De Nieuwe Gemeentelijke Huisstijl: Miskenning En Teloorgang "Sigillum Pagi De Nylen", Van Zevenhonderd Jaar Erfgoed? Zegel Van Het Dorp Nijlen in 1656

De Poemp DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT HEEMKRING DAVIDSFONDS NIJLEN NUMMER 81  01-03/2014  P309458  AK 2560 NIJLEN1

En vooraf dit... Wapen en vlag, een historisch overzicht De oudere Poemplezer zal zich herinneren dat ons historisch gemeentewapen meermaals besproken werd in ons tijdschrift (zie Walter Caethoven in Poemp nrs. 10, 14 Het eeuwenoude wapenschild en 21; meester Nelis (+) in Poemp nr. 26). Een kleine dat krachtens een besluit van de samenvatting: Vlaamse Gemeenschap in 1985 - Op het einde van de 13de eeuw kreeg de Bijvang van aan de fusiegemeente Bevel, Lier (waarvan Nijlen het oudste en belangrijkste lid was) Kessel en Nijlen toegewezen van Jan I, hertog van Brabant, het voorrecht om een eigen werd. wapen of zegel te gebruiken.

De nieuwe gemeentelijke huisstijl: miskenning en teloorgang "Sigillum pagi de Nylen", van zevenhonderd jaar erfgoed? zegel van het dorp Nijlen in 1656. De lezer zal allicht het nieuwe logo van Nijlen in het straatbeeld of op een gemeentedocument - Vergeet de Bijvang door de eeuwen heen blijkbaar ontdekt hebben. Daarmee sluit Nijlen zich aan bij het vierleeuwenwapen, dan bewaart Nijlen het trouw. een voortschrijdende logo-isering. In een opiniestuk in In 1656 vinden wij op een “Leste ende notitie van... de het tijdschrift van “Heemkunde Gouw Antwerpen”, nr. ingesetenen van Nyle” een afdruk terug van het schild 3 – 2013, zegt Marc Van de Cruys hierover : “Met een op papier, waaronder was. Hierop lezen we “Sigillum aan arrogantie grenzende minachting wordt daarbij pagi de Nylen”, zegel van het dorp Nijlen. het heraldisch en banistiek erfgoed, dat voor veel - In de 19de eeuw wordt zowel in de Hollandse als in gemeenten in de middeleeuwen wortelt, genegeerd de Belgische periode het vierleeuwenwapen aan Nijlen en als vuilnis uit de gemeentehuizen buitengezet.” toegewezen, waarbij de Raad van Adel zich echter in de Geprikkeld door dit ongewoon strenge oordeel wil ik in kleuren vergist. deze bijdrage even nagaan hoe in Nijlen het gebruik - Het zal meer dan een eeuw duren eer Nijlen in 1952 van het nieuwe logo versus het (eeuwen)oude wapen deze vergissing laat rechtzetten. en vlag aangekondigd wordt. - Komt dan de fusie van Bevel, Kessel en Nijlen. Om elke deelgemeente aan bod te laten komen in een nieuw gemeentewapen ontwerpt graficus Piet Janssens een bont wapenschild met twee leeuwen, een Salvator Mundi en een gestileerde Kruiskensberg. De Heraldische Commis- Het logo van de gemeente sie noemt dit ontwerp in 1981 een niet verantwoorde ver- Nijlen, anno 2013. minking van het oorspronkelijke vierleeuwenwapen van de Bijvang van Lier, Bijvang waartoe immers ook Bevel en Kessel behoorden. Uiteindelijk ling van de gemeente”. Hopelijk zal wordt het mooie vierleeuwenblazoen het bestuur deze overwegingen ter door de Vlaamse Gemeenschap in harte nemen bij de toepassing van het 1985 definitief toegewezen aan de nieuwe logo... en het aloude, mooie fusiegemeente Nijlen. gemeentewapen op tal van officiële documenten blijven gebruiken! Nieuw logo. Bijna dertig jaar later komt nu een Walter Caethoven. (nieuw) logo voor Nijlen. Merkwaar- dig is dat dit initiatief niet besproken (*) De nieuwe huisstijl van Nijlen werd in de Cultuurraad, terwijl het past het logo toe in de papieren en toch een belangrijke culturele aange- digitale publicaties, op voertuigen en legenheid is. bewegwijzering van de gemeente. Het Abonnement De Poemp begrijpt dat in 2014 een regelt verder onder meer het gebruik eigentijds, herkenbaar gemeentelogo van lettertypes en kleuren. De Poemp 2014 gekozen wordt. Onze heemkring wil er echter voor pleiten ons historisch et overgrote deel van de Poem- wapenschild hierbij niet “als vuilnis Hpisten betaalden reeds hun bij- uit het gemeentehuis te zetten”, maar drage. Hebt u echter, lieve lezeres en het integendeel actief te bewaren in beste lezer, uw abonnement op ons een aantal concrete toepassingen. lijfblad voor het nieuwe jaar nog niet Bijvoorbeeld in het gemeentezegel en betaald, dan ontvangen wij nog graag de gemeentevlag. Een en ander wordt 7 Euro op rekening nummer BE51 trouwens aangereikt in de huisstijl- 8538 1261 0862, BIC SPAABE22 van gids(*) bij het nieuwe logo die onder Davidsfonds afd. Nijlen, Kapellebaan meer zegt: 32, 2560 Nijlen. Geef als medede- “Het wapenschild is en blijft een heel ling: Abo 2014 en uw lidnummer belangrijk symbool voor de gemeente (zie het nummer boven uw adres op in zijn geheel, voor de geschiedenis Zegel van de Bijvang van Lier de plastieken omslag). Bij voorbaat van de gemeente en voor de uitstra- in 1296. dank voor uw lezerstrouw!

Jos Bastiaens, 03.481.81.90 erebestuurslid Hypoliet Budts, 03.481.69.27 Walter Caethoven, 03.481.85.70 Hendrik Claes, 03.481.82.58 Flor Dieltjens, 03.481.70.41 Herman Engels, 03.481.84.11 Jef Hermans, 03.411.02.78 Mensen aan Frans Lens, 03.480.04.81 Jos Thys, 03.411.21.98 De Poemp Pol Van Camp, 03.481.74.38 Ludo Van Gestel, 03.481.85.47

eschikt u over foto’s of illustraties die mogelijk in ons tijdschrift kunnen Bgebruikt worden, dan maken wij daarvan graag een digitale kopie. Neem daartoe contact op met één van onze bestuursleden (zie telefoonlijst in boven- staand kadertje). Binnen de kortste tijd bezorgen wij u het origineel terug. Tenzij u het aan De Poemp wil schenken. In elk geval bedankt voor de medewerking!

2  DE POEMP 81 Uit de tijd van toen (1) Over dwaallichtjes, zwarte kraaien, de zwarte hand, toverzalven en... de Paters van de Heilige Geest

Hetgeen ik nu ga schrijven is zeker Marie, laat maar, het gaat niet”. honderd jaar geleden gebeurd. In Jef was ook geschrokken. “Is het de tijd dat dwaallichtjes de mensen Gelukwensen echt zo erg?” vroeg hij aan moeder. ‘s avonds naar het moeras lokten, “Dat ziet ge toch zelf”, repliceerde waarin ze verdronken. Wanneer de van De Poemp! ze,” mijne voet is aan ‘t opzwellen”. boer ‘s morgens in de stal kwam “ Wel dan moeten we daar iets aan en er lag een koe dood, dan was doen,” antwoordde Jef. “Nu wordt de zwarte hand in het spel. Want het serieus,Lida (moeders naam was daar was den vorigen avond toch Alyda). Als ge wilt, zal ik uwe voet een vrouw helemaal in het zwart eens belezen. De pijn zal rap gedaan zijn, maar ge moet erin geloven”. langsgekomen en die had lang in “Zeg Jef,kom nu niet met uw grap- de stal staan binnengluren. pen af, dat is niet om te lachen”. Jef

