Għid 2013 Leħen Il-Qala - Għid 2013 Il-Kelma Tal-Arċipriet Rev

FranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscum HabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemus PapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapam

Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013 Il-Kelma tal-Arċipriet Rev. Kan. Dr Joe Zammit

Nawguraw il-Festi t-tajba lil Qalin kollha Triq il-Forn, QALA Naħseb li lkoll taqblu li l-messaġġi li għaddewlna l-Isqﬁ jiet tagħna għal qabel l-elezzjoni ġenerali huma messaġġi mhux biss qawwija iżda wkolltel: att wali u2156 għalhekk ma jgħoddux6748 biss /għaż-żmien 9946 ta’ qabel 0763 l-elezzjoni imma anki The place for Ur future Shopping at the Best Discount Prices għal quddiem.

Min minna ma jgħożżx il-familja, il-ġenerazzjoni żagħżugħa, lil min hu bżonjuż, l-ambjent li ﬁ h nitħarrku u li minnu niddependu biex ngħixu l-ħajja li Alla silifna?

Tant hu hekk li aħna bħala parroċċa dawn l-aħħar erba’ snin ippruvajna niﬀ okaw proprju fuq l-ewwel żewġ punti u dan għamilnieh billi ddedikajna ﬁ l-ħidma pastorali tagħna sentejn għall-adolexxenti u ż-żgħażagħ u sentejn għall-familja. Dwar min hu bżonjuż għamilna kull ma stajna biex inżommu r-radju tal-komunità mift uħ sabiex jibqa’ jkun wens għall-morda u l-anzjani li jintasbu bilfors id-dar minħabba l-kundizzjoni prekarja tagħhom. Dwar l-ambjent m’għandniex xi ngħidu, kemm hu għal qalbna, u dan għamilnih billi dejjem żammejna f’moħħna li dan hu patrimonju komuni u li jixraqlu kull rispett minn kulħadd, speċjalment fejn jidħol żvilupp biex dan ikun wieħed sostenibbli.

B’dan irrid ngħid li l-Pastorali tal-Isqfi jiet tagħna ma ħasditniex anzi kkonfermatna fi t-tajjeb. U din għalija hija ta’ konsolazzjoni kbira għax ifi sser li l-polz tar-rgħajja spiritwali tagħna, u dan bħala Konferenza Episkopali, jiġifi eri b’iktar insistenza u importanza, huwa l-polz tal-parroċċa tagħna. Dan jindika, u dan ngħiduh għall-glorja ta’ Alla, imma dovut għax b’rispett lejn il-verità, li aħna dejjem ħarisna ’l quddiem u wara din l-istqarrija tal-Isqfi jiet, dan A vast range of headboards / beds all sizes available and even to clients specifications irriżulta li konna fi d-direzzjoni t-tajba.

Kif kien jgħid il-Papa, Beatu Ġwanni Pawlu II, min iħares ’il quddiem jagħmel l-istorja. Għall-grazzja t’Alla nistgħu ngħidu li ﬁ ċ-ċokon tagħna kti bna biċċa żgħira mill-istorja tal-Knisja f’pajjiżna. + + + = 1 Leħen il-Qala - Għid 2013 Il-Kelma tal-Arċipriet Rev. Kan. Dr Joe Zammit

Naħseb li lkoll taqblu li l-messaġġi li għaddewlna l-Isqﬁ jiet tagħna għal qabel l-elezzjoni ġenerali huma messaġġi mhux biss qawwija iżda wkoll att wali u għalhekk ma jgħoddux biss għaż-żmien ta’ qabel l-elezzjoni imma anki għal quddiem.

Min minna ma jgħożżx il-familja, il-ġenerazzjoni żagħżugħa, lil min hu bżonjuż, l-ambjent li ﬁ h nitħarrku u li minnu niddependu biex ngħixu l-ħajja li Alla silifna?

1 Leħen il-Qala - Għid 2013 - Q F’Din il-Ħarġa Leheno il- o ala Il-41 Sena • N . 114 - Serje E - N . 25 • Għid 2013

BORD EDITORJALI Il-Kelma tal-Arċipriet 1 Arċ. Kan. Joe Zammit Euchar Mizzi Editorjal 3 Chairman Editur Habemus Papam Franciscum 5 Messagg tal-E.T Mons. Isqof Mario Grech 8 Mario Bugeja Mary Josett e Xerri 40 sena Leħen il-Qala - Il-Qawwa tal-Kelma 8 Pubblikatur tar-Rivista Philip Pisani English Speaking Corner 12 Doris Cutajar Mary Josett e Xerri Il-volontarjat fi s-soċjetà tagħna llum 13 Ġbir tar-Reklami Joe Grima Patri Filograssi u l-Kunċizzjoni 15 Qari tal-Provi Victor Grech San Ġużepp Fostna 17 Fr. Charles Butti gieg Fuq Tlieta toqgħod il-Borma 21 Lorne Cremona Membri L-Għid il-Kbir Festa ta’ Ċelebrazzjonijiet u Tradizzjoni 23 Frank Ion Magro Katakeżi - Lq. 7; Vers 1-17 25 Ritratti Tagħlim fuq is-Sibt Qaddis tal-Għid 27 Il-Qsim tal-Hobż – In Fracti one Panis 29 Frak ta’ Storja 31 Funeral b’Messaġġ... Il-Ħeġġa 33 Il-Qala ssir Parroċċa fi t-28 ta’ April 1688 35 Mid-Djarju ta’ Ġużepp Debono 37 Servizz mill-Vati kan 39 Il-Liżar ta’ Turin: Veru jew Falz? 41 Apprezzament: Patri Gabriel Bartolo OFM. Cap. 44 Seminar Parrokkjali 45 Opri ġodda u restawr li sar mis-sena 2005 sas-sena 2012 47 “Ġgħeltna nqumu tajtna x’naħsbu...” 51 Fratellanza ta’ San Ġużepp tmexxi Purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira 53 Il-Ħaruf tal-Għid Tagħna 55 ‘L-Anġlu ta’ Kemmuna’ 57 ■ Direzzjoni u Amministrazzjoni: Uffi ċċju Parrokkjali, Pjazza San Ġużepp, Qala, Għawdex. Programm tar-Randan sa Għid il-Ħamsin 2013 59 Tel/Fax: 2155 6684 • Mobile: 9940 3612 Novella - Il-paċi fuq il-ġusti zzja 64 ■ Toħroġ tliet darbiet fi s-sena, fi x-xhur t’April, Awwissu u Diċembru, Gozo Internati onal Celebrati on 65 u ti tqassam b’xejn iżda kull off erta ti ġi aċċett ata. Australian Qala Associati on 69 ■ Il-fehmiet li jistqarru l-awturi u l-korrispondenti tal-arti kli li jiġu ppubblikati m’humiex neċessarjament dawk tal-Bord Editorjali. Persunaġġi Qalin - Il-Maġistrat Salvatore Att ard,LL.D. 71 ■ Kull korrispondenza għandha ti ntbagħat lill-Bord Editorjali, Il-Barabba tat-Tniebri u t-Terremot 75 “Leħen il-Qala”, Dar Parrokkjali, Pjazza San Ġużepp, Qala, Rokna Lett erarja 77 Għawdex, jew e-mail: [email protected] ■ Issett jat: Mario Bugeja. Mob: 9960 3167 Kronaka tal-Parroċċa 81 ■ Stampat: A&M Printi ng Ltd. Qala. Tel: 2155 3217 Ritratt tal-Ħarġa 83

Fresh Fish Supplies

FISH MARKET

Mġarr Road, Għajnsielem, Gozo Tel: 21560 686 - 21555 668 - Fax: 21555 668 - Mobile: 9943 9012 2 Leħen il-Qala - Għid 2013

L-Editorjal “LEĦEN IL-QALA TAGĦLAQ 40 SENA MAGĦNA” (Erbgħin Sena ta’ Tixrid tal-Kelma t-Tajba lill-Qalin Kollha)

L-Għid il-Kbir. L-ikbar festa tal-Knisja Katt olika. Fl-Għid tas-sena 2005 Il-pedament tal-Fidi tagħna! Kien proprju fl -Għid il-Kbir ir-Rivista għaddiet għas- tas-sena 1973 – erbgħin sena ilu, meta l-Parroċċa Serie E, proprju fi l-bidu tagħna tal-Qala ħarġet l-ewwel Gazzett a Parrokkjali tal-ħames Arċipriet tagħna tagħha – Serie A. Gazzett a ta’ qies normali tal-ġurnali r-Reverendu Kan. Dr. Joe ta’ kuljum, li kien fi ha sitt paġni u li kellha bħala l-arti klu Zammit, l-Arċipriet att wali prinċipali tagħha, il-kwadru tal-Madonna ta’ Salus u għadha għaddejja sal-lum bin-numru ta’ paġni jiti lgħu Infi rmorum jagħlaq mitt sena fostna, fi l-fatt l-isem għall-mija u kultant anke aktar. Hawn ukoll twaqqaf kien; “JAGĦLAQ MITT SENA FOSTNA”. Bord Editorjali ġdid li żamm l-ewwel laqgħa ti egħu fl -10 ta’ Jannar tas-sena 2011 u jien ġejt maħtur Editur ta’ Din l-inizjatti va ġdida kienet seħħet fi żmien it-Tieni din ir-Rivista presti ġjuża, Reliġjuża/informatti va u anke Arċipriet tal-Qala Dun Ġużepp Borg Att ard li kien Edukatti va. mill-Fontana Għawdex. L-idea oriġinali kienet li dan il-ġurnal jew gazzett a toħroġ kull tliet xhur u tagħti Erbgħin sena ta’ ħidma pastorali, reliġjuża, soċjali u tagħrif dwar dak li jkun sar fi l-Parroċċa u b’mod kulturali dwar il-ħajja tal-Parroċċa għażiża tagħna. Ħidma parti kulari fi l-Knisja Arċipretali tagħna, u dakinhar inklusiva li ti nkludi lill-Parroċċa kollha, lit-tf al, iż-żgħażagħ, kienet ti swa lill-Parroċċa Lm30 kull ħarġa. Din l-ewwel il-familji, l-adulti , l-anzjani, il-morda u anke l-emigranti ħarġa kienet indirizzata mid-Deputat Prim Ministru li tasal għandhom kemm bil-posta kif ukoll permezz ta’ Malta ta’ dak iż-żmien l-Onor. Dr. Anton Butti ġieġ, tal-website tal-Parroċċa fuq l-Internet. M’għandix dubju mill-E.T. Mons. Isqof t’Għawdex Nikol Cauchi u li permezz ta’ din ir-Rivista mimlija daqs bajda u varjata naturalment il-Messaġġ tal-Arċipriet Dun Ġużepp ħafna matul dawn l-erbgħin sena ħalliet ħafna ġid kemm Borg Att ard. Din il-Gazzett a baqgħet toħroġ f’dan spiritwali/reliġjuż kif ukoll ġid soċjali, storiku u informatti v il-format sal-ħarġa tal-Festa ta’ San Ġużepp tas-sena mal-parruċċani kollha. Fiha nsibu l-istorja ta’ raħalna 1976 – tliet snin, fejn anke l-paġni kienu żdiedu mhux biss ta’ matul dawn l-erbgħin sena, imma anke sostanzjalment. Għalkemm fl -ebda waħda minn dawn tal-passat, permezz ta’ arti kli storiċi interessanti ħafna il-gazzetti m’hemm imniżżel isem l-Editur, Dun Anton miktuba minn nies esperti u nies anzjani li huma stess Sultana kien qed jerfa’ din ir-responsabbiltà ta’ Editur/ jiff urmaw parti mill-istess storja ta’ art twelidna. Pubblikatur sa mill-ewwel ħarġa. Għalhekk irrid qabel xejn nirringrazzja ’l Alla Imbagħad fl -1977 il-gazzett a bidlet il-format, Serie l-Imbierek għall-ġid kollu li ħareġ permezz ta’ din B, minn gazzett a għal Rivista qies A5 u damet hekk ir-Rivista. Irrid nirringrazzja lill-erba’ Arċiprieti li taħthom sas-sena 1982, sitt snin oħra dejjem taħt l-istess bdiet u kompliet din il-pubblikazzjoni hekk importanti . Arċipriet Borg Att ard. Hawn kien spiċċa minn Editur Irrid nirringrazzja lid-diversi Edituri u membri li Dun Anton Sultana meta siefer fuq xogħol pastorali servew fuq il-Bordijiet Editorjali tar-Rivista, li ġarrew fl -Amerika u dħalt jien minn fl oku. b’responsabbiltà dan id-dover ta’ din il-pubblikazzjoni. Grazzi ieħor imur għan-numru kbir ta’ kitti eba, kbar u Għat-ti elet darba r-Rivista reġgħet bidlet il-format żgħar, lokali u barranin li kitbu u ppubblikaw xogħolhom tagħha, issa minn A5 għal qies A4. Din is-Serie C, rat f’din ir-Rivista. Grazzi kbir imur lejn dawk li jirreklamaw il-bidu tagħha mal-ħatra tat-Tielet Arċipriet, Dun Anton fi r-Rivista, tal-għajnuna fi nanzjarja tagħhom. Grazzi Sultana llum Monsinjur. Dan il-format kompla bla wkoll lill-istampaturi li stampawha matul dawn is-snin ebda interruzzjoni sas-sena 1990. Matul din is-Serie, kollha li kienu tlieta; Gozo Press (Serje A), Dolmen Press li l-Editur tagħha kien l-istess Arċipriet Sultana, li kien (Serje B) u A&M Printi ng (Serje C, D u E). Fuq kollox daħħal anke ft it tal-kulur fi ha. grazzi lilkom Qalin kollha li turu apprezzament għal din F’Novembru 1991, ir-Rivista mxiet pass ieħor ir-Rivista kif ukoll li ssostnuha bi fl uskom. Jalla aktar il-quddiem mal-ħatra tar-Raba’ Arċipriet Dun Karm kitti eba u benefatt uri oħra jkomplu jgħinu u jsostnu din Refalo, illum Arċipriet tax-Xagħra – Serie D. Il-format ir-Rivista biex tkompli bil-missjoni tagħha li sservi wkoll baqa’ l-istess waqt li kompla jżid il-kulur fi ha b’mod ta’ evanġelizzazzjoni fost il-poplu tagħna. parti kulari fi l-Cover tagħha. Irrid ngħid li f’Marzu 1996, Nieħu din l-okkażjoni biex nagħti l-Għid it-Tajjeb ġie mwaqqaf Bord Editorjali ġdid u li bħala Editriċi lill-Qalin kollha huma min huma u huma fejn huma. nħatret Miss Linda Xerri. Din is-Serie baqgħet sejra sa ■ tmiem il-parrokat ta’ Dun Karm Refalo jiġifi eri sas-sena Euchar Mizzi 2004. Editur. 3 Leħen il-Qala - Għid 2013

Sharmain’s Styling Salon

1, Triq Ta Kassja Qala Gozo. Tel: 2156 6236 Mob: 7926 7490 A Whole New Look A Whole New

4 Leħen il-Qala - Għid 2013 Habemus Papam Franciscum

Min hu Papa Franġisku? Kardinal Jorge Mario Bergoglio, SJ, Arċisqof ta’ Buenos Aires, Argenti na

Il-Kardinal Jorge Mario Bergoglio kien elett Papa nhar Bejn 1964 u 1965 għallem il-lett eratura u l-psikoloġija fi l- l-Erbgħa 13 ta’ Marzu 2013 u ħa l-isem Franġisku. Jorge Kulleġġ Immacolada f’Santa Fe u mbagħad fl -1966 għallem Mario Bergoglio ta’ 76 sena, iben ta’ immigrant Taljan u l-istess suġġetti fl -Università ta’ El Salvador, fi Buenos Aires. ħaddiem tal-ferrovija. Kien l-Arċisqof ta’ Buenos Aires qabel Mill-1967 sa 1970 huwa studja t-teoloġija fi s-Seminarju San ma ntagħżel il-266 Papa. Ġużepp maġġuri f’San Miguel fejn huwa kiseb il-grad. Fit-13 ta’ Huwa l-ewwel Papa mill-Arġenti na, l-Amerika Lati na u Diċembru 1969 huwa kien ordnat saċerdot. Mill-1970 sa 1971 l-emisferu tan-Nofsinhar. Huwa l-ewwel Papa bl-isem ta’ huwa temm it-ti elet probati on f’Alcala de Henares, Spanja, u Franġisku, kif ukoll l-ewwel Papa Ġiżwita. fi t-22 ta’ April 1973, ippronunzja l-voti perpetwi ti egħu. Franġisku huwa l-ewwel Papa mhux Ewropew minn żmien Huwa kien surmast tan-novizzi f’Villa Varilari f’San Miguel fi s- Gregorju III, li twieled fi s-Sirja u li kien elett fi s-sena 731. snin 1972-1973, fejn hu wkoll għallem it-teoloġija. Fil-31 ta’ Matul il-Konklavi tas-sena 2005, il-Kardinal Jorge Mario Lulju 1973 huwa kien elett bħala Provinċjal għall-Arġenti na, Bergoglio kien rappurtat li kien ir-‘runner-up’ ta’ Beneditt u rwol li huwa serva għal sitt snin. XVI. Mill-1980 sa 1986 huwa kien rett ur tal-Fakultà Filosofi ka Il-Papa Franġisku huwa magħruf għall-isti l tal-ħajja umli u Teoloġika ta’ San Miguel kif ukoll ragħaj tal-Patriarca San ti egħu. Bħala Arċisqof ta’ Buenos Aires, huwa jsajjar l-ikliet Josè, parroċċa fi d-Djoċesi ta’ San Miguel. F’Marzu tal-1986 ti egħu u jirkeb tal-linja minfl ok ma jieħu l-karozza privata huwa mar il-Ġermanja biex itemm it-teżi tad-dott orat ti egħu. ti egħu. Huwa wkoll regolarment kien iżur il-kwarti eri fqar Is-superjuri mbagħad bagħtuh fl -Università ta’ El Salvador barra mill-belt. u mbagħad Cordoba fejn serva bħala Dirett ur Spiritwali u Konfessur . Studja l-Filosofi ja fi l-Collegio Máximo San José u kompla jistudja l-lett eratura u l-psikoloġija fi l-Collegio de la Fl-20 ta’ Mejju 1992, Ġwanni Pawlu II ħatru Isqof ti tulari Immaculada f’Santa Fe, u fi s-Salvador del Collegio fi Buenos ta’ Auca u Awżiljarju ta’ Buenos Aires. Huwa rċieva Aires. l-Konsagrazzjoni Episkopali fi l-Kati dral ta’ Buenos Aires mill- Kardinal Antonio Quarracino, in-Nunzio Appostoliku Ubaldo Papa Franġisku huwa magħruf għaż-żjara ti egħu fl -2001 fi l- Calabresi, u Isqof Emilio Ognenovich, ta’ Mercedes-Luján fi s- hospice, fejn bies u ħasel saqajn ta’ pazjenti morda bil-marda 27 ta’ Ġunju ta’ dik is-sena. kiefra tal-AIDS. Fit-3 ta’ Ġunju 1997, huwa nħatar Arċisqof Coadjutur ta’ Huwa fl uwenti fl -Ispanjol, fi t-Taljan u fi l-Ġermaniż. Buenos Aires issuċċeda lill-Kardinal Antonio Quarracino fi t- Bħala Kardinal Jorge Mario Bergoglio, Arċisqof ta’ Buenos 28 ta’ Frar 1998. Aires, hu wkoll Ordinarju għall-fi dili tar-rit tal-Lvant fl - Huwa kien inħatar bħala Adjunt Ġenerali tal-10 Assemblea Arġenti na li ma jkollhomx l-Ordinarju tar-rit tagħhom stess, Ġenerali Ordinarja tas-Sinodu tal-Isqfi jiet, f’Ott ubru 2001. twieled fi s-17 ta’ Diċembru 1936 fi Buenos Aires. Studja fejn ħa l-grad bħala tekniku kimiku, iżda mbagħad għażel is- Hu serva bħala President tal-Konferenza Episkopali tal- Saċerdozju u daħal fi s-seminarju ta’ ‘Villa Devoto’. Fil-11 ta’ Arġenti na mit-8 ta’ Novembru 2005 sat-8 ta’ Novembru Marzu 1958 kien mar għan-Novizzjat tal-Kumpanija ta’ Ġesù 2011. (Ġiżwita) fejn hu lesta l-Istudji Umanisti ċi fi ċ-Ċili. Fl-1963, Huwa ġie maħtur u pproklamat Kardinal ti tulari ta’ S. Roberto meta rritorna lura lejn Buenos Aires, huwa kiseb degree fi l- Bellarmino, mill-Beatu Ġwanni Pawlu II fi l-Konsistorju tal-21 fi losofi ja fi s-Seminarju maġġuri ta’ San Ġużepp f’San Miguel. ta’ Frar 2001. ■ 5 Leħen il-Qala - Għid 2013

6 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

6 7 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013 Serje A • 1973 - 1976 Il-Qawwa tal-Kelma Format Gazzett a MARIUS GRECH minn Linda Butti gieg Forsi ft it li xejn noqogħdu nirrifl ett u trid taħdem u ti sti nka biex ikollok ir- EPISCOPUS GAUDISIENSIS x’qawwa għandha l-kelma mitkellma. riżultat fi nali. Kull rivista hi l-prodott Min jaf kemm inlissnu kliem ta’ ta’ kontribuzzjonijiet diversi, ta’ ħafna kuljum? Il-kliem bħaċ-ċirasa, waħda nies u ma ninsewx ukoll l-għajnuna ġġib lill-oħra u malli tkun telqet minn fi nanzjarja, għax bla fl us ma tagħmel fommna, m’hemmx ċans nerġgħu xejn, anke jekk l-iskopijiet ti egħek niġbruha lura. Għalhekk il-Malti huma mill-aħjar. jgħidilna “Qis mitt darba u aqta’ darba,” għax b’kelma ti sta’ tagħmel Fl-1997 bdejt ngħin, fl imkien ma’ Messaġġ lill- “LEĦEN IL-QALA” ħafna ġid, imma daqshekk ieħor ti sta’ ħafna nies oħra, fi l-produzzjoni tar- tkun ta’ ħafna deni għal ħaddieħor. rivista u domt f’dan ir-rwol sal-2009. Kont nikkuntatt ja lin-nies li xtaqnihom Hija tassew kisba għall-komunità parrokkjali tagħkom li għal dawn l-aħħar 40 sena rnexxielkom iżżommu U xi ngħidu għall-kelma miktuba? jiktbu xi arti klu. Kulħadd mgħobbi ħajja l-pubblikazzjoni “Leħen il-Qala”. Żgur li materjal stampat fl -edizzjonijiet li ħarġu matul dan iż-żmien Din għandha qawwa iktar minn dik b’xogħlu u kultant trid tf akkar lil dak jiff orma ħażna ta’ tagħlim u tagħrif, li, jekk fl -imgħoddi serviet għat-ti swir uman, soċjali u reliġjuż tal- mitkellma. Għax kelma miktuba, li jkun iktar minn darba. Il-ġbir ta’ qarrejja, illum hija riżorsa unika għal dawk li jixti equ jagħmlu riċerka dwar l-imgħoddi ta’ din il-parroċċa. l-iswed fuq l-abjad, ma jħassarha ritratti jew stampi li jikkumplimentaw ħadd u ti bqa’ hemm dejjem. l-arti kli wkoll hija biċċa xogħol kbira. Oħrajn kienu inkarigati mill- Jien konvint li l-kontenut midmum matul din il-medda ta’ snin att walment sar parti mill-patrimonju Dan il-ħsieb xtaqt naqsmu magħkom, ġbir tar-reklami li hi biċċa xogħol spiritwali, reliġjuż, storiku, lett erarju u kulturali tal-Qala. Infatti , nistħajjel li meta wieħed iqallebu għeżież qarrejja ta’ Leħen il-Qala. oħra importanti . Wara li jinġabar il- jifl i l-paġni ta’ din ir-rivista, wieħed jiltaqa’ ma’ kitbiet li jirrifl ett u t-twemmin, iċ-ċelebrazzjonijiet u Meta l-editur stedinni biex nikteb materjal kont ukoll nagħmel il-‘proof- d-drawwiet ta’ din il-komunità. Żġur li hemm ukoll reġistrati bil-linka u bir-ritratti l-ġrajjiet li niżġu l-ħajja erba’ kelmiet fl -okkażjoni tal-Erbgħin reading’ jiġifi eri nirranġa xi żbalji Anniversarju mill-ewwel ħarġa ta’ din ortografi ċi jew grammati kali preżenti ta’ dan il-poplu. Ma jistax jonqos li din il-pubblikazzjoni tat l-opportunità lill-aħjar elementi minn din il- ir-rivista, mort insib il-ħarġiet kollha biex dejjem ikollna rivista ta’ livell lokalità biex b’kitbithom iwasslu “leħen” il-Qala li jibqa’ jidwi maż-żmien – scripta manent! ta’ Leħen il-Qala li tant ngħożż u għoli u li nkunu mkabbrin biha. rrifl ett ejt kemm il-kelma miktuba hi Fid-dawl ta’ dan kollu jien inqis id-damma ta’ din pubblikazzjoni bħala parti mill-memorja tal-poplu b’saħħitha. Kull paġna li tqalleb fi ha Meta nħares lura u nifl i l-ħarġiet tal-Qala. Tassew tkun sventurata dik il-persuna jew dik il-komunità li ma jkolliex memorja! Infatti , il- ġabra ta’ kliem magħżula biex jagħtu kollha li fi hom b’xi mod jew ieħor tajt kuraġġ, biex jgħallmu u biex jimlew il- il-kontribut ti egħi, ma nistax nagħżel memorja hija meħti eġa biex, fi lwaqt li wieħed jirrakkonta l-istorja ti egħu, wieħed ikun jaf u japprezza qlub b’ferħ u tama f’Alla. xi ħarġa speċjali iktar mill-oħrajn. l-għeruq ti egħu! Min jitlef il-memorja, jitlef l-identi tà. Dan jgħodd dejjem imma l-aktar fi żminijietna Għax kull ħarġa hi prodott prezzjuż meta madwarna għandna ħafna x’jista’ jnissina x’inhi l-indenti tà tagħna, speċjalment f’dak li għandu Ir-rivista Leħen il-Qala dejjem kienet ta’ ħafna nies li taw l-għajnuna min x’jaqsam mal-identi tà Nisranija tagħna. għal qalbi. Sa minn meta kont ti fl a b’mod u min b’ieħor. Kull ħarġa hi żgħira nift akarni nqalleb fi l-paġni u unika u diff erenti u l-ebda ħarġa mhi nifl i r-ritratti . Ommi dejjem kienet replika ta’ oħra. Nifh em li meta l-Arċipriet Mons. Ġużeppi Borg Att ard ħa l-inizjatti va li jibda jippubblika “Leħenil- ti ġborhom ħdejn xulxin, ħarġa wara Qala”, ix-xewqa predominanti f’qalbu kienet li “jirrakkonta” il-ġrajja tal-komunità Ġużeppina tal-Qala. ħarġa, fuq l-istess xkaff a tal-‘wall- Jalla kull min jiġi f’idejh xi ħarġa ta’ Il-mexxejja spiritwali li ġew warajh komplew fuq il-passi ti egħu. Għalhekk nistgħu ngħidu li matul dawn unit’. U meta kien ikollna bżonn xi Leħen il-Qala, japprezza x-xogħol li l-40 sena, b’din ir-rivista l-Knisja li tgħammar fi l-lokalità tal-Qala rnexxielha mhux biss ti bni dan il-wirt informazzjoni għal xi xogħol tal- fi h, għax hi rivista li tagħmlilna unur. iskola, u kienet ti ft akar f’xi ħarġa li Għalkemm raħalna mhux raħal mill- imma wkoll ti ndokra l-memorja Kristjana tagħha biex tgħaddiha minn ġenerazzjoni għall-oħra. kien fi ha l-informazzjoni meħti eġa, kbar, jirnexxielna tliet darbiet f’sena araha taqlagħhom minn posthom u nibnu pont ta’ mħabba bejn il-Qala u Għalhekk, fi lwaqt li nsellem lil dawk kollha li matul dawn is-snin taw is-sehem tagħhom biex “Leħen tqalleb paġna paġna sakemm issibha. ħutna emigranti msefrin li tant jieħdu il-Qala” għadu jwassal il-messaġġi ti egħu, minn qalbi nawguralkom li tkomplu tkabbru din il-ħażna u gost jisimgħu x’inhu għaddej f’raħal ti bqgħu tgħożżu l-memorja ta’ raħal twelidi. Fl-1994 l-Arċipriet Karm Refalo kien twelidhom kif ukoll jaraw ir-ritratti li stedinni biex nagħmel parti mill- jkun fi h. Nixti eq nagħlaq il-messaġġ Bord Editorjali. Konna niltaqgħu ti egħi billi nħeġġeġ lil kulħadd biex 28 ta’ Frar 2013 Mario Grech  qabel kull ħarġa u niddiskutu juża’ l-kelma – kemm niktuba kif ukoll Isqof t’Għawdex l-kontenut u l-‘layout’ tar-rivista. mitkellma – għall-ġid tal-oħrajn biex Tiskanta kemm fi ha xogħol u forsi b’hekk inkunu qed nagħmlu l-ġid u l-qarrejja m’għandhomx idea kemm nxerrdu l-paċi madwarna. ■ 8 9 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013 Serje A • 1973 - 1976 Il-Qawwa tal-Kelma Format Gazzett a MARIUS GRECH minn Linda Butti gieg Forsi ft it li xejn noqogħdu nirrifl ett u trid taħdem u ti sti nka biex ikollok ir- EPISCOPUS GAUDISIENSIS x’qawwa għandha l-kelma mitkellma. riżultat fi nali. Kull rivista hi l-prodott Min jaf kemm inlissnu kliem ta’ ta’ kontribuzzjonijiet diversi, ta’ ħafna kuljum? Il-kliem bħaċ-ċirasa, waħda nies u ma ninsewx ukoll l-għajnuna ġġib lill-oħra u malli tkun telqet minn fi nanzjarja, għax bla fl us ma tagħmel fommna, m’hemmx ċans nerġgħu xejn, anke jekk l-iskopijiet ti egħek niġbruha lura. Għalhekk il-Malti huma mill-aħjar. jgħidilna “Qis mitt darba u aqta’ darba,” għax b’kelma ti sta’ tagħmel Fl-1997 bdejt ngħin, fl imkien ma’ Messaġġ lill- “LEĦEN IL-QALA” ħafna ġid, imma daqshekk ieħor ti sta’ ħafna nies oħra, fi l-produzzjoni tar- tkun ta’ ħafna deni għal ħaddieħor. rivista u domt f’dan ir-rwol sal-2009. Kont nikkuntatt ja lin-nies li xtaqnihom Hija tassew kisba għall-komunità parrokkjali tagħkom li għal dawn l-aħħar 40 sena rnexxielkom iżżommu U xi ngħidu għall-kelma miktuba? jiktbu xi arti klu. Kulħadd mgħobbi ħajja l-pubblikazzjoni “Leħen il-Qala”. Żgur li materjal stampat fl -edizzjonijiet li ħarġu matul dan iż-żmien Din għandha qawwa iktar minn dik b’xogħlu u kultant trid tf akkar lil dak jiff orma ħażna ta’ tagħlim u tagħrif, li, jekk fl -imgħoddi serviet għat-ti swir uman, soċjali u reliġjuż tal- mitkellma. Għax kelma miktuba, li jkun iktar minn darba. Il-ġbir ta’ qarrejja, illum hija riżorsa unika għal dawk li jixti equ jagħmlu riċerka dwar l-imgħoddi ta’ din il-parroċċa. l-iswed fuq l-abjad, ma jħassarha ritratti jew stampi li jikkumplimentaw ħadd u ti bqa’ hemm dejjem. l-arti kli wkoll hija biċċa xogħol kbira. Oħrajn kienu inkarigati mill- Jien konvint li l-kontenut midmum matul din il-medda ta’ snin att walment sar parti mill-patrimonju Dan il-ħsieb xtaqt naqsmu magħkom, ġbir tar-reklami li hi biċċa xogħol spiritwali, reliġjuż, storiku, lett erarju u kulturali tal-Qala. Infatti , nistħajjel li meta wieħed iqallebu għeżież qarrejja ta’ Leħen il-Qala. oħra importanti . Wara li jinġabar il- jifl i l-paġni ta’ din ir-rivista, wieħed jiltaqa’ ma’ kitbiet li jirrifl ett u t-twemmin, iċ-ċelebrazzjonijiet u Meta l-editur stedinni biex nikteb materjal kont ukoll nagħmel il-‘proof- d-drawwiet ta’ din il-komunità. Żġur li hemm ukoll reġistrati bil-linka u bir-ritratti l-ġrajjiet li niżġu l-ħajja erba’ kelmiet fl -okkażjoni tal-Erbgħin reading’ jiġifi eri nirranġa xi żbalji Anniversarju mill-ewwel ħarġa ta’ din ortografi ċi jew grammati kali preżenti ta’ dan il-poplu. Ma jistax jonqos li din il-pubblikazzjoni tat l-opportunità lill-aħjar elementi minn din il- ir-rivista, mort insib il-ħarġiet kollha biex dejjem ikollna rivista ta’ livell lokalità biex b’kitbithom iwasslu “leħen” il-Qala li jibqa’ jidwi maż-żmien – scripta manent! ta’ Leħen il-Qala li tant ngħożż u għoli u li nkunu mkabbrin biha. rrifl ett ejt kemm il-kelma miktuba hi Fid-dawl ta’ dan kollu jien inqis id-damma ta’ din pubblikazzjoni bħala parti mill-memorja tal-poplu b’saħħitha. Kull paġna li tqalleb fi ha Meta nħares lura u nifl i l-ħarġiet tal-Qala. Tassew tkun sventurata dik il-persuna jew dik il-komunità li ma jkolliex memorja! Infatti , il- ġabra ta’ kliem magħżula biex jagħtu kollha li fi hom b’xi mod jew ieħor tajt kuraġġ, biex jgħallmu u biex jimlew il- il-kontribut ti egħi, ma nistax nagħżel memorja hija meħti eġa biex, fi lwaqt li wieħed jirrakkonta l-istorja ti egħu, wieħed ikun jaf u japprezza qlub b’ferħ u tama f’Alla. xi ħarġa speċjali iktar mill-oħrajn. l-għeruq ti egħu! Min jitlef il-memorja, jitlef l-identi tà. Dan jgħodd dejjem imma l-aktar fi żminijietna Għax kull ħarġa hi prodott prezzjuż meta madwarna għandna ħafna x’jista’ jnissina x’inhi l-indenti tà tagħna, speċjalment f’dak li għandu Ir-rivista Leħen il-Qala dejjem kienet ta’ ħafna nies li taw l-għajnuna min x’jaqsam mal-identi tà Nisranija tagħna. għal qalbi. Sa minn meta kont ti fl a b’mod u min b’ieħor. Kull ħarġa hi żgħira nift akarni nqalleb fi l-paġni u unika u diff erenti u l-ebda ħarġa mhi nifl i r-ritratti . Ommi dejjem kienet replika ta’ oħra. Nifh em li meta l-Arċipriet Mons. Ġużeppi Borg Att ard ħa l-inizjatti va li jibda jippubblika “Leħenil- ti ġborhom ħdejn xulxin, ħarġa wara Qala”, ix-xewqa predominanti f’qalbu kienet li “jirrakkonta” il-ġrajja tal-komunità Ġużeppina tal-Qala. ħarġa, fuq l-istess xkaff a tal-‘wall- Jalla kull min jiġi f’idejh xi ħarġa ta’ Il-mexxejja spiritwali li ġew warajh komplew fuq il-passi ti egħu. Għalhekk nistgħu ngħidu li matul dawn unit’. U meta kien ikollna bżonn xi Leħen il-Qala, japprezza x-xogħol li l-40 sena, b’din ir-rivista l-Knisja li tgħammar fi l-lokalità tal-Qala rnexxielha mhux biss ti bni dan il-wirt informazzjoni għal xi xogħol tal- fi h, għax hi rivista li tagħmlilna unur. iskola, u kienet ti ft akar f’xi ħarġa li Għalkemm raħalna mhux raħal mill- imma wkoll ti ndokra l-memorja Kristjana tagħha biex tgħaddiha minn ġenerazzjoni għall-oħra. kien fi ha l-informazzjoni meħti eġa, kbar, jirnexxielna tliet darbiet f’sena araha taqlagħhom minn posthom u nibnu pont ta’ mħabba bejn il-Qala u Għalhekk, fi lwaqt li nsellem lil dawk kollha li matul dawn is-snin taw is-sehem tagħhom biex “Leħen tqalleb paġna paġna sakemm issibha. ħutna emigranti msefrin li tant jieħdu il-Qala” għadu jwassal il-messaġġi ti egħu, minn qalbi nawguralkom li tkomplu tkabbru din il-ħażna u gost jisimgħu x’inhu għaddej f’raħal ti bqgħu tgħożżu l-memorja ta’ raħal twelidi. Fl-1994 l-Arċipriet Karm Refalo kien twelidhom kif ukoll jaraw ir-ritratti li stedinni biex nagħmel parti mill- jkun fi h. Nixti eq nagħlaq il-messaġġ Bord Editorjali. Konna niltaqgħu ti egħi billi nħeġġeġ lil kulħadd biex 28 ta’ Frar 2013 Mario Grech  qabel kull ħarġa u niddiskutu juża’ l-kelma – kemm niktuba kif ukoll Isqof t’Għawdex l-kontenut u l-‘layout’ tar-rivista. mitkellma – għall-ġid tal-oħrajn biex Tiskanta kemm fi ha xogħol u forsi b’hekk inkunu qed nagħmlu l-ġid u l-qarrejja m’għandhomx idea kemm nxerrdu l-paċi madwarna. ■ 8 9 Leħen il-Qala - Għid 2013 1973 - 2013 • LEĦEN IL-QALA TAGĦLAQ 40 SENA Serje B • 1977 - 1982 Serje C • 1983 - 1990 Format A5 Format A4

