UCHWAŁA Nr XLI/225/17 RADY GMINY LEONCIN z dnia 26 lipca 2017 roku w sprawie przyjęcia Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017- 2023

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 446 ze zm.) oraz na podstawie „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020” Ministra Rozwoju z dnia 2 sierpnia 2016 r. Rada Gminy Leoncin uchwala, co następuje:

§ 1 Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXXII/166/16 Rady Gminy Leoncin z dnia 23 listopada 2016 r. otrzymuje nowe brzmienie stanowiące treść załącznika do niniejszej uchwały.

§ 2 Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Leoncin.

§ 3 Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

Przewodniczący Rady Gminy Arkadiusz Kiełbasiński

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Leoncin Zadanie realizowane w ramach projektu pn. „Leoncin- rzeka i las możliwości.

Opracowanie programu rewitalizacji Gminy Leoncin wraz z wykorzystaniem potencjału lipiec 2017 r. społeczno-gospodarczego terenów nadrzecznych oraz Puszczy Kampinoskiej” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej, w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Zadanie zostało zrealizowane w ramach projektu pn. „Leoncin – rzeka i las możliwości. Opracowanie programu rewitalizacji Gminy Leoncin wraz z wykorzystaniem potencjału społeczno-gospodarczego terenów nadrzecznych oraz Puszczy Kampinoskiej” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej, w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020.

Autorzy opracowania: Aneta Szarfenberg, Marcin Jaczewski oraz dr hab. Maciej Cesarski, prof. nadzw. SGH - konsultacja naukowa

W procesie tworzenia Programu Rewitalizacji uczestniczyli pracownicy Urzędu Gminy, zaangażowani byli także Mieszkańcy Gminy oraz Interesariusze procesu rewitalizacji, którzy wyrażali swoje opinie w trakcie prowadzonych badań jakościowych (wywiadów pogłębionych) i ilościowych (ankiet), a także zapoznawali się z koncepcją opracowania Programu Rewitalizacji podczas konferencji oraz spotkań sołeckich.

Strona 2 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023 Spis treści

WPROWADZENIE ...... 5 1. SPECYFIKA I UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY LEONCIN ...... 8 1.1 POŁOŻENIE I PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY GMINY LEONCIN ...... 8 1.2 SPECYFIKA GMINY LEONCIN WYNIKAJĄCA Z POŁOŻENIA NA TERENIE KAMPINOSKIEGO PARKU NARODOWEGO ...... 11 1.3 SPECYFIKA GMINY LEONCIN W ŚWIETLE WYTYCZNYCH MINISTRA ROZWOJU W ZAKRESIE REWITALIZACJI ...... 13 2. WYMAGANIA DOT. OPRACOWANIA PROGRAMU REWITALIZACJA ...... 14 3. OPIS POWIĄZAŃ LPR Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI I PLANISTYCZNYMI ...... 15 3.1 PROGRAM ROZWOJU STREFY VISTULA RIVER PARK ...... 16 3.2 ZGODNOŚĆ CELÓW LPR Z DOKUMENTAMI WYŻSZEGO RZĘDU...... 18 4. DIAGNOZA CZYNNIKÓW I ZJAWISK KRYZYSOWYCH ...... 19 4.1 ZAŁOŻENIE METODOLOGICZNE PRZYGOTOWANIA DIAGNOZY ...... 19 4.1.1 WYBÓR JEDNOSTEK REFERENCYJNYCH ...... 20 4.1.2 IDENTYFIKACJA BADANYCH ZJAWISK KRYZYSOWYCH ...... 21 4.2 SFERA SPOŁECZNA ...... 21 4.2.1 UBÓSTWO ...... 21 4.2.1 DEMOGRAFIA ...... 23 4.2.2 BEZROBOCIE ...... 30 4.2.3 PRZESTĘPCZOŚĆ ...... 33 4.2.4 EDUKACJA ...... 33 4.2.5 UCZESTNICTWO W ŻYCIU PUBLICZNYM ...... 39 4.2.6 UCZESTNICTWO W ŻYCIU KULTURALNYM I SPOŁECZNYM ...... 40 4.2.1 WYNIKI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH W SFERZE SPOŁECZNEJ ...... 42 4.2.2 PERSPEKTYWA KAMPINOSKIEGO PARKU NARODOWEGO ...... 45 4.3 SFERA GOSPODARCZA ...... 47 4.4 SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA ...... 50 4.5 SFERA TECHNICZNA ...... 58 4.6 SFERA ŚRODOWISKOWA ...... 61 5. PODSUMOWANIE DIAGNOZY I WYZNACZENIE OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I REWITALIZACJI ...... 65 5.1 PODSUMOWANIE WNIOSKÓW Z DIAGNOZY ...... 65 5.2 OBSZAR ZDEGRADOWANY ...... 66 5.3 OBSZAR REWITALIZACJI ...... 68 6. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU REWITALIZACJI WRAZ Z ANALIZĄ PROBLEMÓW ...... 70 6.1 ODBIORCY DZIAŁAŃ ...... 70 6.2 PROBLEMY SPOŁECZNE I POTRZEBY NA OBSZARZE REWITALIZACJI ...... 70 6.3 SKALA I CHARAKTER POTRZEB REWITALIZACYJNYCH ...... 74 6.3.1 POTRZEBY REWITALIZACYJNE WSI KPN ...... 75 7. ZAŁOŻENIA PROGRAMU REWITALIZACJI ...... 76 7.1 WIZJA STANU OBSZARU PO PRZEPROWADZENIU REWITALIZACJI (PLANOWANY EFEKT) ...... 76 7.2 CELE REWITALIZACJI ORAZ KIERUNKI DZIAŁAŃ ODPOWIADAJĄCE ZIDENTYFIKOWANYM POTRZEBOM ...... 76

Strona 3 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

7.3 LISTA PLANOWANYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ WRAZ Z OPISAMI ...... 77 8. REALIZACJA LPR ...... 91 8.1 MECHANIZMY INTEGROWANIA DZIAŁAŃ ORAZ PRZEDSIĘWZIĘĆ REWITALIZACYJNYCH ...... 91 8.2 SZACUNKOWE RAMY FINANSOWE ...... 91 8.3 STRUKTURA ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ PROGRAMU...... 93 8.4 SYSTEM MONITOROWANIA I OCENY PROGRAMU REWITALIZACJI ...... 93 9. KOMPLEMENTARNOŚĆ PROGRAMU ...... 95 9.1 KOMPLEMENTARNOŚĆ PRZESTRZENNA I PROBLEMOWA ...... 95 9.2 KOMPLEMENTARNOŚĆ PROCEDURALNO-INSTYTUCJONALNA ...... 96 9.3 KOMPLEMENTARNOŚĆ ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA ...... 96 10. REALIZACJA ZASADY PARTNERSTWA I PARTYCYPACJA ...... 98 10.1 UDZIAŁ INTERESARIUSZY W PROCESIE TWORZENIA PROGRAMU REWITALIZACJI ...... 98 10.2 MECHANIZMY WŁĄCZENIA INTERESARIUSZY W REALIZACJĘ PROGRAMU REWITALIZACJI ...... 100 ZAŁĄCZNIK NR 1 – ZESTAWIENIE DANYCH Z BADAŃ ...... 102 BADANIE ANKIETOWE ...... 102 WYWIADY POGŁĘBIONE...... 110 10.3 PODSUMOWANIE WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH (IDI) ...... 116 ZAŁĄCZNIK NR 2 – SZCZEGÓŁOWE MAPY OBSZARÓW REWITALIZACJI (FORMAT A3) ...... 117 SPIS TABEL ...... 127 SPIS WYKRESÓW ...... 128 SPIS ZDJĘĆ ...... 128 SPIS RYSUNKÓW ...... 128 SPIS MAP ...... 128 INFORMACJA O WYKONAWCY ...... 129

Strona 4 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Wprowadzenie

Rewitalizacja – to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni lokalnej i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. Działania służące wspieraniu procesów rewitalizacji prowadzone są w sposób spójny: wewnętrznie (poszczególne działania pomiędzy sobą) oraz zewnętrznie (z lokalnymi politykami sektorowymi, np. transportową, energetyczną, celami i kierunkami wynikającymi z dokumentów strategicznych i planistycznych).1 Istotą rewitalizacji jest osiągnięcie efektu synergii przestrzennej – suma działań realizowanych w ograniczonych obszarach, w tym samym czasie i we wzajemnym powiązaniu daje znacznie lepszy efekt niż suma tych samych działań rozproszonych w przestrzeni gminy, realizowanych niezależnie od siebie i w różnym czasie. Trudność polega na takim wyborze i uporządkowaniu działań do realizacji w określonym obszarze, które umożliwią przekroczenie pewnego progu, osiągnięcie masy krytycznej i pozwolą na odwrócenie negatywnych trendów. Jedną z kluczowych kwestii jest zatem właściwy dobór wielkości obszaru w stosunku do budżetu projektu. Wybór zbyt dużego obszaru może prowadzić do rozproszenia działań i zbyt słabego efektu synergii. Zbyt mały obszar z kolei, nawet jeśli zostanie w całości przekształcony, może nie posiadać wystarczającego potencjału, aby doprowadzić do trwałej zmiany negatywnych trendów.2 Rewitalizacja nie jest walką z „patologiami”, jest to długoletnia inwestycja w zmiany w obszarze zdegradowanym, które mają przynieść rozwój tego obszaru i całej gminy. Dlatego obszar rewitalizacji nie powinien być wyznaczany jedynie na podstawie danych ilościowych pokazujących najbardziej intensywną degradację, ale jego granice powinny zostać wyznaczone w taki sposób, aby umożliwić obszarowi rewitalizacji rozwój z wykorzystaniem lokalnych czynników rozwoju. Lokalne czynniki rozwoju powinny być zawsze indywidualnie zidentyfikowane. Kluczowe wyzwanie stanowi zapewnienie warunków dla właściwej rewitalizacji, tj. zintegrowanego i kompleksowego, przygotowywanego i prowadzonego z uwzględnieniem realnej partycypacji społecznej, przeciwdziałania procesom degradacji związanym m.in. z postępującą degradacją tkanki infrastrukturalnej (w tym mieszkaniowej), erozją stosunków społecznych, niekorzystnymi procesami demograficznymi (migracje, depopulacja), przestrzennymi (suburbanizacja), infrastrukturalnymi (niesprawny transport, niska efektywność energetyczna), kulturowymi (degradacja materialnaobiektów

1Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, MR/H 2014-2020/20(2)/08/2016, Minister Rozwoju, Warszawa, 2 sierpnia 2016 r. – zwane dalej Wytycznymi.. 2 K. Janas, W. Jarczewski, W. Wańkowicz, Model rewitalizacji miast, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2010.

Strona 5 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023 dziedzictwa kulturowego, spadek uczestnictwa w kulturze) oraz środowiskowymi (zanieczyszczenie środowiska).3 Mając na względzie powyższe zapisy oraz zidentyfikowane problemy przystąpiono do prac nad Lokalnym Programem Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023, dalej Lokalnym Programem Rewitalizacji (LPR). Niniejszy dokument został przygotowany zgodnie z zapisami zawartymi w Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, dalej („Wytyczne”) opublikowanymi rzez Ministra Rozwoju w dniu 2 sierpnia 2016 r., i stanowi podsumowanie prac nad LPR, w tym przede wszystkim wskazuje problemy społeczne wynikające z przeprowadzonej diagnozy oraz wyznacza obszar rewitalizacji, wymagający konkretnych działań tj. projektów rewitalizacyjnych niezbędnych do powodzenia procesu rewitalizacji w Gminie Leoncin. W niniejszym LPR obszar rewitalizacji (po wcześniejszym wyznaczeniu obszaru zdegradowanego) został wyznaczony w oparciu o analizę kwestii społecznych dla określenia potrzeb podjęcia działań o charakterze lokalnym (dotyczącym rozwiązywania problemów społecznych oraz pobudzającym ich aktywność lokalną), co pozwoliło z kolei na przygotowanie działań rewitalizacyjnych o złożonym, kompleksowym charakterze i oddziaływaniu. Taki tryb przygotowania programu (i rozpoczęcie procesu) rewitalizacji miał na celu podniesienie skuteczności i trwałości projektów rewitalizacyjnych. Ponadto, przekłada się bezpośrednio na większą świadomość mieszkańców co do możliwości partycypacyjnego współdecydowania o obszarze objętym programem rewitalizacji i ich gotowość do zaangażowania się w podejmowane działania rewitalizacyjne. Uzupełnieniem analizy kwestii społecznych była analiza w zakresie pozostałych sfer: gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej. Przeprowadzona diagnoza, obejmująca szeroki proces partycypacji społecznej, wskazała zarówno obszar wymagający rewitalizacji, jak i zakres działań, które powinny w ramach rewitalizacji zostać zrealizowane. Kwestie te zostały doprecyzowane i ukierunkowane po przeprowadzeniu szczegółowej diagnozy dla podobszarów rewitalizacji i konsultacjach społecznych opracowanej propozycji dokumentu.

3Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020 - Umowa Partnerstwa, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, 23 maja 2014 r.

Strona 6 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Słownik4

Rewitalizacja: Proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie lokalnego lub gminnego programu rewitalizacji. Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością.

Lokalny Inicjowany, opracowany i uchwalony przez radę gminy, na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 Program ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446), Rewitalizacji wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzenno- (LPR): funkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju, stanowiący narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji (np. lokalne programy rewitalizacji, miejskie programy rewitalizacji).

Wytyczne: Wytyczne z zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020. Wersja z dnia 2 sierpnia 2016 r., dokument Ministra Rozwoju.

Obszar Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zdegradowany: zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. Zostaje wyznaczony w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk: 1) gospodarczych; 2) środowiskowych; 3) przestrzenno-funkcjonalnych; 4) technicznych. Obszar Obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się rewitalizacji: szczególną koncentracją negatywnych zjawisk. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, lecz nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkałych przez więcej niż 30% mieszkańców gminy.

Interesariusze: Grupa docelowa, różne podmioty (w tym osoby, społeczności, organizacje, urzędy, instytucje), które mogą wywierać wpływ na przedsiębiorstwo i /lub są pod wpływem jego działalności. W odniesieniu do procesu rewitalizacji interesariuszami są w szczególności mieszkańcy obszaru rewitalizacji oraz właściciele, użytkownicy wieczyści nieruchomości i podmioty zarządzające nieruchomościami znajdującymi się na tym obszarze, w tym spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe i towarzystwa budownictwa społecznego, a także podmioty prowadzące lub zamierzające prowadzić działalność gospodarczą, podmioty prowadzące lub zamierzające prowadzić działalność społeczną, jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne.

4 Pojęcia zawarte w powyższym Słowniku szczegółowo zdefiniowane zostały w Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020.

Strona 7 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

1. Specyfika i uwarunkowania rozwoju gminy Leoncin

1.1 Położenie i podział administracyjny Gminy Leoncin

Gmina Leoncin położona jest w województwie mazowieckim, w powiecie Nowy Dwór Mazowiecki, w odległości ok. 45 km od Warszawy. Zajmuje powierzchni 157,98 km2. Gmina Leoncin graniczy z gminami: Brochów (powiat Sochaczew), Kampinos i Leszno (powiat Warszawa Zachód), Czosnów (powiat Nowy Dwór Mazowiecki) oraz przez Wisłę z gminami: Czerwińsk nad Wisłą (powiat Płońsk) i Zakroczym (powiat Nowy Dwór Mazowiecki).

Strona 8 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

W granicach Gminy Leoncin znajduje się 18 sołectw: Nowy Secymin, Secymin Polski, Stare Polesie, Nowe Polesie, Ośniki, Wilków nad Wisłą, Wilków Polski, Wilków Nowy, Gniewniewice Folwarczne, Leoncin, Gać, Nowa Mała Wieś, Stanisławów, Nowe Grochale, Rybitew, Górki, Stara Dąbrowa, Nowa Dąbrowa. Sołectwa obejmują obszar 32 wsi: Nowiny, Nowy Secymin, Secymin Polski, Secyminek, Krubiczew, Stare Polesie, Nowe Polesie, Ośniki, Wilków nad Wisłą, Wilków Polski, Wilków Nowy, Gniewniewice Stare, Gniewniewice Folwarczne, Michałów, Teofile, Nowe Gniewniewice, Wincentówek, Leoncin, Gać, Mała Wieś przy Drodze, Nowa Mała Wieś, Stanisławów, Głusk, Nowe Grochale, Stare Grochale, Rybitew, Cisowe, Zamość, Górki, Stara Dąbrowa, Nowa Dąbrowa, Nowe Budy. Ponadto na terenie Gminy znajduje się obszar w administracji Kampinoskiego Parku Narodowego. Gmina ma skromną infrastrukturę drogową, składającą się przeważnie z dróg gminnych, jednej drogi wojewódzkiej (nr 575) oraz drogi powiatowej na terenie otuliny Parku Kampinoskiego. Gmina Leoncin cechuje się typową zabudową wiejską, a znaczną część jej obszaru zajmują tereny leśne.

Zdjęcie 1 Gmina Leoncin – przykład zabudowy

Zdjęcie 2 Gmina Leoncin – przykład budownictwa

Strona 9 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Zdjęcie 3 Gmina Leoncin - przykład użytkowania dróg

Zdjęcie 4 Gmina Leoncin - przykład życia gospodarskiego

Zdjęcie 5 Gmina Leoncin - przykład infrastruktury sportowej dla dzieci

Zdjęcia własne, wykonane w Gminie Leoncin podczas spaceru badawczego we wrześniu 2016 r.

Strona 10 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

1.2 Specyfika Gminy Leoncin wynikająca z położenia na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego

Elementem w dużej mierze determinującym specyfikę obszaru Gminy jest położenie znacznej jej części (61%) na obszarze ochrony ścisłej Kampinoskiego Parku Narodowego.

Mapa 1 Gmina Leoncin na tle granic Kampinoskiego Parku Narodowego oraz jego otuliny

Strona 11 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Na terenie Gminy wyznaczony jest także obszar otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego oraz obszary chronionego krajobrazu - Strefa Krajobrazu Chronionego wzdłuż rzeki Wisły, z rezerwatami Zakole Zakroczymskie i Wikliny Wiślane, oraz obszary NATURA 2000. Położenie części południowej Gminy w obszarze KPN silnie determinuje jej rozwój społeczno- gospodarczy. Wynika to z następujących uwarunkowań:  Od 1975 r. na obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego prowadzona jest polityka nabywania nieruchomości prywatnych położonych w granicach KPN (więcej na ten temat w podrozdziale 4.4);  Zgodnie ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Leoncin w strefie "B" (obszar w granicach KPN) powinny obowiązywać zasady gospodarowania i funkcjonowania wynikające z ustaleń prawnych dotyczących ochrony zasobów przyrodniczych na tym obszarze - niezbędne jest zapewnienie odpowiednich warunków życiowych mieszkańców obszaru, funkcjonowania usług podstawowych i zewnętrznych powiązań komunikacyjnych – do czasu zakończenia wykupów nieruchomości. Z przeprowadzonych badań jakościowych wynika, że w związku z prowadzonym wykupem przez Kampinoski Park Narodowy mieszkańcy wsi: Górki, Nowa Dąbrowa, Rybitew, Stara Dąbrowa, Zamość, znajdują się w trudnej sytuacji życiowej wynikającej z braku faktycznych perspektyw dla dalszego zamieszkiwania w obecnie zajmowanych gospodarstwach – miejscowości te przestaną istnieć jako obecne jednostki administracyjne, a mieszkańcy mają docelowo zmienić miejsce zamieszania. Mieszkańcy tych miejscowości to często osoby niepracujące, czasem niepracujące od dawna lub „od zawsze” i w większości przypadków dysponujące świadczeniem OPS lub emeryturą/rentą. Życie społeczne mieszkańców koncentruje się w miejscowości Górki, w której zlokalizowana jest szkoła. Oprócz szkoły w Górkach jest także kościół i niewielki sklep. Raz w tygodniu dojeżdża finansowany ze środków własnych gminny autobus, dowożący mieszkańców ze wsi parkowych do wsi Leoncin, aby mogli załatwić sprawy urzędowe, pójść do lekarza lub zrobić zakupy. W okresie wakacyjnym gminny autobus jeździ raz w miesiącu. Dostępność transportowa miejscowości leżących w obrębie KPN jest bardzo poważnym problemem determinującym perspektywy społeczno-zawodowe mieszkańców. Mieszkańcy miejscowości „parkowych” nie tylko mają ograniczony dostęp do publicznych instytucji (urzędów, szkół, punktów opieki medycznej, sklepów, etc.), ale także nie mogą poprawiać standardu życia poprzez remonty i modernizację infrastruktury w gospodarstwach domowych czy rozbudowę budynków mieszkalnych i użytkowych – bowiem ze względu na perspektywę wykupu i docelowo zmiany miejsca zamieszkania KPN nie wyraża zgody na tego rodzaju prywatne inwestycje5. Nie mają także szans na rozbudowę drogi – ani powiatowej, ani dróg gminnych. Żaden z lokalnych samorządów nie będzie inwestował w rozbudowę infrastruktury na obszarze, który w niedługiej perspektywie ma się wyludnić.

55 KPN realizuje to poprzez działania polegające w szczególności na: uzgadnianiu studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, a także opiniowaniu lokalizacji inwestycji celu publicznego.

Strona 12 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

1.3 Specyfika Gminy Leoncin w świetle Wytycznych Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji

Zgodnie z Wytycznymi Ministra Rozwoju6 rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym tak że kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. W świetle specyfiki Gminy Leoncin należy więc wskazać, że założeniem rewitalizacji jest podjęcie działań na konkretnych obszarze i dostosowanie go do potrzeb jego mieszkańców, w tym dostosowanie danego obszaru rewitalizacji do nowych funkcji. Ponadto, jak podkreślają Wytyczne, fundamentem wyznaczenia obszaru rewitalizacji oraz późniejszych przedsięwzięć są problemy społeczne. Jak wcześniej wskazano Gmina Leoncin boryka się z poważnymi problemami społecznymi mieszkańców wsi leżących na terenie KPN. Na te problemy nakładają się zjawiska kryzysowe w innych sferach, takie jak złe warunki lokalowe, niski poziom przedsiębiorczości czy brak dostępu do podstawowych usług. Z drugiej strony, w świetle obowiązujących przepisów, miejscowości te w perspektywie kilkudziesięciu lat przestaną istnieć – zostaną zalesione i staną się częścią KPN. Biorąc pod uwagę te uwarunkowania, w Gminie Leoncin rewitalizacja będzie dotyczyła tkanki społecznej, a działania infrastrukturalne będą podejmowane poza obecnym obszarem zamieszkania – w celu przygotowania mieszkańców do opuszczenia ich obecnego miejsca zamieszkania - biorąc pod uwagę perspektywę wykupu ich gospodarstw przez KPN. Co więcej, zgodnie z Instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 program rewitalizacji powinien być dokumentem operacyjnym, podrzędnym w stosunku do strategii rozwoju gminy. Niestety Gmina Leoncin nie dysponuje strategią rozwoju. Obecnie na obszarze Gminy Leoncin obowiązuje „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Leoncin”, zatwierdzone uchwał Rady Gminy Leoncin Nr XI/61/2001 z dn. 26 września 2001 r., które zostało zaktualizowane w 2013 r.7 oraz „Plan Odnowy Miejscowości Leoncin w Gminie Leoncin na lata 2010- 2017”. Ten ostatni dokument jednak dotyczy tylko jednej miejscowości – wsi gminnej Leoncin. Zgodnie z powyższymi uwarunkowaniami niniejszy Program Rewitalizacji nie w pełni wpisuje się w założenia leżące u podstaw rewitalizacji określone przez Ministra Rozwoju oraz w ww. Instrukcji obowiązującej w województwie mazowieckim. Jednakże biorąc pod uwagę bardzo poważną sytuację mieszkańców części Gminy leżącej na obszarze KPN, Gmina Leoncin podjęła decyzję o przygotowaniu niniejszego Lokalnego Programu Rewitalizacji, który wpisuje się w zasadnicze założenie prowadzonej rewitalizacji w Polsce tj. poprawę warunków życia mieszkańców borykających się z wieloma zjawiskami kryzysowymi wynikającymi z uwarunkowań przestrzennych.

6 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, Ministerstwo Rozwoju, Warszawa, 3 sierpnia 2016 r. 7 Zmienione Uchwałą Nr XLVIII/232/13 Rady Gminy Leoncin z dnia 17 kwietnia 2013 r.

Strona 13 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

2. Wymagania dot. opracowania programu rewitalizacja

Zgodnie z Wytycznymi program rewitalizacji zawiera co najmniej: 1. opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy; 2. diagnozę czynników i zjawisk kryzysowych oraz skalę i charakter potrzeb rewitalizacyjnych; 3. zasięgi przestrzenne obszaru/obszarów rewitalizacji, tj. określenie, w oparciu o inne dokumenty strategiczne gminy lub diagnozę i identyfikację potrzeb rewitalizacyjnych, terytorium/terytoriów najbardziej wymagających wsparcia; 4. wizję stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji (planowany efekt rewitalizacji); 5. cele rewitalizacji oraz odpowiadające zidentyfikowanym potrzebom rewitalizacyjnym kierunki działań mających na celu eliminację lub ograniczenie negatywnych zjawisk; 6. listę planowanych, podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych wraz z ich opisami zawierającymi, w odniesieniu do każdego projektu/przedsięwzięcia rewitalizacyjnego, co najmniej: nazwę i wskazanie podmiotów go realizujących, zakres realizowanych zadań, lokalizację (miejsce przeprowadzenia danego projektu), szacowaną wartość, prognozowane rezultaty wraz ze sposobem ich oceny i zmierzenia w odniesieniu do celów rewitalizacji; 7. charakterystykę pozostałych rodzajów przedsięwzięć rewitalizacyjnych realizujących kierunki działań, mających na celu eliminację lub ograniczenie negatywnych zjawisk powodujących sytuację kryzysową; 8. mechanizmy zapewnienia komplementarności między poszczególnymi projektami/przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami różnych podmiotów i funduszy na obszarze objętym programem rewitalizacji; 9. indykatywne ramy finansowe w odniesieniu do przedsięwzięć, o których mowa w lit. f oraz g, z indykatywnymi wielkościami środków finansowych z różnych źródeł (także spoza funduszy polityki spójności na lata 2014-2020 - publiczne i prywatne środki krajowe w celu realizacji zasady dodatkowości środków UE); 10. mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji; 11. system realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji; 12. system monitoringu i oceny skuteczności działań i system wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany w otoczeniu programu. Obowiązująca w województwie mazowieckim Instrukcja dodatkowo uszczegóławia niektóre kwestie związane z przygotowaniem programu rewitalizacji, które zostały uwzględnione w przygotowaniu niniejszego Lokalnego Programu Rewitalizacji.

Strona 14 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

3. Opis powiązań LPR z dokumentami strategicznymi i planistycznymi

W Gminie Leoncin obecnie obowiązują następujące wieloletnie strategie, plany i programy:  Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Leoncin;  Plan Odnowy Miejscowości Leoncin w Gminie Leoncin na lata 2010-20178. Niniejszy Program uwzględnia uwarunkowania wskazane w Studium, w tym przede wszystkim fakt, że tereny zawarte między wałem przeciwpowodziowym a północną granicą Kampinoskiego Parku Narodowego (Strefa „A”) są jedynym obszarem Gminy wskazanym do rozwoju osadnictwa i rozwoju gospodarczego. W Strefie „A” znalazł się jeden z dwóch podobszarów rewitalizacji „Głusk”. W tym podobszarze planowane jest m.in. stworzenie strefy integracji, rekreacji i wypoczynku, na co pozwalają zapisy SUiKZP.

Mapa 2 podział obszaru Gminy na trzy strefy funkcjonalno-przestrzenne wg obowiązującego SUiKZP

Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Leoncin

8 Dokument ten dotyczy tylko jednej miejscowości – wsi gminnej Leoncin.

Strona 15 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Ponadto Studium wyznaczyło również dwie inne strefy. Pod względem wskazanego w Programie podobszaru rewitalizacji „Wsie KPN” istotne są uwarunkowania wskazane w Strefie „B”. I tak zgodnie ze SUiKZP należy: zwrócić uwagę na uwarunkowania związane z funkcjonowaniem na części obszaru, w dalszym ciągu, sieci osadniczej (rejon miejscowości: Cisowe, Górki, Nowa Dąbrowa, Stara Dąbrowa, Zamość, Rybitew). Przekształcenie „osadnictwa w środku puszczy” na „puszczę”, związane z programem wykupów gruntów prowadzonym przez KPN, będzie procesem długotrwałym. W związku z powyższym, niezbędne jest zapewnienie odpowiednich warunków życiowych mieszkańców obszaru, funkcjonowania usług podstawowych i zewnętrznych powiązań komunikacyjnych - do czasu zakończenia wykupów nieruchomości. Jak widać SUiKZP wskazuje docelowy kierunek zmian tego obszaru, co jest potwierdzone w dalszej części opracowania: Są to wsie powoli „zamierające”, gdyż KPN prowadzi, od wielu lat, program wykupów działek położonych w obrębie Parku od prywatnych właścicieli. Trudno oszacować tempo w jakim te miejscowości zanikną, ale docelowy kierunek zmian wydaje się nieodwracalny - związany jest z kompleksową polityką przestrzenną prowadzoną przez KPN. I również niniejszy Program Rewitalizacji wpisuje się w ww. politykę przestrzenną związaną z sukcesywnym wykupem terenów od prywatnych właścicieli gruntów na cele ochrony czynnej Kampinoskiego Parku Narodowego. Jednocześnie niniejszy Program jest pierwszym dokumentem, który podejmuje wysiłek na rzecz uporządkowania tego procesu, w tym wsparcia mieszkańców tego obszaru w realizacji zapisu SUiKZP dot. zapewnienia odpowiednich warunków życiowych mieszkańców obszaru. W ramach przedsięwzięć rewitalizacyjnych proponuje się przede wszystkim zaktywizowanie społeczne mieszkańców wsi KPN i stworzenie formy współpracy pomiędzy Gminą oraz administracją KPN. Dodatkowo proponuje się szereg innych przedsięwzięć mających również poprawę dostępności transportowej czy aktywizacji zawodowej dla mieszkańców.

3.1 Program Rozwoju Strefy Vistula River Park W kontekście kierunków rozwojowych Gminy warty odnotowania jest opracowany we wrześniu 2016 r. „Vistula River Park. Leoncin – Eco Blue Village. Program Rozwoju Strefy Wraz z Projektami Kierunkowymi i Rozwiązaniami Koncepcyjnymi dla Zachodniego Brzegu Wisły z Gminą Leoncin” sporządzony w ramach programu Partners for International Business (sektor wodny), we współpracy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, Mazowieckiego Biura Planowania Regionalnego i konsorcjum Rothuizen Architecten Stedenbouwkundigen B.V., Arcadis B.V., Hollandschap B.V./ Eurolandscape B.V., RDH Architekci Urbaniści Sp. z o.o. Dokument ten nie stanowi co prawda aktu prawa miejscowego, niemniej, zawiera perspektywę rozwojową dla Gminy Leoncin,

Strona 16 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023 zakładającą rozwój społeczno-gospodarczy oparty na potencjale i zasobach środowiska naturalnego. Dokument ten, zakłada, że9: „Warto by rozwój gminy nawiązywał do tego, co czyni obszar Leoncina unikatowym także w kontekście jego historii i pozostałości wczesnego osadnictwa widocznych w krajobrazie gminy. Bardzo istotny wpływ na rozwój przestrzenny obszaru gminy mieli osadnicy olenderscy, którzy osiedlili się na tych terenach w połowie XVIII wieku. Wprowadzając wiedzę i kulturę gospodarowania na terenach zalewowych przyczynili się do powstania charakterystycznego krajobrazu kulturowego na obszarze tzw. Powiśla Kampinoskiego. Proponowane projekty kierunkowe dla Leoncina nawiązują do wizji rozwoju gminy opartej na koncepcji trzech przestrzeni mieszczących się w otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego. Obejmują one centralną cześć gminy Leoncin oraz północno-zachodnią i południowo-zachodnią część otuliny Parku. Park i jego otoczenie stanowią kręgosłup, wokół którego zaproponowane zostały projekty formujące przyszły rozwój i wizerunek Leoncina. Każdemu z obszarów projektowych nadany został indywidualny charakter oraz przypisane konkretne funkcje integrujące obszar z poszanowaniem jego wartości przyrodniczo-krajobrazowych. Idea przestrzenna Niebieskiej Ekowioski Eco Blue Village zakłada m.in.: • rozwój i wzmocnienie funkcji gospodarczej bazującej na rolnictwie ekologicznym w powiązaniu z wykorzystaniem technologii związanych z zieloną energią i rozwojem nowoczesnych usług, respektujących zasady ochrony środowiska, • rozwój pozarolniczych form aktywności jak agroturystyka, ekoturystyka, zagrody edukacyjne, przestrzeń wypoczynku i zabawy dla rodzin z dziećmi i osób starszych, • zrównoważony rozwój funkcji turystyczno-wypoczynkowej i rekreacyjnej dla osób preferujących aktywne formy spędzania wolnego czasu, a także tych poszukujących spokojnej przestrzeni w bezpośrednim powiązaniu z naturą. /…/ Przygotowanie i realizacja wszystkich działań na obszarze Leoncina powinna być prowadzona z poszanowaniem tożsamości lokalnej, definiowanej nie tylko przez położenie geograficzne, rzeźbę terenu czy otoczenie Parku. Tworzy ją również dziedzictwo kulturowe, lokalny folklor i zwyczaje. Kierunek działań rozwojowych tworzy szczególną przestrzeń do rozwoju przedsiębiorczości, stawiając tym samym na budowanie konkurencyjności całego regionu. Rozwój wszelkich nowych inicjatyw dopasowany powinien być do skali gminy, jej struktury, potrzeb mieszkańców, dodając wartościowe usługi i ofertę przestrzeni integrujących życie lokalne oraz tworzących wartościową ofertę turystyczno- rekreacyjną i wypoczynkową. Pod względem funkcjonalno-przestrzennym i społecznym gmina powinna zwrócić szczególną uwagę na rozwój jakościowy związany z wprowadzeniem nowych aktywności oraz budowaniem i utrzymaniem dobrych relacji społecznych. Rozwój każdego z sołectw, każda inicjatywa tworzyć powinna tzw. spin-off dla pozostałych terenów, kształtując wartościową, dobrze zaaranżowaną przestrzeń. Każdy z tych obszarów może mieć swój charakterystyczny profili ofertę. /…/ Lokalizacja w istniejącym układzie przestrzennym Leoncina pozwala na stworzenie powiązanych, atrakcyjnych wizualnie systemów

9 Poniższy opis pochodzi z Programu Rozwoju Strefy „Vistula River Park. Leoncin – Eco Blue Village…”

Strona 17 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023 połączeń prowadzących do tych miejsc, których projekt i zagospodarowanie powinny zachęcać do przebywania i swobodnego przemieszczania się pieszo lub rowerem.”