reageerde: “Ik lach daar niet mee, ik Zwarte kraaien Maria (Mitteke) Houben werd on- kan dat. Laat mij het eens proberen, Zwarte kraaien waren ook een ver- het kan geen kwaad. Vooruit, kleine, doemenis. Als die op je dak kwamen langs 96 jaar. Zij schreef deze bijdrage voor De Poemp. Bedankt, trek moeder hare sloef (pantoffel) zitten,dan mocht je alle onheil ver- voorzichtig uit en niet bang zijn.” En wachten. Zo heb ik iemand gekend Mitteke, en hartelijk gefeliciteerd met uw verjaardag! Jef begon de voet van moeder zacht- die veel boeken las, en daar zullen jes te masseren, wijl hij met zijn ogen wel rare boeken bij geweest zijn, toe aan ‘t bidden was. Dat meende ik want op een gegeven moment zei hij toch. Enkele minuten later opende hij tegen zijn vrouw: “Stans, ik heb te zijn ogen en zei: “Lida, blijf zo nog ver gelezen in mijn boek, ik moet wat zitten en probeer dan voorzichtig teruglezen, want de kraaien zitten al op uwe voet te staan”. Moeder deed op ons dak “. wat Jef gevraagd had. En waarlijk, zij kon zonder pijn te voelen op haar De belezers kasteeltje en de huidige eigenaar is voet staan. Wat later verdween de Vroeger waren er mensen die handen een zekere Van De Vel. Jef was een zwelling en de voet was genezen. oplegden. Men noemde die belezer. oude, gebrekkige man, die op een Ik ben toen van Jef bang geworden, Als men zijn voet omsloeg (verstuik- stok steunde. Het was wel een spe- want dat was een tovenaar. De zelfde te), zijn hand of elleboog ontwrichtte ciale, want hij noemde alle meisjes avond nog vertelde moeder aan vader dan werd er gezegd “Ge moet dat “Netteke“. In de zomer zat Jef veel wat er gebeurd was. eens laten belezen en dan is de pijn buiten tegen onze gevel. Kwam er gedaan“. Ik heb dat zelf meegemaakt een meisje met de fiets voorbijgereden op een donderdagnamiddag. Ik was dan riep Jef altijd: “Dat Netteke heeft mijn huiswerk aan ‘t maken, want schoon benekes.” Die namiddag kwam het was toen geen school en moeder Jef bij ons om met ons moeder een was op de kellekamer bezig. (kelle praatje te maken. Moeder hoorde Jef kamer is de kelderkamer, opkamer, en wou in huis komen. Ik hoorde op- voutekamer) Deze kamer werd zo eens een kreet en zag moeder met een genoemd, omdat die boven de kel- van pijn verwrongen gelaat op de onder was gelegen. Jef De Groof derste trede van den trap zitten. Ze had woonde enkele huizen verder in haar voet omgeslagen en kon er niet op een boerderijke dat nu al lang is staan. Ik wilde moeder helpen, maar afgebroken. Nu staat er een soort ze weerde mij af, zeggende: “Nee,

DE POEMP 81  3 “Spijtig dat uw moeder niet meer te Berlaar woonde. Hij belas de voet leeft, dan hadt ge Jef niet nodig ge- van mijn zus en moeder moest paters- had,” zei vader lachend. Vol verba- bladeren, die langs de weg groeiden, zing keek ik naar moeder. Kon mijn stuk wrijven, zodat het sap vrijkwam. grootmoeder ook toveren? En toen Dat sap moest ze als een kompres op vertelde ons moeder : “Heel lang ge- de wonde leggen, welke zij eerst met leden woonde moeder in Itegem met boerenboter moest inwrijven. Mijn haar ouders en haar vijf broers en een zus moest verder een noveen doen zuster in het boswachtershuizeke van en de negende dag te biechten gaan. “den Hans”. Den Hans was eigenaar Die dag moest zij ook naar de mis en kasteelheer en dat huizeke stond en te communie gaan. Tijdens die in zijn bos. Mijn grootmoeder hare noveen bad zij trouw de gebeden en naam was Emerantia Borremans, Bereden bij volle maan echt, men zag de wonde iedere dag maar men noemde haar heel gewoon Heeft iemand die nu heel oud is horen kleiner worden. De negende dag was Ranske . Bij hen thuis kwamen veel vertellen over mensen die bij volle de wonde zo goed als dicht en mijn boeren over de vloer. Grootmoeder maan bereden werden ? Bij ons werd zus vond het niet nodig om naar de werd dikwijls naar een boerderij dat op een winteravond door een kerk te gaan. Wat ik nu schrijf is geroepen; zij kon het koliek bij de buurvrouw die dat zelf overkomen echt waar. De volgende dag was de paarden genezen en ook verzwikte was, verteld. In de nacht bij volle wonde opnieuw open. Ze heeft het poten en wonden bij andere dieren. maan hoorde die vrouw altijd de trap opgelegde noveen moeten overdoen. Bij kinderen kon zij koorts en stuipen kraken en dan ging de deur van de Moeder kon opnieuw patersbladeren wegnemen. Daarbij speelde “het ge- slaapkamer open. Een man gekleed in gaan plukken, kompressen leggen en bed van Keizer Karel“ een grote rol, regenjas en met een deukhoed op zijn met boerenboter de voet insmeren. maar later daarover meer. Moeder hoofd stond dan in de deuropening En mijn zus, die mocht haar gebeden vertelde ook dat haar moeder hevige enkele minuten naar haar te kijken en opnieuw lezen en de negende dag aanvallen van hoofdpijn had en dan verdween dan. Bij iedere volle maan is ze dan naar de kerk gegaan. De bewusteloos op de grond viel. werd die vrouw bereden, zo werd dat wonde is volledig genezen. Dat heb genoemd. Het werd nog erger. Die ik met mijn eigen ogen gezien. Grootmoeder was een diepgelovige man kwam altijd maar dichter naar vrouw. De pastoor kwam regelmatig haar toe en op een keer kwam hij Den geitendoktoor bij hen op bezoek. Op zekeren dag op haar bed zitten. Van angst begon Het is al zo lang geleden. Op de Kes- hoorde moeder de pastoor zeggen: ze te gillen. De volgende dag is ze selhei woonde Cammeke. Zelf heb ik “Ranske, ge moet daarmee stoppen. bij iemand raad gaan vragen. Nooit hem niet gekend. Men noemde hem Waar denkt ge dat al die koorts en heeft ze gezegd bij wie ze is geweest, “den geitendoktoor.” Als er ergens pijn die gij wegneemt naartoe gaan. maar die persoon gaf haar de raad een geit moest lammeren en men Die neemt ge allemaal op u. Ge dat ze haar pantoffels als een kruis zag dat die bevalling slecht ging moet daar afstand van nemen.” Maar vóór de kamerdeur moest leggen. En aflopen,dan werd Cammeke erbij grootmoeder kon niet weigeren, als werkelijk, die vrouw heeft die geest geroepen en alles verliep normaal. de mensen hulp kwamen vragen. De nooit meer gezien. mensen waren zo dankbaar, maar grootmoeder weigerde elke gift, zeg- Wonderzalf en biechten Het Gebed van Keizer Karel gende dat ze daar niets mocht voor In mijn kindertijd,dat is heel lang Aan dit gebed werden vroeger veel aanvaarden. Bij mij won de nieuws- geleden, droegen we tijdens de win- krachten toegeschreven. Als men gierigheid het van het onbegrip en ter “klounen” (klompen) aan onze dit gebed op zich droeg, werd men ik vroeg of grootmoeder gebeden voeten. Mijn zus had zich met die beschermd tegen ziektes,ongelukken opzegde. Hierop antwoordde moeder klompen lelijk “geknoeseld” (Vroeger en kwade geesten. Ik woonde tot mijn dat zij gezien had dat grootmoeder noemde men een enkel, een “knoe- elf jaar in Berlaar. Naast ons woonde vóór zonsopgang tegen de staldeur sel”). Die klomp had haar enkel zo Marie Broeck. Zij had twee kinderen, stond met haar gezicht naar het oosten hard gekneusd dat haar kous in de Jozef en Anna. Op een voormiddag gericht,de armen uitgespreid gelijk wonde plakte. Moeder probeerde van kwam tante Mieke, een zus van mijn Jezus aan het kruis,wijl ze met inge- alles, zalf van den doktoor, kom- vader, al roepend binnengelopen: houden adem Onze Vaders en Weesge- pressen... Maar niks hielp en de “Lida,mogen we het gebed van Kei- groetjes bad, hoeveel dat weet ik niet. wonde werd maar groter. Ten einde zer Karel van u gebruiken! Klein Sprakeloos hebben we geluisterd naar raad is ze met mijn zuster naar een Anneke heeft de stuipen.” Moeder wat moeder vertelde. Ja, grootmoeder belezer gegaan. Dat was een zekere heeft het gebed gegeven en men heeft was een bijzondere vrouw! Jef Verhaegen, die in de Smidstraat het op het kleintje gelegd. Tegen dat

