 ł. opust., 2 folw., karczma (Lpor. 161); 1527–1534 różne sumy z S. w opisie dochodów bptwa włocł., kap. kruszw., kłów par. w Inowrocławiu i Szadłowicach (MHDW XI 53, 54, 58, 63; IBW 111)1; 1534 2,5 ł. os., karczma dor. (RIn. 510, 517v); 1552 8 kmieci, karczma dor. (RIn. 548, 555v); 1565 własn. Stanisława i Piotra Słońskich oraz Balińskiego, 7 ł. os., 1 ł. opust., alter vero colonus post auram pestiferam nondum censitat nec laborat domino suo, karczma dor., wiatrak dor., 2 zagr. (RIn. 789; 1583 własn. Stanisława Słońskiego i Adama Balińskiego, 6 ł. os., 12 zagr. (ZD XII 251).

SŁUP (1577 Slup, Slupy, 1598) zag. osada pod Przedczem

1598 do kła par. w Przedczu folwark S. ultra lacum Praedecensem, certis metis ac scopulis circumscriptum, situm inter agros praediales castrenses et agros oppidanorum (MHDW XX 110); 1577–78 folwark do kła par. w Przedczu (MHDW XVII 47, XX 110).

1 Sprawa zasięgu kasztelanii w poszczególnych okresach jest przedmiotem ożywionej dyskusji. Stosunkowo łatwiej ustalić jej zasięg na prawym brzegu Wisły. Zdaniem J. Karwasińskiej należało do niej teryt. między Drwęcą, Wisłą, Mieniem i Ruźcem, które miało połączenie z z. michałowską. J. Bieniak sądził, że początkowo kasztelania słońska sięgała aż do Rypienicy, granicząc z kasztelanią michałowską i dopiero w l. 1304–1306 jej wschodnia granica ustaliła się na Gnilszczyźnie, natomiast tereny między Gnilszczyzną a Rypienicą zostały wcielone do księstwa dobrz. Na lewym brzegu Wisły do kasztelanii miały należeć tereny w pobliżu Słońska, Raciążka i Służewa; zob. szerzej Karw. s. 17, S. Arnold, Terytoria plemienne, s. 320–323 i J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, s. 240–270. 470

SŁUPY (1250 Slupi, Slupy) 14 km na SW od Brześcia Kuj.

1250 S. wśród dawnych posiadłości kła ś. Piotra w Kruszwicy (DKM 79); 1435 wieś i folw. S. uposażeniem dziekana włocł. (MDW XI 7); 1486 kapit. włocł. nadaje przywilej na sołectwo w S. Maciejowi i jego krewnemu, również imieniem Maciej (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 43, s. 21); 1489 par. Bądkowo pow. brz., z 15,5 ł. os. po 24 gr czynszu, 4,5 ł. opust., 3 ł. sołt., karczma opust., folw. (Lpor. 108); 1511 S. graniczyły z Ujmą W. (VG 273); 1527 wieś z dzies. jako własn. kap. włocł. (MDW XI 25, 26, 29); 1527 0,5 grz. mesznego z S. dla kła par. w Bądkowie (MDW XI 73); 1557 własn. kap. włocł., 12 ł. os., 2 ł. sołt., 2 rzem., karczma (RBK 261, 266v, 269, 274v); 1566 12 ł. os., 2 karczmy, 1 zagr., 1 komor. (ZD XIII 6, 429v)1.

SŁUŻEWO (1286 Slussow, Slusouia, Slusow, Slusov, Sluzew, Sluszewo, Sluszow, Sluzewo, Zluzew, 1429 de Maiori Sluschewo) miasto w pow. inowr.

1. 1286 villa (DKM 47, 113); 1339 opidum (Lites I 95–96); 1489 pow. inowr. (Lpor. 164); 1325 n. par. S. (MV I 266).

2. 1410 bór Sluchowsko blisko Torunia (DH IV 12); 1474 ulica Brzesdsky kanth (MS I 1189).

3. 1282–1292 Jarosław ze S. wda inowr. (Bieniak, Elita kujawska, s. 309); Chebda ze S. podkomorzy brzeski (Karczewska, Ród Pomianów, s. 13); 1297– 1308 Bronisz ze S. wda brzeski w 1315–1316 (Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, s. 62); 1302 komes Andrzej z S. (Pol. II 178); 1306 Imisław i Chebda z S. sprzedali klasztorowi bysz. Trzeciewiec (Pol. II 193; Karczewska, Urzędnicy książąt kujawskich, cz. 1, s. 122); 1310 Bronisz ze S. (Pol. I 103); 1314 Imisław dziedzic ze S. sprzedał klasztorowi bysz. Trzeciewiec (Pol. II 212); 1320–21 Jarosław z S. kanonik włocł. (Pol. II 233; MV III 158); 1330–1350 Chebda ze S. kaszt. brzeski

1 Słupy uważano za strażnice graniczne, rozmieszczone zwłaszcza przy granicach poszczególnych kasztelanii; S. Arnold, Terytoria plemienne, s. 18. Ostatnio uważa się raczej za wieże obronne, stanowiące siedziby rycerskie (T. Kiersnowska, „Słupy” rycerskie w Polsce średniowiecznej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 20, 1972, s. 437–450), których odpowiednikiem archeologicznym są grodziska stożkowate (J. Kamińska, Grodziska stożkowate śladem posiadłości rycerskich XIII–XIV wieku, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria archeologiczna”, nr 13, 1966, s. 42–78). 471

(NKDM, cz. II, dok. 267; Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, s. 62); 1347 Chebda ze S. (AC II 539); 1348 Andrzej ze S. i Adam s. Ligaszcza (Dk 81); 1375 Jarosław ze S. (MPH II 658); 1424 Pełka ze S. (Paw. 71); 1429 szl. Jan z S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1100, s. 14); 1430 Albertus Byangadlo mieszcz. ze S. (tamże, dok. 1151, s. 40); Piotr wikary (tamże, dok. 1151, s. 41); 1433 Waśko ze S. (Pol. II 576); 1442–1466 Wawrzyniec (Wasiek) ze S. sędzia brz. (Paw. 111; Bieniak, Elita kujawska, s. 309; Karczewska, Recenzja: S. Paczkowski, Służewo na Kujawach wschodnich. Zarys dziejów, Włocławek 1999, „Ziemia Kujawska”, t. 14, 2000–2001, s. 240, przypis 2); 1448 Jan ze S. kanonik włocł. (RA 63v); 1466 Maciej ze S. chorąży inowr. (DEB 9); 1472–99 Maciej ze S. (MS I 796, 809, 1189, II 873, 1374; Pol. II 624, 631, LKM 262); 1489 wiatrak, folw. 6 ł. os. kmiec. (Lpor. 164); 1502 Jan z S. kanclerz kruszw. (MS III 644); 1526 zwolnienie od podatków z powodu pożaru na 8 lat (MS IV/2 14654); 1528 zadanie jarmarków 24 VI i 18 X oraz targów w soboty (MS IV/2, 15484).

4. 1339–1458 opidum (Lites I 95–96; CMP 129); 1489 mowa o fundacji miasta (Lpor. 164).

5. 1325–27 Marcin poleban kła z S. (MV I 266, 278)1; 1428 Jan pleban Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1095, s. 12); 1430 Jan pleban (Pol. II 574); 1430 Piotr współrektor kła w S. (tamże, dok. 1156, s. 43); 1430 Mikołaj wikary (tamże, dok. 1156, s. 43); 1527 kł par. ś. Jana Chrzciciela patronat Piotra Służewskiego, kaszt. inowr., Andrzeja Grabskiego, Gemielskiego i Poczałkowskiego (MHDW XI 72).

6. 1286 Władysław Łok. łęcz. i kuj. przyrzekł udających się na Ruś kupców z Torunia i Chełmna ochraniać na terenie swojej ziemi począwszy od S. (DKM 47, 113); 1422–1436 convencio w S. (KBK 2513; Paw. 100); 1430 chłop Wacław ze S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1156, s. 43); 1458 miasto S. miało wysłać 2 wozy pod Malbork (CMP 129).

7. S. Paczkowski, Służewo na Kujawach wschodnich. Zarys dziejów, Włocławek 1999; rec. J. Karczewska, „Ziemia Kujawska”, t. 14, 2000–2001, s. 239–242; J. Karczewska, Urzędnicy książąt kujawskich Leszka, Przemysła i Kazimierza

1 Libr. 96 datuje powstanie parafii na XIII w. 472

Ziemomysłowiców, cz. 1, „Ziemia Kujawska”, t. 12, 1997, s. 101–137; cz. 2, t. 13, 1998, s. 5–35; taż, Ród Pomianów, s. 13–31; taż, Urzędnicy książąt kujawskich, cz. 1, s. 117–118; S. Szybkowski, Zbrojna familia starosty malborskiego Macieja ze Służewa w 1498 r., [w:] Dzierżawcy, literaci, posłowie, pod red. B. Możejko, M. Smolińskiego, S. Szybkowskiego, Malbork 2011, s. 241–260.

SMOLSZKO, SMOLTCO zob. POPOWICZKI

SMARGLIN (1489 Smarlyno) 9 km na NE od Radziejowa

1489 wieś do par. Krzywosądz pow. radz., z 4 ł. os. po 40 gr czynszu, 2 ł. opust. (Lpor. 136); 1557–1566 własn. Anny Krzywosądzkiej, 5 ł. os., wiatrak dziedz., 1 zagr. (ZD XIII 27, RBK 449).

SMOGORZEWKO (1327 Smogorow, Smogorzewo, Smogorzowo, Smogorzowa, 1418 Minor Smogorzewo, Parva Smogorzewo, 1435 Smogorzewko, Smogorzow) zag. osada pod Zgłowiączką

1327 Wincenty z S. sędzia inowr. nadaje połowę dziedziny Wiskitno Janowi z Ruczowa (Wp II 1083); 1389 Dobiesław z S. (K V 321); 1405 przysądzenie wsi Zgłowiączka bptwu płockiemu wbrew roszczeniom Miecsława z S. chorążego kuj. i jego s. Krystyna (LKM 148); 1410 Sułek i Krystyn z S. (K V 321); 1418– 1423 Dobek, Dorota, Jan, Małgorzata, Michał, Swanschek, Świętosław, Włodek i Wojciech z S. (KBK 94-2903 wg indeksu); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1476–1493 Dziersław z S. (MS I 1373, II 158, 280); 1489 folwark(i) szlach. do par. Zgłowiączka pow. brz. (Lpor. 101).

SMOGORZEWO (a. 1331 Smogonowo, Smogorzowo, Smogorzow, Smogorzewo) 5 km na SE od Lubrańca

473

a. 1331 komes Nasiegniew nadaje abptwu gnieźn. S. in Clobya in Cuyavia (MPH V 954); 1331 Władysław Łok. przenosi wieś S. abptwa gnieźn. na pr. niem. (Wp II 1119); 1354 wieś do abptwa gnieźn. (Wp III 1354); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1489 wieś do par. Zgłowiączka pow. brz., z 5 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 18 ł. opust., 2 ł. sołt., 2 karczmy opust. (Lpor. 100); 1511 wieś do abptwa gnieźn. lokowana na pr. chełm. w 1408 r., 6 ł. os., 12 ł. opust., 2 ł. wójtostwa, karczma os., karczma opust. (VG 265–266, 274, 445); 1566 10 ł. os., 8 ł. opust. uprawianych z czynszu, 2 ł. sołt., 3 komor., karczma dor. (ZD XIII 10, RBK 432).

SMOGORZEWO (1327 Smogorov, Smogorzewo) 18,5 km na NW od Pakości

1327 Wincenty z S. sędz. inowr. (Wp 1083); 1399 Katarzyna z S. (K 5, 321); 1489 par. Łabiszyn pow. bydg., własn. Potulickiego, z 9 półł. po 0,5 grz. czynszu, 3 półł. opust., 1 ł. sołt. (Lpor. 176); 1527 5 grz. z S. w opisie dochodów kła par. w Łabiszynie, 4 grz. z S. i przedmieścia Łabiszyna dla mansjonarzy w Kościelcu (MHDW XI 63, 64); 1530 4 ł. os., 1 ł. sołt. (RIn. 538v); 1552 3 kmieci (RIn. 560v); 1565 14 półł. os. (RIn. 796v); 1583 6,5 ł. os. (ZD XII 258).

SMOLSKO (1489 Smolsko Petri) zag. osada pod Kruszynem

1489 folwark szlach. do par. Kruszyn pow. brz. (Lpor. 94).

SMÓLSK (1403 Smolsko) 4 km na E od Brześcia Kuj.

1403 dzies. snop. ze wsi S. Borschy do kap. włocł. (Pol. II 342); 1418–1424 Krystyn z S. kaszt. kruszw. (KBK 545, 783, 1089, 1575, 1603, 3746, Wyw. 75, 91) 1 1453 Wawrzyniec z S. (Paw. 114); 1458 S. miał dostarczyć 2 pieszych pod Malbork (CMP 129); 1472 Bronisz z S. (MS I 882); 1489 wieś do par. i pow. brz., 2 folwarki z zagrodnikami, młyn opust.(Lpor. 93); 1497 1497 Krystyn ze Smólska zrezygnował ze S. na rzecz Jana z Łąk (Szybkowski, Sprawy majątkowe,

1 W latach 1418–1424 występują różne inne osoby z S. (KBK 216-3930 wg indeksu), nie wiadomo jednak którego. 474 s. 105); 1503 br. Mikołaj, Andrzej, Marcin i Jan z S. (MS III 1042); 1545 wieś Smolsko in nomine immutatur et deinceps Smolinsko vocitanda est (MS IV 21 891); 1566 Kaznowski z 6 zagr., na dziale Lasockiego młyn (ZD XIII 7, RBK 430v).

SMÓLSKA WOLA (1497 Smolska Volya) zag. osada pod Brześciem

1497 Krystyn ze Smólska rezygnuje ze S.W. na rzecz stolnika inowr. Mikołaja z Wysocina (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 105).

SMÓLSKO MAŁE (1418 Parua Smolsko) zag. osada pod Kruszynem

1418 Greta z S. (KBK 216); 1419 Florian z S. (KBK 1145).

SMÓLSKO NOWE (1422 Noue Smolsko) zag. osada pod Kruszynem

1422 trzecią cz. S. kupił Krystyn kaszt. kruszw. od Morzki (KBK 2445, 2613).

SMÓLSKO PIASZCZYNO (1435 Piascino Smolsko, Smolsko Pyasczino, Szmolsko Pijastowo) zag. osada pod Kruszynem

1435–1527 dzies. z S. do kap. włocł. (MHDW XI 8, 26); 1489 folwark szlach. do par. Kruszyna pow. brz. (Lpor. 94).

SMÓLSKO WIELKIE (1418 Maior Smolsko) zag. osada pod Kruszynem

1418 Greta z S. (KBK 542).

SMYCHORSINO (1301) zag. osada pod Pieraniami

475

1301 Przemysł kuj. potwierdził nadanie proboszcza płockiego przez Mikołaja Widowica kłowi włocł. wsie Pieranie i S. (Pol. II 174)1.

SOBICZEWY (1398 Sobiczewo, Sobiczewy, Sobyeczewa, Sobyczewy) 4,5 km na NE od Chodcza

1388 Wojciech z S. (K V 327); 1419 Mościc z Dąbia kupuje za 3000 grz. od br. Tomasza i Wojciecha z Pakości dobra: Rzegocin, Rzeżewo, Lutobórz, Szczutkowo, Kępka Szlachecka, Ruda i S. (KBK 1252, 1257); 1421–1424 Jachna, Jakusz, Janna, Jan, Krystyn, Mikołaj, Rosław i Stanisław z S. (KBK 2417, 2374, 2446, 2746, 2758, 2872, 2919, 2963, 2981, 3735, 3808, 4006); 1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., z 9 ł. os. po 16 gr czynszu, 16 ł. opust. (Lpor. 132); 1519 Mikołaj Kretkowski zapisuje 8000 fl. węg. m.in. na S. (MS IV 3149); 1566 2,5 ł. os., 2 zagr. (ZD XIII 22).

S. Szybkowski, Posiadłośći Pakoskich herbu Laska, s. 74–77.

SOBIESIERNIE (1363 Gebobierzne, 1399 Sobesirzne, Zobesirszino, Sobyerzysznye, 1489 Maior Sobyesyrnye, Maior Sobyesyernye, Sobyesyerznye) 14 km na SE od Inowrocławia

1363 Warsz dziedzic z S. (Pol. II 517); 1399 Przybysław z S. (K 5, 329); 1405 Budek z S. (K 5, 329); 1452 Piotr z S. (K 5, 329); 1489 par. Pieranie pow. inowr., wieś opust. (Lpor. 164); 1504 król poświadczył zapis przez Pawła z S. 200 grz. Bernardynie z Dąbia m.in. na wsi S. (MS III 1225); 1527 4,5 grz. z S. w opisie dochodów prebendy cykowskiej (MHDW XI 53); 1534 wiatrak dor. (RIn. 509v); 1552 2 kmieci, Bartłomiej Sobiesierski z 1 ł. zagrod. (RIn. 547v, 550v); 1565 własn. Prokopa i Bartłomieja Sobiesierskich oraz Podstolicza, 1 ł. os., 0,5 ł. zagrod., karczma dziedz., wiatrak dor., 5 zagr. (RIn. 788v); 1583 własn. Prokopa Sobiesierskiego i Borzewickiego, 2 ł. zagrod., 7 zagr. (ZD XII 250–251).

1 Wg K 5. 326 być może identyczny z Mikorzynem pod Inowrocławiem. 476

SOBIESIERNIE MAŁE (1489 Minor Sobyesyrnye) zag. osada, wcielona zapewne do Sobiesierni

1489 par. Pieranie pow. inowr., szlachta z zagr., wiatrak opust. (Lpor. 164); 1504 król poświadczył zapis przez Pawła z Sobiesierni 200 grz. Bernardynie z Dąbia m.in. na połowie działu w S. (MS III 1225).

SOKOLNIKI (1215 Zakolnici, Sokolniki, 1220 Falconarii, Sokolnikj) 4 km na SW od Kruszwicy

1215 przysądzenie dzies. z S. klasztorowi strzel. wbrew roszczeniom bptwa włocł. (Wp I 84, DKM 117); 1220 w wyniku zamiany z Konradem maz. klasztor strzel. otrzymuje F. (DKM 120–121; potw. z 1224 i 1284 r., RPS 11, DKM 129); 1527 S. w opisie dochodów kap. kruszw. (MHDW XI 50); 1557–1566 wieś do par. Polanowice pow. kruszw., własn. Jana Sirakowskiego, 6 ł. os. (ZD XIII 37).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 97.

SOKOŁOWO (1245 Socolouo, Sokołowo, Socolow, Sokolow, Socolowo, Schokolovo, Schokolowo, Sokolowo) 6 km na SE od Brześcia Kuj.

1. 1245 wieś (Kürbis, Pogranicze Wielkopolski i Kujaw, s. 77); 1250 wieś (DKM 187); 1489 par. Kruszyn pow. brz. (Lpor. 93).

2. 1275 jez. i wyspa (Pol. I 56); 1565 jez. (LW II 215).

3. 1245 wieś należąca do Odolana, który nadaje ją kl. w Mogilnie (Kürbis, Pogranicze Wielkopolski i Kujaw, s. 77); 1250 S. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187); 1259 Aleksander IV papież bierze w opiekę posiadłości bptwa włocł., m.in. S. (Pol. II 451); 1265 wieś S. złupiona przez Kazimierza ks. kuj. i łęcz. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 48, s. 40); 1266 Kazimierz kuj. w zamian za wsie S., Guźlin i Markowo nadaje bptwu włocł. Drwalewo, Korabniki i młyn k. Wieńca (Pol. II 89); 1488 potw. wdy sieradzkiego Mikołaja z Brudzewa w dożywotnim posiadaniu dóbr brz., m.in. S. (MS I 1921);

477

1489 młyn (Lpor. 93); 1494 wieś do dóbr brz., 13 kmieci (LSB 370–371); 1494 zapis 60 grz. Stanisławowi Poczernickiemu na 8 ł. w S. (MS II 468); 1534 64 fl. dzies. z S. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1565 wieś do stwa brz., 12 kmieci na 12 ł. os. i 26 ł. opust., karczma, 4 ł. do szpitala brz. 6 ł. dzierży w starej sumie Jadwiga Sieroszewska, młyn (LW II 215–217); 1566 9 ł. os., karczma dziedz. i młyn dziedz. o 3 kołach, prepozyt z 2 ł. os. i 1 komor., na dziale Sieroszewskiego 1 ł. os. (ZD XIII 8, RBK 430v).

4. 1275 Władysław Łok. sprzedaje za 10 grz. Mikołajowi sołectwo we wsi S. celem lokacji na pr. niem. na wzór Brześcia Kuj. Sołtys może posiadać karczmę i młyn oraz ma pr. budowy kła, któremu ks. nadaje 2 ł. (Pol. I 56); 1313 Mikołaj sołtys z S. (Mosbach 39); 1419–1424 Marcin sołtys (KBK 969, 3987); 1565 12 ł. sołt. w posesji Walentego Lupsińskiego (LW II 215); 1566 Lupsiński z 3 ł. os. (ZD XIII 8).

6. 1275 Rudger z S. (Pol. I 56); 1295 Władysław Łok., zezwalając mieszcz. tor. Janowi zbudować szpital pod Brześciem Kuj., nadaje 2 ł. we wsi S. oraz zezwala Janowi kupić dodatkowo 2 ł. w tej wsi (Mosbach 34); 1419 Franek i Mikołaj z S. (KBK 969); 1480 Jakub z S. (MHDW IV 17); 1527 1,5 grz. czynszu z 4 ł. w S. dla szpitala ś. Ducha w Brześciu Kuj. (MHDW XI 34); 1538 Zygmunt I, opierając się na zeznaniach starych ludzi, którzy widzieli przyw. Kazimierza na młyn w S. na rz. Zgłowiączce, potwierdza młynarzowi dawne uprawnienia: trzecią miarę, pr. rybołówstwa na stawie i rzece, 1 ł. i łąki (BR 85, 160–161).

8. Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zab. 31).

SOKOŁOWO (1065 Socolowo, Sokołowo, Sokolowa, Sokolowo, Sokolow) 2 km na E od Izbicy Kuj.

1065 w przyw. Bolesława Śmiałego dla klasztoru w Mogilnie wzmianka o nadaniu klasztorowi S. przez Odolana1 (Wp I 3); 1103 (1198) Mieszko ks. polski potwierdza posiadłości klasztoru w Mogilnie, m.in. S. (Wp I 33); 1366 Wacław z S. sołtys (FKK 6); 1431 Dmyl Pasz z S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1183, s. 56); 1468 Jakub z S. (Pol. II 420); 1472 Szymon z Pakości sprzedaje

1 K V 331 uznaje za osadę niezidentyfikowaną. J. Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 221, skłania się do identyfikacji z Sokołowem pod Izbicą Kuj. ze względu na bliskość klasztornego Czamanina. 478

Andrzejowi Kretkowskiemu kaszt. brz. działy w m. Izbicy Kuj. i wsiach: Nowa Wieś, Krzywawieś i S. w dystrykcie przed. (MS I 927); 1474 ugoda między Andrzejem Kretkowskim kaszt. brz. i jego br. Wojciechem plebanem izbickim w sprawie m. Izbicy Kuj. oraz wsi: Nowa Wieś, Krzywawieś i S. (MS I 1183); 1489 wieś do par. Izbica Kuj. pow. przed., z 6,5 ł. os. po 43gr czynszu, 13,5 ł. opust. (Lpor. 127); 1495 podział S. między Janem, Jakubem, Pawłem i Mikołajem (MS II 514); 1527 1 grz. z S. do kła par. w Izbicy Kuj. (MHDW XI 46); 1566 8 ł. os., 2 młyny dziedz. o 1 kole, wiatrak dor. (ZD XIII 21, RBK 422v).

SOLEC KUJAWSKI (1263 Soletz, 1325 Solecz, Solicz, 1413 Solecz alias Novemiasto, Salicz, Solyecz, Solcza) m. w pow. bydg.

1. 1325 civitas (SLP 18); 1339 opidum (Lites I 95-96); 1382 n. par. (DKM 45, 229); 1489 n. pow. bydg. (Lpor. 173).

2. 1413 navigium w S. (Lites II 241); 1414 droga z S. przez Wisłę (Lites III 82, 112–113, 124).

3. 1424 Władysław Jag. nadał Janowi bpowi włocł. plac w S. celem zbudowania dworu, zabudowań i spichlerza (Pol. II 365; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 240, s. 133); 1441 Władysław zapisał Mikołajowi ze Ściborza dochody m.in. z S. (Pol. II 581); 1457 Kazimierz Jag. nadał m.in. S. Janowi z Kościelca (Pol. II 602); 1514 3 grz. czynszu z m. S. na rzecz zamku bydg. (RCB 39v).

4. 1325 Przemysł ks. kujawski i pan inowr. i wyszogr. nadał Tomaszowi z Jaksic wójtostwo w m. S. na pr. magd. Miasto otrzymało brzeg o długości 1 mili z wyspami i pr. rybołówstwa; ortyle w Inowrocławiu; określono także przywileje i obowiązki mieszczan (SLP 18; Przywilej lokacyjny miasta Solca Kujawskiego z 1325 roku, oprac. D. Karczewski, współ. B. Białecki, Solec Kujawski 2001); 1364 Mikołaj wójt (Wp III 1529); Sthynwalth, Michał Pyszka i Pabijan mieszcz. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1180, s. 55).

479

5. 1382 Mikołaj pleban (DKM 45, 229)1; 1527 kł par. ś. Stanisława, patronat król. (MHDW XI 73).

6. 1389 rokowania z Krzyżakami na wyspie koło S. (Pol. II 535; Lites II 390– 391); 1422 zjazd z Krzyżakami (DH IV 268, 270); 1458 S. miał wysłać pieszego pod Malbork (CMP 129); 1459 pełnomocnicy król. w S. (DH V 264); 1263 Kazimierz kuj. skarżył się, że Krzyżacy zakazują wyładowywać towary ze statków w S. (PrU I/2, 188).

7. Cz. Frankiewicz, Dzieje Bydgoszczy, Torunia i miast okolicznych, Toruń 1921; M. Bandurski, K. Kościński, Historia Solca Kujawskiego w zarysie (Ku uczczeniu 600-letniego obchodu nadania miejscowości praw miasta), Bydgoszcz 1925; Ph. Rudolf, Aus der Geschichte von Schulitz und den umliegenden Dörfern, Poznań 1936; B. Janiszewska-Mincer, Solec Kujawski. Dzieje miasta i okolic do 1806 roku, Toruń 2001.

SOMPOLINEK (1477 Sąmpolno, Sampolno, Sapolno Minor, Minor Sąpolno) zag. osada, wcielona zapewne do m. Sompolna

1477 Jakub z Sienna abp gnieźn. nabywa wieś S., ustąpiwszy jej dziedzicowi Piotrowi z S. wieś Dobrzelewice (Korytkowski, Arcybiskupi, s. 433); 1477 lokacja m. Dąbna (Sompolna) na terenie 2 wsi S., wójt otrzymuje m.in. 1 ł. w S. (A. Gajda, Monografia Sompolna z dodatkiem o Lubstowie i okolicy, Koło 1936, s. 14–21); 1489 opust. wieś w pow. radz. (Lpor. 147); 1511 wzmianka o zamianie Dobrzelewic za S. przed lokacją m. Sompolina w S. było 11 ł. oraz w Sompolnie i S. 17 ł. folw. wójt otrzymał 1 ł. w S. (VG 263, 274).

SOMPOLINEK (1407 Szampolno, Sampolno, Szapolno Panskye, Szapolno Panszkye, Sąpolinko) 1,5 km na NE od m. Sompolna

1407 Jarand z S. (K V 280); 1418–1424 Jarand, Małgorzata, Smichna, Ubisław i kmieć Paweł z S. (KBK 145-3586 wg indeksu); 1486–1520 Wojciech Sampoleński (K V 280, MS IV 3175); 1489 wieś w pow. radz., z 4 półł. os. po 24 gr czynszu, 4

1 Libr. 96 datuje powstanie parafii na XIV w., podając pierwszą wzmiankę z 1517 r. (AC III/1, 739). 480 półł. opust., młyn opust., folwark (Lpor. 146); 1520 wieś do par. we wsi Sompolno, dzies. do kłów par. w Sompolnie i Mąkolnie (Ł. I 211–214); 1566 własn. Smuszewskiego i Nerczyńskiej, 1 ł. os., 2 zagr. (ZD XIII 33).

SOMPOLNO (1477 Dąmbno, 1489 Sampolno, 1511 Dąbno alias Sompolno, Szapolno, Sompolno) miasto 18 km na SW od Izbicy Kuj.

1477 Jakub z Sienna abp gnieźn. na terenie 2 wsi S. lokuje m. D. na pr. średzkim, nadaje pr. odbywania 3 jarmarków rocznie i targów tygodniowych w soboty. Wójt Michał dzierżawca grzegorzewski otrzymuje 2 ł. w S. kościelnym i 1 ł. w S. niegdyś świeckim, trzeci denar sąd., szósty denar z jatek, ławek i kramów, połowę czynszu z łaźni, pr. rybołówstwa na jez. Sompolińskim. Mieszcz. po upływie 10 lat wolnizny mieli dawać dzies. snop. i po 3 wiard. czynszu. Miasto miało zbudować ratusz. Wójt i mieszcz. otrzymują zarośla (mericam) między drogami Gniezdzianka i Sycovska. Pleban w D. miał otrzymywać po 1 gr od gościa i po pół gr od komornika na ś. Marcina (A. Gajda, Monografia Sompolna z dodatkiem o Lubstowie i okolicy, Koło 1936, s. 14–21); 1489 pow. radz. (Lpor. 146); 1499 r. abp lokował m. na pr. niem., nadają mu nazwę Dąmbno (Karczewski, Urbanizacja regionu, s. 29); 1511 m. do abptwa gnieźn. (VG 263–265); 1520 m. S. do par. we wsi S. (Ł. I 211); 1540 ustanowienie jarmarków 12 III, 22 VII i 13 XII oraz targów w poniedziałki (MS IV 6750).

A. Breyer, Zur Geschichte von Sompolno und Umgegend, Poznań 1938; Parafia św. Marii Magdaleny w Sompolnie na tle historycznym. Praca zbiorowa, pod red. W. Krzywańskiego, K. Rulki, Włocławek 2011; J. Karczewska, Ród Pomianów, s. 159– 164 (Pomianowie z Sompolna).

SOMPOLNO (1242 Semolbo, Sampolno, Sąmpolno, Sąpolyno, Maior Sąpolno) wieś wcielona zapewne do m. Sompolna

1242 miejsce wystawienia przyw. Kazimierza kuj. (DKM 179); 1413 Mikołaj wójt z S. (Wp V 218); 1413 Śmichna ż. Jaranda z S. procesuje się z Ubysławem i jego siostrą Katarzyną o podział majątku, jako że wcześniej S. podzielone zostało na

481 trzy cz.: między siostry Śmichnę i Machnę oraz ich matkę Machnę (Karczewska, Ród Pomianów, s. 159); 1415–1418 Marcin pleban z S. (Ł. I 211; Korytkowski, Prałaci i kanonicy, III, s. 24 przyp. 1); 1418 Ubysław Młodszy z S. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 159); 1444 miejsce wystawienia przyw. Wincentego abpa gnieźn. (Wp V 727); 1477 lokacja m. Dąbna (Sompolna) na terenie wsi S. i Sompolinka, wójt otrzymuje m.in. 2 ł. w S. (A. Gajda, Monografia Sompolna z dodatkiem o Lubstowie i okolicy, Koło 1936, s. 14–21); 1497 Tomasz pleban w S. (MS II 1049); 1511 przed lokacją miasta Sompolna we wsi S. było 25 ł. kmiec. oraz w S. i Sompolinku 17 ł. folw., wójt otrzymał 2 ł.; we wsi są 3 kmiecie, opust. folwark i jez., dzies. do abptwa gnieźn. (VG 254, 263–265); 1520 kł par. ś. Marii Magdaleny, dekanat dzbarski (Ł. I 211); 1566 wieś zwolniona od poboru z powodu gradobicia (ZD XIII 33).

Karczewska, Ród Pomianów, s. 159–164.

SOSNOWICE (1441 Szosnowicze, Sosznowycze, Sosnowycze, Sossnovicze) 8 km na S od Piotrkowa Kuj.

1396 Stanisław Sosnowski (GG II 1032); 1431 Chwalisław dziedzic z S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1194, s. 62); 1441 Mroschicz i Falisław z S. (K V 335); 1470 Mikołaj i Łaskarz z S. (Pol. II 420); 1480 Jan z S. (AC III/1, 524); 1489 folwark(i) szlach. do par. Sadlno pow. radz. (Lpor. 146); 1527 5 wiard. z S. do kła par. w Kościeszkach (MHDW XI 55); 1566 wieś opust. (ZD XIII 30).

S. Szybkowski, Ród Cielepałów. Studium genealogiczne, Gdańsk 1999, s. 49, 56.

SOJKOWO (1442 Sonikow, Sowykowo) 5,5 km na NW od Inowrocławia

1442 Władysław król zapisał Janowi z Kościelca 100 grz. na wsi S. w pow. inowr. (Pol. II 586); 1489 wieś król. w par. Kościelec pow. inowr. (Lpor. 155); 1493 Jan Olbracht potwierdził ugodę, na mocy której Mikołaj z Kościelca miał wykupić m.in. S. i przekazać br. Andrzejowi (Pol. II 629); 1516 wieś S. w pow. inowr. w ręku Modlibogów (MS IV/2, 10896); 1527–1534 dzies. z S. dla bptwa włocł. (MHDW XI

482

12; IBW 111); 1534 6 ł. os. (RIn. 506); 1552 7 kmieci (RIn. 545); 1565 8 ł. os. (RIn. 784v); 1583 wieś w pos. Andrzeja Modliboga, 6 ł. os. (ZD XII 247).

STACZIJWINSKJ (1527) zag. osada pod Lubaniem

1527 pół grz. z młyna S. do kła par. w Lubaniu (MHDW XI 70).

STACZYWA (1531) zag. osada pod Gąbinkiem

1531 młyn S. k. Gąbinka (RBK 101).

STANKOWICZ (1432 Stancouicze, Stankowicze, Stankowycze) zag. osada, wcielona do Piotrkowic

1432 Jakub z S. (K V 341); 1441 Rogalka z S. (K V 341); 1489 par. Ludzisko, pow. inowr., folw. Syrschowsky podzielony między 3 kmieci, młyn dor. (Lpor. 172); 1527 3,5 grz. z S. w opisie dochodów kła par. w Ludzisku (MHDW XI 56); 1534 1 ł. os., wiatrak dor. (RIn. 511v, 515v); 1552 2 kmieci (RIn. 549); 1565 2 ł. os., wiatrak dor., 3 zagr. (RIn. 791); 1583 Piotrkowice seu Stamkowice (ZD XII 253).

STANOMIN (1394 Stamonino, Stanomino) 13 km na SE od Gniewkowa

1394 Andrzej z S. subagaso gn. (GG I 1906); 1489 wieś szlach. w par. Brudnia pow. inowr.; 9 ł. os., wiatrak, 3 folw. (Lpor. 162); 1516 niegdyś własn. Mikołaja Kalinowskiego (MS IV/2, 10012); 1527 3 grz. z S. dla kła par. w Brudni i 5 grz. dla par. w Chlewiskach (MHDW XI 62, 71); 1534 3,5 ł. os. (RIn. 510); 1552 własn. Baranowskiego i Brzezińskiego, 9 kmieci (RIn. 548); 1565 9 ł. os., 4 zagr., 1 komor., karczma dor., szynkarz, 1 ł. opust. (RIn. 788v); 1583 7 ł. os., 7 zagr. (ZD XII 251).

STARA WIEŚ (1577) zag. osada pod Służewem

483

1577 wieś do par. Służewo (MHDW XI 84).

STARCZEWO (1489 Starczewo, Traczewo) 9 km na SW od Kruszwicy

1489 wieś do par. Polanowice pow. kruszw. (Lpor. 149); 1527 S. w opisie dochodów kap. kruszw. (MHDW XI 50, 52); 1566 Prażmowski z 2 ł. os. i 2 zagr., Piórowski z 1 ł. os. (ZD XIII 36).

STARCZEWO (1489 Starczewo) zag. osada, zapewne włączona do Kąkowej Woli

1489 wieś król. koło Kąkowej Woli, 14 ł., z których na 1 ł. jest kmieć i 2 ł. uprawia sołtys, dwór (Lpor. 193); 1519 Zygmunt I nadaje br. Janowi i Mikołajowi z Lubrańca wieś Kąkowa Wola z folwarkiem S. na pr. dziedz. (MS IV 3167).

STARKOWIEC (1434 Starkowyecz) las pod Rucewem

1434 gaj S. pod Rucewem pow. kruszw. (K V 343).

STAROMIEŚCIE (1263 Antiqua Civitas, 1510 Staromyescze) cz. Inowrocławia

1263 w umowie między Kazimierzem kuj. a Krzyżakami postanowiono, że coloni in areis fratrum in Iuvene Wladislauia sive extra inter areas antique civitatis mają odpowiadać przed sołtysem inowr. (PrU I/2, 188); 1510 S. wśród przedmieść i wsi inowr. (ISI 191); 1565 przedmieście Inowrocławia (LW II 244); zob. INOWROCŁAW.

STARY BRZEŚĆ (1295 Antiqua Civitas, 1314 Antiqua Brzessczie, Breszce Antiqua Civitas, 1389 Stare Miasto, Sthare Miastho, Stare Myasto, Stare Brzesczie, Sztaremyasto, Staremyastho, Staromiesczie) 1 km na N od Brześcia Kuj.