3.2 Zgodność celów LPR z dokumentami wyższego rzędu SRK 2020 – (Strategia Rozwoju Kraju) średniookresowa strategia rozwoju kraju, to najważniejszy dokument określający cele strategiczne rozwoju kraju do 2020 r., kluczowy dla określenia działań rozwojowych, w tym możliwych do sfinansowania w ramach perspektywy finansowej UE na lata 2014– 2020 wraz z powiązanymi z nią 9. strategiami zintegrowanymi stanowią punkt odniesienia dla realizacji celów rozwojowych kraju, zarówno w kontekście wykorzystania środków krajowych, jak i europejskich. Celem rozwojowym kraju wskazanym w SRK 2020 jest wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Osiągnięcie tego strategicznego celu będzie realizowane w ramach następujących obszarów: 1. sprawne i efektywne państwo, 2. konkurencyjna gospodarka, 3. spójność społeczna i terytorialna. Biorąc pod uwagę zakres niniejszego LPR, wpisuje się on w cel 3. SRK 2020. PR jest w pełni zgodny z obecną perspektywą finansową oraz zapisami Umowy Partnerstwa, która jest dokumentem określającym strategię interwencji funduszy europejskich w ramach trzech polityk unijnych: polityki spójności, wspólnej polityki rolnej (WPR) i wspólnej polityki rybołówstwa (WPRyb) w Polsce w latach 2014–2020 oraz Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020. Cele rewitalizacyjne zostały określone w Umowie Partnerstwa w ramach celu tematycznego 9 tj. Promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją. Jednocześnie cel ten wpisuje się w cel obowiązującej strategii UE - Strategia Europa 2020, która wskazuje na konieczność wdrożenia nowego modelu gospodarczego, który powinien opierać się nie tylko na innowacyjności oraz zrównoważonym rozwoju, ale również na wzroście gospodarczym sprzyjającym włączeniu społecznemu i ograniczeniu ubóstwa. Natomiast biorąc pod uwagę Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020, to niniejszy Program może przyczyniać się do realizacji wszystkich trzech celów strategicznych postawionych w RPO, w tym w szczególności w zakresie Celu: Przeciwdziałania dysproporcjom regionalnym prowadzące do zwiększenia chłonności regionalnego rynku pracy poprzez wyrównywanie dostępu do zatrudnienia, włączenie społeczne i edukację. RPO WM na lata 2014-2020 charakteryzuje ten cel jako m.in. wyrównywanie dostępu do zatrudnienia, włączenie społeczne i edukacja oparte na włączeniu grup defaworyzowanych oraz ukierunkowanie zatrudnienia na włączenie społeczne. Przeprowadzona diagnoza wskazała, że kluczowe są działania społecznej aktywizacji kierowane do mieszkańców terenów zdegradowanych oraz integracji społecznej kierowane do grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. W zakresie zgodności z dokumentami określającymi zasady rewitalizacji w latach 2014-2020 niniejszy dokument został opracowany w zgodzie z Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, które stanowią obowiązujące wytyczne Ministra Rozwoju w zakresie przygotowania i realizacji programów rewitalizacji w latach 2014-2020 współfinansowanych ze środków UE.

Strona 18 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

4. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych

4.1 Założenie metodologiczne przygotowania diagnozy

Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych jest jednym z głównych elementów programu rewitalizacji (czyli inicjowanego, opracowanego i uchwalonego przez radę gminy wieloletniego programu działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej, zmierzającego do wyprowadzenia obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju, stanowiącego narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji). Zgodnie z Wytycznymi Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 – 2020 diagnoza ta obejmuje analizę następujących sfer:  społeczną (w szczególności w zakresie bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym);  gospodarczą (w szczególności w zakresie niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw);  środowiskową (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów, stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska),  przestrzenno-funkcjonalną (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych);  techniczną (w szczególności w zakresie degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska). W przypadku współwystępowania czynników kryzysowych w pierwszej z wyżej wymienionych sfer – społecznej – z czynnikami kryzysowymi w przynajmniej jednej z pozostałych, zgodnie z Wytycznymi mamy do czynienia ze stanem kryzysowym, a obszar, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy, nazywamy obszarem zdegradowanym. W części lub całości obszaru zdegradowanego wyznacza się obszar rewitalizacji. Jest to obszar cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk lub ma szczególne znaczenie dla całej gminy. Na obszarze rewitalizacji realizowane są przedsięwzięcia rewitalizacyjne mające na celu ograniczenie zidentyfikowanych negatywnych zjawisk.10

10 Zgodnie ze specyfiką Gminy Leoncin część przedsięwzięć rewitalizacyjnych dot. jednostek leżących na obszarze KPN będą realizowane poza obszarem rewitalizacji (por. rozdz. 1.3)

Strona 19 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

4.1.1 Wybór jednostek referencyjnych Zgodnie z Instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego, do analizy w ujęciach przestrzennym, społecznym i gospodarczym oraz środowiskowym rekomendowane są miejskie jednostki urbanistyczne. Ich brak nie wyklucza jednak innych możliwości wskazania obszarów zdegradowanych. Możliwe jest wskazanie innego typu jednostek np. sołectw. Uwzględniając fakt, że jednostki powinny być wyznaczone w sposób odpowiadający istniejącym powiązaniom funkcjonalnym, na terenie Gminy Leoncin do diagnozy czynników i zjawisk kryzysowych jako typ jednostki przyjęto sołectwa w granicach obrębów geodezyjnych. Mapa nr 1 przedstawia ogólny schemat podziału terenu Gminy na ten typ jednostek. Mapa 3 Granice miejscowości wykorzystane na potrzeby diagnozy w Gminie Leoncin

Strona 20 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

4.1.2 Identyfikacja badanych zjawisk kryzysowych Analiza problemów występujących na terenie poszczególnych sołectw wyznaczonych na terenie Gminy Leoncin została przeprowadzona na podstawie dostępnych danych statystycznych w sferze społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej. Do analizy wykorzystano przede wszystkim dane Urzędu Gminy Leoncin, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, Powiatowego Urzędu Pracy oraz dane Głównego Urzędu Statystycznego. W większości sfer (tam gdzie to było stosowne) przeanalizowano zestaw wskaźników, porównując wartości średnie, charakterystyczne dla poszczególnych jednostek osadniczych i zestawiając je z przeciętnymi wartościami dla Gminy Leoncin, powiatu nowodworskiego i województwa mazowieckiego. Na tej podstawie stwierdzono, w których sołectwach występuje koncentracja negatywnych zjawisk w sferze społecznej, gospodarczej, środowiskowej, technicznej i przestrzenno-funkcjonalnej. Na końcu każdego podrozdziału opisującego sytuację kryzysową w poszczególnych sferach znajduje się tabela, w której zostały wyróżnione te miejscowości, w których dany wskaźnik jest poniżej wartości średniej dla Gminy (lub ew. wskazuje na poziom inaczej uznany za krytyczny) lub dana miejscowość charakteryzuje się inną szczególnie negatywną cechą. Natomiast pod tabelę znajdują się kluczowe wnioski płynące z przedstawionej analizy w danych obszarze (ramka na niebieskim tle). Dodatkowo, na końcu rozdziału dot. sfery społecznej przedstawiono wyniki badań jakościowych wskazujących na aspekty życia mieszkańców, których nie można było odzwierciedlić w analizie wskaźnikowej oraz streszczenie perspektywy KPN na kwestie rozwoju Parku, w tym kwestie społeczne.

4.2 Sfera społeczna

4.2.1 Ubóstwo Według danych GUS w Gminie Leoncin w 2015 r. gospodarstwa domowe, w których przynajmniej jedna osoba korzysta z pomocy społecznej, liczyły 433 osoby. Na przestrzeni lat liczba ta nie ulegała większym wahaniom (Wykres 1).

Wykres 1 Liczba osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej – Gmina Leoncin

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Strona 21 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

W 2011 r. wskaźnik udziału liczby osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej w Gminie (7,8%) był poniżej wskaźników w powiecie i kraju. W 2015 r. wskaźnik ten, choć utrzymał się na podobnym poziomie, to znalazł się powyżej wskaźników dla wszystkich większych jednostek administracyjnych (Tabela 1).

Tabela 1 Liczba osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej

nazwa jednostki 2011 2012 2013 2014 2015 administracyjnej Leoncin 7,8% 7,4% 8,2% 8,7% 7,8% Powiat nowodworski 8,5% 8,1% 8,1% 7,8% 7,3% Województwo mazowieckie 6,9% 6,8% 7,0% 6,5% 6,0% Polska 8,1% 8,1% 8,3% 7,7% 7,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

W latach 2012-2014 głównymi powodami przyznania pomocy z Ośrodka Pomocy Społecznej w Leoncinie było w pierwszej kolejności bezrobocie, długotrwała lub ciężka choroba, niepełnosprawność oraz ochrona macierzyństwa lub wielodzietności, a następnie ubóstwo, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych oraz alkoholizm. Pojedyncze rodziny otrzymały wsparcie z tytułu bezdomności, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego oraz przemocy w rodzinie. Spośród osób korzystających z pomocy OPS większość to mężczyźni (77% w okresie 2012- 2014) oraz osoby w wieku produkcyjnym (81% w okresie 2012-2014).11 Liczba osób w rodzinach świadczeniobiorców jest wyższa od średniej w Gminie (w roku 2015 było to 8,3%12) w 12 z 32 miejscowości. Największą liczbę osób w rodzinach korzystających z OPS odnotowano w Nowych Grochalach (93 os. – 13,8% ogółu ludności), natomiast największy udział występuje w Zamościu (27,1% przy 16 os.) oraz Górkach (19% przy 40 os.) (Tabela 2).

Tabela 2 Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających z OPS nazwa miejscowości OPS Cisowe 0,0% Gać 5,3% Głusk 14,7% Gniewniewice Folwarczne 0,0% Górki 19,0% Krubiczew 5,1% Leoncin 4,0% Mała Wieś przy Drodze 2,2% Michałów 10,8% Nowa Dąbrowa 12,5% Nowa Mała Wieś 0,5%

11 na podstawie Sprawozdania OPS w Leoncinie „Ocena zasobów pomocy społecznej” 12 Wartość ta (obliczona na podstawie danych Urzędu Gminy) nieco odbiega od tego samego wskaźnika obliczonego wg danych GUS (7,8%) – co wynika zarówno z różnicy pomiędzy danymi dot. liczby ludności jak i liczbą świadczeniobiorców podawanych przez GUS w porównaniu z wewnętrznymi statystykami Urzędu Gminy.

Strona 22 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023 nazwa miejscowości OPS Nowe Budy - Nowe Gniewniewice 8,5% Nowe Grochale 13,8% Nowe Polesie 13,4% Nowiny 4,1% Nowy Secymin 1,8% Nowy Wilków 5,4% Ośniki 5,1% Rybitew 3,3% Secymin Polski 10,2% Secyminek 15,0% Stanisławów 3,8% Stara Dąbrowa 13,8% Stare Gniewniewice 0,0% Stare Grochale 7,4% Stare Polesie 3,8% Teofile 9,6% Wilków nad Wisłą 1,7% Wilków Polski 7,2% Wincentówek 3,6% Zamość 27,1% Gmina (ogółem) 8,3%

WNIOSKI W miejscowościach Głusk, Górki, Michałów, Nowa Dąbrowa, Nowe Gniewniewice, Nowe Grochale, Nowe Polesie, Secymin Polski, Secyminek, Stara Dąbrowa, Teofile, Zamość odnotowano wysoką koncentrację osób korzystających z pomocy społecznej (powyżej średniej wartości wskaźnika dla Gminy). Jednocześnie osoby te stanowią istotną część ogółu mieszkańców. Wskaźnik ten kształtuje się również powyżej wartości tego wskaźnika dla powiatu, województwa i kraju.

4.2.1 Demografia Według stanu na dzień 13.09.2016 (dane Urzędu Gminy) w Gminie Leoncin mieszkało na stałe 5219 osób, natomiast zameldowanych czasowo było 109 osób. Najbardziej licznymi miejscowościami są Nowe Grochale (676 mieszkańców) oraz Leoncin (524 mieszkańców). Najmniej liczną miejscowością jest Cisowe (12 mieszkańców). W wykazie ewidencji miejscowości wciąż odnotowywane są Nowe Budy, jest to wieś, w której obecnie nie ma mieszkańców. Szczegółowe zestawienie dot. liczby mieszkańców poszczególnych miejscowościach znajduje się w poniższej tabeli oraz zostało przedstawione na poniższej mapie.

Strona 23 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Tabela 3 Liczba mieszkańców miejscowości Gminy Leoncin w 2016 r.

Ludność % ludności nazwa miejscowości (2016) Gminy (2016) Cisowe 12 0,2% Gać 57 1,1% Głusk 136 2,6% Gniewniewice Folwarczne 98 1,9% Górki 211 4,0% Krubiczew 118 2,3% Leoncin 524 10,0% Mała Wieś przy Drodze 89 1,7% Michałów 148 2,8% Nowa Dąbrowa 40 0,8% Nowa Mała Wieś 186 3,6% Nowe Budy 0 0,0% Nowe Gniewniewice 94 1,8% Nowe Grochale 676 13,0% Nowe Polesie 314 6,0% Nowiny 74 1,4% Nowy Secymin 110 2,1% Nowy Wilków 316 6,1% Ośniki 79 1,5% Rybitew 30 0,6% Secymin Polski 157 3,0% Secyminek 80 1,5% Stanisławów 317 6,1% Stara Dąbrowa 210 4,0% Stare Gniewniewice 50 1,0% Stare Grochale 162 3,1% Stare Polesie 160 3,1% Teofile 167 3,2% Wilków nad Wisłą 59 1,1% Wilków Polski 293 5,6% Wincentówek 193 3,7% Zamość 59 1,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Leoncin

Najwyższym wskaźnikiem gęstości zaludnienia (558 os./km2) charakteryzuje się wieś gminna - Leoncin. Najniższy wskaźnik gęstości zaludnienia (wyłączając niezamieszkałą wieś Nowe Budy) odnotowuje wyludniające się właśnie Cisowe - 1,2 os./km2; a także Rybitew - 2,3 os./km2 oraz Zamość - 3,3 os./km2. Wszystkie te miejscowości docelowo (po zakończeniu wykupów) zostaną włączone w teren Parku Kampinoskiego, a ich obszar zostanie zagospodarowany zgodnie z przyjętą perspektywą rozwoju Parku.

Strona 24 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Mapa 4 Rozmieszczenie ludności w Gminie Leoncin

Strona 25 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Mapa 5 Gęstość zaludnienia obszaru Gminy Leoncin

Strona 26 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

W Gminie Leoncin od wielu lat odnotowuje się systematyczny wzrost liczby ludności. Od 1995 r. liczba mieszkańców wzrosła o 11,5%. Największy wzrost odnotowano w grupie osób w wieku produkcyjnym (28,6%). Natomiast spadek nastąpił w grupie mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym (-2,3%).

Wykres 2 Liczba mieszkańców Gminy Leoncin w poszczególnych grupach wiekowych

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Udział osób w wieku produkcyjnym wzrósł na przestrzeni ostatnich 20 lat o 9 pkt. procentowych.

Wykres 3 Udział poszczególnych grup wiekowych w ogólnej liczbie mieszkańców Gminy Leoncin

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

W ciągu minionych lat odnotowano wzrost udziału osób w wieku poprodukcyjnym () i jest to poziom porównywalny do poziomu w powiecie nowodworskim. Kierunek zmian demograficznych pozwala sądzić, że trend ten będzie się utrzymywał, pomimo zauważalnego (przynajmniej w danych GUS)

Strona 27 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023 napływu ludności do Gminy w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym. Tendencja ta jest także potwierdzana przez interesariuszy rewitalizacji, którzy wskazują na różnice kulturowe pomiędzy ludnością rdzenną gminy a mieszkańcami „napływowymi”. Tabela 4 Udział osób w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludności

nazwa jednostki 2011 2012 2013 2014 2015 administracyjnej Leoncin 16,0% 16,6% 17,3% 18,0% 18,1% Powiat nowodworski 15,6% 16,2% 16,7% 17,3% 18,0% Województwo mazowieckie 18,1% 18,6% 19,0% 19,5% 20,0% Polska 17,3% 17,8% 18,4% 19,0% 19,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

W roku 2016, według gminnej ewidencji ludności, udział osób w wieku poprodukcyjnym wyniósł 18,9%. W wielu miejscowościach w Gminie udział ten znacznie przekracza 20% (poniższa tabela). Pomijając Cisowe, gdzie liczba mieszkańców wynosi 12, a wszyscy mieszkańcy tej miejscowości wkrótce się wyprowadzą w związku z wykupem nieruchomości przez KPN, najbardziej pod tym względem wyróżnia się Nowa Dąbrowa (27,5%) oraz Gać (26,3%).

Tabela 5 Udział osób w wieku poprodukcyjnym w ogóle mieszkańców

liczba mieszkańców udział mieszkańców w wieku nazwa miejscowości w wieku poprodukcyjnym poprodukcyjnym w ogóle ludności Cisowe 7 58,3% Gać 15 26,3% Głusk 18 13,2% Gniewniewice Folwarczne 16 16,3% Górki 36 17,1% Krubiczew 27 22,9% Leoncin 111 21,2% Mała Wieś przy Drodze 20 22,5% Michałów 30 20,3% Nowa Dąbrowa 11 27,5% Nowa Mała Wieś 43 23,1% Nowe Budy 0 - Nowe Gniewniewice 21 22,3% Nowe Grochale 91 13,5% Nowe Polesie 63 20,1% Nowiny 19 25,7% Nowy Secymin 18 16,4% Nowy Wilków 70 22,2% Ośniki 17 21,5% Rybitew 6 20,0% Secymin Polski 24 15,3%

Strona 28 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

liczba mieszkańców udział mieszkańców w wieku nazwa miejscowości w wieku poprodukcyjnym poprodukcyjnym w ogóle ludności Secyminek 14 17,5% Stanisławów 47 14,8% Stara Dąbrowa 40 19,0% Stare Gniewniewice 11 22,0% Stare Grochale 29 17,9% Stare Polesie 24 15,0% Teofile 37 22,2% Wilków nad Wisłą 16 27,1% Wilków Polski 61 20,8% Wincentówek 27 14,0% Zamość 16 27,1% Gmina (ogółem) 985 18,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy

Warto zauważyć, że widoczne w danych statystycznych tendencje dot. napływu ludności nie są zauważane przez mieszkańców Gminy – w badaniu ankietowym wśród problemów społecznych, których rozwiązania oczekują ankietowani mieszkańcy, jedną z najczęściej wskazywanych kwestii była emigracja z obszaru młodych i dobrze wykształconych osób. I rzeczywiście, porównując dane już z ostatnich lat, w oparciu o gminną ewidencję ludności zameldowanej na stałe, liczba mieszkańców od 2011 zmalała, choć nieznacznie. Największy odpływ ludności odnotowały Nowa Dąbrowa oraz Zamość. W poniższej tabeli zostały oznaczone miejscowości, w których odpływ ludności jest większy niż 5% - próg uznany jako istotny biorąc pod uwagę społeczno-gospodarczy rozwój społeczności.

Tabela 6 Zmiany w liczbie ludności poszczególnych miejscowości Gminy

Ludność skala odpływu nazwa miejscowości ludność (2011) (2016) ludności (%)

Cisowe 11 12 9,1% Gać 49 57 16,3% Głusk 150 136 -9,3% Gniewniewice Folwarczne 100 98 -2,0% Górki 238 211 -11,3% Krubiczew 122 118 -3,3% Leoncin 520 524 0,8% Mała Wieś przy Drodze 90 89 -1,1% Michałów 147 148 0,7% Nowa Dąbrowa 50 40 -20,0% Nowa Mała Wieś 194 186 -4,1% Nowe Budy 0 0 - Nowe Gniewniewice 93 94 1,1% Nowe Grochale 611 676 10,6%

Strona 29 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Ludność skala odpływu nazwa miejscowości ludność (2011) (2016) ludności (%)

Nowe Polesie 302 314 4,0% Nowiny 75 74 -1,3% Nowy Secymin 131 110 -16,0% Nowy Wilków 305 316 3,6% Ośniki 80 79 -1,3% Rybitew 35 30 -14,3% Secymin Polski 164 157 -4,3% Secyminek 89 80 -10,1% Stanisławów 311 317 1,9% Stara Dąbrowa 231 210 -9,1% Stare Gniewniewice 50 50 0,0% Stare Grochale 124 162 30,6% Stare Polesie 158 160 1,3% Teofile 172 167 -2,9% Wilków nad Wisłą 60 59 -1,7% Wilków Polski 310 293 -5,5% Wincentówek 181 193 6,6% Zamość 75 59 -21,3% Gmina (ogółem) 5228 5219 -0,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy

WNIOSKI W Gminie Leoncin w większości z miejscowości (20 z 32) występuje duża koncentracja ludności w wieku poprodukcyjnym. Ponadto w części miejscowości, w tym w większości zlokalizowanej na obszarze KPN, następuje stopniowy odpływ ludności. W niektórych miejscowościach odpływ ten sięga 20% na przestrzeni ostatnich 5 lat.

4.2.2 Bezrobocie W ujęciu ogólnym i w porównaniu do większych jednostek administracyjnych Gmina Leoncin charakteryzuje się stosunkowo niską stopą bezrobocia (Tabela 7).

Strona 30 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Tabela 7 Udział osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym13 nazwa jednostki 2011 2012 2013 2014 2015 administracyjnej Gmina Leoncin 5,3% 5,6% 5,7% 5,8% 4,2% Powiat nowodworski 7,3% 7,3% 7,6% 7,3% 6,0% Województwo mazowieckie 7,4% 8,2% 8,5% 7,6% 6,6% Polska 8,0% 8,7% 8,8% 7,5% 6,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

W roku 2015 w Gminie Leoncin było 147 osób bezrobotnych, co było najniższym poziomem od 2009 r. (Wykres 4).

Wykres 4 Bezrobotni zarejestrowani w Gminie Leoncin

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Mimo niskiej stopy bezrobocia dla całej Gminy (według własnych obliczeń na podstawie liczby ludności w wieku produkcyjnym z ewidencji gminnej oraz danych PUP, jest to 4,6%) należy zwrócić uwagę na wysoki wskaźnik bezrobocia w niektórych miejscowościach, w tym szczególnie w miejscowościach z utrudnionym dostępem do większych ośrodków miejskich (więcej o dostępności w rozdziale dot. sfery przestrzenno-funkcjonalnej). Ze względu na stosunkowo niski wskaźnik bezrobocia w całej Gminie, w poniższej tabeli oraz mapie zaznaczono wartości dla tych miejscowości, w których stopa bezrobocia jest wyższa niż w powiecie nowodworskim (6%). Największą liczbę osób w bezrobotnych odnotowano w Górkach (19 os. – 13,1% ogółu ludności w wieku produkcyjnym), natomiast największy udział występuje w Nowej Dąbrowej (19% przy 4 os.) oraz Gaci (18,2% przy 6 os.) (Tabela 8).

13 Przez ludność w wieku produkcyjnym rozumie się ludność w wieku zdolności do pracy. dla mężczyzn przyjęto wiek 18-64 lata, dla kobiet - 18-59 lat.

Strona 31 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Tabela 8 Udział osób bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym

nazwa miejscowości stopa bezrobocia Cisowe 0,0% Gać 18,2% Głusk 11,6% Gniewniewice Folwarczne 4,8% Górki 13,1% Krubiczew 4,0% Leoncin 3,1% Mała Wieś przy Drodze 0,0% Michałów 5,4% Nowa Dąbrowa 19,0% Nowa Mała Wieś 3,3% Nowe Budy - Nowe Gniewniewice 5,0% Nowe Grochale 3,9% Nowe Polesie 3,9% Nowiny 7,5% Nowy Secymin 0,0% Nowy Wilków 2,5% Ośniki 4,1% Rybitew 4,8% Secymin Polski 4,8% Secyminek 5,2% Stanisławów 4,3% Stara Dąbrowa 7,4% Stare Gniewniewice 2,3% Stare Grochale 2,9% Stare Polesie 3,9% Teofile 5,7% Wilków nad Wisłą 2,5% Wilków Polski 2,9% Wincentówek 2,2% Zamość 10,0% Gmina (ogółem) 4,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy oraz PUP w Nowym Dworze Maz.

WNIOSKI Mimo niskiej stopy bezrobocia dla całej Gminy, na jej terenie występują miejscowości o szczególnie wysokiej koncentracji osób bezrobotnych: Głusk, Gniewniewice Folwarczne, Górki, Nowa Dąbrowa, Nowiny, Stara Dąbrowa, Zamość.

Strona 32 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

4.2.3 Przestępczość Do 2013 r. w Leoncinie zlokalizowany był Posterunek Policji (obecnie zlikwidowany, chociaż budynek istnieje). Likwidacja posterunku w Leoncinie wynikała głównie z faktu, że od 2007 roku funkcjonariusze tej komórki organizacyjnej pełnili służbę w budynku KP w Czosnowie. W związku tym likwidacja samego Posterunku w Leoncinie nie wpłynęła organizacyjnie na poziom bezpieczeństwa w Gminie. W ramach przeprowadzonych w 2016 r. przez KPP w Nowym Dworze Mazowieckim konsultacji społecznych mapy zagrożeń zdiagnozowano następujące problemy na terenie Gminy:  zakłócenie ładu i porządku publicznego, zaśmiecanie i niszczenie obszarów cennych przyrodniczo przez quady i motocykle wzdłuż rzeki Wisły na terenie „Natura 2000” w miejscowościach Wilków nad Wisłą, Wilków Polski, Secymin Polski, Nowe Grochale,  zakłócenie ładu i porządku publicznego na terenie przyległym do szkół w miejscowości Głusk i Leoncin,  zagrożenie pożarowe związane z biwakowaniem i rozpalaniem ognisk wzdłuż rzeki Wisły, szczególnie w miejscowościach Nowy Wilków, Wilków nad Wisłą, Wilków Polski, Secymin Polski, Nowy Secymin, Nowe Grochale, Stare Grochale,  zdarzenia drogowe z udziałem zwierząt leśnych w rejonie całej gminy,  pojazdy poruszające się z dużą prędkością po drogach gminnych,  dzikie kąpielisko w miejscowości Secymin Polski,  kradzieże i uszkodzenia mienia na terenie działek letniskowych, w szczególności w miejscowościach Grochale Stare, Nowe Grochale, Głusk. Dodatkowo w ramach prac nad niniejszym Programem analizie poddano przestępstwa znęcania się nad rodziną zgodnie z art. 207 ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks Karny (Dz.U.2016.1137 ze zm.). w 2015 r. Były to jednak pojedyncze przypadki w poszczególnych miejscowościach, na podstawie których trudno wnioskować o szczególnej koncentracji tego typu przestępstw. Na terenie Gminy doszło do 9. tego rodzaju zawiadomień (jak do tej pory 3 wyroki).

WNIOSKI Na terenie Gminy nie ma miejsc szczególnej koncentracji przestępczości, która miałaby podłoże społeczne. Najczęściej występujące przestępstwa, to zdarzenia typu drogowego lub kradzieże i uszkodzenia mienia na terenie działek letniskowych.

4.2.4 Edukacja Na terenie Gminy Leoncin funkcjonują trzy punkty przedszkolne, do których prowadzony jest nabór przez Urząd Gminy Leoncin. Dwa z nich są zlokalizowane w Leoncinie, natomiast trzeci mieści się w Nowych Grochalach. Na przestrzeni ostatnich lat w Gminie znacznie wzrósł udział dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym (Tabela 9). Jednak jest to poziom wciąż znacznie niższy w porównaniu z powiatem czy województwem, gdzie liczba dzieci uczęszczających do przedszkoli jest wyższa o kilkanaście punktów procentowych.

Strona 33 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Tabela 9 Dzieci (w wieku 3-6 lat) objęte wychowaniem przedszkolnym w Gminie Leoncin

nazwa jednostki 2011 2012 2013 2014 administracyjnej Leoncin 44,4% 45,4% 51,2% 71,7% Powiat nowodworski 64,6% 66,4% 71,7% 83,6% Mazowieckie 75,2% 75,8% 79,6% 87,7% Polska 70,8% 71,5% 75,2% 82,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

W Gminie Leoncin działają: - Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Leoncinie (ul. I.B. Singera 3) – szkoła podstawowa oraz gimnazjum; - Zespół Szkół w Głusku z siedzib w Nowych Grochalach – szkoła podstawowa im. Ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz gimnazjum; - Zespół Szkół w Górkach – szkoła podstawowa im. Powstańców Styczniowych oraz gimnazjum. Na podstawie danych GUS można stwierdzić, że w okresie od 2012 do 2014r. liczba dzieci uczęszczających do szkół podstawowych oraz gimnazjalnych nieznacznie wzrosła.

Tabela 10 Szkoły i przedszkola w Gminie Leoncin – wybrane dane

EDUKACJA 2012/2013 2012/2014 2014/2015 Placówki wychowania przedszkolnego 4 5 6 w tym przedszkola - - - Miejsca w przedszkolach - - - dzieci w placówkach wychowania przedszkolnego 121 146 172 w tym przedszkola - - - szkoły podstawowe 3 3 3 uczniowie szkół podstawowych 311 308 328 szkoły gimnazjalne 3 3 3 uczniowie szkół gimnazjalnych 152 155 155 liczba uczniów przypadająca podstawowych 13 13 14 na 1 oddział w szkołach: gimnazjalnych 14 14 13

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Jakość nauki w szkołach podstawowych i gimnazjalnych w Gminie Leoncin jest na poziomie niższym niż w powiecie oraz znacznie niższym niż w województwie.

Strona 34 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Tabela 11 Wyniki egzaminu kończącego szkołę podstawową w latach 2015-2016

Część pierwsza - język polski i matematyka Część druga - języki obce nazwa jednostki średnia (%) język angielski liczba uczniów administracyjnej ogółem język polski matematyka liczba uczniów średnia (%) 2015 2016 2015 2016 2015 2016 2015 2016 2015 2016 2015 2016 Gmina Leoncin 43 47 58,7 53,4 66,2 67,6 50,8 38,8 43 47 68,3 64,1 Powiat 732 752 63,1 60,4 71,7 70,0 54,0 50,4 716 735 76,2 68,7 nowodworski Województwo 49 141 49 937 67,2 66,1 70,6 73,3 63,8 58,4 48 432 49 644 80,4 75,0 mazowieckie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OKE w Warszawie

Tabela 12 Średnie wyniki z egzaminu gimnazjalnego w 2016 roku

Przedmioty Język angielski Język angielski Historia i WOS Język polski Matematyka przyrodnicze podstawowy rozszerzony Nazwa jednostki średni średni średni średni średni średni administracyjnej liczba liczba liczba liczba liczba liczba wynik wynik wynik wynik wynik wynik uczniów uczniów uczniów uczniów uczniów uczniów % % % % % % Gmina Leoncin 57 56,4 57 72,4 57 39,5 57 46,3 53 52,6 53 32,8 Powiat 694 55,2 694 68,8 695 44,5 695 48,8 614 60,8 580 40,8 nowodworski Województwo 48 112 59 48 114 73 48 106 52 48 105 54 42 827 67,8 42 123 49,4 mazowieckie14 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OKE w Warszawie

Spośród 3 szkół podstawowych oraz 3 gimnazjów najczęściej poniżej średniej znajdują się szkoły w Głusku (z siedzibą w Nowych Grochalach) oraz Górkach. W ostatnich 3 latach na 25 części sprawdzianu i egzaminu gimnazjalnego uczniowie ZS w Głusku odnotowywali wynik poniżej średniej w Gminie 19 razy, a uczniowie ZS w Górkach 16 razy.

Tabela 13 Wyniki z egzaminu kończącego szkołę podstawową oraz egzaminu gimnazjalnego w Gminie Leoncin Źródło: opracowanie władne na podstawie danych OKE w Warszawie (kolorem zaznaczono najniższy wynik spośród szkół w każdej części)

poziom średnia w ZS w ZS w ZS w przedmiot rok nauczania Gminie Głusku Górkach Leoncinie

Język polski średni wynik [%] 2016 67,6 55,6 58,3 71,0 Język polski średni wynik [%] 2015 66,2 56,6 74,0 69,1

Szkoła Szkoła sprawdzian średni wynik [%] 2014 59,0 57,9 59,5 59,7

podstawowa matematyka średni wynik [%] 2016 38,8 39,4 26,7 39,7

14 Niektóre średnie dla województwa mazowieckiego zostały podane w Sprawozdaniu z egzaminu gimnazjalnego przeprowadzonego w ostatnim roku nauki w roku 2016 z dokładnością do liczby całkowitej

Strona 35 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

matematyka średni wynik [%] 2015 50,8 46,7 56,0 51,7 język angielski średni wynik [%] 2016 64,1 62,6 63,7 64,5 język angielski średni wynik [%] 2015 68,3 60,4 85,6 68,6 GH-H średni wynik [%] 2016 56,4 56,5 60,0 55,7 GH-H średni wynik [%] 2015 60,0 72,2 53,3 57,1 GH-H średni wynik [%] 2014 57,7 56,6 51,3 60,9 GH-P średni wynik [%] 2016 72,4 66,3 63,5 77,3 GH-P średni wynik [%] 2015 58,9 57,8 47,8 60,5 GH-P średni wynik [%] 2014 68,0 63,2 60,9 73,6 GM-M średni wynik [%] 2016 39,5 37,2 42,3 40,3

GM-M średni wynik [%] 2015 43,3 56,4 25,8 41,5 GM-M średni wynik [%] 2014 44,3 41,8 36,1 49,0 GM-P średni wynik [%] 2016 46,3 46,6 43,3 46,6

Gimnazjum GM-P średni wynik [%] 2015 45,3 52,5 43,5 43,4 GM-P średni wynik [%] 2014 52,0 47,2 44,6 57,7 GA-P średni wynik [%] 2016 51,9 43,1 50,2 57,1 GA-P średni wynik [%] 2015 65,8 57,0 48,3 76,3 GA-P średni wynik [%] 2014 62,8 62,6 63,9 62,2 GA-R średni wynik [%] 2016 32,5 28,4 32,8 34,8 GA-R średni wynik [%] 2015 51,2 48,8 21,3 60,7 GA-R średni wynik [%] 2014 43,4 40,0 46,8 43,8 Liczba przypadków średniego wyniku w szkole poniżej wartości średniej w 19 16 5

Gminie

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OKE w Warszawie

Niższy poziom nauczania jest jednym z powodów, dla którego część rodziców dowozi swoje dzieci do szkół poza Gminę Leoncin. Spośród 263 uczniów z rejonu Szkoły Podstawowej w Leoncinie 37 uczniów realizuje obowiązek szkolny poza Gminą. Dodatkowo istnieje zauważalna dysproporcja w wynikach uczniów pomiędzy szkołą zlokalizowaną w Leoncinie a szkołami w Nowych Grochalach oraz Górkach. Różnice te dotyczą zarówno szkół podstawowych jak i gimnazjum. W poniższej tabeli oraz na mapie zaznaczono obwody tych dwóch zespołów szkół (szkoła podstawowa i gimnazjum). W oparciu o powyższe dane (ze względu na trudności związane ze zdobyciem informacji na temat wyników w edukacji w podziale na jednostki referencyjne (sołectwa)) na poniższej mapie oraz tabeli oznaczono te miejscowości, które należą do obwodów szkół w ZS w Głusku i Górkach15.

