1
T.C SELÇUK ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI COĞRAFYA EĞİTİMİ BİLİM DALI
MUT’UN (MERSİN) BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYASI
Hafse AKTUFAN YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman Dr. CANER ALADAĞ
KONYA - 2011 2 3 4
ÖNSÖZ
Günümüzde yerleşim yerlerinin gelişmesinde ve yapılacak olan her türlü planlama ve ekonomik yatırımlar için yerleşim yerlerinin doğal, beşeri ve ekonomik kaynaklarının iyi bir şekilde tetkik edilmesi gerekmektedir. Bu düşüncelere bağlı olarak değerli hocam Dr. Caner ALADAĞ’ın önerileri doğrultusunda “Mut’un (Mersin) Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası” araştırma konusu olarak seçilmiştir.. Coğrafyanın ilkelerine uygun olarak Mut’un fiziki, beşeri ve ekonomik özellikleri analiz ve sentez edilerek, coğrafi çıkarımlara varılmaya çalışılmıştır. Ortaya çıkan sorunlara çözüm önerileri üretilmiştir. Araştırma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde giriş, ikinci bölümde Mut’un fiziki coğrafya özellikleri ele alınmıştır. Bu bölümde Mut’un jeolojik, jeomorfolojik, iklim, hidrografya, toprak ve bitki örtüsü özellikleri ortaya konulmuştur. Üçüncü bölümde Mut’un beşeri coğrafya özellikleri ele alınmıştır. Bu bölümde nüfus ve yerleşme özellikleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Dördüncü bölümde ise Mut’un ekonomik coğrafya özelliklerinden tarım, hayvancılık, ormancılık, madencilik, sanayi, ulaşım, ticaret ve turizm ve enerji üretimi konuları coğrafya biliminin ilkeleri doğrultusunda ele alınmıştır. Beşinci bölümde sonuç ve önerilere yer verilmiştir. Araştırma konusunun seçiminden itibaren, çalışmalarımın her safhasında yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Dr.Caner ALADAĞ’a, çalışmalarımda fikir ve düşüncelerinden faydalandığım Yrd. Doç. Dr. Adnan PINAR’a, Yrd. Doç. Dr. A. Doğan BULDUR’a, Yrd. Doç. Dr. Ayhan AKIŞ’a, Yrd. Doç. Dr. Nuri İNAN’a, Yrd. Doç. Dr. Recep BOZYİĞİT’e, ve Dr. Tahsin TAPUR’a, çalışmalarımla ilgili her türlü dokümanter temininde yardımcı olan Mut’ta bulunan tüm kamu kurum ve kuruluşlarına, teknoloji ve tasarım öğretmeni Ali BICAK’a, ziraat teknisyeni Emine ARSLAN ‘a teşekkürü burada bir borç bilirim. Ayrıca çalışmalarımda beni destekleyen değerli eşim Ahmet AKTUFAN’a annem Nevse PEHLİVAN’a ve arazi gezilerinde bana destek veren babam Mustafa PEHLİVAN’a sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım. 5
Hafse AKTUFAN Konya-2011
T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı : Hafse AKTUFAN
Numarası : 085215022002 : Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Ana Bilim / Bilim Dalı Coğrafya Eğitimi Bilim Dalı
Programı Tezli Yüksek Lisans x Doktora Tez Danışmanı : Dr. Caner ALADAĞ x
Öğrencinin
Tezin Adı : Mut’un (Mersin) Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası
ÖZET
Araştırma sahasını oluşturan Mut, Mersin’e bağlı bir ilçe olup 2.554 km² yüz ölçüme sahiptir. İlçenin güneyinde Gülnar, doğusunda Silifke, batısında Ermenek ve kuzeyinde Karaman ili bulunur. İlçe arazisi Mesozoik Tersiyer ve Kuaternere ait farklı birimlerden oluşmakla birlikte, Alt-Miosen arazileri geniş yer kaplar. Sahanın alçak kesimlerinde Akdeniz ikliminin etkisi görülürken iç kesimlerine gidildikçe ve özellikle Karaman il sınırına yaklaşıldıkça karasal iklimin etkileri görülmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık 18,1C° yıllık ortalama yağış 367,6 mm’dir. Göksu Nehri Mut’un en önemli su kaynağıdır. Araştırma sahasının doğusundaki ovalık kesimlerinde alüvyal topraklar, dağlık kesimlerinde kırmızı Akdeniz toprakları ile kireçsiz kahverengi orman toprakları yaygındır. Bitki örtüsü Kızılçam ormanları ile bunların tahribi sonucu oluşan makilerden oluşur. Mut’un 2010 yılı itibariyle toplam nüfusu 63.607’dir. İlçe merkezinin nüfusu 28.842, kırsal nüfus 34.765’tir. Nüfusun % 45,6’sını kent nüfusu, % 54,4’ünü ise kırsal nüfus oluşturur. Nüfusun % 50,2’si erkek, % 49,8’i kadınlardan oluşmaktadır. 6
İlçede 1 belde, 90 köy yerleşmesi mevcuttur. Mut’ta köy yerleşmeleri taş meskenlerden yapılmıştır. Araştırma sahasının en önemli geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarımda kayısı ve zeytin üretimi önde gelir. İlçe merkezinde tarım sektörü (% 95) ön plandadır. Tarım sektörünü Hizmet (%3,7) sektörü ve sanayi sektörü (%1,3) takip eder. İlçe ulaşım bakımından önemli bir konumdadır. Turizm potansiyeli açısından çok çeşitli tarihi ve doğal güzelliklere sahiptir. Ancak tanıtım ve reklam eksikliğinden dolayı turizm yeterince gelişmemiştir. Anahtar Sözcükler: Mut, Nüfus, Yerleşme, Tarım, Hayvancılık, Turistik Yerler, Enerji 7
T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı : Hafse AKTUFAN
Numarası : 085215022002 : Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Ana Bilim / Bilim Dalı Coğrafya Eğitimi Bilim Dalı
Programı Tezli Yüksek Lisans x Doktora Tez Danışmanı : Dr. Caner ALADAĞ x
Öğrencinin
Tezin İngilizce Adı : Human and Economic Geopraphy of Mut (Mersin)
SUMMARY
Mut which its own research field, is a county and has a surface area of 2.554 km². The county of Gülnar is in the south of this county, the county of Silifke is in the east of this county, the town of Ermenek is in the west of this county and the province of Karaman is in the North of this county . In addition to being formed from the different units that belong to Mesozoik , Tersiyer, Kuaterner bottom Miosen lands cavers a wide partion. While the Mediterranean season is seen at the low zones in the inner zones, especially when, approached the border or Karaman city territorial season is seen.The average temperarture is 18,1Cº and the average rainfaal is 367,6 mm. The Göksu river is the most important water sours of Mut. At the lawland zones of the research, alüvial soils are seen, mountainous zones, there are red Mediterraneon soils and Brown forest soils that have no lime. Red pines and the maquis which is formed when they are devastated form the plant cover. The total population of Mut has been 63.607 since 2010. The population of the county centre has been 28.842 and rural population has been 34.765 . 45,6 of its population forms urban population and 54,4 percent of its population forms rural 8
population. 50,7 percent of its population is male and 49,3 percent of its population is female. There are a small town and 90 villages in the county. The village buildings are made of stones in Mut. The most important means of subsistence of the researche field are agriculture and stockbreeding. Apricot and olive are important in agriculture. Agriculture sector (% 95), excels in the county centre. Service sector (% 3,7), and industry sector (% 1,3), follow the agriculture sector. The county is an important position in terms of communication. It has plenty various historical and natural beauties in terms of tourism. But, due to lack of introduction and advertisement, the tourism hasn’t been devoloped enough. Production of energy has begun to gain in importance . Key words: Mut, Population, Settlement, Agriculture, Stockbreeding, Touristic, Places, Energy 9
İÇİNDEKİLER Sayfa No Bilimsel Etik Sayfası ...... i Tez Kabul Formu ...... ii Önsöz / Teşekkürler ...... iii Özet...... iv Summary...... vi İçindekiler ...... viii Kısaltmalar ve Simgeler Sayfası...... xii Tablolar Listesi ...... xiii Şekiller Listesi ...... xvi Fotoğraflar Listesi...... xviii BİRİNCİ BÖLÜM ...... 1 1. GİRİŞ ...... 1 1. Araştırma Sahasının Yeri, Sınırları ve Başlıca Coğrafi Özellikleri ...... 1 2. Araştırmanın Amacı ...... 5 3. Materyal ve Metot...... 6 4. Önceki Çalışmalar...... 6
İKİNCİ BÖLÜM...... 8
2. FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ ...... 8 2.1. Jeolojik Özellikler ...... 8 2.2. Jeomorfolojik Özellikler ...... 10 2.3.İklim Özellikleri...... 14 2.3.1.İklim Elemanları ...... 14 2.3.1.1. Sıcaklık ...... 14 2.3.1.1.1. Don Olaylı Günler ...... 16 2.3.1.2. Basınç ve Rüzgârlar ...... 16 2.3.1.3. Nem ve Yağış...... 18 2.3.1.3.1. Nispi Nem...... 18 2.3.1.3.2. Yağış ...... 19 10
2.3.2. Yağış Etkinliği ve İklim Tipi...... 20 2.4. Hidrografik Özellikler ...... 21 2.4.1.Yeraltı Suları ve Kaynaklar ...... 21 2.4.2.Akarsular...... 23 2.4.2.1.Göksu...... 23 2.5. Toprak Özellikleri ...... 27 2.6. Bitki Örtüsü Özellikleri ...... 29
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ...... 31
3. BEŞERİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ ...... 31 3.1. Nüfus ...... 31 3.1.1. Nüfus Artışı...... 31 3.1.2. Nüfusun Özellikleri...... 34 3.1.2.1. Kentsel ve Kırsal Nüfus...... 34 3.1.2.2. Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı...... 36 3.1.2.2.1. Yaş Grupları...... 36 3.1.2.2.2. Cinsiyet Oranı ...... 41 3.1.2.3. Nüfusun Eğitim Durumu ...... 43 3.1.2.4. Aile Nüfus Sayısı Büyüklüğü ...... 55 3.1.2.5. Nüfusun Beslenme ve Sağlık Durumu...... 55 3.1.2.6. Nüfusun Özürlülük Durumu ...... 58 3.1.2.7. Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı...... 59 3.1.3. Nüfus Hareketleri...... 61 3.1.3.1. Doğumlar ...... 61 3.1.3.2. Ölümler ...... 63 3.1.3.2.1. Bebek Ölümleri...... 63 3.1.3.2.2. Çocuk Ölümleri...... 64 3.1.3.3. Göçler...... 64 3.1.4. Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunlukları ...... 65 3.1.4.1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu ...... 68 3.1.4.2. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu ...... 69 3.1.4.3. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu ...... 70 11
3.2. Yerleşme ...... 70 3.2.1. Yerleşme Tarihi ...... 70 3.2.2. Yerleşme Şekilleri...... 72 3.2.2.1. Köy Yerleşmeleri...... 72 3.2.2.1.1. Yükselti Basamaklarına Göre Köyler ...... 74 3.2.2.1.2. Yerleşme Dokularına Göre Köyler ...... 77 3.2.2.1.3. Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Köyler...... 78 3.2.2.2. Belediye Örgütlü Köy Yerleşmeleri (Belde) ...... 80 3.2.2.3. Köy Altı Yerleşmeleri...... 81 3.2.2.4. Kentsel Yerleşmeler...... 83 3.2.2.4.1. Mut Şehri ve Şehirsel Fonksiyonları ...... 86 3.2.2.4.1.1. Yönetim Fonksiyonu...... 86 3.2.2.4.1.2. Ticaret Fonksiyonu ...... 87 3.2.2.4.1.3. Sağlık Fonksiyonu ...... 87 3.2.2.4.1.4. Kültürel Fonksiyonlar ...... 88 3.2.2.4.1.5. Tarım Fonksiyonu...... 90 3.2.2.4.1.6. Sanayi Fonksiyonu...... 90 3.2.3. Yerleşmelerde Mesken Tipleri...... 90 3.2.3.1. Köy Meskenleri...... 90 3.2.3.2. Şehir Meskenleri ...... 92
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ...... 93
4. EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ...... 93 4.1. Tarım...... 92 4.1.1. Araziden Yararlanma Durumu ...... 96 4.1.2. Başlıca Tarım Ürünleri ...... 98 4.1.2.1. Tahıllar...... 98 4.1.2.2. Baklagiller...... 102 4.1.2.3. Yem Bitkileri ...... 105 4.1.2.4. Meyvecilik ...... 108 4.1.2.4.1. Zeytin ...... 108 4.1.2.4.2. Kayısıcılık...... 114 12
4.1.2.4.3. Üzüm (Bağcılık) ...... 121 4.1.2.4.4.Diğer Meyveler ...... 123 4.1.2.5. Sebzecilik...... 127 4.1.2.5.1. Açık Sebze Üretimi...... 128 4.1.2.5.2. Örtü Altı Sebze (Sera) Üretimi ...... 130 4.1.2.6. Diğer Tarla Bitkileri...... 131 4.2. Hayvancılık...... 132 4.2.1. Küçükbaş Hayvancılık...... 133 4.2.2. Büyükbaş Hayvancılık...... 135 4.2.3. Kümes Hayvancılığı ...... 139 4.2.4. Arıcılık...... 140 4.2.5. Balıkçılık...... 142 4.3. Ormancılık ...... 143 4.4. Madencilik ...... 147 4.5. Sanayi...... 147 4.5.1.Gıda sanayisi ve Tarımsal sanayi ...... 147 4.5.2. Organize Sanayi Bölgesi (OSB) ...... 148 4.6. Ulaşım...... 149 4.7. Ticaret ...... 153 4.8. Turizm...... 157 4.9. Enerji Üretimi ...... 160 BEŞİNCİ BÖLÜM...... 5. SONUÇ VE ÖNERİLER...... 163 Kaynakça ...... 169 Fotoğraflar ...... 174 Özgeçmiş ...... 185 13
KISALTMALAR Da: Dekar DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü DSİ: Devlet Su İşleri DGD: Devlet Gelir Desteği Ha: Hektar HES: Hidroelektrik Santral HİS: Hayvan İçme Suyu İ.Ö: İlköğretim Okulu KBB: Kulak Burun Boğaz KÖYDES: Köylere Destek Km: Kilometre LYS: Liseye Yerleştirme Sınavı Ltd. Şti: Limited Şirketi MTA: Maden Tetkik Arama Enstitüsü Mm: Milimetre OR-KÖY: Orman Köyleri OSB: Organize Sanayi Bölgesi ORT: Ortalama SBS: Seviye Belirleme Sınavı SGB: Sağlık Grup Başkanlığı TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu 14
TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No
Tablo 1. Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Aylara Dağılışı (1975-2010) ...... 15 Tablo 2. Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Mevsimlere Dağılışı (1975-2010) ...... 16 Tablo 3. Mut’ta Don Olaylı Günlerin Aylara Dağılışı (1975-2010)...... 17 Tablo 4. Mut’ta Rüzgârların Aylık Esme Sayıları ...... 18 Tablo 5. Mut’ta Aylık Ortalama Rüzgâr Hızları (1975-2010)...... 19 Tablo 6. Mut’ta Ortalama Nispi Nemin Aylara Dağılışı (1975-2010) ...... 19 Tablo 7. Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Aylara Dağılışı (1975-2010) ...... 20 Tablo 8. Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Mevsimlere Dağılışı (1975-2010)...... 21 Tablo 9. Mut’un De Martonne Formülüne Göre Aylık Yağış Etkinliği ...... 22 Tablo 10. Göksu Nehri’nin Aylık Ortalama Akım Grafiği (1957-1993) ...... 25 Tablo 11. Mersin - Mut Projesi...... 27 Tablo 12. Sayım Yıllarına Göre Mut’un Nüfus Değişimi ...... 35 Tablo 13. Sayım Yıllarına Göre Mut’un Şehir ve Kırsal Nüfusu...... 38 Tablo 14. Mut’ta Nüfusun Dar Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007)...... 40 Tablo 15. Mut’ta Nüfusun Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007) ...... 40 Tablo 16. Mut’ta Nüfusun Dar Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2010)...... 43 Tablo 17. Mut’ta Nüfusun Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı (1927-2010)...... 45 Tablo 18. Mut’un Nüfusunun Yaş ve Cinsiyete Göre Eğitim Durumu (2009) ...... 47 Tablo 19. 2009 Yılı Bitirilen Eğitim Düzeyi ve Cinsiyete Göre Nüfus ...... 48 Tablo 20.Mut’un Okul Türüne Göre Okul Sayıları ...... 49 Tablo 21. Mut’ta Okul Öncesi Öğrenci Sayıları (2006-2011)...... 50 Tablo 22. Mut’ta İlköğretim Öğrenci Sayıları ( 2005-2010)...... 51 Tablo 23. Mut Merkez İlköğretim Okulları Öğrenci Sayıları (2008-2009)...... 52 Tablo 24. İlköğretim Kurumları 2010 Yılı SBS Başarı İstatistiği ...... 53 Tablo 25. Mut Genelinde Taşımalı Eğitim Durumu (2010-2011)...... 54 Tablo 26. Ortaöğretim Kurumları Türlerine Göre Öğrenci Dağılımı...... 55 Tablo 27. Mesleki Eğitim Merkezi Eğitim Öğretim Yılı İstatistik Bilgileri ...... 56 15
Tablo 28. 2008-2009 Yılı Halk Eğitim Kursları ve Kursiyer Sayıları...... 57 Tablo 29. Mut’un Özel Öğretim Kurum Sayıları (2010)...... 57 Tablo 30. Mut Özel Dershane Öğrenci Dağılımı...... 58 Tablo 31. Mut Sağlık Grup Başkanlığı Personel Durum Çizelgesi ( 2008 ) ...... 59 Tablo 32. Mut Devlet Hastanesi Personel Durumu (2008) ...... 60 Tablo 33. Toplam Yıl Ortası Nüfus Verileri (2008)...... 61 Tablo 34. Mut’ta Özürlülerin Sayı ve Oranları (2008)...... 61 Tablo 35. Mut’ta Faal Olan ve Olmayan Nüfusun Dağılımı (2010) ...... 63 Tablo 36. Mut’ta Çalışma Çağı Nüfusunun Dağılımı (2010)...... 63 Tablo 37. Mut’un Nüfusunun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı (2010)...... 64 Tablo 38. Mut’ta Aylara Göre Canlı Doğan Bebek Listesi (2008) ...... 66 Tablo 39. Mut’ta Aritmetik Nüfus Yoğunluğunun Değişimi (1940-2010) ...... 72 Tablo 40. Mut’ta Köy Yerleşmelerinin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı.....81 Tablo 41. Mut’ta Köy Yerleşmelerinin Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılışı .....83 Tablo 42. Mut’ta Yayla Yerleşmelerinin Bağlı Olduğu Köyler (2010) ...... 87 Tablo 43. Mersin Mut Halk Eğitim Merkezinde Açılan Kurslar (2009-2010)...... 95 Tablo 44. Mut’ta Arazinin Kullanım Şekli (2010) ...... 103 Tablo 45. Mut İlçesi Tarım Arazisi Dağılımı (2010)...... 104 Tablo 46. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanı ve Üretimi (2010)...... 105 Tablo 47. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010).....1107 Tablo 48. Mut’ta Baklagil Ürünlerinin Ekim Alanları ve Üretimleri (2010) ...... 109 Tablo 49. Mut’ta Baklagillerin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010) ...... 110 Tablo 50. Mut’ta Yetiştirilen Yem Bitkileri (2010) ...... 112 Tablo 51. Mut’ta Yem Bitkilerinin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010)...... 113 Tablo 52. Mut’ta Yem Bitkisi Desteğinden Yıllara Göre Faydalanma Oranları....114 Tablo 53. Mut’ta Zeytinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2006-2010)...... 119 Tablo 54. Mut’ta Zeytinin Üretim ve Ekim Alanlarına Dağılışı (2006-2009) ...... 120 Tablo 55. Mut’ta Toplam Zeytin Ağacı Sayıları (2007-2010) ...... 121 Tablo 56. Mut’ta Kayısı Ağacı Sayısı, Ekim Alanları ve Üretim Miktarları ...... 127 Tablo 57. Mut’ta Kayısı Çeşidi Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2006-2010)....128 Tablo 58. Mut’ta Üzümün Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2007-2010)...... 130 Tablo 59. Mut’ta Meyvelerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2007-2010)...... 132 16
Tablo 60. Mut’ta Sebze Bahçelerinin Ekim Alanları (2006-2010) ...... 135 Tablo 61. Mut’ta Sebzelerin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010) ...... 136 Tablo 62. Mut’ta Diğer Tarla Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretimleri ...... 139 Tablo 63. Mut’ta Küçükbaş Hayvan Varlığının Dağılımı (2006-2010) ...... 141 Tablo 64. Büyükbaş Hayvan Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (2006-2010) ...... 144 Tablo 65. Kümes Hayvanı Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (2006-2009)...... 148 Tablo 66. Mut’ta Arıkovanı Sayısı ve Bal Üretim Miktarları (2006-2010) ...... 150 Tablo 67. Mut’ta Orman Durumu (2010) ...... 153 Tablo 68. Mut’ta Orman Üretim ve Gerçekleşme Durumunun Değişimi ...... 155 Tablo 69. Köylerin Mut İlçe Merkezine Olan Uzaklıkları ...... 162 Tablo 70. Mut Ticaret ve Sanayi Odasına Kayıtlı Belli Meslek Grupları ...... 165 17
ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa No
Şekil 1. Araştırma Sahasının Lokasyon Haritası ...... 2 Şekil 2. Araştırma Sahasının Jeoloji Haritası ...... 9 Şekil 3. Araştırma Sahasının Topoğrafya Haritası ...... 12 Şekil 4. Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Aylara Dağılışı (1975-2010) ...... 16 Şekil 5. Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Mevsimlere Dağılımı (1975-2010)...... 17 Şekil 6. Mut’un Yıllık Rüzgâr Gülü ...... 18 Şekil 7. Mut’ta Ortalama Nispi Nemin Aylara Dağılışı (1975-2010) ...... 19 Şekil 8. Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Aylara Dağılışı (1975-2010) ...... 20 Şekil 9. Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Mevsimlere Dağılışı (1975-2010)...... 21 Şekil 10. Göksu Nehri’nin Aylık Ortalama Akım Grafiği (1957-1993)...... 25 Şekil 11. Araştırma Sahasının Toprak Haritası ...... 30 Şekil 12. Sayım Yıllarına Göre Mut’un Nüfus Değişimi ...... 36 Şekil 13. Sayım Yıllarına Göre Mut‘un şehir ve Kırsal Nüfusu...... 38 Şekil 14. Mut’un Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007)...... 41 Şekil 15. Mut İlçesinin Nüfus Piramidi (2010)...... 44 Şekil 16. Mut’ta Nüfusun Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı (1927-2010)...... 46 Şekil 17. Mut’ta Çalışan Öğretmenlerin Dağılımı (2010) ...... 49 Şekil 18. Mut’ta Okul Öncesi Öğrenci Sayıları (2006-2011)...... 50 Şekil 19. Mut’ta İlköğretim Öğrenci Sayıları ( 2005-2010) ...... 51 Şekil 20. İlköğretim Kurumları SBS Başarı İstatistiği ...... 53 Şekil 21. Ortaöğretim Kurumları Türlerine Göre Öğrenci Dağılım Oranları...... 56 Şekil 22. Mut’ta Özürlülerin Oranları (2008)...... 62 Şekil 23.Mut’ta Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı...... 64 Şekil 24.Araştırma Sahasında Nüfusun Dağılışı Haritası (2010) ...... 71 Şekil 25. Yerleşmelerin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı Haritası...... 79 Şekil 26. Araştırma Sahasında Yerleşmelerin Dağılış Haritası ...... 91 Şekil 27. Mut Köylerinin Geleneksel Mesken Planı...... 98 Şekil 28. Mut İlçesi Tarım Arazisi Dağılımı (2010)...... 104 18
Şekil 29. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanı (2010) ...... 106 Şekil 30. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Üretimleri (2010)...... 106 Şekil 31. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanları (2006-2010) ...... 107 Şekil 32. Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Yıllara Göre Üretimleri (2006-2010) ...... 108 Şekil 33. Mut’ta Baklagil Ürünlerinin Üretimleri (2010)...... 109 Şekil 34. Mut’ta Baklagillerin Üretimleri (2006-2010)...... 110 Şekil 35. Mut’ta Baklagillerin Ekim Alanları (2006-2010)...... 111 Şekil 36. Mut’ta Yetiştirilen Yem Bitkileri (2010)...... 112 Şekil 37. Mut’ta Yem Bitkilerinin Ekim Alanları (2006-2010) ...... 113 Şekil 38. Mut’ta Yem Bitkilerinin Üretimleri (2006-2010) ...... 114 Şekil 39. Mut’ta Zeytinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2006-2010)...... 119 Şekil 40. Mut’ta Zeytinin Üretim ve Ekim Alanlarına Dağılışı (2006-2009) ...... 120 Şekil 41. Mut’ta Toplam Zeytin Ağacı Sayıları (2007-2010) ...... 121 Şekil 42. Mut’ta Kayısı Ağacı Sayısı Ekim Alanları ve Üretim Miktarları (2010)127 Şekil 43. Mut’ta Kayısı Çeşidi Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2006-2010).....128 Şekil 44. Mut’ta Üzümün Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2007-2010)...... 130 Şekil 45. Mut’ta Meyvelerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2010)…………..133 Şekil 46. Mut’ta Meyvelerin Ağaç Sayıları (2010)……………………………….134 Şekil 47. Mut’ta Sebzelerin Ekim Alanları (2006-2010)...... 137 Şekil 48. Mut’ta Sebzelerin Üretim Miktarları (2006-2010)...... 137 Şekil 49. Mut’ta Diğer Tarla Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretimleri (2007-2010) 139 Şekil 50. Mut’ta Küçükbaş Hayvan Varlığının Dağılım Oranları (2010) ...... 142 Şekil 51. Mut’ta Küçükbaş Hayvan Varlığı (2006-2010)...... 142 Şekil 52. Büyükbaş Hayvan Sayılarının Dağılış Oranları (2010)...... 144 Şekil 53. Büyükbaş Hayvan Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (2006-2010) ...... 145 Şekil 54. Mut’ta Bal Üretim Miktarları (2006-2010) ...... 150 Şekil 55. Mut’ta Arı Kovanı Sayısı (2006-2010) ...... 151 Şekil 56. Mut’ta Orman Durumu (2010) ...... 153 Şekil 57. Araştırma Sahasının Ulaşım Haritası ...... 161 19
Sayfa No FOTOĞRAFLAR LİSTESİ
Foto-1: Mut Merkezindeki Kızıldağ’dan Görünüm ...... 10 Foto-2: Sertavul Yaylası Güzergâhında Kaya Yüzeylerinde Mağara Oluşumları ....13 Foto-3: Göksu Vadisi’nden Bir Görünüş...... 24 Foto-4: Mut Genelindeki Killi ve Kireçli Yapıdaki Topraktan Görünüm...... 29 Foto-5: Pırnal Meşesinden Oluşan Maki Bitki Topluluğu ve Ardıç Ormanları ...... 31 Foto-6: Mut Şehir Merkezinde Bulunan Gazi İlköğretim Okulu ...... 52 Foto-7: Evren Azmak Mahallesi Güzergâhında Sarıkeçili Göçü ...... 86 Foto-8: Sertavul Yaylası ...... 88 Foto-9: Mut Şehir Merkezi Genel Görünüşü...... 89 Foto-10: Barabanlı Köyünde Taş ve Betonarme Mesken Tipleri...... 97 Foto-11: Sonbaharda Kayısı Ağaçlarıyla Karışık Zeytin Ağaçlarından Görünüm....115 Foto-12: Kavaklı Köyü Zeytin Hasat Dönemi ...... 117 Foto-13: Kayısı Bahçesi Hasat Dönemi...... 123 Foto-14: Mut Barabanlı Köyünde Naylon Bir Sera...... 138 Foto-15: Yapıntı Köyü Çakıllıburun Mahallesindeki Büyükbaş Hayvan Çiftliği.....146 Foto-16:Mut Kızıldağ Eteklerinde Arı Kovanları ...... 149 Foto-17: Mut Derinçay Köyündeki Alabalık Tesisi ...... 152 Foto-18: Mut Orman İşletme Müdürlüğü’ne Ait Tomruk Depolama Alanı...... 154 Foto-19: Tarihi Mut Kalesi...... 167 Foto-20: Mut Yerköprü Şelalesi ...... 170 Foto-21: Göksu üzerinde Kurulan Azmak 1 Hidroelektrik Santrali...... 172 Foto-22: Gökçetaş(Mahras)Dağı Üzerinde Kurulan Rüzgâr Enerji Santrali...... 173 20
BİRİNCİ BÖLÜM
1-GİRİŞ
1. Araştırma Sahasının Yeri, Sınırları ve Başlıca Coğrafi Özellikleri
Mut 340 - 36' doğu boylamı ile 360 - 48' kuzey enlemleri arasında yer alır. Mersin ilinin 13 ilçesinden birisi olan Mut ilçesi Toroslar eteğinde, Göksu nehri tarafından parçalanarak oluşan Taşeli platosu üzerinde yer almaktadır.
Mut doğudan Silifke, batıdan Ermenek, güneyden Gülnar ve kuzeyden Karaman ili ile çevrilidir (Şekil 1). Mut, Mersin’e 160 km uzaklıkta İç Anadolu’yu Akdeniz’e bağlayan Mersin-Karaman devlet karayolu (D-715) üzerinde ve 250 m rakımında bulunmaktadır.
Mut; şehir merkezinin rakımı düşük olsa da şehirden Karaman istikametine doğru gidildiğinde Karaman il sınırını teşkil eden Sertavul geçidinde rakım 1650 m’dir. İlçenin toplam alanı 2554 km²dir.
Kuzeybatıdaki Gökçetaş (Mahras) Dağı (1456m) kuzeydoğuda; Büyük Eğre
Dağı (2055m), Küçük Eğre Dağı (1926m), güneybatıda; Adras Dağı (1421m),
Kızıldağ (486m), güneydoğusunda; Teke Dağı önemli yükseltileri oluşturmaktadır.
Mut’ta Akdeniz iklimi görülmekle birlikte iç kesimlerine doğru gidildikçe dağlık ve engebeli arazi yapısı nedeniyle iklim karasal özellik göstermektedir.
Yağış durumuna bakıldığında Yıllık toplam yağış değeri 367,6 mm’dir. Ortalama aylık yağış en fazla 74,6 mm ile Ocak ayındadır. En az yağış ise 2,2 mm ile Ağustos ayındadır. En yağışlı mevsimi kış mevsimi olup; yağış miktarı 64,2 mm’dir. En az yağış ise yaz mevsimindedir. Yıllık ortalama sıcaklık değeri 18,1 0C’dir. 21 22
Mut’ta hâkim rüzgâr yönü NW ve SE yönlüdür. NW yönünden esme sayısı toplamı 34912, SE yönünden esme sayısı toplamı 27112’dir. Rüzgâr’ın hızının en fazla olduğu dönem Temmuz ve Ağustos aylarıdır. Rüzgâr’ın esme hızı 1,8 m/sec.’dir.
Mut’ta nispi nem oranının en fazla olduğu ay Ocak ve Aralık aylarıdır (%64). En az olduğu ay ise Temmuz ve Ağustos aylarıdır (% 42). Yağışlar genellikle cephe yağışları şeklindedir.
Göksu Nehri Mut’un en büyük akarsuyudur. Göksu nehri kış mevsimindeki yağmur suları ile beslenmesine karşın, ilkbahar mevsiminde Ermenek ve Mut çevresinde eriyen kar suları ile debisi artmaktadır. Göksu nehri toros dağlarının yüksek kesimlerinden kaynağını almakta, kuzeybatıdan güneydoğuya doğru yönelerek dar ve derin vadilerden geçtikten sonra Silifke’deki delta ovasından Akdeniz’e ulaşır. Bu nehre renginden dolayı Göksu adı verilmiştir.
Mut İlçesi’nde Kırmızı Renkli Akdeniz, Kahverengi Orman, Kireçsiz Kahverengi Orman, Alüviyal ve Kolüviyal topraklar görülmektedir.
Mut ilçesinde farklı yükseklikteki sahaların yer alması beraberinde iklim farklılıklarını getirmiştir. Buna bağlı olarak bitki örtüsünde de farklı vejetasyon katmanları ortaya çıkmıştır. 700 – 800 m yüksekliklere kadar olan kesimlerinde, maki bitki topluluğuna ait türler görülmektedir.
Kızılçam ormanlarının tahrip edildiği alanlarda maki adı verilen çalılıklara rastlanırken makinin tahrip edildiği yerlerde de diz boyu yüksekliğindeki çalı topluluğu olan Gariglere (Frigana) rastlanmaktadır. Araştırma sahasında maki ve garig formasyonunu oluşturan ağaçcık ve çalı türleri şunlardır: Kermez Meşesi (Quercus coccifera), Kocayemiş (Arbutus unedo), Keçiboynuzu (Ceratonia siliqua), Defne (Laurus nobilis), Yabani zeytin (Olea europaea) Zakkum (Nerium oleander), Sakız (Pistacia lentiscus), Menengiç (Pistacia terbinthus), Kuşkonmaz (Asparagus acutifolius), Hayıt (Vitex agnus castus), Alıç (Crataegus orientalis), Kekik (Herbathymi), Sumak (Rhois coriariae) ve Üzerlik (Semen pazani), Laden (Cistuscreticus) en yaygın görülen türlerdir. 23
Genellikle Akdeniz ikliminin görüldüğü alçak kesimlerde Kızılçamlar (Pinus brutia) hâkim durumdadır. 1000 m’den itibaren Karaçam (Pinus nigra), Meşe (Quercus sp.), Göknar (Abies cilicica), Ardıç (Juniperus sp.) ve Sedir (Cedrus libani) ormanları görülür. Sertavul yaylası civarında zengin ardıç ormanı bulunmaktadır.
Geniş yapraklılardan ise yerine göre nadiren Kayın (Fagus), Gürgen (Carpinus), Şimşir (Buxus sempervirens), Akçaağaç (Acer), Dağ kavağı (Populus sp.), Kızılağaç (Alnus) ve Çınar (Platanus orientalis) bulunmaktadır. 2000m’den sonra alpin çayırlar yer almaktadır.
Çok eski çağlardan beri önemli yerleşmelere sahne olan Mut’un nüfusu 1927 yılında yapılan ilk sayımdan bu yana artış göstermektedir. 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre ilçe merkezinde 28.842, belde ve köylerde 34.765 olmak üzere toplam 63.607 nüfus bulunmaktadır.
Mut’ta 1 şehir, 1 belde 90 köy olmak üzere toplam 92 yerleşme ünitesi yer almaktadır. Köy altı yerleşmelerinden olan yayla yerleşmeleri ve mahalle yerleşmeleri de oldukça yaygındır. 31 adet yayla yerleşmesi tespit edilmiştir. Kırsal kesimlerdeki ekonomik kaynakların yetersiz olması, şehir merkezinde sanayinin gelişmemesi ve iş imkânlarının kısıtlı olmasından dolayı, Mut göç vermektedir. Göçler genellikle kırsal kesimden Mut merkezine ve özellikle büyük şehirlere olmaktadır.
Hititlerin ve Asurluların Mut çevresindeki topraklarda hüküm sürdükleri bilinmektedir. M.Ö. I. yüzyılda kurulan Mut, bir Roma kenti idi. M.S. 395 yılından sonra Bizans egemenliğine geçmiştir. Daha sonra Selçukluların ve Karaman oğullarının, 1448'de de Osmanlı devletinin yönetimine girmiştir. Mut, 1878 yılında kaymakamlık haline gelmiştir (Kurt, 2003: 110).
Mut 1924’te İçel’in il olmasıyla buraya bağlandı. 1950’li yıllarda Mut ilçe merkezinde Kale, Doğancı, Meydan ve Pınarbaşı mahalleleri kurulmuştur. Kuzeydoğu ve doğu yönlerinde verimli tarım alanlarının yer alıyor olması nedeniyle Mut özellikle 1960 yılından sonra güney, güneybatı ve güneydoğudaki çorak ve nispeten ucuz alanlara doğru genişlemiştir. Mut günümüzde de halen bu yönlere 24
doğru gelişmesini sürdürmekle birlikte doğu ve kuzeydoğudaki verimli bağ bahçe alanları da yavaş yavaş parsellenerek iskân kullanımına açılmaktadır. Kentsel alanda idari rahatlama sağlamak amacıyla mevcut 4 mahallenin sınırları daraltılarak yeni mahallelere bölünmüşlerdir. Böylece Civciv, Güllük, Yazalanı, Kültür, Yatırtaş, Deveci mahalleleri kurulmuştur. Kuzeybatıda yer alan eski bir köy olan Karşıyaka’nın da mahalle olarak belediye sınırları içine alınmasıyla mahalle sayısı 11’e yükselmiştir.
Mut’un geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. İklim şartları sebze ve meyve üretimine imkân tanımaktadır. Bu sebeple yılın her ayında sebze üretilebilmektedir. En önemli tarım ürünleri arasında zeytin ve kayısı gelmektedir. Ayrıca tahıl üretimi de yapılmaktadır.
Mut ilçesi halkının önceleri göçebe bir hayat sürmesi sonucu, bağ-bahçe tarımına önem verilmiyordu. Ancak yerleşik hayata geçilmesiyle beraber tarımın insanların yaşamında önemli bir yeri olmuştur. Son yıllarda tarım büyük ölçüde gelişme göstermiş ve kaliteli ürün elde etmek için gereken şartların yerine getirilmesi çalışmalarına hız verilmiştir.
Mut’ta son yıllarda fidan yetiştiriciliği de önem kazanmaya başlamıştır. Bağcılık faaliyetleri yürütülmektedir. Hayvancılık konusunda da düzenlemeler yapılmakta olup besi ve ahır hayvancılığı gelişme göstermeye başlamıştır. Sanayi sektörü yeterince gelişmemiştir. Atölye tipi sanayi kolları mevcuttur. Önemli ulaşım yolları üzerinde bulunması, tarihi ve kültürel değer taşıyan eserlere, doğal güzelliklere sahip olmasına rağmen turizm faaliyeti gelişememiştir. Enerji üretimine ağırlık verilerek rüzgâr enerjisi ve hidroelektrik santralleri bu alanda yapılan başlıca çalışmalardır.
2. Araştırmanın Amacı
"Mut’un (Mersin) Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası" konulu çalışmanın amacı, Mut İlçesi’nin beşeri ve ekonomik coğrafya özelliklerini ve bu özelliklerin ortaya çıkmasında etkili olan coğrafi faktörleri coğrafya biliminin yöntem ve ilkeleri doğrultusunda ortaya koymaktır. Ekonomik kalkınmanın sağlanabilmesi, yatırımların 25
belirlenmesi, planlamanın yapılabilmesi için, fiziki coğrafya şartlarının uygun olup olmadığının araştırılması amaçlarımız arasındadır.
3. Materyal ve Metot
“Mut’un (Mersin) Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası” konulu çalışmanın ilk aşamasında araştırma sahasına yönelik yazılı kaynaklar taranmış, kamu kuruluşlarının yayınladığı dokümanter verilerden yararlanılmıştır. Ayrıca Harita Genel Komutanlığının 1/100 000 ölçekli topografya haritalarının saha ile ilgili paftaları, İl Özel İdaresinin 1/100 000 ölçekli hizmet haritaları, TÜİK’in istatistik bültenleri, Mut Meteoroloji istasyonunun rasat değerleri kullanılmıştır. Bunların yanında eğitim, tarım, hayvancılık, sanayi, ticaret, turizm enerji üretimi konularında ilçe Müdürlükleri’nin istatistik verileri elde edilerek kullanma yoluna gidilmiştir. Ayrıca Mut ‘u ve yakın çevresini kapsayan kaynak kitap, tez, makale, süreli yayın, rapor ve brifing gibi eserlerden faydalanılmıştır.
Çalışmanın ikinci aşamasında arazide gerçekleştirilen gezi-gözlem metodu çerçevesinde bilgi edinme yolu seçilmiştir. Araştırmanın son bölümünde ise toplanan dokümanter veriler, değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Yapılan değerlendirmeler; çizilen harita, tablo, grafiklerle ve çekilen fotoğraflarla desteklenerek; çalışma son şekline getirilmiştir.
4. Önceki Çalışmalar
Mut ve yakın çevresi ile ilgili farklı konularda çok sayıda eser bulunmaktadır. Bunlardan en dikkati çekenler şunlardır:
DSİ (1964), tarafından hazırlanan “Göksu Projesi İstikşaf Raporu” Göksu Nehri’ne bağlı olarak meydana gelen taşkınların önlenmesi, ovanın sulanması ve ovadaki drenaj bozukluğunun giderilerek ıslah edilmesi gibi konular üzerinde durmuştur.
Açıkgöz, Mesut. (1993) .16. Asırda Mut Kazası konulu eserde Mut ile ilgili genel bilgiler vermiştir. 26
Dancı, Serpil. (2001). Mut ve Yakın Çevresinin Mikroklimatik İklim Özellikleri konulu çalışmasında Mut’un iklim özellikleri üzerinde durulmuştur.
Kurt, Mehmet. (2003).Tarih Boyunca Mut adlı eserde daha çok Mut’un tarihçesi üzerinde durmuştur. Köse, Ensar ve Atlay, Doğan (2005). Mut Claudiopolis adlı eserde Mut’un coğrafi yapısı, tarihçesi, idari yapısı, nüfus durumu ve iktisadi hayatı hakkında bilgiler vermiştir. Atlay, Neşri .(2006) .Mut Tarihi adlı eserinde Mut’un tarihçesi ve turistik yerleri üzerinde durmuştur. Buldur, vd. (2007). 05-07 Mart 2004 Tarihli Göksu Nehri Taşkını ve Silifke’ye Etkisi adlı çalışmada Göksu Havzası’nın hidrografik özellikleri ile taşkınlar arasındaki ilişki konu edinilmiştir. Köse, Ensar. (2008). Mutlu köyler adlı eserde Mut İlçesi’nin köylerinin konumları ve geçim kaynakları hakkında bilgiler vermiştir. Tekin, Nurşen .(2008).Dünden Bugüne Her Yönüyle Mut adlı çalışmada Mut adının nereden geldiği, idari yapılanma ve kurumlar, kamu kurum ve kuruluşları, ekonomi, eğitim öğretim, kültür ve tabiat varlıkları, folklorik özellikler üzerinde durmuştur. Sözeri, Murat.(2010). Gezi Rehberi adlı eserde Mut’un tarihi ve turistik yerlerinin tanıtımı üzerinde durmuştur. Gezer, vd. (t.y.). Tarih ve Tarımıyla Mut adlı eserde Mut’un tarihi ve turistik yerleri ile tarım ve hayvancılıkta karşılaştığı sorunlar üzerinde durmuşlardır. 27
İKİNCİ BÖLÜM
2- FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ
2.1. Jeolojik Özellikler
Mut ilçesinin kenar kesimlerinde kireçtaşları, orta kesimlerinde marnlar, vadi tabanı ovalarında alüvyonlar en dikkat çekici litolojik birimlerdir.
Mut ilçesinin kuzey ve kuzeybatı kesimlerinde Mesozoik yaşlı araziler dikkat çeker. Bu dönemde alt, orta ve üst Trias dönemine ait formasyonlar yer alır. Ermenek çayı ve çevresinde Jura Kretase yaşlı kalkerler yer alır. Kurtsuyu deresi vadisi tabanında Üst Kretase’ye atfedilen ofiyolitler yüzeylemektedir (Şekil 2)
Araştırma sahasının güney kesimlerinde Miosen yaşlı formasyonlar yaygındır. Bu formasyonda çamur taşı, çakıl, killi kireçtaşı, kum taşı, kömürlü şeylden oluşan birimler dikkati çekmektedir. Genellikle yatay konumlu bu arazi Göksu nehri ve kolları tarafından parçalanmıştır.
Mut İlçesi’nde stratigrafik ve litolojik özelliklere göre beş farklı formasyon tesbit edilmiştir (MTA,2000: 8). Bunlardan Göcekler ve Fakırca formasyonu killi kireçtaşı ve silttaşı içeren ve şeyllerden oluşur. Formasyona Göksu vadisi boyunca Fakırca, Barabanlı, Çakıllıburun, Kadıköy ve Mut’un doğusundaki Tuğrul ve Hisar köylerinde, Karabelen Tepe kuzeyinde, Kestelkapızı derede rastlanmaktadır (MTA,2000: 8).
Mut formasyonu kireçtaşından oluşur. Kireçtaşlarına Kızıldağ, Karabelen Tepe, Elmedin Tepe, mevkii ile Kozlar yaylası arasında rastlanmaktadır. Köselerli köyü formasyonu Mut ilçe merkezinin güneyinde yer alır. Bu formasyon Gökçetaş (Mahras) dağı güneyi, Mut-Köselerli ve Mut-Sarıkavak-Dereköy arasında geniş bir alanda görülmektedir. Formasyon marn ve killi kireç taşından oluşmaktadır (MTA, 2000:16). 28 29
Dağpazarı formasyonu Dağpazarı köyünün 2,5 km kuzeybatısındaki Alaçam burnunda, Büyük Sertavul yaylası-Şıhyunus Tepe güney yamacında, Güme köyünde, Göğden yaylasında, Çivi, Ballı köyleri ve çevresinde, Söğütözü dere boyunca, Dağpazarı, Demirkapı, Elmapınarı, Kavaközü köyleri arasında bulunmaktadır. Formasyon kireçtaşlarından oluşmaktadır.(MTA,2000: 29)
2.2. Jeomorfolojik Özellikler
Mut ilçesi engebeli bir topoğrafyaya sahiptir. Gerek jeolojik unsurların farklılığı, gerekse Göksu nehri ve kollarının şekillendirici etkileri jeomorfolojik unsurların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Jeomorfolojik unsurların başında dağ, plato ve vadiler gelmektedir. Dağlık sahalar araştırma sahasının farklı kesimlerinde belirgin yükseltileri ve uzanışları ile dikkati çeker.
Güneyinde Kızıldağ (486 m), Güneybatıda Adras Dağı, Güneydoğusunda; Teke Dağı yer alır. Doğusunda; Aptalpınarın Tepe ( 1759 m), Manayır Tepe (1746 m), Karabelen Tepe (1757 m), Toskaba Tepe (1170 m), Karacaoğlan Tepe önemli yükseltilerini oluşturmaktadır (Şekil 3)(Foto 1).
Foto-1: Mut Merkezindeki Kızıldağ’dan Görünüm 30
Kuzeyinde; Öküzini Tepe (1636 m), Öbek Tepe (1894 m), Boncuk Tepe (1844 m) Kuzeydoğuda; Gülistandede Tepe (1743 m), Çeşmebaşı Tepe ( 1654 m), Küçük
Eyre Dağı (1926 m)yer almaktadır.
İlçenin kuzeydoğusunda Büyükeyre Dağı (2055 m) kuzeybatısında Gökçetaş (Mağras) Dağı (1456 m), Sakızsuyu Tepe (1618 m), Küçükkepez Tepe (1660 m), Sazlı Burun Tepe (443 m), Üzümvermez Tepe (1351m), Gök Tepe (1966m), Sindel Tepe (1206m) , Seykem Tepe (783m) yer alır (Şekil 3).
Dağlık sahalarda dikkati çeken bazı morfolojik özellikler bulunmaktadır. Kuzeybatıda yer alan Gökçetaş (Mahras) dağı’nın (1456m) doğu kısımlarında dik yamaçlı, eğimli aşınım yüzeyleri dikkat çekicidir.
Kuzeydoğusundaki Büyükeyre ve Küçükeyre Dağı ile Güneybatıdaki Adras Dağı’ndaki kireç taşları üzerinde lapya, dolin gibi karstik oluşumlar görülmektedir. Karstik oluşumlardan biride doğal köprü özelliği gösteren Yer Köprüdür.
Yer köprü milli park olarak koruma altına alınan doğal bir oluşumdur. Göksu burada Yerköprü Şelalesini oluşturarak akmaktadır. Yer köprü yanındaki kaya içlerinde sarkıt oluşumları da bulunmaktadır. 31 32
Sertavul yaylası yakınlarındaki kayalık alanlarda kireç taşlarının çözünmesiyle oluşan küçük kaya oyuntuları şeklindeki mağara oluşumları da dikkat çekicidir.
Foto-2: Sertavul Yaylası Güzergâhında Kaya Yüzeylerinde Mağara Oluşumları
Vadiler bir diğer dikkat çekici morfolojik üniteyi oluşturur. Sahada Göksu Nehri ve kolları tarafından oluşan kanyon ve kertik vadi tipleri yaygındır. Dağlık ve engebeli yapıya sahip olan Toroslardan gelen Göksu nehri kalkerli arazilerde derin kanyon vadiler oluşturmuştur. Göksu Çağla kapızına girdikten sonra yeraltına girmekte ve 750 -800 m kadar yeraltında aktıktan sonra tekrar yüzeye çıkmaktadır. Göksu nehri Suçatı köyü yakınlarında Ermenek çayı ile birleşmektedir. Bu sahadan sonra kıvrımlar yaparak akan Göksu çevresinde oluşan Sekiler (Taraça) dikkat çekici yüzey şekilleri arasındadır. Sekiler genellikle sebze ve meyve bahçelerine ayrılmış ve tarım amaçlı olarak değerlendirilmektedir.
Araştırma sahasının en alçak kısmını 250-300 civarında yükseltilere sahip olan Mut merkezi oluşturur. Mut’un güney ve güneydoğusu genelde ova özelliği taşımaktadır. Göksu nehri vadi tabanında yer alan bu ova kesimi alüvyonlardan oluşmaktadır. Ova kesiminde sebze ve meyve tarımı dikkat çekicidir. Mut 33
merkezinden geçen Mut Çayı vadisinin güney yamaçları da oldukça eğimli yapıya sahiptir. Tarihi Mut kalesi bu eğimli yamaç üzerinde bulunmaktadır.
Araştırma sahasında diğer dikkat çeken vadiler sistemi Mut ilçe merkezinin kuzeyinde yer alır. Kuzeyden gelen Navdalı Dere, Demirkapı Dere, Gümeözü Dere, Ketencik Dere’nin birleşmesiyle Dağ pazarı yakınlarında biriken sular, Kestel kapızı kanyonuna girer. Pirinç suyuna katılarak derin vadiler oluşturur. Bu vadilerin kenarında da tarım yapılmaktadır. Kestel kapızı kanyon çıkışına bir kapılı hidroelektrik santrali kurulmuştur.