484

1295 Władysław Łok. zezwolił Janowi mieszczn tor. zbudować szpital przez m. Brześciem Kuj. oraz młyn w S.1 (Mosbach 34); 1314 Władysław Łok. przywrócił Jadwigę, wdowę po sołtysie Jaśku, i jej dzieci w dziedz. posiadaniu sołectwa w S. (MS IV S. 102); 1317 Władysław Łok. zatwierdził sprzedaż za 90 grz. połowy młyna w S. przez Aleksandra i Mikołaja na rzecz mieszcz. brz. Kunka (SŹr VI 6); 1317 Władysław Łok. zatwierdził kupno przez mieszcz. brz. Kunka od Janusza Cuncz (Cimis) 2,5 ł. w Guźlinie i od Hazki sołtysa w S., wdowy po Kunku z Sieradza, 1,5 ł. (DKM 66, 132, MS IV S. 104); 1362 6 ł. frankońskich w S. miało należeć do wójtostwa brz. (Pol. II 305); 1383 Siemowit brz. nadał m. Brześć Kuj. wieś S. na prawach, na jakich miasto posiadało Pikutkowo i Guźlin (RT 280); 1429 chłop Mikołaj z B. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1106, s. 17); 1431 Sędziwuj z Ostroroga star. brz. zaświadczył, że mieszcz. brz. Wiącek z ż. Dorotą i s. Andrzejem odprzedali dominikanom brz. za 30 grz. prawo do 15 korcy na młynie S. (BR 85, 155–156, tamże potw. Władysława Jag. z 1433 r.); 1432 Stanisław z Ostrora star. brz. zaświadczył, że mieszcz. brz. Jan Ptrel zastawił na wyderkaf za sumę 70 grz. na okres 3 lat dominikanom brz. młyn w S. (Pol. II 575); 1434 Jan Staromiejski sołtys z S., mieszcz. brz. (Pol. II 337); 1435–1527 dzies. z S. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 27); 1447 Jan Staromiejski burmistrz brz. (Pol. III 400); 1455 Mikołaj z Brudzewa star. brz., Wawrzyniec ze Smolska sędzia i Fal ze Stawu podsędek brz., rozstrzygając spór między dominikanami brz. a Maciejem Sochą mieszcz. brz. i jego siostrzeńcem Pawłem z S., uznali prawo własności klasztoru do sadzawki rybnej w S. (K. Dziwik, Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki PAN w Krakowie, cz. I, Wrocław 1966, nr 84); 1464 Mikołaj z Brudzewa star. brz. zaświadczył, że Maciej Urbanek, mieszcz. brz. i sołtys z S., sprzedał dominikanom brz. za 25 grz. na wyderkaf 1 ł. sołectwa w S. (Pol. II 610); 1464 Maciej przeor dominikanów brz. zaświadczył, że Albert ze Smólska kanonik włocł. zapisał dominikanom brz. 1 ł. sołectwa w S., który kupił za 25 grz. od Macieja Urbanka mieszcz. brz. (Dziwik, Katalog, nr 97); 1465 Mikołaj z Brudzewa star. brz. zaświadczył, że Mikołaj Staromiejski sołtys z S., s. Jana Petrela, sprzedał za 37 grz. dominikanom brz. staw w S. (Pol. II 611); 1468 Mikołaj z Brudzewa, wda sieradzki i star. brz., informuje, że w jego obecności Paweł, s. Drzewona ze Starego Miasta (Brześcia) oświadczył, że sprzedał tamtejsze sołectwo Stanisławowi Przybyle i jego ż. Elżbiecie za 26 grz.

1 W końcu XVIII w. nosił nazwę: Stary Młyn (Perthées, BKI). 485

(Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 39, s. 21); 1488 S. do dóbr brz. (MS I 1921); 1489 wieś w par. i pow. brz. (Lpor. 92); 1493 Jan z Brudzewa star. brz. zaświadczył, że Piotr wójt brz. sprzedał za 46 grz. dominikanom brz. rolę zwaną Zaszadzińska w S. (K. Dziwik, Katalog, nr 121); 1494 wieś do stwa brz., młyn o 2 kołach, 7 kmieci (ISB 369, 372); 1510 3 sołtysów z S. sprzedali łąkę Waschosche wraz z wzgórzem Wyszep aż do łąki Canthskye za 10 grz. kmieciom z Pikutkowa (BR 85, 151, tamże potw. Zygmunta I z 1521 r.; MS IV 8257); 1527 Grzegorz i Daniel dzierżawcy Falborza sprzedali swe dobra w Falborzu i 1 ł. w S. Stanisławowi z Bielic (BR 85, 161–162); 1565 4 kmieci na 2 ł. os. i 7 ł. opust., 2 ł. plebana brz., 6 ł. wójtostwa, 10 ł. sołectwa (LW II 210–212); 1566 4 ł. os. i 3 luźni, młyn dziedz. o 3 kołach, do wójtostwa należały 4 ł. os. i 2 zagr., do sołtysa 3 ł. os., karczma dziedz., szynkarka i 2 zagr. (ZD XIII 4, RBK 427).

Cmentarzysko z XII–XVI w. (E. Byrska-Kaszewska, Cmentarzysko średniowieczne w Starym Brześciu powiat Włocławek (Stan. 1), cz. 1, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, nr 2, 1957).

Grodzisko późnośredniowieczne (K. Jażdzewski, Ciekawe odkrycia archeologiczne w powiecie włocławskim i nieszawskim, „Z Otchłani Wieków”, R. 8, 1933, z. 4–5, s. 64–66).

STARY DWÓR (1489 Staridwor, 1527 antiqua Curia) 1 km na SW od Koronowa

1489 folw., pow. bydg. własn. kl. bysz. (Lpor. 183); 1527 folw. (MHDW XI 69); 1565 folw., 5 zagr. (RIn. 794v); 1583 9 zagr. (ŹD XII 255).

Grodzisko wśredn. (C. Potemski, Pradzieje, [w:] Koronowo. Zarys dziejów miasta, praca zbiorowa pod red. M. Biskupa, Bydgoszcz 1968, s. 17; Kow. 301).

STARY RADZIEJÓW (1363 Radzeyow, 1418 Antiqua Radzeyow, Antiqua Radzeiow, Staryradzeyow, Stari Radzeiow, Radzieiow, Radzieiow Antiqua) 4 km na SE od Radziejowa

1363 Kazimierz W. przyjmuje w opiekę i dożywotni zarząd wieś R. klasztoru mogileńskiego (Wp III 1493, fals. z XV w.); 1418 Jan kmieć (KBK 515); 1418

486 kmieć (KBK 661); 1488 potw. Mikołaja z Brudzewa wdy sieradzkiego w dożywotnim posiadaniu dóbr brz., m.in. S. (MS I 1921); 1489 wieś król. (Lpor. 133); 1494 wieś do dóbr brz., 10 ł. os., 5 karczem, 13 ł. opust. w uprawie kmiecej (ISB 393–394); 1527 R. w opisie dochodów kap. włocł. (MHDW XI 26, 28); 1566 5 ł. os., 13 półł. os., 2 karczmy dziedz., 2 rzem., 4 zagr., 2 komor. (ZD XIII 27, RBK 449).

STAWIEC (1419 Stawecz, Stawyecz, Sthawyecz, Stavyecz, Stawiec, Stawiecz) 7 km na SW od Bobrownik

1419–1424 Fal, Katarzyna, Mikołaj, Pietrasa i Stanisław z S. (KBK 1105-3738 wg indeksu); 1449–1453 Fal z S. podsęd. brz. (Pol. I s. 331, Paw. 114); 1489 folwark do par. Lubanie pow. brz., karczma (Lpor. 114); 1527 2 kopy z S. do kła par. w Lubaniu (MHDW XI 70); 1566 folwark, 3 zagr. młyn dziedz. o 1 kole, dział Poddembski w Przywieczerzynku z 3 ł. os. i 1 zagr., Jan Jaronowski z 2 ł. os., Anna Przywieczerzyńska z 2 ł. os. i karczmy dor. (ZD XIII 4, RBK 428).

STAWKI MAŁE (1387 Cleyne Stabe, Cleynstab, Malistaw) dzisiejsza południowa dzielica Torunia – Stawki

1387 S. wzmiankowane w przyw. dla Stawek (MT 28); 1404 Henryk v. Plauen komtur nieszawski nadaje Kuschenowi 5 ogrodów w C. (MT 37); 1407 13 pól czynszowych, każde dawało czynszu na ś. Marcina 3 wiard., 2 kury, ½ kamienia konopii, 4 dni koszenia trawy, 4 dni suszenia siana, 8 dni pracy w żniwa, 8 dni pomocy w polowaniach, 3 dni robocizny w ciągu roku. Zagrodnicy musieli pracować 2 dni przy koszeniu traw, 2 dni przy suszeniu siana i wymłócić w dworze 17 szefli zboża. Suma czynszu wsi 22 grz. 22 sk., 1 kapłon i 26 kur (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 88); 1431 Władysław Jag. nadaje m. Nieszawie wieś M. (DWł. 865).

MT s. 540–541.

487

STAWKI WIELKIE (1295 Stabe, 1387 Grozestabe, Grose Stabe, Grosstap, Staw, Sthaw, 1407 Grostap) wieś w 1935 r. włączona do Podgórza, a w 1938 r. wraz z nim do Torunia

1295 Mikołaj i Wojciech otrzymują 1 półł. w miejscu Vogelsang z pr. korzystania wraz z mieszkańcami S. z drzewa, pastwisk i ról (MT 5); 1387 Rudiger v. Osteschow komtur nieszawski nadaje Adamowi dwór i ogród w S. (MT 28); 1404 Henryk v. Plauen komtur nieszawski nadaje Nitczenowi v. Redin dwór w S. (MT 35); 1404 Henryk v. Plauen komtur nieszawski nadaje tzwentzig hoene und elff garten unde iclich hoffsynen ackir (MT 36); 1404–1407 Adam, sołtys (H. Maercker, Anhang, nr 28, s. 633; nr 36, s. 638–639; S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 87, przypis 13); 1407 19 pól czynszowych, od każdego na ś. Marcina czynsz w wysokości jednej grz., 2 kur, ½ kamienia konopii oraz pół kopy jaj na Wielkanoc, dziesiątą cz. zboż, 4 dni koszenia traw, 4 dni suszenia siana, do tego 8 dni robocizny w trakcie żniw i 3 dni robocizny w roku, 8 dni pomocy w polowaniach. Cała wieś miała też oddawać dwie kopy jury od łąk na ś. Marcina. W sumie cała wieś płaciła 22 grz. i 2 sk.; 2 kopy i 28 kur; 9 ½ kamienia konopii i 9 kop jaj (S. Jóźwiak, K. Kwiatkowski, Wykaz świadczeń czynszowych, s. 89); 1413 S. do zamku nieszawskiego (Lites II 238, 239); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 27); 1454 Kazimierz Jag. nadaje królowej Zofii Pyzdry w zamian za Nieszawę z przynależnymi wsiami, m.in. S. (Pol. II 594); 1552 8 kmieci (RIn. 549v); 1565 1,5 ł. os., kwarta roli, karczma dor., karczma dziedz., 4 komor., luźny (RIn. 791v).

MT s. 539–540.

STEFANOWO (1413 Wirzeszyni, Wrzeszyny, 1780 Wrzesiny sive Stefanowo) 7 km na W od Koronowa

1413 wieś kl. koron., szacunek szkód krzyż. na 300 grz. (Lites II 234); 1489 wieś w pow. bydg., własn. kl. koron., 15 ł. (Lpor. 182); 1780 nowa kolonia, własn. kła par. w Byszewie (Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Wizytacja dekanatu świeckiego i fordońskiego z lat 1780/81, f. 504v).

488

STĘPKA (1411 Stampka) 10,5 km na E od Chodcza

1411–1412 S. wymieniona w księdze ziemskiej brz. (K V 349); 1489 wieś do par. Lubień pow. kow., z 7 półł. os. po 16 gr czynszu, 2 półł. opust., młyn i folwark (Lpor. 119); 1527 3 grz. z S. do kła par. w Lubieniu (MHDW XI 39); 1557 własn. Łukasza Lubieńskiego (RBK 296v); 1566 folwark, 1 zagr. (RBK 704).

STODOLNO

Grodzisko pierścieniowate (Kow. 302).

STODOŁY (1510 Stodoli), przedmieście a obecnie cz. Inowrocławia

1510 S. wśród przedmieść i wsi należących do m. Inowrocławia (RCI 66); 1527– 1534 dzies. z przedmieścia S. do bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1564– 1628 przedmieście m. Inowrocławia (LW II 244; LWp 124).

STODOŁY (1293 Stodoli, Stodoly, Stohodolij) 7 km na SW od Kruszwicy

1. 1293 wieś w księstwie kuj. (Wp II 708); 1415 par. S. (MPH V 825); 1489 pow. kruszw. (Lpor.151).

3. 1293 Władysław Łok. zwalnia od jurysdykcji zamku kruszw. wsie kl. w Trzemesznie: Kwieciszewo, S. i Włostowo (Wp II 708); 1489 z 28 ł. os. po 22 gr czynszu, 2 karczmy, wiatrak, folwark (Lpor. 151); 1527 4 grz. z S. dla wikariuszy kruszw. (MHDW XI 54); 1566 24,5 ł. os., karczma dziedz., szynkarz, 5 zagr., 1 rzem., 1 komor. (ZD XIII 35, RBK 457v).

4. 1343 Kazimierz W. zezwala klasztorowi w Trzemesznie przenieść wieś S. na pr. średzkie (Wp II 1211).

489

5. 1415 zmarł brat Andrzej niegdyś pleban w S. (MPH V 825)1; 1507 kł par. ś. Krzyża (MPH V 834); 1527 kł par. Podwyższenia ś. Krzyża, patronat klasztoru w Trzemesznie (MHDW XI 55); 1582 nowy kł par. ś. Wojciecha (VC 4v).

STOK (1401 Stok, Sthok, Sztok) 9 km na SW od Brześcia Kuj.

1401 Odolan z S. (K V 352); 1435–1527 dzies. z S. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 28); 1489 opust. wieś do par. Dąbie pow. brz., kmieć nowo lokowany (Lpor. 105); 1557–1566 własn. Wacława Tchorzewskiego, 3 ł. os. (ZD XIII 11).

STOŁOWNIKI (1489 Stholownyky) zag. osada pod Polanowicami

1489 wieś do par. Polanowice pow. kruszw., z 3,5 ł. os. po 1 grz. czynszu (Lpor. 148).

STRASZEWO (1250 Straszevo, Straszewo, Scrasow, Strasow, Straszewo, Straschewo, Strascheuo) 12 km na SW od Raciążka

1. 1250 wieś (DKM 187); 1325 par. S. (MV I 264); 1489 pow. brz. (Lpor. 110).

2. 1356 Cieleszyce coniuncta ville S. (Pol. II 304); 1418 granice między Chrustowem i S. (KBK 89);1424 granice między S. i Chlewiskami a Chrustowem (KBK 3925).

3. 1250 S. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187); 1257 Kazimierz kuj. nadaje imm. ekon. wsiom kła włocł., m.in. S. (Pol. II 446); 1489 z 13 ł. os. po 32 gr czynszu, 11 ł. opust., 3 karczmy (Lpor. 110); 1527 wieś do klucza rac. bptwa włocł. (MHDW XI 10); 1534 27 ł. kmiec. i 7 ł. folw., 2 karczmy, staw na którym był młyn, dzies. nadana sufraganowi włocł. (IBW 26, 111); 1566 17 ł. os., 10,5 ł. uprawianych z czynszu, karczma dziedz., 2 komor., 2 rzem. (ZD XIII 5, RBK 428).

4. 1489 2 opust. ł. sołt. (Lpor. 110); 1534 2 ł. sołt. (IBW 26); 1566 2 ł. sołt. (ZD XIII 5).

1 Koz. Sz. 204–205 wiąże powstanie parafii z lokacją na pr. średzkim. 490

5. 1325–1327 Stanisław pleban z S. (MV I 264, 277)1; 1527 kł par. ś. Marcina i 10 000 Męczenników, patronat bpa włocł., dekanat rac. (MHDW XI 71).

7. Śliwiński, Rycerstwo kujawskie, s. 21–22.

STREPKOWO (1489 Strepkowo) zag. osada pod Chodczem

1489 opust. wieś szlach. do par. Chodecz pow. przed. (Lpor. 133).

STRONBODR (1193 Stronbodr, Ztronbodr) zag. osada na Kujawach

1193 Celestyn III papież przyjmuje w opiekę posiadłości klasztoru strzel., m.in. S. (Wp I 32); 1215 przysądzenie dzies. z S. klasztorowi strzel. wbrew roszczeniom bptwa włocł. (Wp I 84, DKM 117)2.

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 98.

STRONNO (1315 Stronno, Stronnowo) 8 km na SE od Koronowa

1315 Przemysł ks. inowr. potwierdził sprzedaż przez Jarosława i jego krewnych, dziedziców Płonkowa, klasztorowi bysz. wsi S. w dystr. wyszogr. za 60 grz. tor. i nadał jej wolności, jakie miały inne wsie klasztorne (Pol. II 216); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom klasztoru bysz. w kasztelanii wyszogr. i bydg., m.in. S., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1362 dzies. z S. w wysokości 6 gr pruskich z łanu chełm. dla bptwa włocł. (Pol. II 307; OMC 58–58v); 1413 szacunek szkód krzyż. na 300 grz. (Lites II 234); 1489 wieś w pow. bydg. 3 ł. os., 10 ł. opust., 1,5 ł. sołt. (Lpor. 182); 1527–1553 wieś opust. (MHDW XI 69; RIn. 536, 559, 851v); 1583 własn. kl. bysz., 2 ł. sołt., zagr. i rzem. (ŹD XII 256).

1 Libr. 96 datuje powstanie parafii na XIII w. 2 K V 354 identyfikuje ze Środoniem. 491

STRÓŻE (1489 Prosno Zastrvzye, 1527 Stroze, 1566 Struze Nagorne) 6 km na SE od Chodcza

1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., 2 półł. os. po 16 gr czynszu, folwark (Lpor. 130); 1527 0,5 grz. z S. dla mansjonarzy chodeckich (MHDW XI 42); 1566 Maciej Kmiecki z 2 ł. zagrod. (ZD XIII 23).

STRÓŻEWO (1193 Strosowo, Strozovo, Strosow, Strozewo, Strosszewo) 10 km na SE od Radziejowa

1193 Celestyn III papież przyjmuje w opiekę posiadłości klasztoru strzel., m.in. S. (Wp I 32); 1249 Kazimierz kuj. potwierdza posiadłości klasztoru strzel., m.in. S. (DKM 125, fals.); 1320 Mikołaj prepozyt strzel., sprzedaje wsie Bytoń i S. za 150 grz. tor. bptwu włocł. (Pol. II 232–234; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 122, s. 75); 1489 wieś król. do par. Bytoń pow. radz. (Lpor. 142); 1527 7 grz. z S. do kła par. w Bytoniu (MHDWXI 43); 1566 7 ł. os. (ZD XIII 32).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 98.

STRZELCE DOLNE

Grodzisko wśredn. stożk. z X–XIII w. (Kow. 303 jako Strzelce Górne, Zielonka, Zarys 25; Informator archeologiczny, s. 209–210; Gąs. 76).

STRZELCE GÓRNE (1413 Sczelcze, Strzelcze) 7 km na N od Fordonu

1413 S. wśród wsi należących do Królestwa (Lites II 241); 1424 granice S. (Pol. II 564); 1489 par. Fordon pow. bydg., z 9 ł. os. po 0,5 kopy czynszu, 9 ł. opust., 2 ł. sołt., karczma dziedz., karczma opust., młyn o 1 kole, folw. (Lpor. 179); 1527 dzies. z S. do klucza Dóbrcz bptwa włocł., meszne do kła par. w Fordonie (MHDW XI 25, 66); 1530 3,5 ł. os., karczma dor., młyn o 1 kole (RIn. 537v); 1552 14 kmieci, młyn dor. o 1 kole, karczma dor. (RIn. 559v, 563v, 565); 1565 13 ł. os., 2 karczmy dziedz., karczma dor., młyn dziedz. o 2 kołach, 4 zagr., 1 rzem. (RIn. 795v); 1583 właśc.

492

Gabriel, Maciej i Andrzej Strzeleccy, 11 ł. os., 17 zagr., 3 komor., 6 rzem., 1 rataj (ZD XII 257).

STRZELEWO (1368 Strzelow, Strzelewo) 16 km na NW od Bydgoszczy

1368 Niczko dziedzic z S. (BR 134, 363); 1426 Ozep z S. (Wp V 453); 1428 rektor kła w S. (Wp V 476)1; 1489 par. Ślesin pow. bydg., 22 ł. os., 15 ł. opust., 2 karczmy, folw. (Lpor. 178); 1527 kł par. w S. ś. Doroty, patronat Rogalińskiego, dochody z folw. i od kmieci w S., 20 gr z S. w opisie dochodów kła par. w Solcu Kuj. (MHDW XI 66, 73); 1530 5 ł. os. (RIn. 538v); 1552 17 kmieci, karczma dor. (RIn. 560, 565); 1565 właśc. Samostrzelski i Rogalińska, 26 półł. os., 2 karczmy dor., 1 zagr., 1 rzem., szynkasz (RIn. 796v); 1583 właśc. Piotr Gądkowski i Prokop Samostrzelski, 13 ł. os., 3 zagr., 1 rzem. (ZD XII 258).

Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zab. 30).

STRZELNO (1133 Strzelno, Strelno, Strelna, Strelne, Strolyn) m. w pow. kruszw.

1. 1133 wieś (DH I 547); 1231 opidum (DKM121, fals.); 1325 par. S., dekanat radz. (MV I 257); 1489 pow. inowr. i kruszw. (Lpor. 151, 170); 1527 dekanat kruszw. (MHDW XI 56); 1212–1213 forum (KKM 181, DKM 116).

2. 1436 równina Rostkowiecz, lutum Czastrigewo (Pol. II 579); 1453 łąka Roskowiecz (RPS 14); 1523 droga z S. do Inowrocławia (RPS 45v).

3. 1145 Mieszko ks. polski potwierdza nadania na rzecz klasztoru w Trzemesznie, m.in. Jana, który nadał S. (Wp I 11); 1147 Eugeniusz III papież bierze w opiekę posiadłości klasztoru w Trzemesznie, m.in. S. (Wp I 15); 1193 Celestyn III papież bierze w opiekę posiadłości klasztoru strzel., m.in. S. z karczmą (Wp I 32); 1215 dzies. z S. przysądzona klasztorowi strzel. wbrew roszczeniom bptwa kuj. (Wp I 84); 1231–1249 własn. klasztoru strzel. (DKM 121, 125, fals.); 1489 w pow. kruszw. 20 ł. os. i 2 ł. wójtostwa wcielone do folwarku, 2 wiatraki i folwark, w pow. inowr. 20 ł. os. i 2 wiatraki (Lpor. 151, 170).

1 Koz. Sz. 207 i Libr. 137 datują powstanie parafii na XIV w. 493

4. 1231 opidum (DKM 121, fals.); 1299 civitas (Wp II 807, fals.); 1356 Kazimierz W. potwierdza klasztorowi strzel. przyw. z 1231 r. oraz przenosi m. S. na pr. magd. (Ds. 24); 1436 Jan Luckaw prepozyt strzel. na prośbę burmistrza, rajców i pospólstwa określa obow. Mieszcz. strzel.: z łanu po 1 grz. z tytułu czynszu i robocizn, z karczmy po 1 wiard., z rzemiosła po 1 wiard. Miasto otrzymuje czynsz z ogrodów w Cegiełce (Czegelka) i pastwiska (Pol. II 579; R. Kabaciński, Historia miasta Strzelna, s. 169–173); 1455 – Jan Luckaw prepozyt i konwent strzel. nadaje miastu S. miejsce zwane Cegiełka (tamże, s. 175).

5. 1133 Piotr Dacus funduje kl. norb. i kł we wsi S. pod wezw. ś. Krzyża i NMP (DH I 547; K. Hewner, Piotr Włostowic czy Piotr Wszboriwic? O fundacji i fundatorze klasztoru norbertanek w Strzelnie, „Nasza Przeszłość”, t. 94, 2000, s. 47– 84; K. Sulkowska-Tuszyńska, Klasztor norbertanek w Strzelnie (XII–XVI wiek). Sacrum i profanum, Toruń 2006); 1212–1213 bazylika NMP i ś. Krzyża (KKM 181; DKM 116); 1216 konsekracja w S. na prośbę Krystyna s. Piotra bazyliki ś. Trójcy i NMP (DKM 119); 1325–1327 par. S. (MV I 257, 277); 1436 nadanie miastu placu do budowy kła ś. Ducha (Pol. II 579); 1453 Jan Lukaw prepozyt strzel. uposaża kł ś. Ducha m.in. w 4 grz. rocznego czynszu (RPS 13–14); 1453 Jan bp włocł. potwierdza uposażenie kła ś. Ducha (RPS 58–58v); 1461 Jan bp włocł. eryguje kaplicę ś. Krzyża (RPS 84–84v); 1463 Jan Lukaw prepozyt strzel. uposaża kł ś. Krzyża extra opidum w 1 ł., dzies. z Bławat i 3 morgi łąki Zimny Dół w Bronisławiu (RPS 15–16); 1482 szpital i kł ś. Ducha (RPS 14–15); 1527 oraculum ś. Krzyża extra oppidum (MHDW XI 58); 1582 kł par. ś. Krzyża inkorporowany do kl. strzel. (VC 5).

6. 1339 wzmianka o zajęciu Kujaw z m. S. przez Krzyżaków (Lites I 95–96); 1349 komora celna (HU III 674); 1350–1360 komora celna na drodze Wrocław– Toruń (HU III 559); 1373 Elżbieta królowa zwalnia mieszcz. pyzdrskich od ceł w S. (MS IV S. 266); 1393 Władysław Jag. zezwala na odbywanie w S. targów tygodniowych w czwartki (Ds 36); 1447 Kazimierz Jag. potwierdza poprzedni przyw. i zezwala na odbywanie jarmarku na ś. Trójcę (MS III S. 147); 1455 Jan Lukaw prepozyt strzel. nadaje miastu S. residuitates Cegelkam (RPS 107v); 1458 S. miało wysłać 8 pieszych pod Malbork (CMP 129); 1473 zwolnienie miaszczan S. od podatków na 7 lat (MS I 1045).

494

7. I. Czechowski, Historia kościołów strzelińskich, Strzelno 1929; W. Posadzówna, W sprawie fundatora i fundacji klasztoru norbertanek w Strzelnie, „Roczniki Historyczne”, t. XIII, 1937, s. 25–37; S. Bieniak, Uwagi nad powstaniem klasztoru w Strzelnie i fundacjami Piotra Włostowica z około połowy XII wieku, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 2, 1964; R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego klasztoru norbertanek w Strzelnie do końca XV wieku, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 4, 1967; Strzelno romańskie. Zbiór studiów, pod red. Z. Święchowskiego, Strzelno 1972; Z dziejów Strzelna: 800 lat bulli konfirmacyjnej papieża Celestyna III i 100- lecie śmierci ks. dra A. Kanteckiego: materiały z sesji 15 V 1993 r. i 20 XI 1993 r., pod red. R. L. Andrzejewskiego, Gniezno 1994; D. Karczewski, Pierwsi benefaktorzy klasztoru Norbertanek w Strzelnie, „Ziemia Kujawska”, t. 11, 1995, s. 7–16; tenże, Najwcześniejsze dzieje Strzelna w świetle „Roczników” Jana Długosza, [w:] Z dziejów Strzelna, s. 9–27; tenże, Czy istniało Strzelno przednorbertańskie? „Archeologia Historica Polona”, t. 2, 1995, s. 181–191; R. Kabaciński, Historia miasta Strzelna, Bydgoszcz 2001; D. Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie do początku XVI wieku, Inowrocław 2001; K. Sulkowska-Tuszyńska, Klasztor Norbertanek w Strzelnie XII–XVI wiek. Sacrum i profanum, Toruń 2006.

8. Kł ś. Prokopa zbudowany w trzeciej ćwierci XII w. i kł ś. Trójcy z XII–XIII w. (K. Sulkowska-Tuszyńska, Charakterystyka stratyfikacji kulturowej wzgórza klasztornego w Strzelnie (woj. bydgoskie), [w:] Z badań nad średniowieczną architekturą Kujaw i Wielkopolski Wschodniej, pod red. J. Chudziakowej (=Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. 86), Warszawa 1990, s. 31–88; J. Chudziakowa, Zespół architektury romańskiej w Strzelnie w świetle najnowszych badań, „Acta Universitatis Nicoali Copernici” Archeologia 13, Archeologia architektury 1, 1990, s. 5–27); cmentarz z XII w. (K. Sulkowska- Tuszyńska, Kres na początku drogi. Pochówki na cmentarzu w Strzelnie (XII–XIX wieku), [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko–wielkopolskiego. Zbiór studiów, pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2007, s. 39–55; A. Soćko, Romański klasztor norbertanek w Strzelnie na Kujawach – problemy, zagadki, interpretacje, [w:] Studia nad dawną Polską, t. 1: Materiały z wykładów wygłoszonych w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie od października 2007 do czerwca 2008 roku, Gniezno 2008, s. 91–109).

495

STRZEMKOWO (1485 Strzemislowo, 1489 Strzemykowo) 4,5 km na NW od Inowrocławia

1485 Jan Czarnkowski zapisał ż. Małgorzacie z Lubrańca 100 grz. oprawy na dobrach Gnojno i S. w pow. inowr. (MS I 1757); 1489 4,5 ł. os. wymierzonych z ról folw., czynsz z łanu 70 gr, 10,5 ł. os. z dawna, 1,5 ł. opust., folw., drugi folw. podzielony między kmieci, par. Inowrocław (Lpor. 153); 1527 4 grz. z S. w opisie dochodów kła par. w Inowrocławia i 2 grz. dzies. dla wikariuszy kruszw. (MHDW XI 54, 58); 1534 6 ł. os., karczma dor. (RIn. 505v, 517); 1552 12 kmieci (RIn. 545); 1565 12 kmieci na półł. (RIn. 784); 1583 właśc. Wojciech Niemojewski, 6 ł. os. (ZD XII 246).

Grodzisko stożkowate (Kow. 303).

STRZYGI (1398 Strzigi, Strzigy, Strzygy, Strzygi, 1489 Striggi Antique, Strzigi Maior) 4 km na SW od Chodcza

1398 lub 1399 Jan z S. (K V 362); 1418-1424, Andrzej kmieć, Elżbieta, Jakusz Strzysky, Jakusz Psarski, Mścigniew, Siecsław i Wydzga z S. (KBK 57, 676, 1081, 3248, 3762); 1425 Jan z S. (FKK 1); 1435-1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 28); 1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., z 3 ł. os. po 17,5 gr czynszu, 11 ł. opust. (Lpor. 130); 1566 1 ł. os. i 1 zagr., wójt z Rybnej z 1 ł. os., Aleksy Strzyski z 1 ł. zagrod. (ZD XIII 22, 24; RBK 446v).

STRZYŻKI (1489 Striggi Nowe, Strzigi Minor) 2,5 km na SW od Chodcza

1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., 4 kmiecie z 3 ł. os. po 24 gr czynszu, 3 ł. opust., 4 folwarki szlach. (Lpor, 130); 1566 1 ł. os. i 2 zagr., Irzmanowski z 1 ł. os., karczmy dor. i 1 zagr., Wojciech Piskowski z 1 półł. os. i 3 zagr., Piotr Czarnocki z działem w Wstowie z 2 ł. zagrod. i 2 zagr., Pierchalina z 1 ł. zagrod., Siemielewski z 1 ł. zagrod., Jan Wstowski z 1 ł. zagrod., wójt z Rybnej z 1 ł. (ZD XIII 22, 24, RBK 444).

496

STYPIN (1403 Stipino, Stipyno, Sthipyno) 5 km na NW od Przedcza

1403 Albryk z S. (K V 365); 1470 Maciej z S. (Pol. II 420); 1489 wieś do par. Izbica Kuj. pow. przed., z 6 ł. os. po 1 grz. czynszu, 2 ł. opust., młyn, folwark (Lpor. 127); 1534 dzies. do bptwa włocł. (IBW 110); 1557–1566 własn. Mikołaja Sokołowskiego, 6,5 ł. os., karczma dor., szynkarka, 2 zagr. (ZD XIII 21, RBK 443v).

SUCHARZEWO (1406 Sucharzewo, Socharzewo, Szvcharzewo) zag. osada pod Gębicami

1406 Wojciech z S. (K V 366); 1411 Ligaszcz z S. (K V 366); 1419 Jałbrzyk z S. (K V 366); 1489 wieś w pow. kruszw. (Lpor. 151); 1527 5 grz. z S. do kła par. w Gębicach (MHDW XI 56); 1566 wieś do par. Gębice, 6,5 ł. os., karczma dor., 5 zagr. (ZD XIII 35, RBK 457).

SUKOWY (1357 Sulkow, Sulcow, Sukowi, Sulcowo, Sukowo, Sukow, Szukowo, Svkowo, Sukowij) 8 km na SW od Kruszwicy

1357–1358 Mikołaj i Wacław z S. (Wp III 1366, 1378); 1399-1407 Andrzej Cholewa z S. (K V 371); 1403 Dobiesław z S. (K V 371); 1415 Pakosław i Stanisław z S. (K V 371); 1435–1445 Chwał h. Rawicz i Mikołaj h. Pomian z S. (Ds 55, Pol. II 579, RPS 26v); 1489 wieś do par. Polanowice pow. kruszw., na dziale Jana 3 ł. os., na dziale Michała Zyki i dziekana 4 ł. os. i folwark (Lpor.149); 1527 S. w opisie dochodów kap. kruszw. (MHDW XI 53); 1566 Wojciński z 1 ł. zagrod., Grabska z 2 ł. os., karczmy dor., wiatraka dor. i 7 zagr., Tomasz Laski z 2 ł. os. i 1 zagr. (ZD XIII 36, RBK 459).

SUŁKOWO (1398 Sulcowo, Sulcow, Sulkowo, Sulikowo, 1418 Maior Sulcowo, Magna Sulcowo, Maior Sulkowo, Sulkovo, Sulkow) 4 km na SW od Lubrańca

497

1398 Iulco (może Sulco) z S. (K V 371); 1405 Mikołaj i Jan z S. (Bieniak, Najstarsze kujawskie księgi ziemskie, s. 50); 1417 Jan Sulkowski z S. wikary włocł. (RA 51); 1418–1424 Andrzej, Anna, Bartosz, Krystyn, Czapczina, Dziersław, Jachna, Jakusz, Jan, Katarzyna, Wawrzyniec, Mikołaj, Nasiegniew, Parzysz, Piotr, Przybysław, Stanisław i Włodek z S. (KBK 63-3941 wg indeksu); 1421 Nasiegniew z S. (Wp V 337); 1422 spór między plebanem w Zgłowiączce i Pawłem kanonikiem włocł. o dzies. z Kobylska i S. (AC III/1, 461); 1430 Nasięgniew z S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1138, s. 34); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1464 Paweł z S. (Pol. II 610); 1489 wieś do par. Zgłowiączka pow. brz., z 5 półł. os. po 30 gr czynszu, 1 półł. opust., 6 folwarków szlach. (Lpor. 100); 1497 konfiskata dóbr Stanisława Sułkowskiego w S. (MS II 813); 1511 S. graniczy ze Smogorzewem (VG 266); 1527 dzies. do kła par. w Zgłowiączce (MHDW XI 35); 1557–1566 własn. Stanisława Sułkowskiego, 10 ł. os., karczma dor., 5 zagr. (ZD XIII 9,RBK 431v).

Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 32).

SUŁKÓWEK (1435 Sulkowo Minor, Sulkowko) 5 km na SE od Lubrańca

1435–1527 dzies. do kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1489 wieś do par. Zgłowiączka pow. brz., folwarki szlach., 1 kmieć (Lpor. 100); 1527 dzies. do kła par. w Zgłowiączce (MHDW XI 35); 1566 Bartłomiej Jasieński i Wojciech Sułkowski z 3 ł. zagrod. i 2 zagr., Maciej Sułkowski z 1 ł. zagrod. (ZD XIII 14).

SWAROWO zob. BACHÓRKA

SYKUŁA (1424 Schikula, Schicula, Schykuly) 5,5 km na SE od Brześcia Kuj.

1424 Wojciech z S. (KBK 3506); 1424 kmiecie i sołtysi z S. przeciw plebanowi z Kruszyna (KBK 3756); 1429 chłop Stanisław z S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1110, s. 20); 1489 wieś do par. Kruszyn pow. brz., z 2 ł. os. po 15 gr

498 czynszu, 1,5 ł. opust., 2 ł. sołt. (Lpor. 93); 1565 własn. plebana kruszyńskiego (LW II 219); 1566 wieś opust., 1 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (ZD 7, RBK 430v).

SYNOGAĆ (1408 Szwynagacz, Swynyagacz, Szwiniagacz) 15 km na SE od Piotrkowa Kuj.

1408 Trojan dziedzic z S. (K V 380); 1489 wieś do par. Sadlno pow. radz., z 10 ł. os. po 20 gr czynszu, 2 ł. opust., karczma, młyn o 2 kołach z 2 ł. (Lpor. 145); 1527 10 grz. 18 gr z S. do kła par. w Sadlnie (MHDW XI 45); 1566 zniszczona przez gradobicie, młyn dziedz. o 2 kołach (ZD XIII 30, RBK 452v).

SZADŁOWICE (1282 Saulouycj, Savlowicz, Sablovici, Schawlovicze, Szawlowycze) 7 km na SW od Gniewkowa

1. 1282 wieś w kasztel. inowr. (Pol. II 118); 1489–1583 wieś w par. w dek. inowr. (Lpor. 159; MHDW I 21); 1489–1565 wieś w pow. inowr. (Lpor. 159; RIn. 786).

3. 1282 Albierz bp włocł. w zamian za wieś S. przekazał komesowi Mikołajowi wieś Powsino na Mazowszu (Pol. II 118; NKDM, cz. II, dok. 66; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 64, s. 27); 1316 br. Eustachy i Jan za 12 grz. tor. sprzedali dział w. S. kaszt. kruszw. Janowi (Pol. II 220; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 112, s. 70); 1489 z 16 ł. os. po 64 gr czynszu, 26 ł. opust., 2 ł. sołt., z 3 karczem po 3 wiard. czynszu, karczma plebańska, 2 ł. plebana (Lpor. 159); 1527 wieś w kluczu parchańskim bptwa włocł. (MHDW XI 10–11); 1534 z 23 ł. os. po 1 grz., 2 kurczęta i 10 jaj czynszu, 30 ł. opust. najmowanych przez kmieci lub uprawianych na folw. parchański, pańszczyzna 1 dzień tygodniowo, podwody, 0,5 grz. czynszu z karczmy (IBW 34); 1534 9 ł., 1 ł. sołt., 2 karczmy (RIn. 507v); 1552 17 kmieci, 1 ł. sołt. (RIn. 546); 1565 14 ł. os., 19,5 ł. opust. 2 ł. sołt., karczma, zagr., 2 komornicy, szynkarz (RIn. 786).