15 Uchwala Nr V/ 7 /03 Rady Gminy Leoncin z dnia 5 marca 2003 roku w sprawie określenia obwodu Gimnazjum w Głusku z siedzibą w Nowych Grochalach, Uchwała Nr VIII/24/03 Rady Gminy Leoncin z dnia 18 czerwca 2003 roku w sprawie określenia obwodu Szkoły Podstawowej w Leoncinie ul. Isaaca Basheyisa Singera; Uchwała NR V/ 5 /03 Rady Gminy Leoncin z dnia 5 marca 2003 roku w sprawie określenia obwodu gimnazjum w Górkach.

Strona 36 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Tabela 14 Miejscowości, z których najczęściej uczniowie osiągają wyniki ze sprawdzianu i egzaminu gimnazjalnego poniżej średniej w Gminie.

nazwa miejscowości

Cisowe + Gać - Głusk + Gniewniewice Folwarczne - Górki + Krubiczew - Leoncin - Mała Wieś przy Drodze - Michałów - Nowa Dąbrowa + Nowa Mała Wieś + Nowe Budy + Nowe Gniewniewice - Nowe Grochale + Nowe Polesie - Nowiny - Nowy Secymin - Nowy Wilków - Ośniki - Rybitew + Secymin Polski - Secyminek - Stanisławów16 + - Stara Dąbrowa + Stare Gniewniewice - Stare Grochale + Stare Polesie - Teofile - Wilków nad Wisłą - Wilków Polski - Wincentówek - Zamość + Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy

16Do obwodu Zespołu Szkół w Głusku z siedzibą w Nowych Grochalach należy tylko część miejscowości Stanisławów tj. Stanisławów od nr 1-36 i od nr 42- 54 oraz 56 i 58. Pozostała część należy do obwodu szkół w Leoncinie. Zostało to zaznaczone na mapie.

Strona 37 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Mapa 6 Granice obwodów szkoły podstawowej i gimnazjum w Nowych Grochalach i Górkach

Strona 38 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

WNIOSKI Wyniki uczniów ze szkół w Gminie Leoncin niekorzystnie wypadają w porównaniu ze średnimi wynikami w powiecie czy województwie. W samej Gminie najgorsze wyniki egzaminów odnotowują uczniowie szkół w Głusku i Górkach.

4.2.5 Uczestnictwo w życiu publicznym Udział mieszkańców w życiu publicznym w ujęciu liczbowym jest dobrze odwzorowany poprzez frekwencję w wyborach. Szczególne znaczenie mają wybory samorządowe. Gmina Leoncin bardzo korzystnie wypada w tym względzie na tle frekwencji w powiecie czy województwie. W powiecie nowodworskim frekwencja w Gminie Leoncin jest najwyższa spośród wszystkich gmin lub należy do najwyższych w powiecie (Tabela 15).

Tabela 15 Frekwencja wyborcza podczas wyborów samorządowych w latach 2002-2014

2014 2010 2006 2002

a

Komisja tura tura Wyborcza lub

dn. 21.11.10 dn. 05.12.10 dn. 12.11.06 dn. 26.11.06 jednostka

administracyjna ójta / Burmistrza

Rady Gmin Rady Gmin

Rady Powiatów Rady Powiatów

Prezydenta i

/ Prezydenta i /

/ Prezydenta II tura / Prezydenta II tura

Sejmiki Sejmiki Województw Sejmiki Województw

głosowanie w głosowanie w głosowanie w głosowanie w

Wyboru W Wyboru Wójta / Burmistrza Wyboru Wójta / Burmistrz Wyboru Wójta / Burmistrza Zespół Szkół 58,1 58,3 56,9 58,1 - b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. w Górkach17 % % % % Zespół Szkół 59,0 59,0 67,1 59,0 - b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. w Leoncinie18 % % % % Zespół Szkół w Głusku 54,3 54,3 58,3 54,3 z siedzibą - b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. % % % % w Nowych Grochalach19 Strażnica Ochotniczej Straży 57,4 57,4 64,4 57,4 - b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Pożarnej % % % % w Wilkowie Polskim20 57,1 57,1 57,1 57,1 69,5 56,6 64,0 61,7 61,0 61,0 63,8 Gmina Leoncin - b.d. b.d. % % % % % % % % % % % 52,9 53,0 52,9 53,0 52,1 55,0 50,6 47,8 47,8 52,4 52,4 52,4 41,0 powiat b.d. % % % % % % % % % % % % %

17 Obszar Komisji Wyborczej w Górkach: Cisowe, Górki, Nowa Dąbrowa, Nowe Budy, Stara Dąbrowa, Zamość 18 Obszar Komisji Wyborczej w Leoncinie: Gać, Gniewniewice Folwarczne, Leoncin, Michałów, Nowe Gniewniewice, Nowy Wilków, Stare Gniewniewice, Teofile, Wilków nad Wisłą, Wincentówek 19 Obszar Komisji Wyborczej w Nowych Grochalach: Głusk, Mała Wieś przy Drodze, Nowa Mała Wieś, Nowe Grochale, Rybitew, Stanisławów, Stare Grochale 20 Obszar Komisji Wyborczej w Wilkowie Polskim: Krubiczew, Nowe Polesie, Nowiny, Nowy Secymin, Ośniki, Secymin Polski, Secyminek, Stare Polesie, Wilków Polski

Strona 39 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

2014 2010 2006 2002

a

Komisja tura tura Wyborcza lub

dn. 21.11.10 dn. 05.12.10 dn. 12.11.06 dn. 26.11.06 jednostka

administracyjna ójta / Burmistrza

Rady Gmin Rady Gmin

Rady Powiatów Rady Powiatów

Prezydenta i

/ Prezydenta i /

/ Prezydenta II tura / Prezydenta II tura

Sejmiki Sejmiki Województw Sejmiki Województw

głosowanie w głosowanie w głosowanie w głosowanie w

Wyboru W Wyboru Wójta / Burmistrza Wyboru Wójta / Burmistrz Wyboru Wójta / Burmistrza 51,1 54,3 51,2 51,2 44,0 51,0 39,9 50,6 46,4 46,1 50,9 50,6 46,2 39,5 województwo % % % % % % % % % % % % % % 47,2 50,2 47,4 47,3 40,0 47,3 35,3 46,0 39,6 44,2 49,5 44,1 44,2 35,0 Polska % % % % % % % % % % % % % % Źródło: opracowanie własne na podstawie Państwowej Komisji Wyborczej (kolorem zaznaczono najniższą frekwencję spośród komisji wyborczych w Gminie Leoncin w wyborach samorządowych 2014)

Porównując poziom frekwencji wyborczej w ostatnich wyborach samorządowych w 2014 r. z wyborami z lat ubiegłych, można zaobserwować spadek zainteresowania mieszkańców Gminy udziałem w wyborze przedstawicieli do poszczególnych organów, choć wciąż jest to wyższy poziom niż w większych jednostkach administracyjnych.

WNIOSKI W zakresie życia publicznego należy stwierdzić wysoki poziom aktywności w wyborach samorządowych. Frekwencja w Gminie Leoncin jest najwyższa spośród wszystkich gmin lub należy do najwyższych w powiecie.

4.2.6 Uczestnictwo w życiu kulturalnym i społecznym Jak wynika z przeprowadzonych badań jakościowych oferta działań kulturalno-rekreacyjnych jest zdecydowanie niewystarczająca. Respondenci wskazywali na brak Ośrodka Kultury jako kluczowy deficyt odczuwalny szczególnie dla mieszkańców najbardziej zaludnionej wsi gminnej – Leoncin. Na terenie gminy pojawiają się sporadyczne inicjatywy oddolne mieszkańców, nawiązujące poniekąd do tradycji i historii obszaru (aktywność kół śpiewaczych, tanecznych, związanych z rzemiosłem etc.), ale przy braku zarówno odpowiedniej infrastruktury (np. budynku GOK czy świetlic wiejskich) oraz kadry animującej tego rodzaju działania, zarówno oferta jak i aktywność mieszkańców w życiu kulturalnym jest niewielka. Ponadto rozwój życia kulturalnego mieszkańców Gminy jest zapewniany m. in. poprzez dostęp do biblioteki. Biblioteka Publiczna Gminy Leoncin mieści się przy ul. Singera 3 w Leoncinie (budynek Zespołu Szkół) i jest dostępna dla użytkowników w godzinach: - poniedziałek 13-18; - wtorek – nieczynna;

Strona 40 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

- środa 13-18; - czwartek 8-13; - piątek 11-16.

W ramach analizy gminy w sferze społecznej zbadano uczestnictwo mieszkańców w życiu kulturalnym. Wykorzystano w tym celu dane dotyczące korzystania z biblioteki miejskiej, ponieważ czytelnictwo jest w dużym stopniu skorelowane z korzystaniem z dóbr kultury i wydarzeń kulturalnych. W roku 2015 w Gminie przypadało 75 czytelników na 1000 mieszkańców, co było wskaźnikiem znacznie niższym niż w innych jednostkach administracyjnych ().

Tabela 16 Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności

nazwa jednostki 2011 2012 2013 2014 2015 administracyjnej Gmina Leoncin 78 77 71 71 75 Powiat nowodworski 140 144 154 140 136 Mazowieckie 181 182 182 180 177 Polska 168 168 167 164 162 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Łączna liczba aktywnych czytelników w Gminie w roku 2015 wyniosła 416 osób. Są to czytelnicy, którzy wypożyczyli przynajmniej jedną pozycję w ciągu całego roku. Daje to poziom 8% mieszkańców Gminy korzystających przynajmniej raz w roku z usług biblioteki. W oparciu o te dane przeprowadzono analizę przestrzenną określając miejscowości, gdzie liczba czytelników przypadająca na liczbę mieszkańców jest poniżej wartości dla całej Gminy (<8%). Przy interpretacji poniższej tabeli oraz mapy czytelnictwa należy jednak mieć na uwadze ogólną dostępność do kultury (i literatury), w tym np. korzystanie z książek elektronicznych lub innych bibliotek publicznych (np. szkolnych i branżowych – w tym bibliotek w Warszawie), a także potencjalnie mało atrakcyjny zbiór nowych wydawnictw (brak nowości wydawniczych), co także może przekładać się na nie korzystanie z biblioteki w Leoncinie.

Tabela 17 Udział aktywnych czytelników biblioteki gminnej w ogóle ludności

udział aktywnych nazwa miejscowości czytelników Cisowe 0,0% Gać 12,3% Głusk 6,6% Gniewniewice Folwarczne 7,1% Górki 0,0% Krubiczew 8,5% Leoncin 16,4% Mała Wieś przy Drodze 14,6% Michałów 12,8% Nowa Dąbrowa 0,0%

Strona 41 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Nowa Mała Wieś 1,6% Nowe Budy - Nowe Gniewniewice 20,2% Nowe Grochale 1,5% Nowe Polesie 11,5% Nowiny 16,2% Nowy Secymin 7,3% Nowy Wilków 9,8% Ośniki 6,3% Rybitew 0,0% Secymin Polski 8,3% Secyminek 17,5% Stanisławów 6,3% Stara Dąbrowa 0,0% Stare Gniewniewice 4,0% Stare Grochale 0,0% Stare Polesie 8,8% Teofile 12,0% Wilków nad Wisłą 8,5% Wilków Polski 8,9% Wincentówek 13,5% Zamość 1,7% Gmina (ogółem) 8,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy

Czytelnicy – mieszkańcy aktywnie korzystający z biblioteki, pochodzą z piętnastu miejscowości. Spośród bardziej licznych miejscowości szczególną uwagę zwraca zerowy udział aktywnych czytelników w Górkach, Nowej Dąbrowie, Rybitwie, Starej Dąbrowie i Starych Grochalach.

WNIOSKI Oferta działań kulturalno-rekreacyjnych jest zdecydowanie niewystarczająca. Respondenci wskazywali na brak Ośrodka Kultury jako kluczowy deficyt odczuwalny szczególnie dla mieszkańców najbardziej zaludnionej wsi gminnej – Leoncin. Na terenie gminy pojawiają się sporadyczne inicjatywy oddolne mieszkańców, nawiązujące poniekąd do tradycji i historii obszaru (aktywność kół śpiewaczych, tanecznych, związanych z rzemiosłem etc.), ale przy braku zarówno odpowiedniej infrastruktury (np. budynku GOK czy świetlic wiejskich) oraz kadry animującej tego rodzaju działania, zarówno oferta jak i aktywność mieszkańców w życiu kulturalnym jest niewielka.

4.2.1 Wyniki badań jakościowych w sferze społecznej

Strona 42 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

4.2.1.1 Jakość życia

Do miejscowości położonych na obszarze Parku można dojechać z trzech stron. Od gminy Leoncin od wsi gminnej Leoncin drogą szutrową przez las (około 9 km), wąską drogą asfaltową, bez poboczy, (nieco ponad 20 km), albo od strony sąsiedniego Kampinosu – nieco ponad 9 km. Mieszkańcy wolą jechać do Kampinosu (np. na zakupy), chociaż ogólnie rzadko jeżdżą. „W Parku” zabudowa ma charakter domów jednorodzinnych, często drewnianych, bez kanalizacji, bez wodociągu. Jest dostępna woda pitna, jednak – jak mówią mieszkańcy – budzi zastrzeżenia i w ich opinii nie nadaje się do picia (jest żółta i ma nieprzyjemny zapach, jednak próbki wysłane do laboratorium nie wykazały obecności szkodliwych substancji). Niemniej, ze względu na stan dostępnej wody, dostarczanej beczkowozem, mieszkańcy wodę do picia kupują. Jeszcze kilka lat temu można było spotkać takie domy mieszkalne, w których nie było fundamentu czy izolacji od podłoża, a podłogą było tzw. klepisko. Życie społeczne mieszkańców koncentruje się w miejscowości Górki, w której zlokalizowana jest szkoła. Oprócz szkoły w Górkach jest także kościół i niewielki sklep. Raz w tygodniu dojeżdża finansowany ze środków własnych gminny autobus, dowożący mieszkańców ze wsi parkowych do wsi Leoncin, aby mogli załatwić sprawy urzędowe, pójść do lekarza lub zrobić zakupy. W okresie wakacyjnym gminny autobus jeździ raz w miesiącu. Gmina finansuje nie tylko komunikację, ale także utrzymuje szkołę, chociaż jest to koszt nieuzasadniony ekonomicznie. Dzieci uczą się w Górkach w kameralnych klasach (czasem po 5., 6-ciu uczniów), a rodzice zdecydowali część dzieci kształcić dowożąc je we własnym zakresie np. do Głuska, ze względu na poziom nauczania i dostępność do pomocy naukowych w szkole. W szkole w Górkach nie odbywają się żadne dodatkowe zajęcia, budynek nie jest wykorzystywany w czasie poza realizowanym planem lekcji. Mieszkańcy to często osoby niepracujące, czasem niepracujące od dawna lub „od zawsze” ale czasem pozbawione takiej możliwości ze względu na brak połączeń komunikacyjnych umożliwiających dojazd do pracy i z powrotem w godzinach odpowiednich do czasu pracy. Komunikacja jest dostępna, dla tych osób, które jest stać na zakup biletu, w postaci czterech połączeń autobusowych, z których ostatnie połączenie powrotne to autobus wyjeżdżający z Czosnowa około godz. 15. Gdyby mieszkaniec Górek chciał pracować to musiałby kończyć pracę najpóźniej o 14.30. Podobnie zresztą czasu muszą pilnować nastoletni uczniowie dojeżdżający do szkół średnich – o ile nie mają wsparcia w rodzicach posiadających samochód, którzy mogliby ich odebrać. Trudności komunikacyjne są istotną przeszkodą, aby korzystać z oferty instytucji kulturalnych, sportowych, rozwijających umiejętności i zainteresowania, i kierujących swoją ofertę do różnych grup wiekowych.

4.2.1.2 Poziom świadomości

Mieszkańcy wsi zlokalizowanych na obszarze KPN w dużej mierze nie mają wiedzy co do prawnych uwarunkowań wykupu ich gospodarstw oraz faktycznych perspektyw dla dalszego zamieszkiwania na terenie obecnie zajmowanych posesji. Bardzo wiele osób – pomimo jednoznacznego stanowiska Parku – uważa, że proces wykupu nie jest nieuchronny, że dalsze ich zamieszkiwanie na obszarze Parku zmieni stanowisko instytucji, które np. pod presją ich wniosków pozwolą na remont / budowę drogi czy rozbudowę budynków w ramach poszczególnych gospodarstw. Tymczasem nie ma absolutnie żadnych przesłanek, które wskazywałyby na fakultatywną przyszłość wspomnianych wsi. Rozporządzenia dotyczące utworzenia KPN w wyznaczonych granicach są realizowane zgodnie z planem, jedyny sposób aby tę perspektywę zmienić to zmiana obowiązującego prawa w tym zakresie, a nikt nie występuje z taką inicjatywą i nikt nie kwestionuje granic Parku. Z perspektywy zarówno społecznej, jak i

Strona 43 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023 gospodarczej, funkcjonalnej i infrastrukturalnej, mieszkańcy wsi położonych na terenie KPN znajdują się w bardzo trudnej sytuacji. Można stwierdzić, że mieszkańcy mają „wiedzę potoczną” dotyczącą sytuacji, w której się znaleźli. W czasie wprowadzenia i wdrożenia rozporządzenia na mocy którego utworzono KPN, inna była „polityka informacyjna”, która w praktyce oznaczała brak przepływu informacji pomiędzy dyrekcją KPN a mieszkańcami wsi objętych planem wykupu. Nie prowadzono w tym zakresie dialogu międzyinstytucjonalnego (KPN – Gmina) ukierunkowanego na dotarcie do ludzi i przygotowanie ich do zmiany w optymalny sposób. Szereg zaniechań połączony z przekazem potocznym i obrośnięty uprzedzeniami do „władz”, które „chcą zabrać” ziemię gospodarowaną z dziada pradziada skutkuje negatywną postawą u mieszkańców i ich sceptycznym nastawieniem do jakichkolwiek zmian czy działań kierowanych do ogółu społeczności. Część mieszkańców wsi uważa – skądinąd słusznie – że nikt ich do wyprowadzenia się nie zmusi. Czują się rozgoryczeni, że nie mogą na swojej ziemi zbudować domu dla dzieci, żeby wnuki wychowywały się w czystym ekologicznie środowisku. Nie do końca znają obowiązujące procedury, więc czekają aż „coś się zmieni” i próbują uzyskać zgody administracyjne - czy to na rozbudowę (co czasem się udaje) czy na remont drogi (bez powodzenia).

Należy także wspomnieć o poziomie świadomości mieszkańców pozostałych miejscowości gminy Leoncin, dla których mieszkańcy wsi na obszarze KPN to „ludzie z lasu”, osoby wręcz z poprzedniej epoki, w związku z tym zacofane i izolowane. Negatywne nastawienie i swoisty lęk przed obcym widać w sytuacjach np. korzystania z komunikacji publicznej, a szczególnie są dotkliwe w odniesieniu do dzieci, które są napiętowane jako uboższe i mieszkające „w lesie” albo „za lasem”.

4.2.1.3 Perspektywy życiowe

Mieszkańcy miejscowości „parkowych” nie tylko mają ograniczony dostęp do publicznych instytucji (urzędów, szkół, punktów opieki medycznej, sklepów, etc.), ale także nie mogą poprawiać standardu życia poprzez remonty i modernizację infrastruktury w gospodarstwach domowych czy rozbudowę budynków mieszkalnych i użytkowych – bowiem ze względu na perspektywę wykupu i docelowo zmiany miejsca zamieszkania KPN nie wyraża zgody na tego rodzaju prywatne inwestycje. Nie mają także szans na rozbudowę drogi – ani powiatowej, ani dróg gminnych. Żaden z lokalnych samorządów nie będzie inwestował w rozbudowę infrastruktury na obszarze, który w niedługiej perspektywie ma się wyludnić. Ponadto, podjęcie jakiejkolwiek inwestycji „twardej” będzie oznaczało konflikt władz np. Gminy z dyrekcją KPN-u, która nie wyda pozwolenia na realizację inwestycji. Taka sytuacja miała miejsce podczas konsultacji niniejszego Programu Rewitalizacji, który – w końcowym etapie – został przesłany także do KPN. Ogólna opinia była pozytywna, z zastrzeżeniem, że Park nie wyrazi zgody na doprowadzenie sieci wodociągowej, która została zapisana jako jedna z inicjatyw planowanych do realizacji przez Gminę. Oprócz kwestii administracyjnych, proceduralnych, są kwestie „ludzkie” – a te kwestie oznaczają poczucie pozostawienia samym sobie, bez wsparcia, pomocy, planu działania wobec realizowanych wykupów, w obliczu wyzwań trudnych do zrealizowania dla ‘zwykłego obywatela’, w XXI wieku poczucie całkowitego wykluczenia – ze społeczeństwa, z dostępu do instytucji, z zainteresowania państwa losem obywateli. Podczas spotkań konsultacyjnych mieszkańcy terenów KPN zgłaszali swoje potrzeby – żeby mogli przeprowadzić remonty domów, żeby wyremontowano drogę, żeby gmina zapewniła transport, żeby więcej instytucji i organizacji działało w Górkach (np. żeby był dostępny lekarz, zajęcia komputerowe

Strona 44 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023 itp.). Pytani o plany wykupu niektórzy mieszkańcy wskazywali na chęć pozostania we własnym domu, inni wskazywali na rachunek ekonomiczny – kwota zaoferowana przez Park w ramach wykupu, chociaż jest kwotą rynkową wskazaną przez rzeczoznawcę, nie pozwoli na zakup i urządzenie się gdziekolwiek indziej. Dla osób niezbyt zamożnych, które nie posiadają własnych środków finansowych aby dofinansować zakup nieruchmości, de facto taka sytuacja oznacza to brak możliwości wyboru. Skala wykluczenia społecznego połączonego z patową sytuacją administracyjną (nie można podejmować żadnych działań) przekłada się na „trwanie” obserwowane z każdej perspektywy: mieszkańców wsi na terenie KPN, mieszkańców Gminy, władz Gminy, dyrekcji KPN. Inne instytucje nie docieracją do mieszkańców KPN, żadna organizacja nie oferuje im wsparcia.

WNIOSKI Z przeprowadzonych badań jakościowych oraz po uwzględnieniu uwarunkowań prawnych wynika, że w związku z rozwojem Kampinoskiego Parku Narodowego mieszkańcy wsi: Górki, Nowa Dąbrowa, Rybitew, Stara Dąbrowa, Zamość, znajdują się w trudnej sytuacji życiowej wynikającej z braku faktycznych perspektyw dla dalszego zamieszkiwania w obecnie zajmowanych gospodarstwach.

4.2.2 Perspektywa Kampinoskiego Parku Narodowego

Na stronie Kampinoskiego Parku Narodowego (https://www.kampinoski-pn.gov.pl/gospodarka- przestrzenna) można przeczytać m.in. że:

„Współczesny obszar Kampinoskiego Parku Narodowego stanowi fragment dawnej Puszczy Kampinoskiej rozciągającej się między Wisłą, Bzurą i Utratą, a od wschodu sięgającej w głąb granic dzisiejszej Warszawy, gdzie zachowały się fragmenty dawnej puszczy w postaci Lasu Bielańskiego i Lasu Młocińskiego. Część gruntów strefy ochronnej w okresie powojennym została ponownie zalesiona. Podobnie stało się z dużymi fragmentami użytków rolnych położonych wewnątrz parku po 1975 r., gdy grunty prywatne objęto programem wykupów i przywracania ich przyrodzie, m.in. przez ich zalesianie. /…/ Aktualnie użytkowane obszary rolnicze stanowią mozaikę terenów uprawnych, lasów, zakrzaczeń i bagien. Otaczają i przenikają ekosystemy naturalne parku i są ciągle dominującą formą użytkowania terenu w większości gmin „puszczańskich”. /…/ Wyraźny wzrost liczby mieszkańców w gminach podwarszawskich wiąże się ze wzrostem dochodów ludności i możliwością budowy własnego domu w stosunkowo niewielkiej odległości od Warszawy – ciągle głównego rynku pracy, o najwyższym przeciętnym wynagrodzeniu i najniższej stopie bezrobocia w województwie. Do zamieszkania za miastem zachęca poprawa jakości dróg, budowa przedszkoli, szkół, infrastruktury ochrony środowiska. Dalszy wzrost ludności, a należy tego oczekiwać w najbliższych latach, jest dla parku zjawiskiem niekorzystnym zarówno ze względu na przeznaczanie kolejnych gruntów rolnych (niekiedy również leśnych) pod zabudowę, jak i na wzmożoną penetrację wnętrza parku narodowego przez coraz liczniejszą społeczność lokalną, zamieszkującą coraz bliżej jego granic. /…/

Strona 45 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Zauważalny jest wyraźny wzrost powierzchni lasów, który jest konsekwencją zalesiania i sukcesji naturalnej użytków rolnych pozyskanych w ramach realizowanego od 1975 r. programu wykupu gruntów prywatnych położonych w granicach Kampinoskiego Parku Narodowego. W strefie ochronnej z kolei obserwuje się gwałtowny wzrost terenów budowlanych kosztem użytków rolnych. /…/ Potwierdzeniem niepokojących zmian w przestrzeni parku i strefie ochronnej jest trend wzrostu liczby ludności w gminach parkowych. /…/

W granicach KPN znajduje się obecnie 4 900 ha gruntów prywatnych. Część z nich przewidywana jest do wykupienia, zgodnie z polityką ochrony przyrody realizowaną w KPN od 1975 r., polegającą na: – sukcesywnym eliminowaniu wszelkich form zagospodarowania niezwiązanego z ochroną przyrody, – kontynuowaniu zmiany struktury własności gruntów na rzecz Skarbu Państwa poprzez wykup gruntów prywatnych, – pozostawieniu kilku obszarów tradycyjnego rolnictwa ze ściśle określonym sposobem zagospodarowania przestrzennego. W kompleksie głównym Parku przewiduje się do wykupu 13 688 ha, a wykupiono już 10 945 ha. Tak więc zaawansowanie osiągnęło bardzo wysoki poziom 80%, a w gminach Brochów i Kampinos przekroczyło 90%. Wiele wsi przestało istnieć. W związku z tym, że wykupy od początku realizowane są na podstawie dobrowolnych zgłoszeń 20 % pozostałej powierzchni wsi wykupywanych, a będącej w posiadaniu rolników znajduje się w szachownicy własności z gruntami Skarbu Państwa. Powstała wybitnie niesprzyjająca sytuacja przestrzenna dla obydwu stron biorących udział w programie. KPN przejmując grunty zagospodarowuje je w sposób najkorzystniejszy dla przyrody. Powstało wiele nowych powierzchni leśnych. Wzrost drzew powoduje zacienienie i mniejsze plony przylegających „pasków” rolnych, sprzyja ich penetracji przez zwierzynę dziką, czyniącą określone szkody w uprawach rolnych. Te zjawiska wywołują niezadowolenie rolników, konieczność szacowania szkód, a przez to wydatkowanie bardzo dużych kwot na odszkodowania, które i tak często nie satysfakcjonują rolników. /…/

Spowolnienie czy wręcz zaniechanie procesu wykupów to wielkie straty dla przyrody, ale również wielkie straty społeczne. Zaawansowanie programu spowodowało, że wiele rodzin i osób samotnych oczekuje szybkiego załatwienia swoich spraw życiowych poprzez sprzedaż gospodarstw i rozpoczęcia życia w nowym, perspektywicznym miejscu, a w przypadku osób starszych, niejednokrotnie wymagających opieki, przeprowadzenia się do swoich dzieci. Są to sytuacje nierzadkie, praktycznie w każdym tygodniu zgłaszają się do Parku osoby z wnioskami o wykup nieruchomości, który rozwiąże ich trudne, życiowe sprawy.”

Strona 46 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

4.3 Sfera gospodarcza

Mieszkańcy Gminy Leoncin znajdują zatrudnienie w rolnictwie i leśnictwie oraz w różnych działach działalności gospodarczej pozarolniczej w Gminie (przemysł, rzemiosło, budownictwo, usługi). Bardzo duża liczba mieszkańców pracuje jednak poza Gminą: w Warszawie, Łomiankach, Sochaczewie, Nowym Dworze Mazowieckim. W porównaniu ze wskaźnikami dla powiatu Gmina Leoncin ma mniej podmiotów gospodarki narodowej czy osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 10 tys. ludności (Tabela 18).

Tabela 18 Podmioty w gospodarce narodowej

Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON w 2015 r. Powiat Gmina Leoncin ogółem 7423 452 w sektorze rolniczym 90 13 Podmioty gospodarki narodowej w sektorze przemysłowym 786 39 w sektorze budowlanym 944 66 Podmioty gospodarki narodowej na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym 943 817 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 10 tys. ludności 722 647 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Dane GUS wskazują, że firmy w Gminie najczęściej prowadzą działalność w sektorze budowlano- przemysłowym. Na podstawie danych w podziale na sektory PKD21 można stwierdzić, że ponad 28% podmiotów zajmuje się handlem oraz naprawą pojazdów samochodowych (sekcja G PKD, Tabela 19). Jednak spośród tego sektora najwięcej podmiotów (75) zajmuje się handlem detalicznym.

Tabela 19 Podmioty gospodarki narodowej wpisane do REGON wg sekcji PKD 2007 (2015 r.)

liczba przedsiębiorstw udział przedsiębiorstw gospodarki narodowej Nazwa sekcji PKD 2007 z poszczególnej sekcji wpisanej do rejestru w ogólnej liczbie REGON Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 14 3,1% Górnictwo i wydobywanie 0 0,0% Przetwórstwo przemysłowe 33 7,2% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów 0 0,0% klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz 5 1,1% działalność związana z rekultywacją Budownictwo 67 14,6% Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów 129 28,2% samochodowych, włączając motocykle Transport i gospodarka magazynowa 37 8,1%

21 Polska Klasyfikacja Działalności

Strona 47 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

liczba przedsiębiorstw udział przedsiębiorstw gospodarki narodowej Nazwa sekcji PKD 2007 z poszczególnej sekcji wpisanej do rejestru w ogólnej liczbie REGON Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 9 2,0% gastronomicznymi Informacja i komunikacja 10 2,2% Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 8 1,7% Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 7 1,5% Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 34 7,4% Działalność w zakresie usług administrowania i działalność 21 4,6% wspierająca Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 3 0,7% zabezpieczenia społeczne Edukacja 18 3,9% Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 18 3,9% Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 11 2,4% Pozostała działalność usługowa oraz gospodarstwa domowe 34 7,4% zatrudniające pracowników Organizacje i zespoły eksterytorialne 0 0,0% Łącznie 458 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Z danych GUS wynika, że zarówno w Gminie, jak i w całym powiecie, dominują małe podmioty zatrudniające do 9 osób. Tabela 20 Podmioty wg klas wielkości (2015 r.)

nazwa jednostki 1000 ogółem 0 - 9 10 - 49 50 - 249 250 - 999 0 - 249 administracyjnej i więcej Gmina Leoncin 458 441 15 2 0 0 458 Powiat nowodworski 7 603 7 267 270 55 10 1 7 592 Mazowieckie 766 030 734 579 25 342 5 042 818 249 764 963 Polska 4 184 409 4 003 599 147 124 29 243 3 675 768 4 179 966 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Spośród małych podmiotów 362 stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, jest to około 6,9% ogółu ludności. Największy ich udział jest w Ośnikach (16,5%), a najmniejszy w Gniewniewicach Folwarcznych (1%). W poniższej tabeli oznaczono miejscowości, w których odsetek podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w ogóle ludności jest mniejszy niż średnia dla Gminy.

Strona 48 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Tabela 21 Udział podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w ogóle ludności

Podmioty gospodarki udział w ogóle nazwa miejscowości ludność narodowej wpisane ludności do rejestru REGON Cisowe 12 1 8,3% Gać 57 3 5,3% Głusk 136 15 11,0% Gniewniewice Folwarczne 98 1 1,0% Górki 211 12 5,7% Krubiczew 118 14 11,9% Leoncin 524 53 10,1% Mała Wieś przy Drodze 89 9 10,1% Michałów 148 3 2,0% Nowa Dąbrowa 40 1 2,5% Nowa Mała Wieś 186 22 11,8% Nowe Budy 0 0 - Nowe Gniewniewice 94 4 4,3% Nowe Grochale 676 41 6,1% Nowe Polesie 314 20 6,4% Nowiny 74 4 5,4% Nowy Secymin 110 6 5,5% Nowy Wilków 316 21 6,6% Ośniki 79 13 16,5% Rybitew 30 3 10,0% Secymin Polski 157 11 7,0% Secyminek 80 7 8,8% Stanisławów 317 25 7,9% Stara Dąbrowa 210 7 3,3% Stare Gniewniewice 50 3 6,0% Stare Grochale 162 13 8,0% Stare Polesie 160 13 8,1% Teofile 167 3 1,8% Wilków nad Wisłą 59 6 10,2% Wilków Polski 293 20 6,8% Wincentówek 193 7 3,6% Zamość 59 1 1,7% Gmina (ogółem) 5219 362 6,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Do najistotniejszych zakładów przemysłowych funkcjonujących na terenie Gminy należą: - Zakłady Przetwórstwa Mięsnego „LUKULLUS” w Michałowie; - Zakład Poligraficzny „VILPOL” w Wilkowie Polskim.

Strona 49 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Ważną gałęzią gospodarki, wciąż rozwijającą się, jest turystyka. Uwzględniając kierunki rozwoju Gminy należy przyjąć, że będą powstawać kolejne miejsca noclegowe w sąsiedztwie Kampinoskiego Parku Narodowego, będzie się także rozwijała branża usług związanych z obsługą ruchu turystycznego.

WNIOSKI W porównaniu ze wskaźnikami dla powiatu mieszkańcy Gminy zarejestrowali mniej podmiotów gospodarczych na 10 tys. ludności. Jest kilkanaście miejscowości, w których udział przedsiębiorstw jest poniżej średniej dla Gminy. Na szczególną uwagę, biorąc pod uwagę potencjał wynikający z liczby ludności, zwraca niski udział przedsiębiorstw w ogóle mieszkańców w Gniewniewicach Folwarcznych, Michałowie, Nowej Dąbrowie oraz Zamościu.

4.4 Sfera przestrzenno-funkcjonalna

Elementem w dużej mierze determinującym specyfikę obszaru Gminy pod względem przestrzenno- funkcjonalnym i tym samym determinującym zjawiska kryzysowe dla lokalnej społeczności jest przejściowy charakter części jej obszaru – wsi położonych na obszarze ochrony ścisłej Kampinoskiego Parku Narodowego. Przeszło połowa (61%) obszaru Gminy leży w północno-środkowej części Kampinoskiego Parku Narodowego22. Na terenie Gminy sieć osadnicza oraz sołectwa znajdują się w dwóch rejonach – północnym i południowym. Rejony te rozdzielone są kompleksami leśnymi KPN. Na terenie Gminy wyznaczony jest także obszar otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego oraz obszary chronionego krajobrazu - Strefa Krajobrazu Chronionego wzdłuż rzeki Wisły, z rezerwatami Zakole Zakroczymskie i Wikliny Wiślane, oraz obszary NATURA 2000. Gmina Leoncin nierozerwalnie związana jest więc z Kampinoskim Parkiem Narodowym, w większości jej obszar pokrywa się z obszarem puszczy, część „mieszkalna” gminy zlokalizowana jest w otulinie KPN. Położenie Parku na terenie Gminy Leoncin ma nieco mniejszy wpływ społeczny, niż położenie gminy Leoncin na obszarze Parku. KPN realizuje politykę ukierunkowaną na ochronę środowiska przyrodniczego i odrodzenie zasobów parku narodowego (w tym także wykup ziem należących do prywatnych właścicieli i ich zalesienie), natomiast Gmina realizuje obowiązki wynikające z ustawy o samorządzie gminnym i stara się zaspokajać potrzeby życiowe swoich mieszkańców. Wsie położone na obszarze wyznaczonego Parku w 1997 r., zostaną wykupione przez Park (prawo pierwokupu) w momencie, gdy dotychczasowi właściciele gospodarstw będą chcieli je sprzedać23.