Mut’un doğusunda yer alan Göden Dayı, Göğden Dere ve Erkeç Çayı dereleri birleşmekte ve Kurtsuyuna katılmaktadır. Burada akan dereler kanyon vadiler oluşturmaktadır. Mut İlçesi’nde Çömelek köyündeki Sason kanyonu, Dereköy’ündeki Dere kanyonu, Göğden yaylasındaki Göğden kanyonu ve Göksu kanyonu en dikkat çekici kanyonlardır.
Platolar, deniz seviyesinden herhangi bir yükseklikte, vadilerin derin bir şekilde kazılmış olduğu, nisbeten düz yerlerdir. Plato yüzeyi ile akarsuyun en alçak noktası olan talveg arasında yükselti farkı fazla olduğundan relief oldukça belirgindir (Akkuş, 1995:11). Dolayısıyla Göksu nehri yörenin jeomorfolojik özelliklerinin oluşmasında önemli bir etkiye sahiptir.
Araştırma sahasında farklı seviyelerde gelişmiş yüksek ve alçak plato sahaları bulunmaktadır. Özellikle dağlık kesimlerin yakın sahalarında yüksek, Suçatı mevkiinden güneye doğru Göksu Nehrinin doğu ve batı kesimlerinde alçak plato yüzeyleri yer almaktadır. Yüksek plato sahaları farklı zamanlarda oluşmuş kireçtaşları üzerinde gelişme göstermiştir. Alçak plato yüzeyleri ise Miosen yaşlı formasyonlar üzerinde yer alır. Genellikle yatay duruşlu bu formasyonlar Göksu Nehri ve kolları tarafından parçalanmıştır.
2.3.İklim Özellikleri
İklim, coğrafi çevreyi şekillendiren ve insan yaşamının her safhasında kendini hissettiren bir etmen olmasının yanında, ekonomik etkinliklerin oluşumunu ve 34
dağılışını başta tarım, hayvancılık, bitki örtüsü, turizm faaliyetleri olmak üzere birçok olayı etkiler (Erol, 1999:1). Mut’un beşeri ve ekonomik coğrafyası üzerinde, iklimin etkisini açıklayabilmek için öncelikle Mut’un iklim özelliklerinin ortaya konulması gerekmektedir. Mut’un iklim özelliklerinin tespitinde, Mut Meteoroloji İstasyonu Müdürlüğünden alınan uzun yıllara ait rasatlardan faydalanılmıştır. Mut’ta genel olarak karakteristik Akdeniz iklimi görülmekle birlikte dağlık ve engebelik özelliğinden dolayı özellikle Sertavul yaylası ve Karaman sınırına doğru karasal iklimin etkileri görülmektedir.
2.3.1.İklim Elemanları
2.3.1.1. Sıcaklık
Mut’ta yıllık ortalama sıcaklık 18,1 °C olarak tespit edilmiştir. Mut’ta yıllık ortalama sıcaklık Mersin’den (19,2°C) düşük olup yakın çevresinde yer alan merkezlere göre yüksektir (Gülnar 12,4°C). Aylık ortalama sıcaklık eğrisinin yıl içerisindeki değişiminde en soğuk ayın Ocak (6,8°C ), en sıcak ayın ise Temmuz (30,2°C ) olduğu görülür. Ayrıca Ocak ayından Temmuz ayına kadar sıcaklıkta sürekli bir artış, Ağustos ayından itibaren de sürekli bir azalma dikkati çeker (Tablo 1 ve Şekil 4).
Tablo-1: Mut’ta Ortalama, Ortalama Yüksek ve Ortalama Düşük Sıcaklıkların Aylara Dağılışı
Aylar O Ş M N M H T A E E K A Y.O
Ort.Sıc. °C 6,8 8,0 11,8 16,3 21,7 27,1 30,2 29,8 25,5 19,8 12,6 7,8 18,1
Ort.Yük. °C 11,2 12,8 17,6 22,6 28,3 33,5 36,7 36,5 32,5 26,5 18,3 12,3 24,0 Ort.DüŞ. °C 3,0 3,6 6,5 10,3 14,8 19,8 22,9 22,7 18,7 13,9 7,9 4,0 12,3
Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010 35
Şekil-4: Mut’ta Ortalama, Ortalama Yüksek ve Ortalama Düşük Sıcaklıkların Aylara Dağılışı (1975-2010)
40
35
30
25 Ort.Sıc.°C 20 Ort.Yük.°C 15 Ort.Düş.°C
10
5
0 O Ş M N M H T A E E K A
Araştırma sahasında ortalama yüksek sıcaklıklarda, Ocak ayından, Temmuz ayına kadar sürekli bir artış meydana gelmiş; sıcaklık Temmuz ayında 36,7°C’ ye ulaşmıştır. Temmuz ayından itibaren sürekli düşen sıcaklıklar, Ocak ayında 11,2°C’ ye iner (Tablo 1).
Ortalama düşük sıcaklıklarda Ocak ayından, Temmuz ayına kadar sürekli bir artış meydana gelmektedir. Temmuz ayından itibaren sıcaklıklar hızlı bir şekilde azalma eğilimi göstermiş, Ocak ayında sıcaklık 3,0 °C ’ye kadar inmiştir. Ancak hiçbir zaman ortalama minimum sıcaklıklar 0,0°C’ nin altına düşmemiştir (Tablo 1).
Sıcaklığın mevsimlere göre dağılışında en soğuk mevsimin Kış en sıcak mevsimin Yaz olduğu görülür. Sonbahar mevsimi, İlkbahar mevsimine göre daha sıcak geçmektedir (Tablo 2: Şekil 5).
Tablo-2:Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Mevsimlere Göre Dağılışı (1975-2010)
Mevsimler Kış İlkbahar Yaz Sonbahar
°C 7.5 16.6 29.0 19.3
Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010 36
Şekil-5: Mut’ta Ortalama Sıcaklıkların Mevsimlere Göre Dağılışı (1975-2010)
7,5 19,3
16,6
29
Kış İlkbahar Yaz Sonbahar
2.3.1.1.1. Don Olaylı Günler
Araştırma sahasında don olaylı gün sayısı çok fazla değildir. Don olaylı günlerin en fazla yaşandığı ay Ocak ayıdır. Sahada yıllık toplam 11,9 don olaylı gün görülmektedir (Tablo 3).
Tablo-3: Mut’ta Don Olaylı Günlerin Aylara Dağılışı (1975-2010)
Aylar O Ş M N M H T A E E K A Toplam Gün 4.6 3.2 0.6 0.0 – – – – – – 0.4 3.1 11.9 sayısı Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010
2.3.1.2. Basınç ve Rüzgârlar
Araştırma sahasında oluşan rüzgârlar genellikle basınç farklarından meydana gelmektedir. Sahada Göksu Nehri ve kollarının oluşturduğu kuzeybatı-güneydoğu istikametinde uzanan vadi olukları rüzgârların kanalize olduğu alanlardır. Bu vadilerden kanalize olan rüzgârlar, Toros Dağları’nı geçerek Akdeniz’e ulaşır. Esme sayıları toplamına göre, Mut’ta en fazla kuzeybatı (34912) ve güneydoğu (27112), en az ise doğu (2552) ve batı (2968) sektörlü rüzgârlar görülmektedir. Mut’ta yıllık hâkim rüzgâr yönü topoğrafya ile tam bir uyum içerisindedir. Çünkü rüzgârlar daha 37
çok kuzeybatı yönünden Mut’a giren Göksu Vadisi’nde kanalize olarak esmektedir. Hâkim rüzgâr yönü NW’ dir (Tablo 4: Şekil 6).
Tablo-4: Mut’ta Rüzgârların Aylık Esme Sayıları Toplamı (1975-2010)
Yönler O Ş M N M H T A E E K A Ortalama N 1896 1616 1176 888 824 1528 2184 1720 1384 1424 1392 1888 1493 NE 1360 1240 1264 888 904 1464 1944 1568 1260 1544 1432 1680 1387 E 112 152 128 296 304 304 376 176 232 168 160 144 213 SE 1248 1544 2568 3736 2528 2896 2696 2336 2312 1848 1232 1168 2259 S 400 424 912 1104 1208 1040 928 824 632 584 288 152 708 SW 824 832 1112 1040 1184 952 792 800 840 640 432 408 821 W 208 160 200 288 368 376 368 320 160 208 200 112 247 NW 3064 3168 2752 2056 2216 3224 3800 3632 2888 2648 2512 2952 2909
Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010
Şekil-6: Mut’un Yıllık Rüzgâr Gülü
N 3000
2500 NW NE 2000
1500
1000
500
W 0 E
SW SE
S
Mut ve çevresinde aylık ortalama rüzgâr hızları genelde az olup, aylar arasında büyük farklar görülmemektedir. Mut’ta aylık rüzgâr hızına ait maksimum değer, 1,8 m/sec. ile Temmuz ve Ağustos aylarına aittir. Minimum değer ise, 1,2 ile m/sn ile 38
Ekim, Kasım ve Aralık aylarına aittir. Maksimum ve minimum ortalama rüzgâr hızları arasındaki fark, 0.6 m/sec.’dir (Tablo 5).
Tablo-5: Mut’ta Aylık Ortalama Rüzgâr Hızları (1975-2010)
Aylar O Ş M N M H T A E E K A Y.O
m/sec. 1,4 1,6 1,4 1,3 1,3 1,6 1,8 1,8 1,4 1,2 1,2 1,2 1,3 Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010
2.3.1. 3. Nem ve Yağış
2.3.1.3.1. Nispi Nem
Nispi nem, sıcaklık ve havadaki su buharına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Nispi nem ile buharlaşma arasında ters orantı vardır. Nispi nem düşük ise buharlaşma artar, nispi nem arttıkça buharlaşma azalır. Mut’a ait aylık ortalama nispi nem miktarlarının aylara dağılışında, Ocak ayından Temmuz ayına kadar sürekli bir düşüş, Ağustos ayından Aralık ayına kadar bir artış gözlenir. Nispi nemin en yüksek olduğu aylar Aralık ve Ocak en düşük olduğu aylar ise Temmuz ve Ağustos’tur (Tablo 6: Şekil 7)
Tablo-6: Mut’ta Ortalama Nispi Nemin Aylara Dağılışı (1975-2010) Aylık ort. nispi O Ş M N M H T A E E K A Ortalama nem.
% 64 60 56 54 51 43 42 42 48 52 60 64 53 Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010. Şekil-7:Mut’ta Ortalama Nispi Nemin Aylara Dağılışı (1975-2010)
7 0
6 0
5 0
4 0
3 0
Nem Oranı (%) 2 0
1 0
0 O Ş M N M H T A E E K A Ayla r 39
2.3.1.3.2. Yağış
Mut ve çevresi yıllık ortalama 367,6 mm yağış almaktadır. Bu yağışın büyük bir kısmı Kış mevsiminde düşer. Polar ve Tropikal hava kütlelerinin Akdeniz üzerinde karşılaşmaları sonucu oluşan cephe yağışları görülür. Yaz mevsiminde polar hava kütlelerinin kuzeye çekilmesi ve tropikal hava kütlelerinin sahaya hâkim olması ile yağış son derece azalır.
Yağış miktarı Ocak ayından, Ağustos ayına kadar sürekli düşüş gösterir. Eylül ayından itibaren artmaya başlar. Ve bu artış Aralık ayına kadar devam eder. Mut’ta en fazla yağış 74,6 mm ile Ocak ayında düşer. En az yağış ortalaması ise 2,2 mm ile Ağustos ayında gerçekleşir (Tablo7: Şekil 8).
Tablo-7: Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Aylara Dağılışı (1975-2010)
Aylar O Ş M N M H T A E E K A Toplam mm 74,6 52,7 35,2 24,3 22,6 12,5 2.3 2.2 4,7 24,3 46,9 65,3 367,6
Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2011. Şekil-8: Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Aylara Dağılışı (1975-2010)
80
70
60
50
40
30
Yağış Yağış Miktarı(mm) 20
10
0 O Ş M N M H T A E E K A Aylar 40
Yağışın mevsimlere dağılışına bakıldığında en fazla yağış Kış mevsimine (64,2 mm), en az yağış ise Yaz mevsimine rastlar. Kış mevsiminden sonra en yağışlı mevsimler İlkbahar ve Sonbahar dır (Tablo 8 Şekil 9).
Tablo-8: Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Mevsimlere Dağılışı (1975-2010)
Mevsimler Kış İlkbahar Yaz Sonbahar
mm 64,2 27,3 5,6 25,3
Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu, 2010 Şekil-9: Mut’ta Yıllık Ortalama Yağışın Mevsimlere Dağılışı (1975-2010)
27,3mm
5,6mm Kış
İlkbahar
Yaz 25,3mm Sonbahar 64,2mm
2.3.2. Yağış Etkinliği ve İklim Tipi
Araştırma sahasının yağış etkinliğine göre, iklim özelliklerinin belirlenmesinde De Martonne, Köppen formülleri uygulanmıştır.
De Martonne (1923) bir yerin iklimini yıllık yağış miktarı ile yıllık ortalama sıcaklık arasındaki ilişkiye göre belirlemektedir. 13.0’lık indis değeri ile “Yarı
Kurak” iklimler içerisinde yer alır. Ayrıca De Martonne’nin yıllık kuraklık indisi (1942) 6,8’lik indis değeri ile yarı kurak “Step” iklim özelliği gösterir. Ayrıca aylık kuraklık indis formülüne göre Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim ayları 41
“Kurak”, Mart ve Nisan ayları yarı kurak, Kasım ayı yarı kurak ile nemli arasında, Aralık, Ocak ve Şubat Ayları “Nemli” geçmektedir (Tablo 9).
Tablo-9: Mut’un De Martonne Formülüne Göre Aylık Yağış Etkinliği
Aylar O Ş M N M H T A E E K A Y.O
İndis 52.8 34.8 19.2 10.8 8.4 3.6 0 0 1.2 9.6 24 43.2 13.0
Sınıf N N YK YK K K K K K K YN N YK
Köppen formülüne göre, Mut’ta yıllık yağış değeri (36,7cm), yıllık sıcaklık ortalamasının iki katına yakın olduğu için (36,2°C) step sahasında nemli iklime yakın bir sahada bulunuyor demektir. Köppen’e göre saha, kışı yağışlı, yazı çok sıcak ve kurak bir iklim özelliği taşımaktadır. Köppen iklim tasnifine göre ise Mut orta iklimler kuşağı içinde kışı yağışlı yazı sıcak Akdeniz iklim kuşağına girer ve Csa harfleri ile ifade edilir.
Thornthwaite iklim tasnifine göre, D B4 s2 c2 (yarı kurak megatermal(yüksek sıcaklıkta)) su fazlası kış mevsiminde ve orta derecede olan, kara tesirine yakın iklim tipi görülmektedir.
2.4. Hidrografik Özellikler
Mut hidrografik açıdan zengin sayılır. Sahada hidrolojik unsurların oluşum ve gelişiminde topoğrafik, jeolojik ve klimatik unsurlar etkili olmuştur. Sahadaki başlıca hidrografik unsurlar, yeraltı suları ve kaynaklar ile akarsulardır.
2.4.1.Yeraltı Suları ve Kaynaklar
Araştırma sahasında yeraltı suları yönünden zengindir. Mut’un dağlık sahalarında karstik arazilerin varlığından dolayı yağan yağmur suları çatlak ve yarıklardan sızarak derinlere inebilmektedir. Dolayısıyla karstik araziler yer altı suyu bulundurmaktadır. Yayla alanlarında bu yer altı suları içme suyu olarak değerlendirilmektedir 42
Mersin ilinin ilçeleri arasında içme suyu yönünden uygun olanaklara sahip olan ilçe Mut’tur. İlçenin her köyünde berrak ve soğuk su akıtan çeşmeler vardır.
Mut’un içme suyu ihtiyacını karşılayacak olan “Narlı İçme Suyu Projesi”1996 yılında hayata geçirilmiştir. Belediyenin mücavir alanları içerisinde bulunan Balabanlı köyü halkı da bu sudan yararlanmaktadır.
Halkın yaz aylarını geçirdiği mücavir alan sınırları içinde yer alan Sertavul ve Kozlar yaylalarında da içme suyu sorunu büyük oranda çözüme kavuşturulmuştur. Yaylalardaki kaynak sularının tamamının değerlendirilmesine yönelik çalışmalar sürmektedir. Kırkpınar, Karaekşi, Yenipınar, Kocapınar, Mut Derinçay, Mavigöl kaynağı önemli kaynak suları arasındadır. Kıravga Göksu beldesindeki kaynaklar ise Pınargözü Kaynağı, Küllüin (Taşbent) Kaynağı, Ilısu (Bucakköy) Kaynağı, Esen Kaynağı, Susama Kaynağı, Gökboyun Kaynağı, Yarıkkaya Kaynağı, Göktepe Kaynağıdır. Kaynaklara ait debi ölçümleri aşağıya çıkarılmıştır (DSİ,2010).
Mut-Karaekşi kaynağı; 20.01.1995’te 294 (m³/s), 02.10.2003’te 114 (m³/s), 29.09.2010’da 160 (m³/s) olarak ölçülmüştür. Kaynağın debisinin gittikçe azaldığı görülmektedir.
Mut-Kırkpınar kaynağı; 18.06.1995’te 692 (m³/s), 02.10.2003’te 178 (m³/s), 01.2.2010’da 942 (m³/s)’dir. Kaynağın debisinin son yıllarda arttığı görülmüştür.
Mut-Yeni Pınar kaynağı; 18.06.1995’te 663 (m³/s), 02.10.2003’te 097(m³/s)’dir. Yeni Pınar kaynağının debisi sürekli azalmıştır.
Mut-Koca Pınar kaynağı; 20.01.1995’te 65 (m³/s), 31.07.2003’te 100 (m³/s), 23.09.2010’da 179(m³/s)’dir. Mut-Koca Pınar kaynağının debisi son yıllarda artmaktadır.
Mut-Derinçay Mavi Göl Kaynağı; 20.01.1995’te 202 (m³/s)’dir.
Kıravga Göksu Beldesindeki Kaynaklar; Pınargözü Kaynağı - Debi: 333 m³/s, Küllüin (Taşbent) Kaynağı-Debi:167 m³/s, Ilısu (Bucakköy) Kaynağı-Debi:106 m³/s, 43
Esen Kaynağı-Debi: 7 m³/s, Susama Kaynağı-Debi:28 m³/s Gökboyun Kaynağı- Debi:25 m³/s, Yarıkkaya Kaynağı-Debi:15 m³/s, Göktepe Kaynağı: Debi: 38 m³/s dir.
Kaynak suları çevresindeki köylerin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılamaktadır. Özellikle Mut Karaekşi kaynağının bulunduğu alanda alabalık işletmesi kurulmuştur. Burası aynı zamanda piknik yeri olarak da kullanılmaktadır.
2.4.2.Akarsular
Araştırma sahasının en önemli akarsuları Göksu Nehridir. Kurtsuyu, Pirinç suyu, Göksu’ya karışan diğer önemli su kaynaklarıdır.
2.4.2.1.Göksu
Toros dağlarının yüksek kesimlerinden doğup, kanyon vadiler içerisinden geçerek güneye doğru ilerleyip, Silifke’de delta oluşturduktan sonra Akdeniz’e dökülmektedir.Göksu Nehrinin iki önemli kolu vardır. Bunlardan biri Hadim tarafından gelen Göksu nehri diğeri de Ermenek’ten gelen Ermenek çayıdır Bu iki akarsu Mut’un Suçatı köyü civarında birleşerek asıl Göksu Nehrini oluşturur. Göksu kuzeybatı –güneydoğu doğrultusunda yoluna devam ederek Silifke’ye doğru uzanır. Taşucu yakınlarında Silifke deltasını oluşturarak Akdeniz’e dökülmektedir. (Foto 3)
Foto-3: Göksu Vadisi’nden Genel Bir Görünüş 44
Göksu Nehri havzası farklı iklim tiplerinin görüldüğü bir sahada yer alır. Dolayısıyla Göksu Nehri’nin rejimi de farklılık göstermektedir. Sonbahar ve kış mevsiminde yağışların etkisiyle, ilkbahar mevsiminde de Toroslardaki kar erimelerine bağlı olarak akımda yükselmeler görülmektedir. Yaz mevsiminde ise yaz kuraklığının etkisiyle akım düşmektedir. Yaz mevsiminde köylülerin tarımda sulama amaçlı olarak Göksu nehrinden faydalanma yoluna gitmeleri de akımın düşmesinde etkili olmaktadır. Yıllık ortalama 305,9 m³/sn su akıtan Göksu Nehri’nin ortalama akımı, Ekim ayından itibaren artmaya başlar, Mart ve Nisan aylarında zirveye çıkarak; Nisan ayında maksimum 719,9 m³/saniyeye ulaşır (Tablo 10 ve Şekil 10).
Akımın ilkbahar mevsiminde zirveye ulaşmasının en büyük sebebi Göksu Nehri’nin kaynağını aldığı Ermenek Çayının ilkbaharda eriyen kar suları ile beslenmesidir.
Tablo-10: Göksu Nehri’nin Aylık Ortalama Akım Değerleri (1953-1993)
Aylar E K A O Ş M N M H T A E ORT. m3/sn 127,2 179,9 336,6 403,9 378,8 572,7 719,9 423,8 195,6 125,9 106,89 100,3 305,9
Kaynak: DSİ 62. Şube Müdürlüğü, 2010
Nisan ayından itibaren sürekli azalan akım, Eylül ayında minimum seviyelere inerek 100,3 m³/sn ile en düşük akıma ulaşır (Tablo 10: Şekil 10).
Şekil-10: Göksu Nehri’nin Aylık Ortalama Akım Grafiği (1957-1993)
800 700
600 500
400
300
Akım (m³/sn) 200 100
0 E K A O Ş M N M H T A E Aylar 45
Göksu gösterdiği bu akım değişimleri ile hem kar ve buz sularıyla beslenen hem de yağmur sularıyla beslenen akarsu özelliği taşımaktadır. Göksu nehri zaman zaman taşkınlar yapmaktadır.
Göksu Nehri 5-7 Mart 2004 tarihleri arasında taşkın yapmıştır. Bu taşkın kar erimelerine ve azda olsa yağışlara bağlıdır. Taşkın özellikle Ermenek çayı kolunda olmuştur. Gezende barajının su tutma kapasitesi bu taşkını önlemeye yetmemiştir. Bu nedenle; afetlerin yaşanmaması için Ermenek barajı bitirilmeli, proje halindeki Mut barajının inşasına başlanmalıdır (Buldur vd., 2007:155).
Araştırma sahasındaki diğer su kaynaklarını da dereler oluşturur. Dereler sürekli akan dereler ve kuru dereler şeklinde bulunmaktadır. Sürekli akan derelerin başında Kurtsuyu Deresi gelir. Kurtsuyu Deresi Göksu nehrine dökülmektedir.
DSİ (2010)’den alınan verilere göre; Mut-Kurt Suyu Deresi’nin bazı yıllardaki akım değerleri; 27.10.2003’te 2.281 (m³/s), 22.05.2007’de 2.247 (m³/s), 08.01.2011’de 3.924 (m³/s) şeklindedir. Görüldüğü gibi son yıllarda debi artmaktadır.
Pirinç Suyu Deresi de sürekli akan derelerdendir. Mut’un kuzeyinden gelerek Esen Çayı köyünden geçip, Yapıntı köyü civarından Göksu’ya dökülmektedir. 20.06.2001’de kurulan Mut Pirinç Suyu istasyonu (istasyon no:17.051) akım sonuçlarına göre; yıllık ortalama akım değerleri toplamı (m³/sn) yıllara göre şöyledir: 2001 yılı 0,14 (m³/sn), 2006 yılı 0,68 (m³/sn), 2010 yılı 0,58 (m³/sn), olarak hesaplanmıştır. Yıllık ortalama akım değerinde azalmalar görülmüştür.
Mut merkezinden geçen Mut çayı da Fakırca köyü civarından geçerek Göksu nehrine dökülür. DSİ’nin Mersin–Mut Projesi çalışmaları kapsamında Mersin–Mut projesi–Mut Ovası sulaması 1.kısım inşaatına: 1991 yılında başlanmış ve 1994 yılında tamamlanmıştır. (DSİ,2010)
Araştırma sahasında tarımda sulama amaçlı faydalanılması için göletler yapılmıştır. Bunların başında Dereyurt göleti gelir. Bu göletten Çukurbağ ve Hacıahmetli köylerinin arazileri sulanacaktır. Diğer göletlerden biride Hacınuhlu 46
göletidir. Hacınuhlu ve Kelce köy tarım arazilerini sulayacaktır. Kurtsuyu Göleti ile Kurtsuyu vadisi köyleri tarım arazileri sulanacaktır.
Tablo-11: Mersin - Mut Projesi
PROJE BİLGİLERİ Gerçekleşme Durumu (%)
Mersin İli Mut İlçesi sınırları Projenin Yeri Parasal Gerçek.: 99,35 Fiziksel Gerçek. :99,35 içerisinde yer almaktadır.
4 163 ha sahanın Projenin Maksadı sulanmasıdır.
4 163 ha (815 ha cazibe, Sulama Alanı (ha) 3 348 ha pompaj)
Hocantı ve Pirinç suyu Su Alma Yapısı Regülâtörleri
Sulama Tipi Açık Kanal + Borulu Şebeke
Toplam Ana Kanal Uzunluğu 69.925 (m)
Ana Kanal Başlangıç Debisi 5,00 (m3/s)
Şebeke Uzunluğu (m) 96.556
Tahliye Şebekesi Uz. (m) 9.210
Toplam Pompa İstasyonu 5 (II.Kısım İnş.' da:2 Adet, (Adet) I.Kısım İnş.'da: 3 Adet)
Kaynak: Silifke DSİ, 2010
2.5. Toprak Özellikleri
Mut İlçe’sinde Kırmızı Renkli Akdeniz Toprağı (terra-rossa), Kahverengi Orman Toprağı, Kireçsiz Kahverengi Orman Toprağı, Alüvyal ve Kolüvyal topraklar yaygın olarak görülür (Şekil 11).
Kırmızı Akdeniz toprağı (Terra rossa)Akdeniz ikliminin etkili olduğu yerlerde Kızılçam ve maki bitki örtüsü altında gelişen topraklardır. Kalkerler üzerinde oluşan bu topraklar oksitlenmeden dolayı demiroksit bakımından zengindir. Demiroksit toprağa kırmızı renk kazandırır. Yaz kuraklığı ve yüksek sıcaklık nedeniyle ayrışma az olduğundan organik madde yönünden fazla zengin olmayan bu topraklarda genellikle bağcılık ve zeytin tarımı yapılmaktadır. Mut’un kuzeybatısındaki yüksek dağlık alanlarda ve özellikle yaylalarda görülmektedir. 47
Kireçsiz Kahverengi orman toprakları da orman bitki örtüsünün altında gelişen Kahverengi Orman Topraklarının içerisindeki karbonatlar yağışın fazla olduğu sahalarda yıkanarak topraktan uzaklaşmaktadır. Bu topraklar asidik özellik kazanarak kireçsiz orman topraklarını oluşturmaktadır. Buralarda bulunan topraklarda verim düşük olmaktadır. O yüzden böyle yerlerde bir süre sonra toprak ekilmemekte terk edilmektedir. Özellikle Gökçetaş dağı, Sindel Tepe, Toskaba Tepe ile Sazlıburun Tepe, Zeytinçukuru, Evren, Sakız köyleri çevresinde yaygındır. Bu tür topraklar zeytin üretimine uygundur.
Kahverengi orman toprağı ılıman kuşakta orman örtüsü altında gelişme gösteren bu topraklar organik madde bakımından zengindir. Yağışın fazla olduğu yerlerde karbonatlar yıkanarak topraktan uzaklaşır. Yağışın az olduğu yerlerde karbonatlar B horizonunda birikme göstermektedir. Güme, Ballı, Çivi, Elma pınarı, Demir kapı, Kavaközü, Gökçetaş, Yalnızcabağ köylerinin çevresinde ve Adras Dağı, Sakızsuyu Tepe, Aptalpınarın tepe’de yaygın olarak orman örtüsünün altında görülmektedir.
Alüvyal topraklar akarsuların taşıdığı ince malzemelerin vadi tabanındaki düzlüklerde birikmesi ile oluşmuştur. Alüvyal topraklar oldukça verimli topraklardır. Taşınmış topraklar grubunda yer aldığı için toprak katları gelişmemiştir. Ancak işlenmesi kolay, mineral ve organik madde yönünden zengindir. Drenajı iyidir. Bu topraklarda tarım faaliyetleri yürütülmektedir. Özellikle sebze, meyve üretimi ve seracılık gelişmiştir. Özellikle Göksu vadisi kenarlarında, Kurtsuyu deresi çevresinde, Pirinç suyu deresi boyunca, Narlı dere, Ketencik dere, Demirkapı dere, Erkeççayı dere, Kestel kapızı dere boyunca alüvyal topraklar geniş yayılış gösterir.
Kalüvyal Topraklar dağlık arazilerde eğimin fazla olduğu yamaçlarda aşınan malzemelerin dağların etek kısımlarında birikmesiyle oluşan topraklardır. Bu topraklar taşınmış toprak grubunda yer aldığı için toprak katları oluşmaz. Su tutma kapasitesi düşük olan bu topraklar kumlu ve taşlı şekilde bulunur. Aşınma ileri boyutlarda olursa yamaçta sadece taşlı iri malzeme kalır. Bu topraklarda bağcılık ve bahçe tarımı yapılmaktadır. Özellikle eğimin fazla olduğu Büyük Eyre Dağı Kolüvyal toprakların en fazla yoğunlaştığı alanlardandır. 48
Mut genelinde taşlık ve kayalık bölgelerde bulunur. Yörenin kenarındaki dağlık alanlar erozyona uğradığı için buralarda çıplak araziler mevcuttur.
Mut genelinde toprakların kireç, kil oranı yüksektir. Topraklar genelde tuzsuz, organik madde yönünden fakir ve açık renkli topraklardır (Foto 4).
Foto 4: Mut Genelindeki Killi ve Kireçli Yapıdaki Topraktan Görünüm 49 50
Mut İlçesi’nde I.ve VII. sınıf topraklar yaygındır. I.sınıf topraklar genelde düz alanlarda yer alır. Erozyon görülmez. Toprak derinliği fazla, drenajı iyidir. Su tutma kapasitesi ve verimliliği yüksektir. Kuzeydoğudaki dağlık alanlarında ise VII. sınıf topraklar hâkimdir. Bu topraklar çok dik eğimli (%20-30) alanlarda görülür. Çok sığ ve çok taşlı topraklardır. Tuzluluğun yanında şiddetli erozyon da görülmektedir. Bu topraklar ıslah edilip, doğal bitki örtüsü korunup özelliğine göre kullanılmalıdır.
2.6. Bitki Örtüsü Özellikleri
Mut İlçesi farklı rölyef ve iklim tiplerini bünyesinde barındırması, bitki tür ve vejetasyonda çeşitliliği beraberinde getirmiştir. Mut’un 700 – 800 m yüksekliklere kadar doğal bitki örtüsünü makidir. Ağaççık ve bodur çalılıklardan oluşan makiler, Kızılçam ormanlarının tahrip edildiği alanlarda bulunmaktadır (Foto 5).
Foto- 5: Pırnal Meşesinden Oluşan Maki Topluluğu ve Bozuk Ardıç Ormanları
Belli başlı maki türleri arasında Kermez meşesi (Quercus coccifera), Kocayemiş (Arbutus unedo), Keçiboynuzu (Ceratonia cilicica), Defne (Laurus nobilis), Sandal (Arbutus andrachne), Yabani Zeytin (Olea europaea), Menengiç (Pistacia terebinthus) dere ve su kenarlarında yetişen Zakkum (Nerium oleander), Hayıt (Vitex agnus castus), Alıç (Crataegus orientalis) yer almaktadır. 51
Makinin tahrip edildiği yerlerde ortaya çıkan diz boyu yüksekliğindeki çalı topluluğu olan Gariglere (Frigana) de rastlanmaktadır. Kekik (Herbathymi), Sumak (Rhuscor coriaria), Ada Çayı (Salvia officinalis), Nane (Mentha piperita), Tüylü Laden (Cistus creticus) en yaygın görülen türlerdir.
Maki bitki örtüsünün sona erdiği yüksekliklerden itibaren (800-1000 m ) orman bitki örtüsü görülmektedir. Ormanda vejetasyonunda Kızılçam (Pinus brutia), Toros Sediri (Cedrus libani), Göknar (Abies cilicica ), Katran Ardıcı (Juniperus oxycedrus) Yağ Ardıcı (Juniperus foetidissima), Kermes Meşesi (Quercus coccifera) ve Pırnal Meşesi (Quercus ilex), Dişbudak (Fraxinus excelsior), Çınar (Platanus orientalis) Karakavak (Populus nigra), Akkavak(Populus alba) Karaçam(Pinus nigra)dır.
Sıcaklığa ve kuraklığa dayanıklı olmasından dolayı sahada en fazla bulunan ağaç türü Kızılçam (Pinus brutia)lardır.
Orman formasyonları içinde geniş yapraklılardan nadiren Kayın (Fagus), Gürgen (Carpinus), Şimşir (Buxus Sempervirens), Akçaağaç (Acer), Dağ Kavağı (Populus), Kızılağaç (Almus) ve Çınar (Platanus orientalis) yer almaktadır.
Sertavul yaylası ve çevresindeki yüksekliklere çıkıldıkça Karaçam (Pinus nigra) ile karışık Palamut Meşesi (Quercus ithaburonsis) gibi ağaç türleri görülmektedir. Kozlar Yaylasında da Sandal Meşesi (Quercus) ve Kermez Meşesi (Quercus coccifera ) görülmektedir. Alahan ve Sertavul’dan itibaren 2000m yüksekliklere çıkıldıkça Sedir (Cedrus )ve Ardıç( Juniperus) ormanları bulunmaktadır. 2000 m ‘den itibaren Alpin çayırlar görülür.
Yer yer ormanın tahrip edildiği alanlarda bozkırlar görülmeye başlar. Bozkır(step)ların oluşturduğu ot türlerinden Üzerlik (Peganum harmala), Yavşan Otu (Veronica officinalis), ve Geven (Astragalus membranaceus) de yaygın olarak görülür.
Görüldüğü üzere Mut ‘un iklim çeşitliliği bitki örtüsünü de çeşitlendirmiştir. Maki, Garig, Orman ve Step (bozkır) bitki örtüsü çeşitleriyle zengin bir floraya sahiptir. 52
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3- BEŞERİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ
3.1. Nüfus
Sınırları belirli alanda yaşayan insan sayısına nüfus denilmektedir. Mut ilçesinin nüfusu 1927 yılından 2010 yılına kadar genel itibariyle artmıştır. ADNK 2010 sayımına göre nüfus 63607’dir.
3.1.1. Nüfus Artışı
Araştırma sahasının nüfus özellikleri incelenirken ilgili bilgiler, Genel nüfus sayımı sonuçlarından alınmıştır. Buna göre 1927 yılında yapılan genel nüfus sayımında merkez ve köy olmak üzere toplam nüfus 15.697 ‘dir. 1927-2007 yılları arasında Mut’un nüfusu 15.697 kişiden 66.356 kişiye çıkmıştır.
1935 yılında toplam nüfus 18.334’e yükselmiştir. 1927 yılından 1935 yılına gelinceye kadar nüfus 2.637 kişi artmıştır. Nüfus artış hızı % 16,80 olmuştur. 1940 yılında toplam nüfus 20.228’dir. 1935 yılına göre nüfus 1894 kişi artmıştır. Nüfus artış hızı % 10,33’e düşmüştür. 1945 yılında nüfus 20.614 ve nüfusta artan kişi sayısı 386 olup; artış oranı % 1.91’dir. Görüldüğü üzere 1940-1945 yılları arasında nüfus artış hızında büyük ölçüde düşüş olmuştur. Bunun nedeni II. Dünya Savaşıdır. Tüm
Dünya’yı etkisi altına alan II. Dünya Savaşı dolayısıyla askerlik çağındaki erkek nüfusun büyük çoğunluğunun silâh altına alınmış olması ve savaşın doğurduğu ekonomik sıkıntılar nüfus artış hızını azaltmıştır.
1950 yıllarında ise II. Dünya Savaşının sona ermesi, askere giden erkek nüfusun geri dönmesi ve ekonomik sıkıntıların düzelmeye başlaması gibi etmenlerden dolayı yıllık nüfus artış hızı artmıştır. 20.614 olan nüfus 23.509’a çıkmıştır. 1945 yılına göre nüfus 2.895 kişi artmıştır. Yıllık nüfus artış hızı % 1,91’den % 14,04 yükselmiştir. 1955 yıllarında nüfus 28.790’a yükselmiştir. 1950yılına göre nüfus 5.281 kişi artmış ve nüfus artış hızı % 22,46 olmuştur. 1960 yıllarında nüfus 32.541’e yükselirken, 1955yılına göre nüfus 3.751 kişi artmış ve 53
nüfus artış hızı % 13.02’ye düşmüştür. Bu dönemde Mut’tan yurt dışına büyük oranda göç olmuştur. 1965 yıllarında toplam nüfus 38.077’ye yükselmiş ve 1960 yılına göre nüfus 5536 kişi artmıştır. Nüfus artış oranı da artarak % 17.01 olmuştur. Nüfus artış oranında ki artışın nedeni yaşam standardının yükselmeye başlaması ve doğumlardaki artışlardır. Bu yıllardan sonra nüfus artış oranı yeniden azalmaya başlamıştır.
1970 yıllarında toplam nüfus 42.693’tür. 1965 yılına göre nüfus 4.616 kişi artmıştır. Artış hızı ise % 12,12’dir. 1965 yılına göre nüfus artış oranında düşüş görülmektedir. 1975 yıllarında toplam nüfus 45.583 ve 1970 yılına göre artan kişi sayısı 2.890’dır. Yıllık nüfus artış hızı % 6,77’dir. Önceki döneme göre nüfus artış oranı düşmeye devam etmektedir. 1980 yıllarında toplam nüfus 50.114 ve 1975 yılına göre artan kişi sayısı 4.531’dir. Nüfus artış hızı % 9,94’tür. Nüfus artış hızında yeniden bir artış görülmüştür. 1985 yıllarında toplam nüfus 53.745 ve 1980 yılına göre artan kişi sayısı 3.631’dir. Nüfus artış hızı % 7,24’tür. Nüfus artış oranında yeniden düşme görülmektedir. Nedeni; yurt dışına yapılan göçlerdir.1990 yıllarında toplam nüfus 56.303’tür. 1985 yılına göre artan kişi sayısı 2558’dir. Nüfus artış oranı % 5.90 ile iyice azalmıştır.
1997 yıllarında ise Mut’un nüfusu büyük bir artış göstermiştir. 1990 yılında 56.303 olan nüfus 1997 yılında 66.761 olmuştur. 1990 yılına göre nüfus 10.458 kişi artmıştır. Toplam nüfus artış oranı % 17,30’dur. Ancak 1997 sayımı çok sağlıklı sonuç vermemektedir. Çünkü gerçek nüfusun üzerinde nüfus gösterilmiştir. 2000 yıllarında Göksu beldesinde, köylerde ve merkezde olmak üzere toplam nüfus 74.373’tür. 1997 yılına göre nüfus 7.612 kişi artmıştır. 2000 yılı nüfus artış oranı ise % 11,40’a düşmüştür. Görüldüğü gibi 2000 yılı sonuçlarına göre Mut merkezinde 18.157 kadın, 18.325 erkek olmak üzere toplam 36.482 nüfus bulunmaktadır.
2007 Adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre Mut’un Nüfusu Merkez toplam 31.520, Göksu beldesi ve köyler toplamı 34.836 olmak üzere 66.356’dır. 2008 yılı nüfusu toplam 64.602, 2009 yılı nüfus 63.673 ve 2010 yılı da 63.607 olarak tespit edilmiştir. 1927 yılında 15.697 ile başlayan nüfus 2010 yılında 63.607 kişiye ulaşmıştır. Genel olarak nüfusun artış oranlarında düşüşler ve yükselişler 54
görülmektedir. Artış oranının en düşük olduğu yıl 2010 yılıdır (0,10). Bunu 1945 yılı takip eder ( %1,91 ). 2010 yılı itibariyle nüfus artış hızının düşüş nedenlerini doğumların azalması, kadının çalışma hayatına girmesi ve aile planlamasına uyulması ve eğitim öğretim için ilçe dışına gidilmesi oluşturur. 1945 yılında ise nüfus artış hızının azalmasının nedeni 2. dünya savaşının başlaması, erkek nüfusun silahaltına alınması ve evlenmelerin azalmasıdır.1955 yılı ise (%22,46) ile artış oranının en yüksek olduğu dönemdir. Bunun nedenleri arasında ekonomik gelişme, savaşın sona ermesi, evlenmelerin artması, doğumlardaki artış, sağlık şartlarının iyileşmesi ile ölümlerin azalması yer almaktadır.
1965 yılından sonra (1997yılı hariç) nüfus artış oranı sürekli düşmüştür. Bu düşüşlerde aile planlamasının ve ilçe dışına yapılan göçlerin etkisi görülmektedir. (Tablo 12 – Şekil 12 )
Tablo-12: Sayım Yıllarına Göre Mut’un Nüfus Değişimi (1927-2010) Sayım yılı Nüfus Nüfus artış miktarı Nüfus artış %’si 1927 15.697 – – 1935 18.334 2.637 16.80 1940 20.228 1.894 10.33 1945 20.614 386 1.91 1950 23.509 2.895 14.04 1955 28.790 5.281 22.46 1960 32.541 3.751 13.02 1965 38.077 5.536 17.01 1970 42.693 4.616 12.12 1975 45.583 2.890 6.77 1980 50.114 4.531 9.94 1985 53.745 3.631 7.24 1990 56.303 2.558 5.90 1997 66.761 10.458 17.30 2000 74.373 7.612 11.40 2007 66.356 -8.017 10.77 2008 64.602 -1.754 2.64 2009 63.673 -929 1,43 2010 63.607 -66 0,10 Kaynak: TÜİK Genel Nüfus Sayımı İstatistikleri 55
Şekil-12: Sayım Yıllarına Göre Mut’un Nüfus Değişimi
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
Nüfus 30.000
20.000
10.000
0
1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997 2000 2007 2008 2009 2010 Yıllar
3.1.2. Nüfusun Özellikleri
3.1.2.1. Kentsel ve Kırsal Nüfus
Mut’un kentsel ve kırsal nüfusu ile ilgili değişimleri görebilmek için 1927 yılından günümüze kadar nüfusu incelemek gerekir.
1927 yılında kır nüfusu 14.294’tür. 1935 yılında kırsal nüfus 16.730 ve yıllık ortalama artış hızı %17,04’tür. 1940 yılında düşmeye başlayan kır nüfusu artış hızı % 9,68 1945’te iyice düşerek % -2,34 lük değer göstermiştir. 1940 yılında 18.350 olan nüfus 1945’te 17.920’ye düşmüştür. Nüfusta 430 kişi azalmıştır. Yıllık ortalama artış hızı 1955 yıllarında en yüksek seviyelere ulaşmıştır (%21,39). Nüfus 4.410 kişi artarak 25.025’e çıkmıştır. Bu tarihten sonra yıllık ortalama artış hızında 1985’e kadar düşüş gözlenmektedir. 1985’te nüfus 2.511 kişi artarak 38.600’e yükselmiştir. Yıllık ortalama artış hızı da % 6,96 olmuştur. 1985 yılından sonra artış hızı tekrar düşmekte ve 1997 yılında % -7,49 ile en düşük oranı göstermektedir. 2000 yılı itibariyle kırsal nüfus artış oranı (% 4,18)’e yükselmiştir. Ancak kır nüfusu aşırı artmamaktadır. 56
Kentsel nüfus 1927 yılında 1.403, 1935 yılında 1.604 olarak tespit edilmiştir. Yıllık ortalama artış hızı % 15,60’tır. Bu tarihten sonra artan ortalama artış hızı 1945 yılında % 43,45 olmuştur. 1950’li yıllarda düşüşe geçen artış hızı (% 7,42), 1955’te yeniden artarak % 30,09 olmuştur. 1960’lı yıllarda yeniden düşen artış hızı (% 21, 91), 1965’ten itibaren tekrar artmış (% 42,83) ve en yüksek seviyeye 1970 yılında ulaşmıştır. Bu dönemde yıllık artış hızı % 52,88’dir. Nüfus önceki döneme göre 3.467 kişi artarak 10.023 olmuştur. 1975’te düşen şehir nüfus artış hızı (%14,40), 1980’de yeniden artarak %22,32’ye yükselmiştir. 1985’te %7,99’a düşerken, 1997’de yıllık ortalama nüfus artış hızı 72,68’e çıkmış ve en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Nüfus 1990’da 17.600 iken 12.791 kişi artarak 30.391’e yükselmiştir.
Görüldüğü gibi 1927’de 1.403 olan şehir nüfusu 2000 yılına gelindiğinde 36.482, kır nüfusu da 14.294 iken 37.723 olmuştur. 2000 yılı itibariyle nüfusun % 50,95’i kırsalda % 49,05’i şehir de yaşamaktadır (Tablo 13 ve Şekil 13).
Mut ilçe merkezi 1960-1970 yılları arasında hızlı 1970-1980yılları arasında da daha az hızlı büyümeler göstermiştir. Özellikle ilk dönemde kendi kırsal alanından hızlı göçler alırken, ikinci dönemde bu göç il merkezi yönüne kaymıştır. Yinede ilçe doğal nüfus artışının üzerinde bir hızla ve göç alarak büyümektedir. Bu durum üzerinde ilçe merkezinde çocuğunu okutmak için gelen ailelerin etkisi büyüktür. Pek çok kişinin köyde bağ ve bahçesi olmasına rağmen Mut merkezinde oturmakta ve hafta sonları köylere gitmektedir.
2007 yılında şehir nüfusu 31.520, kır nüfusu 34.836’dır. 2008 yılında şehir nüfusu 29.477’ye düşerken, kır nüfusu 35.125’e yükselmiştir.2009 yılında ise şehir nüfusu 28.966’ya, kır nüfusu da 34.707’ye düşmüştür. 2010 yılında da şehir nüfusu 28.842, kır nüfusu da 34.765 olarak tespit edilmiştir. Türkiye geneline bakıldığında kır nüfusu azalırken kent nüfusu artış göstermektedir. Bunun nedenleri; köy sayısının fazla olması, halkın geçim kaynağının tarım ve hayvancılık olması, köy yaşantısı kültürünün halen ön planda olması, köylerdeki tarlalara tarımda sulama suyunun verilmesi ve bu yüzden herkesin kendi arazisinin başına yerleşme isteği gibi nedenlerdir. 57
Tablo-13: Sayım Yıllarına Göre Mut’un Şehir ve Kırsal Nüfusu (1927-2010)
Sayım Şehir Artış Yıllık Kır Artış Yıllık Toplam Artış Yıllık yılları Nüfusu miktarı ort. nüfusu miktarı ort. nüfus miktarı ort. Kişi Artış Kişi Artış Artış hızı % hızı % hızı % 1927 1.403 - - 14.294 - - 15.697 - - 1935 1.604 201 15,60 16.730 2.440 17,04 18.334 2.637 16,80 1940 1.870 266 17,08 18.350 1.620 9,68 20.228 1.894 10,33 1945 2.694 824 43,45 17.920 -430 -2,34 20.614 386 1,91 1950 2.894 200 7,42 20.615 2.695 15,04 23.509 2.895 14,04 1955 3.765 871 30,09 25.025 4.410 21,39 28.790 5.281 22,46 1960 4.590 825 21,91 27.951 2.926 11,69 32.541 3.751 13,02 1965 6.556 1.966 42,83 31.521 3.570 12,77 38.077 5.536 17,01 1970 10.023 3.467 52,88 32.670 1.149 3,65 42.693 4.616 12,12 1975 11.466 1.443 14,40 34.117 1.447 4,43 45.583 2.890 6,77 1980 14.025 2.559 22,32 36.089 1.972 5,78 50.114 4.531 9,94 1985 15.145 1.120 7,99 38.600 2.511 6,96 53.745 3.631 7,24 1990 17.600 2.455 16,21 38.703 103 1,85 56.303 2.558 5,90 1997 30.391 12.791 72,68 36.370 -2.333 -7,49 66.761 10.458 17,30 2000 36.482 6.091 20,04 37.891 1.521 4,18 74.373 7.612 11,40 2007 31.520 -4962 13.60 34.836 -3.055 8.06 66.356 -8.017 10.7 2008 29.477 -2.043 6.48 35.125 289 0.82 64.602 -1754 2.64 2009 28.966 -511 1.73 34707 -418 1.19 63.673 -929 1.43 2010 28.842 -124 0.42 34.765 58 0.16 63.607 -66 0.10 Kaynak: TÜİK Genel Nüfus Sayımı İstatistikleri Şekil-13: Sayım Yıllarına Göre Mut’un Şehir ve Kırsal Nüfusu(1927-2010)
45.000
40.000
35.000
30.000
25.000 Kent
20.000 Kırs al
15.000
10.000
5.000
0
1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997 2000 2007 2008 2009 2010
Görüldüğü üzere Mut İlçesi’nin 90 tane köyü 1 tane beldesi bulunmaktadır. Kırsal alandaki nüfus daima fazla olurken kent nüfusu azalmaktadır. 58
3.1.2.2. Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı
3.1.2.2.1. Yaş Grupları
Mut’un 2007 yılı dar aralıklı yaş ve cinsiyet yapısında en büyük payı 20-24 yaş grubuna aittir. Bunun nedeni; yüksek okulda okumak için dışarıdan gelen nüfustur. Bu yaş grubunda 2.543 kadın ve 3.450 erkek olmak üzere toplam 5.993 kişi bulunmaktadır. Bu grubu 10-14 yaş grubu izlemektedir. Bu yaş grubunda 2.943 kadın 3.007 erkek olmak üzere toplam 5.950 kişi bulunmaktadır. Bu grubu ise 2.570 kadın, 2.602 erkek olmak üzere toplam 5.172 kişi ile 35-39 yaş grubu izlemektedir. Toplam nüfus içindeki en küçük pay ise 90+ yaş grubundadır. 61 kadın 33 erkek olmak üzere toplam 94 kişi bu gruba girer.
Mut genelinde erkek nüfus oranının en fazla olduğu yaş grubu 3450 kişi ile 20- 24 yaş gurubudur. Bunu 3.007 kişi ile 10-14 yaş grubu ve 2.952 kişi ile 5-9 yaş grubu izler. Kadın nüfus oranının en fazla olduğu yaş grubu 2.943 kişi ile 10-14 yaş grubudur. Bunu 2.822 kişi ile 5-9 yaş grubu ve 2.570 kişi ile 35-39 yaş grubu izler (Tablo 14).