4. 1317 wieś Miliszewy została lokowana na pr. magd., jakiego używa wieś S. i inne wsie bptwa włocł. (RA 68v); 1448 Władysław bp włocł. ze względu na zniszczenie przyw. nadanego sołtysowi i mieszkańcom wsi S. przez bpa Wisława (1284–1300), określił obow. mieszkańców wsi S. Sołtys Piotr Bazan otrzymał 2 ł.

499 wolne, denar sąd. i 1/3 dochodu z karczem. Kmiecie mieli płacić po 1 grz. czynszu z łanu (RA 63–63v); 1534 2 ł. sołt. (IBW 34).

5. 1527 kł par. pod wezw. ś. Bartłomieja, patronat bpa włocł.; wieś S. wymieniona w opisie dochodów prebend kła pod wezw. ś. Piotra w Kruszwicy (MHDW XI 48, 63); 1577 kł par. drewn. pod wezw. ś. Bartłomieja, do par. 4 wsie (MHDW XVII 78); 1598 dzies. prepozyta kruszw., meszne do kła par. S. (REW 87).

SZALONKI (1489 Schalonky, Szalonkj, Szalonkij, Shalonki) 9,5 km na NE od Radziejowa

1489 wieś do par. Byczyna pow. radz., z 9 ł. os. po 1 grz. i 6 gr czynszu, 1 półł. opust., wiatrak, folwark (Lpor. 136); 1497 dobra Krystyna ze Smólska kaszt. inowr.: Smólak, Nowa wieś, Smólska Wola, S. i Jadrowice (MS II 812); 1527 S. w opisie dochodów bptwa włocł. i kła par. w Byczynie (MHDW XI 10, 47); 1534 dzies. z S. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1566 Temisławski z 3 ł. os. i 1 zagr., Rusinowski z 2 ł. os., 2 zagr. i 4 zagr. w Wysocinie (ZD XIII 13).

SZARLEJ (1353 Szarlej, Szarley, Sarley, Garlo, Scharley, Sorlege, Sarlyey, Scharlen) 10 km na SE od Inowrocławia

1353–1363 S. lub gród w S. miejscem wystawiania przywilejów Władysława gniewk. (Pol. I 120, II 297, 516, 517; Ds 23; ATor. 69); 1373 Władysław Biały opanował gród w S. (MPH II 654–655; DH III 325); 1409 Władysław Jag. w S. (DH III 547); 1420–1424 Mikołaj z S. (KBK 1603, 2253, 2293, 3860); 1441 burgrabia w S. (DKM 98, 171); 1440–1456 Mikołaj z S. (DH IV 581, V 220; DKM 98, 169; Pol. II 394; Wp V 723; PH LVI 94); 1441 Mikołaj z Sz.. kaszt. inowroc., starosta brzeski, inowroc., bydgoski i nieszawski (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 11, dok. 24, s. 126); 1457 Ścibór Szarlejski (DH V 228); 1450 S. w opisie granic m. Inowrocławia (Pol. II 592; MS I 112); 1489 par. Góra pow. inowr.; 6 kmieci na rolach wymierzonych z folw., należący do grodu (fortalicium), 6 karczem dziedz. (Lpor. 168); 1435–1527

500 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 6, 28). Dane z lat 1552–1583 wspólne z Łojewkiem (zob.)1.

Grodzisko stożkowate z X–XIII w. jako dawny gród Topolno (Kow. 305; Zielonka, Zarys 28; Gąs. 77–78).

SZATKI (1435 Sathki, Sathky, Sathko, Szatki) 9 km na NW od Kowala

1435–1527 wieś z dzies. do kap. włocł. (MHDW XI 7, 26, 27); 1489 wieś do par. Śmiłowice pow. brz., z 6 ł. os. po 30 gr czynszu (Lpor. 95); 1566 5 ł. os., karczma dor., 2 komor. (ZD XIII 8, RBK 431).

SZCZEBIOTOWO (1418 Schebothovo, Schobothowo, Schebyatowo, Schebyotowo, Sczebyotowo, Sczebyothowo, Sczbyothowo, Sczebijotowo) 6 km na NE od Radziejowa

1418–1423 Grzymek z S. (KBK 12, 68, 2834, 2994); 1433 Grzymek z S. h. Laska (Pol. II 576); 1450 Stefan z S. (K V 387); 1489 wieś do par. Byczna pow. radz., z 3 ł. os. po kopie czynszu, folwark (Lpor.135); 1527 2 grz. z folwarku S. do kła par. w Byczynie (MHDW XI 47); 1557–1566 własn. Wacława Tchorzewskiego (RBK 283); 1566 3 ł. os., Rusinowski z 1 ł. os. (ZD XIII 28).

SZCZECIN (1489 Sczecyno, Sczieczinno, Sczecinno) 5 km na SW od Chodcza

1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., na dziale Andrzeja 2 ł. os. i 3 ł. opust., na dziale wdowy 5 ł. opust., 2 folwarki (Lpor. 132); 1527 2 grz. z S. dla kap. włocł. i 1 wiard. dla mansjonarzy chodeckich (MHDW XI 28, 42); 1557–1566 własn. Marcina i Piotra Psarskich, 4 ł. os., karczma dor., 3 zagr. (ZD XIII 22, RBK 444); 1518 S. wchodzi w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786).

SZCZERKOWO (1489 Syrkowo) 4 km na S od Chodcza

1 Z Gopła pod zamkiem S. wypływała Noteć (DH I 25–26). 501

1489 opust. folwark do par. Chodecz pow. przed., młyn (Lpor. 131); 1566 folwark, 2 młyny dziedz. o 1 kole, 2 zagr. (ZD XIII 23, RBK 445).

SZCZKOWO (1399 Sczkowo, Sczcowo, Sczcowy, Sczchowo, Szkow, 1489 Sczkowo Maior, Schczkowo) 7 km na SE od Izbicy Kuj.

1399 S. wymienione w księdze ziemskiej przed. (K V 389); 1411 Władysław Jag. nadaje Stanisławowi z S. wieś Boguszyce jako rekompensatę za 150 grz. wydanych w czasie wojny (KDM IV 1125); 1433 Stefan i Jan z S. h. Dołęga (Pol. II 576); 1438 Trojan z S. (FKK 2); 1489 wieś do par. Izbica Kuj. pow. przed., 2 folwarki szlach., kmieć na łanie, 2 półł. opust., wiatrak (Lpor. 128); 1503 Katarzyna z S. (MS III 788); 1527 3 wiard. z S. do kła par. w Izbicy Kuj. (MHDW XI 46); 1566 Grochowicki z 2 ł. os., karczmy dor. i 2 zagr.; w S. i Szczkówku działy szlachty zagrod.: Paweł, Bartłomiej i Andrzej Szczkowscy z 2 ł. i karczmy dor., Andrzej Wyszczelski z 1 półł., Wojciech Szczkowski z 1 ł., Andrzej Szczkowski z 2 ł. oraz z wiatraka dor., 5 zagr. i 1 półł. w Chociszewie (ZD XIII 21, 25–26, RBK 422v, 448v).

SZCZKÓWEK (1489 Sczkowo Minor, Szczkowko) 6 km na SE od Izbicy Kuj.

1489 wieś do par. Izbica Kuj. pow. przed., na dziale Piotra Psarskiego folwark, na innym dziale 2 kmiecie na 1,5 ł., 1,5 ł. opust. i folwark (Lpor. 128); 1527 S. w opisie dochodów wikariuszy włocł. i kła par. w Izbicy Kuj. (MHDW XI 31, 46); 1566 własn. Jerzmanowskiego, 2 ł. os., 2 zagr. (ZD XIII 21).

SZCZUTKI (1288 Schodrcov, Schodrcovo, Schodercov, Schodricow, Sczodrkowo, Sczothrkowo) 16 km na SW od Koronowa

1288 Salomea ks. inowr. potwierdziła zamianę między komesem Nasławem i jego braćmi a kl. bysz. dziedz. opust. S. w dystr. bydg. na cz. Gęsina i 20 grz. (PU 440); 1288 Salomea ks. inowr. zezwoliła na lokację S. na pr. niem. (PU 441); 1288 dzies. z S. w drodze zamiany przeszła z rąk bpa włocł. na rzecz kl. bysz. (Pol. II 462; DKM 49, 114–115); 1297 Leszek ks. inowr. potwierdził przywilej ks. Siemomysła z 1286

502 r. dla Byszewa, zmieniając jedynie pr. średzkie na magd. oraz nadał takie same wolności S. (OMC 143v–144); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztelanii wyszogr. i bydg., m.in. S., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1413 szacunek szkód krzyż. na 400 grz. (Lites II 234); 1489 wieś w pow. bydg., 2 ł. os., 13 ł. opust., 1,5 ł. sołt., karczma (Lpor. 181); 1527–1553 wieś opust. (MHDW XI 69; RIn. 536v, 559v, 851v); 1552 młyn, kuźnica (RIn. 563v); 1583 własn. kl. bysz., 2 ł. sołt. (ŹD XII 256).

SZCZUTKOWO (1399 Stczodkowa, Sczodrcova, Sczodrcowo, Sczodrcowa, Sczodrkowo, Sczothrkowo, Szczothrkowo, Sczodrkowo, Sczotrkowo) 7,5 km na SW od Kowala

1399–1407 Agnieszka Pakoska o połowę S. (K V 390); 1419 Moście kupuje od br. Tomasza i Wojciecha z Pakości wsie: Rzegocin, Rzeżewo, Lutobórz, S., Kępka Szlachecka, Ruda i Sobiczewy (KBK 1190, 1252, 1257); 1433 Żegota z S. h. Łazęka (Pol. II 576); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 8, 28); 1489 wieś do par. Grabkowo pow. kow., kmieć z łanu 24 gr czynszu, 6 ł. opust., karczma, 3 folwarki z 3 zagr. (Lpor. 117); 1566 4 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (ZD XIII 16, RBK 438v).

SZCZYTNO (1401 Sczitno, Sczitniki, Sczithno, Sczythno) 8,5 km na NW od Chodcza

1401–1402 Lutek z S. (K V 393); 1418–1424 Andrzej, Bogusz, Dobek, Elżbieta, Jakusz, Jan, Michał, Piotr, Przecław, Przedwój, Świętosław, Tomko oraz kmiecie Dalebor i Mikołaj z S. (KBK 169-3922 wg indeksu); 1425 Mikołaj laicus z S. (AC III/1, 484); 1450 Andrzej z S. (K V 393); 1489 folwark(i) szlach. do par. Choceń pow. brz., młyn (Lpor. 97); 1527 2 grz. z S. do kła par. w Choceniu (MHDW XI 36); 1557–1566 Paweł Szczyciński z 1,5 ł. os., 2 rzem., 3 zagr., młyn dziedz. o 3 kołach, karczma dor. (ZD XIII 9, RBK 431v).

SZEWCE (1411 Schewce, Schewcze, Szewcze) 11,5 km na SW od Radziejowa

503

1411 Miroszek z S. (K V 395); 1489 wieś do par. Piotrków Kuj. pow. radz., z 4 ł. os. po 2 grz. czynszu, 4 ł. opust. (Lpor. 143); 1527 6 grz. z S. dla scholasterii kruszw. (MHDW XI 49); 1557–1566 własn. Stanisława Swieckiego, 8 ł. os., 4 zagr., 3 komor., 2 rzem., przekupień, karczma dor., szynkarka (ZD XIII 29, RBK 451).

SZEWO (1402 Sowo, Schowo, Schewy, Schowo, Schowa, 1566 Schewo Maior) 9 km na SE od Kowala

1402 Piotr z S. (K V 395); 1418–1424 Dobiesław, Jaszko, Małgorzata, Mikołaj i Stanisław z S. (KBK 348, 390, 466, 706, 798, 1185, 1380, 1169, 1955, 3293, 3729, 3879, 3971); 1489 folwark(i) szlach. do par. Kłóbka pow. kow. (Lpor. 119); 1566 Costro z 1,5 ł. os., Wojciech Ziemia z 1 ł. os., Bilińska z 1 ł. os. (ZD XIII 16).

SZEWO MAŁE (1419 Minor Schewo, Schowa) zag. osada, zapewne włączona do Szewa

1419 Bolesta z S. (KBK 1169); 1489 folwark(i) szlach. do par. Kłóbka pow. kow. (Lpor. 119); we wsiach Schewo utraque Andrzej z 2 ł. zagrod., Wojciech Rola z 1 ł. zagrod., Jakub Miliński z 2 ł. zagrod. i karczmy dor., Jan Kołaczek z 1 ł. zagrod., na wszystkich działach 13 zagr. (ZD XIII 18–19, RBK 441).

SZÓSTKA (1198 villa Czestkonis, Sosnka, Sostuca, Sossnka, Soznka) 5 km na NW od Radziejowa

1. 1198 wieś (Wp I 33); 1426 dystrykt radz. (Pol. II 375); 1489 par. Broniewo pow. radz. (Lpor. 137).

2. 1103 (1198) wieś C. graniczy z Radziejowem (Wp I 33); 1534 pratum in Bachorze (IBW 18).

3. 1250 S. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187); 1259 Aleksander IV papież bierze w opiekę posiadłości bptwa włocł., m.in. S. (Pol. II 451); 1351 wsie Wieniec, Wieniec M. i S. przysądzone bptwu włocł. wbrew

504 roszczeniom Jakuba s. Witalisa niegdyś z Balkowa i miecznika kuj. Piotra Miklowica (Pol. II 295); 1489 z 19 ł. os. po 1 grz. czynszu, 8 ł. opust., folwark (Lpor. 137); 1534 wieś z dzies. do bptwa włocł., 27 ł., role folw. uprawiane przez kmieci (IBW 18, 110); 1566 17 ł. os., 8 ł. uprawianych z czynszu, karczma dor., 2 ł. opust. obrócone na folwark (ZD XIII 29, RBK 451).

4. 1426 Jan bp włocł. potwierdza postanowienia zawarte w miejscami bardzo zniszczonym przyw., przedstawionym przez sołtysów z S. Jana, Wacława z ż. Dorską, Marcina i Piotra. Pozwala im przenieść wieś z pr. polskiego na magd. Sołtysi mają posiadać 3 ł. i 1 zagr., trzeci denar sąd. i trzecią cz. dochodów z karczmy. Mieszkańcy mają płacić po 3 wiard., 10 jaj i 2 kurczęta, dawać dzies. snop. oraz pracować 3 dni w roku (Pol. II 375; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 9, dok. 43, s. 26); 1489 3 ł. sołt. (Lpor. 137); 1534 2 ł. sołt. (IBW 18); 1566 3 ł. sołt. (ZD XIII 29).

6. Obezan claviger z S. otrzymuje sołectwo we wsi Skotniki (Pol. I 96); 1430 chłopi Piotr Voyak i Wawrzyniec Lamscha z S. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1133, s. 31).

SZPITAL (1489 Spytal) 12 km na NE od Inowrocławia

1489 wieś król. nadana szpitalowi inowr., par. Parchanie pow. inowr. (Lpor. 162); 1527 4 grz. czynszu z S. w opisie dochodów szpitala ś. Ducha w Inowrocławiu (MHDW XI 59); 1527–1534 dzies. z S. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1534 2,5 ł. os., karczma dor. (RIn. 510v, 517v); 1552 7 kmieci, karczma dor. (RIn. 548, 555v); 1565 7 ł. os., 2 karczmy dziedz. z 2 kwartami roli, 1 rzem., 1 zagr. (RIn. 789v); 1583 7 ł. os., 3 zagr. (ZD XII 251).

S. Chodyński, Wikariusze, 135–158.

SZRUBSK (ŚRUBSK?; 1268 Svirepsco, Srobsko, Szropszk, Sropsko) zag. osada 7 km na SE od Gniewkowa (Gilly)

1268 Siemomysł kuj. nadał wolności wsiom Krzyżaków gwiazdowych w Inowrocławiu: Marulewy, Dalkowo i S. z pr. lokacji na pr. niem. (PU 227; S.

505

Paczkowski, Z dziejów zakonu krzyżowców z czerwoną gwiazdą na Kujawach, ZKD, t. 15, 2001, s. 88); 1382 Władysław Opolczyk zaświadczył zastaw przez Bezdziatkę z Kołudy wsi S. za 300 kóp gr Jarandowi kanonikowi gnieźn. (Wp III 1798); 1489 par. Parchanie pow. inowr., z 8 ł. os. po 1,5 grz. czynszu, 1 ł. opust. uprawiany przez dziedzica, 4 półł. opust., folw. (Lpor. 162); 1504 Piotr Sropsky podwojewodzi inowr. (Pol. II 638); 1508–13 Jan ze S. (K 5, 338); 1527–1534 dzies. z S. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1527 2,5 grz. ze S. w opisie dochodów kła par. w Parchaniach (MHDW XI 61); 1534 4 ł. os. (RIn. 510); 1552 8 kmieci (RIn. 548); 1583 właśc. Jan Sropski, 2 ł. os., 2 zagr. (ZD XII 251).

SZYDŁOWY (1527 Schidlovy, 1582 Szydłowo, 1743 Szydłowy) osada a następnie role miasta Inowrocławia

1527 do kła par. w Pieraniach należało 13 grz. z Milkorzyna i S. (MHDW XI 60); 1582 do kła par. w Pieraniach dzies. z ról miasta Inowrocławia zwanych S. (VG 299); 1732 S. od drogi popowickiej do błota Mikorzyn (K 5, 400); 1743–1779 pole miejskie S. (K 5, 400).

SZYMBORZE (1435 Samborze, Szamborze) 4 km na SW od Inowrocławia

1435–1527 dzies. do kap. włocł. (MHDW XI 6, 27)1; 1489 par. i pow. inowr., wśród wsi zamku i m. Inowrocławia (Lpor. 153); 1505 zapis sumy 4000 fl. na dochodach miasta i zamku inowr., m.in. na wsi S. (Pol. II 639); 1510 S. wśród przedmieść i wsi m. Inowrocławia (RCI 66v); 1546 zwolnienie wsi miejskiej S. od robocizn na rzecz zamku inowr. (RT 337-338); 1564–1628 wieś m. Inowrocławia (LW II 245; LWp 1251).

1 Może z tą osadą należałoby identyfikować wymienioną w 1065 r. (Wp I) jako uposażenie klasztoru mog. osadę Scibersco – może chodzić jednak również o Sciborze koło Inowrocławia lub Zbiersko koło Staniszyna. 506

ŚCIBORKO (1434 Minor Sczyborze, Malę Czyborzę, 1525 Sciborko) zag. osada koło Sciborza (Schr.)

1434 Mościc z S. (Pol. II 337); 1489 par. Płonkowo pow. inowr., 3 półł. os., czynsz po 24 gr, 1 ł. opust., folw. (Lpor. 158); 1525 działy w S. (K 5, 281); 1527– 1534 dzies. z S. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12; IBW 110); 1565 2 zagr. (RIn. 786); 1583 wieś spalona (ZD XII 248).

ŚCIBORZE (1311 Czybore, Cztybore, Czibozre, Stiborze, Sciborze, Czcziborze, Sthiborze, Sczyborze, 1379 Sczybiorze, 1489 Wyelkye Czyborzę) 9,5 km na SW od Gniewkowa

1311–1315 Mikołaj z S. (Pol. I 104, II 116); 1362 Władysław gniewk. potwierdził zamianę dóbr m.in. S. między wdą kuj. Mościcem a jego bratankami Mikołajem, Bychno i Ściborem (Pol. I 124, J. Bieniak, Mościc ze Ściborza, PSB, t. 22, s. 137; B. Nowak, Mościc ze Ściborza, „Inowrocławski Słownik Biograficzny”, t. 3, 1997, s. 64); 1379 Kanimir i Sędzimir, bracia, dziedzice Ś. (NKDM, cz. III, dok. 226); 1383 Ścibor s. Mościca z S. (MPH II 747); 1418 Stybor z S. (KBK 51); 1418 Mościc dziedzic z S. (KBK 560); 1418 Mikołaj z S. (KBK 1171); 1441–1456 Mikołaj Szarlejski z S. (DKM 97, 168; DKM 98, 169; Pol. II 393, 589, 597, 598, 600; MS I 107, 193, 309, 392; Paw. 114, 115; D. Karczewski, Szarlejski Mikołaj, „Inowrocławski Słownik Biograficzny”, t. 2, 1994, s. 106–107); 1489 par. Płonkowo pow. inowr., z 8,5 ł. os. czynsz po kopie, 6,5 ł. opust., 2 ł. sołt. opust., 2 karczmy dziedz., wiatrak, folw. (Lpor. 158); 1518 niegdyś Ścibor z S. (Wyw. 155); 1527– 1534 dzies. z S. do bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 110); 1527 4 grz. z S. w opisie dochodów kła par. w Płonkowie (MHDW XI 61); 1534 3,5 ł. os. (RIn. 507); 1552 14 kmieci (RIn. 546); 1565 14 ł. os., karczma dor., wiatrak dor., 2 zagr. (RIn. 786); 1583 własn. Jana i Macieja Tulibowskich i Jana Płomykowskiego, 13 ł. os., 6 zagr. (ZD XII 248).

507

J. Pakulski, Mikołaj ze Ściborza, „Inowrocławski Słownik Biograficzny”, t. 3, 1997, s. 59; S. Sroka, Polacy na Węgrzech za panowania Zygmunta Luksemburskiego w późnym średniowieczu, Kraków 2001; S. Szybkowski, Ostojowie (Mościcie) ze Ściborza i inni Polacy na Wegrzech w późnym średniowieczu. Uwagi geneaologiczne i prozopograficzne do prac Stanisława A. Sroki, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, nr 3, 2003, s. 159–203; Karczewska, Własność szlachecka, s. 294–298.

ŚLAZEWO (1489 Grochowiska Slazowe, Szylazowo) 2,5 km na W od Izbicy Kuj.

1489 folwark(i) szlach. do par. Izbica Kuj. pow. przed. (Lpor. 129); 1527 1,5 grz. z S. do kła par. w Izbicy Kuj. (MHDW XI 46); 1557 1 półł. os. (RBK 303v).

ŚLESIN (1426 Sleszino, 1486 Slyesyno, Sleszyno) 20 km na NW od Bydgoszczy

1426 Dresław z Ś. podczaszy bydg. (Wp V 453)

1454 Jan sługa szl. Ślesińskiego (PH LVI 101); 1486 abp gnieźn. na miejscu w Ś. na Krajnie rozstrzygnął spór między dziedzicem Wojciechem Jackowskim a miejscowym plebanem. Dziedzic oskarżał plebana, że odprawiał nabożeństwa w nowym kle Wszystkich Świętych; pleban uważał, że ma tylko funkcje duszpasterskie w dawnym kle ś. Mikołaja1; 1489 wieś na Krajnie z kłem par., pow. bydg., z 24 ł. os. po 40 gr czynszu, 4 ł. opust., 2 karczmy dor., młyn o 1 kole, folw. 8 szl. (Lpor. 177); 1511 dzies. z par. S. dla abptwa gnieźn. (VG 334);1530 14 ł. os., młyn o 1 kole, karczma dor. (RIn. 538v); 1552 19 kmieci, karczma dor. (RIn. 560, 565); 1565 25 ł. os., karczma dor., 2 rzem. (RIn. 796v); 1583 własn. Piotra Witosławskiego i Macieja Siedleckiego, 21 ł. os., 9 zagr. (ZD XII 258); 1652–1653 kł par. ś. Mikołaja2.

1 J. Korytkowski, Arcybiskupi gnieźnieńscy prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, t. II, Poznań 1888, s. 470; Koz. Sz. 188 datuje początek parafii na XIV w. 2 Monumenta vetustiora ad archidiaconatum Camenensem pertinentia, wyd. P. Panske, P. Czaplewski, „Fontes TNT”, t. XII, 1911, s. 284–285. 508

ŚMIELNICZEK (1489 Sczenyclyky, Smyelnyk, Sczmyelnyk, Sczmielik, 1566 Sczmielnik Nadolny)

1489 wieś szlach. do par. Bierzwienna pow. przed., z 7 ł. os. po 27 gr czynszu, 1 ł. opust., folwark (Lpor. 123); 1520 wieś do par. Bierzwienna, dzies. do kw par. w Bierzwiennej i Kłótnie (Ł II 449, 450); 1527 4 grz. z S. do kła par. w Kłótnie (MHDW XI 40); 1566 wieś do par. Izbica Kuj., Puczek z 4 ł. os. i 1 zagr., Luboński z 4 ł. os., karczmy dor., wiatraka dor. i 1 zagr. (ZD XIII 21, RBK 443).

ŚMIELNIK (1437 Smielnik, Sczmyelyk, 1566 Sczmielnik Nagorni) 6 km na SE od Izbicy Kuj.

1437 do kła par. w Brdowie należy dział, niegdyś należący do wsi Długie, a obecnie do S. (Zbiór dokumentów oo. Paulinów w Polsce, z. 1, wyd. J. Fijałek, Kraków 1938, 112); 1489 wieś do par. Izbica Kuj. pow. przed., z 10 ł. os. po 24 gr czynszu, 3 ł. opust., 2 karczmy, folwark (Lpor. 127); 1557–1566 własn. Baltazara Puczka, 4 ł. os., 1 ł. opust. 3 zagr. (ZD XIII 21, RBK 443).

ŚMIEŁY (1489 Rosnyecycze Smyl, Roznieczicze Smilowe) 7 km na NW od Przedcza

1489 R. wymienione wśród folwarków szlach. w par. Błenna pow. przed. (Lpopr. 124); 1566 5 ł. zagrod., 2 zagr. (ZD XIII 25); zob. ROZNIECICE

ŚMIEWCE zob. KORONOWO

ŚMIŁOWICE (1347 Smilouicze, Simkowcze, Smylowicze, Smilowicze, Smilovicze, Smylowycze, Szmilouice, Smylouicze, Smylowicze) 9 km na W od Kowala

1. 1347 wieś (Pol. II 279); 1427 par. S. (Pol. II 377); 1527 dekanat brz. (MHDW XI 36); 1476 pow. brz. (MS I 1365).

509

3. 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 27); 1438 Władysław zapisuje Piotrowi z Oporowa 1000 fl. węg. na Kowalu i przynależnych wsiach, m.in. S. (Pol. II 580); 1443 Władysław zapisuje Mikołajowi ze Ściborza pewne sumy na wsiach S. i Dobre (Pol. II 589); 1457 Kazimierz Jag. nadaje wieś S. Janowi Kościeleckiemu (Pol. II 602); 1476 Mikołaj Kiełbasa zapisuje ż. Agnieszce 1500 fl. węg. m.in. na S. (MS I 1365); 1488 Jakub Kostka ze Stembarku tenutariuszem S. (MS III 1456); 1566 34,5 ł. os., młyn dziedz. o 3 kołach, luźny, 8 komor., 3 przekupniów, 4 rzem., kocioł gorzałczany, 7 zagr. (ZD XIII 8, RBK 430v).

4. 1347 Kazimierz W. sprzedaje sołectwo we wsi S. Tylkowi s. Jana Ornanda mieszcz. brz. na 60 grz., przenosząc wieś na pr. magd. na wzór Brześcia Kuj. Sołtys otrzymuje 3 ł., 4 ogrody, pr. lokacji karczmy, kowala, rzeźnika i szewca, młyn między stawem a młynem król., trzeci denar sąd. Kmiecie po 10 latach wolnizny mieli płacić po 18 szk. z tytułu czynszu i dzies. (Pol. II 279).

5. 1427 Maciej pleban z S. (Pol. II 377)1; 1430 Piotr sługa kła w Ś. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1149, s. 39); 1582 kł par. ś. Bartłomieja (MHDW XIX 48).

6. 1421 Irzman młynarz z S. (KBK 2398).

7. Z. J. Zasada, Nadanie prawa magdeburskiego wsi Śmiłowice w pow. włocławskim – jako przykład zmiany zasad osadnictwa z polskiego na niemieckie, „Zapiski Kazimierzowskie” nr 6, 2011, s. 12–20.

ŚRODOŃ (1488 Szredugy, Szrodvy, Srzodvy, Zrzoduy) 15 km na SE od Dobrzynia

1488 Kowal z wsiami: Pełczyce, Rakutowo, Łagiewniki, Duninów i S. ma trzymać wda sieradzki Mikołaj z Brudzewa z s. Janem Garandem do czasu wypłacenia mu 2500 fl. węg. (MS I 1921); 1489 wieś król. do par. Duninów pow. kow. (Lpor. 118); 1520 S. do tenuty kow. (MS IV 3181); 1566 wieś do par. Wistka Król., 5,5 ł. os., karczma dor., 1 zagr. (ZD XIII 16, RBK439).

1 Libr. 137–138 datuje powstanie parafii na XIV w. 510

ŚWIĄTKOWICE (1412 Swanthcowycze, Swantcouicze, Swyąnthkoycze, Swijathkovicze, Swanthkowycze) 5,5 km na SE od Kowala

1412 Tadeusz z S. h. Rola (Wyw. 275); 1419 Jan z S. (KBK 859); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1457 Jakub z S. (Pol. II 603); 1489 wieś do par. Kłótno pow. kow., z 5,5 ł. os. po 28 gr czynszu, 8 ł. opust., kmieć na półł. na wolniźnie, karczma opust., folwark (Lpor. 123); 1566 do par. Białotarsk, 4,5 ł. os. (ZD XIII 18).

ŚWIĄTNIKI (1489 Swanthnyky) 5,5 km na S od Radziejowa

1489 wieś do par. Kaczewo pow. radz., z 4 ł. os. po 24 gr czynszu, 2 ł. opust., które były uprawiane na folwark (Lpor. 141); 1566 folwark, 4 zagr., młyn dziedz. Lisek o 1 kole, Wąsowski z 5 ł. os., karczmy dor., wiatraka dor. i 3 zagr. (ZD XIII 30, RBK 452).

ŚWIĄTNIKI (1351 Swantniky, Swanthniki, Swanthnyky, Swyanthniki, Szwiantniki, Swiąthniki) 8 km na SE od Lubrańca

1351 S. w opisie granic łąki w Popowicach (Pol. II 292); 1404 Siewiersk graniczył z Popowicami i S. (Pol. II 344); 1404 Mikołaj kustosz włocł. sprzedaje Maciejowi dziedzicowi z Wieszczyc sołectwo we wsi S. w dystr. brz. celem lokacji na pr. magd. Sołtys otrzymał 2 ł., trzeci denar sąd. i z karczmy, pr. budowy jazu na rz. Cloba, pr. rybołówstwa na tej rzece i jeziorze. Kmiecie mieli płacić po 24 gr czynszu oraz uprawiać role na folwark (allodium) kustosza (Pol. II 346; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 214, s. 119); 1423 spór między Mikołajem z Siewierska i Jakuszem z Sieroszewa o granice Ś. (KBK 3116); 1424 Jakel z Ś. (KBK 3968); 1431 Szczepan (Stefan) Voykowicz z Ś. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1178, s. 54); 1480 wieś kap. włocł., ustalono granice z sąsiednią wieś Siewiersk (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 357, s. 197; tenże, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 235, s. 65); 1489 wieś do par. Choceń pow. brz., z 1 ł. os. 24 gr czynszu, 11 ł. opust., 2 ł. wójtostwa, folwark (Lpor. 95); 1557 własn. kap. włocł. (RBK 262); 1566 6 ł. os., 2 ł. sołt., karczma dor. i 2 zagr. (ZD XIII 8, RBK 431);

511

1779 wieś kap. włocł. w par. Kłobia i wieś szlach. w par. Choceń (Arch. Diec. Włocławek, sygn. 88 f. 120a, sygn. 89 f. 5a); zob. POPOWICE.

1435–1527 wieś S. z dzies. do kap. włocł. (MOW XI 6, 26, 29).

ŚWIĄTNIKI (1527 Szwiątnikj) zag. osada pod Polanowicami

1527 wieś S. z dzies. uposażeniem kanclerza kp. kruszw. (MHDW XI 53); 1571 na dziale kła kruszw. 1,5 ł. os. i 1 ł. opust., dział prepozyta kruszw. opust. z powodu zarazy (RBK 781); 1582–1634 wieś do par. Polanowice (ZD XIII 37, Rpod. 232)1.

ŚWIECH (1534 Szwiech) zag. osada, włączona w 1927 r. do Włocławka

1534–1582 zbudowany przez bpa Wincentego Przerembskiego (1503–1513) młyn pod Włocławkiem (Morawski, Monografia Włocławka, s. 98–99; RBK 272, 434v, IBWł. 7); 1785 młyn na rz. Zgłowiączce (Perthées BKI).

ŚWIERCZYN (1282 Swircino, Swirczino, Swircina, Swirczina, Szwyerczyno, Szwyrczow, Swyrczyno, 1489 Swyrczyno Maior) 7,5 km na SW od Lubrańca

1. 1282 wieś (Pol. II 117); 1418 par. (KBK 207); 1489 pow. brz. (Lpor. 102).

2. 1282 młyn między Chalnem a S. (Pol. II 117).

3. 1399 Trzebiesław z S. (K V 381); 1418–1424 Clonicza, Jadwiga, Mikołaj, Przedbór, Stanisław i Szymon z S. (KBK 15-4034 wg indeksu); 1453 Jan z S. łowczy brz. (Paw. 115); 1472 Kazimierz Jag. zezwala Broniszowi z Smólska na wyjęcie dóbr Czarnocice z rąk Mikołaja, Jana i Magdalenyz S. (MS I 882); 1480 Jan Sziszka z S. (MHDW IV 21–22); 1485 Mikołaj Zyselka z S. (MS I 1816); 1489 z 6 ł. os. po

1 Kap. kruszwica podejmowała w l. 1516–1568 uchwały dot. obowiązków świątników (SKK 287, 293): W 1611 r. podjęto uchwałę De amovendis hominibus saecularibus dictis Świątniki, na mocy której: Inutilitatem hominum saecularium dictorum świątników circa ecclesiam collegiatam Crusviciensem commorantium et agros eiusdem ecclesiae colentium considerantes reverendi domini eosdem a praefatis agris amovendum, utque privilegia si quae habent super huiusmodi agros exhibeant, compellendum ac tandem de praedictis bonis cum evidentiori ecclesiae emolumento disponendum decreverunt (SKK 295). 512

30 gr czynszu, 4 ł. opust., karczma spalona, folwark (Lpor. 102); 1566 4 ł. os. i 2 zagr., Krzysztof Dąbski z 1 półł. os., Kiełczewski z 1 ł. os., Kobielicki z 3 ł. os. (ZD XIII 11).

5. 1418 Andrzej wikary z S. (KBK 207)1; 1427 Krystyn wikary z S. (Pol. II 377); 1527 kł par. ś. Mateusza, dekanat brz., patronat szlach. (MHDW XI 40).

ŚWIERCZYNEK (1424 Szvirczina Parua, Swyrczyno Minor) 13 km na NW od Izbicy Kuj.

1424 Clonicza z Jadwigą zapisują 40 grz. Stanisławowi na S. (KBK 3558); 1489 wieś do par. Świerczyn pow. brz., z 3 ł. os. po 24 gr czynszu, 15 ł. opust., karczma, wiatrak opust., folwark (Lpor. 102); 1566 8 ł. os., karczma dor., 3 zagr., 2 komor. (ZD XIII 11, RBK 433).

ŚWIERNA (1489 Szwyrsna, Szwierna, Swierzna) 14 km na E od Chodcza

1489 wieś do par. Lubień pow. kow., z 6 ł. os. po 24 gr czynszu, 8 ł. opust., 2 folwarki (Lpor. 119); 1497 dobra Małgorzaty w S. (MS II 779); 1527 1 grz. z S. do kła par. w Lubieniu (MHDW XI 40); 1534 dzies. do bptwa włocł. (IBW 109); 1557– 1566 własn. Stanisława Piekarskiego, 6 ł. os., 1 rzem., 2 zagr. (ZD XIII 17).

ŚWIESZ (1489 Swyewsch, Szwiesz, Szwijsch) 8 km na SE od Radziejowa

1489 wieś do par. Piotrków Kuj. pow. radz., 1 kmieć z łanu 40 gr czynszu, 5 ł. opust., wiatrak, 2 folwarki (Lpor. 143); 1527 S. w opisie dochodów kłów par. w Kaczewie i Piotrkowie Kuj. (MHDW XI 45, 47); 1566 własn. Jerzego Świeżewskiego, 2 ł. zagrod., wiatrak dziedz., karczma dor. i 3 zagr. (ZD XIII 34, RBK 456v).

ŚWIĘTA KATARZYNA (1527 praedium s. Catherinae) osada pod Przedczem

1 Libr. 138 datuje powstanie parafii na XIV w. 513

1527 dzies. snop. do kła par. w Przedczu (MHDW XI 39); 1538–1565 folwark do stwa przed. (RCP 88, LW I 104, II 168–169); 1577–1594 kaplica ś. Katarzyny ultra stagnum huius oppidi (Przedecz), uważana za pierwotny kł parafialny (MHDW XVII 46, XXIII 53); 1598 kaplica ś. Katarzyny quae quondam mater putatur fuisse exxlesiae parochialis Przedecensis et sita est in fundo praediali castrensi (MHDW XX 112).

ŚWIĘTE (1379 Swanche, Swathe, Swanthe, Swyanthe, Swyąthe, Szwiate) 6 km na SW od Raciążka

1379 Pietrasz z S. (Pol. II s. 327); 1399 Krystyn z S. (K V 374); 1418–1419 Krystyn i Pietrasz z S. (KBK 817, 916, 917, 1038); 1476 Dunin star. łęcz. sprzedaje S. w z. brz. Dziersławowi Smogorzowskiemu (MS I 1373); 1476 w drodze zamiany ze Stanisławem Warszyckim Piotr Dunin otrzymuje szóstą cz. S. w dystrykcie brz. (MS I 1435); 1489 wieś do par. Koneck pow. brz., z 20 ł. os. po kopie czynszu, 27 ł. opust., karczma, karczma opust., 2 folwarki (Lpor. 112); 1527 S. w opisie dochodów kłów par. w Konecku i Raciążku (MHDW XI 69, 71); 1566 Grabski z 10 ł. os., karczmy dor., 6 zagr., 2 rzem., wiatraka dor. i 1 komor., Mikołaj Święcki z 3 ł. os., karczmy dor. i 1 zagr., Stanisław Święcki z 2 ł. os. i 1 zagr., Jakub Nieszczewski z 1 ł. os., Kasper Święcki z 2 ł. os. i 2 zagr. (ZD XIII 6, RBK 429).

Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 24).

ŚWIĘTOSŁAW (1418 Swanthoslaw, Swijątoslaw, Swyątoslaviczo) 7,5 km na SE od Brześcia Kuj.

1418–1424 Adam, Bogusz, Dobko, Piotr, Jakusz, Vneschco, Zdzochna z S. (KBK 152-13877 wg indeksu); 1423 Jakusz z S. sołtys (KBK 3047); 1489 wieś do par. Kruszyn pow. brz., z 2 ł. os. po 2 grz. czynszu, 2 ł. opust., 2 folwarki (Lpor. 94); 1527 S. w opisie dochodów wikariuszy włocł. i kła par. w Kruszynie (MHDW XI 31, 37); 1557 własn. Anny Świętosławskiej, 2,5 ł. os. (ZD XIII 8, RBK 261v); 1566 wieś do par. Kłótno pow. kow., 5 ł. os., 4 zagr., karczma dor. (ZD XIII 18, RBK 440v).

514

ŚWIĘTOSŁAWICE (1418 Swanthoslauicze, Swiąthoszlawicze, Swanthoslawycze, Swanthoslauicze, Swietoslavij, Swyatoslawicze) 4 km na NW od Izbicy Kuj.

1418 Uniesław z S. (KBK 806); 1437 dzies. do kła par. w Brdowie (Zbiór dokumentów oo. Paulinów w Polsce, z. 1, wyd. J. Fijałek, Kraków 1938, 112); 1489 wieś król. do par. Brdów pow. przed., 18 ł., z których 2 ł. uprawia sołtys i 5 ł. – kmiecie, folwark (Lpor. 21, 192); 1527 5 grz. z S. do kła par. w Brdowie (MHDWXI 45); 1530 Katarzyna Świerczyńska posesorką wsi król. Sarnowo, Skaszyn i Ś. (MS IV 5463); 1566 9 ł. os., karczma dor., młyn dziedz. o 2 kołach, 3 zagr. (ZD XIII 20, RBK 422v).

ŚWINICE (1296 Snynisch, Svynicze, Sunymcze, Svinicze, Snynicz, Szunyecz, Szminijcze, 1302 antiquum Swinicze) osada zag., zapewne wcielona do Wtelna

1296 S. w opisie granic działu Gogolina i Krąpiewa (Pol. II 160); 1302 Leszek i Przemysł ks. inowr. potwierdzili sprzedaż Ś. przez Włodzimierza i jego babkę kl. bysz. za 30 grz. (Pol. II 178; PU 606); 1302 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. wyznaczył granice działu Ś., od dawna należącego do dóbr Wtelno: Primo incipiendo a finalimeta, que dividit inter Goscyvaze et Dampbrovcam et Vitelno et Swinicze, directe usque ad paludem, que jacet circa antiquum Swinicze, et ab eadem palude directe ad viam, que vadit de Vitelno in Byssoviam, que via dividit inter Gogolyn et Suinicze, usque ad viam, que vadit de Swinicze versus Nessmum, per viam Byssovie, et ab eadem via directe usque ad collem, qui dicitur wlgariter Brsosova gora, qui eciam dividit inter Gogolyn et Suinicze, et ab ipso colle directe usque ad quandam fossam, que wlgariter dicitur Tyrscenni dol, que fossa finalis meta inter Gogolyn et Sedlno et Svinicze, et ab eadem fossa directe usque ad metam finalem inter Wansovnam et Dampbrovcam et Suinicze, usque ad metam, ubi primi inchoatum est (Pol. II 179); 1307 Leszek i Przemysł ks. inowr. potwierdzili kupno przez kl. bysz. Wtelna, do którego należy wcześniej zakupiony dział Ś. (Pol. I 102); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztelanii wyszogr. i bydg. szeroki imm., m.in. Wtelnu z działem Ś., z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1489 folw., pow. bydg. (Lpor. 183); 1527 wieś opust., własn. kl. bysz. (MHDW XI 69).

515

ŚWISZEWY (1366 Szwyszowo, Swiszewi, Swischewi, Swischewo, Swyschewa, Szweischowij) 3 km na NW od Izbicy Kuj.

1366 Mikołaj z S. otrzymuje sołectwo w Żarowie (FKK 6); 1388 Mrokotha z S. (K V 381); 1404 Dobko z S. (Pol. II, s. 567); 1418 Dobek z Modzerowa debet obligare IIII-or mansos agri Johannis, fratris sui, Nosz in S. (KBK 149); 1489 wieś do par. Izbica Kuj. pow. przed., na dziale Stanisława i Piotra Obalkowskich 16 ł. os. i 6 ł. opust., na dziale Modzurowskiego 3 ł. os., 5 ł. opust. i 2 karczmy opust. (Lpor. 127); 1527 9 grz. z S. do kła par. w Lubotyniu (MHDW XI 45); 1557–1566 własn. Pawła Obalkowskiego, 11 ł. os., karczma dor., 1 zagr., 1 komor. (ZD XIII 21, RBK 443).

TANNEN MÜHLE (1415) zag. osada w komfurstwie nieszawskim

Ihr Standort ist nicht mehr zu ermitteln. Sie gehörte zur Ordenszeit zur Komturei Nessau.

J. 1415 verbrannten die Polen alle Dörfer im Gebiet Nessau, dazu auch eine Mühle mit 3 Rädern, die T. genannt (MT, s. 548).

TARKOWO (1489 Tharkowo) 14,5 km na N od Pakości

1489 par. Lisewo Kościelne pow. bydg., z 5 ł. os. po 0,5 grz. czynszu, 1 ł. opust., karczma opust. z 1 półł., folw. (Lpor. 174); 1527 T. w opisie dochodów kła par. w Lisewie (MHDW XI 60); 1534 dzies. z T. dla bptwa włocł. (IBW 111); 1530 3,5 ł. os. (RIn. 539v); 1552 6 kmieci (RIn. 561); 1565 12 półł. os., karczma dor., 1 zagr. (RIn. 797); 1583 właśc. Sośnicki, 6 ł. os., 3 zagr. (ZD XII 259).

516

TARNOWO (1357 Tarnoue, Tarnowo, 1489 Tharnowo Maior) 9 km na NW od Radziejowa

1357 Ninogniew z T. (DKM 147); 1419–1420 Jakusz z T. (KBK 1169, 1603); 1489 wieś do par. Piaski pow. radz., z 10,5 ł. os. (z których 6,5 ł. wymierzono z folwarku) po 60 gr czynszu, folwark (Lpor. 138); 1527 8 grz. z T. do kła par. w Zakrzewie (MHDW XI 72); 1557–1566 własn. Andrzeja Sirockiego, 14 ł. os., karczma dor. (ZD XIII 31, RBK 453).

TARNÓWKO (1489 Tharnowo Minor, Tharnowo) 9 km na W od Radziejowa

1489 wieś do par. Chełmce pow. radz., folwark, 2 rybacy (Lpor. 140); 1527 3 grz. z T. do kła par. w Chełmcach (MHDW XI 44); 1566 1 ł. os., 2 rybacy, karczma dor., 3 zagr. (ZD XIII 28, RBK 449v).

TOMISŁAWICE (1419 Thomislauicze, Thomyslawycze) 7,5 km na S od Piotrkowa Kuj.

1419 Tmosław z T. (KBK 1119); 1489 wieś do par. Sadlno pow. radz., z 19 ł. os. po 30 gr czynszu, 7 ł. opust. w uprawie folw., 2 karczmy, wiatrak, folwark (Lpor. 146); 1527 9 grz. z T. do kła par. w Sadlnie (MHDW XI 45); 1566 7,75 l. os., 3 ł. opust., karczma dor. (ZD XIII 30, RBK 452v).

TOPOLA (1433 Thopola, Thopolę, Thopolie) 9,5 km na SW od Gniewkowa

1433 Dobiesław z T. (K 5, 412); 1489 par. Płonkowo pow. inowr., z 14 półł. os. po 66 gr czynszu, 3 półł. opust., z karczmy dziedz. 60 gr czynszu, folw. (Lpor. 158); 1527–1534 dzies. z T. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11, IBW 110); 1534 8 ł. os., karczma opust. (RIn. 507, 517); 1552 13 kmieci, karczma dor. (RIn. 546, 554v); 1565 14 ł. os., 1 rzem. (RIn. 786); 1583 właśc. Jan Płomykowski, 12 ł. os., 1 rzem. (ZD XII 248).

517

TOPORZYSZCZEWO (1403 Thoporszewo, Thoporzisczewo, Thoporzischewo, Thoporzyszewo, Toporzysczewo) 14 km na NW od Brześcia Kuj.

1403 Wit z T. (K V 413); 1418-1424 Nałęcz, Mikołaj, Paweł i Zarlac z T. (KBK 19-4058 wg indeksu); 1432 Mikołaj z T. (Pol. II 575); 1489 wieś do par. Bądkowo pow. brz., z 8 ł. os. po 1 grz. czynszu, 5 ł. opust., folwark (Lpor. 108); 1527 T. w opisie dochodów kłów par. w Bądkowie i Raciążku (MHDW XI 69, 73); 1557–1566 własn. Mikołaja i Stanisława Rusockich, 8 ł. os., 3 kmiecie spaleni, 9 ł. opust. obróconych na folwark, karczma dziedz., 3 zagr. (ZD XIII 7, RBK 429v).

TORZEWO (1418 Tchorzewo, Thchorzewo) 15 km na SE od Radziejowa

1418–1424 Jakub, Włodek i kmieć Jan z T. (KBK 429-4028 wg indeksu); 1437– 1450 Włodek z T. (Paw. 101, K V 406); 1489 wieś do par. Witowo pow. brz., z 4 półł. os. po 30 gr czynszu, 13 ł. opust., karczma, folwark (Lpor. 134); 1527 T. w opisie dochodów kap. kruszw. i kła par. w Witowie (MHDW XI 48, 51); 1557–1566 własn. Wacława Tchorzewskiego, 9 ł. os., karczma dor., 4 zagr., 4 komor., 2 kmieci spustoszonych (ZD XIII 11, RBK 433).

TRYSZCZYN (1250 Trysczyn, Trischino, Tryssino, Trischin, Triszcze, Trysczen) 9,5 km na S od Koronowa

1250 Kazimierz ks. kuj. i łęcz. potwierdził nadanie wsi T. kl. bysz. przez skarbnika Mikołaja oraz nadał imm. ekon. (KH XL 194); 1251 Michał bp włocł. nadał kl. bysz. dzies. z T. (Pol. I 38); 1253 Kazimierz ks. kuj. i łęcz. potwierdził nadanie przez skarbnika Mikołaja T. kl. bysz. oraz nadał szeroki imm. (Pol. I 42, fals.); 1286 Siemysł ks. kuj. zezwolił na lokację folw. T. na pr. średzkim (Pol. I 66); 1288 Salomea ks. kuj. zezwoliła na lokację wsi Szczutki na pr. niem. na zasadach, jakie innym wsiom klasztornym, m.in. T., nadał ks. Siemomysł (PU 444); 1296 las Trissinzka curia (zob. KNIEJA) miał od dawna należeć do T. (DKM 58, 123–124); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztelanii wyszogr. i bydg., m.in. T., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1413 szacunek szkód krzyż. na 40 grz. (Lites II 234); 1489 pow.

518 bydg., 18,5 ł. os., 1,5 ł. opust., 1,5 ł. sołt., karczma (Lpor. 181); 1527 własn. kl. bysz., 5 ł. os., czynsz po 4 ćw. żyta, w opisie dochodów kła par. w Wtelnie 6 ćw. żyta i owsa z tej wsi (MHDW XI 65, 67); 1530–1553 4 ł., 0,5 ł. sołt., karczma (RIn. 536v, 851, 855); 1552 12 kmieci, 0,5 ł. sołt., karczma (RIn. 559v, 564, 564v); 1564 10 gosp. kmiec. na 20 ł., 2 sołtysi na 4 ł., karczma (RKK); 1565 9 ł. os., 2 ł. sołt., karczma, zagr. (RIn. 795); 1583 10 ł., 2 ł. sołt., zagr., rzem. (ŹD XII 256); 1596 wieś T. do par. Wtelno (VAP 286).

TRZASKI (1358 Traskow, Trzascowo, Trzaskowo, 1534 Dolne Traszkovy, 1552 Trzaskovi Dolne) 5,5 km na SE od Inowrocławia

1358 Bartosz z T. (Wp III 1393, wg K 5, 417 może chodzić też o Tuszkowo); 1399 Andrzej z T. (K 5, 417); 1425 Magdalena i Dominik z T. (AC III/1, 482); 1434 Mikołaj z T. K 5, 417)1; 1489 Trasko triplices, wsie szlach. w par. Inowrocław pow. inowr. (Lpor. 153); 1527 T. nobilium Pijlatik płaciły 2 grz. na rzecz kła par. w Inowrocławiu (MHDW XI 58); 1534 3 ł. zagrod. (RIn. 512v); 1552 3 ł. zagrod., Jan Racięski nie płacił poboru z 3 ł. ponieważ lokował kmieci w Jarontach (RIn. 550); 1565 własn. Trzaskowskich, 3 ł. zagrod. (RIn. 784); 1583 własn. Trzaskowskich, 3 ł. os., 2 zagr., 1 komor. (ZD XII 246).

TRZASKOWY JARUNTOWSKIE zob. JARONTY

TRZASKOWY KOMASZYCE zob. KOMASZYCE

TRZASKOWY WILKOWICE zob. WILCZKOWICE

TRZCIONEK (1539 Trczionek) osada pod Gębicami

1 Wzmianki z lat 1358–1434 mogą dotyczyć również Jarontów lub Komaszyc. 519

1539 młyn T. z łąkami za m. Gębice (MS IV 19561); 1559 potw. przyw. star. gębickiego Jana Oporowskiego z 1532 r. w sprawie sprzedaży młyna T. (MS V 2432).

TRZEBIEŃ (1489 Trzebnye, Trzbno, Trzebien) 14 km na E od Koronowa

1489 par. Dóbrcz pow. bydg., folw. szlach. (Lpor. 181); 1527 1 fl. z T. w opisie dochodów kła par. w Dóbrczu (MHDW XI 65); 1565 folw. 7 zagr., karczma dziedz., młyn dor. o 2 kołach (RIn. 795); 1583 5 zagr. (ZD XII 256).

TRZEBUCHOWEK (1400 Trzebochowo, Trzebuchowo, Trzebochowo Maior) 18 km na SW od Przedcza

1400, 1403, 1404, 1413 Ubisław (Ubysław) z T. (K V 421; Karczewska, Własność szlachecka, s. 174–175); 1426 Jarand, Mikołaj, Jan z T. (tamże, s. 175); 1437–1527 dzies. z T. do kła par. w Brdowie (Zbiór dokumentów oo. Paulinów w Polsce, z. 1, wyd. J. Fijałek, Kraków 1938, 112; MHDW XI 45); 1557–1566 własn. Mikołaja Trzebochowskiego, 16 ł. os., 2 młyny o 1 kole, karczma dor. (ZD XIII 20, RBK 422v).

TRZECIEWIEC (1306 Cethrevez, Cietrzewiec, Ceczreuezch, Gestzrewitz, Cetzersevicz, Cycersewcz, Czetzrewecz, Czeczrzew, Czeczszew, Czyetrzewcz, Czethrzewecz, Czetrzewecz, Cyetrewyecz) 12,5 km na N od Fordonu

1306 Przemysł ks. inowr. poświadczył sprzedaż przez rycerzy Imisława i Chebdę ze Służewa wsi T. z działem Jelitowo na teryt. wyszogr. kl. bysz. za 100 grz. tor. i zezwolił na lokację na pr. niem. (Pol. II 193); 1306 Hebda kaszt. kruszw. i Jarosław kaszt. michałowski oświadczyli, że otrzymali 100 grz. za T. od kl. bysz. (DKM 65, 132); 1313 Gerward bp włocł. nadał kl. bysz. dzies. ze wsi Wudzyn, Wudzynek i T. na teryt. wyszogr. (Dk 58); 1314 Leszek i Przemysł ks. inowr. potwierdzili nabycie T. przez kl. bysz. (Pol. II 212, 214); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztel. wyszogr. i bydg., m.in. T., szeroki imm. z prawem

520 lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1345 Bogumił z Kościelca oświadczył, że na mocy wyroku sąd. mieszczanie chełm. Konrad Benisalke i Piotr Koler mają zwrócić sołectwa w T. i Włókach opatowi bysz. (Dk 77); 1348 Kazimierz król stwierdził, że dochodzenie sąd. doprowadziło do oddalenia roszczeń Andrzeja ze Służewa i Adama co do T., który stanowi własn. kl. bysz. (Dk 81); 1349 T. po stronie polskiej w opisie granicy polsko-krzyż. (Wp II 1286, 1290); 1364 sąd chełm. oświadczył, że Jan Coler z 6 br. zrzekli się roszczeń wobec opata bysz. odnośnie sołectw we Włókach i T. (Dk 99); 1364 Mszczuj star. bydg. stwierdził, że Henslinus Pistor i Konrad Coler w imieniu swoim i braci zrzekli się wobec opata bysz. roszczeń do sołectw we Włókach i T. (Dk 100); 1413 wieś w dystr. bydg., szacunek szkód krzyż. na 800 grz. (Lites II 234, 241); 1489 wieś w pow. bydg., 8 ł. os., 9 ł. opust., 5 ł. sołt., karczma (Lpor. 182); 1511 T. graniczyło ze wsią Kozielec (VG 322); 1527 własn. kl. bysz., 12 ł. os.; 24 ćw. żyta w opisie dochodów kła par. w Dóbrczu (MHDW XI 65, 68); 1530–1553 4 ł., sołectwo opust., karczma (RIn. 536, 851v, 855); 1552 9 kmieci, sołtys wykupiony, karczma (RIn. 559, 564, 565); 1564 9 kmieci na gosp. 2-łanowych, 6 kmieci na gosp. 3-łanowych, karczma (RKK); 1565 14 ł. os., 1 kmieć opust., karczma, rzem., 3 zagr. (RIn. 795); 1583 15 ł., 3 ł. sołt., zagr. (ŹD XII 256); 1596 T. do par. Dóbrcz (VAP 277).

TRZEMIĘTOWO (1254 Trebacouo, Trebatouo, Trzebotowo, Trzebyathowo Maior) 16 km na NE od Bydgoszczy

1254 Kazimierz ks. łęcz. i kuj. potwierdził nadanie przez komesa Zdzisława wsi T. bptwu włocł. (Pol. II 63); 1258 komes Zdzisław, brat kaszt. inowr. Bogusława oświadczył, że darował bp Wolimirowi i diec. włocł. wsie: Sławsko, T. i Zagajewice, które jednak zachowuje w dożywocie (Pol. II 75, 76; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 31 i 32, s. 20); 1397 Sędziwój, wda kaliski rezygnuje ze wsi T., parafia Byszewo na rzecz bpa włocł. Henryka w zamian za otrzymane w dożywocie wsi Sławsk koło Kruszwicy (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 182, s. 52); 1413 szacunek szkód krzyż. we wsi T. bptwa włocł. w pow. bydg. na 3 grz. (Lites II 279); 1489 wieś w par. Ślesin, 5 ł. os.; czynsz po 40 gr, 20 ł. opust., 2 ł. sołt., 3 opust. karczmy (Lpor. 178); 1527 klucz dóbrski bptwa włocł., dochód 9 fl. (MHDW XI 25); 1534 7,5 ł. os.; czynsz po 3 wiard. i 2 koguty, podwody, uprawa łanów opust. z

521 czwartego snopa, 3 sołtysi (IBW 47); 1530 3 ł. os., 1 ł. sołt. (RIn. 538); 1552 6 kmieci, 1 ł. sołt., karczma dor. (RIn. 560, 564, 565); 1565 8,25 ł. os., 2 ł. sołt., karczma dor., 4 zagr. (RIn. 796v); 1576 Stanisław Karnkowski bp włocł. nadał wieś T. kap. włocł. (MHDW XVI 54); 1583 10,25 ł. os., sołtys miał 2 ł., zagr. i komornika (ZD XII 258).

TRZEMIĘTÓWKO (1489 Trzebyanthowko, Trzebyatowko, 1596 Trzemetowko) 12 km na SE od Koronowa

1489 par. Byszewo pow. bydg. własn. szlach. (Lpor. 178); 1530 własn. Zbrożka (RIn. 541); 1583 własn. Gogolińskich, 2 zagr. (ZD XII 258); 1596 folw., dzies. do kła par. w Byszewie (VAP 285).

TRZĘSACZ (1257 Transchitz, Transachz, Transchaz, Transchacz, Thransach, Transchicz, Transacz, Transich, Transsecz, Transzacz, Transsacz, Transsancz, Trzęsacz) 10 km na NE od Fordonu

1257 Kazimierz ks. łęcz. i kuj. nadał kl. bysz. wsie T. i Włóki w kasztelanii wyszogr. z szerokim imm. (DKM 19, 84-85); 1286 Mszczuj ks. pomor. nadał imm. ekon. i sąd. wsiom kl. bysz.: T., Włóki i Dóbrcz w kasztelanii wyszogr. (PU 405); 1288 dzies. z T. przekazana przez bpa włocł. kl. bysz. (DKM 49, 114–115; Pol. II 462); 1289 Przemysł ks. wlkp. zezwolił kl. bysz. lokować T. w dystr. wyszogr. na pr. magd., nadając m.in. przeprawę przez Wisłę i prawo założenia targu (Wp II 637); 1297 Leszek ks. inowr. potwierdził przyw. Siemomysła z 1286 r. dla Byszewa, postanawiając jednocześnie, że takie same wolności ma mieć T. (OMC 143v–144); 1298 Leszek ks. inowr. nadał kl. bysz. Jelitowo z pr. niem., jakim cieszy się T. (Pol. II 165); 1305 Przemysł ks. inowr. i wyszogr. przywrócił kl. bysz. cz. T. w granicach: a fluvio Wysla, ubi est rivulus, qui vocatur Rekta, usque ad montem Crempera et a monte ipso usque ad stratam publicam, que ducit de Wisogrod versus Svece, per campos de Ganche et ab ipsa via usque ad terminos antiquos (Pol. II 188); 1308 Stanisław z Gądcza obiecał respektować granice ustanowione między Gądczem a T. (PU 664); 1309 Adam komes zobowiązał się respektować granice między Gądczem a T., które se extendunt versus Gansche ultra aquam que Cholschanza ... appellatur

522

(PU 669); 1315 Otto Lekschic, właściciel Gądcza zwrócił kl. bysz. zagarniętą cz. T. ultra rivulum qui dicitur Kelsanz (Dk 66); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztelanii wyszogr. i bydg., m.in. T., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 2315; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1340 kmiecie z Osielska mają odwozić dzies. do T. lub innego miejsca równie odległego (RA 80); 1345 miejsce wystawienia przyw. Jana z Wałdowa (Wp II 1240); 1349 T. wymieniony w opisie granicy polsko-krzyż. (Wp II 1286, 1290); 1409 sąd ziemski zobowiązał młynarza Stefana z T. do oddawania kl. bysz. 8 miar żyta (Wp V 149); szacunek szkód krzyż. dworu T., m.in. 52 konie, 40 sztuk bydła, 60 świń, zniszczenie młyna (Lites II 233); 1413 T. w opisie granicy polsko-krzyż. (Lites II 241, 339); 1415 Stefan i Jan młynarze sprzedali młyn w T. kl. bysz. (Wp V 250); 1489 pow. bydg., folw. i młyn (Lpor. 183); 1511 Wieś Kozielec graniczyła z młynem Trząsszaczek (VG 322); 1552 młyn (RIn. 563v); 1564 folw., karczma, murarz (RKK); 1565 folw., młyn, rzem., karczma, 2 zagr. (RIn. 795); 1583 folw., młyn, 6 zagr. (ŹD XII 256).

TUCZNO (1298 Tuzna, Thurzna, Thuchno, Tuczna, Tuczno, Thuczno, Tucznno) 7 km na NE od Pakości

1. 1298 par. T. (Pol. II 169); 1325 dekanat inowr. (MV I 259); 1390 terra T. (Pol. II 537, 538); 1461 allodium (Pol. II 417); 1489 pow. inowr. (Lpor. 156).

2. 1409 jez. (DH III 547); 1461 rola Marzynanyua k. folwarku T. (Pol. II 417); 1510 stagnum (ISI 202); 1565 Jez. Thuczinskie (LW II 255).

3. 1326 Przemysł inowr. i wyszogr. nadaje 2 ł. w T. i 2 ł. w Jaksicach (RT 342); 1390 Władysław Opolczyk zapisuje c. Jadwidze z. inowr., tucznieńską i bydg. (Pol. II 537, 538, Wp III 1899); 1461 własn. król. (Pol. II 417); 1505 Aleksander Jag. zapisuje Stanisławowi Jarockiemu 4000 fl. węg. na Inowrocławiu i przynależnych wsiach, m.in. T. (Pol. II 639); 1510 wieś i folwark do stwa inowr., 16 kmieci na łanach, 11 kmieci na półł., 17,5 ł. opust. w uprawie kmiecej (ISI 201–202); 1527– 1534 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11, IBW 110); 1534 17 ł. os., 2 karczmy dziedz. (RIn. 506, 516); 1552 Zygmunt August nadaje Stanisławowi Latalskiemu stwo inowr. za wyjątkiem wsi T., którą nadał na pr. dziedz. Mikołajowi

523

Trzebuchowskiemu (RT 343–344); 1552 24 kmieci, 2 karczmy (RIn. 545v, 553); 1565 wieś i folwark król., 28 kmieci na 28 ł. os. i 18,5 ł. opust., 4 jazowników, karczma (LW I 120–121, II 254–256); 1565 25 ł. os., 5 półł. os., 2 karczmy dziedz., szynkarka, rybak, 1 zagr. (RIn. 785).

4. 1374 Kaźko szczeciński nadaje Jaśkowi sołtysowi 3 ł. i Mikołajowi Kuchcie 4 ł. we wsi T. (RT 344–345); 1534–1552 6,5 ł. sołt. (RIn. 514v, 551); 1565 3 ł. sołt. (RIn. 785); 1565 3 sołtysi na 5,25 ł. (LW II 255).

5. 1298 Michał kapelan książ. z T. (Pol. II 169)1; 1303–1306 Michał pleban z T., kapelan książ. (Pol. I 96, II 188, 193); 1325 Trzebiesław pleban z T. (MV I 259); 1327 Przecław pleban z T. (MV I 275); 1398 Jaśko pleban (SPPP VIII 7381); Wojciech rektor kła w T.; Michał b. sługa kła w T.; Mikołaj wikary (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1154, s. 42); 1570 patronat król. (MHDW I 7); 1577 kł par. ś. Piotra (MHDW XVII 9).

6. 1409 T. w opisie wyprawy Władysława Jag. (DH III 547).

7. S. Kościelak, Z. Kościelak, Tuczno. Szkice z dziejów kujawskiej wsi, Gdańsk 2002.

TUPADŁY (1489 Thupadla) 14,5 km na NE od Pakości

1489 par. Lisewo Kościelne, pow. bydg., 7 ł. os., czynsz po pół kopy, 1 ł. opust., folw. (Lpor. 174); 1530 1 ł. os. (RIn. 540); 1552 5 kmieci (RIn. 561); 1565 5 ł. os., 3 zagr. (RIn. 797); 1583 właśc. Barbara Kaczkowska, 5 ł. os., 3 zagr. (ZD XII 259).

TUPADŁY (1250 Thupadla, Tupadla, Thupadli) zag. osada pod Raciążkiem

1250 dawna posiadłość kła pod wezw. ś. Wojciecha w Kruszwicy (DKM 13, 79); 1337 sołtys i mieszkańcy Niestuszewa otrzymali pr. wypasu bydła między zaroślami należącymi do T., wsi bptwa włocł. (RA 64); 1489 par. Raciążek, pow. inowr., 4 półł. os., czynsz po 3 ½ gr, 3 półł. opust. (Lpor. 166); 1527 klucz raciąski bptwa włocł., dzies. ze wsi dla bptwa, a z folw. dla kła par. w Raciążku (MHDW XI 10, 27,

1 Koz. Sz. 220 i Libr. 96 datują powstanie parafii na XIII w. 524

69); 1534 z 2 ł. os. czynsz po 3,5 gr, a z 2 ł. opust. po 8 gr, pańszczyzna w wysokości pół dnia przez 5 dni w tygodniu i służba na zamku raciąskim w czasie pobytu bpa; Ostrów Głogowy na Wiśle, którego połowa należy do bpa włocł. (IBW 29); 1565 6 półł. os., karczma dor., 3 półł. opust. upraw. z czynszu (RIn. 787v); 1583 1,5 ł. os. (ZD XII 249).

TUPADŁY (1489 Tupadla, 1435 Thupadli) 9 km na NW od Kruszwicy

1435 wieś opust. Cobilnycza (Kobylniki?) z łąkami koło T. (MHDW XI 6); 1461 Wojciech Tupadlski (K V 427); 1489 par. Sławsko Wk., pow. inowr., 2,5 ł. os., czynsz po 1 grz., 5 ł. opust. podzielonych między 3 szl., folw. podzielony na 3 folw. (Lpor. 169); 1534 2 ł. os.,0,5 ł. opus. od 2 lat (RIn. 511); 1552 4 kmieci (RIn. 548v); 1565 3 ł. os., zagr. (RIn. 790v); 1583 właśc. Wojciech Tupadlski, 2 ł. os., 6 zagr. (ZD XII 253); 1435 dzies. z T. dla dziekana włocł. (MHDW XI 7).

TUPADŁY (1488 Tupadli, Tupądla) osada zag. w pobliżu Kościelca

1488 folw. T. (K V 427); 1489 par. Kościelec, pow. inowr., folw. do zamku inowr. (Lpor. 155); 1527 6 wiard. czynszu z T. w opisie dochodów kła par. w Kościelcu (MHDW XI 63) 1

TUROWO (1412 Thurowo) 3 km na E od Lubrańca

1412 Wojciech z T. (Wyw. 275); 1418–1424 Albryk, Katarzyna, Mikel i Nemerza z T. (KBK 394-3525 wg indeksu); 1489 folwark do par. Lubraniec pow. brz. (Lpor. 104); 1522 Andrzej i Stanisław ss. Piotra z T., Wojciech s. Piotra z T. (P. 90); 1527 6 gr z T. do kła par. w Lubrańcu (MHDW XI 35); 1566 folwark, 3 zagr. (ZD XIII 11).

Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 33).

1497 dzies. folw. z T. do kła par. w Lubrańcu (Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie II 208).

1 W sprawie pochodzenia nazwy zob. T. Tornikidis, Tupadły – nazwa topograficzna?, s. 347–358. 525

TURZANY (1300 Thurran, Thuren, Thurzan, Thuran, Turzany, Thurzani, Thurzany, Turzani) 5 km na SE od Inowrocławia

1300–1339 Teoderyk z T. mieszcz. inowr. (Wp II 833; Pol. I 100; Pol. II 185, 193, 212; Lites I 111); 1453 J. Mirtutha sołtys ze wsi Sławsko Wk. zapisał kl. strzel. 2 grz. rocznego czynszu na swym łanie we wsi T. (RPS 14v); 1482 prepozyt strzel. potwierdził odbiór od Jana i Małgorzaty Baszkowicz 10 grz. za sprzedaż łanu we wsi T., kl. miał płacić z tej sumy rocznie 1 grz. kłowi pod wezw. ś. Ducha w Strzelnie (RPS 14v); 1489 wieś w par. i pow. inowr., wśród wsi należących do miasta i zamku inowr. (Lpor. 153); 1505 zapis 400 fl. na dochodach miasta i zamku inowr., m.in. na wsi T. (Pol. II 639); 1510–1628 wieś m. Inowrocławia (RCI 66v; LW II 245; LWp 125); 1527–1534 dzies. do bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1546 zwolnienie wsi miejskiej T. od robocizn na rzecz zamku inowr. (RT 337–338).

TURZNO (1250 Turno, Thurzno, Turszno) 3 km na SW od Raciążka

1250 T. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 13, 79); 1423 szacunek szkód krzyż. we wsi T. (Lites II 279); 1414 zeznanie o zniszczeniach krzyż. w 1410 r. we wsiach bptwa włocł. na Kujawach, m.in. w T. (Lites III 41); 1489 par. Raciążek, pow. inowr., 8 ł. os., czynsz po 20 gr i 4 szelągi, 44 ł. opust. (Lpor. 166); 1527–1534 dzies. z T. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12; IBW 110); 1534 wieś w kluczu rac. bptwa włocł., 5 ł. os., z łanu czynsz po 21 gr i szelągu, 2 kapłony i 10 jaj, pańszczyzna 1 dzień w tygodniu, podwody do Torunia, Włocławka i młynów, 17,5 ł. opust. upraw. przez kmieci (IBW 29); 1534 4 ł. os. (RIn. 508v); 1552 6 kmieci (RIn. 547); 1565 6 ł. os., 2 komornicy, 15 ł. opust. upraw. z czynszu (RIn. 787v); 1583 6 ł. os., komornik (ZD XII 249).

TYMIEŃ (1489 Thymyen, Tijmijnij) 2,5 km na SE od Izbicy Kuj.

1489 opust. wieś do par. Izbica Kuj. pow. przed. (Lpor. 129); 1527 prebenda T. kap. kruszw. (MHDW XI 51).

526

UJMA DUŻA (1298 Wyma Maior, Ugyma, Ugma, Uyma, Vyma, Vgyma Maior, Maior Uyma, Vyma Maior) 17 km na NE od Radziejowa

1298 Janisław abp gnieźn. lokuje wieś W. na pr. magd. Kmiecie po upływie wolnizny mieli płacić po wiard. z łanu czynszu i dawać dzies. in campis. Dla siebie abp rezerwuje 8 ł. (VG 272); 1320 miejsce wystawienia przyw. abpa Janisława (Pol. II 232); 1321 wieś (Lites I 39); 1354 własn. abptwa gnieźn. (Wp III 1354); 1420 Paweł kmieć z V. (KBK 1626, 1670); 1423 Marcin kmieć z V. (KBK 3166); 1489 wieś do par. Siniarzewo pow. brz., z 21,5 ł. os. po 24 gr czynszu, 5,5 ł. opust., folwark (Lpor. 109); 1497 Mikołaj Chmiel z U. (MS II 1086); 1511 28 ł. os., folwark na 8 ł., sołectwo inkorporowane do folwarku, wieś graniczy z Sinkami, Siniarzewem, Słupami i Łowiczkiem (VG 266, 271–274, 310, 445, 446); 1566 28 ł. os., 3 ł. uprawiane z czynszu, 6 komor., karczma dziedz., szynkarz, 3 rzem. (ZD XIII 6, RBK 429v).

Skarb monet z XIII w. [A. Mikołajczyk, Uwagi o obiegu monetarnym na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu i okresie nowożytnym, ZKD, t. 6, 1987 (1988), s. 117–120].

UJMA MAŁA (1288 Minor Uyma, Ugna Minor, Vyniar Minor, Wyma Minor, Uyma, Vgyma Minor) 15 km na NE od Radziejowa

1288 Mszczuj pom. otrzymuje od abpa gnieźn. Jakuba wieś u. nad Bachorzą w zamian za wieś Gardna (Wp II 620); 1292 Eufrozyna kuj. daje kłowi gnieźn. wieś U. (Wp II 688, MPH V 954); 1331 dzies. z W. dla kanclerza gnieźn. (Wp II 1116); 1354 własn. abptwa gnieźn. (Wp III 1354); 1480 Gethkowna i Zmyendzynka z U. (MHDW IV 22); 1489 wieś do par. Kościelna Wieś pow. brz., z 10 ł. os. po 1,5 grz. czynszu (Lpor. 107); 1511 12 ł. os., wieś na pr. polskim (VG 271–273, 310, 445, 446); 1566 12 ł. os., 1 komor., 1 rzem. (ZD XIII 13).

527

UKLEJNICA (1489 Vkleynycza, Vklienicza) 4,5 km na NW od Chodcza

1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., z 2 ł. os. po 40 gr czynszu, 5 ł. opust., młyn (Lpor. 133); 1527 0,5 grz. z V. do kła par. w Chodczu (MHDW XI 41); 1531– 1557 1 ł. os. (ZD XIII 22, RBK 110, 305).

UŁOMIE (1235 Unome, Vnonye, Vnomye, Ulomie) 9 km na NE od Radziejowa

1235 Kazimierz kuj. nadaje wieś U. kantorii kruszw. (Pol. II 439); 1250 U. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187); 1489 wieś do par. Byczyna pow. radz., 8 ł. os., 1 półł. na wolniźnie, folwark (Lpor. 136); 1516 wyznaczenie 2 kanoników kruszw. do ustalenia grancic we wsi kap. U. (SKK 280); 1527 własn. kap. kruszw. (MHDW XI 51); 1566 na dziale kantora i kanonika kruszw. 7 ł. os., 1 ł. uprawiany z czynszu, karczma dor. (ZD XIII 28, RBK 450).

UNIMIERZE (1419 Vnemerze, Wnemerzicze, Vnemyerze, Vnemyrze, Vnomirze, Vnemirze, Vnemyerze, Vnyemirze, Wnyemyerze, Nyemyerze) zag. osada pod Raciążkiem

1419 Pomian i Jakusz z U. (KBK 1185); 1420 Pomian z U. (KBK 1965); 1423 Stefan z U. (KBK 3274); 1420 Stanisław i Maciej z U. (Wyw. 66); 1423 Stanisław z U. (KBK 2708, 2785, 2864); 1420 Katarzyna z U. (KBK 1353); 1423 Sędziwuj z U. (KBK 3247); 1424 Maciej z U. (KBK 3879); 1438 Niemsta z U. (Ds 58); 1465 Maciej z U. (K 5, 435); 1527 dzies. z folw. U. dla kła par. w Raciążku (MHDW XI 69); 1534 właśc. Jan Janowski, 1 ł. zagrod. (RIn. 513); 1552 właśc. Jan Profeta, 1 ł. zagrod. (RIn. 550v); 1565 właśc. Adam Profeta i Jan Krasiński, 2 ł. zagrod., 4 zagr. (RIn. 787v); 1583 właśc. Adam Unimierski i Piotr Zakrzewski, 2 ł., 3 zagr. (ZD XII 250).