10 Leħen il-Qala - Għid 2013 1973 - 2013 • LEĦEN IL-QALA TAGĦLAQ 40 SENA Serje D • 1991 - 2004 Format A4

11 Leħen il-Qala - Għid 2013 1973 - 2013 • LEĦEN IL-QALA TAGĦLAQ 40 SENA Serje E • 2005 - Format A4

12 Leħen il-Qala - Għid 2013

To our English Speaking Residents: “LEĦEN IL-QALA” 40th Years of Existence This Easter He has Risen. Easter! The biggest Feast for the Catholic Church. The foundati on of our Faith! It was exactly Easter ti me of 1973 – 40 years ago, when our Parish published its fi rst Gazett e, a quarterly publicati on (serie A) for the fi rst ti me. This was a very modest publicati on, consisti ng of only 6 pages, costi ng the Parish Lm30 per issue. Its dominati ng arti cle was about the Holy Picture of Our Lady Of Salus Infi rmorum, which at that ti me, we were celebrati ng its 100th Anniversary here at our Parish. This innovati ve and important initi ati ve had taken place during the term of offi ce of our 2nd Archpriest, Rev. Joseph Borg Att ard who hails from Fontana Gozo. The original scope of this Gazett e was to inform our parishioners about all that was happening in Qala, especially in our beloved Church dedicated to St. Joseph. It’s format was that of a normal daily Newspaper and it remained so for the following three years, up to the Feast of St. Joseph in 1976. Its Editor/Publisher was Rev. Fr. Anton Sultana, today Monsignor, member of our Cathedral Chapter. In 1977 this journal changed its format (serie B) from Gazett e form into an A5 form and remained so ti ll 1982, another 6 years always during Archpriest Joseph Borg Att ard’s term of offi ce. Here Fr. Anton Sultana emigrated to America on Pastoral mission and the then Archpriest had appointed me as the new Editor. For the third ti me, the Parish Magazine once again changed its format from A5 now to A4 (serie C) This new serie had started with the appointment of our third Archpriest Rev. Can. Fr. Anthony Sultana and conti nued without interrupti ons up to the year 1990. During this ti me the said Archpriest acted also as its Editor. In November 1991, the Magazine conti nued to ameliorate both in its contents and presentati on when Qala had a new Archpriest from Xagħra, Rev. Can. Carmelo Refalo, the 4th spiritual leader of our parish (serie D). In March 1996, a new Editorial Board was nominated with Ms. Linda Xerri as its Editor. This serie conti nued ti ll the end of offi ce of Archpriest Fr. Carmelo Refalo in 2004. In the Easter publicati on of 2005, the Magazine moved to serie E, coinciding with the appointment of our 5th Archpriest Rev. Can. Dr. Joe Zammit. The actual Archpriest is sti ll our spiritual leader, and the Magazine is sti ll in circulati on up to this day, with its pages being increased to 100 and someti mes even more. On the 10th of January 2011, a new Editorial Board was formed and I, the undersigned, was nominated as the new Editor of this presti gious, religious/informati ve and educati onal magazine. Forty years have passed. Forty years of pastoral, religious, social and cultural work concerning our beloved parish, its Clergy and its Community. This presti gious magazine includes all the parish, children, youths, families, adults, the sick, and also emigrants, who receive it both via post as well as through internet on our website. For all these years, we have to thank the Almighty God for all the good that has come out of this magazine. We thank also all the Archpriests who have initi ated and sustained this publicati on. All the Editors and Board members, for working so hard to keep it going. Thanks also to all contributors, writers, to those who adverti sed in it during all these years and helped sustain it fi nancially. The printers for the good job they have done and last but not least, a big thank you goes to all Qala community who has sustained it with their fi nancial off erings and support. We hope and pray that more writers will come forward to parti cipate in this good and vital cause for our parish, especially for the sick who are bed ridden and not able to att end church as well as outdoor religious and pastoral functi ons. This is another way to conti nue and expand this type of evangelisati on amongst our people in a modern way. I take this opportunity to augur each and everyone of you a Happy and Blessed Easter. ■

Euchar Mizzi Editor E-mail: [email protected] 13 Leħen il-Qala - Għid 2013 Il-volontarjat fi s-soċjetà tagħna llum “Il-bniedem jaqla’ l-għejxien b’dak li jikseb iżda jiff orma lil ħajtu b’dak li jagħti .” Winston Churchill Minn: John Paul Cefai Żewġ pilastri li fuqhom huwa mibni l-volontarjat Aħna li nagħmlu parti minn din il-komunità parrokkjali huma l-valur tal-imħabba tal-bniedem għall-oħrajn u tal-Qala għandna grazzja li ninsabu mdawrin b’dan it-ti p l-prinċipju ta’ solidarjetà, li l-bniedem jgħin lil min hu ta’ volontarjat. Il-ħafna għaqdiet li huma kollha mibnija fi l-bżonn. Fil-ħidma volontarja, il-volunti er jegħleb kull fuq il-ħafna sigħat ta’ volontarjat ta’ ħafna nies li fi s- ġibda ta’ egoiżmu, imur kontra l-kurrent fi l-mentalità skiet jaħdmu għall-ġid tal-oħrajn huma prova ta’ dan. tal-qligħ ta’ fl us u jagħti l-kontribut ti egħu biex jagħmel Din ir-realtà ma teżisti x kullimkien. Ir-riskju ta’ min jikber id-diff erenza lill-bqija tas-soċjetà. Dan hu jagħmlu fi ha jew ta’ min jgħix fi ha hu li jqis dawn l-aff arijiet bħala mhux biex jikseb, imma biex jagħti . Il-moti vazzjoni ovvji. Minn jagħmel dan ikun qed jiżbalja. wara l-ħidma volontarja hija dik imma fl -aħħar mill- Il-volontarjat jitlob appoġġ u sostenn minn kulħadd aħħar kull min jagħti xi ħaġa jikseb ferm aktar lura sabiex dawk li diġa huma midħla ta’ dan it-ti p ta’ ħidma mhux fi fl us iżda f’sodisfazzjon li qed ikun strument jkomplu fi ha fi lwaqt li l-eżempju ta’ dawn jxett el dik ix- għall-ġid ta’ min hu fi l-bżonn. xewqa f’oħrajn li jagħtu ft it minn ħinhom lil oħrajn. ■ Is-soċjetà tagħna hija għanja għaliex mirquma bil- Nota Personali: volontarjat. Madankollu hemm dawk li ma jarawx Fil-5 ta’ Frar ta’ din is-sena, f’ċerimonja organizzata mill- sens fi l-volontarjat. Għalhekk f’soċjetà waħda hemm Moviment Kerygma f’Malta, jien ġejt onorat bit-ti tlu “Iż- dawk li jagħżlu li jqatt għu parti minn ħinhom għall- Żagħżugħ tas-Sena 2012” għax-xogħol volontarju li għamilt oħrajn u hemm dawk li minn dlam sa dlam jagħżlu li u li nagħmel parti kularment fi ħdan din il-komunità. Għalija jqatt għu ħinhom fuq xi biċċa xogħol jew aktar bl-iskop din kienet sorpriża għaliex għalkemm att endejt għal din tal-fl us. Dawn tal-aħħar sfaw vitt mi tal-materjaliżmu iċ-ċerimonja fl imkien ma’ żgħażagħ oħrajn minn madwar u l-konsumeriżmu li tant hu qawwi madwarna. Il- Malta u Għawdex kollha, qatt ma kont nistenna li ser problema tagħhom twassal għal skuntenti zza sħiħa nikseb dan l-unur. Jien dejjem rajt lili nnifsi bħala wieħed fi l-ħajja għaliex minnu nnifsu aktar ma jiżdied il- mill-ħafna u qatt bħala wieħed li nispikka. Il-kontribut li materjaliżmu aktar jiżdied l-għatx għalih. jien nagħti bħalma jagħmlu ħafna oħrajn qatt ma huwa F’dan it-ti p ta’ soċjetà, ti żdied aktar l-importanza tal- mmoti vat minn ebda ħaġa li nista’ nikseb lura. ħidma volontarja. Dawk il-volonti era li jagħmlu dan it- Wieħed mill-għanijiet ta’ dan l-unur huwa li jġib ti p ta’ ħidma għall-ġid u għas-servizz tal-oħrajn, ifakkru għad-dawl ħidma ta’ diversi żgħażagħ li jaħdmu fi s- lill-bqija tas-soċjetà li l-fl us ma għandhomx ikunu l-għan skiet għal oħrajn. La darba l-bord tal-għażla ħass li kellu aħħari fi l-ħajja tal-bniedem. Il-fl us huma importanti biex jagħżel lili għal dan l-unur, b’umiltà u b’sodisfazzjoni wieħed jgħix ħajja b’saħħitha imma mhux jieqaf hemm, naċett ah fi lwaqt li nitt ama li forsi l-eżempju ti egħi jservi minn din il-ħajja b’saħħitha l-bniedem għandu jagħmel ta’ ġid u ta’ kuraġġ għal oħrajn. Nieħu din l-okkażjoni pass ieħor u jkun ta’ servizz għall-oħrajn. biex nirringrazzja lil dawk kollha li emmnu fi ja u nvestew Minn dan naraw kemm il-ħidma volontarja hija fi ha ħafna minn ħinhom fi l-formazzjoni ti egħi tul is-snin. importanti , mhux biss għal biċċa xogħol fi ha nnifi sha li l-volunti er ikun/tkun qed tagħmel, imma l-volontarjat għandu rwol akbar fi s-soċjetà inġenerali. Il-kwalità tal-ħajja tagħna ti ddependi minn dak li aħna nagħmlu mhux biss għalina nfusna imma parti kularment għal ta’ madwarna. Dak li nagħmlu aħna jirrifl etti fuq kif aħna nħarsu, nitt ratt aw, u nieħdu interess f’dawk li għandhom bżonn. Il-volontarjat jista’ jkun sempliċiment opportunità u jew jista’ jkun ukoll sejħa. Forsi mhux dejjem nagħmlu din id-disti nzjoni. Ġeneralment, fi l-bidu kull ti p ta’ volontarjat jitlaq minn opportunità imma jista’ jagħti l-każ li aktar ’il quddiem il-volonti er jagħraf f’din l-opportunità s-sejħa ti egħu. Hawn l-azzjoni voluntarja ma ti bqax azzjoni fi ha nfi sha imma ssir azzjoni ispirata mill-vanġelu. 14 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013 Il-volontarjat fi s-soċjetà tagħna llum PATRI FILOGRASSI U L-KUNĊIZZJONI “Il-bniedem jaqla’ l-għejxien b’dak li jikseb iżda jiff orma lil ħajtu b’dak li jagħti .” Minn: Mons. ANTON GAUCI Winston Churchill F’Ott ubru 1949 bdejt natt endi l-lezzjonijiet tat-teoloġija Sett embru 1953 u l-“Ad Coeli Reginam” tal-11 ta’ Minn: John Paul Cefai dommati ka li l-Ġiżwita Patri Giuseppe Filograssi kien Ott ubru 1954. Żewġ pilastri li fuqhom huwa mibni l-volontarjat Aħna li nagħmlu parti minn din il-komunità parrokkjali jagħti fi l-kors teoloġiku tal-Università Gregoriana Dik is-sena, l-1954, kien jaħbat l-ewwel ċenti narju huma l-valur tal-imħabba tal-bniedem għall-oħrajn u tal-Qala għandna grazzja li ninsabu mdawrin b’dan it-ti p f’Ruma. Għallimni żewġ tratt ati tat-teoloġija: wieħed tal-defi nizzjoni dommati ka dwar l-Immakulata l-prinċipju ta’ solidarjetà, li l-bniedem jgħin lil min hu ta’ volontarjat. Il-ħafna għaqdiet li huma kollha mibnija fuq il-Verb t’Alla magħmul Bniedem u l-ieħor fuq Kunċizzjoni, li kellna fi t-8 ta’ Diċembru 1854. U l-Papa fi l-bżonn. Fil-ħidma volontarja, il-volunti er jegħleb kull fuq il-ħafna sigħat ta’ volontarjat ta’ ħafna nies li fi s- il-Grazzja. Għalkemm ħadd ma kien jgħidli xejn kieku Piju XII tana dawn iż-żewġ enċikliċi – waħda biex ġibda ta’ egoiżmu, imur kontra l-kurrent fi l-mentalità skiet jaħdmu għall-ġid tal-oħrajn huma prova ta’ dan. kelli nonqos li natt endi xi lezzjoni, qatt ma naf li nqast jipproklama s-Sena Marjana u l-oħra, fi tmiem din tal-qligħ ta’ fl us u jagħti l-kontribut ti egħu biex jagħmel Din ir-realtà ma teżisti x kullimkien. Ir-riskju ta’ min jikber għal xi waħda ta’ Patri Filograssi. Dejjem kien ikollu is-sena, biex jitkellem mid-dinjità regali tal-Madonna id-diff erenza lill-bqija tas-soċjetà. Dan hu jagħmlu fi ha jew ta’ min jgħix fi ha hu li jqis dawn l-aff arijiet bħala awla mimlija bl-istudenti , saċerdoti u seminaristi . u jwaqqaf il-festa ta’ “Marija Verġni Reġina”. Hawn mhux biex jikseb, imma biex jagħti . Il-moti vazzjoni ovvji. Minn jagħmel dan ikun qed jiżbalja. L-awla kienet tesa’ mijiet ta’ studenti , awla forma ta’ nitkellmu biss minn dak li Patri Filograssi kien qalilna wara l-ħidma volontarja hija dik imma fl -aħħar mill- taraġ. Studenti mill-ħames konti nenti tad-dinja. Il-volontarjat jitlob appoġġ u sostenn minn kulħadd dwar l-enċiklika “Fulgens Corona”. aħħar kull min jagħti xi ħaġa jikseb ferm aktar lura sabiex dawk li diġa huma midħla ta’ dan it-ti p ta’ ħidma Patri Filograssi dakinhar kellu 74 sena, peress li kien mhux fi fl us iżda f’sodisfazzjon li qed ikun strument jkomplu fi ha fi lwaqt li l-eżempju ta’ dawn jxett el dik ix- twieled f’Barlett a fl -1875. Kellu żewġ ħutu isqfi jiet, Patri Filograssi jinnota li Piju XII qal li Marija, għall-ġid ta’ min hu fi l-bżonn. xewqa f’oħrajn li jagħtu ft it minn ħinhom lil oħrajn. ■ wieħed ta’ Potenza u Marsico Nuovo u l-ieħor l-ewwel meta kellmet lil Bernardett a f’Lourdes, donnha Is-soċjetà tagħna hija għanja għaliex mirquma bil- isqof ta’ Monopoli, imbagħad arċisqof-metropolita riedet ti kkonferma s-sentenza tal-Papa Piju IX dwar Nota Personali: volontarjat. Madankollu hemm dawk li ma jarawx ta’ Chieti -Vasto u fl -aħħar arċisqof primat ta’ Salerno. il-Konċepiment Immakulat tagħha. Piju XII jgħid li, Fil-5 ta’ Frar ta’ din is-sena, f’ċerimonja organizzata mill- sens fi l-volontarjat. Għalhekk f’soċjetà waħda hemm Kellu żewġ ħutu nisa mal-Kumpanija ta’ Sant’Orsla, ziju wara l-ġrajja ta’ Lourdes, kellna numru “straordinarju” Moviment Kerygma f’Malta, jien ġejt onorat bit-ti tlu “Iż- dawk li jagħżlu li jqatt għu parti minn ħinhom għall- ġiżwita u żewġ kuġini anke huma ġiżwiti . ta’ pellegrini minn kull parti tad-dinja u mirakli biċ-ċar Żagħżugħ tas-Sena 2012” għax-xogħol volontarju li għamilt oħrajn u hemm dawk li minn dlam sa dlam jagħżlu li ta’ oriġini divina – ħaġa li turi li r-reliġjon tagħna hija u li nagħmel parti kularment fi ħdan din il-komunità. Għalija jqatt għu ħinhom fuq xi biċċa xogħol jew aktar bl-iskop Giuseppe Filograsso ġie ordnat saċerdot fi t-30 ta’ l-unika waħda mwaqqfa u approvata minn Alla. din kienet sorpriża għaliex għalkemm att endejt għal din tal-fl us. Dawn tal-aħħar sfaw vitt mi tal-materjaliżmu Lulju 1905 u, fi t-12 ta’ Frar 1911, fi l-knisja ta’ Ġesù iċ-ċerimonja fl imkien ma’ żgħażagħ oħrajn minn madwar Fl-ewwel parti tagħha, l-enċiklika tagħti fi l-qosor u l-konsumeriżmu li tant hu qawwi madwarna. Il- f’Ruma, għamel il-wegħdiet solenni ta’ faqar, kasti tà, Malta u Għawdex kollha, qatt ma kont nistenna li ser il-Bolla “Ineff abilis Deus” ta’ Piju IX, fejn ti nsab l-istess problema tagħhom twassal għal skuntenti zza sħiħa ubbidjenza u ubbidjenza speċjali lill-Papa. Fl-1996 neputi nikseb dan l-unur. Jien dejjem rajt lili nnifsi bħala wieħed formola tad-defi nizzjoni dommati ka kif ukoll il-moti vi fi l-ħajja għaliex minnu nnifsu aktar ma jiżdied il- ti egħu, l-Arċisqof Francesco Monterisi, laħaq Segretarju mill-ħafna u qatt bħala wieħed li nispikka. Il-kontribut li li għalihom il-Konċepiment Immakulat għandu materjaliżmu aktar jiżdied l-għatx għalih. tal-Kongregazzjoni għall-Isqfi jiet. Fi kliem ieħor, Patri jien nagħti bħalma jagħmlu ħafna oħrajn qatt ma huwa Filograssi twieled f’familja eżemplarment nisranija. jitwemmen bħala verita’ rivelata minn Alla. Marija F’dan it-ti p ta’ soċjetà, ti żdied aktar l-importanza tal- mmoti vat minn ebda ħaġa li nista’ nikseb lura. f’ebda mument ma kienet suġġett a għad-dnub, ħidma volontarja. Dawk il-volonti era li jagħmlu dan it- Kien professur u prefett tal-istudji fi l-Gregoriana. mingħajr il-grazzja santi fi kanti u l-ħbiberija t’Alla: Wieħed mill-għanijiet ta’ dan l-unur huwa li jġib ti p ta’ ħidma għall-ġid u għas-servizz tal-oħrajn, ifakkru F’din l-università kien studja l-Filosofi ja u fl -Università Il-“Fulgens Corona” issebbaħ l-“Ineff abilis Deus” għad-dawl ħidma ta’ diversi żgħażagħ li jaħdmu fi s- lill-bqija tas-soċjetà li l-fl us ma għandhomx ikunu l-għan San Giuseppe ta’ Bejrut, fi l-Libanu, kien studja l-ilsna b’dawl ġdid. Hemm progress, jew għax l-enċiklika ti dħol skiet għal oħrajn. La darba l-bord tal-għażla ħass li kellu aħħari fi l-ħajja tal-bniedem. Il-fl us huma importanti biex bibliċi. L-istudji tat-teoloġija kien għamilhom f’Napli, aktar profondament fi n-natura tad-domma, inkella jagħżel lili għal dan l-unur, b’umiltà u b’sodisfazzjoni wieħed jgħix ħajja b’saħħitha imma mhux jieqaf hemm, fi l-Collegio Massimo San Luigi ta’ Posillipo. Jiena studjajt għax il-qawwa tal-argumenti li jistabbilixxu l-verità naċett ah fi lwaqt li nitt ama li forsi l-eżempju ti egħi jservi minn din il-ħajja b’saħħitha l-bniedem għandu jagħmel taħt bosta professuri, tant fl -Università Gregoriana dommati ka ti dher aktar ċara mingħajr ma neskludu ta’ ġid u ta’ kuraġġ għal oħrajn. Nieħu din l-okkażjoni pass ieħor u jkun ta’ servizz għall-oħrajn. kemm f’dik tal-Lateran u fl -Accademia Ecclesiasti ca. li jistgħu jinstabu anki argumenti ġodda. Skont Patri biex nirringrazzja lil dawk kollha li emmnu fi ja u nvestew Patri Filograssi kien tassew denn tal-kelma “professur”. Filograssi, jidher li bl-enċiklika “Fulgens Corona” dan Minn dan naraw kemm il-ħidma volontarja hija fi ha ħafna minn ħinhom fi l-formazzjoni ti egħi tul is-snin. Miet fi t-12 ta’ April 1962, fl -għomor ta’ 87 sena. seħħ rigward l-Immakulata. importanti , mhux biss għal biċċa xogħol fi ha nnifi sha li l-volunti er ikun/tkun qed tagħmel, imma l-volontarjat KITBA: Piju IX ġabar il-vuċi tas-Santi Padri u tal-Knisja. Il-Papa għandu rwol akbar fi s-soċjetà inġenerali. Il-kwalità Patri Filograssi mhux biss fi l-qasam tat-tagħlim fi sser awtenti kament il-fatti u d-dokumenti tal-imgħoddi. tal-ħajja tagħna ti ddependi minn dak li aħna nagħmlu tat-teoloġija fi l-Gregoriana kien jaħdem. Kien anki mhux biss għalina nfusna imma parti kularment għal kbir il-kontribut ti egħu b’risq id-domma tal-Assunzjoni ta’ madwarna. Dak li nagħmlu aħna jirrifl etti fuq kif tal-Madonna fi s-Sema bir-Ruħ u l-Ġisem. Imma aħna nħarsu, nitt ratt aw, u nieħdu interess f’dawk li hawnhekk mhux dwar il-ħidma ta’ Patri Filograssi għandhom bżonn. b’risq l-Assunta se nitkellmu, anke jekk dwar dan Il-volontarjat jista’ jkun sempliċiment opportunità u għandna xogħol lest għall-istampa. Ngħidu biss xi ħaġa jew jista’ jkun ukoll sejħa. Forsi mhux dejjem nagħmlu din dwar arti klu ti egħu fi r-rivista “Civiltà Catt olica” b’rabta id-disti nzjoni. Ġeneralment, fi l-bidu kull ti p ta’ volontarjat mal-Kunċizzjoni Immakulata. jitlaq minn opportunità imma jista’ jagħti l-każ li aktar ’il Hija kitba li dehret fi s-27 ta’ Novembru 1954 taħt quddiem il-volonti er jagħraf f’din l-opportunità s-sejħa l-isem “Maria, Immacolata e Regina”. Hawn Patri ti egħu. Hawn l-azzjoni voluntarja ma ti bqax azzjoni fi ha Filograssi jagħti na studju dwar żewġ enċikliċi tal-Papa nfi sha imma ssir azzjoni ispirata mill-vanġelu. Piju XII. Dawn huma l-“Fulgens Corona” tat-8 ta’ 14 15 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