22 Kampinoski Park Narodowy powstał na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1959 r. (Dz.U.1959.17.91) w sprawie utworzenia Kampinoskiego Parku Narodowego oraz Rozporządzenia z dnia 25 września 1997 r. w sprawie Kampinoskiego Parku Narodowego (Dz.U.1997.132.876). Wówczas określono m.in. zakres terytorialny KPN. Administracyjnie Park położony jest na terenie ośmiu gmin: Łomianki, Czosnów, Leoncin, Brochów, Kampinos, Leszno, Stare Babice, Izabelin. Otulina poza wymienionymi gminami zajmuje jeszcze część dwóch dzielnic warszawskich – Bemowa i Bielan oraz znikome obrzeżne powierzchnie położone w gminach: Młodzieszyn, Wyszogród, Czerwińsk n/Wisłą, Zakroczym, Nowy Dwór Mazowiecki, Jabłonna i dzielnica Warszawa – Białołęka.

23 Obowiązują rynkowe zasady sprzedaży – KPN powołuje rzeczoznawcę, który określa wartość ziemi i nieruchomości. Niektóre z gospodarstw mogą mieć bardzo niską wartość także po wskazaniu ceny rynkowej – ze względu na niewielką powierzchnię ziemi i stan budynków.

Strona 50 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Jednocześnie niemożliwe stało się rozbudowywanie jakiejkolwiek infrastruktury na obszarze Parku, w tym prowadzenia rozbudowy czy choćby modernizacji obiektów budowlanych, w tym budynków mieszkalnych. KPN prowadzi politykę polegającą na: – sukcesywnym eliminowaniu wszelkich form zagospodarowania niezwiązanego z ochroną przyrody, – kontynuowaniu zmiany struktury własności gruntów na rzecz Skarbu Państwa poprzez wykup gruntów prywatnych, Miejscowości administracyjnie podległe gminie Leoncin i które są położone na obszarze Parku (a gospodarstwa na ich terenie docelowo będą wykupione) to: Cisowe, Górki, Grochale Nowe, Nowa Dąbrowa, Nowe Budy, Rybitew, Stara Dąbrowa, Zamość. Lokalizację poszczególnych miejscowości gminy Leoncin i ich położenie na obszarze Parku i w jego otulinie prezentuje poniższa mapa.

Strona 51 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Mapa 7 Gmina Leoncin na tle granic Kampinoskiego Parku Narodowego oraz jego otuliny

Wykup ziemi i gospodarstw jest prowadzony przez KPN w ustalonych granicach wykupu i w miarę posiadanych środków finansowych. Poniższa tabela przedstawia obszar dotychczas wykupionych przez Park gruntów – łącznie w Gminie Leoncin wykupiono niemal ¾ powierzchni przeznaczonej do tego celu.

Strona 52 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Tabela 22 Wykup ziemi na terenie Gminy Leoncin przez Kampinoski Park Narodowy

Powierzchnia Powierzchnia Powierzchnia Wykupiono Powierzchnia pozostała pozostała Gmina Leoncin / Wieś do wykupu (do 31.12. wykupiona do wykupu do wykupu (ha) 2015.) (ha) (%) (ha) (%) Cisowe 256,89 234,34 22,55 91,22 8,78 Górki 697,14 440,74 256,4 63,22 36,78 Grochale Nowe 97,45 83,47 13,98 85,65 14,35 Nowa Dąbrowa 146,31 111,12 35,19 75,95 24,05 Nowe Budy 266,16 254,28 11,88 95,54 4,46 Rybitew 319,59 277,89 41,7 86,95 13,05 Stara Dąbrowa 450,24 223,85 226,39 49,72 50,28 Zamość 540,42 429,62 110,8 79,5 20,5 RAZEM GMINA LEONCIN 2774,2 2055,31 718,89 74,09 25,91 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KPN i Gminy Leoncin

Zdjęcie 6 Przykład rozbiórki budynku mieszkalnego w Górkach

Źródło: strona internetowa KPN

Strona 53 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Mapa 8 Analiza stanu własności KPN

Tendencja wskazuje, że podobnie jak Nowe Budy, tak i pozostałe miejscowości w ciągu kilkudziesięciu lat się wyludnią, bo mieszkańcy wyprowadzą się w miejsca bardziej dogodne do mieszkania (wyposażone w dostęp do wody, kanalizację, bliskie sąsiedztwo obiektów usługowo-handlowych oraz szkół i instytucji – czego dotychczasowa lokalizacja im nie zapewnia). Kolejną wyludnioną miejscowością, która pozostanie w statystyce gminnej bez mieszkańców, będzie Cisowe – w KPN rozpatrywane są obecnie wnioski mieszkańców dwóch ostatnich gospodarstw z tej miejscowości.

Strona 54 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Tabela 23 liczba złożonych i rozpatrzonych ofert wykupu do KPN

liczba złożonych i rozpatrzonych ofert (stan liczba liczba ha liczba ofert na dzień 05.10.2016) złożonych ofert w ofertach rozpatrzonych Górki 12 38 5 Nowa Dąbrowa 4 12 3 Stara Dąbrowa 10 21 1 Zamość 4 23 1 Cisowe 2 15 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KPN

Należy również zwrócić uwagę na specyficzne położenie miejscowości, które są w obszarze KPN. Są one w naturalny sposób (duży kompleks leśny) odcięte od funkcjonalnego centrum Gminy (żeby dotrzeć do punktów usługowych trzeba przejechać ponad 9 km przez las). Dostępna na miejscu (w miejscowościach na terenie Parku) infrastruktura użytkowa to: szkoła podstawowa, kościół i niewielki sklep, zlokalizowane w miejscowości Górki. Mieszkańcy nie mają dostępu nie tylko do kanalizacji, ale i czystej bieżącej wody pitnej (dostępna woda ma żółty kolor i nieprzyjemny zapach). Należy odnotować, że mieszkańcy Górek i Starej Dąbrowy mają możliwość skorzystania z dojazdu do Nowego Dworu Mazowieckiego (5 razy na dobę, z powrotem 2 razy na dobę). Jednak połączenie to nie jest atrakcyjnym rozwiązaniem, choćby przez fakt, że ostatnie połączenie do stolicy powiatu jest o godz. 15:35. System komunikacji publicznej na pozostałym obszarze Gminy, choć oferuje części mieszkańcom lepsze warunki, również nie jest w pełni funkcjonalny. Działająca linia PKS oraz zmieniający się przewoźnicy prywatni niewystarczająco zaspokajają potrzeby Gminy, w szczególności w zakresie zapewnienia dojazdu do Nowego Dworu Mazowieckiego i innych sąsiednich miejscowości oraz do stacji PKP w Nowym Dworze Mazowieckim. Na terenie Gminy Leoncin funkcjonuje ponadto autobusowy transport szkolny. Obecnie funkcjonująca linia PKS (PolonusBus) realizuje połączenie z Warszawą 11 razy na dobę (z Warszawy do Leoncina 10 razy), z przystankami zlokalizowanymi na terenie Gminy w Nowinach, Krubiczewie, Starym Polesiu, Nowym Polesiu, Nowym Wilkowie, Leoncinie, Stanisławowie, Głusku, Nowych Grochalach oraz Starych Grochalach. Mieszkańcy pozostałych miejscowości (z wyjątkiem Wincentówka i Michałowa, których zabudowa mieszkaniowa bezpośrednio sąsiaduje z Leoncinem gdzie zlokalizowane są przystanki PKS) nie mają bezpośredniego dostępu do regularnych połączeń.

Strona 55 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Mapa 9 Miejscowości Gminy Leoncin, które nie dysponują bezpośrednim dostępem do regularnych połączeń autobusowych (regionalnych)

Strona 56 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

W związku z powyższymi uwarunkowaniami W poniższej tabeli zostały oznaczone wszystkie miejscowości, których mieszkańcy nie dysponują podstawowym dostępem do elementarnych wszystkich poniżej wymienionych infrastruktur/usług: infrastruktura wodociągowa, ochrona zdrowia, obiekty handlowo-usługowe, komunikacja publiczna. Dodatkowo mieszkańcy niżej wskazanych miejscowości są pozbawienia możliwości prowadzenia rozbudowy/modernizacji należących do nich obiektów budowlanych, w tym budynków mieszkalnych.

Tabela 24 Brak dostępu do elementarnych infrastruktur/usług oraz możliwości rozbudowy/modernizacji obiektów budowlanych, w tym budynków mieszkalnych

Brak dostępu do elementarnych infrastruktur/usług oraz nazwa miejscowości ludność (2011) możliwości rozbudowy/modernizacji obiektów Cisowe 11 + Gać 49 - Głusk 150 - Gniewniewice 100 - Folwarczne Górki 238 + Krubiczew 122 - Leoncin 520 - Mała Wieś przy Drodze 90 - Michałów 147 - Nowa Dąbrowa 50 + Nowa Mała Wieś 194 - Nowe Budy 0 - Nowe Gniewniewice 93 - Nowe Grochale 611 - Nowe Polesie 302 - Nowiny 75 - Nowy Secymin 131 - Nowy Wilków 305 - Ośniki 80 - Rybitew 35 + Secymin Polski 164 - Secyminek 89 - Stanisławów 311 - Stara Dąbrowa 231 + Stare Gniewniewice 50 - Stare Grochale 124 - Stare Polesie 158 - Teofile 172 - Wilków nad Wisłą 60 - Wilków Polski 310 - Wincentówek 181 -

Strona 57 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Brak dostępu do elementarnych infrastruktur/usług oraz nazwa miejscowości ludność (2011) możliwości rozbudowy/modernizacji obiektów Zamość 75 + Gmina (ogółem) 5228 -

WNIOSKI Podsumowując kwestie przestrzenno-funkcjonalne należy podkreślić silne uwarunkowania ograniczające rozwój Gminy wynikające z jej częściowego położenia na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego. Wsie Cisowe, Górki, Grochale Nowe, Nowa Dąbrowa, Rybitew, Stara Dąbrowa, Zamość docelowo (w perspektywie liczonej w dziesięcioleciach) wyludnią się, mieszkańcy będą się przeprowadzać do bardziej cywilizowanych i wyposażonych w infrastrukturę użytkową miejscowości, a tereny gospodarstw zostaną w całości zastąpione strukturą leśną wynikającą z perspektywy rozwoju KPN. Kierunek tych zmian demograficznych jest odczuwalny dla pozostających mieszkańców już teraz – wsie są w naturalny sposób odcięte od funkcjonalnego centrum Gminy (żeby dotrzeć do punktów usługowych trzeba przejechać ponad 9 km przez las). Dostępna na miejscu (w miejscowościach na terenie Parku) infrastruktura użytkowa to: szkoła podstawowa, kościół i niewielki sklep, zlokalizowane w miejscowości Górki. Mieszkańcy nie mają dostępu nie tylko do kanalizacji, ale i czystej bieżącej wody pitnej. Dostępna komunikacja publiczna nie zapewnia możliwości regularnego dotarcia do miejsca pracy poza KPN (ostatni autobus powrotny wyjeżdża z Czosnowa o godz. 15.30). Te kwestie przestrzenno-funkcjonalne przyczyniają się do problemów społecznych mieszkańców i pogłębiają je.

4.5 Sfera techniczna

Zgodnie z podstawowymi danymi GUS odsetek mieszkańców korzystających z poszczególnych instalacji sieciowych jest poniżej wartości dla całego powiatu ().

Tabela 25 Ludność - w % ogółu ludności - korzystająca z poszczególnej instalacji sieciowych

Ludność - w % ogółu ludności - Gmina Leoncin Powiat korzystająca z instalacji: 2012 2013 2014 2014 wodociągowej 33,2 33,9 40,5 85,8 kanalizacyjnej 11,7 12,5 12,5 52,0 gazowej 0,1 0,1 0,1 26,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Strona 58 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Zaopatrzenie w wodę Zaopatrzenie w wodę mieszkańców i użytkowników w Gminie Leoncin odbywa się w dwojaki sposób. Większość mieszkańców Gminy Leoncin zaopatruje się w wodę ze studni indywidualnych, często o małej wydajności, oraz w zasadzie niekontrolowanej jakości wody. Istniejące w Wincentówku ujęcia wody oraz rozbudowująca się sukcesywnie gminna sieć wodociągowa mają objąć obsługą północną część Gminy, zawartą między północną granicą Kampinoskiego Parku Narodowego a przeciwpowodziowym wałem wiślanym. Gmina ma opracowaną „Koncepcję sieci wodociągowej dla gminy Leoncin" (opracowanie: EWIKO, sierpień 2008 r.) i prowadzi sukcesywnie rozbudowę sieci zaopatrzenia w wodę. Rozważane są dodatkowe miejsca ujęć. Zagadnienie to wymaga dalszych studiów oraz ewentualnych inwestycji w miarę zaistnienia potrzeb realizacji. Niestety perspektywy objęcie siecią wodociągowa nie mają mieszkańcy wsi położonych na obszarze KPN (wg zebranych opinii mieszkańców dostępna woda ma żółty kolor i nieprzyjemny zapach). Kanalizacja Ścieki bytowe – komunalne są odprowadzane z nieruchomości na obszarze Gminy Leoncin na dwa sposoby: - Część ścieków odprowadzana jest indywidualnie do zbiorników na ścieki (o różnym stopniu szczelności, wynikającego głównie z czasu ich użytkowania). Nowe zbiorniki są zazwyczaj szczelne, ze względu na wysoki w wielu miejscach poziom wód gruntowych. Sporadycznie stosowane jest przydomowe oczyszczanie biologiczne ścieków wraz z rozsączkowaniem. Sporadycznie ścieki odprowadzane są w sposób niekontrolowany, niezgodnie z przepisami, do gruntu lub cieków. Ścieki gromadzone w zbiornikach wywożone są przez koncesjonowane przedsiębiorstwa do oczyszczalni ścieków w Michałowie lub Czosnowie. - W północnej części Gminy, w Michałowie istnieje mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków typu BIOKON. Ma ona wydajność średnią 214 m3 na dobę (docelowo przewiduje się ca. 500 m3 na dobę). Oczyszczane ścieki zrzucane są do Wisły w rejonie miejscowości Gniewniewice Stare, dokąd tłoczone są rurociągiem. Sieć kanalizacyjna jest sukcesywnie rozbudowywana, obejmuje obecnie Leoncin (w zasadzie cały), większość Michałowa, Nowego Wilkowa (wzdłuż drogi powiatowej nr 01609), Wincentówka oraz 6 gospodarstw z Nowego Polesia. - Natomiast część południowa Gminy (KPN) nie jest przewidziana do skanalizowania, co jest związane z postępującym procesem wykupu działek prywatnych przez KPN. Elektroenergetyka Zaopatrzenie w energię elektryczną odbiorców na terenie Gminy odbywa się poprzez sieci i urządzenia elektroenergetyczne będące własnością Operatora Systemu Dystrybucyjnego w zarządzie Rejonów Energetycznych w Legionowie i Pruszkowie. Przez teren Gminy nie przebiegają linie WN 110 kV. Energia elektryczna rozprowadza na jest do odbiorców poprzez rozdzielczą sieć linii napowietrznych średnich napięć 15 kV oraz stacje transformatorowe 15/0,4 kV i sieć odbiorczą niskiego napięcia 220/380 V. Dostawy energii elektrycznej pokrywają zapotrzebowanie odbiorców na terenie Gminy, lecz w rejonie miejscowości Leoncin, Teofile, Michałów, Wincentówek i Nowe Grochale występują niedobory energii, a na terenie całej Gminy – niedoinwestowanie w zakresie średnich i niskich napięć. Działania RE polegają przede wszystkim na utrzymaniu ciągłości dostaw energii, konserwacji linii i urządzeń i rozbudowie sieci w rejonie skupisk odbiorców. W celu umożliwienia przesyłania większej ilości energii i zmniejszenia awaryjności układu, zasadne byłoby przedłużenie z terenu gminy Czosnów linii zasilającej 110 kV i realizacja GPZ w rejonie Starych lub Nowych Grochali. Konieczna jest sukcesywna modernizacja sieci,

Strona 59 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023 wymiana linii i rozbudowa sieci stacji transformatorowych w celu zmniejszenia długości odbiorczych linii niskich napięć. Na obszarze Gminy istnieje społeczne zainteresowanie indywidualnymi elektrowniami wiatrowymi, nie wiąże się to jednak z konkretnymi zamierzeniami inwestycyjnymi (utrudnionymi ze względu na położenie Gminy na terenie KPN i Otuliny KPN). Gazownictwo Obecnie Gmina Leoncin nie jest zaopatrywana w gaz ziemny sieciowy. Na obszarze Gminy nie ma sieci gazowej. Przez teren Gminy nie przebiegają też gazociągi tranzytowe. Istnieje możliwość zaopatrzenia Gminy w gaz ziemny sieciowy z kierunku Kazunia Polskiego w gminie Czosnów, po spełnieniu kryteriów ekonomicznych opłacalności dostawy gazu. Zaopatrzenie w gaz butlowy propan-butan odbywa się poprzez punkty sprzedaży gazu. Ponadto nieruchomości zaopatrują się w gaz do celów grzewczych przechowywany w zbiornikach na terenach nieruchomości, przywożony przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa. Warunki techniczne jakim powinny odpowiadać sieci gazowe określa obecnie: Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dn. 30.07.2001r. opublikowane w Dz. U. Nr 97/2001 - dla gazociągów wybudowanych po 12.12.2001r. Ciepłownictwo Zaspokojenie potrzeb grzewczych na terenie Gminy odbywa się w oparciu o indywidualne źródła ciepła, przy wykorzystaniu paliw stałych: węgla, koksu, drewna, brykietów itp., paliw ciekłych, gazu płynnego oraz energii elektrycznej. Właściciele niektórych nieruchomości wprowadzają ekologiczne źródła ciepła - baterie słoneczne. Ponadto istnieje zainteresowanie innymi ekologicznymi źródłami ciepła, takimi jak np. pompy ciepła. Telekomunikacja Obszar Gminy Leoncin objęty jest obsługą telekomunikacyjną przez Orange Polska S.A. w Leoncinie jest centrala automatyczna wraz z siecią napowietrzną i częściowo kablową obsługującą północną część Gminy. W Górkach jest centrala stanowiąca bazę radiową systemu dostępu abonenckiego. Ponadto Gmina objęta jest systemem telefonii komórkowej. W miejscowości Michałów zlokalizowana jest stacja bazowa telefonii komórkowej sieci PLUS GM nr BT-10518 „Leoncin". Warunki mieszkaniowe Zabudowania charakteryzuje zróżnicowany stan techniczny i walory użytkowe - zależny szczególnie od wieku zabudowy i materiału budowlanego ścian zewnętrznych. Dominuje zabudowa mieszkaniowa z okresu powojennego, o ścianach wykonanych z materiałów niepalnych. Zabudowa drewniana jest wciąż często spotykana w miejscowościach położonych w obrębie KPN lub przy jego granicy (Górki, Stara Dąbrowa, Cisowe, Zamość, Krubiczew), ponadto w Wilkowie Polskim, Wilkowie nad Wisłą Nowym Secyminie. Istotnym elementem dziedzictwa kulturowego są pozostałości zabudowy wsi „olęderskich”. W paśmie północnym gminy - szczególnie w Nowym Secyminie i Wilkowie n/Wisłą zachowało się, w różnym stanie, kilkanaście chałup zbudowanych przez osadników z Holandii, Fryzji i północnych Niemiec, wraz z towarzyszącymi im zagrodami i krajobrazem kulturowym. Budynki te są w dużej mierze zaniedbane. Kilka z nich zostało odnowionych do b. dobrego stanu przez obecnych właścicieli (w celu stałego zamieszkania lub na cele letniskowe). Warunki mieszkaniowe gminy Leoncin charakteryzowane są przez szereg wartości, co przedstawione zostało w poniższej tabeli.

Strona 60 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Tabela 26 Warunki mieszkaniowe w gminie Leoncin, 2015 r.

WSKAŹNIK WARUNKÓW GMINA POWIAT WOJEWÓDZTWO MIESZKANIOWYCH LEONCIN NOWODWORSKI MAZOWIECKIE przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania 90,6 74,9 71,9 (m2) przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania 33,5 27,8 29,5 na 1 osobę (m2) liczba osób na 1 mieszkanie 2,70 2,70 2,44 odsetek mieszkań z dostępem do sieci 86,6 96,8 (miasto) 91,4 (wieś) 98,7 (miasto) 83,6 (wieś) wodociągowej (%) odsetek mieszkań wyposażonych w łazienkę 82,1 88,9 (miasto) 82,2 (wieś) 96,4 (miasto) 78,1 (wieś) (%) odsetek mieszkań wyposażonych w system 70,6 87,9 (miasto) 76,2 (wieś) 92,5 (miasto) 69,5 (wieś) centralnego ogrzewania (%)

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

Z powyższych danych wynika, że gmina Leoncin ma lepsze warunki, jeżeli chodzi o przeciętną powierzchnię użytkową mieszkania (całkowitą oraz w przeliczeniu na 1 mieszkańca) od średniej dla całego województwa oraz powiatu, przy czym typowe mieszkanie w gminie Leoncin jest zamieszkiwane średnio przez nieco większą liczbę osób niż w województwie mazowieckim i nieco mniejszą niż w powiecie. Gorzej jest natomiast, jeżeli chodzi o wyposażenie mieszkań w infrastrukturę - również w odniesieniu do całości obszarów wiejskich województwa mazowieckiego oraz powiatu nowodoworskiego - dla gminy Leoncin wskaźniki dostępu mieszkań do infrastruktury są niższe od średniej wojewódzkiej i powiatowej.

WNIOSKI Biorąc pod uwagę rozkład przestrzenny poszczególnych infrastruktur oraz perspektywy ich rozwoju, w tym warunki mieszkaniowe, najtrudniejsza sytuacja występuje w południowej części Gminy, tj. miejscowościach położonych w obszarze KPN.

4.6 Sfera środowiskowa

Szczegółową diagnozę w zakresie kwestii środowiskowych przeprowadzono w ramach prac nad Zmianą Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego24, dalej SUiKZP. Dokument ten wskazuje na następujące walory środowiska przyrodniczego oraz jego zagrożenia. Walory środowiska przyrodniczego Walory środowiska przyrodniczego Gminy Leoncin w zakresie poszczególnych komponentów można scharakteryzować wskazując następujące cechy: - bardzo wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe przeważającej części terenu, - przeważające korzystne warunki klimatu lokalnego,

24 Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XLVIII/232/13 Rady Gminy Leoncin z dnia 17 kwietnia 2013 r. w sprawie uchwalenia zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Leoncin, Leoncin, kwiecień 2013 r.

Strona 61 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

- stosunkowo duże powierzchnie terenu o mało korzystnych warunkach gruntowo-wodnych dla lokalizacji zabudowy, - dobry stan higieny atmosfery i klimatu akustycznego (poza pasami terenów przyległych do głównych ciągów komunikacyjnych), - duża naturalność szaty roślinnej, - duże zwarte kompleksy leśne z drzewostanem o wysokich walorach przyrodniczych, - rozbudowany system obszarów prawnie chronionych – ograniczający swobodny rozwój zabudowy, - występowanie gleb o wysokiej przydatności dla celów rolniczych, - brak obiektów uciążliwych dla środowiska przyrodniczego, - duży udział terenów znajdujących się w strefie zagrożenia powodziowego. Zagrożenia środowiska przyrodniczego Zagrożenia istniejące: - Dzikie wysypiska śmieci (w drobnej skali). - Niewystarczający zasięg obsługi obszaru Gminy przez system kanalizacji sanitarnej (system kanalizacji jest w trakcie budowy). Nieuporządkowana gospodarka wodno-ściekowa. - Wprowadzanie zabudowy na tereny o wysokim poziomie zwierciadła wód podziemnych -presja urbanizacyjna w dolinach i obniżeniach terenowych. - Uciążliwości komunikacyjne związane z drogą wojewódzką nr 575. - Stosowanie do celów grzewczych nieekologicznych nośników energii. - Przekształcenia szaty roślinnej - likwidacja zespołów zieleni wysokiej, skutkująca zjawiskami geodynamicznymi, erozją terenu, spadkiem bioróżnorodności, tworzeniem barier ekologicznych. - Chemizacja rolnictwa (nawozy sztuczne, środki ochrony roślin), niebezpieczna szczególnie w obrębie terenów dolinnych. Potencjalne zagrożenia środowiska: - Potencjalne zagrożenia urbanizacją w przypadku: - rozwoju bezplanowego, - rozwoju bez niezbędnej polityki proekologicznej, - rozwoju bez równoległego rozwoju infrastruktury inżynieryjnej, komunikacyjnej. - Zagrożenie w przypadku nierozwiązania w skali regionalnej problemu składowania, utylizacji i przetwórstwa odpadów. - Zagrożenia powodziowe bez rozwiązania problemów antypowodziowych. - Zagrożenia pożarowe na obszarze Puszczy Kampinoskiej. - Zagrożenia rezerwatów na Wiśle czynnikami zewnętrznymi. - Potencjalne zagrożenia wynikające z nieprzestrzegania w procesie planowania przestrzennego zakazów, nakazów i ograniczeń wynikających z położenia terenów w systemie obszarów prawnie chronionych. Spośród wskazanych zagrożeń dla Gminy Leoncin na pierwszy plan wysuwa się kwestia zagrożenia powodziowego. Zgodnie z mapami zagrożenia powodziowego i mapami ryzyka powodziowego, które zostały sporządzone na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.) oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu,

Strona 62 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104), dostępnymi na Hydroportalu25 Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, znaczna część Gminy jest narażona na ryzyko powodziowe. Na poniższych mapach został wskazany obszar zagrożenia powodziowego oraz obszary obejmujące tereny narażone na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego.

Mapa 10 Obszar zagrożenia powodziowego na terenie Gminy Leoncin

Źródło: http://mapy.isok.gov.pl/imap/ (dostęp w dn. 17.10.2016, kolorem niebieskim zaznaczono obszar, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat (Q 0,2%))

25Projekt „Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami” – ISOKhttp://mapy.isok.gov.pl/imap/

Strona 63 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

Mapa 11 Obszar Gminy Leoncin obejmujący tereny narażone na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego

Źródło: http://mapy.isok.gov.pl/imap/ (dostęp w dn. 17.10.2016, oznaczone kolorem niebieskim)

Powyższe mapy wskazują na poważne zagrożenie szczególnie dla miejscowości najbardziej zaludnionych i położonych w północnej części Gminy. W tym kontekście należy mieć w pamięci, że tereny dzisiejszej Gminy Leoncin były dotknięte powodzią w roku 1947. Zgodnie z informacją opublikowaną na stronie internetowej Lokalnej Organizacji Trzech Rzek (www.3rzeki.pl) poziom wody był tak wysoki, że do Leoncina dopłynął statek pasażerski (wg. świadków zatrzymał się na zakręcie przy wjeździe do Leoncina). Okoliczna ludność schroniła się w kościele wzniesionym na wydmie. W rok po powodzi rozpoczęto prace przy usypywaniu wałów przeciwpowodziowych, prace ukończone zostały około 1950 r.

WNIOSKI Zdiagnozowany stan środowiska w Gminie Leoncin nie wskazuje na występowanie w tej sferze stanu kryzysowego. Gmina Leoncin charakteryzuje się wysokimi walorami środowiskowymi, które mogą stanowić potencjał rozwojowy w wielu obszarach.

Strona 64 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

5. Podsumowanie diagnozy i wyznaczenie obszaru zdegradowanego i rewitalizacji

5.1 Podsumowanie wniosków z diagnozy

Z przeprowadzonej diagnozy wynika, że na terenie Gminy występują następujące zjawiska kryzysowe: 1. W związku z rozwojem Kampinoskiego Parku Narodowego mieszkańcy wsi: Górki, Nowa Dąbrowa, Rybitew, Stara Dąbrowa, Zamość, znajdują się w trudnej sytuacji życiowej wynikającej z braku faktycznych perspektyw dla dalszego zamieszkiwania w obecnie zajmowanych gospodarstwach. 2. W Gminie Leoncin w większości z miejscowości (20 z 32) występuje duża koncentracja ludności w wieku poprodukcyjnym. Ponadto w części miejscowości, w tym w większości zlokalizowanej na obszarze KPN, następuje stopniowy odpływ ludności. W niektórych miejscowościach odpływ ten sięga 20% na przestrzeni ostatnich 5 lat. 3. W miejscowościach Głusk, Górki, Michałów, Nowa Dąbrowa, Nowe Gniewniewice, Nowe Grochale, Nowe Polesie, Secymin Polski, Secyminek, Stara Dąbrowa, Teofile, Zamość odnotowano wysoką koncentrację osób korzystających z pomocy społecznej (powyżej średniej wartości wskaźnika dla Gminy). Jednocześnie osoby te stanowią istotną część ogółu mieszkańców. Wskaźnik ten kształtuje się również powyżej wartości tego wskaźnika dla powiatu, województwa i kraju. 4. Mimo niskiej stopy bezrobocia dla całej Gminy, na jej terenie występują miejscowości o szczególnie wysokiej koncentracji osób bezrobotnych: Głusk, Gniewniewice Folwarczne, Górki, Nowa Dąbrowa, Nowiny, Stara Dąbrowa, Zamość. 5. Wyniki uczniów ze szkół w Gminie Leoncin niekorzystnie wypadają w porównaniu ze średnimi wynikami w powiecie czy województwie. W samej Gminie najniższe wyniki egzaminów odnotowują uczniowie szkół w Głusku i Górkach. 6. Oferta działań kulturalno-rekreacyjnych jest zdecydowanie niewystarczająca. Respondenci wskazywali na brak Ośrodka Kultury jako kluczowy deficyt odczuwalny szczególnie dla mieszkańców najbardziej zaludnionej wsi gminnej – Leoncin. Na terenie gminy pojawiają się sporadyczne inicjatywy oddolne mieszkańców, nawiązujące poniekąd do tradycji i historii obszaru (aktywność kół śpiewaczych, tanecznych, związanych z rzemiosłem etc.), ale przy braku zarówno odpowiedniej infrastruktury (np. budynku GOK czy świetlic wiejskich) oraz kadry animującej tego rodzaju działania, zarówno oferta jak i aktywność mieszkańców w życiu kulturalnym jest niewielka. 7. Na szczególną uwagę, biorąc pod uwagę potencjał wynikający z liczby ludności, zwraca niski udział przedsiębiorstw w ogóle mieszkańców w Gniewniewicach Folwarcznych, Michałowie, Nowej Dąbrowie oraz Zamościu. 8. Miejscowości leżące na terenie KPN są w naturalny sposób odcięte od funkcjonalnego centrum Gminy (żeby dotrzeć do punktów usługowych trzeba przejechać ponad 9 km przez las). Dostępna na miejscu (w miejscowościach na terenie Parku) infrastruktura użytkowa to: szkoła podstawowa,

Strona 65 z 129 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2017-2023

kościół i niewielki sklep, zlokalizowane w miejscowości Górki. Mieszkańcy nie mają dostępu nie tylko do kanalizacji, ale i czystej bieżącej wody pitnej. Dostępna komunikacja publiczna nie zapewnia możliwości regularnego dotarcia do miejsca pracy poza KPN (ostatni autobus powrotny wyjeżdża z Czosnowa o godz. 15.30). Te kwestie przestrzenno-funkcjonalne przyczyniają się do problemów społecznych mieszkańców i pogłębiają je. 9. Biorąc pod uwagę rozkład przestrzenny poszczególnych infrastruktur oraz perspektywy ich rozwoju, w tym warunki mieszkaniowe, najtrudniejsza sytuacja występuje w południowej części Gminy, tj. miejscowościach położonych w obszarze KPN.

5.2 Obszar zdegradowany

Obszar zdegradowany występuje na terenie, na którym dochodzi do koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz jednocześnie na tym terenie mam do czynienia z innymi negatywnymi zjawiskami (gospodarczymi, środowiskowymi, przestrzenno-funkcjonalnymi czy technicznymi).W przypadku Gminy Leoncin do wyznaczenia obszaru zdegradowanego posłużyło 8 poniższych wskaźników. Sfera społeczna 1. Brak perspektyw poprawy jakości życia w obecnym miejscu zamieszkania (badanie jakościowe) 2. Udział mieszkańców w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludności 3. Zmiany w liczbie ludności poszczególnych miejscowości (2011-2016) 4. Udział osób w gospodarstwach domowych świadczeniobiorców z OPS w ogóle ludności 5. Udział osób bezrobotnych w ogóle ludności w wieku produkcyjnym w poszczególnych miejscowościach 6. Wyniki uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych Sfera gospodarcza 7. Udział podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w ogóle ludności Sfera przestrzenna i techniczna 8. Brak dostępu do elementarnych infrastruktur/usług oraz możliwości rozbudowy/modernizacji obiektów budowlanych, w tym budynków mieszkalnych W poniższej tabeli zostały wyróżnione te wskaźniki, dla których odnotowano wartość poniżej średniej dla Gminy (lub przekraczającą inny poziom uznany za krytyczny) bądź wskazują na określoną charakterystykę (np. brak dostępu do elementarnych infrastruktur/usług). Poniższa tabela podsumowuje zebrane podczas diagnozy wskaźniki.