4  DE POEMP 81

Heksen pastoor hielp moeder naar binnen zeggende: “Is het weer van dat. Kom Wat ik nu neerschrijf, is wel honderd zet u hier in de zetel. Ge moet niet jaar geleden gebeurd. Dat het echt bang zijn, het komt in orde.” De pas- is, daar twijfel ik niet aan. Op een toor ging naar een aanpalende kamer winteravond toen we gezellig rond de en moeder hoorde hem opspelen. stoof zaten, nam moeder plotseling “Dat is nu de laatste maal dat ge uw het woord: “Ge zit altijd over spoken duivelse kunst gebruikt hebt, riskeer en geesten te vertellen, de schrik en het niet van nog in de nabijheid van het bijgeloof van toen. Maar nu zal ik die vrouw te komen. Ik ontneem u u eens uitleggen wat mij overkomen uw duivelse macht.” Moeder hoorde is. En het is de zuivere waarheid.” nog een gehuil, maar toen werd het In 1911 was moeder in verwachting stil. De pastoor zegende moeder en van haar eerste kindje en zij woonde sprak: “Vrouw, ga naar huis. Er zal met vader in Berlaar op de Itegem- u niets meer overkomen”. baan nabij de dorpskom. Meermaals Van diezelfde pastoor heb ik in de in de week ging zij naar de kruide- school nog godsdienstles gekregen. nierswinkel en elke keer kwam daar Hij werd “den dikken pastoor” ge- een vrouw binnen die dicht bij moeder noemd vanwege zijn dikke buik. kwam staan. De vrouw vertelde dat de dokter er was, waren de stuipen er toch zoveel zieke mensen waren en De Paters van de Heilige Geest verdwenen. terwijl wreef ze over moeders rug of raakte haar schouders aan. Moeder Moeder vertelde verder dat het bij- Toen ik nog heel klein was en amper vond het eigenaardig dat die vrouw lange nog niet gedaan was. Het eerst- kon lopen, kwam ik soms huilend en altijd in de winkel kwam, wanneer zij geboren kindje, ons Clara, kon ze- wit van schrik naar moeder gelopen. daar was. En dan maar over ziektes ventien maanden na de geboorte nog Het was of ik iets heel lelijks had praten. Op een zondagvoormiddag niet lopen. Na de geboorte niets dan gezien. Dan nam moeder mij op stond moeder in de winkel en die miserie. Het werd zo erg dat moeder haar arm en verborg ik mijn hoofd vrouw was daar weer: “Maar, meisje dacht dat haar dochtertje niet in leven tegen haar schouder. Daar dat nogal toch, er is zoveel keelontsteking, zou blijven. Op aanraden van vrien- dikwijls gebeurde, vond moeder dat ja zelfs kroep. Sla uwe sjaal maar den en geburen besloot moeder ten eigenaardig en besloot het Gebed goed om uwen hals”. De vrouw hielp einde raad de hulp van de Paters van van Keizer Karel te gebruiken. Zij eigenhandig de sjaal rond moeders de H. Geest van Lier in te roepen. naaide een linnen zakje, stak het hals leggen. Buiten gekomen voelde Recht tegenover de Sint-Gummarus- gebed daarin en hing het om mijn moeder dat haar sjaal als een koord kerk staat de H.-Geestkapel. Ze is hals. Enkel op zaterdag wanneer de haar keel trachtte dicht te snoeren. nog steeds in gebruik. Daar begint grote wasbeurt plaats had, werd dit Ze had het gevoel dat ze zou stikken de H.-Geeststraat, een korte zijstraat zakje verwijderd. Of het geholpen en is in uiterste nood naar de pastorie en daar bevond zich het klooster van heeft? Ik weet het niet. Maar als de gelopen. De pastoor, die zich aan het de paters. Moeder begaf zich op een zuster in de klas vroeg: “Wie draagt voorbereiden was voor de hoogmis zaterdagvoormiddag naar de paters. er een schapulier?”,dan stak ik altijd opende de deur en zag moeder naar Die straat kende zij heel goed. Maar mijn vinger op en moest het laten adem snakken en maar aan die sjaal toen moeder zich in die straat be- zien. Andere kinderen hadden een trekken om los te geraken. Mijnheer gaf, werd opeens alles vreemd voor schapulierke van bruine stukjes stof, haar en herkende ze de huizen niet afkomstig van een heilige. Aan mij meer. Alle huizen hadden trapgevels vroeg de zuster wat voor schapulier gekregen en moeder wist niet meer ik droeg, zo iets groots had ze nog waar ze zich bevond. Aan een vrouw niet gezien.”Dat heeft moeder mij al die daar langskwam, vroeg ze waar jaren als schapulier gegeven,” ant- het klooster van de Paters van de woordde ik dan. Toen ik het later H. Geest te vinden was. Die vrouw betastte, zat daar precies geen gebed keek heel verbaasd naar moeder en in, maar voelde dat aan alsof er zand zei: “Maar, madam, ge staat er recht instak. Moeder heeft het openge- voor”. Op datzelfde ogenblik herkende maakt en inderdaad, het Gebed van moeder de straat weer. Ze belde aan Keizer Karel was verpulverd en tot en de pater die de deur opende, zegde: zand vergaan. “Zijt gij de vrouw die vandaag moet

DE POEMP 81  5 komen? Kom binnen.” Moeder heeft haar verhaal gedaan openrukte. Moeder schrok geweldig en liep naar buiten en moest van de pater een noveen bidden. Hj zou haar om de luiken opnieuw te sluiten. Zij zag een vrouw helpen met bidden en gaf haar een medaille. Die moest die een kruiwagen voortduwde. Die vrouw had moeder ze buiten onder de voetmat leggen. Niemand zou zonder gezien en zette de kruiwagen neer en wou naar moeder haar toestemming over de drempel komen. De negende komen al zeggende: “Wat heb ik nu gehoord! Uw kindje dag zou zwaar worden en moeder zou de gelegenheid is erg ziek! Mag ik binnenkomen en eens naar het kindje krijgen de persoon te zien die met zijn duivelse kunsten komen zien ?”“Gij,” riep moeder, “gij blijft van mijn haar kindje zo ziek had gemaakt. hof! Gij zet geen voet over mijn drempel. Ik verbied u nog langs te komen“. Die vrouw liep terug naar haar De negende dag was ons Clara zo ziek dat moeder vreesde kruiwagen zeggende: “Wat krijgt die nu. Ik vraag enkel dat ze de avond niet zou halen. Het was een miezerige, om het kindje eens te mogen zien en zij verjaagt mij van donkere dag. Om vier uur stak moeder de lamp aan en haar hof“. Ons Clara is volledig genezen en is gelijk alle ging naar buiten om de slagvensters (luiken) te sluiten. kinderen mooi opgegroeid. Tot daar de waar gebeurde Even later, moeder was bezig met het avondmaal te berei- verhalen van honderd jaar geleden. den, toen plotseling een hevige rukwind de slagvensters Maria Houben.

De Poemp gedenkt genegen

Lezer Mil Guldentops, echtgenoot van Jeannine Op 1 februari 2014 is Imelda Verdonck, echtgenote Helsen, is op 7 november 2012 plots overleden. Mil van ons bestuurslid Florent Dieltjens, zachtjes van werd op 20 december 1940 geboren. Rust zacht, ons heengegaan. Imelda werd te Herenthout geboren Mil. op 23 maart 1932. Zij was een trouwe “draagster” van ons tijdschrift, waarvan zij meer dan 100 lezers op haar “ronde” had staan. Bedankt, Imelda. Rust Op 24 december 2013 is Paula Hens, echtgenote zacht. van Staf Celis, thuis zachtjes ingeslapen. Paula werd geboren te Nijlen op 14 oktober 1927. Zij was een trouwe lezeres van De Poemp en leverde o.m. een Op 15 februari 2014 is lezeres Lily Laenen, weduwe gesmaakte bijdrage over kinderliedjes uit de tijd van van Paul Rombouts, onverwacht overleden in het toen... H.-Hartziekenhuis in Lier. Lily werd op 29 april 1924 te Nijlen geboren.

Te Herentals overleed op 7 januari 2014 lezer Mau- rice Bogaerts, echtgenoot van Mit Van Orshaegen. Onze heemkring gedenkt genegen de trouwe lezers Maurice werd op 15 juni 1926 te Nijlen geboren. Als van wie hij afscheid moest nemen. Wij zouden het gewezen secretaris van het ACV van Nijlen, Bevel en daarom waarderen, mochten wij van nabestaanden Kessel was hij bekend om zijn dienstvaardigheid. een overlijdensbericht of gedachtenisprentje ontvangen op het adres De Poemp – Zandvekenvelden 12A – 2560 Nijlen. Clara De Groote, weduwe van ons bestuurslid Louis Lemmens, ging op 11 januari 2014 te Lier van ons heen. Clara werd geboren te Nederename op 27 augustus 1920. Rust zacht, Clara.

Alfons Mariën, weduwnaar van Mathilda Meeus, is zachtjes ingeslapen in het H.-Hartziekenhuis van Lier op 25 januari 2014. Alfons was een trouw lezer van ons blad.

6  DE POEMP 81 Och, m’ n liefste Nijlen (3)

Nijlens Gemeentestraat voor en na den Grooten Oorlog (deel II)

In vorige Poemp 80 brachten wij de Gemeentestraat, gezien vanuit schilder geb. Herenthout 1867. Zijn de Nonnenstraat tot aan de pastorie, uit bovenvermelde periode weer vrouw, Henderickx Maria Catharine, tot leven. Aansluitend hierop vervolledigen we deze straat van Den ook van Herenthout, was er herber- Doornboom tot aan de Kerkstraat. gierster. Zij hadden er 3 kinderen: Re- gina Albertus, Franciscus Aloysius en DEEL II : TERUG Ferdinandus. Nadien verbleven daar e steken nu de steenweg over blokmaker-werkman (broer van vader Vercammen Josephus, spoorwegkas- Wen beginnen op de splitsing Carolus) woonde er. seier, geb. Kessel 1871, zijn vrouw, van de huidige Gemeente- en Woe- In pand A 153 (nu huisnr. 25, de De Groof Melania Maria, schuif- ringenstraat met pand A196 (nu ING- pralinenwinkel), bevond zich het eeu- wachtster, geb. Herenthout 1877, en bank), herberg Den Doornboom. Die wenoude café “De Wildeman”, toen hun kinderen Josephina Maria, Ame- werd uitgebaat door Roziers Joannes bewoond door Cambré Josephus, lia Ludovica, Victor Constantinus, Baptista, geb. Ma rga ret ha Itegem 1853. Ludovica en Hij was ook Augustinus. aardappelhan- Pand A151 delaar. Hij ver- werd bewoond bleef daar met door Broeck- zijn vrouw, De hoven Jose- Win Virginia, phus, eigenaar- ge b. B e ve l winkelier, geb. 1859 en hun Nijlen 1844, 10 kinderen: zijn vrouw, Joanna Ma- Diels Juliana, ria, Catharina geb. Nijlen Con st a ntia, 1844, en hun F lor e n t i n a, kinderen: Eu- Melania, Fran- lalie, Melania, ciscus Josep- Franciscus Al- hus, Elisabeth, phonsus (dia- Maria Christi- mantslijper) en na, Constantia Maria Joanna Seraphina (Serafien werd 104 jaar), FOTO : Aan pand A133 zien we, in (slijpersgast). Augustus en Maria Irma. Op 1 ok- het zwart gekleed (rouwkleding?), Daarnaast, in pand A149, (nr. 23, tober 1908 verhuisden ze naar wijk Urbanie Boiy voor de ingang van apotheek Bart Heylen) woonden Van A6. Steylaerts Carolus Hippolytus, haar winkel. Rechts van haar deur Calster Franciscus, werkman-metser, blokmaker-herbergier, geb. Broechem bemerken we een gaslantaarn. Zo geb. Nijlen 1874, zijn Waalse vrouw 1875, zijn vrouw, Rombouts Joanna, ook aan de overkant van de straat Hallez Augustine, dagloonster, geb. geb.1878, en hun kinderen: Joannes tegen het oude gemeentehuis. Aan Bergen 1876, en hun kinderen: Franciscus, Maria Carolina, Alphon de Poemp zijn enkele kinderen hun Adolphe, Eduard en Jeanne Augusta, sus, Josepha Stephania, Angelina dorst aan het lessen. En Pastoorke alle drie geboren in Bergen. Josepha, Felix, Valentina en Edu- Van Looy komt aangetreden in het Pand A147, herberg “De Stad ard Maria Hippolytus namen toen midden van de straat. Zou hij aan Herenthals”,werd betrokken door hun intrek in Den Doornboom. Ook het brevieren zijn? Achter hem zien Nelis Augustinus (de legendarische Steylaerts Gommarus Alphonsus, we café Den Doornboom. grote Nelis), metsersbaas, geboren