Mut genelinde kadın nüfus ile erkek nüfus arasındaki farkın en fazla olduğu yaş grubu 20-24 yaş grubudur. Erkek nüfus 3.450, kadın nüfus 2.543 aradaki fark ise 907 kişidir. Bu farkı 25-29 yaş grubu takip eder (fark 236). Kadın ve erkek nüfusun birbirine en yakın olduğu yaş grubu 50-54 yaş grubudur. Bunu 70-75 yaş grubu, 85- 90 yaş grubu ve 35-39 yaş grubu takip eder.
Erkek nüfusun kadın nüfustan az olmaya başladığı yaş grubu 50-54 yaş grubudur. Bu yaş grubundan itibaren erkek nüfus 90 yaş üzerine kadar sürekli olarak kadın nüfustan daha az olmaktadır. Tabloda görüldüğü üzere 2007 yılında Mut’ta toplam 32.707 kadın ve 33.649 erkek olmak üzere toplam nüfus 66.356’dır ( Tablo 14 ).Araştırma sahasında nüfusun dar aralıklı yaş ve cinsiyet yapısını gösteren tablodan bu yorumlar çıkarılmaktadır. 59
Tablo-14: Mut’ta Nüfusun Dar Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007)
Yaş Grubu Toplam Erkek Kadın 0-4 5.126 2.626 2.500 05-09 5.774 2.952 2.822 10-14 5.950 3.007 2.943 15-19 5.365 2.716 2.649 20-24 5.993 3.450 2.543 25-29 5.238 2.737 2.501 30-34 5.085 2.609 2.476 35-39 5.172 2.602 2.570 40-44 4.682 2.309 2.373 45-49 3.766 1.916 1.850 50-54 3.099 1.542 1.557 55-.59 2.671 1.253 1.418 60-64 2.28 1.058 1.222 65--69 2.001 971 1.030 70-74 1.710 841 869 75-79 1.334 594 740 80-84 839 360 479 85-89 177 73 104 90+ 94 33 61 Toplam 66.356 33.649 32.707 Kaynak: T.Ü.İ.K Genel Nüfus Sayımı İstatistikleri
2007 yılı geniş aralıklı yaş gruplandırmasına göre, Mut’un nüfusunu; 8.265 kadın ve 8.585 erkek olmak üzere toplam 16.850 kişi ile 0-14 yaş grubu, 21.159 kadın 22.192 erkek olmak üzere toplam 43.351’ini 15-64 yaş grubu ve 3.283 kadın 2.872 erkek olmak üzere toplam 6.155’ini 65+ yaş yukarısı oluşturmaktadır.
Tablo-15: Mut’un Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007)
Yaş grubu Kadın Erkek Toplam 0-14 8.265 8.585 16.850 15-64 21.159 22.192 43.351 65+ 3.283 2.872 6.155 Toplam 32.707 33.649 66.356 Kaynak: TÜİK, 2007
Yaş gruplarının cinsiyet dağılımına bakıldığında 0-14 yaş grubunda kadın ve erkek arasındaki fark 320 kişi, 15-64 yaş arasında ise bu fark 1.033 kişi’dir. Bu yaş 60
gruplarının dağılımına bakıldığında erkek nüfus kadın nüfustan fazladır. Ancak 65+ yaş yukarısında ise kadın nüfusu erkek nüfusundan fazladır (Tablo 15 ve Şekil 14).
Çalışma hayatının yaş sınırları içinde bulunan nüfusa çalışma çağındaki nüfus denir. Bu çağ nüfusu 15-64 yaş arası kabul edilir. Çalışma çağındaki nüfus oranı ne kadar fazla olursa ülkede ekonomik kalkınma o derece fazla olacak demektir.
Çalışma çağında bulunmayan 0-14 yaş grubu ile 65+ yaş yukarı grubun toplamının çalışma çağındaki nüfusa oranına bağımlı nüfus denir.
Şekil-14: Mut’un Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı(2007)
3 5 .0 0 0
3 0 .0 0 0
2 5 .0 0 0
2 0 .0 0 0 K a d ın 1 5 .0 0 0 E rk e k
1 0 .0 0 0
5 .0 0 0
0 0 -1 4 1 5 -6 4 6 5 + To p la m
Bağımlı nüfus oranı arttıkça, çalışma çağındaki nüfusun üzerine düşen yük artar ve ülkenin ekonomik kalkınma hızı düşer.
Bağımlı Nüfus = (0-14 + 65 Yaş ve Yukarısı) / 15-64 Yaş Grubu x 100 Bağımlı nüfus =16.850+6.155/43.351x100 = % 53,0
Yani 2007 yılına göre Mut’ta bağımlılık oranı % 53,0’dır. Bu oran Mersin ilinde % 55’tir. Bağımlılık oranı Mersin ortalamasının altındadır.
Bağımlı nüfus hesaplanırken 0-14 yaş grubu ile 65+ yaş yukarısı toplanarak hesaba katılmaktadır. Ancak bunun dışında genç ve yaşlı nüfusun bağımlılık oranlarının ayrı ayrı hesaplandığı formüller mevcuttur. Bunların başında; Genç Bağımlılık oranının hesaplanması gelir. 61
Genç Bağımlılık = 0-14 Yaş Grubu / 15-64 Yaş Grubu x 100
Genç bağımlılık =16.850/43.351x100 =% 38,8
Mut’un genç bağımlılık oranı % 38,8’dir. Bu oran Mersin ili genelinde % 47,9’dur.
Yaşlı Bağımlılık = 65 + Yaş Grubu / 15-64 Yaş Grubu x 100 (DİE,2000:18 ). Yaşlı Bağımlılık = 6.155/ 43.351x100 = % 14,1
Mut’un yaşlı bağımlılık oranı % 14,1’dir. Bu oran Mersin İli genelinde % 7’dir. Mut’ta yaşlı bağımlılık oranı Mersin il ortalamasının üzerindedir.
Son 2010 yılı yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus dağılımı tablosuna bakıldığında; kadın ve erkek nüfus arasındaki en büyük fark 20-24 yaş grubunda görülür. Bunu 60-64 yaş grubu takip eder. 20-24 yaş grubunda 2.284 kadın, 2.025 erkek nüfus bulunur. Aradaki fark 259 kişidir. Aynı zamanda bu yaş grubunda kadın fazlalığı dikkat çekicidir. Bunun nedeni; bu yaş grubunda okuyan erkek nüfusun çoğunun askere gitmesidir. Kadın ve erkek nüfusun birbirine en yakın olduğu yaş grubu; 10-14 yaş grubudur. 2.921 kadın 2.906 erkek nüfus vardır. Fark 15 kişi olmasına rağmen yine kadın fazlalığı görülmektedir. 0-4 yaş grubu, 5-9 yaş grubu, 15-19 yaş grubu, 30-34 yaş grubundan 45-49 yaş grubuna gelinceye kadar erkek nüfus fazlalığı görülürken; 55-59 yaş grubundan 90+ yaş ve üzerine gidildikçe kadın nüfus fazlalığı görülür (Tablo 16). Bunun nedeni; erkek nüfus ölümlerinin kadın nüfustan fazla olmasıdır. 62
Tablo-16: Mut’ta Nüfusun Dar Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2010) Yaş grubu Toplam Erkek Kadın
0-4 4.878 2.464 2.414
05-09 5114 2.636 2.478
10-14 5.827 2.906 2.921
15-19 5.219 2.655 2.564
20-24 4.309 2.025 2.284
25-29 4.681 2.437 2.244
30-34 4.812 2.447 2.365
35-39 4.935 2.552 2.383
40-44 4.397 2.216 2.181
45-49 4.252 2.105 2.147
50-54 3.287 1.669 1.618
55-.59 3.045 1.477 1.568
60-64 2.435 1.107 1.328
65--69 2.005 941 1.064
70-74 1.756 856 900
75-79 1.372 646 726
80-84 885 372 513
85-89 318 143 175
90+ 80 29 51
Toplam 63.607 31.683 31.924
Kaynak: T.Ü.İ.K Genel Nüfus Sayımı İstatistikleri
Mut’un merkezinin nüfus piramidinde, tabanın giderek daraldığı, üst kısımların giderek inceldiği ve daraldığı gözlenir. Nüfus piramidinin tabanına doğru giderek daralması, doğurganlık oranının son yıllarda hızlı bir şekilde düştüğünün kanıtıdır Ancak nüfus piramidi sadece doğum ve ölümlere bağlı değildir. Ekonomik gelişmişlik düzeyi, göçler, savaşlar gibi etmenlerde piramidin şeklini etkilemektedir. Mut’un nüfus piramidi, kadın ve erkek yaş grupları eşit olmadığı için tam olarak simetri bir özellik taşımaz. Geniş aralıklı yaş gruplandırmasında ise, bilindiği gibi 0- 14 yaş grubunda bulunan çocuk nüfus ile 65+ yaş üzerinde bulunan yaşlı nüfus, 63
bağımlı nüfusu oluştururken; 15-64 yaş grubunda yer alan nüfus ise aktif nüfus olarak kabul edilmektedir.
Şekil-15: Mut İlçesinin Nüfus Piramidi (2010)
90+
85-89
80-84
75-79
70-74
65--69
60-64
55-.59
50-54
45-49 Kadın
40-44 Erkek
Yaş Grubu Yaş
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
3000 2500 2000 1500 1000 500 0 500 1000 1500 2000 2500 3000
Nüfus
Genel olarak 2010 nüfus piramidinin sonuçlarına bakıldığında; sayım yıllarındaki sonuçlarda da görüldüğü gibi ileri yaş grubunda kadın nüfus artarken erkek nüfusta sürekli azalma izlenmiştir.
3.1.2.2.2. Cinsiyet Oranı
Nüfusun önemli özelliklerinden biri de cinsiyet oranıdır. Cinsiyet üzerinde göçler, dengesiz dağılıma neden olabilmektedir. Cinsiyet oranı 100 ya da 1.000 kadına düşen erkek sayısı olarak hesaplanmaktadır. 100’den veya 1.000’den büyük sayılar erkeklerin kadınlardan daha fazla olduğunu gösterir. Şu formül ile hesaplanabilmektedir:
Nüfusun Cinsiyet Oranı = Erkek Nüfus / Kadın Nüfus x 1000 (Doğanay,1994: 156).
Nüfusun Cinsiyet Oranı = 33.649/ 32.707x 1 000 = ‰ 1028 64
Mut’ta 2007 yılı nüfus sayımına göre her 1.000 kadına 1.028 erkek nüfus düşmektedir. Mut’ta 0-4 yaş grubunda erkeklerin miktarı kadınlardan fazladır. Bu yaş grubunda her 1.000 kadına 1.050 erkek düşmektedir.
50-54 yaş aralığında ise 1.000 kadına 990 erkek düşmektedir. Bu yaş aralığından itibaren erkeklerin miktarı azalmakta, kadınların miktarı ise artmaktadır. Bunun nedeni; erkek nüfusun ileri yaş grubunda daha fazla ölmesidir. Buna bağlı olarak da nüfusun cinsiyet oranı düşmektedir
Mut’ta 65-69 yaş grubunda her 1.000 kadına 942 erkek düşmekte, 75-79 yaş aralığında her 1.000 kadına 802 erkek düşmektedir.
Tablo-17:Mut’ta Nüfusun Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı (1927-2010)
Sayım yılları Kadın Erkek Toplam
1927 8.627 7.070 15.697
1945 10.685 9.929 20.614
1965 19.245 18.832 38.077
1970 21.699 20.994 42.693
1975 22.674 22.909 45.583
1980 25.152 24.962 50.114
1985 27.386 26.359 53.745
1990 28.553 27.750 56.303
2000 37.461 36.912 74.373
2007 32.707 33.649 66.356
2008 32.364 32.238 64.602
2009 31.953 31.710 63.673
2010 31.924 31.683 63.607 Kaynak: T.Ü.İ.K Genel Nüfus Sayımı İstatistikleri Şekilde de görüldüğü üzere yıllara göre kadın erkek nüfus durumuna bakıldığında 1975 ve 2007 yılları hariç genel olarak kadın nüfusun erkek nüfusa göre daha fazla olduğu dikkat çekicidir. Bunun nedeni; göç olayına katılanların erkek nüfus olması, özellikle eğitim öğretime kadın nüfusun fazla katılması ve ileri yaş grubunda erkek nüfus ölümlerinin daha fazla olmasının etkisi büyüktür. 65
Şekil-16: Mut’ta Nüfusun Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı(1927-2010)
40.000
35.000
30.000
25.000 Erkek 20.000 Kadın
Nüfus 15.000
10.000
5.000
0 1927 1945 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2007 2008 2009 2010 Yıllar
3.1.2.3. Nüfusun Eğitim Durumu
Mut’un 2009 yılı eğitim durumunu gösteren tabloya bakıldığında da; okuma yazma bilmeyenlerin yaş gruplarına göre dağılımında en fazla okuma yazma bilmeyenler, 65+ yaş üzerinde (2.164 kişi) yer almaktadır. Bu grupta kadınların sayısı 1.629, erkeklerin sayısı 535’tir.
6-13 yaş grubu yine okuma yazma bilmeyenlerin en az olduğu gruptur. Bunun nedeni 8 yıllık eğitimin zorunlu olmasıdır.
Okuma yazma bilen gruba bakıldığında ise en fazla sayının 6-13 yaş grubunda 4.532 erkek ve 4.450 kadın olarak toplam 8.982 olarak tespit edilmiştir.
Toplam nüfusa bakıldığında; okuma yazma bilmeyen kadın sayısının 2771 ve erkek sayısının 828 olduğu belirlenmiştir.
Okuma yazma bilen toplam erkek sayısı 26.697 iken kadın sayısı 25.486’dır. Ancak 18-21 yaş grubunda, 22-24 yaş grubunda ve 25-29 yaş grubunda okuma yazma bilen kadın sayısının erkek sayısından fazla olduğu görülmektedir. Bunun 66
nedeni de okullardaki kız öğrenci sayısının fazla olmasıdır Bu yaş gruplarının dışında kalan gruplarda genel olarak okuma yazma bilenlerin sayısına bakıldığında erkeklerin sayısının kadınlardan daha fazla olduğu görülmüştür (Tablo18).
Tablo-18:Mut’un Nüfusunun Yaş ve Cinsiyete Göre Eğitim Durumu (2009)
Okuma yazma Okuma yazma Yaş grubu Cinsiyet Bilinmeyen Toplam bilmeyen bilen E 5 4.532 21 4.558 6-13 K 6 4.450 23 4.479 E 2 2.204 20 2.226 14-17 K 13 2.105 22 2.140 E 12 1.473 46 1.531 18-21 K 9 1.740 71 1.820 E 3 1.069 240 1.312 22-24 K 9 1.317 47 1.373 E 20 2.227 330 2.577 25-29 K 21 2.283 85 2.389 E 23 2.292 111 2.426 30-34 K 33 2.223 46 2.302 E 43 2.559 43 2.615 35-39 K 57 2.333 49 2.439 E 16 2.175 42 2.233 40-44 K 92 2.137 46 2.275 E 31 2.044 21 2.096 45-49 K 135 1.954 46 2.135 E 37 1.594 42 1.673 50-54 K 182 1.340 47 1.569 E 43 1.149 26 1.218 55-59 K 267 1.106 41 1.414 E 58 1.078 38 1.174 60-64 K 348 946 35 1.329 E 535 2.301 70 2.906 65+ K 1629 1.552 129 3.310 Toplam 3.599 52.183 1737 57.519 Kaynak: TÜİK, 2009
Eğitim düzeyi içerisinde kadınların sayı olarak erkekleri geçtiği bölümler; ilkokul mezunları bölümü, ilköğretim mezunları bölümü ve okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen bölümlerdir (Tablo 19).
Tabloda görüldüğü gibi 11.569 erkek ilkokul mezunu olurken 12.274 kadın ilkokul mezunu, 3.284 erkek ilköğretim mezunu olurken 3.394 kadın ilköğretim 67
mezunu olmuştur. 5.652 erkek okuma yazma bilen ve okul bitirmeyen grupta iken 5.923 kadın okuma yazma bilen ve okul bitirmeyen grupta yer almaktadır. Ancak diğer öğrenim durumlarında erkek nüfus fazladır.
Araştırma sahasında en fazla ilkokul mezunu (23.843) bulunmaktadır. İlköğretim mezunu 6.678, lise mezunu 5.710, üniversite mezunu sayısı ise 2.257’dir.Yüksek lisans mezunu 29, doktora mezunu 9 kişi bulunmaktadır. Buna göre yüksek öğretim oranı düşüktür.
Tablo-19: 2009 Yılı Bitirilen Eğitim Düzeyi ve Cinsiyete Göre Nüfus Öğrenim durumu Toplam nüfus Erkek nüfus Kadın nüfus Okuma yazma 3.599 828 2.771 bilmeyen İlkokul mezunu 23.843 11.569 12.274 Ortaokul mezunu 2.082 1.400 682 Lise mezunu 5.710 3.313 2.397 Üniversite mezunu 2.257 1.455 802 Yüksek lisans mezunu 29 18 11 Doktora mezunu 9 6 3 Okuma yazma bilen 11.575 5.652 5.923 fakat bir okul bitirmeyen Bilinmeyen 1.737 1.050 687 İlköğretim mezunu 6.678 3.284 3.394 Kaynak: TÜİK,2009
İlkokuldan yükseköğrenime doğru gidildikçe kadınların okuma oranı erkeklere göre daha düşüktür. Şüphesiz bunda kız çocuklarının okuma yazma öğrendikten sonra üst eğitim kademelerine gönderilmemesi etkili olmuştur Günümüzde okuma yazma bilmeyenlerin oranı giderek azalmaktadır. Bunda 1997 yılından itibaren ilköğretimin zorunlu hale getirilmesi, halk eğitim merkezinin açtığı kurslarda okuma yazma öğretilmesi etkili olmuştur.
2009-2010 yılı itibariyle Mut’ta eğitim durumuna bakıldığında; 55 okul, 3 kurum, 499 kadrolu öğretmen, 50 sözleşmeli öğretmen, 124 ücretli öğretmen olmak üzere toplam 673 öğretmen ve 12.298 öğrenci bulunmaktadır. Ayrıca Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nde 2010 Ocak ayı itibariyle 65 personel hizmet vermektedir. 68
Şekil-17 Mut’ta Çalışan Öğretmenlerin Dağılımı (2010)
7% 18%
Kadrolu Sözleşmeli Ücretli
75%
Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere Mut’ta 1 bağımsız anaokulu, 47 ilköğretim okulu, 1 eğitim uygulama okulu ve iş eğitim merkezi, 6 ortaöğretim okulu bulunmaktadır.
Tablo-20:Mut’un Okul Türüne Göre Okul Sayıları ( 2009-2010) Okul türü Okul sayısı Bağımsız Anaokulları 1 Merkez İlköğretim Okulları 10 Belde İlköğretim Okulları 1 Birleştirilmiş Sınıflar 24 Köy İlköğretim Okulları 11 Özel İlköğretim Okulları 1 Eğitim Uygulama Okulu ve İş Eğitim Merkezi 1 Anadolu Öğretmen Lisesi 1 Anadolu Lisesi 1 Genel Lise 1 Anadolu Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi 1 Anadolu Meslek ve Meslek Lisesi 0 Çok Programlı Lise 1 İmam Hatip Lisesi 1 Kaynak: Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010 69
Okul öncesi eğitim durumuna bakıldığında; 2006 -2007 eğitim öğretim yılında 325 erkek 383 kız olmak üzere toplam öğrenci sayısı 708’dir. 2007-2008 eğitim öğretim yılında 380 erkek 324 kız olmak üzere toplam öğrenci sayısı 704’tür.
2008-2009 eğitim öğretim yılında 340 erkek 353 kız olmak üzere toplam öğrenci sayısı 693’tür. 2009-2010 eğitim öğretim yılında 503 erkek 545 kız olmak üzere toplam öğrenci sayısı 1.048’dir. 2010-2011 eğitim öğretim yılında 489 erkek 535 kız olmak üzere toplam öğrenci sayısı 1.024’tür.
Tablo-21: Mut’ta Okul Öncesi Öğrenci Sayıları (2006-2011)
Eğitim öğretim yılı Erkek öğrenci sayısı Kız öğrenci sayısı Toplam öğrenci sayısı 2006 -2007 325 383 708 2007-2008 380 324 704 2008-2009 340 353 693 2009-2010 503 545 1.048 2010-2011 489 535 1.024
Kaynak: Mut ilçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2011.
Okul öncesi eğitimde son yıllarda tabloya göre artışlar görülmektedir. Ayrıca 2007-2008 yılı hariç kız öğrenci sayıları erkek öğrencilerden daha fazladır.
Şekil-18: Mut’ta Okul Öncesi Öğrenci Sayıları (2006-2011)
600
500
400
300
200
100
0
Erkek öğrenci sayısı
2006 -2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 Kız öğrenci sayısı 70
İlköğretim okullarının öğrenci durumuna bakıldığında; 2005-2006 eğitim öğretim yılında 4.393 erkek, 4.457 kız öğrenci olmak üzere toplam öğrenci sayısı 8.850’dir. 2006-2007 eğitim öğretim yılında 4.419 erkek, 4.574 kız öğrenci olmak üzere toplam öğrenci sayısı 8.993’tür. 2007-2008 eğitim öğretim yılında 4.462 erkek, 4.362 kız öğrenci olmak üzere toplam öğrenci sayısı 8.824’tür. 2008-2009 Eğitim öğretim yılında 4.298 erkek, 4.348 kız öğrenci olmak üzere toplam öğrenci sayısı 8.646’dır. 2009-2010 eğitim öğretim yılında 4.333 erkek,4.391 kız öğrenci olmak üzere toplam öğrenci sayısı 8.724’tür 2010-2011 eğitim öğretim döneminde 10.671 öğrenci eğitim – öğretim görmektedir (Tablo 22).
Tablo-22:Mut’ta İlköğretim Öğrenci Sayıları ( 2005-2010)
Eğitim öğretim yılı Erkek öğrenci sayısı Kız öğrenci sayısı Toplam öğrenci sayısı 2005-2006 4.393 4.457 8.850 2006-2007 4.419 4.574 8.993 2007-2008 4.462 4.362 8.824 2008-2009 4.298 4.348 8.646 2009-2010 4.333 4.391 8.724 Kaynak: Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2011. Şekil-19:Mut’ta İlköğretim Öğrenci Sayıları ( 2005-2010)
4.600
4.550 4.500
4.450
4.400
4.350 4.300
4.250 4.200
4.150
Erkek öğrenci sayısı 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 Kız öğrenci sayısı
Son 5 yılın değerlendirmesi yapıldığında 2007-2008 eğitim öğretim yılı hariç kız öğrenci sayılarının erkek öğrenci sayılarından daha fazla olduğu görülmüştür. Bu durum son yıllarda kız çocuklarının eğitime katılmasına daha fazla önem verildiğini 71
göstermektedir. 2009-2010 eğitim öğretim yılında faal durumda olan 47 ilköğretim okulu bulunmaktadır. Okullarda 407 derslik, 8.724 öğrenci bulunur. Öğrenci başına düşen derslik sayısı 21’dir. Mut merkezde 10 ilköğretim okulu mevcuttur (Tablo23).
Tablo 23. Mut Merkez İlköğretim Okulları Öğrenci Sayıları (2008-2009)
Okul Adı E K Toplam Öğrenci Sayısı Cumhuriyet İ.O. 545 542 1087 Mut Sedat Damburacı İ.O. 115 132 247 Gazi İ.O. 520 597 1117 Karacaoğlan İ.O. 200 179 379 Barabanlı İ.O. 109 100 209 Kazım Yaprak İ.O. 139 147 286 Mehmet Akif Ersoy İ.O. 80 101 181 Şehit Ahmet Ersoy İ.O. 197 316 513 Şehit İbrahim Soysal İ.O. 109 123 232 Mareşal Fevzi Çakmak İ.O. 287 274 561 Kaynak: Mut ilçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010.
2008-2009 eğitim öğretim yılı merkez ilköğretim okullarında 2.301 erkek öğrenci, 2.511 kız öğrenci olmak üzere toplam 4.812 öğrenci bulunmaktadır. En fazla öğrenci Gazi İlköğretim okulundadır.
Foto-6: Şehir Merkezinde Bulunan Gazi İlköğretim Okulu 72
İlköğretim okulları SBS’ de 2008-2009 eğitim öğretim yılında; 18 fen lisesi, 39 Anadolu öğretmen lisesi, 104 Anadolu lisesi, 3 Sosyal Bilimler Lisesi, 12 Sağlık Meslek Lisesi, 70 Anadolu Teknik Lisesi olmak üzere SBS’ de toplam 246 öğrenci başarı göstermiştir. Ancak 2010 yılı SBS başarısı daha yüksektir (Tablo 24)
Tablo-24:İlköğretim Kurumları 2010 Yılı SBS Başarı İstatistiği
Fen Lisesi 26 Anadolu Öğretmen Lisesi 78 Anadolu Lisesi 204 Sosyal Bilimler Lisesi 3 Anadolu Teknik /Meslek 98 Genel Liseler 329 Kayıt Yaptırmayan Öğrenci Sayısı 119 Toplam 857 Kaynak: Mut ilçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010
Şekil-20:İlköğretim Kurumları SBS Başarı İstatistiği
204
78 3
26 98
329 Fen Lisesi Anadolu Öğretmen Lisesi Anadolu Lisesi
Sosyal Bilimler Lisesi Anadolu Teknik /Meslek Genel Liseler
Birleştirilmiş sınıflı okul sayısı 24’tür. Taşımalı eğitim; Mut genelinde 2010- 2011 eğitim öğretim yılı taşımalı eğitimde 1.341 kız öğrenci, 1.334 erkek öğrenci bulunmaktadır. Mut’ta 18 taşıma merkezine 92 ilköğretim okulundan toplam 2.677 öğrenci taşınmaktadır. 73
Tablo-25:Mut Genelinde Taşımalı Eğitim Durumu (2010-2011)
MERKEZ OKUL TAŞINAN OKUL ÖĞRENCİ SAYISI
Büyük Kadıköy İ.O. 20 Barabanlı İ.O Küçük Kadıköy İ.O. 21 Fakırca İ.O. 55 Narlı İ.O. 37 Pamuklu İ.O. 8 Dere İ. O. Kayabaşı İ.O. 9 Çınarlı İ.O. 21 Çukur bağ+İbrahimli İ.O. 10 Karacaoğlan İ.O. 15 Kırk kavak İ.O.+Ak belen Y.B. 32 Kırkkavak-Kevli Y.B. 17 Mucuk İ.O. 11 Kırkkavak Tepe İ.O. 21 Evren İ. O. Evren Azmak+Baysal 19 Evren Vaysal+Avcılar YB 18 Suçatı Esenhacı Mh.İ.O. 30 Zeytinçukuru İ.O. 8 Çamlıca İ.O. 24 Göksu Bel.Bayır +AvcılarMah İ.O. 25 Göksu B.Köprübaşı Mah.İ.O. 29 Göksu B.Kıravga İ. O. Göksu B.Esen İ.O.(1.Hat) 31 Göksu B.Esen Mah(Gedik ) 22 GöksuB.Susama+Karayama Mh.İ.O. 22 Gökçetaş+Kozaklı İ.O. 16 Gökçetaş İ.O. 50 75.Yıl Diştaş İ. O Güzelyurt İ.O. 23 75.Yıl Diştaş İ. O Narlıdere İ.O. 24 Kayaönü İ.O. 10 Geçimli İ.O.. 33 Geçimli Malya İ.O.. 12 Yapıntı Çakıllıburun İ.O.. 18 Geçimli Alahan Mah İ.O. 23 Yapıntı. İ. O. Yapıntı Kavaklı İ.O.. 11 Gençali Seyreyen Mh.Y.B. 53 Derinçay İ.O. 24 Burunköy İ.O. 31 Yalnızcabağ İ..O. Çatakbağ İ.O. 34 Göcekler İ.O. 14 Kemenli İ.O.(1.Hat) 35 Hocalı İ.O. +Kavacık Mh.Y.B. 11 Hisar İ.O. 17 Zekeriya Çetin İ.O. Tuğrul İ.O. 26 Çağlayangedik Mh.Y.B. 9 Haydar İ.O. 20 Çortak İ.O. 17 Kışla İ.O. 27 Kurtsuyu İ.O.. 18 Karadiken İ.O. 42 Çiftçiler İ.O.. 23 Kös. Ziayettin mh+Y.Kös.Çolaklı. 5 Göksu Köyü Yer.Bir. 21 Turhan Akay İ. O. Güzelköy İ.O.. 42 Çolaklı Köyü İ.O.. 17 Y.Kös.Sivri M. İ.O. 45 Irmaklı İ.O. 28 Yeşilköy İ.O. 46 Hacısait İ.O. 12 Sarıveliler İ.O. 53 Suçatı İ.O. 27 Hamam İ.O. 58 Hamam-Karatahta İ.O. Hamam-Havutgediği Mh.İ.O. 40 74
Hacılyaslı İ.O. 42 Ortaköy İ.O. 28 Topluca 21 Mehmet Akif Ersoy İ..O. Yeşilyurt İ.O. 24 Yıldız İ.O. 9 Esençay İ.O.. 7 Kelceköy İ.O. 61 Bağcağız İ.O. 22 Kazım Yaprak İ.O. Hacınuhlu İ.O. 47 Hacıahmetli İ.O. 20 Çaltılı İ.O.+Köşk Y.B. 21 Sedat Damburacı İ.Ö. Selamlı +Hacıellezli Mah İ.O. 53 Mirahor Bulaşıklı Mah.İ.O. 42 Işıklar Şehit Bilal Konya İ.O. Çampınarı İ.O.. 35 Kızılalan İ.O.. 20 Şehit İbrahim Soysal İ.O. Çatalharman İ.O. 29 Kurtuluş İ.O. 27 Şehit Ahmet Ersoy İ.O. Palantepe İ.O. (1.Hat) 85 Elbeyli İ.O. (1.Hat) 70 Kavaközü İ.O. 20 Ere Dağpazarı İ. O. Güme İ.O. 40 Elmapınarı İ.O. 16 Çivi İ.O. 31 Ballı İ.O. 40 Sakız Mezar düzü MAH .İ.O. 67 S.Topallı M (Çatallı+Çitlikseniri) 47 Sakız İ.O. Aydınoğlu İ.O.. 49 Özlü İ.O. 42 Bozdoğan İ.O.. 54 İlice İ.O.+ İlice Mavili Mah İ.O.. 29 İlice İ.O. 39 Kaynak: Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010
Ortaöğretim; Mut İlçe merkezinde 2010-2011 eğitim öğretim yılı itibariyle ortaöğretimde; 6 lise bulunmaktadır. Bunlardan 1’i Anadolu öğretmen lisesi, 1’i Anadolu Lisesi, 1’i genel lise ve 3’ü meslek lisesinden oluşmaktadır. Ortaöğretimde toplam 95 derslikte 2338 öğrenci eğitim öğretim görmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı 25’tir (Tablo 26).
Tablo -26:Ortaöğretim Kurumları Türlerine Göre Öğrenci Dağılımı
Anadolu Öğretmen Lisesi 60 Anadolu Lisesi 447 Genel Lise 587 İmam Hatip Lisesi 220 Meslek Lisesi 410 Çok Programlı. Lisesi 614 Toplam 2338 Kaynak: Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010 75
Şekil-21:Ortaöğretim Kurumları Türlerine Göre Öğrenci Dağılım Oranları
60 447 614 Anadolu Öğretmen Lisesi
Anadolu Lisesi Genel Lise
İmam Hatip Lisesi Meslek Lisesi 410 587 Çok Programlı. Lisesi 220
Mesleki Eğitim Merkezi; 2006 yılından 2010 yılına gelinceye kadar geçen süreçte mesleki eğitim merkezinden kalfalık belgesi alan 181 kişi, ustalık belgesi alan 133 kişi, usta öğreticilik belgesi alan 60 kişi, olmak üzere toplam 374 kişi belge almıştır (Tablo 27).
Tablo-27: Mesleki Eğitim Merkezi Eğitim Öğretim Yılı İstatistik Bilgileri
Kalfalık Belgesi Ustalık Belgesi Usta Öğreticilik Eğitim Öğretim Yılı Eğitim -Öğretim Yılı Alanlar Alanlar Belgesi Alanlar Toplamı
2006-2007 50 35 13 98 2007-2008 32 41 20 93 2008-2009 48 30 9 87 2009-2010 51 27 18 96 Genel Toplam 374 Kaynak: Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010
Halk Eğitim Merkezi; 2008-2009 yılında toplam 449 kurs, 2009-2010 yılında da toplam 255 kurs açılarak yaygın eğitim alanında ilerleme kaydedilmiştir. Toplam kurs sayısı 704 olup; bu kurslara 5.367 kız kursiyer ve 2.596 erkek kursiyer katılarak toplam 7.963 kişi eğitimini tamamlamıştır (Tablo 28). 76
Tablo-28: 2008-2009 Yılı Halk Eğitim Kursları ve Kursiyer Sayıları
Kursiyer sayısı YIL Kurs Türü Açılan Kurs K E TOPLAM
2008-2009 Okuma Yazma-1 20 164 41 205
2009-2010 Okuma Yazma-1 38 289 71 360
2008-2009 Okuma Yazma-2 2 20 4 24
2009-2010 Okuma Yazma-2 6 72 10 82 Sosyal ve Kültürel 2008-2009 97 1005 851 1856 Kurslar Sosyal ve Kültürel 2009-2010 124 1482 819 2301 Kurslar Okuma Yazma 1. 2009-2010 52 205 105 310 Kademe Sınav 2008-2009 Mesleki Kurslar 130 1896 335 2231 Okuma Yazma 2. 2009-2010 6 9 32 41 Kademe Sınav
2009-2010 Mesleki Kurslar 29 225 328 553
Kaynak: Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü 2010
2010 yılı içerisinde 1. kademe kurs ve seviye tespit sınavı sonucu okuryazarlık belgesi alan sayısı 1.029, 1. kademe ve 2. kademe toplam kursiyer 1.240’tır. İllerin 2008 ADNKS okumaz-yazmaz vatandaş sayısı 3.651, 4 yılda okuryazar yapılması gereken vatandaş sayısı (%60) 2.191, 2 yılda okuryazar yapılması gereken vatandaş sayısı 1.095 (oranı % 28,2), 08 Eylül 2011 Hedef % 45, 08 Eylül 2011 Hedef vatandaş sayısı 1.643’tür (HEM,2010).
Mut’un özel öğretim kurum sayılarının toplam 13 olduğu tespit edilmiştir (Tablo 29).
Tablo-29: Mut’un Özel Öğretim Kurum Sayıları (2010)
Kurum Adı Kurum Sayısı Özel Motorlu Taşıt Sürücü Kursu 3 Özel Dershane 4 Özel Öğrenci Yurdu 5 Özel Rehabilitasyon Merkezi 1 Toplam 13 Kaynak: Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü 2010 77
Son yıllarda özel dershanelere öğrenci kayıtlarının sayısı artmaktadır. Tabloda da görüldüğü gibi 4 tane dershane 883 kız öğrenci 906 erkek öğrenci olmak üzere 1.789 öğrenci dershane hizmetlerinden faydalanmaktadır ( Tablo 30).
Tablo -30: Mut Özel Dershane Öğrenci Dağılımı
Sıra no Dershane Adı Kız Erkek Toplam
1 Sınav Dershanesi 259 257 516
2 Volkan Dershanesi 307 303 610
3 Işık Dershanesi 233 306 539
4 Doğuş Dershanesi 84 40 124 Genel Toplam 883 906 1.789 Kaynak: Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü 2010
Yükseköğretim; Mut Meslek Yüksekokulu, Yükseköğretim Kurulu Başkanlığının 17.04.1990 tarih ve 8154 sayılı yazıları ile bahçe ziraatı, harita kadastro ve makine programlarından ibaret olmak üzere 1990 yılında Selçuk Üniversitesi’ne bağlı olarak kurulmuştur. 3837 sayılı yasa ile 1992 yılında Mersin Üniversitesi’ne bağlanmıştır. 2009-2010 Eğitim Öğretim yılında toplam 193 kız, 336 erkek olmak üzere toplam 529 öğrenci eğitim öğretim görmektedir. Yüksek Okulda halen 13 akademik personel, 11 idari personel olmak üzere toplam 24 kişi hizmet vermektedir (Mersin Mut Meslek Yüksek Okulu, 2011).
3.1.2.4. Aile Nüfus Sayısı Büyüklüğü
Mut ilçe merkezinin toplam yerleşik nüfusu 2007 yılı nüfus sayımına göre 66.356, toplam hane sayısı 17.962’dir. Buna göre Mut ilçe merkezinin hane büyüklüğü sayısı 3,6 kişidir. Hane halkı sayısının düşük olmasında; aile planlamasına uyulması, eğitim seviyesinin yükselmesi ve kadınların çalışma hayatına katılmaları gibi hususlar etkili olmuştur.
3.1.2.5. Nüfusun Beslenme ve Sağlık Durumu
İnsanların sağlıklı bir yaşam sürdürebilmeleri için düzenli beslenme önem taşımaktadır. Beslenme; İnsanların gıda maddelerine erişebilirliği, dengeli beslenme imkânları ve alınan kalori miktarı bazen ülkelerin ve toplumların gelişmişlik düzeyi 78
hakkında bilgi verebilir. İnsanların yeme içme alışkanlıkları; yörenin toprak özelliklerine, iklimin ürünlere göre uygunluğuna ve ekonomik faktörlere bağlıdır (Tümertekin ve Özgüç, 1998: 262).
Mut iklim özellikleri yönünden sebze ve meyve yetiştiriciliğine uygundur. Ancak sulu tarım yapılan alanlar fazla değildir. Sulama sorunu çözülürse üretimde artışlar görülecektir. Burada hemen hemen her mevsim taze sebze üretilebilmektedir. Üretilen sebzeler ucuz olarak tüketime sunulmaktadır.
Sağlık Hizmetleri; Nüfusun sağlıklı bir şekilde varlığını sürdürebilmesi için doğumundan ölümüne kadar uzanan süreçte mutlaka sağlık hizmetleri alması gerekir. İlçe genelinde sağlık hizmetleri Mut devlet hastanesinden verilmektedir. Ayrıca sağlık ocakları da aile hekimliği faaliyetleri içerisinde sağlık hizmetleri vermektedir. Tabloda görüldüğü üzere 2008 yılı sağlık grup başkanlığı personel sayısı 14 hekim, 15 hemşire, 21 ebe, 20 diğerleri olmak üzere toplam 70’tir (Tablo 31).
Tablo-31:Mut Sağlık Grup Başkanlığı Personel Durum Çizelgesi ( 2008 )
.
Personel Unvanı TOPLAM
NOLU NOLU
.
GRUP
1. 2
SUÇATI
SAĞLIK
H.AHMETLİ
KÖSELERLİ
KÖPRÜBAŞI
SARIKAVAK
Dr.(pratisyen) – 6 4 1 2 – – 1 14 Tıbbi Sekreter – 1 1 – – – – – 2 Lab.Teknisyeni – 1 1 – – – – – 2 Hemşire 2 4 3 2 1 1 1 1 15 Ebe 1 10 5 1 – – 2 2 21 Memur – – 2 – – – – – 2 Sağ.memuru 2 2 – 1 – – 1 – 6 Şoför 1 – – – – – – – 1 Hizmetli 1 1 2 – – – – 1 5 Çev. Sağ.Tek. – 1 1 – – – – – 2 Sıtma işçisi – – – – – – – – 0 TOPLAM 7 26 19 5 3 1 4 5 70 Kaynak: Sağlık grup başkanlığı, 2008 yılı istatistik verileri
Mut’ta 2008 yılı sağlık grup başkanlığı istatistiklerine göre Mut devlet hastanesi personel durumu standart kadro sayısı 94, mevcut personel sayısı 79 ve personel ihtiyacı 24’tür (Tablo 32). 79
Tablo -32:Mut Devlet Hastanesi Personel Durumu (2008)
STANDART MEVCUT PERS. PERSONEL PERSONEL ÜNVANI KADRO SAYISI SAYISI İHTİYACI
İç Hastalıklar Uzmanı 1 1 1 Genel Cerrah 2 2 0 Kadın Hast.Ve Doğum 2 2 0 Çocuk Hastalıkları 1 0 1 Kulak-Burun- Boğaz Uzmanı 1 1 0 Göz Hastalıkları Uzmanı 1 0 1 Ortapedi Uzmanı 1 0 1 Göğüs Hastalıkları Uzmanı 1 0 1 Üroloji Uzmanı 1 1 0 Nöroloji Uzmanı 1 0 1 Pratisyen Hekim 15 11 4 Hemşire 30 24 6 Ebe 10 18 0 Anestezi Teknisyeni 5 3 2 Labaratuvar Teknisyeni 12 8 4 Röntgen Teknisyeni 10 8 2 Toplam 94 79 24 Kaynak: Sağlık grup başkanlığı 2008 yılı istatistik verileri
2010 yılı kaymakamlık brifing raporuna göre devlet hastanesi 50 yataklı kapasitelidir. Hastanede 2 genel cerrah, 1 göz doktoru, 2 kadın hastalıkları ve doğum uzmanı, 1 çocuk hastalıkları, 1 enfeksiyon hastalıkları, 1 anestezi, 2 dahiliye, 1 kulak burun boğaz, 1 ortopedi, nöroloji uzmanı bulunmaktadır. Beyin cerrahi, göğüs hastalıkları, cildiye, kalp damar uzmanlarına ihtiyaç vardır. Hastane Ermenek ve Gülnar ilçelerinden gelen hastalara da hizmet vermektedir. Hastanede yoğun bakım ünitesi yoktur. Poliklinik odaları yetersizdir. Hastane fiziki olarak ihtiyaca cevap verememektedir.
Toplam yıl ortası nüfus 60.438, erkek nüfus 30.348, kadın nüfus 30.090, hane sayısı 17.962 ve 15-49 yaş grubu kadın sayısı 15.451’dir. Toplam yıl içinde sevk edilen hasta sayısı 648, yapılan küçük cerrahi müdahale sayısı 69, verilen adli rapor sayısı 4, yapılan poliklinik sayısı 103.004’tür. Toplam yıl ortası 0-11 aylık bebek nüfusu 939, 1-4 yaş grubu çocuk sayısı 3852’dir (Tablo 33) 80
Tablo-33 Toplam Yıl Ortası Nüfus Verileri (2008)
Toplam yıl ortası nüfus 60.438 Toplam yıl ortası nüfus erkek nüfus 30.348 Toplam yıl ortası nüfus Kadın nüfus 30.090 Toplam yıl ortası hane sayısı 17.962 Toplam yıl ortası15-49 yaş grubu kadın sayısı 15.451 Toplam yıl içinde sevk edilen hasta sayısı 648 Toplam yıl içinde yapılan küçük cerrahi müdahale sayısı 69 Toplam yıl içinde verilen adli rapor sayısı 4 Toplam yıl içinde yapılan poliklinik sayısı 103.004 Toplam yıl ortası 0-11aylık bebek nüfusu 939 Toplam yıl ortası1-4 yaş grubu çocuk sayısı 3.852 Yıl içinde ölen( 0-7)günlük bebek sayısı 4 Yıl içinde ölen(8-28) günlük ölen bebek sayısı 4 Yıl içinde ölen(29-365) günlük ölen bebek sayısı 8 Yıl içinde ölen(0-11)aylık ölen bebek sayısı 12 Yıl içinde ölen,(1-4)yaş grubu ölen toplam çocuk sayısı 5 Yıl içinde ölen,(0-4)yaş grubu ölen çocuk sayısı 17 Yıl içinde toplam ana ölümü sayısı 0 Yıl içinde meydana gelen ölü doğum sayısı 8 Yıl içinde toplam meydana gelen ölüm sayısı 166 Kaynak: Sağlık grup başkanlığı 2008 yılı istatistik verileri
Yıl içinde ölen ( 0-7) günlük bebek sayısı 4, (8-28) günlük ölen bebek sayısı 4, (29-365) günlük ölen bebek sayısı 8 dir. (0-11) aylık ölen bebek sayısı 12, (1-4) yaş grubu ölen toplam çocuk sayısı 5, (0-4) yaş grubu ölen çocuk sayısı 17’dir. Yıl içinde toplam ana ölümü sayısı 0, yıl içinde meydana gelen ölü doğum sayısı 8 ve yıl içinde toplam meydana gelen ölüm sayısı 166’dır (Tablo 33).
3.1.2.6. Nüfusun Özürlülük Durumu
Sağlık Grup Başkanlığı’ndan alınan bilgilere göre 2008 yılı ortasında ilçede toplam 694 özürlü bulunmaktadır (Tablo 34).
Tablo-34: Mut’ta Özürlülerin Sayı ve Oranları (2008)
Özür Durumu Sayısı % Oranı Özür Durumu Sayısı % Oranı Görme Özürlü 65 0,9 Otistik Özürlü 40 0,06 İşitme Özürlü 70 0,10 Spastik Özürlü 58 0,08 Ortopedik Özürlü 146 0,21 Diğer Özürlü 177 0,26 Zihinsel Özürlü 134 0,19 Toplam Özürlü 694 100 Mongol Özürlü 4 0,01 Kaynak: Sağlık grup başkanlığı 2008 yılı istatistik verileri 81
Şekil-22: Mut’ta Özürlülerin Oranları (2008)
19% 1% 6%
8%
21%
26% 10% 9% Görme Özürlü İşitme Özürlü Ortopedik Özürlü Zihinsel Özürlü
Mongol Özürlü Otistik Özürlü Spastik Özürlü Diğer Özürlü
Şekilde görüldüğü gibi nüfus içinde özürlülerin oranlarına bakıldığında en fazla özürlü grubunu % 0,26 ile diğer özürlüler grubu oluşturmaktadır. Bunu % 0,21 ile ortopedik özürlüler ve % 0,19 ile zihinsel özürlüler grubu izler (Tablo 34). Ayrıca kırsal kesimde yaşayan henüz özürlü olarak tespiti yapılıp kayıt altına alınmayan özürlülerde mevcuttur. Mut’ta nüfusun yaklaşık 1,14’ünü özürlüler oluşturmaktadır.
3.1.2.7. Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı
Bir yerin gelişmişlik düzeyi hakkında bilgi veren en önemli ölçütlerden biride çalışan nüfusun ekonomik faaliyet kollarına göre dağılımıdır. İnsanlar geçimlerini sağlayabilmek için çeşitli işlerde çalışmaktadır. Her meslek grubu bir ekonomik faaliyet grubuna bağlıdır. Ekonomik faaliyet kolları tarım, sanayi ve hizmet sektörleri olmak üzere 3 gruptan oluşur. Tarım sektöründe çalışanların oranı ne kadar fazla olursa gelişmişlik düzeyi düşer. Özellikle hizmet ve sanayi kollarında çalışan nüfusu fazla olan yerler hızlı bir gelişmişlik gösterir. Kalkınma hızı yüksek olur. Aktif nüfus genel olarak 15-64 yaş arasıdır. Ancak TÜİK’e göre 2000 yılı nüfus sayımında ise 12 yaş üzeri nüfus, faal nüfus olarak değerlendirilmiştir. 82
Mut’ta 2010 yılı itibariyle 12-64 yaş arasında, 23.596 erkek, 23.603 kadın olmak üzere 47.199kişi mevcuttur. Aktif olması gereken nüfus (47.199kişi) toplam nüfusun (63.607) % 74,2sini oluşturmaktadır. Ancak bu grubun içerisinde eğitim, evlilik, aile durumu ve sağlık nedeniyle çalışmayan birçok kişinin yanında emekli olup çalışma gereği duymayanlarda vardır. Aktif olan nüfusun tamamı etkin değildir.
Mut’ta aktif olan nüfus 30.791 kişi ile çalışma çağındaki nüfusun % 65,2’sine eşittir. Aktif olmayan nüfus miktarı ve oranı ise 16.408 kişi ile % 34,8’dir (Tablo 35).
Tablo-35: Mut’ta Faal Olan ve Olmayan Nüfusun Dağılımı (2010) Nüfus Erkek %’si Kadın %’si Toplam %’si
Aktif nüfus 15.509 65,7 15282 64,8 30.791 65,2 Aktif olmayan nüfus 8087 34,3 8321 35,2 16.408 34,8 12-64yaş grubu 23.596 100 23.603 100 47199 100 Kaynak: D.İ.E,2010
Çalışma çağında bulunan erkeklerin % 65,7’si aktif iken, % 34,3’ü aktif değildir. Yani erkeklerde çalışanların sayısı çalışmayanlardan daha fazladır. Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı yüksektir. Çalışma çağındaki kadınların % 64,8’i çalışırken % 35,2’si çalışmamaktadır. Kadın nüfusun iş gücüne katılma oranı da yüksektir.
Tablo-36: Mut’ta Çalışma Çağı Nüfusunun Dağılımı (2010) Yaş grubu Toplam Erkek Kadın
12-14 5.827 2.906 2.921 15-19 5.219 2.655 2.564 20-24 4.309 2.025 2.284 25-29 4.681 2.437 2.244 30-34 4.812 2.447 2.365 35-39 4.935 2.552 2.383 40-44 4.397 2.216 2.181 45-49 4.252 2.105 2.147 50-54 3.287 1.669 1.618 55-.59 3.045 1.477 1.568 60-64 2.435 1.107 1.328 Kaynak: T.Ü.İ.K,2011 83
Mut’ta çalışma çağında bulunan nüfusun en fazla olduğu grup; 5.827 kişi ile 12-14 yaş grubudur. Çalışma çağındaki nüfusun en az olduğu grup 2.435 kişi ile 60- 64 yaş aralığıdır. Çalışma çağındaki erkekler ve kadınların en fazla bulunduğu yaş aralığı ortak olarak 12-14 yaş grubudur (Erkek = 2.906 Kişi, Kadın =2.921 kişi) (Tablo 36).
Mut genelinde faal olan nüfusun (30.791 kişi) % 65,2 sini çalışan nüfus (16.408kişi), % 34,8’ ini işsiz nüfus oluşturur.
Tablo-37: Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı
Sektör Nüfus Yüzdesi %
Tarım 29271 95
Sanayi 400 1
Hizmet 1120 4 Toplam 30791 100
Kaynak: T.Ü.İ.K,2011
Faal nüfusun % 95’i tarım sektöründe % 1’i sanayi sektöründe,% 4’ü hizmet sınıfındadır. Görüldüğü gibi nüfusun büyük çoğunluğu tarım ile uğraşmaktadır.