juri l-Omm t’Alla bħala “post” tal-grazzji divini kollha, Il-leġenda tal-munxar ta’ San Ġużepp hemm min imżejna bil-kariżmi kollha tal-Ispirtu divin, b’tali mod li qatt jgħidha mod ieħor. Rafel Bonnici Calì kien sama’ Ħal ma kienet suġġett a għal xi saħta. “SAN ĠUŻEPP Tarxien, pajjiżu, li San Ġużepp ma kellux serrieq, u għalhekk arah jagħti bil-qaduma, il-mannara. Biss MISSIRIJIET IL-KNISJA: FOSTNA” kellu xafra wiesgħa biex jillixxa x-xogħol. Billi x-xitan Il-Bolla “Ineff abilis Deus” turi sewwa x-xhieda ta’ kien imqabbad miegħu, darba, mal-lejl, fetti llu jaqbad Missirijiet il-Knisja, fi lwaqt li l-“Fulgens Corona” ti kkwota Is-Sitt Parti : martell u xellifh ielu ma’ tulha kollu. Fil-għodu kmieni biss sentenzi mill-aktar sinifi kanti . Il-verità ta’ Konċepiment (Jaqbad mill-Ħarġa tal-Milied 2012) x-xitan ma jarahx fuq xogħlu qisu mhux hu, imma ma Immakulat kienet mgħallma ċar minn Missirijiet il-Knisja © kitba ta’ VICTOR GALEA felaħx ma jgħidlux biex jofsdu: Issa oqgħod sinnha meta qalu li Marija kienet ġilju fost ix-xewk, art mhi mgħallem Ġużepp! L-imgħallem kien pront wieġbu: mimsusa xejn, bla tebgħa, dejjem imbierka, ħielsa minn B. Il-Folklor ta’ San Ġużepp Issa ġiet aħjar milli kienet qabel u se nżidilha fi s-snien kull kontaġju tad-dnub, għal dejjem ċara, qaddisa u l-aktar (ikompli) biex tkun taqta’ iktar! B’hekk San Ġużepp mhux biss bogħod minn kull tebgħa tad-dnub, isbaħ mis-sbuħija, aktar dabbar munxar, imma ħalla lix-xitan infi skat. qaddisa mill-qdusija, l-unika qaddisa, tgħaddi fi l-qdusija lil kulħadd ħlief lil Alla, aktar qaddisa mill-kerubini u s-serafi ni 4. Il-Munxar ta’ San Ġużepp Il-munxar jew serrieq ta’ San Ġużepp, ikollu siega u l-eżerċizzi kollha tal-anġli. L-eqdem mużajk li juri lil San Ġużepp, liebes ta’ ħaddiem, rqiqa u dgħajfa biex biha tkun ti sta’ taħdem fi t-tond. bħala mastrudaxxa, aktarx hu dak ta’ Santa Marija Għat-tondijiet fi ċ-ċokon, il-mastrudaxxi kellhom denb Dan il-privileġġ ġie mogħti lil Marija appuntu għax Maġġura, Ruma. Dan sar fl -ewwel nofs tal-ħames seklu. il-far, b’siega rqiqa wkoll. Dal-munxar għandu għamla ġiet mgħollija biex tkun Omm Alla – uffi ċċju li jitlob F’idu għandu lupa, serrieq goff b’maqbad kull naħa, għalih waħdu. Is-siega jkollha pum kull naħa, biex bihom il-milja tal-grazzja divina u li r-ruħ tkun immuni minn kull bi snien kbar, u furmatur. Għadda ż-żmien, u ħabta jirregolaw il-qalba tagħha għax-xogħol. Kull pum ikun dnub. Il-Papa jikkonferma dan l-argument meta jappella tal-1500, niltaqgħu ma’ statwa tal-qaddis tal-injam, imqabbad ma’ manku wieqaf, billi l-munxar jaqbduh għall-imħabba mixgħula t’Alla lejn Omm ir-Redentur. Ġermaniża, did-darba b’rixa, għamla ta’ mannara, u tnejn min-nies, wieħed kull naħa. Dawn iż-żewġ manek ikunu mqabbdin minn nofshom b’lista tal-injam AKTAR: trapan. Is-serrieq u l-mannara tf aċċaw fi l-Punent ħabta tal-1600. jgħidulha l-medda. Fit-tarf, fuq, imbagħad, ikun hemm Piju XII ta l-aħħar pennellata lill-kwadru tal-kobor l-instrinġitur, bħal rumnell, biex bih jissikkaw, ħalli tal-Immakulata bid-domma tal-Assunzjoni. It-tbexbix kollox imur sew waqt ix-xogħol. tal-ħajja terrena ta’ Marija u nżul ix-xemx tagħha huma miksija b’dawl l-aktar qawwi. Mas-safa tat-tbexbix L-għodod l-oħra li jħobbu jagħmlu f’idejn San ti kkorrispondi d-dija glorjuża ta’ nżul ix-xemx. Ġużepp, kienu qegħdin biex il-mastrudaxxa jibdel zokk ta’ siġra għall-bżonnijiet ti egħu. Bil-lupa, dari, kienu Piju XII jgħallem kif Kristu “tabilħaqq feda lid-divina jxerrħu biha l-kobor, u b’hekk iġibu travu jew serrati zz, Ommu b’mod perfetti ssimu, billi żammha mmuni minn għall-ħxuna tal-injam, kif jafu kulħadd. Bil-mannara, Hu ra fi hom tradizzjoni divina. U d-defi nizzjoni tat tmiem kull tebgħa ereditarja tad-dnub, u dan għall-merti ti egħu. b’manku qasir, kienu jaqsmu l-injam. Dan kien xogħol lill-progress dommati ku. Piju IX poġġa f’mod espliċitu Imbagħad, fi tmiem l-enċiklika “Fulgens Corona”, il-Papa goff u l-injam kien jitħarbat. Għalhekk hemm il-qawl li dak li seta’ kien għadu oskur jew impliċitu f’dawk jippreżentalna lil Marija bħala omm u medjatriċi tagħna. jagħti h Ninu Caruana, l-awtur ta’ Ineż Farruġ: Il-munxar il-fatti u dokumenti . Issa stajna nżommu li t-tagħlim U aħna mħeġġa nirrikorru għand Marija mhux biss għal għana u l-qaduma ħala. Il-qaduma hi l-mannara. tal-Konċepiment Immakulat kien dejjem tagħlim tal-Knisja, kull xorta ta’ ħti ġijiet personali, imma anki għall-ħti ġijiet għall-ewwel impliċitament u mbagħad espliċitament. tad-dinja kollha. 5. Il-papoċċ ta’ San Ġużepp Dan hu l-isem li smajtu r-Rabat t’Għawdex għax-xitla ARGUMENTI BIBLIĊI: L-istess Piju XII lanqas iħalli barra l-idea tal-libertà li li ħafna jafuha bħala l-papoċċa tal-Madonna, jew Fl-enċiklika “Fulgens Corona” għandna l-kliem għandha tgawdi l-Knisja. Għaldaqstant iħeġġeġ sabiex fi l-qosor, papoċċi. Il-papoċċa tal-Madonna, iż-Żebbuġ tal-Protoevanġelu: “U jien inqajjem mibegħda bejnek u ikun hemm talb lill-Madonna ħalli d-dritti jiet tal-Knisja jiġu u x-Xagħra, hemm min isibha wkoll iż-żarbuna bejn il-mara” (Ġen. III, 15). Missirijiet il-Knisja u interpreti rikonoxxuti f’dawk il-pajjiżi fejn l-insara huma ppersegwitati . Hawn Malta, San Ġużepp li kien hemm fi l-kripta ta’ tal-Madonna, fi lwaqt li f’xi nħawi ta’ Malta, bħar-Rabat, awtorevoli jirriferu dan il-kliem lill-Madonna. U studji Sant’Agata għandu mannara f’idu. Hekk ukoll f’inkwatru il-Mosta u l-Mellieħa, ħalq iċ-ċawl. Jgħaddi biex isemmi lil dawk l-insara mifruda mill-Knisja reċenti ssimi fuq l-istorja tat-ti fsira tal-Protoevanġelu juru ta’ Matti ja Preti , dari fi l-kappella ta’ San Ġużepp ta’ Katt olika: iħeġġiġhom jitolbu lil Marija dawl li jilluminalhom Billi hemm il-papoċċi l-ħomor u l-papoċċi l-bojod, l-verità aff ermata fl -enċiklika. Din it-ti fsira ta’ riferiment Ġieżu, ir-Rabat tal-Imdina. Imma Rafel Bonnici Calì, moħħhom u jingħaqdu f’merħla waħda taħt ragħaj wieħed. lill-ħomor hemm min isibhom ras il-baqra, jew skont għall-Madonna saret dejjem aktar komuni, u l-Papa f’inkwatru li hemm fi l-knisja ta’ Santa Marija Reġina, Jitlob lill-Madonna ġġib il-paċi fost il-bnedmin u jispiċċa Gino Muscat Azzopardi, wiċċ il-baqra. Il-papoċċi jappoġġjaha bl-awtorità ti egħu. il-Marsa, qabad u għamillu lexxuna jlaqqax zokk ta’ billi jitlob lil Kristu Redentur jilqa’ dawn ix-xewqat ti egħu, l-bojod, imbagħad, ġie li jgħidulhom bħat-Taljani, ras siġra. ta’ wliedu u ta’ dawk kollha li għandhom għal qalbhom il-mewt u fomm l-iljun. Imma dawn l-ismijiet jgħoddu Imbagħad, minn sempliċi riferiment għall-Madonna, l-interessi taċ-ċiviltà nisranija u tal-progress ċivili”. is-sens jgħaddi għall-Immakulat Konċepiment. Għax jekk Skont il-leġġenda li jgħidulek il-mastrudaxxi, ix-xitan biss għax-xitla, li wara li tkun waqqgħet il-fj uri, u jibqa’ il-ġlieda bejn ix-xitan u Marija kienet “minn dejjem”, dan Dan huwa t-tagħlim li l-Ġiżwita Patri Giuseppe xejn ma kien jaħmel lil San Ġużepp mehdi fuq xogħlu, biss il-buċċett a taż-żerriegħa, li xħin ti nxef, jinfetħulha ifi sser li lanqas għal mument wieħed biss ma setgħet Filograssi jagħti dwar l-enċiklika ta’ Papa Piju XII “Fulgens u darba qabad u intarsalu s-snien tas-serrieq, jiġifi eri żewġ toqob, li minnhom bit-tbandil tar-riħ, ixxerred Marija kienet suġġett a għad-dnub. Corona”. Wara dan, jgħaddi biex jitkellem mit-tagħlim għawwiġhomlu waħda ’l hawn u l-oħra ’l hemm, u il-kotra ta’ żrieragħ irqaq mal-erbat irjieħ. Il-buċċett a ġabulu traskatur, biex ma jkunx jista’ jaħdem iktar bih. niexfa tkun tassew qisha ras ta’ mewt. tal-istess Papa fl -enċiklika l-oħra fuq il-Madonna “Ad Argument bibliku ieħor huwa meħud mill-“Ave Maria”, Hekk jgħidu li kien twieled il-munxar ta’ San Ġużepp, Coeli Reginam”. Diġà, fi l-31 ta’ Ott ubru 1942, dan il-Papa Meta kont nitrabba x-Xagħra, il-papoċċ ta’ San il-kliem li bih l-Anġlu sellem lil Marija: “mimlija bil-grazzja” bis-snien intraskati , kif smajthom jgħidu l-mastrudaxxi kien ikkonsagra l-Knisja u d-dinja lill-Qalb bla tebgħa ta’ Ġużepp konna nsibuh il-mammażejża. Papoċċi ħomor u “Imbierka inti fost in-nisa” (LUQ. 1, 28, 42). Dan il-kliem Marija “Omm u Reġina tad-dinja”. tar-Rabat t’Għawdex. 16 ■ ħerġin mill-ħitan tas-sejjieħ, qalb il-blat, mas-sisien 17 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013 juri l-Omm t’Alla bħala “post” tal-grazzji divini kollha, Il-leġenda tal-munxar ta’ San Ġużepp hemm min imżejna bil-kariżmi kollha tal-Ispirtu divin, b’tali mod li qatt jgħidha mod ieħor. Rafel Bonnici Calì kien sama’ Ħal ma kienet suġġett a għal xi saħta. “SAN ĠUŻEPP Tarxien, pajjiżu, li San Ġużepp ma kellux serrieq, u għalhekk arah jagħti bil-qaduma, il-mannara. Biss MISSIRIJIET IL-KNISJA: FOSTNA” kellu xafra wiesgħa biex jillixxa x-xogħol. Billi x-xitan Il-Bolla “Ineff abilis Deus” turi sewwa x-xhieda ta’ kien imqabbad miegħu, darba, mal-lejl, fetti llu jaqbad Missirijiet il-Knisja, fi lwaqt li l-“Fulgens Corona” ti kkwota Is-Sitt Parti : martell u xellifh ielu ma’ tulha kollu. Fil-għodu kmieni biss sentenzi mill-aktar sinifi kanti . Il-verità ta’ Konċepiment (Jaqbad mill-Ħarġa tal-Milied 2012) x-xitan ma jarahx fuq xogħlu qisu mhux hu, imma ma Immakulat kienet mgħallma ċar minn Missirijiet il-Knisja © kitba ta’ VICTOR GALEA felaħx ma jgħidlux biex jofsdu: Issa oqgħod sinnha meta qalu li Marija kienet ġilju fost ix-xewk, art mhi mgħallem Ġużepp! L-imgħallem kien pront wieġbu: mimsusa xejn, bla tebgħa, dejjem imbierka, ħielsa minn B. Il-Folklor ta’ San Ġużepp Issa ġiet aħjar milli kienet qabel u se nżidilha fi s-snien kull kontaġju tad-dnub, għal dejjem ċara, qaddisa u l-aktar (ikompli) biex tkun taqta’ iktar! B’hekk San Ġużepp mhux biss bogħod minn kull tebgħa tad-dnub, isbaħ mis-sbuħija, aktar dabbar munxar, imma ħalla lix-xitan infi skat. qaddisa mill-qdusija, l-unika qaddisa, tgħaddi fi l-qdusija lil kulħadd ħlief lil Alla, aktar qaddisa mill-kerubini u s-serafi ni 4. Il-Munxar ta’ San Ġużepp Il-munxar jew serrieq ta’ San Ġużepp, ikollu siega u l-eżerċizzi kollha tal-anġli. L-eqdem mużajk li juri lil San Ġużepp, liebes ta’ ħaddiem, rqiqa u dgħajfa biex biha tkun ti sta’ taħdem fi t-tond. bħala mastrudaxxa, aktarx hu dak ta’ Santa Marija Għat-tondijiet fi ċ-ċokon, il-mastrudaxxi kellhom denb Dan il-privileġġ ġie mogħti lil Marija appuntu għax Maġġura, Ruma. Dan sar fl -ewwel nofs tal-ħames seklu. il-far, b’siega rqiqa wkoll. Dal-munxar għandu għamla ġiet mgħollija biex tkun Omm Alla – uffi ċċju li jitlob F’idu għandu lupa, serrieq goff b’maqbad kull naħa, għalih waħdu. Is-siega jkollha pum kull naħa, biex bihom il-milja tal-grazzja divina u li r-ruħ tkun immuni minn kull bi snien kbar, u furmatur. Għadda ż-żmien, u ħabta jirregolaw il-qalba tagħha għax-xogħol. Kull pum ikun dnub. Il-Papa jikkonferma dan l-argument meta jappella tal-1500, niltaqgħu ma’ statwa tal-qaddis tal-injam, imqabbad ma’ manku wieqaf, billi l-munxar jaqbduh għall-imħabba mixgħula t’Alla lejn Omm ir-Redentur. Ġermaniża, did-darba b’rixa, għamla ta’ mannara, u tnejn min-nies, wieħed kull naħa. Dawn iż-żewġ manek ikunu mqabbdin minn nofshom b’lista tal-injam AKTAR: trapan. Is-serrieq u l-mannara tf aċċaw fi l-Punent ħabta tal-1600. jgħidulha l-medda. Fit-tarf, fuq, imbagħad, ikun hemm Piju XII ta l-aħħar pennellata lill-kwadru tal-kobor l-instrinġitur, bħal rumnell, biex bih jissikkaw, ħalli tal-Immakulata bid-domma tal-Assunzjoni. It-tbexbix kollox imur sew waqt ix-xogħol. tal-ħajja terrena ta’ Marija u nżul ix-xemx tagħha huma miksija b’dawl l-aktar qawwi. Mas-safa tat-tbexbix L-għodod l-oħra li jħobbu jagħmlu f’idejn San ti kkorrispondi d-dija glorjuża ta’ nżul ix-xemx. Ġużepp, kienu qegħdin biex il-mastrudaxxa jibdel zokk ta’ siġra għall-bżonnijiet ti egħu. Bil-lupa, dari, kienu Piju XII jgħallem kif Kristu “tabilħaqq feda lid-divina jxerrħu biha l-kobor, u b’hekk iġibu travu jew serrati zz, Ommu b’mod perfetti ssimu, billi żammha mmuni minn għall-ħxuna tal-injam, kif jafu kulħadd. Bil-mannara, Hu ra fi hom tradizzjoni divina. U d-defi nizzjoni tat tmiem kull tebgħa ereditarja tad-dnub, u dan għall-merti ti egħu. b’manku qasir, kienu jaqsmu l-injam. Dan kien xogħol lill-progress dommati ku. Piju IX poġġa f’mod espliċitu Imbagħad, fi tmiem l-enċiklika “Fulgens Corona”, il-Papa goff u l-injam kien jitħarbat. Għalhekk hemm il-qawl li dak li seta’ kien għadu oskur jew impliċitu f’dawk jippreżentalna lil Marija bħala omm u medjatriċi tagħna. jagħti h Ninu Caruana, l-awtur ta’ Ineż Farruġ: Il-munxar il-fatti u dokumenti . Issa stajna nżommu li t-tagħlim U aħna mħeġġa nirrikorru għand Marija mhux biss għal għana u l-qaduma ħala. Il-qaduma hi l-mannara. tal-Konċepiment Immakulat kien dejjem tagħlim tal-Knisja, kull xorta ta’ ħti ġijiet personali, imma anki għall-ħti ġijiet għall-ewwel impliċitament u mbagħad espliċitament. tad-dinja kollha. 5. Il-papoċċ ta’ San Ġużepp Dan hu l-isem li smajtu r-Rabat t’Għawdex għax-xitla ARGUMENTI BIBLIĊI: L-istess Piju XII lanqas iħalli barra l-idea tal-libertà li li ħafna jafuha bħala l-papoċċa tal-Madonna, jew Fl-enċiklika “Fulgens Corona” għandna l-kliem għandha tgawdi l-Knisja. Għaldaqstant iħeġġeġ sabiex fi l-qosor, papoċċi. Il-papoċċa tal-Madonna, iż-Żebbuġ tal-Protoevanġelu: “U jien inqajjem mibegħda bejnek u ikun hemm talb lill-Madonna ħalli d-dritti jiet tal-Knisja jiġu u x-Xagħra, hemm min isibha wkoll iż-żarbuna bejn il-mara” (Ġen. III, 15). Missirijiet il-Knisja u interpreti rikonoxxuti f’dawk il-pajjiżi fejn l-insara huma ppersegwitati . Hawn Malta, San Ġużepp li kien hemm fi l-kripta ta’ tal-Madonna, fi lwaqt li f’xi nħawi ta’ Malta, bħar-Rabat, awtorevoli jirriferu dan il-kliem lill-Madonna. U studji Sant’Agata għandu mannara f’idu. Hekk ukoll f’inkwatru il-Mosta u l-Mellieħa, ħalq iċ-ċawl. Jgħaddi biex isemmi lil dawk l-insara mifruda mill-Knisja reċenti ssimi fuq l-istorja tat-ti fsira tal-Protoevanġelu juru ta’ Matti ja Preti , dari fi l-kappella ta’ San Ġużepp ta’ Katt olika: iħeġġiġhom jitolbu lil Marija dawl li jilluminalhom Billi hemm il-papoċċi l-ħomor u l-papoċċi l-bojod, l-verità aff ermata fl -enċiklika. Din it-ti fsira ta’ riferiment Ġieżu, ir-Rabat tal-Imdina. Imma Rafel Bonnici Calì, moħħhom u jingħaqdu f’merħla waħda taħt ragħaj wieħed. lill-ħomor hemm min isibhom ras il-baqra, jew skont għall-Madonna saret dejjem aktar komuni, u l-Papa f’inkwatru li hemm fi l-knisja ta’ Santa Marija Reġina, Jitlob lill-Madonna ġġib il-paċi fost il-bnedmin u jispiċċa Gino Muscat Azzopardi, wiċċ il-baqra. Il-papoċċi jappoġġjaha bl-awtorità ti egħu. il-Marsa, qabad u għamillu lexxuna jlaqqax zokk ta’ billi jitlob lil Kristu Redentur jilqa’ dawn ix-xewqat ti egħu, l-bojod, imbagħad, ġie li jgħidulhom bħat-Taljani, ras siġra. ta’ wliedu u ta’ dawk kollha li għandhom għal qalbhom il-mewt u fomm l-iljun. Imma dawn l-ismijiet jgħoddu Imbagħad, minn sempliċi riferiment għall-Madonna, l-interessi taċ-ċiviltà nisranija u tal-progress ċivili”. is-sens jgħaddi għall-Immakulat Konċepiment. Għax jekk Skont il-leġġenda li jgħidulek il-mastrudaxxi, ix-xitan biss għax-xitla, li wara li tkun waqqgħet il-fj uri, u jibqa’ il-ġlieda bejn ix-xitan u Marija kienet “minn dejjem”, dan Dan huwa t-tagħlim li l-Ġiżwita Patri Giuseppe xejn ma kien jaħmel lil San Ġużepp mehdi fuq xogħlu, biss il-buċċett a taż-żerriegħa, li xħin ti nxef, jinfetħulha ifi sser li lanqas għal mument wieħed biss ma setgħet Filograssi jagħti dwar l-enċiklika ta’ Papa Piju XII “Fulgens u darba qabad u intarsalu s-snien tas-serrieq, jiġifi eri żewġ toqob, li minnhom bit-tbandil tar-riħ, ixxerred Marija kienet suġġett a għad-dnub. Corona”. Wara dan, jgħaddi biex jitkellem mit-tagħlim għawwiġhomlu waħda ’l hawn u l-oħra ’l hemm, u il-kotra ta’ żrieragħ irqaq mal-erbat irjieħ. Il-buċċett a ġabulu traskatur, biex ma jkunx jista’ jaħdem iktar bih. niexfa tkun tassew qisha ras ta’ mewt. tal-istess Papa fl -enċiklika l-oħra fuq il-Madonna “Ad Argument bibliku ieħor huwa meħud mill-“Ave Maria”, Hekk jgħidu li kien twieled il-munxar ta’ San Ġużepp, Coeli Reginam”. Diġà, fi l-31 ta’ Ott ubru 1942, dan il-Papa Meta kont nitrabba x-Xagħra, il-papoċċ ta’ San il-kliem li bih l-Anġlu sellem lil Marija: “mimlija bil-grazzja” bis-snien intraskati , kif smajthom jgħidu l-mastrudaxxi kien ikkonsagra l-Knisja u d-dinja lill-Qalb bla tebgħa ta’ Ġużepp konna nsibuh il-mammażejża. Papoċċi ħomor u “Imbierka inti fost in-nisa” (LUQ. 1, 28, 42). Dan il-kliem Marija “Omm u Reġina tad-dinja”. tar-Rabat t’Għawdex. 16 ■ ħerġin mill-ħitan tas-sejjieħ, qalb il-blat, mas-sisien 17 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

Kull barmil li kienet tlesti , kienet ti mlieh bil-għasel Għalhekk il-kaċċaturi jgħidulek biex iddur Jekk ma jsibx fejn jinżel b’għeruqu, ma jġibx ruħu kannella karg bħax-xagħar li jgħatti nofs ġisimha, tbid għall-buqrajq fejn soltu ddur għall-gallin, għax fejn u jibqa’ żgħir. F’sena xott a l-frott jaqsmu kmieni u ma bajda ﬁ l-wiċċ, u tagħlaqha b’għatu rqiq tat-tajn. Wara li itt ajjar il-gallina għandek imnejn issib xi buqrajq, jwasslux. L-aħjar li jmorru huma l-għammelin għax kienet tbid dak li kellha tbid, kienet tgħatti kollox b’iktar billi t-tnejn jistaħbew ﬂ -istess posti jiet, għax it-tnejn iduru għalih u jnaqqrulu sinna sinna sa ma jħallulu tajn, qisha kienet tat il-kontra bejt tal-lum, li jiġi qobbi, lewnhom jixxiebah u t-tqassim ta’ lwienhom l-istess. l-qoxra biss, li ti nxef u taqa’.

għamla ta’ koppla. Il-buqrajq, barra lill-gallina, għal dak li hu lewn u Għalhekk, ﬁ n-nuqqas ta’ xita, jew fejn il-ħamrija Aħna ma konniex immissu posta qobbija li kienet tqassim tal-istrixxi, jagħti lemħa sew lill-bulebbiet, tkun qasira, ir-rummien trid tgħinu bl-ilma biex wara li tkun ilha lesta għax konna ngħidu li kienet bid-dudu, għasfur li jpassi mas-summien, u għalhekk Għawdex jgħaqqad f’Ġunju, ma jwaqqax il-frott għadu żigromb u imma posot li kienu jkunu għadhom jinbnew. Wara insibuh furrax is-summien, kif ukoll sultan is-summmien. biex il-ft it frott li jżomm, qoxortu ti bqa’ ħadra u ti bqa’ li konna nkissru l-għatu b’naqra ta’ ċpejpella, konna Imma n-Nadurin jgħidulu sultan il-bqaraq jew furrax ti kber mas-snien sa ma jibliequ u ﬂ -aħħar isajjar għal llaqqtu l-għasel sal-anqas qatra b’zokk ta’ sulfarina jew il-bqaraq, imħabba f’hekk. In-Nadur ukoll lill-buqrajq San Mikiel. Jekk il-qoxra tħalliha ssir qisha qiegħ ta’ ta’ xi ħaxixa. isibuh il-paħħu, imħabba l-ħoss li jagħmel b’ħalqu xħin qorq, malli ti ġi l-ewwel xita, jekk mhux ukoll qabel,

toqrob lejh, qisha nfaqgħet bużżieqa. meta l-ajru jbiddel u bl-iljieli twal jibda jaqa’ n-nida, 6. Il-Buqrajq is-snien jixorbu u jikbru, ir-rummien jaqsam. Għalhekk Il-kaċċaturi, dari, jgħidu li nhar San Ġużepp jidher Għall-kaċċaturi, il-buqrajq ifi sser kaċċa. Għalhekk jgħidu li l-beraq jaqsmu lir-rummien. Ir-rummien la jsir il-buqrajq, u hekk jagħti bidu għall-istaġun tal-kaċċa meta għodu għodu jarawh jissiefaħ, l-iktar fi l-widien, sew trid taqtgħu għax jekk iddewmu żżejjed fi s-siġra, tar-rebbiegħa. Illum m’għadekx tara buqrajq b’nemes jieħdu r-ruħ, għax jgħidulek hemm il-kaċċa. Issa jitlef il-benna. għax, kif jgħidu, qerdu l-bexx. Sewwasew il-bexx qered l-buqrajq l-ewwel li jidher għal San Ġużepp, li jaħbat u fi x-xagħri, kif ukoll mal-intrajjiet għar-raba’, kien l-insetti li jitt ajru bil-lejl, billi l-buqrajq, bħal farfett nhar id-dsatax ta’ Marzu. Imma l-gamiem l-aqwa Meta tara xi rummiena li ma lvanzatx daqs sħabha, ikun hemm kemm trid, imma mill-bojod, nift akar li il-lejl, malli jibda jroxx id-dlam joħroġ iħuf b’ħalq daqs ti egħu jaħbat għall-aħħar ta’ April u l-bidu ta’ Mejju, imma baqgħet qerqnija u b’lewn il-qoxra iktar aħmar kien hemm waħda biss, imqabbda ma’ blata kbira li forn mift uħ biex jaqbad l-istess ikel tagħhom, bħal, biss l-ewwel li jarawh għall-aħħar ta’ Marzu, l-istess mill-oħrajn li kibru, għid din tħassret minn ġewwa u nqalbet għal isfel mis-sies. Kien qisni għandi d-dinja u ngħidu aħna nemus, il-bħari li jinġibdu għad-dawl, bħall-buqrajq, li ġie li jkun maqlugħ minn dak ix-xahar swiedet faħam. Missieri, rummien bħal dan kien jgħidlu u bħari oħra li jsoff u l-ward bil-lejl. Fi żmien il-passa bħalma jgħid il-qawl. bullar, għalkemm fi l-kotba nsibu li l-bullar hu r-rummien tgħidx x’lula kelli biex naqta’ ft it minnha biex inżewwaq tal-ħarifa, il-buqrajq isiblek ukoll in-nemel tal-ġwienaħ salvaġġ, li wkoll ikollu qoxra ħamra nar u jibqa’ żgħir. il-bukkett ward għal quddiem il-Madonna. Illum, hawn Bħall-gamiem, il-bqaraq ipassu bir-riħ isfel, jiġifi eri li jtajjar bl-eluf wara l-ewwel xita. Mhux biss il-buqrajq Il-larinġ qares, li hawn min isibu tal-bakkaljaw, ukoll ir-Rabat, xbajt nara papoċċi bojod mal-ħitan ta’ djar mix-Xlokk jew mix-Xlokk il-Lvant, meta jkun hawn dak qodma u saħansitra ma’ knejjes. ma għadux isib biex jingħad, imma jekk jidher xi wieħed jgħidulu bullar, forsi għax jibqa’ iżgħar mill-ieħor. it-tagħlik u kollox idellek. Minn hawn ġejja r-rabta għodu għodu, ti nfetaħ muskatt erija sħiħa fuqu li tnixxfu Ix-Xagħra konna nsibuha l-mammażejża għax aħna tal-buqrajq mal-gamiem, billi l-kaċċaturi tbakkarlek u Ir-rummiena mhix siġra li tgħix snin twal, u meta minn wiċċ id-dinja, f’kemm trodd salib. t-tf al konna naqtgħu l-ward li nsibu, niġbdulu l-fj ura kollha jkunu f’posthom ikun għadu d-dlam. Għalhekk taraha qed tnaqqas mill-frott u tmewwet wara li jkunu waħda waħda u nsoff uha. X’ma ssoff x bil-qalb matul Lill-buqrajq ti sta’ tgħidlu l-ħutt af ta’ bil-lejl, mhux l-ewwel li jaraw lill-buqrajq jiġġiera u jħuf ilaqqat xi għaddew xi għaxar snin minn fuqha, trid taqbad u is-snin tal-gwerra, l-iktar meta ma kontx issib ħelwa biss għax bħalu jiekol l-insetti , imma għax ti sta’ tgħid ħaġa. Kif jilmħuh jgħidulek li se jidher il-gamiem u se ti sserraha u ma tħallilhiex zkuk ogħla minn xibrejn għandu l-istess sura, barra, m’għandniex xi ngħidu, jkollhom fuqiex jisparaw. b’nemes, u l-ft it zokkor li kienu jagħtuna bir-razzjon, għajnejh, għax b’dawn irid jara bil-lejl. Hekk ġwinħajh konna rriduh għal mal-kafè li kien ikollu togħma ta’ 7. Ir-Rummien ta’ San Ġużepp. u denbu tawwalin bħal tar-rundun. Munqaru u saqajh kollox barra ta’ kafè, għax sal-qamħ jew ix-xgħir inkaljat, Dar-rummien kien l-iktar imfi tt ex fost is-seba’ daqs nitf a bħal tal-ħawwief. Munqaru żgħir bħal konna nħalltulu biex forsi jwassal minn razzjon għal razez li dari kellna Malta. Jgħidu li kien daħħlu pajjiżna ieħor, kull ħmistax. tal-ħutt af għax bħalu m’għandux x’jaqbad jew ikisser s-Sultan Verdala, (1582-1595), minn Franza, pajjiżu, lilu bih. Rasu ċatt a u ħalqu kbir bħal ti egħu wkoll. Għajnejh Għalhekk arana qtajja’ qtajja’ nħufu ’l hawn u ’l u lir-rummien Franċiż, ismu miegħu. It-Taljani kienu kbar bħal tat-tajr li joħroġ idur billejl, bħall-barbaġann hinn kulfejn konna nafu li nsibu mammażejż, kulħadd jsibuh ir-rummien ta’ Malta. u l-kokk. Il-vavu t’għajnejh ma jingħalaqx bħal tagħna bl-imħatra u bil-ġlied min jgħaqqad bukkett biex isoff u u għalhekk mhux biss ma ssibux jitt ajjar binhar, imma Jien naħseb li kien imfi tt ex ħafna għax kien jagħmel fj ura, fj ura. Il-ft it meraq ħelu li kien ikun fi ha kull waħda lanqas fi l-ljieli ta’ qamar kwinta, għax id-dawl ma jifl aħx kull waħda fi ha x’taqbad. Is-snien ukoll kienu jkunu goffi kien jaqta’ xi ft it mill-waħam li kien ikollna bħat-tf al għalih. u twal. Għalhekk kienu jsibuh ukoll ir-rummien ta’ snien l-oħra għaz-zokkor. il-bagħal, għax il-bagħal imsemmi ħafna għas-snien Kif jibda jbexbex lill-buqrajq arah imur jistaħba taħt Barra l-mammażejż, matul il-gwerra, kellna wkoll kbar li jkollu. Barra minn hekk kien ikun immerraq sew xi ħarruba jew xi żebbuġa billi dawn dejjem ikollhom il-posot tan-naħal selvaġġ, li kien jagħmilhom fi t-toqob u ħelu b’togħma bnina. Il-ġenniena kienu jħobbuh mifrex weraq niexef taħthom u ġo dak il-weraq mhux tal-blat jew il-ġebel tal-qawwi tal-ħitan tas-sejjieħ, għax kien għammiel qati għ, bil-friegħi mniżżla sal-art la kemm tarah tgħarrex kemm tgħarrex. Ġie li tajruh li dari kont issibhom kotrana ferm iktar mil-lum. Dan bit-toqol tal-frott . minn taħt xi lewża wkoll, basta tkun dellija, għax dawl in-naħal ta’ waħdu, fi dħul is-sajf arah jinġabarlek f’post ix-xemx idejqu sew. Ir-rummiena siġra goff a u trid il-kobor fejn ti mraħ.

wieħed biex jiżżewweġ u wara jitlaq għal rasu, ifi tt ex Għalhekk jekk tħawwilha f’naqra ta’ ġnejna ti mlielek Hawnhekk il-buqrajq nistgħu nxebbhuh mal-gallina. xi toqba fi l-blat żonqri fejn jibda l-bejta, li aħna konna kull m’hemm u toħnoqlok l-erba’ siġriet li jkollok fi ha. Il-gallin joħroġ jirgħa għad-dwied wil-ħniex mat-tbexbix nsibuha posta, u,naqra, naqra, jibni barmil wara l-ieħor L-aħjar li kien isib kien il-fraglu qalb it-ti ksir tal-blat u fl -għabex biss. Mal-ġurnata jinħeba ġol-weraq niexef bit-tajn. It-tajn kien jiġbru mit-toroq miksija bit-torba tal-iġbla taħt is-sisien tal-muntanji tagħna. Hemmhekk li jsibu sodda minnu taħt il-ħarrub wiż-żebbuġ, bħalma ta’ dari, mill-mogħdijiet għar-raba’, kif ukoll minn qiegħ kien jinżillek għall-ilma li jiskula minn fuq is-saff tat-tafal jagħmlu l-bqaraq. Bid-dbabar u l-istrixxi li għandu il-widien. Qabel ilaqqat it-traba mill-art kont tarah u arah iħaddarlek is-sajf qieraħ kollu. Ma jridx saqi l-gallin mhux lakemm ti lmħu birka fl -art qalb il-weraq sejjer, waħda waħda, ħdejn xi għajn jew ħofra fi l-wied, għax l-ilma jfi tt xuh għeruqu, tant li dari kienu jħawluh biex jixrob ti kka ilma biex jagħġnu biha. niexef, billi lewnhom kannelli t-tnejn. mad-djar u fi l-bti eħi daqs ħabs, biex jaqta’ l-umdità. 18 19 Leħen il-Qala - Għid 2013

Għalhekk il-kaċċaturi jgħidulek biex iddur Jekk ma jsibx fejn jinżel b’għeruqu, ma jġibx ruħu għall-buqrajq fejn soltu ddur għall-gallin, għax fejn u jibqa’ żgħir. F’sena xott a l-frott jaqsmu kmieni u ma itt ajjar il-gallina għandek imnejn issib xi buqrajq, jwasslux. L-aħjar li jmorru huma l-għammelin għax billi t-tnejn jistaħbew ﬂ -istess posti jiet, għax it-tnejn iduru għalih u jnaqqrulu sinna sinna sa ma jħallulu lewnhom jixxiebah u t-tqassim ta’ lwienhom l-istess. l-qoxra biss, li ti nxef u taqa’.

Il-buqrajq, barra lill-gallina, għal dak li hu lewn u Għalhekk, ﬁ n-nuqqas ta’ xita, jew fejn il-ħamrija tqassim tal-istrixxi, jagħti lemħa sew lill-bulebbiet, tkun qasira, ir-rummien trid tgħinu bl-ilma biex wara li għasfur li jpassi mas-summien, u għalhekk Għawdex jgħaqqad f’Ġunju, ma jwaqqax il-frott għadu żigromb u insibuh furrax is-summien, kif ukoll sultan is-summmien. biex il-ft it frott li jżomm, qoxortu ti bqa’ ħadra u ti bqa’ Imma n-Nadurin jgħidulu sultan il-bqaraq jew furrax ti kber mas-snien sa ma jibliequ u ﬂ -aħħar isajjar għal il-bqaraq, imħabba f’hekk. In-Nadur ukoll lill-buqrajq San Mikiel. Jekk il-qoxra tħalliha ssir qisha qiegħ ta’ isibuh il-paħħu, imħabba l-ħoss li jagħmel b’ħalqu xħin qorq, malli ti ġi l-ewwel xita, jekk mhux ukoll qabel, toqrob lejh, qisha nfaqgħet bużżieqa. meta l-ajru jbiddel u bl-iljieli twal jibda jaqa’ n-nida,

is-snien jixorbu u jikbru, ir-rummien jaqsam. Għalhekk Għall-kaċċaturi, il-buqrajq ifi sser kaċċa. Għalhekk jgħidu li l-beraq jaqsmu lir-rummien. Ir-rummien la jsir meta għodu għodu jarawh jissiefaħ, l-iktar fi l-widien, sew trid taqtgħu għax jekk iddewmu żżejjed fi s-siġra, jieħdu r-ruħ, għax jgħidulek hemm il-kaċċa. Issa jitlef il-benna. l-buqrajq l-ewwel li jidher għal San Ġużepp, li jaħbat nhar id-dsatax ta’ Marzu. Imma l-gamiem l-aqwa Meta tara xi rummiena li ma lvanzatx daqs sħabha, ti egħu jaħbat għall-aħħar ta’ April u l-bidu ta’ Mejju, imma baqgħet qerqnija u b’lewn il-qoxra iktar aħmar biss l-ewwel li jarawh għall-aħħar ta’ Marzu, l-istess mill-oħrajn li kibru, għid din tħassret minn ġewwa u bħall-buqrajq, li ġie li jkun maqlugħ minn dak ix-xahar swiedet faħam. Missieri, rummien bħal dan kien jgħidlu bħalma jgħid il-qawl. bullar, għalkemm fi l-kotba nsibu li l-bullar hu r-rummien

salvaġġ, li wkoll ikollu qoxra ħamra nar u jibqa’ żgħir. Bħall-gamiem, il-bqaraq ipassu bir-riħ isfel, jiġiﬁ eri Il-larinġ qares, li hawn min isibu tal-bakkaljaw, ukoll mix-Xlokk jew mix-Xlokk il-Lvant, meta jkun hawn dak jgħidulu bullar, forsi għax jibqa’ iżgħar mill-ieħor. it-tagħlik u kollox idellek. Minn hawn ġejja r-rabta tal-buqrajq mal-gamiem, billi l-kaċċaturi tbakkarlek u Ir-rummiena mhix siġra li tgħix snin twal, u meta kollha jkunu f’posthom ikun għadu d-dlam. Għalhekk taraha qed tnaqqas mill-frott u tmewwet wara li jkunu l-ewwel li jaraw lill-buqrajq jiġġiera u jħuf ilaqqat xi għaddew xi għaxar snin minn fuqha, trid taqbad u ħaġa. Kif jilmħuh jgħidulek li se jidher il-gamiem u se ti sserraha u ma tħallilhiex zkuk ogħla minn xibrejn jkollhom fuqiex jisparaw.