Strona 66 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

SFERA SPOŁECZNA POZOSTAŁE SFERY brak perspektyw poprawy skala udział udział osób liczba ludność brak dostępu do nazwa miejscowości jakości życia w ob. miejscu odpływu mieszkańców korzystających ze odsetek osób niskie wyniki wskaźników udział podmiotów zamieszk. (badanie ludności w wieku świadczeń bezrobotnych edukacyjne dzieci społecz. REGON elementarnych jakościowe) (%) poprod. OPS infrastruktur/ usług Cisowe 12 + 9,1% 58,3% 0,0% 0,0% + 3 8,3% + Gać 57 16,3% 26,3% 5,3% 18,2% - 2 5,3% - Głusk 136 -9,3% 13,2% 14,7% 11,6% + 4 11,0% - Gniewniewice Folwarczne 98 -2,0% 16,3% 0,0% 4,8% - 0 1,0% - Górki 211 + -11,3% 17,1% 19,0% 13,1% + 5 5,7% + Krubiczew 118 -3,3% 22,9% 5,1% 4,0% - 1 11,9% - Leoncin 524 0,8% 21,2% 4,0% 3,1% - 1 10,1% - Mała Wieś przy Drodze 89 -1,1% 22,5% 2,2% 0,0% - 1 10,1% - Michałów 148 0,7% 20,3% 10,8% 5,4% - 2 2,0% - Nowa Dąbrowa 40 + -20,0% 27,5% 12,5% 19,0% + 6 2,5% + Nowa Mała Wieś 186 -4,1% 23,1% 0,5% 3,3% + 2 11,8% - Nowe Budy 0 - - 0,0% 0,0% + 1 - - Nowe Gniewniewice 94 1,1% 22,3% 8,5% 5,0% - 2 4,3% - Nowe Grochale 676 10,6% 13,5% 13,8% 3,9% + 2 6,1% - Nowe Polesie 314 4,0% 20,1% 13,4% 3,9% - 2 6,4% - Nowiny 74 -1,3% 25,7% 4,1% 7,5% - 2 5,4% - Nowy Secymin 110 -16,0% 16,4% 1,8% 0,0% - 1 5,5% - Nowy Wilków 316 3,6% 22,2% 5,4% 2,5% - 1 6,6% - Ośniki 79 -1,3% 21,5% 5,1% 4,1% - 1 16,5% - Rybitew 30 + -14,3% 20,0% 3,3% 4,8% + 4 10,0% + Secymin Polski 157 -4,3% 15,3% 10,2% 4,8% - 1 7,0% - Secyminek 80 -10,1% 17,5% 15,0% 5,2% - 2 8,8% - Stanisławów 317 1,9% 14,8% 3,8% 4,3% +/- 1 7,9% - Stara Dąbrowa 210 + -9,1% 19,0% 13,8% 7,4% + 4 3,3% + Stare Gniewniewice 50 0,0% 22,0% 0,0% 2,3% - 1 6,0% - Stare Grochale 162 30,6% 17,9% 7,4% 2,9% + 1 8,0% - Stare Polesie 160 1,3% 15,0% 3,8% 3,9% - 0 8,1% - Teofile 167 -2,9% 22,2% 9,6% 5,7% - 2 1,8% - Wilków nad Wisłą 59 -1,7% 27,1% 1,7% 2,5% - 1 10,2% - Wilków Polski 293 -5,5% 20,8% 7,2% 2,9% - 2 6,8% - Wincentówek 193 6,6% 14,0% 3,6% 2,2% - 0 3,6% - Zamość 59 + -21,3% 27,1% 27,1% 10,0% + 6 1,7% + Gmina (ogółem) 5219 -0,2% 18,9% 8,3% 4,6% - 6,9% -

Strona 67 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Biorąc pod uwagę, że podstawą wyznaczenia obszaru zdegradowanego jest koncentracja negatywnych zjawisk w sferze społecznej, przyjęto, że koncentracja oznacza stan krytyczny w minimum 3 z 6 wskaźników społecznych dla miejscowości. Przyjęto także, że obszar zdegradowany oznacza te miejscowości, w których koncentracja negatywnych zjawisk społecznych współwystępuje z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z pozostałych sfer, dla której został wyznaczony wskaźnik (tzn. zidentyfikowano negatywne zjawiska). Na podstawie przeprowadzonej analizy wskaźnikowej wyznaczono w Gminie Leoncin obszar zdegradowany26, który objął następujące miejscowości: Górki, Nowa Dąbrowa, Głusk, Rybitew, Stara Dąbrowa, oraz Zamość.

5.3 Obszar rewitalizacji Wszystkie wymienione miejscowości w obszarze zdegradowanym charakteryzują się występowaniem minimum trzech negatywnych zjawisk społecznych (obserwowanych wskaźników). Wynik badania jakościowego wskazuje na ogromną skalę wykluczenia społecznego mieszkańców miejscowości położonych na obszarze KPN. Wśród głównych problemów społecznych mieszkańców jedynej miejscowości, która znajduje się poza obszarem KPN tj. Głusk, jest bardzo wysoki odsetek świadczeniobiorców pomocy społecznej w ogóle mieszkańców, wysokie bezrobocie oraz słabe wyniki uczniów. Biorąc pod uwagę różną specyfikę miejscowości w obszarze KPN oraz Głuska wyznaczono 2 podobszary rewitalizacji obejmujące część zamieszkałą wskazanych poniżej miejscowości: - podobszar „Wsie KPN”: Górki, Zamość, Nowa Dąbrowa, Stara Dąbrowa, Rybitew (miejscowości położone na terenie Parku); - podobszar „Głusk” objął tę miejscowość.

Ze względu na charakter Gminy wyłączono niemieszkalne tereny (użytki rolne, łąki, lasy), a podobszary rewitalizacji zostały wyznaczone wyłącznie po uwzględnieniu obszarów zamieszkałych (gospodarstw domowych), w odniesieniu do każdej z miejscowości zidentyfikowanej jako podobszar rewitalizacji. Tak więc ze względu na strukturę własności (przeplatające się działki należące do osób prywatnych i do KPN) na mapie gminy podobszar rewitalizacji „Wsie KPN” nie jest jednolitym terenem, ale obejmuje wyłącznie tereny zamieszkałe, zaznaczone dodatkowo granicą umownego obszaru oddziaływania rewitalizacji. Mapy obrazujące podobszary rewitalizacji w odniesieniu do każdej z miejscowości stanowią ZAŁĄCZNIK do niniejszego LPR.

Tabela 27 Powierzchnia i liczba ludności obszaru rewitalizacji

Obszar Powierzchnia Mieszkańcy

Gmina Leoncin – ogółem 158,8 km2 5219

Obszar rewitalizacji 0,93 km2 692 (0,58% powierzchni Gminy) (13,3% ludności Gminy)

Źródło: obliczenia własne

26 W porównaniu z tabelą miejscowość Cisowe nie została włączona do obszaru zdegradowanego/rewitalizacji, gdyż w KPN rozpatrywane są obecnie wnioski mieszkańców dwóch ostatnich gospodarstw z tej miejscowości i w najbliższych miesiącach ta miejscowość „zniknie” z mapy Gminy.

Strona 68 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Mapa nr 12 Podobszary rewitalizacji – Gmina Leoncin

Strona 69 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

6. Charakterystyka obszaru rewitalizacji wraz z analizą problemów

6.1 Odbiorcy działań

Na podstawie przeprowadzonej diagnozy można wskazać kilka grup, które wymagają szczególnego wsparcia integracyjnego, a odnosząc się do zdiagnozowanych problemów można zarekomendować określone działania, dedykowane różnym grupom docelowym. GRUPY: 1. mieszkańcy (ogółem, jako społeczność) wsi położonych obszarze KPN: działania aktywizacji społecznej i zawodowej, edukacji obywatelskiej, wsparcie w przygotowaniu do zmiany miejsca zamieszkania oraz dla części mieszkańców – organizacji życia w dotychczasowych gospodarstwach na terenie Parku; oraz mieszkańcy Głuska: aktywizacja społeczna i zawodowa. 2. osoby w wieku produkcyjnym - działania z zakresu aktywizacji zawodowej, podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowania się, wspierające rozwój przedsiębiorczości i podejmowania inicjatywy, także w zakresie ekonomii społecznej, 3. seniorzy – działania kulturalne, integracji społecznej i obywatelskiej, zagospodarowanie czasu wolnego, wsparcie w podejmowaniu inicjatyw społecznych na rzecz Gminy i jej mieszkańców, 4. dzieci i młodzież – rozwijanie zainteresowań, stworzenie oferty spędzania czasu wolnego, wyrównywanie różnic edukacyjnych, rozwijanie wiedzy i umiejętności dotyczących perspektyw zamieszkania w nowym środowisku.

Ponadto, warto podjąć działania ukierunkowane na: 5. promocję i wspieranie inicjatyw współpracy podmiotów działających na podobszarze rewitalizacji „Wsie KPN” (takich jak instytucje, organizacje pozarządowe, grupy nieformalne, podmioty ekonomii społecznej etc.) z Kampinoskim Parkiem Narodowym, a także budowanie świadomości mieszkańców dotyczących zasad współpracy, partnerstwa i możliwości współpracy w obszarze zagospodarowania środowiska naturalnego przy uwzględnieniu zasad jego ochrony, 6. wsparcie inicjatyw rozwoju turystyki, jako głównej branży gospodarczej i perspektywy zdobycia zatrudnienia, w podobszarze rewitalizacji „Wsie KPN”, wykorzystanie potencjału i wykorzystania środowiska naturalnego dla stworzenia we współpracy z KPN miejsc pracy (w tym zatrudnienia wspieranego) dla mieszkańców.

6.2 Problemy społeczne i potrzeby na obszarze rewitalizacji

Podstawowym wyzwaniem, z którym zmierzy się Gmina Leoncin w ramach prowadzonej rewitalizacji jest wypracowanie rozwiązań wspierających mieszkańców miejscowości leżących na obszarze KPN w poprawie jakości ich życia w obecnym lub nowym miejscu zamieszkania. Wyzwanie to wynika z prowadzonej polityki Kampinoskiego Parku Narodowego polegającej na wykupie w najbliższej przyszłości wszystkich nieruchomości należących do osób prywatnych i

Strona 70 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020 odtworzenie na ich miejscu lasów. Choć rewitalizacja z definicji zakłada wyprowadzenie ze stanu kryzysowego danego obszaru zdegradowanego, to w przypadku miejscowości leżących na terenie KPN obejmie to „jedynie” rewitalizację, w tym adaptację do nowych warunków, mieszkańców, którzy prędzej czy później opuszczą wskazany w niniejszym Programie „obszar rewitalizacji”. W tym celu podstawową potrzebą rewitalizacji w Gminie Leoncin jest aktywizacja mieszkańców podobszaru „Wsie KPN” w celu wspólnego wypracowania optymalnych rozwiązań zapewniających im jak najlepszą przyszłość. Należy zaznaczyć, że w procesie tym, oprócz samych mieszkańców, konieczny jest aktywny udział administracji Parku.

Ludność na obszarze rewitalizacji Na podobszarach rewitalizacji mieszka 127 osób w wieku poprodukcyjnym. W ramach Programu Rewitalizacji należy podjąć działania skierowane do tej grupy wiekowej, ponieważ często seniorzy to osoby osamotnione, nieaktywne, długotrwale pozostające bez zatrudnienia, od wielu lat korzystające z systemu pomocy społecznej.

Tabela 28 Ludność na podobszarach rewitalizacji

wiek poprodukcyjny - nazwa miejscowości l. os. liczba osób % Górki 211 36 17,1 Nowa Dąbrowa 40 11 27,5 Rybitew 30 6 20 Stara Dąbrowa 210 40 19 Zamość 59 16 14

Wsie KPNWsie - łączna liczba mieszkańców podobszaru Wsie KPN 550 109 - - średnia dla podobszaru Wsie KPN - - 19,52 - Głusk 136 18 13,2 - Gmina (ogółem) 5 219 985 18,9% źródło: opracowanie własne

Ubóstwo W diagnozie przedstawiono wskaźniki będące miarą problemu ubóstwa wraz z ich wartościami dla gminy i podobszarów rewitalizacji. W większości przypadków wskaźniki dla podobszarów rewitalizacji odnośnie świadczeniobiorców pomocy społecznej przekraczają wskaźniki dla gminy. Poniższa tabela przedstawia zestawienie świadczeniobiorców korzystających z OPS w podobszarach rewitalizacji i w odniesieniu do średniej dla gminy. Liczba osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej w gminie Leoncin wynosiła średnio 8,3%, natomiast w prawie wszystkich miejscowościach z podobszarów rewitalizacji przekroczyła 10%, w przypadku Zamościa – niemal trzykrotnie a Górek – niemal dwukrotnie. Wyjątek stanowi miejscowość Rybitew, gdzie ten wskaźnik jest niższy o 5 p.p. niż średnia dla gminy. Tabela 29 Ubóstwo na podobszarach rewitalizacji

- nazwa miejscowości l. os. OPS Górki 211 19,0% Nowa Dąbrowa 40 12,5% Rybitew 30 3,3%

Wsie KPNWsie

Strona 71 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

- nazwa miejscowości l. os. OPS Stara Dąbrowa 210 13,8% Zamość 59 27,1% - łączna liczba mieszkańców podobszaru Wsie KPN 550 - - średnia dla podobszaru Wsie KPN - 15,14% - Głusk 136 14,7% - Gmina (ogółem) 5 219 8,3% źródło: opracowanie własne

Powyższe zestawienia wskazują, że w skali całej gminy ubóstwo nie należy do kluczowych problemów, ale występuje w podobszarach rewitalizacji, gdzie jest nim dotkniętych około 111 osób. Wobec tych osób należy podjąć konkretne działania skierowane na wyprowadzenie ich z ubóstwa. Szczególne działania warto podjąć wobec młodzieży dorastającej w rodzinach obarczonych tą dysfunkcją, oraz seniorów i osób długotrwale korzystających ze świadczeń pomocy społecznej.

Bezrobocie Gmina Leoncin jest położona blisko Warszawy, dlatego generalnie bezrobocie nie jest dotkliwym problemem. Tym bardziej na uwagę zasługuje wysoki odsetek osób bezrobotnych zamieszkujących podobszar Wsie KPN. Dla osób z tej grupy należy skierować szereg złożonych działań ze względu na ogólną trudną sytuację życiową, w jakiej osoby te się znajdują, i brak perspektyw zarówno zawodowych jak i życiowych wynikających z odizolowanego lasem od pozostałej części gminy miejsca zamieszkania.

Tabela 30 Bezrobocie na podobszarach rewitalizacji

- nazwa miejscowości l. os. bezrobocie w % Górki 211 13,1 Nowa Dąbrowa 40 19 Rybitew 30 4,8 Stara Dąbrowa 210 7,4 Zamość 59 10

Wsie KPNWsie - łączna liczba mieszkańców podobszaru Wsie KPN 550 - - średnia dla podobszaru Wsie KPN - 10,86 - Głusk 136 11,6 - Gmina (ogółem) 5 219 4,6 źródło: opracowanie własne

Przedsiębiorczość (podmioty w REGON) Na podobszarach rewitalizacji działają 24 firmy (Wsie KPN) i 41 firm (Nowe Grochale) funkcjonujących w oparciu o wpis do ewidencji działalności gospodarczej. Stanowią one odpowiednio 4,64% i 6,1% wszystkich tego rodzaju przedsięwzięć w gminie Leoncin. Na obszarze interwencji widoczny jest zatem mniejszy niż przeciętnie w gminie udział działalności gospodarczych na liczbę mieszkańców w porównaniu z całą gminą.

Strona 72 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Tabela 31 Przedsiębiorczość na podobszarach rewitalizacji

podmioty w REGON - nazwa miejscowości l. os. liczba % ludności Górki 211 12 5,7 Nowa Dąbrowa 40 1 2,5 Rybitew 30 3 10 Stara Dąbrowa 210 7 3,3 Zamość 59 1 1,7

Wsie KPNWsie - łączna liczba mieszkańców podobszaru Wsie KPN 550 - - - średnia dla podobszaru Wsie KPN - 24 4,64 - Głusk 136 15 11 - Gmina (ogółem) 5 219 362 6,9 źródło: opracowanie własne

Liczba działalności gospodarczych i poziom przedsiębiorczości na obszarze rewitalizacji jest zbyt mały, szczególnie w kontekście potencjału wynikającego z centralnego położenia obszaru i stosunkowo korzystnej lokalizacji wobec stolicy kraju. W sytuacji zdiagnozowanego wysokiego bezrobocia jest to sytuacja niepokojąca; w ramach programu rewitalizacji należy podjąć działania ułatwiające i promujące działalność gospodarczą mieszkańców. Odległość od Leoncina Średnia odległość od wsi gminnej Leoncin miejscowości położonych na obszarze KPN nieco przekracza 10 km, co przy braku regularnych połączeń i dróg jest czynnikiem wzmacniającym wykluczenie społeczne ich mieszkańców.

Tabela 32 Odległość podobszarów rewitalizacji od wsi gminnej

- nazwa miejscowości l. os. odległość (km) Górki 211 9,6 Nowa Dąbrowa 40 12,5 Rybitew 30 7,3 Stara Dąbrowa 210 12,1 Zamość 59 12,1

Wsie KPNWsie - łączna liczba mieszkańców podobszaru Wsie KPN 550 - - średnia dla podobszaru Wsie KPN - 10,72 - Głusk 136 4,6 - Gmina (ogółem) 5 219 - źródło: opracowanie własne

Brak dostępu do elementarnych infrastruktur/usług Wszystkie miejscowości z podobszaru „Wsie KPN” są bardzo słabo skomunikowane, dostępne połączenia autobusowe w ramach komunikacji publicznej zapewniają minimum poniżej potrzeb mieszkańców. Dostępne minimum w ramach komunikacji oznacza, że jest co prawda możliwość aby dostać się poza miejscowości położone poza Parkiem, ale dostępne połączenia uniemożliwiają podjęcie pracy poza tym obszarem lub korzystanie z oferty instytucji (np. służby zdrowia), dostępu do oferty rekreacyjnej i handlowo-usługowej zarówno na terenie gminy jak i powiatu. Na obszarze KPN

Strona 73 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020 właściciele prywatnych posesji nie mogą realizować żadnych poważniejszych inwestycji związanych np. z modernizacją budynków mieszkalnych. Na tym obszarze nie ma również doprowadzonego wodociągu.

Tabela 33 Brak dostępu do elementarnych infrastruktur/usług

- l. os. brak dostępu do elementarnych nazwa miejscowości infrastruktur/usług Górki 211 + Nowa Dąbrowa 40 + Rybitew 30 + Stara Dąbrowa 210 + Zamość 59 +

Wsie KPNWsie - Głusk 136 - - Gmina (ogółem) 5 219 nd. źródło: opracowanie własne

Sfera środowiskowa W podobszarach rewitalizacji, szczególnie w podobszarze Wsie KPN, nie występują istotne problemy środowiskowe, które należy uwzględnić planując działania rewitalizacyjne. Należy mieć natomiast na uwadze kwestie ochrony środowiska i planowany sposób gospodarowania obszarem Parku przez Dyrekcję KPN, i działania społeczne (szczególnie aktywizacji zawodowej) adresowane do mieszkańców miejscowości zlokalizowanych na jego terenie realizować w porozumieniu z Parkiem.

6.3 Skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych

Na podstawie przeprowadzonej diagnozy można wskazać zagadnienia ważne dla mieszkańców, charakteryzujące obszar zdegradowany, a w konsekwencji również wyznaczony obszar rewitalizacji. Zagadnienia te, sformułowane jako kwestie kluczowe, charakteryzują obszar zdegradowany i powinny stać się przedmiotem interwencji (działania) w ramach rewitalizacji. Problemy zdiagnozowane na podstawie danych statystycznych, badania ankietowego oraz wywiadów pogłębionych na podobszarach rewitalizacji: Wsie KPN (1) i / lub Głusk (2). sfera społeczna: - brak perspektyw życiowych dla mieszkańców podobszaru Wsie KPN ze względu na perspektywy rozwojowe KPN (docelowo las zastąpi obszary wiejskie) oraz ich brak wiedzy dotyczącej sytuacji formalno-prawnej gospodarstw, - niewystarczające zaspokojenie potrzeb osób w wieku poprodukcyjnym, których udział w populacji obszaru rewitalizacji jest duży i rośnie, - wysokie bezrobocie, bierność zawodowa, brak kwalifikacji zawodowych, brak miejsc pracy, - koncentracja ubóstwa (osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej), - niższe niż średnia dla gminy wyniki edukacyjne uczniów, - niewystarczająca oferta zajęć dodatkowych i spędzania czasu wolnego dla dzieci i młodzieży,

Strona 74 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

sfera gospodarcza: - niewystarczający poziom przedsiębiorczości, - niewystarczające wykorzystanie potencjału turystycznego dla ożywienia gospodarczego obszaru rewitalizacji i wzrostu przychodów mieszkańców, sfera przestrzenno-funkcjonalna: - brak infrastruktury funkcjonalnej zapewniającej dostęp do podstawowych dóbr i usług (1), - niewykorzystany potencjał Kampinoskiego Parku Narodowego dla mieszkańców obszaru rewitalizacji i turystów, - KPN stanowi ogromny potencjał turystyczny, jednak obecnie jest on niewykorzystany. - brak regularnych połączeń komunikacyjnych. sfera techniczna: - niska jakość mediów w gospodarstwach na podobszarze KPN (brak kanalizacji, woda niezdatna do picia), - słabe warunki mieszkaniowe (1).

6.3.1 Potrzeby rewitalizacyjne wsi KPN

Miejscowości stanowiące część gminy Leoncin, a zlokalizowane na obszarze KPN, są obszarem zdegradowanym, wymagającym interwencji, co znajduje odzwierciedlenie w przeprowadzonych badaniach ilościowych. Mieszkańcy to często osoby dotknięte społecznym wykluczeniem i zagrożone pogłębianiem i utrwalaniem się problemów społecznych, pozbawione dostępu do instytucji i wsparcia w rozwiązywaniu dotykających ich trudności życiowych. Osoby pozbawione także perspektyw – chęć zamieszkiwania w dotychczasowym miejscu jest równoznaczna z ograniczaniem dostępu do rynku pracy, mniejszymi możliwościami edukacyjnymi dla dzieci, wykluczeniem cyfrowym w dobie dynamicznego rozwoju nowych technologii. Specyfiką obszaru zdegradowanego w Gminie Leoncin jest to, że znaczna jego część docelowo ma przestać istnieć jako obecne jednostki administracyjne, a mieszkańcy mają docelowo zmienić miejsce zamieszania. Z całym przekonaniem należy stwierdzić, że wskazane w ramach diagnozy obszary spełniają przesłanki jako obszary wymagające rewitalizacji. Jednocześnie przypadek Gminy Leoncin wykracza poza wskazane w Wytycznych ramy schematycznej, „standardowej” rewitalizacji. Niemniej, wpisuje się w pełni w perspektywę rewitalizacji społecznej – procesu wspierającego mieszkańców danego obszaru, którzy stanowią społeczność zamieszkującą obszar zdegradowany – a degradacja jest zidentyfikowana poprzez występowanie negatywnych zjawisk społecznych oraz złą sytuację techniczną i przestrzenno-funkcjonalną. Perspektywa rewitalizacji ma obejmować przede wszystkim mieszkańców i być ukierunkowana na poprawę jakości ich funkcjonowania, a takie cele są wskazane w niniejszym Programie Rewitalizacji. Obszar wsi zlokalizowanych na obszarze KPN jest zdegradowany a jego mieszkańcy wymagają wsparcia w ramach procesu rewitalizacji. Skala społecznego wykluczenia mieszkańców przesuwa na dalszy plan perspektywę rewitalizowanej przestrzeni sensu stricto, ponieważ działania zrealizowane w ramach procesu rewitalizacji przełożą się na poprawę jakości życia osób objętych procesem rewitalizacji oraz lepsze ich funkcjonowanie tej przestrzeni, w której docelowo zamieszkają.

Strona 75 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

7. Założenia Programu Rewitalizacji

7.1 Wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji (planowany efekt)

Przeprowadzona analiza całej Gminy wykazała występowanie negatywnych zjawisk społecznych skoncentrowanych przede wszystkim w miejscowościach położonych na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego. Potrzeby mieszkańców dotyczą praktycznie wszystkich sfer funkcjonowania człowieka. Kwestie problemowe dotyczące Głuska to przede wszystkim brak oferty aktywizacji zawodowej oraz kulturalno-rekreacyjnej dla mieszkańców i ich ogólnie niska aktywność społeczna.

WIZJA REWITALIZACJI Mieszkańcy podobszarów rewitalizacji to świadomi swoich praw i możliwości obywatele, zamieszkujący w wygodnych warunkach, aktywnie korzystający z dostępnych rozwiązań prawnych, ekonomicznych, społecznych, posiadający kwalifikacje zawodowe, miejsce pracy oraz dostęp do infrastruktury zapewniającej rozwój dzieciom i rekreację dorosłym. .

7.2 Cele rewitalizacji oraz kierunki działań odpowiadające zidentyfikowanym potrzebom

Wizja obszaru rewitalizacji realizowana będzie poprzez cele, w ramach których określono kierunki działań oraz odpowiadające im przedsięwzięcia rewitalizacyjne. Cele zostały sformułowane na podstawie potrzeb zawartych w przeprowadzonej diagnozie. Wyniki diagnozy wskazują na konieczność podjęcia przede wszystkim działań, które muszą zostać właściwie zaplanowane i nakierowane na osoby najbardziej potrzebujące wsparcia. Tym działaniom powinny towarzyszyć również działania inwestycyjne, związane z budową/rozbudową/modernizacją różnego rodzaju infrastruktury, przede wszystkim infrastruktury ukierunkowanej na rozwijanie kompetencji społecznych i zawodowych dorosłych mieszkańców, wspierających edukację dzieci i młodzieży oraz służącej zagospodarowaniu czasu wolnego. Tak określone kierunki działań zostały zawarte w poniżej określonych celach rewitalizacji.

CEL 1 Wypracowanie rozwiązań wspierających mieszkańców miejscowości leżących na obszarze KPN w poprawie jakości ich życia w obecnym lub nowym miejscu zamieszkania. Podstawowym wyzwaniem, z którym zmierzy się Gmina Leoncin w ramach prowadzonej rewitalizacji jest wypracowanie rozwiązań wspierających mieszkańców miejscowości leżących na obszarze KPN w poprawie jakości ich życia w obecnym lub nowym miejscu zamieszkania. Wyzwanie to wynika z prowadzonej polityki Kampinoskiego Parku Narodowego polegającej na wykupie w najbliższej przyszłości wszystkich nieruchomości należących do osób prywatnych i odtworzenie na ich miejscu lasów.

Strona 76 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

CEL 2. Aktywizacja zawodowa i społeczna Wsparcie, aktywizacja i integracja mieszkańców zamieszkałych na terenie KPN, w szczególności przygotowanie ich do zmiany miejsca zamieszkania i /lub wykorzystania ich możliwości życiowych przy uwzględnieniu kierunków rozwoju KPN. Działania na rzecz rozwoju kapitału społecznego i wzmacniania poczucia tożsamości lokalnej mieszkańców, rozwijające ich aktywność społeczną, zaangażowanie w działalność na rzecz Gminy, integrację społeczną i wykorzystanie potencjału kulturowego Gminy. Inicjowanie i wspieranie działań ukierunkowanych na rozbudzenie lub wzmocnienie przedsiębiorczości mieszkańców, w tym przedsiębiorczości społecznej i opartej na walorach turystyczno-środowiskowych Gminy. Wspieranie działań włączających mieszkańców obszarów wykluczenia społecznego w rytm życia miejscowości gminnych, odbudowywanie kompetencji społecznych poprzez działania integracyjne. CEL 3. Rozszerzenie oferty aktywności kulturalnej, sportowej, rekreacyjnej, edukacyjnej szczególnie kierowanych do dzieci i młodzieży oraz seniorów, w ramach działań realizowanych poza obszarem rewitalizacji Stworzenie atrakcyjnej oferty i form spędzania wolnego czasu dla dzieci i młodzieży, w tym oferty rekreacyjnej i kulturalnej, stworzenie miejsc aktywności kulturalnej i rekreacyjnej oraz animowanie działań społecznych adekwatnych do każdej z grup. Rozszerzenie (lub stworzenie) różnych form aktywności kulturalnej, sportowej i rekreacyjnej mieszkańców. Działania ukierunkowane na integrację mieszkańców gminy i wdrożenie mieszkańców obszarów zdegradowanych w rytm życia gminy poprzez realizację wspólnych działań społecznych i kulturalnych dla mieszkańców obszaru rewitalizacji i pozostałych mieszkańców gminy.

CEL 4. Lepszy transport Podstawowym celem przedsięwzięcia jest poprawa społecznego funkcjonowania mieszkańców terenów oddalonych od centrum aktywności (instytucji, urzędów, organizacji, miejsc handlu i usług) poprzez opracowanie i pilotażowe wdrożenie elastycznego systemu komunikacji publicznej dla obszarów wiejskich. Realizacja projektu umożliwi mieszkańcom podobszaru rewitalizacji „wsie KPN” udział we wszystkich zaplanowanych w ramach rewitalizacji przedsięwzięciach (z których część będzie realizowana poza obszarami rewitalizacji ze względu na dostępność / brak niezbędnej infrastruktury). Budowa ścieżek rowerowych i rozbudowa ich sieci, wytyczenie i oznakowanie szlaków pieszych, oznakowania bezpiecznych ciągów pieszo-jezdnych, szczególnie w kontekście zagrożenia dla niezmotoryzowanych użytkowników dróg. Budowa – we współpracy z KPN – zaplecza małej infrastruktury dla obsługi ruchu turystycznego (zainstalowanie koszy na śmieci, stworzenie miejsc postojowych, postawienie ławek, stojaków na rowery itp.).

7.3 Lista planowanych przedsięwzięć wraz z opisami

Podstawowym kryterium doboru przedsięwzięć była zgodność z wnioskami płynącymi z diagnozy Gminy rozumianymi jako problemy społeczne, gospodarcze i funkcjonalno-przestrzenne. Wybrane projekty będą zlokalizowane na obszarze rewitalizacji, a także będą realizowane poza obszarem rewitalizacji ze względu na dostępność infrastruktury technicznej. Ponadto główne projekty będą wspierane przez działania w ramach projektów o charakterze nieinwestycyjnym, które także będą oddziaływać na obszar rewitalizacji.

Strona 77 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Wszystkie przedsięwzięcia wpisują w problemy zdiagnozowane podczas prowadzonych badań oraz wizję i cele rewitalizacyjne.

Rysunek 1 Zdiagnozowane problemy oraz odpowiadające im cele LPR

PROBLEMY CELE 1 brak faktycznych Wypracowanie rozwiązań perspektyw dla dalszego wspierających mieszkańców zamieszkiwania w obecnie miejscowości leżących na obszarze zajmowanych KPN w poprawie jakości ich życia w gospodarstwach obecnym lub nowym miejscu zamieszkania.

3 wysoka koncentracja osób 2 Rozszerzenie oferty aktywności korzystających z pomocy kulturalnej, sportowej, rekreacyjnej, Aktywizacja zawodowa i społeczna społecznej edukacyjnej szczególnie kierowanych do dzieci i młodzieży oraz seniorów

3 wysoka koncentracja osób 2 Rozszerzenie oferty aktywności 4 kulturalnej, sportowej, rekreacyjnej, bezrobotnych Aktywizacja zawodowa i społeczna Lepszy transport edukacyjnej szczególnie kierowanych do dzieci i młodzieży oraz seniorów

3 Rozszerzenie oferty aktywności 4 duży udział seniorów kulturalnej, sportowej, rekreacyjnej, Lepszy transport edukacyjnej szczególnie kierowanych do dzieci i młodzieży oraz seniorów

słabe wyniki z egzamniów 3 uczniów szkół Rozszerzenie oferty aktywności 4 kulturalnej, sportowej, rekreacyjnej, podstawowych i Lepszy transport gimnazjalnych edukacyjnej szczególnie kierowanych do dzieci i młodzieży oraz seniorów

1 Wypracowanie rozwiązań brak dostępu do wspierających mieszkańców 4 elementarnych miejscowości leżących na obszarze Lepszy transport infratruktur/usług KPN w poprawie jakości ich życia w obecnym lub nowym miejscu zamieszkania. Źródło: opracowanie własne

Strona 78 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Rysunek 2 Cele LPR oraz odpowiadające im projekty

CELE PROJEKTY 1 Wypracowanie rozwiązań wspierających 1. Forum współpracy mieszkańców miejscowości leżących na obszarze KPN w poprawie jakości ich życia w obecnym lub nowym miejscu zamieszkania.

2. Utworzenie Inkubatora Przedsięb. i Aktywności 2 Społeczn., w tym 3. Niebiesko Zielona utworzenie CIS oraz Wioska Ekologiczna Aktywizacja zawodowa i społeczna Wielosektorowej Spółdzielni Socj.

7. „Interdyscyplinarne 3 4. Stworzenie strefy Warsztaty Edukacyjne- 5. „Sportowy Leoncin –w 6. „Rewitalizacja dla Rozszerzenie oferty aktywności kulturalnej, integracji, rekreacji i rozwój kompetencji każdym wieku” Seniorów” sportowej, rekreacyjnej, edukacyjnej szczególnie wypoczynku kluczowych uczniów szkół z kierowanych do dzieci i młodzieży oraz seniorów terenu Gminy Leoncin”

8. „Rowerowy Leoncin” Edukacyjno-rekreacyjny 4 szlak rowerowy wraz z 9. „Przystanek na żądanie” Lepszy transport infrastrukturą towarzyszącą na terenie Gminy Leoncin

Źródło: opracowanie własne

W poniższej tabeli przedstawiono wykaz przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Są to planowane podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne, wraz z ich opisami zawierającymi w odniesieniu do każdego przedsięwzięcia: nazwę i wskazanie podmiotów je realizujących, zakres realizowanych zadań, lokalizację, szacowaną wartość, prognozowane rezultaty wraz ze sposobem ich oceny w odniesieniu do celów rewitalizacji, o ile dane te są możliwe do wskazania. W poniższych opisach przedsięwzięć wskazano szacunkowe kwoty, jak również orientacyjne źródło finansowania. Na obecnym etapie nie jest możliwe jednoznaczne wskazanie ani źródeł finansowania, ani wysokości kwot środków zewnętrznych, ponieważ nie są jeszcze znane harmonogramy i dokumentacje konkursowe dla działań zaplanowanych do realizacji. Wskazane do realizacji przedsięwzięcia zakreślone są maksymalnie w perspektywie czasowej dostępności środków unijnych, ponieważ ona determinuje w dużej mierze korzystanie z zewnętrznego źródła finansowania. Nie oznacza to jednak zamknięcia procesu rewitalizacji w tej perspektywie czasowej. Planowane do realizacji przedsięwzięcia będą realizowane zależnie od dostępnych środków zarówno zewnętrznych jak i środków własnych Gminy. Wszystkie poniższe projekty są planowane do realizacji w perspektywie najbliższych lat.

Strona 79 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Tabela 34 Podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne

Nr porządkowy Nazwa przedsięwzięcia (tytuł projektu) Podmiot realizujący

1 Forum współpracy Gmina Leoncin

Powiązanie Lokalizacja Wsie KPN x z celami LPR Cel nr 1 przedsię- Głusk - wzięcia Poza obszarem27 x Orientacyjna wartość przedsięwzięcia Termin Ramy realizacji 300 000 zł 2017-2023 Podstawowym wyzwaniem, z którym zmierzy się Gmina Leoncin w ramach prowadzonej rewitalizacji jest wypracowanie rozwiązań wspierających mieszkańców miejscowości leżących na obszarze KPN w poprawie jakości ich życia w obecnym lub nowym miejscu Opis problemu zamieszkania. Wyzwanie to wynika z prowadzonej polityki Kampinoskiego Parku Narodowego polegającej na wykupie w najbliższej przyszłości wszystkich nieruchomości należących do osób prywatnych i odtworzenie na ich miejscu lasów.