Şekil 23- Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı
1% 4%
Tarım
Sanayi
Hizmet
95% 84
3.1.3. Nüfus Hareketleri
Nüfus, doğumlar, ölümler ve göçlerin etkisiyle değişim gösterir. Doğumlar, ölümler ve göçler birbiriyle etkileşim halindedir. Doğumların ölümlerden fazla olduğu alanlarda nüfus miktarı artarken, ölümlerin fazla olduğu durumlarda da azalır. Göç alan ve veren alanlarda nüfusta artma ya da azalma şeklinde değişim olur. Ancak toplam nüfus miktarı üzerinde en büyük etkiyi doğumlar ve ölümler meydana getirir. Mut’un genel nüfus özelliklerinde değişime yol açan faktörlerden doğumlar ve ölümler ilgili veriler Mut Sağlık Grup Başkanlığı’ndan alınarak incelenmiştir.
3.1.3.1. Doğumlar
Doğum oranının artıp azalması doğrudan nüfus artışını etkilediği için, nüfusu şekillendiren temel etmenlerden biridir. Doğurganlık belli bir nüfus içinde meydana gelen canlı doğum sayısını ifade eder. Doğurganlıkta kısa periyotlu değişimler daha fazla olduğu için nüfusun dağılışını etkileyen diğer faktörlere (ölümler ve göçler) göre yorumlanması ve değerlendirmesi daha güçtür. Ancak doğumlar ölümlerin tersine toplumsal, ekonomik ve siyasal etkenler kadar, psikolojik ve fizyolojik faktörler tarafından kontrol altına alınabilir (Tümertekin ve Özgüç, 1998: 251).
2008 yılı sağlık grup başkanlığı istatistiklerine göre yıl içinde canlı doğan bebek sayısı 818’dir. Doğurganlık için çeşitli ölçütler kullanılır. Bunların en basit olanı ham veya kaba doğum oranıdır. Bir yıl içinde gerçekleşen canlı doğum sayısının binle çarpılarak, aynı yıl içindeki toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilen bir değerdir.
Kaba Doğum Oranı = Canlı Doğum Sayısı / Toplam Nüfus x 1.000
Kaba Doğum Oranı = 818 / 64.602 x 1.000 = ‰ 12,6
2008 yılı içerisinde Mut’ta kaba doğum oranı ‰ 12,6‘dır. Mut’un doğal nüfus artış hızı ‰10,79’dur (SGB, 2008) ( Tablo 38). 85
Tablo-38:Mut’ta Aylara Göre Canlı Doğan Bebek Listesi(2008) Mut Mut Mut Mut Mut Mut Mut AYLAR 1 Nolu 2 Nolu Köprübaşı Köselerli Suçatı H.Ahmetli Sarıkavak Toplam Ocak 16 25 8 1 7 2 2 61 Şubat 18 34 7 3 12 1 1 76 Mart 18 25 8 1 4 2 1 59 Nisan 20 26 13 3 13 3 1 79 Mayıs 20 32 7 3 7 - 3 72 Haziran 20 10 2 3 6 1 1 43 Temmuz 24 22 12 3 7 4 1 73 Ağustos 27 13 11 3 12 - 3 69 Eylül 14 30 9 3 12 - - 68 Ekim 23 20 13 5 13 6 4 84 Kasım 24 21 10 4 10 1 3 73 Aralık 14 26 8 5 5 2 1 61 TOPLAM 238 284 108 37 108 22 21 818 Kaynak: Sağlık Grup Başkanlığı 2008 Yılı İstatistik Verileri
Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını hesaba katması nedeniyle bir başka ölçüt olarak da genel doğurganlık oranı hesaplanmaktadır. Bu hesaplamada toplam canlı doğum sayısı doğurgan olarak kabul edilen 15-49 yaş dilimindeki kadın nüfusa oranlanır. Buna genel doğum oranı da denir.
G. Doğum Oranı = Canlı Doğum / 15-49 Yaş Arası Kadın Nüfus x 1.000
Genel Doğum Oranı = 818 / 16,168 x 1.000 = ‰ 50,5
Araştırma sahasında 2008 yılı içerisinde genel doğum oranının ‰ 50,5 olduğu görülür.
3.1.3.2. Ölümler
Nüfus dağılışını etkileyen bir başka faktör de ölümlerdir. Tıptaki ilerlemeler ve sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi sonucu birçok ülke, içinde bulunduğumuz yüzyılda ölüm oranlarını düşürmüştür. Aynen doğurganlık gibi, ölümleri açıklamak içinde çeşitli indisler kullanılmaktadır. Bunlardan ilki ham ölüm oranıdır.
Nüfus kitlesi içerisinde bir yıl içerisinde ölenlerin toplamının genel nüfusa oranına genel ölüm oranı denilmektedir. Buna kaba ölüm hızı da denir. 86
Kaba Ölüm oranı = Ölümler Toplamı / Genel Nüfus x 1 000
Kaba Ölüm Hızı = 166 / 64.602x 1 000 = ‰ 2,5
2008 yılı içerisinde Mut genelinde 166 kişi ölmüştür. Ölen kişiler genel nüfusa oranlandığı zaman kaba ölüm hızının ‰ 2,5 olarak gerçekleştiği görülür.
3.1.3.2.1. Bebek Ölümleri
Bebek ölümleri, bir toplumun genel sağlık durumunu en iyi yansıtan ölçüttür. Doğumdan sonra bir yıl içindeki ölümleri ifade eden bu oran 1 000 bebeğe göre hesaplanır. Bebek ölümleri genelde anne sağlığı ve yaşanılan ortamla ilgilidir. Yetersiz beslenen bir annenin durumu doğrudan bebeğe yansıyacağı için bebekte yetersiz beslenecek ve hastalıklar karşısında zayıf düşecektir. Ayrıca küçük yaşlarda evlenmiş, eğitim düzeyi düşük annelerde bebek ölüm oranları daha yüksek olmakla birlikte, kırsal alanlarda aşırı yük altında çalışmak zorunda kalan annelerde bebek ölümleri sık görülmektedir. Bunun yanında yaşanılan ortamda genel sağlık hizmetlerinin yetersizliği bebek ölümlerini arttıran etmenlerden biridir. (Sarıbaş, 2009: 78)
Bebek Ölüm Hızı = Bebek Ölümleri Toplamı / Canlı Doğum Sayısı x 1 000
Bebek Ölüm Oranı (Hızı) =12 / 818 x 1000 = ‰ 14,6
Araştırma sahasında 2008 yılı içerisinde bebek ölüm hızı ‰ 14,6’dır. Sahada 2008 yılı içerisinde 8 tane ölü doğum gerçekleşmiştir.
Ölü Doğum Hızı = Ölü Doğum Sayısı / Canlı Doğum Sayısı x 1 000
Ölü Doğum Hızı = 4 / 818x 1 000 = ‰ 9,78
Sahada 2008 yılı içerisinde ölü doğum hızı ‰ 9,78 olarak tespit edilmiştir. Bebek ölüm hızı ve ölü doğumların hızlarından sonra önemli bir nokta doğumlar sırasında meydana gelen anne ölümleridir. Mut genelinde anne 2008 yılı içerisinde anne ölümü görülmemiştir. 87
3.1.3.2.2. Çocuk Ölümleri
Çocuk ölümleri toplumun genel sağlık durumunu yansıtan kriterlerden biridir. Çocuk ölümlerinin nedenleri genelde bebek ölümleriyle aynı sebebe dayanmaktadır. Araştırma sahasında 2008 yılı içerisinde 5 tane çocuk ölümü meydana gelmiştir.
Çocuk Ölüm Hızı = Ölen Çocuk Sayısı / Canlı Çocuk Sayısı x 1 000
Çocuk Ölüm Hızı = 5 / 3852 x 1 000 = ‰ 1,2
2008 yılı içerisinde araştırma sahasında çocuk ölüm hızı ‰ 1,2’dir
3.1.3.3. Göçler
Araştırma sahasında göçler genel itibari ile iç göç, mevsimlik göç ve dış göç olmak üzere üç grupta incelenebilir.
İç göçler; daha çok belde ve köylerden ilçe merkezine ve İl merkezine doğru olmaktadır. İç göçlerin en büyük sebebi kırsal alandaki işsizlik ve eğitim görme isteğidir.
İlçede özellikle Göksu Nehri üzerinde kurulan Gezende Barajı inşaatı sırasında çok sayıda insan çalışmak amaçlı olarak Mut’a gelmiş ve nüfusun artmasına neden olmuştur. Halen günümüzde Göksu üzerine kurulan Azmak 1, Azmak 2 ve Kirpili biriktirmesiz hidroelektrik santralinde çalışmak amaçlı gelenler de nüfus hareketine sebep olmuştur. Yine Ağaoğlu rüzgâr enerji santralinin inşası sırasında çalışmak için gelenler de nüfus hareketliliğine neden olmaktadır. Mersin üniversitesi Mut meslek Yüksek Okulunda okumak üzere gelen 500’e yakın öğrenci de nüfusta hareketliliğe nedendir. Ayrıca her yıl ilçeden ilköğretim sonu SBS sınavını kazanarak gidenler ve ortaöğretimde LYS’yi kazanıp gidenlerde nüfusu azaltarak hareketliliğe neden olurlar.
Mevsimlik göçler; genelde yaz aylarında daha yükseklerde yer alan yayla yerleşmelerine gidilmesi sonucunda gelişir. Özellikle hayvancılıkla uğraşanlar erken dönemde göç ederler. Ayrıca yaz sıcaklığından kurtulmak amaçlı olarak yaylalara gidenlerde nüfusta hareketliliğe neden olurlar. 88
Dış göçler; Özellikle ekonomik nedenlerden dolayı doğar. Çalışmak için yurt dışına gidenler de nüfus hareketliliğine neden olmaktadır. Dış göçe katılanların çoğu Almanya, Fransa, Belçika, İngiltere, Hollanda, Suudi Arabistan gibi ülkelere gitmiştir. Bu durumda nüfus hareketliliğine neden olur.
3.1.4. Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunlukları
Nüfus Mut’ta dengeli bir dağılış göstermez. Mut genelinde nüfusun coğrafi dağılışını ekonomik faaliyetler, yeryüzü şekilleri, tarım arazilerinin dağılışı, su kaynaklarının dağılışı ve ulaşım gibi faktörler etkilemektedir.
Mut’ta iklim şartları da etkili olmaktadır. Özellikle yükseltinin arttığı kuzey kesimlerinde, sıcaklığın düşmesine bağlı olarak karasallığın etkisi daha da artmaktadır. Buradaki yayla köylerinde yetiştirilen tarım ürünü çeşitliliği azalmaktadır. Dolayısıyla nüfus buralarda seyrektir. Ancak Göksu Nehri’nin derin vadilerle yardığı alanların kenarlarındaki sekilerde Göksu nehrinden yapılan sulama ve verimli alüvyal topraklar sayesinde yoğun bir tarım yapılmaktadır. Bu durum Göksu nehri kenarındaki köylerin gelişmesini ve nüfusunun artmasını sağlamıştır. Aşağı Köselerli köyü (978 kişi), Evren köyü (945 kişi), Hamam köyü (916 kişi), Kıravga köyü (1058 kişi), Yapıntı köyünün (1.025 kişi) nüfusu 1985’li yıllarda fazladır. 1995 yılında Kıravga köyü, Bayır, Esen ve Köprübaşı köyleri birleşerek Göksu beldesi olmuştur. Ulaşım yollarından uzakta olan dağ köylerinde hızlı bir şekilde nüfus azalması gözlenmektedir. Örneğin; Demirkapı köyünde 1985 yılında 157 kişi bulunurken 2010 yılında 49 kişi ile en az nüfuslu köydür. 2010 yılında en fazla nüfusa sahip olan köy ise 1.392 kişi ile Hamamköy’dür (Şekil 24).
Araştırma sahasında nüfusun en fazla olduğu yer Mut ilçe merkezidir. Mut genelinde yıllara göre bakıldığında 2007 yılında nüfusun % 52,5’i şehirde, % 47,5’i köylerde yaşamaktadır.
Bu oran 2008 yılında % 45,6 şehir, % 54,4 köy, 2009 yılında; % 45,5 şehir, % 54,5 köy, 2010 yılında ise; % 45,3 şehir, % 54,7 köy nüfusu oluşturur. 89
Görüldüğü üzere köylerin nüfusu 2007 yılından sonra artmaya başlamıştır. Bunda şehirde oturduğu halde muhtarlık seçimlerinden dolayı köye kayıtlı görülen nüfusunda etkisi vardır. Ayrıca köylerin ulaşım sıkıntılarının çözülmesi,Hes projeleri ve göletlerle su ihtiyaçlarının giderilmesi özellikle de hayvancılık faaliyetlerini yürütenlere hayvan desteği sağlanması, Tarlaların sulamaya kavuşmasıyla birlikte tarım yapmak için köyün tercih edilmesi dolayısıyla köyden kente yapılan göçlerin azalmış olması ve köy sayısının fazla olması gibi nedenler etkili olmaktadır.
İlçe merkezinden sonra nüfusun en fazla toplandığı yer Göksu beldesidir. Göksu beldesinde 2010 yılı itibariyle 2.348 kişi yaş İlçe merkezinden sonra nüfusun en fazla toplandığı yer Göksu beldesidir. Göksu beldesinde 2010 yılı itibariyle 2.348 kişi yaşamını sürdürmektedir. 90 91
3.1.4.1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu
Yoğunluk hesaplamaları yapılırken en fazla kullanılan yöntem aritmetik nüfus yoğunluğudur. Belli bir nüfus kitlesinin belli bir arazi büyüklüğüne eşit olarak dağıldığı varsayılarak uygulanır. Nüfus miktarının birim yüz ölçüme bölünmesiyle elde edilir (Doğanay, 1994:202).
Aritmetik Nüfus Yoğunluğu = Toplam Nüfus (kişi) / Yüzölçümü (km²)
Aritmetik Nüfus Yoğunluğu = 63.673 / 2554 km² = 24,9 kişi/km²
Mut’un 2010 yılı verilerine göre, aritmetik nüfus yoğunluğu 24,9 kişi/km²dir. Ülkemizde 2010 yılında aritmetik nüfus yoğunluğu 90,5 kişi/km²dir. Buna göre Mut’un aritmetik nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının çok altındadır (TÜİK, 2011).
Mut’ta aritmetik nüfus yoğunluğu 1940 yılında 7,9 iken 1950 yılında 9,2’ye, 1960 yılında 12,7’ye, 1970 yılında 16,7’ye, 1980 yılında 19,6’ya, 1990 yılında 19,8’e, 2000 yılında ise 29,1 ile en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Buradaki değişimin nedeni nüfusun tabloda da görüldüğü üzere yıllara göre artış göstermesi ve yüzölçümün sabit kalmasıdır. Ancak 2007 yılında bu yoğunluk 25,9’a, 2008 yılında 25,2’ye, 2009 yılında 24,9 kişi/km²ye gerilemiştir. Bu durumun nedeni de nüfusun 2007 yılından itibaren azalmasıdır (Tablo 39).
Tablo-39: Mut’ta Aritmetik Nüfus Yoğunluğunun Değişimi (1940-2010)
Yüz ölçüm Aritmetik nüfus Yıl Nüfus(kişi) (km²/kişi) yoğunluğu (km²/kişi)
1940 2554 20.228 7,92 1950 2554 23.509 9,20 1960 2554 32.541 12,7 1970 2554 42.693 16,7 1980 2554 50.114 19,6 1990 2554 56.303 19,8 2000 2554 74.373 29,1 2007 2554 66.356 25,9 2008 2554 64.602 25,2 2009 2554 63.673 24,9 2010 2554 63.607 24,9 Kaynak: TÜİK Genel Nüfus Sayımı Sonuçları 92
Aritmetik nüfus yoğunluk sonuçları, arazi ve nüfus ilişki derecesini ortaya koyması bakımından pek güvenilir değildir. Çünkü söz konusu orantı değerleri elde edilirken; nüfusun araziye eşit olarak dağılmış olduğu varsayılmıştır. Oysa ürün getirmeyen araziler, çayır ve otlaklar, ormanlık arazisi gibi ekilip dikilmeyen araziler bilindiği gibi tarım dışı bölgeler olmalarına rağmen, sanki buralarda nüfuslanmış olarak kabul edilmektedir. Bu tür sakıncalarına rağmen yine de aritmetik yoğunluk değerleri bazı karşılaştırmalar yapmayı kolaylaştırır (Doğanay,1994:203).
3.1.4.2. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu
Aritmetik nüfus yoğunluğunun sakıncalarını gidermek için yoğunluklar tüm yüz ölçüme göre değil de, yalnızca yerleşilmiş alanlar ya da ekili-dikili alanlara göre de hesaplanabilir. Buna fizyolojik ya da beslenme yoğunluğu denilmektedir. Bir ülkenin nüfusunu besleyebilme yeterliliğini ortaya koyduğu için daha yararlı bir ölçüttür (Tümertekin ve Özgüç, 1998:336). Toplam nüfusun ekilen ve dikili olan araziye oranlanmasıyla hesaplanır.
Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu = Toplam Nüfus / Ekili Dikili Arazi Toplamı
Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu = 63607 / 0,691 km² = 92 kişi/ km²
2010 yılına göre Mut’un Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu 92 kişi/km²’dir
Bu metodun sonuçları da tam güvenilir değildir. Örneğin çayır ve otlak arazisi ile bağ ve bahçe tarımı arazisinin hesaplamada dikkate alınıp alınmayacağı sorunu tartışmalıdır. Ancak hesaplamanın, çayır ve otlak arazisi ile bağ ve bahçe tarımı arazileri yüzölçümü de göz önünde tutularak yapılması daha isabetli sonuçlar verir diyebiliriz. Bununla birlikte hesaplamalara çayır ve otlak arazisi (meralar) dâhil edilmez. Görülüyor ki fizyolojik nüfus yoğunluğu, toprak (tarım toprağı)ve nüfus ilişkileri bakımından aritmetik nüfus yoğunluğu metoduna göre daha az yanıltıcıdır. Ancak bu metodunda kuşkusuz bazı sakıncaları vardır. En önemli sakıncası ise, bütün nüfusu sanki tarımla uğraşıyormuş gibi varsayarak hesaplamanın yapılmasıdır. Yani kentsel nüfus da, tarımsal nüfus olarak kabul edilmektedir (Doğanay,1994:203). 93
3.1.4.3. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu
Fizyolojik nüfus yoğunluğunun sakıncalarını ortadan kaldırmak amacıyla tarımsal nüfus yoğunluğu hesaplama metodu uygulanarak yapılan hesaplama daha isabetli sonuçlar verir. Tarımsal yoğunluk kırsal nüfus toplamının ekilen ve dikili olan araziye oranı ile ifade edilir
Tarımsal Nüfus Yoğunluğu = Kırsal nüfus / Ekili Dikili Arazi
Tarımsal Nüfus Yoğunluğu = 34765 / 0,691 km² = 144,7 kişi / km²
Mut’ta 2010 yılında tarımsal nüfus yoğunluğu 144,7’dir.
3.2. Yerleşme
3.2.1. Yerleşme Tarihi
Göksu Havzası'nda yapılan arkeolojik araştırmalar sonucunda, tarih öncesi yerleşmelere rastlanmıştır. Mut’un batısında Göksu'nun birleştiği yerde Attepe, Çingantepe, Örentepe ve Maltepe gibi höyüklerde yüzey araştırmaları yapılmıştır. Hititlerin Mut ve çevresinde hüküm sürdükleri bilinmektedir. Hititlerden sonra bölge sırasıyla Asur, Babil ve Perslerin hâkimiyetine girmiştir. Helenistik ve Roma imparatorluğu dönemlerinden sonra Bizans imparatorluğunun eline geçmiştir.( Kurt, 2003: 63- 69)
Mut, uzun süre Bizans-Abbasi mücadelesine sahne olduktan sonra, Selçuklu hâkimiyeti altına girdi. 1228 yılında Sultan Keykubât tarafından, Mut'a çok sayıda Türkmen yerleştirilmiştir. Bundan sonra, Mut ve çevresi Karamanoğulları ile Selçuklular arasında mücadeleye sahne olmuştur. Anadolu Selçukluları yıkılınca Mut Karamanoğulları’nın eline geçmiştir. Orta Çağ'da Selçukluların ve Karamanoğulları’nın yönetimi altında büyük bir gelişme gösteren Mut, 1448'de
Osmanlı devletinin yönetimine girmiştir. (Kurt, 2003: 90,107 )
Mut, Osmanlı idaresi altında, uzun süre kaza müdürleri tarafından yönetilmiştir. Bu durum, 1858 yılına kadar devam etmiştir. Bu düzenlemede kadılığın daima Mut kazasında kaldığı dikkat çekmektedir. Mut, 1858 yılında mülkî 94
teşkilatta müdürlük veya bucak merkezi olmuştur. 1868 yılı düzenlemesine göre, Mut'un durumuna gelince; İçel Sancağı'nın Mut Kazası toprakları üzerindeki Sarıkavak, Mut ve Sinanlı'dan oluşan üç kaza birleştirilmiş ve merkezi Mut olmak üzere, yeni bir Mut Kazası oluşturuldu. Eski Sarıkavak kazası, köyleri ile birlikte Mut Kazası'na bağlı Sarıkavak Nahiyesi oldu. Mut, 1878 yılında kaymakamlık haline getirildi (Kurt, 2003: 110 ).
Osmanlı son döneminde Mut’un 67 tane köyü vardı. Cumhuriyet döneminde ilçenin köy sayısında sürekli bir artış olmuştur. Daha önce Konya’nın Karaman kazasının Bucakkışla nahiyesine bağlı olan Kahtama, Gılle ve Kızılalan köyleri 1935’te Mut’a bağlanmış. Böylece Sarıkavak Mahallesi ile birlikte köy sayısı 74’e çıkmıştır. Fakat 1944’te Mut’a bağlı Büyüntü, Cerit, Medreselik ve Değirmenbaşı köylerine Karaman ilçesine bağlanmasıyla koy sayısı 70’e düşmüştür.1970 yılına gelindiğinde köy sayısının 81’e yükseldiğini görüyoruz. Bu artısın nedeni Gülnar ilçesine bağlı olan birçok köyün Mut’a bağlanmasıdır. İlçenin köy sayısı 1980’de 83’e, 1997’de ise 90’a çıkmıştır (Köse ve Atlay, 2005: 126).
İlçede bulunan köyler alfabetik sıraya göre şöyle sıralanmaktadır; Alaçam, Aşağı Köselerli, Aydınoğlu, Bağcağız, Ballı, Barabanlı, Bozdoğan, Burunköy, Çağlayangedik, Çaltılı, Çamlıca, Çampınar, Çatakbağ, Çatalharman, Çınarlı, Çivi, Çortak, Çömelek, Çukurbağ, Dağpazarı, Demirkapı, Dere Köyü, Derinçay (Hocantı), Diştaş, Elbeyli, Elmapınar, Esençay, Evren, Fakırca, Geçimli, Gençali, Göcekler, Gökçetaş, Göksu, Güme, Güzelköy, Güzelyurt, Hacı Ahmetli, Hacı İlyaslı, Hacınuhlu, Hacısait, Hamamköy, Haydarköy, Hisarköy, Hocalı, İlice, Irmaklı, Işıklar, İbrahimli, Kadıköy, Karacaoğlan, Karadiken, Kavaklı, Kavaközü, Kayabaşı, Kayaönü, Keleceköy, Kemenli, Kırkkavak, Kışlaköyü, Kızılcaalan, Köselerli, Kumaçukuru, Kurtsuyu, Kurtuluş, Kürkçü, Mirahor, Mucuk, Narlı, Narlıdere, Ortaköy, Özköy, Özlü, Palantepe, Pamuklu, Sakız, Sarıveliler, Selamlı, Suçatı, Tekeli, Topkaya, Topluca, Tuğrul, Yanlızcabağ, Yapıntı, Yeşilköy, Yeşilyurt, Yıldızköy, Yukarı Köselerli, Zeytinçukuru. 95
Mut şehir merkezinde 1 belediye ye sahiptir. 1995’te Göksu Belediyesinin kurulmasıyla belediye sayısı 2’ye çıkmıştır. Günümüzde Mut’ta 1 belde 90 köy ve şehir merkezinde 11 mahalle bulunmaktadır.
3.2.2. Yerleşme Şekilleri
İnsanlar dünya yüzeyine geldikleri andan itibaren barınacakları bir yer bulma ve kendilerine mesken temin ve inşa etme yolunda önemli gayretler sarf etmişlerdir. Sonuçta toplumların kültürel, ekonomik durumları ve çevredeki yapı malzemesinin özelliklerine göre yerleşme tipleri ve yapı tarzları ortaya çıkmıştır (Atalay, 1991:27).
Araştırma sahasında yerleşmeler, kırsal yerleşmeler (köy yerleşmeleri, belediye örgütlü köy yerleşmeleri, köy altı yerleşmeleri) ve kentsel yerleşmeler olmak üzere iki grupta sınıflandırılabilir. 2010 yılı itibariyle 1 kent, 1 belediye örgütlü köy (belde), 90 köy, 31 yayla yerleşmesi bulunmaktadır.
3.2.2.1. Köy Yerleşmeleri
Köyler ekonomik yapısı büyük ölçüde tarıma dayanan, kendine özgü toplumsal ilişkileri bulunan, belirli bir yerleşme bölgesi sınırlarına sahip, en küçük idari üniteyi teşkil eden ve nüfusu iki bine kadar olan yerleşmelerdir (Doğanay,1994: 246).
Mut’ta 1 belediye örgütlü köy (belde) ve 90 köy olmak üzere 91 köy yerleşmesi vardır. Köylerin, içme suyu şebekesi, elektrik ve telefonu mevcuttur. 4 köyde jandarma karakolu vardır. Köylerin kadastro tespit çalışması tamamlanmıştır. Köylerin çoğunluğunda sulama sıkıntısı mevcut olup, sulama suyunun iyileştirilmesi için sulama göletleri ve sulama suyu tesislerinin iyileştirilmesi ve yeni tesisler inşa edilmesi, halkın gelir düzeyinin iyileştirilmesi için önem arz etmektedir. KÖYDES projesi ile 2006-2007yılında 101 km yol asfalt kaplama yapılmış ve 89 köyün yolları asfalt olmuştur. Sadece Yolu asfalt olmayan Kumaçukuru köyü yolu (3km) kalmış olup, köyde kış aylarında pek nüfus yaşamamaktadır. Yaz aylarında da 4-5 hane nüfus yaşamaktadır. 2008 yılında 23km, 2009 yılında da 27 km köy grup yolu 2.kat asfalt kaplama yapılmıştır. KÖYDES projesi ile 2010 yılında 24 km’lik 2. kat asfalt kaplama yapılmıştır (Mut Kaymakamlığı,2010). 96
5302 sayılı kanun ile görev ve sorumlulukları genişleyen il özel idareleri kırsal alt yapının yanında Eğitim, Sağlık, Tarım, Gençlik ve Spor, Kültür ve Turizm, Sosyal hizmetler ve çevre gibi birçok alanlarda görev ve sorumluluklarını artırmıştır. Mut’ta 2009 yılı içerisinde Mersin İl Özel İdare tarafından; Işıklar, Tekeli, Bağcağız, Evren, Geçimli, Diştaş, Elbeyli, Kışla, Dağpazarı, Karacaoğlan, Dereköy, Köselerli, Çömelek, Hacıilyaslı, Çaltılı, Çukurbağ, Kavaklı, Yeşilköy, Sarıkavak, Demirkapı, Kemenli, Topluca, Kavaközü, Yıldız, Yıldız, Narlı, Topluca, Elmapınarı, Narlıdere, Esen çay, Alaçam, Çamlıca köylerine yapılacak olan sulama tesisinin ihalesi yapılmış ve aynı yıl içerisinde bitirilmesi sağlanmıştır.
Kırsal alt yapı içme suyu çalışmaları olarak Suçatı Köyü, Kayaönü Köyü ve Kırkkavak Köyü (Kevli Mahallesi) içme suyu inşaatı da 2009 yılı itibariyle bitirilmiştir.
2010 yılı içerisinde de su ve kanal hizmetleri çerçevesinde devam eden içme suyu tesis yapımı, yeni içme suyu tesis ve klorlama cihazı yapımı, tarımsal sulama amaçlı yeni sulama tesisi ve gölet yapımı için gerekli yatırımlar yapılmıştır. Ayrıca köylere muhtelif boru alımı da yapılmıştır (Mersin İl Özel İdare, 2010).
2010 yılında Mut’ta ihalesi yapılan sulama tesisleri; Aşağı Köselerli, Alaçam, Evren, Avcılar Mah., Hacıilyaslı, Hacısait, Hocalı, İlice, Kavaklı, Kavaközü, Kızılalan, Narlıdere, Özlü, Sakız, Suçatı, Tekeli, Topluca, Kavaklı, Yeşilköy, Yeşilyurt, Yalnızcabağ, Burun köy, Güzelköy, Zeytinçukuru, Yukarı Köselerli’dedir.
KÖYDES programı dâhilinde 2006-2007 yılında içme suyu şebekeleri olmayan köyümüz kalmamıştır. Şebekesi eski olan içme suyu tesislerinin çoğunluğu iyileştirilmiştir. 2010 yılında KÖYDES projesi ile Çatakbağ, Yeşilyurt, Kelceköy, Narlı, Tuğrul, Özköy, Yukarı Köselerli, Işıklar, Topluca, Yıldız, Esençay, Çamlıca köylerimizin içme suyu tesislerinin onarım ve iyileştirilmesi tamamlanmıştır. 2010 yılında il özel idaresince de Kışla, Mucuk, Gökçetaş ve Çortak içme suyu tesisi iyileştirilmesi işi tamamlanmıştır Ayrıca Çınarlı, Narlı ve Derinçay köylerinde pazar yeri yapılmıştır (Mut Kaymakamlığı, 2010) 97
Mut’ta köyler, bazı özellikleri göz önünde bulundurularak aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir.
3.2.2.1.1. Yükselti Basamaklarına Göre Köyler
Yükselti faktörü; sıcaklığı, yağışı, bitki örtüsünü, tarım ürünlerinin ve su kaynaklarının dağılışını etkilediği için köylerin kuruluş yerlerinin seçiminde etkili olmuştur. Araştırma sahasında yükselti, 250 m’lerden başlayarak 2.000 metrelere kadar çıktığı için köylerin kuruluş yerleri arasında yükselti farkı oluşmaktadır.
0-250 m. araştırma sahasında en alt yükselti basamağını oluşturur. Bu yükselti basamağında 29 köy bulunmaktadır. Bu köyler; Aşağı Köselerli, Barabanlı, Evren, Esençay, Elbeyli, Fakırca, Gençali, Haydar, Hamamköy, Irmaklı, Kurtsuyu, Kemenli, Karadiken, Köselerli, Kadıköy, Kırkkavak, Kışla, Mucuk, Mirahor, Ortaköy, Özköy, Palantepe, Selamlı, Sarıveliler, Suçatı, Yapıntı, Yukarı Köselerli, Tuğrul, Zeytinçukuru köyleri bulunmaktadır (Tablo 40) (Şekil 25).
Bu sahada köylerin kurulmasında iklimin elverişli olması, verimli tarım topraklarının varlığı ve sulama imkânlarının yeterliliği gibi etkenler etkili olmuştur. 0-250 m arasına kurulan köyler toplam köylerin % 32,2’sini oluşturur. Göksu Nehrinin varlığı da bu yükselti aralığındaki köy sayısını arttırmıştır.
İkinci yükselti basamağı olan 250-500 m arasında 20 köy yerleşmesi bulunmaktadır. Bu köyler; Aydınoğlu, Çamlıca, Çortak, Çağlayangedik, Çınarlı, Diştaş, Göcekler, Güzelköy, Hacısait, Hacıilyaslı, Hocalı, Hisarköy, Işıklar, Keleceköy, Kavaklı, Sakız, Tekeli, Topluca, Yeşilköy, Yıldızköy’dür. Bu basamaktaki köy yerleşmeleri, sahadaki toplam köy yerleşmelerinin % 22,2’sini oluşturur (Tablo 40) (Şekil 25). 98 99
Üçüncü yükselti basamağı olan 500-750 m yükseltileri arasında 16 köy yerleşmesi bulunmaktadır. Bu köyler; Alaçam, Bozdağan, Burunköy, Çampınarı, Çaltılı, Çatakbağ, Derinçay, Dorla (Özlü), Dereköy, Güzelyurt, Hacınuhlu, İlice, Kayabaşı, Kayaönü, Kurtuluş, Sarıkavak’tır. Bu yükselti basamağındaki köyler, sahadaki toplam köy yerleşmelerinin %17,8’ini oluşturur (Tablo 40) (Şekil 25).
Dördüncü yükselti basamağı olan 750-1.000 m yükseltileri arasında 9 köy yerleşmesi bulunmaktadır. Bu köyler; Çatakbağ, Çatalharman, Geçimli, Gökçetaş, Kızılalan, Kumaçukuru, Narlı, Pamuklu, Topkaya’dır. Bu yükselti basamağındaki köyler, sahadaki toplam köy yerleşmelerinin % 10’unu oluşturur (Tablo 40)(Şekil 25).
Beşinci yükselti basamağı olan 1.000-1250 m yükseltileri arasında 6 köy bulunmaktadır. Bu köyler; Bağcağız, Çukurbağ, Çatak, İbrahimli, Karacaoğlan, Yalnızcabağ’dır. Bu yükselti basamağındaki köyler, sahadaki toplam köy yerleşmelerinin % 6,7’sini oluşturur(Tablo 40) (Şekil 25).
Altıncı yükselti basamağı olan 1.250-1.500 m yükseltileri arasında 8 köy bulunmaktadır. Bu köyler; Ballı, Çivi, Çömelek, Dağpazarı, Güme, Hacıahmetli, Kavaközü, Narlıdere’dir. Bu yükselti basamağındaki köyler, sahadaki toplam köy yerleşmelerinin % 8,9’unu oluşturur(Tablo 40) (Şekil 25).
1.500 metrenin üzerindeki yükselti basamağında; 2 köy bulunmaktadır. Bu köyler Demirkapı, Elmapınarı köyüdür. Bu yükselti basamağındaki köy, sahadaki toplam köy yerleşmelerinin sadece % 2,2’sini oluşturmaktadır. Bu köyler yayla köyü olarak da bilinir(Tablo 40)(Şekil 25). 100
Tablo-40: Mut’ta Köy Yerleşmelerinin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı Yükselti Yerleşme Yüzdesi (%’si) Basamağı (m) Sayısı 0-250 29 32,2 250-500 20 22,2 500-750 16 17,8 750-1000 9 10 1000-1250 6 6,7 1250-1500 8 8,9 1500+ 2 2,2 Toplam 90 100 Kaynak: Arazide Yapılan Gözlemler, (2010) ve Harita Genel Komutanlığı,1994
Araştırma sahasında, yükselti arttıkça iklim şarları olumsuzlaşmakta, dağlık alanlar arttığı için tarım arazileri azalmaktadır. Dolayısıyla hayvancılık faaliyetleri ön plana çıkmaktadır. Buna bağlı olarak da yükselti arttıkça köy yerleşmelerinin sayısı azalmaktadır.
3.2.2.1.2. Yerleşme Dokularına Göre Köyler
Yerleşme dokularına göre köyler toplu ve dağınık dokulu köyler olarak iki gruba ayrılır. Ancak yerleşmeleri dokusu veya fizyonomik görünümleri bakımından çok belirgin bir şekilde ayırt etmek zordur (Doğanay, 1994: 254).
Araştırma sahasındaki köy yerleşmeleri genellikle toplu ve dağınık dokulu yerleşmeler şeklindedir. Ev ve eklentilerinden oluşan yerleşme çekirdekleri bir arada bulunuyorsa toplu yerleşme denir. Dağınık dokulu köy yerleşmesinin ilk çekirdek dokusundan başka onun yakın çevresinde, mahalle grupları da yer alır.
Araştırma sahasında 90 köy yerleşmesi bulunmaktadır. Köyler genellikle tarımla uğraşmaktadır. Ancak engebeli araziye sahip köylerde tarım alanlarının yakın çevrelerine yerleşme kurulduğu için evler köyden uzaklaşmakta ve böylece mahalle yerleşmeleri ortaya çıkmaktadır. Köylere bağlı toplam 110 adet mahalle yerleşme ünitesi mevcuttur. Bu durum köylerin dağınık dokulu olduğunu gösterir.
Genellikle topoğrafik şartların uygun ve su kaynaklarının yetersiz olduğu yerlerde köyler toplu halde bulunur. Göksu nehri boyunca kurulan köyler vadi 101
doğrultusuna uyarak uzunlamasına şekil kazanırlar. Köylerin çoğu yol boyu köyleri şeklindedir. Anayolun iki yanı boyunca sıralanmıştır.
3.2.2.1.3. Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Köyler
Araştırma sahasındaki köy yerleşmelerinin ekonomik faaliyetleri genel itibari ile tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Bunun yanında bazı köylerde tarım ve hayvancılıktan ziyade ticaret ve sanayi ye yönelik ekonomik faaliyet yürütülmektedir. Bazı köylerimizde de dokumacılık önem kazanmıştır.
Mut’ta 61 tane köy de hem tarım hem de hayvancılık yapılmaktadır. Bu yerleşmeler toplam yerleşmelerin % 67,8’ini oluşturmaktadır (Tablo 41). Bu köyler; Alaçam, Aşağı Köselerli, Aydınoğlu, Bozdoğan, Burunköy, Çağlayangedik, Çaltılı, Çamlıca, Çatalharman, Çivi, Çukurbağ, Dağpazarı, Demirkapı, Elbeyli, Elmapınarı, Esençay, Fakırca, Geçimli, Gençali, Göcekler, Göksu, Güme, Hacıilyaslı, Hacınuhlu, Hacısait, Hamamköy, Haydar, Hisarköy, Hocalı, İlice, Irmaklı, Işıklar, Kadıköy, Karacaoğlan, Karadiken, Kavaközü ,Kayaönü , Kelceköy , Kemenli ,Kırkkavak, Köselerli, Kurtsuyu, Kürkçü, Mirahor, Narlıdere, Ortaköy, Özköy, Özlü, Sakız, Sarıveliler, Selamlı, Tekeli, Topluca, Yalnızcabağ, Yapıntı , Yeşilköy, Yeşilyurt, Yıldızköy, Yukarı Köselerli, Zeytin Çukuru’dur.Bu köylerde genellikle sulama sorunları kısmen çözülmüş ve çeşitli tarım ürünleri yetiştirilmektedir. Tarım ürünlerinin başında alçakta kalan köylerde zeytin, kayısı, erik, nar, incir yetiştirilir. Bunların yanında sebzecilik faaliyetleri de gelişmiştir. Yayla köylerinde elma, ceviz, vişne ve kiraz yetiştirilir. Ayrıca su sıkıntısı yaşayan bazı köylerde de tahıl tarımı yapılmaktadır. Özellikle buğday, arpa, nohut ekimi yapılır. Köylerde otlak sıkıntısı yaşandığı için genelde küçükbaş hayvancılık pek yapılmamaktadır. Daha çok et ve süt verimi yüksek olduğundan büyükbaş hayvancılığa yönelme vardır.
Araştırma sahasında temel ekonomik geçim kaynağı tarım olan 10 köy yerleşmesi vardır ve % 11,1’lik, bir paya sahiptir (Tablo 41). Bu köyler; Bağcağız, Barabanlı, Çınarlı, Güzelköy, Kayabaşı, Kışlaköy, Kızılalan, Narlı, Pamuklu, Suçatı’dır. İklimin elverişli olduğu, verimli tarım topraklarının bulunduğu ve sulama suyunun yeterli olduğu köylerde öncelikle tarım faaliyeti yapılmaktadır. Bu köylerde 102
daha çok gelir getiren meyve bahçeleri bulunur. Özellikle kayısı, erik, incir, nar, elma zeytin yetiştirilir. Sebze tarımı da gelişmiştir. Son yıllarda Kızılalan köyünde Sakız bitkisi aşılanmak suretiyle Antep fıstığı üretme faaliyetleri de başlamıştır. Bu köylerde ayrıca tahıl tarımı da yapılmakta ve özellikle buğday, arpa, nohut ekilmektedir.
Tablo-41: Mut’ta Köy Yerleşmelerinin Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılışı
Ekonomik Faaliyet Kolu Köy Sayısı Yüzdesi (%’si) Tarım ve Hayvancılık 61 67,8 Tarım 10 11,1 Hayvancılık 13 14,4 Sanayi Ve Ticaret 5 5,6 Dokumacılık 1 1,1 Toplam 90 100 Kaynak: Arazide Yapılan Gözlemler, 2010, İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010
Araştırma sahasında 13 köy yerleşmesinin ekonomik geçim kaynağı hayvancılıktır. Bu yerleşmeler toplam yerleşmelerin % 14,4’ünü oluşturmaktadır (Tablo 41). Bu köyler; Ballı, Çampınar, Çatalharman, Çatakbağ, Çortak, Çömelek, Gökçetaş, Güzelyurt, İbrahimli, Kavaklı, Kurtuluş, Kumaçukuru, Topkaya’dır. Bu köyler; dağlık ve engebeli, sulama sorunu olan sahalarda kurulmuştur. Tarım dışı alan geniş yer tutar. Büyük ve küçükbaş hayvancılık, arıcılık temel geçim kaynaklarıdır.
Araştırma sahasında temel ekonomik geçim kaynağı sanayi ve ticaret ürünlerine dayanan 5 tane köy vardır. Bu yerleşmeler toplam yerleşmelerin % 5,6’sını oluşturur (Tablo 41). Bu köyler; Dereköy, Derinçay, Diştaş, Evren ve Palantepe’ dir. Bu köylerden Diştaş organik sertifikalı zeytin tarımı ticareti yapmaktadır. Derinçay Alabalık üretimi yaparak satımını gerçekleştirmektedir. Ayrıca elektrik üreten santrali vardır. Dereköy de kendi ürettiği ürünlerin satımını yaparak gelir elde eden ticaretin yapıldığı bir köydür. Evren köyünde tarımsal kalkınma kooperatifi kurulmuş ve tarım ve köy işleri bakanlığının desteğiyle zeytinyağı fabrikası kurulmuştur. Palantepe köyü Mut merkezine çok yakın ve 103
Karaman - Mut - Silifke anayolu üzerinde kurulmuştur. Köyde ticaretle uğraşan köylüler olduğu gibi Mut’un sanayisi de burada kurulmuştur.
Araştırma sahasında temel ekonomik geçim kaynağı dokumacılığa dayanan tek köy Hacıahmetli köyüdür. % 1,1’lik orana sahiptir (Tablo 41 ). Dağlık engebeli arazi yapısına sahip olması, tarım arazilerinin yetersizliği ve su sıkıntısının yaşanması tarım yapılmasını engellemiştir. Küçükbaş hayvanlardan keçi ve koyun beslenmektedir. Bu hayvanların yününden ve kılından dokunulan kilimler geometrik bitki motifli olup; iplerin rengi kökboyası ile verilir. Dokunan kıl heybe, kilim, çuval, renk desen dokunuş bakımından yörenin tüm özelliklerini taşır.
Genel olarak bakıldığında; Mut’un köylerinde tarım ve hayvancılık yoğunluk kazanırken, Dokumacılık azda olsa ulaşımın geliştiği köylerde ticaret ve tarıma dayalı atölye tipi sanayi de gelişme göstermektedir.
3.2.2.2. Belediye Örgütlü Köy Yerleşmeleri (Belde)
1924 tarih ve 442 sayılı Köy Kanununa göre, nüfusu 2 000’i aşan yerleşmeler istedikleri takdirde belediye yönetim örgütü kurabilmektedir. Ancak belediye örgütü bulunan yerleşmelerin birçoğu kent özelliği taşımaz. Çünkü sanayi ve ticaret faaliyetleri, sağlık, eğitim hizmetleri ile altyapıları genellikle gelişmemiştir (Sarıbaş, 2009:100).
Araştırma sahasında 1 tane belediye örgütlü köy yerleşmesi yani belde vardır. Göksu beldesi bakanlar kurulunun 18 Ekim 1995 tarih ve 95/44821sayılı kararıyla Göksu kenarında bulunan Kıravga, Esen, Köprübaşı ve Bayır köyleri birleştirilerek kurulmuştur. Beldeye Göksu adı verilmiştir. Köyler beldeye bağlı mahalle yerleşmesi olmuştur.
2000 yılı nüfus sayımlarında 1.659 kadın 1.525 erkek olmak üzere toplam 3.184’tür. Nüfusu 2007 yılında 2.887 kişi, 2008 yılında 2.605 kişi, 2009 yılında 2.426 kişi, 2010 yılında 2.348 kişiye düşmüştür (TUİK, 2011).
Beldede genelde tarım ve hayvancılık yapılmaktadır. Sulanabilen tarım alanlarında meyve bahçeleri önem kazanmıştır. En çok yeşil erik, kayısı ve zeytin 104
yetiştirilir. Ayrıca incir, elma ve nar üretimi de yapılmaktadır. Belde de hayvancılıkta önemli bir gelir kaynağıdır. Hayvancılık modern çiftlikler halinde değil genelde ailelerin birkaç hayvan beslemesi şeklindedir. Beldede tarihi kalıntılarda mevcuttur.
3.2.2.3. Köy Altı Yerleşmeleri
Araştırma sahasında köy altı yerleşmeleri olarak yayla yerleşmeleri, mahalle yerleşmeleri ve ağıl yerleşmesi görülür. Sahada otuz bir tane yayla yerleşmesi tespit edilmiştir. Ancak bunların birçoğunda kalabalık bir nüfus görülmemektedir. Örneğin; Silifke sınırına yakın alandaki Kızılova yaylasına Mut halkı pek çıkmamaktadır. Daha çok buraya Silifke’den gelenler çıkmaktadır. Buna karşılık Mut merkezine yakın olan Sertavul yaylasına Mut merkezinden, Karaman’dan ve Silifke’den gelenler olmakta ve yaylanın nüfusu yazın çok artmaktadır. Kumru yaylasına ve İşemik yaylasına Mut merkezde oturanlar çıkmaktadır.
Günümüzde birçok yayla birden fazla köy tarafından ortak kullanılabilmektedir Köylerde yaylacılık faaliyetlerini insanlar daha çok hayvan otlatmak, tarım yapmak, hayvansal ürünlerini üretmek, hayvanlara yönelik kışlık, yiyecek hazırlamak için yapmaktadır.
Araştırma sahasında yaylacılık faaliyetlerinin başında göçebe yaylacılık faaliyetleri gelmektedir. Eskiden beri süregelen göçebe yaylacılık faaliyeti son yıllarda oldukça azalmıştır. Bu faaliyeti halen sürdüren tek aşiret Sarıkeçili aşiretidir. Sarıkeçililer 11.yüzyıl ortalarında İçel yöresine yerleşen 200 haneli Sarıkeçili aşireti 9 asırdır göç ederek yaşamlarını sürdürüyorlar. Baharın gelmesiyle üç ay sürecek göçe başlayan Sarıkeçili aşireti her yıl mayıs ayında Anamur ve Bozyazı kıyılarından yola çıkarak, Karaman’a doğru giderken Mut üzerinden geçerek Seydişehir’e ulaşıyorlar. Tek geçim kaynakları küçükbaş hayvanlar olan Sarıkeçili aşireti üyeleri kasım ayında yine aynı güzergâhı takip ederek develerle Akdeniz kıyılarına göç ediyorlar (Mut Belediyesi Kültür Yayınları, 2006)(Foto 7). 105
Foto-7: Evren Azmak Mahallesi Güzergâhında Sarıkeçili Göçü
Araştırma sahasında görülen diğer yaylacılık faaliyeti iktisadi yaylacılık faaliyetidir. Bu yaylacılık faaliyetinde hayvancılıkla uğraşanlar hayvanlarını otlatmak için İlkbahar mevsiminde Nisan ayı sonu Mayıs ayı başlarında yaylalara çıkarlar. Yaylalara hayvancılıkla uğraşanların dışında tahıl tarımı yapmak amacıyla çıkanlarda vardır. Hatta yaylalarda elma ve ceviz yetiştiriciliği de yapılmaktadır.
Araştırma sahasında ayrıca rekreasyonel yaylacılık faaliyetleri de görülmektedir. Bu yaylacılık faaliyetine katılanlar yaz mevsiminin bunaltıcı sıcağından kurtulmak ve dinlenmek amaçlı olarak yaylara çıkmaktadırlar.
Son yıllarda ulaşım sisteminde ki gelişmeler nedeniyle yaylalara günlük geliş gidiş yapanların sayısı oldukça fazladır. Bu yüzden ilçe merkezine yakın olan Kozlar, Zeyker, Köşk ve Sertavul gibi yaylalar günlük gidiş geliş yapanlar için daha fazla tercih edilmektedir. 106
Tablo-42: Mut’ta Yayla Yerleşmelerinin Bağlı Olduğu Köyler (2010)
Köyün adı Yaylası Hacıahmetli Göğden yaylası ve Kızıl ova yaylası Işıklar Göktepe yaylası Çamlıca(Beci) Becigüzleği yaylası Evren Evren güzleği yaylası Yalnızcabağ Değirmenlik yaylası, Tozlu yaylası İlice ve Çatakbağ Başkoz yaylası Sakız ,Aydınoğlu ,Bozdoğan Derepazarı yaylası Özlü Sazak yaylası, Cankabak yaylası Alaçam Üzümvermez yaylası Çukurbağ , Mut şehir merkezi Zeyker yaylası Hacınuhlu Köşk yaylası Bağcağız , Mut şehir merkezi Kozlar yaylası, Köşk yaylası Kavaközü Söğütözü yaylası Dağpazarı Sorgun yaylası Geçimli Karabağ yaylası, Akgedik yaylası Topluca ,Çampınarı,Kızılalan Güzle yaylası Diştaş ,Mut şehir merkezi Sertavul ,Küçüksertavul,Akçeşme yaylası Gökçetaş (şanşa) Katırdaş ,Gökçetaş ,Kozak yaylası Elmapınarı ,Navdalı Tahtalı yaylası, yağlı yaylası Mut şehir merkezi İşemik ve Kumru yaylası Kaynak: Arazide Yapılan Gözlemler, 2010.
Mut’ta bazı köylerin kullandığı belli bir yaylası bulunmadığı halde bazı köylerin birden fazla yaylası bulunmaktadır. Yukarıdaki tabloda bazı köylerimiz ve bu köylere bağlı olan yayla yerleşmeleri gösterilmektedir (Tablo 42).
Kozlar yaylasında da elektrik, su, telefon gibi şehirsel hizmetler bulunmaktadır. Mut’a 19 km uzaklıkta bulunmaktadır. Son yıllarda Sertavul ve Kozlar yaylalarındaki nüfuslanmalar artmıştır.
Zeyker yaylası Mut’a 16 km uzaklıktadır. Şehir merkezine yakın olduğu için çalışanların tercih ettiği yayladır.