7. Ir-Rummien ta’ San Ġużepp. Dar-rummien kien l-iktar imﬁ tt ex fost is-seba’ razez li dari kellna Malta. Jgħidu li kien daħħlu pajjiżna s-Sultan Verdala, (1582-1595), minn Franza, pajjiżu, lilu u lir-rummien Franċiż, ismu miegħu. It-Taljani kienu jsibuh ir-rummien ta’ Malta.

Jien naħseb li kien imfi tt ex ħafna għax kien jagħmel kull waħda fi ha x’taqbad. Is-snien ukoll kienu jkunu goffi u twal. Għalhekk kienu jsibuh ukoll ir-rummien ta’ snien il-bagħal, għax il-bagħal imsemmi ħafna għas-snien kbar li jkollu. Barra minn hekk kien ikun immerraq sew u ħelu b’togħma bnina. Il-ġenniena kienu jħobbuh għax kien għammiel qati għ, bil-friegħi mniżżla sal-art bit-toqol tal-frott .

Ir-rummiena siġra goff a u trid il-kobor fejn ti mraħ. Għalhekk jekk tħawwilha f’naqra ta’ ġnejna ti mlielek kull m’hemm u toħnoqlok l-erba’ siġriet li jkollok fi ha. L-aħjar li kien isib kien il-fraglu qalb it-ti ksir tal-blat tal-iġbla taħt is-sisien tal-muntanji tagħna. Hemmhekk kien jinżillek għall-ilma li jiskula minn fuq is-saff tat-tafal u arah iħaddarlek is-sajf qieraħ kollu. Ma jridx saqi għax l-ilma jfi tt xuh għeruqu, tant li dari kienu jħawluh mad-djar u fi l-bti eħi daqs ħabs, biex jaqta’ l-umdità. 19 Leħen il-Qala - Għid 2013

mill-art. Mar-rebbiegħa ti bda taraha tarmi u tt ella’ tal-patata tax-xitwa tkun dik il-patata rqiqa li ma ti tti kilx kotra ta’ friegħi ġodda u sbieħ. B’hekk tkun erġajt tajtha li jkun fadal mill-wiċċ tas-sajf. Qabel ma jiżirgħuha, l-art mill-inqas għaxar snin oħra ħajja. Hekk kien għallimni iqassmuha fħula, fħula, jiġiﬁ eri ħmiemel, ħmiemel missieri, li kien laqqam u żabbar mustaċċun. bil-gefuni bejniethom ħalli jterruha, għax jgħidu li meta

l-patata ti nżara’ fi t-ti ra ti tla’ iktar malajr. Dil-patata 8. Il-Patata ta’ San Ġużepp. ti lħaq qabel tal-bagħli, u ġġib il-fl us it-tajba, għax in-nies Hemm il-patata tas-saqwi u l-patata tas-sekkan, li ikollha waħam għall-patata l-ġdida, avolja aktarx tkun Malta jsibuh il-bagħli, jiġifi eri raba’ li jixrob biss bix-xita. bit-tajn magħha u trid tħallas għaliha biz-zalza. Bagħli ġejja minn Bagħal, kelma li tf isser sid, mulej, alla tar-ragħad u x-xita, tal-Kangħanin u l-Feniċi. Fil-bagħli ti sta’ Hekk ukoll il-patata tal-imwaħħar fi s-saqwi ti eħu żewġt uċuħ patata fi s-sena, il-bikri u l-imwaħħar. m’hemmx għalfejn ti żragħha għall-aħħar ta’ Jannar jew L-ewwel wiċċ jgħidulu tax-xitwa u t-ti eni, tas-sajf. il-bidu ta’ Frar, billi tkun ti sta’ ti sqiha. Għalhekk hawn

min iħalliha għal Marzu, ix-xahar ta’ San Ġużepp, meta Fis-sekkan, li bilfors trid ti żragħha u tlaħħaqha x-xita tkun waslet biex tarfa’. Fi żmien bħal dak li ti żra’ fl -istaġun tax-xita, l-ewwel wiċċ jinżara’ fi n-niexef għal ma tf allix u m’hemmx għalfejn toqgħod tgħawwed. Biss tal-Vitorja, meta l-patata tkun diġà nebbtet. Min ikollu il-wiċċ tal-patata ta’ San Ġużepp jilħaq meta s-sħana biss ħarġa patata għad-dar, jiżragħha fi l-bejta, imma ti sta’ tkun laħqet ħadet u għalhekk jikber il-periklu li min ikollu meded sħaħ għas-suq, biex jeħles irid jixħitha ssibha marritlek bis-susa. fi r-radda.

Is-susa, dudu li jiekol il-patata minn ġewwa, hi Meta x-xita ti ġi f’waqtha, ngħidu aħna qabel x-xagħat ta’ baħrija li n-nies isibuha farfett . Il-farfett ibid tar-Rużarju, il-wiċċ tal-patata jasal għall-qligħ ħabta ta’ fl -għejun tal-patata u għalhekk ti ntebaħ li l-patata se San Nikola tas-Siġġiewi, li jaħbat fi s-sitt a ta’ Diċembru. tmurlek għax ti bda tara l-ħmieġ iswed tad-dudu ħiereġ Għalhekk il-qawl jgħid li l-aħjar annata tal-patata minn fejn kien hemm din l-għajn. meta sa San Nikola tkun fi x-xkora. Imma meta l-ajru jiddawwar ma jixti , il-patata ti lħaqlek xħin ir-raba’ jkun Imħabba hekk, meta ż-żmien jidħol, ti smagħhom xorob sew u l-wiċċ ikollok tħallih taħt l-art għax miskin jgħidulek biex il-patata ma ti xtrihiex bix-xkora jew int jekk ti tf a’ saqajk fi h, aħseb u ara taqbad u ddaħħal bil-kaxxa għax tmurlek u għalhekk ikollok ti tqanna l-inġenji. ti xtriha bil-wiżna bil-prezz li jkun, fl ok ti xtri qabda

mill-pitkalija meta tkun irħisa. Min jiżra’ l-patata tas-sajf Fis-suq, il-patata, billi ti nqala’ fi t-tajn, il-bdiewa jaf sewwa b’dan u jipprova jilqgħalha bil-bexx ħalli jħobbu jressquha bih imwaħħal magħha. Għalhekk s-susa, jew il-farfett kif isibuh, ma jmisshiex. jgħidu li min jixtri l-bikrija jkollu jiżen il-ħamrija. Fid-djar ■ tal-bdiewa l-patata ti dħol fi ż-żmien li n-nagħaġ ti led u (ikompli fi l-ħarġa tal-Festa 2013). l-ħrief ti lħaq għall-qti l. Minn hawn ġej il-qawl li jgħid li fi żmien il-ħaruf , ix-xkora ti bda tħuf, għax ti bda ħierġa turti era turti era għall-forn jew fl -istuff at fi d-djar. Issa dan isir fi l-ħarifa, u mhux kif hemm fi l-kotba tal-qwiel, li jgħidu li dan isir ħabta tal-Għid la jilħqu l-gidien.

Il-patata tas-sajf fi s-sekkan, il-bdiewa jħobbu jiżirgħuha bejn is-Sanpawlijiet, jiġifi eri San Pawl ta’ Jannar, li jaħbat fi l-ħamsa u għoxrin tax-xahar, u San Pawl ta’ Frar, li jiġi fl -għaxra tax-xahar. Sa żmien il-gwerra San Pawl ta’ Jannar kien għadu festa tal-preċett .

Iż-żerriegħa ta’ din il-patata ti dħol minn barra meta tkun għadha bdiet tf elles lesta għaż-żrigħ. Billi din il-patata tkun ħoxna u ħarira għalja, il-bdiewa jqatt għuha b’sikkina tajba biċċa, biċċa, taqti għa għal kull għajn li jkollha mnejn toħroġ in-nibbieta. Trid ti nżara’ meta jkun il-galbu għax jekk ti xħitha meta l-art tkun mifqugħa bl-ilma abbli ti tħassar u ma ti tlax.

Dil-patata ti nqala’ biex ti lħaq is-suq ta’ barra, ħalli ti nbiegħ bi prezz tajjeb, għax jekk tħalli mqar ġimgħa, ti lħaq ma’ tal-oħrajn u ma ti ġborx prezzha, billi jkollok tqatt agħha hawn meta tkun mormija bis-suq fgat.

Il-patata tal-bikri ﬁ s-saqwi ti sta’ ti nżara’ għal Santa 20 Marija, għax, kien jgħidli missieri, ma ti nbitx. Iż-żerriegħa Leħen il-Qala - Għid 2013

Ingredjenti Spiritwali Fuq tlieta toqgħod il-borma!(10)

minn: MONS. ANTON SULTANA, Arċipriet Emeritus tal-Qala Inkarnazzjoni - Redenzjoni - Riżurrezzjoni It-Tliet Misteri Kbar tal-Imħabba ta’ Alla Lejna! Fl-aħħar arti klu f’din is-sensiela ta’ trijoloġija Persuna: Ġesù Kristu, l-Iben Waħdieni ta’ Alla, spiritwali tkellimt dwar it-tliet virtujiet teologali: mibgħut mill-Missier, li sar bniedem bħalna Fidi, Tama u Mħabba. Rajna ﬁ l-qosor kif dawn huma (Inkarnazzjoni) biex jifdina u jsalvana bil-mewt t-tliet regoli fundamentali u prinċipali tal-ħajja ħarxa Tiegħu (Redenzjoni), u jagħti na ħajja ġdida li Nisranija tagħna. Ma nistgħux inkunu tassew nsara twassalna għall-qawmien bħalu (Reżurrezzjoni). Fuq jekk ma jkollniex u ma nikbrux konti nwament fuq kundizzjoni waħda: “min jemmen ﬁ h”! dawn it-tliet kundizzjonijiet: li nemmnu, li nitt amaw, u li nħobbu; hu s-sehem tagħna f’relazzjoni sħiħa ma’ Alla.

Imma jista’ jkun hemm min jistaqsi: U Alla x’tani da parti ti egħu biex jurini li jħobbni?! Barra li ħalaqni u jżommni ħaj, Alla kif urieni li għandu dritt fuqi u li jiena fi d-dmir konti nwu li nemmen fi H, nitt ama fi H, u li nħobbu b’qalbi kollha? It-tweġiba għal dawn il-mistoqsijiet insibuha ċara fi l-kliem ta’ Ġesù, l-Iben t’Alla, li stqarr ma’ Nikodemu f’laqgħa twila li kellu miegħu fi s-satra tal-lejl. Din insibuha fi l-Vanġelu skont San Ġwann, kap 3, versi 1-21. F’diskors tassew ċar u sabiħ li jurina min hu Ġesù u għaliex għandna nemmnu fi H. Ġesù fost ħwejjeġ oħra qal hekk: “Għax Alla hekk ħabb id-dinja, li ta l-Iben il-waħdieni ti egħu biex min jemmen fi h ma jinti lifx, imma jkollu l-ħajja ta’ dejjem” (vers 16). Hawn insibu l-qofol tal-imħabba t’Alla lejh u tal-fi di Nisranija tagħna.

F’din id-dikjarazzjoni qasira imma rikka ta’ Ġesù nsibu moħbija tliet misteri kbar li Alla ried iwett aq fl -istorja tal-umanità, biex juri bil-fatti l-Imħabba infi nita ti egħu lejna l-bnedmin: “Alla hekk ħabb lid-dinja!” Kif u fi ex? Bi tliet misteri kbar li dehru u twett qu f’Ibnu l-Waħdieni, Ġesù Kristu Sidna: L-Inkarnazzjoni, ir-Redenzjoni, u r-Riżurrezzjoni. Dawn it-tlieta fl imkien huma inseparabbli fl -istess “Inkarnazzjoni” (Il-Milied) 21 Leħen il-Qala - Għid 2013

kienet il-kapaċità li jgħallem il-verità ċar u tond, bla biża u b’konvinzjoni, lid-dinja mħawda tal-lum.

Ħa naraw ft it x’kien qalilna l-Papa Beneditt u dwar dawn it-tliet misteri tas-salvazzjoni tagħna fl -Itt ra Appostolika “Porta Fidei” li biha kien ħabbar din is-sena tal-Fidi fi l-11 ta’ Ott ubru 2011, f’kapitlu 13, it-ti eni paragrafu: “Matul dan iż-żmien jeħti ġilna nżommu ħarsitna fuq Ġesù Kristu, ’li minnu ti bda u fi h ti ntemm il-fi di tagħna’ (Lhud 12,2); fi h jintemm kull qti għ il-qalb u kull xewqa fi l-qalb tal-bniedem. Il-ferħ tal-imħabba, it-tweġiba għan-niket tat-tbati ja u l-uġigħ, il-qawwa tal-maħfra quddiem il-weġgħat li nirċievu u r-rebħa tal-ħajja quddiem il-vojt tal-mewt, dan kollu jsib il-qofol ti egħu fi l-misteru tal-Inkarnazzjoni, li fi h sar bniedem u qasam magħna l-miżerja umana u bidilha f’Redenzjoni għalina; u bil-qawwa tar-Reżurrezzjoni Tiegħu, Fih li miet u rxoxta biex isalvana, l-eżempji tal-fi di li mmarkaw dawn l-elfejn sena tal-istorja tas-salvazzjoni. Tagħna, isibu dawl sħiħ.”

Kien tassew rikk u sabiħ ta’ Beneditt u XVI. F’kelma waħda, Kristu hu kollox għalina, għax ﬁ l-misteri tal-Inkarnazzjoni, Redenzjoni u Reżurrezzjoni ti egħu, aħna sibna ﬁ Kristu l-akbar prova tal-Imħabba Divina: is-salvazzjoni u l-ħajja ta’ dejjem! ■

“Ir-Redenzjoni” (Il-Ġimgħa l-Kbira)

Hawn jinsabu l-fatti konkreti ta’ kemm u kif iħobbna Alla. F’dawn it-tliet misteri f’wieħed nistgħu naraw ċar it-tweġiba tagħna wkoll għaliex aħna nemmnu u ﬁ ex nemmnu: (1) Għax Alla wriena l-ikbar imħabba meta tana lil Ġesù Kristu; (2) Għax Ġesù wriena l-ikbar imħabba meta miet għal dnubietna, biex ma ninti lfux; u (3) Għax Ġesù rebaħ il-mewt bil-qawmien glorjuż Tiegħu biex lilna li nemmnu Fih jagħti na l-ħajja ta’ dejjem! Dan hu ﬁ l-qosor il-Kredu tagħna!

X’jgħidilna Beneditt u XVI Qed nikteb dan l-arti klu f’Ras ir-Randan. Jumejn ilu ħarġet l-aħbar xokkanti li l-Papa Beneditt u ser jirriżenja mill-Ponti ﬁ kat ti egħu ﬁ t-28 ta’ Frar, minħabba l-età matura ti egħu (86 sena) u n-nuqqas ta’ saħħa biex ikompli jmexxi l-Knisja. Nilqgħuh b’ferħ kbir ikun min ikun, għax il-Papa huwa dejjem il-Vigarju ta’ Kristu nnifsu, “il-ħelu Kristu fuq l-art” kif kienet issejjaħlu Santa Katerina ta’ Siena!

Imma anke jekk issa għandna Papa Ġdid, żgur li ma ninsewx lil Beneditt u XVI għat-tagħlim kbir li tana matul it-tmien snin tal-Ponti ﬁ kat ti egħu. Nistgħu nsejħulu “Il-Papa Kuraġġuż ﬁ x-Xandir tal-Fidi “Ir-Riżurrezzjoni” (L-Għid il-Kbir) 22 u tal-Verità”! Il-kariżma ti egħu, bħala teologu kbir, Leħen il-Qala - Għid 2013 L-Għid il-Kbir Festa ta’ Ċelebrazzjonijiet u Tradizzjoni

Minn: JOSETTE BUTTIGIEG

Is-sena liturġika li ti bda fl -ewwel Ħadd tal-Avvent u sew li nkunu nafu kif ti ntgħażel id-data tal-festa li kultant ti spiċċa fi l-festa ta’ Kristu Sultan tgħaddina pass pass ti ġi bejn wieħed u ieħor fi t-ti elet ġimgħa ta’ Marzu u drabi mal-ħajja ta’ Kristu fi d-dinja u l-misteru Tiegħu. Tul oħra ti sta tkun fi r-raba’ ġimgħa ta’ April inkella f’dati oħra is-sena nfakkru b’mod solenni l-avvenimenti l-aktar bejn dawn it-tnejn. Fl-ewwel żminijiet tal-Knisja kienu importanti fi l-ħajja ta’ Kristu. Fost dawn dak li nħarsu jorbtu l-festa ma’ dik tal-Mogħdija tal-Lhud meta l-poplu lejh bħala l-akbar ġrajja fi l-ħajja ta’ Kristu hu l-irxoxt Lhudi kien jagħmel is-sagrifi ċċju li jfakkar il-ħelsien ti egħu Tiegħu mill-imwiet, il-ġrajja li niċċelebraw fl -Għid il-Kbir. mill-Eġitt u. Peress li dan kien isir fl -erbatax il-jum tal- qamar allura kien jista’ jkun kwalunkwe jum tal-ġimgħa Il-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet hu l-qofol tat- u l-Knejjes tal-Asja kienu jinsistu li s-sawm tar-Randan twemmin tagħna l-insara. Kif jgħidilna l-Appostlu għandu jispiċċa f’dan il-jum ikun liema jkun. Imma mill- Missierna San Pawl, li kieku Kristu ma rxoxtax mill- banda l-oħra, il-knejjes l-oħra mibnija fuq it-tradizzjoni imwiet, il-fi di tagħna kienet tkun fi di vojta. (Mill-Itt ra tal-Appostli kienu jinsistu li s-sawm għandu jispiċċa fi l- lill-Korinti n 15:14-17). Mingħajr il-ġrajja tal-Għid ma jum tal-qawmien ta’ Kristu jiġifi eri f’jum il-Ħadd. Wara kienx ikun hemm fi di nisranija. Hu għalhekk li nħarsu ħafna studju u diskussjonijiet ġie deċiż li l-qawmien ta’ lejn din il-festa bħala l-akbar waħda fi l-kalendarju Kristu jkun iċċelebrat mill-knejjes kollha fi l-jum tal-Ħadd, nisrani u niċċelebrawha tant bil-kbir. Festi oħrajn però kien għad irid jiġi deċiż liema Ħadd tas-sena kellu jiġu u jgħaddu, nippreparaw għalihom, inħossu l-ferħ jkun. Fl-aħħar il-Konċilju ta’ Nicea, fi s-sena 325 wara tagħhom għal ft it jiem wara, imma mbagħad indawru Kristu ddeċieda li l-Ħadd ikun l-ewwel wieħed li jiġi wara għajnejna għal festa li jmiss. Mhux hekk il-festa tal- l-kwinta tal-qamar tal-Għid però kwinta li ti ġi wara l-21 Għid li bejn iż-żmien ta’ preparazzjoni u żmien ta’ ta’ Marzu. Meta tkun iffi ssata d-data tal-Għid għas- rifl essjoni ti nfi rex fuq aktar minn tliet xhur. sena mbagħad ikunu ffi ssati wkoll id-dati tal-festi l-oħra Nibdew nippreparaw għaliha minn Ras ir-Randan marbuta mal-Għid, ibda mill-Erbgħa tar-Rmied u spiċċa u nkomplu għal erbgħin jum. Jiem meta bħala nsara f’Għid il-Ħamsin. niġu msejħa biex nidħlu fi l-fond tagħna nfusna u Tul dan iż-żmien kollu, iċ-ċelebrazzjonijiet li jsiru fi l- neżaminaw il-fi di tagħna, naraw jekk hijiex fi di soda Knisja huma kollha marbuta mal-ġrajja tal-Għid. Hekk kif jew fi di mibnija fuq ir-ramel. Jiem meta niġu misti edna ġa rajna, fl -erbgħin jum ta’ qabel, l-insara huma msejħa biex nisimgħu u nirrifl ett u l-Kelma ta’ Alla; biex għal penitenza. L-ewwel funzjoni li ti ft aħ ir-Randan naslu biex insaff u lilna nfusna minn dak kollu li jista’ issir nhar l-Erbgħa tar-Rmied meta jitqiegħed l-irmied. jbegħidna mit-twemmin tagħna; biex nidħlu iżjed fi l- Ta’ min jinnota li fi t-Testment il-Qadim meta l-poplu fond fi r-rabta tagħna ma’ Kristu u ngħixu kif jixraq kien irid juri sinjal ta’ ndiema, kien jitf errex l-irmied u il-wegħdiet tal-magħmudija. Preparazjoni li ti lħaq il- l-penitent jinżel għarkupptejh fuqu jitlob il-maħfra minn qofol tagħha fi l-Ġimgħa Mqaddsa meta ngħixu l-ġrajja Alla. Għalhekk l-irmied hu simbolu ta’ ndiema. Ukoll il- tat-tbati ja ta’ Kristu u l-mewt ti egħu biex imbagħad kelmiet li juża s-saċerdot meta jpoġġi l-irmied, huma ninfexxu fi l-ferħ tal-Glorja, il-qawmien Tiegħu mill- kelmiet li jħeġġu għall-indiema. Sa ft it tas-snin ilu kienu imwiet, u wara nkomplu l-mixja tal-misteru ta’ Kristu jintużaw il-kelmiet, ‘Ftakar o bniedem li trab kont u trab għal ħamsin jum ieħor li jintemmu bil-miġja tal-Ispirtu issir’. Mill-Konċilju Vati kan II ’l hawn għalkemm din il- s-Santu fuq l-Appostli. Għalhekk il-festa tal-Għid mhix forma għadha ti sta’ ti ntuża, però aktar użati l-kelmiet, festa ta’ avveniment wieħed waħdu, imma festa li ‘Indmu u emmnu fi l-bxara t-tajba.’ torbot magħha sensiela ta’ avvenimenti . Tul ir-Randan fi l-Knisja nsibu karatt eristi ċi Kuntrarju ta’ festi oħrajn li għandhom id-data taghhom penitenzjali oħra bħal ma huma l-użu tal-kulur vjola, fi ssa l-festa tal-Għid qatt ma ti ġi fl -istess data. Għalhekk 23 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

u billi jitħallew barra l-Alleluia u l-Glorja mill-quddies. ġodda fi hom u wieħed imur jarahom għall-wirja Però użanzi li kien hemm sa żmien il-Konċilju Vati kan tagħhom u mhux bħala ti fk ira tal- Aħħar Ikla tal-Mulej Katekeżi II spiċċaw. Forsi l-aktar waħda li jift akru dawk li huma kif kienet ir-raġuni meta bdew isiru. Sfortunatament ft it avanzati fl -età hi li tul ir-Randan, il-kwadri kollha il-ġabra devota qiegħda ti spiċċa wkoll mill-Visti tas- fi l-Knejjes, inkluż il-Kurċifi ss ta’ fuq l-artal maġġur Seba’ Knejjes. Il-Knisja tħeġġiġna biex fi l-visti l-Ħamis kienu jinksew kollha bil-vjola u jibqgħu hekk sa x’ħin fi lgħaxija, nimmeditaw it-twaqqif tal-Ewkaristi ja minn ti tkanta l-Glorja nhar il-Għid. Spiċċa wkoll is-sawm Kristu fl -Aħħar Ċena fi lwaqt li l-Ġimgħa fi lgħodu iebes li kienu jsumu l-antenati tagħna, l-erbgħin jum nikkonċentraw fuq it-tbati ja ta’ Kristu mill-Ġetsemani kollha tar-Randan. Illum għalkemm il-Knisja ti stedinna sal-Kalvarju. Bil-fl ash tal-camera u mobiles sejrin il-ħin għall-penitenza inkluż sawm, is-sawmiet obligatorji kollu ma tantx issib ambjent għall-ġabra u meditazzjoni marbuti n ukoll mal-asti nenza mill-laħam niżlu għal u l-visti aktar ma jmur aktar qed jieħdu bixra ta’ ħarġa. tnejn, l-Erbgħa tar-Rmied u l-Ġimgħa l-Kbira. Ma’ dan nistgħu nżidu wkoll il-prietka ta’ tliet sigħat li kienet Tradizzjonijiet li spiċċaw, oħrajn li nbidlu, imma xi issir nhar il-Ġimgħa l-Kbira minn nofsinhar sat-tlieta u wħud għadhom kif kienu. L- aktar li jolqtuna huma li kienet ti kkonsisti f’meditazzjoni fuq is-seba’ kelmiet l-funzjonijiet li jsiru fi l-knisja tul it-tlett ijiem imqaddsa ta’ Kristu waqt l-agunija fuq is-Salib. Però ta’ min mill-Ħamis fi lgħaxija sal-velja tal-Għid. Il-ħasil tar- jinnota li fl -imgħoddi l-funzjonijiet kienu jsiru fi lgħodu. riġlejn nhar il-Ħamis, l-adorazzjoni tas-Salib, nhar il- Għalhekk illum ma baqax post għal din il-prietka. Ġimgħa, il-mixegħla tad-dawl u t-tberik tal-ilma, kollha ġejjin mill-anti k u kollha għandhom it-ti fsiriet speċjali Użanzi oħra li spiċċaw huma d-daqq taċ-ċuqlajta tagħhom. Permezz tagħhom il-Knisja mhux biss tf akkar minfl ok il-qniepen u t-taħbit fuq il-banek tal-kor iżda wkoll iġġedded il-ġrajjiet prinċipali tas-salvazzjoni wara li kienu jingħadu t-tniebri. Użanzi tradizzjonali mwett qa minn Kristu. però li għadhom ġejjin mill-anti k huma l-purċissjoni LUQA 7: Versi 1-17 tal-Ġimgħa l-Kbira bil-vari li juru aspetti mill-passjoni Hi t-tradizzjoni li ġġegħelna ngħixu ta’ kull sena minn: Marie Josett e Xerri ta’ Kristu u l-Mejda tal-Appostli. Għalkemm dawn l-istorja tal-fi dwa tagħna. Kull funzjoni marbuta mal- għadhom isiru, però nbidlu ħafna mill-karatt ru oriġinali festa tal-Għid għandha l-għeruq tagħha f’pass jew Is-silta tal-Kelma ta’ Alla li għandna llum hija meħuda magħfusin bil-problemi tal-ħajja u meta l-ħajja tagħti na tagħhom. Fil-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira, għadna ieħor tal-ġrajja li seħħet elfejn sena ilu meta Kristu bata mill-Vanġelu ta’ San Luqa. F’din is-silta ser nistudjaw u fuq wiċċna, dakinhar induru lejn Ġesù, u għalkemm nsibu s-sinjali ta’ penitenza bħal ma huma l-ġarr tal- u miet għalina. Forsi naħsbu li hemm ħafna spett aklu nirrifl ett u fuq dak li San Luqa jirrakkonta f’Kap 7 minn m’aħniex pagani bħaċ-Ċenturjun, għax għall-grazzja t’Alla ktajjen u s-slaleb. Imma mill-banda l-oħra, dawn il- maċ-ċelebrazzjonijiet tagħna, imma huma li jgħinuna vers 1 sa vers 17. Dan it-tagħrif dwar il-fejqan tal-qaddej lkoll irċevejna s-sagrament tal-magħmudija, imma forsi purċissjonijiet bl-użu ta’ lbies, simboli eċċ. aktar saru nirrealizzaw il-kobor tas-sagrifi ċċju ta’ Kristu u x’fi sser taċ-Ċenturjun insibuh ukoll f’San Matt ew Kap 8, versi minn meta kollox ikun sejjer sew, ma tantx infi tt xuh. Meta niġu pageants milli funzjonijiet reliġjużi u n-nies tf itti xhom għalina dan is-sagrifi ċċju. Jekk tassew napprezzaw 5 sa 13 u f’San Ġwann Kap 4 versi 46 sa 54. b’daharna mal-ħajt, nitolbu u nġiegħlu lil min jitlob għalina għall-wirja tagħhom aktar milli għad-devozzjoni li kienu is-sagrifi ċċju ta’ Kristu għalina, nirrealizzaw ukoll li bħal ma għamel iċ-Ċenturjun. jgawdu fl -anti k. L-istess fi l-Mejda tal-Appostli, aktar t-tradizzjoni tal-Għid mhux biss trid tkompli imma li kull It-ti eni parti ta’ dan l-istess kapitlu jitkellem dwar ma jgħaddi ż-żmien aktar dejjem jidħlu karatt eristi ċi wieħed u waħda minna nkunu mhux spett aturi imma il-qawmien mill-mewt ta’ bin l-armla ta’ Najn, li hija belt Il-Lhud li marru quddiem Ġesù biex iħajruh imur għand att uri fl -ispett aklu taċ-ċelebrazzjonijiet tal-Għid.■ żgħira fi x-Xlokk tal-Galilija, ft it mili ’l bogħod minn Nazaret. iċ-Ċenturjun, bdew isemmulu kemm kien ħaqqu li jidħol Huma żewġ rakkonti li għalkemm jidher li hemm xebh għalih għax kien għamel ħafna opri tajba ma’ ġenshom. bejniethom, huma diff erenti minn xulxin. Fl-ewwel rakkont Madankollu, iċ-Ċenturjun innifsu stqarr li ma kienx ti dher l-umiltà u l-fi di kbira taċ-Ċenturjun. Fit-ti eni rakkont jistħoqqlu li Ġesù jidħol f’daru u lanqas li jmur hu nnifsu naraw mhux biss is-setgħa ta’ Ġesù fuq il-mewt, iżda wkoll jiltaqa’ miegħu u jidher quddiemu. Skont San Matt ew, il-ħniena ti egħu. iċ-Ċenturjun mar hu stess ikellem lil Ġesù. Luqa ħa l-verżjoni l-oħra biex juri b’qawwa akbar l-umiltà taċ-Ċenturjun. Nirrifl ett u fuq dan l-ewwel rakkont. Din l-istorja kellha valur kbir fi l-ħajja u l-katekeżi tal-Knisja tal-ewwel żmien. Ġesù mar magħhom. Hekk insibu f’vers 6. Ma kienx ’il Kif nafu, waħda mill-problemi kbar kienet jekk l-insara, li bogħod wisq mid-dar, meta ċ-Ċenturjun bagħat jgħidlu ma’ xi kienu ġew min-naħa tal-Lhud, kellhomx jilqgħu magħhom ħbieb li ma jistħoqqlux jidħol taħt is-saqaf ti egħu. Ħassu li ma lill-pagani wkoll. Hekk insibu fl -Atti tal-Appostli Kap 10, vers kienx dehen li jkellmu hu, imma jibgħat lil ħaddieħor għalih. 34. Pietru li kien qiegħed fi d-dar ta’ Kornelju qabad jitkellem Minn dan it-test, il-knisja poġġiti lna bħala talba ħerqana u qal: “Issa tassew qiegħed nifh em li Alla ma jħares lejn ta’ umiltà kbira għalina l-insara, biex qabel ma nirċievu lil wiċċ ħadd.” U hekk ukoll insibu fl -istess Atti Kap 11, vers 18, Ġesù ġewwa fi na, fi t-Tqarbin Imqaddes, nistqarru bl-akbar meta Pietru kien qed ifi sser ruħu lill-Knisja ta’ Ġerusalemm umilta’ bħaċ-Ċenturjun u ngħidulu kull wieħed u waħda l-appostli bdew jagħtu glorja lil Alla u jgħidu; “mela Alla minna: “Mulej, ma jistħoqqlix li ti dħol taħt is-saqaf ti egħi, lill-pagani wkoll tahom l-indiema li twassal għall-ħajja”. minkejja forsi l-bruda u l-apati ja ti egħi, xi kultant lanqas Iċ-Ċenturjun ta’ Kafarnahum kien pagan. Għalkemm nagħti kas x’sejjer nirċievi ġewwa fi ja”. ma kienx Lhudi kien ħabib tal-Lhud. Għalhekk bagħat Dak Alla li ħalaqni, li bagħat lil Ibnu l-waħdieni fi d-dinja delegazzjoni għand Ġesù magħmula minn xi kbarat biex jifdini u jsalvani mill-jasar tad-dnub oriġinali, meta tal-Lhud, biex jitolbuh imur f’daru u jfejjaqlu l-qaddej forsi moħħi huwa mxerred f’elf ħsieb, meta naħsbu fuq 24 ti egħu. Mela fi l-vers 2 u vers 3 naraw li meta aħna nkunu kollox barra li nkunu konxji li għandna lil Ġesù ħaj ġewwa 25 Leħen il-Qala - Għid 2013