DE POEMP 81  7 Nijlen 1867, Franciscus Alphonsus huis. Pand A141 werd bewoond door vrouw, Ceuppens Anna Ludovica, en Joanna Antonia, de kinderen van De Winter Florentinus (Flor), verze- geb. Antwerpen 1874. Er werden 4 zijn eerste vrouw, Van Hoof Maria keringsagent, geb. Nijlen 1856. Zijn kinderen vermeld: René Jozef Her- Elisabeth, zijn tweede vrouw, Bellens vrouw De Coster Maria-Catharina man, Henricus Eduardus Gerardus, Rosalia (Roos), herbergierster, geb. (wed. Beeckman), was afkomstig Clara Suzanna Carolina en Lucianus Herenthout 1866, met hun kinderen: van Lebbeke. Hun dochter, Maria Joannes. Maria, Carolina Celestina, Alphonsus Gerarda Josephina, geb. Nijlen 1900, Op de hoek van de Gemeentestraat Josephus, Joanna Martha, Josephus huwde later met Horemans Karel. In en de Kerkstraat, Pand A133 (nr.5), Remigius, Maria Seraphina en Julia dat huis woonden ook Vertommen was een winkel van pannen, pot- Celestina. Ook zijn schoonvader, Bel- Maria-Regina, drankslijtster, geb. ten en ander keukengerief. Binnen, lens Joannes-Baptista, verbleef er. Kessel 1835, de stiefmoeder van Flor, dicht bij de inkomdeur, stond er ook In pand A145 vinden we, in een en een neef, Van Keer Florentinus, een grote kerosineton, het petrolvat! kleiner huisje, Verbraeken Maria leerling-diamantslijper. Hun buren, Eigenaar en uitbater was Quadens (Mieke) Cornelia, winkelierster-krui- pand A139 (nr. 11), waren Michiels Martinus (Mette), geb. Nijlen 1859, denierster, geb. Herentals 1850. Zij Victor, winkelier, geb. Morkhoven winkelier en diamantslijper. Zijn was weduwe van Ceuppens Ivo geb. 1857, en zijn vrouw, Boeckx Maria, vrouw, Verreet Elisabeth (Beth de Antwerpen. Ook haar twee zonen, naaister, geb. Westerlo 1857. Zij had- keuster), naaister, geb. Kessel 1861, beiden prov. aardewerkers van be- den daar vier kinderen: Theofillus- was de dochter van koster Verreet. roep, namelijk Carolus Ludovicus, Josephus, Adrianus-Josephus, Ma- Hun zoon Armandus Josephus Gas- geb. Antwerpen 1878 (vader van ria-Nathalia en Joannes-Franciscus. ton, diamantslijper, geb. Nijlen 1898, Anna Louisa Yvonne) en Eduardus Ook schoonvader Boeckx Josephus huwde later met Urbanie Boiy, die Ivo, geb. Nijlen 1881, diens vrouw woonde er. vanaf dan de winkel uitbaatte. Storms Maria Mathildis, geb. Nijlen In pand A137 (nr. 9) woonde Van Tot zover onze Gemeentestraat 1879, en hun zoontje Michael Albert Goubergen Josephus, verzekerings- van toen. De samenstelling van de Ivo geb. Nijlen 1909, woonden er. agent-vleeskeurder- eigenaar en on- vermelde gezinnen komt uit de 10- Pand A143 was een groot herenhuis derwijzer in beschikbaarheid (oef), jaarlijkse volkstellingen, periodes met een lange centrale gang die toe- geb. Herenthout 1860, en zijn vrouw, 1901/1910 en 1911/1920. De nrs. gang gaf tot verschillende kamers. Maria Clotildis Beirens, geb. Nij- tussen haakjes duiden aan waar de Waaronder een prachtige Vlaamse len 1851, dochter van Brouwer Bei- vernoemde panden zich situeerden. kamer met leder tegen de muren, rens. Hun zoon, Ludovicus, geb. waarop spreuken in gotische letters Nijlen 1889, kwam op 28.03.1908 bij Met dankbare herinnering aan wijlen geschilderd waren. Eigenaar was een verkeersongeval om het leven. een lieve dame uit de Gemeentestraat dokter Vaessens, afkomstig uit Wes- “Noenkel” Oscar, zie pand A 134 die ons uitvoerig de Gemeentestraat terlo. Een gedeelte van zijn grafzerk in vorige Poemp, heeft daar ook ge- uit vermelde periode heeft beschre- bevindt zich nog tegen de muur van woond. Hij gaf toen als beroep op: ven. En ook welgemeende dank aan onze St.-Willibrorduskerk. Zijn doch- drankslijter! mevr. Karine Lenaerts, diensthoofd ters Maria - Melanie, geb. Nijlen In pand A135 (nr. 7) woonden Engels bevolking te Nijlen. 1844, en Henrica Joanna, geb. Nijlen Gustaaf Adolf Herman, prov. klerk 1854, renteniersters, bewoonden het - tekenaar, geb. Nijlen 1869, en zijn Jos Thys.

e oude waterput van het houten waterput bij Restaura in DMussenpad is gerestaureerd, Nederland. Zo luiden toch de maar komt voorlopig niet terug recentste berichten. In naar Nijlen. De plannen om hem lijperij Lieckens wordt nog het tentoon te stellen in het nieuwe Sdit jaar gerestaureerd. De ope- ontvangstgebouw van Slijperij ning van de offertes zal einde Lieckens bleken niet haalbaar. april gebeuren. Ondertussen werd kort Daarom wordt er uitgekeken naar de uitrusting van het nieuwe ont- een plaats in het gemeentehuis. vangstgebouw aanbesteed en toe- Maar dat wordt uitgebreid, samen gewezen. Blijkbaar zal het schijfje met de bibliotheek. Het is dus van het Nijlense diamantbele- nog even wikken en wegen. In vingscentrum binnen afzienbare afwachting blijft de eeuwenoude, tijd kunnen draaien!