Cel Celem przedsięwzięcia jest zaktywizowanie społeczne mieszkańców wsi KPN i stworzenie przedsięwzięcia formy współpracy pomiędzy Gminą oraz administracją KPN

Planuje się realizację następujących zadań: a) zatrudnienie koordynatora, który będzie organizował dla mieszkańców wsi KPN cyklicznych spotkań (np. raz w tygodniu). Spotkania będą miały na celu: określenie Zakres stanowiska mieszkańców co do koniecznych działań mających na celu poprawę ich realizowanych sytuacji; poinformowanie mieszkańców nt. sytuacji prawnej ich miejsca zamieszkania, zadań ogólne informowanie o bieżących/planowanych zmianach w Gminie i KPN, w tym realizowanych projektach, edukację nt. uwarunkowań rozwoju Gminy i KPN. b) zorganizowanie cyklicznych spotkań pomiędzy przedstawicielami mieszkańców a Gminą oraz administracją KPN (np. raz na 2 miesiące). Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba godzin spotkań godzina 600 Program spotkań mieszkańców Produkty Liczba godzin spotkań Program spotkań przedstawicieli osoba 80 mieszkańców, Gminy i KPN Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba ustalonych zagadnień/zmienionych Rezultaty postępowań/wdrożonych dokument 6 Wnioski ze spotkań rozwiązań dot. mieszkańców KPN Nr Nazwa przedsięwzięcia (tytuł projektu) Podmiot realizujący porządkowy Utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości i Aktywności Społecznej, w tym 2 utworzenie Centrum Integracji Społecznej oraz Wielosektorowej Spółdzielni Gmina Leoncin Socjalnej Powiązanie Lokalizacja Wsie KPN z celami LPR Cel nr 2 przedsię-wzięcia Głusk

27 Część spotkań pomiędzy przedstawicielami mieszkańców a Gminą oraz KPN będzie się odbywało w siedzibie Gminy lub siedzibie KPN.

Strona 80 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Poza obszarem28 x Ramy Orientacyjna wartość przedsięwzięcia Termin realizacji 4 000 000 zł 2017-2023

Na podobszarach rewitalizacji zauważa się małą aktywność mieszkańców w obszarze lokalnej przedsiębiorczości. Brak jest instrumentów wsparcia które mogą mieć wpływ na aktywizację osób w Opis tym obszarze, w tym zamieszkujące obszar rewitalizacji. problemu Wysoka stopa bezrobocia, duża liczba osób korzystających z pomocy społecznej wskazują na potrzebę przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu mieszkańców. Na obszarze rewitalizacji przewidziano szereg działań aktywizujących, które wpływają na realizację celu szczegółowego nr 1 i nr 3 rewitalizacji.

Celem przedsięwzięcia jest zaktywizowanie społeczno - zawodowe 30 osób zagrożonych wykluczeniem Cel społecznym, służące przeciwdziałaniu bezrobociu tej grupy oraz nabycie nowych umiejętności przedsięwzię osobistych przez 70 osób z rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym zamieszkujący na terenie cia obszaru rewitalizacji. Planuje się realizację następujących zadań: a) utworzenie Centrum Integracji Społecznej, które prowadzić będzie działalność aktywizującą i integrującą dla osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym. W ramach Centrum prowadzone będą zajęcia terapeutyczne, edukacyjno- pomocowe, poradnictwo prawno- administracyjne i zatrudnieniowe; b) doradztwo indywidualne i warsztaty kompetencji życiowych- działanie ma na celu pomoc uczestnikom w reintegracji, wspieraniu aktywnych postaw społecznych i pomoc w rozwiązywaniu problemów mających wpływ na aktywność zawodową. Prowadzone będą warsztaty aktywizacji zawodowej, doradztwo, trening motywacyjny. c) szkolenia zawodowe, które będą dopasowane pod kątem uczestników projektu. Głównie uwaga Zakres zwrócona będzie na szkolenia w zawodach deficytowych, gdzie istnieje zapotrzebowanie na realizowanyc pracowników. Dzięki temu osoby te będą miały większe szanse na znalezienie pracy. h zadań d) pośrednictwo pracy i staże zawodowe - celem tego działania jest zdobycie doświadczenia zawodowego, a tym samym zwiększeniu szans na podjęcie stałego zatrudnienia. Organizowane będą wizyty w zakładach pracy, spotkania z pracodawcami. Wielosektorowa Spółdzielnia Socjalna osób prawnych będzie miała charakter: - instytucjonalny – tworzenie sieci współpracy różnych podmiotów, instytucji, organizacji; - społeczny – tworzenie lokalnych miejsc pracy dla osób o niskich kwalifikacjach i niskiej zatrudnialności, osób wykluczonych społecznie oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym, umożliwiając ich integrację społeczną i zawodową; - gospodarczy – prowadzenie działalności gospodarczej odpowiadającej na realne potrzeby lokalnej społeczności, jak i lokalnych instytucji. Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba godzin zajęć/warszt. godzina 500 Program zajęć Produkty Liczba uczestników Dokumentacja foto / osoba 100 zajęć/warsztatów listy obecności Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Ankiety ex-ante i ex- Liczba osób, które zdobyły Rezultaty post, badanie kwalifikacje i podniosły samoocenę osoba 100 jakościowe/opinia w zakresie udzielonego wsparcia specjalistów

28 Ze względu na najlepsze położenie, zaplecze oraz odpowiednio do tego pomieszczenia projekt będzie realizowany dla wszystkich podobszarów w miejscowości Leoncin. W tym celu zostanie zorganizowany transport w celu dowiezienia mieszkańców w podobszarów rewitalizacji

Strona 81 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Nr porządkowy Nazwa przedsięwzięcia (tytuł projektu) Podmiot realizujący 3 Niebiesko Zielona Wioska Ekologiczna Gmina Leoncin, przedsiębiorcy Powiązanie Lokalizacja Wsie KPN z celami LPR przedsię- Głusk Cel nr 2 wzięcia Poza x obszarem29 Orientacyjna wartość przedsięwzięcia Termin Ramy realizacji 1 000 000 zł 2017-2020 Brak wypracowanej spójnej oferty turystycznej ma wpływ na bardzo powolny proces wzmacniania działalna rzecz rozwoju kapitału społecznego i wzmacniania poczucia Opis problemu tożsamości lokalnej mieszkańców, rozwijające ich aktywność społeczną, zaangażowanie w działalność na rzecz lokalnej społeczności, integrację społeczną i wykorzystanie potencjału kulturowego podobszarów rewitalizacji. Celem przedsięwzięcia jest aktywizacja społeczności lokalnej zamieszkującej podobszary Cel rewitalizacji poprzez wspieranie przedsiębiorczości i postaw społecznych opartych na przedsięwzięcia lokalnej tradycji zapomnianych upraw organicznych. W ramach projektu planuje się przygotowanie infrastruktury edukacyjno-rekreacyjnej w Gospodarstwie ekologicznym/z uprawami organicznymi – rekonstrukcja Zagrody Wiejskiej typowej dla terenu północnego Mazowsza. Wykonanie wiaty edukacyjnej z wyposażeniem i pomocami edukacyjnymi, stworzenie ogrodu pokazowego, uruchomienie węzła sanitarnego dla odwiedzających, oraz punktu gastronomicznego. Uprawa organiczna stanowić będzie przestrzeń do działalności dla lokalnych środowisk drobnych rzemieślników oraz związanych z nimi nieformalnych grup liderów lokalnych, wolontariuszy oraz organizacji pozarządowych. Jednocześnie działalność ta oparta Zakres również o dziedzictwo kulinarne regionu stanowić będzie impuls wspierający działania realizowanych związane z promocją turystyczną Gminy Leoncin. Celem projektu jest stworzenie zadań przestrzeni publicznej dla działalności ekologicznej oraz związanej z tym działalności drobnych rzemieślników (organizacja warsztatów, kursów, oraz wystawy i targów). Działalność lokalnego środowiska rzemieślników, w tym oparta o dziedzictwo kulinarne regionu stanowić będzie impuls dla integracji i aktywności społecznej mieszkańców podobszarów rewitalizacji, w tym również w powiązaniu z działalnością planowanych do uruchomienia w ramach rewitalizacji: Inkubatora Przedsiębiorczości Społecznej, Centrum Integracji Społecznej oraz Wielosektorowej Spółdzielni Socjalnej. W celu zapewnienia efektu synergii w ramach projektu przewiduje się rozwój współpracy z Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu oraz Muzeum Etnograficznym w Warszawie. Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba godzin godzina 500 Program zajęć Produkty zajęć/warsztatów Liczba uczestników Dokumentacja foto / osoba 250 zajęć/warsztatów listy obecności Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba osób, które zdobyły Ankiety ex-ante i ex- Rezultaty kwalifikacje i podniosły post, badanie osoba 220 samoocenę w zakresie jakościowe/opinia udzielonego wsparcia specjalistów

29 Ze względu na uwarunkowania prawne projekt nie może być zlokalizowany w obszarze KPN. Natomiast w miejscowości Głusk nie ma terenów, które można byłoby zagospodarować pod taką wioskę.

Strona 82 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Nr porządkowy Nazwa przedsięwzięcia (tytuł projektu) Podmiot realizujący 4 Stworzenie strefy integracji, rekreacji i wypoczynku Gmina Leoncin Powiązanie Lokalizacja Wsie KPN z celami LPR Cel nr 3 przedsię- Głusk x wzięcia Poza obszarem Orientacyjna wartość przedsięwzięcia Termin Ramy realizacji 2 500 000 zł 2017-2023 Brak wystarczającej oferty dla mieszkańców obszaru rewitalizacji form w tym spędzania wolnego czasu dla dzieci i młodzieży, w tym oferty rekreacyjnej i kulturalnej, stworzenie Opis problemu miejsc aktywności kulturalnej i rekreacyjnej oraz animowanie działań społecznych adekwatnych do każdej z grup. Rozszerzenie (lub stworzenie) różnych form aktywności kulturalnej, sportowej i rekreacyjnej mieszkańców. Poprawa jakości życia mieszkańców, poszerzenie oferty społeczno -edukacyjno- Cel rekreacyjnej gminy skierowanej do osób zagrożonych wykluczeniem, aktywizacja i przedsięwzięcia integracja społeczna, zmniejszenie poziomu wykluczenia społecznego. W wyniku realizacji zadania powstanie strefa integracji mieszkańców która wyposażona zostanie w drewniane ławki i stoły biesiadne. Strefa rekreacji i wypoczynku wyposażona Zakres będzie w elementy małej architektury, zakupione i zainstalowane zostaną elementy siłowni realizowanych zewnętrznej , zakupiony zostanie napowietrzny zestaw zabawowy dla dzieci, zadań zainstalowanie betonowego stołu do tenisa, postawienie altany wypoczynkowa” przystań wędrowca”, zainstalowanie stołu betonowego do gry w piłkarzyki, zainstalowanie zegara słonecznego. Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba obiektów szt. 1 Protokół odbioru rekreacyjnych wybudowanych na Produkty rewitalizowanym podobszarze Powierzchnia m2 900 Protokół odbioru zagospodarowanego podobszaru rewitalizacji Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba osób korzystających Osoby/rok 1000 dokumentacja foto / z obiektów wybudowanych listy obecności / plan na rewitalizowanym zajęć podobszarze Rezultaty Liczba obiektów szt. 1 Protokół odbioru rekreacyjnych wybudowanych na rewitalizowanym podobszarze

Strona 83 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Nr porządkowy Nazwa przedsięwzięcia (tytuł projektu) Podmiot realizujący 5 „Sportowy Leoncin –w każdym wieku” Gmina Leoncin Powiązanie Lokalizacja Wsie KPN x z celami LPR Cel nr 3 przedsię- Głusk x wzięcia Poza obszarem Orientacyjna wartość przedsięwzięcia Termin Ramy realizacji 750 000 zł 2017-2023 Brak przestrzeni przeznaczonej funkcjonalnie dla aktywnego spędzania wolnego czasu, brak miejsca atrakcyjnego dla okolicznych mieszkańców a jednocześnie brak zagospodarowanej odpowiednio przestrzeń możliwej do wykorzystania na cele społeczne. Opis problemu Brak przestrzeni do prowadzenia działań aktywizujących i integrujących społeczność (również międzypokoleniową) np. wspólne formy zajęć integrujących i aktywizujących dla uczestników Centrum Integracji Społecznej, dzieci i seniorów oraz całych rodzin. Obiekt stanowić będzie przestrzeń publiczną przeznaczoną do rozwoju funkcji Cel społecznych, sportowych i edukacyjnych integrujących i aktywizujących społecznie przedsięwzięcia mieszkańców podobszaru rewitalizacji. Modernizacja boiska przy szkole w Grochalach (z siedzibą w Głusku) oraz terenu wokół szkoły i zagospodarowanie go na funkcje sportowe, w tym tor rolkarski, boisko multifunkcjonalne, siłownia plenerowa, plac zabaw. Działania inwestycyjne umożliwią Zakres stworzenie przestrzeni przeznaczonej funkcjonalnie dla aktywnego spędzania wolnego realizowanych czasu, dzięki czemu powstanie miejsce atrakcyjne dla okolicznych mieszkańców a zadań jednocześnie przestrzeń możliwa będzie do wykorzystania na cele społeczne. W przestrzeni możliwe będzie prowadzenie działań aktywizujących i integrujących społeczność (również międzypokoleniową) np. wspólne formy zajęć integrujących i aktywizujących dla uczestników Centrum Integracji Społecznej, dzieci, seniorów. Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Powierzchnia zagospodarowanej m2 500 Protokół odbioru Produkty przestrzeni publicznej Liczba zorganizowanych Dokumentacja foto / aktywności społecznych szt 30 listy obecności (rodzaje zajęć) Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba osób korzystających Raport z wydarzeń/ z zagospodarowanej Osoby/rok 500 monitoring Rezultaty przestrzeni publicznej Liczba osób z podobszarów osoby /rok 200 Ankiety / rewitalizacji, które podniosły dokumentacja kompetencje społeczne projektu

Strona 84 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Nr porządkowy Nazwa przedsięwzięcia (tytuł projektu) Podmiot realizujący 6 „Rewitalizacja dla Seniorów” Gmina Leoncin Powiązanie Lokalizacja Wsie KPN x z celami LPR Cel nr 3 przedsię- Głusk x wzięcia Poza obszarem Orientacyjna wartość przedsięwzięcia Termin Ramy realizacji 1 200 000 zł 2017-2022 Osoby w wieku podeszłym zamieszkujące obszary rewitalizowane spędzają czas wolny najczęściej mało aktywnie, głównie na pracach domowych lub spotkaniach w gronie przyjaciół i znajomych. Niewielka liczba osób aktywnie uczestniczy w przedsięwzięciach organizowanych przez instytucje publiczne, tj. OPS, Polski Związek Emerytów, Rencistów Opis problemu i Inwalidów (koło Leoncin). Instytucje te w swojej działalności niewiele mają ofert w zakresie aktywności fizycznej i rekreacji ruchowej skierowanych do seniorów. Istniejąca infrastruktura sportowa nie sprzyja organizacji przedsięwzięć dla osób w wieku podeszłym. Celem projektu jest umożliwienie skorzystania z oferty na rzecz społecznej aktywizacji, w tym oferty prozdrowotnej, edukacyjnej, kulturalnej i rekreacyjnej dla osób starszych a jednocześnie aktywizowanie i zaangażowanie Seniorów w działania samopomocowe na rzecz społeczności obszaru rewitalizacji. W sferze programowej projekt komplementarny Cel będzie z projektem Dom Dziennego Pobytu „ Senior – WIGOR” oraz programem wsparcia przedsięwzięcia integracji międzypokoleniowej. Realizacja przedsięwzięcia wpłynie na ograniczenie problemów społecznych, w tym przede wszystkim ubóstwa oraz zagrożenia marginalizacją społeczną i wynikającej z nich konieczności korzystania z pomocy społecznej oraz niechęci do uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej, inicjatywach obywatelskich, wyborach itp. Przedsięwzięcie dotyczy stworzenia przestrzeni dla seniorów zamieszkujących obszar Zakres rewitalizacji. Programowo łączyć będzie funkcje uniwersytetu trzeciego wieku, klubu realizowanych seniora, biblioteki i programów rehabilitacyjnych oraz świetlicy środowiskowej integrującej zadań mieszkańców. Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba godzin Program zajęć, listy godzina 300 zrealizowanych zajęć obecności Produkty Dokumentacja Liczba uczestników zajęć osoba 80 fotograficzna, listy obecności Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba osób, która odniosła korzyści/nabyła Ocena opiekuna osoby 80 umiejętności w wyniku /badanie ewaluacyjne Rezultaty zorganizowanych zajęć Liczba osób z podobszarów rewitalizacji, które podniosły Ocena opiekuna osoby 40 swoje kompetencje /badanie ewaluacyjne społeczne

Strona 85 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Nr porządkowy Nazwa przedsięwzięcia (tytuł projektu) Podmiot realizujący „Interdyscyplinarne Warsztaty Edukacyjne- rozwój 7 kompetencji kluczowych uczniów szkół z terenu Gminy Gmina Leoncin Leoncin” Powiązanie Lokalizacja Wsie KPN x z celami LPR Cel nr 3 przedsię- Głusk x wzięcia Poza obszarem Orientacyjna wartość przedsięwzięcia Termin Ramy realizacji 800 000 zł 2017-2022 W związku z przeprowadzoną diagnozą wyniki sprawdzianu 6-klasisty wśród uczniów obszarów rewitalizacji osiągają niższe wskaźniki. Realizacja projektu wpłynie na wzrost wiedzy i umiejętności wśród uczniów, poprawi wyniki w nauce, zmniejszy deficyty Opis problemu wśród uczniów, zwiększy wykorzystania TIK. Podjęte działania wpłyną na zwiększenie wiedzy i umiejętności uczniów oraz podniesienie jakości kształcenia w placówkach oświatowych. Celem przedsięwzięcia jest wzrost potencjału edukacyjnego, poprawa wiedzy, kompetencji i umiejętności oraz złagodzenie wpływu dysfunkcji na możliwości edukacyjne, a także poprawa jakości usług edukacyjnych dzięki podniesieniu kwalifikacji nauczycieli Cel oraz wyposażenie szkół w nowoczesne pomoce dydaktyczne. Projekt adresowany do przedsięwzięcia uczniów i nauczycieli z całej gminy, jego odbiorcami będą przede wszystkim placówki zlokalizowane na obszarach rewitalizacji, ponieważ jak wykazała diagnoza są to miejsca koncentracji słabych wyników edukacyjnych. Planuje się realizację następujących zadań: a) rozwijanie wiedzy i umiejętności uczniów poprzez prowadzenie zajęć dla uczniów zdolnych, obdarzonych potencjałem w zakresie danego przedmiotu oraz uczniów osiągających wysokie wyniki w nauce z danego przedmiotu. Działanie to rozwinie zainteresowania i poszerzy wiedzę uczestników. b)wyrównywanie wiedzy i umiejętności uczniów zadanie skierowane do uczniów mających problemy z opanowaniem bieżącego materiału oraz tych ze specyficznymi trudnościam i z nauką danego przedmiotu. Indywidualne podejście i odpowiedni dobór do grup pozwoli Zakres nadrobić wszelkie zaległości. realizowanych c) wsparcie uzupełniające- ma na celu złagodzenie zdiagnozowanych w szkołach zadań problemów i deficytów uczniów. Chodzi o wsparcie logopedyczne, zajęcia korekcyjno- kompensacyjne, treningi dla uczniów z autyzmem oraz niepełnosprawnych. Celem podjętych działań jest zwiększenie samodzielności, kreatywności oraz rozwój umiejętności. d) wsparcie dla nauczycieli w zakresie umiejętności wykorzystania ICT do przygotowania i prowadzenia zajęć do przygotowania i prowadzenia zajęć, e) doposażenie szkół w środki i pomoce dydaktyczne, tablice interaktywne, zestaw projektor multimedialny z ekranem, laptopy oraz programy niezbędne do prowadzenia zajęć. Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba godzin zajęć/ godzina 300 Program zajęć Produkty warsztatów Liczba uczestników Dokumentacja foto / osoba 200 zajęć/warsztatów listy obecności Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba osób, które nabyły Ankiety ex-ante i ex- Rezultaty umiejętności z zakresu osoba 200 post, badanie realizowanych zajęć jakościowe

Strona 86 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Nr porządkowy Nazwa przedsięwzięcia (tytuł projektu) Podmiot realizujący „Rowerowy Leoncin” Edukacyjno-rekreacyjny szlak rowerowy Gmina Leoncin 8 wraz z infrastrukturą towarzyszącą na terenie Gminy Leoncin KPN Powiązanie Lokalizacja Wsie KPN x z celami LPR przedsię- Głusk - Cel nr 2 i 4 wzięcia Poza x obszarem30 Orientacyjna wartość przedsięwzięcia Termin Ramy realizacji 4 000 000 zł 2017-2023 Brak wypracowanej spójnej oferty turystycznej ma wpływ na niewykorzystywanie potencjału środowiska naturalnego na potrzeby rozwijania lokalnego rynku pracy. Mieszkańcy żyjący na co dzień w obszarach leśnych nie potrafią znaleźć dla siebie Opis problemu żadnego godnego miejsca zarobkowania, a jednocześnie turyści nie mogą aktywnie korzystać z możliwości, które mógłby zaoferować im Park (podobnie jak jest to zagospodarowane w tej części KPN, która należy do gminy Kampinos). Celem podstawowym przedsięwzięcia jest stworzenie infrastruktury wspierającej aktywne i wielowymiarowe działania na obszarze KPN, zagospodarowujące aktywność i potencjał mieszkańców podobszaru rewitalizacji. Realizacja projektu przyczyni się bezpośrednio do poprawy rowerowej komunikacji podobszarów rewitalizacji, zapewni możliwość rozwijania Cel turystyki (podniesie atrakcyjność miejsca dla potencjalnych gości) a tym samym przełoży przedsięwzięcia się na możliwości tworzenia miejsc pracy związanych z obsługą ruchu turystycznego. Przyczyni się także do rozwijania przedsiębiorczości mieszkańców i rozwijania podmiotów ekonomii społecznej, które będą stanowiły dogodne miejsce pracy dla osób długotrwale bezrobotnych i wykluczonych z rynku pracy. Ponadto system ścieżek rowerowych poprawi dostępność komunikacyjną dla mieszkańców wsi KPN. Opracowanie koncepcji sieci tras rowerowych łączących rzekę i las oraz jej realizacja. Opracowanie dokumentacji, przeprowadzenie uzgodnień i uzyskanie pozwoleń Zakres technicznych na budowę. Budowa systemu ścieżek rowerowych wraz z rekreacyjną realizowanych infrastrukturą towarzyszącą. Uruchomienie systemu wypożyczania rowerów w centrum zadań Leoncina. Połączenie edukacyjnej ścieżki rowerowej z Wiślany Szlakiem Rowerowym. Utworzenie ścieżek przyrodniczo – dydaktycznych na terenach cennych przyrodniczo i bogatych krajobrazowo/KPN. Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Długość wybudowanych km 1 Protokół odbioru tras rowerowych na Produkty podobszarach rewitalizacji Długość ścieżek / tras km 15 Protokół odbioru rowerowych i pieszych Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych Liczba osób korzystających Osoby/rok 700 Badanie sondażowe/ z wybudowanych tras szt. badanie ruchu rowerowych Rezultaty Liczba osób z podobszarów osoby / rok 20 Listy obecności / rewitalizacji, które znajdą dokumentacja zatrudnienie w związku z projektu rozbudową infrastruktury

30 Ze względu na specyfikę projektu obejmie on swoim zasięgiem całą Gminę, choć głównie skoncentruje się na trasie pomiędzy miejscowością Leoncin a obszarem KPN

Strona 87 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Nr Nazwa przedsięwzięcia (tytuł projektu) Podmiot realizujący porządkowy Gmina Leoncin / PPP / 9 „Przystanek na żądanie” NGO / przedsiębiorcy Powiązanie Lokalizacja Wsie KPN x z celami LPR przedsię- Głusk x Cel nr 4 wzięcia Poza x obszarem31 Orientacyjna wartość przedsięwzięcia Termin Ramy realizacji 2 000 000 zł 2017-2023 Mieszkańcy miejscowości położonych na obszarze KPN są wykluczeni społecznie i narażeni na dalszą marginalizację. Jednym z głównych czynników determinujących tę sytuację jest lokalizacja na obszarze de facto pozbawionym stałej komunikacji publicznej, dostępnej dla wszystkich mieszkańców. Opis problemu Obecnie kursujące linie autobusowe są zdecydowanie nieadekwatne do wymogów współczesnej dynamiki życia i potrzeb mobilności ludzi, którzy – aby móc korzystać z dóbr i usług społecznych i uczestniczyć aktywnie w życiu społecznym (zawodowym, kulturalnym, edukacji etc.) muszą mieć możliwość swobodnego przemieszczania się. Podstawowym celem przedsięwzięcia jest poprawa społecznego funkcjonowania mieszkańców terenów oddalonych od centrum aktywności (instytucji, urzędów, organizacji, miejsc handlu i usług) Cel poprzez opracowanie i pilotażowe wdrożenie elastycznego systemu komunikacji publicznej dla przedsięwzięcia obszarów wiejskich. Realizacja projektu umożliwi mieszkańcom podobszaru rewitalizacji „wsie KPN” udział we wszystkich zaplanowanych w ramach rewitalizacji przedsięwzięciach (z których część będzie realizowana poza obszarami rewitalizacji ze względu na dostępność / brak niezbędnej infrastruktury).

Zakres planowanych działań obejmie: - badanie postaw konsumenckich mieszkańców obszarów oddalonych od centrum aktywności społecznej, - analiza dokumentów (poszukiwanie wdrożonych i pilotażowych innowacyjnych rozwiązań komunikacyjnych w Europie), Zakres - opracowanie „modelu działania” elastycznej komunikacji (określenie niezbędnych zasobów, sposobu realizowanych porozumiewania się przewoźników i odbiorców usług, umocowanie w prawie krajowym i lokalnym zadań etc.), - opracowywanie wirtualnej aplikacji (przy uwzględnieniu kondycji materialnej odbiorców i ich możliwości faktycznego korzystania z e-usług), - pilotażowe wdrożenie elastycznego systemu komunikacji dla obszarów wiejskich (zatrudnienie osób, zakup niezbędnego sprzętu i usług, szkolenia, upowszechnienie systemu etc.).

Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych liczba osób objętych osoba 1200 dokumentacja monitorowaniem zachowań projektu Produkty konsumenckich (komunikacji) liczba opracowanych rozwiązań dokument 1 dokumentacja (systemu) elastycznej komunikacji projektu dla obszarów wiejskich Nazwa wskaźnika Jednostka Liczba jednostek Źródło danych liczba osób korzystających z osoba / rok min. 600 badanie ruchu wdrożonego pilotażowo systemu drogowego / elastycznej komunikacji dla dokumentacja Rezultaty obszarów wiejskich projektu liczba oddalonych (wykluczonych) sołectwo 6 dokumentacja miejscowości objętych działaniem projektu projektu

31 Ze względu na specyfikę projektu obejmie on swoim zasięgiem całą Gminę

Strona 88 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Projekty uzupełniające: 1. Wspieranie młodzieżowych inicjatyw społecznych i uruchomienie mini grantów dla aktywnych liderów formalnych i nieformalnych grup. 2. Utworzenie systemu wsparcia dla organizacji pozarządowych, w szczególności tych których działalność koncentruje się na zachowaniu, ochronie, rozwoju i promowaniu lokalnych tradycji i zasobów kulturowych. 3. Organizacja aktywnych form spędzania czasu wolnego w tym imprez i spotkań integracyjnych, warsztatów i spotkań międzypokoleniowych, wycieczek. 4. Organizacja cyklicznych ponadgminnych wydarzeń kulturalno-promocyjnych bazujących na tradycji wikliniarstwa, wyplataniu palm, hafciarstwo, szydełkowanie, budownictwo, mebel ludowy. 5. Opracowanie i wdrożenie programów zapobiegających chorobom cywilizacyjnym, upowszechniających aktywny i zdrowy tryb życia. 6. Stworzenie systemu stypendialnego dla uczniów osiągających ponadprzeciętne wyniki w nauce, sporcie lub uzdolnionych artystycznie. 7. Zachowanie oraz ochrona lokalnego dziedzictwa kulturowego i naturalnego. 8. Rozwój przemysłu turystycznego bazującego na lokalnych zasobach dziedzictwa kulturowego i naturalnego. 9. Stworzenie sytemu wsparcia przedsiębiorczości mieszkańców obejmujące m.in.: a) organizacja przemysłu turystycznego wykorzystującego zasoby i tradycję wikliniarstwa, wyplataniu palm, hafciarstwo, szydełkowanie, budownictwo, mebel ludowy; b) realizacja programów przekwalifikowania osób długotrwale bezrobotnych w porozumieniu z pracodawcami. c) realizacja kursów/szkoleń mających na celu podnoszenie i dostosowywanie kwalifikacji i kompetencji zawodowych do potrzeb rynku pracy. 10. Włączenie społeczne osób wykluczonych lub zagrożonych marginalizacją obejmujące: a) realizacja programów pomocy i profilaktyki społecznej służących włączeniu społecznemu; b) organizacja prac interwencyjnych i robót publicznych dla osób bezrobotnych, w szczególności długotrwale bezrobotnych; c) stworzenie/rozszerzenie wsparcia na rzecz prawidłowego funkcjonowania rodziny (poradnictwo, usługi asystenta rodziny, grupy wsparcia, interwencja kryzysowa, wspomaganie usamodzielnienia); d) stworzenie systemu dotacyjnego związanego z powstawaniem podmiotów ekonomii społecznej. 11. Projekt „Survival nad Wisłą i w Puszczy” obejmujący: a) Stworzenie oferty aktywnego spędzania czasu w formie popularnych w Polsce i zagranicą tzw. szkół przetrwania, obejmujących elementy survivalowe w terenie np. sposoby rozniecania ognia, orientacja terenowa, w tym z pomocą różnych urządzeń nawigacyjnych (mapy, kompas, GPS), pozyskiwania i przygotowywanie pożywienia (np. wędkowanie), przygotowywanie miejsc noclegowych (budowa schronień, rozkładanie namiotów), połączonych z elementami edukacyjnymi odnoszących się do walorów przyrodniczych Wisły i Kampinosu.

Strona 89 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

b) wytyczenie tras, budowę małej infrastruktury i infrastruktury „survivalowej” (odpowiednio wyposażone „chatki” jako bazy wypadowej punkty kontrolne) a także przeszkolenie mieszkańców do podjęcia aktywności zawodowej związanej z tą formą rekreacji. 12. Projekt „Aktywizacja społeczna poprzez wspólną tożsamość” obejmujący przestrzeń do działalności dla lokalnych nieformalnych grup liderów lokalnych, wolontariuszy oraz organizacji pozarządowych. W przestrzeni działać będą organizacje aktywnie wspierające aktywizację społeczną i zawodową mieszkańców obszaru rewitalizacji. Jednocześnie działalność organizacji i grup formalnych i nieformalnych stanowić będzie impuls wspierający działania związane z promocją turystyczną Gminy. 13. Projekt „Przemóc NieMoc – Program Integracji Międzypokoleniowej” obejmujący stworzenie przestrzeni dla integracji międzypokoleniowej dla osób starszych oraz dzieci i młodzieży z rodzin z deficytami społecznymi z obszaru rewitalizacji. Projekt będzie opierał się na współpracy i zaangażowaniu wolontariuszy, kreatywnych liderów społecznych/społeczności lokalnych, którymi mogą być zarówno juniorzy jak i seniorzy tzw. "nieco starszą" młodzież. Mają to być mieszkańcy często maja różne rozbieżne zainteresowania - ale łączy ich jedno: odwaga i chęć zmieniania świata wokół siebie.

Strona 90 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

8. Realizacja LPR

8.1 Mechanizmy integrowania działań oraz przedsięwzięć rewitalizacyjnych

„Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020” stanowi dokument otwarty. Poddawany będzie systematycznej, okresowej analizie i ocenie oraz będzie w razie potrzeby aktualizowany celem dostosowania do zmieniających się uwarunkowań, w szczególności w zakresie określenia lub doprecyzowania konkretnych projektów realizowanych w ramach rewitalizacji. Analiza, ocena i aktualizacja programu odbywać się będzie w oparciu o zasadę współpracy z zainteresowanymi partnerami. Monitorowaniu, ocenie realizacji programu i jego aktualizacji służyć będzie system współpracy pomiędzy podmiotami programu oraz zaprojektowanie osiągnięcia wskaźników rezultatów i oddziaływania. Plan działań dla przebiegu procesu rewitalizacji i informacje o jego realizacji zostanie określona w zależności od możliwości pozyskania środków, w tym konkursów organizowanych przez poszczególne instytucje. Przebieg i kolejność realizacji poszczególnych zadań zostanie określona w przedziałach czasowych. Analiza osiągniętych w danym okresie wskaźników będzie dokonywana podczas spotkań zespołu koordynacyjnego – nie rzadziej niż raz na kwartał według określonego harmonogramu. Program Rewitalizacji będzie wdrażany przy uwzględnieniu szerokiej partycypacji społecznej, uwzględnianej przez cały okres wdrażania LPR. Komunikacja społeczna oznacza realizację wszystkich poniżej wskazanych działań: - informowanie mieszkańców o wszelkich planowanych działaniach dotyczących rewitalizacji, - inicjowanie i moderowanie debaty publicznej dotyczącej zagospodarowania przestrzeni publicznej lub nadzór w przypadku zlecenia tego działania, - wspieranie aktywności organizacji pozarządowych i innych grup mieszkańców podejmujących działania dotyczące rewitalizacji, - w miarę możliwości uwzględnianie w planach rewitalizacji propozycji i stanowisk prezentowanych przez przedstawicieli mieszkańców. Wszelkie działania partycypacyjne powinny być ukierunkowane na określenie konkretnych działań rewitalizacyjnych maksymalnie dopasowanych do potrzeb mieszkańców oraz wypracowanie kompromisowego stanowiska, gdy zgłaszane propozycje będą mocno rozbieżne lub wykluczające się. Odpowiedzialnym za proces konsultacji jest Wójt Gminy.

8.2 Szacunkowe ramy finansowe

Szacunkowe ramy finansowe Programu Rewitalizacji zostały wskazane wraz z szacunkowym określeniem źródeł finansowych (w podrozdziale 9.3) ze środków publicznych i prywatnych stanowią sumę całkowitej wartości planowanych inwestycji. Środki te będą pochodzić z różnych źródeł, w tym z budżetu Gminy, jak również ze środków interesariuszy procesu rewitalizacji (m. in. przedsiębiorców, organizacji pozarządowych).