Katekeżi

LUQA 7: Versi 1-17 minn: Marie Josett e Xerri

Is-silta tal-Kelma ta’ Alla li għandna llum hija meħuda magħfusin bil-problemi tal-ħajja u meta l-ħajja tagħti na mill-Vanġelu ta’ San Luqa. F’din is-silta ser nistudjaw u fuq wiċċna, dakinhar induru lejn Ġesù, u għalkemm nirrifl ett u fuq dak li San Luqa jirrakkonta f’Kap 7 minn m’aħniex pagani bħaċ-Ċenturjun, għax għall-grazzja t’Alla vers 1 sa vers 17. Dan it-tagħrif dwar il-fejqan tal-qaddej lkoll irċevejna s-sagrament tal-magħmudija, imma forsi taċ-Ċenturjun insibuh ukoll f’San Matt ew Kap 8, versi minn meta kollox ikun sejjer sew, ma tantx infi tt xuh. Meta niġu 5 sa 13 u f’San Ġwann Kap 4 versi 46 sa 54. b’daharna mal-ħajt, nitolbu u nġiegħlu lil min jitlob għalina It-ti eni parti ta’ dan l-istess kapitlu jitkellem dwar bħal ma għamel iċ-Ċenturjun. il-qawmien mill-mewt ta’ bin l-armla ta’ Najn, li hija belt Il-Lhud li marru quddiem Ġesù biex iħajruh imur għand żgħira fi x-Xlokk tal-Galilija, ft it mili ’l bogħod minn Nazaret. iċ-Ċenturjun, bdew isemmulu kemm kien ħaqqu li jidħol Huma żewġ rakkonti li għalkemm jidher li hemm xebh għalih għax kien għamel ħafna opri tajba ma’ ġenshom. bejniethom, huma diff erenti minn xulxin. Fl-ewwel rakkont Madankollu, iċ-Ċenturjun innifsu stqarr li ma kienx ti dher l-umiltà u l-fi di kbira taċ-Ċenturjun. Fit-ti eni rakkont jistħoqqlu li Ġesù jidħol f’daru u lanqas li jmur hu nnifsu naraw mhux biss is-setgħa ta’ Ġesù fuq il-mewt, iżda wkoll jiltaqa’ miegħu u jidher quddiemu. Skont San Matt ew, il-ħniena ti egħu. iċ-Ċenturjun mar hu stess ikellem lil Ġesù. Luqa ħa l-verżjoni l-oħra biex juri b’qawwa akbar l-umiltà taċ-Ċenturjun. Nirrifl ett u fuq dan l-ewwel rakkont. Din l-istorja kellha valur kbir fi l-ħajja u l-katekeżi tal-Knisja tal-ewwel żmien. Ġesù mar magħhom. Hekk insibu f’vers 6. Ma kienx ’il Kif nafu, waħda mill-problemi kbar kienet jekk l-insara, li bogħod wisq mid-dar, meta ċ-Ċenturjun bagħat jgħidlu ma’ xi kienu ġew min-naħa tal-Lhud, kellhomx jilqgħu magħhom ħbieb li ma jistħoqqlux jidħol taħt is-saqaf ti egħu. Ħassu li ma lill-pagani wkoll. Hekk insibu fl -Atti tal-Appostli Kap 10, vers kienx dehen li jkellmu hu, imma jibgħat lil ħaddieħor għalih. 34. Pietru li kien qiegħed fi d-dar ta’ Kornelju qabad jitkellem Minn dan it-test, il-knisja poġġiti lna bħala talba ħerqana u qal: “Issa tassew qiegħed nifh em li Alla ma jħares lejn ta’ umiltà kbira għalina l-insara, biex qabel ma nirċievu lil wiċċ ħadd.” U hekk ukoll insibu fl -istess Atti Kap 11, vers 18, Ġesù ġewwa fi na, fi t-Tqarbin Imqaddes, nistqarru bl-akbar meta Pietru kien qed ifi sser ruħu lill-Knisja ta’ Ġerusalemm umilta’ bħaċ-Ċenturjun u ngħidulu kull wieħed u waħda l-appostli bdew jagħtu glorja lil Alla u jgħidu; “mela Alla minna: “Mulej, ma jistħoqqlix li ti dħol taħt is-saqaf ti egħi, lill-pagani wkoll tahom l-indiema li twassal għall-ħajja”. minkejja forsi l-bruda u l-apati ja ti egħi, xi kultant lanqas Iċ-Ċenturjun ta’ Kafarnahum kien pagan. Għalkemm nagħti kas x’sejjer nirċievi ġewwa fi ja”. ma kienx Lhudi kien ħabib tal-Lhud. Għalhekk bagħat Dak Alla li ħalaqni, li bagħat lil Ibnu l-waħdieni fi d-dinja delegazzjoni għand Ġesù magħmula minn xi kbarat biex jifdini u jsalvani mill-jasar tad-dnub oriġinali, meta tal-Lhud, biex jitolbuh imur f’daru u jfejjaqlu l-qaddej forsi moħħi huwa mxerred f’elf ħsieb, meta naħsbu fuq ti egħu. Mela fi l-vers 2 u vers 3 naraw li meta aħna nkunu kollox barra li nkunu konxji li għandna lil Ġesù ħaj ġewwa 25 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

fi na, Hu li Hu kollox u jien ma jien xejn. Imma ċ-Ċenturjun lanqas ser infejqu nies mil-lebbra bħal ma għamel Ġesù ħasbu dan, u dan hu li jgħallimna l-lejla. Kemm m’aħniex kif insibu f’San Luqa, Kap 5, vers 13. Imma b’daqshekk denji li Ġesù jiġi għandna. Iżda aħna, insara li suppost qed ma nistgħux naħarbu mill-ebda skuża. Fuq il-ħniena lejn ngħixu qrib ta’ Ġesù, m’għandniex nieqfu hemm. F’vers 7 il-proxxmu tagħna ser ikun l-eżami meta nidhru quddiem insibu li ċ-Ċenturjun qal lil Ġesù: “Ordna b’kelma u l-qaddej Alla bħala mħallef tagħna. Ir-riżultat nistgħu nkunu nafuh, ti egħi jfi q”. U minn hawn suppost toħroġ dik il-karba minn għax aħna niġu ġġudikati skont l-għemejjel tagħna, qiegħ qalbna, meta qabel ma nirċievu lil Ġesù fi t-Tqarbin skont kif inkunu stmajna u ħabbejna l-proxxmu tagħna Imqaddes ngħidulu: “Għid biss kelma waħda u ruħi tf iq”. hawn f’din id-dinja. Il-proxxmu huma dawk li niltaqgħu Kienet din l-umiltà ti egħu li l-aktar li laqtet lil Ġesù. Imma magħhom fi l-ħajja tagħna ta’ kuljum, dawk li jgħixu l-umiltà taċ-Ċenturjun quddiem Ġesù kienet il-frott tal-fi di magħna, il-barranin u ma’ kull min ilaqqagħna miegħu ti egħu fi h. Għaraf u emmen li Ġesù kellu s-setgħa jfejjaqlu Ġesù. U mhux minn dak ti ġini ħniena u l-ieħor nibagħtu l-qaddej ti egħu. Ta’ uffi ċjal għoli li kien, kien jaf xi jfi sser jixxejjer. U mhux għax dak magħna, ti ġini ħniena minnu ikollok is-setgħa ti kkmanda u tordna, kif kien għamel hu. u l-ieħor ma jimpurtanix minnu. Jien obbligat/a nħobb lil Imma għaraf li Ġesù kellu setgħa wisq akbar minn ti egħu. kulħadd u nara ’l Ġesù f’kulħadd. Nammetti li kultant hu diffi ċli imma b’Ġesù magħna kollox jista’ jkun. Mela minn vers 6 sa vers 8 naraw ti spikka l-umiltà u l-fi di kbira li kellu ċ-Ċenturjun u hawn toħroġ it-tagħlima “Tibżax” qal Ġesù lill-armla ta’ Najn. L-armla ta’ Najn għalina. Irridu l-ewwelnett ikollna fi di ħajja f’Ġesù. Aħna ti rrappreżenta lilna lkoll. Ġesù ma jridx jarana nibku lil Ġesù ma narawhx bħala persuna ħajja bħal ma kien u mdejqin bit-toqol tal-ħajja. It-tbati ja hi misteru fi ha jgħix fi żmien l-uffi ċjal, imma nilmħuh f’dik l-Ostja Bajda nfi sha. Alla ma jagħti niex spirtu ta’ biża’ imma spirtu ta’ kkonsagrata, nilmħuh taħt il-velu tal-misteru, kif dejjem qawwa u ta’ kuraġġ. Lil Ġesù narawh juri ħniena magħna għallmitna ommna l-Knisja mqaddsa. Lil Ġesù kuljum irridu fi s-sagrament tar-rikonċiljazzjoni, jaħfrilna dejjem. Juri nitolbuh biex isaħħaħ fi na t-twemmin żgħir tagħna għaliex ħniena magħna meta nift ħu qalbna miegħu fi l-problemi u għalina l-insara l-fi di kollox. Imbagħad mill-fi di li jkollna s-slaleb tal-ħajja. Hu jaf x’inhu l-aħjar. toħroġ l-umiltà, dik il-virtù tant sabiħa li sewwa kieku F’vers 14 insibu lil Ġesù jgħid liż-żagħżugħ; “Żagħżugħ, jkollna kull wieħed u waħda minna. qiegħed ngħidlek qum”. Ġesù jrid lilna wkoll li nqumu Tagħlim fuq is-Sibt Qaddis tal-Għid minn: Angelo Xuereb Hawnhekk irridu noqogħdu att enti mis-suppervja fi na mir-raqda tagħna spiritwali. Iridna nqumu mill-ħajja għax kultant minn għalina li aħna qed nagħmlu t-tajjeb u tad-dnub għall-ħajja tal-grazzja. Aħna qegħdin hawn illum għax Ġesù sejħilna u aħna bil-grazzja ti egħu weġibna “iva”, forsi ma nobdux jew nissuppervjaw mas-superjuri tagħna. Il-liturġija ta’ Sibt il-Għid hija waħda mill-isbaħ. ta’ dawl. San Ġwann l-evanġelista jqabbel lil Kristu għax ara taħsbu li nagħmlu xi ħaġa jekk mhux bil-qawwa Forsi għadna qegħdin niskopruha tant hija għanja mad-dawl: “Ġwanni ma kienx id-dawl, imma ġie biex Mela kif rajna minn dan ir-rakkont, kien minħabba l-fi di ti egħu. Trid tkun il-grazzja ti egħu għalina biex inqumu min- fil-messaġġ tagħha. jixhed għad-dawl, dak id-dawl veru, li jdawwal kull kbira ti egħu li Ġesù fejjaq lil qaddej u mhux għax kien għamel ngħas tagħna, mill-bruda u mill-apati ja li xi kultant taħkimna. bniedem, huwa u ġej fid-dinja” (Ġw 1,9). opri kbar mal-poplu ti egħu. Hu, li kien pagan, wera fi di akbar Infatti din is-sahra fil-Lejl Qaddis tal-Qawmien Niġu issa għall-vers 15. “Ġesù tah lil Ommu”. Fl-ewwel minn dik tal-Lhud u kien għalhekk li għoġob lil Ġesù. Hekk tal-Mulej mill-Imwiet hija mqassma f’dawn Is-saċerdot issa jwaħħal ħames biċċiet ta’ kti eb tas-Slaten Kap 17, vers 23 insibu li hekk għamel insibu f’vers 9 fejn Ġesù qal “Lanqas f’Iżrael ma sibt fi di bħal il-partijiet: 1. Il-Mixegħla tad-dawl; 2. Il-Liturġija inċens f’għamla ta’ salib filwaqt li jgħid: “Bil-pjagi il-profeta Elija, meta qajjem ti fel mill-mewt. L-istorja din!” U hekk għandha tkun kbira l-fi di tagħna, aħna li hekk tal-Kelma; 3. Il-Liturġija tal-Magħmudija u 4. tiegħu qaddisa u glorjużi jħarisna u jżommna tal-qawmien ta’ bin l-armla ta’ Najn mill-mewt taqbel kif twelidna, il-ġenituri tagħna ħasbu għalina biex irċevejna Il-Liturġija Ewkaristika. Kristu l-Mulej. Ammen.” Jinxtegħel il-blandun fi l-preżentazzjoni tagħha mal-istorja ta’ miraklu bħal dan li s-sagrament tal-magħmudija u għexna ħajjitna kollha filwaqt li proċessjonalment jitressaq fil-knisja. sar minn Elija. Għalhekk in-nies għarfu li Ġesù kien profeta Id-dwal tal-knisja jkunu kollha mitfijin. Dan fi t-tagħlim nisrani. Nitolbu wkoll lil Ġesù biex jagħti na l-virtù Imbagħad minn dan il-blandun jinxtegħlu x-xemgħat mibgħut minn Alla biex iżur il-poplu ti egħu, kif insibu f’vers jissimbolizza l-eżilju u d-dlamijiet li konna fih kieku tal-umiltà u nħarsu lejh biex nimxu fuq il-passi ti egħu. tan-nies, tinxtegħel il-knisja u jitkanta l-Exultet li 16 f’Luqa Kap 1, vers 68 fi l-kanti ku ta’ Żakkarija, meta mtela’ ma ġiex Kristu. Titqabbad ħuġġieġa f’xi mkien xieraq hija t-tħabbira tal-Għid. “Jifirħu l-qtajja’ tal-anġli Niġu issa għat-ti eni rakkont. Ġesù minn Kafarnahum bl-Ispirtu s-Santu, hekk mar jgħid: “Imbierek il-Mulej, Alla barra l-knisja. Imbagħad is-saċerdot ibierek in-nar. fis-sema. Jifirħu l-qaddejja ta’ Alla! Ħa ddoqq mar f’belt jisimha Najn. U f’din il-belt żgħira fi x-Xlokk ta’ Iżrael għaliex ġie jżur u jifdi l-poplu ti egħu”. Wara t-tberik tan-nar wieħed mill-akkolti jew ministru it-tromba fis-salvazzjoni tagħna u tħabbar ir-rebħa tal-Galilija, ft it mili ’l bogħod minn Nazaret, insibu storja ieħor jieħu l-blandun quddiem iċ-ċelebrant, li b’xi F’vers 17 u l-aħħar vers tal-katekeżi tagħna ta’ llum, Luqa ta’ Sultan hekk kbir! Tifraħ ukoll l-art mimlija b’dawn sabiħa, li San Luqa biss ħallielna, l-qawmien ta’ bin l-armla ħaġa iebsa jonqox is-sinjal tas-salib. Fuq in-naħa ta’ jispiċċa billi jgħid li dan il-kliem xtered mal-Lhudija u dawk id-dwal tal-għaġeb, u fid-dija tas-Sultan ta’ dejjem, ta’ Najn mill-mewt. fuq ta’ dan is-sinjal jonqox l-ittra Griega Alfa u l-ittra l-inħawi kollha. Ejjew aħna wkoll inxandru li Alla żarna, ħa jagħraf il-ħolqien kollu li hu ħeles mid-dlamijiet Omega taħtu, u bejn id-dirgħajn tas-salib jonqox Lil Luqa, li nsibuh l-Evanġelista tal-ħniena ta’ Kristu, l-ewwelnett minn kmieni, 1950 sena ilu, fi s-sena 60 meta li ħakmuh! Tifraħ ukoll Ommna l-Knisja Mqaddsa, l-erba’ numri tas-sena li tkun, wieħed f’kull rokna. għoġbitu din l-istorja li biha Ġesù wera mhux biss is-setgħa bagħti lna lil San Pawl fi l-gżira tagħna biex jagħti na d-don kollha mżejna bid-dija ta’ dawl hekk sabiħ u ħa jidwu ti egħu fuq il-mewt, iżda wkoll il-ħniena ti egħu. Kif ra lil tal-fi di u jkompli jżurna kuljum fi s-sagrament tal-imħabba Il-liturġija li tkellimna b’sinjali u simboli tiffigura l-ħitan ta’ dan it-tempju bl-għajjat ta’ ferħ tal-poplu dik l-armla mbikkija għat-telfa tal-iben il-waħdieni tagħha meta jagħti na lil Ġesù magħna dejjem fi t-Tabernaklu. l-blandun fi Kristu. Huwa l-bidu (l-ewwel ittra miġbur fih.” “tħassarha”. Hekk insibu f’vers 13. “Alla żar il-poplu ti egħu”, hekk qalu dawk li kienu preżenti Griega hija l-alfa) u t-tmiem (l-aħħar ittra Griega Din hija parti mill-Exultet. Din hija kelma Latina li għall-qawmien mill-mewt taż-żagħżugħ u hekk ngħidu hija l-omega) filwaqt li huwa padrun ta’ kull żmien. Il-miraklu hu l-frott tal-ħniena ta’ Ġesù. Imqanqal tfisser ifraħ. U proprju għandna raġun għax nifirħu. aħna wkoll kull meta Ġesù jqajjem lilna mill-mewt tar-ruħ Kristu huwa d-dawl li jdawwal id-dlamijiet tal-mewt mill-ħniena, Ġesù ma rahiex bi kbira jmiss it-tebut b’idejh, Kristu miet verament iżda fit-tielet jum qam glorjuż għall-ħajja tal-grazzja. Ma niħdux kollox ‘for granted’. Ejjew u d-dnub. Kien permezz tal-qawmien tiegħu li għalkemm skont il-liġi, ma kellux jagħmel hekk. biex ma jmutx aktar. infaħħru u nirringrazzjaw lil Ġesù fost kollox talli fdiena huwa ħareġ rebbieħ fuq il-mewt u fuq id-dnub. U hawnhekk toħroġ it-tagħlima. Mhix ser ti ġina ħniena b’Demmu l-Għażiż biex jagħti na ħajja ġdida fi h u hekk Qabel konna ngħixu fid-dlam. Wara l-qawmien ta’ F’dan il-lejl qaddis jinqraw b’kollox disa’ hekk li nqajmu l-mejti n mill-mewt naturali tagħhom u 26 niksbu s-salvazzjoni. ■ Kristu, ma għadux aktar żmien ta’ dlamijiet iżda lezzjonijiet. L-ewwel sebgħa huma mit-Testment 27 Leħen il-Qala - Għid 2013

Tagħlim fuq is-Sibt Qaddis tal-Għid minn: Angelo Xuereb

Il-liturġija ta’ Sibt il-Għid hija waħda mill-isbaħ. ta’ dawl. San Ġwann l-evanġelista jqabbel lil Kristu Forsi għadna qegħdin niskopruha tant hija għanja mad-dawl: “Ġwanni ma kienx id-dawl, imma ġie biex fil-messaġġ tagħha. jixhed għad-dawl, dak id-dawl veru, li jdawwal kull bniedem, huwa u ġej fid-dinja” (Ġw 1,9). Infatti din is-sahra fil-Lejl Qaddis tal-Qawmien tal-Mulej mill-Imwiet hija mqassma f’dawn Is-saċerdot issa jwaħħal ħames biċċiet ta’ il-partijiet: 1. Il-Mixegħla tad-dawl; 2. Il-Liturġija inċens f’għamla ta’ salib filwaqt li jgħid: “Bil-pjagi tal-Kelma; 3. Il-Liturġija tal-Magħmudija u 4. tiegħu qaddisa u glorjużi jħarisna u jżommna Il-Liturġija Ewkaristika. Kristu l-Mulej. Ammen.” Jinxtegħel il-blandun filwaqt li proċessjonalment jitressaq fil-knisja. Id-dwal tal-knisja jkunu kollha mitfijin. Dan Imbagħad minn dan il-blandun jinxtegħlu x-xemgħat jissimbolizza l-eżilju u d-dlamijiet li konna fih kieku tan-nies, tinxtegħel il-knisja u jitkanta l-Exultet li ma ġiex Kristu. Titqabbad ħuġġieġa f’xi mkien xieraq hija t-tħabbira tal-Għid. “Jifirħu l-qtajja’ tal-anġli barra l-knisja. Imbagħad is-saċerdot ibierek in-nar. fis-sema. Jifirħu l-qaddejja ta’ Alla! Ħa ddoqq Wara t-tberik tan-nar wieħed mill-akkolti jew ministru it-tromba fis-salvazzjoni tagħna u tħabbar ir-rebħa ieħor jieħu l-blandun quddiem iċ-ċelebrant, li b’xi ta’ Sultan hekk kbir! Tifraħ ukoll l-art mimlija b’dawn ħaġa iebsa jonqox is-sinjal tas-salib. Fuq in-naħa ta’ id-dwal tal-għaġeb, u fid-dija tas-Sultan ta’ dejjem, fuq ta’ dan is-sinjal jonqox l-ittra Griega Alfa u l-ittra ħa jagħraf il-ħolqien kollu li hu ħeles mid-dlamijiet Omega taħtu, u bejn id-dirgħajn tas-salib jonqox li ħakmuh! Tifraħ ukoll Ommna l-Knisja Mqaddsa, l-erba’ numri tas-sena li tkun, wieħed f’kull rokna. kollha mżejna bid-dija ta’ dawl hekk sabiħ u ħa jidwu Il-liturġija li tkellimna b’sinjali u simboli tiffigura l-ħitan ta’ dan it-tempju bl-għajjat ta’ ferħ tal-poplu l-blandun fi Kristu. Huwa l-bidu (l-ewwel ittra miġbur fih.” Griega hija l-alfa) u t-tmiem (l-aħħar ittra Griega Din hija parti mill-Exultet. Din hija kelma Latina li hija l-omega) filwaqt li huwa padrun ta’ kull żmien. tfisser ifraħ. U proprju għandna raġun għax nifirħu. Kristu huwa d-dawl li jdawwal id-dlamijiet tal-mewt Kristu miet verament iżda fit-tielet jum qam glorjuż u d-dnub. Kien permezz tal-qawmien tiegħu li biex ma jmutx aktar. huwa ħareġ rebbieħ fuq il-mewt u fuq id-dnub. Qabel konna ngħixu fid-dlam. Wara l-qawmien ta’ F’dan il-lejl qaddis jinqraw b’kollox disa’ Kristu, ma għadux aktar żmien ta’ dlamijiet iżda lezzjonijiet. L-ewwel sebgħa huma mit-Testment 27 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

il-Qadim. It-tnejn l-oħra huma l-epistola u Fil-Knisja primittiva fil-vġili tal-Għid kienu jsiru l-Evanġelju. Is-siltiet li jinqraw huma Ġenesi 1,1-2,2; l-magħmudijiet tal-katekumeni. Għalhekk il-ħsieb “Ibqa’ magħna, għax issa sar ħafna ħin u Ġenesi 22, 1-18; Eżodu 14, 15-15,1; Baruk 3, 9-15, jidwi ma’ din il-liturġija kollha huwa dan. Kif l-jum ġa wasal biex jintemm” (Lq 24:29) 32-4,4; Eżekjel 36, 16-28. L-epistola hija il-katekumenu kien irid jgħaddi minn prova dejjem meħuda mill-Ittra lir-Rumani 6, 3-11 iebsa billi jmut għad-dinja biex isir nisrani filwaqt li l-Evanġelju jinqraw fuq ċiklu ta’ tliet hekk kien jitgħammed f’Sibt il-Għid biex snin ir-rakkonti tal-qawmien mis-Sinottiċi. jiġi muri li ċ-ċaħdiet tiegħu ma għamilhomx (Sena A Mattew 28, 1-10, Sena B Mark 16, 1-8, għalxejn iżda bit-tama li se jqum ma’ Sidna u Sena Ċ Luqa 24, 1-12). Minflok li se nispjega Ġesù Kristu. kull lezzjoni waħda waħda se nibni teoloġija Hekk il-Liturġija ta’ Sibt il-Għid ma tal-Għid mibnija fuq dawn il-lezzjonijiet tant għandniex nifhmuha bħala tifkira tal-passat importanti. L-Għid huwa ħolqien ġdid fi Kristu. imma xi ħaġa preżenti. In-nisrani li jmut Infatti l-ewwel lezzjoni nsibu rakkont ta’ meta għad-dnub qiegħed jagħmel hekk bit-tama Alla ħalaq id-dinja. Infatti nistgħu ngħidu li li se jqum ma’ Kristu. Kif Kristu rebaħ, l-qawmien ta’ Sidna Ġesù Kristu huwa ħolqien in-nisrani jirbaħ ukoll. spiritwali li huwa tal-għaġeb. It-tielet lezzjoni tfakkarna meta l-Lhud qasmu l-Baħar l-Aħmar F’dan il-kuntest għandha tinqara biex kisbu l-libertà tagħhom u setgħu jimxu l-Epistola mill-ittra ta’ San Pawl lir-Rumani. lejn l-art imwiegħda. Hawn ukoll għandna Biex nifhmu din is-silta jeħtieġ li nkunu nafu IL-QSIM TAL-HOBŻ – IN FRACTIONE PANIS paralleliżmu li tkanta wkoll fl-Exultet bejn li f’dan iż-żmien il-magħmudija kienet issir il-ħruġ mill-Eġittu tal-poplu Lhudi u l-ħruġ per immersionem (jiġifieri il-katekumenu IL-BIEB TAL-FIDI – PORTA FIDEI tagħna mid-dlam tal-mewt u d-dnub. Infatti kien jiġi mgħaddas fl-ilma). Hawnhekk San minn: Fr Charles Butti gieg l-Liturgija kif ukoll Missirijiet il-Knisja jgħallmu Pawl, fl-għadis fl-ilma, jilmaħ il-mewt tisħib biex naraw it-Testment il-Qadim iseħħ fil-Ġdid. tan-nisrani fil-mewt ta’ Kristu u mbagħad Dan l-episodju taż-żewġ dixxipli ta’ Għemmaws insibuh fejn saħansitra n-naħat tal-Baħar il-Mejjet jinsabu mhux meta jitla’ mill-ilma jixbah lil Kristu qiegħed biss fi l-vanġelu ta’ San Luqa fi l-kapitlu 24. ħażin taħt il-livell tal-baħar (madwar 400 metru taħt il-livell Kif fit-Testment il-Qadim Alla wera l-qawwa iqum mill-imwiet. Jekk aħna sirna ħaġa tal-baħar). It-triq mela terġa’ ti rrifl etti fl -istess ħin, it-triq tiegħu billi farrak il-karrijiet tal-Eġizzjani Il-Jum waħda miegħu f’mewt tixbah lil tiegħu, tan-niżla tal-fi di ta’ dawn iż-żewġ dixxipli li kienu qatgħu (figura tal-jasar) hekk ukoll Kristu permezz Ninsabu l-Ħadd fi lgħaxija, “dakinhar stess”, x’aktarx ft it hekk ningħaqdu miegħu fil-qawmien tiegħu qalbhom għal kollox. tal-passjoni u l-mewt tiegħu għamel rebħa li kif sigħat qabel inżul ix-xemx. Mument li kien jirrifl etti tassew mill-mewt” (Rum 6, 5). il-moral taż-żewġ dixxipli ta’ Għemmaws, li kien wieħed għedna l-Liturġija tipparagunaha mal-ħolqien Il-Persunaġġi tad-dinja. Il-Liturġija tal-Kelma tfakkarna wkoll Ta’ min isemmi li wara l-aħħar qari baxx ħafna għax ir-Rabbi jew l-Imgħallem tagħhom Ġesù, Il-mixja tal-fi di mhix mixja ta’ bniedem waħdu imma fil-passjoni ta’ Sidna Ġesù Kristu. Infatti t-tieni mit-Testment il-Qadim, bis-salm u t-talba kien ġie msallab u maqtul b’mod umiljanti fuq salib fuq hija mixja tal-komunità u fi l-komunità, “tnejn minnhom” kif qari huwa ta’ meta Abraham ġie ordnat minn ti egħu, jinxtegħlu x-xemgħat fi lwaqt li il-Golgota. Għalihom is-salib kien it-tmiem ta’ kollox u naraw fi l-vers 13. Huwa fi ċ-ċert li wieħed mid-dixxipli jismu Alla biex joffri b’sagrifiċċju lil Ibnu Iżakk. Huwa s-saċerdot jintona l-glorja. Il-qniepen tal-knejjes għalhekk kull tama kienet spiċċat: “Aħna konna nitt amaw Klejopa. Ma għandniex l-isem tat-ti eni dixxiplu. Xi biblisti tiela’ l-muntanja mgħobbi l-ħatab huwa figura li kienu ilhom siekta sa minn Ħamis Ix-Xirka, li hu kien dak li kellu jifdi lil Iżrael; iżda issa, fuq kollox ġa jitkellmu minn koppja, Klejopa u l-mara ti egħu u għalhekk ta’ Kristu tiela’ l-għolja tal-Kalvarju mgħobbi issa jibdew jindaqqu bil-ferħ naturalment skont għaddew tlitt ijiem minn dawn il-ġrajja!” (vers 21). Huwa mixja ta’ familja li ti skopri lil Kristu. Oħrajn jitkellmu minn mhux il-ħatab iżda s-salib tal-injam. Kif Alla id-drawwa tal-post. U verament għandna għax l-ewwel jum tal-ġimgħa wara dak tas-Sibt, il-jum tal-Għid, dixxiplu bl-isem ta’ Xmun. Hu x’inhu, l-identi tà tat-ti eni ħeles lil Iżakk mill-mewt, hekk ukoll Sidna nifi rħu. Is-Salvatur tagħna wara li ġie maqtul it-ti elet jum fuq il-Ġimgħa l-Kbira, il-jum tal-qawmien dixxiplu ti bqa’ waħda inċerta. Jista’ jkun ukoll li San Luqa Ġesù Kristu ma rax it-taħsir fil-qabar iżda qam bħall-Ħaruf tal-Għid issa qam glorjuż u rebbieħ. ta’ Kristu mill-mewt, il-jum li jimmarka r-rebħa tal-ħajja ried jinqeda b’dan id-dixxiplu anonimu biex jinvolvi ukoll glorjuż biex iqajjem fl-aħħar jum lilna miegħu. Il-qawmien ti egħu jfi sser ukoll il-qawmien ta’ dejjem fuq il-mewt, fuq kollox huwa t-tmien jum li lill-qarrejja f’dan l-episodju. Għalhekk mela t-ti eni dixxiplu tagħna bil-ġisem ukoll fl -aħħar jum. Għalhekk ma jispiċċa qatt . Infatti d-dehriet ta’ Kristu Rxoxt iseħħu Wara nsibu testi sbieħ meħudin mill-profeti jista’ jkun inti u jien, aħna li lkoll ninsabu mexjin f’ħajjitna għandna verament għax nifi rħu. kollha fi l-jum tal-Ħadd li għalina l-insara huwa tassew Jum fuq il-Ħniena Divina li Alla wera minkejja li f’din it-triq lejn Għemmaws fejn ninsabu ukoll forsi b’qalb il-Mulej ‘Dies Domini’. l-poplu ta’ Iżrael wera infedeltajiet kbar. Alla, Naturalment l-Evanġelju jitt ratt a rakkont maqtugħa, imma l-Mulej żgur ser jakkompanjana u mhux tal-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet. Imbagħad wara li kkastiga d-dnubiet tal-poplu tiegħu, Il-Post ser iħallina waħedna. Alla jittrattah bi mħabba ta’ għarus li l-għarusa issir il-Liturġija tal-Magħmudija fi lwaqt li Ninsabu fi vjaġġ ta’ żewġ dixxipli, minn Ġerusalem lura tiegħu ma kinitx leali lejh. Għal ftit jien l-funzjoni ti spiċċa bil-Liturġija Ewkaristi ka. Il-Kontenut lejn id-dar tagħhom eżatt ament lejn ir-raħal ta’ Għemmaws, tlaqtek; imma bi mħabba bla qies jien nerġa’ Dan l-episodju ta’ Għemmaws nistgħu naqsmuh f’żewġ F’dan is-Sibt Qaddis tal-Għid inġeddu li kien jinsab madwar sitti n stadju (kull stadju kien ikejjel niġbrok. Fis-saħna tal-korla ħbejt wiċċi għal parti jiet. Għandna l-ewwel parti fejn Ġesù jirrivela lilu l-wegħdiet tal-magħmudija. Dan ifi sser madwar 178 metru) jiġifi eri xi seba’ mili jew madwar 11-il ftit minnek. Bi mħabba ta’ dejjem ħennejt nnifsu lid-dixxipli permezz tal-Kelma ta’ Alla, fejn jagħti hom impenn kbir fi l-ħajja nisranija tagħna. kilometru bogħod mill-belt ta’ Ġerusalem u għalhekk għalik, jgħid il-Mulej, il-Feddej tiegħek” (Iż biex nift iehmu l-ewwel lenti tan-nuċċali tal-fi di: “U beda Irridu nift akru kemm Sibt il-Għid kien pass kellhom mixja ta’ madwar sagħtejn. Illum l-istudjużi 54, 7-8). minn Mosè u l-profeti kollha jfi ssrilhom kull ma kien hemm importanti għall-katekumeni. tal-bibbja, permezz ta’ skavi arkeoloġiċi jidenti fi kaw ir-raħal fl -Iskritt ura fuqu” (vers 27). It-ti eni parti , jiġifi eri t-ti eni Jekk irridu nifhmu l-Liturġija Huma kienu jiċħdu d-dinja ta’ Għemmaws mar-raħal ta’ El Qubejbeh. Bħala triq, minn lenti tan-nuċċali, hi dik tal-Ewkaristi ja fejn Ġesù jingħata ta’ Sibt il-Għid irridu niftakru li bit-tama li kif Kristu qam minn Ġerusalem, li bħala belt ti nsab fuq l-għolja Sijon (li ti nsab lid-dixxipli fi l-qsim tal-ħobż: “U waqt li kien fuq il-mejda hija liturġija batteżimali. Għalhekk bejn l-imwiet, jekk jissieħbu ma’ madwar 750 metru fuq il-livell tal-baħar), mhix xi waħda magħhom, qabad il-ħobż, qal il-barka, qasmu u tahulhom. it-tielet parti tal-Liturġija Kristu, huma wkoll joħorġu dritt a imma tgħaddi minn diversi widien sa ma ti eħdok Imbagħad infetħulhom għajnejhom u għarfuh, iżda hu għab 28 huwa r-rit tal-magħmudija. rebbeħin miegħu. ■ għan-naħat ta’ Nablus, lejn ix-xaqliba tal-Wied tal-Ġordan 29 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013 il-Qadim. It-tnejn l-oħra huma l-epistola u Fil-Knisja primittiva fil-vġili tal-Għid kienu jsiru l-Evanġelju. Is-siltiet li jinqraw huma Ġenesi 1,1-2,2; l-magħmudijiet tal-katekumeni. Għalhekk il-ħsieb “Ibqa’ magħna, għax issa sar ħafna ħin u Ġenesi 22, 1-18; Eżodu 14, 15-15,1; Baruk 3, 9-15, jidwi ma’ din il-liturġija kollha huwa dan. Kif l-jum ġa wasal biex jintemm” (Lq 24:29) 32-4,4; Eżekjel 36, 16-28. L-epistola hija il-katekumenu kien irid jgħaddi minn prova dejjem meħuda mill-Ittra lir-Rumani 6, 3-11 iebsa billi jmut għad-dinja biex isir nisrani filwaqt li l-Evanġelju jinqraw fuq ċiklu ta’ tliet hekk kien jitgħammed f’Sibt il-Għid biex snin ir-rakkonti tal-qawmien mis-Sinottiċi. jiġi muri li ċ-ċaħdiet tiegħu ma għamilhomx (Sena A Mattew 28, 1-10, Sena B Mark 16, 1-8, għalxejn iżda bit-tama li se jqum ma’ Sidna u Sena Ċ Luqa 24, 1-12). Minflok li se nispjega Ġesù Kristu. kull lezzjoni waħda waħda se nibni teoloġija Hekk il-Liturġija ta’ Sibt il-Għid ma tal-Għid mibnija fuq dawn il-lezzjonijiet tant għandniex nifhmuha bħala tifkira tal-passat importanti. L-Għid huwa ħolqien ġdid fi Kristu. imma xi ħaġa preżenti. In-nisrani li jmut Infatti l-ewwel lezzjoni nsibu rakkont ta’ meta għad-dnub qiegħed jagħmel hekk bit-tama Alla ħalaq id-dinja. Infatti nistgħu ngħidu li li se jqum ma’ Kristu. Kif Kristu rebaħ, l-qawmien ta’ Sidna Ġesù Kristu huwa ħolqien in-nisrani jirbaħ ukoll. spiritwali li huwa tal-għaġeb. It-tielet lezzjoni tfakkarna meta l-Lhud qasmu l-Baħar l-Aħmar F’dan il-kuntest għandha tinqara biex kisbu l-libertà tagħhom u setgħu jimxu l-Epistola mill-ittra ta’ San Pawl lir-Rumani. lejn l-art imwiegħda. Hawn ukoll għandna Biex nifhmu din is-silta jeħtieġ li nkunu nafu IL-QSIM TAL-HOBŻ – IN FRACTIONE PANIS paralleliżmu li tkanta wkoll fl-Exultet bejn li f’dan iż-żmien il-magħmudija kienet issir il-ħruġ mill-Eġittu tal-poplu Lhudi u l-ħruġ per immersionem (jiġifieri il-katekumenu IL-BIEB TAL-FIDI – PORTA FIDEI tagħna mid-dlam tal-mewt u d-dnub. Infatti kien jiġi mgħaddas fl-ilma). Hawnhekk San minn: Fr Charles Butti gieg l-Liturgija kif ukoll Missirijiet il-Knisja jgħallmu Pawl, fl-għadis fl-ilma, jilmaħ il-mewt tisħib biex naraw it-Testment il-Qadim iseħħ fil-Ġdid. tan-nisrani fil-mewt ta’ Kristu u mbagħad Dan l-episodju taż-żewġ dixxipli ta’ Għemmaws insibuh fejn saħansitra n-naħat tal-Baħar il-Mejjet jinsabu mhux meta jitla’ mill-ilma jixbah lil Kristu qiegħed biss fi l-vanġelu ta’ San Luqa fi l-kapitlu 24. ħażin taħt il-livell tal-baħar (madwar 400 metru taħt il-livell Kif fit-Testment il-Qadim Alla wera l-qawwa iqum mill-imwiet. Jekk aħna sirna ħaġa tal-baħar). It-triq mela terġa’ ti rrifl etti fl -istess ħin, it-triq tiegħu billi farrak il-karrijiet tal-Eġizzjani Il-Jum waħda miegħu f’mewt tixbah lil tiegħu, tan-niżla tal-fi di ta’ dawn iż-żewġ dixxipli li kienu qatgħu (figura tal-jasar) hekk ukoll Kristu permezz Ninsabu l-Ħadd fi lgħaxija, “dakinhar stess”, x’aktarx ft it hekk ningħaqdu miegħu fil-qawmien tiegħu qalbhom għal kollox. tal-passjoni u l-mewt tiegħu għamel rebħa li kif sigħat qabel inżul ix-xemx. Mument li kien jirrifl etti tassew mill-mewt” (Rum 6, 5). il-moral taż-żewġ dixxipli ta’ Għemmaws, li kien wieħed għedna l-Liturġija tipparagunaha mal-ħolqien Il-Persunaġġi tad-dinja. Il-Liturġija tal-Kelma tfakkarna wkoll Ta’ min isemmi li wara l-aħħar qari baxx ħafna għax ir-Rabbi jew l-Imgħallem tagħhom Ġesù, Il-mixja tal-fi di mhix mixja ta’ bniedem waħdu imma fil-passjoni ta’ Sidna Ġesù Kristu. Infatti t-tieni mit-Testment il-Qadim, bis-salm u t-talba kien ġie msallab u maqtul b’mod umiljanti fuq salib fuq hija mixja tal-komunità u fi l-komunità, “tnejn minnhom” kif qari huwa ta’ meta Abraham ġie ordnat minn ti egħu, jinxtegħlu x-xemgħat fi lwaqt li il-Golgota. Għalihom is-salib kien it-tmiem ta’ kollox u naraw fi l-vers 13. Huwa fi ċ-ċert li wieħed mid-dixxipli jismu Alla biex joffri b’sagrifiċċju lil Ibnu Iżakk. Huwa s-saċerdot jintona l-glorja. Il-qniepen tal-knejjes għalhekk kull tama kienet spiċċat: “Aħna konna nitt amaw Klejopa. Ma għandniex l-isem tat-ti eni dixxiplu. Xi biblisti tiela’ l-muntanja mgħobbi l-ħatab huwa figura li kienu ilhom siekta sa minn Ħamis Ix-Xirka, li hu kien dak li kellu jifdi lil Iżrael; iżda issa, fuq kollox ġa jitkellmu minn koppja, Klejopa u l-mara ti egħu u għalhekk ta’ Kristu tiela’ l-għolja tal-Kalvarju mgħobbi issa jibdew jindaqqu bil-ferħ naturalment skont għaddew tlitt ijiem minn dawn il-ġrajja!” (vers 21). Huwa mixja ta’ familja li ti skopri lil Kristu. Oħrajn jitkellmu minn mhux il-ħatab iżda s-salib tal-injam. Kif Alla id-drawwa tal-post. U verament għandna għax l-ewwel jum tal-ġimgħa wara dak tas-Sibt, il-jum tal-Għid, dixxiplu bl-isem ta’ Xmun. Hu x’inhu, l-identi tà tat-ti eni ħeles lil Iżakk mill-mewt, hekk ukoll Sidna nifi rħu. Is-Salvatur tagħna wara li ġie maqtul it-ti elet jum fuq il-Ġimgħa l-Kbira, il-jum tal-qawmien dixxiplu ti bqa’ waħda inċerta. Jista’ jkun ukoll li San Luqa Ġesù Kristu ma rax it-taħsir fil-qabar iżda qam bħall-Ħaruf tal-Għid issa qam glorjuż u rebbieħ. ta’ Kristu mill-mewt, il-jum li jimmarka r-rebħa tal-ħajja ried jinqeda b’dan id-dixxiplu anonimu biex jinvolvi ukoll glorjuż biex iqajjem fl-aħħar jum lilna miegħu. Il-qawmien ti egħu jfi sser ukoll il-qawmien ta’ dejjem fuq il-mewt, fuq kollox huwa t-tmien jum li lill-qarrejja f’dan l-episodju. Għalhekk mela t-ti eni dixxiplu tagħna bil-ġisem ukoll fl -aħħar jum. Għalhekk ma jispiċċa qatt . Infatti d-dehriet ta’ Kristu Rxoxt iseħħu Wara nsibu testi sbieħ meħudin mill-profeti jista’ jkun inti u jien, aħna li lkoll ninsabu mexjin f’ħajjitna għandna verament għax nifi rħu. kollha fi l-jum tal-Ħadd li għalina l-insara huwa tassew Jum fuq il-Ħniena Divina li Alla wera minkejja li f’din it-triq lejn Għemmaws fejn ninsabu ukoll forsi b’qalb il-Mulej ‘Dies Domini’. l-poplu ta’ Iżrael wera infedeltajiet kbar. Alla, Naturalment l-Evanġelju jitt ratt a rakkont maqtugħa, imma l-Mulej żgur ser jakkompanjana u mhux tal-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet. Imbagħad wara li kkastiga d-dnubiet tal-poplu tiegħu, Il-Post ser iħallina waħedna. Alla jittrattah bi mħabba ta’ għarus li l-għarusa issir il-Liturġija tal-Magħmudija fi lwaqt li Ninsabu fi vjaġġ ta’ żewġ dixxipli, minn Ġerusalem lura tiegħu ma kinitx leali lejh. Għal ftit jien l-funzjoni ti spiċċa bil-Liturġija Ewkaristi ka. Il-Kontenut lejn id-dar tagħhom eżatt ament lejn ir-raħal ta’ Għemmaws, tlaqtek; imma bi mħabba bla qies jien nerġa’ Dan l-episodju ta’ Għemmaws nistgħu naqsmuh f’żewġ F’dan is-Sibt Qaddis tal-Għid inġeddu li kien jinsab madwar sitti n stadju (kull stadju kien ikejjel niġbrok. Fis-saħna tal-korla ħbejt wiċċi għal parti jiet. Għandna l-ewwel parti fejn Ġesù jirrivela lilu l-wegħdiet tal-magħmudija. Dan ifi sser madwar 178 metru) jiġifi eri xi seba’ mili jew madwar 11-il ftit minnek. Bi mħabba ta’ dejjem ħennejt nnifsu lid-dixxipli permezz tal-Kelma ta’ Alla, fejn jagħti hom impenn kbir fi l-ħajja nisranija tagħna. kilometru bogħod mill-belt ta’ Ġerusalem u għalhekk għalik, jgħid il-Mulej, il-Feddej tiegħek” (Iż biex nift iehmu l-ewwel lenti tan-nuċċali tal-fi di: “U beda Irridu nift akru kemm Sibt il-Għid kien pass kellhom mixja ta’ madwar sagħtejn. Illum l-istudjużi 54, 7-8). minn Mosè u l-profeti kollha jfi ssrilhom kull ma kien hemm importanti għall-katekumeni. tal-bibbja, permezz ta’ skavi arkeoloġiċi jidenti fi kaw ir-raħal fl -Iskritt ura fuqu” (vers 27). It-ti eni parti , jiġifi eri t-ti eni Jekk irridu nifhmu l-Liturġija Huma kienu jiċħdu d-dinja ta’ Għemmaws mar-raħal ta’ El Qubejbeh. Bħala triq, minn lenti tan-nuċċali, hi dik tal-Ewkaristi ja fejn Ġesù jingħata ta’ Sibt il-Għid irridu niftakru li bit-tama li kif Kristu qam minn Ġerusalem, li bħala belt ti nsab fuq l-għolja Sijon (li ti nsab lid-dixxipli fi l-qsim tal-ħobż: “U waqt li kien fuq il-mejda hija liturġija batteżimali. Għalhekk bejn l-imwiet, jekk jissieħbu ma’ madwar 750 metru fuq il-livell tal-baħar), mhix xi waħda magħhom, qabad il-ħobż, qal il-barka, qasmu u tahulhom. it-tielet parti tal-Liturġija Kristu, huma wkoll joħorġu dritt a imma tgħaddi minn diversi widien sa ma ti eħdok Imbagħad infetħulhom għajnejhom u għarfuh, iżda hu għab 28 huwa r-rit tal-magħmudija. rebbeħin miegħu. ■ għan-naħat ta’ Nablus, lejn ix-xaqliba tal-Wied tal-Ġordan 29 Leħen il-Qala - Għid 2013