UNISŁAWICE (1401 Vneslauicz, Vneslavice, Vnyeslauicze, Unyeslavicze, Unyeszlawicze, Vnyeslawycze) 7,5 km na SE od Kowala

528

1401 Andrzej z V. (K V 435); 1418–1424 Paweł, Prokop, Wniesław z V. (KBK 560-4069 wg indeksu); 1429 Paweł z U. (AC III/1, 496); 1454 Wawrzyniec dziedzic z U. (PH LVI 99); 1489 folwark(i) szlach. do par. Kłóbka pow. kow. (Lpor. 119); 1566 2 ł. os. i 1 zagr., Borucki z 1 ł. os. i 2 zagr. w Dąbrówce (ZD XIII 16, RBK 439).

USTRONIE (1399 Vstrone, Vstronye, Ustronye, Vstronije, Usthronije, Ustronie, Usztronie)

1399 Krzywosąd z V. (K V 437); 1418–1424 Dobiesław, Dorota, Dzersca, kmieć Jan, Kiełcz, Nałęcz, Włodek i Wyanczslaua z V. (KBK 6-4031 wg indeksu); 1432 Kiełcz z U. (Pol. II 575); 1433 Włodko z V. h. Nałęcz (Pol. II 576); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 26, 28); 1486 dziedzic wsi U. Wojciech Tolibowski (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 42, s. 21); 1489 wieś do par. Lubanie pow. brz., z 3 ł. os. po 40 gr bez 3 szelągów czynszu, 27 ł. opust., 2 folwarki (Lpor. 114); 1527 1 kopa z U. do kła par. w Lubaniu (MHDW XI 70); 1566 8 ł. os., 2 karczmy dor., młyn dor. i 3 kołach, 12 zagr. (ZD XIII 4, RBK 428).

Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zarys 24).

VOGELSANG (1230 Vogilsank, Vogelsang, Vogelsanck) zag. osada pod Toruniem

1230 Krzyżacy zbudowali gród V. in littore Wislae ex opposito, ubi nunc civitas Thorn sita est (MPH VI 294, SRP I 46, 47, 677, DH II 223); 1295 Teodoryk komtur nieszawski nadaje Mikołajowi i Wojciechowi 1 półł. w miejscu V pod warunkiem opłacania po 6 latach wolnizny rocznego czynszu w wysokości 0,5 grz. (MT 5).

MT s. 563–564.

529

WAGANIEC (1388 Woganecz, Waganecz, Wagancze, Vagancze, Vaganycze, Vagamcze) 5 km na SW od Nieszawy

1388 Markusz z W. (PKŁ I 1106, 1952); 1405 Wojciech z W. (K V 439); 1419– 1424 Andrzej, Jakusz Daleuicz, Mikołaj, Tomasz, Tomek Maynoth i kmieć Jan z W. (KBK 1302-3900 wg indeksu); 1489 folwarki szlach. do par. Zbrachlin pow. brz. (Lpor. 113); 1527 8 grz. z W. do kła par. w Zbrachlinie (MHDW XI 70); 1566 Kościelski z 1 ł. os. i 2 zagr., na dziale Jana Nieszczewskiego kmieć spalony, Zakrzewska z 3 ł. os. i 2 zagr., Jan Waganiecki z 2 ł. zagrod., Piotr Broniewski z 2 ł. zagrod. (ZD XIII 7, 14, RBK 430).

WALENTYNOWO

Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zab. 32).

WALISZEWSKO NOWE (1563 Nova Waliszewsko) zag. osada pod Koronowem

1563 Adam Mirkowski opat koronowski wciela do miasta K. locatio N.W. (SLP 117).

WARZYMOWO (1398 Warzimowo, Varzimowo, Warzimow, Warzymow, Warzymowo, Varzymow, Warzinnow) 15 km na SW od Piotrkowa Kuj.

1. 1398 wieś (GG II 1171); 1420 par. (Wp V 320); 1489 pow. kruszw. (Lpor. 150); 1512 fortalitium (MS IV 1415).

2. 1398 Przedpełk z W. (GG II 1171; (Karczewska, Ród Pomianów, s. 79); 1418– 1452 Mikołaj z W., kaszt. kruszw. i brz. (KBK 53, 253, Pol. II 576, Wp V 625, DKM 171, Paw. 111, 114, 115, MS IV S. 863); 1420 Mikołaj z W. sprzedaje abptwu gnieźn. zamek Wenecję (Wp V 320, 323); 1430–1435 Mikołaj z W. kaszt.

530 kruszwicki (Bieniak, Mikołaj z Warzymowa, PSB, t. 21, s. 145–146); 1435–1455 Mikołaj z W. kaszt. brzeski (tenże, Elita kujawska, s. 309); 1448–1454 Tomasz z W. (Paw. 111, 115, PH LVI 92, 95); 1489 z 6 półł. os. po 18 gr czynszu, 3 rybaków, 4 ł. opust., młyn o 2 kołach, 2 folwarki: dziedzica i plebana (Lpor. 150); 1505–1510 wieś (MS III 2256, 9967); 1512 Wincenty Swydwa z Szamotuł sprzedaje W. Jarosławowi z Wrzącej (MS IV 1415); 1527 W. w opisie dochodów kłów par. w Broniszewie i W. (MHDW XI 46, 55); 1557–1566 własn. Stanisława Sokołowskiego, 8 ł. os., karczma dor., crematus, 5 rybaków, 2 zagr. (ZD XIII 37, RBK 459).

4. 1489 3 ł. sołt. opust. (Lpor. 150).

5. 1420 dzies. z B. do kła w W. (Wp V 320); 1429 Stanisław pleban (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1107, s. 18); 1443 konsekracja kła Wszystkich Świętych w W. (MHDW XXIII 64); 1527 dekanat kruszw., patronat szlach. (MHDW XI 55).

7. J. Karczewska, Ród Pomianów, s. 78–85; W. Brzeziński, Kujawskie koligacje wielkopolskich rodzin możnowładczych w późnym średniowieczu (Na przykładzie dziedziców Wąsoszy i Szubina oraz Świdwów Szamotulskich), [w:] Z dziejów pogranicza kujawsko–wielkopolskiego. Zbiór studiów pod red. D. Karczewskiego, Strzelno 2007, s. 65–67.

WĄSEWO (1418 Vansowo, Vansouo, 1489 Wanschowo Minor, Vasszowo, Vaszewo) 5 km na SW od Radziejowa

1418–1424 Andrzej, Anna, Krystyn i Marek z W. (KBK 301, 3828); 1489 wieś do par. Piotrków Kuj. pow. radz., na dziale Śrzeńskiej 16 ł. os., 5 ł. opust., karczma i folwark o 4 ł. na dziale Rogalińskiego 17,5 ł. os., 1 ł. opust. i 3 karczmy (Lpor. 143); 1527 W. w opisie dochodów kłów par. w Piotrkowie Kuj. i Ostrowie n. Gopłem (MHDW XI 43, 47); 1534 dzies. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1566 Rogalińska z 9 ł. os. i karczmy dor., Rucki z 3 ł. os. i karczmy dor., Bartłomiej Rogaliński z 5 ł. os. i karczmy dor. (ZD XIII 30, RBK 451v); 1577 wieś do par. Kaczewo i Piotrków Kuj. (MHDW XVII 54, 65).

531

WĄWAL (1435 Wamwol, Wawal) 14 km na SE od Kowala

1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 26); 1489 wieś do par. Białotarsk pow. kow., z 6 ł. os. po 16 gr czynszu, 4 ł. opust., 4 ł. opust. (m.in. 2 sołt.) w uprawie folw. (Lpor. 121); 1557 własn. Dziankowskiego i Patroskiego (RBK 296v); 1566 10 ł. os., karczma dor. i 1 zagr., Raciborowski z 1 ł. zagrod. (ZD XIII 18, 19, RBK 440).

WĘGIERCE (1527 Vagiercze, Wengiercze) osada zag. pod Kościelcem

1527 6 grz. z W. i Janikowa (Vagiercze Janikowo 6 marc.) i 6 wiard. z działu Kołudzkiego w W. w opisie dochodów mansjonarzy z Kościelca (MHDW XI 64); 1565 par. Kościelec pow. inowr., 2 zagr. (RIn. 784v).

WĘGIERCE (1215 Vugersko, Wangricici, Wągyercze, Wangyerze) 6 km na SE od Pakości

1215 dzies. z W. przysądzona zostaje kl. strzel. wbrew roszczeniom Bartona bpa kuj. (Wp I 84); 1216–1217 Konrad kuj. potwierdził nadanie wsi W. przez ks. Bolesława (zm. 1195) klasztorowi w Strzelnie (Wp I 125; DKM 4, 10); 1489 par. Ostrowo pow. inowr., z 8 ł. os. czynsz po 40 gr, 1 ł. opust., folw. (Lpor. 155); 1513 Mikołaj Węgierski z W. (MS IV/2, 10455); 1527 3,5 grz. z W. w opisie dochodów kła par. w Ostrowie (MHDW XI 63); 1534 3 ł. os. (RIn. 506); 1552 7 kmieci (RIn. 545v); 1565 9 ł. os., karczma dor., 3 zagr. (RIn. 785); 1583 8 ł. os., 5 zagr. (ZD XII 247).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 100–101.

WICHROWICE (1411 Wychrowice, Wychrowycze, Vichrovicze, Vychrovicze) 11 km na W od Kowala

1411 kmieć z W. (K V 453); 1462 Kazimierz Jagiellończyk wyraża zgodę, aby Piotr z Kłobi, chorąży brzeski, przyjął na swoje dobra W. i Ossembrowicze (?) od kap. włocł. zapis 100 kóp gr obiegowych, pochodzących z legatu śp. kanonika włocł.

532

Mikołaja Karnickiego, przynoszący 7 grz rocznego czynszu, przeznaczonego na budowę ołtarza pod wezw. ś. Mikołaja w katedrze włocł. (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 222, s. 62–63); 1489 wieś do par. Śmiłowice pow. brz., z 3 półł. os. po 28 gr czynszu, 7 ł. opust., karczma opust. (Lpor. 95); 1527 W. w opisie dochodów kap. włocł., altarzystów włocł. i kła par. w Śmiłowicach (MHDW XI 27, 31, 36); 1557–1566 własn. Andrzeja Wichrowskiego, 12 ł. os., 2 karczmy dor., 6 zagr., 3 komor., luźny (ZD XIII 8, RBK 431).

WIECININ (1401 Weczenino, Woczenino, Wyeczenino, Wyerzenino, Wyoczenino, Wieczieczinino, Wieczienino, Vyecyemyno, Viecziemjno) 3 km na NW od Brdowa

1401 Jakusz z W. (K V 453); 1418–1420 Maciej Pomorka, Piotr, Szymon i Wichna z W. (KBK 106, 262, 286, 519, 1180, 1366, 1495); 1420 kmiecie z W. (KBK 1759); 1432 Piotr z W. (Pol. II 575); 1437–1527 dzies. do kła par. w Brdowie (Zbiór dokumentów oo. Paulinów w Polsce, z. 1, wyd. J. Fijałek, Kraków 1938, 112; MHDW XI 45); 1489 wieś do par. Brdów pow. przed., z 3 półł. os. po 16 gr czynszu (Lpor. 124); 1566 Bartłomiej i Jan z 2 ł. os. i 3 zagr., Wojciech z 1 ł. os., Jan i Stanisław Grzywaczewie z 1 ł. zagrod., karczmy dor. i 1 zagr., Piotr Lieisz z 1 półł. zagrod. i 1 zagr. (ZD XIII 20, 26, RBK 448v).

WIELKIE ŁEMNO – jezioro

6 V 1248 Kazimierz ks. łęczycki i kuj. podał do wiadomości, że sprzedał kantorowi włocł. jez. Wielkie Łemno pod Włocławkiem i wypływającą z niego rz. Łomnicę, z pozwoleniem na zbudowanie przy niej młyna. Ponieważ duchowny zamierza przekazać tę nieruchomość miejscowej kap., ks. aprobuje ową darowiznę (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 15, s. 24; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 1, dok. 18, s. 12).

WIELONEK (1308 Wielinie, Velim, Velym, Welim, Welime, Weleme, Velun, Byelune, Wlyme, Wyelvn) 9 km na NE od Koronowa

533

1308 Przemysł i Kazimierzks. inowr. potwierdzili sprzedaż przez Jakuba kl. bysz. wsi W. i Glinki z łąkami Łachowo i brzegami Brdy za 156 grz. i nadali imm. ekon. i sąd. (BR 134, 269–269v); 1311 Henryk Plotzke wielki mistrz krzyż. poświadczył, że Jan z Wałdowa z żoną Katarzyną, ss. i cc. zrzekł się na rzecz kl. bysz. wsi W. i Glinki na teryt. wyszogr. z łąkami Łachowa za 302,5 grz. (PrU II 45); 1311–1313 Dietrich Lichtenhain, komtur z. chełm. potwierdził wpłatę przez opata bysz. Bertolda sumy 32,5 grz. za W. i Glinki Janowi z Wałdowa (PrU II 112); 1312 Karol z Trewiru mistrz krzyż. potwierdził sprzedaż przez Jana z Wałdowa wsi W. i Glinki za 32,5 grz. opatowi bysz. (PrU II 61); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztelanii wyszogr. i bydg., m.in. W., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1339 własn. kl. bysz. (Pol. II 490); 1348 Kazimierz W. król potwierdził wyrok sąd., oddalający roszczenia Dominika z ss. do W., Glinek i Łachowa (Dk 81); 1349 W. po stronie polskiej w opisie granicy polsko-krzyż. (Wp II 1286, 1290); 1362 mieszkańcy wsi kl. bysz.: Wtelno, W., Glinki, Gościeradz i Stronno w kasztelanii bydg. i wyszogr. mieli płacić bptwu włocł. dzies. 6 gr praskich z ł. chełm. (Pol. II 307); 1372 W zamian za dzies. z Zadusznik kl bysz. uzyskał od bptwa włocł. dzies. z W. i Glinek (DKM 84, 154); 1413 dystr. bydg., szacunek szkód krzyż. na 300 grz. (Lites II 234, 242); 1489 pow. bydg., wieś opust. (Lpor. 182); 1527 własn. kl. bysz., wieś pusta (MHDW XI 69); 1565 ustalenie granicy między stwem jasienieckim a wsiami pustymi W. i Glinki (RT 353–354); 1583 wieś opust. w par. Serock, pow. bydg. (ŹD XII 260).

WIELOWIEŚ (1268 Magna uilla, 1489 Wyelawyesz, Vyelavyesz, Wyelawyess) 3 km na SW od Gniewkowa

1268 bp włocł. nadał Krzyżakom 100 grz. i dzies. z Gniewkowa i W. na okres roku (DKM 39, 105–106); 1489 par. Ostrowo pow. inowr., wieś król. (Lpor. 160); 1498 Jan Olbracht nadał Janowi Blochowi m.in. dobra Jadwigi Wrzeszczowej mieszcz. gniewk. w W. (MS II 1296); 1505 Aleksander zapisał 4000 fl. węg. Stanisławowi Jarockiemu m.in. na stacji ze wsi W. (Pol. II 639); 1527–1534 dzies. z W. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12; IBW 111); 1534 6 ł. os., karczma dor. (RIn. 507v, 517v); 1552 10 kmieci, karczma dor. (RIn. 546v, 555); 1565 10 ł. os., karczma dor., 3 zagr. (RIn. 786v); 1583 wieś król., 10 ł. os. (ZD XII 249); 1311 Gerward bp

534 włocł. poniesione przez Przemysła i Kazimierza kuj. koszty w związku z odzyskaniem grodu w Raciążku uznał za motyw dla umorzenia im długu w wysokości 500 grz., który zaciągnęli u niego pod zastaw z. słońskiej, Gniewkowa i W. (Pol. II 472).

WIELOWIEŚ (1362 Welaves, Wyelawyesch, Wyelawyesz, Vyelyawyesch) 7 km na SW od Inowrocławia

1362 Kazimierz W. potwierdził podział dóbr m.in. W. między Wojciechem wdą i Hektorem podczaszym brz. (Wp III 1466); 1459 Wojciech z W. (Pol. II 413); 1489 par. Kościelec pow. inowr., 27 płós os., 4 płosy opust., 2 sołtysi na 3 ł., 1 płosa zagrod., wiatrak (Lpor. 154); 1520 dzies. snop. z pewnych ról w W. do kła par. w Pakości (Ł. I 187); 1527–1534 dzies. z W. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1527 8 grz. z W. w opisie dochodów mansjonarzy z Kościelca (MHDW XI 64); 1534 11 ł. os., sołectwo opust., na którym lokowano kmiecia, karczma dor. (RIn. 505v, 514, 517); 1552 5 kmieci, karczma dor. (RIn. 545, 554v); 1565 23 ł., karczma dor., 1 komor. (RIn. 784v); 1583 właśc. Jan Krotowski, 22 ł. os., 2 komor. (ZD XII 246).

WIENIEC (1250 Uince, Winzu, Winsche, Winz, Wyncz, Wincz, Wonicz, Vinecz, Winecz, 1351 Wynecz Magnum, Vynyecz, Wynyecz, Wyenyecz) 9 km na W od Włocławka

1. 1250 komora celna (DKM 186); 1318 par. (Pol. II 225); 1489 pow. brz. (Lpor. 114).

2. 1443 Stopina Lanka (RA 52).

3. 1250 własn. kła włocł. (DKM 186); 1259 Aleksander IV papież bierze w opiekę posiadłości kła włocł., m.in. W. (Pol. II 451); 1266 Kazimierz kuj. nadaje bptwu włocł. Drwalewo, Korabniki i młyn między młynem w W. a młynem włocł.w zamian za Sokołowo, Guźlin i Markowo (Pol. II 89); 1351 przysądzenie wsi W., Wieniec Mały i Szóstka bptwu włocł. wbrew roszczeniom Jakuba Witalisewica, niegdyś z Balkowa, i miecznika kuj. Piotra Miklowica (Pol. II 295); 1443 Władysław

535 bp włocł. zapisuje Klemensowi z Bliżyc 20 kóp na młynie w W. (RA 51v–52); 1489 z 24 ł. os. po 24 gr czynszu, 18,5 ł. opust., 3 karczmy, młyn, folwark (Lpor. 114– 115); 1516 bp włocł. Maciej Drzewicki zabrania swoim urzędnikom zwiększać czynsz karczmarzom we wsi W., ponieważ wymienieni już wystarczająco są obciążeni dostawami do zamku we Włocławku (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 8, dok. 55, s. 25); 1534 wieś i folwark do klucza włocł. bptwa włocł., 27 ł. os., 26 ł. opust., 6 ł. i 2 ł. opust. na folwark, 6 ł. podborowych lokowanych kmieciami, młyn, 7 karczem, dzies. do kła par. w W. i bptwa włocł. (IBW 6–8, 110); 1566 31 ł. os., 19, 25 ł. uprawianych z czynszu, 10 karczem dziedz., 8 komor., szynkarka, 3 zagr., młyn dziedz. o 3 kołach (ZD XIII 4, RBK 427v).

4. 1255 Kazimierz kuj. nadaje wsi W. pr. niem. (Pol. II 68; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 23, s. 28); 24 luty 1383 Zbylut bp włocł. nadaje Marcinowi Gądkowi sołectwo we wsi W. lokowanej na pr. chełm. Sołtys otrzymuje 3 ł., trzeci denar sąd. oraz pr. rybołówstwa na Zgłowiączce. Kmiecie mieli dawać po 2 miary pszenicy, 4 żyta i 6 owsa, 12 gr, 2 kurczęta i 30 jaj oraz pracować 2 dni (RA 48–49); potw. z 1424 r. dokonane na prośbę sołtysa Mikołaja Zelko (RA 47v–49; Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 92, s. 29); 1489 3 ł. sołt. (Lpor. 115); 1534 2 wójtowie na 3 ł. (IBW 7); 1566 3 ł. sołt. (ZD XIII 4).

5. 1318–1321 Godkin pleban w W. (Pol. II 225, RA 63; NKDM, cz. II, dok. 159)1; 1325–1327 Częstobor pleban w W. (MV I 266, III 191, 219); 1339 wzmianka o spaleniu kła w W. przez Krzyżaków (Wp II 1192); 1356 Mikołaj pleban (DKM 143); 1427 Stanisław wikary z W. (Pol. II 377); 1470 Jan pleban (RA 58v); 1570 patronat bpa włocł. (MHDW I 7); 1584 kł par. ś. Mikołaja (MHDW XXII 63).

6. 1339 miejsce wystawienia dokumentu (Pol. II 269); 1365 Stanisław claviger z W. otrzymuje sołectwo w Kłótnie (Pol. II 309; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 180, s. 103); 1455 miejsce wystawienia przyw. Jana bpa włocł. (Pol. II 407).

8. przystań na Zgłowiączce z X–XII w. (Grześkowiak, Wczesnośredniowieczna przystań rzeczna w Wieńcu, pow. Włocławek, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia”, t. 1, 1968, s. 193–204).

1 Libr. 96 datuje powstanie parafii na XIII w. 536

WIENIEC MAŁY (1351 Wynecz Paruum) zag. osada, wcielona zapewne do Wieńca

1351 przysądzenie wsi Wieniec, W. i Szóstka bptwu włocł. wbrew roszczeniom Jakuba Witalisewica niegdyś z Balkowa i miecznika kuj. Piotra Miklowica (Pol. II 295).

WIERZBICZANY (1459 Wirzbiczany, Wyrzsbyczany) 4 km na S od Gniewkowa

1459 Wojciech z Krotoszyna zamienił z bptwem włocł. wieś W. w pow. inowr. na Dźwierzchno w tym powiecie (Pol. II 414); 1459 Kazimierz Jagiellończyk przenosi W. z grupy dóbr świeckich do duchownych (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 310, s. 172); 1489 par. Ostrowo gniewk. pow. inowr., z 28 ł. os. po 65 gr czynszu, 3 karczmy, wiatrak, folw. (Lpor. 159); 1534 21 ł. os., wiatrak dor., karczma dziedz., 2 karczmy dor. (RIn. 507v, 515v, 516, 517v); 1552 31 kmieci, wiatrak dor., karczma dziedz., 2 karczmy dor. (RIn. 546v, 552v, 553, 555); 1565 32 ł. os., 2 karczmy dor., 1 ł. os., wiatrak dor. (RIn. 786v); 1583 właśc. Jan Rusinowski, 23 ł. os., 10 zagr. (ZD XII 249).

WIERZBIE (1399 Wirzbe, 1489 Wyrzsbye, Vyerzby, Vyerzbye) 14 km na SW od Izbicy Kuj.

1399 Dorota z W. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 150); 1489 wieś do par. Mąkolno pow. przed., z 12 półł. os. po 30 gr czynszu, 13 ł. opust., karczma dziedz., 3 karczmy opust., kmieć na 4 zagonach, 2 folwarki (Lpor. 124–125); 1520 dzies. snop. do kła par. w Mąkolnie (Ł. I 213, 214); 1557–1566 własn. Jana Lubstowskiego, 35 ł. os., karczma dziedz., 2 rzem. (ZD XIII20, RBK 422).

Karczewska, Ród Pomianów, s. 149–152.

WIERZBIE (1489 Wyrsbye, Vyerzbye, Wierzbie) osada zag. pod Inowrocławiem

537

1489 wieś w par. i pow. inowr., wśród wsi należących do miasta i zamku inowr. (Lpor. 153); 1510 W. wśród wsi i przedmieść m. Inowrocławia (RCI 66v); 1546 zwolnienie wsi miejskiej W. od robocizn na rzecz zamku inowr. (RT 337–338); 1564–1628 wieś m. Inowrocławia (LW II 245; LWp 125); 1772 pustkowie, własn. m. Inowrocławia (Cl. 263).

1527 W. w opisie dochodów Szpitala ś. Ducha w Inowrocławiu i kap. kruszw. (MHDW XI 52, 59).

WIERZBINEK (1418 Virzbe, Virzbye, Wyrszbye) 15 km na SW od Izbicy Kuj.

1418–1423 Jan, Katarzyna, Morzka, Mikołaj, Ubisława i Wilczek z W. (KBK 63- 3398 wg indeksu); 1489 wieś do par. Sadlno pow. radz., z 6 ł. os. po 1 grz. czynszu, 4 ł. opust., 2 ł. sołt., folwark (Lpor. 146); 1566 3 ł. os. z sołtysem (ZD XIII 30).

WIERZBOWY (1531 Wyrzbowy) zag. osada pod Dębicami

1531–1557 młyn k. Dębic w pow. brz. (RBK 101, 273).

WIERZCHOSŁAWICE (1338 Wizschoslauicz, Wierzchoslawicze, Wirzchoslaw, Wyrschoslawicze, Wyrschlavycze) 5 km na SW od Gniewkowa

1338 Bartłomiej z W. (Pol. II 265); 1363 Mikołaj dziedzic z W. (Pol. II 517); 1454 Bartosz dziedzic z W. (PH LVI 93); 1454 Kazimierz potwierdził przyw. z 1442 r. nadany Michałowi z W. (MS I 230); 1489 par. Płonkowo pow. inowr., z 5 ł. os. po kopie czynszu, 6 ł. opust., folw. (Lpor. 157); 1527 1 grz. z W. w opisie dochodów kła par. w Płonkowie (MHDW XI 61); 1534 2 ł. os. (RIn. 507); 1552 2 kmieci (RIn. 546); 1565 2 ł. os. (RIn. 786); 1583 własn. Anny Sobiesierskiej, 2 ł. os., 4 zagr. (ZD XII 248).

WIERZCHUCINEK (1368 Virchczino, Virzchuczino, Virzchocino, Vyrzchvczyno) 13 km na SW od Koronowa

538

1368–1375 Budko z W. (Dk 102; MK 33, 602; Dk 113; Wp III 1719; Karczewski, Kujawskie dokumenty, cz. 2, s.); 1400 Wojtek z W. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 299); 1414, 1426, 1443 Henryk-Andrzej (Jędrzych) z W. (Szweda, Na polsko-krzyżackim pograniczu, s. 108–109, 116; Karczewska, Własność szlachecka, s. 299); 1489 par. Byszewo, pow. bydg., 5 ł. os., czynsz po 1 grz., 5 ł. opust., karczma, młyn opust., folw. (Lpor. 178); 1527 8,5 fl. z W. z tytułu dzies. dla klucza dóbrskiego bptwa włocł. (MHDW XI 25)1; 1530 5 ł. os., młyn o 1 kole (RIn. 538); 1552 6 kmieci (RIn. 560); 1565 11 ł. os., 1 kmieć spustoszony z powodu zarazy, młyn dor. o 2 kołach, karczma dor., zagr. (RIn. 796v); 1583 właśc. Jan Żernicki, 8,5 ł. os., 6 zagr., 2 rzeźnicy, kowal (ZD XII 258); 1596 meszne od kmieci i dzies. z 2 folw. w W. należały do kła par. w Byszewie (VAP 284).

WIETRZYCHOWICE (1392 Dzetrzichouice, Wetrzichouicze, Wetrzichowicze, Wyetrzichouicze, Dzetrzichouicze, 1489 Wyetrzychowycze Maior – W. Minor i W. Pedowy, 1566 Wietrzichowicze – W. Dzierzowe i aliud Wietrzichowicze, 1634 Wietrzychowice Dzierzowe alias Nasieniewo i Wietrzychowice Pułwsie) 6 km na E od Izbicy Kuj.

1392 Bogusław z D. (PKŁ I 2654); 1393 Boguta z W. (PKŁ I 4425); 1418–1423 Jakusz, Jan i Paweł z W. (KBK 106, 1228, 3296); 1420 Tomasz z D. (KBK 1857); 1489 3 folwarki szlach. do par. Izbica Kuj. pow. przed., w W. Pedowy 1 kmieć (Lpor. 126, 129); 1566 Wietrzychowski z 1 półł. os. i 1 zagr., Jan Gąsiorowski z br. z 2 ł. zagrod., Wojciech Nasiegniewski z 2 ł. zagrod. w W. Dzierżowych; w innych W. Wojciech z 1 ł. zagrod. i 1 zagr., Łukasz Wietrzychowski z 2 ł. zagrod., Maciej Wietrzychowski z folwarku i 2 zagr., Jan Wietrzychowski z 1,5 ł. zagrod. oraz z działu Naczachow z 1 ł. zagrod. i 1 zagr. (ZD XIII 23, 25, RBK 448); 1634 2 wsie szlachty zagrod. (Rpod. 230).

1 Z W. należy zapewne identyfikować występującą w tym źródle osadę Warchuczina; być może chodzi jednak o Wierzchucin Królewski w pow. nakielskim, własn. klasztoru koronowskiego; zob. P. Szafran, Osadnictwo historycznej Krajny, s. 206. 539

WIĘCŁAWICE (1379 Venczslauicze, Weczslawice, Wanslauicze, Wanczslauicze, Wyączlawyce, Wyanczlawicze, Wanczslawycze, Vieczlavicze) 5 km na SE od Kowala

1379 Jakub z W. (Pol. II 320); 1403 Wissek z W. (K V 464); 1418 spór Macieja wdy brz., Andrzeja sędziego brz. i Baryczki o Zakrzewiec i W. (KBK 43); 1418 spór Bartosza i Mikołaja o Zakrzewiec i W. (KBK 129, 269); 1418 Anna z W. (KBK 303); 1418 Wyschco z W. (KBK 465); 1433 Wojciech Baryczka z W. h. Rola (Pol. II 576); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1489 wieś do par. i pow. kow., z 1,5 ł. os. po 15 gr czynszu, 3 ł. opust., folwark (Lpor. 116); 1566 2,5 ł. os., 2 zagr., młyn dor. o 1 kole (ZD XIII 15, RBK 438).

WIĘCŁAWICE DOLNE zob. LATKOWO

WIĘCŁAWICE (1335 Wenczslauicz, Weczkowice, 1489 Wąnczslawycze Gorne) 9 km na SW od Gniewkowa

1335 Mikołaj Rumlik dziedzic W. (Pol. I s. 212); 1399 Mleczko z W. (K 5, 464); 1489 par. Szadłowice pow. inowr., 2 ł. folw. podzielone między 5 kmieci, folw. (Lpor. 159); 1527–1534 dzies. z W. dla bptwa włocł. (MHDW XI 12, IBW 111); 1527 10 grz. z obu wsi W. w opisie dochodów kła par. w Szadłowicach (MHDW XI 63); 1534 1 ł. os. (RIn. 507v); 1552 1 kmieć (RIn. 546v); 1565 na dziale Jakuba Tupadlskiego 1 ł. os., Włodkowska z 1 ł. zagrod. (RIn. 786v); 1583 własn. Jana Tupadlskiego i Jakuba Włodka (ZD XII 248).

WIĘZOWNO (1250 Wiezowno, Wanzowno, Wansovono, Wensouno, Vanzovna, Wansosna, Vansowna, Wyansowno) 3,5 km na SW od Koronowa

1250 Kazimierz ks. kuj. i łęcz. zaświadczył, że jego skarbnik Mikołaj zrezygnował ze wsi W., prosząc o fundowanie kl. bysz. oraz nadał jej imm. ekon. (KH XL 194); 1251 Michał bp włocł. nadał kl. bysz. dzies. z W. (Pol. I 38); 1253 Kazimierz ks. kuj. i łęcz. potwierdził darowiznę skarbnika Mikołaja, m.in. W., na

540 rzecz kl. bysz. oraz nadał szeroki imm. ekon. i sąd. (Pol. I 42, fals.); 1286 Siemomysł ks. kuj. zezwolił kl. bysz. na lokację W. na pr. średzkim (Pol. I 66); 1287 Siemomysł ks. kuj. oddalił roszczenia Mikołaja i Floriana z Lisewa do W. i Dąbrówki Kamiennej, stwierdzając że stanowią one własn. kl. bysz. (DKM 48, 113–114); 1288 Mikołaj magister curie w W. (DKM 49, 114); 1288 Salomea ks. kuj. zezwoliła na lokację wsi Szczutki na pr. niem., nadając jej wolności, jakich udzielił ks. Siemomysł innym dobrom kl. bysz., m.in. W. (PU 441); 1302 W. w opisie granic Świnic (Pol. II 179); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztel. wyszogr. i bydg., m.in. W., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215); potw. z 1353 r. (Pol. II 505); 1489 wieś w pow. bydg., 10 ł. os., 1 ł. opust. (Lpor. 182); 1527 własn. kl. bysz., 13 ł. os., 22,5 korca żyta i owsa w opisie dochodów kła par. w Byszewie (MHDW XI 66, 67); 1530 3 ł., sołectwo opust. (RIn. 536); 1552 18 kmieci, 1 ł. sołt. wykupiony (RIn. 559, 564); 1553 3 ł. (RIn. 851v); 1564 17 gosp. kmiec. na 34 ł., karczma (RKK); 1565 16 ł. os., karczma, 3 zagr. (RIn. 794v); 1583 17,5 ł., 2 ł. sołt., 4 zagr. sołt. (ŹD XII 255); 1596 W. w par. Byszewo (VAP 285).

WILANT (1534 Vyelyanth) zag. osada młyńska koło Podgórza

1534–1628 młyn w stwie dybowskim (RIn. 515, 552, 792; MS V 5303; ZD XII 254, LWp 145).

WILCZAK (1583) 5 km na NW od Strzelna

1583 młyn do par. Rzadkwin pow. inowr. (ZD XII 254).

WILCZKOWICE (1411 Wilczkowice, Wylczkowycze, 1525 Trzaskowy Vylkovicze) zag. osada na SE od Inowrocławia

1292 Władysław ks. nadał sędziemu kuj. Maciejowi wsie Kokoszyce i Wilczkowice (Pol. II 1421; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 85, s. 58);

1 Identyfikacja K 5, 466 niemożliwa ze względu na zasięg władzy Władysława Łok.; chodzi najprawdopodobniej o Witowice w par. Ostrowo n. G. (w której leżały również Kokoszyce) w pow. radz. (J. Bieniak, Przynależność, s. 66) identyfikuje z Witkowicami, a więc wsią w par. Sadlno. 541

1411 Paweł z W. (L 5, 466); 1489 par. Góra pow. inowr., wieś szlach. (Lpor. 169); 1525 wieś T. (K 5, 469); 1527 9 grz. z W. w opisie dochodów kła par. w Parchaniach (MHDW XI 61); 1534 1 ł. os. (RIn. 510v); 1552 2 kmieci (RIn. 548v); 1565 2 ł. os. (RIn. 790); 1583 właśc. Bartłomiej Łąkocki, 2 zagr. (ZD XII 252).

WILKOSTOWO (1391 Wylkostowo, Vilcostowo, Vilkostowo) 16 km na SE od Gniewkowa

1391–1415 Jarand z W. (K V 469; Bieniak, Piotr Szeliga, s. 226; Karczewska, Ród Pomianów, s. 131); 1418 allodium (KBK 44); 1418–1424 Bartosz, Fal, Jarand, Jarosław, Mikołaj i Wojciech z W. (KBK 257-4063 wg indeksu); 1489 wieś do par. Grabie pow. brz., z 5 półł. os. po 20 gr czynszu, 4 folwarki (Lpor. 111); 1527 7 grz. z W. do kła par. w Grabiach (MHDW XI 71); 1557 własn. Łukasza Wilkostowskiego i Kaczkowskich (RBK 260); 1566 4 ł. os., 3 zagr., szynkarz, na dziale Kaczkowskiego 5 ł. os., karczma dor., 3 zagr. (ZD XIII 5).

Karczewska, Ród Pomianów, s. 131–138.

WILKOWICE (1363 Wilkouice, Vilcouicze, Wylcouicze, Vilcovice, Vilcouicz, Wylkowycze) 7,5 km na SW od Kowala

1363 Mikołaj z W. (Pol. II 308); 1402 Nasiegniew z W. (K V 469); 1419–1423 Wilkowska, Nasiegniew i Mikołaj z W. (KBK 1112-2839 wg indeksu); 1433 Jan z W. h. Ślepowron (Pol. II 576); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 27); 1489 wieś do par. Grabkowo pow. kow., z 8 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 6 ł. opust., karczma, 2 ł. sołt. opust., folwark (Lpor. 117); 1516 własn. szl. Andrzeja (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 257, s. 70); 1557–1566 własn. Mikołaja Boruckiego, 5,5 ł. os., młyn dor. o 1 kole, kwarta roli młynarza, 1 rzem., 2 zagr. (ZD XIII 15, RBK 438v).

WILKOWICZKI (1435 Wylkowicze, Wylkowycze, 1527 Vilkowicze Minor)

542

1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 28); 1489 wieś do par. Grabkowo pow. kow., z 3 ł. os. po 32 gr czynszu, 11 ł. opust., 2 folwarki (Lpor. 117); 1557– 1566 własn. Melchiora Wilkowskiego, 4 ł. os., 1 ł. opust., karczma dor., 3 zagr. (ZD XIII 16, RBK 438v).

WILKOWO (1488 Vylkowo) zag. osada pod Pakością

1488 folw. (K V 170); 1520 wieś W. do par. Pakość, kmiecie płacili kolędę w wysokości 1 gr z łanu (Ł I 186); 1527 własn. kła par. w Kościelcu, folw., 2 kmiecie (MHDW XI 63); 1582 uposażenie kła par. w Kościelcu (VC 75).

WINIARY (1136) zag. osada pod Włocławkiem

1136 w uposażeniu opactwa NMP na grodzie łęczyckim: Bralin cum sociis suis et vineis duabus et tutoribus earum cum villis suis quarum una Plocensis, altera Vladizlavensis castelli est (Wp I 7)1.