8  DE POEMP 81 Pretentie van juffr.Catharina Teniers (1696) Een Speelhuys in Kessel

Jaques de Bacquer, ‘heer in Kessel’, schonk bij testament van 11 april 30 % van de Kesselse bevolking, 1682 voor notaris Vandercruysen aan zijn dochter Maria de Backer, of bijna één op drie gezinnen in die weduwe van Melchior Teniers, de heerlijkheid van ter Laken met huizen, tijd arm en behoeftig was. Zij waren pachthoeven, landerijen, enz. In 1693 ging heel dit bezit over op haar vooral kleine boeren, knechten en dochter Catharina Teniers. Haar naam vonden we enkele keren vermeld, handwerkers. Het dorp telde in dat o.a. op een los blad papier met de titel: ‘Pretentie van juffr. Catharina jaar vier herbergiers, een molenaar Teniers’. en een ‘schoenlapper’. Andere be- roepen worden niet vermeld. De lijst it betekent niet wat iedereen werd opgesteld in aanwezigheid van Dde dag van vandaag over haar de pastoor, de schout van Lier, de gedrag zou denken. Het betekende in Kesselaar Willem Cuyvers en Za- die tijd een vordering voor een beta- charias Van Bulck van Nijlen, beiden ling. Nu zouden we dit een factuur 2 schepenen van de Lierse Bijvang (de noemen. De rekening was gericht aan dorpen Kessel, Bevel, Nijlen en de het Kesselse dorpsbestuur in verband Lierse gehuchten Mijl, Hagenbroek met het verblijf van soldaten in een en Lachenen). van haar eigendommen. De gezinnen waren over het algemeen niet zo groot. Het talrijkste telde zes kinderen. De meeste hadden er één of Negenjarige Oorlog twee. De ‘rijkste’ inwoners bezaten... In die tijd woedde de Negenjarige vier koeien en twee paarden. Die Oorlog (1688-1697) uitgelokt door kleine dorpsgemeenschap kreeg op Lodewijk XIV, een machtswelluste- het einde van de 17de eeuw, vooral ling die van Frankrijk een heel groot tussen 1692 – 1696, heel wat soldaten rijk wilde maken met als natuurlijke over de vloer, meestal Spanjaarden grenzen de Alpen, de Pyreneeën en en Duitsers, vergezeld van heel wat de Rijn. Zo werden onze gewesten vrouwen en kinderen, wat toen dood- weer eens in het oorlogsgewoel be- Vermoedelijk stond het Speelhuys op normaal was. trokken. Vooral in 1692 was het hier de sch(r)ans van de Bogaertsheide, een komen en gaan van vreemde waarvan nu nog een deel van de Het Speelhuys beschadigd soldaten. Soms voor een paar da- omgrachting te zien is. (2 op dit plan gen, maar hun verblijf kon ook wel van 1727) Ook de nieuwe eigenares van het hof eens maanden duren. Ze leefden op van Laken of ter Laken, juffrouw kosten van de gemeenschap én eisten slechts 87 gezinnen en 331 communi- Catharina Teniers, die zoals boven onderdak in hun woningen. Hiervoor canten (mensen die hun “Pasen hiel- aangehaald, in 1693 het kasteel en werden de inwoners wel vergoed. Of den”), inbegrepen en apart vermeld: o.a. ook de hoeve ten Dijke op de dit voldoende was, is een open vraag. pastoor A. van Zeverdonck met zijn Bogaertsheide had geërfd ‘by doode’ De overlast die daarmee gepaard “meysen” en de alleenwonende kape- of bij het overlijden van haar moeder ging, moest men er noodgedwongen laan-koster Ooms. De bewoners van Marie De Backer, had in die tijd af bij nemen. ter Laken of het oude Kesselhof zijn te rekenen met inkwartieringen. De in deze lijst niet begrepen. Het aantal juffrouw heeft zeker geen goede her- Kessel, einde 17de eeuw: kinderen tot 12 (misschien wel tot 15 inneringen bewaard aan het verblijf 331 inwoners jaar) die niet geteld werden, is niet van een ‘legeroverste’ op een van En hoe zag einde 17de eeuw het dorp te schatten. Het juiste aantal inwo- haar eigendommen, genoemd ‘het eruit? In een lijst opgesteld op 22 ners is dus niet gekend. Van die 87 Speelhuys’, naam die ook in 1619 ver- oktober 1694, waarin het “hoofd- gezinnen worden er niet minder dan meld werd. In 1696 diende Catharina geld” of de belasting per gezinshoofd 27 vermeld als “pauper” of behoef- voor zijn verblijf een ‘pretentie’ in opgetekend staat, komen volgende ge- tig. Deze moesten geen ‘hoofdgeld’ voor gemaakte onkosten en opgelo- gevens voor. Kessel telde in dat jaar betalen. Dit betekent dat ongeveer pen schade aan haar Speelhuys. Op

DE POEMP 81  9 het ‘internet’ zochten en vonden we in huis gehaald, die veel hout had- Speelhuys gaat. Na 1696 is hiervan hiervan volgende betekenis: den opgestookt. Ze hadden ook heel helemaal geen spoor meer te vinden “Een speelhuys of maison de plai- wat schade aan haar ‘huys’ veroor- en lijkt het in rook te zijn opgegaan. sance was vanaf de middeleeuwen zaakt, ‘aen twelcke de deuren van de Daar in de rekening sprake is van een kasteeltje dat geen militaire func- brugghe waren afgewoorpen in het een brug was het door een gracht tie had en ook niet als permanente water, de gelasen alle gebroocken, omringd. De hoeve ten Dijke was in woning was bedoeld. Eerder was den wyngaert teraerde gesmackt, de die tijd bewoond door Frans Faes. het een plaats waar adellijke lieden deuren van de scappray (schapraai Vermoedelijk stond het Speelhuys op tijdelijk verbleven om zich te ver- of voorraadkast) verbrant...’ Voor dit de sch(r)ans van de Bogaertsheide, maken met bezigheden zoals de jacht alles vroeg ze 95 gulden. waarvan nu nog een deel van de om- (jachtslot), thee drinken en prettige De rekening werd vereffend in ok- grachting te zien is. De sch(r)ans conversatie. Ze werden ook gebruikt tober 1696 door de betaling met staat ook netjes getekend op een om zakelijke relaties te smeden en te ‘twee pistoolen en eenen dukaet’. plan van ten Dijke en ter Rijt (1727), onderhouden”. Waarschijnlijk komt dit bedrag, - waarop helemaal geen huis of wat een pistool (pistolet) was een gouden dan ook binnen de omwalling staat. In de tekst spreekt men van een muntstuk - min of meer overeen met Misschien werd het tussen 1696 en huisje. Het telde nochtans wel drie de 95 gulden die ze eiste. 1727 afgebroken. schouwen. Zou het dan wel zo klein geweest zijn? Voor dit verblijf van Frans Lens. Afgebroken? Bronnen: Dorpsboeken, afkomstig uit nota bene een half jaar op ‘haer De oudste gevonden vermelding, die het gemeentehuis van Kessel, nu in Speelhuys by de hoef van Frans betrekking heeft op dit Speelhuys, het (rijks)archief van Antwerpen en Faes’, legde zij de kosten niet voor dateert van 1619. In een Dorpsboeck het Stadsarchief Lier. aan de officier die er ‘gelogeerd’ van Kessel (1676-1696) staat een Kopie uit een plan (1727), eigendom had, maar ‘aen die van Kessel’, aan betaling ‘voor daghgeldt aen de ca- van de familie van Zuylen. het dorpsbestuur. De juffrouw had piteyn op het huysken van myn heer Bewerkte parochieregisters van ook nog geld voorgeschoten voor het de Backer tot Kessel gelosert (gelo- Kessel – Overlijdens 1585 – 1797 huren ‘van een bed ledikant, twee geerd) gewe(e)st 45 daghen, iedere (Simonne De Cat en Ann Vervloet) oircussens (oorkussens) de welck tot capiteyn 3 guld(en) da(ag)hs”, enz. Antwerpen is gehaelt geweest door (1678). De genoemde de Backer was (*) Een maier of meier, werd in de den maier(*) van Kessel’. De officier de grootvader van Catharina Teniers. Bijvang zo wat gezien als de baas had ook nog ‘domestiken’ of knechten Het is duidelijk dat het hier over het van het dorp.

van het huis in de Rector de Ram- ciat met jullie tijdschrift. Interessante, straat 24, alias Slijperij Broeckhoven. gevarieerde artikels, vlot geschreven Zij zijn op zoek naar historische fo- en mooi geïllustreerd en gedocumen- to’s van dit gebouw. Wij hebben hen teerd”, schrijft hij. Walter verwijst verwezen naar de publicaties in De verder naar het archief van GVA voor Poemp. Mochten er nog lezers zijn een dodelijk “buurtgevecht”, waarbij met extra materiaal voor een kopie, in 1913 een familielid en een Kesse- geef ons dan maar een seintje! laar betrokken werden. Dat gaan wij alleszins eens uitpluizen, Walter! Lezers schrijven Kevin Verboven uit Massenhoven is Arlette Van den Bulcke – Dierick op zoek naar meer informatie over José Verbinnen van Berlaar, weduwe bedankt ons voor het in memoriam Ferdinand Gorremans, wellicht in van Joseph Spoelders (+2009), schrijft dat wij aan haar echtgenoot Etienne 1894 te Nijlen geboren en als oud- ons: “Jef was een trouwe poemple- wijdden in ons blad. Ook wij zullen strijder te Massenhoven begraven in zer. Helaas is hij reeds enkele jaren hem niet vergeten, Arlette. Sterkte. 1974. Weet een lezer er meer van? overleden. Mijn man was samen met zijn ouders de laatste bewoner van de Lieven Janssens, voorzitter Kem- Erik en Katja Roosemeyers – Van Grote Gasthuishoeve in Kessel. Ik heb pens Karakter, feliciteert ons met ons Eester zijn op zoek naar een oudere de geschiedenis van die hoeve met tijdschrift, waarvoor de erfgoedcel foto van hun huis aan het Kinderpad veel plezier gelezen. Mijn man zou er trouwens 1.000 Euro subsidie uit- 12 in Bevel. De Poemp heeft hen niet ook van genoten hebben. Hij is zijn trekt. Bedankt voor de waardering, kunnen helpen, maar misschien kan geliefde hoeve nooit vergeten en ging Lieven, en wij poempen verder! een goedwillende lezer dat wel. er nog dikwijls wandelen.” Philip en Eleni Van Herck – Wou- Walter Sluydts uit Lier leest regel- Bedankt voor het aanmoedigende ters zijn de nieuwe, trotse eigenaars matig De Poemp op internet. “Profi- briefje, José!