minn quddiemhom” (versi 30 u 31), fejn fl -oriġinal Grieg Fil-qsim tal-ħobż iż-żewġ dixxipli jagħrfu lil Ġesù li sar tal-vanġelu għandna ‘sar inviżibbli’ (bil-Grieg: aphantos) preżenti quddiemhom fl -Ewkaristi ja u minkejja li kien minfl ok ‘għab’ u għalhekk, li minkejja ma baqax jidher, kien billejl marru lura lejn Ġerusalem, mimlija kollha fi di u preżenti tassew u mhux telaq minn quddiemhom. Ġesù ħajja, ixandru li huma wkoll iltaqgħu mal-Irxoxt. Hekk sar preżenti fi l-ħobż, fi l-preżenza Ewkaristi ka. ukoll tagħmel magħna l-Ewkaristi ja li tbiddel il-qalb tal-bniedem u toħloq fi na ħajja ġdida għax “il-Mulej qam Il-Messaġġ Att wali tassew”. Il-mixja tad-dixxipli ta’ Għemmaws hija għalhekk Waqt li x-xemx kienet nieżla, ix-Xemx tal-Ġusti zzja, il-mixja ti egħek ma’ Kristu fi l-Knisja fi t-triq lejn Ġerusalem Kristu Rxoxt deher fosthom: “Huma u jitħaddtu u tas-Sema. ■ jitkellmu bejniethom, Ġesù nnifsu resaq lejhom u baqa’ Biblijografi ja miexi magħhom” (vers 15). Il-verb ‘mexa’ li fl -oriġinal B��, G.C., Introduzione all’opera di Luca. Aspetti teologici, Grieg insibuh 51 darba f’Luqa għandu aspett teoloġiku Studium Biblicum Franciscanum. Analecta 35, Jerusalem 1992. ferm importanti li jindika vjaġġ mill-mewt għall-ħajja, E��, J., Il Vangelo secondo Luca, I-II, Brescia 1985. vjaġġ ta’ fi di, il-mixja tal-pellegrin. Ġesù qatt ma jħalli F��, S., Una comunità legge il vangelo di Luca, Bologna 2001. lill-bniedem waħdu, imma tassew ‘huwa miexi miegħu’ F��, J.A., The Gospel According to Luke. Introducti on, (symporeuomai) biex ikun miegħu fi d-diffi kultajiet Translati on, and Notes, New York – London – Toronto – Sydney – Auckland 1985. tal-ħajja għax hu tassew l-Emmanuel, Alla magħna. Is-sens J��, L.K., Gospel of Luke, Sacra Pagina 3, Collegeville (MN) qawwi ta’ ospitalità fi l-kultura biblika narawh ukoll f’dawn 1991. id-dixxipli li jisti ednu lil dan il-‘barrani’ biex jibqa’ u jgħaddi P��, M.A., What are they saying about Luke?, New York, 1989. l-lejl għall-kenn tad-dar tagħhom. Il-frażi qawwija “Ibqa’ magħna” fi l-vers 29, li fi l-Grieg ti nqara ‘Meinon meth Nota: hemon’, tf isser eżatt ament “ibqa’ biex tgħix magħna” Nifi rħu lil Fr Charles Butti gieg, li ngħata Dott orat fl - għaliex il-verb Grieg ‘menein’, li nsibuh 118-il darba fi l-Ġdid Istudji Bibliċi u fi t-Teoloġija Sagra mill-Istati Uniti Testment, ifi sser mhux biss ‘ti bqa’, imma ukoll ‘tgħix’, wara żewġ riċerki dott orali li għamel dwar il-Familja ‘toqgħod biex tgħix ma’ xi ħadd’: “Ibqgħu fi ja, u jiena u dwar ir-Raba’ Kmandament fi l-Kti eb ta’ Bin Sirak fl - nibqa’ fi kom. Kif il-fergħa ma ti stax tagħmel frott minnha Anti k Testment. B’hekk bħala biblista għamel riċerki nfi sha jekk ma ti bqax fi d-dielja, hekk anqas intom jekk ma bibliċi kemm fl -Anti k Testment għad-Dott orat u kemm ti bqgħux fi ja.” (Ġw 15:4). fi l-Ġdid Testment dwar San Pawl għal-Liċenzjat.

MarioWOODWORKS Portelli

5 St Joseph Street, Qala, Gozo Tel / Fax: 2156 2985

Manufacturers of High Quality Furniture and Interior Fitments. We guarantee Excellent Craftsmanship 30 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013 minn quddiemhom” (versi 30 u 31), fejn fl -oriġinal Grieg Fil-qsim tal-ħobż iż-żewġ dixxipli jagħrfu lil Ġesù li sar Il-Ħti ġijiet tal-Qala (1949) tal-vanġelu għandna ‘sar inviżibbli’ (bil-Grieg: aphantos) preżenti quddiemhom fl -Ewkaristi ja u minkejja li kien minfl ok ‘għab’ u għalhekk, li minkejja ma baqax jidher, kien billejl marru lura lejn Ġerusalem, mimlija kollha fi di u preżenti tassew u mhux telaq minn quddiemhom. Ġesù ħajja, ixandru li huma wkoll iltaqgħu mal-Irxoxt. Hekk sar preżenti fi l-ħobż, fi l-preżenza Ewkaristi ka. ukoll tagħmel magħna l-Ewkaristi ja li tbiddel il-qalb Frak ta’ Storja (7) tal-bniedem u toħloq fi na ħajja ġdida għax “il-Mulej qam Il-Messaġġ Att wali tassew”. Il-mixja tad-dixxipli ta’ Għemmaws hija għalhekk minn: Winston L. Zammit B.A.,(Hons.), P.G.C.E., M.A. Waqt li x-xemx kienet nieżla, ix-Xemx tal-Ġusti zzja, il-mixja ti egħek ma’ Kristu fi l-Knisja fi t-triq lejn Ġerusalem Kristu Rxoxt deher fosthom: “Huma u jitħaddtu u tas-Sema. ■ Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, Għawdex kien għadu ma kellux jippreżenta diffi kultajiet serji, billi fuq jitkellmu bejniethom, Ġesù nnifsu resaq lejhom u baqa’ Biblijografi ja nieqes minn diversi aff arijiet. Diversi rħula inklużi kull naħa tat-triq kien hemm propjetà tal-Gvern, miexi magħhom” (vers 15). Il-verb ‘mexa’ li fl -oriġinal B��, G.C., Introduzione all’opera di Luca. Aspetti teologici, dawk tal-Qala, tax-Xagħra, taż-Żebbuġ, tal-Għarb u Ta’ bl-eċċezzjoni ta’ parti żgħira li kienet propjetà privata u Grieg insibuh 51 darba f’Luqa għandu aspett teoloġiku Studium Biblicum Franciscanum. Analecta 35, Jerusalem 1992. Sannat kienu għadhom mingħajr dawl elett riku. Ħafna għalhekk kellha ti ġi esproprijata. ferm importanti li jindika vjaġġ mill-mewt għall-ħajja, E��, J., Il Vangelo secondo Luca, I-II, Brescia 1985. toroq ma kinux fi stat tajjeb u mhux id-djar kollha Ħondoq ir-Rummien: vjaġġ ta’ fi di, il-mixja tal-pellegrin. Ġesù qatt ma jħalli F��, S., Una comunità legge il vangelo di Luca, Bologna 2001. kienu kkumnikati mad-drenaġġ. Il-Qala kellha dawn F��, J.A., The Gospel According to Luke. Introducti on, lill-bniedem waħdu, imma tassew ‘huwa miexi miegħu’ il-problemi wkoll. (symporeuomai) biex ikun miegħu fi d-diffi kultajiet Translati on, and Notes, New York – London – Toronto – Sydney – Auckland 1985. tal-ħajja għax hu tassew l-Emmanuel, Alla magħna. Is-sens Il-Ħatra ta’ Kummissjoni: Il-qagħda mwiegħra J��, L.K., Gospel of Luke, Sacra Pagina 3, Collegeville (MN) qawwi ta’ ospitalità fi l-kultura biblika narawh ukoll f’dawn tal-gżira Għawdxija wasslet lill-Gvern Malti , elett 1991. f’Ott ubru 1947, wara l-għotja mill-ġdid tas-Self id-dixxipli li jisti ednu lil dan il-‘barrani’ biex jibqa’ u jgħaddi P��, M.A., What are they saying about Luke?, New York, 1989. l-lejl għall-kenn tad-dar tagħhom. Il-frażi qawwija “Ibqa’ Government biex jara x’ikunu l-ħti ġijiet ta’ din il-gżira. Nota: magħna” fi l-vers 29, li fi l-Grieg ti nqara ‘Meinon meth Fil-fatt fi d-diskors tat-Tron li sar mill-Gvernatur Sir Nifi rħu lil Fr Charles Butti gieg, li ngħata Dott orat fl - hemon’, tf isser eżatt ament “ibqa’ biex tgħix magħna” Francis Douglas fi l-ft uħ tal-Leġiżlatura f’Jannar 1948 Istudji Bibliċi u fi t-Teoloġija Sagra mill-Istati Uniti għaliex il-verb Grieg ‘menein’, li nsibuh 118-il darba fi l-Ġdid intqal hekk: “The Prime Minister’s visit to Gozo has wara żewġ riċerki dott orali li għamel dwar il-Familja Testment, ifi sser mhux biss ‘ti bqa’, imma ukoll ‘tgħix’, revealed to him the dire requirements of the sister u dwar ir-Raba’ Kmandament fi l-Kti eb ta’ Bin Sirak fl - ‘toqgħod biex tgħix ma’ xi ħadd’: “Ibqgħu fi ja, u jiena island, and a Commission will be set up in the near Anti k Testment. B’hekk bħala biblista għamel riċerki nibqa’ fi kom. Kif il-fergħa ma ti stax tagħmel frott minnha future to report in greater detail on this matt er”. 1 nfi sha jekk ma ti bqax fi d-dielja, hekk anqas intom jekk ma bibliċi kemm fl -Anti k Testment għad-Dott orat u kemm Din il-Kummissjoni nħatret fl -istess sena. Il-membri ti bqgħux fi ja.” (Ġw 15:4). fi l-Ġdid Testment dwar San Pawl għal-Liċenzjat. Hawnhekk kien hemm bżonn il-bini ta’ ħajt, u l-ft uħ tagħha kienu; il-Kummissarju għal Għawdex – Is-Sur ta’ triq minn hemm sal-Qala, li bis-saħħa t’hekk Ħondoq Edgar Montanaro, tnejn mill-membri Għawdxin ir-Rummien seta’ jsir post fejn jinżlu l-passiġġieri f’każ fl -Assemblea Leġiżlatti va – li kienu l-Avukat Dr. t’emerġenza. Hemmhekk kien hemm ukoll bżonn Francesco Masini LL.D. il-Kap tal-Parti t ta’ Għawdex, ta’ Winch, biex jitt ellgħu d-dgħajjes tas-sajjieda fuq is-Sur Henry Jones Kap tal-Parti t ta’ Jones u Patri ir-rampa, u post imsaqqaf ħdejn ir-rampa bħala kenn Akkursju Xerri O.F.M., Editur tar-Rivista Djoċesana għad-dgħajjes. ‘Għawdex’. Din il-Kummissjoni kienet diġà bdiet Il-Provista tal-Elett riku: ix-xogħol tagħha f’Sett embru 1948.2 Mario Portelli Jidher ukoll li l-Kummissjoni ddiskuti et il-proviżjoni WOODWORKS Il-Kummissjoni bdiet ti ltaqa’ ma’ delegazzjonijiet tad-dawl elett riku lir-raħal tal-Qala, u dak tax-Xagħra. mill-irħula Għawdxin, ti sma’ t-talbiet tagħhom u wara Iżda f’dan il-qasam il-Manager tad-Diparti ment tagħmel Interim Report. Fil-fatt fi t-13 ta’ Jannar 1949, tal-Elett riku u l-Ilma, u l-Kummissarju għal Għawdex, il-Kummissjoni kitbet it-ti elet Interim Report li kien ikkummentaw hekk: 5 St Joseph Street, Qala, Gozo jitt ratt a l-irħula tal-Qala u tax-Xagħra. “Additi onal commitments cannot be undertaken 3 Il-Kummissjoni laqgħet id-delegazzjonijiet tal-Qala unless effi cency of Power Stati on is improved”. Tel / Fax: 2156 2985 u tax-Xagħra, u tkellmet magħhom fuq il-kwistjoni Sa Lulju 1949 din il-Kummissjoni kienet ippreżentat tax-xogħlijiet pubbliċi u inviżta tal-fatt li bosta ir-rapport tagħha, għaldaqstant fi s-26 ta’ Lulju 1949, mill-punti mqajmin kienu ilhom pendenti għal żmien l-Aġent Prim Ministru Dr. Arturo Colombo M.D., konsiderevoli, mingħajr ma sar progress notevoli, Ministru tal-Finanzi, kiteb itt ra ta’ ringrazzjament Manufacturers of High ħasset li kien id-dmir tagħha li ti ġbed l-att enzjoni lill-Kummissarju ta’ Għawdex.4 Iżda minħabba diversi tal-Gvern għal din is-sitwazzjoni. ċirkostanzi ħafna mir-rakkomandazzjonijiet, dan Quality Furniture and Skont il-Kummissjoni, mit-tagħrif li ġabret, l-iżjed ir-rapport baqa’ fuq l-ixkaff a. ■ xogħlijiet importanti li kellhom jitwett qu fi l-Qala kienu: 1 D(ebates) L(egislati ve) A(ssembly) Session 21-01-1948 p.8. L-Asfaltar ta’ Triq Imġarr - li kienet arterja. Interior Fitments. 2 Għawdex, 12-1X-1948 p.6. Il-Kummissjoni kienet infurmata li dan ix-xogħol 3 A(rkivju) N(azzjonali) M(alta) O.P.M. 138/49. kien diġà approvat u kien se jinbeda meta l-att enzjoni 4 Leħen Is-Sewwa 3-VIII-1949 Is-Sur Edgar G. Montanaro, We guarantee Excellent Craftsmanship tti eħdet fuq proġett ieħor. Din it-triq kellha bżonn ta’ kien Kummissarju għal Għawdex bejn l-1944 – 1956. 30 twessigħ biex issir ta’ Two Way Traffi c. Dan it-twessigħ 31 Leħen il-Qala - Għid 2013 Xerri GELLUXA SUPPLIES LTD il-Bukkett General Merchant Store A, N.B. Grunju Street, Qala, Gozo

Bar - Restaurant T: 2155 1555 Pizzeria F: 2155 4273 Zewwieqa Road, Qala - Gozo Tel: 2155 3500 • Fax: 2156 5394 M: 9982 4300 Mob: 9949 0679 E-mail: [email protected] E: [email protected] in-najsi Mario Camilleri “Camilleri Family” 21, Independence Street, Qala, Gozo. Tel: 2155 4941  For all kind of Mob: 9946 0725 Concrete Works 9988 5457  Crane Hire

32 Leħen il-Qala - Għid 2013 Funeral b’Messaġġ... Il-Ħeġġa minn: Mons. Salv Grima

Sejrin lura lejn darhom wara funeral, żewġ kuġini “Fakkarni ft it. Naf li semma’ xi ħaġa fl -omelija” sabu fuqiex jgħaddu kelma bejniethom. Kien ilhom interrompa Ġanni. xi ft it ma jiltaqgħu fl imkien u d-diskors ħareġ iktar “Semma’ bħala eżempju t-tħabrik ta’ Marija, meta mill-qalb milli mill-fomm. It-tnejn urew sogħba għal wara li kellimha l-Anġlu qamet u marret tħaff ef biex Frank li kienet tafu l-parroċċa kollha, u li ma kien tgħin lil Eliżabett a. Għamlet dan minn qalbha u mhux jgħaddi minn imkien li ma jsellimx b’xi kelma lil kull kontra qalbha. Hekk ukoll nafu lil Frank. Pjaċir kien min kien jara. Ma kienx minn dawk li jieqaf jitkellem jaf jagħmilulek mill-iktar fi s, u minn qalbu” spjegalu fi t-tul, jekk ma tkunx xi ħaġa tassew għall-bżonn. Pawlu. Il-passi ti egħu kienu ħfi ef, għax ti stħajlu dejjem b’qadjiet oħra x’jagħmel. “M’inti x tgħid ħażin, Pawl”. Ġanni u Pawlu hekk kienu jafuh, u t-tnejn kellhom “U l-eżempju l-ieħor ta’ Kristu. Il-Kappillan qalilna l-istess kelma. Baqgħu maħsudin u mnikkta kif il-mewt xi premura kellu f’ħajtu, speċjalment meta wera ħaditu hekk malajr, u kien għadu lanqas għadda lill-Appostli għalfejn kien sejjer Ġerusalemm, u beda għall-pensjoni. Ma kienx miżżewweġ. Ma tagħmilx miexi quddiemhom waqt li huma kienu mehdija fuq diff erenza. aff arijiet oħra” fakkru Ġanni. “Kulħadd kien jafu bħala bniedem mgħaġġel, u kien “X’kienet l-aff ari dakinhar? Fakkarni aħjar” qabeż qallu anki mgħaġġel biex ħalliena” osserva Ġanni. Ġanni. “Mgħaġġel fuq xogħlu, u mgħaġġel biex jiltaqa’ “Ġerusalemm tf isser il-post fejn Kristu kellu jbati ħafna mal-Mulej, trid tgħid” kompla kuġinuh. “M’hemmx fi l-passjoni u l-mewt qabel ma jgħaddi għall-qawmien, għalfejn tkun mgħaġġel. Xi darba rridu mmorru!” żied u xorta waħda baqa’ miexi għas-sagrifi ċċju ti egħu Ġanni. nnifsu” fi ssirlu Pawlu. “Imma fi ha x’ti fh em meta ngħidu li wieħed ikun “Naqbel miegħek li ma kienx sagrifi ċċju żgħir. Hawn mgħaġġel biex jiltaqa’ mal-Mulej. Mhux fi s-sens li ukoll għandu xi ħaġa sabiħa Frank. Għax kien jaf xaba’ minn ħajtu” ried ifi ehem Pawlu. jagħmel kull sagrifi ċċju biex Quddiesa kuljum ma jfallihiex. X’jidhirlek Pawl?” “Veru, għax qatt ma kont tarah irrabjat jew imdejjaq! Jekk ikolli ngħid għalhekk il-Kappillan insista ħafna fuq “Ekku, kif qed tgħid, Ġann. U għalhekk il-Kappillan żied in-Nisrani u l-ħeġġa, u semma’ xi aff arijiet oħra wkoll” ifi sser li Kristu għandu qawwa li jiġbed lil kulħadd lejh”. qabel miegħu Ġanni. “U veru ġibdu lil Frank. Kemm f’ħajtu u issa li sejjaħlu” “Ekku. Bla ma qagħad jinti lef f’ħafna kliem biex irrifl ett a Ġanni. ifaħħar il-kwalitajiet sbieħ li kellu Frank, il-Kappillan “Mhux lil Frank biss. Jalla lilna lkoll!” wera kemm hija importanti l-ħeġġa fi l-ħwejjeġ tar-ruħ. F’kelma waħda ħeġġa għall-Mulej, li jaf iħallas f’waqtu “Hawn l-ajru ti ela’! Ikollna nħaff u, Pawl. Jekk ma rridux għal dak li nkunu wett aqna” rrimarka Pawlu. ninħaslu xi waħda!” “Naqbel miegħek li Frank tassew jixraqlu l-ħlas li “Għandek raġun, Ġann. Kemm ġiet tajba llum! Bdejna qed issemmi. Ngħid jien, kemm hemm bżonn inkunu fuq Frank kemm kien bniedem mgħaġġel, u se jkollna mħeġġin aħna wkoll! Imma għandek tgħid kemm aħna nħarrku l-pass aħna wkoll! La għadna nifi lħu, aħjar tqal biex inħaff u l-mixja tagħna” ammett a Ġanni. inħaff u u nibqgħu nitħeġġu, għax għad jiġi lejl ……. li ħadd ma jgħaġġel iktar fi h” spiċċa Pawlu waqt li sellmu “Infatti laqtuni ħafna l-eżempji li ġabilna l-Kappillan” lil xulxin.■ qabeż qallu Pawlu. 33 Leħen il-Qala - Għid 2013

Best Quality Lowest Prices

Plot 24, Qasam Ta’ Dun Anton, Hardware Xagħra, Gozo. Tel: 2156 3457 Fax: 2156 4285 Mob: 9945 0523 34 Leħen il-Qala - Għid 2013 Aktar dwar it-Twaqqif tal-Parroċċa 325 Sena Ilu. (2) Il-Qala ssir Parroċċa ﬁ t-28 ta’ April 1688 Flimkien ma’ Sannat, ix-Xagħra u ż-Żebbuġ minn: Gabriel Vella.