Strona 91 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Podmioty realizujące projekty rewitalizacyjne będą mogły się ubiegać o zewnętrzne dofinansowania, których źródłem będą w szczególności unijne środki EFRR i EFS. Planuje się aplikowanie o pozyskanie finansowania projektów rewitalizacyjnych w pierwszej kolejności korzystając z naborów w ramach funduszy unijnych. Biorąc pod uwagę zapisy wynikające z wytycznych poszczególnych programów operacyjnych, planuje się pozyskanie środków zewnętrznych m.in.: z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020. Szacunkowy łączny koszt realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji (tj. projektów tzw. „podstawowych”) wyniesie 16 550 000 zł. Dobór projektów oraz terminy ich realizacji zostały określone kierując się odwróceniem negatywnych trendów oraz zminimalizowaniem występowania negatywnych zjawisk na obszarze rewitalizacji. Przedstawiony Harmonogram realizacji głównych projektów rewitalizacyjnych realizowanych w ramach LPR jest szacunkowy i może ulec zmianie ze względu na rozbudowaną formę zaproponowanych działań rewitalizacyjnych. W grupie uzupełniających przedsięwzięć rewitalizacyjnych wskazano te, które ze względu na mniejszą skalę oddziaływania trudno zidentyfikować indywidualnie, a są oczekiwane ze względu na realizację celów programu rewitalizacji.

Tabela 35 Harmonogram realizacji projektów głównych

nr termin nazwa projektu projektu realizacji

1 Forum współpracy 2017-2023

Utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości i Aktywności 2 Społecznej, w tym utworzenie Centrum Integracji Społecznej oraz 2017-2023 Wielosektorowej Spółdzielni Socjalnej

3 Niebiesko Zielona Wioska Ekologiczna 2017-2020

4 Stworzenie strefy integracji, rekreacji i wypoczynku 2017-2023 5 „Sportowy Leoncin –w każdym wieku” 2017-2023 6 „Rewitalizacja dla Seniorów” 2017-2022 „Interdyscyplinarne Warsztaty Edukacyjne- rozwój kompetencji 7 2017-2022 kluczowych uczniów szkół z terenu Gminy Leoncin” „Rowerowy Leoncin” Edukacyjno-rekreacyjny szlak rowerowy wraz 8 2017-2023 z infrastrukturą towarzyszącą na terenie Gminy Leoncin

9 „Przystanek na żądanie” 2017-2023

Źródło: opracowanie własne

Strona 92 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

8.3 Struktura zarządzania realizacją programu

Warunkiem obowiązywania LPR jako aktu prawa funkcjonującego jest jego przyjęcie do realizacji na mocy Uchwały Rady Gminy. System wdrażania Programu będzie zgodny z wymogami określonymi dla wdrażania poszczególnych projektów określonymi w aktach prawnych związanych z wdrażaniem funduszy strukturalnych oraz w innych obowiązujących dokumentach merytorycznych i aktach prawnych. Podmioty korzystające ze środków finansowych Unii Europejskiej są zobowiązane przestrzegać przepisów, zasad i procedur wspólnotowych. Realizacja poszczególnych projektów LPR będzie opierać się na systemie wdrażania pomocy strukturalnej Unii Europejskiej oraz na zasadach wydatkowania środków według źródeł ich pochodzenia. Nadzór nad całością realizowanych projektów objętych Programem Rewitalizacji obejmuje Wójt Gminy Leoncin. Nadzór nad kwestiami finansowymi związanymi z realizacją projektów sprawuje Skarbnik (zgodnie ze statutem) oraz Zastępca Wójta/naczelnik wydziału merytorycznego. Okresowa aktualizacja LPR prowadzona będzie we współpracy z osobami i instytucjami, w tym z organizacjami pozarządowymi ważnymi z punktu widzenia wdrażania LPR. Zmiany LPR będą opiniowane przez Wójta oraz zatwierdzane przez Radę Gminy w drodze uchwały. Za przygotowanie merytoryczne i formalne zaproponowanych zmian odpowiadać będzie Zastępca Wójta/naczelnik właściwego wydziału merytorycznego. Zarządzanie wdrażaniem rewitalizacji będzie realizowane przez Urząd Gminy Leoncin, w tym koordynacja procesów i organizowanie spotkań, a zatem nie generuje dodatkowych kosztów.

8.4 System monitorowania i oceny programu rewitalizacji

Odpowiedzialność za bieżące monitorowanie LPR spoczywać będzie na wyznaczonych pracownikach Urzędu Gminy Leoncin. Bieżąca ocena Programu będzie dokonywana w oparciu o wskaźniki zawarte w każdym z przedstawianych do dofinansowania projektów oraz Listę projektów zawartą w niniejszym LPR. W celu skutecznej realizacji założeń zawartych w LPR, będzie prowadzony monitoring wdrażania poprzez weryfikowanie przyjętych wskaźników. Wskaźniki zostały określone na trzech poziomach oddziaływania:  wskaźniki oddziaływania (określające efektywność programu rewitalizacji),  wskaźniki produktu: bezpośredni, określony liczbowo, skutek przeprowadzonych działań,  wskaźniki rezultatu: zmiana społeczna, która jest obserwowana w perspektywie długoterminowej. Wartość docelowe wskaźników produktu i rezultatu oraz źródło pozyskania danych zostało określone w kartach projektu. Poniżej zostały wskazane ogólne wskaźniki oddziaływania Programu.

Strona 93 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Tabela 36 Wskaźniki oddziaływania LPR

Wartość Wartość Cel nazwa wskaźnika Jednostka bazowa docelowa Źródło danych (2015) (2023)

1. Wypracowanie rozwiązań wspierających Liczba ustalonych mieszkańców zagadnień/zmienionych miejscowości leżących na postępowań/wdrożonych dokument 0 6 Wnioski ze spotkań obszarze KPN w poprawie rozwiązań dot. mieszkańców jakości ich życia w KPN obecnym lub nowym miejscu zamieszkania.

Udział osób bezrobotnych w 2. Aktywizacja zawodowa ogólnej liczbie ludności w % 4,2% 4,0% PUP i społeczna wieku produkcyjnym

3. Rozszerzenie oferty aktywności kulturalnej, Liczba osób korzystających z sportowej, rekreacyjnej, Raport z wydarzeń/ zagospodarowanej przestrzeni osoba/rok 0 1500 edukacyjnej szczególnie monitoring publicznej kierowanych do dzieci i młodzieży oraz seniorów

liczba osób korzystających z wdrożonego pilotażowo badanie ruchu drogowego / 4. Lepszy transport systemu elastycznej osoba/rok 0 min. 600 dokumentacja projektu komunikacji dla obszarów wiejskich

Źródło: opracowanie własne

Strona 94 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

9. Komplementarność Programu

Warunkiem zintegrowanych projektów i połączenia pól działań jest włączenie, koordynacja i kooperacja różnych instytucji samorządowych, instytucji publicznych, organizacji pozarządowych, związków i inicjatyw obywatelskich. Dlatego też komplementarność pomiędzy poszczególnymi projektami i przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami różnych podmiotów i funduszy na obszarze objętym LPR zostanie zapewniona poprzez powierzenie nadzoru nad realizacją wszystkich przedsięwzięć Wójtowi Gminy, który w realizacji zadań związanych z rewitalizacją będzie wspierany przez zespół ds. rewitalizacji oraz wydziały merytoryczne Urzędy Gminy Leoncin.

9.1 Komplementarność przestrzenna i problemowa

Wszystkie przedsięwzięcia będą rozwiązywać problemy wskazane w części diagnostycznej dokumentu oraz będą uwzględniały konieczność odniesienia do problemów społecznych. Ponadto, zastosowano „grzebieniową” metodę programowania. Oznacza to, że zawarta w niniejszym Programie Lista projektów głównych jest listą bazową, która zawiera działania planowane do realizacji przez Urząd Gminy. Wszelkie inne działania, wpisujące się w zakres działań rewitalizacyjnych, mają charakter drugorzędny wobec przyjętych, i będą określane w taki sposób, żeby uzupełniały lub rozwijały działania wskazane w LPR. Zróżnicowanie tematyczne projektów, przewidzianych do realizacji ze wsparciem UE, będzie skutkować (pod warunkiem uzyskania dofinansowania) połączeniem wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego ze wsparciem z Europejskiego Funduszu Społecznego. Realizowanie projektów z listy oraz przedsięwzięć uzupełniających ma na celu objęcie wsparciem całego obszaru rewitalizacji. Projekty i przedsięwzięcia dopełniają się wzajemnie aby uniknąć działań pojedynczych, ze sobą nie powiązanych oraz zminimalizować ryzyko przesunięcia problemów społecznych na inne obszary. W poniższej tabeli wskazano projekty zaplanowane do realizacji w ramach LPR wraz ze wskazaniem problemów na które odpowiadają oraz miejsca ich realizacji.

Tabela 37 Komplementarność przestrzenna i problemowa

główne problemy na które nakierowany nr nazwa projektu lokalizacja jest projekt projektu

brak faktycznych perspektyw dla Wsie KPN oraz poza dalszego zamieszkiwania w obecnie 1 Forum współpracy obszarem zajmowanych gospodarstwach Utworzenie Inkubatora wysoka koncentracja osób Przedsiębiorczości i Aktywności korzystających z pomocy społecznej Społecznej, w tym utworzenie 2 poza obszarem wysoka koncentracja osób Centrum Integracji Społecznej oraz bezrobotnych Wielosektorowej Spółdzielni Socjalnej

Strona 95 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

wysoka koncentracja osób korzystających z pomocy społecznej Niebiesko Zielona Wioska 3 poza obszarem wysoka koncentracja osób Ekologiczna bezrobotnych niewystarczająca oferta działań Stworzenie strefy integracji, rekreacji 4 Głusk kulturalno-rekreacyjnych i wypoczynku niewystarczająca oferta działań „Sportowy Leoncin –w każdym 5 Wsie KPN oraz Głusk kulturalno-rekreacyjnych wieku” niewystarczająca oferta działań kulturalno-rekreacyjnych 6 „Rewitalizacja dla Seniorów” Wsie KPN oraz Głusk duży udział seniorów „Interdyscyplinarne Warsztaty słabe wyniki z egzamniów uczniów Edukacyjne- rozwój kompetencji 7 Wsie KPN oraz Głusk szkół podstawowych i gimnazjalnych kluczowych uczniów szkół z terenu Gminy Leoncin” wysoka koncentracja osób korzystających z pomocy społecznej „Rowerowy Leoncin” Edukacyjno- wysoka koncentracja osób rekreacyjny szlak rowerowy wraz z Wsie KPN oraz poza 8 bezrobotnych infrastrukturą towarzyszącą na obszarem brak dostępu do elementarnych terenie Gminy Leoncin infratruktur/usług brak dostępu do elementarnych Wsie KPN, Głusk oraz 9 „Przystanek na żądanie” infratruktur/usług poza obszarem Źródło: opracowanie własne

9.2 Komplementarność proceduralno-instytucjonalna

Zarządzanie LPR zbudowano na dotychczasowych doświadczeniach, jak również nowych trendach w tym zakresie. Wzięto pod uwagę szczególnie istotny aspekt partycypacji społecznej i uczestnictwa poszczególnych osób i podmiotów w procedurach wdrażania LPR. Dlatego też zaproponowana struktura zarządzania LPR (opisana w podrozdziale 8.3) uwzględnia zarówno partycypację społeczną, jak również udział dotychczasowej struktury Urzędu Gminy i koordynacji w podejmowanych działań.

9.3 Komplementarność źródeł finansowania

Inicjowanie dialogu społecznego z interesariuszami procesu rewitalizacji pozwoli uzyskać także komplementarność funduszy poprzez możliwość uzyskania wsparcia finansowego dla działań podejmowanych przez podmioty inne niż Urząd Gminy. W szczególności wskazane jest podjęcie działań przez podmioty zarządzające budynkami mieszkalnymi i użytkowymi oraz prywatnych inwestorów, co umożliwi kompleksową przemianę przestrzeni publicznej. Przy założeniu, że stymulowanie zdolności inwestycyjnych ma kluczowe znaczenie dla dynamiki pożądanych zmian, należy położyć nacisk na zdolność łączenia prywatnych i publicznych źródeł finansowania. Poniższa tabela zestawia wszystkie podstawowe przedsięwzięcia wraz z ich źródłem finansowania.

Strona 96 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Tabela 38 Komplementarność źródeł finansowania

Orientacyjna nr nazwa projektu wartość źródło finansowania projektu przedsięwzięcia

RPO WM/budżet 1 Forum współpracy 300 000 gminy

Utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości i Aktywności Społecznej, w tym utworzenie RPO WM/budżet 2 4 000 000 Centrum Integracji Społecznej oraz gminy Wielosektorowej Spółdzielni Socjalnej

Niebiesko Zielona Wioska RPO WM/budżet 3 1 000 000 Ekologiczna gminy/PPP

Stworzenie strefy integracji, RPO WM/budżet 4 2 500 000 rekreacji i wypoczynku gminy „Sportowy Leoncin –w każdym RPO WM/budżet 5 750 000 wieku” gminy

RPO WM/budżet 6 „Rewitalizacja dla Seniorów” 1 200 000 gminy

„Interdyscyplinarne Warsztaty Edukacyjne- rozwój kompetencji RPO WM/budżet 7 800 000 kluczowych uczniów szkół z terenu gminy Gminy Leoncin”

„Rowerowy Leoncin” Edukacyjno- rekreacyjny szlak rowerowy wraz z RPO WM/budżet 8 4 000 000 infrastrukturą towarzyszącą na gminy/KPN terenie Gminy Leoncin

RPO WM/budżet 9 „Przystanek na żądanie” 2 000 000 gminy/PPP/NGO Źródło: opracowanie własne

Strona 97 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

10. Realizacja zasady partnerstwa i partycypacja

10.1 Udział interesariuszy w procesie tworzenia programu rewitalizacji

W trakcie opracowywania niniejszego LPR przeprowadzono konsultacje społeczne, które objęły:  informowanie mieszkańców Gminy Leoncin o planowanych działaniach poprzez zamieszczenie informacji w serwisie internetowym Gminy Leoncin:www.leoncin.pl;  spotkań (konferencji) z mieszkańcami Gminy,  przeprowadzenie wywiadów pogłębionych z przedstawicielami różnych instytucji i organizacji działających na terenie Gminy;  przeprowadzenie badania ankietowego, w kwestionariuszu zebrano opinie i propozycje zgłaszane przez mieszkańców (92 wypełnione formularze);  przeprowadzenie 18. spotkań sołeckich poświęconych tematyce rewitalizacji. Podsumowanie badania ankietowego zawarto w punkcie 4.5 niniejszego opracowania, natomiast podsumowanie wywiadów pogłębionych w punkcie 4.6. Szczegółowe zestawienie zebranych odpowiedzi zostało umieszczone w załączniku do niniejszego dokumentu. Badania przeprowadzone w trakcie diagnozy służyły: - wsparciu wyznaczenia diagnozy i określeniu problemów Gminy w percepcji mieszkańców (ankiety); - określeniu specyfiki obszaru zdegradowanego / obszaru rewitalizacji (wywiady pogłębione). Szczegółowy opis zebranych danych oraz przebieg spotkań konsultacyjnych znajduje się w Aneksie, stanowiącym integralną część niniejszego dokumentu, natomiast wnioski z każdego rodzaju badania zawarto w odpowiednich rozdziałach dotyczących diagnozy oraz charakterystyki obszaru rewitalizacji.

Dla zapewnienia szerokiego udziału społeczności lokalnych w procesie przygotowania programu rewitalizacji, w tym zebraniu uwag i opinii dotyczących problemów w poszczególnych sołectwach gminy i potrzeb rewitalizacyjnych, cykl spotkań sołeckich został poświęcony tematyce rewitalizacji. Miejsca spotkań i liczba osób uczestniczących zostały zestawione w poniższej tabeli.

Tabela 39 Spotkania sołeckie dotyczące rewitalizacji

liczba lp. miejsce (miejscowość) data osób 1. Gać - Teofile 13.09.2016 24 2. Gniewniewice Folwarczne 13.09.2016 21 3. Górki 06.09.2016 29 4. Leoncin 20.09.2016 31 5. Nowa Dąbrowa 26.09.2016 7 6. Nowa Mała Wieś 12.09.2016 30 7. Grochale 8.09.2016 20 8. Nowe Polesie 8.09.2016 31 9. Nowy Secymin 07.09.2016 13 10. Nowy Wilków 14.09.2016 32

Strona 98 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

liczba lp. miejsce (miejscowość) data osób 11. Ośniki 09.09.2016 12 12. Rybitew 12.09.2016 8 13. Secymin Polski 07.09.2016 26 14. Stanisławów i Głusk 22.09.2016 20 15. Stara Dąbrowa 06.09.2016 27 16. Stare Polesie 20.09.2016 16 17. Wilków nad Wisłą 27.09.2016 22 18. Wilków Polski 07.09.2016 19 19. Gać - Teofile 13.09.2016 24 ogółem - 388 źródło: materiały UG

Zdjęcie 7 Konferencja dotycząca rewitalizacji w Gminie Leoncin

Zdjęcie 8 Spotkania dot. rewitalizacji w Gminie Leoncin

Strona 99 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Zdjęcie 9 Spotkania dot. rewitalizacji w Gminie Leoncin

źródło: fot. 6-8 archiwum UG

10.2 Mechanizmy włączenia interesariuszy w realizację programu rewitalizacji

Program Rewitalizacji jest dokumentem o charakterze strategicznym. Skutki jego wdrożenia obejmują podmioty zlokalizowane na rewitalizowanych obszarach. W związku z tym, konieczne jest zaangażowanie przedstawicieli różnych grup interesariuszy do prac zarówno w proces przygotowania Programu Rewitalizacji, jak i w proces jego wdrażania, monitorowania oraz ewaluacji. Aktywny udział interesariuszy jest koniecznym warunkiem powodzenia długofalowego rozwoju obszarów znajdujących się w sytuacji kryzysowej. Interesariuszami rewitalizacji podobszarów na terenie Gminy Leoncin są w szczególności:  Urząd Gminy w Leoncinie i jednostki organizacyjne mu podległe;  mieszkańcy Gminy Leoncin, w tym przede wszystkim mieszkańcy podobszarów rewitalizacji;  przedsiębiorcy z terenu Gminy Leoncin;  organizacje pozarządowe działające (i powstające) na terenie Gminny Leoncin i kierujące swoje działania do mieszkańców podobszarów rewitalizacji;  inne podmioty zainteresowane realizacją Programu Rewitalizacji.

Ze względu na planowane przedsięwzięcia, katalog interesariuszy jest otwarty. Głównym sposobem włączenia interesariuszy w proces wdrażania Programu Rewitalizacji będzie ich aktywny udział w przewidzianych do realizacji działaniach. Interesariusze Programu Rewitalizacji będą wdrażali i monitorowali działania dotyczące aktywizacji społecznej, likwidacji negatywnych zjawisk społecznych, działań o charakterze infrastrukturalnym, środowiskowym i przestrzenno- funkcjonalnym, co pozwoli na

Strona 100 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020 pełną realizację Programu Rewitalizacji. Poniżej przedstawiono głównych interesariuszy rewitalizacji i ich zadania wynikające z procesu wdrażania Programu Rewitalizacji. Gmina Leoncin - odgrywa kluczową rolę w procesie wdrażania Programu Rewitalizacji. To główny podmiot inicjujący proces rewitalizacji na wyznaczonych obszarach oraz stwarzający uwarunkowania formalne do jego realizacji. Gmina odgrywa podstawową rolę w planowaniu przewidzianych do realizacji działań w wymiarze społecznym, przestrzenno- funkcjonalnym, technicznym i środowiskowym. Ponadto tworzy podstawy prawne i formalne, które umożliwiają uczestnictwo w procesie rewitalizacji pozostałych interesariuszy. W sposób bezpośredni wywiera wpływ na poprawę jakości życia mieszkańców obszarów rewitalizacji. Ośrodek Pomocy Społecznej - to podmiot, który odgrywa zasadniczą rolę w społecznym aspekcie rewitalizacji. OPS będzie jednym z głównych realizatorów i koordynatorów przeprowadzonych projektów „miękkich”. Ponadto odegra on główną rolę podczas oceny efektów rewitalizacji – Ośrodek Pomocy Społecznej posiada bowiem niezbędne dane na temat rodzaju udzielonych świadczeń społecznych, liczby osób pobierających świadczenia, a także skali problemów występujących na danym obszarze. Na podstawie tych danych możliwe będzie ustalenie zasięgu i zakresu koniecznych projektów mających na celu ograniczenie wykluczenia społecznego, ubóstwa, czy też innych problemów społecznych. Mieszkańcy Gminy Leoncin – w kontekście interesariuszy rewitalizacji należy wziąć pod uwagę przede wszystkim mieszkańców obszarów wyznaczonych do rewitalizacji. Będą oni bowiem głównymi beneficjentami przedsięwzięć zaplanowanych w ramach rewitalizacji. Mieszkańcy będą mieli duży wpływ na ostateczny zakres realizowanych zadań. W ramach rewitalizacji przewidziano bowiem przede wszystkim projekty aktywizacji społecznej i integracji, przy czym szczegółowy ich zakres będzie zależny od potrzeb danej grupy docelowej. Zakres zajęć będzie uwarunkowany posiadanymi kompetencjami oraz zainteresowaniami rekrutowanych uczestników zajęć. Głównym zadaniem mieszkańców w procesie rewitalizacji będzie zatem aktywny udział i zaangażowanie w realizowane projekty, tak aby jak najlepiej zrealizować zaplanowane cele rewitalizacji. Dzięki projektom „miękkim” poprawie ulegnie sytuacja społeczna i finansowa mieszkańców przedmiotowego obszaru. Do interesariuszy rewitalizacji należy także zaliczyć pozostałych mieszkańców Gminy, zamieszkujących tereny poza podobszarami rewitalizacji. Dzięki przedsięwzięciom rewitalizacyjnym ograniczone zostaną negatywne zjawiska społeczne występujące na terenie całej Gminy, co pozytywnie wpłynie na komfort życia wszystkich mieszkańców. Działania skierowane do mieszkańców podobszarów rewitalizowanych przyczynią się do zwiększenia ich aktywności i zaangażowania w życie Gminy, co również przyniesie zasadnicze korzyści dla pozostałych mieszkańców. Głównym zadaniem mieszkańców Gminy spoza obszarów rewitalizowanych, będzie wspieranie wszystkich interesariuszy rewitalizacji w integracji społecznej i aktywizacji.

Strona 101 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Załącznik nr 1 – zestawienie danych z badań

Badanie ankietowe

Badanie ankietowe przy wykorzystaniu kwestionariusza udostępnionego w wersji papierowej osobom mieszkającym i /lub przebywającym na terenie Gminy. Kwestionariusze były dostępne w urzędzie gminy, a także dystrybuowane podczas spotkań sołeckich. Zebrano 92 wypełnione ankiety, przy czym podawane w poniższych zestawieniach odpowiedzi nie zawsze sumują się do tej liczby, ponieważ (a) respondenci czasem pomijali wybrane pytania, (b) w niektórych pytaniach możliwe było zaznaczanie wielu odpowiedzi. Miejsce zamieszkania osób wypełniających ankiety:: - Głusk: 1 - Gniewniewice: 1 - Górki: 2 - Krubiczew: 1 - Leoncin: 14 - Nowa Dąbrowa: 6 - Nowa Mała Wieś: 2 - Nowe Grochale: 1 - Nowe Polesie: 11 - Nowy Wilków: 4 - Ośniki: 2 - Secymin: 1 - Secymin Polski: 7 - Stare Polesie: 4 - Teofile: 1 - Wilków nad Wisłą: 1 - Wilków Polski: 4 - Wincentówek: 1 - brak informacji: 28

79 ankietowanych wskazało liczebność gospodarstw domowych. Przeważali respondenci zamieszkujący w wieloosobowych gospodarstwach domowych, a najliczniejsze jest ośmioosobowe gospodarstwo domowe. - gospodarstwa jednoosobowe: 4. ankietowanych - 2 osoby w gosp. dom.: 9. ankietowanych - 3 osoby w gosp. dom.: 16. ankietowanych - 4 osoby w gosp. dom.: 24. ankietowanych - 5 osób w gosp. dom.: 6. ankietowanych - 6 osób w gosp. dom.: 6. ankietowanych - 7 osób w gosp. dom.: 3. ankietowanych - gospodarstwo ośmioosobowe: 1 ankietowany

Strona 102 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Struktura zatrudnienia w gospodarstwach domowych ankietowanych: - pracująca jedna osoba: 11 odpowiedzi - pracujące dwie osoby: 38 odpowiedzi - pracujące trzy osoby: 9 odpowiedzi - pracujące cztery osoby: 2. odpowiedzi - pracujących pięć osób: 0 odpowiedzi - pracujących sześć osób: 1. odpowiedź

Liczba dzieci na utrzymaniu w gospodarstwach domowych: - jedno dziecko: 19 odpowiedzi - dwoje dzieci: 18 odpowiedzi - troje dzieci: 3 odpowiedzi - czworo dzieci: 2. odpowiedzi - pięcioro dzieci: 0 odpowiedzi - sześcioro dzieci: 1. odpowiedź

Niemal trzy czwarte uważa, że Gminie Leoncin potrzebny jest program ożywienia gospodarczego, społecznegoi przestrzenno- środowiskowego w postaci Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Leoncin, który będzie realizowany w latach 2016- 2021.

Strona 103 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

3. Proszę ocenić jakość dostępnych w Leoncinie: dobra średnia zła 1. dróg, chodników i parkingów 11 36 33 2. komunikacji publicznej 3 34 45 3. ścieżek rowerowych 5 17 59 4. usług telefonicznych/ Internetu 14 31 35 5. oferty handlowej/ usług 13 43 24 6. bazy gastronomicznej 3 32 47 7. oferty kulturalnej 2 16 63 8. oferty turystycznej 1 23 55 9. bazy sportowej 20 46 15 10. oferty wypoczynkowej i rekreacyjnej 5 24 51 11. służby zdrowia 15 39 30

Liczba 4. Jakie problemy społeczne są dotkliwie odczuwalne dla mieszkańców Leoncina odpowiedzi 1. bezrobocie, brak „dobrej” pracy 64 2. ubóstwo, bieda 26 3. niski poziom wykształcenia mieszkańców 19 4. starzejące się społeczeństwo 36 5. problemy zdrowotne mieszkańców 38 6. uboga oferta różnych form spędzania wolnego czasu dla dzieci i młodzieży 74 7. niewystarczająca liczba miejsc w żłobkach i przedszkolach 34 8. przemoc w rodzinie 5 9. spożywanie alkoholu w miejscach publicznych 34 10. uzależnienia, nadużywanie alkoholu w rodzinach 27 11. chuligaństwo, brak poczucia bezpieczeństwa, przestępczość 7 12. brak lub słaba aktywność ośrodków kulturalno-rekreacyjnych w najbliższym otoczeniu 58 13. brak atrakcyjnej oferty spędzania wolnego czasu dla mieszkańców, brak miejsc 52 do aktywności sportowej i rekreacji 14. brak miejsc dla dzieci i rodzin z dziećmi (place zabaw, parki) i dla młodzieży (kluby 35 zainteresowań i sportowe itp.) 15. przestrzeń nieprzyjazna seniorom, osobom z małymi dziećmi i osobom niepełnosprawnym 25 (brak ławek, nierówne chodniki, brak podjazdów itp.) 16. zły stan estetyczny otoczenia, za mało zieleni 7 17. zły stan budynków 13 18. niski standard mieszkań, brak centralnego ogrzewania 6 19. niebezpieczne przejścia dla pieszych 17 20. drogi nieprzyjazne pieszym (chodniki zastawione samochodami), zbyt mało miejsc 36 parkingowych 21. za mało ścieżek rowerowych 55 22. niewystarczająca komunikacja gminna 53 23. niewystarczająca komunikacja z Warszawą 51 24. zanieczyszczone powietrze (smog) 9 25. inne (jakie?) …………………..…………… 0

Strona 104 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Inne:  brak nadzoru policyjnego  brak oświetlenia ulicznego, zły stan dróg  brak oznaczeń ruchu  brak poboczy drogowych  brudne chodniki,, złe oznakowanie dróg, parkowanie samochodów na chodnikach  w soboty i niedziele brak połączenia z N.D.M  zarośnięte drogi, mało zintegrowane społeczeństwo

Inne:  brak GOK, obiektów i ośrodków sportowych  brak kanalizacji  brak kontroli wywozu szamba  pomoc ludziom potrzebującym wsparcia społecznego  zanieczyszczanie środowiska przez zadymianie

Strona 105 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Inne:  bardzo zły stan dróg  brak kanalizacji  brak ścieżek rowerowych, rozwój oferty kulturalnej  słaby stan dróg  uboga oferta dotycząca spędzania czasu wolnego, brak placów zabaw, brak chodników

Strona 106 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Inne:  niedobór org. Kulturalnych, GOK niewystarczająco dba o promocję Gminy i jej bazy noclegowej, turystycznej i wypoczynkowej  odtworzenie GOK

Strona 107 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Inne: brak oświetlenia ulicznego

W poniższej tabeli zaprezentowano zebrane odpowiedzi usystematyzowane według częstotliwości wskazań.

9. Jakie zostaną osiągnięte efekty, według Pana(i), w procesie podjętych działań Liczba rewitalizacyjnych odpowiedzi bardziej zintegrowane i wykształcone społeczeństwo 21 poprawa bezpieczeństwa na ulicach 15 zwiększenie liczby miejsc pracy 45 przyciągnięcie inwestorów z zewnątrz 34 rozwój mikro, małej i średniej przedsiębiorczości 27 stworzenie lub rozszerzenie bazy turystycznej 38 poprawienie jakości i estetyki otoczenia środowiska naturalnego 19 poprawa jakości środowiska naturalnego (lepsza jakość powietrza, wód powierzchniowych) 16 eliminacja patologii w społeczeństwie 15 podniesienie standardu życia społeczeństwa 32 zatrzymanie w Gminie ludzi młodych i wykształconych 35 polepszenie komunikacji na terenie Gminy i w odniesieniu do gmin sąsiednich 54 odnowa zabytków w Gminie 8 zwiększenie liczby i poprawa funkcjonowania punktów handlowych, rzemieślniczych 27 i usługowych inne (podać jakie) 0

Strona 108 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Inne:  poprawa jakości dróg, budowa nowych chodników  poprawa sygnalizacji na przejściu dla pieszych w pobliżu szkoły  rozwinięcie bazy gastronomicznej

10. Na jakie przedsięwzięcia w pierwszej kolejności,, warto Pana(i) zdaniem wydatkować środki publiczne w ramach wdrażanego programu rewitalizacji?

 budowa dróg  dostęp do bazy mieszkaniowej i dobrej pracy  drogi, komunikacja, Internet  drogi, szkoły, obiekty sportowe: basen, plenerowa siłownia, lodowisko  gaz ziemny, drogi  infrastruktura wodno-kanalizacyjna, komunikacja publiczna  komunikacja z W-wą i N.D.M, plac zabaw i siłownia plenerowa  komunikacja, budowa poboczy, dróg, chodników i oświetlenia  odnowienie dróg, zwiększenie aktywności ośrodków kulturalno- rekreacyjnych  poprawa dróg, ścieżki rowerowe,  poprawa estetyki otoczenia, zatrzymanie ludzi młodych w wykształconych, przyciągnięcie inwestorów, rozwój przedsiębiorczości  poprawa infrastruktury drogowej  poprawa jakości dróg  sport i kultura  stworzenie miejsc do spędzania czasu wolnego dla dzieci, młodzieży o dorosłych  ścieżki rowerowe i chodniki przy ruchliwych drogach, skanalizowanie Gminy  więcej miejsc gastronomicznych  wybudowanie Biedronki  zatrzymanie ludzi młodych, przyciągnięcie inwestorów z zewnątrz  zwiększenie liczby miejsc pracy, poprawa jakości środowiska naturalnego, przyciągnięcie inwestorów z zewnątrz  poprawa komunikacji na terenie Gminy  poprawa jakości środowiska naturalnego, poprawa jakości stanu dróg, poprawa połączeń z innymi ośrodkami  kanalizacja

Strona 109 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Wywiady pogłębione

Wywiady pogłębione w ramach opracowania Programu Rewitalizacji przeprowadzono we wrześniu 2016 r. Ich celem było zebranie informacji, które pomogą zidentyfikować obszar zdegradowany a także wskazać zagadnienia ważne dla mieszkańców obszarów wskazanych jako zdegradowane. Ogółem przeprowadzono 7 spotkań. Respondenci reprezentowali instytucje samorządowe (Urząd Gminy, Rada Gminy, Ośrodek Pomocy Społecznej, szkoły, Kampinoski Park Narodowy) oraz przedsiębiorców działających na terenie Gminy. Wywiady obejmowały dwa podstawowe pytania (1. Jakie są główne obszary problemowe w Gminie i problemy mieszkańców Gminy, 2. co należałoby w Gminie zrobić aby mieszkańcom żyło się lepiej, żeby rozwiązać istniejące problemy) oraz pytania swobodne doprecyzowujące pojawiające się zagadnienia wskazywane przez uczestników rozmów.