10  DE POEMP 81 Dorpsleven dat voorbijging

Het is niet tegen te houden, wellicht door de leeftijd, dat de laatste digend. De spelers van F.C. Nijlen maanden alsmaar vaker beelden van het dorp van mijn jeugd opduiken. en De Sportvrienden, alias De Steen- Herinneringen aan mijn schooltijd en de vorming die onze generatie weg, werden op handen gedragen. genoot, heb ik al beschreven in een vorige uitgave van De Poemp. Maar De thuiswedstrijden werden massaal hoe verliep het dagelijks leven? bijgewoond, zowel door huisvaders (voor velen de enige vorm van ont- Leven in het Nijlen van toen straat in afwachting van het vallen spanning) als door de dorpsnotabelen Opgroeien in de 40- en 50-tiger ja- (aankomen) van de duiven en wee de en de jeugd. Vrijwilligers-muzikanten ren verliep helemaal anders dan nu. huismoeder die haar was te drogen zorgden voor sfeer tijdens de wed- Was het vroeger beter? Aan de plaats hing! De Nijlense duivenbond, die strijd. Voetbal en turnen waren zowat waar hij zijn eerste levensjaren heeft in de jaren 1950-1960 de grootste de enige vormen van lichamelijke doorgebracht, zal iedereen wel mooie van België was, had toen meer dan opvoeding in die tijd. De K.A.J.- en minder mooie herinneringen over- 400 leden. V.K.A.J.- B.J.B., studentenvereniging houden. Maar het was wel boeiend Voor wie graag op café ging was “Die Kempenpoorte” en de harmonie in die naoorlogse tijd volwassen te er keuze te over. Zie nr. 30-31-32 spaarden krachten nog moeite om de worden. van de Poemp, daarin kan je de jeugd cultuur bij te brengen. De hedendaagse generatie jongeren cafés (allemaal?) vinden. Voor veel zal het zich moeilijk kunnen voorstel- Nijlenaars was cafébezoek op zon- Onze Moeder de Kerk... len hoe leven in een dorp als Nijlen dagvoormiddag een gelegenheid om gevoeld moet hebben. Een dorp was samen te komen met vrienden en een De invloed van de Kerk op het ver- toen voor de meeste inwoners nog verademing na een drukke of zware enigingsleven en het gezin was zeer de wereld. In de oorlogsjaren en tot werkweek. Sommigen speelden kaart, groot. In vele gezinnen was het tra- de jaren 1960, was ons dorp een anderen biljartten liever. De verliezer ditie dat moeder met het broodmes hechte gemeenschap waarin alles betaalde een pint voor de winnaar. een kruisteken maakte op het brood, plaatsvond. De keren dat je als kind alvorens ze het aansneed, waarbij ze buiten je dorp kwam, waren zeld- het stevig tegen haar boezem drukte. zaam. Bijzondere uitstappen, zoals De zondagsmissen, om het uur, te met mijn vader naar de grootouders beginnen vanaf 6 u en de hoogmis in Grobbendonk fietsen: ik vooraan om 10 u, zorgden telkens voor een op de baar (buis), tussen de veilige volle kerk. De Bond van het H. Hart armen van mijn vader. nam een belangrijke plaats in, in Wij hebben al eens beschreven hoe het leven van vele mannen.(*) De we met een lege pot naar de winkel gezamenlijke maandelijkse eucha- om siroop of confituur gingen, dat ristieviering met communie was de de harmonie die bij elke feestelijke Een biljarttafel ontbrak dan ook niet voornaamste activiteit van de bond. gelegenheid door het dorp trok met in de meeste cafés en overal hing wel Een stempel na de mis op de lidkaart een straat ereleden er achteraan en een spaarkas aan de muur, die uit- bevestigde dat je een trouw bondslid dat iedereen buitenkwam om de mu- nodigde te sparen voor het jaarlijkse was. De bedevaarttrein naar Scher- zikanten toe te juichen. teerfeest. Ook op de kegelbanen naast penheuvel was een andere, jaarlijkse talrijke cafés gelegen werd menig traditie: deelnemers waren voorname- Spelen duel uitgevochten. De inzet was niet lijk huismoeders met kinderen en of We amuseerden ons met wat er voor- altijd een beetje “klein geld”. Bij het kleinkinderen en enkele muzikanten handen was. Voor de sportieve jeugd kegelen was de hulp van de kegel- van de harmonie. was er voetbal en turnen. Een groot zetter onmisbaar. Deze job betaalde aantal Nijlenaars speelde met de goed en werd gretig ingevuld door De meeste Nijlense verenigingen duiven. Dat was er op zondagvoor- de schoolgaande jeugd. voerden jaarlijks een toneel of zang- middag aan te zien: duivenmelkers De belangstelling voor het voetbal spel op in de oude Gildenzaal (nu en letters verzamelden zich in elke was in de jaren 1945-1960 overwel- gemeentehuis) of in zaal Nova.

DE POEMP 81  11 Gemengde toneelopvoeringen (jon- de kasseien waren de enige geluiden eenvoudig; de inhoud van de put werd gens en meisjes) werden door de in het centrum. erop uitgegoten en als mest gebruikt. parochiepriesters vanop de preekstoel Een groter probleem was de ruiming fel bekritiseerd. Ook in de mis waren Karrensporen en wc-ruimers in het centrum. Omdat de wc zich de bokken (mannen) van de geiten Het is vandaag niet voor te stellen dat aan de achterkant van de woningen (meisjes) gescheiden. De vrouwen alleen de hoofdstraten een verharding bevond en de meeste rijhuizen niet zaten aan de linkerkant, de mannen hadden. Ik geloof dat slechts een paar over een tuin beschikten, was er aan de rechterkant van het midden- zijstraten een verharding en een naam meestal maar één weg om de beer pad. Die scheiding werd zelfs bij de hadden; naamloosheid en onverhard- (fecaliën) naar de straat te brengen, Belgische Spoorwegen toegepast. De heid waren toen nog het lot van de meestal door de woonkamer en door meisjes met een werkabonnement kleinere straten. Tot nachtmerrie van de meeste bestaande cafés. Meer moesten in een apart compartiment de bewoners en van de bakker, die dan een boer die eigenaar van een plaatsnemen. toen nog het brood aan huis bracht, beerkar was, deed dienst als ruimer en van de melkboer, die iedere dag en sproeide de beer dan over zijn de melkbussen moest ophalen aan Elke vereniging en de leerlingen van akkers. de afgelegen boerderijen. Ook de de scholen stapten tweemaal per huis aan huis verkopers deelden in Dorpsgeheugen jaar mee in de dorpsprocessie. In de Het is onbegonnen werk om het de miserie. maand mei werd iedere parochiaan dorpsleven van bijna driekwart eeuw uitgenodigd om deel te nemen aan Onuitwisbaar is in mijn geheugen geleden juist te beschrijven, omdat de Sacramentsprocessie, die al van gebleven hoe de ruiming van de wc- waarschijnlijk geen enkel mens zich ’s morgens vroeg door de velden putten in die tijd gebeurde en hoe het verleden op dezelfde manier her- trok, biddend voor een vruchtbare stukken krantenpapier het huidige innert. Misschien hebt u nu een beeld oogst. De stilte die bij deze activitei- toiletpapier verving. Dat verknippen van het leven in ons dorp van toen, ten over het dorp heerste, is samen van de krant was een serieuze bezig- een beeld dat niet alleen voor de met de activiteiten verdwenen. Ook heid: de stukken moesten allemaal naoorlogse jaren geldt, maar waar- tijdens gewone werkdagen waren de even groot zijn. De waterleiding schijnlijk ook voor decennia ervoor. geluiden in het dorp anders en minder moest nog aangelegd worden, riole- luidruchtig. Daardoor kon je toen het ring voor het merendeel der straten Hypoliet Budts. speciale, snerpende geluid van de eveneens. De beerputten konden dus diamantjes op de slijpschijven nog niet aangesloten worden op een be- (*) Verering van het hart van Je- in elke straat horen. Auto’s waren er scheiden rioleringsnet: ze moesten zus als symbool van zijn liefde voor nog haast niet: alleen het gehamer regelmatig “handmatig” geledigd de mensen: vanaf 1856 in de hele van Gust de Smid (Hermans), het worden. Hier was het ieder voor zich, Rooms-katholieke Kerk. Vanaf de geronk van de klompenmachine van want een ruimingsdienst bestond er 60-er jaren van vorige eeuw is er Mil van de Fé (Steylaerts) en het niet. Voor bewoners die over een hof een sterke teruggang. In Nijlen is die geratel van de brouwerskarren over of stuk grond beschikten was de klus devotie zelfs helemaal verdwenen.

De teloorgang van de buurtwinkel (3) lijkbaar een onderwerp dat bij vele poemplezers her- Binneringen oproept. Zo schreef ons Willy Hens over een kruidenierswinkel die uitgebaat werd in het huis op de hoek van de Looystraat en de Bouwelsesteenweg door de familie Louis Becquet – Amelia Dillen. Hugo Keuleers bezorgde ons meer nieuws over de winkel in de Molenstraat nr 86 ter hoogte van de St.-Wil- librordusstraat uitgebaat door de familie Van Tendeloo – Van der Vliet (bij Malvine). Hun dochter José was een begaafde zangeres, zij trad op onder de naam Tenella. Met deze korte aanvulling denk ik dat wij dit onderwerp tevreden kunnen afsluiten. Wij gaan verder ijveren om ons dorpsleven via de Poemp Gust Derboven en Anna Verheyen voor hun ondertus- niet in de vergetelheid te doen belanden. Want wie heeft sen verdwenen winkel in de Woeringenstraat (foto in ooit gezegd: van de toekomst kan men niet leren, uit het bruikleen gekregen via Herwig Van Brandt, waarvoor verleden zoveel meer. onze dank). Hypoliet Budts.