(Erba’ dokumenti tal-Isqof Davide Cocco Palmieri Dan id-dokument inkiteb eżattament wara l-ewwel li juru biċ-ċar fejn sar it-twaqqif tal-Parroċċa biex Viżita Pastorali tal-Isqof f’Għawdex. Jidher li isservi għal Lvant ta’ Għawdex kollu fit-28 ta’ April dakinhar għall-Isqof Palmieri, is-soluzzjoni għas- 1688) sitwazzjoni reliġjuża fil-gżira Għawdxija kienet li jitwaqqfu erba’ parroċċi ġodda: fiż-Żebbuġ, fix- Issa li ninsabu biss ftit ġimgħat ’il bogħod milli Xagħra, f’Sannat u oħra fil-Qala. Billi dawn l-inħawi niċċelebraw l-anniversarju tat-325 sena mit- kienu mbiegħda mir-Rabat, il-bżonn li jitwaqqfu twaqqif tal-Parroċċa ta’ Santa Marija tal-Qala, dawn il-parroċċi kien ħafna ikbar. F’dokument ħassejt il-ħtieġa li nikteb kelmtejn dwar dak kollu li mill-aktar qadim li llum jinsab ippubblikat (ara: “Il- ġara tliet mija u ħamsa u għoxrin sena ilu permezz Matriċi Kolleġġjata tal-Assunta u l-Ewwel Parroċċi ta’ erba’ dokumenti. t’Għawdex”, 1975, pp. 118-120), il-parroċċi kellhom bżonn isiru f’Santa Margerita ta’ Sannat, f’Sant’ L-Ewwel Dokument: Anton Abbati tax-Xagħra, f’Santa Marija tal-Qala L-ewwel wieħed mid-dokumenti tal-Isqof Cocco u f’ Santa Marija tal-Mirakli fiż-Żebbuġ. F’dan id- Palmieri li kollha kemm huma jitkellmu dwar it- dokument l-Isqof semma xi djar li kienu mxerrdin twaqqif tal-erba’ parroċċi ġodda: Żebbuġ, Sannat, mal-kampanja kollha ta’ Għawdex u qal hekk: “… Xagħra u Qala huwa dak tal-4 ta’ Mejju 1687 jiġifieri uħud minn dawn id-djar huma erba’ mili jew aktar madwar sena qabel ma twaqqfu l-erba’ parroċċi li bogħod mir-Rabat”. Din il-kwotazzjoni tirreferi għadni kif semmejt. biċ-ċar għad-djar tal-Qala minħabba li ebda raħal

35 Leħen il-Qala - Għid 2013

Għawdxi mhu mbiegħed mir-Rabat iktar minn erba’ twaqqif tal-erba’ parroċċi ġodda fit-28 ta’ April mili ħlief ir-raħal tal-Qala. Skont il-kitba tal-4 ta’ 1688. Din hija l-ittra tal-Isqof Cocco Palmieri lill- Mejju 1687 nafu li n-nies tal-erba’ rħula msemmija awtoritajiet tal-Knisja f’Ruma fit-18 ta’ Settembru ma qatgħux milli jitolbu bla waqfien biex ikollhom 1688. Dan id-dokument ġie rrivelat u ppubblikat l-istat ta’ parroċċa. Fid-dokument tal-Isqof naraw minn Patri Alexander Bonnici fis-sena 1975 fil- li bħala rimedju għas-sitwazzjoni, Mons. Cocco ktieb tiegħu “Il-Matriċi Kolleġġjata tal-Assunta u Palmieri għażel lil Dun Ewġenju Azzopardi biex l-Ewwel Parroċċi ta’ Għawdex”.Dan wieħed jista’ jagħmilha ta’ Viċi Parroku fl-irħula taż-Żebbuġ, tax- jsibu fil-paġni 118 u 119 taħt it-titlu ta’: SANNAT, Xagħra, ta’ Sannat u tal-Qala. IX-XAGĦRA, IL-QALA, U Ż-ŻEBBUĠ JINQATGĦU PARROĊĊI GĦAL RASHOM: WAQT LI SAN ĠORĠ It-Tieni Dokument: TIBQA’ PARROĊĊA IMMA MMEXXIJA MILL- Kif kien wiegħed sena qabel fl-4 ta’ Mejju 1687 ARĊIPRIET TAL-MATRIĊI TAL-ASSUNTA. F’din l-ittra l-Isqof Cocco Palmieri waqqaf erba’ Parroċċi l-Isqof Palmieri jgħid li kellhom jiġu mwaqqfa ġodda waħda fil-Qala, f’Sannat, fix-Xagħra u fiż- dawn l-erba’ parroċċi minħabba li l-Arċipriet Żebbuġ bid-digriet tat-28 ta’ April 1688. Din hija ma setax ilaħħaq ma’ dawn ir-reġjuni kollha parti mit-tweġiba li qiegħda fid-dokument tal-4 ta’ speċjalment ma’ dawk il-persuni li jkunu waslu Mejju 1687 tiegħu, għat-talba li għamlu n-nies ta’ fl-aħħar mumenti ta’ ħajjithom. Filwaqt li jitlob dawn l-irħula f’Jannar tal-istess sena: “…essendosi approvazzjoni għat-talba tiegħu li jiġu kkonfermati quattro altre contrade cioè della Cala, del Sannat, dawn l-erba’ parroċċi ġodda mill-Vatikan, l-istess di Sant’ Antonio e del Zebbug che hoggi si trovano Isqof isemmi dawn l-erba’ parroċċi b’isimhom. nell’ istesso bisognio…”. Għalhekk il-Vatikan sar jaf b’dawn l-erba’ rħula jew reġjuni biss li huma: Ta’ Sannat, ix-Xagħra, il- U allura issa ngħaddu għat-tieni dokument tal- Qala, u ż-Żebbuġ. L-approvazzjoni tat-twaqqif ta’ Isqof Cocco Palmieri, id-digriet tat-28 ta’ April 1688 dawn l-erba’ parroċċi ġodda ġiet approvata minn li fih insibu l-proklamazzjoni tat-twaqqif tal-erba’ Ruma bid-digriet tal-5 ta’ Marzu 1689. Ir-risposta Parroċċi; Santa Margerita ta’ Sannat, Sant’ Anton mill-Vatikan kienet din: “Concilii Tridentini tax-Xagħra, Santa Marija tal-Qala u Santa Marija Interpretum respondit: Affirmative”. Minn dan id- tal-Mirakli taż-Żebbug. Din il-proklamazzjoni dokument jidher biċ-ċar li l-Isqof Cocco Palmieri nsibuha għal madwar tnax-il darba fid-digriet. Il- mill-ġdid jerġa’ jtenni li l-erba’ parroċċi ġodda kuntratt ta’ dan id-digriet sar quddiem in-Nutar mwaqqfa fit-28 ta’ April 1688 minnu stess kienu Giovanni Battista Dorbese nhar it-28 ta’ April 1688. Ta’ Sannat, ix-Xaghra, il-Qala u ż-Żebbuġ. Bħala ragħaj spiritwali jew Kappillan għall-kontrada tal-Qala gie magħżul Dun Bernard Haber u fl- Ir-Raba’ Dokument: istess ħin ġie ordnat biex ’il quddiem jibni knisja Jekk it-tliet dokumenti li għadna kif rajna: tal- parrokkjali fil-post hekk imsejjaħ Ta’ Nadur ħdejn 4 ta’ Mejju 1687, tat-28 ta’ April 1688 u tat-18 id-djar li kien hemm. Jidher biċ-ċar kif jgħid l-istess ta’ Settembru 1688 m’humiex biżżejjed biex Isqof li mix-xatt tar-Ramla għall-Wied ta’ Xħajma jikkonfermaw li l-Qala kienet waħda mill-erba’ lejn Ta’ Ħamet sal-limiti tax-Xewkija, fejn iduru parroċċi mwaqqfa fit-28 ta’ April 1688, għandna ma’ Triq l-Imġarr u jinżlu magħha sal-Imġarr kien dokument ieħor. Din hija l-vista pastorali li għamel jissejjaħ bħala Qala. Iżid jgħid l-Isqof bit-Taljan: f’Għawdex l-Isqof Davide Cocco Palmieri fl-1698, “Comprendendosi in questo ristretto la suddetta għaxar snin wara t-twaqqif tal-erba’ parroċċi: Ta’ contrada TAL CALA con sue pertinenze, cioè Nadur, Sannat, tax-Xagħra, tal-Qala u taż-Żebbuġ. F’din il- Comino e Ramla”. Dan kollu juri bic-car li f’din il- vista l-Isqof jgħid li żar fost żjarat oħrajn il-parroċċi kontrada ma kienet teżisti l-ebda knisja oħra ħlief li hu stess kien waqqaf għaxar snin qabel u li dik li kienet iddedikata lill-Immakulata Kunċizzjoni kienu ġew approvati mill-Vatikan bid-digriet tal-5 għalkemm kienet tiġi magħrufa bħala Santa Marija ta’ Marzu 1689. Jgħid li fil-Parroċċa tal-Qala kien tal-Qala minħabba li sas-sena 1615 din il-knisja hemm bħala Kappillan Dun Bernard Haber. kienet iddedikata lil Santa Marija. Minn dan id- digriet tat-28 ta’ April tas-sena 1688 jidher biċ-ċar F’dawn l-erba’ dokumenti jidher biċ-ċar li l-Qala li l-Parroċċa għal Lvant ta’ Għawdex saret fil-QALA twaqqfet Parroċċa bid-digriet tat-28 ta’ April flimkien ma’ dawk tax-Xagħra, Ta’ Sannat u dik taż- 1688 flimkien ma’ dawk ta’ Sannat, tax-Xagħra u Żebbuġ. taż-Żebbuġ. Minn dawn id-dokumenti joħroġ biċ- ċar ukoll li l-Parroċċa ta’ Santa Marija tal-Qala It-Tielet Dokument: li kienet fil-kontrada li kien jisimha Qala kienet Niġi issa għat-Tielet dokument li jkompli isservi għal Lvant ta’ Għawdex kollu.■ jikkonferma dak li għidt iktar ’il fuq, dwar it- 36 Leħen il-Qala - Għid 2013 Mid-Djarju ta’ {u\epp Debono (22) Miġbura u ppreżentata minn: Euchar Mizzi Ir-Raba’ Kapitlu - It-Tieni Parti (Jaqbad mill-ħarġa tal-Milied 2012)

Fil-ħarġa tar-Rivista tal-Milied 2012, ipproduċejna 28.04.41 Miet Francis Falzon ‘il-Kalar’. (armel) kronoka ta’ twelidijiet, żwiġijiet u mwiet li seħħew 20.05.41 Miet Joseph Gauci ‘Manini’ f’att akk fi l-Qala matul is-sena 1940. Illum ser inkomplu mill-għadu. bl-istess kronaka minn fejn spiċċajna fl -aħħar ħarġa, cioè ser nibdew minn Jannar sa Diċembru 1941. Mela 21.05.41 Miet Michael Mizzi ‘il-Flawt’ (ġuvni). nibdew: 21.05.41 Illum Sir William George Sheddon Dobbie 01.01.41 Illum iżżewġet Ġużeppa Abela ‘ta’ Dolora’. KCB, CMG, DSO inħatar Gvernatur ta’ Malta minfl ok Sir Charles Bonham li ħalla lil Malta. 06.01.41 Miet Ġużepp Buti ġieġ ‘ta’ Ġonu’ (Malta). 07.01.41 Miet Ġanni Said ‘ta’ Gejtan’ 09.01.41 Mietet Marinton Camilleri ‘tal-Mitħna’ (armla). 20.01.41 Illum l-iskejjel kollha ta’ Malta ġew magħluqa b’eff ett tal-Gwerra. 22.01.41 Mietet Rożaria Cutajar ‘ta’ Bażora’. 01.02.41 Iżżewġet Konċett a Xerri ‘tal-Bebbi’. 03.02.41 Reġgħu fetħu l-iskejjel li kienu għalqu. 17.02.41 Sar Ċensiment tal-Popolazzjoni fi l-Qala – Nies lokali 412, refuġjati 80 familja u ġuvni. 20.02.41 Iżżewġet Pawla Butti ġieġ ‘ta’ Satun’. 22.02.41 Sar żwieġ bejn Karmnu Xerri ‘tal-Pispier’ ma’ Marija Butti ġieġ. 25.02.41 Iżżewġet Sunta Xerri ‘tal-Bebbi’. 29.02.41 Miet Anġlu Mizzi ‘tal-Magun’. 02.03.41 L-arloġġ avvanza siegħa għall-ħin tas-sajf. 03.03.41 Mietet f’daqqa Ursola Pisani ‘tal-Hatch’ fi l-knisja (armla). 12.03.41 Illum saru l-Purċissjonijiet ta’ San Girgor, 15.06.41 Miet Michael Said ‘tal-Prim’ (ġuvni). kulħadd fi r-raħal ti egħu. 26.06.41 Sar żwieġ bejn Toni Falzon ‘ta’ Kajżola’ u 01.04.41 Miet Salvu Curmi ‘taċ-Ċillajs’. Marija Curmi ‘tax-Xewki’. 06.04.41 Miet Mikieli Camilleri ‘tal-Badeq’. 28.06.41 Iżżewweġ Michael Camilleri ‘ta’ Paċikka’. 08.04.41 Miet Ġużepp Bartolo ‘ta’ Karesti ja’, intlaqat 06.07.41 Sar żwieġ bejn Emmanuel Xerri ‘tad-Dessu’ minn mine fuq il-baħar. ma’ Loreta Bartolo. 24.04.41 Iżżewweġ Michael Portelli ‘tal-Perilla’. 06.07.41 Miet id-Djaknu Dun Ġużepp Bartolo. 24.04.41 Miet Karmnu Tewma ‘tar-Rajjot’, għereq 11.07.41 L-Iskejjel tal-Qala llum kienu kkonsagrati il-Greċja (ġuvni). lill-Qalb ta’ Ġesù. 37 Leħen il-Qala - Għid 2013

18.07.41 Miet Ġużepp Mifsud ‘Majmezz’ (ġuvni). 24.07.41 Iżżewġet Rita Mercieca ‘ta’ Pietru ta’ Manweli’. 05.08.41 Miet Mikieli Butti ġieġ ‘id-Diedi’. 19.08.41 Iżżewġet Tereża Portelli ‘ta’ Żamżam’ ma’ Farrugia mix-Xagħra. 31.08.41 Mietet Rosa Butti ġieġ ‘ta’ Beġieġa’ (xebba). 07.09.41 Sar żwieġ bejn Pawlu Vella ‘taċ-Ċejċa’ ma’ Pawla Butti ġieġ. 22.09.41 Mietet Anġela Abela ‘tan-Nala’ (xebba). 01.10.41 Miet fi l-Ħamrun Toni Butti ġieġ ‘ta’ Toni 14.11.41 L-Aircraft Carrier Ark Royal ġiet mgħarrqa Tal-Bandu’ (ġuvni). llum. 11.10.41 Miet Ġużepp Xuereb ‘tan-Namra’ (ġuvni). 14.11.41 Miet Anġlu Butti ġieġ ‘ta’ Ħanfl ippu’. 20.10.41 Miet Carmel Mizzi ‘Is-Sanġu’. 29.11.41 Iżżewweġ Salvu Mizzi ‘tal-Lisu’. 22.10.41 Mietet Ġiużeppa Mizzi ‘ta’ Salvu tal-Fenek’ 14.12.41 Mietet Sr. Cecilia Debono, iz-zija ti egħi (ta’ (xebba). Ġużepp Debono). 02.11.41 Theżżiża ta’ Terremot inħasset illum 24.12.41 Quddiesa Solenni tal-Milied saret fi l-4.45am. fi s-6.00pm u t-tqarbin fi s-7.00pm. 02.11.41 L-Arloġġ tmexxa siegħa lura għall-ħin 29.12.41 Mietet Sika Debono ‘ta’ Żoqju’ (armla). ■ tax-Xitwa. (inkomplu fi l-ħarġa li jmiss tal-Festa 2013). 06.11.41 Iżżewweġ Ġużepp Mercieca ‘ta’ Pietru ta’ Manweli’. Salvu Camilleri & Sons Ltd. (Tan-Najsi) Suppliers of Ready Mix Concrete, Crane Hire

Ready Mix Plant: 2156 0346 Residence: 2155 1485 Mobile: 9949 5378

“Camilleri House” Belveder Street, QALA 38 Leħen il-Qala - Għid 2013

Servizz mill-Vati kan (2) “Il-Papa Gwanni Pawlu II – Il-Bniedem li Biddel id-Dinja”

l-Inkontru tal-Papa Giovanni Pawlu II ma’ Mikhail Gorbaciov

Ħsibijiet dwar il-Beatu Papa Ġwanni Pawlu II “Il-Kbir” ta’ madwar siegħa u nofs u li bdewha weħidhom fejn tkellmu bir-Russu imma mbagħad kellhom isejħu Il-laqgħa bejn il-Qdusija Tiegħu lill-interpreti sabiex jgħinuhom. It-tnejn li huma dehru l-Papa Ġwanni Pawlu II u rilassati u kuntenti wara din il-laqgħa. l-E.T. Mikhail Gorbachov F’dik il-lejla kont qed niekol mal-Papa u staqsejtu: L-E.T. Il-Professur ‘Santo Padre x’impressjoni ħadt ta’ Gorbachov’? Hu Joaquin Navarro Valls: qalli: ‘Gorbachov jidher li hu bniedem tal-prinċipji’. “Jien kont mibgħut sena Naturalment jien erġajt staqsejtu: ‘X’ikun bniedem qabel f’Moska fl -1988, tal-prinċipji’? Hu reġa’ weġibni: ‘Il-bniedem tal-prinċipji mal-Kardinal Casaroli huwa bniedem li jemmen f’għadd ta’ prinċipji li tant sabiex inwasslu itt ra jemmen, li jirresponsabbilizza mal-konsegwenzi kollha personali tal-Papa għal ta’ dawn il-prinċipji anke jekk dawn il-konsegwenzi ma Gorbachov. Gorbachov jkunux jogħġbuh.’ laqgħana fi l-Kremlin Hekk kien jara lil Gorbachov il-Papa. Naturalment meta hu kien il-‘Poter kollha nafu, kien minn hemm li d-dinja nbidlet bidla Assolut’, President storika, li bidlet il-ħajja ta’ miljuni ta’ persuni u fuq tal-Unjoni Sovjeti ka, kollox il-mirakoluż kien li din il-bidla epokali seħħet President tal-Politburo, Is-Segretarju Ġenerali tal-Parti t mingħajr it-ti xrid tad-demm!” u Segretarju Ġenerali Komunista viċin il-Qdusija Tiegħu tal-Parti t Komunista. l-Papa Ġwanni Pawlu II L-E.T. Il-Professur Joaquin Navarro Valls - 29.9.2011 Nift akar qed nara lil wiċċu, l-interess ta’ Gorbachov għall-messaġġ tal-Papa, messaġġ twil b’serje ta’ temi. Ġwanni Pawlu II: Il-Papa tal-Ħniena Divina Hu kien wiegħed li kien ser iwieġeb għall-Papa.... Xhur L-E.R.T L-Arċisqof Monsinjur Zygmunt Zimowski wara kien bagħat ir-risposta ti egħu itt ra twila ta’ seba’ “Kważi wara elfejn sena l-Kbir Alla xtaq ifakkar lid-dinja paġni għall-Papa fejn kien urieh il-possibbiltà tal-vjaġġ dwar il-Ħniena Tiegħu. Jien ngħid li permezz ta’ din ti egħu lejn Ruma sabiex iżuru. Kellhom laqgħa twila id-devozzjoni llum mifruxa mad-dinja kollha, il-Papa, llum il-Beatu Ġwanni Pawlu II xtaq ifakkarna fl -isperanza. Mhux biss fuq l-isperanza ta’ din l-art imma anke fl -isperanza tad-dinja l-oħra. Li Alla jaħfrilna dnubietna kollha, li Alla permezz ta’ Ibnu ippreparalna post fi s-sema. Biex nirċievu dan il-post irridu Frank Zammit mal-Eċċellenza Tiegħu, l-Professur Joaquin Navarro Valls 39 Leħen il-Qala - Għid 2013

L-E.R.T L-Arċisqof Msgr Zygmunt Zimowski ma’ Frank Zammit Frank Zammit mal-E.R.T. Il-Kardinal Ennio Antonelli nkunu qaddisin ġa minn din id-dinja. Viċini f’Alla. Aħna Ġwanni Pawlu II: mgħammda.” Il-bniedem li biddel id-dinja! L-E.R.T L-Arċisqof Monsinjur Zygmunt Zimowski - 30.09.2011

Il-Papa Ġwanni Pawlu II: Il-viżjoni ti egħu dwar il-waqgħa tal-Komuniżmu L-E.R.T. Il-Kardinal Ennio Antonelli “Fl-ewwel laqgħa li kelli miegħu, aktar privata, meta kont inżuru għall-ewwel żjara ‘Ad Limina’ ti egħi, meta

Il-Beatu Papa Ġwanni Pawlu II ‘Il-Kbir’

L-E.R.T. Il-Kardinal Angelo Sodano “Jekk waqa’ l-ħajt ta’ Berlin, jekk waqa’ l-komuniżmu fl -Unjoni Sovjeti ka, dan seħħ bis-saħħa ti egħu. Dejjem impressjonatni x-xhieda li kien tani l-ex-mexxej Sovjeti ku Mikhail Gorbachov li kien qalli li fost il-kawżi tal-waqgħa tal-komuniżmu kien Il-Papa Ġwanni Pawlu II mal-mexxej Sovjeti ku Mikhail Gorbachov hemm ix-xogħol kbir kont Isqof ta’ Gubbio, jekk mhux qed niżbalja fl -1985, tal-Papa Ġwanni hekk fi l-ħin tal-pranzu impressjonatni ħafna risposta Pawlu II l-aktar fejn li ta lil wieħed minna, wieħed mill-isfqijiet tal-Umbria jidħlu d-dritti jiet konna sebgħa jew tmienja… l-Isqof ta’ Perugia staqsieh tal-bniedem.” L-E.R.T. x’kien jaħseb dwar ir-Russja, dwar l-Unjoni Sovjeti ka Il-Kardinal Angelo u hu b’wiċċ imħasseb imma b’konvinzjoni kbira qallu Sodano - 25.02.2011 ■ ti sta tgħid dawn il-kliem: ‘Il-kriżi ekonomika ser ti kkostrinġi lir-Russja, tbiddel ir-rott a tagħha daqshekk malajr u profondament li qatt ma ti stgħu ti mmaġinaw kemm.’ Dan kien l-1985, għalhekk ħafna snin qabel l-1989 meta kien waqa’ l-ħajt ta’ Berlin. L-Eminenza Reverendissima L-E.R.T. Il-Kardinal Ennio Antonelli – 25.02.2011 Tiegħu, il-Kardinal 40 Angelo Sodano Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013 Il-Liżar ta’ Turin: Veru jew Falz? Minn: Dr Mario Saliba MD Il-liżar li, skont it-tradizzjoni kien imkeff en fi h il-ġisem quddiem u minn wara. Il-kulur tal-fi gura huwa kannella ta’ Sidna Ġesù Kristu wara li kien imsallab, huwa biċċa jew kuluri diff erenti ta’ kannella. Il-moħħ, l-imnieħer, xoqqa ta’ 4.42 metri tul, 1.13 metri wisa’. Il-Vanġeli l-ilħit, u s-sider huma ta’ kulur kannella skur, fi lwaqt jgħidu li Ġużeppi minn Arimatea “resaq quddiem li parti jiet oħra tal-ġisem huma ta’ kulur iktar ċar ta’ Pilatu u talbu l-ġisem ta’ Ġesù; niżżlu u kebbu f’liżar u kannella. It-tul tal-persuna li ti dher fuq il-liżar huwa ta’ qiegħdu f’qabar imħaff er fi l-blat” (Luqa 23:52-53). 170 ċenti metru (ħames piedi u seba’ pulzieri). Il-liżar kien iff otografat għall-ewwel darba fl -1898 Naraw ukoll numru ta’ marki tad-demm f’parti jiet meta, avukat mill-belt ta’ Asti , Secondo Pia, ngħata parti kulari bħal fuq il-moħħ, fuq wara tal-għonq, il- permess biex jieħu numru ta’ ritratti . Meta huwa eżamina polz, is-saqajn, u n-naħa tal-lemin tas-sider. L-għamla L-E.R.T L-Arċisqof Msgr Zygmunt Zimowski ma’ Frank Zammit Frank Zammit mal-E.R.T. Il-Kardinal Ennio Antonelli n-negatti va b’għaġeb kbir ti egħu ra li kien hemm xbieha u l-kulur ta’ dawn it-tbajja’ ta’ demm huma diff erenti nkunu qaddisin ġa minn din id-dinja. Viċini f’Alla. Aħna Ġwanni Pawlu II: pożitti va ċara (jiġifi eri kif tara fi r-realtà) ta’ raġel bil-marki minn dak tal-bqija tal-ġisem. Il-kulur huwa iktar mgħammda.” Il-bniedem li biddel id-dinja! tal-feriti u tad-demm. Huwa qatt ma stenna li kienet ser ħamrani u huma ċassi u l-kulur ma jisfumax fi t-tarf L-E.R.T L-Arċisqof Monsinjur Zygmunt Zimowski - ti dher ix-xbieha tal-persuna fuq in-negatti va wkoll. tal-marka, imma jibqgħu ċari. M’hemm l-ebda dubju 30.09.2011 li dawn il-marki huma magħmulin minn demm ta’ L-aff arijiet m’humiex daqshekk ċari għax fuq ix- bniedem. xoqqa kien hemm marki oħrajn li jidhru fl imkien max- Il-Papa Ġwanni Pawlu II: Il-viżjoni ti egħu xbieha ta’ Kristu. Hemm il-marki tal-eff ett tal-ħruq Mnejn ġie l-Liżar? dwar il-waqgħa tal-Komuniżmu peress li, fl -1532 is-Sainte-Chappelle ta’ Chambery Il-liżar ta’ Turin kif huwa magħruf mhux minn fejn kienet miżmuma x-xoqqa, nħarqet u fuq ix-xoqqa dejjem kien jinsab f’Turin. Id-dokumentazzjoni li L-E.R.T. Il-Kardinal Ennio Antonelli li kienet mitwija, waqgħet qatra fi dda maħlula. Din għandna nistgħu ngħidu li hija ta’ min jorbot fuqha “Fl-ewwel laqgħa li kelli miegħu, aktar privata, meta għamlet toqba fi x-xoqqa hekk li meta din tkun mift uħa kompletament minn nofs is-seklu erbatax ’il quddiem. kont inżuru għall-ewwel żjara ‘Ad Limina’ ti egħi, meta l-eff ett jidher bħal żewġ sinjali verti kali li jimxu tul ix- xoqqa kollha u matul dawn is-sinjali jidhru 29 toqob żgħar imdawrin b’ċirku żgħir ta’ ħruq. Hemm ukoll il- marki tal-ilma li ntefa’ biex jitf i n-nar. Fi żmien riċenti , fl -1997, il-Kappella Guarini fi l-Kati dral ta’ Turin, fejn hija miżmuma x-xoqqa kienet inħarqet iżda b’xorti Il-Beatu Papa Ġwanni Pawlu II ‘Il-Kbir’ tajba kienet salvata fi l-ħin u ma ġralha l-ebda ħsara.

L-E.R.T. Il-Kardinal Angelo Sodano Kif ti dher ix-Xbieha fuq il-Liżar Jekk nistudjaw dak li naraw fuq il-liżar insibu “Jekk waqa’ l-ħajt ta’ Berlin, jekk waqa’ l-komuniżmu xbieha skura ta’ immaġini ta’ persuna umana. Fil-parti fl -Unjoni Sovjeti ka, dan seħħ bis-saħħa ti egħu. Dejjem ċentrali tal-liżar naraw il-fi gura għat-tul ta’ raġel minn impressjonatni x-xhieda li kien tani l-ex-mexxej Sovjeti ku Mikhail Gorbachov li kien qalli li fost il-kawżi tal-waqgħa tal-komuniżmu kien Il-Papa Ġwanni Pawlu II mal-mexxej Sovjeti ku Mikhail Gorbachov hemm ix-xogħol kbir kont Isqof ta’ Gubbio, jekk mhux qed niżbalja fl -1985, tal-Papa Ġwanni hekk fi l-ħin tal-pranzu impressjonatni ħafna risposta Pawlu II l-aktar fejn li ta lil wieħed minna, wieħed mill-isfqijiet tal-Umbria jidħlu d-dritti jiet konna sebgħa jew tmienja… l-Isqof ta’ Perugia staqsieh tal-bniedem.” L-E.R.T. x’kien jaħseb dwar ir-Russja, dwar l-Unjoni Sovjeti ka Il-Kardinal Angelo u hu b’wiċċ imħasseb imma b’konvinzjoni kbira qallu Sodano - 25.02.2011 ■ ti sta tgħid dawn il-kliem: ‘Il-kriżi ekonomika ser ti kkostrinġi lir-Russja, tbiddel ir-rott a tagħha daqshekk malajr u profondament li qatt ma ti stgħu ti mmaġinaw kemm.’ Dan kien l-1985, għalhekk ħafna snin qabel l-1989 meta kien waqa’ l-ħajt ta’ Berlin. L-Eminenza Reverendissima L-E.R.T. Il-Kardinal Ennio Antonelli – 25.02.2011 Tiegħu, il-Kardinal 40 Angelo Sodano 41 Leħen il-Qala - Għid 2013

Minkejja dan hemm xi dokumenti u evidenzi oħra li Kien stabbilit ukoll li l-immaġni kienet ta’ katavru jagħtuna ħjiel tal-istorja tal-liżar bi probabbiltà ta’ li ma kien juri l-ebda sinjali ta’ tħassir u milli jidher verità ta’ min jorbot fuqha. il-ġisem baqa’ mgeżwer fi l-liżar biżżejjed biex iħalli l-marki ti egħu fuq il-liżar. Il-liżar juri li l-marki tal- L-ewwel ħjiel tal-liżar jew ta’ xbieha fuq liżar imsiemer għaddejjin mill-polz u mhux mill-pala tal-id, insibuha f’Edessa, it-Turkija, fi s-sena 544. Minn kif ġie mpinġi ħażin f’ħafna pitt uri u xogħlijiet oħra tal- Edessa huwa maħsub li fi s-sena 944 din ix-xbieha arti . Kieku l-imsiemer għaddewhom mill-pala ma kinux tti eħdet f’Kostanti napli. Skont il-kruċjat Robert de ikunu kapaċi jissaportu l-piż tal-ġisem ta’ Ġesù. Barra Clari x-xbieha sparixxiet minn Kostanti napli fi s-sena minnhekk, l-idejn juru erba’ swaba mhux ħamsa għax 1204 u kien fi s-sena 1353 li reġgħet tf aċċat għand is-saba’ l-kbir kien mgħawweġ, peress li kif għidna Geoff rey de Charny f’Lirey ġo Franza. Kienet Margaret l-musmar daħħluh mill-polz. de Charny li ċediet il-liżar lid-Duka ta’ Savoja Luiġi I, li żammha f’Chambery. Kif ġa għidna fl -1532 ix-xoqqa Il-marki tad-demm fuq is-sider ġie minn ferita li ġarrbet xi ħsarat minħabba xi ħruq li kien hemm fi l- kienet ikkawżata wara li Ġesù kien ġa mejjet fuq is-salib kappella ta’ Chambery u kienet imsewwija mis-sorijiet u għalhekk bi qbil ma’ dak li nsibu miktub fi l-Vanġelu Klarissi sentejn wara, fl -1534. Kien fl -1578 li Emanuele ta’ San Ġwann (19, 33-34). Testi jiet fuq il-marki tad- Filiberto ta’ Savoy ħa l-liżar f’Turin. Fis-sena 1694 il- demm juru ċar li d-demm huwa uman. liżar kien imqiegħed fi l-kappella sabiħa li kien iddisinja l-Abbati Guarino Guarini. Fl-1783 meta miet Umberto Testi jiet oħra bil-kompjuter juru li r-ritratti tal-liżar, II ta’ Savoja l-liżar sar propjetà esklussiva tal-Vati kan. kuntrarjament għal xi pitt ura jew ritratti normali, għandhom fi hom infushom dimensjoni oħra u għalhekk Studji u Testi jiet fuq il-Liżar permezz ta’ kompjuter ti sta’ tagħmel immaġni fuq bażi Matul iż-żmien, f’dawn l-aħħar mitt sena, saru ta’ tliet dimensjonijiet u b’hekk inkunu nistgħu naraw diversi studji intensivi fuq il-liżar ta’ Turin. Kif ġa għidna iktar dett alji tal-marki li hemm fuq il-liżar. fl -1898 itti eħdu l-ewwel ritratti tal-liżar. Iżda kienfl- 1988 li tti eħdu kampjuni żgħar mil-liżar biex fuqhom Fl-aħħarnett minn testi jiet fuq traċċi ta’ trab dakkari isiru testi jiet sofi sti kati tal-carbon dati ng. li kien hemm fuq il-liżar, dawn jindikaw li l-liżar għadda minn reġjuni tal-Palesti na u l-Lvant Nofsani. Għalhekk wieħed jistaqsi x’riżultati ħarġu minn dawn it-testi jiet? L-ewwelnett minn testi jiet kimiċi kien L-Aħħar Testi jiet li Saru stabbilit mija fi l-mija li l-fi gura li hemm fuq il-liżar mhix Imma l-iktar importanti kienu t-testi jiet ta’ pitt ura għax m’hemmx żebgħa. Ma ti stax tkun xogħol carbon dati ng li saru fl -1988 minn tliet universitajiet magħmul mill-id tal-bniedem, għaliex dak li deher independenti f’Arizona, Oxford u Zurich. Ir-riżultati fuq in-negatti vi tar-ritratti kien ilu hemm fuq il-liżar u tant mistennija kienu tħabbru fi t-13 ta’ Ott ubru 1988 jidher qisu immaġni pożitti va għal sekli sħaħ peress li uffi ċjalment mill-Kardinal Ballestrero, Arċisqof ta’ d-demm kien weħel fuq ix-xoqqa permezz ta’ kuntatt Turin. Ir-riżultat wera li l-ħajt li minnu kienet minsuġa dirett u mhux imqiegħed bl-idejn. x-xoqqa kien prodott tas-sena 1325 ±33 W.K. Din il- kalkulazzjoni kienet kważi taqbel mas-sena storika

42 Leħen il-Qala - Għid 2013

xbieha normali. Għalhekk skont il-Kardinal Ballestrero dawn it-testi jiet huma biss parti mill-misterju tal-Liżar ta’ Turin għax għadna ma nafux kif saret din ix-xbieha. L-istess Ballestrero kien qal saħanistra li permezz ta’ dan il-liżar kienu saru xi mirakli, imma dan qatt ma kien rikonoxxut uffi ċjalment mill-Knisja. Minkejja dan kollu l-istorja tal-liżar ta’ Turin għadha ma spiċċatx. Hemm xjenti sti oħra li għadhom jitt amaw li xi darba jistgħu jsolvu l-misterju. Barra minnhekk, b’daqshekk il-Knisja mhux ser ti spiċċa u għalkemm għalissa mhux qed jingħata permess isiru testi jiet iktar fuq il-liżar il-qima li l-insara għandhom għal din l-ikona hija kbira u persistenti . Il-Papa qaddis Ġwann Pawlu II kien qal: “Dan il-liżar huwa uniku oġġett misterjuż, huwa 1353 fejn konna għidna li l-liżar kien reġa’ tf aċċa fi xhieda silenzjuża tal-passjoni, il-mewt u l-qawmien ta’ Franza għand Geoff rey de Charney. Ir-riżultati tat-tliet Kristu.” Naħseb li m’hemmx kliem aħjar minn dan fuq laboratorji kienu jaqblu ma’ xulxin u anke fi l-kontrolli l-liżar ta’ Turin. Fl-aħħarnett , id-data xjenti fi ka tal-liżar li użaw. mhix daqshekk sinifi kanti u importanti għalina l-insara, Dawn ir-riżultati qajmu kjass mad-dinja kollha għax għax aħna ma nibbażawx il-fi di tagħna fuq aff arijiet issa wara kollox ix-xjenza qed tgħidilna li wara kollox materjali imma fuq dak li wett aq għalina Sidna Ġesù dan ma kienx il-liżar li fi h kien imkeff en Sidna Ġesù Kristu meta bata u miet għalina biex jeħlisna mid-dnub Kristu għax il-liżar ma jistax ikun eqdem minn 728 sena. u jsalvana permezz tal-qawmien mill-mewt. Dan hu dak li qed niċċelebraw fl -Għid il-Kbir. Il-Liżar ta’ Turin hu Il-Professur Luigi Gonella li huwa l-espert li xbieha misterjuża li ti tlob minna aktar fi di milli provi!■ jirrappreżenta tal-Arċisqof ta’ Turin kien ħadha bi kbira u ma riedx jammetti li l-liżar kien falz. Huwa Rif erenzi: 1. Commissione Diocesana Per La Sindone: The Turin Shroud. argumenta li ma ti stax tgħid li l-liżar kien “falz” għax Centro Internazionale Sindonologia, Catt edrale di Torino. ma hemm l-ebda prova ta’ dan – biss ti sta’ tkun ikona 2. Henry E Gove: Relic, Icon or Hoax? Carbon Dati ng The Turin medjavali. Huwa baqa’ jisħaq li x-xjenza ma’ ti stax Shroud. Published by The Insti tute of Physics, London (1996). ti spjega kif din x-xbieha saret jew ġiet hekk fuq dan il-liżar. Dan għalih huwa prova biżżejjed li din mhix xi