Sertavul yaylası E-5 karayolu üzerinde Mut’a 35 km uzaklıkta bulunmaktadır. Yayla yerleşmesinde elektrik, içme suyu mevcuttur. Yaylada güvenliği sağlayıcı jandarma karakolu bulunmaktadır. Pazar günleri halkın ihtiyaçlarının karşılanması için Karamandan satıcılar pazara gelmektedir. Yaylanın market manav gibi alışveriş merkezleri bulunur. Sertavul yaylası Diştaş köyünün yaylası olmasına rağmen Mut merkezinde oturanların çoğunlukla çıktığı bir yerdir (Foto 8). 107
Foto-8: Sertavul Yaylası
Mahalle yerleşmesine gelince, köy-altı iskân şekli ile köy arasında bulunan mahalle, iskân çekirdek ve gruplarının birleşmesinden meydana gelmiştir. Mahalle aynı kökten gelen akrabaların bir araya toplanmasından oluşacağı gibi sosyo- ekonomik bağlar ve karşılıklı dayanışma sonucu toplanan ailelerin birleşmesinden oluşmaktadır. Mahallelerin gerek işgal ettiği mekân ve gerekse hane sayısı açısından çok değişik özellik göstermektedir. Şöyle ki mahallenin iki ucu arasındaki mesafe bazen 1 km’yi aştığı gibi, bazen "petek" şeklinde toplu bir yerleşme, bazen da küçük gruplar arasında bir dağılma olabileceği gibi, bazen da sık dokulu ve köy tipi mahallelerde olmaktadır. Bunun yanında bazı mahalleler 5-10 haneden bazıları ise 20-30 haneden ibarettir (Atalay,1992:302).
2010 yılı itibariyle Mut’ta 90 köye bağlı toplam 110 mahalle mevcut olup mahallelerin yolları asfalt, içme suyu şebekesi, elektrik ve telefonu mevcuttur.
3.2.2.4. Kentsel Yerleşmeler
İnsanlar bir toprak parçası üzerinde yaşarlar. İnsanların yaşamlarını sürdürdükleri bu mekân parçasına “kent” ya da “köy” adı verilir (Keleş,2008:109). 108
Bazı araştırıcılar, belediye teşkilatı bulunan, bu teşkilatın kurulmuş olduğu yerleşmelerin, kent sayılması gerektiğini kabul ederler. Kentin önemli idari niteliklerinden biri de, orada mutlaka belediye hizmetlerinin verilmesi gerektiği gerçeğidir. Belediye teşkilatı olmayan ve nüfusuna bu hizmetlerin verilmediği bir yerleşme, kent sayılamaz. Bununla birlikte, belirtmek gerekir ki, bir yerleşmenin kent sayılması için tek başına belediye teşkilatının varlığı, yani sadece belediye teşkilatının kurulmuş bulunması yeterli değildir. Bu takdirde belediye teşkilatı kurulmuş köylerin de, kent sayılması gerekir ki, bu mümkün değildir (Doğanay, 1994: 408).
Nüfus yoğunluğu, köy-kent ayrımında kullanılan kriterlerden biridir. Kentlerde nüfus ve konutların yoğunluğu kırsal yerleşmelere göre oldukça fazladır (Göney, 1984:3)(Foto 9)
Foto-9: Mut Şehir Merkezi Genel Görünüşü
Devlet istatistik enstitüsü yayınlarında yönetsel örgüt sınırları kent köy ayrımında bir ölçüt olarak kullanılmaktaysa da, köy yasası ilkesine göre nüfusu 2.000’den aşağı olan yerlere köy, nüfusu 2.000 ile 20.000 arasında olan yerlere 109
kasaba ve nüfusu 20.000’den fazla olan yerleşmelere kent denildiği görülür (Keleş, 2008:110) (Şekil 26)
Çalışan nüfusun ekonomik faaliyet kollarına göre dağılımına bakıldığında nüfusun çoğu tarım dışı sektörlerde çalışıyorsa ve belediye teşkilatı bulunuyorsa böyle yerleşmeler kent olarak kabul edilmektedir. 110 111
3.2.2.4.1. Mut Şehri ve Şehirsel Fonksiyonları
Mut şehir merkezinde yaşayan bireyler köy yaşantısından tamamen kendilerini kurtaramamışlar ve kentte köy kültürünü yaşatmaktadırlar. Bunun en önemli nedeni köylerden kente doğru göçlerin devam etmesidir. Ayrıca kent merkezinde oturanların tarım ve hayvancılık faaliyetleri ile uğraşması ve birçok bireyin köyde bağ ve bahçesinin bulunması nedeniyle köy ile irtibatlarının kesilmemiş olması da etkili olmuştur.
Bir yerleşmenin şehirsel özellik taşıyabilmesi için şehrin bazı fonksiyonlara sahip olması gerekmektedir. Şehirsel fonksiyonlar genelde çalışan nüfusun sektörlere göre dağılımı açısından ele alınmaktadır. Mut şehrinde tarım fonksiyonu başta olmak üzere sanayi ve hizmet fonksiyonları gelişmiştir.
3.2.2.4.1.1. Yönetim Fonksiyonu
Mut, 1’i belediye örgütlü belde olmak üzere 90 köy yerleşmesinin bağlı olduğu bir ilçe yönetim merkezidir.
1869 yılında Mut belediyesi kurulmuştur. Günümüzde hizmet binası yenisi yapılmak üzere yıkılmış durumdadır. Hizmetler belediye’ye ait otogar üzerindeki binada, fen işleri müdürlüğüne ait binada ve kale içindeki müzede tahsis olunmuş binada sürdürülmektedir. Belediyenin 33 memur, 115 işçi olmak üzere toplam 148 personeli vardır. Belediyenin 2011 yılı bütçesi 14.900.000TL’dir (Mut İlçe Kaymakamlığı, 2010).
Göksu Belediyesi 18/10/1995 gün ve 95/44821 sayılı kararname ile kurulmuştur. Belediyeye ait 2 katlı hizmet binası inşaatı tamamlanarak hizmete girmiştir. 3 memur ve 9 işçi personeli vardır. 2011 yılı bütçesi 1.950.000 TL. dir (Mut İlçe Kaymakamlığı, 2010).
Mut’ta ilçe teşkilatında bulunması gereken zorunlu kamu kurum ve kuruluşlar mevcuttur. Kamu kuruluşlarının dışında çeşitli odalar, kooperatifler, siyasi partiler, sendikalar, dernekler vakıf temsilcilikleri de yönetim fonksiyonu kapsamına girmektedir. İlçenin, yönetim fonksiyonu kazanmasında belediyenin önemi büyüktür. 112
Belediye halka altyapı, üstyapı gibi birçok alanda hizmet götürmekte, yeşil park alanı ve çocuk parkı oluşturmakta, arıtma tesisi yapılma çalışmaları sürdürmekte, cadde ve sokaklarda asfalt ve parke taşı döşeme çalışmaları devam etmekte ve ilçenin planlı şehirleşmesini sağlamaktadır.
3.2.2.4.1.2. Ticaret Fonksiyonu
Mut’ta ticaret açısından mut merkezine kurulan semt pazarları önem taşır. Semt pazarları haftanın belirli günlerinde kurulmaktadır. Pazartesi, Salı, Perşembe, Cuma ve Cumartesi günleri kurulmaktadır. Pazartesi pazarı Güllük ve Pınarbaşı mahalleleri arasına, Salıpazarı Meydan mahallesine, Perşembe pazarı Deveci mahallesine, Cuma pazarı Yatırtaş mahallesine, Cumartesi pazarı Kültür mahallesine kurulur. Bunlardan ticari potansiyeli en fazla olanı cuma pazarıdır. Köylüler Cuma günü üretim fazlası olan tarımsal ve hayvansal ürünlerini pazarlarda satmak için Mut’a gelmektedirler.
Mut’ta kayısı, zeytin, incir, nar, elma ve taze sebzelerin olduğu dönemlerde Mut halinde komisyoncular mal alıp satmakta ve büyük ölçüde ticari canlılık görülmektedir.
3.2.2.4.1.3. Sağlık Fonksiyonu
Mut’ta şehir merkezinde sağlık hizmetleri, sağlık grup başkanlığı 1 devlet hastanesi ve 2 sağlık ocağı tarafından yürütülmektedir. Şehir merkezinde 2008 yılında toplam 131sağlık personeli halka hizmet vermektedir. Bunların 79’u devlet hastanesinde, 45’i sağlık Ocaklarında, 7’si sağlık grup başkanlığında hizmet vermektedir.
3.2.2.4.1.4. Kültürel Fonksiyonlar
Mut şehrinde kültürel fonksiyonlar içerisinde eğitim-öğretim kurumları başta gelir. Şehir merkezinde 10 ilköğretim okulu, 1 anaokulu, 6 lise,1 yüksekokul, 1 çıraklık eğitim merkezi, halk eğitim merkezi, 4 dershane, 1 özel okul, 3 sürücü kursu, 5 öğrenci yurdu, 2 rehabilitasyon merkezi vardır. 113
İlköğretim okullarında ve liselerde yaklaşık 712 öğretmen, 10.671 öğrenci, bulunmaktadır. Araştırma sahasında köyden taşımalı ilköğretim okullarına ve liselere birçok öğrenci eğitim almak için ilçe merkezine gelmektedir.
İlçede bulunan Mersin Üniversitesi’ne bağlı meslek yüksekokulu da şehrin kültürel hayatını olumlu yönde geliştirmektedir. Geneline bakıldığında programlarda toplam 193 kız, 336 erkek olmak üzere toplam 529 öğrenci eğitim öğretim görmektedir. Yüksek Okulda halen 13 akademik personel, 11 idari personel olmak üzere toplam 24 kişi hizmet vermektedir.
Mut şehrinde kültürel fonksiyonlar içerisinde ilçe halk eğitim merkezinin faaliyetleri önemli bir yere sahiptir. Mut halk eğitim merkezinde çeşitli kurslar açılmaktadır.
İlçede 2009-2010 eğitim öğretim yılında toplam 52 branşta 176 kurs açılmış olup 3.156 kursiyer katılmıştır (Tablo 43).
Mut ilçesinde 1973 yılından beri kayısı festivali düzenlenmektedir. 2011 yılında 38.’si düzenlenmiştir. Kayısı festivali etkinlikleri içerisinde sanatçılar gelerek konser verilmekte, ata sporu olan güreş müsabakaları yapılmakta, çocukların sünnet merasimi yapılmaktadır. Festival etkinlikleri 3 gün sürmektedir.
29 Haziran- 4 Temmuz tarihleri arasında belediyenin sponsorluğunda ilk kez Uluslararası yamaç paraşütü yarışması düzenlenmiştir. Yarışmaya 21 ülkeden 100 civarında paraşütçü katılmıştır. Yarışma Dazdırtepe-Kesteltepe de düzenlenmiştir. 114
Tablo-43:Mersin Mut Halk Eğitim Merkezinde Açılan Kurslar (2009-2010)
Kurs Sertifika Alan Kursiyer Toplam Sayısı Kurs Adı Sayısı Kadın Erkek Kadın Erkek Okuma-yazma l.kademe kursları 18 125 30 155 88 24 Okuma-yazma l.kademe sevite tespit sınav 58 236 97 333 221 94 Okuma-yazma ll.kademe kursları 1 53 6 59 48 6 Okuma-yazma ll.kademe sevite tespit sınavı 7 12 35 47 11 3 Bilgisayar doküman kazırlama 4 11 58 69 11 56 Temel bilgisayar okur-yazarlığı 2 0 36 36 0 36 Çeyiz ürünleri hazırlama 8 121 0 121 81 0 Düz kirkitli dokumalar yapma 10 160 0 160 81 0 Elde kurdela işi 15 247 0 247 176 0 Elde maraş işi kursu 1 14 0 14 9 0 Makinede türk işi 1 14 0 14 10 0 Yapma çiçek kursu 1 13 1 14 Kurs devam ediyor Yatak odası tekstili hazırlama 8 148 1 149 78 1 Yatak takımları dikimi 5 76 0 76 52 0 Zikzak makine nakışları 1 18 0 18 Kurs devam ediyor Zikzak makinede aplike 1 18 0 18 Kurs devam ediyor Zikzak makinede çin iğnesi 3 50 0 50 29 0 Zikzak makinede kum işi 4 74 0 74 44 0 Bursluk ve yatılılık sınavlarına hazırlılık 1 13 11 24 0 0 Matematik kursu 3 28 20 48 0 0 Seviye belirleme sınavlarına hazırlık 14 135 119 249 65 51 Türkçe kursu 5 47 39 86 0 0 Araç yıkama 2 4 31 35 31 4 Enstrüman öğretimi bağlama kursu 4 23 37 60 10 10 Enstruman öğretimi bağlama kursu-2 2 12 15 27 10 11 Enstruman öğretimi bağlama kursu-3 1 7 5 12 7 5 Türk halk oyunları kursu(her yöre için ayrı 8 147 60 207 29 33 Sınav sorumlusu yetiştirme (mtsk) 6 14 142 156 14 142 Aerobik fitnes 7 77 15 92 0 0 Avcı eğitimi 6 1 98 99 1 96 Badminton 1 0 14 14 0 14 Jimnastik 2 70 49 119 Kurs devam ediyor Karate 4 21 48 69 14 23 Teakwando 3 25 37 62 5 6 Voleybol 1 8 4 12 8 4 Arapça(ilk kademe)kursu 1 7 18 25 7 13 Arapça(orta kademe)kursu 1 6 10 16 6 9 Pratik ingilizce -1 3 34 13 47 22 2 Pratik ingilizce -3 1 8 4 12 8 4 Soğuk mutfak aşçılığı 1 1 17 17 Kurs devam ediyor Arıcılık 2 0 100 100 0 94 Bilgisayar kullanım kursu 13 85 88 173 83 80 Grafik ve animasyon tabanlı web sayfası 1 3 9 12 5 3 Temel sekreterlik hizmetleri 3 37 12 49 20 2 Küçük baş hayvan kesimi 1 0 36 36 0 36 Ahşap boyama 2 15 6 21 15 5 Dekoratif ahşap süsleme 2 19 4 23 14 1 Eczanelerde çalışan destek personel kursu 1 0 13 13 Trikotaj-1 3 20 0 29 20 0 Trikotaj-2 1 14 0 14 11 0 Katı ve sıvı yakıtlı kalorifer ateşçiliği 2 3 63 66 2 60 Sıcak mutfak aşçılığı 4 37 35 72 36 31 Kaynak: Mut Halk Eğitim Merkezi, 2010 115
3.2.2.4.1.5. Tarım Fonksiyonu
Mut’un ikliminin elverişli olması ve verimli tarım topraklarının bulunmasına bağlı olarak tarım fonksiyonu önemli bir yere sahiptir. Mut’ta halkın büyük bir kısmı hizmet sektöründe ve kısmen sanayi sektöründe çalışmaktadır. Ancak pek çok kişi için ikinci iş olarak tarım da yapılmaktadır. Yani tarım şehirde yaşayanlar için ek gelir kaynağıdır.
Önceleri Mut’ta hayvancılık faaliyetleri de yürütülmekteydi. Günümüzde şehir merkezi hayvancılık için müsait olmadığından bu faaliyet en yakın merkez köyleri ile diğer köylerde yapılmaktadır.
3.2.2.4.1.6. Sanayi Fonksiyonu
Mut’ta sanayi sektöründe çalışanların sayısı, hizmet ve tarım sektöründe çalışanların sayısından oldukça azdır. Sanayide çalışanlar genelde küçük atölye şeklinde ki iş yerlerinde faaliyetlerini sürdürür.
3.2.3. Yerleşmelerde Mesken Tipleri
3.2.3.1. Köy Meskenleri
Araştırma sahasının kırsal kesimlerinde genellikle taş meskenler yaygın olarak bulunmaktadır. Özellikle dağlık alanlarda taş meskenlerin egemen olduğu köyler ortaya çıkar. Meskenler, halkın ailelerin gelenek, görenek, kültürel düzey gibi değişik sosyal özellikleri nedeniyle, bölgeden bölgeye hatta yöreden yöreye önemli farklılıklar gösterebilirler. Bu farklar yapı tarzı, kat sayısı, eklentiler, iç donanım, kullanılan yapı gereçleri ve daha birçok yönden olabilmektedir (Doğanay, 1994:327).
Meskenlerin yapım planını kullanım şekillerine göre aileler belirlemektedir. Hayvancılıkla uğraşan aileler alt katta ahır ve samanlık üst katta ev şeklinde mesken yapmaktadır.
Tarım faaliyetleriyle uğraşan aileler ise alt kat ambar ve üst kat ev şeklinde yapmaktadır. Yani ailelerin ekonomik etkinliklerine göre de meskenler değişebilmektedir. 116
Son yıllarda özellikle merkeze yakın köy yerleşmelerinin mesken şekilleri değişmeye başlamıştır. Ahırlar açık ve kapalı ahırlar şeklinde evlerden uzakta olmaktadır. Samanlıklarda evlerden uzağa kurulmaktadır. Hayvancılık büyük ölçüde besi ve ahır hayvancılığına dönüştürülmeye başlanmıştır. Bu yüzden mesken tipleri de değişmeye başlamıştır.
Taş meskenlerin yerini yapı gereci olarak tuğla ve kiremitler almış ve betonarme binalar çoğalmaya başlamıştır. Tarımla uğraşanlarda betonarme meskenlerin alt katlarını yine ambar olarak kullanmaktadırlar(Foto 10)
Foto -10: Barabanlı Köyünde Taş ve Betonarme Mesken Tipleri
Köy meskenlerinde imar planı yoktur. Herkes arazisinin başına ve dilediği şekilde mesken yapabilmektedir. Ancak meskenler genelde bir veya iki kat şeklindedir. 117
Şekil - 27: Mut Köylerinin Geleneksel Mesken Planı
3.2.3.2. Şehir Meskenleri
Mut şehir merkezi ile köy yerleşmelerindeki meskenlerde; kullanılan yapı malzemesi, kat sayısı ve yapının biçimi farklılıklar göstermektedir. Şehir merkezinde binalar büyük çoğunlukla betonarme ve çatılar düz dam biçiminde yapılmaktadır. İlçe merkezinde meskenlerin kat sayıları anayola yakın yerler 5 kat olmakta diğer yerlerde zeminin yapısına göre belediye tarafından 2 kat, 3 kat ve 4 kat şeklinde plan verilmektedir. Binalarda yapı gereci olarak tuğla ve briket kullanılmaktadır. Genelde 3 oda, 1 salon şeklinde inşa edilen daireler, 120-150 m² arasında bir genişliğe sahiptir. 4 oda, 1 salon şeklindekiler ise 180-220m² genişlikte olabilmektedir. Son yapılan binalarda enerji tasarrufu sağlamak amacıyla yalıtım yapılmaktadır. Klasik binalar yerine asansörlü, kaloriferli modern binaların yapımına başlanmıştır. 118
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4-EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ
4.1. Tarım
Mut’ta halkın temel geçim kaynağı olarak tarım ve hayvancılık önemli bir yere sahiptir. Özellikle Göksu Vadisi çevresinde bulunan tarım arazileri Mut’un önemli tarım alanlarıdır.
Mut, Mersin iline bağlı, Toros dağlarının güney eğimlerinde yer alan, Akdeniz iklim kuşağında engebeli bir yapıya sahip ve killi tınlı toprak yapısı ile bahçe bitkileri cenneti olarak, Akdeniz Bölgesinde önemli bir yere sahiptir. Nüfusun % 90- 95’nin geçimi tarıma dayalıdır. Mevcut hali ile ilçedeki toplam erkek nüfusun % 72’si ve toplam kadın nüfusun % 94’ü tarım sektöründe çalışmaktadır. İlçede işsizlik oranı toplam nüfusun % 3,3’ünü teşkil etmektedir.
İlçede, tarım sektöründe bilinçli ve gelir getirici çalışmalara 1960'lı yıllarda başlamıştır. Mevcut tarım arazisi varlığı 691.207 dekardır. Mikroklima özelliğinden turfanda meyve yetiştiriciliği 1960’lı yıllarda başlamış ve turfanda kayısı alanında ismini duyurmuştur. Kayısıda ortalama rekolte 50-60 bin ton arasında gerçekleşmektedir.
Bölge tarımı gerçek potansiyeli ve üretkenliğine son yıllarda ulaşmış ve tarım yapılabilmesi için gereken şartların yerine getirilmesi çalışmaları son yıllarda artmıştır. Verimli arazilerin suya kavuşturulması amacıyla, ilçe topraklarından geçen Göksu ırmağı daha iyi bir şekilde kullanılması amaçlanmış ve halen devam etmekte olan büyük sulama projeleri hayata geçirilmeye çalışılmıştır. (Örneğin Kızıldağ Sulama Projesi) Yeraltı sularındanda azami istifade sağlamak amacı ile devlet vatandaş işbirliği ile birçok bölge sulama suyuna kavuşmuş ve verimlilik arttırılmıştır. (Örn: Yapıntı Sulama Koop. Geçimli Sulama Koop.v.b.) Sulama konusunda vatandaş bilinçlendirilmiş ve özellikle damla sulama konusunda bir hayli yol kat edilmiştir. 119
Ayrıca 2009 yılında tarımda faydalanmak amacıyla Çağlayangedik, Kışla HİS göleti, Çamlıpınar HİS göleti, Pamuklu HİS göleti ihalesi yapılmış ve aynı yıl içerisinde bitirilmesi kararlaştırılmıştır. İdari iş makineleri ve araçları ile pamuklu HİS göleti, Çampınar HİS göleti, Tekeli HİS göleti ve Haydar HİS göleti yapılmıştır (Mersin il özel idare, 2009).
Bölgemizde birçok tarım ürününün yetişmesini sağlayan iklim ve toprak özelliği alternatif tarım ürünlerinin de yetiştirilmesine olanak sağlayarak yeni türler ilçede yetiştirilmiştir. Bunlardan en önemlisi zeytindir.
Dünya Gıda Örgütü tarafından üretimi tüketici talebini karşılamayan ürünler sıralamasında bulunan ceviz ve badem gibi meyvelerle ilgili olarak, ilçede iki yıldır yapılan çalışmalarla yeni üretim alanları tesis edilerek fidan üretimi yapılmaktadır. Kaymakamlık kanalı ile İlçe Tarım Müdürlüğünce bu konuda da faaliyetlere geçilmiştir. İlçe üreticilerine Kaman çeşidi ceviz tohumlarından dağıtılmıştır.
İl Özel İdare Müdürlüğü kanalı ile yabani anaçlara Antepfıstığı aşılaması yapılmış olup 32 köyde, 929 çiftçiye toplam 90.000 aşı yapılmıştır. 22 köyümüzde Antepfıstığı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu köylerimizdeki verimli ağaçlardan elde edilen rekolte ise 130 ton’dur.
Avrupa Birliği sürecinde tarım uygulamalarında Eurogap protokolü çerçevesinde tarım yapılması ve organik tarım ve uygulamaları, ilçemizde Alata Araştırma Enstitüsü ile ortaklaşa zeytinde başlamıştır. İlçe organik tarım konusunda elverişli olup üretim için son derece uygun ekolojiye sahiptir.
İlçe üreticilerine alternatif olabilecek Çekirdeksiz ve Hicaz çeşidi narlardan, yine Köylere Hizmet Götürme Birliği tarafından tahsis edilen alanda nar fidanı köklendirilmiş ve üreticilere dağıtılmıştır.
Tarımın diğer önemli kolu olan hayvancılık sektörü de yine tarımda olduğu gibi örfi bir şekilde yapılmakta iken ilçemizde 1985'li yıllardan itibaren kültür ırkı hayvanlar suni tohumlama gerekse damızlık alımı ile artmış, büyükbaş hayvancılık sektöründe kültür ırkı melezi hayvan varlığı toplamda % 100'lere ulaşmıştır. Günlük 120
süt üretim miktarı 65 tondur. Küçükbaş hayvancılık yörede önemli bir geçim kaynağı olup 119.250 adet hayvan varlığı mevcuttur. İlçede süt mevcut mandıralarda ve bir kısım (günlük 23.000 lt.) dışarıya gönderilmek üzere değerlendirmektedir. Hayvancılığın son döneminde de içine düştüğü sıkıntılı dönemde ilçede bundan etkilenmiş olup üretim için harcanan girdilerin düşürülmesi amacı ile yem bitkileri ekilişi artmış ve giderekte artmaktadır. Özellikle slaj yapımı konusunda halk bilinçlenmiş olup kendi yemini kendi üretmeye başlamıştır.
Mevcut hayvan popülasyonlarının ıslahı ve verimli yeni ırkların ilçeye getirilmesi çalışmaları artmış olup bu bağlamda Kaymakamlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonu’ndan ihtiyaç sahibi 54 çiftçi ailesine 540 adet İvesi ırkı damızlık koyun ve 54 adet damızlık koç dağıtımı yapılmış ve projenin uygulanması başarılı bir şekilde devam etmektedir.
İlçede süt sığırcılığının gelişmesi ve mevcut hayvanların ıslahı amacı ile Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu tarafından ortaklaşa yürütülen, 100 çiftçi ailesine 2’şer adet damızlık süt sığırının dağıtımını öngören “Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi” hazırlanmıştır. Bakanlıkça uygun görülüp, 2004 yılında Köselerli Köyü’ndeki 100 çiftçi ailesine 2’şer adet damızlık süt sığırının dağıtımı yapılmıştır. Ayrıca ilçede üretilen sütlerin daha hızlı ve kolay işlenerek daha verimli kullanılmasını sağlayacak “Süt Soğutma ve Depolama Tesisi” projesi hazırlanarak uygulamaya girmesi beklenmektedir.
İlçede tarıma dayalı sanayinin gelişme süreci oldukça yavaş işlemektedir. Özellikle ihracata yönelik ürünlerin işlenmesinde yetersiz kalınmıştır. En iyi gelişen gıda sanayi bulgur fabrikalarıdır. Mut bulguru iç piyasada oldukça iyi bir konumda olup aranan bir bulgurdur.
İlçede Tarımsal üretici birlikleri konusunda da çalışmalar yapılmış ve Mut fidan üreticileri ile bal üreticileri birliği kurulmuş olup faaliyetlerine devam etmektedir. Kaysı üreticileri ve zeytin üretici birlikleri ile ilgili kuruluş çalışmaları devam etmektedir. Tarımsal kalkınma kooperatifleri bakımından Mut oldukça iyi bir potansiyele sahip olup verilen krediler layıkıyla kullanılmış ve üreticiler 121
kooperatifçilik alanında oldukça başarılı olmuşlardır. Bu manada ilçede 2007 yılı için Kemenli-Karadiken Tarımsal kalkınma kooperatifi 100 x 2, Aydınoğlu Tarımsal kalkınma kooperatifimiz 50 x 6 süt sığırcılığı projeleri İlice ve çevresi tarımsal kalkınma kooperatifi de 50 çiftçi ailesine ayrı ayrı 500 m2 seracılık projeleri teklif edilmiştir (Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010).
Tarım alanında yapılacak en büyük projelerden biri Mut Ovası (Kızıldağ) Sulama Suyu Projesidir. Bu proje ile 41.630 da alanın sulanması hedeflenmektedir. Projenin % 59’u tamamlanmış durumdadır. Kanallara deneme amaçlı olarak su verilmektedir.
Mut nüfusunun % 90 tarımla uğraşmaktadır. Ülkemize 70’in üzerinde kültür bitkisi yetiştirilebilirken ilçede bu ürünlerden 57 tanesi yetiştirilmekte olup, bunlardan 40 ürün ekonomik açıdan ticari boyutlarda üretilmektedir.
İyi bir toprak işleme, kaliteli tohum kullanılması uygun gübreleme, sulama ve budama gibi tarımsal teknikler yanında tarım ürünlerinde görülen hastalık, zararlı ve yabancı otlarla mücadelede konusunda 65 köyde çiftçi eğitimleri yapıldı. Diğer merkeze yakın olan köylerde de Mut Merkez Ziraat Odası Toplantı salonunda ayda bir yapılan çiftçi toplantılarında çiftçilerin istenilen kalitede iyi bir verim alabilmeleri için hastalık ve zararlılarda kullanılan zirai ilaçların teknik tavsiyelere uygun olarak kullanımının sağlanmasına çalışılmaktadır.
İnsan, çevre, gıda güvenilirliği ve doğal dengenin korunması konusunda İlçe Tarım Müdürlüğü ve Ziraat Odası üreticilere zirai mücadele ilaçlarını tavsiye ederek hastalık, zararlı ve yabancı ot mücadelesinin gerçekleştirilmesi konularında çiftçileri bilgilendirmektedir. İlçede 14 adet Perakende Zirai İlaç, Zirai Alet ve Makine ve Tohum satış bayii bunların dışında sadece 1 adet Perakende Tohum satış bayii ve 1 adet Perakende Zirai Alet ve Makine bayii bulunmaktadır. İlçede 34 adet özel, 1 adet resmi olmak üzere 35 adet fidan üreticisi bulunmaktadır.
İlçede süne zararlısının kışlaklardan ekili alanlara inmesi muhtemel olan Tekeli, Çamlıca, Yeşilköy, Hacısait gibi 4 köyümüzün hububat alanları kontrol edilerek kaba sürvey çalışmaları yapılmış olup keşif çalışmaları devam etmektedir. 122
Köy çalışmalarında çiftçi ziyaretlerinde ve bahçe kontrollerinde çiftçilere zirai mücadele hastalık ve zararlılar konularında bilgiler verilmekte üreticilerin yapmaları gerekli işler anlatılmakta mücadele yapılması konularında ilaçlar tavsiye edilmektedir (Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010).
4.1.1. Araziden Yararlanma Durumu
Araştırma sahasında arazinin kullanım şekline bakıldığında, orman arazisinin % 50,1’lik (1.384.957 da) oranla en fazla alana sahip olduğu görülür. Orman arazilerini ikinci sırada % 25,1’lik (691.207da) oranla tarım alanları, üçüncü sırada % 13,7’lik oranla (377.217 da) tarım dışı alan, dördüncü sırada % 10,1’lik oranla (277.476 da) çayır ve mera alanları ve % 1,0’lık oranla (28.228 da) yerleşim alanları takip eder(Tablo 44).
Tablo-44: Mut’ta Arazinin Kullanım Şekli (2010)
Kullanım Durumu Alanı (da) Yüzdesi (%’si) Tarım alanı 691.207 25,1 Çayır mera alanı 277.476 10,1 Orman ve fundalık 1.384.957 50,1 Tarım dışı alan 377.217 13,7 Yerleşim alanı 28.228 1,0 TOPLAM 2.759.085 100 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010
Araştırma sahasında tarım arazinin dağılımına bakıldığında, ekili dikili alanların % 34,8’inde (240.742 da) sulu tarım yapılırken, % 65,2’sinde (450.455 da) kuru tarım yapılmaktadır.
Toplam alanın ürünlere göre dağılımına baktığımızda % 39,8’lik oranla (274.528 da) zeytinlik alanların geniş yer kapladığı görülür. Bunun en önemli nedeni; Mut’un ikliminin ve toprak yapısının elverişli olmasıdır. Bunu % 36,7’lik oranla (253.007 da) tarla bitkileri, % 17,4’lük oranla (120.925 da) meyvecilik % 3,1‘lik oranla (21.225 da) sebzecilik ve % 3,0’lük oranla (20.512 da) nadas alanı takip eder (Tablo 45). 123
Tablo -45:Mut İlçesi Tarım Arazisi Dağılımı (da) (2010)
Ürün Grubu Sulu Alan (da) Kuru Alan (da) Toplam Alan (da) Yüzdesi (%) Tarla Bitkileri 23810 229197 253007 36,7 Zeytinlik 96147 178381 274528 39,8 Meyvecilik 88270 32655 120925 17,4 Sebzecilik 21225 - 21225 3,1 Nadas 11285 9227 20512 3,0
TOPLAM 240742 450455 691.207 100 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü Brifingi,2010
Şekil -28:Mut İlçesi Tarım Arazisi Dağılımı (da) (2010)
3% 37% 3%
17%
40%
Tarla Bitkileri Zeytinlik Meyvecilik Sebzecilik Nadas
Tarım alanında ziraat odasının da faaliyetleri bulunmaktadır. 2007-2010 yılları arasında tamburlu ot biçme makinesi alınıp ilçe tarım müdürlüğüne hibe edilmiştir. İlçe köylerindeki yabani sakız ağaçlarına Antepfıstığı aşısı yaptırılmıştır. Ayrıca Mut kayısısı için coğrafi işaret markası alınmıştır. İlçe köylerine gidilerek toprak örnekleri alınmış ve analizleri yaptırılmıştır. İtalya’dan uzman eğitmenler getirilerek zeytinyağı tadım kursu açılmış ve çiftçilere sertifika verilmiştir. Çiftçilere bilinçli tarım yapmaları konusunda yardımcı olmak amacıyla toprak, yaprak ve su analiz laboratuarı açılmıştır. Bu laboratuarlarda çalışmak üzere 1 ziraat mühendisi, 1 kimyagerve 1 zirai laborant çalışmaktadır. İlçe çiftçilerine salamura zeytin işleme teknikleri eğitimi verilmektedir. Akdeniz ihracatçı birlikleri ile ortaklaşa her yıl kayısı ihracatını değerlendirme toplantıları düzenlenmektedir. Zeytin dostu derneği ile ortaklaşa zeytincilik sempozyumu düzenleme gibi faaliyetler bulunmaktadır (Mut Ziraat Odası 2007-2010 Faaliyet Raporu). 124
4.1.2. Başlıca Tarım Ürünleri
4.1.2.1. Tahıllar
Mut, genel itibari ile Akdeniz ikliminin sahasına girmesine rağmen, karasal iklim özellikleri daha belirgindir. Bu durum tahıl tarımını yaygınlaştırmıştır. 2010 yılına bakıldığında Mut’ta ekili dikili arazilerin % 29,5’i (204.179 da) tahıl tarımı için ayrılmıştır. Yıllık ortalama yağış miktarı oldukça azdır. Bu durum tarımda sulamayı zorunlu hale getirmiştir. Ancak su kaynakları yeterince ihtiyaca cevap veremediği için sulanmanın yapılamadığı ve su ihtiyacının düşen yağmura bağlı olarak karşılandığı yerlerde doğal olarak kuru tarım yöntemleriyle tahıl tarımı yapılmaktadır. Tahıllar içerisinde en fazla buğday ekimi yapılır. Buğdayın yetişmediği yüksek yerlerde ise hayvancılığa bağlı olarak arpa tarımı da yapılmaktadır. Kısmen sulanabilen yerlerde de slajlık mısır ekimi de vardır.
Tahıllar içerisinde ekim alanı bakımından ilk sırayı % 82,2 (78.160 da) ile buğday alırken, bu oranı % 15,1 (14.400 da) ile arpa, % 2,7 (2.550 da) ile mısır izlemektedir (Tablo46).
Tablo-46: Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanı ve Üretimi (2010)
Tahılın cinsi Ekim alanı(da) Yüzdesi (%) Üretim (ton) Yüzdesi (%) Buğday 78.160 82,2 18.740 55,4 Arpa 14.400 15,1 2.304 6,8 Mısır 2..550 2,7 12.750 37,8 Toplam 95.110 100 33.794 100 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü,2010
Tahılların üretim dağılımına bakıldığında % 55,4’lük (18.740 ton) pay ile buğday ilk sırayı alırken, arpa ekim alanı içerisinde % 15,1’lik paya sahip olmasına rağmen üretimde % 6,8’lik (2.304 ton) bir pay ile sonda yer alır. Mısırın ekim alanı içindeki payı en düşük olmasına rağmen ( % 2,7 ) üretim içindeki payı % 37,8’lik (12.750 ton) oranla buğdaydan sonra ikinci sırayı alır (Tablo 46). 125
Şekil-29: Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanı (2010)
15% 3%
82%
Buğday Arpa Mısır
Şekil- 30: Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Üretimleri (2010)
7%
38%
55%
Buğday Arpa Mısır
Tahıl ürünlerinin ekim alanları ve üretim miktarlarında yıllara göre dalgalanmalar görülmektedir. 2006 yılında toplam tahıl ekimi yapılan alan 117.326, iken 2007 yılında 91.407da’a düşmüş, 2008 yılında 98.537 da’a yükselmiş, 2009 yılında 97.630 da’a ve 2010 yılında da 95.110 da’a gerilemiştir.
Ekim alanlarındaki bu dalgalanmalara bağlı olarak tahılların üretim miktarlarında da dalgalanmalar meydana gelmektedir. 2006 yılında toplam tahıl üretimi 34.171 ton iken, 2007 yılında bu rakam 29.926 tona düşmüş, 2008 yılında 126
31.078 tona, 2009 yılında da 34.494 tona yükselmiştir. 2010 yılında ise üretim 33.794 tona gerilemiştir (Tablo 47).
Tablo- 47: Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010)
2006 2007 2008 2009 2010 Ürün Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim adı alanı(da) (ton) alanı(da) (ton) alanı(da) (ton alanı(da) (ton) alanı(da) (ton)
Buğday 92826 18368 70857 14296 79811 15864 78421 19190 78160 18740
Arpa 22000 3303 18000 2880 16176 2464 16659 2554 14400 2304
Mısır 2500 12500 2550 12750 2550 12750 2550 12750 2550 12750
Toplam 117326 34171 91407 29926 98537 31078 97630 34494 95110 33794
Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010, TÜİK, 2011
Şekil- 31: Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Ekim Alanları(2006-2010)
100000
90000
80000
70000
60000
50000 Buğday
40000 A rpa
Ekim Alanı(da) 30000 Mısır
20000
10000
0 Y ıllar 2006 2007 2008 2009 2010
Tahıllar içerisinde ekim alanı en geniş olan ve üretim miktarı en fazla olan buğday, yıllar itibari ile dalgalanmalar göstermektedir. Buğdayın 2006 yılında ekim alanı 92.826 da iken, üretim miktarı 18.368 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu ekim alanı 2007 yılında 70.857da ‘a ve üretim miktarı 14.296 tona düşmüştür. 127
Şekil-32: Mut’ta Tahıl Ürünlerinin Yıllara Göre Üretimleri (2006-2010)
25000
20000
15000 Buğday
Arpa 10000
Üretim Üretim (ton) Mısır
5000
Yıllar 0 2006 2007 2008 2009 2010
2008 yılında tekrar ekim alanında ve (79.811da) üretim alanında (15.864 ton) artış olmuştur. 2009 ve 2010 yıllarında ekim alanı pek değişmez iken üretim nispeten düşmüştür. Bu düşüşte son yılların daha kurak geçmesinin de etkisi vardır.
Arpa ekim alanları ve üretim miktarları da kararlılık göstermez. Arpanın 2006 yılında ekim alanı 22.000 da iken, üretimi 3303 ton olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılında ise ekim alanı ve üretim miktarı azalmıştır. 2007 yılında 18.000 da alan ekilirken, 2.880 tonluk üretim gerçekleşmiştir. 2008 yılında ise ekim alanı ve üretim miktarı daha da düşmüştür. 2008 yılında ekim alanı 16.176 da, üretim 2.464 ton olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında ekim alanı ve üretim miktarında artış görülmüştür. 2009 yılında ekim alanı 16.659 da ve üretim 2.554 tondur.
2010 yılında ekim ve üretim alanında düşüş yeniden başlamıştır. 2010 yılında ekim alanı 14.400 da iken üretim en düşük olarak 2.304 ton olmuştur.
Mısırın ekim ve üretim miktarı fazla değişme göstermez. 2006 yılında ekim alanı 2.500 da ve üretim 12.500 tondur. 2007 yılından 2010 yılına kadar ekim alanı ve üretim miktarı değişmemiştir. Bu yıllarda ekim alanı 2.550 da ve üretim 12.750 ton dur. 128
Sonuç olarak; görüldüğü gibi tahıllardan buğday ve arpadan birim alandan alınan verim miktarı düşüktür. Bunun nedeni de bu ürünlerin ekim alanlarının kurak olması ve yağışların yıllara göre değişkenlik göstermesidir. Mısır ekim alanı ve üretim miktarına bakıldığında pek dalgalanma olmamıştır. Çünkü mısır sulanabilen alanlarda ekilmektedir.
4.1.2.2. Baklagiller
Araştırma sahasında baklagil türlerinden fasulye (kuru) ve nohut yetiştirilmektedir. Baklagiller içerisinde ekim alanı en geniş olan ürün % 98 (25.060 da) ile nohuttur. Bunu % 2 (500 da) ile fasulye izler. Baklagillerin üretim dağılımına bakıldığında % 96,8 (1.503 ton) pay ile nohut birinci, % 3’2 lik (50 ton) pay fasulye ikinci sırada yer alır (Tablo 48).
Tablo-48: Mut’ta Baklagil Ürünlerinin Ekim Alanları ve Üretimleri (2010) Ekim Yüzdesi (%’si) Üretim (ton) Yüzdesi (%’si) Ürün Adı Alanı (da) Fasulye(kuru) 500 3 50 3 Nohut 25.060 97 1.503 97 Toplam 25.560 100 1.553 100 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010.
Şekil-33: Mut’ta Baklagil Ürünlerinin Üretimleri (2010)
97%
3%
Fasulye(kuru) Nohut
Araştırma sahasında baklagillerden fasulyenin ekim alanları ve üretim miktarları yıllara göre fazla değişikliğe uğramamıştır. 2006 yılından itibaren 2010 yılına kadar 500 da alanlarda ekimi yapılmış ve genel itibari ile bu alandan 50 tonluk 129
üretim sağlanmıştır. Nohut baklagiller içerisinde en çok üretimi yapılan ürün olmasına rağmen 2006 yılında ekilen alandan (25.000 da) elde edilen üretim (1.500 ton) ile 2007 yılında ekilen alandan (25.060 da) elde edilen üretim miktarları (1500 ton) pek değişmemiştir. Bunun yanında 2008 yılında ekim alanında (20.060 da) ve üretiminde (1.204 ton) azalma görülmektedir. 2009 yılında da ekim alanı (25.060 da) değişmiş ve üretim (2.005 ton) artmıştır. 2010 yılında ise ekim alanı aynı kalırken üretim miktarı oldukça düşmüştür. Görüldüğü üzere en yüksek üretim 2009 yılında olmuştur. Bu durum üzerinde yıllık düşen yağışın miktarı da etkili olmuştur (Tablo 49).
Tablo-49: Mut’ta Baklagillerin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010) 2006 2007 2008 2009 2010 Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Alanı (ton) Alanı (ton) Alanı (ton) Alanı (ton) Alanı (ton) Ürün Adı (da) (da) (da) (da) (da)
Fasulye(Kuru) 500 50 500 50 500 50 500 50 500 50 Nohut 25.000 1.500 25.060 1.504 20.060 1.204 25.060 2.005 25.060 1.503 Toplam 25.500 1.550 25.560 1.554 20.560 1.254 25.560 2.055 25.560 1.553 Kaynak: Mersin Tarım İl Müdürlüğü, 2010,TÜİK, 2011
Şekil-34: Mut’ta Baklagillerin Üretimleri (2006-2010) 2500
2000
1500 Fasulye(Kuru)
Nohut
1000
Üretim Miktarı (ton) ÜretimMiktarı 500
0 2006 2007 2008 2009 2010 Yıllar 130
Şekil-35: Mut’ta Baklagillerin Ekim Alanları (2006-2010)
30000
25000
20000 Fasulye(Kuru)
15000 Nohut
Ekim Alanı (da) 10000
5000
0 2006 2007 2008 2009 2010 Yıllar
4.1.2.3. Yem Bitkileri
Hayvancılık faaliyetlerinin gelişebilmesi için yem bitkilerine yönelmek gerekmektedir. Bu nedenle yem bitkileri ekilmesi devlet tarafından desteklenen ürün grubuna girmektedir. Tarımda makineleşme ile birlikte çayır ve mera alanları çoğunlukla tarım arazilerine dönüştüğü için ahır hayvancılığının geliştirilmesi zorunlu hale gelmektedir. Suni yem maliyetinin fazla olması insanları yem bitkileri ne yönlendirmiştir. Bu durum yem bitkilerinin önemini artırmıştır. Araştırma sahasında yem bitkileri grubunda bulunan yonca (yeşil ot), sorgum (sudan otu), fiğ, korunga ve slajlık mısır yetiştirilmektedir
Yem bitkilerinin 2010 yılında, sorgum ekim alanı 43 da ve üretim 25.800 ton ile toplam üretimin % 31,7’sini oluşturarak üretimde birinci sıradadır. Korunganın ekim alanı 30 da ve üretim 24.000 tondur. Üretimin % 29,5’ini oluşturarak üretimde ikinci sırada yer alır. Araştırma sahasında yem bitkileri içerisinde en fazla ekimi yapılan ürün % 87,5’lik oranla fiğdir. Ancak fiğin ekim alanı içindeki % 87,5’lik payı üretimde % 18,5’e düşmüştür. Slajlık mısır ekim alanı 2.550 da ile % 11,1lik paya sahiptir. 12.750 ton üretim ile toplam üretimin % 15,7’sini oluşturur. Yonca
250 da ekim alanı ile % 1,1’lik paya sahiptir. 3.750 ton üretim ile toplam üretimin % 4,6’sını oluşturarak en az üretimi yapılan ürün olarak görülmektedir (Tablo 50). 131
Tablo-50: Mut’ta Yetiştirilen Yem Bitkileri (2010)
Ürün Adı Ekim Alanı (da) Yüzdesi (%’si) Üretim (ton) Yüzdesi (%’si)
Mısır (Slaj) 2.550 11,1 12.750 15,7 Yonca(yeşilot) 250 1,1 3.750 4,6 Sorgum(sudan otu) 43 0,2 25.800 31,7 Fiğ 20.000 87,5 15.000 18,5 Korunga 30 0,1 24.000 29,5 Toplam 22.873 100 81.300 100 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010.
Şekil-36: Mut’ta Yetiştirilen Yem Bitkileri (2010)
29% 19%
16%
31% 5% Mısır (Slaj) Yonca(yeşilot) Sorgum(sudan otu) Fiğ Korunga
Yonca bitkisinin ekim alanı yıllara göre değişmez iken (250 da) üretim 2006 yılında 4.500 ton iken 2007 yılından itibaren 3.750 ton olmuş ve 2010 yılına kadar değişmemiştir. Sorgum bitkisine ait 2006 yılı verisi bulunmamaktadır. 2007 yılında ekimine başlanan bitkinin ekim alanı 43 da’dır. Ekim alanı artmadan 2010 yılına kadar 43 da olarak devam etmiştir. Ancak üretim miktarı 2007-2008 yıllarında çok az iken (26 ton) 2009 yılında 24.000 ton ve 2010 yılında da 25.800 ton’a yükselmiştir.
Fiğ ekim alanı 2006 yılı itibariyle diğer yem bitkilerine göre daha fazla orana sahiptir. 86.631 da alanda ekimi yapılıyordu. Ancak ekim alanı 2007 yılında 65.723 da, 2008 yılında 25.440 da, 2009 yılında 25.483 da ve 2010 yılında da 20.000 da’a düşmüştür. Üretim miktarı da yıllara göre düşme göstermiş ve 2006 yılında 86.631 ton olan üretim 2010 yılına gelindiğinde 15.000 ton’a düşmüştür. Korunganın ekim 132
alanı 2006 yılında 200 da ile en fazla iken 2007 yılından sonra ekim alanı 24 da’a düşmüştür. Üretim miktarları da 2006 yılında 280 ton iken 2007, 2008, 2009 yıllarında 24 tona düşmüştür. 2010 yılında ise ekim alanı aynı olmakla birlikte üretim 24.000 tona yükselmiştir. Fiğ ve yonca üretimindeki azalmalar korunganın üretiminin artmasında etkili olmuştur. Çünkü yoncanın yetiştirilmediği verimsiz topraklarda bile korunga yetişebilmektedir (Tablo 51).
Tablo-51: Mut’ta Yem Bitkilerinin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010) Ürün Adı 2006 2007 2008 2009 2010 Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Alanı (ton) Alanı (ton) Alanı (ton) Alanı (ton) Alanı (ton) (da) (da) (da) (da) (da) Mısır Slaj 2500 12500 2550 12750 2550 12750 2550 12750 2550 12750 Yonca 250 4500 250 3750 250 3750 250 3750 250 3750 Sorgum _ _ 43 26 43 26 43 24000 43 25800 Fiğ 86631 86631 65723 32862 25440 8904 25483 19112 20000 15000 Korunga 200 280 30 24 30 24 30 24 30 24000 Toplam 89381 103631 68596 49412 28313 25454 28356 62012 22873 81300 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010,TÜİK,2011 Şekil-37: Mut’ta Yem Bitkilerinin Ekim Alanları (2006-2010)
100000 90000 80000 70000 Mısır Slaj 60000 Fiğ 50000 Diğer 40000
Ekim Alanı (da) Ekim 30000 20000 10000 0 2006 2007 2008 2009 2010 YIllar 133
Şekil-38: Mut’ta Yem Bitkilerinin Üretimleri (2006-2010)
100000 90000 80000 70000 60000 Mısır Slaj 50000 Fiğ 40000 Üretim(ton) 30000 Diğer 20000 10000 0 2006 2007 2008 2009 2010 Yıllar
2007 yılında DGD kapsamında 6.326 çiftçi tarafından 355.232 dekar alanda müracaat yapılmıştır. Yem Bitkileri Desteklemesi kapsamında 2007 yılında 1.528 çiftçimiz 102.139 dekar alanda müracaat yaparak, toplam 5.138.276TL ödemeyi hak etmişlerdir.
Tablo-52: Mut’ta Yem Bitkisi Desteğinden Yıllara Göre Faydalanma Oranları
Yılı Çiftçi sayısı Toplam alan (da) Toplam destekleme (TL) 2001 2 60 614,00 2002 14 417 7.817,62 2003 33 1.726 43.266,34 2004 78 4.043 169.711,81 2005 834 25.680 1.379.743,68 2006 1999 89.973 - 2007 1.528 102.139 5.138.276 2008 458 40.192 1241.457,08 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010
4.1.2.4.Meyvecilik
4.1.2.4.1.Zeytin
Mut; bir bahçe bitkileri cenneti olan Akdeniz Bölgesinde yer alan Toros Dağlarının güney yamaçlarında lokalize olmuş bir konumdadır. İlçe nüfusunun % 90’ının geçimi tarıma dayalıdır. İlçenin topoğrafik ve iklim yapısı tarımsal açıdan ürünlerde erkenciliği sağlamakta özellikle turfanda meyvecilik önemi arz etmektedir. İlçede en önemli tarımsal ürünlerin başında zeytin yetiştiriciliği gelmektedir. 134
Özellikle son beş yıllık dönemde Zeytin yetiştiriciliği son derece artmış ve insanların özellikle yeni bir umut kapısı olmuştur. Özellikle hububat alanlarının ve kullanılmayan tarım arazilerinin yeni zeytinlik tesisi olması nedeniyle ağaç varlığı bir hayli artmıştır. 2009 yılında İlçenin tarım arazilerinin 96147 da sulu, 178.382 da’da kuru olmak üzere 274.528 da arazide zeytin tarımı yapılmaktadır. Bunun % 70-75’lik kısmı sofralık salamura şeklinde değerlendirilmekte olup geri kalan kısmı yağlık olarak değerlendirilmektedir (Mut İlçe Tarım Müdürlüğü Brifingi, 2010)(Foto 11).