12  DE POEMP 81 De kleine man in “den Grooten Oorlog” naar een vertelling van Constant D’Joos, alias “Stan van den Lodde”, oud-strijder 14 – 18

Hij is niet zo heel oud geworden. In 1966, toen was hij 74 jaar, is hij stil je, dat hedde noët ni gezien. Dat is van ons heengegaan. Hij had “zijne pere” gezien in de Grote Oorlog. Een de greutste begrafenis die Wiekeveust lange vent. De D’Joosen groeien als jong koren. Ze steken met kop en hei meegemokt. Ja, menneke, elle va- schouders boven iedereen uit. der heit ok zaan bruur verlore in den oorlog in 1915. Dan hadde we nog ekleed in ‘t zwart met een zijden de vlucht. De hogere Franse legerlei- gen stalen helmen. Elle vader is ok Gklak ietwat schuin boven zijn ding begreep de toestand en stuurde getiëkend deu den groëten oorlog.” levendige ogen sprak hij het dialect Algerijnse troepen naar Ramskapelle, Stan van de Lodde is gestorven in een beetje trager, maar als hij “zijne die met sabel en bajonet de Duitsers 1966. Zijn naam kunt u terugvin- smoel roerde”, was alles wel door- ‘s nachts en overdag te lijf gingen. den op het oud-strijdersmonument : dacht. Hij zag niet meer zo goed De Algerijnen hebben de molen be- D’Joos Constant, 1892 – 1966. dichtbij en ik heb voor hem een bril zet vanwaar zware mitrailleurs de Jos van de Post gemaakt. Hij kwam naar mijn optiek- omgeving beheersten. Ze hebben de Georges Bastiaens zaak met zijn aftandse fiets, die hij frontlijn hersteld, maar ze hebben Bevel, 2 januari 2014 altijd bij zich had als de oud-strijders zelf zware verliezen geleden.” En hun “tournee” deden. Hij ging altijd Stan van de Lodde vertelde verder : (1) Alfons Bats, 1893 – 1971, cafébaas laatste, een beetje gebogen, met lange “Ze sneje de oëren af van de ‘frit- van “De Welkom”, oud-strijder schreden en... “zijn oude Euts” aan sen’ en spette ze vast as dekerasie (2) Leden van de Fronterspartij de hand. oep eulle uniforme. Da ware vrië P.S. Aan Louis Bats (° 1930) heb ik keirels”. veel te danken. Zijn verhalen over Stan vertelt over ‘14 – ‘18 zijn vaders café De Welkom en de In de winkel liet ik hem “een gat zit- Slag van Ramskapelle oud-strijders waren een stimulans ten”. In de Kempen zeggen ze “Zit e Elk jaar wordt de slag van Ramska- om nog even de pen op het papier gat”... En van ‘t een kwam het ander. pelle herdacht door het Franse leger. te zetten! Stan vertelde: Vraag het maar aan de inwoners “In 1917 was ik in De Panne of van Ramskapelle. Deze slag was Adinkerke om de trein te nemen naar veel belangrijker dan de slag bij het Frankrijk voor een rustperiode. Maar “Reigersnest”, waar ze zo lelijk over alles liep er vast door troepenbewe- doen! gingen. Ik heb later horen vertellen Stan : “Ik was er ok nog ba as Borms door een sergeant van de stafcompag- is kome spreke, rond 1937, in de nie dat zijn mannen de oorlog kotsbeu kafee van Fonne Bats (1); oep den waren, geen zin meer hadden om te Heurthoutse Stiënweg. Diën Borms vechten. Ik was het ook meer dan hei geëksplikeerd hoe den Belgiek zat! Ik heb daar ook horen vertellen ineenzit. Oep het geduld en de kosten dat de “piotten” de officieren uit- van de Vlamingen. En dan moesten jouwden! In de Belgische historie ga we nog Franse commandanten ver- je er niets over vinden, ook niet over staan. de slag in Ramskapelle. Je weet wel. Ik ben ok mee gewest no de begrafe- Ik was in 1917 in De Panne en de nis van Frank Van Bouwel in Wie- Duitsers wilden een bres forceren te keveust, in ‘27 of ‘28. Den onderof- Ramskapelle om Duinkerke, een be- fesier dië gen Frans wilde klappen langrijke aanvoerhaven, te bereiken. en genne schoolmiëster kon weurre, Niet om Nieuwpoort te bezetten. De omdat hem zen burgerechten kwaat belangrijke Belgische voorpost en de was. Dat hedde noët ni gezien. Alle Alfons Bats (1893 - 1971) ex-cafébaas bezetting te Ramskapelle gingen op fronters (2) ware present. Nie-je, nie- van "De Welkom", Herenthoutsesteenweg

DE POEMP 81  13 Wist je dit? er overvloedig in zwommen. ’t Waren zeer kleurrijke diertjes die op heel kleine krokodillen leken, met rode, gele en oranje onderbuikjes. In de Het geheimzinnige kamp aan de pastorie winter, als het hard gevroren had, stond er ijs op het water en kon je Alhoewel de zon op dat ogenblik op haar hoogste punt stond en haar er schaatsen of met een slede rond- stralen brandend heet waren, had ik me toch aan een wandeling toeren. Eén plaats achter het domein gewaagd. Toen een respectabel aantal kilometers op mijn benenteller was verboden gebied : de kinderen stonden, draaide ik af naar het nieuwe ‘Beekpark’. Vermits daar niets durfden er niet te komen. ’t Was te drinken valt en ik het uitdrogen nabij was, stapte ik het sportcentrum dicht bij de school van de meisjes. binnen. De omheining was er steviger. Tak- ken en struiken waren er in mekaar et was er rustig: de zon hield de geweven, zodat je er bijna niet binnen Hmensen binnen in de koelte van kon geraken. Ooit was ik dicht bij die hun huiskamer. Ik bestelde een frisse lugubere en akelige plaats geweest, en schuimende donkere Leffe. Op een waar zich een geheimzinnig kamp barkrukje gezeten sloeg ik de weinige bevond, maar nooit te dicht en zeker aanwezigen gade. Vanachter de toog niet te lang. Soms brandde er een bediende mij een vriendelijke dame. vuurtje en trokken donkere rookwol- Omdat het toch niet druk was, had ken in de koude lucht omhoog. De zij even tijd voor een babbel. ”Wist geur van iets dat gebraden werd, hing je dit?”, vroeg ik haar. Ik zag haar er overal rond en de geluiden die van zwarte ogen vragend naar mij kijken. daaruit kwamen, deden mij huiveren. “Wat moet ik weten?” beantwoordde Als je weet dat de pastorie tegenover ze mijn nog onvolledige vraag. Ik de school gelegen was waar ik en voelde dat ik haar aandacht had met andere kinderen van deze kant van mijn mysterieuze begin. “Wist je dat het dorp school liepen, kan je je wel hier vroeger, waar nu een stuk van voorstellen dat de pastorie en haar de parking is, een vest was die de omgeving het avontuurlijke leven pastorij omsloot?” In de donkere van de jongens fel heeft beïnvloed. ’t ogen verscheen een lichtje van be- geheugen opnemen. “Ik fantaseer niet Was een echt waagstuk om zo dicht langstelling. “Ik dacht dat jij voor ‘de alleen over mijn prille jeugd, maar mogelijk bij dat geheimzinnige kamp Poemp’ schreef”, zei ze me, “dat is geef ook een stukje heemkunde, ver- te komen.” toch een heemkundige vereniging.” leden, van ons dorp mee”. Zo begon Hier werd ons gesprek onderbroken. Natuurlijk deed ik dat en ik doe het ik het verhaal over... Een zwembeurt was geëindigd en nu opnieuw. Na enkele jaren van Het geheimzinnige kamp het gestommel met sportzakken en afwezigheid wil ik de mensen laten Als een burcht, omgeven door groen het uitgelaten gejoel van kinderen kennis maken met verloren gegane en water, domineerde de oude pasto- verstoorden onze conversatie. Ze weetjes over ons dorp. Als ik nu mijn rie het dorp. Een valbrug was er niet. had met veel aandacht geluisterd kleinkinderen de verhaaltjes, die ik Een oude kasseiweg leidde tot aan maar had mijn verhaal niet volledig ook hun papa vertelde, voorspeel, zie de grote poort van het gebouw. Dat gekregen. Ze wist nu wel wat ik haar ik een flikkering van belangstelling was na de moord op de pastoor, lang duidelijk wilde maken; er was vroe- in hun lieve kinderoogjes . “Vertel geleden, omgebouwd tot een bijna ger een vest rond de pastorie en een eens wat mijn papa, maar vooral wat versterkte vesting. Ze was gelegen op eigenaardige mens had er zijn kamp jij vroeger zoal deed, waaraan jij nog geen honderd meter van de kerk. gebouwd. Mijn nostalgie verduide- gehecht was en of je wel eens deug- De ouderen noemden het domein ook lijkte voor haar dat de jeugd veel nieterij durfde uithalen”. “Daarom wel de groene long van ons dorp, avontuurlijks moet missen nu de oude schreef ik op zekere dag al deze hoewel er toen nog veel groen, bos en omgeving van groen en natuur plaats vertellingen op papier en ik wil ze heide was. De vest die rondom de heeft moeten maken voor meester nu met de huidige generatie delen”, tuin en het gebouw gegraven was, had auto. Ik beloofde haar het volledige zei ik haar. Ze wilde inderdaad ook eerder een symbolische functie dan verhaal van het geheimzinnige kamp de nostalgische verhalen over wat dat het een verdedigingsgordel was. te kopiëren en het haar te bezorgen. teloorgegaan is wel horen en zo een In de zomer kwamen de kinderen er Wat ik ook gedaan heb. verloren cultuur van ons dorp in haar regelmatig vissen op salamanders, die Jef Hermans.