WINIARY (1250 Vinare) zag. osada na Kujawach

1250 V. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187).

WIOTESZKI (1401 Vyotszicz, Wotszicze, Wyotschicze, Wyethszicze, Wyoczyesky, Vyoteskj) zag. osada pod Gniewkowem

1 W sprawie identyfikacji K. Potkański, Opactwo na łęczyckim grodzie, s. 83–84: „Wsi z nazwą Winiary nie ma dzisiaj w pobliżu Włocławka, ani nie ma na całych Kujawach, przynajmniej na próżno jej szukać we wszystkich regestrach położonych z XVI w. Istniała ona przecież dawniej. Wieś Winiary Małe na Kujawach dała mianowicie księżna Eufrozyna arcybiskupowi gnieźnieńskiemu w drugiej połowie XIII w., skoro zaś były Winiary Małe były i Wielkie, inaczej nie byłoby potrzebnem to odróżnienie. Trudno oznaczyć, gdzie one leżały, sądzę, że gdzieś pod Włocławkiem, albo przynajmniej w jego pobliżu”. Podobnie J. Warężak, Rozwój uposażenia, s. 23. Podstawą tezy o istnieniu wsi Winiary jest więc wzmianka o winnicy w 1136 r. i istnienie Winiar M. w XIII w. Darowana przez Eufrozynę wieś Vyniar Minor (MPH V 954) to jednak raczej Ujma Mała (zob.). Podobnie drugą wieś pod Płockiem M. Gębarowicz (Mogilno–Płock–Czerwińsk. Studia nad organizacją kościoła na Mazowszu w XI i XII w., Lwów 1932, s. 135) identyfikuje – wbrew Potkańskiemu – nie z nieznanymi Winiarami pod Płockiem, lecz z Radziwiem. 543

1401 Bogusław z W. (K 5, 473); ok. 1401 Netreba z W. (K 5, 473); 1418 Bogusz z W. (KBK 432); 1462 Mikołaj z W. (AC II 585); 1489 folw. opust. w par. Ostrowo gniewk. pow. inowr. (Lpor. 161); 1527 30 grz. z W. w opisie dochodów kła par. w Gniewkowie (MHDW XI 60); 1534 Jan Wipteski z 1 ł. zagrod., Bartłomiej Przywieczerski posiadał 1 ł. (RIn. 513v); 1552 1 kmieć, Jan Wioteski i Bartłomiej Przywieczerski bez kmieci (RIn. 546v, 550); 1565 Jan i Bartłomiej Wiotescy z 1 ł. zagrod. i 5 zagr. (RIn. 786v); 1583 Jan i Agnieszka Wiotescy z 1 ł. os. i 4 zagr. (ZD XII 248); 1578 wieś do par. Ostrowo gniewk. (MHDW XVII 13).

WISTKA KRÓLEWSKA (1224 Visocka, Visoka, Wisseka, 1489 Wyslka Maior, Vislka) 7 km na SW od Dobrzynia

1224 Konrad maz. nadaje klasztorowi sulejowskiemu połowę W. z połową jez. oraz bobrami na jez. i Wiśle (KKM 232); 1222–1242 Vitehek nabywa cz. wsi W. od Adibalda, Wawrzyńca i Jana (KKM s. 223); 1289 nadanie cyst. lądzkim pr. rybołówstwa na Wiśle od wsi W. (DKM 227); 1489 wieś do par. Grabkowo pow. kow., 6 kmieci na 2 ł. (Lpor. 118); 1489 wieś król. (Lpor. 193); 1539 Jan Kościelecki sprzedaje młyn w W. Maciejowi sołtysowi z Modzerowa za 21 fl. (MS IV 8044); 1566 6 ł. os., młyn dziedz. o 2 kołach, 1 zagr., 1 komor. (ZD XIII 16, RBK 438v); 1584 wieś do par. Wistka Szlachecka (MHDW XXII 77).

WISTKA SZLACHECKA (1489 Wyslka Minor, Vyslka) 4 km na SW od Dobrzynia 1489 wieś do par. Grabkowo pow. kow., 6 kmieci na 2 ł., młyn (Lpor. 118); 1496 Krzesław bp włocł. nadaje indulgencje kłowi w W. (MHDW XXII 76); 1505 dzies. z Nart do kła par. w W. (AC III/1, 658); 1566 1 ł. os., 6 rzem. (ZD XIII 16); 1577 kł par. ś. Jakuba (MHDW XVII 105); 1584 kł par. ś. Stanisława i Zwiastowania NMP (MHDW XXII 76); 1598 kł par. ś. Stanisława i Bartłomieja (MHDW XX 142).

WITKOWICE (1292 Viczkouici, Vithcouicze, Vythcowijcze, Vithkowycze, Vithovicze, 1428 de Minori Wythkowicze) 8,5 km na SW od Piotrkowa Kuj.

544

1292 Władysław Łok. nadaje sędziemu kuj. Mateuszowi dziedziny Kokoszyce i W. (Pol. II 142); 1418–1423 Wawrzyniec z W. (KBK 219, 3047); 1428 szl. Wawrzyniec z Małych Witkowic (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1092, s. 10); 1470 Klemens z W. (Pol. II 420); 1489 wieś do par. Sadlno pow. radz., kmieć na 1 półł., folwark z 2 zagr. (Lpor. 145); 1527 W. w opisie dochodów kap. kruszw. i kła par. w Sadlnie (MHDW XI 46, 57); 1557–1566, własn. Jana Janowskiego, 2 ł. os. (ZD XIII 30).

J. Pakulski, Ród Godziębów w średniowiecznej Polsce. Studium genealogiczne, Toruń 2005, s. 155–157.

WITKOWO (1231 Wythcouo, Vytkov, Vyckouo, Vythkowo, Vithkovicze) 10 km na SW od Kruszwicy

1231–1249 Kazimierz kuj. potwierdza posiadłości klasztoru strzel., m.in. W. (DKM 121, 125, fals.); 1314 Władysław Łok. nadaje wsiom klasztoru strzel.: Bielsko, Ciencisko, W. i Książ imm. sąd. i ekon. oraz pozwala lokować je na pr. magd. (SŹr VI 5; Karczewski, Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie, s. 201); 1429 szl. Trajan i Krzesław dziedzice w W. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1105, s. 17); 1432 Szymon, Mikołaj i Wawrzyniec z Niesiechowic nadają klasztorowi strzel. wieś Niesiechowice w zamian za W. w pow. kruszw. (Ds. 54); 1489 wieś do par. Gębice pow. kruszw., kmieć na 1 półł. folw., 3 folwarki szlach. (Lpor. 151); 1527 1 grz. z W. do kła par. w Kościeszkach (MHDW XI 55); 1566 wieś do par. Kościeszki, Piotrkowski z 1 ł. zagrod. Slonecka z 1 ł. zagrod. (ZD XIII 36, RBK 458).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 101.

WITOWICE (1412 Wythowice, Vithouice, Vithouicze, 1489 Vithowycze Maior, Wytowycze, Vithovicze) 8,5 km na SW od Radziejowa

1412 Stefan z W. (K V 481); 1419–1424 Falisław, Katarzyna, Maczko, Mikołaj, Stanisław i Stefan z W. (KBK 1149, 1174, 1179, 2234, 3047, 3879); 1489 wieś do par. Ostrowo pow. radz., folwark(i) szlach., kmieć (Lpor. 138); 1508 Paweł Czarny z

545

W. star. brz. (MS IV 23129); 1527 W. w opisie dochodów kłów par. w Chełmcach, Ostrowie i Rzeczycy (MHDW XI 43, 44); 1566 Wygnanowski z 1 półł. os., w W. i Witowiczkach Maciej Miasek z 1,5 ł. zagrod., Krczon z 1 ł. zagrod., Dziodo z 1 półł. zagrod., Sprissek z 1 ł. zagrod., Paweł z 1 ł. zagrod., Piotr z 1 ł. zagrod., Maciej Cesarz z 1 ł. zagrod., Jan Cesarz z 1 ł. zagrod. (ZD XIII 32, 34).

WITOWICZKI (1489 Vithowycze Minor) 7,5 km na SW od Radziejowa

1489 folwark(i) do par. Ostrowo pow. radz., 2 rybacy (Lpor. 138); 1566 zob. WITOWICE.

WITOWO (1259 Witowo, Wicew, Vicow, Vitouo, Vithowo, Wythowo, Vithovo, Withowo) 10 km na SE od Radziejowa

1. 1259 wieś (Pol. II 451); 1325 par. W. dekanat radz. (MV I 261); 1489 pow. radz. (Lpor. 134).

2. 1339–1349 rozgraniczenie W. i Powołowic (Pol. II 269, 287; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 148, s. 87; dok. 155, s. 91).

3. 1259 Aleksander IV papież bierze w opiekę kościół włocł. i potwierdza jego posiadłości, m.in. W. (Pol. II 451); 1262 Kazimierz kuj. nadaje wsiom bptwa włocł., m.in. W., imm. ekon. (Pol. II 453); 1262 Kazimierz ks. łęczy. i kuj. ze względu na zasługi bpa włocł. Wolimira zwalnia wieś W. od powozu, stróży oraz dostarczania panującemu napojów i chleba (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 41, s. 36); 1356 przysądzenie bptwu włocł. pewnych ról między W. i Powołowicami (Pol. II 302); 1418–1424 Jakub, Kiełcz, Łukasz i Świętosław z W. (KBK 274, 1174, 3487, 4051); 1426 Hartungus, audytor papieski, z polecenia papieża Marcina V rozpoczął postępowanie sądowe w Rzymie i w Polsce z powództwa kanonika włocł. Mikołaja z Kikoła przeciw bp włocł. Janowi Pelli o zabranie dziesięciny w naturze z jego wsi prebendalnej W.; proces wygrał kanonik Mikołaj; biskup miał zapłacić też koszty procesu w kwocie 69 złotych florenów (Librowski, Trzydzieści oseim, nr 13, 14, 15 i 16; tenże, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 248, 249, 250, 251 i 252, s. 138–139; tenże, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 198–200, s. 56–57); 1435–1527 dzies. dla kap.

546 włocł. (MHDW XI 8, 27); 1467 w W. dziedziczył Piotr Korzbok (Karczewska, Struktura własnościowa, s. 85); 1489 z 30 ł. os. po 40 gr czynszu, 3 karczmy, wiatrak, folwark (Lpor.134); 1527 folwark plebański (MHDW XI 48); 1534 wieś i folwark do klucza włocł. bptwa włocł., 27 ł. os. i 5 ł. opust., 4 karczmarze, wiatrak opust. za bpa Drzewickiego, jez. (IBW 14); 1566 14 ł. os., 7,5 ł. uprawianych u czynszu, 4 karczmy dziedz. (ZD XIII 33, RBK 455).

4. 1489 3,5 ł. sołt. (Lpor. 134); 1534 2 wójtowie na 2 ł. (IBW 14).

5. 1325–1327 Bogusław pleban z W. (MV I 261, 276)1; 1527 kł par. ś. Andrzeja, patronat bpa włocł. (MHDW XI 48).

WITOWY (1489 Wythowy) 9,5 km na SE od Inowrocławia

1489 par. Góra pow. inowr., z 12,5 ł. os. po 1,5 grz. czynszu, 7,5 ł. opust., 3 ł. sołt., karczma (Lpor. 168); 1534 8 ł. os., karczma dor. (RIn. 510v, 517v); 1552 11 kmieci (RIn. 548); 1565 12 półł. os., karczma dor., 1 zagr., rola karczmarska (RIn. 789v); 1583 właśc. Wojciech Niemojewski, 6 ł. os. (ZD XII 252).

WŁOCŁAWEK

1255 Kazimierz łęcz. i kuj. na prośbę bpa włocł. Wolimira nadał diecezji włocł. miasto W., lokowane na pr. niem. i młyn na rzece Zgłowiączce w pobliżu W. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 23, s. 28; dok. 51, s. 42); 1430 Jadwiga, ż. burmistrza m. W. (tenże, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1148, s. 39).

1536 bp włocł. Jan Karnkowski wyraża zgodę na wykupienie przez Grzegorza Waba, wikariusza wieczystego katedry włocł., połowy wójtostwa m. W. z rąk burmistrza i rajców (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 182, s. 46);

5. 1488 bp włocł. Piotr z Bnina eryguje mansjonarię przy kościele we W. (KDW, III, nr 1746; M. Hlebionek, Sumariusz średniowiecznych i wczesnonowożytnych (do końca XVI w.) dokumentów z akt Deputacji Kamery Wojennej i Domen w Bydgoszczy, „Ziemia Kujawska”, t. 21, 2008, s. 69, nr 7).

1 Libr. 96 datuje powstanie parafii na XIII w. 547

B. Guerquin, Zamki polskie, s. 309.

Włocławek. Dzieje miasta, t. 1: Od początków do 1918 r., pod red. J. Staszewskiego, Włocławek 2000; J. Pakulski, Władze Włocławka w świetle przywileju lokacyjnego z 1339 r., [w:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, pod red. O Krut-Horonziak i L. Kajzera, Włocławek 1995, s. 91–96; A. Radzimiński, Uwagi o powstaniu i organizacji kap. włocławskiej, [w:] tamże, s. 97–104; L. Wojda, Zamek we Włocławku na tle średniowiecznego miasta, [w:] tamże, s. 123–136; W. Kujawski, Diecezja kruszwicka, jej początki i przeniesienie do Włoclawka, „Studia Włocławskie”, t. 9, 2006, s. 329–341; K. Górski, Dobra biskupów włocławskich w ziemi dobrzyńskiej w świetle dokumentów z Archiwum Diecezjalnego we Włocławku, „Studia Włocławskie”, t. 9, 2006, s. 361–368; A. J. Szteinke, Kościół Wszystkich Świętych i klasztor franciszkanów-reformatów we Włocławku, ZKD, t. 8, 1993, s. 33–35. B. Zgłobicki, Miasta lokacyjne w średniowiecznym Włocławku, [w:] Pogranicze polsko- pruskie i krzyżackie, t. 2, pod red. K. Grążawskiego, Włocławek–Brodnica 2007, s. 287–352.

WŁOSTOWO (1145 Wlostovo, Wlostov, Włostowo, Wlosthowo, Wlostowo, Vlosthowo) 10 km na S od Kruszwicy

1145 Mieszko ks. polski przyjmuje w opiekę klasztor w Trzemesznie i potwierdza nadania na rzecz klasztoru, m.in. komesa Włosta, który nadał wieś W. z cz. jez. Gopła (Wp I 11); 1293 Władysław Łok. zwalnia wsie klasztoru w Trzemesznie, m.in. W., od jurysdykcji grodu kruszw. (Wp II 708); 1318 klasztor w Trzemesznie sprzedaje bptwu włocł. wieś W. z dzies. na teryt. kruszw. i dzies. z Likmanowa za 40 grz. denarów monety tor. (Wp II 997; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 116, s. 72); 1489 wieś król. do grodu kruszw. (Lpor. 148); 1508 Andrzej Oporowski otrzymuje dzierżawę wsi W. (MS IV 435); 1527 W. w opisie dochodów kła par. w Gniewkowie (MHDW XI 60); 1534 dzies. do bptwa włocł. (IBW 111); 1566 2,5 ł. os., 2 rybacy, wieś do par. Kościeszki (ZD XIII 36).

548

WŁOSZYCA (1379 Wlosicza, Wloschicza, Wlosthicza, Wloszycza, Wlosczicze, Wloscziscza, Vloszicza) 2 km na W od Bobrownik

1379 Jan z W. (Pol. II 320); 1418–1424 Andrzej, Jachna, Jakub, Jan, kmieć Przybysław, Mikołaj, Piotr, Wincenty i Wojciech z W. (KBK 234-3983 wg indeksu); 1489 wieś do par. Lubanie pow. brz., z 10 ł. os. po 30 gr czynszu, 10 ł. opust., karczma, folwark (Lpor. 114); 1497 nadanie Stanisławowi Sulgostowskiemu dóbr W. Andrzeja Włoszczyckiego Garbacza (MS I 923); 1498 nadanie Wojciechowi Kobrzyńskiemu i Andrzejowi Kijaszkowskiemu zastawu (obligatio) w W. (MS I 1196); 1527 0,5 grz. z W. do kła par. w Lubaniu (MHDW XI 70); 1534 dzies. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1557–1566 własn. Adriana Tulibowskiego, 6 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (ZD XIII 4, RBK 428).

WŁÓKI (1257 Sucow 1 , Zukow, Szuchkowy, Sucowo, 1345 Vloky, Wloky, Wluki, Wlogi) 10,5 km na NE od Fordonu

1257 Kazimierz ks. łęcz. i kuj. nadał kl. bysz. wsie Trzęsacz i W. w kasztelanii wyszogr. z szerokim imm. (DKM 19, 84–85); 1286 Mszczuj ks. pomor. nadał imm. ekon. i sąd. wsiom kl. bysz. w kasztelanii wyszogr.: Trzęsaczowi, W. i Dóbrczowi (PU 405); 1288 dzies. z W. przekazana przez bpa włocł. kl. bysz. (Pol. II 462; DKM 49, 222); 1315 Przemysław ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztelanii wyszogr. i bydg., m.in. W., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1345 Bogumił z Kościelca zaświadczył, że sąd nakazał mieszcz. chełm. Piotrowi Kollerowi zwrot sołectwa w W. opatowi bysz. (Dk 77); 1358 Mszczuj star. bydg. zaświadczył, że opat bysz. i sołtys z W. Stefan zawarli ugodę z Wojciechą, wdową po sołtysie Mikołaju i dziećmi Janem i Anną, którzy zrzekli się roszczeń do sołectwa w W. w zamian za 7 grz. (Dk 88); 1364 sąd chełm. zaświadczył, że Jan Coler z 6 br. zrzekli się roszczeń wobec opata bysz. odnośnie sołectw w W. i Trzeciewcu (Dk 99); 1364 Mszczuj star. bydg. stwierdził, że Henslinus Pistor i Konrad Coler w imieniu swoim i 4 br. zrzekli się wobec opata bysz. roszczeń do sołectw w W. i Trzeciewcu (Dk 100); 1349 W. w opisie granicy polsko-krzyż. (Wp II 1286, 1290); 1413 szacunek szkód krzyż. na 600 grz. (Lites II

1 Na identyfikację Sukowa i Włók pozwala tytuł dokumentu z 1257 r. w kopiariuszu klasztornym (OMC 139). 549

234); 1413 wieś w dystr. bydg. (Lites II 241); 1489 wieś w pow. bydg., 6,5 ł. os., 4 ł. sołt., pewna ilość ł. opust. (Lpor. 182); 1495 Bartłomiej z W. (S. 100–101); 1511 granica ze wsią Kozielec (VG 322); 1527 własn. kl. bysz., 9 ł. os., młyn (MHDW XI 68); 1530–1553 4 ł., 1 ł. sołt., karczma (RIn. 536, 851v, 855); 1552 12 kmieci, 1 ł. sołt., karczma (RIn. 559, 564, 565); 1564 13 gosp. kmiec. na 27 ł., 4 ł. sołt., karczma (RKK); 1565 13,5 ł. os., 2 ł. sołt., karczma, 3 zagr., komornik, rzem., crematus (RIn. 795); 1570 par. W. (MHDW I 7); 1584 kł par. we W. pod wezw. ś. Marii Magdaleny i Katarzyny (VAP 187).

WOJDAL (1268 młyn w Dźwierzchnie, 1578 Woydał, 1598 Wojdal) 7 km na NW od Pakości

1268 Ziemomysł ks. kuj. przejął od bptwa włocł. wieś Dźwierzchno z młynem, jez. i winnicą w zamian za 3 wsie (DKM 38, 105; PU 229); 1455 nadanie Mikołajowi Paczerz dzierż. młyna i folusza w Dźwierzchnie 2 ł., 2 placów, 2 ogrodów i zarości dla poprawy grobli (Pol. II 407); 1461 Jakub z Krotoszyna zobowiązał się nie budować młyna i grobli na Noteci, co mogłoby szkodzić młynowi bpiemu w Dźwierzchnie (Pol. II 415); 1489-1565 młyn we wsi Dźwierzchno (zob. DŹWIERZCHNO); 1509 Wincenty bp włocł. po śmierci Wojciecha Voydala sprzedał młyn na rzece Noteci we wsi Dźwierzchno jego krewnemu Jakubowi Voydalowi za 300 grz. pol. i zobowiązał mieszkańców tej wsi i Łącka do naprawy grobli (RA 116–116v); 1578 młyn W. w par. Dźwierzchno (MHDW XVII 20); 1598 młyn W. o 3 kołach (REW 90).

WOJNOWO (1375 Woynowo, Voynowo, Wynowo) 14,5 km na NW od Bydgoszczy

1375 Paszko dziedzic z W. (Dk 113); 1416, 1417 Jan dziedzic z W. (Dk 139; Karczewska, Własność szlachecka, s. 303); 1489 par. Dąbrówka Nowa pow. bydg., folw. szlach. (Lpor. 179); 1504–16 Grzegorz z W. (K 5, 487); 1527 1 grz. z W. w opisie dochodów kła par. w Dąbrówce Nowej (MHDW XI 66); 1530 1 ł. os., Grzegorz Wojnowski z 1 ł. zagrod. (RIn. 538, 541v); 1552 4 kmieci, Grzegorz Wojnowski z 1 ł. zagrod. (RIn. 560, 562v); 1565 na dziale Piotra i Jana

550

Wojnowskich 5 ł. os., 2 zagr., karczma opust., Tomasz Wojnowski z 0,5 ł. zagrod. (RIn.796); 1583 4 działy szlach., 10 ł. zagrod., 5 zagr., rataj (ZD XII 257).

WOLA (1429 Wola, Volicza) zag. osada pod Chodczem

1429 Paweł dziedzic W. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1109, s. 19); 1429 szl. Nasięgniew z W. (tamże, dok. 1109, s. 19); 1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., z 5 ł. os. po 24 gr czynszu, 9 ł. opust., folwark (Lpor. 131); 1527 1 grz. z opust. wsi V. dla mansjonarzy chodeckich (MHDW XI 42).

WOLA (1534 Wolia) zag. osada pod Lubotyniem

1534 wieś do klucza lubotyńskiego bptwa włocł., folwark, 2 ł. kmiece (IBW 22); 1582 role uprawiane na folwark (IBWł. 32).

WOLA ADAMOWA (1424 Wola, Vola Adamek, Volia) 4 km na NW od Chodcza

1424 Stanisław z W. Adamcouicz (KBK 3735); 1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., z 7,5 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 16,5 ł. opust., karczma (Lpor. 129); 1527 4 grz. z V. do kła par. w Chodczu (MHDW XI 41);1566 6 ł. os., Lubieniecki z 7 ł. os., Ścibor Wolski z 2 ł. zagrod. i 2 zagr. (ZD XIII 22, 23); 1634 własn. Kretkowskiego (Rpod. 229); por. Wola Kromiszewska.

WOLA BACHORNA (1418 Vola, Wola, 1513 Volya Bachorka, Volia Bachorska, Volia circa Bachorza, Volia, Wolia Bachorna) 15 km na NE od Radziejowa

1418–1424 Wojciech z W. (KBK 349-3854 wg indeksu); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 26); 1489 wieś do par. Zakrzewo pow. brz., z 7 ł. os. po kopie czynszu, karczma, 2 folwarki (Lpor. 110); 1513 Stanisław pleban i Andrzej z V. zapisują 10 grz. na tych dobrach mansjonarzom włocł. (MS IV 1975); 1527 2 kopy z V. dla kap. kruszw. (MHDW XI 49); 1527 V. w opisie dochodów kła par. w

551

Zakrzewie (MHDW XI 72); 1557–1566 własn. Feliksa Wolskiego, 9 ł. os., karczma dor., szynkarz, 1 komor., 7 zagr. (ZD XIII 6, RBK 429v).

WOLA CHALIŃSKA (1393 Chalinska Wola, Wola Chalenska) zag. osada pod Chalnem, być może identyczna z Wolą Jurkową

1393 Henryk bp włocł. dzies. z Ch. nadaje prebendzie Orle (DKM 270); 1401 Aleksander z W. Ch. podkoniuszy brzeski (Bieniak, Kościelna Wieś, s. 65); 1402 zakończenie sporu o sołectwo w W. Ch. między podkoniuszym Aleksandrem a Wisławem, karczmarzem z Sadlna (Bieniak, Najstarsze kujawskie księgi ziemskie, s. 30); 1405 podkoniuszy brzeski Aleksander z W. Ch. i jego brat Jan Jeleń z Chalna (Bieniak, Prawa patronackie, s. 34–35; Bieniak, Najstarsze kujawskie księgi ziemskie, s. 50); 1408 W. Ch. wymieniona w księdze ziemskiej przed. (K V 489).

WOLA CHROSTNA (1397) zag. osada na Kujawach

12 czerwca 1397 bp włocł. Henryk oddaje w dzierżawę sołtysowi Maciejowi z Cepen oraz potomkom wieś Wola Chrostna w oklicy Chełmc pod Kruszwicą (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 82, s. 27).

WOLA CMYKOWA (1410 Cmikowowola) zag. osada na Kujawach

1410 C. wymieniona w księdze ziemskiej brz. (K V 489).

WOLA JURKOWA (1418 Vola, 1489 Wola Jurek, Volia Jurkowa) 8 km na NW od Izbicy Kuj.

1418–1419 Jurek z V. (KBK 1-926 wg indeksu); 1418–1423 Mikołaj sołtys z V. (KBK 683, 2629); 1489 wieś do par. Chalno pow. brz., z 5 ł. os. po 20 gr czynszu, 5 ł. opust., 2 ł. sołt. obrócone na folwark, karczma (Lpor. 101); 1527 7 wiard. z V. do kła par. w Chałnie (MHDW XI 41); 1566 3,5 ł. os., karczma dor., 3 zagr., 1 rzem. (ZD XIII 10, RBK 432v).

552

WOLA KALINOWA (1534 Wolya Calinowa) zag. osada pod Orlem

1534 do bptwa włocł. dzies. m.in. ze wsi Orle, Borek, Głuszyn, W., Miłochowo (IBW 110).

WOLA KROMISZEWSKA (1519 Wola Cromyschowska) zag. osada pod Chodczem, być może identyczna z Wolą Adamową

1519 Mikołaj Kretkowski zapisał ż. Annie 8000 fl. węg. m.in. na Kromszewicach i W. w pow. brz. (MS IV 3149).

WOLA LISZKOWSKA (1489 Volą, 1534 Volya Lyszkowska) 10,5 km na N od Inowrocławia

1489 par. Liszkowo pow. inowr., 2 działy szlach., 5,5 ł. os., 4,5 ł. opust., folw. o obszarze 4 ł. (Lpor. 157); 1527 6 grz. z W. w opisie dochodów kła par. w Liszkowie (MHDW XI 64); 1534 3 ł. os. (RIn. 506v); 1552 6 kmieci (RIn. 545v); 1565 8 ł. os., 1 ł. uprawiany z czynszu (RIn. 785v); 1583 właśc. Barbara Kaczkowska, 8 ł. os. (ZD XII 247).

WOLA OLSZOWA (1489 Olszowa, 1566 Olsewa Wolia) 14 km na SE od Chodcza

1489 wieś do par. Pierowa Wola pow. kow., z 5 ł. os. po 20 gr czynszu, 2 ł. opust., karczma (Lpor. 120); 1527 10 grz. z O. do kła par. w Pierowej Woli (MHDW XI 40); 1557–1566 własn. Łukasza Lubieńskiego, 14 ł. os., karczma dor., Stępczyński z 2 ł. os. (ZD XIII 17, RBK 439v).

WOLA SKARBKOWA (1418 Vola, Volla, Wola, 1489 Wola Skarbek, Skarpkowa Volija, Skarbkowa Volya) 10 km na NW od Brześcia Kuj.

553

1418 Gambart z W. (KBK 459); 1419 Jan Gambart w wyniku zamiany uzyskuje wieś Bodzanowo od plebana i br. Skarbka z Osięcin w zamian za W. (KBK 1027); 1424 skarbnik z Borucina w sprawie wsi W. (KBK 3633); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1489 wieś do par. Osięciny pow. brz., z 9,5 ł. os. po 1 grz. czynszu, 7 ł. opust., 2 folwarki (Lpor. 105); 1529 Maciej Drzewicki bp włocł. uzyskuje od br. Wojciecha i Stanisława z Waliszowa wieś S. w zamian za Siedlec w z. łęcz. (MS IV 5412; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 456, s. 244); 1534 klucz włocł. bptwa włocł., 11 ł. os., 6 ł. opust., 2 zagr. (IBW13); 1566 9 ł. os., 9 ł. uprawianych z czynszu, 2 zagr., karczma dor., szynkarka (ZD XIII 12, RBK 434).

WOLA SOSNOWA (1489 Vola Sosnowa, Volia Sossnowa, Sossnova Volia) 7 km na SW od Lubrańca

1489 wieś do par. Zgłowiączka pow. brz., z 12 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 18 ł. opust. (Lpor. 99); 1527 W. w opisie dochodów kap. kruszw. (MHDW XI 54); 1557 własn. Sebastiana Tulibowskiego, 4 ł. os. (RBK 263, ZD XIII10).

WOLA SMÓLSKA (1497 Smolska Volya) zag. osada pod Brześciem Kuj.

1497 Krystyn ze Smólska zrezygnował z Woli Smólskiej na rzecz stol. inowr. Mikołaja z Wysocina (Szybkowski, Sprawy majątkowe, s. 105); wcześniej przyjmowano, że była to konfiskata dóbr kaszt. inowr. Krystyna ze Smólska m.in. Smólska, Nowej Wsi i S. V. (MS II 812).

WOLA STANOMINSKA (1489 Wolya, 1552 Volia Sthanomska) 13 km na SE od Gniewkowa

1489 par. Brudnia pow. inowr., folwarki szlacheckie i kmieć na 1 ł. (Lpor. 163); 1527 1 grz. 16 gr. z W. w opisie dochodów kła par. w Brudni (MHDW XI 62); 5134 Andrzej, Paweł Komorowski, Marcin i Paweł z 4 ł. zagrod. (RIn. 512v); 1552 Andrzej, Marcin i Paweł Wolscy oraz Paweł Komorowski z 3,5 ł. zagrod. (RIn. 550);

554

1565 2 działy szlachty zagrod., 4 ł., 2 zagr. (RIn. 789); 1583 5 działów szlachty zagrod., 5 ł., 5 zagr., 1 rataj (ZD XII 251)1.

WOLA WAPOWSKA (1413 Wola, 1527 Volia Kroszna, Volia Wapowska, Volia, Wolia Chrosthna, 1566 Wola Wapowska seu Chrosna) 9 km na NE od Kruszwicy

1413 szacunek szkód krzyż. we wsi W. bptwa włocł. na 100 szk. (Lites II 279); 1489 wieś do par. Piaski pow. radz., na dziale kanoników 7 ł. os. i 2 ł. opust., na dziale bptwa włocł. 3 ł. os., 1 ł. opust. i 3 ł. sołt. (Lpor. 138); 1527 W. w opisie dochodów kap. kruszw. i kła par. w Piaskach (MHDW XI 46, 50); 1534 klucz chełmecki bptwa włocł., 6 ł. os., 4 ł. opust., wójt (IBW 18); 1566 na dziale bptwa włocł. 3 ł. os., 5 ł. uprawianych z czynszu, 2 ł. sołt. (ZD XIII 31).

WOLA ZAGAJKOWA (1489 Vola Zagayek, Volia Zagaikowa) zag. osada 8,5 km na NW od Izbicy Kuj.

1489 wieś do par. Orle pow. radz., z 2,5 ł. os. po 20 gr czynszu, 4,5 ł. opust., 2 ł. sołt., 2 młyny (Lpor. 147); 1527 0,5 kopy z W. do kła par. w Chalnie (MHDW XI 41); 1785 Wolka Zagaikowa (Perthées BKI).

WOLICA STARA (1421 Wolicza, Volicza, Wolycza) 5 km na NW od Brześcia Kuj.

1421 Jakub z W. (KBK 2325, 2384); 1489 wieś do par. Wieniec pow. brz., z 5 ł. os. po 24 gr czynszu, 5 ł. opust., młyn mnichów brz. (Lpor. 115); 1534 klucz włocł. bptwa włocł., 3 ł. os., 2 ł. opust., dzies. do bptwa włocł. (IBW 12, 110); 1566 3 ł. os., 4 ł. uprawiane z czynszu, 2 komor. (ZD XIII 4).

WOLNE (1424 Wolne, Volne, Wolnye) 5 km na SE od Nieszawy

1 Być może z W. pochodził Allexius de Wola, który w 1457 r. był sołtysem w Ostrowąsie (Pol. II 603). 555

1424 W. wymienione w księdze ziemskiej brz. (KBK 3983); 1474 wieś do dóbr służewskich (MS I 1189); 1489 wieś do par. Przypust pow. brz., z 5 ł. os. po 20 gr czynszu, 9,5 ł. opust., 3 młyny, folwark (Lpor. 113); 1519 wieś król. (MS IV 12078); 1526 własn. Piotra ze Służewa (MS IV 5127); 1527 6 grz. z W. do kła par. w Przypuście (MHDW XI 70); 1557–1566 własn. Jana Służewskiego, 8 ł. os., młyn dor. o 3 kołach, 2 komor., karczma dziedz. (ZD XIII 5, RBK 428).

WOLUSZEWO (1403 Woliszewo, Voluszowo) 6 km na NW od Raciążka

1403–1404 Janusz z W. podczaszy gniewk. (K 5, 492 jako Olszewice); 1527 1 grz. z W. w opisie dochodów kła par. w Słońsku (MHDW XI 70); 1552 2 kmieci (RIn. 547); 1565 własn. Prokopa Sobiesierskiego i Podstolicza, 2 półł. os. (RIn. 787v); 1583 własn. Piotra i Wojciecha Sobiesierskich-Bożewickich, 2 półł. os. (ZD XII 250); 1578 S. do par. Słońsk (MHDW XVII 24).

WOŁODRZA (1489 Wolodrza, 1566 Wolodrza seu Wolia Zawaczka) zag. osada pod Kłótnem

1489 opust. wieś do par. Kłótno pow. kow. (Lpor. 123); 1566 3 ł. os., 1 zagr., 1 rzem. (ZD XIII 18)1.

WONORZE (1246 Wanoze, Wanorze, Wanore) 10 km na SE od Gniewkowa

1. 1404 wieś w dystr. gniewk. (Wp V 51); 1489–1577 wieś w par. Brudnia (Lpor. 162; MHDW XVII 77); 1489 n. wieś w pow. inowr. (Lpor. 162).

3. 1246 Kazimierz ks. kuj. zwolnił wieś W., stanowiącą własn. kl. strzel., od budowy grodów, powozu i sokolników (DKM 11, 16–17); 1249 Kazimierz ks. kuj. potwierdził kl. strzel. w posiadaniu dóbr, m.in. W. (DKM 12, 17–18, fals.); 1301– 1308 Bronisz wda brz. odstąpił kupioną od książąt inowr. wieś W. kl. strzel. (Ds

1 Być może jest to późniejsza Wólka pod Kłótnem (Perthées BKI). Istniała ponadto wieś król. Wołodrza w pow. łęczyckim (MS I 883, LW II 184). 556

191); 1308 kl. strzel. zastawił wieś W. bpowi włocł. Gerwardowi w zamian za 40 grz. pożyczki (Pol. II 200; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 102, s. 66); 1404 Sędziwoj z Szubina wda kaliski zobowiązał się przekazać wieś W. po swej śmierci bptwu włocł. (Wp V 51; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 212, s. 118); 1489 folw., z 11, 25 ł. os. po 64 gr czynszu, 10,75 ł. opust., 4 karczmy, karczma opust. (Lpor. 162); 1534 z 15 ł. (w tym 5 ł. os.) po 64 gr czynszu, 2 kurczęta, 2 sery, 10 jaj, pańszczyzna dzień w tygodniu, podwody, 3 karczmy, 2 ł. sołt. (IBW 32–33); 1534 3 ł. os., 1 ł. sołt., karczma (RIn. 510, 514v, 516v); 1552 6 kmieci, 1 ł. sołt., karczma (RIn. 548, 551v, 553v); 1565 5 ł. os., 1 ł. opust., 2 ł. sołt., karczma, zagr., komornik (RIn. 789); 1527 klucz parchański bptwa włocł. (MHDW XI 11).

4. 1489 2 ł. sołt. (Lpor. 162); 1528 Maciej Drzewicki bp włocł. na prośbę sołtysa Macieja Zathicy (Zacira), który zagubił przywilej, odnowił przywilej na 2 ł. sołt. we wsi W. (RA 117v–118; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 454, s. 243; tenże, Inwentarz, dz. II, t. 2, dok. 168, s. 43–44).

5. 1527 dzies. dziekana kruszw. i bptwa włocł. (MHDW XI 11, 49).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 99–100.

WÓJCIN (1411 Woyczino, Woyczyno, Voiczino) 12 km na S od Radziejowa

1411 Dobiesław z W. (K V 486); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 26); 1489 wieś do par. Piotrków Kuj. pow. radz., z 7 półł. os. po 30 gr czynszu, 4 półł. opust., wiatrak, 3 folwarki (Lpor. 143); 1527 dzies. do kła par. w Rzeczycy (MHDW XI 43); 1566 Wilkostowski z 3,5 ł. os. i 1 zagr., Wójciński z 1 ł. os. i 2 zagr. (ZD XIII 29).

WÓLKA (1489 Wola Dzywysz, 1527 Volia, 1534 Volya Borzeyevyczka, 1552 Volia Borzewiczka) 10 km na W od Raciążka

1489 par. Służewo, pow. inowr., z 6 ł. os. czynsz po 66 gr, 4 ł. opust., półł. kościelny, folw. (Lpor. 165); 1527 2,5 grz. 10 gr z W. w opisie dochodów

1 Dokument datowany na 1362 r., data poprawiona na podstawie J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, s. 65. 557 mansjonarzy służewskich (MHDW XI 73); 1534 5 ł. os. (RIn. 508v); 1552 7 kmieci (RIn. 547); 1565 8 ł. os., karczma dor. (RIn. 787); 1583 10 ł. os. (ZD XII 249)1.

WÓLKA (1489 Wola Minor) zag. osada pod Chalnem

1489 folwark(i) do par. Chalno pow. brz., młyn (Lpor. 102).

WÓLKA KOMOROWSKA (1489 Wola Komorowska, 1566 Wolka) 4,5 km na SE od Izbicy Kuj.

1489 wieś do par. Izbica Kuj. pow. przed., z 3 ł. os. po 20 gr czynszu, 5 ł. opust., folwark (Lpor. 127); 1566 własn. Komorowskiego, 2 zagr. (RBK 443).

WÓLKA PARUSZEWSKA (1435 Wolia, 1489 Wola Parzysz, Parzissova Volia) 9 km na NW od Lubrańca

1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 27); 1489 wieś do par. Boniewo pow. przed., z 2 ł. os. po 24 gr czynszu, 1 ł. opust., karczma, folwark (Lpor. 98); 1583 2 działy szlach., 1,5 ł. zagrod. (RBK 713v).

WRONOWY (1436 Wronowo, Wronowy) 12 km na SW od Kruszwicy

1420–1435 Wincenty z R. (Karczewska, Struktura własnościowa, s. 99); 1436 Wincenty z W. (Pol. II 579); 1443 Byenk z W. (K V 498); 1445–1447 Świętosław z W. (Karczewska, Struktura własnościowa, s. 100); 1450 Jan i Piotr z W. (RPS 49); 1489 wieś do par. Strzelno pow. kruszw., z 3,5 ł. os. po 24 gr czynszu, wiatrak dor., 4 folwarki szlach. (Lpor. 152); 1499 Ścibór i Stanisław Wronowscy z Żegotek (AC III/1, 619); 1557–1566 wieś do par. Ostrowo, własn. Piotra Żegockiego, 6 ł. os., 1 ł. opust., 1 zagr. (ZD XIII 35).