Foto-11: Sonbahar’da Kayısı Ağaçlarıyla Karışık Zeytin Ağaçlarından Görünüm
Topraklarda kendiliğinden yetişebilen harap zeytinlerin bulunması iklimsel açıdan Mut’ta zeytinin adaptasyon sağladığını göstermektedir. Zeytin hem yöredeki üreticiye hem de ilçe ekonomisine ciddi katkılar sağlıyor. Dünyada hızla artan organik ürün talebi nedeniyle mut zeytini daha büyük önem taşımaktadır. Mut’ta üretilen zeytin doğal olarak yetişmesi nedeniyle organik ürün durumundadır. Tarımla ilgili gelişmenin büyüyerek sürebilmesi için sulama suyu sorununun çözümüne katkı vermek gerekiyor. Çiftçilerin bilinçli teknolojiyi, bilimsel araştırmaları takip etmeleri, ekim biçiminden, sulamasından tür seçiminden budanmasına kadar çeşitli 135
konularda bilgilendirilmeleri için 17 Ekim 2005 tarihinde mut I. Zeytincilik sempozyumu yapılmıştır.
Coğrafi konumu iklim yapısı bakımından tarımsal üretimde önemli bir yere sahip olan Mut ilçesinde zeytincilik sürekli gelişme içerisindedir. Doğal olarak yetişen ve aşılanarak verimli hale getirilen zeytinlikler Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ve il özel idaresi tarafından finanse edilen zeytinlik alanların rehabilitesi ve geliştirilmesi projeleri bu gelişmeyi sağlayan ana çalışmalardır. Gerek iklim gerekse toprak yapısı ve çevresel etkiler açısından herhangi bir kimyasal mücadele gübreleme olmaksızın yetiştirilen ürünlerin pazar bulma payının büyük olması nedeniyle Mut’ta özellikle tarımsal kalkınma kooperatiflerinin bu yönde yaptıkları çalışmalar desteklenmektedir. Evren köyünde kurulan zeytinyağı fabrikası, Diştaş köyünde devam eden zeytin salamura paketleme tesisleri ile Kurtsuyu köyündeki zeytinyağı fabrikaları bunların başında gelmektedir (Mut Belediyesi Kültür Yayınları, 2005).
6 Kasım 2006 tarihinde II. Mut Zeytincilik Sempozyumu Mut İlçe Tarım Müdürlüğü ve Mut Ziraat Odası Başkanlığının katkılarıyla düzenlenmiştir. Bu çalışmalar çiftçilerin bilinçlendirilmesi ve ilçe genelinde zeytin üretiminin artırılması ve ilçe ekonomisine katkı sağlaması bakımından önemlidir.
Kuraklığın zeytin üzerindeki etkisi açısından zeytin ağacının kuraklığa dayanıklı olduğu ve sulanmayan şartlarda da ürün verdiği bilinse de havaların kurak gitmesi ve su ihtiyacının karşılanamaması sonucunda zeytin ağaçlarında kuraklığın etkisine rastlanır. Susuzluğun devamlılığı durumunda zeytin ağacı kurumaya kadar gider. Ürün miktarında azalmalara neden olur.
İlçede özellikle zeytin fidanı üretimi konusunda bir hayli yol kat edilmiş olup bu yıl ilçe tarihinde ilk defa sertifikalı zeytin fidanı üretimine başlamıştır. Bu manada ilçemizde yaklaşık 180.000 adet zeytine sertifika alınmıştır. Bu konuda bölgenin en büyük fidan üretim tesisi hüviyeti bulunan Kaymakamlık Köylere Hizmet Götürme Birliği ve İlçe Tarım Müdürlüğü önderlik etmektedir. İlçe son dönemlerde dikilen zeytin ağaçları ve dikilecek olan zeytinlerle toplamda 5 yıllık süreçte 10.000.000 adet 136
ağaç varlığı hedeflenmekte ve bu ağaç varlığının verime dönmesiyle toplamda yıllık 500.000 ton rekolte beklenmektedir.
Türkiye genelinde zeytin ağacı varlığı 2009 yılında % 17 dolayında artarken ilçede % 108 oranında artmıştır. 2009 yılı itibariyle yaklaşık 4.000 da arazide 129 çiftçi organik tarım sertifikalı olarak üretim yapmakta olup, ortalama 3.000 ton organik yağ rekoltesi ile ülke genelinde ikinci sırada bulunmaktadır. Ülke genelinin yaklaşık % 25’ini oluşturmaktadır. Toplam ağaç varlığının 2.055.268 adedi meyve veren çağda, geri kalan 5.948.257 adedi ise henüz meyve verme aşamasında değildir. Bu ağaç varlığı ile ülke ağaç varlığının yaklaşık % 5,4’üne sahiptir. İlçede yetiştirilen zeytinlerden ortalama 81.904 ton civarında zeytin üretimi beklenmektedir. Bu miktarın 33.580 tonu yemekliğe ayrılacak geriye kalan 48.324 tonu ise yağlığa ayrılacak miktar olarak belirlenmiştir. Mut’ta yetişen zeytinlerden ortalama 4,5 kg meyveden 1 kg zeytinyağı elde edilmektedir (Foto12).
Foto-12: Kavaklı Köyü Zeytin Hasat Dönemi 137
2009 yılı yağ rekoltesi yaklaşık 5.318 ton’dur. Mevcut ağaç varlığının tamamı verim çağına geldiğinde 290 bin ton meyve (65.000 ton zeytinyağı) rekoltesi ön görülmektedir. Ülke rekoltesinin yaklaşık % 7,2’sine sahiptir (Mut İlçe Tarım Müdürlüğü Brifingi, 2010) .
2009 yılı zeytin dostu 3. Naturel Sızma Zeytinyağı Kalite Yarışması sonuçlarına göre 3.’lüğü Mut İzorya Zeytinyağları almıştır (Akdeniz Kültür Dergisi Haziran 2010).
2010 yılında 274.528 da arazide 2.974.958 suluda, 5.361.011 kuruda olmak üzere toplam 8.335.969 ağaç bulunmaktadır. Yeşil ve siyah zeytin üretimi 96.354 ton ve zeytinyağı rekoltesi 5.838 tondur. Mut’ta en yaygın olarak yetiştirilen zeytin türleri ayvalık, çöpaşı, gemlik, manzalina, memecik, damat, sarıkulak ve topal aşıdır (Mut İlçe Tarım Müdürlüğü Brifingi, 2010)
Zeytinin kullanım ve değerlendirme alanının çok fazla olması ve aynı zamanda temel tüketim maddelerinin başında gelmesi ve ülkemize ve dünyadaki ağaç açığı göz önüne alındığında son derece önemli bir yere sahip olması gerektiği düşünülmelidir. Bu bağlamda Mut zeytincilik konusunda son derece uygun bir konuma sahiptir. İlçede son yıllarda zeytine dayalı sanayi hızlı bir şekilde gelişmiş olup toplamda 9 tane continu sistem zeytinyağı fabrikası 23 adette büyüklü küçüklü işletme kurulmuştur.
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığımızın da özellikle tarımsal kalkınma kooperatiflere destek vermesi sonucunda; Evren Tarımsal Kalkınma Kooperatifimize yörenin ihtiyacına istinaden günlük 60 ton Kapasiteli Tam Otomatik Continu Sistem Zeytinyağı Fabrikası Projesi 2004 yılında kurdurularak hizmete girmiştir. Projenin toplam maliyeti 544.000 YTL’dir.
2006 yılı üretim sezonunda 3.000 ton zeytin işleyerek 505,5 ton yağ elde edilmiştir. Diştaş Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Ortaklarının ürettiği zeytin mahsulü için Organik Tarım Ürünü Sertifikası almıştır. Bakanlığımızca 1.200 ton kapasiteli Organik Zeytin İşleme, Salamura ve Paketleme Tesis Projesi uygulamaya konulmuş olup 2008 yılı Ocak ayı itibari ile faaliyete başlamıştır. Projenin toplam 138
maliyeti 750.000 TL’dir. Kurtsuyu ve Çevresi Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifimize yörenin ihtiyacına istinaden günlük 60 ton Kapasiteli Tam Otomatik Continu Modiler Sistem Zeytinyağı Fabrikası Projesi 2006 yılında kurdurularak hizmete girmiştir. Projenin toplam maliyeti 759.000 TL’dir.
İlçede şu anda 7 özel 3 kooperatif olmak üzere 10 adet zeytinyağı işletmesi faal olarak çalışmaktadır. Mut’ta zeytin ağaçları dağınık ve toplu halde bulunmaktadır. Özellikle zeytinler tek zeytinlik olarak ekildiği gibi kayısı ağaçlarıyla birliktede bulunur (Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010).
Tablo-53: Mut’ta Zeytinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2006-2010)
Yıllar Ekim Alanı (da) Üretim (Ton) 2006 149.600 42.100 2007 209.432 59.773 2008 272.873 44.039 2009 274.528 45.324 2010 274.528 96.354 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010.TÜİK,2011
Şekil-39: Mut’ta Zeytinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2006-2010)
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0 Ekim Alanı (da) 2006 2007 Üretim (Ton) 2008 2009 2010
Üretim (Ton) Ekim Alanı (da)
Zeytinin üretim miktarı yıllar itibari ile sürekli değişiklik görülmektedir. 2006 yılı üretim miktarının en düşük olduğu dönemdir. Üretim 42.100 ton’dur. Bunun nedeni; İklimin kurak geçmesidir. Çünkü o yıllarda sulu tarım pek gelişmemiştir. 139
Genelde kuru tarım yapılmaktadır. 2007 yılında 59773 ton üretimde en yüksek seviye görülmektedir. 2008 yılında zeytin üretimi 44039 ton’a düşmüştür. 2009 yılında üretim 45324 tona çıkmıştır. Ağaç sayısının artması, sulama imkânının olması üretimi artırmıştır.
Tablo-54: Mut’ta Zeytinin Üretim ve Ekim Alanlarına Dağılışı (2006-2009) Zeytin Sofralık Zeytin Yağlık Zeytin toplam Yıllar Alan (da) Üretim (ton) Alan (da) Üretim (ton) Alan (da) Üretim(ton) 2006 33.200 17.100 116.400 25.000 149.600 42.100 2007 76.817 17.771 132.615 42.002 209.432 59.773 2008 83.292 19.661 189.581 24.378 272.873 44.039 2009 84.947 17.208 189.581 28.116 274.528 45.324 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010.TÜİK,201
Şekil-40: Mut’ta Zeytinin Üretim ve Ekim Alanlarına Dağılışı (2006-2009)
200000
180000
160000
140000
120000
100000
80000
60000
40000 Yağlık (da) 20000 Sofralık (da) 0 Yağlık(ton)
2006 Sofralık(ton) 2007 2008 2009
Sofralık(ton) Yağlık(ton) Sofralık (da) Yağlık (da)
Zeytin tarımında üretimi etkileyen hususlardan biride meyve veren ve vermeyen ağaç sayılarıdır. Çünkü zeytin ağacı bir yıl ürün verir, diğer yıl ürün vermemektedir. Bu yüzden yıllara göre zeytin üretimi azalıp çoğalmaktadır. 140
Araştırma sahasında toplam zeytin ağacı sürekli olarak artmıştır. 2006 yılında 5.044.000, 2007 yılında 6.333.549, 2008 yılında 8.075.290, 2009 yılında 8.003.525 ve 2010 yılında 8.335.969 ağaca çıkmıştır (Tablo 54 ve Şekil 35). Bunun nedeni İlçe Tarım Müdürlüğü tarafından daha önce kayıt altına alınmamış olan ağaçların istatistik rakamların belirlenmesi açısından kayıt altına alınmasıdır. Ayrıca son yıllardaki Kaymakamlığın ve İlçe Tarım Müdürlüğünün katkılarıyla sertifikalı fidan üretme çalışmalarının da katkısı olmuştur. Ayrıca zeytin üretiminde damlama sulama sistemi de geliştirilerek daha fazla ürün alınması çalışmaları da yapılmaktadır.
Tablo-55: Mut’ta Toplam Zeytin Ağacı Sayısı (2007-2010)
Ağaç Sayısı (Adet) Yıllar Meyve Veren Meyve Vermeyen Toplam 2006 1.334.000 3.710.000 5.044.000 2007 1.798.090 4.535.459 6.333.549 2008 1.881.240 6.194.050 8.075.290 2009 2.055.268 5.948.257 8.003.525 2010 2.555.854 5.780.115 8.335.969 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010,TÜİK,2011
Şekil-41: Mut’ta Toplam Zeytin Ağacı Sayıları (2007-2010)
9 .0 0 0 .0 0 0
8 .0 0 0 .0 0 0
7 .0 0 0 .0 0 0
6 .0 0 0 .0 0 0
5 .0 0 0 .0 0 0
4 .0 0 0 .0 0 0
3 .0 0 0 .0 0 0
2 .0 0 0 .0 0 0
1 .0 0 0 .0 0 0 To p la m 0 Meyve Verm eyen 2 0 0 6 2 0 0 7 Meyve Veren 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0
Meyve Veren Meyve Verm eyen To p la m 141
4.1.2.4.2.Kayısıcılık
Doğu Akdeniz Bölgesi'nde Toros dağlarının güney eğiminde yer alan Mersin- Karaman yolu üzerinde, deniz seviyesinden yüksekliği 250-2000 m arasında değişen ilçe, ''mikro klima iklimi'' özelliğiyle kayısı üretimi için coğrafi açıdan en ideal bölge konumundadır. Bu konumu itibariyle “Mut Kayısısı” aroma, albeni ve tat bakımından yüksek kaliteye sahiptir. İlçede tarım sektöründe bilinçli ve gelir getirici çalışmalara 1960’lı yıllarda başlanmıştır. İlçenin mevcut tarım arazisi varlığı 691.207 dekardır. Bunun 274.528 dekarı zeytin olup, ikinci sırada 55240 dekar ile kayısı gelmektedir. Ekili dikili alanların %7,9’unu kayısı oluşturmaktadır(Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010).
Kayısılar derin, geçirgen, iyi havalanan, sıcak ve besin maddelerince zengin olan ince dokulu, tınlı veya tınlı kireçli topraklarda en iyi olarak yetişir. Kayısılar çok nemli topraklardan hoşlanmaz. Bu gibi topraklarda anaç üzerine aşılanırsa büyümesine devam edebilir. Mut yöresinin toprakları her ne kadar organik madde yönünden fakirse de üretilen kayısıların meyve kalitesi son derece yüksektir. Mut yöresinin Taşeli platosu içerisinde yer alması yöre ve çevre köylerinde oldukça zengin bir taş varlığını beraberinde getirmektedir. İlçe merkezinde ve çevre köylerinde çok farklı irilik ve yapıda taşlar mevcut olduğu görülmektedir. Özellikle taşlı topraklarda yapılan yetiştiricilikte önemli düzeyde erkencilik ortaya çıkmaktadır (Gezer vd, t.y.:60).
Sahip olduğu mikro klima özelliği nedeni ile ticarete konu olabilecek kalite (yüksek albeni, aroma, uygun ve standart irilik) ve miktarda sofralık taze kayısı üretimi kuzey yarım kürede en erkenci olarak Mersin’in Mut ilçesinde yetiştirilmektedir. Mut’ta yetiştirilen sofralık turfanda taze kayısı miktarı iklim koşullarına bağlı olarak yıllık 40.000-50.000 ton arasında değişmekte olup, bu miktarının 100.000 tonun üzerine çıkarılması mümkün bulunmaktadır. İklim koşullarının çok iyi gitmesi nedeni ile 2006 yılı rekoltesi 70.000 ton civarında dır. İlçe’de 6.800 adet kayısı üretimi ile uğraşan işletme bulunmaktadır. 34.000 kişi geçimini bu yolla sağlamaktadır. Ülkemize rakip olan İspanya, Fransa ve İtalya gibi ülkelerde sofralık turfanda kayısı hasadı ancak Haziran başlarında başlarken Mut’ta 142
erkenci kayısı hasadı Mayıs ayının 2. haftasında başlamaktadır. Ancak, sahip olunan bu kalite ve erkenci özelliğimiz yurt dışında tanıtılmadığından ciddi bir ihracat yapılamamakta, bu güzelim ürün iç piyasada uygun fiyatlarla değeri fiyatına satılamamaktadır. Sezonun açıldığı ilk hafta içerisinde çok iyi seviyelerde oluşan fiyatlar (5,00TL/kg), hasadın 2. haftasından itibaren hızla düşmekte (0,70TL/kg) sezon içi ortalama fiyatlar (0,55TL/kg) üretim maliyetlerinin (0,69TL/kg) dahi altında teşekkül etmektedir.
Sanayi tesisi yok denecek kadar az olan bu dağlık bölgede ağırlıklı olarak tarım ve kayısı üretimi ile geçimini sağlayan ilçe halkı mağdur olmaktadır. Söz konusu ürününün ihracatına verilecek küçük bir destek sayesinde, bu ürünün ihracatı hızla artacak, yurt dışında tanınan bir ürün haline gelecektir. Bunun sonucunda dış piyasalarda hak ettiği pazar payını kolaylıkla kazanabilecektir. Böylece ihracatta herhangi bir teşvik uygulamasına gerek kalmayacaktır. Bu sayede ülkemizde kiraz ihracatında elde edilen başarıya eşdeğer ikinci bir başarının elde edilebileceği düşünülmektedir. (Mut Kaymakamlığı Tarım İlçe Müdürlüğü Kayısı İhracatına Teşvik Yazısı,2011)( Foto-13).
Foto-13: Kayısı Bahçesi Hasat Dönemi 143
Mut İlçe Tarım Müdürlüğü’nden alınan bilgiye göre; Türkiye'nin toplam kayısı ihracatı 2009 yılında 35 milyon dolar civarındadır. Yapılan çalışmalar sonucunda 2003 yılı itibariyle 2.900 ton ve 3,4 milyon dolar olan Mut’taki sofralık erkenci kayısı ihracatı 2009 yılı itibarıyla 10.500 ton ve 21 milyon dolara çıkmıştır. 2010 yılı itibarı ile ilçemizde kayıtlı toplam 55.240 dekar kayısı bahçesi mevcuttur. Mevcut bahçeler içerisinde yaklaşık 883.412 adet meyve verir çağda, 288.732 adet meyve vermeyen çağda toplam 1.172.144 adet kayısı ağacı bulunmaktadır. 2010 yılı itibarı ile yaklaşık olarak 72.544 ton rekolte beklenmektedir. Bu rekoltenin yaklaşık 20.000 tonunun ihracata gideceği düşünülmekte olup, yaklaşık 30 milyon dolar gelir tahmin edilmektedir. Geri kalan 52.544 ton meyvenin iç piyasada tüketileceği öngörülmektedir.
Tarladan sofraya güvenli gıda ulaştırılmasına yönelik olarak bitkisel üretimde kullanılan kimyasalların izlenebilirliği, gıda güvenliği ve gıda güvenilirliğinin sağlanması amacıyla Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından yürütülen " Bitkisel Üretimde Kullanılan Kimyasalların Kayıt Altına Alınması ve İzlenmesi Projesi" başlatılmıştır. Bu proje kapsamında Mut’ta 3.947 üreticimiz kayıt altına alınmıştır. Kayıt altına alınan toplam alan 79.570 da’dır. Bunun 53.785 dekarı Kayısı, 25.785 dekarı Erik ve diğer yaş meyve sebzedir. Bu veriler doğrultusunda kayısıda kayıt altına almada başarımız % 97 olarak gerçekleşmiştir.
Üreticilerin üretici kayıt defterleri bilgisayar ortamında ürettikleri ürün ve kullandıkları kimyasallar barkod sistemi ile sürdürülebilir ve izlenebilirlik kapsamında sürekli takip edilebilmektedir. Bu sistem ile üreticinin üretim ile ilgili tüm bilgileri kayıt altında izlenebilmektedir. Bu alan içerisinde ağırlıklı olarak Precoce de Thryinthe, Septik, İtalyan Tokalı, Tokaloğlu, Bebeko, Karacabey, Ninfa, Şekerpare ve Çağataybey üretimi yapılmaktadır.
Kayısı pH’sı 3-4 arasında değişen taze kayısı dokuz farklı şeker, onsekiz serbest amino asit, zengin A vitamini ve beta karoten, yüksek miktarda potasyum ve demir elementi ihtiva etmekte olup,çağla döneminde 50-60mg/kg, olgunlaşma döneminde 30-50mg/kg C vitamini içermektedir. Kayısının sodyumca fakir potasyumca zengin olması nedeniyle kalp yetmezliği, böbrek hastalıkları, hepatitve 144
siroz tedavisinde olumlu etkileri olduğu bildirilmekle beraber kabızlık, apandisit, hemoroid, diş hastalıkları seker hastalığı ve klon kanseri gibi hastalıkların oluşum riskini azaltmakta olup, bağırsakların düzenli çalışmasını sağlayan önemli bir meyvedir.
Son yıllarda taze sebze ve meyve üretiminde bilinçsizce kullanılan kimyasalların insan sağlığına olan etkileri ve kalıntı sorunları nedeniyle olumsuz etkilenen ihracatımız bu uygulama sonucunda güvenilirlik kazanacaktır.
Tüketiciler tükettiği gıdalardan endişe duymayacaklardır. Üreticiler bilinçlendirilerek kimyasalların kontrollü kullanımı ve tarımsal üretimde kalite artışı ile gereksiz yere kimyasal kullanımından ortaya çıkacak sorunlardan ve yüksek girdilerden kurtulacağı gibi tüketicilerde kaliteli, kimyasallardan arındırılmış ve ucuz gıdalara kavuşacaklardır. İhracatçılarımızda ihraç edecekleri ürünlerin kimyasallardan arındırılmış ve sağlıklı yani Gıda Kodeks'ine uyumlu ürünleri ihraç etme imkânına kavuşacaklardır.
Mut merkezinde ve köylerinde üretilen yaş sofralık kayısı, “Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”nin 9. maddesi gereğince 20.01.2007 tarih ve 26409 sayılı Resmi gazetede ilan edildiği üzere C 2005/021 no ile “Mut kayısısı” ismiyle tescil olmuştur.
Kayısı üreticilerini bekleyen en büyük tehlikelerden biriside meydana gelebilecek bir dolu afetidir. Bu kapsamda üreticilerin dolu sigortası yaptırmaları önemli bir husustur. (Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010)
2010 yılı Mut’ta kayısı çeşitlerine bakıldığında 15 tür tespit edilmiştir. Bu türler içerisinde topluda, dağınıkta meyve veren ve meyve vermeyen olmak üzere en fazla ağaç sayısı 294.423 adet ile Precoce de Thryinthe türüdür. Bu türü 219.980 adet ile İtalyan Tokalı, 129.387 adet ile Ninfa, 118.646 adet ile Karacabey, 88.852 adet ile Bebeko, 80.738 ile Tokaloğlu, 65.980 adet ile Septik, 58.688 adet ile Alyanak, 56.085 adet ile Şekerpare, 20.900 adet ile Çağataybey, 14.650 adet ile Şam, 10.930 adet ile Alatayıldızı 4.825 adet ile Sakıt 2, 4.500 adet ile Apricos ve 3.560 adet ile eurora takip eder. 145
2010 yılı itibariyle türlere göre toplam meyve vermeyen ağaç sayısı 288.732 ve meyve veren ağaç sayısı 883.412 olmak üzere toplam 1.172.144 adet meyve ağacı bulunmaktadır.(Tablo 56)Kayısı ağacı ekim alanlarına bakıldığında 12.464 da alanda meyve vermeyen ağaç ve 836.852 da alanda meyve veren ağaç olmak üzere toplam 55.240 da alanda kayısı üretimi yapılmaktadır. Ekili dikili alanın yaklaşık % 7,9’unda kayısı mevcuttur.
Türlere göre ekim alanlarına bakıldığında; 12.053 da ile İtalyan Tokalı en fazla ekim yapılan kayısı türüdür. Bunu 10.899 da ile Precoce de Thryinthe, 7.249 da ile Karacabey, 4.968 da ile Tokaloğlu, 4.781 da ile Ninfa, 4.354 da ile Bebeko, 3.299 da ile Septik, 3.018 da ile Alyanak, 1.760 da ile Şekerpere 970 da ile Çağataybey, 900 da ile Şam, 535 da ile Atayıldızı, 225 da ile Apricos, 173 da ile Europa ve 56 da ile Sakıt izler (Tablo 56).
2010 yılı kayısı üretimine bakıldığında; 13.875 ton üretimle İtalyan Tokalı ilk sırada yer alırken 12.905 ton üretimle Precoce de Thryinthe, 10.058 ton ile Karacabey 7.994 ton ile Tokaloğlu, 5.532 ton ile Ninfa, 5.214 ton ile Bebeko, 5.062 ton ile septik, 4.781 ton ile şekerpare, 4.321 ton ile Alyanak, 641 ton ile Çağataybey, 516 ton ile Alatayıldızı, 253 ton ile Apricos, 95 ton ile Sakıt 2 ve 0 ton ile Europa en son sırada yer alır (Tablo 56).
Ağaç başına kayısı verimine bakıldığında ise en fazla 120 kg ile Alatayıldızı birinci gelirken, 110 kg ile Çağataybey ve Apricos ikinci sırada Tokaloğlu, Bebeko, Karacabey, Alyanak, Şekerpare, Ninfa, Europa 100 kg ile üçüncü sıradadır (Tablo 56). 146
Tablo-56:Mut’ta Kayısı Ağacı Sayısı, Ekim Alanları ve Üretim Miktarları (2010)
Meyve Vermeyen Meyve Veren TOPLAM Ağaç Ağaç Dağınıkta Topluda Dağınıkta Topluda başına Tahmini sayısı Ağaç Çeşit Adı Alan verim Üretim / Ağaç Ağaç Ağaç Ağaç sayısı Alan Alan (da) (kg (ton) da sayısı sayısı sayısı sayısı (adet) (da) (da) /ağaç) (adet) (adet) (adet) (adet) Precoce de 10.89 27 135 79.200 2.933 15 215073 7.966 294.423 60 12.905 Thryinthe 9 Septik 20 0 2.700 135 0 63280 3.164 65.980 3.299 80 5.062 İtalyan 185.10 12.05 17 1.970 19.800 1.165 13.110 10.888 219.980 70 13.875 Tokalı 0 3 Tokaloğlu 16 0 800 50 1.250 78.688 4.918 80.738 4.968 100 7.994
Bebeko 20 248 36.468 1.823 1.524 50.612 2.531 88.852 4.354 100 5.214
Şam 16 225 0 0 25 14.400 900 14.650 900 90 1.298
Karacabey 16 70 18.000 1.125 2.592 97.984 6.124 118.646 7.249 100 10.058
Alyanak 16 536 14.940 934 9.864 33.348 2.084 58.688 3.018 100 4.321
Şekerpare 20 3.780 4.500 225 17.105 30.700 1.535 56.085 1.760 100 4.781
Ninfa 27 270 73.800 2.733 30 55.287 2.048 129.387 4.781 100 5.532
Alatayıldızı 20 150 6.480 324 80 4.220 211 10.930 535 120 516
Çağataybey 20 1.215 13.860 693 285 5.540 277 20.900 970 110 641
Sakıt 2 20 3.025 800 40 680 320 16 4.825 56 95 95
Eurora 20 100 3.460 173 0 0 0 3.560 173 100 0
Apricos 20 0 2.200 110 0 2.300 115 4.500 225 110 253 836.85 11.724 277.008 46.560 55.24 Toplam 12.464 2 42.776 1.172.144 72.544 0 288.732 883.412 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010 Şekil-42:Mut’ta Kayısı Ağacı Sayısı, Ekim Alanları ve Üretim Miktarları ( 2010)
1 6 .0 0 0
1 4 .0 0 0
1 2 .0 0 0
1 0 .0 0 0
8 .0 0 0
6 .0 0 0
4 .0 0 0
2 .0 0 0
0
S e p t ik N in fa B e b e k o A ly a n a k T o k a lo ğ lu D iğ e r le r i K a r a c a b e y Ş e k e r p a r e A la n ( d a ) İtalyan Tokalı Üretim (ton) Precoce de Thryinthe 147
Mut’ta 2007 yılından 2010 yılına kadar ekim alnında artış görülmez iken üretim 2007 yılından 2010 yılına kadar artmıştır (Tablo 57).
Tablo-57: Mut’ta Kayısı Çeşidi Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2007-2010)
2007 2008 2009 2010 Ürün çeşidi Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim adı Alanı (ton) Alanı (ton) Alanı (ton) Alanı (ton) (da) (da) (da) (da) Precocede Thryinthe 10.863 7.739 10.899 12.268 10.899 12.376 10.899 12.905 Septik 3899 5.518 3299 5038 3299 5038 3.299 5.062 İtalyan Tokalı 10.920 9020 12052 13251 12053 13706 12.053 13.875 Tokaloğlu 5047 7925 4968 7984 4968 7984 4.968 7.994 Bebeko 3775 3606 4354 4706 4354 4806 4.354 5.214 Şam 1263 1818 900 1296 900 1296 900 1.298 Karacabey 7412 9229 7249 9527 7249 9857 7.249 10.058 Alyanak 3313 3612 3018 4021 3018 4149 3.018 4.321 Şekerpare 2794 4169 1760 4419 1760 4689 1.760 4.781 Ninfa 4733 3250 4769 4509 4769 4676 4.781 5.532 Alatayıldızı 490 300 535 430 535 430 535 516 Çağatybey 263 281 970 457 970 457 970 641 Sakıt 2 59 74 56 95 56 95 56 95 Eurora 175 0 173 0 173 0 173 0
Apricos 223 160 225 220 225 253 225 253
Toplam 55.227 56.700 55.227 68.220 55.228 69.812 55.240 72.544 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010
Şekil-43: Mut’ta Kayısı Çeşidi Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2007-2010)
8 0 .0 0 0
7 0 .0 0 0
6 0 .0 0 0
5 0 .0 0 0
4 0 .0 0 0
3 0 .0 0 0
2 0 .0 0 0
1 0 .0 0 0
0 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0
Ekim Alanı (da) Üretim (ton) 148
İlçede yetiştirilen kayısı ihracata gönderilirse çiftçiler yetiştirdiği üründen zarar etmeyecektir. Böylece tüketimdeki artış üretimi de olumlu yönde etkileyecektir.
4.1.2.4.3. Üzüm (Bağcılık)
Ülkemizin hemen hemen her toprak türünde ve iklim tipinde yetişebilen üzüm Mut’un hem köylerinde hem de yaylalarında yetişmektedir. En fazla bağ yetiştiriciliği yapan köyler Alaçam, Çömelek, Kürkçü, Kırkkavak ve Sakızdır. Yörede bağcılık eski yöntemlerle yapılmaktadır. Modern bağcılıkta artık eski serpene denilen yerde sürünen şekillerin verildiği yetiştiricilikler kullanılmamaktadır. Bu bakımdan yüksek terbiye şekillerine geçilmeli, böylece hem birim alandan alınan verim arttırılmalı hem de bağlarda yapılan kültürel işlemler daha kolay ve ucuza yapılabilecektir. Yöre bağlarında genellikle sulama pek yapılmamakta veya çok az yapılmaktadır. Bunun sonucunda da verim ve kalitede büyük kayıplar ortaya çıkabilmektedir. Bu yüzden sulu bağcılık yapılmasında yarar vardır (Gezer vd, t.y. : 109).
İlçede bağcılıkla uğraşanlara 2003 yılında 5.000 adet Amerikan Asma Anacı köklendirilerek dağıtılmıştır. Böylelikle Floksera zararlısının etkili olmaya başladığı köylerde yeni bağların kurulması teşvik edilmiştir.
2007 yılında üretimi yapılan meyveler arasında zeytin ve kayısıdan sonra en fazla alan kaplayan üründür. 2007 yılında 26.333 da alanda tarımı yapılan üzümden 15.827 ton ürün elde edilmiştir. Kapladığı alan bakımından ekili dikili alanların % 3,8’ini oluşturur.
Genelde üzüm engebeli ve dağlık alanlarda yer çubuğu olarak yetiştirilmektedir. Ancak bahçe kenarlarına asma şeklinde de dikilmektedir. Hatta şehir merkezinde bile evlerin önünde asma bahçeleri bulunur. 2007 yılında ki ağaç sayısı 3.089.630’dur. Ağaç sayısı 2008, 2009 ve 2010 yılında da sabit kalmıştır. 2007 yılında üzüm ekim alanları 26.333 dekardır. Ekim alanları da 2008, 2009 ve 2010 yıllarında aynı kalmıştır. 2007 ve 2008 yılında üretim 10.827 ton iken, 2009 ve 2010 yıllarında ise üretim 15.875 ton’dur. Görüldüğü üzere yıllara göre bağların sayısında gerekse ekilen alan ve üretiminde pek değişiklik olmamıştır. Üretilen üzüm genel 149
olarak sofralık, kurutmalık ve şaraplık olarak üç şekilde değerlendirilmektedir. Kurutmalık üzüm ekim alanı 6.000 da, sofralık çekirdekli üzüm ekim alanı 10.033 da ve şaraplık üzüm ekim alanı 10.300 dekardır. Bu rakamsal değerler 2008, 2009 ve 2010 yılları içinde hemen hemen geçerlidir. Ancak üretim 2007 ve 2008 yıllarında 15.827 iken 2009 ve 2010 yılında 15.875 ton olmuştur. Yani son yıllarda 48 tonluk bir artış görülmektedir (Tablo 58). Kırsal alanda üretilen üzümün bir kısmı da köylülerin kışlık yiyecek ihtiyaçlarını karşılamak için pekmez yapımında kullanılmaktadır. Ancak sadece pazarlarda pekmez satımı vardır. Bir kısmı da kurutularak satılmaktadır.
Tablo-58: Mut’ta Üzümün Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2007-2010)
2007 2008 2009 2010 Ekim Ekim Ürün Adı Üretim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Alanı Alanı (ton) (ton) Alanı(da) (ton) Alanı(da) (ton) (da) (da) Kurutmalık Üzüm 6.000 3.300 6.000 3.300 6.000 3.300 6.000 3.300 Sofralık Üzüm 10.033 6.862 10.033 6.862 10.033 6.910 10.033 6.910 Şaraplık üzüm 10.300 5.665 10.300 5.665 10.300 5.665 10.300 5.665 Üzüm 26.333 15.827 26.333 15827 26.333 15.875 26.333 15.875 Toplam
Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010
Şekil-44: Mut’ta Üzümün Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2007-2010)
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
Ekim Alanı Kurutmalık Üzüm (da) Üretim (ton) Sofralık Üzüm Şaraplık üzüm 150
4.1.2.4.4. Diğer Meyveler
Araştırma sahasında iklim şartlarına bağlı olarak meyvecilikte de değişik türde meyve ağaçları yetiştirilmektedir. Araştırma sahasında 120.925 da alan meyveciliğe ayrılmıştır. Meyvelerin kapladığı alan toplam tarım alanlarının % 17,4’ünü kaplamaktadır. Ancak bu alanın içerisine bağcılık yapılan alan ile kayısı ekimi yapılan alanlarda girmektedir. Bu yüzden araştırma sahasında 2010 yılı itibariyle bakıldığında diğer meyvelerin ekim alanı toplam 31.164 da’dır. Toplam üretim ise 54.602 tondur (Tablo 59).
Araştırma sahasında sonra en fazla ekim alanına sahip olan ürün yeşil eriktir. 2007 yılında 12.857 da ekim alanı bulunan yeşil eriğin 2008 yılında ekim alanı 12.888 da’a çıkmış ve 2010 yılına kadar aynı ekim alanı kalmıştır. Üretim ise yıllara göre artış göstermiştir. 2007 yılında 11.130 ton olan yeşil erik 2010 yılında 15.171 tona yükselmiştir. Toplam 363.343 adet erik ağacı bulunmaktadır. Can erik ve papaz erik olarak iki türün ekimi yapılmaktadır. Erik ekim alanı son üç yıl içinde artış göstermemesine rağmen üretimdeki artış, birim alandan alınan verimin arttığını göstermektedir (Tablo 59).
Araştırma sahasında yeşil erikten sonra en fazla ekimi ve üretimi yapılan meyve elmadır. Sahada elmanın genel itibari ile golden, starking, amasya, granny smith ve diğerleri olmak üzere beş çeşidi yetiştirilmektedir. Elma ekim alanı yıllara göre artış göstermemiştir. Üretim miktarları da hemen hemen değişmemiştir. 2007 yılında 9.375 da alanda tarımı yapılan elma 2008, 2009, 2010 yılında aynı kalmıştır. 2007 yılında 21.668 ton olan toplam üretim, 2010 yılında 21.767 ton olarak gerçekleşmiştir. Sahada 242.700 adet elma ağacı mevcuttur (Tablo 59).
Sahada elmadan sonra en fazla ekimi yapılan ürün incirdir. İncir çeşidi olarak beyaz incirin ekimi yapılmaktadır. 2007 yılında 2.717 da olan ekim alanı 2010 yılında 2.728 da ile pek değişmemiştir. Üretim miktarı 2007 yılında 10.950 ton iken 2010 yılında 10.988 ton olmuştur. Görüldüğü üzere yıllara göre ekim ve üretim alanlarında değişim oldukça azdır. Ekilen alanda toplam 39.836 adet ağaç yer almaktadır (Tablo 59). 151
Sahada üretimi fazla olan diğer üründe cevizdir. 2007 yılında 2.085 da olan ceviz ekim alanı 220 da artarak 2010 yılında 2.305 da olmuştur. Cevizin Şebin, Bilecik ve diğer türlerinin ekimi yapılmaktadır. Özellikle yaylalarda ekim daha fazladır. Toplam ceviz ağacı sayısı 33.550 adettir (Tablo 59).
Sahada ekim alanı fazla olan diğer bir üründe antep fıstığıdır. 2007 yılında 1.268 da alanda ekimi yapılan antep fıstığının 2010 yılında da ekim alanı değişmemiştir. Ancak üretim 2007 yılında 330 ton iken 2010 yılında 803 tona ulaşmıştır. Ekim alanı değişmezken üretimdeki artışın nedeni; maki türlerinden olan yabani sakız ağaçlarına ilçe’deki 22 köyde antepfıstığı aşısı yapılmasıdır. Bu konuda ziraat odasının da çalışmaları mevcuttur. Toplam ürün veren 123.014 adet antep fıstığı ağacı vardır (Tablo 59).
Araştırma sahasının yayla alanlarında üretimi yapılan ürünlerden biri de kirazdır. 2007 yılında 922 dekar alanda ekimi yapılan kirazın 2010 yılında da ekim alanı değişmemiştir. Ancak üretim miktarı 2007 yılında 1.279 ton iken 2008 yılında 1.366 tona ve 2009 yılında 1.616 tona yükselmiştir. 2010 yılında da 1.616 ton ile sabit kalmıştır. Sahada toplam 61.440 adet kiraz ağacı vardır ( Tablo 59).
Tablo-59: Mut’ta Meyvelerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2007-2010) 2007 2008 2009 2010 Ekim Ekim Ekim Ekim Toplam Ürün Adı Üretim Üretim Üretim Üretim Alanı Alanı Alanı Alanı Ağaç (ton) (ton) (ton) (ton) (da) (da) (da) (da) sayısı Yeşil erik 12.857 11.130 12.888 12.174 12.888 14.442 12.888 15.171 363.343 Elma 9.375 21.668 9.375 21.668 9.375 21.767 9.375 21.767 242.700 Armut 155 250 205 252 205 434 205 434 13.800 Nar 775 915 785 1.220 785 2.265 785 2.564 180.350 Ceviz 2.085 655 2.305 815 2.305 890 2.305 658 33.550 İncir 2.717 10.950 2.728 12.664 2.728 10.988 2.728 10.988 39.836 Kiraz 922 1.279 922 1.366 922 1.616 922 1.616 61.440 Vişne 0 6 0 6 0 6 0 6 450 Şeftali 688 80 688 86 688 510 688 586 31.473 Ayva 0 5 0 5 0 9 0 9 245 Antepfıstığ 1.268 330 1.268 453 1.268 803 1.268 803 123.014 ı Toplam 30.842 47.268 31.164 49.509 31.164 53.730 31.164 54.602 1.090.201
Kaynak: Mut ilçe Tarım Müdürlüğü, 2010, TÜİK, 2011 152
Şekil-45: Mut’ta Meyvelerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları (2010)
25000 Ekim Alanı (da)
Üretim(ton) 20000
15000
10000
5000
0 Yeşil erik Elma İncir Diğerleri
Sahada üretimi yapılan ürünlerden birisi de nardır. Özellikle son yıllarda kullanım alanın artması, meyve suyu sektörü açısından tercih edilmeye başlanması narın değerini bir anda arttırmıştır. Özellikle Hicaz narı ve diğer türlerin ekimi yapılmaktadır. Üreticilere köylere hizmet götürme birliği tarafından tahsis edilen alanda 2007 yılında Antalya / Gazipaşa ilçe tarım müdürlüğünün koleksiyon bahçesinden temin edilen çeliklerden 20.000 adet nar fidanı köklendirilmiş ve üreticilerimize dağıtılmıştır. Toplam 180.350 adet nar ağacı vardır. 2007 yılında 775 da alanda ekim yapılırken 2008 yılında 785 da ‘a çıkmıştır. 2009 ve 2010 yıllarında bu oran sabit kalmıştır. Üretim miktarı ise yıllara göre artış göstermektedir. 2007 yılında 915 ton, 2008 yılında 1.220 ton, 2009 yılında 2.265 ton ve 2010 yılında 2.564 ton’a yükselmiştir. Narın önem kazanmasıyla birlikte nar ağaçlarına bakım yapılması, sulanması, gübrelenmesi ekim alanı değişmediği halde elde edilen üretimin giderek artmasına neden olmuştur. Ayrıca nar ilçede nar ekşisi yapımında da tüketilmektedir.
Araştırma sahasında 2007 yılı itibari ile üretimi yapılan diğer meyveler; şeftali, armut, ayva ve vişnedir. Şeftali ekim alanı 2007 yılından 2010 yılına kadar 688 da’dır. Üretim miktarı 2007 yılında 80 ton iken 2010 yılında 586 tona yükselmiştir. Üretimdeki artışın nedeni tıpkı nar ağacı gibi şeftali ağacına da önem verilerek 153
bakımının yapılmasıdır. Özellikle yaylalarda ekimi fazladır. Toplam şeftali ağacı sayısı da 31.473 adettir. Armut ekim alanı azdır. 2007 yılında 155 da iken 2010 yılında 205 da olmuştur. Üretim de 250 tondan 434 tona çıkmıştır. Toplam ağaç sayısı 13.800 adettir. Ayrıca ayva ve vişnede ekilmektedir ancak hem ekim alanları hem de üretim miktarı çok azdır.
Şekil-46: Mut’ta Meyvelerin Ağaç Sayıları (2010)
400000
350000
300000
250000
200000
Ağaç Sayısı Ağaç 150000
100000
50000
0
Nar Elma Kiraz Diğerleri Yeşil erik Antepfıstığı
Görüldüğü üzere araştırma sahasında kayısı, zeytin, üzüm, yeşil erik ve elma üretimi önem kazandığından diğer meyvecilik faaliyetleri yeterince gelişememiştir.
4.1.2.5. Sebzecilik
Mut iklimin elverişli olması, güneşlenme süresinin uzun olması, sıcaklık değerlerinin yüksek olması ve sulama imkânlarının elverişli düzeyde olması gibi sebzeciliğin gelişmesine uygun şartları taşımaktadır. Bu yüzden kışlık ve yazlık ürünler olarak ekimi yapılmak suretiyle sebzecilik gelişmiştir. Değişik çeşitte ve kalitede üretilen sebzeler ilçenin ihtiyacını rahatlıkla karşıladığı gibi yakın çevre illere de ürünler pazarlanmaktadır. Mut’ta sebzecilik faaliyetleri genel itibari ile açık sebzecilik şeklinde yapılmakla birlikte son yıllarda örtü altı sebzecilik faaliyetleri de gelişme göstermeye başlamıştır. Özellikle hıyar üretimi örtü altı (sera) şeklinde yapılmaktadır. 154
Damla sulama imkânlarının geliştirilmesi, gübreleme faaliyetinin bilinçli olarak yapılması ve organik ürün yetiştirme faaliyetlerinin yaygınlaşması gibi sebeplerden dolayı Mut’ta sebze üretimi ve üretilen sebze çeşidi yıllara göre az oranda artış göstermektedir. Araştırma sahasında sebze üretimi yapılan arazi, toplam ekili dikili alanların % 3,1’ini (21.225 da) kaplamaktadır.
Tablo -60:Mut’ta Sebze Bahçelerinin Ekim Alanları(da)(2006-2010) Yıllar Sebze bahçeleri alanı(da) 2006 21.250 2007 27.185 2008 21.225 2009 21.225 2010 21.225 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010
Mut’ta yıllara göre sebze ekim alanına bakıldığında son beş yıl içerisinde en fazla ekim alanının 27185 dekar ile 2007 yılında olduğu görülür. 2008 yılında ekim alanı 21.225 da‘a düşmüş, 2009 ve 2010 yıllarında ise ekim alnında değişim olmamıştır (21.225 da). Ancak modern tarım teknikleri kullanılarak tarım yapılmaya başlandığı için birim alandan alınan verim artmakta ve bu durum üretimdeki artışa yansımaktadır.
4.1.2.5.1. Açık Sebze Üretimi
Araştırma sahasında açık sebze üretimi şeklinde 20’ye yakın sebze çeşidi yetiştirilmektedir. Araştırma sahasında açık olarak en fazla ekimi ve üretimi yapılan sebzeler domates ve biberdir.
2006 yılında Domates ekim alanı 5.640 dekar iken, 2007 yılında 5600 dekara düşmüş, 2008 ve 2009 yılında 5.600 da olarak sabit kalırken, 2010 yılında 5.550 dekara düşmüştür. Domates üretimi 2006 yılında 23.200 ton iken, 2007 yılında 22.400 tona düşmüş, 2008 ve 2009 yıllarında üretim miktarı 22.400 tonda sabit kalırken 2010 yılında 22.200 tona gerilemiştir (Tablo 61).
Araştırma sahasında en fazla ekimi yapılan bir diğer üründe biberdir. Biber üretimi sivri biber, dolmalık biber ve salçalık kırmızıbiber şeklinde yapılmaktadır. 2006 yılında 5.500 dekar olan biber ekim alanı 2007, 2008, 2009 ve 2010 yılında da 155
5.500 dekar olarak sabit kalmıştır. Biber üretim miktarı da 2006 yılından itibaren 2010 yılına gelinceye kadar değişmemiş ve 8.250 ton olarak kalmıştır (Tablo 61).
Araştırma sahasında ekimi yapılan diğer ürünler, 2.050 da patlıcan, 1.600 da ıspanak, 1.200 da hıyar, 1.000 da kavun, 830 da fasulye, 800 da marul, 800 da pırasa, 700 da kabak, 300 da kavun, 200 da yeşil soğan, 150 da maydanoz, 150 da bamya, 150 da lahana, 100 da turp, 50 da karnabahar, 20 da bezelye ve 10 da brokolidir.
Araştırma sahasında açık sebze üretimi yapılan toplam alan, 2006 yılında 21.250 da iken, 2007 yılında 27.158 da’a yükselmiş, 2008 yılında 21.225 da’a gerilemiş 2009 ve 2010 yılında ise 21.225 da olarak sabit kalmıştır. Sebze üretimi 2006 yılında 101.386 ton olarak gerçekleşmiş, 2007 yılında ekim alanındaki artışa bağlı olarak üretim 142.044 tona yükselmiş, 2008 yılında 52.644 tona düşen üretim, 2009 yılında 52.494 tona çıkmış ve 2010 yılında da 52.464 ton olarak gerçekleşmiştir.
Tablo-61: Mut’ta Sebzelerin Ekim Alanları ve Üretimleri (2006-2010)
2006 2007 2008 2009 2010 Ekim Ekim Ekim Ekim Ekim Ürün Adı Üretim Üretim Üretim Üretim Üretim Alanı Alanı Alanı Alanı Alanı (ton) (ton) (ton) (ton) (ton) (da) (da) (da) (da) (da) Bamya 150 75 150 75 150 75 250 125 270 135 Fasulye 830 640 830 658 830 658 830 658 830 658 Bezelye 20 16 20 16 20 16 20 16 20 16 Biber 5.500 8.250 5.500 8.250 5.500 8.250 5.500 8.250 5.500 8.250 Patlıcan 2.050 5.125 2.050 5.125 2.050 5.125 2.050 5.125 2.050 5.125 Domates 5.640 23.200 5.600 22.400 5.600 22.400 5.600 22.400 5.550 22.200 Hıyar 1.200 49.300 1.200 2.400 1.200 2.400 1.200 2.400 1.200 2.400 Kabak 700 1.400 700 1.400 700 1.400 600 1.200 580 1.160 Pırasa 800 2.400 800 2.400 800 2.400 800 2.400 800 2.400 Lahana 150 400 150 400 150 400 150 400 150 400 Marul 800 1.600 800 1.600 800 1.600 800 1.600 800 1.600 Maydanoz 150 180 150 270 150 270 150 270 150 270 Yeşil soğan 200 400 200 400 200 400 200 400 200 400 Karnabahar 50 100 50 100 50 100 50 100 50 100 Brokoli 10 - 10 25 10 25 10 25 10 25 Turp 100 300 100 300 100 300 100 300 100 300 Karpuz 300 2.200 300 1.200 300 1.200 300 1.200 350 1.400 Kavun 1.000 3.400 1.000 3.000 1.000 3.000 1.000 3.000 1.000 3.000 Ispanak 1.600 2.400 1.600 2.400 1.600 2.400 1.600 2.400 1.600 2.400 Plastik sera - 5. 975 150 15 225 15 225 15 225 (hıyar) - Toplam 21.250 101.386 27.185 52.569 21.225 52.644 21.225 52.494 21.225 52.464 Kaynak: Mut İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010, TÜİK, 2011 156
Genel itibari ile araştırma sahasında son 3 yılda üretim ve ekim alanları pek artış göstermemiştir (Tablo 61).