14  DE POEMP 81 vast dat het zedelijk besef bij de jeugd sterk gedaald was, omdat ze volgens hem, ‘te veel gehoord en gezien heeft in de vlucht en in ’t samen verblijf in WOI: De eerste oorlogsdagen in Kessel tenten en kampen’. Anderzijds zag hij ook goede dingen die de oorlog aan de bevolking opdrong. Zo vond hij dat het In voorbereiding van de nakende oorlog stond het fort van Kessel gebrek aan drank ten goede kwam aan centraal in het openbare leven van de gemeente. Door de drastische het gezinsleven; het gebrek aan werk voorzorgsmaatregelen veranderde het uitzicht van de dorpsomgeving daarentegen, deed volgens hem per- volledig: bossen werden weggebrand, 128 huizen werden vernield, soonlijk kwaad door het aanscherpen loopgraven werden aangelegd en een observatiepost met rechtstreekse van luiaardij. verbinding naar het fort werd ingericht in de kerktoren. Tijdens de bezetting was de Duitse overheid blijkbaar nogal beducht voor e Belgische overheid had een werden behoorlijk beschadigd. Vol- de herderlijke brieven van Kardinaal Dverordening uitgevaardigd dat gens pastoor Van den Bogaert beliep Mercier, die, zoals ondertussen ge- het voor burgers streng verboden de schade aan de kerk 70.000 fran- weten, zich ondubbelzinnig achter het was om op de Duitsers te schieten. ken, een fortuin in die dagen. beleid van koning Albert I had ge- Daarenboven moest iedereen zijn wa- Toen enige tijd later de Duitsers het schaard. Zijn brieven, die tijdens de pens inleveren. Lettend op de grote dorp binnenrukten, begonnen de zondagsmis werden voorgelezen, waren kerkgang die dagen (Pastoor Van den troepen te plunderen. De verlaten een doorn in het Duitse oog. Bij een Bogaert schreef: ‘De bevolking woont huizen waren een gemakkelijk doel- ‘normale’ preek liet men de pastoors dagelijks in groot getal de publieke wit.. Volgens de pastoor was ‘het met rust, maar o wee, als er een ‘Bis- diensten en gebeden bij en naderde huizen uitplunderen vijands grootste schoppelijken Brief’ werd voorgelezen. talrijk de HH Sacramenten tot bevel werk, de wagen stond aan de deur Zo schrijft de pastoor: “In ’t begin der werd gegeven het dorp te verlaten’) en ontving alles wat zij konden ge- bezetting om 8 uur ’s avonds, ’t was was het aflezen van dergelijke be- bruiken.’ Blijkbaar was de Kesselse een zaterdag, moest ik nog in huis richten vanop de kansel het middel parochie niet zo onbemiddeld. De verschijnen voor zes stuursche Duit- bij uitstek om vlug een groot aantal twee (!) brandkasten die zich in de schers gewapend tot in de hairen (sic); mensen te bereiken. Verordeningen pastorie bevonden, werden door de ’t was een commandant, een taalman zoals het wapenverbod werden dan Duitsers stukgeslagen. Vermoedelijk en vier verdedigers: ‘Spoedig afgeven, ook in de kerk voorgelezen. waren de soldaten wel wat teleur- den brief dien gij in de kerk moet af- Toen Kessel door de Duitsers werd gesteld: zij vonden niets: "’t Was in lezen morgen, zooniet neem ik Ued. beschoten, viel het fort. In het dorp zekerheid", vermeldt de pastoor. Al aanstonds gevangen’”. Of de pastoor nu schoten 28 woningen, waaronder de het overige verdween wel in de wagen al dan niet die brief heeft afgegeven, pastorij, door inslagen in brand en van de plunderaars. weten we niet. Maar hij getuigt wel dat werden al dan niet volledig vernield. Na de terugkeer van de gevluchte de Duitsers nadien zonder hem naar Ook het kerkgebouw kreeg zijn deel bevolking maakte de pastoor zich wel Nijlen gingen, wat doet vermoeden dat te verwerken: de toren, het dak, het zorgen over het zielenheil en welzijn de brave man toch maar stilletjes die altaar en enkele kostelijke glasramen van zijn parochianen. Zo stelde hij brief heeft overhandigd. Raf Somers. Victor Van den Bogaert, geboren te Duffel op 15 april 1855, priester gewijd op 03 juni 1882. Leraar aan Klein Seminarie te Hoogstraten op 30 september 1882. Pastoor te Kessel op 07 november 1903 Bronnen ‘Pastoors rapporteren over de Eerste Wereldoorlog in de provincie Antwer- pen’ door Kamiel Mertens - v.z.w. Studium Generale uit Balen Met dank aan de medewerkers van het stadsarchief Lier Omgeving fort van Kessel, anno 2014. In vrede genieten!

DE POEMP 81  15 Herdenking 14 - 18 Lezers schrijven 2 Alfons Van de Vorst is een ver fami In de Gemeentekroniek van janu- Die spektakelvoorstelling “De val lielid van Guilelmus Ludovicus Van ari 2014 lezen we: van het fort in klank en beeld” wil de(r) Vorst, pastoor te Nijlen van “In september 2014 is het pre- De Poemp graag extra aanbevelen. 1849 tot 1882. Alfons vroeg en kreeg cies 100 jaar geleden dat het fort Ze heeft plaats op zaterdag 4 okto- bij De Poemp meer info over deze te Kessel een strijd leverde die ber en op zondag 5 oktober 2014, Nijlense pastoor. het nooit kon winnen. We vieren telkens vanaf 20 uur. Aan het fort, Arthur Van Camp, jawel, zoon van deze verjaardag niet, maar willen vanzelfsprekend. onze stichter Meester Van Camp, hem op gepaste wijze herdenken. deelt ons mee dat hij over het fami- Daarom sloegen de Gidsenwerking De ticketverkoop start vanaf mei. lie-archief beschikt met onder meer Fort Kessel, de Cultuurraad, de Meer info bij de Cultuurdienst interessante stukken over WO I. Gemeente Nijlen en vele vrijwil- op het gemeentehuis, telefoon “Mijn grootvader was van 1887 tot ligers de handen in elkaar om 03.410.03.70, en op de website 1924 gemeentesecretaris van Nijlen. samen een indrukwekkend pro- www.kesselfort14-18.be. Het vol- De Groote Oorlog speelde zich af gramma samen te stellen. ledig programma verscheen ove- tijdens zijn ambtstermijn.” Arthur rigens uitgebreid in de Gemeente- beloofde ons digitale kopies van de Er is voor elk wat wils : de mu- kroniek van januari 2014. interessante stukken. Hartelijk be- ziekliefhebber wordt verwend, dankt op voorhand, Arthur! kinderen ontdekken op een speelse manier het verleden, het begrip René Crauwels uit Bouwel is de theater krijgt een heel nieuwe di- zoon van Jozef Crauwels (alias Jos mensie en filmliefhebbers moeten van Peer Verdaat, één van de jongere deze keer eens niet naar de bios- broers van Augustinus) en van Maria coop! Tussendoor zijn er allerlei Buyens (ofte Marieke van de Slinke). tentoonstellingen en kan u met Hij bracht een pak documenten uit een gerust hart een stapje terug WO I binnen op de Cultuurdienst van in de tijd zetten. Als klap op de de gemeente, die het kopieerde, ook vuurpijl serveren we opnieuw een voor De Poemp. Bedankt, René. Wij spektakelvoorstelling waar jong en houden deze schat ter beschikking oud welkom zijn.” van de redactie!

Werkten mee aan dit nummer : Redactie : Jos Bastiaens, Hypoliet Budts, Walter Caethoven, Rik Claes, Flor Dieltjens, Herman Engels, Jef Hermans, Maria Houben, Frans Lens, Raf Somers, Jos Thys, Pol Van Camp, Ludo Van Gestel Fotografie : Walter Caethoven Tekeningen : Dirk Lieckens, Marc Verreydt Grafische vormgeving en zetwerk : Walter Caethoven Eindredactie : Rik Claes Je kan onze “Poemp” ook op het internet vinden. We beschikken over een eigen, volwaardige webstek. Het adres is: www.depoemp.be . En natuurlijk hebben wij ook een e-postadres: [email protected] .

Met de steun van Kempens Karakter en de Vlaamse Overheid.

© 2014 - Heemkring Davidsfonds Nijlen DE POEMP  DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT  Nieuwe abonnementen: Stort 7 Euro op HEEMKRING DAVIDSFONDS NIJLEN 21-STE rekening BE 51 8538 1261 0862 van DF Nijlen REEKS  NR. 81  VOORJAAR 2014  V. U. : WALTER met vermelding van naam, adres en “abo Poemp”. CAETHOVEN - ZANDVEKENVELDEN 12A - 2560 NIJLEN