1 W 1534 r. wymieniona jest „Wolya in nova radice”, która płaciła 1 fl. mnichom bydg. (IBW 111); być może chodzi o Wółkę lub położone również w dekanacie inowr. Wolę Liszkowską czy Wolę Stanomińską. 558

WRÓBLE (1357 Wroblewo, Wroble, Wroblie) 12 km na NW od Radziejowa

1357 Jan z W. (DKM 254); 1403 Marcin z W. (K V 494); 1418 Grzymka z Niegibalic otrzymuje zapis 40 kóp na Niegibalicach i W. (KBK 59);1423 Jakusz z W. (KBK 3221); 1431 szl. Mikołaj dziedzic W. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1176, s. 53); 1431 Leschk z W. (tamże, dok. 1176, s. 53); 1489 folwarki szlach. do par. Piaski pow. radz. (Lpor. 138); 1527 6 grz. z W. dla wikariuszy kruszw. (MHDW XI 54); 1566 Stanisław Dors wykupiony przez Niemojewskiego; Wiktor, Wawrzyniec i Feliks z 1,5 ł. zagrod. i 1 zagr., Piotr Maszeński z 2 ł. zagrod. i 1 zagr., Szymon Maszeński z 1 półł. zagrod., Wawrzyniec Maszeński z 1 półł. zagrod. (ZD XIII 34).

WRZOSOWO (1399 Wrzoszovo, Vrzoszowo, Wroszowo, Wrzossowo) zag. osada pod Chodczem

1399 W. w księdze ziemskiej przed. (K V 498); 1434 Krystyn z W. (Pol. II 337); 1489 opust. wieś do par. Chodecz pow. przed., 2 ł. opust., folwark opust. (Lpor. 132); 1489 opust. folwark do par. Chodecz (Lpor. 133); 1527 1 wiard. z opust. wsi W. dla mansjonarzy chodeckich (MHDW XI 42); 1534 dzies. do bptwa włocł. (IBW 109).

WRZOSOWO (1393 Wrzoszowo, Wrzosowo, Wrzossowo, Wrzoschowa, Wrzosthowo, Wroszowo, Wrzijszowo) zag. osada pod Zgłowiączką

1393 Henryk bp włocł. nadaje dzies. z W. prebendzie Orle (DKM 270); 1419 granice między wsiami Dąbie, Świerczyn i W. (KBK 1049); 1419 granice między Świerczynem a W. (KBK 1236); 1423 Stanisław z W. i Stefan kmieć z W. (KBK 3303); 1423 Małgorzata z W. (KBK 2976); 1424 Bartłomiej kmieć z W. (KBK 3751); 1489 wieś do par. Zgłowiączka pow. brz., z 2 ł. os. po 30 gr czynszu, 2 ł. opust., 2 folwarki (Lpor. 100). 1527 7,5 grz. z W. do kła par. w Zgłowiączce (MHDW XI 36); 1534 dzies. dla bptwa włocł. (IBW 110); 1566 Chlewicki z 1 półł.

559 os., Kobielicki z 2 ł. os. (ZD XIII 9); 1518 W. wchodzi w sład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786).

WTELNO (1296 Vitelno, Ftelno, Wthelno) 8 km na SW od Koronowa

1296 droga z W. do Byszewa (Pol. II 160); 1302 opis granic Świnic, należących z dawna do dóbr W. (Pol. II 179); 1307 Leszek i Przemysł ks. inowr. potwierdzili kupno przez kl. bysz. od Włodzimierza z Łojewa W. w dystr. bydg. za 120 grz. oraz nadali imm. (Pol. I 102); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztelanii wyszogr. i bydg., m.in. W., z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1348 Kazimierz W. król potwierdził wyrok sąd., oddalający roszczenia m.in. Dzierzka ze Skrzynna do W. i Dąbrówki, należących do kl. bysz. (Dk 81); 1362 dzies. z W. w wysokości 6 gr praskich zł. chełm. do bptwa włocł. (Pol. II 307); 1413 szacunek szkód krzyż. na 800 grz. (Lites II 234); 1489 wieś w pow. bydg., 8 ł. os., 9 ł. opust., 2,5 ł. sołt., 2 karczmy (Lpor. 181); 1527 własn. kl. bysz., 2 ł. os.; kł par. w W. w dek. bydg., pod wezw. ś. Michała, patronat opata bysz., dzies. na rzecz bptwa włocł. (MHDW XI 25, 65, 67); 1530 7 ł., 1 ł. sołt., karczma (RIn. 536v); 1552 16 kmieci, 1 ł. sołt., karczma (RIn. 559v, 564, 565); 1553 6 ł., 1 ł. sołt. (RIn. 851v, 855); 1564 15 gosp. kmiec. na 30 ł., karczma (RKK); 1565 14 ł., 3 zagr., karczma (RIn. 794v); 1583 14 ł. os., 2 ł. sołt., 4 zagr., rzem. (ŹD XII 256); 1596 kł par. pod wezw. ś. Michała, 2 ł. uposażenia, do par. wsie: Gościeradz, Tryszczyn i W. (VAP 286).

WUDZYN (1307 Wozino majus, magnum Woysino, Wozyno, Vodzyno, magnum Wozyno, Wozino, Wosino majus, Wodzino, Wadzyno, Wdzino magnum, Vodzino, Wodzyno) 10 km na NE od Koronowa

1307 Przemysł i Kazimierz ks. inowr. i wyszogr. sprzedali kl. bysz. wsie W. i Wudzynek w dystr. wyszogr. za 110 grz. tor i zezwolili na ich lokację na pr. niem. (Pol. II 199); 1310 Przemysł i Kazimierz ks. inowr. stwierdzili, że Gotszalk z Jani nie ma żadnych praw do W. (Pol. II 207); 1313 Gerward bp włocł. nadał kl. bysz. dzies. z W., Wudzynka i Trzeciewca (Dk 58); 1314 Leszek ks. inowr. potwierdził sprzedaż przez swych br. Przemysła i Kazimierza kl. bysz. W. i Wudzynka na teryt.

560 wyszogr. (Pol. II 214); 1315 Żyra z br. Wojciechem, dziedzice Kotomierza, ustalili granice między tą wsią a W., w opisie wymieniono zarośl Chacinkers oraz bagna Zerrovite i Sdroge (Pol. II 219); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztelanii wyszogr. i bydg., m.in. W., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1349 W. w opisie granicy polsko- krzyż. (Wp II 1286, 1290); 1413 szkody krzyż. w folw. (allodium) W.: 200 koni, 2200 owiec, 300 świń, 100 sztuk bydła (Lites II 233); 1413 W. w opisie granicy polsko-krzyż. (Lites II 241); 1489 wieś w pow. bydg., 4 ł. os., 22 ł. opust., 2 ł. sołt., karczma (Lpor. 182); 1527 własn. kl. bysz., 4 ł. os., kł par. od 40 lat opust. (MHDW XI 68); 1530 1,5 ł., 0,5 ł. sołt. (RIn. 536); 1552 7 gosp. kmiec., 1 ł. sołt. (RIn. 559, 564); 1553 1,5 ł., 1 ł. sołt. (RIn. 851v, 855); 1564 10 gosp. kmiec. na 20 ł., 2 ł. sołt., karczma (RKK); 1565 10 ł. os., 1 ł. sołt., karczma z kwartą roli (RIn. 794v); 1583 12 ł., rzem. (ŹD XII 255); 1583 kaplica pod wezw. ś. Małgorzaty, filia kła par. w Serocku, 4 ł. uposażenia (VAP 86); 1307 Gotschalk z Jani z żoną i dziećmi zrzekli się na rzecz kl. bysz. praw, jakie posiadali do W. i Wudzynka w zamian za 40 grz. (PU 658).

WUDZYNEK (1307 Wozino minus, Woysino parvum, parvum Vodzyno, Wozyno parvum, Wosino minus, Wodzyno minor, Vodzinko) 11 km na NE od Koronowa

1307 Przemysł i Kazimierz ks. inowr. i wyszogr. sprzedali kl. bysz. wsie Wudzyn i W. w dystr. wyszogr. za 110 grz. i zezwolili na ich lokację na pr. niem. (Pol. II 199); 1307 Gotschalk z Jani z żoną i dziećmi zrzekli się na rzecz kl. bysz. praw, jakie posiadali do Wudzyna i W. w zamian za 40 grz. (PU 658); 1313 Gerward bp włocł. nadał kl. bysz. dzies. z Wudzyna, W i Trzeciewca (Dk 58); 1314 Leszek ks. inowr. potwierdził sprzedaż przez swych br. Przemysła i Kazimierza kl. bysz. Wudzyna i W. na teryt. wyszogr. (Pol. II 214); 1315 Przemysł ks. wyszogr. i bydg. nadał dobrom kl. bysz. w kasztelanii wyszogr. i bydg., m.in. W., szeroki imm. z prawem lokacji na pr. niem. (Pol. II 215; potw. z 1353 r., Pol. II 505); 1489 folw. w pow. bydg. (Lpor. 183); 1527 własn. kl. bysz., folw. (MHDW XI 68); 1565 6 zagr. (RIn. 794v); 1583 8 zagr. (ŹD XII 255).

561

WULSK (1433 Siestrzuchowski molendinum, 1531 Wolszky, 1578 Siestrzechowski czyli Wolski) zag. osada pod Brześciem Kuj.

1433 Władysław Jag. za 200 grz. nadał dominikanom brz. młyn S. na rz. Zgłowiączce (BR 85, 153–154); 1466 Kazimierz Jag. zapisał dominikanom brz. 91 fl. na młynie S. (BR 85, 154–155; tamże potw. Zygmunta I z 1519 r.); 1531 młyn o 2 kołach (RBK 100); 1564–78 młyn W. w posiadaniu dominikanów brz. (BR 85, 151– 152; J. Czubek, Katalog rękopisów AU w Krakowie, Dodatek I, Kraków 1912, Dyplomaty, nr 172); 1566 młyn o 3 kołach (RBK 427).

WYBRANOWO (1418 Imbramowo, Gimbramowo, Hijbranowo) 8 km na N od Inowrocławia

1418 Maciej z I. (KBK 241-243); 1489 par. Liszkowo pow. inowr., z 10,5 ł. os. po kopie czynszu, 2,5 ł. opust., folw. (Lpor. 157); 1527–1534 dzies. z I. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 110); 1527 4 grz. z I. w opisie dochodów kła par. w Liszkowie (MHDW XI 64); 1534 6 ł. os., karczma opust. (RIn. 506v, 517); 1552 8 kmieci, karczma dor. (RIn. 545v, 554v); 1565 9 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (RIn. 785v); 1583 właśc. Jakub Niemojewski.

WYCHROUITY (1317) osada wcielona do Ośna

1317 Gerward bp włocł. nadał dziedziny Ośno, Osencze, W. i Rudnicy połączone w jedną całość pod nazwą Ośno Olbrachtowi sołtysowi z Raciążka celem lokacji na pr. magd. (Pol. II 223; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 113, s. 71).

WYCZE (1489) zag. wieś pod Płonkowem

1489 opust. folw. szlach., par. Płonkowo, pow. inowr. (Lpor. 158).

WYGNANOWO (1489 Wygnanowo, Vignanowko, Vignanowo) zag. osada pod Osięcinami

562

1489 wieś do par. Osięciny pow. brz., 2 kmiecie na 2 półł. folw., folwark (Lpor. 106); 1527–1534 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 10, IBW 110); 1527 0,5 grz. z W. do kła par. w Osięcinach (MHDW XI 41).

WYRSBY (1489) zag. osada pod Kowalem

1489 młyn o 1 kole we wsi Gołaszewo w par. i pow. kow. (Lpor. 116).

WYRZCHOWY (1489) zag. młyn pod Kruszynem

1489 młyn do wsi Łagiewniki w par. Kruszyn pow. brz. (Lpor. 93).

WYSOCIN (1242 Vissocine, Viszeczino, 1401 Magna Wisschoczino, Visecino, Wisseczino, Wyschecyno, Wysschecyno, Wysschocyno, Wyscheczino Maior, Wyschoczyno, Wyssoczino, Wyscheczyno Maior) 9,5 km na NW od Brześcia Kuj.

1242 Konrad krakowski i łęcz. potwierdza posiadłości klasztoru sulejowskiego, m.in. W. z bobrami (Pol. I 31); 1398 Mikołaj z W. (K V 509); 1401 Staszko z W. (K V 509); 1401 Mikołaj z W. pozwał kaszt. brzeskiego Wojciecha z Kościelnej Wsi w sprawie limitacji Kościelnej Wsi i Woli (późniejszej Skarbkowej) (Bieniak, Kościelna Wola, s. 65); 1402 Stanisław Czelepala z W., Mikołaj z W. h. Ogony (K V 509); 1418–1424 Agnieszka, Grzegorz, Jan Gelen, Łukasz, Małgorzata, Michał, Mikołaj, Otta, Przecław i Zemanta z W., Staszek włodarz z W. (KBK 582-3678 wg indeksu); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 28); 1465 Jan Mykoschko z W. podsęd. kuj. (P. 46); 1465 Jan Mikoska z W. skarbnik brz. (Pol. II 611); 1489 wieś do par. Bądkowo pow. brz., z 9 ł. os. po 50 gr czynszu, 4 ł. opust., 2 karczmy, sołtys, folwark (Lpor. 108); 1527 W. w opisie dochodów kła par. w Bądkowie (MHDW XI 73); 1557–1566 własn. Jerzego Wiseckiego, 4 ł. os. i 2 zagr., na dziale podstolego 4 ł. os. i karczma dor. (ZD XIII 6, RBK 429v).

563

WYSOCINEK (1435 Wyscheczino Minor, Wyscheczyno Minor) 9 km na NW od Brześcia Kuj.

1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 8, 28); 1489 wieś do par. Bądkowo pow. brz., z 6,5 ł. os. po 24 gr czynszu, 1 ł. opust., folwark (Lpor. 108); 1527 W. w opisie dochodów kła par. w Bądkowie (MHDW XI 73); 1557–1566 własn. Jerzego Wiseckiego, 5 ł. os., 2 zagr., 1 rzem. (ZD XIII 6).

WISZCZELICE (1398 Visczelicze, Wischelicze, Wysczelice, Wysczelicze, Wysczelycze) 4,5 km na NW od Przedcza

1398 Mikołaj z W. (PKŁ 5628); 1399 Mirosław z W. (K V 478); 1418–1423 Helska, Jakusz, Mikołaj, Paweł, Stefan i Szymon z W. (KBK 211, 1176, 1290, 1366, 1592, 2144, 2681); 1489 folwark(i) szlach. do par. Błenna pow. przed. (Lpor. 124); 1566 Stanisław Wiszczelski z 1,5 ł. zagrod., Tomasz W. z 2,5 ł. zagrod. i 1 zagr., Wojciech Kuczycki z 1 ł. zagrod., Jakub Zaleski z 1,5 ł. zagrod., Paweł Mikulec z 1 półł. zagrod. i 1 zagr., Jan Gąsiorowski z 2 ł. zagrod. (ZD XIII 25).

WYSZOGRODZKA KASZTELANIA (1238–1330)

Kasztelanowie: 1238–1314 (PU 65; Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, s. 239)

1280 Siemomysł ks. kuj. zgodził się na dożywotnie posiadanie kasztelanii wyszogr. przez Mszczuja II ks. pom. (PU 317a)1; 1288 w zamian za klucz skrzyński w z. sandomierskiej Przemysł II ks. wlkp. uzyskał od Mszczuja II ks. pom. kasztelanię wyszogr. (Wp I 619).

Zasięg: 1257 Trzęsacz i Włóki (DKM 94, 184–185); 1280 Łęgnowo i Otorowo (PU 317a); 1286 Trzęsacz, Włóki i Dóbrcz in districtu castellature W. (PU 405); 1289 Trzęsacz in districtu W. (Wp II 637); 1293 Jarużyn (PU 502); 1306 Trzeciewiec i Jelitowo in territorio castri W. (Pol. II 193); 1307 Wudzyn i Wudzynek in districtu predicte terre W. (Pol. II 199); 1311 Samociążek na teryt. W. (Pol. I 104); 1311 Wielonek i Glinki z łąkami Łochowo na teryt. W. (PrU II 49);

1 Por. szerzej K. Jasiński, Porozumienie kujawsko-pomorskie. 564

1313 Wudzyn, Wudzynek i Trzeciewiec na teryt. W. (Dk 58); 1315 Wudzyn i Kotomierna teryt. W. (Dk 69); 1315 Stronno in districtu terre W. (Pol. II 116); 1315 Trzęsacz, Włóki, Trzeciewiec z działem Jelitowo, Stronno, Samociążek, Wudzyn, Wudzynek, Smecz (Koronowo), Wielonek, Glinki, Gorzewo, Więzowno, Beryno, Gościeradz, Dąbrówka, Tryszczyn z Knieją i Nenekową Dąbrową, Szczutki, Wtelno, Świnice, Byszewo, Salno, Skarbiewo, Buszkowo i Lipie w kasztelanii wyszogr. i bydg. (Lites II 289–290); 1362 Wtelno, Wielonek, Glinki, Gościeradz i Stronno w kasztelanii wyszogr. i bydg. (OMC 58–58v)1.

WYSZOGRODZKO-BYDGOSKIE KSIĘSTWO (1314/15–1320/24)

Powstałe w wyniku podziału Kujaw inowr. w l. 1314–1315 2 , połączone z dzielnicą inowr. w l. 1320–1324 3 , obejmowało kasztelanię wyszogrodzką i bydgoską.

1315 Przemysł pan wyszogr. i bydg. nadał przyw. dla dóbr kl. bysz. w kasztelanii wyszogr. i bydg. (Pol. II 215); 1315 Przemysł pan wyszogr. wydał przyw. w sprawie Stronna (Pol. II 216); 1315 Przemysł pan wyszogr. i bydg. wydał przyw. w sprawie Kotomierza i Wudzyna na teryt. wyszogr. (Dk 69); 1318 umowa między Przemysłem ks. wyszogr. i Leszkiem ks. inowr. w sprawie wzajemnego dziedziczenia swych księstw (Lel. 23, 184); 1318 Święcowie poświadczają umowę między ks. inowr. Leszkiem i ks. wyszogr. Przemysłem (PrU II 235).

WYSZOGRÓD (1113 Wysegrad, Wisegrod, Wissgrod, Visegrath, Wisegard, Visegrad, Vissegrot, Wissegrod, Wissegrode, Wizsegrod, Wisegrod, Wisogrot, WischegrodWischegr od, Wissegrad, Wyszegrod, 1382 Vyssegrod alias Hoghemburg) obecnie cz. Fordonu

1 Por. szerzej K. Ślaski, Podziały terytorialne Pomorza w XII–XIII wieku, Poznań 1960, s. 222. 2 Literaturę dot. czasu podziału Kujaw inowr. na trzy księstwa zob. gniewkowskie księstwo. Warto tu zaznaczyć, że człon wyszogrodzko-bydgoski pojawia się w tytulaturze Siemomysłowiców już w latach 1302, kiedy to Przemysł tytułował się panem wyszogr. i bydg. (Pol. II 179) i 1303, kiedy Leszek nosił tytuł pana wyszogr. (PrU I/2, 808). 3 S. Kętrzyński, Zapis Kazimierza Wielkiego dla Kazimierza Bogusławowica, „Przegląd Historyczny”, t. 14, 1912, s. 44; Karw. s. 124, przyp. 2. 565

1. 1113 castellum (AG 161–162); 1238 n. kasztelania (PU 65); 1339 opidum (Lites I 95–96); 1382 civitas i villa (DKM 45, 227-229); 1413 opidum (Lites II 63); 1424 villa (Pol. II 564).

2. 1252 komora celna w drodze na Pomorze (PU 140); 1305 droga z W. do Świecia (PU 644); 1349 ogród pod wzgórzem W. (Pol. II 501, fals.).

3. 1145 komes Janusz i ż. Sulisława, którzy posiadali gród W., nadali klasztorowi w Trzemesznie połowę dochodów z karczem, targowego, cła z wsią Łoskuń i jazem (clausura) na rz. Brdzie (Wp I 11) 1 ; 1238 Świętopełk pom. wyraził zgodę na płacenie dzies. z ceł, jazu i karczmy w W. Michałowi bpowi kuj. (KKM 379); 1424 Władysław Jag. nadał m. Fordonowi wsie Łoskuń, Pałcz, W. i Czersko (Pol. II 564).

4. 1382 Władysław Opolczyk lokował miasto W., nadając mu wsie Łoskoń, Pałcz, W. i Miedzyń, 5 wysp na Wiśle, wójtostwo, navigium na Wiśle, pr. prowadzenia handlu, korzystania z lasów i urządzenia szkoły. Książę przyrzekł zbudować most w Czersku (DKM 45, 227–229)2 .

5. 1198 Jan z W. prezbiter (PU 9)3; 1232 Krzyżacy mieli płacić rocznie 3 grz. srebra dzies. ze wsi Orłowa kłowi w W., którego patronem był Świętopełk pom. (PrU I/1, 92); 1237 Krzyżacy mieli płacić rocznie 3 grz. srebra dzies. ze wsi Sielca kłowi w W. (Pu 60); 1238 Mikołaj pleban (PU 65); 1325 kł par. w adiak. włocł. (MV I 278); 1349 Kazimierz szczeciński potwierdził uposażenie kła fordońskiego (Pol. II 501, fals.); 1375–1382 Jan pleban (Dk 113; DKM 45, 229); 1424 wójt fordoński otrzymał łany z wyspą sub antiqua ecclesia b. Mariae Magdalenae (Pol. II 564)4.

6. 1113 Bolesław Krzywousty zdobył gród W. (AG 161–162); 1243 zdobycie grodu W. przez Krzyżaków, Przemysła wlkp. i Kazimierza kuj. (MPH II 562, III 10; SRP I 764; DH II 284); 1243 w porozumieniu Kenryka de Wida preceptora krzyż. z Kazimierzemu kuj., Samborem i Raciborem przeciwko Świętopełkowi pom., Kazimierz zobowiązał się opanować (intromittere) Wyszegród (PU 79); 1247 w warunkach pokoju między Świętopełkiem pom. a Krzyżakami: De W. nichil petat a

1 O tym dokumencie i jego treści zob. ostatnio: W. Pałucki, Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI wieku, Warszawa 1962, s. 14–15. 2 Być może chodzi już nie o miasto na terenie samego Wyszogrodu, lecz późniejszy Fordon, którego nazwa w źródłach pojawia się w początkach XV w. (zob.). 3 Kujot 337 i Libr. 72–75 datują powstanie parafii na X–XI w. 4 Por. też późniejsze informacje o kościele wyszogr. w wizytacjach z lat 1596–1597 (VAP 288, 314). 566 fratribus, sed disceptet cum detentore fratribus ei titulum non prestantibus (PU 96); 1248 gród W. w posiadaniu Kazimierza kuj. i łęcz. (PU 110, 111); 1250 mieszkańcy wsi bptwa włocł. mieli obow. budowy i naprawy grodów w Bydgoszczy i W. (DKM 13, 78); 1266 Mikołaj z W. kapelan dworski (DKM 35, 98); 1271 Warcisław pom. zmarł w W. (MPH II 597, III 37); 1280 Siemomysł zgodził się na dożywotnie posiadanie kasztelanii wyszogr. przez Mćciwoja pom. (PU 317a); 1288 Przemysł II wlkp. przejął od Mściwoja gród w W. w zamian za wieś Skrzynno w z. sandomierskiej (Wp II 619); 1289 gród w W. w posiadaniu Przemysła wlkp. (Wp II 637); 1292 Mściwuj na wiecu w W. (Lites II 257); 1329–1330 zdobycie i spalenie grodu w W. przez Krzyżaków (MPH II 854, III 190; SRP II 465; DH III 120-121); 1413 skarga na Krzyżaków za zabicie 3 mieszcz. z m. W. (Lites II 63); 1413 W. ubi fuit castrum antiquum w opisie granicy polsko-krzyż. (Lites II 241).

7. 1209–1314 (PU 14, 26, 377–379); Pol. II 179, 212; A. Gapiński, O Wyszogrodzie Pomorskim i jego położeniu, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, R. 1, 1878.

8. Grodzisko pierścieniowate, a następnie stożkowate z XI–XIV w., osada i cmentarzysko (Hensel I 217–219; Kow. 201–202; Leciejewicz 164–167; L. Rauhut, J. Rauhut, C. Potemski, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych w Fordonie, pow. Bydgoszcz, na grodzisku „Wyszogród” w roku 1958, „Wiadomości archeologiczne”, t. 26, 1959–1960; tychże, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na grodzisku „Wyszogród” w Fordonie, pow. Bydgoszcz w 1959 r., tamże, t. 27, 1961; tychże, Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na grodzisku „Wyszogród” w Fordonie, pow. Bydgoszcz w 1960 r., tamże, t. 28, 1962; C. Potemski, Problematyka badań archeologicznych w powiecie bydgoskim, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 1, 1963, s. 15–19; Gąs. 23).

ZADUSZNIKI (1429 Zadusniky, 1489 Zadusnyky, Zadusznikj) zag. osada pod Choceniem

567

1429 Jan z Z. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1100, s. 14); 1489 folwark(i) szlach. do par. Choceń pow. brz. (Lpor. 97); 1527 Z. w opisie dochodów kła par. w Choceniu (MHDW XI 36).

ZAGAJEWICE (1401 Zagareuicze, Zagageuicze, Zagagevice, Zagaieuicze, Zagayewicze, Zagaiovicze, Zagayewycze) 9 km na NW od Brześcia Kuj.

1258 komes Zdzisław, brat kaszt. inowr. Bogusława oświadczył, że darował bp Wolimirowi i diec. włocł. wsie: Sławsko, Trzebuchowo i Z, które jednak zachowuje w dożywocie (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 31 i 32, s. 20); 1401 Niemierza z Z. (K V 515); 1418–1423 Jan i Niemierza z Z. (KBK 270-2644 wg indeksu); 1435– 1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1437 Włodek z Z. (Paw. 101); 1470 Mikołaj z Z. wikariusz włocł. (Pol. II 420); 1489 wieś do par. Kościelna Wieś pow. brz., z 4 półł. os. po 30 gr czynszu, 1 półł. opust., folwark z 3 zagr. (Lpor. 107); 1557-1566 własn. Mikołaja i Marcina Boruckich, 7 półł. os., 2 zagr., 1 komor. (ZD XIII 12).

ZAGAJEWICE (1489 Zagayewicze, 1565 Zagaiewicze minor) 9 km na SE od Gniewkowa

1489 Z. triplices, folw. szlach. w par. Brudnia pow. inowr. (Lpor. 163); 1527 7,5 grz. z dwóch wsi Z. w opisie dochodów kła par. w Brudni (MHDW XI 62); 1534 właśc. Wojciech Dobrogoski i Stanisław Klekoth, 1,5 ł. zagrod. (RIn. 513); 1552 właśc. Wojciech Dobrogoski i Stanisław Luliekoth Zagajewski, 2 ł. zagrod. (RIn. 550); 1565 właśc. Mikołaj Zagajewski i Stanisław, 2 ł. zagrod., 7 zagr., karczma dor. (RIn. 789); 1583 właśc. Marcin i Stanisław Zagajewscy oraz Paweł Łąkocki, 3,75 ł. zagrod., 4 zagr., 1 rzem. (ZD XII 251).

ZAGAJEWICE – FOLWARK (1258 Zagaieuici, Zagayewice, Zagayewicze, 1534 Zagayevycze Conradi, 1565 Zagaiewicze maior) 8 km na SE od Gniewkowa

568

1258 komes Sdeslaus nadał bptwu włocł. wsie Sławsko, Trzemiętowo i Z.; 1403 Maciej z Z. (Ziel. 137); (Pol. II 75, 76); 1411 Pietrasz z Z. (K 5, 515); 1489 Z. triplices, folw. szlach. (Lpor. 163); 1527 7,5 grz. z dwóch wsi Z. w opisie dochodów kła par. w Brudni (MHDWXI 62); 1534 1 ł. os. (RIn. 510); 1552 2 kmieci (RIn. 548); 1565 1 ł. os., 6 zagr. (RIn. 789); 1583 właśc. Piotr Grabski, 1 ł. os., 9 zagr. (ZD XII 251).

ZAGÓRZYCE (1401 Zagorzicz, Zagorzycze, Zagorzicze) 5 km na SE od Radziejowa

1401 Przedpełk z Z. (K V 517); 1453 Jan z Z. (K V 517); 1489 wieś do par. Kaczewo pow. radz., z 11 ł. os. po 56 gr czynszu, 6 ł. opust., wiatrak, folwark (Lpor. 141); 1505 Z. do dóbr warzymowskich (MS III 2256); 1527 Z. w opisie dochodów kap. kruszw. i kła par. w Warzymowie (MHDW XI 50, 55); 1534 dzies. do bptwa włocł. (IBW 110); 1566 Szymon Zagórski z 3 ł. os. i 2 zagr., Jan Zagórski z 2 ł. os., karczmy dor. i 2 zagr., Walenty Zagórski z 2 ł. os. i 2 zagr. (ZD XIII 30, RBK 451v).

ZAKRZEWEK (1489 Zacrzewo, Zakrzewko) 16 km na S od Piotrkowa

1489 wieś do par. Sadlno pow. radz., 2 kmiecie na półł. folw., młyn o 1 kole, młyn opust. (Lpor. 146); 1527 Z. w opisie dochodów kła par. w Sadlnie (MHDW XI 46); 1566 wieś do par. Rzeczyca, folwark, 2 młyny dziedz. o 1 kole (ZD XIII 29, RBK 450v).

ZAKRZEWIEC (1418 Zakrzeuecz, Zakrzewecz, Zakrzewyecz, Sakrzowek, Zakrzewycze) 5,5 km na SE od Kowala

1418 Maciej wda brz., Andrzej sędzia brz. i Baryczka mają termin o Z. i Więcławice (KBK 43); 1418 Bartosz s. Miroszki z Mikołajem i Bartoszem ss. Jana z Chomiąży o dziedziny Z. i Więcławice (KBK 129, 269); 1418 Anna ż. Zbigniewa z Brzezia z Stanisławem podłowczym łęcz. o Z. i Więcławice (KBK 303); 1430 Machna, c. kołodzieja z Z. (AC III/1, 502); 1435 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI

569

9); 1489 pow. kow., z 6 półł. os. po 24 gr czynszu, 8 półł. opust. (Lpor. 116); 1566 7 ł. os., karczma dor., 1 ł. opust., Borucki z 1 półł. os. (ZD XIII 15, RBK 438).

ZAKRZEWO (1242 Zakrewo, Zachrewo, Zakrzewo) 6 km na NW od Brdowa

1242 Konrad kuj. potwierdza zamianę wsi Lubotyń i Z. klasztoru sulejowskiego za wieś Barkowice bptwa włocł. oraz zezwala na lokację na pr. niem. (Pol. II 33; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 42, s. 37); 1342 Maciej bp włocł. nadaje sołtysowi Grzegorzowi wieś Z. celem lokacji na pr. chełm. Sołtys otrzymuje dziesiąty łan. Kmiecie po upływie 8 lat wolnizny mieli płacić po 8 szk. i 2 kurczęta, dawać dzies. snp. oraz rektorowi kła w Lubotyniu po pół miary owsa i żyta, ortyle w Raciążku (Pol. II 272; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 150, s. 88); 1489 wieś do par. Lubotyń pow. przed., z 19 półł. os. po 16 gr czynszu, 13 ł. opust., 2 półł. sołt., młyn (Lpor. 125); 1534 klucz lubotyński bptwa włocł., 22 ł. os., 2 ł. wójta, staw i jez., młyn opust. od 12 lat, dzies. do bptwa włocł. (IBW 21, 110); 1566 17 ł. os., 9 ł. uprawnych z czynszu, 3 ł. sołt., 1 ł. uprawiany przez sołtysa, 1 ł. plebański, karczma dor., 3 zagr. (ZD XIII 20, RBK 422).

ZAKRZEWO (1418 Zakrzewo, Sakrzewo) 15 km na NE od Radziejowa

1. 1418 wieś (KBK 217); 1419 par. (KBK 1313); 1489 pow. brz. (Lpor. 109).

3. 1400 Jan Mleczko z Z. (Karczewska, Ród Pomianów, s. 52); 1418–1423 Florian, Mikołaj, Przybysław i Tomek z Z. (KBK 217, 1213, 1254, 1255, 2419, 3017); 1427 Wojciech, Stefan i Błażej z Z. (Pol. II 570); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 7, 28); 1465 Paweł z Z. (Pol. II 611); 1489 z 5,5 ł. os. po 1 grz. czynszu, 2,5 ł. opust., 2 karczmy, wiatrak, 2 folwarki (Lpor. 109); 1557–1566 własn. Jerzego Zakrzewskiego, 5 ł. os., 6 zagr., karczma dor., 1 rzem. (ZD XIII 6, RBK 429).

570

5. 1419 Marcin pleban (KBK 1313)1; 1423 pleban w Z. (KBK 3271); 1430 Jan pleban w Z. (AC III/1, 508); 1527 kł par. Bożego Ciała, dekanat rac., patronat szlach. (MHDW XI 72).

ZAKRZEWO (1415 Zakrzewo) 14 km na SE od Kowala

1415 Mleczko z Z. (K V 520); 1489 wieś do par. Białotarsk pow. kow., na dziale Ambrożego 7 ł. os. i karczma, na innym dziale 3 ł. opust.; 2 opust. folwarki (Lpor. 121); 1430 sz. Mikołaj, robotnik Piotr i Stanisław Manszak z Z. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1165, s. 47); 1527 1,5 kopy z folwarku Z. do kła par. w Białotarsku (MHDW XI 38); 1566 2 ł. os., karczma dor. i 1 rzem. Noskowski z 4 ł. os., karczmy dor. i 1 zagr., Tomasz Zakrzewski z 1,5 ł. os. i 2 zagr. (ZD XIII 18, RBK 440).

ZALESIE (1401 Notesnycza, Notesznycza, Notesznyca, Zaleszye, Zalesye, Zalesze, Zalyessye) 4 km na W od Przedcza

1401 Zaklika star. kuj. zleca Krzyżanowi młynarzowi młyna N. lokację wsi N. w lasach dystryktu przed. na pr. chełm. Sołtys otrzymuje 2 ł., trzecią miarę z młyna N. z ogrodem, trzeci denar sąd. oraz pr. rybołówstwa. Kmiecie po upływie 16 lat wolnizny mieli dawać po 1 wiard. czynszu do zamku przed. i po 8 gr dzies. plebanowi przed. (FKK 4); 1489 wieś król. do zamku przed. (Lpor. 123); 1500 7 kmieci na łanach, karczmarz (RCP 3); 1525 4,5 ł. os., 1,5 ł. opust., karczma (RCP 61); 1534 dzies. z Z. nadana wicekustoszowi włocł. (IBW 111); 1565 6 kmieci na 6 ł. os. i 4 ł. opust., 2 ł. wójtostwa, młyn na Noteci, staw (LW II 174–175, 185); 1566 9 ł. os., 2 ł. sołt. (ZD XIII 22, 23).

ZALESIE (1489 Prosno Petri, 1527 Zaliessie, 1531 Proszno Zalyeszye, Prossno Zaliessne, 1634 Zalesie alias Prosno) 6,5 km na SE od Chodcza

1 Libr. 137–138 datuje powstanie parafii na XIV w. 571

1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., z 3,5 ł. os. po 24 gr czynszu, 19 ł. opust., 2 folwarki (Lpor. 130); 1527 30 gr z folwarku Z. do kła par. w Chodczu (MHDW XI 41); 1531 2 ł. os. (RBK 110v); 1557 Walenty Zaleski z 2,5 ł. os. (RBK 305); 1566 1 ł. os. i 1 zagr.; Jakub Zaleski z 2 ł. zagrod. (ZD XIII 22, 23); 1634 wieś Z. do par. Chodecz (Rpod. 229).

ZALESIE (1534 Zalesie)18 km na NE od Bydgoszczy

1534 klucz dóbrski bptwa włocł., wieś z dawna opust. (IBW 48); 1576 Stanisław Karnkowski bp włocł. nadał wieś Z. kap. włocł. (MHDW XVI 54)1.

ZAŁUSKOWO (1408 Zaluscowo, Zaluskowo, Zaluczkowo) zag. osada pod Siniarzewem

1408 Z. wymienione w księdze ziemskiej (K V 523); 1418–1424 Dzirschca, Fal, Katarzyna, Małgorzata, Paweł, Stachna i Zdzichna z Z. (KBK 6-3969 wg indeksu); 1489 folwark(i) szlach. do par. Siniarzewo pow. brz. (Lpor. 109); 1527 1 kopa z Z. do kła par. w Siniarzewie (MHDW XI 73).

ZAMĄTWIAŃSKA KASZTELANIA (ultra Manthowas, ultra Mantwas, de Samatwe)

Kaszt. 1308–1310 Jan Bezdziadowic (BR 134, 269v; Pol. II 207; Karczewska, Urzędnicy książąt kujawskich, cz. 1, s. 123–125).

Zasięg: 1318 Sławsko i Korabniki na teryt. Z. (Pol. II 224, 225)2.

1 Być może chodzi jednak o wieś Zalesie Królewskie w pow. świeckim; M. Biskup, A. Tomczak, Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w., Toruń 1955, s. 110. 2 Korabniki koło Kobylnik i Sławska jeszcze w 1271 r. należały do kasztelanii kruszw. (Wp I 614). W l. 1314–1315 Sławsko, Bożejewice i Opatowo zaliczano już do kasztelanii inowr. (Wp II 966, 975). Wyodrębnienie kasztelanii zamątwiańskiej z kruszw. miało nastąpić przed 8 V 1294 r., być może w związku z małżeństwem Fenenny Ziemomysłówny z królem węg. Andrzejem III. Włączona została do kasztelanii inowr. w l. 1310–1314, stanowiąc jednak jeszcze w 1318 r. wyodrębnione teryt. Obejmować miała tereny na południe od Mątwy, czyli Noteci, na odcinku między Gopłem a Pakością (SG VI 219) aż do późniejszej granicy powiatów inowr. i kruszw. Pod względem kościelnym Zamątwie pozostało cz. składową dekanatu kruszw.; zob. szerzej Bieniak, Przynależność, s. 62–74. 572

ZAMCZYSKO, osada pod Myślęcinkiem

Grodzisko z VI–IX w. (C. Potemski, G. Wilke, Wyniki prac wykopaliskowych w Zamczysku w pow. bydgoskim na stanowisku 1, „Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 4, 1967, s. 5–59).