Şekil-47: Mut’ta Sebzelerin Ekim Alanları (2006-2010) 6000
5000
4000
3000
Ekim Alanı (da) Ekim 2000
1000
0 Biber Patlıcan Domates Hıyar Kabak Pırasa Marul Kavun Ispanak Diğerleri Sebzeler
Şekil-48: Mut’ta Sebzelerin Üretim Miktarları (2006-2010) 25000
20000
15000
10000
Üretim(ton)
5000
0
Biber Hıyar Marul Sebzeler Kabak Pırasa Kavun Patlıcan Domates Ispanak Diğerleri
4.1.2.5.2. Örtü Altı Sebze (Sera) Üretimi
Mersin tarım il müdürlüğünün 2008 verilerine göre, sera sebzeciliğinde, üretim genelde mevsim dışı olarak yapıldığı için yüksek gelir getiren bir uğraştır. Sera yetiştiriciliğinde açıkta sebze yetiştiriciliğine göre 6 kat, pamuk yetiştiriciliğine göre 12 kat, yer fıstığı yetiştiriciliğine göre 23 kat, buğday yetiştiriciliğine göre 63 kat daha yüksek gelir alındığı ekonomik analizlerle ortaya konulmuştur. Sebzelerin tek yıllıklı bitki olması ve hızlı bir şekilde gelişmesinden dolayı, işgücü yoğun bir 157
şekilde kullanılır. Bu nedenle kırsal alanda istihdam sağlayıcı bir özelliği vardır. Seracılık faaliyetinde yüksek düzeyde su, tohumluk gübre, tarımsal ilaçlar, plastik ve cam kullanımı maliyeti arttırarak, sahada ekonomik hayatı canlandırmaktadır. (Aktaran: Sarıbaş, 2009:136)
Araştırma sahasında örtü altı sebzecilik faaliyetleri plastik seralar ile yapılmaktadır. Plastik seralarda hıyar üretimi yapılmaktadır(Foto 14).
Foto-14: Mut Barabanlı Köyünde Naylon Bir Sera
Örtü altında sebzecilik yapılan alan 2007 yılında 5.975 da iken 2008, 2009 ve 2010 yılında 15 da’dır. Bu alanlarda 7 köy 30 hane seracılık faaliyetleri ile uğraşmaktadır. Elde edilen üretim 2007 yılında 150 ton 2008, 2009 ve 2010 yılında da 225 ton olarak belirlenmiştir. Araştırma sahasında örtü altında yapılan seracılık faaliyetleri henüz çok yeni olup bu hususta çiftçiler teşvik edilmeye çalışılmaktadır.
4.1.2.6. Diğer Tarla Bitkileri
Araştırma sahasında üretimi yapılan diğer tarla bitkileri yerfıstığı, patates, kuru soğan ve susamdır. Susam ve yerfıstığı yağ bitkisi olup, çerezlik olarak ta 158
tüketilmektedir. Patates, kuru soğan ise yumrulu bitkiler içerisine girmektedir. Sahada diğer tarla ürünlerinin tarla bitkileri içerisindeki payı % 1,3’tür (3.450 da).
Diğer tarla ürünleri içerisinde en fazla ekimi yapılan ürün yerfıstığıdır (1400 da). 2007 yılında 1.350 da alanda ekimi yapılan yerfıstığı, 2010 yılında 1.400 da alana ekilmiştir. 2007 yılında 405 ton olan üretim 2010 yılında 420 ton olmuştur. Yerfıstığı üretimi ve ekim alanı yıllara göre pek değişmemiştir (Tablo 62).
İlçede özellikle Göksu nehri çevresindeki, yumuşak kumlu topraklar üzerinde tarımı yapılmaktadır. Ayrıca yerfıstığı söküldükten sonra yaprakları hem taze ot olarak, hem de kurutularak kışın saman yerine hayvanlara verilmektedir.
Tablo-62: Mut’ta Diğer Tarla Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretimleri (2007-2010)
2007 2008 2009 2010 Ürün Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Ekim Üretim Üretim adı Alanı (ton) Alanı(da) (ton) Alanı Alanı (ton) (ton) (da) (da) (da) Yer 1.350 405 1.350 405 1.400 420 1.400 420 fıstığı Soğan 800 2.400 800 2.400 800 2.400 800 2.400 Susam 800 56 800 56 750 52 750 52 Patates 500 1.500 500 1.500 500 1500 500 1.500 Toplam 3.450 4.361 3.450 4.361 3.450 4.372 3.450 4.372 Kaynak: Mut ilçe Tarım Müdürlüğü, 2010
Şekil-49: Mut’ta Diğer Tarla Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretimleri (2007-2010)
2500
2000
1500 Ekim Alanı (da)
1000 Üretim(ton)
500
0 Yer fıstığı Soğan Susam Patates 159
2007 yılında kuru soğan ekimi 800 da alanda gerçekleşmiştir. Ekim alanı 2010 yılında da aynı kalmıştır. Üretim miktarı da 2.400 ton olarak yıllara göre değişme göstermemiştir.
2007 yılından itibaren susam ekim alanı 800da olarak 2010 yılında da değişmemiştir. Üretim miktarı ise 56 ton iken 52 tona düşmüştür. Patates ekim alanı da 3.450 da ile yıllara göre sabit kalmıştır. Üretimde fazla değişmemiş ve 4.361 ton iken 4.372 tona çıkmıştır (Tablo 62).
4.2. Hayvancılık
Mut Toros Dağlarının eteğinde kurulmuş, Akdeniz bölgesinden İç Anadolu bölgesine geçiş güzergâhında hem Akdeniz ikliminin hem Karasal iklimin etkisini gösterebildiği için hayvancılık yapmaya elverişli olup, halkın büyük bir bölümü geçimini hayvancılıktan temin etmektedir. Kış döneminde köylerinde, yaz döneminde yaylalara çıkarak hayvancılık yapmaktadırlar. İlçe hayvan varlığı ve çeşitliliği yönünden de zengin bir potansiyele sahiptir. Ancak hayvancılık faaliyetleri tarımsal faaliyetlerden sonra gelir. Fakat tarımsal üretimler hayvancılığı büyük ölçüde desteklemektedir. Örneğin yerfıstığının yaprakları kurutularak hayvan yemi olarak kullanıldığı gibi, tahıl ürünlerinin sapları da saman olarak hayvancılıkta kullanılmaktadır. Hatta kayısı yaprakları da hayvanlara yem olarak değerlendirilmektedir.
Hayvancılık faaliyetleri çeşitlilik göstermektedir. Küçükbaş hayvanlardan olan kıl keçisinin yetiştiriciliği ormana verdiği zarardan dolayı ve göçebe Yörük yaşantısının azalması nedeniyle giderek azalmaktadır. Dağlık sahalarda ki köylerde küçükbaş hayvancılık yapılırken, ilçe merkezinde büyükbaş hayvancılık, ormanlık arazilerde arıcılık ve havuzlarda kültür balıkçılığı faaliyetleri yürütülmektedir.
Mut’ta hayvancılık faaliyetlerinin geliştirilebilmesi için; Hayvan soyları iyileştirilmeye çalışılmaktadır. Özellikle melez ve kültür ırkı büyükbaş hayvanlara yönelme vardır. Mera hayvancılığı yerine besi ve ahır hayvancılığı geliştirilmeye çalışılmaktadır. 160
Yem bitkileri üretim alanları çoğaltılarak yem üretimi artırılabilir. Özellikle erken kesim yapılan kuzu, oğlak ve dana kesimleri önlenebilir. Hayvansal ürünleri işleyecek mandıraların sayısı çoğaltılabilir. Çiftçiler hayvanların bakım, beslenme ve yetişme koşullarının iyileştirilmesi konularında eğitilmelidir. Bu konuda çiftçilerimize seminerler düzenlenebilir. Hayvansal ürünlerin ilçede işlenerek pazarlanabilmesi için çalışmalar yapılmalı ve çiftçiler kredilerle desteklenerek hayvancılığa teşvik edilmelidir
4.2.1. Küçükbaş Hayvancılık
Araştırma sahasında geleneksel olarak ve yaygın biçimde yapılan küçükbaş hayvancılık, dağlık köylerin en önemli geçim kaynaklarından birisidir. Yıllara göre küçükbaş hayvanların dağılımına bakıldığında; 2006 yılı verilerine göre toplam 122.150 adet küçükbaş hayvan bulunmaktadır. Küçükbaş hayvanların % 47,5’ini (58.050 baş) kıl keçisi, %52,5’ini (64.100 baş) koyunlar oluşturur. 2007 yılı verilerine göre toplam 119.250 adet küçükbaş hayvan bulunmaktadır. Küçükbaş hayvanın % 46,8’ini (55.770 baş) kıl keçisi, % 53,2’sini (63.480 baş) koyunlar oluşturur. 2008 yılı verilerine göre toplam 108.600 adet küçükbaş hayvan bulunmaktadır. Küçükbaş hayvanların % 48,7’sini (52.900 baş) kıl keçisi, % 51,3’ünü (55.700 baş) koyunlar oluşturur. 2009 yılı verilerine göre toplam 45.920 adet küçükbaş hayvan bulunmaktadır. Küçükbaş hayvanların % 48,6’sını (22.300 baş) kıl keçisi, % 51,4’ünü (23.620 baş) koyunlar oluşturur. 2010 yılı verilerine göre toplam 45.920 baş küçükbaş hayvan bulunmaktadır. Küçükbaş hayvanların, % 48’ini (22.300 baş) kıl keçisi % 52’sini (23.620 baş) koyun oluşturur (Tablo 63).
Tablo-63:Mut’ta Küçükbaş Hayvan Varlığının Dağılımı (2006-2010)
Yıllar Hayvan türü Yüzde(%’si) 2006 2007 2008 2009 2010 Kıl keçisi 58.050 55.770 52.900 22.300 22.300 48 Koyun 64.100 63.480 55.700 23.620 23.620 52 Toplam 122.150 119.250 108.600 45.920 45.920 100 Kaynak: Mut ilçe Tarım Müdürlüğü, 2010, TÜİK, 2011, 161
Şekil-50:Mut’ta Küçükbaş Hayvan Varlığının Dağılım oranları (2010)
4 8 %
5 2 %
K ıl k e ç i s i K o y u n
Şekil-51:Mut’ta Küçükbaş Hayvan Varlığı (2006-2010)
70000
60000
50000
40000 Kıl keçisi 30000 Koyun
20000
10000
0 2006 2007 2008 2009 2010
2006 yılında koyunlardan 27.950 baş hayvan sağılmakta ve yıllık ortalama 2.152 ton süt elde edilmektedir. 3.738 baş hayvan kesilerek yıllık olarak 78.498 ton civarında et elde edilmektedir. 2006 yılında keçilerden 26.964 baş hayvan sağılmakta ve yıllık tahmini olarak 3.073 ton süt elde edilmektedir. Ayrıca bu keçilerden 9.126 baş hayvan kesilerek yıllık olarak 173.394 ton civarında et elde edilmektedir.
2007 yılında; koyunlardan 27.735 baş hayvan sağılmakta ve yıllık ortalama 2.135 ton süt elde edilmektedir. 63.480 koyun kırkılarak 109.503 kg yün elde 162
edilmektedir. 2007 yılı keçilerden 25.620 baş hayvan sağılmakta ve 2.920 ton süt ve 45.520 keçi kırkılarak 22.760 kg kıl elde edilmektedir.
2008 yılında; 24.510 baş koyun sağılarak 1.887 ton süt, 4.009 koyun kesilerek 84.189 ton et, 4.225 baş deri ve kırkılan 55.700 baş hayvandan 96.083 ton kıl tiftik elde edilmiştir. 2008 yılında; 25.200 baş keçi sağılarak 2.872 ton süt, 8.172 keçi kesilerek 171.612 ton et, 8.563 baş deri ve kırkılan 16.860 baş hayvandan 21.900 ton kıl elde edilmiştir.
2009 yılında; 10.406 baş koyun sağılarak 801 ton süt, 6.825 koyun kesilerek 129.675 ton et, 7.257 baş deri ve 40.745 ton kıl tiftik elde edilmiştir. 2009 yılında; 10.248 baş keçi sağılarak 1.168 ton süt, 6.493 keçi kesilerek 129.860 ton et, 6.824 baş deri ve 8.430 ton kıl elde edilmiştir.
Koyun çeşitlerinden Akkaraman ve İvesi ağırlıklı olarak beslenmektedir. Koyunlardan elde edilen sütler aile içinde peynir, tereyağı ve çökelek yapımında kullanılmakta ve bu ürünler ilçe ve civar il ve ilçe pazarlarında satılarak değerlendirilmektedir. Sütlerin büyük bir kısmı da süt fabrikaları ve mandıralarına satılarak değerlendirilmektedir. Ayrıca yıllık olarak kesilen koyunlardan et elde edilmekte ve serbest piyasada satılarak değerlendirilmektedir.
Kıl keçisinden elde edilen sütlerin bir kısmı aile içerisinde peynir, çökelek ve tereyağı yapımında kullanılmakta ve bu şekilde elde edilen ürünler pazarlarda satılmaktadır. Kalan önemli bir kısım sütte süt fabrikalarına ve mandıralara satılarak değerlendirilmektedir.
4.2.2. Büyükbaş Hayvancılık
Araştırma sahasında eti ve sütü için beslenen melez ve kültür ırkı sığırlar ile gücünden yararlanılan at, eşek ve katır gibi büyük baş hayvanlar mevcuttur. Mera hayvancılığı şeklinde büyük baş hayvancılık yapılan alanlar oldukça azdır. Ancak küçükbaş hayvanlara oranla et ve süt verimleri daha fazla olduğu için, besi ve ahır hayvancılığı yapılmaktadır. 163
İlçede 2010 yılı itibariyle 390 baş damızlık boğa, 6.465 baş sağmal inek, 4.540 baş düve ve tosun, 3.385 baş buzağı ve dana olmak üzere toplam 14.790 baş sığır mevcudumuz vardır. Bu sığırlardan yıllık tahmini olarak ortalama 23.100 ton süt elde edilmektedir. Bu sütlerin bir bölümü aile içinde ve iç piyasada tüketilmekte, kalan büyük bir bölümü de süt fabrikalarına ve mandıralara satılarak değerlendirilmektedir.
Büyükbaş hayvanlardan; sığır dışında 910 adet at, 430 adet katır ve 2.520 adet eşek mevcuttur. Büyükbaş hayvanların % 79’unu (14.790 baş) sığır oluştururken, %
5’ini (910baş) at, % 14’ünü (2520 adet) eşek, % 2’sini (430 baş) katır oluşturmaktadır. Yani büyük baş hayvanlar içerisinde en fazla pay sığıra aittir (Tablo 64).
Tablo-64: Büyükbaş Hayvan Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (2006-2010) Hayvan Yıllar Yüzdesi (%’si) türü 2006 2007 2008 2009 2010 Sığır 13.650 12.805 11.890 20.804 14.790 79
At 860 780 660 300 450 5
Eşek 2.520 2.075 2.190 1.020 1.020 14
Katır 430 370 360 335 335 2
Toplam 17.460 16.030 15.100 22.459 16.595 100 Kaynak: Kaynak: Mut ilçe Tarım Müdürlüğü,2010, TÜİK, 2011,
Şekil-52: Büyükbaş Hayvan Sayılarının Dağılış oranları (2010)
2% 14%
5%
79%
Sığır At Eşek Katır 164
Şekil-53: Büyükbaş Hayvan Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (2006-2010)
25000
20000
Sığır 15000 At
10000 Eşek
Hayvan Sayıları Hayvan Katır
5000
0 2006 2007 2008 2009 2010 Yıllar
2006 yılında 860 baş at, 2.520 baş eşek ve 430 baş katır olmak üzere toplam 17.460 baş büyükbaş hayvan mevcuttur.
2007 yılı hayvan varlığına bakıldığında; 8.970 baş melez, 3.835 baş kültür sığırı olmak üzere 12.805 baş sığır bulunur. Bu sığırlardan 3.480 baş melez, 1.988 baş kültür sığırı sağılmakta ve toplam 17.003 ton süt elde edilmektedir. 2007 yılında 780 at, 2.075 eşek, 370 katır olmak üzere toplam 16.030 baş büyükbaş hayvan vardır.
2008 yılında ise sığır sayısı 11.890’a düşmüştür. 6.400 melez, 5.490 kültür sığırı bulunmakta olup; bu sığırlardan 4.089 baş sığır sağılmakta ve 13.178 ton süt elde edilmektedir. Ayrıca bu sığırlardan 213 tosun, 126 düve, 3010 inek kesilerek 1.003 ton et üretilmektedir. Yine bu hayvanlardan 3.311 adet deri elde edilmiştir. 2008 yılında 660 at, 2.190 eşek 360 katır olmak üzere toplam büyükbaş hayvan sayısı 15.100’dür.
2009 yılında da; 20.804 baş sığır vardır. Bu sığırlardan 6.065 başı melez, 14.739 başı kültür ırkıdır. Bu hayvanların 7.572 başı sağılmakta ve 26.600 ton süt elde edilmektedir. 2.002 düve, 26 dana, 478 tosun ve 201 inek olmak üzere toplam 2.707 baş sığır kesilerek 5.399 ton et üretilmektedir. Ayrıca bu hayvanlardan 996 baş 165
deri elde edilmektedir. 2009 yılında 300 at,1.020 eşek, 335 katır olmak üzere toplam 22.459 baş büyükbaş hayvan vardır.
Genel olarak büyükbaş hayvanların dağılımına bakıldığında yıllara göre hayvan türlerinde azalma olduğu görülür. Hayvan varlığı 2006 yılında 17.460, 2007 yılında 16.030 ve 2008 yılında 15.100’e düşmüştür. En fazla hayvan varlığı 22.459 baş ile 2009 yılındadır. Bu artış 2010 yılında 16.595’e tekrar düşmüştür.
2009 yılı içerisinde ilçeden çeşitli il ve ilçelere kesim, pazar, besi ve damızlık olarak değerlendirilmek üzere 2.200 adet büyükbaş hayvan, 265 ton sığır eti, 183 adet sığır derisi sevki yapılmıştır. Eskiden binek hayvanı olarak kullanılan at, eşek ve katır gibi büyükbaş hayvanlar ulaşım araçlarının gelişmesiyle önemlerini kaybetmişler ve sayıları giderek azalmaktadır. Günümüzde büyükbaş hayvancılıkta sığır yetiştiriciliği yeniden gelişme göstermeye başlamıştır. Özellikle çiftçilere verilen desteklemeler ile modern çiftlikler kurulmaktadır. Böylece geleneksel tarzda yapılan hayvancılık terk edilerek modern besi ve ahır hayvancılığına yönelme olmuştur(Foto 15).
Foto-15: Mut Yapıntı Köyü Çakıllıburun Mahallesindeki Büyükbaş Hayvan Çiftliği 166
Tarımsal proje kapsamında Köselerli köyünde 200 başlık Süt Sığırcılığı Projesi (100Aile X 2Baş/Aile), Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi uygulanmış olup proje kapsamında; 100 aileye 100 adet yarı açık serbest sistem ahır yaptırılmıştır. 100 aileye 2’şer baştan 200 adet gebe düve dağıtılmıştır. 1 adet işletme binası (350 m²) tesis edilmiş, 5 tonluk 1 adet süt soğutma ve depolama tankı alınmıştır. 1 adet süt toplama aracı alınmıştır. Yem ezme, kırma ve karıştırma makinesi (1 ton/saat), 5 adet tek sıralı mısır slajı makinesi alınmıştır.
Dağpazarı ve Çevresi Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifine 166 Baş’lık Süt Sığırcılığı Projesi (83Aile X 2 Baş /Aile), Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi uygulanmış olup proje kapsamında; 83 aileye 83 adet yarı açık serbest sistem ahır yaptırılmıştır. 83 aileye 2’şer baştan 166 adet gebe düve dağıtılmıştır.
Aydınoğlu Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 50x4 Süt Sığırcılığı Projesi, Kemenli-Karadiken Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 100x2 Süt Sığırcılığı Projesi kapsamında çiftçiler desteklenmektedir (İlçe Tarım Müdürlüğü, 2010).
4.2.3. Kümes Hayvancılığı
Mut’ta kümes hayvancılığı çerçevesinde en fazla tavuk yetiştirilmekle birlikte, hindi, ördek ve kaz da beslenmektedir. İlçede 134.000 adet broiler tavuk yetiştirmeye uygun kümes mevcut olup; bu kümeslerde yıllık ortalama 5 dönem broiler tavuk yetiştirilmektedir. Bu kümes sahipleri Adana ve Mersin’de bulunan çeşitli Tavukçuluk Şirketleri ile sözleşmeli olarak, onların adına üretim yapmaktadır. Kesim zamanı gelmiş tavukları şirketler götürüp pazarlama ve satış işlemini kendileri yapmaktadır.
Yumurtacı tavuk olarak büyük işletme bulunmamaktadır. Ancak köylerde çiftçilerin kendi evlerinde yetiştirdiği tavuklardan elde edilen yumurtalar pazarlarda satılarak değerlendirilmektedir. Üreticilere 2003 yılında 2.350 adet hindi palazı İlçe Tarım Müdürlüğünce temin edilerek dağıtılmıştır. 167
Tablo-65: Kümes Hayvanı Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (2006-2009)
Hayvan türü 2006 2007 2008 2009
Et Tavuğu 90.000 134.000 120.000 134.000
Yumurta tavuğu 48.000 39.338 35.000 5.000
Kaz 90 50 40 -
Ördek 130 94 84 -
Hindi 400 - 170 -
Toplam 138.620 173.482 155.294 139.000 Kaynak: TÜİK, 2011
2006 yılında et tavuğu oranı toplam kümes hayvanlarının % 65’ini (90.000 adet) yumurta tavuğu, % 34,6’sını (48.000 adet), hindi % 0,2’sini (400 adet), ördek % 0,1’ini (130 adet), kaz % 0,1’ini (90 adet) oluşturmaktadır( Tablo 65).
2007 yılında et tavuğu sayısı 134.000’e yükselirken, yumurta tavuğu 39.338’e, düşmüştür. Diğer kümes hayvanlarından olan kaz 50’ye, ördek 94’e düşerken hindi üretimine rastlanmamıştır. Toplam üretim 173.482 adettir. Yıllara göre en fazla hayvan varlığı 2007 yılındadır.
2008 yılında da et tavuğu üretimi 120.000’e, yumurta tavuğu üretimi de 35.000’e düşmüştür. Kaz 40 adet, ördek 84 adet ve hindi 170 adettir. Toplam hayvan sayısı 155.294 adettir.
2009 yılında ise et tavuğu üretimi 134.000 âdete yükselirken yumurta tavuğu 5.000’e düşmüştür. Kaz, ördek ve hindi verileri bulunmamaktadır. Dolayısıyla toplam kümes hayvanı sayısı 139.000’dir ( Tablo 65).
Beyaz et olarak tüketilen kümes hayvanları etinin, kırmızı ete göre daha sağlıklı olması, ucuz olması ve pazarlama alanındaki kolaylıklardan dolayı ülkemizde tavukçuluk çok hızlı gelişme göstermektedir. Ancak ülkemizde tavukçuluk alanında görülen bu gelişmeleri Mut’ta görmek pek mümkün değildir.
4.2.4. Arıcılık
Araştırma sahasında görülen doğal bitki türlerinin zenginliği, hemen hemen her yerde çok çeşitli meyve ağaçlarının bulunması ve Toroslardaki çam ormanlarının 168
varlığına bağlı olarak arıcılık faaliyetleri son yıllarda gelişmektedir. Toplam 75 köyde arıcılık yapılmaktadır.
2002 yılında “Polen Tuzaklı Kovan Dağıtım Projesi” kapsamında İlçemizde faaliyet gösteren ve sertifikalı bal üreticisi olan 150 aileye 1’er kovan dağıtılmıştır. İl Özel İdare Müdürlüğü kanalı ile Kafkas ırkı 1.000 adet ana arı, ilçemizde faaliyet gösteren sertifikalı arıcılardan 117 tanesine dağıtılmış ve yöremiz arıcılarının kovanlarının ıslahında kullanılmıştır (Foto 16).
2010 yılı itibariyle 3.832 koloni bulunmaktadır. Köylüler arıcılık konusunda yeterince bilgi sahibi olmadıkları için, arıcılığı yan uğraş alanı olarak görmektedirler. Bu yüzden arıcılık gelişmemiştir.
Foto-16:Mut Kızıldağ Eteklerinde Arı Kovanları
Son zamanlarda halk eğitim merkezinin açmış olduğu 2 kursa 100 kişi katılmış ve 94 kişi kursu başarıyla tamamlayarak sertifika almıştır. Arıcılık faaliyetleri çoğunlukla kişilerin kendi ihtiyaçlarını karşılama şeklinde yapıldığından üretim miktarları düşüktür (Tablo 66) . 169
Tablo-66: Mut’ta Arıkovanı Sayısı Bal Üretim Miktarları (2006-2010)
Bal mumu Yıllar Kovan sayısı(adet) Bal üretimi(ton) üretimi(ton) 2006 16.975 127.500 8.400
2007 9.794 113.760 2.275
2008 9.965 109.615 2.192
2009 9.750 99.800 2.090
2010 3.832 44.068 -
Toplam 50.346 494.743 14.957 Kaynak: TÜİK, 2011 Şekil-54: Mut’ta Bal Üretim Miktarları (2006-2010)
140
120
100
80
60 Bal üretimi(ton)
Üretim(ton) 40
20
0 2006 2007 2008 2009 2010 Yıllar
Genel olarak tabloya bakıldığında yıllara göre kovan sayısında, bal üretiminde ve balmumu üretiminde azalma görülmektedir. 2006 yılında 16.975 adet olan kovan sayısı 2010 yılında 3.832’ye bal üretimi de 127.500 ton iken 2010 yılında 44.068 tona düşmüştür.
Balmumu üretimi ise 2006 yılında 8.400 tondan 2010 yılında 2.090 tona düşmüştür. Toplam kovan sayısı 50.346 adet, bal üretimi 494.743 ton ve balmumu üretimi de 14.957 tondur ( Tablo 66). 170
Şekil-55: Mut’ta Arı Kovanı Sayısı (2006-2010)
18000
16000
14000
12000
10000 8000
KovanSayısı 6000
4000
2000
0 2006 2007 2008 2009 2010 Yıllar
Ayrıca son yıllarda yağışların düzensiz yağması ve doğal ortamdaki olumsuzluklar nedeni ile de bal ve balmumu rekoltesinde düşüş görülmüş ve beklenen düzeyde ürün elde edilememiştir
4.2.5. Balıkçılık
Mut sahip olduğu coğrafi konum nedeniyle denize kıyısı bulunmadığından balıkçılık sektörü pek gelişememiştir. İlçede bulunan Göksu nehri balıkçılığa uygundur. Ancak balıkçılık faaliyetleri ihmal edilmiştir.
Son yıllarda kültür balıkçılığı gelişmeye başlamıştır. İlçede Göksu beldesi Kravga mahallesinde 30ton/yıl kapasiteli, Çaltılı köyü Karaekşi tesislerinde 16ton/yıl, Hocantı (Derinçay) köyünde olmak üzere toplam üç köyde alabalık üretme alanları izinli olarak üretim yapmaktadır.
İşletmeye açılan alabalık tesisleri kişilerin kendi bireysel çabalarıyla yaptığı yatırımlardır (Foto 17). 171
Foto-17: Mut Derinçay Köyündeki Alabalık Tesisi
2003 yılında “Tatlı Su Balıkçılığını Geliştirme Projesi” kapsamında ilçedeki Göksu ırmağına Antalya/Kepez Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü’nden temin edilen 40.000 adet yavru Sazan, Aynalı Sazan ve Tatlı Su Kefal’ı salınmıştır. Ancak Göksu’dan ve diğer su kaynaklarından içme ve kullanma suyu hariç pek faydalanma yoluna gidilmemektedir.
Mut balıkçılık için elverişli bir konumdadır. Ancak gereken tanıtım yapılamadığı için yatırımları yetersiz kalmaktadır. Üretilen alabalık pazarlanamamakta ve ilçede tüketilmektedir. Yeterli yatırım yapılırsa hem Göksu nehrinden yapılan tatlı su balıkçılığı hem de kültür balıkçılığı geliştirilerek ilçe ekonomisine katkı sağlanacaktır.
4.3. Ormancılık
Mut Orman İşletme Müdürlüğü 1924-1943 yılları arasında Ziraat Vekaletine bağlı İçel İl Müdürlüğünce yürütülmüş olup 1943 yılında, ilk kez Orman İşletme Müdürlüğü olarak kuruluşu yapılmıştır.1950 yılında görülen lüzum üzerine kapatılıp, 172
Silifke Orman İşletme Müdürlüğüne bağlanmıştır.1957 yılında Mut Orman İşletme Müdürlüğü olarak yeniden kurulmuştur. O tarihten bu yana İşletme Müdürlüğü olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.
Sınırları; Kuzeyden Konya Orman İşletme Müdürlüğü, Doğudan Silifke Orman İşletme Müdürlüğü, Güneyden Silifke Orman İşletme Müdürlüğü ve Gülnar Orman İşletme Müdürlüğü, Batıdan ise Gülnar Orman İşletme Müdürlüğü ve Ermenek Orman İşletme Müdürlükleri ile çevrilidir. Mut Orman İşletme Müdürlüğü, Mersin Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı olup bünyesinde Alahan, Çamlıca, Dağpazarı, Karacaoğlan, Kravga ve Mut Orman İşletme Şeflikleri olmak üzere 6 adet Orman İşletme Şefliği, 6 adet Orman Toplu Koruma Merkezi, 1 adet Orman Emvali Satış Deposu ve 3 adet Yangın Gözetleme Kulesi mevcuttur. İlçede 69.418 ha normal koru, 78.328 ha bozuk koru, 1435 ha bozuk baltalık olmak üzere toplam orman alanı 149.176 ha açık (ormansız) alan 125.981 ha ve toplam 275.157 ha’dır (Tablo 67).
Tablo -67:Mut’ta Orman Durumu (2010)
Koru (ha) Baltalık (ha) Açık İlçe adı Ormanlık (ormansız) Toplam Normal koru Bozuk koru Bozuk baltalık alan (ha) Alan(ha) alan (ha) Mut 69.418 78.328 1435 149.176 125.981 275.157
Kaynak: Mut Orman işletme Müdürlüğü, 2010
Şekil-56: Mut’ta Orman Durumu (2010)
30% 35% Koru (ha)
Baltalık (ha)
Ormanlık alan (ha) Açık (ormansız)
0%
35% 173
İşletme Müdürlüğüne bağlı 58 adet 31. madde, 23 adet 32. madde köyü olmak üzere toplam 81 adet orman köyü bulunmaktadır. Bu köylerden Çamlıca, Gençali, Köselerli, Güme, Geçimli Özlü, Burunköy, Hacıahmetli, Kravga, Evren, Narlıdere, Çömelek, Diştaş, Hacınuhlu, Dağpazarı, Yalnızcabağ, Aydınoğlu, İlice köylerinde olmak üzere toplam 18 adet köyde orman kooperatifi bulunmaktadır.
İşletme Müdürlüğünde 29 adet köyde tapu kadastro çalışmaları yapılmış, 37 adet köyün ise orman kadastrosu yapılmış olup 2/B maddesi uygulamasıyla 3.027,83 ha saha hazine adına orman sınırları dışına çıkartılmıştır. 159.435,56 ha sahanın ise orman olarak tespiti yapılmıştır.
İlçe ormanlarında bulunan ağaç türleri sırasıyla; Kızılçam, Sedir, Ardıç, Meşe, Göknar, Dişbudak, Karaçam, Gürgen, Servi, Fıstıkçamı ve diğer maki türleridir. Özellikle kızılçam ormanları geniş yer kaplamaktadır. Mut’ta ormancılık faaliyetlerinin ilçe ekonomisine katkısı vardır.
Mut’ta bulunan ormanlardan 2009 yılı içerisinde 19.204 m³ dikili damga, 5.968 m³ tomruk, 1.272 m³ maden direği, 2.311m³ sanayi odunu, 3.560 m³ kâğıtlık odun, 591m³ sırık, 13.702 m³ endüstri odun ve 8.049 ster yakacak odun, elde edilmiştir(Foto 18).
Foto-18: Mut Orman İşletme Müdürlüğü’ne Ait Tomruk Depolama Alanı 174
2010 yılında da 14.771m³ dikili damga, 2.045m³ tomruk, 521 m³ maden direk, 1.008 m³ sanayi odunu, 1260 m³ kâğıtlık odun, 1.119m³ lif yonca, 225 m³ sırık, 6.178 m³ endüstri odun toplamı, 3.496 siter yakacak odun elde edilmiştir (Tablo 68). İlçe ormanlarından elde edilen bu ana ürünler dışında yan ürünler de önemli bir yer kaplamaktadır.
Tablo-68: Mut’ta Orman Üretim Ve Gerçekleşme Durumunun Değişimi (2009-2010)
2009 2010 Ürün çeşidi Birimi Gerçekleşme Gerçekleşme Dikili damga m³ 19.204 14.771 Tomruk m³ 5.968 2.045 Maden direk m³ 1.272 521 Sanayi odunu m³ 2.311 1.008 Kâğıtlık odun m³ 3.560 1.260 Lif yonga m³ - 1.119 Sırık m³ 591 225 Endüstri od. Top. m³ 13.702 6.178 Yakacak odun ster 8.049 3.496 Kaynak: Mut Orman işletme Müdürlüğü, 2010
2009 yılında ayrıca orman yan ürünlerinden 29 ton laden yaprağı toplanmış, 8 ton fıstıkçamı kozalağı toplatılmıştır. Bu kozalakların toplatılması karşılığında orman köylülerine günlük yevmiye üzerinden ücret ödenmiştir.
Mut Orman İşletme Müdürlüğünde Amenajman planlarına uygun olarak 2009 yılında 19.204 m3 dikili damga yapılmış, 2.218 m3 ü dikili olarak satılmış geriye kalan 16.986 m3 dikili damganın karşılığı olarak 11.829 m3 endüstriyel odun, 7.463 ster yakacak odun üretilmiştir. Orman köylüsüne 702.774 TL işçilik istihkakı ödenmiştir. Açık artırma yoluyla piyasaya 11.913 m3 endüstriyel odun, 2218 m3 dikili ağaç ve 6921 ster yakacak odun satışı yapılmış olup, 1.589.862 TL satış geliri elde edilmiştir. 2009 yılı zararı 2.946.252 TL olarak gerçekleşmiştir.
2010 yılı içerisinde Mut Orman İşletme Müdürlüğü sahada 25 ha alanda tabii gençleştirme, 190 ha alanda gençlik bakımı, 2.236 ha alanda sıklık bakımı, 165 ha alanda rehabilitasyon, 15 ha alanda suni gençleştirme, 620 ha alanda kültür bakımı, 37 ha alanda kültür koruma çalışmaları, 5.025,5 ha alanda orman böcek ve hastalıkları ile mücadele çalışmaları yapmıştır. 2010 yılı programlarından ormanların rehabilitesi, sıklık bakımları, üretim, bakım, fidan dikimi, yol tamir ve bakımları ile 175
böcek ve hastalıkları ile mücadele faaliyetleri devam etmekte olup satış geliri olarak şu an itibariyle 224.323 TL gelir elde edilmiştir.
2010 yılı içinde Mut Orman İşletme Şefliğindeki Meydan Geçici fidanlığındaki çalışmalar kapsamında 1.150.000 adet Kızılçam, Servi, Fıstıkçamı, Badem, Alıç, Dişbudak, tüplü fidan ekimi ve 500.000 adet Servi çıplak fidan ekimi yapılmıştır (Mut Orman İşletme Müdürlüğü, 2010).
İşletme Müdürlüğünde 11 Mühendis, 1 Sayman, 1 Teknisyen,1 Sözleşmeli Avukat, 3 Mutemet, 13 Orman Muhafaza Memuru, 4 Memur, 5 Sözleşmeli memur olmak üzere 39 adet Memur ile 8 Şoför, 1 Dozer operatörü, 1 Greyder operatörü olmak üzere 65 adet daimi işçi ve 72 adet mevsimlik işçi görev yapmaktadır (Mut Orman İşletme Müdürlüğü, 2010).
Mersin Orman Bölge Müdürlüğü 2010 yılı orman yangınları ile mücadele eylem planı kapsamına göre Mut’ta 6 adet işletme şefliği bulunmaktadır. Ayrıca toplam 149.176 ha ormanlık saha 79.536 ha Kızılçam sahası yer almaktadır. Bu sahalar birinci derecede yangına hassas alanlardır. 2005-2009 yılları istatistiklerine göre orman yangınlarının çıkış sebeplerine göre sayısal dağılımına baktığımızda ihmal ve dikkatsizlik nedeniyle 11, kasıt nedeniyle 4, kaza 3, meçhul 1, yıldırım düşmesi sonucu 3 olmak üzere toplam 22 orman yangını tespit edilmiştir.
2009 yılı orman yangınları ile mücadele haberleşme araçlarına bakıldığında; 58 el telsizi, 29 araç telsizi, 10 sabit telsiz olmak üzere toplam 97 telsiz aracı hizmet vermektedir.
Orman yangınları ile mücadele, gözetleme organizasyonu kapsamında; Çamlıca, Karacaoğlan, Dağpazarı şeflikleri, Mağras, Hacıahmetli, Kestel kuleleri 6 işçi ile hizmet vermektedir.
Orman İşletme Müdürlüğünün 149.176 ha ormanlık sahası Alahan, Çamlıca, Kıravga, Mut, Karacaoğlan ve Dağpazarı olmak üzere 6 şeflik ve Alahan, Diştaş, Çampınarı, Kıravga, Özlü, Çamlıca, Çaltılı, Mut, Yeşilköy, Hacıahmetli, Çortak, Karacaoğlan merkezleri 76 işçi, 9 arazöz, 2 su nakil aracı, 3 pompalı su tankı, 1 176
dozer, 1 greyder, 5 motosiklet ile orman yangınlarına müdahale organizasyonu kapsamında korunmaktadır.
Orman yangınlarını azaltmak ve ormanların korunmasını sağlamak için ormanların içinde sıklık bakımı, iyileştirme ve gençleştirme çalışmaları yapılmaktadır. İşletme müdürlüğü tarafından ormanların korunması için 2010 yılında 37 köye genç orman koruması görevi verilmiştir. Ormanlar toprağın erozyona karşı korunması açısından da önemlidir (Mut Orman İşletme Müdürlüğü, 2010).
4.4. Madencilik
Arazinin tamamı dağlık ve dalgalı bölgede bulunan Mut’un krom çinko, linyit, kuvarsit gibi maden yatakları bulunduğu söyleniyorsa da şimdilik Çömelek köyünde de mermer yatakları bulunmaktadır. Mut Çatalköy’de Manyezit madeni çıkarılmaktadır. Bu maddenin tenör oranı % 45’tir. Manyezitin üretim miktarı 100.000 tondur (MTA, 2011).
Araştırma sahasında yapı malzemesi olarak kullanılan kum ocakları bulunmaktadır. Göksu Vadisi boyunca, akarsuyun getirdiği kum ve çakılları işleyen 2 adet kum ocağı mevcuttur. Özellikle sahada inşaat sektörünün kum ihtiyacı bu ocaklardan karşılanmaktadır.
4.5. Sanayi
4.5.1.Gıda Sanayisi ve Tarımsal sanayi
Mut’ta sanayi henüz tam gelişmemiştir. Sanayi özelliği taşıyan kuruluşlar gıda ve tarıma dayalıdır. Tarım ve hayvancılık faaliyetlerine bağlı olarak, tarımsal ve hayvansal ürünlere dayalı sanayi tesisleri mevcuttur.
Araştırma sahasında tarıma dayalı sanayi tesislerinin dağılışı şöyledir: 7 adet salamura zeytin işleme tesisleri, kuruyemiş, pekmez, nar ekşisi, kontinü sistem zeytinyağı presi fabrikası, Turşu ve Salamura İşleme Tesisi, Karma Yem Tesisi, Tarım Aletleri Fabrikası, Sanayi ve Mutfak Tuzu Üretim Tesisi, Ayakkabı Fabrikası, kontinü sistem zeytinyağı presi fabrikası, Evren Köyü Tarımsal Kalkınma 177
Kooperatifi, Kurtsuyu Köyü ve Çevre Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi kontinü sistem zeytinyağı presi fabrikası, 8 adet köftelik ve pilavlık Bulgur Fabrikası, Süt ve Süt Mamulleri Tesisi, 4 adet Süt Ürünleri Tesisi, , Süt Ürünleri ve Turşu Tesisi, Salamura Zeytin ve Turşu tesisi, Salamura Zeytin Tesisi, Sıvılaştırılmış Organik Gübre Tesisi, kontinü sistem zeytinyağı presi fabrikası, Mut Bal Üreticileri Birliği bal üretim ve pazarlama tesisi Hazır Yemek Fabrikası, Seri Makine Tarım Aletleri, Hidrolik Piston Atölyesi, Tarım Aletleri Atölyesi, Tarım Ltd. Şti kontinü sistem zeytinyağı presi fabrikası, Matbaa Atölyesi, Mut’ta makine üretimi atölyesi, sofralık zeytin üretim tesisi, plastik kangal boru fabrikası, 1 adedi il özel idareye ait olmak üzere 10 adet soğuk hava tesisi, hizar makineleri, un değirmenleri, gazoz ve biriket yapım yerleri, tamirhaneler, demirci atölyeleri bulunmaktadır. (Ticaret ve Sanayi Odası, 2011) .
4.5.2. Organize Sanayi Bölgesi (OSB)
Mut’un iklim özelliklerinin uygun olması, Akdeniz’i İç Anadolu’ya bağlayan Mersin-Silifke-Karaman yolu üzerinde geçiş bölgesinde bulunması, tarımsal ürün çeşitliliğinin fazla olması gibi özellikleri bulunmasına rağmen sanayisi faaliyetleri yeterince gelişmemiştir. Sanayiyi geliştirmek için çalışmalar sürdürülmektedir.
Organize sanayi bölgesinin kurulduğu arazi Palantepe köyü sınırları içinde kalmaktadır. Belediye organize sanayi bölgesine hizmet götürmek için Palantepe köyünü mücavir alanına almıştır. Organize sanayi bölgesi kurulması çalışmalarına kooperatif olarak 1972 yılında başlanmıştır. Bu alanın inşaatına 1986 yılında başlanmıştır. Organize sanayi bölgesi 164.000 m²’lik alan üzerinde kurulmuştur. Tamamlanan inşaatlara üyelerin taşınma faaliyeti 2006 yılından itibaren gerçekleşmiştir. Organize sanayi bölgesinin toplam 120 üyesi bulunmaktadır. Genel olarak 60 m²’lik işyeri şeklinde inşa edilmiştir. Toplamda 230 adet işyeri istihdama açılmıştır. Organize sanayi bölgesinde yaklaşık 400 kişi istihdam edilmektedir.
Organize sanayi bölgesinde eksik olan işyerlerinin yapımı devam etmektedir. Sahanın çevre düzenlemesi çalışmaları yapılmaktadır. Bu çalışmalarda en fazla ağaçlandırma faaliyetine önem verilmektedir. Sanayi bölgesinin yapımının başlangıcı 178
devlet kredisiyle kooperatif adına olmuştur. (Mut Belediye Başkanlığı, OSB Şube Müdürlüğü, 2011).
4.6. Ulaşım
Mut’un Göksu nehrinin yakın çevresinde uzanmış olması dolayısıyla daha prehistorik (tarih öncesi) çağlardan itibaren önemli bir yol güzergâhında bulunmaktadır. Orta Anadolu ve Akdeniz bölgeleri arasındaki eski çağ yolunun rotası tam bilinmemekle beraber ya Mut’tan geçen modern yol ya da buna oldukça yakın bir güzergâhı izlemiş olmalıdır.Antik çağlarda Laranda (Karaman) Selaucia (Silifke) yolunun Claudiapolis (Mut)tan geçtiği anlaşılıyor. (Kurt, 2003:53)
Bu yollar ve rotaları şunlardır.
1- Laranda (Karaman), Karapissos (Dağpazarı) ,Claudiapolis (Mut) kelenderi (Aydıncık) 2- Claudiapolis – Diocesareia (Uzuncaburç) Seleucia (Silifke) 3- Laranda – Meloe (Milis Tepe) Adrasos (Balabolu) Germanikopolis(Ermenek)
Mut ilçe merkezi Ankara- Konya yolu üzerinde yer alır. Bu güzergâh üzerinde İç Anadolu’yu, Torosları aşarak Akdeniz’e bağlayan 1.650 m rakımlı Sertavul geçidi de bulunmaktadır. Güney yönünde devam ederek Torosları aşan 715 nolu yol 78 km sonra Silifke ilçesine ulaşır. İlçeden batı yönünde ayrılan 340 nolu karayolu oldukça virajlıdır ve 88 km sonra Karaman’ın Ermenek ilçesine ulaşır.
Deniz yolu, demir yolu, hava yolu ulaşım imkânı bulunmayan ilçeye en yakın demiryolu istasyonu 69 km kuzeyde Karaman ilindedir. En yakın liman 89 km güneyde Taşucu’nda, en yakın hava alanı da 240 km uzaklıktaki Adana’dadır.
Mersin İl Özel İdare 2009 yılı programıyla yol ve ulaşım hizmetleri olarak; İly. İlt. Gökçetaş, Ermenek-Mut İly.İlt. Evren güzleği mah.mrk., Kırkkavak ky. Mrk., Ermenek-Mut İly.İlt., Ermenek-Mut İly.İlt. Faysal mh.mrk., Dy.İlt.Sertavul – Narlıdere, Sarıkavak İlt., Işıklar köy içi, Selamlı köy içi yolları komple inşaat olarak aynı yıl içerisinde bitirmiştir. Muhtelif köy yollarının 372 km’lik kısmına malzemeli 179
bakım, 637 km’lik kısmına greyderli bakım, 265 km’lik kısmına da asfalt yama yapılmıştır (Mersin İl Özel İdare, 2009).
2010 yılı programıyla yol ve ulaşım hizmetleri olarak Kışla köy içi, Mut- Karaman Dy.ilt. Çakılburnu-Derinçay ky. Mrk., Gökçetaş-katırardıç ky.ilt., Kozaklı mh.mrk.,, Mut-Karaman Dy.ilt., Alahan-Diştaş, Işıklar-Topkaya-Çampınar, Kayabaşı Ky.mrk., Karyağdı Mh.Mrk., Yapıntı-Kavaklı, Yukarı Köselerli Köy mrk., Kabaktepe mah.mrk., Mirahor Köy içi, Yalnızcabağ Köy içi, İbrahimli Köy içi yollarının yapımını tamamlamıştır Muhtelif köy yollarının toplam 671 km’lik kısmına greyderli bakım, 259 km’lik kısmına malzemeli bakım, 415 km’lik kısmına da asfalt yama yapılmıştır. (Mersin İl Özel İdare, 2010).
Mut’u diğer il ve ilçelere bağlayan önemli devlet yolları Mut-Konya, Mut – Mersin, Mut-Anamur ve Mut -Silifke devlet yollarıdır. Bu yollar karayolu ulaşımı ve ticaret açısından oldukça önemlidir Mut şehir merkezinde, şehir içi minibüslerle ve taksilerle ulaşım sağlanmaktadır. Mut merkezinden il merkezine, Karaman, Konya ve Ankara ‘ya düzenli olarak ulaşım imkânı mevcuttur.
Araştırma sahasında toplam 90 köy yerleşmesi ve 1 belde yerleşmesinden Mut ilçe merkezine ulaşım kolaylıkla yapılabilmektedir.
Özellikle Karaman-Mut-Silifke güzergâhı üzerinde bulunan köylerde ulaşım daha rahattır. Köylerin ilçe merkezine ulaşımları büyük oranda köy minibüsleri ile sağlanmaktadır.
Belde ve köylerin tamamına ulaşım karayolu ile yapılmakta olup, ulaşım sağlanamayan köy yoktur. Her mevsim köylerle ulaşım sağlanmaktadır. Köydes projesi ile yolu asfalt olmayan köy yolu kalmamıştır(Kaymakamlık Brifingi, 2010).
Köy yerleşmelerinin ilçe merkezine olan uzaklıkları arasında belirgin farklar bulunmaktadır. Örneğin şehir merkezine en uzak köy Çampınarı köyü olup; şehir merkezine 65 km uzaklıkta iken, Barabanlı köyü, Elbeyli köyü 2 km uzaklıkla şehir merkezine en yakın köylerdir (Tablo 69). 180 181
Tablo-69: Köylerin Mut ilçe Merkezine Olan Uzaklıkları
ilçe ilçe ilçe ilçe Merkezine Merkezine Merkezine Merkezine Yerleşmenin Uzaklığı Yerleşmenin Uzaklığı Yerleşmenin Uzaklığı Yerleşmenin Uzaklığı Adı (km) Adı (km) Adı (km) Adı (km)
Alaçam 25 Evren 25 Kavaközü 40 Pamuklu 42 Aşağı Köselerli 24 Esençay 18 Kızılalan 60 Sakız 25 Aydınoğlu 20 Elmapınarı 55 Kumaçukuru 28 Suçatı 17 Barabanlı 2 Elbeyli 2 Kurtuluş 25 Sarıveliler 15 Ballı 57 Fakırca 3 Karacaoğlan 60 Selamlı 7 Bağcağız 20 Gençali 10 Kayabaşı 40 Tekeli 42 Bozdogan 35 Geçimli 23 Kürkçü 40 Topkaya 60 Burunköy 15 Göcekler 25 Kurtsuyu 23 Topluca 19 Çaltılı 16 Güzelyurt 46 Kışlaköy 25 Tuğrul 22 Çatakbağ 47 Güzelköy 23 Kemenli 17 Yalnızcabağ 45 Çampınarı 65 Güme 55 Köselerli 13 Yapıntı 5 Çamlıca 35 Hamamköy 15 Karadiken 15 Yeşilköy 22 Çivi 44 Hacınuhlu 10 Kavaklı 22 Yeşilyurt 16 Çukurbağ 34 Hacıahmetli 25 Kayaönü 25 Yıldızköy 16 Çömelek 42 Haydar 30 Kırkkavak 28 Yukarıköselerli 20 Çınarlı 49 Hocalı 30 Mucuk 25 Zeytinçukuru 20 Çortak 25 Hacısait 25 Mirahor 7 Gökçetaş 50 Çatalharman 26 Hacıilyaslı 21 Işıklar 55 Göksu 13 Çağlayangedik 30 Hisar 25 Narlı 40 Göksu beldesi 45 Diştaş 35 İlice 45 Narlıdere 37 Dağpazarı 37 Irmaklı 18 Ortaköy 4 Dereköy 45 İbrahimli 38 Özköy 24 Derinçay 25 Kelceköy 11 Özlü 32 Demirkapı 50 Kadıköy 14 Palantepe 3
Kaynak: Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2010
Görüldüğü üzere araştırma sahasında, Barabanlı, Elbeyli, Palantepe Fakırca, Ortaköy, Yapıntı, Selamlı ve Mirahor köyleri ilçe merkezine çok yakın iken Çampınarı, Topkaya, Kızılalan, Karacaoğlan, Işıklar, Güme, Elmapınarı, Demirkapı, Ballı ve Gökçetaş gibi köyler çok uzaktır (Tablo 69).