WIEŚ GÓRKI, WSIE w PARKU Wszyscy uczestnicy rozmów byli zgodni w jednej kwestii: co do obszaru, gdzie ludziom żyje się najtrudniej i na którym zdecydowanie koncentrują się sytuacje długotrwałych, pokoleniowych problemów społecznych. Chodzi o wsie położone na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego, oddzielone od pozostałych wsi lasem, przez który prowadzi niespełna 10-kilometrowa32 szutrowa droga, bez poboczy (a tym bardziej – chodników czy ścieżek rowerowych). Bardziej komfortowa jest okrężnaasfaltowa droga do wsi gminnej Leoncina, o długości ponad 22 km. Obszary, które się wyróżniają koncentracją problemów – Górki, Dąbrowa – te miejscowości, które są w środku Parku Kampinoskiego. Te miejscowości, które leżą na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego, które podlegają wykupowi gruntów, dobrowolnemu zresztą, od wielu lat trwającemu. I tam są naprawdę dużo większe problemy, dlatego, że tam pozostają w zasadzie ludzie starsi. Na pewno rejon wokół miejscowości Górki i też na zachód od Leoncina, te problemy są najbardziej widoczne. To widać po tych rdzennych mieszkańcach, oni tam żyją. Na pewno Górki, Dąbrowa, Dąbrowa Stara, jeszcze Polesie. Przede wszystkim bezrobocie, nieaktywność zawodowa, trudne warunki materialne, socjalno-bytowe. Wiadomo, że jeżeli ktoś ma motywację, to może zmienić swoją sytuację, to nie ma rzeczy niemożliwych.A jeżeli ktoś ma inne wzorce, że się siedzi w domu, to nawet za bardzo nie chce się zmieniać. Na pewno tak – takim miejscem jest teren Górek i Dąbrowy, to jest enklawa w puszczy, i ta komunikacja. Dzieli nas park, nie ma też najkrótszej drogi, jadąc naokoło to jest 20 km. Wójt daje raz w tygodniu autokar, gdzie raz w tygodniu w dzień targowy i przywozi, bezpłatnie przyjechać. /…/ Tam też jest problem wynikający ze względu na ustawę, jeśli chodzi o parki, oni tam nie mogą się budować, mają problemy, tylko ci, którzy tam mają siedliska. Na pewno takim miejscem jest Górki, Cisowe, Dąbrowa, to jest teren na który Park czyha, żeby mieszkańców wykupić i żeby to było parkowe wszystko, i żeby to było połączone. To nawet tutaj na dni targowe jest wysyłany autobus. Jak ktoś nie ma samochodu to jest 8 km przez las i jeden sklep spożywczy. /…/ To są tacy sami mieszkańcy, tak samo mamy człowieka na Dąbrowie, któremu się nie

32 Odległości od Urzędu Gminy Leoncin do Szkoły Podstawowej w Górkach, źródło: google.maps

Strona 110 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

chce wyjść do ludzi i pracować, i tak samo mamy nad Wisłą. Więc te problemy społeczne rozkładają się tak samo. To jest taka filia gminy, że tam oni sami sobie. Występuje ogromna różnica perspektyw w kwestii oceny istniejącej sytuacji, chociaż wszyscy są zgodni, że sytuacja mieszkańców wsi podlegających wykupowi jest mało komfortowa, a często – jest sytuacją, dla której trudno znaleźć rozwiązanie. Perspektywa dyrekcji KPN zmieniała się na przestrzeni dziesięcioleci – początek wykupów to okres przed 40. laty. Perspektywa Mieszkańca wsi Górki: Słyszałam niejednokrotnie, że takie są zamysły, że chce się zlikwidować tę miejscowość jako wieś zamieszkałą i tendencje są takie, żeby ludzi stąd wysiedlić, to znaczy oni się sami wysiedlą przez trudne warunki życia, podejrzewam, no i żeby zasiać lasem – i tyle by było z tego wszystkiego. I problem z głowy. Ale oficjalnie nigdzie tego nie czytałam i nie słyszałam z pierwszej ręki. No, szkoda – bo to jest miejscowość bardzo historyczna, i istnieje już bardzo wiele lat, związanajest z wieloma wydarzeniami historycznymi, i trochę by było smutno, gdyby tak przez politykę Parku zniknęła z mapy. A swoją drogą – jeżeli taka jest polityka, to naprawdę nie rozumiem dlaczego, bo przecież cały czas, odkąd ludzie tutaj mieszkają, od kiedy tutaj się osiedlili – żyją w symbiozie z puszczą. Perspektywa przedstawiciela dyrekcji Parku:KPN to jest forma ochrony przyrody i funkcjonuje na podstawie ustawy. W latach 70. została podjęta decyzja Rady Ministrów, że grunty nie będące własnością Skarbu Państwa mają zostać wykupione. I zostały określone te rejony, które mają zostać wykupione. /…/ Tu chodzi po prostu o sprzedaż na zasadach rynkowych, za kwotę określoną przez rzeczoznawcę majątkowego, i która jest ustalana dla każdego gospodarstwa, nieruchomości oddzielnie. Park miał w planie wykupienie około 14 tys. gruntów. W tej chwili jest zrealizowane około 80%. Gdy przystępowaliśmy mieszkało około 16 tys. osób, wykupem zostało objętych około 70 wsi. Na pewno ogromna większość gruntów jest wykupiona, i są one wykupowane na rzecz ochrony przyrody. /…/ Staramy się pomagać mieszkańcom w sprawach formalności dotyczących wykupu gruntów. Rozumiemy ich perspektywę, i na pewno nikt nikogo nie będzie wysiedlał. Po prostu to jest proces wykupu, po cenach rynkowych, i czekamy aż właściciele podejmą decyzję, że chcą swoje nieruchomości sprzedać. Ogromna większość gruntów już jest we władaniu parku, ale to, że w tej chwili występuje mozaika własności to jest uciążliwością dla nas.

JAKOŚĆ ŻYCIA „W LESIE” Położenie jest kluczowe dla wsi na terenie Parku. Ale na ich degradacji, a tym samym na obecnej sytuacji ich mieszkańców, zaważyło powołanie na mocy ustawy i rozporządzeń z lat 70 Parku Kampinoskiego w jego obecnych granicach. Terytorialnie objęły one wsie m. in. z gminy Leoncin, ale także np. gminy Kampinos. Obecny stan, i obecna polityka Parku, są konsekwencją realizacji obowiązującego prawa. Co ważne – wielu mieszkańców gminy Leoncin, w tym także – mieszkańców wsi podlegających wykupowi – nie ma wiedzy co do tych planów oraz obowiązującej rzeczywistości prawnej, a co za tym idzie – perspektyw na przyszłość. Niektórzy mieszkańcy żyją jakby w zawieszeniu, czekając na rozwój wydarzeń, i nie wiedzą dlaczego warunki ich życia nie mogą ulec poprawie. Mieszkańcy ‘wsi w puszczy’ tkwią w trudnej dla nich rzeczywistości egzystencjalnej, a dla pozostałych mieszkańców gminy – często są postrzegani jako osoby długotrwale doświadczające problemów, dziedziczące bierność lub niezaradność życiową. Ja ciągle słyszę o Górkach, że tam jest problem największy, że ta miejscowość się ciągle wyludnia. W tej chwili problemy z dojazdami, puszcza im wchodzi na głowę, las wchodzi coraz bardziej, puszcza chce to chyba odkupić czy coś. Gospodarstwa, które były jeszcze rok temu, to teraz już ich nie ma. Takie trochę smutne się robi. To chyba młodzież głównie ucieka.

Strona 111 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Problemy mieszkańców [wsi w Parku] to drogi, dojazd do jakiejkolwiek pracy, bo mamy autobusy są tylko w tygodniu, i to ostatni jest o 17. Więc każdy musi szukać pracy od poniedziałku do piątku, do godz. 17. Więc dzieci, młodzież – nie może się wyrwać gdzieś indziej, dalej – na miasto, w weekendy, bo nie ma czym. Jeżeli nie ma samochodu, nie ma kto ich dowieźć. Do spotykania się – też nic nie mają, dla dzieci – świetlicy, nic nie ma takiego. No, jesteśmy po prostu w dziurze. Tam się po prostu nic się nie dzieje. Nie mamy wodociągu, nie mamy kanalizacji. Jedyne co mamy – to mamy prąd. Internet jest, z gminy dostali wszyscy, to już nie jesteśmy tacy całkowicie… Ale większości rzeczy, to tak nie mamy, to jest po prostu typowa wieś. /…/ Brak zainteresowania z innych stron. Szczerze mówiąc, jesteśmy nazywani ludzie zza lasu. Więc „ludzie zza lasu” nic nie mają. Nie ma osoby, która by się nami zainteresowała i coś nam pomogła zrobić, zdziałać. Więc – jest ciężko. /…/ Ale oczywiście, niektórzy sprzedają, nie oszukujmy się – bo jak jest trudno, to ludzie uciekają. Młodzież już też tu nie chce być, większość, młodzi co pokończą szkoły, to idą na wynajem do Warszawy, bo po co tu być, jak tutaj nawet nie ma jak dojechać autobusem gdziekolwiek. W weekend do kina nie pójdą, bo nie mają czym jechać. Jak ich mama czy sąsiadka czymś nie zawiezie, to gdzie pojadą? No nigdzie, bo nie mamy jak się stamtąd wyrwać. /…/ Ludzie starsi – oni już stamtąd nie pójdą, bo to już ich korzenie. Niektórzy młodzi zostają bo chcą, bo mają sentyment do tego. Tu jest cisza, spokój, bo jesteśmy w parku. Gdzie będziemy mieć takie powietrze, gdzie będziemy mieć taki klimat spokojny i cichy, jak nie tutaj? Ale takie słuchy chodzą, że Park chce wszystkich wykupić, że mamy być wysiedlani. Na pewno ta odległość i co się z tym wiąże problemy komunikacyjne, i to, że ten region miał być wysiedlony nie próbując wspomóc ten teren, część mieszkańców się po prostu stamtąd wyprowadziła. Starzeje się to społeczeństwo. Nikt nie chce tam inwestować. Też widać po szkole, to, co się tam kiedyś działo, i więcej tych imprez. Zostaje grupa osób starszych, częściowo również „nieprzystosowanych do życia”, ogólnie – to są te główne problemy tych miejscowości. Czyli wszyscy, którzy są bezrobotni, bo nie chcą pracować, mają te problemy patologiczne, to jest również część osób, które mają problemy finansowe, czyli są pod ciągłą opieką OPSu i to się wyróżnia, takie tereny się wyróżniają. Nie generalizuję, że to jest 100% mieszkańców, ale to są tereny, które się wyróżniają, dlatego, że sytuacja jest taka, że z bardzo dużych wsi zostało po kilka- kilkanaście budynków w każdej, cześć nie może sprzedać tych gruntów, tych swoich posiadłości, bo mają nieuregulowany stan prawny. I trwają w takim marazmie. /…/ – to jest problem tych terenów, które kiedyś były prężne, które są piękne krajobrazowo, że na pewno wielu by się znalazło chętnych na zakup tam działek, ale jest to niemożliwe. Ci ludzie nawet się tam nie mogą budować, bo nie dostaną pozwoleń na budowę, dlatego, że po prostu jest zakaz budowy na tych terenach. To jest polityka państwa, trwająca od 40. lat, bo takie są ustawowe zapisy KPN-u. /…/ Problemem jest następnym to, że jakiś procent (w tej chwili już dość duży) ma nieuregulowany stan prawny tych własności, i nigdy nie będą mogli ich sprzedać, więc to jest też ten problem. Grunt należał do dziadków, pradziadków – a po iluś tam latach jest 50-ciu spadkobierców. /…/ To się wiąże może nie aż z takimi dużymi kosztami, natomiast to jest problem braku zgody w rodzinie. Jeżeli nie ma tej zgody, to podzielić tę własność na 50 czy 40 czy 60 kawałków, to dla tych, którzy tutaj mieszkają tak niewiele zostanie, że tutaj nic z tym nie zrobią. Więc oni tak siedzą. /…/ święte prawo własności nie pozwoli nikomu wysiedlić, zamienić, wykupić tych mieszkańców i ten problem będzie się na pewno pogłębiał. Oczywiście będzie ta część, która się będzie wyprowadzała, mimo wszystko. W takich miejscach młodzi ludzie nie chcą zostawać.Co im da, że będą mieli kawałek gruntu? Przyjadą i namiot rozbiją? /…/ No i dalsza degradacja tych obszarów, bo jednak to życie jakoś wokół tej szkoły się koncentruje. Mieli nawet kiedyś tam posterunek policji, mieli ośrodek zdrowia, pocztę… w tej chwili został im kościół i szkoła. Kościół, który ma 450 duszyczek. Pewnie dla nich też problem, i pewnie kiedyś Kuria im powie „robimy filię”, bo nie wierzę, żeby którykolwiek ksiądz nawet chciał tutaj przyjść do tej parafii.

Strona 112 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Ciężko się ludziom tu żyje, ale mimo wszystko się nie dają.A są pozbawieni tego wszystkiego, co mają inne miejscowości. Nasze dzieci są odizolowane od wszystkiego, bo nigdzie nie mogą dojechać w niedzielę do miasta. To jest wszystko taki zaklęty krąg, i w kółko się te problemy kręcą. Jakoś sobie ludzie radzą, ale to nie jest życie. To nie jest perspektywa, tylko to jest nastawienie na przetrwanie. To jest naprawdę skazywanie ludzi na męki. I mimo wszystko się nie dają. /…/ Skala bezrobocia jest spora. Ci, którym się udało osiągnąć średni pułap finansowy, to się wyrwali z tej biedy. /…/ Bardzo rzadko się zdarza, żeby wracali. Ci, co już raz wyjeżdżają, to rzadko kto już wraca. Wracają do swoich bliskich. Ale ci, którym się trochę nie powiodło to już są zrezygnowani, są pogodzeni z losem, i uciekają się w te używki.To wszystko się dzieje dlatego, że nie ma możliwości, żeby lepszy pułap życia osiągnąć. Nic tu nie można zrobić. Woda jest jakości okropnej, są nadwyżki pierwiastków, które niekorzystnie wpływają na zapach i smak wody, jest mętna, i dlatego niezdatna do picia. Na drodze nie ma nawet wyznaczonego pobocza, i szczególnie zimą jest to bardzo niebezpiecznie. /…/ Zanim był ten kościół, to parafia była w Kampinosie, tam nam jest bliżej, i chcielibyśmy być lepiej skomunikowani z Kampinosem. Dla nas to byłoby najlepsze wyjście, bo bliżej nam jest tam niż tu, tam mamy cmentarz, do lekarza ludzie tam jeżdżą.

BRAK OFERTY KULTURALNEJ Problemy wsi na terenie Parku dominują przestrzeń społeczną, ale to niejedyne istotne dla mieszkańców poobszarów rewitalizacji kwestie społeczne. Wśród deficytów odczuwalnych dla mieszkańców całej gminy, a szczególnie – wsi gminnej i pozostałych miejscowości położonych poza Parkiem, najdotkliwszy jest brak ośrodka kultury i szeroko rozumianej oferty kulturalnej dla mieszkańców. Brakuje nam na przykład Domu Kultury, takiego „z prawdziwego zdarzenia” i zajęć w nim prowadzonych, bo to jest główne ‘clue’ tego, co tam się powinno dziać. Ale niestety wszystko się rozbija o kasę. Brakuje miejsca, w którym to życie społeczno- edukacyjne, kulturalne by tętniło, mało było robione w tym kierunku. Trudno się zajmować tymi potrzebującymi, ale to są podstawy. /…/ Warto byłoby tez wykorzystać możliwości, które już mamy. Mamy ośrodek kultury, który można by wykorzystać bardziej niż do tej pory. Czy bibliotekę. Poprzez organizowanie różnych inicjatyw, bo jeżeli są to są mało wypromowane. Brakuje ludziom możliwości spotykania się. Wiele razy słyszę – wspominają jak kiedyś była taka grupa, i mieli takie miejsce, gdzie smażyli naleśniki, śpiewali. I nie ma takich imprez cyklicznych. Jest najwyżej 4 – 5 spotkań, które tych ludzi zbierają. Ale chcieliby takiego miejsca stałego. Brak przedszkola, wielkiego jednego przedszkola. Miejsce spotkań, mamy wprawdzie świetlicę jedną, ale dla seniorów. Widziałabym place sportowe, gdzie można by sobie pójść, poćwiczyć. /…/ Młodzież – żeby się mogli gdzieś spotkać, wypić herbatę. Wiem, że to jest trudne – ale gdyby młodzież chciała się pobawić, to nie ma gdzie.

KOMUNIKACJA Mieszkańcy pytani o problemy, mówili także o słabej jakości połączeń komunikacyjnych. Komunikacja z tymi większymi ośrodkami. To jest też problemem, który w zasadzie ciężko jest rozwiązać, szczególnie przez gminę, bo - jak każda komunikacja lokalna, gdybyśmy ją stworzyli, to generuje straty i potrzebne są pieniądze publiczne

Strona 113 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Największym problemem komunikacja publicznai dostęp do Internetu. Infrastruktura drogowa. Trzy najpoważniejsze problemy. Jesteśmy odcięci trochę od świata. Wiem, że coś ma się w tym temacie zmienić, aczkolwiek mówi się o tym dwa lata i nadal tego nie ma. Transport publiczny – dostanie się do Warszawy i Nowego Dworu, szczególnie w weekendy – nie ma jak. Transport publiczny – jest to też bardzo istotne w przypadku osób mniej zamożnych, czy w jakiś sposób pomoc im też w tych dojazdach. Transport, komunikacja, połączenie z miastami – praktycznie nie ma połączenia z Sochaczewem, z Nowym Dworem znikome, tylko dwa w ciągu dnia. Z Warszawą jest już lepsze. To się przekłada na dyskomfort młodzieży, która czasem czeka na dwie godziny. I też te osoby, które jeżdżą do pracy, jak ktoś nie ma samochodu to jest trudno. [Mieszkańcy gminy] na pewno narzekają na komunikację, że jest mało tych autobusów.

PARK JAKO POTENCJAŁ Leoncin to gminawiejska, i takie ma też cechy – brak przemysłu, brak rozbudowanej infrastruktury technicznej, niewykorzystane (lub nie w pełni wykorzystane) walory środowiska naturalnego. Na tle innych gmin wiejskich Leoncin wyróżnia się jednak Parkiem, który stanowi zarazem jej największy potencjał także w perspektywie rozwoju turystyki i gospodarki kierowanej do turystów oraz bazującej na produktach ekologicznych. Stanowi on także potencjał podobszarów rewitalizacji. Taka ocena niewykorzystanego potencjału widocznajest zarówno w opiniach mieszkańców wsi z terenu Parku, jak i z pozostałych miejscowości gminy.

Przechodząc do atutów regionu i środowiska – to ja dostrzegam wiele niewykorzystanych szans i możliwości.Z jednej strony organizujmy jakieś nowe atrakcje, zagospodarowujmy tereny pod turystykę, w ten sposób przyciągniemy turystów, ale trzeba pogodzić z potrzebami mieszkańców. Z jednej strony…. Fajnie by było, gdybyśmy rzeczywiście taką małą enklawą, taką małą sypialnią. Możnaby jakoś pobudzić ten teren – żeby zrobić z tego okręg turystyczny. Z atrakcjami, które by przyciągały turystów z Warszawy, że „jak tam wjedziemy to jakbyśmy byli w innym świecie”. Las, ale też cisza, mała ilość pojazdów, ludzi, czujemy się jakoś inaczej, czujemy trochę wyobcowanie tej okolicy. Dla osób, które pędzą, to taki 2-3 dniowy pobyt w takim miejscu pomógłby te siły odzyskać, ale takich atrakcji jest bardzo mało. Są agroturystyczne gospodarstwa, ale trzeba im się pomóc wypromować. Lato przychodzi, jest bardzo dużo turystów, są pielgrzymki. Ale z czym my się mamy pokazać? Jedynie co najładniej wygląda, to kościół, bo został pomalowany w tym roku. Pielgrzymki głównie przechodzą, czasem nocują, ale chyba głównie w Kampinosie jakaś mała grupa. Ale turystów latem to jest naprawdę dużo, na rowerach przyjeżdżają, zostawiają samochody i jeżdżą rowerami. No bo tam jest ładnie. Przyjeżdżają żeby pojeździć, pofotografować sobie.A największa stacja to jest w sklepie, napić się, usiąść, bo też nie mają tak za bardzo gdzie usiąść. Jedynie, co mogą sobie usiąść ci turyści, to na przystanku, ale te przystanki też nie są zbyt ładne. Nie jest tam aż tak źle, ale dobrze też nie jest – szczególnie jak się pojedzie i jak się popatrzy gdzieś indziej. Wyjedźmy np. w stronę Kampinosu – tam już jest co obejrzeć, jest na co popatrzeć, i nie ma czego się powstydzić.A jak do nas turyści przyjeżdżają, to czym mamy się pochwalić? No tylko się powstydzić. Nie ma nic: ani ścieżki rowerowej, ani chodnika, asfalt taki, że górki, dołki, piachy, taki najgorszy odcinek. Bezwzględnie niewykorzystaną rzeczą jest potencjał turystyczno-rekreacyjny, agroturystyka i związane z tym promowanie terenu. To się wiąże też z kwestią dojazdu, kwestią bazy. Ludzie boją się inwestować,

Strona 114 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

bo z jednej strony za blisko Warszawy na tę bazę turystyczną większą, bo jak gdzieś chce Warszawa pojechać to pojedzie dalej. A z drugiej strony naszych mieszkańców nie stać na to. Na naszym terenie jest teren czysty, wolny od zanieczyszczeń. Nie ma ani przemysłu, ani żadnych tras komunikacyjnych, które by powodowały zanieczyszczenia. Jest tyle możliwości wykorzystania nawet tej dziko rosnącej roślin.I kwiaty i owoce na przetwory. Ale wszyscy wolą pojechać do marketu i tam kupić przetworzoną żywność. Jesteśmy tutaj miejscem naturalnym: Puszcza Kampinoska, Wisła, nie ma przemysłu, miejsce jest bardzo rekreacyjne. Tu można by wykorzystać wszystko co nazwałem ograniczeniem – las, woda, cały teren, pola uprawne. Tylko żeby te pomysły nie skończyły się hasłem ‘nie da się’, bo i pole można obsiać ziołami. Można wykorzystać Park Kampinoski, produkty regionalne, które można by z tego czerpać.

INNE KWESTIE W trakcie rozmów pojawiły się także odrębne opinie, które nie dają się włączyć do żadnego z powyższej określonych obszarów tematycznych, niemniej, zasługują na odnotowanie. - o relacjach mieszkańców z urzędem Ja nie mam większych problemów, potrafię się dogadać i dopiąć swego. Ale wiem, że ludzie, którzy mają inne relacje z naszym urzędem, bardzo często widzą przed sobą mur. Ja potrafię jakoś ten mur zburzyć, dotrzeć do tych ludzi. Ale widzę wiele fajnych inicjatyw, między innymi związanych z ekologią, chodziło m. in. o rozwój hodowli dzikich ptaków, był problem z wójtem – to są bzdurne problemy, moż na je rozwiązać inaczej, decydując nie za mieszkańców ale konsultując je z nimi. Mam wrażenie, że pewne rzeczy dzieją się trochę zaściankowo, że trzeba coś skonsultować z mieszkańcami, żeby czuli, że uczestniczą w jakimś działaniu. - o głównych przyczynach problemów mieszkańców Największy problem, to przede wszystkim nienazwana niezaradność życiowa, od pokoleń, każdy z dziada pradziada przyzwyczaił się do tego, że ktoś za nich to zrobi.I tutaj wszystkie problemy powinna rozwiązać gmina, OPS.Z tej niezaradności wynika też bieda, bo jeżeli nie są w stanie zagwarantować sobie pracy, to i tych pieniędzy brakuje. Bieda ogólnie jako taka – ja bym tego tak nie nazwał. Ludzie nauczyli się tutaj radzić sobie sezonowo, pójdą na grzyby, konwalie. Ale ta sezonowość powoduje konieczność korzystania z OPS. - o sąsiedztwie Warszawy Powoli stajemy się sypialnią Warszawy i też to staje się problemem. /…/ Ludzie, którzy traktują to tylko jako miejsce spania niechętnie się przemeldowują, dlatego, że pracując w Warszawie tam mają zniżki w komunikacji miejskiej itd. Około 15-20% stałych mieszkańców ma swoje centrum życiowe w Warszawie. Nie liczę tych, którzy tutaj mają swoje działki letniskowe. - o niewykorzystanej perspektywie trzech kultur My tu przecież mamy bogatą historię i tradycję trzech dużych kultur, i o na w ogóle nie jest wykorzystywana.A to jest bardzo duży potencjał, ta różnorodność kulturowa, którą można by też w tej sferze społecznej, i turystycznej rozwijać.

Strona 115 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

10.3 Podsumowanie wywiadów pogłębionych (IDI)

Na podstawie przeprowadzonych wywiadów pogłębionych (IDI) można wskazać ważne dla mieszkańców obszaru rewitalizacji cechy, które go charakteryzują, oraz zagadnienia problemowe wymagające interwencji. a) na tle Gminy zdecydowanie negatywnie wyróżniają się miejscowości położone na terenie KPN, wieś Górki była najczęściej wskazywaną odpowiedzią na pytanie o koncentrację problemów społecznych. Trudna sytuacja mieszkańców wynika nie tyle z lokalizacji (która, sama w sobie, jest bardzo atrakcyjna ze względu na walory środowiskowe), ile ze względu na zaplanowaną funkcję i stopniowe przekształcanie terenów na leśne poprzez ich wykup. W perspektywie minionego czasu znacznie zmniejszyła się liczba mieszkańców, a w konsekwencji – także dostępność usług, w tym oferty handlowej. Sytuacja ta odnosi się praktycznie do wszystkich miejscowości zlokalizowanych na obszarze KPN – docelowo przeznaczonych do wykupu, a zatem wyludnienia w perspektywie długoterminowej, i zamiany obszarów wiejskich w leśne. b) na terenach przeznaczonych docelowo do wykupu przez KPN nie można dokonywać remontów ani rozbudować infrastruktury technicznej, a to oznacza znaczne ograniczenia w wybudowaniu drogi przez Park (albo do Leoncina, albo w drugą stronę – do położonego bliżej Kampinosu). Mieszkańcy nie mogą rozbudować gospodarstw domowych, nie można doprowadzić wodociągu (zapewnić dostęp do wody pitnej) i kanalizacji. Ograniczenia w pozwoleniach inwestycyjnych wynikają z perspektywy rozwojowej Parku – docelowo, chociaż bez wskazywania terminu, planowane jest całkowite przejęcie terenów obecnie zamieszkałych, i renaturalizacja ich. Dla osób zamieszkujących nadal „w puszczy” dostępne na miejscu są szkoła i kościół, autobus dowożący dzieci do szkoły a dorosłych do pracy, oraz raz w tygodniu bezpłatny autobus do Leoncina, niemniej – jest to infrastruktura zdecydowanie niewystarczająca i nieadekwatna do współczesnego rozwoju cywilizacyjnego. c) wydaje się, że jednym z ważniejszych problemów dla mieszkańców – oprócz braku możliwości poprawy warunków zamieszkiwania – jest brak wiedzy odnośnie możliwych do podjęcia przez nich działań. Część mieszkańców utrzymuje się ze świadczeń pomocy społecznej, nie posiada kwalifikacji zawodowych ani kompetencji do poszukiwania pracy poza terenem Gminy, a także możliwości ewentualnego dotarcia do pracy (co często wymagałoby własnego środka transportu, szczególnie ze względu na stosunkowo wczesną godzinę ostatniego przyjazdu powrotnego autobusu). Naturalna izolacja przekłada się społeczne wykluczenie mieszkańców wsi z terenu KPN oraz brak perspektyw do samodzielnej inwencji w zakresie zmiany miejsca zamieszkania. d) podstawowym problemem mieszkańców wsi Nowe Grochale (oraz miejscowości położonych na obszarze KPN) jest brak aktywności zawodowej i społecznej części mieszkańców, uzależnienie od systemu pomocy społecznej i niezaradność życiowa.Dotkliwy jest brak oferty aktywizacyjnej oraz kulturalno-rozrywkowej dla mieszkańców, a także brak miejsc spędzania czasu wolnego dla dzieci i młodzieży. Wiejski charakter miejscowości, stosunkowo bliskie sąsiedztwo z Warszawą (46 km) oraz niewystarczający budżet Gminy przekładają się na niewielką skalę oferty pomocowej dla mieszkańców Nowych Grochal. e) wielkim, niewykorzystanym (i po trosze też nieuświadomionym) potencjałem jest Kampinoski Park Narodowy, który z jednej strony może stać się partnerem dla interesariuszy rewitalizacji w realizacji działań społecznych i wspierających rozwój przedsiębiorczości ukierunkowanej na turystykę. Z drugiej strony KPN jest – jako park narodowy – atrakcyjnym miejscem spędzania wolnego czasu dla warszawiaków, a tym samym stanowi markę, źródło stwarzające możliwości do rozwijania aktywności (rolniczej, na bazie runa leśnego, turystyki, środowiska etc.) także przez mieszkańców bez kwalifikacji zawodowych. KPN jednocześnie stanowi przestrzeń dla społecznej i zawodowej aktywizacji mieszkańców w procesie przygotowania do wykupu i zmiany ich miejsca zamieszkania.

Strona 116 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Załącznik nr 2 – szczegółowe mapy obszarów rewitalizacji (format A3)

Obszar rewitalizacji gminy Leoncin obejmuje teren wiejski, który charakteryzuje się występowaniem użytków rolnych, pól, łąk, które nie są objęte rewitalizacją. Dodatkowo, gmina Leoncin częściowo obejmuje obszar Kampinoskiego Parku Narodowego, a zatem część jej obszaru to teren leśny, który także nie podlega rewitalizacji. Załączone mapy obrazują kolejno obszary poszczególnych miejscowości (lub funkcjonalne części poszczególnych miejscowości) na mapach w skali 1 : 5000. Szczegółowe mapy zostały zaprezentowane w kolejności alfabetycznej: - Głusk - Górki płd. - Górki środkowe - Górki wsch. - Nowa Dąbrowa wsch. - Nowa Dąbrowa zach. - Nowe Polesie płd. - Nowe Polesie płn. - Rybitew - Stara Dąbrowa wsch. - Stara Dąbrowa zach. - Zamość

Strona 117 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Strona 118 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Strona 119 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Strona 120 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Strona 121 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Strona 122 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Strona 123 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Strona 124 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Strona 125 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Strona 126 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Spis tabel Tabela 1 Liczba osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej ...... 22 Tabela 2 Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających z OPS...... 22 Tabela 3 Liczba mieszkańców miejscowości Gminy Leoncin w 2016 r...... 24 Tabela 4 Udział osób w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludności ...... 28 Tabela 5 Udział osób w wieku poprodukcyjnym w ogóle mieszkańców ...... 28 Tabela 6 Zmiany w liczbie ludności poszczególnych miejscowości Gminy ...... 29 Tabela 7 Udział osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym ...... 31 Tabela 8 Udział osób bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym ...... 32 Tabela 9 Dzieci (w wieku 3-6 lat) objęte wychowaniem przedszkolnym w Gminie Leoncin ...... 34 Tabela 10 Szkoły i przedszkola w Gminie Leoncin – wybrane dane ...... 34 Tabela 11 Wyniki egzaminu kończącego szkołę podstawową w latach 2015-2016 ...... 35 Tabela 12 Średnie wyniki z egzaminu gimnazjalnego w 2016 roku ...... 35 Tabela 13 Wyniki z egzaminu kończącego szkołę podstawową oraz egzaminu gimnazjalnego w Gminie Leoncin ...... 35 Tabela 14 Miejscowości, z których najczęściej uczniowie osiągają wyniki ze sprawdzianu i egzaminu gimnazjalnego poniżej średniej w Gminie...... 37 Tabela 15 Frekwencja wyborcza podczas wyborów samorządowych w latach 2002-2014 ...... 39 Tabela 16 Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności...... 41 Tabela 17 Udział aktywnych czytelników biblioteki gminnej w ogóle ludności ...... 41 Tabela 18 Podmioty w gospodarce narodowej ...... 47 Tabela 19 Podmioty gospodarki narodowej wpisane do REGON wg sekcji PKD 2007 (2015 r.) ...... 47 Tabela 20 Podmioty wg klas wielkości (2015 r.) ...... 48 Tabela 21 Udział podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w ogóle ludności . 49 Tabela 22 Wykup ziemi na terenie Gminy Leoncin przez Kampinoski Park Narodowy ...... 53 Tabela 23 liczba złożonych i rozpatrzonych ofert wykupu do KPN ...... 55 Tabela 24 Brak dostępu do elementarnych infrastruktur/usług oraz możliwości rozbudowy/modernizacji obiektów budowlanych, w tym budynków mieszkalnych ...... 57 Tabela 25 Ludność - w % ogółu ludności - korzystająca z poszczególnej instalacji sieciowych ...... 58 Tabela 26 Warunki mieszkaniowe w gminie Leoncin, 2015 r...... 61 Tabela 27 Powierzchnia i liczba ludności obszaru rewitalizacji ...... 68 Tabela 28 Ludność na podobszarach rewitalizacji ...... 71 Tabela 29 Ubóstwo na podobszarach rewitalizacji ...... 71 Tabela 30 Bezrobocie na podobszarach rewitalizacji ...... 72 Tabela 31 Przedsiębiorczość na podobszarach rewitalizacji ...... 73 Tabela 32 Odległość podobszarów rewitalizacji od wsi gminnej...... 73 Tabela 33 Brak dostępu do elementarnych infrastruktur/usług ...... 74 Tabela 34 Podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne ...... 80 Tabela 35 Harmonogram realizacji projektów głównych ...... 92 Tabela 36 Wskaźniki oddziaływania LPR ...... 94 Tabela 37 Komplementarność przestrzenna i problemowa ...... 95 Tabela 38 Komplementarność źródeł finansowania ...... 97 Tabela 39 Spotkania sołeckie dotyczące rewitalizacji ...... 98

Strona 127 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020 Spis wykresów Wykres 1 Liczba osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej – Gmina Leoncin ...... 21 Wykres 2 Liczba mieszkańców Gminy Leoncin w poszczególnych grupach wiekowych ...... 27 Wykres 3 Udział poszczególnych grup wiekowych w ogólnej liczbie mieszkańców Gminy Leoncin ...... 27 Wykres 4 Bezrobotni zarejestrowani w Gminie Leoncin ...... 31

Spis zdjęć Zdjęcie 1 Gmina Leoncin – przykład zabudowy ...... 9 Zdjęcie 2 Gmina Leoncin – przykład budownictwa ...... 9 Zdjęcie 3 Gmina Leoncin - przykład użytkowania dróg ...... 10 Zdjęcie 4 Gmina Leoncin - przykład życia gospodarskiego ...... 10 Zdjęcie 5 Gmina Leoncin - przykład infrastruktury sportowej dla dzieci ...... 10 Zdjęcie 6 Przykład rozbiórki budynku mieszkalnego w Górkach ...... 53 Zdjęcie 7 Konferencja dotycząca rewitalizacji w Gminie Leoncin ...... 99 Zdjęcie 8 Spotkania dot. rewitalizacji w Gminie Leoncin ...... 99 Zdjęcie 9 Spotkania dot. rewitalizacji w Gminie Leoncin ...... 100

Spis rysunków Rysunek 1 Zdiagnozowane problemy oraz odpowiadające im cele LPR ...... 78 Rysunek 2 Cele LPR oraz odpowiadające im projekty ...... 79

Spis map

Mapa 1 Gmina Leoncin na tle granic Kampinoskiego Parku Narodowego oraz jego otuliny ...... 11 Mapa 2 podział obszaru Gminy na trzy strefy funkcjonalno-przestrzenne wg obowiązującego SUiKZP 15 Mapa 3 Granice miejscowości wykorzystane na potrzeby diagnozy w Gminie Leoncin ...... 20 Mapa 4 Rozmieszczenie ludności w Gminie Leoncin ...... 25 Mapa 5 Gęstość zaludnienia obszaru Gminy Leoncin ...... 26 Mapa 6 Granice obwodów szkoły podstawowej i gimnazjum w Nowych Grochalach i Górkach ...... 38 Mapa 7 Gmina Leoncin na tle granic Kampinoskiego Parku Narodowego oraz jego otuliny ...... 52 Mapa 8 Analiza stanu własności KPN ...... 54 Mapa 9 Miejscowości Gminy Leoncin, które nie dysponują bezpośrednim dostępem do regularnych połączeń autobusowych (regionalnych) ...... 56 Mapa 10 Obszar zagrożenia powodziowego na terenie Gminy Leoncin ...... 63 Mapa 11 Obszar Gminy Leoncin obejmujący tereny narażone na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego ...... 64 Mapa nr 12 Podobszary rewitalizacji – Gmina Leoncin ...... 69

Strona 128 z 129 Program Rewitalizacji Gminy Leoncin na lata 2016-2020

Informacja o Wykonawcy

Pracownia ewaluacji, edukacji i ekspertyz społecznych 3E od wielu lat zajmuje się badaniami społecznymi i ewaluacjami realizowanymi na rzecz różnych podmiotów, krajowych i europejskich, w tym organizacji pozarządowych i instytucji publicznych. Współpracując z lokalnymi samorządami zespół Pracowni 3E opracowuje dokumenty strategiczne poprzedzone wnikliwą diagnozą. W portfolio Firmy znajdują się Strategie Rozwoju JST, Lokalne / Gminne Programy Rewitalizacji, badania dotyczące aktywności organizacji pozarządowych na danym terenie oraz szereg badań ewaluacyjnych dotyczących społecznych aspektów działalności samorządów.

www.pracownia3e.pl

Strona 129 z 129