ZAMYSŁOWO (1598 Zamysłowo) zag. osada pod Odtrowąsem

1598 folwark Z. do par. Ostrowąs (MHDW XXI 162).

ZAMYŚLIN (1585 Zamyslino) osada pod Straszewem

1585 opust. wieś Z. do par. Straszewo pow. inowr. (K V 525).

ZANA (1220) zag. osada na Kujawach

1220 Konrad maz. uzyskuje w drodze zamiany od klasztoru strzel. wsie Dąbie, Borzymie, Z., Gemelino i Dziennice (DKM 120; potw. z lat 1224 i 1284, DKM 129, RPS 11).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 102.

ZAWADA (1489 Zawada) 12 km na SE od Kowala

1489 wieś do par. Białotarsk pow. kow., z 6 ł. os. po 30 gr czynszu, 3 ł. opust., 1 ł. os. wymierzony z ról folw. (Lpor. 121); 1527 24 gr z folwarku Piekarskiego w Z. do kła par. w Białotarsku (MHDW XI 38); 1557–1566 własn. Stanisława Piekarskiego, 6 ł. os., 2 zagr. (ZD XIII 18).

573

ZĄBIN WIELKI (1399 Zambyno, Zambino, Szabino, Szobino, Zabino, Sambino, Szambino, 1489 Zambyno Maior, Zambijno) 8,5 km na SW od Kowala

1399 Mikil Sambinsky (K V 532); 1399–1407 Florian i Mikołaj z Z. (K V 532); 1415 Wrczga z Z. (K V 532); 1418–1424 Bartłomiej, Bogusz, Jachna, Elżbieta, Florian, Jadwiga, Mikołaj, Pelca, Piotr, Przecław, Piechna, Varsch, Roschust, Stanisław, Świętosław, Sieciech, Zdziechna, Smichna i Wydzga z Z. (KBK 69-4045 wg indeksu); 1423 Warsz dziedzic z S. (AC III/1, 478); 1431 szl. Sulisław dziedzic z Z. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1184, s. 57); 1454 Paschek dziedzic z S. (PH LVI 99); 1486 Jakub Warsz z Z. (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 41, s. 21); 1489 folwark(i) szlach. do par. Choceń pow. brz. (Lpor. 97); 1527 2 grz. z Z. do kła par. w Choceniu (MHDW XI 36); 1566 4 ł. os., Dołęgowie Żabińscy z 4 ł. zagrod., karczmy dor. i 5 zagr. (ZD XIII 8, 14, RBK 435v).

ZĄBIN MAŁY (1489 Zambyno Minor) 10 km na SW od Kowala

1489 folwark(i) szlach. do par. Choceń pow. brz. (Lpor. 97); 1584 dzies. z Z. do kła par. w Choceniu (MHDW XXII 56).

ZBIJEWEK (1489 Sdbyewo Minor, Szbijewo Minor) 7 km na NE od Przedcza

1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., na dziale Wojciecha 2 ł. os. i 8 ł. opust., na dziale Bartłomieja i wdowy 1 ł. os., 5 ł. opust., karczma, wiatrak, folwark o 4 ł. (Lpor. 131); 1527 2 grz. z S. do kła par. w Chodczu (MHDW XI 41); 1566 5 ł. os., 5 zagr., karczma dor. i 1 rzem., Wojciech z braćmi z 1 ł. zagrod. i 2 zagr. (ZD XIII 21, 24, RBK 443v).

ZBIJEWO (1408 Stbewo, 1489 Sdbyewo Maior, Szbiewo Maior) 6 km na SW od Chodcza

1408 kmieć z S. (K V 536); 1411 Trojan z S. (K V 536); 1489 wieś do par. Chodecz pow. przed., z 5,5 ł. os. po 3 wiard. czynszu, 9,5 ł. opust., karczma, 8 karczem opust., folwark (Lpor. 130); 1527 1 kopa z folwarku S. do kła par. w

574

Chodczu (MHDW XI 41); 1557–1566 własn. Stanisława Siewierskiego, 3 ł. os., karczma dor. i 1 ł. w Zbijewku (ZD XIII 22, RBK 443v–444).

ZBLĄG (1232 Soblacz, Stiblandz, Deschblaz, Sceblanz, Scheblencz, Scheblancz, Sczblandz, Zblancz) 8 km na NW od Brześcia Kuj.

1232 K. kuj. nadaje imm. ekon. wsi S. joannitów (KKM 316); 1259 Klemens kanonik włocł. nadaje S. kłowi włocł. (Pol. II 78); 1255 Wolimir bp włocł. zaświadcza, że Marcin, rycerz z Sarnowa sprzedał swoją dziedziczą wieś Z. magistrowi W., scholastykowi włocł., za 29 srebrnych grz. (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 4, dok. 27, s. 19; Śliwiński, Rycerstwo kujawskie, s. 18–19); 1262 Marcin, s. Barana z Baranowa, na mocy porozumienia z wdową po swoim br. Bogumile odsprzedał kolejny dział Z. scholastykowi włocł. Wacławowi (Śliwiński, Rycerstwo kujawskie, s. 18); 1288 Władysław Łok. z br. Kazimierzem poświadczają, że scholastyk włocł. Wacław zakupioną od komesa Marcina s. Baranka cz. dziedziny Z. nadał swym krewnym Bernardowi i jego br. Wacławowi oraz zezwalają na lokację na pr. średzkim, nadając 12 lat wolnizny (Wp II 623); 1288 Władysław Łok. z br. Kazimierzem nadają Wacławowi kanonikowi włocł. pr. lokacji wsi S. na pr. niem. oraz 12 lat wolnizny (Wp II 627); 1320 sędziowie apostolscy dobra braci lubiszowskich zakonu niem., m.in. S., przysądzają bptwu włocł. (Pol. II 235; por. też przyw. z 1321 r., Pol. II 239); 1321 Janisław abp gnieźn. i Domarat bp pozn., sędziowie wyznaczeni przez papieża Jana XXII do zachowania całości dóbr diec. włocł. przyznali zaocznie bpowi Włoch. Gerwardowi wsie Z. i Niemojewo należące dotąd do posiadłości Joannitów z Lubiszewa, jako częściową rekompensatę za wielkie szkody wyrządzone przez nich w majątkach należących do tego bptwa na Pomorzu (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 129, s. 78); po 1338 przed sierpniem 1357 Klemens bp płocki zaświadcza, że jego poprzednik Florian oraz Otto bp chełm., rozsądzając w Toruniu w 1330 r. spór między Maciejem bpem włocł. a zakonem niemieckim postanowili m.in., że Joannici z Lubiszewa mają się starać o odzyskanie Z., przyznanego diecezji włocł., na drodze prawnej (NKDM, cz. III, dok. 12); 1424 Stanisław Kowalewicz z S. (KBK 3740); 1424 Stanisław Latalicz z S. (KBK 3741); 1489 wieś bptwa włocł. do par. Osięciny pow. brz., z 5 ł. os. po 53 gr

575 czynszu, 1 ł. opust., folwark (Lpor. 105); 1534 klucz włocł. bptwa włocł., 4 ł. os., 2 ł. opust., karczma (IBW 13); 1566 6 ł. os., 3 komor. (ZD XIII 12).

ZBOŻE (1527 Sboze) zag. osada pod Zakrzewem

1527 2 grz. z folwarku S. do kła par. w Zakrzewie (MHDW XI 72)1.

ZBOŻOWA (1401 Sborzoua, Sborzowa) zag. osada na Kujawach

1401 Stanisław z S. wymieniony w księdze ziemskiej kuj. (K V 535).

ZBÓJNO (1346 Sboyno, Szboino) 4 km na SE od Przedcza

1346 Kazimierz W. zleca Janowi z Kisielowa lokację na pr. magd. wsi S. między Kłodawą a Przedczem. Sołtys otrzymuje dziesiąty ł., trzeci denar sąd. i karczmę. Po 18 latach wolnizny kmiecie mieli płacić po 15 szk. czynszu i 3 szk. dzies. (FKK 9); 1489 wieś król. do zamku przed. (Lpor. 123); 1500 14 kmieci, karczma (RCP 7); 1525 4,5 ł. os., 5,5 ł. opust., 4 karczmy (RCP 61v–62); 1527 1,5 grz. z S. do kła par. w Przedczu (MHDW XI 38); 1565 wieś do stwa przed., 14 kmieci na 14 ł. os. i 3 ł. opust., karczma, 3 ł. wójtostwa, lasek Mnissek (LW II 165); 1566 14 ł. os., 3 ł. uprawiane z czynszu, 3 ł. sołt., karczma dziedz., 4 zagr. sołt., 3 luźni (ZD XIII 23, RBK 445).

ZBRACHLIN (1325 Sbrachlino, Brachline, Zbrachlino, Zbrachlyno, Sbrachlyno) 6 km na SW od Nieszawy

1. 1325 par. (MV I 265); 1489 pow. brz. (Lpor. 113).

3. 1349 Maciej bp włocł. nadaje Janowi plebanowi w S. dzies. z tej wsi w zamian za dzies. z Łęgu (Pol. II 290; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 159, s. 93); 1357 Maciej bp włocł. uzyskuje od Jana wdy łęcz. wieś Z. w zamian za Sobotę i

1 Przydomek Zboży nosili Zakrzewscy. 576

Zagniszowice (Pol. II 303, 509; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 174, s. 100); 1422 Paweł kmieć z Z. (KBK 2531); 1435–1527 własn. kap. włocł. (MHDW XI 6, 25, 29); 1489 z 16 ł. os. po 21 gr czynszu, 10 ł. opus., 2 karczmy, folwark, 3 ł. folw. plebana (Lpor. 113); 1566 9 ł. os., 13 ł. uprawianych z czynszu, 2 zagr., szynkarka, karczma dor. (ZD XIII 7, RBK 430).

4. 1430 Mikołaj sołtys (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1175, s. 52); 1489 4 ł. sołt. (Lpor. 113); 1566 2 ł. sołt. (ZD XIII 7).

5. 1325 Wacław pleban z Z. (MV I 265)1; 1327 par. do archidiakonatu włocł. (MV I 278); 1339 wzmianka o spaleniu kła w B. przez Krzyżaków (Wp II 1192); 1428 Jakub wikary z Z. (AC III/1, 485); 1429 Michał pleban (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1117, s. 23); 1430 Michał pleban i Piotr wikariusz (tamże, dok. 1175, s. 52–53); 1431 Michał pleban i Piotr wikariusz (tamże, dok. 1193, s. 61–62); 1527 kł par. ś. Jakuba, dekanat rac., patronat prepozyta włocł. (MHDW XI 70).

6. 1429 chłop Jakub Lathko ze Z. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1117, s. 23).

ZBYTOWO (1445 Sbythowo, Sbytowo) 6 km na SW od Strzelna

1445 mieszcz. gębiccy, którzy dotychczas uprawiali grunty w dziedzinie S. klasztoru strzel., położonej w pow. inowr., nie chcąc płacić czynszu, zwracają tą wieś prepozytowi strzel. (RPS 26–26v); 1464 Mikołaj z Proczysk zamienia swój dział w Proczyskach na role klasztoru strzel. in hereditate seu allodio S. w pow. kruszw. (RPS 46v–47); 1566 wieś do par. Ostrowo, własn. Łąkockich, 2 ł. zagrod., 2 zagr. (ZD XIII 35, RBK 457v).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 101.

ZDUNOWO (1250 Sdvnov, 1435 Sdunowo) zag. dział Humlina

1 Libr. 96–97 datuje powstanie parafii na XIII w. 577

1250 Humlin z działem S. wśród dawnych posiadłości bptwa włocł. (DKM 187)1; 1435 S. role koło Humlina (Chromanyno) w opisie dochodów kap. włocł. (MDW XI 8).

ZDUNOWO (1103 Zdunowo) zag. osada na Kujawach

1103 (1198) Mieszko potwierdził posiadłości klasztoru mog., m.in. Z. (Wp I 33)2.

ZDUNY (1473 Zdunowo, Szdunowo, 1577 Zduni) 8 km na SW od Służewa

1473 Andrzej z Z. (Koz. V 538); 1527 folw. S. w opisie dochodów kła par. w Chlewiskach (MDW XI 71); 1577 wieś do par. Chlewiska (MDW XVII 76).

ZGŁOWIĄCZKA (1155 Segouend, Zgouendie, Zgovendia, Sgowentka, Sgovendo, Sgowanthki, Sgowantka, Szgowanthka, Szgowyantka, Zgowyantka, Sgowanthka, Sgovyąthka, Zgowiątka, Sgowanthca, Zgowanthca, Zgowanthka, 1372 Sgowanthki) 5 km na SW od Lubrańca

1. 1155 caccabum w S. (KKM 78); 1250 forum (DKM 185); 1325 par. (MV I 265); 1405 dystrykt brz. (LKM 148); 1527 dekanat brz. (MHDW XI 35).

3. 1155 Adrian IV papież bierze w opiekę kl. augustianów w Czerwińsku i jego uposażenie, m.in. panew w S. (KKM 78); 1250 Kazimierz kuj. nadaje kanonikom włocł. cło od targu Z. aż do ujścia rz. Zgłowiączki do Wisły (DKM 185); 1372 kap. płocka sprzedaje Z. (LKM 88; NKDM, cz. III, dok. 226); 1405 przysądzenie bptwu płockiemu wsi S. wbrew roszczeniom Miecława ze Smogorzewa chorążego kuj. (LKM 148); 1419 Mikołaj z S. prezbiter (KBK 856); 1489 wieś opust. (Lpor. 99); 1511 Smogorzewo do par. Z. (VG 265); 1566 folwark (ZD XIII 9).

1 Koz. IV 538 uznał za dział Humlina. Arnold, Początki biskupstwa płockiego, s. 9, przyp. 3, oraz Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 147–148 i 224, uważali za dział przyległy do Czamanina. Wynikało to z identyfikacją wymienionego w 1250 r. Chomimina z Czamaninem, a nie z Humlinem. 2 Wydawca dokumentu oraz Koz. V 539 uznali za osadę nieodgadnioną. Arnold, Początki biskupstwa płockiego, s. 9, przyp. 3, oraz Płocha, Najdawniejsze dzieje, s. 147–148 i 224, uważają za źreb przyległy do Czamanina. Podstawę stanowi utożsamienie Z. z osadą Sdvnov z przyw. z 1250 r. dla bptwa włocł. oraz Chomimina z tego dokumentu z Czamaninem a nie Humlinem. Słuszniejsze byłoby już identyfikowanie Z. z obecnymi Zdunami. 578

5. 1325 Grzegorz pleban z Z. (MV I 265)1; 1327 par. S. (MV I 278); 1423–1424 Jan pleban w Z. (KBK 2845, 2915, 3119, 3151, 3288, 3317, 3391, 3767); 1430 Jan pleban i Piotr wikariusz (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1173, s. 51– 52); 1431 Kosma rektor lub wikariusz w Z. i Stanisław sługa kła w Z. (Librowski, tamże, dok. 1183, s. 56–57); 1514 inkorporacja kła w Z. do kła par. w Lubrańcu (MHDW XX 45); 1583 kł Narodzenia NMP (MHDW XIX 77); 1422–1423 Jan pleban (AC III/1, 456, 458, 461, 473).

6. 1253 Kazimierz kuj. wystawił przywilej w Z. (Pol. II 40).

7. S. Muznerowski, Zgłowiączka (dek. włocławski), „Kronika Diecezji Kujawsko- Kaliskiej”, R. 4, 1910, s. 18–23, 40–48; A. Andrzejewska, Średniowieczna warzelnia soli w Zgłowiączce na Kujawach, „Łódzkie Sptawozdania Archeologiczne”, t. 1, 1994, s. 119–129; taż, Zespół osadniczy w Zgłowiącze koło Lubrańca, [w:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. Materiały z sesji naukowej (9–10 maja 1994 roku), pod red. O. Krut-Horonziak, L. Kajzera, Włocławek 1995, s. 137–144; taż, Średniowieczny zespół osadniczy w Zgłowiączce na Kujawach, Włocławek 1996; B. Paszkiewicz, Drugi skarb ze Zgłowiączki. Początki mennictwa inowrocławskiego?, [w:] Z dziejów Kujaw i Pałuk. Studia dedykowane pamięci dr. Czesława Sikorskiego. Materiały z sesji naukowej w Inowrocławiu (22 kwietnia 2005), pod red. J. Kozłowskiego, M. Woźniaka, Inowrocław 2005, s. 69–79.

8. Grodzisko wśredn. (Zielonka, Zab. 33); A. Andrzejewska, Zespół osadniczy w Zgłowiączce koło Lubrańca, [w:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, pod red. O Krut-Horonziak i L. Kajzera, Włocławek 1995, s. 137–144; taż, Średniowieczny zespół osadniczy w Zgłowiączce na Kujawach, Włocławek 1996.

ZIELENIEC (1534–1552 młynarz Marcin Zieleński, 1628 Zieleniec) zag. osada młyńska pod Podgórzem

1534–1552 młyn o 1 kole dziedz. w stwie dybowskim (RIn. 515, 552); 1628 młyn zniesiony przez wodę (LWp 144).

1 Libr. 96–97 datuje powstanie parafii na XIII w. 579

ZIELENIEWO (1400 Selenow, Zeleneuicze, Zelenewo, Zelenyewo, Tijelieniewo) 3,5 km na N od Chodcza

1400 S. wymienione w księdze ziemskiej kuj. (K V 543); 1418 Mikołaj z Z. (KBK 22, 24, 208, 345); 1489 opust. wieś do par. Chodecz pow. przed. (Lpor. 133); 1527 4 gr z pustkowia T. dla mansjonarzy chodeckich (MHDW XI 42); 1557–1566 własn. Mikołaja Zieleniewskiego, 1,5 ł. os., 3 zagr., 2 rzem., karczma dor. (ZD XIII 22, 23, RBK 444).

ZIELONA STRUGA

1381 prok. Murzyński Jan Molheym sprzedaje Janowi Luterberge, mieszczaninowi ze Starego Miasta Torunia młyn położony na rz. Wierdzelewie (Zielonej) za czynsz roczny 10 ł. zboża dla zamku w Murzynnie (Jóźwiak, Trzy nieznane, s. 140–141); 1413 młyn na rz. Wirczelowa (Wirdzelowa) należeć winien do stwa gniewk. (Lites II 238; chodzi zapewne o późniejszy młyn Jarki); 1349 Władysław gniewk. nadał Stanisławowi Hostroz sołectwo we wsi Chrząstawa, nadając mu i mieszkańcom wsi łąki nad rz. Wirdzelewo (Pol. II 508); 1547 młyn Filipia in Wierdzielow

Por. młyn Chrzęst

Por. K 5, 473 (MS IV/3, 18359 z 1537 r.).

ZIEMIĘCIN (1403 Szemancino, Zemancyno, Zemączino, Zemyanczino, Zemyacyno, Ziemiaczino) 11 km na S od Piotrkowa Kuj.

1403 Jan Zemantski (K V 544); 1412 Szemanta i Luta h. Czelepoli z S. (K V 544); 1418–1424 Zemanta z Z. (KBK 284-3587 wg indeksu); 1433 Zemanta z Z. h. Cielepały (Pol. II 576); 1470 Maciej i Jakub z Z. (Pol. II 420); 1489 wieś do par. Sadlno pow. radz., z 9 ł. os. po 40 gr czynszu, karczma, 2 folwarki (Lpor. 146); 1527 2 grz. z Z. do kła par. w Sadlnie (MHDW XI 46); 1557–1566 własn. Mateusza Ziemięckiego, 5 ł. os., karczma dor., 10 zagr. (ZD XIII 30, RBK 452).

580

ZŁOTNIKI (1472 Slothnyky, Zlothniky) zag. osada pod Bytoniem

1472 Kazimierz Jag. zapisuje Piotrowi z Moszczonnej kaszt. dobrz. 200 fl. węg. na wsiach: S., Pścininek i Kikół (MS I 807); 1489 wieś król. do par. Bytoń pow. radz. (Lpor. 142); 1521 wieś król. w posesji Agnieszki Moszczeńskiej (MS IV 3616); 1527–1534 dzies. dla bptwa włocł. (MHDW XI 10, IBW 110); 1566 5 ł. os., 2 ł. sołt., karczma dziedz., szynkarka (ZD XIII 32, RBK 454).

ZŁOTNIKI KUJAWSKIE (1362 Zlotniki, Slothnyky) 11,5 km na NE od Pakości

1362 Władysław gniewk. potwierdza zamianę między Mościcem wdą kuj. a jego pasierbami (filiastri), w wyniku której Z. przeszły w posiadanie Ostojczyków ze Ściborza (Pol. I 124); 1489 wieś do par. Lisewo Kościelne pow. bydg., z 3 ł. os. po 3 wiard. bez 2 gr czynszu, 2 półł. opust., folwark (Lpor. 174); 1565 Przecław z 1 ł. os. i 3 zagr., Jan z 2 zagr. (RIn. 797v); 1578 wieś do par. Tuczno (MHDW XVII 19).

Skarb monet (A. Mikołajczyk, Uwagi o obiegu monetarnym na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w średniowieczu i okresie nowożytnym, ZKD, t. 6, 1987 (1988), s. 122).

ZŁOTOWO (1489 Slothowo, Szlothowo) 8 km na NW od Pakości

1426, 1429 Ziemieta i Prandota ze Z. (Szybkowski, Ród Cielepałów, s. 259–261; Karczewska, Własność szlachecka, s. 300); 1427 Andrzej ze Z. (Karczewska, Własność szlachecka, s. 300); 1489 wieś do par. Dąbrówka Barcińska pow. bydg., 1,5 ł. os., 4,5 ł. opust., karczma opust., 2 folwarki (Lpor. 176); 1527 9 grz. z S. do kła par. w Dźwierzchnie (MHDW XI 61); 1530 2 ł. os. (RIn. 539v); 1552 7 kmieci (RIn. 561); 1565 wieś do par. Dźwierzchno, 7 ł. os., karczma dziedz. z kwartą roli, 2 zagr. (RIn. 797).

ZŁOTOWO (1220 Zlotouo, Zlotowo, Zlotow, Slotouo, Slothowo, Slothow, Slotowo) 12,5 km na SW od Radziejowa

581

1220 Z. w wyniku zamiany z Konradem maz. przechodzi na własn. klasztoru strzel. (DKM 120; potw. z lat 1224 i 1284, RPS 11, DKM 129); 1249 Kazimierz kuj. potwierdza posiadłości klasztoru strzel., m.in. Z. (DKM 125, fals.); 1312 Jan prepozyt strzel. zastawia za 30 grz. wieś S. bptwu włocł. (Pol. II 209; Librowski, Dokumenty samoistne, t. 1, dok. 105, s. 67); 1315 Jan prepozyt strzel. sprzedaje wsie Bronisław, Bieganowo i Z. na teryt. radz. oraz Skulsk w dystrykcie kruszw. bptwu włocł. (Pol. II 117, 118 Karczewska, Struktura własnościowa, s. 75); 1471 Andrzej Oporowski zastawia m. Skulsk oraz wsie Z. i Sadowie w dystr. kruszw. Kasprowi z Leszna (Pol. II 615); 1489 wieś król. do par. Ostrowo pow. radz. (Lpor. 139); 1504 wieś do grodu kruszw. (MS III 1367, Pol. II 636); 1508 wieś król. w posesji Andrzeja Oporowskiego (MS IV 435); 1566 5 ł. os., 2 półł. os., karczma dziedz., 1 komor. (ZD XIII 32, RBK 454v).

R. Kozłowski, Rozwój uposażenia ziemskiego, s. 101–102.

ZOCHEL (1489 Zochol, Sochol) 9 km na NW od Izbicy Kuj.

1489 młyn o 2 kołach w opisie wsi Wola Jurkowa (Lpor. 101); 1531–1583 młyn do par. Witowo pow. brz. (RBK 100, 272, 433v, 696v).

ŻAKOWICE (1420 Zakouice, Zacouice, Zakowicze, Zakowycze, Zakovicze) 9 km na NW od Brześcia Kuj.

1420 Piotr Tłusto winien dać sukiennikowi Mikołajowi bróg żyta w Z. (KBK 2037); 1424 Bartek i Jan Kolankowicz z Z. (KBK 3741); 1430 chłop Filip z Ż. (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1127, s. 28); 1435–1527 dzies. dla kap. włocł. (MHDW XI 9, 27); 1489 wieś kap. włocł. do par. Osięciny pow. brz., z 12 ł. os. po 15 gr czynszu, 3 ł. opust., 3 ł. sołt., folwark (Lpor. 105); 1527 wieś kła par. w Kowalu, 16 ł. kmiec., 4 ł. folw. (MHDW XI 35); 1557 własn. plebana kow., 4 ł. os. (RBK 265v); 1565 wzmianka o nadaniu plebanowi kow. wsi król. Pniewy w zamian

582 za Z., 4 kmiecie na 4 ł., 12 ł. folw., 6 ł. uprawianych z najmu (LW II 224–225); 1566 wieś opust. (ZD XIII 12).

ŻAROWO (1347 Zarowo, Zarow) 2,5 km na NW od Przedcza

1347 Kazimierz W. w drodze zamiany uzyskuje od abptwa gnieźn. wsie Przedecz i Z. z jez. w z. łęczyckiej w zamian za Spicymierz z przynależnymi wsiami (Wp II 1257); 1366 Kazimierz W. zleca Mikołajowi z Świszew lokację wsi Z. na pr. średzkim na 20 ł. Sołtys otrzymuje 2,5 ł., ogród, pr. rybołówstwa na jez. i trzeci denar sąd. Kmiecie po 7 latach wolnizny mieli płacić po 1 wiard. czynszu (FKK 6); 1489 wieś do zamku przed. (Lpor. 123); 1500 9 kmieci na 8,5 ł. (RCP 3); 1525 6,5 ł. os., 7,5 ł. opust. (RCP 59); 1527 9 wiard. z Z. do kła par. w Przedczu (MHDW XI 38); 1565 wieś do stwa przed., 15 kmieci na 15 ł. os. i 3 ł. opust., 2 ł. wójtostwa (LW II 170); 1566 16 ł. os., 2 ł. uprawiane z czynszu, 2 ł. wójtostwa, 2 komor., 1 zagr. (ZD XIII 22).

ŻEGOCICE (1357 Zegocicze, Zegocice, Szegoczicze, Szegoczycze, Zegoczicze, 1523 Maior Zegoczicze) zag. osada wcielona zapewne do Żegotek

1357 Dobiesław dziedzic z Ż. (DKM 146); bp włocł. Zbylut z Gołańczy rozstrzyga spór pomiędzy Janem, prepozytem premonstratensek w Strzelnie, oraz Janem z Gnojna, kanonikiem włocł. i kruszw., o dzies. snop. ze wsi Ż., nakazując oddawać ją kanonikowi Janowi, jako przynależną do jego prebendy w Kruszwicy (Librowski, Inwentarz, dz. II, t. 3, dok. 14, s. 15–16); 1411–13 Sobiesław dziedzic z Ż. (RPS 72; K 5, 559); 1435 Wyetrzych z Ż. (K 5, 559); 1441 Świętomir z Ż. (K 5, 559); 1523 Stefan kanonik włocł., rozstrzygając spór o dzies. między kl. mog. i strzel. oraz Stanisławem Stolnikowskim wikariuszem kła ś. Piotra w Kruszwicy ze wsi Ż. i Żegotki, przyznał dzies. z Ż. po połowie kl. mog. i S. Stolnikowskiemu (RPS 45–46); 1439 Jan Lukaw prepozyt strzel. sprzedał Mikołajowi dziedzicowi Ż. sołectwo we wsi Łąkie (Ds 59); 1422 Jan dziedzic z Ż. (AC III/1, 462 i 464); 1436 Małgorzata de Zagoczicza (Pol. II 579); 1527 dzies. z folwarku Szegoti i Columbacio od 2 kmieci po kurczęciu w opisie dochodów klasztoru strzel. (MDW XI 57); 1423–24 Jan i Sobiesław de Zegocice, Zegocycze (KBK 2667, 2814, 4053).

583

ŻEGOTKI (1496 Zegotki, 1523 Minor Zegotki, 1534 Zegothky) 5 km na NE od Strzelna

1496 Jakub z Glinek star. inowr., rozsądzając spór między kl. strzel. a br. Wojciechem, Stanisławem, Sobiesławem i Piotrem. z Ż. oraz Sciborem i Janem Wronowskimi z Ż., ustanowił granice między Ż. a Sławskiem M., wymieniając w opisie granic Sławsko W. i Ciechrz (RPS 34–34v); 1523 Stefan kanonik włocł., rozstrzygając spór o dzies. między klasztorami mog. i strzel. oraz Stanisławem Stolnikowskim, wikariuszem kła ś. Piotra w Kruszwicy, ze wsi Żegocice i Ż., przyznał dzies. snop. z Ż. kl. mog. W opisie granic Ż. wymieniono Ciechrz, drogę ze Strzelna do Inowrocławia oraz Żegocice (RPS 45–46); 1534 w Ż. i Górkach 1,5 ł. os. (RIn. 511); 1552 w Ż. i Górkach 7 kmieci (RIn. 548v); 1565 4 ł. os., 4 zagr. (RIn. 790v); 1577 wieś do par. Strzelno (MHDW XVII 60); 1583 własn. Szymona i Macieja Żegockich, 4 ł. os., 5 zagr., 2 komor. (ZD XII 253).

ŻELAZEK (1534 Zelyasko, Żelasko) 2 km na W od Orla

1534 młyn Ż. do wsi Orle bptwa włocł. na rz. Zgłowiączce (IBW 22); 1582 z młyna Ż. 30 korcy żyta i 4 korce pszenicy wymiaru (IBWł 32); zob. ORLE.

ŻELECHNIN (1411 Szelechnino, Zelechnyno, Szelechnyno) 15,5 km na NE od Pakości

1411 wieś Ż. (K 5, 560); 1420 Ćibor z Ż. (K 5, 560); 1489 par. Liszkowo pow. inowr., z 13,5 płós po kopie czynszu, 5,5 płós opust., wiatrak, 2 karczmy, 4 ł. sołt., folw. (Lpor. 156); 1527 12 grz. i pół kopy czynszu z 1 ł. w Ż. w opisie dochodów kła par. w Liszkowie (MHDW XI 64); 1534 6 ł. os., karczma dor. (RIn. 506v, 517); 1552 11 kmieci, karczma dor. (RIn. 545v, 554v); 1565 10 ł. os., karczma dor., wiatrak dor. M 1 rzem., 4 zagr. (RIn. 785v); 1583 właśc. Feliks Żelechnicki, 10 ł. os., 5 zagr. (ZD XII 247).

584

ŻERNIKI (1357 Zyrniki, Zirsniki, Zyrnyky, 1534 Zernyky) 6,5 km na NW od Kruszwicy

1357–58 Antoni z Ż. (Wp III 1366, 1378)1; 1489 par. Sławsko pow. inowr., z 17 ł. os. po 2 grz. czynszu, 1 ł. kmiecy opust., 3 ł. os. ról folwarcznych, 1 ł. folw. opust. (Lpor. 169); 1527–1534 dzies. z Ż. dla bptwa włocł. (MHDW XI 11; IBW 111); 1534 11 ł. os., karczma opust. (RIn. 511, 518); 1552 10 kmieci, karczma dor. (RIn. 548v, 555v); 1565 własn. Makowieckich i Wilkowskiego, 8 ł. os., karczma dor., 2 zagr. (RIn. 790); 1583 własn. Feliksa i Rafała Makowieckich i Janusza Grudzińskiego, 8,5 ł. os., 2 zagr., 1 komor. (ZD XII 253).

ŻOŁDEK (1557 Lankie Zoldek, 1566 Ląnkie Soldek, 1787 Zołdek) zag. osada pod Boniewem

1557 wieś w par. Boniewo pow. brz., 1 półł. os. (RBK 263); 1566 1 półł. os., 2 zagr. (ZD XIII 10); 1787 osada opust. (K IV 487).

ŻOŁĘDOWO (1296 Zolandowo) 10,5 km na NW od Fordonu

1296 Bronisz pozwał kl. bysz. o las Tryszczyńska curia koło Ż. (DKM 58, 123– 124); 1435–1527 dzies. z Ż. dla kap. włocł. (MHDW XI 6, 16); 1431 Bernard pleban (Librowski, Dokumenty samoistne, t. 3, dok. 1182, s. 56); 1489 par. Ż.2, pow. bydg., z 18 ł. os. czynsz po 40 gr, 2 ł. opust., 2 ł. sołt., z 2 karczem po 40 gr czynszu, folw. (Lpor. 181); 1527 kł par. ś. Krzyża w Ż. w dek. bydg., patronat Anny Żołędowskiej (MHDW XI 65); 1530 5,5 ł. os., karczma dor., młyn o 1 kole (RIn. 537v); 1552 16 kmieci, młyn dor. o 2 kołach, piła o 1 kole (RIn. 559v, 563v); 1565 16 ł. os., 2 ł. opust. z powodu zarazy, 3 karczmy dor., 1 komor., 10 zagr., 4 rzem., 3 szynkarzy, luźny młyn dor. o 2 kołach, piła dor., kuźnica o 3 kołach i 5 towarzyszach (RIn. 795v); 1583 właśc. Wojciech Żołędowski, 11 ł. os., 5 zagr. (ZD XII 256).

ŻÓŁWIN (1405 Solwino, Szolwyna) 10 km na SE od Bydgoszczy

1 Być może identyczna z wymienioną w 1418 r. osadą Zirniki (KBK 116). 2 Libr. 100 datuje początek parafii na XIII w. 585

ok. 1405 Idzi z S. (K V 563); 1536–1544 łąka Szorawynyecz w S. (K V 563).

ŻÓRAWICE (1399 Zorawicze, Zorauicze, Zorawycze, Zoravicze) 7 km na W od Chodcza

1399 Szymon z Z. (K V 564); 1403 Czeder z Z. (K V 564); 1418–1422 Czader, Mikołaj i Uniesław z Z. (KBK 244, 560, 2517); 1489 folwark Andrzeja Kruszwickiego do par. Chodecz pow. przed., 4 zagr. (Lpor. 132); 1527 16 gr z Z. dla mansjonarzy chodeckich (MHDW XI 42); 1534 dzies. z Z. do bptwa włocł. (IBW 109); 1566 6 zagr. (RBK 439v).

ŻURCZYN (1339 Zulczino, 1489 Szurczyno) 16,5 km na SW od Bydgoszczy

1339 Dębowy Ostrów i jez. między Turem i Ż. (Pol. II 487); 1489 wieś w par. Ślesin pow. bydg. (Lpor. 178); 1530 1 ł. folw., karczma dziedz. (RIn. 538v); 1552 własn. wdy pozn., posiadającego gdzie indziej kmieci (RIn. 560).

ŻYDOWO (1393 Zydowo, Szidowo, Zidowo, Schidowa, 1489 Zydowo Maior, Zydow) 4 km na SW od Lubrańca

1393 Henryk bp włocł. daje dzies. z Z. do prebendy Orle kap. włocł. (DKM 270); 1401 Mikołaj Polok z Sieroszewa w sprawie o S. (K V 567); 1418–1424 Andrzej kmieć, Dziersław, Dorota, Elżbieta, Jan, Lutko, Tomko i Wawrzyniec z Z. (KBK 193-3870 wg indeksu); 1489 wieś do par. Zgłowiączka pow. brz., z 4 ł. os. po 55 gr czynszu, 4 ł. opust., karczma, folwark opust. (Lpor. 100); 1497 Z. otrzymuje Chebda Nagórski (MS II 1293); 1527 dzies. z Z. do kła par. w Zgłowiączce (MHDW XI 36); 1534 dzies. z Z. do bptwa włocł. (IBW 110); 1566 4 ł. os. i 1 komor., Chlewicki z 1 półł. os. (ZD XIII 9); 1518 S. wchodzi w skład ordynacji lubranieckiej (MS IV 2786).

ŻYDÓWEK (1489 Zydowko) 5 km na SW od Lubrańca

586

1489 folwark do par. Zgłowiączka pow. brz., 1 ł. os. (Lpor. 100); 1527 Z. w opisie dochodów kła par. w Zgłowiączce (MHDW XI 36); 1557–1566 własn. Jakuba Kobieliskiego, 2 ł. os. oraz w Janiszewie 6 zagr. i 1 rzem. (ZD XIII 9).

ŻYROSŁAWICE (1404 Nuwe Moryn, 1422 Nuwedorf, 1489 Nowa Wyesch, Nowawyesz, Nowa Wiesch) 9 km na SE od Gniewkowa

1404 Konrad v. Jungingen w. mistrz krzyż. lokował wieś M. (AGd 829)1; 1489 wieś król. w par. Murzynno, pow. inowr. (Lpor. 160); 1493 Mikołaj Kościelecki miał wykupić i przekazać br. Andrzejowi wsie N., Pałcz, Sójkowo i Niemojewo (Pol. II 629); 1495 król zapisał Małgorzacie, wdowie po Mikołaju Pałuce, zapisał 1300 fl. węg. na wsi Murzynno dempta inscriptione partis eiusdem summae in villa N. ibidem sita (MS II 512); 1505 król zapisał Stanisławowi Jarockiemu sumę 4000 fl. m.in. na stacji ze wsi N. (MS III 2394); 1527 meszne z N. na rzecz kła par. w Murzynnie (MHDW XI 61); 1534 4 ł. os. (RIn. 512); 1552 10 kmieci (RIn. 549); 1565 13 ł. os., 1 ł. spalony, 1,5 ł. wójt., karczma dor., 1 rzem. (RIn. 791v); 1583 8 ł. os., 1 ł. wójt., 1 zagr., 3 rzem. (ZD XII 254); 1422 w wyniku pokoju melneńskiego Nieszawa, Orłowo, Murzynno i N. przyznane Polsce (Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15 Jahrhundert, I, wyd. E. Weise, Królewiec 1939, nr 154).

1 W 1413 r. wymieniono binum Murzino (Lites II 240); chodzi zapewne o Murzynno i Żyrosławice. H. v. Wilamowitz-Möllendorff, Statistische Beschreibung des Kreises Inowrazlaw, Inowrazlaw 1870, s. 151 jako „Neudorf bei Murzynno”. 587