4.7. Ticaret
Araştırma sahasında ticaret genel olarak, tarım ve hayvancılık faaliyetlerine bağlı olarak gerçekleştirilmekte ve ticaret daha çok şehir merkezinde yapılmaktadır. 182
Mut’ta tarımsal ürünlerin üretim miktarlarının yöre ihtiyacından fazla ve çok çeşitli olması, ticaretin genel itibari ile tarımsal ürünlere dayalı gelişmesini sağlamıştır. Özellikle kayısı, zeytin, erik, incir, üzüm, nar, elma gibi meyveler ve sebzelerden özellikle domates, biber gibi ürünler en fazla ticareti yapılan ürünlerdir. Sahada tarımsal ürünlere dayalı ticari faaliyetlerin canlılığından dolayı bazı yeni sektörler ortaya çıkmıştır. Özellikle son yıllarda zeytinyağı fabrikaları, salamura zeytin işleme tesisleri, pilavlık ve köftelik bulgur üretim tesisleri ve mandıralar çoğalmıştır. Buradan elde edilen ürünlere marka verilmek suretiyle ilçe dışına satımı gerçekleşmektedir.
2007 yılında Aydoğanlar zeytinyağı fabrikasında yapılan üretimden 3.480 kg zeytinyağının Almanya’ya ihracatı yapılmıştır(Ticaret Ve Sanayi Odası, 2010).
Konya-Mersin arasında bağlantı sağlayan karayolunun ilçeden geçmesi, ticaretin gelişmesini sağlamıştır. Çünkü bilindiği gibi ticaretin gelişmesi ulaşım yollarının ve ulaşım araçlarının gelişmesine bağlıdır. Mut’ta üretilen tarımsal ürünler gerek Türkiye’nin çeşitli illerine gönderilerek pazarlanmaktadır. Özelikle kayısı yurt içinde İstanbul, İzmir, Ankara, Samsun, Antalya, Bursa, Konya, Eskişehir, İzmit ve Sakarya gibi illere gönderilmektedir. Ayrıca Rusya, Suriye ve Irak’a ihraç edilmektedir. Bu durum sahada ticaretin gelişimine ortam hazırlamaktadır.
Mut yöresinde üretilen kayısılar Mut halinde çalışan komisyonlar tarafından satın alınarak iç pazarlara gönderilmektedir. Kayısı İstanbul, Konya, Karaman, Ankara, İzmir illerine gönderilmektedir. Kayısı için paketleme tesisi geliştirilmediğinden gönderilen kayısılar kısa sürede bozulmaktadır. Bu durum kayısının piyasa fiyatlarını düşürmektedir. Bu nedenle kaliteli olarak üretilen ürünün pazarlanması ve ambalajlanması, yüksek fiyatlara satılması ve ihracata gönderilmesi sağlanmalıdır.
Yörede ambalajlama konusuna gereken önem verilmemektedir. Kullanılan kalitesiz ambalajlar ürünün kalitesinde bozulmalara neden olabilmektedir. Bunun sonucunda da ürün pazarda çok düşük fiyat bulabilmektedir. Kalitesiz bir ambalaj 183
içerisinde bulunan yüksek kaliteli ürünün piyasada yer edinmesi mümkün değildir(Gezer vd, t.y.:86).
Genelde insanlar almak istedikleri ürünlerin dış görünüşüne bakarak o ürünü satın almaktadırlar. Bu yüzden de gıda ürünlerinin tadını, kalitesini anlayamamaktadır. Bu nedenle pek çok ürün ambalaj yetersizliğinden dolayı gerçek değerinin çok altında bir fiyatla satılmaktadır.
Mayıs ayı sonlarından itibaren çıkmaya başlayan turfanda kayısı Türkiye’nin hemen hemen her iline gönderilmektedir. Özellikle İç Anadolu Bölgesi’ni, Akdeniz Bölgesi’ne bağlayan Sertavul Geçidi ve buna bağlı karayolunun Mut’tan geçmesi; İç Anadolu’daki şehirlerin sebze ihtiyacının da Mut’tan karşılamalarını sağlamıştır.
Mut’ta ticari faaliyetlerin çeşitliliğine bağlı olarak oluşmuş meslek odası bulunur. Bunların başında Mut Ticaret ve Sanayi Odası gelmektedir. Bu odaya bağlı olarak araştırma sahasında en fazla bulunan meslek grubu 111 adet (% 18,8) ile Otomotiv, ulaştırma ve akaryakıt meslek grubu oluşmaktadır. Bu durum Mut’ta otomotiv, ulaştırma ve akaryakıt sektörünün canlı olduğunu gösterir. Bu sektörünün 78 âdeti gerçek kişilik yani şirketlere ait iken, 33 âdeti tüzel kişiliğe aittir (Tablo70).
Otomotiv, ulaştırma ve akaryakıt sektöründen sonra en fazla işyeri 85 adet (%14,4) ile tarım ve hayvancılık grubuna aittir. Bu sektörün 44 âdeti gerçek kişilik iken, 41 âdeti tüzel kişiliğe aittir (Tablo 70).
Tarım ve hayvancılık grubunu 78 adet işyeri (% 13,2) ile madencilik ve imalat grubu takip eder. Bu sektörün 32 âdeti gerçek kişilik iken, 46 âdeti tüzel kişiliğe aittir (Tablo 70).
Madencilik imalat grubunu 69 adet işyeri (% 11,7) ile gıda satıcıları meslek grubu takip eder. Bu sektörün 32 âdeti gerçek kişilik iken, 46 âdeti tüzel kişiliğe aittir. Gıda satıcıları meslek grubunu 63 adet (% 10,7) ile inşaat, inşaat malzemeleri ve mühendislik meslek grubu oluşturur. Bu sektörün 34 âdeti gerçek kişilik iken, 29 âdeti tüzel kişiliğe aittir. İnşaat sektörü son yıllarda hızla gelişmeye başlamıştır. 184
İnşaat sektörünü 57 adet (% 9,7) ile tüketim malları meslek grubu oluşturur. Bu sektörün 37 âdeti gerçek kişilik iken, 20 âdeti tüzel kişiliğe aittir (Tablo 70).
Tüketim malları meslek grubunu 56 adet (% 9,4 ) ile konaklama ve lokanta meslek grubu oluşturur. Bu sektörün 46 âdeti gerçek kişilik iken, 10 âdeti tüzel kişiliğe aittir. Turizm yeterince gelişme göstermediği için konaklama ve lokanta sayısı azdır. Konaklama ve lokanta meslek grubunu ise 36 adet (% 6,1 ) ile bankalar, kuyumcular ve sigortacılar meslek grubu oluşturur. Bu sektörün 22 âdeti gerçek kişilik iken, 14 âdeti tüzel kişiliğe aittir (Tablo 70).
Araştırma sahasında en az işyeri 35 adet (% 6 ) ile eğitim, sağlık ve hizmetler meslek grubuna aittir. Bu sektörün 16 âdeti gerçek kişilik iken, 19 âdeti tüzel kişiliğe aittir (Tablo 70). Araştırma sahasında Mut Ticaret ve Sanayi Odası’na 2009 yılında 540 kayıtlı üye varken, 2010 yılında bu sayı 590’a çıkmıştır. Mut’ta hayvansal ürünlerde ticarette önem kazanmaya başlamıştır. Ancak hayvancılık üzerine yapılan ticari faaliyetler oldukça yetersizdir. Ve yapılan faaliyetler kayıt altına alınmamıştır (Mut Ticaret ve Sanayi Odası, 2010).
Tablo-70: Mut Ticaret ve Sanayi Odasına Kayıtlı Belli Meslek Grupları (2010)
Gerçek Tüzel Toplam Meslek Grubu % Kişilik Kişilik Üye sayısı Tarım ve hayvancılık grubu 44 41 85 14,4
Madencilik ve imalat sanayi grubu 32 46 78 13,2 İnşaat, inşaat malzemeleri ve 34 29 63 10,7 mühendislik meslek grubu Otomotiv, ulaştırma akaryakıt 78 33 111 18,8 meslek grubu Konaklama ve lokanta meslek 46 10 56 9,4 grubu Tüketim malları meslek grubu 37 20 57 9,7 Eğitim sağlık ve hizmetler ve 16 19 35 6 meslek grubu Gıda satıcıları meslek grubu 52 17 69 11,7 Bankalar, kuyumcular ve 22 14 36 6,1 sigortacılar meslek grubu Toplam 361 229 590 100 Kaynak: Mut Ticaret ve Sanayi Odası, 2010.
Sahadaki ticari faaliyetlerle ilgili bir diğer kuruluş, Esnaf ve Sanatkârlar
Odası’dır. 1971 yılında kurulmuştur. Mut Esnaf ve Sanatkârlar Odası’na 2010 yılı 185
itibari ile kayıtlı 1.197 aktif üye ve 3.532 pasif üye olmak üzere toplam kayıtlı 4.729 üye bulunmaktadır. Mut’ta şu anda 185 bakkal, 15 bayan kuaför, 10 cep telefonu satış yeri, 36 elektrik su tesisatçısı, 39 erkek kuaför, 335 esnaf, 17 fırıncı, 15 fotoğrafçı, 34 hızarcı, 79 kahveci, 44 konfeksiyon, 42 lokanta, 25 motorsiklet tamircisi olmak üzere 876 işyeri aktif haldedir ( Mut Esnaf ve Sanatkârlar Odası, 2010).
Mut en önemli eksikliklerinden birisi yetiştirilen tarım ürünlerinin tanıtımının ve pazarlanmasının yeterince yapılamamış olmasıdır. Ürünlerin gerek iç piyasada gerekse ihracata gönderilerek değerlendirilmesi sağlanmalıdır. Mut organik tarım yönünden oldukça elverişli konuma sahiptir. Bu nedenle dünya pazarlarına açılabilmek için tüm girişimlerin yapılması gerekir. Özellikle kayısının tanıtımının yapılması hedeflendiğinden 1962 yılından bu yana haziran ayının ilk haftası kayısı festivali, etkinlikleri yapılmaktadır. Ancak bu tanıtım için yeterli olmamaktadır.
İlçemize ekonomik zenginlik sağlayan tarımsal ürünlerimizin ihracatının sağlanması için; İlçe tarım Müdürlüğü, Ziraat Odası, Mut Belediyesi ve Mut İlçe Kaymakamlığının girişimlerde bulunması gerekmektedir.
4.8. Turizm
Turizm en basit anlamıyla dinlenmek amacıyla geziye çıkmaktır. Turizm bir ticaret faaliyetidir. Bu yüzden ekonomik coğrafyanın konusudur. Turizm mekânsal koşullarla son derece ilişkilidir. Mekânsal farklılıklar olmasaydı turizm denilen olayda olmayacaktı. Turizm günümüzde eriştiği boyutlarıyla son derece dinamik bir endüstridir (Özgüç,1994:8-11).
Mut iklim şartlarının uygunluğu, su kaynakları yönünden zengin olması ve tarım yapılabilecek topraklarının bulunmasından dolayı çok eskiden beri yerleşim alanı olmuştur. Bu yüzden Mut tarihi eserler yönünden zengindir. Ayrıca doğal güzellikleri de vardır. Turizm için yeterli potansiyele sahip olmasına rağmen turizm faaliyeti gelişememiştir. Turizm faaliyetinin gelişmemesinde; deniz kıyısında bulunmaması, turistik yerlerinin tanıtımının yapılmamış olması ve turistik alanların milli park haline getirilerek korumaya alınmaması da etkili olmuştur. 186
Mut’un başlıca turistik yerleri şunlardır:
Mavga (Minan-Minde) Kalesi; Mut'un 16 km kuzeybatısında, Kozlar Yaylası civarında, kayaların üzerinde bir kaledir. Kalenin Selçuklular, Karamanoğulları ve Osmanlılar tarafından kullanıldığı bilinmektedir. Kalenin sağlam kalan bir burcundaki kitabeden Anadolu Selçuklu Devleti Hükümdarı I. Alâeddin Keykubat tarafından 1230 milad yılında alındığı ve kalede bazı tamiratla beraber mescit görevi de yapan bir burç yapılarak bedenine de bir kitabe konulduğu anlaşılmaktadır. Kalede doğal ve yapılmış mağaralar mevcuttur (Sözeri ,2010:23).
Mut Kalesi; Mut’un Kale Mahallesi’ndeki bir tepe üzerinde kurulmuştur. Kalenin yapılış tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, temellerinin Hititlere kadar uzandığını belirten kaynaklar vardır. Kale, Bizans, Selçuklular, Karamanoğulları ve Osmanlılar zamanında tamir görmüştür. Kesme taşlarla örülmüştür. İçinde iç kale olarak bilinen kule ve tüneller bulunur (Foto 19).
Foto-19: Tarihi Mut Kalesi 187
Alahan Manastırı; Geçimli köyü Alahan mahallesinde, Mut’a 20 km uzaklıkta, Mut-Karaman karayolu üzerinde bulunmaktadır Anayoldan 2 km içeride sarp bir yamaç üzerindedir Yaklaşık MS 450-550 yıllarında yapıldığı tahmin edilir. Kilisede kabartma süsler, taş mezarlar, kayalara oyulmuş mekânlar bulunur.
Alaoda Mağarası; Mut-Karaman yolu üzerindeki Geçimli (Malya) Köyü'ndedir. Yapılış tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Kiliseye ulaşmak için anayol üzerindeki Alaoda Kilisesi tabelasının bulunduğu yerden vadiye doğru sarp kayalardan inmek gerekir. Mağaranın giriş kısmı kopmuş durumdadır. Kaya içerisine oyulmuş mağaralar mevcuttur.
Dağpazarı Kilisesi ve Mezarlar; Mut’un kuzeybatısında, 35 km uzaklıkta Dağpazarı Köyü yerleşim alanı içerisindedir. Alanda, geniş bir şehir öreni içerisinde kale ve erken Bizans mimari üslubunda, muhtemelen MS 5. yüzyıl dönemlerine ait renkli taban mozaikleri bulunmaktadır. Dağpazarı Köyü'nün yaklaşık 500 m güneyinde tarla içinde Roma mimari özelliklere sahip Kilikya bölgesine özgü kareye yakın dikdörtgen planlı Heron tipinde mezar bulunmaktadır. Mezarın, batı duvarı ve çatısı tamamen yıkılmıştır. Dağpazarı Köyü yerleşim alanı, 1989 yılında III: derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescillenmiştir (Tekin, 2008: 196).
Hacıahmetli Köyü Kapız Mevkii, Mağara ve Kaya Oymaları; Hacıahmetli Köyü'nün kuzey-doğusunda devam eden vadinin (kapızın) batı yönündeki kayalıklar içerisinde yer alan oda ve mezarlardan oluşan mekânlardır. 60-70 m yüksekliğindeki kaya içinde kat kat oyularak meydana getirilmiştir. Kayanın üst kısımındaki düzlükte de mezar ve kalıntılar yer almaktadır. Muhtemelen geç Roma, erken Bizans dönemlerine ait bir iskân yeridir (Tekin, 2008:196).
Balabolu (Adrassus) Harabeleri; Mut’un batısında, 40 km uzaklıkta Yalnızcabağ Köyü yakınlarında Değirmenlik Yaylası’ndadır. Roma ve Bizans dönemlerine ait olduğunu tahmin edilmektedir. Kaya içine oyulan ve lahit tipinde yapılan mezarlar tesbit edilmiştir. 188
Sinobiç; Mut ilçesinin 3 km kuzeyinde bulunan Yeşilyurt köyü’nün sınırları içerisinde Sinobiç kalıntıları özellikle ardıçtepe mevkiindedir. Roma dönemine ait çok miktarda lahit ve tepede 2 adet su sarnıcı ile duvar kalıntıları mevcuttur. Dalisandos olarak ta bilinir(Gezer vd. t.y.:42).
Laal Paşa Cami; Mut’un merkezinde yer alan tek kubbeli bir camidir. Belili dönemlerde yapılan tamiratlarla bugüne kadar gelebilmiş ve halen hizmet vermektedir. Karaman oğulları mimarı üslubunda bir eserdir. Avlusundaki kümbetlerde mezarlar vardır.
Sertavul Hanı; Mut Karaman karayolunun geçtiği sertavul yaylası sınırları içinde yer almaktadır. Halk arasında han boğazı olarak bilinen sertavul hanının sadece kalıntıları mevcuttur. Han orman işletmesi tarafından ormanlık bölge olarak koruma altına alınmıştır.
Hocantı-Derinçay Köprüsü; Derinçay Köyü'nün girişinde, Göksu Irmağı üzerinde doğu-batı doğrultusunda inşa edilmiştir. XVIII. - XIX. yüzyıl Osmanlı mimari üslubunda yapılan köprü, moloztaş dolgu üzeri kesmetaş kaplama tekniğinde, yaklaşık 4 m genişliğindedir. Yapının üzerine özgün haline aykırı olarak beton atılmıştır. Köprünün Karamanoğulları döneminde (Hocantıoğlu ailesi tarafından) yaptırıldığı tahmin edilmektedir. 1994 yılında Tabiat ve Kültür Varlıkları Genel Müdürlüğü tarafından Anıt olarak tescili yapılmıştır(Tekin, 2008:208).
Çınarlar; Mut belediyesinin Parkalanı içinde yer almaktadır. Burası çınaraltı parkı olarak bilinir. Çınaraltı parkında 5 adet çınar ağacı bulunmaktadır. Bu çınarlar anıt ağaç olarak tescillenmiştir. Mut merkezindeki dinlenme yeri özelliği taşıyan tek parktır.
Yer Köprü Şelalesi ve Tabiat Anıtı; Mut ilçe merkezine 35 km mesafededir. 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu gereğince, 2001 yılında Orman Bakanlığınca, Milli park olarak kabul edilmiştir. Üst kretase yaşlı kireç taşlarının sonucunda oluşan kanyonun etkisi ile ortaya çıkmıştır. Sular yaklaşık 25-30 m yüksekten dökülmektedir. Karstik şekil olarak doğal köprü özelliği gösteren bir doğa harikasıdır. Buradaki karstik oluşumlar halen devam etmektedir. Özellikle sarkıt ve 189
traverten oluşumları dikkat çekmeye başlamıştır. Görülmeye değer bir manzaraya sahiptir (Foto 20).
Foto-20: Mut Yerköprü Şelalesi
Sason Kanyonu; Çömelek köyü sınırları içinde yer almaktadır. Sason kanyonunun kenarlarında kaya mezarları bulunmaktadır. Ayrıca kayaların içerisinde insan eliyle oyulmuş olarak yapılan mağaralarda mevcuttur. Yörede kalker kayaçların bulunması kayalarda mağara şekillerin oluşmasında etkili olmuştur.
Mut’un turistik yerlerinin en kısa zamanda tanıtılması ve yöreye turist ziyaretinin sağlanması gerekmektedir. Çünkü ilçe turizm yönünden zengin bir potansiyele sahiptir. Bu potansiyel etkin şekilde değerlendirilirse Mut ekonomisine önemli bir gelir kaynağı kazandırılmış olacaktır.
4.9.Enerji Üretimi
Mut’ta gezende barajı başta olmak üzere birçok hidroelektrik santralinden enerji üretildiği gibi rüzgâr gücünden de elektrik üretilmeye başlanmıştır. Gezende Barajı, Mersin’in Mut ilçesinde Göksu Çayı üzerinde enerji üretmek amacıyla 1979- 1990 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Beton kemer gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 98.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 75,00 m, normal su kotunda göl hacmi 91,90 hm³, normal su kotunda gölalanı 3,97 km²'dir. Baraj her 190
birinin gücü 53 MW olan üç adet (toplam 159 MW) üniteden oluşmuştur. Yıllık elektrik enerjisi üretimi 528 GWh’tir. DSİ’den alınan bilgiye göre; su tutma kapasitesi 65 milyon m³’tür. Gezende Barajı Ermenek çayı üzerinde olup, işletmeye açılmıştır. Ermenek Çayı üzerinde Gezende barajının mansabında özel sektör tarafından 3 adet HES yapılmış ve 2010 yılında işletmeye açılmıştır. Mut Barajı’da 4628 sayılı yasaya göre özel sektöre ihale edilmiştir. Firmanın DSİ’ye sunduğu proje revizyonu onaylanması halinde anlaşma yapılarak işe başlanacaktır. Baraj yeri Göksu Beldesi civarındadır. Maksimum su kotu: 307,50 m’dir. Ayrıca DSİ’nin Göksu nehri üzerinde Kayraktepe Barajı ve HES kurma projeleri mevcuttur. Ancak Kayraktepe barajı ve HES projesi proje aşamasında olup, önümüzdeki yıllarda ihale edilmesi için hazırlık yapılmaktadır. Baraj yeri Silifke- Mut yolu köprüsünün alt kısmıdır.
Ağaoğlu Enerji Grubu’nun bünyesindeki Mersin Rüzgâr Enerjisi Santrali’nin açılışı Mut’ta gerçekleştirilmiştir. Grubun Bandırma’da yapımına başladığı Şah Rüzgâr Enerjisi Santrali’nin temel atma töreni de eş zamanlı olarak düzenlenmiştir. İki santralin toplam 126 MW’lık kapasitesi Türkiye’nin rüzgâr enerjisindeki kurulu gücünün yüzde 10’unu oluşturuyor. Ağaoğlu Enerji Grubu’nun 8 ay gibi çok kısa bir sürede faaliyete geçirdiği Orta ve Batı Akdeniz Bölgesi’nde kurulan ilk rüzgâr enerjisi santrali olma özelliği taşıyan 33 MW kapasiteli Mersin Rüzgâr Enerjisi Santrali’nin yatırım maliyeti 90 milyon TL oldu.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından geçici kabulü yapılarak üretime başlayan santralin yılda asgari 120 milyon kWh enerji üreterek 12.000 konutun elektrik ihtiyacını karşılaması beklenmektedir.
Mersin Rüzgâr Enerjisi Santrali, aynı zamanda ülke ekonomisi ve çevre açısından da kazanç sağlayacak bir yatırım olma özelliği taşıyor. Santral, yıllık 72 bin tonluk karbondioksit emisyonunu engelleyecek. Bu yatırım sayesinde, ithal edilen fosil yakıtlar için her yıl ödenen 10 milyon Türk Lirası tutarında yerli kaynağın ülke dışına çıkışının da önüne geçilecektir. (“Sanal”, 2010:1)
Türkiye petrol, doğalgaz gibi fosil yakıtlar bakımından zengin değildir. Ancak alternatif yakıtlar bakımından çok zengin durumdadır. Özellikle Mersin ili Mut ilçesi 191
alternatif kaynaklardan rüzgâr enerjisi için son derece elverişli konumdadır (“Sanal”, 2010:2)
Mut’un özlü köyündeki Adras dağı üzerine kurulan rüzgâr enerji santralinin yüksekliği 80 m ve kanat uzunluğu 45m’dir.Saatte toplam 33 kw /saat elektrik enerjisi üretmektedir.11 adet pervane vardır. Her direkteki pervane tam kapasite çalışırsa 3 megavatlık enerji (3.000 kw) üretiyor. Toplam 33 megavatlık enerji kapasitelidir. Burada üretilen enerji gezende barajının hidroelektrik santraline aktarılmaktadır. Mut’ta istihdam açısından önemli bir yatırımdır(Yetkililerle mülakat).
Foto-21: Gökçetaş (Mahras)Dağı Üzerinde Kurulan Rüzgâr Enerji Santrali
Mut’ta 3 yıl içerisinde yapılarak faaliyete geçen özgür elektrik üretim A.Ş.ait, Azmak 1,Azmak 2 ve Kirpilik biriktirmesiz hidroelektrik santralleri mevcuttur. Bu santraller azmak HES olarak geçmektedir. Yıllık kurulu güç 24,4 mwe’dir. Santraldeki balonlar ve motorlar hepsi azmak 1 santralinden idare edilmektedir. Haberleşme radyo frekansı ile yapılıyor. Toplam kuşbakışı uzunluk 7 km’dir(üç santral arası). Balon şişme sistemi ilk defa Türkiye’de savak balon olarak uygulanıyor. İçi su dolu balonlar su ile şişiriliyor. Maksimum balon seviyesi 25 cm 192
dir. Bu kesimden su taşabilir. Ancak taşan sular zarar vermiyor. Taşma kodu, Göl yüzeyi denizden yüksekliği Azmak 1 en üst yürüme kodu 145 m, Azmak 2 kodu 133 m ve kirpilik kodu 127 m’dir. Azmak 1 balon kodu maksimum 143,50 m, Azmak 2 balon kodu maksimum 132,50, kirpilik balon kodu 126,50 m’dir. Set oluşturan balonun uzunluğu 70 m, genişlik 6 m ve derinlik 6 m’dir. Gölette depolanan su 11,5 m ortalama yükseklikten düşürülür. Bu santraller gömü tipi santrallerdir. Her santralde ikişer ünite vardır. Toplam üç santralde altı ünite bulunmaktadır. Üretimde saniyede 58 m³ su harcanıyor. Azmak 1 santralinin yıllık üretimi 3.767.059 kwh, Azmak 2 santralinin üretimi 2.967.607 kwh ve Kirpilik santralinin üretimi1.668.351 kwh olmak üzere toplam üretim 8.403.017 kwh’dir (Yetkililerle mülakat).
Foto-22: Göksu Nehri üzerinde Kurulan Azmak 1 Hidroelektrik Santrali
Kestel kapızı deresinden gelen sular Kestel kapızı kanyonunun sonuna kurulan Bir Kapılı HES ile enerji üretmektedir. Üretimi sağlayan sular 1010m yüksekten demir borulardan dökülmektedir. 57 Megawatlık üretim yapılmaktadır. Üretilen enerji Gezende Barajına gönderilmektedir (Yetkililerle mülakat). 193
BEŞİNCİ BÖLÜM
5- SONUÇ VE ÖNERİLER
Mut sınırında kalan sahada Mesozoik, Tersiyer ve Kuaterner yaşlı formasyonlar yer almaktadır. Özellikle Alt Miosen oluşumlu araziler yaygındır .Araştırma sahasının jeomorfolojik özelliklerini, aşınım yüzeyleri, yüksek platolar, dağlık sahalar, Kanyon vadiler, sekiler ve karstik oluşumlar ile doğusundaki ovalık alanlar oluşturmaktadır.Araştırma sahasının en yüksek dağı Büyükeyre Dağı ( 2055m) ‘dır.
Sahada alçak kesimlerde tipik Akdeniz iklimi etkili olurken özellikle Karaman il sınırına yaklaşıldıkça ve Sertavul yaylasında karasallık belirgindir. Sahada yıllık ortalama sıcaklık 18,1°C yıllık ortalama yağış 567,6 mm olarak tespit edilmiştir.
Göksu Nehri sahanın en büyük akarsuyudur. Göksu Nehri zaman zaman sel taşkınları sebep olmuştur. Son taşkın 05-07 Mart 2004 tarihindeki taşkındır. Bu taşkında Silifke ilçesi zarar görmüştür.
Saha, Akdeniz ikliminin etkisi altında olduğu için genel itibari ile kırmızı Akdeniz toprakları görülmektedir. Orman bitki örtüsünün zengin olduğu dağlık alanlarda Kahverengi orman toprakları ve Kireçsiz kahverengi orman toprakları, eğimli yamaçlarda kolüvyal topraklar, Göksu Vadisi çevresinde alüvyal topraklar bulunur.
Araştırma sahasında genel itibari ile kızılçam ormanları yaygın olmakla birlikte Kızılçam ağaçlarının tahrip edildiği sahalarda maki türleri yaygındır. Yükseltinin arttığı yerlerde Karaçam, Sedir, Göknar ve Ardıç ormanları görülmeye başlar. Sertavul yaylası ardıç ormanları yönünden zengindir.
Mut ‘ta 2010 yılı nüfus verilerine göre; toplam nüfus, 63607’dir. Bu nüfusun 28.842’sini kent nüfusu, 34.765’ini kırsal nüfus oluşturmaktadır. Nüfusun % 49,8 ‘ini (31.683 kişi) erkekler, % 50,2’sini (31.924 kişi) kadın nüfus oluşturur. Araştırma sahasında 0-14 yaş grubu toplam nüfusun % 24,9’unu (15.819 kişi), 15-64 yaş grubu toplam nüfusun % 65’ini (41.372 kişi), 65 ve yukarısı yaş grubu ise toplam nüfusun 194
% 10,1’ini (6416 kişi) oluşturur. Yani toplam nüfusun % 34,9’u (22.235 kişi) bağımlı nüfustur. Bu sonuç faal olan nüfusun bakmakla yükümlü olduğu kişi sayısının ne kadar yüksek olduğunu gösterir.
Mut ilçe merkezinde 2009 yılı verilerine göre, nüfusun % 81,9’u (52183kişi) okuma-yazma bilmekte, % 5,7si (3599 kişi) okuma yazma bilmemektedir. Okuma yazma bilmeyenlerin % 23’ü (828 kişi) erkek, % 77’si (2771 kişi) kadın nüfustur. Cinsiyetlere göre öğrenim durumuna bakıldığında kız çocuklarının eğitimine yeterince önem verilmediği görülür. Ayrıca İlçede 1 yüksekokul, 4 dershane, 1 özel okul,1özel rehabilitasyon merkezi, 5 öğrenci yurdu, 3 sürücü kursu bulunmaktadır.
İlçede 1 devlet hastanesi, 1 sağlık grup başkanlığı, 7 sağlık ocağında sağlık hizmetleri verilmektedir.2010 yılı itibariyle aile hekimliği faaliyet göstermektedir. Devlet Hastanesinin ihtiyaca cevap verememesi ve fiziki altyapısının yetersiz olmasından dolayı yeni bir binaya ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca bazı bölümlerde uzman doktorlara ihtiyaç vardır.
Mut’ta nüfusun dağılışına bakıldığında yerleşmelerin daha çok ilçenin güneyinde toplanmış olduğu görülmektedir. İlçenin kuzeyi ve kuzeybatısındaki dağlık kesimlerde ise nüfus oldukça azdır. Bu durum üzerinde yer şekillerinin, tarım alanlarının dağılışının ve iklimin etkisi vardır.
2010 yılı verilerine göre Mut ilçesinde faal olan nüfusun, % 95’i tarım, (29.271 kişi) sektöründe, % 3,7’si (1 120 kişi) hizmet tarım sektöründe ve % 1,3’ü (400 kişi) sanayi sektöründe çalışmaktadır Bu rakamlar nüfusun geçim kaynağının tarıma dayalı olduğunu gösterir.
2010 yılında Mut’ta tarıma ayrılan arazi 691.207da’dır. Bu, toplam alanın% 25,1’ini oluşturur. Tarım arazisinin büyük bir kısmında sulama imkânları yetersiz olduğu için kuru tarım, bir kısmında da sulu tarım yapılmaktadır. Kuru tarım ekili dikili alanların % 55,2 ‘sini (450.455da), sulu tarım alanı ise % 34,8’ini (240.742da) kaplamaktadır. Ekili dikili arazilerin ürünlere göre dağılımında, tahıllar (% 29,5) 195
,zeytin (% 39,8) ,meyvecilik (% 17,4) Sebzecilik (% 3,1) ,nadas (% 3,0) ve en büyük payı tarla bitkileri (% 36,7) oluşturur.
Ekonomik olarak hayvancılığın en önemli giderlerini oluşturan yemlerin, köydeki mevcut arazilere yem bitkileri ekilerek yetiştiriciler tarafından üretildiği takdirde maliyetler düşecek ve az bir yem maliyetiyle, çiftçilerin yemleme giderleri düşecek, gelir düzeyleri yükselecektir. Böylece köyde uygulanmak istenen süt sığırcılığı projesinin biran önce uygulanmasının hem köylü için hem de ilçe için çok faydalı olacaktır.
Saha, Mersin, Karaman, Konya devlet karayollarının kavşak noktasında bulunmakta ve dolayısıyla ulaşım bakımından stratejik bir öneme sahiptir. Araştırma sahası tarihi ve doğal güzellikler açısından önemli zenginliklere sahiptir. İlçede Romalılar, Bizanslar, Selçuklular ve Karamanoğulları dönemine ait çok sayıda tarihi eser mevcuttur. Bu tarihi eserlerin tanıtım ve reklamı yapılmalı ve ilçeye turist gelmesi sağlanmalıdır.
Göksu Nehri’nin zaman zaman taşkın yaparak ekili dikili alanlara zarar vermektedir. Bu zararların önlenebilmesi için inşaat halindeki Ermenek Barajı tamamlanmalıdır. Ayrıca Mut ve Kayraktepe Barajları’nın inşaatlarına başlanmalıdır.
Kuru tarım yapılan köylerde göletler oluşturulmalı ve sulu tarıma geçilmelidir. Bu konuda il özel idarenin çalışmaları devam etmektedir.
Sahada önemli bir ekonomik kaynak olan ormancılık faaliyetleri geliştirilmelidir. Orman özelliğini kaybetmiş sahalar ağaçlandırılmalıdır. İkincil orman ürünleri olan defneyaprağı, çam sakızı, çam kozalağı gibi ürünler değerlendirilerek, orman köylülerine maddi destek sağlanmalıdır.
Dağlık kesimlerde bulunan köylerin başlıca geçim kaynağı küçükbaş hayvancılıktır. Özellikle kıl keçisi yetiştirilmektedir. Ancak son yıllarda kıl keçilerinin ormanlara zarar vermesi nedeniyle yetiştirilmesine yasaklar getirilmiştir. Bu nedenle büyükbaş hayvancılığa yönelme vardır. 196
İlçe tarım müdürlüğü tarafından uygulanan süt sığırcılığı projesi kapsamında Köselerli köyünde 200 başlık Süt Sığırcılığı Projesi (100Aile X 2Baş/Aile), Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi uygulanmış olup proje kapsamında; 100 aileye 100 adet yarı açık serbest sistem ahır yaptırılmıştır. 100 aileye 2’şer baştan 200 adet gebe düve dağıtılmıştır. Ayrıca 1 adet işletme binası (350 m²) tesis edilmiş, 5 tonluk 1 adet süt soğutma ve depolama tankı alınmıştır. 1 adet süt toplama aracı alınmıştır. Yem ezme, kırma ve karıştırma makinesi (1 ton/saat), 5 adet tek sıralı mısır slajı makinesi alınmıştır.
Dağpazarı ve Çevresi Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifine 166 Baş’lık Süt Sığırcılığı Projesi (83Aile X 2 Baş /Aile), Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi uygulanmış olup proje kapsamında; 83 aileye 83 adet yarı açık serbest sistem ahır yaptırılmıştır. 83 aileye 2’şer baştan 166 adet gebe düve dağıtılmıştır.
Aydınoğlu Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 50x4 Süt Sığırcılığı Projesi, Kemenli-Karadiken Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 100x2 Süt Sığırcılığı Projesi kapsamında çiftçiler desteklenmektedir.
İlçede son yıllarda çiftçiler desteklenerek modern besi ve ahır hayvancılığı geliştirilmeye çalışılmaktadır. Bu yüzden giderek küçükbaş hayvan sayısı azalmaktadır.
İlçede ekonomik değeri yüksek taze sebze ve meyve üretimi yapılmaktadır. Özellikle kayısı, yeşil erik ve zeytin turfanda üretimde ilk sırayı alır. Sahada üretilen ürünlerin pazarlanmasında sıkıntılar yaşanmaktadır. Bu ürünlerin daha kısa sürede içinde pazarlara ulaştırılabilmesi için ulaşım ağı ve ulaştırma araçlarının geliştirilmesi gerekmektedir. Ayrıca bu ürünlerin ihracata gönderilmesi çiftçinin ve ilçenin ekonomik yönden kalkınması için gereklidir. İlçede son yıllarda zeytincilik faaliyetleri hız kazanmıştır. Ayrıca ürünleri işlemek için zeytinyağı fabrikası açılmaktadır. Bu fabrikaların çoğaltılması ve ürünlerin markalaşması gerekmektedir.
İlçede tarıma dayalı sanayinin gelişme süreci oldukça yavaş işlemektedir. Özellikle ihracata yönelik ürünlerin işlenmesinde yetersiz kalınmıştır 197
Mut’ta yetiştirilen turfanda sebzelerinde pazarlanması için gerekli koşullar sağlanmalıdır. Ürünlerin sağlıklı şekilde saklanabilmesi için soğuk hava depoları çoğaltılmalı ve daha modern tesisler kurulmalıdır. Yine ilçede yetiştirilen ürünlerin ilçede işlenebilmesi için meyve suyu, salça ve konserve fabrikaları açılabilir. Böylece hem çiftçilerin elindeki ürünler değerini yitirmeden değerlendirilecek hem de ilçede pek çok işsiz insanımıza iş imkânı doğacaktır. Bu konuda yatırımcıların teşvik edilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir.
İlçenin iklim özellikleri arıcılık faaliyetlerine uygundur. Ancak sahada arıcılık faaliyetleri yan uğraş olarak yapılmakta ve gereken önem verilmemektedir Bu yüzden alınan verim çok düşüktür. Bu konuda çiftçilere gereken destek sağlanmalı ve arıcılık faaliyetleri köylerde yaygınlaştırılmalıdır.
İlçede tarım ve hayvancılık faaliyetleri temel geçim kaynağı olarak yapılmasına karşın tarım ve hayvancılığa dayalı sanayi henüz gelişmemiştir. Sanayi tesislerinin kurulması için yeterli hammadde mevcuttur. Ulaşım yönünden elverişli konumda yer almaktadır. İşgücü sıkıntısı bulunmamaktadır. Yer şekilleri ve su kaynakları yönünden uygun şartlara sahiptir. Tek eksik yön yeteri derecede tanıtım yapılamayıp yatırımcıların ilçeye çekilmemesidir. Bu yüzden yöreye yatırımcılar çekilmeli, tarım ve hayvancılık ürünleri işlenerek piyasaya sürülmelidir. Bu durum ilçenin ekonomik kalkınmasında büyük rol oynayacaktır.
İlköğretimde öğrenci sayısı az olan okullar taşımalı eğitime tabi tutularak, kırsal alandaki eğitim problemleri çözülmeye çalışılmıştır. Ancak ortaöğretime devam etmek isteyen kırsal kesimdeki birçok öğrenci; ortaöğretimde taşımalı eğitim olmaması ve maddi durumlarının iyi olmaması nedeniyle okula devam etmemektedir. Kırsal kesimdeki bu öğrencilerin ortaöğretime devamını sağlamak için lise öğrencilerine yönelik pansiyon yapılmalıdır.
Organize sanayi bölgesi (OSB), ilçenin sanayileşme alanındaki en büyük yatırımıdır. Bu bölgenin tarım ve hayvansal ürünleri işleyen sanayi alanına yönelik olarak geliştirilmesi gerekir. İlçede bulunan manyezit ve mermer yataklarını 198
organizeli biçimde işletmeye açarak bu madenlerden ekonomik olarak faydalanılmalıdır.
Mut’un diğer zenginlik kaynakları arasında turistik yerleri gelmektedir. Turistik yerleri koruma altına alınıp; tanıtım ve reklamı yapılarak turizm faaliyeti canlandırılmalı ve bacasız sanayi olarak bilinen turizmden ilçe ekonomisine katkı sağlanmalıdır.
Mut’ta son yıllarda önem kazanmaya başlayan enerji potansiyeli de ilçe için önemli bir ekonomik kaynaktır. İlçede kurulan HES ‘ler ve rüzgâr enerji santrali, gezende barajı önemli enerji üretim merkezleridir. Alternatif enerji üretebilmek için uygun şartlar taşıyan ilçemiz de Mut barajının yapılması, güneş enerjisinden enerji elde edilme çalışmalarının sürdürülmesi ve daha fazla sayıda rüzgâr santrali ve HES kurulması durumunda ilçe ekonomisi bu yatırımlarla gelişme gösterecektir. Ayrıca işsizlik sorunu da böylece kendiliğinden çözülecektir. 199
KAYNAKÇA
Akkuş, Akif. (1995). Jeomorfolojiye Giriş (1.Baskı). Konya: Öz Eğitim Yayınları.
Atabey, Eşref, Atabey, Nevbahar, Babayiğit, Sedef, Hakyemez, Aynur, İslamoğlu, Yeşim, Özçelik, Nimet, Saraç, Gerçek, Sözeri, Şinasi ve Ünay, Engin .(2000). Mut(İçel)-Karaman Arası Miyosen Litostratigrafisi-Kronostratigrafisi Ve İstif Stratigrafik Yorumu: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı Ankara. Rapor no:10312.
Açıkgöz, Mesut. (1993).16. Asırda Mut Kazası. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
Atalay, İbrahim. (1991). Genel Beşeri ve İktisadi Coğrafya (1.baskı).Ankara: Yeniçağ Basımevi.
Atalay, İbrahim. (1992), Türkiye Coğrafyası (3.Baskı).İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
Atlay, Neşri .(2006) .Mut Tarihi (2.Baskı).Mut: Mut belediyesi kültür yayınları-2
Buldur, Adnan, Pınar, Adnan ve Başaran, Adnan .(2007). 05-07 Mart 2004 Tarihli
Göksu Nehri Taşkını ve Silifke‟ye Etkisi. S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (17), 139-160.
Coşkun, Bülent.(t.y.) Mut (İçel) Araştırma Albümü.
Dancı, Serpil .(2001). Mut ve Yakın Çevresinin Mikroklimatik İklim Özellikleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
DSİ (1964) Göksu Projesi İstikşaf Raporu.
Doğanay, Hayati .(1994).Türkiye Beşeri Coğrafyası. Ankara: Gazi Büro Kitabevi
Gezer, Hasan, Son, Levent, Öncü, Kutbettin, Döm, Fikret. (t.y.). Tarih ve Tarımıyla Mut. Ankara: Doğuşum Matbaacılık
Erol, Oğuz. (1999). Genel Klimatoloji (5. Baskı). İstanbul: Çantay Kitabevi 200
Göney, Süha. (1984). Şehir Coğrafyası, Yerleşme Coğrafyası I (2. Baskı).İstanbul: İst. Üniv. Ed. Fak. Yay no: 2274, Coğr. Enst. Yay no: 91.
Keleş, Ruşen.(2010). Kentleşme Politikası (10.Baskı). İstanbul: İmge Kitabevi.
Köse, Ensar.(2008). Mutlu köyler .(1.baskı).Ankara: Özdoğan Matbaa Yayın Ltd.Şti.
Köse, Ensar ve Atlay, Doğan (2005). Mut Claudiopolis(1.Baskı).İstanbul: Sistem matbaacılık.
Kurt, Mehmet. (2003). Tarih Boyunca Mut. Ankara: Murat kitabevi.
Mut belediyesi kültür yayınları. (2005) . I.Zeytincilik sempozyumu. Mut: Yeni Ofset Matbaa
Mut belediyesi kültür yayınları (2006). Mut (claudiopolis)Turkey (3.Baskı): Mut belediyesi.
Mut belediyesi kültür yayınları(2006). II. Zeytincilik sempozyumu. Mut: Yeni Ofset Matbaa
Özgüç, Nazmiye .(1994).Turizm Coğrafyası. İstanbul: İ.Ü.İletişim fakültesi.
Sarıbaş, Mustafa.(2009). Silifke (Mersin) İlçesinin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Sözeri, Murat.(2010).Gezi Rehberi(1.baskı).Mut: Yeni Ofset Matbaba.
Tekin, Nurşen .(2008).Dünden Bugüne Her Yönüyle Mut (1.baskı).Ankara: Özdoğan Matbaa Yayın Ltd.Şti.
Tümertekin, Erol ve Özgüç, Nazmiye. (1998). Beşeri Coğrafya İnsan, Kültür, Mekân. İstanbul: Çantay Kitapevi.
Zeytin Dostu (2010).Akdeniz kültürü dergisi. Sayı 19, 2010. 201
BÜLTENLER VE RAPORLAR
DİE (Devlet İstatistik Enstitüsü). (1927, 1935, 1940, 1945, 1950, 1955, 1960).
Genel Nüfus Sayımı Sonuçları (İçel). Ankara: DİE
DİE (Devlet İstatistik Enstitüsü). (1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990, 1997,
2000). Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (İçel). Ankara: DİE
DSİ (Devlet Su İşleri) 62. Şube Müdürlüğü. (2011). 2010 Faaliyet Raporu. Silifke: DSİ.
Mersin İl Özel İdare Mut Şubesi. (2010). 2009 yılı yatırım ve çalışma programı mali işler daire başkanlığı strateji geliştirme müdürlüğü yayın no: 2009/01 Mersin.
Mersin İl Özel İdare Mut Şubesi. (2010). 2010 yılı yatırım ve çalışma programı mali işler daire başkanlığı strateji geliştirme müdürlüğü yayın no: 2010/01 Mersin.
Mersin Orman Bölge Müdürlüğü (2010). 2010 yılı orman yangınları ile mücadele eylem planı.
Mut İlçe Kaymakamlığı (2011). 2010 Brifing Raporu. Mut.
Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü. (2011).2010 Kaymakamlık Brifingi. Mut
Mut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü. (2011). 2010 Yılı İstatistikleri. Mut
Mut İlçe Sağlık Grup Başkanlığı. (2010). 2008 Yılı İstatistik verileri. Mut
Mut İlçe Tarım Müdürlüğü. (2011).2007, 2008, 2009, 2010 Kaymakamlık Brifing Raporu. Mut.
Mut İlçe Tarım Müdürlüğü. (2010). 2006, 2007, 2008, 2009, 2010 Yılları İstatistik Verileri. Mut.
Mut Ticaret ve Sanayi Odası. (2011). 2010 Yılı Faaliyet Raporu. Mut. 202
Mut Meteoroloji İstasyonu (2011). (1975-2010) Yılları İstatistik Verileri. Mut.
Mut Orman İşletme Müdürlüğü (2011).2010Yılı Kaymakamlık Brifing Raporu. Mut.
Mut İlçe Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü .(2010). 2010 Yılı İstatistik Verileri. Mut.
Mut Esnaf ve Sanatkârlar Odası. (2011). 2010 Yılı İstatistik Verileri. Mut.
Mut Ziraat Odası Başkanlığı.(2011). 2007-2010 Faaliyet Raporu. Mut.
Mut organize sanayi bölgesi şube müdürlüğü .(2011).Faaliyet Raporu. Mut.
Mut İlçe Kaymakamlığı. (2011). Kayısı ihracatına teşvik yazısı.
FAYDALANILAN HARİTALAR
Harita Genel Komutanlığı. (1994). 1/100 000 Ölçekli Türkiye Topoğrafya
Haritası’nın O 30, O 31, P 30, P 31, Paftaları.
T.C. Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2007). 1/ 100 000
Ölçekli Mersin İli Hizmet Haritası. Ankara.
T.C. Başbakanlık Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü. (2002). 1/500 000
Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası, Mersin Paftası. Ankara.
T.C. Başbakanlık Orman ve Köy İşleri Bakanlığı, Köy Hizmetleri Genel
Müdürlüğü. (1991). 1/100 000 Ölçekli Toprak ve Arazi Kullanım Haritası (Mersin İli
Arazi Varlığı Haritası) . Ankara
FAYDALANILAN İNTERNET SİTELERİ
MTA(Maden Tetkik Arama).(2011).İl Maden Haritası. http://www.mta.gov.tr./v1.o/index.php?id=il maden haritaları.Erişim tarihi: 13.04.2011 203
TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu ) (2011) . Genel Nüfus Sayımı istatistikleri.
(http://tuikapp.tuik.gov.tr/nufusmenuapp/menu.zul) Erişim tarihi: 13.02.2011
TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu ) (2011) .2007, 2008, 2009, 2010 ADNKS. (http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul .)Erişim tarihi: 13.02.2011
TUİK(Türkiye İstatistik Kurumu).(2011).Eğitim verileri.
(www.tuik.gov.tr./eğitmörgüneğitim/eğitimistatistikleriveprojeksiyonlar)
Erişim Tarihi:13.02.2011
TUİK(Türkiye İstatistik Kurumu).(2011).2008,2009 Yılı Hayvan Sayıları.
(http://tuikrapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?hayvancilik )Erişim Tarihi:01.03.2011
TUİK(Türkiye İstatistik Kurumu).(2011).2008,2009 Yılı kesilen hayvan sayısı.
(http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul)Erişim Tarihi:07.03.2011
TUİK(Türkiye İstatistik Kurumu).(2011).2006,2007 Yılı Hayvan Sayıları.
(http://tuikrapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?hayvancilikID)ErişimTarihi:07.03.2011
TUİK(Türkiye İstatistik Kurumu).(2011).2007 Yaş grupları (http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2).Erişim Tarihi:13.02.2011
Mersin Mut meslek yüksek okulu (2011).Yüksek Okul Bilgileri.
( http://www.mersin.edu.tr/fakulte.php?id)Erişim tarihi 16.02.2011
TUİK(Türkiye İstatistik Kurumu).(2011).2007-2008-2009-2010 Göksu Beldesi Nüfusu(http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2)Erişim tarihi: 27.02.2011
Sanal,2010. http://www.enerjivadisi.com/n.php?n=agaoglunun-mutlu-temiz-enerji- projesi Erişim Tarihi 20.11.2010 204
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü Özgeçmiş Adı Soyadı: Hafse AKTUFAN İmza: Doğum Yeri: Mut Doğum Tarihi: 02.05.1973 Medeni Durumu: Evli Öğrenim Durumu Derece Okulun Adı Program Yer Yıl İlköğretim Devrim İlkokulu Mut 1979 Ortaöğretim Mareşal Fevzi Mut 1984 Çakmak Orta Okulu Lise Mut Lisesi Mut 1987
Lisans Selçuk Konya 1992 Üniversitesi Coğrafya Öğretmenliği Yüksek Lisans Selçuk Konya 2009 Üniversitesi Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Becerileri: İlgi Alanları: Kitap okuma 15 yıldır Milli Eğitim Bakanlığında öğretmenlik yapmaktayım. Mut İş Deneyimi: Anadolu Lisesi’nde Coğrafya Öğretmenliği yapıyorum Aldığı Ödüller: Milli Eğitim Bakanlığı Teşekkür Belgesi Yrd. Doç. Dr. Recep BOZYİĞİT (536 7767399) Hakkımda bilgi Dr. Caner ALADAĞ (505 4014254) almak için Ender KURTULGAN (533 2557732) önerebileceğim Gülsüm BAŞTUĞ (505 7676029) şahıslar: Yrd. Doç. Dr. Adnan Doğan BULDUR Tel: 506 2401403 Güllük Mahallesi Uluşan Sokak No:5 Kat 2 Adres Mut / MERSİN [email protected]