L-Arċipriet u l-Kleru ﬂ imkien mal-Bord Editorjali jawguraw l-Għid it-Tajjeb lill-parruċċani kollha 43 Leħen il-Qala - Għid 2013

APPREZZAMENT: Patri Gabriel Bartolo O.F.M. Cap. (1926 - 2013)

Patri Gabriel Bartolo, twieled f’Bormla Malta fis-27 t’Ottubru 1926, minn ġenituri Qalin, Ġużepp u Ġużeppa neè Falzon u ngħata l-isem ta’ Wenzu. Huwa beda n-Novizzjat tiegħu mal-Patrijiet Kapuċċini fil-15 ta’ Diċembru 1946 u sena wara, jiġifieri fit-18 ta’ Diċembru 1947 huwa għamel il-Professjoni Temporanja fl-istess Ordni Franġiskana fejn ingħata l-isem ta’ Gabriel. Fl-4 ta’ Frar 1951, iż-żagħżugħ Novizz Gabriel għamel il-Professjoni Solenni u erba’ snin wara, fis-7 ta’ Awwissu 1955 huwa kien ordnat Saċerdot. Erba’ snin wara l-Ordinazzjoni Saċerdotali, fis-26 t’Ottubru 1959, Patri Gabriel Bartolo telaq għall-Indja fejn wettaq il-Ministeru Pastorali tiegħu fid-Djoċesi ta’ Jhans, iżda wara ftit snin kellu jiġi Malta minħabba saħħtu. Lura f’Malta kien jifforma parti mill-Fraternità tal-Kalkara, fejn kellu għal xi snin il-kariga ta’ Ekonomu. Għal madwar 20 sena, Patri Gabriel kien kappillan fl-Isptar Boffa ġewwa l-Furjana f’Malta. Patri Gabriel kien devot kbir ta’ Marija Immakulata u San Ġużepp. Din id-devozzjoni tnisslet fih l-aktar mill-ġenituri tiegħu li kienu mill-Qala. Fil-fatt kull meta kien ikun f’Malta, huwa qatt ma naqas li jiġi l-Qala għall-festa ta’ San Ġużepp, li tinżamm fl-ewwel Ħadd ta’ Awwissu. Huwa kien jiġi mill-aħħar tat-Tridu u anke jibqa’ l-Qala għal xi ftit jiem wara l-festa biex jistrieħ. Patri Bartolo kien dejjem jieħu sehem fil-Konċelebrazzjoni Pontifikali Solenni ta’ nhar il-Festa filgħodu, li dejjem tmexxiet mill-Isqof ta’ Għawdex. Matul il-jiem tiegħu fostna, Patri Gabriel kien jagħti wkoll servizz tal-Qrar fil-Knisja Arċipretali tagħna. Matul il-miġja tiegħu fostna huwa kien joqgħod fid-dar tal-familja li llum tinsab fi Triq il-Mitħna. Fl-aħħar snin ta’ ħajtu huwa kien rikoverat għand il-”Little Sisters Of The Poor” fil-Ħamrun. Patri Gabriel Bartolo miet fis-16 ta’ Jannar 2013. Il-Funeral tiegħu sar l-għada fis-17 ta’ Jannar 2013 fil-Knisja tal-Kunvent tal-Kalkara, fejn il-Provinċjal Patri Dumink Mangion O.F.M. Cap. mexxa Konċelebrazzjoni għal ruħu li fiha ħadu sehem ħafna Saċerdoti. Patri Gabriel Bartolo ġie midfun fiċ-Cimiterju tal-Addolorata fl-oqbra tal-Patrijiet Kapuċċini. Agħtih O Mulej il-mistrieħ ta’ dejjem, id-dawl ta’ dejjem jiddi fuqu, jistrieħ fis-sliem, Ammen. ■ L-Editur. Biblijograﬁ ja: Katalgu u Dirett orju tal-Patrijiet Kapuċċini Malta – 2005. L-Immakulata, Nov. 1959, p.74. 44 Tagħrif miġbur mill-Editur. Leħen il-Qala - Għid 2013 PARROĊĊA ARĊIPRETALI QALA GĦAWDEX: Seminar Parrokkjali: IS-SENA TAL-FIDI U L-FAMILJA EVANĠELIZZAZZJONI ĠDIDA Jirrapporta Victor Grech

Is-Seminar infetaħ bit-talb tas-Salmi fi l-knisja ta’ Sant’ dawn iħaddnu. Kemm minnhom hemm mill-Qala u Antnin f’Għajnsielem fl -4.00pm. Wara mxejna għas- oħrajn parti waħda mill-Qala u l-oħra barra mill-Qala, Sala tal-Konferenzi fl -istess kunvent fejn Fr Charles waqt li oħrajn ilkoll minn barra l-Qala. Butti gieg, Vigarju Parrokkjali, għamel taħdita dwar “IL-FAMILJA U L-EVANĠELIZZAZZJONI ĠDIDA”. Paper Imbagħad waqafna għall-Kafè u wara saret interessanti u ferm importanti , ippreparata b’abbiltà diskussjoni interessanti u varjata dwar kif u x’ti p ta’ kbira u dett aljata ħafna li kienet imqassma f’ħames evanġelizzazzjoni għandna ninbarkaw fuqha għall- taqsimiet; ti bda b’introduzzjoni għas-suġġett fejn komunità tagħna tal-Qala. Hawn ipparteċipaw diversi insibu riferenzi għal silti et ta’ tagħlim meħuda membri tal-Parroċċa tagħna. Ħarġu żewġ punti li sar mill-Konċilju Vati kan II. It-ti eni punt kien “Teżor ta’ qbil fuqhom u ġie deċiż li nkomplu nipprofondixxu Evanġelizzazzjoni fejn issemmew l-Eżortazzjoni tal- aktar dwar l-att wazzjoni tagħhom matul din is-sena Venerabbli l-Papa Pawlu VI, kif ukoll tagħlim ieħor tal- fi l-Parroċċa tagħna. Dawn kienu: Papiet aktar riċenti bħal fi l-każ tal-Enċiklika “Lumen 1. Possibbiltà ta’ twaqqif ta’ Gruppi Familji Nsara Genti um”. fi l-Parroċċa, li jikkonsistu f’5 jew 6 familji li jiltaqgħu darba fi x-xahar fi d-dar ta’ waħda It-ti elet punt ta’ din il-Paper kienet ti tt ratt a minnhom (jolternaw kull xahar) fejn ti nqara “Il-Ministeru tal-Familja”. F’dan il-punt, insibu silta mill-Vanġelu u wara ssir diskussjoni fuqha riferenza fost l-oħrajn, għall-Eżortazzjoni tal-Beatu u anke kif wieħed jista’ japplikaha għall-ħajja Papa Ġwanni Pawlu II dwar il-familja, il-“Familiaris tagħna ta’ kuljum. Kull grupp li jitwaqqaf irid Consorti o”. Hawn ti ssemma l-frażi tal-Papa msemmi ikollu Dirett ur Spiritwali li jassisti lill-koppji meta fl -Indirizz ti egħu fi t-Tielet Assemblea Ġenerali fi d-diskussjoni tagħhom. tal-Isqfi jiet tal-Amerika Lati na fl -1979, jgħid li l-futur tal-evanġelizzazzjoni jiddependi l-iktar mill-‘knisja 2. Ċensiment jew Questi onaire fost il-familji tad-dar’ – il-Familja. kollha tal-Parroċċa tagħna. Din hija neċessita’ li minnha joħroġ aħjar u b’mod aktar ċar x’ti p ta’ Ir-raba’ punt li ssemma kien; “Il-Familja u l-Karità Evanġelizzazzjoni għandha tadott a l-Parroċċa Konkreta”. Din il-karità u solidarjetà għandha ti bda għall-familji tagħha jew ti pi diff erenti ta’ ma’ dawk li huma membri tal-istess familja. Din il- tagħlim għal ti pi diff erenti ta’ familji. Illum, pastorali fi l-familja għandha testendi ruħha wkoll uħud mill-familji huma diff erenti mill-familji għall-ġirien tagħna u dawk li jinsabu waħedhom. tradizzjonali li aħna mdorrijin bihom u Dawn ukoll għandhom bżonn l-għajnuna u l-ospitalità għalhekk hemm bżonn li tkun taf sewwa tal-familja nisranija. l-marda sabiex tagħti l-mediċina adatt a għal dik il-marda. Dan iċ-Ċensiment jew Questi onaire Imbagħad fl -aħħar punt għaddejna għall- għandu jitmexxa minn Professjonist espert konklużjoni. Hawn saret riferenza wkoll għat-ti eni f’dan il-qasam u l-mistoqsijiet iridu jsiru Sinodu ta’ Għawdex fi d-dokument Pastorali, “Il- wara diskussjoni dett aljata bejn l-espert u Familja Nisranija”, fejn fi n-numru 19 jgħid: “Il-Familja d-direzzjoni tal-Parroċċa. kienet teżisti bħala ċellula vitali tas-soċjetà anke qabel il-miġja ta’ Ġesù Kristu... Sidna Ġesù Kristu Wara ġiet fi tmiemha l-ewwel sessjoni ta’ dan is- kkonferma din l-għaqda u għall-imgħammdin kollha Seminar b’quddiesa u ġiet aġġornata għall-għada għolla ż-żwieġ għad-dinjità Sagramentali.” l-Ħadd fi d-9.00 am. Imbagħad l-Arċipriet Dun Joe Zammit, kompla L-għada l-Ħadd tkompla s-seminar bil-qari tas-Salmi elabora ft it aktar dwar ir-realtajiet tal-familja llum. u wara nfetħet diskussjoni aktar dett aljata dwar dak li Kif din qed tevolvi u x’forom diff erenti ta’ familji ħareġ u kien hemm qbil fuqu l-jum ta’ qabel. nsibu fi l-Qala llum. Hawn issemmew diversi ti pi 1. Jeħti eġ nifl u sew u bir-reqqa kif il-fi żjonomija diff erenti ta’ familji kif ukoll x’ti pi ta’ reliġjonijiet tal-parroċċa tal-Qala qiegħda ti nbidel biex 45 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

nagħrfu b’iktar preċiżjoni xi ħti ġijiet spiritwali Ġie deċiż ukoll li malli jiġu stabbiliti l-punti ta’ speċifi ċi għandhom il-familji tagħna fi d-dawl taħriġ, dawn jingħataw lil xi ħadd professjonali fi t- Opri ġodda u restawr li sar mis-sena 2005 sas-sena 2012 taħt tal-komponenti varji li jsawruha, qabel ma tf assil ta’ dawn it-ti pi ta’ ċensimenti ħalli jgħinna fi t- it-tmexxija tal-Arċipriet Kan. Dr Joe Zammit fi l-Parroċċa tal-Qala nkunu nistgħu nindirizzaw dawn il-ħti ġijiet ħa tf assil ti egħu. ngħinuhom ikunu familji f’saħħithom. Wara saret ukoll riferenza għall-mod kif qed 2. Biex jintlaħaq dan l-għan għandna bżonn ikunu ppreżentati Itt ri Pastorali u oħrajn lill-poplu fi l- nagħmlu Ċensiment tal-Parroċċa għall-fi ni knejjes tagħna. Filwaqt li huwa apprezzat ħafna l-fatt tal-fi di u evanġelizzazzjoni ġdida tal-familja. li kull familja ti ngħata kopja ta’ dawn id-dokumenti , Għalhekk l-att enzjoni tad-diskussjoni ta’ nhar ilma tantx jidher li l-mod li bih qed jiġu ppreżentati Ħadd fi lgħodu kienet iff okata fuq il-kors ta’ azzjoni fi l-knisja huwa wieħed tajjeb u siewi, l-aktar fi d- li jeħti eġ jitti eħed biex isir dan iċ-ċensiment fuq ‘delivery’ tagħhom. Għalhekk ġie deċiż li ti ntbagħat bażi professjonali. Dan iċ-ċensiment fuq bażi li jsir korrispondenza studjata u maħsuba lill-Konferenza l-għodda prinċipali ta’ identi fi kazzjoni ta’ ħti ġijiet Episkopali ta’ pajjiżna li ti tkellem proprju dwar dan, spiritwali tal-familji Qalin u li fuqu għandu jinbena u li din ti ppreżenta suġġerimenti pratti ċi li nemmnu l-pjan pastorali tal-parroċċa. li huma utli ħafna u allura li permezz tagħhom il- poplu għandu jiggwadanja ferm u ferm aktar f’dak li Biex dan iċ-ċensiment jilħaq l-obbjetti v ti egħu hu kontenut u spjega aktar ċara ta’ dak li jkunu jridu jeħti eġ li l-parruċċani Qalin jipparteċipaw bi ħġarhom, jgħidulna l-Isqfi jiet tagħna. jirrispondu sew, jifh mu l-għan ewlieni ti egħu u jafdaw b’mod sħiħ fi l-kunfi denzjalità. Għalhekk jeħti eġ li Wara din id-diskussjoni l-Arċipriet għalaq dan jibdew isiru laqgħat ta’ tħejjija ħalli jiġi stabbilit dak li is-Seminar Parrokkjali billi ċċelebra s-sagrifi ċċju tal- hu meħti eġ biex jintlaħqu dawn il-miri u biex jirrendu quddiesa bil-mistednin speċjali jkunu l-koppji ta’ dak li l-familji tabilħaqq jeħti eġu spiritwalment u tkun għarajjes li qegħdin jieħdu sehem fi l-kors ta’ tħejjija ti sta’ ssir evanġelizzazzjoni eff etti va kemm fost il- fi l-parroċċa tal-Qala li jammontaw għal erbatax-il familji bħala familji, u kemm fl -individwi li jsawruhom. koppja. ■

1. Premises ġodda għall-istudjows ta’ Radju Leħen Kunċizzjoni il-Qala. 14. Urna għall-Monument 2. Il-Vara ta’ Ġesù Redentur tal-Qala maħduma mill- 15. ‘Cargo Lift ’ fi s-Sagristi ja istatwarju Għawdxi Michael Camilleri Cauchi. 16. Sett ta’ 14-il Girlanda tal-ganutell għall-Via Sagra 3. Restawr u Induratura bid-deheb tal-Pedestall tal- tal-Knisja Arċipretali maħduma minn volunti era Istatwa Titulari ta’ San Ġużepp. Qalin. 4. Sorveljanza ġdida (CCTV) fi s-Santwarju tal- 17. Antenna ġdida (self-elector) għal Radju Leħen il- Kunċizzjoni u ċ-Ċimiterju tal-Parroċċa. Qala. 5. Apparat modern bl-aħħar teknoloġija għal Radju 18. Urna tal-injam għall-Kwadru ta’ Salus Infi rmorum. Leħen il-Qala. 19. Bradella, Padestellata, u Bankun għall-Vara tar- 6. Restawr tal-Maħżen tal-Armar fi Triq San Ġużepp. Redentur. 7. Tużell ġdid fuq l-Altar Maġġur tal-Knisja 20. Raġġiera tal-Fidda għar-Redentur. Arċipretali 21. Girlanda ta’ Fjuri tal-Ganutell għall-Istatwa 8. Restawr tal-Pedestall tal-Istatwa tal-Immakulata Titulari ta’ San Ġużepp. Kunċizzjoni 22. Brazz tal-Kristall għall-pilastri maġġuri. 9. Drapp Lama rrakkmat bid-deheb għat-Tużell 23. Induratura bil-fi dda tal-istendard tal-Fratellanza. 10. Xogħlijiet fi d-Dar tal-Arċipriet (Dar Nazzaret) 24. Induratura bid-deheb isfar u abjad tar-Raġġiera 11. Statwa ta’ Ġesù fl -Ort tal-Ġetsemani, xogħol tal-Ispirtu s-Santu. Michael u ibnu Adonai Camilleri Cauchi 25. Sistema ġdida ta’ ‘Main Switch’ tad-dawl għall- 12. Restawr tal-Ħajt fi s-Santwarju tal-Kunċizzjoni Knisja. 46 13. Restawr tal-Istatwa Titulari tal-Immakulata 47 Leħen il-Qala - Għid 2013

Opri ġodda u restawr li sar mis-sena 2005 sas-sena 2012 taħt it-tmexxija tal-Arċipriet Kan. Dr Joe Zammit ﬁ l-Parroċċa tal-Qala

1. Premises ġodda għall-istudjows ta’ Radju Leħen Kunċizzjoni il-Qala. 14. Urna għall-Monument 2. Il-Vara ta’ Ġesù Redentur tal-Qala maħduma mill- 15. ‘Cargo Lift ’ fi s-Sagristi ja istatwarju Għawdxi Michael Camilleri Cauchi. 16. Sett ta’ 14-il Girlanda tal-ganutell għall-Via Sagra 3. Restawr u Induratura bid-deheb tal-Pedestall tal- tal-Knisja Arċipretali maħduma minn volunti era Istatwa Titulari ta’ San Ġużepp. Qalin. 4. Sorveljanza ġdida (CCTV) fi s-Santwarju tal- 17. Antenna ġdida (self-elector) għal Radju Leħen il- Kunċizzjoni u ċ-Ċimiterju tal-Parroċċa. Qala. 5. Apparat modern bl-aħħar teknoloġija għal Radju 18. Urna tal-injam għall-Kwadru ta’ Salus Infi rmorum. Leħen il-Qala. 19. Bradella, Padestellata, u Bankun għall-Vara tar- 6. Restawr tal-Maħżen tal-Armar fi Triq San Ġużepp. Redentur. 7. Tużell ġdid fuq l-Altar Maġġur tal-Knisja 20. Raġġiera tal-Fidda għar-Redentur. Arċipretali 21. Girlanda ta’ Fjuri tal-Ganutell għall-Istatwa 8. Restawr tal-Pedestall tal-Istatwa tal-Immakulata Titulari ta’ San Ġużepp. Kunċizzjoni 22. Brazz tal-Kristall għall-pilastri maġġuri. 9. Drapp Lama rrakkmat bid-deheb għat-Tużell 23. Induratura bil-fi dda tal-istendard tal-Fratellanza. 10. Xogħlijiet fi d-Dar tal-Arċipriet (Dar Nazzaret) 24. Induratura bid-deheb isfar u abjad tar-Raġġiera 11. Statwa ta’ Ġesù fl -Ort tal-Ġetsemani, xogħol tal-Ispirtu s-Santu. Michael u ibnu Adonai Camilleri Cauchi 25. Sistema ġdida ta’ ‘Main Switch’ tad-dawl għall- 12. Restawr tal-Ħajt fi s-Santwarju tal-Kunċizzjoni Knisja. 13. Restawr tal-Istatwa Titulari tal-Immakulata 47 Leħen il-Qala - Għid 2013

26. Tkomplija tad-Dekorazzjoni bid-dawl ghall-Festa, 55. Restawr tal-Purti era tal-Bieb il-Kbir. tal-Koppla, Kampnari u Faċċati tal-Knisja. 56. Xogħol fuq il-Qniepen tal-Knisja Arċipretali. 27. Tkabbir ta’ kamra b’raff fuq is-Sagristi ja tal-Knisja. 57. Ostensorju Ġdid. 28. Sistema ta’ dawl għall-Kwadru ta’ Santa Marija 58. 12-il globu tas-Slaleb tal-Konsagrazzjoni tal- tal-Qala. Knisja Arċipretali. 29. Syntesizer ġdid għall-Kant Liturġiku fi l-Knisja. 59. Restawr tal-Istellarju tal-Istatwa tal-Immakulata 30. Restawr tas-slaleb tal-Via Sagra fi l-pjazza. Kunċizzjoni bid-deheb u l-fi dda. 31. Website ġdida tal-Parroċċa. 60. Restawr tal-Pitt ura tax-xema’ ta’ mal-Istatwa tal- Immakulata Kunċizzjoni. 32. Rinnovazzjoni tan-Niċċa ta’ San Ġużepp. 61. Leġiju tal-Bronż għas-Santwarju tal-Kunċizzjoni. 33. Tisbieħ tal-Ġnien ‘Isqof Mikiel F. Butti gieg’ maġenb is-Santwarju tal-Kunċizzjoni. 62. Bradella ġdida għall-Istatwa tal-Immakulata Kunċizzjoni. 34. Girlanda tal-Ganutell għal fuq il-Kwadru tal- Madonna tas-Saħħa. 63. Salib għall-fonti spizju tas-Santwarju. 35. Globi u Brazzi għall-vari kollha tal-Ġimgħa l-Kbira. 64. Lampier għall-Kappella tal-Madonna tal-Blat. 36. Restawrazzjoni u intonazzjoni tal-Orgni tal-Knisja. 65. Xogħlijiet ta’ restawr fuq il-bejt tal-Knisja Arċipretali. 37. Restawr ta’ żewġ anġli li jintramaw għal mal- pavaljun ta’ San Ġużepp. 66. Xogħlijiet fi d-Dar Parrokkjali. 38. Trieħi ġodda għall-altari. 67. Sistema ta’ protezzjoni mis-sajjetti fi l-Knisja u fl - Istudjows ta’ Radju Leħen il-Qala 39. Sistema kompjuterizzata fl -Uffi ċċju Parrokkjali. 68. Drapp Abjad, Aħdar u Vjola għat-Tużell. 40. Pjan Uniku ta’ Sigurtà u Ekwavazzjoni fi l-Knisja Arċipretali. 69. Drapp Vjola tal-Bellus għall-Kurċifi ss. 41. Sistemazzjoni tal-Mudell tal-ġebel tal-Knisja 70. Ventartal ġdid għall-artal ta’ Salus Infi rmorum. Arċipretali. 71. Restawr tal-Lampier tal-Fidda tas-Santwarju. 42. Restawr tal-Ġilju Bastun tal-fi dda u deheb tal- 72. Armarju ġdid għad-drapp tat-Tużell fi s-Sagristi ja. Istatwa ta’ San Ġużepp. 73. Sitt Twieqi tal-iStained Glass fi l-Knisja Arċipretali. 43. Projector u Surround System għall-Katekeżi u Amplifi er għall-Liturġija. 74. Installazzjoni mill-ġdid tas-sistema tas-sound fi s- Santwarju. 44. Drapp ġdid għall-Artal tar-Ripożizzjoni. 75. Pedestallata ġdida għall-vara tad-Duluri. 45. Tapit aħmar għall-korsija tal-Knisja fi l-festi . 76. Tliet raġġieri tal-Fidda għall-Vari tal-Ġimgħa 46. Gwarniċ ġdid għall-Kwadru tal-Madonna tas- l-Kbira. Saħħa. 77. Xogħol u induratura ta’ 50 ġummiena tat-Tużell 47. Rinnovazzjoni tan-Niċċa tal-Madonna tar- minn volunti era Qalin. Rużarju. 78. Xogħol estensiv fi ċ-Ċentru Parrokkjali. 48. Restawr tal-anġli tal-Istatwa tal-Madonna tar- Rużarju. 79. Konfrati ji. 49. Restawr tal-Qniepen fi s-Santwarju tal- 80. Ilbies ġdid għat-tf al tal-Ġimgħa l-Kbira meħjuta Kunċizzjoni. minn volunti era. 50. Vetrata ġdida tal-Ispirtu s-Santu fi s-Santwarju 81. 24 fan għall-Knisja Arċipretali. tal-Kunċizzjoni. 82. Armarju ieħor ġdid fi s-sagristi ja. 51. Restawr fi ċ-Ċimiterju tal-Parroċċa. 83. Dwal ġodda fi ċ-Ċimiterju. 52. Rinnovazzjoni tal-Kamra Guest Room fi s- 84. Restawr umbrella tas-Sagrament. Sagristi ja. 85. Xogħol u Manutenzjoni fuq il-bejt tal-Knisja 53. Girlanda ġdida tal-Istatwa tal-Immakulata għall-winch tat-Tużell. Kunċizzjoni għall-Festa, b’warda tad-deheb bi brillant ġo fi ha. 86. Restawr ta’ żewg kalċijiet għas-Santwarju tal- Kunċizzjoni. 54. Restawr tal-Ostensorju tal-Fidda tal-Festa. 48 Leħen il-Qala - Għid 2013

87. 6 Torċi. 104. Restawr estensiv tal-Kappella taċ-Ċimiterju. 88. Winch għat-Tużell. 105. Restawr tal-bejt tas-Santwarju. 89. Bankuni, Bradelli, lasti u forċini għall-vari tal- Total: € 367,371 Ġimgħa l-Kbira kollha. 90. Roti għall-Vari kollha tal-Ġimgħa l-Kbira. Armar tal-Festa ta’ Barra 91. Camera motorizzata għal video streaming fi l- 106. Alabardi ta’ fuq l-antarjoli tal-pjazza. pjazza għall-benefi ċċju tal-emigranti . 107. Restawr tal-istatwa ta’ San Ġużepp tal-Ħamis u 92. Itti eħed ritratt professjonali tax-Xbieha tal-istatwi ta’ David u Ġużeppi. Mirakoluża ta’ Salus Infi rmorum. 108. Restawr tal-erba’ statwi ta’ mal-pedestall ta’ San 93. Itti eħed ritratt professjonali tal-Kappella tas- Ġużepp fi l-pjazza. Santwarju. 109. Bandalori ġodda għal Triq 28 ta’ April 1688 94. Link diġitali biex isir ix-xandir mis-Santwarju għal 110. Pavaljun ġdid tad-dawl minn sett għal Triq San fuq Radju Leħen il-Qala. Ġużepp. 95. Xogħol ta’ manutenzjoni fi s-Santwarju. 111. Restawr ta’ żewġ pilandri għall-pjazza l-Isqof 96. Induratura fi d-deheb tal-Leġiju tal-festi l-kbar. Mikiel F. Butti gieg. 97. Induratura tal-Urna tal-Artal tar-Repożizzjoni ta’ 112. Restawr estensiv tal-Pedestall tal-pjazza. Żmien l-Għid il-Kbir. 113. Liedna għal Triq San Ġużepp u Triq il-Wardija. 98. Restawr ta’ Kurċifi ss Anti k. 114. Għodda neċessarja għall-Maħżen tal-Armar. 99. Xogħol ta’ manutenzjoni fi l-Kappella tal- 115. Restawr tal-Istatwa ta’ San Ġużepp tad- Madonna tal-Blat. dimostrazzjoni tal-Ġimgħa. 100. Restawr tal-Lampieri tal-Festa u ta’ matul is-sena. 116. Pavaljun tad-drapp ġdid għal Triq San Ġużepp. 101. Palk professjonali ġdid fi ċ-Ċentru Parrokkjali. 117. Restawr estensiv tal-pavaljuni tad-dawl kollha. 102. Sala Rikreatti va għall-adolexxenti u ż-żgħażagħ. 118. Żewġ karrijiet ġodda għall-ġarr tat-Trofej tal- 103. 24 mejda ġdida għal atti vitajiet varji fi l-Parroċċa. Pjazza. Total: € 16,194

Karità: Komunità Żgħira, b’Qalb Kbira (Dawn huma ﬂ us li nġabru tul dawn l-aħħar 8 snin mill-poplu tal-Qala bħala għajnuna għal persuni barra r-raħal tal-Qala, kemm ﬁ l-kumplament tal-Gżejjer Malti n kif ukoll barra minn xtutna.) Sena Flus 2012 € 25271.69 2011 € 19063.59 + 105 US $ 2010 € 21200 + 100 US $ 2009 € 17660.18 + 80 US $ 2008 € 18077.24 2007 Lm 9804.30 (€ 22837.84) 2006 Lm 9426.98 (€ 21958.92) 2005 Lm 10402.67 (€ 24231.66) Total € 170511.884 49 Leħen il-Qala - Għid 2013

- Festi ta’ San Ġużepp: 8 Festi 2. Sett ta’ 6 lampieri tal-fi dda għal mal-Kwadru Inkurunat ta’ San Ġużepp fl -okkażjoni tal-50 - Festi tal-Immakulata Kunċizzjoni: 8 Festi sena mill-Inkurunazzjoni u l-150 sena mill- - Leħen il-Qala (rivista parrokkjali): 25 rivista Proklamazzjoni ta’ San Ġużepp bħala Patrun tal- Knisja Universali. - Gozo Internati onal Celebrati on (ċelebrazzjoni ekumenika): 22 Edizzjoni 3. Restawr estensiv tal-Kampnar tal-Qanpiena l-Kbira. - Atti vitajiet Pastorali 4. Sett Qniepen ġodda għas-Santwarju tal- Immakulata Kunċizzjoni. - Programmi Liturġiċi (Missjoni tax-Xirka, Randan, Kwaranturi, Milied, etc…) 5. Induratura bid-deheb tal-Urna tal-Monument. - Ħlas lis-Saċerdoti tal-Parroċċa u Barranin 6. Restawr tal-pedestall tal-Madonna tar-Rużarju. - Lay Renumerati on 7. Restawr tal-Kappella tal-Madonna tal-Blat. - Inċens, Xema’ u Fjuri 8. Vara oħra tal-Ġimgħa l-Kbira. - Ostji u Inbid 9. Tkompli taħdem mal-Awtoritajiet ikkonċernati għall-bejgħ tal-Oqbra fi ċ-Ċimiterju Parrokkjali - Dawl u Ilma 10. Bil-Kollaborazzjoni mal-Kunsill Lokali tal-Qala - Telephones huwa maħsub biex isir ti sbiħ fi l-Pjazza ewlenija Total: € 966,203 tal-Parroċċa. 11. Sistemazzjoni ta’ grawnd għal-logħob għat-tf al Total Ta’ Kollox: € 1,520,279.90 fi d-Dar tad-Dutt rina. 12. Isiru xogħlijiet u restawr estensiv fi l-ħajt ta’ Att walment u fi l-Futur il-Parroċċa qiegħda ġewwa tal-Knisja Arċipretali kollha biex jinqered tħejji għal dawn il-proġetti : il-melħ 13. Bidla fi s-sistemi tad-dawl u s-sound tal-Knisja 1. Jingħata unur mistħoqq lill-istorja u lid-devozzjoni Arċipretali. lejn is-Santwarju. ■ Tal-Kelba Building Contractor

Triq il-Kunċizzjoni Crane & Generator Hire Qala, Gozo Contact: Raymond Cefai

‘RayRita’, Triq it-Tempju, Qala, Gozo tel: +356 2156 5626 Antoine mob: 9922 4114 Tel: 21557847 - 21562532 Franco mob: 7953 6874 email: [email protected] Mobile: 9949 3169 web: www.divebluewaters.com 50 Leħen il-Qala - Għid 2013 “Ġgħeltna nqumu tajtna x’naħsbu...” minn: Dun Krystof Butti gieg

Hekk kien qal il-Prim Ministru Ingliż David Cameron Aħna l-Malti n ngħidu tajjeb li “min jitwieled tond ma jmutx lill-Papa Beneditt u fl -aħħar mumenti taż-żjara ti egħu kwadru”. Għalhekk mela jekk irridu nifh mu d-deċiżjoni ġewwa l-Ingilterra: il-Papa b’dak li qal u għamel nissel li ħa l-Papa ma nistgħux niżolawha minn dak kollu li qal fi na l-ħsieb.1 Ma ħalliniex l-istess, għax kliemu jġegħluk u wett aq fi s-snin kollha ta’ qabel. La nafu li l-Papa minn tqum min-ngħas, taħseb u ti rrifl etti fuqek innifsek u dejjem kien ta’ karatt ru sod, responsabbli u koerenti , fuq l-oħrajn fi s-soċjetà, fuq il-ħajja u l-kultura, fuq Alla u żgur li hekk għadu sa issa u f’din ir-rinunċja ċertament l-Knisja... Uriena li min jaf jirrifl etti , jaf jiddeċiedi: jaf jasal mhuwiex qiegħed jaħrab minn xi responsabbiltà u għal deċiżjonijiet oġġetti vi, onesti u konvinti . Mhux ta’ jabbanduna l-Knisja fi d-diffi kultajiet ta’ żmienna. Dan b’xejn li l-ġurnali u l-istazzjonijiet kollha televiżivi tad-dinja fi l-fatt aff ermah hu stess,2 kontra dak kollu li laħaq intqal qegħdin jikkummentaw dwaru. Jafu li dan il-bniedem jaf dwaru fi l-medja. Mhux ta’ b’xejn fl -aħħar laqgħa li kellna jaħsibha tajjeb qabel jaqtagħha, u jaġixxi b’konvinzjoni u miegħu aħna s-saċerdoti kollha ta’ Ruma, nhar il-Ħamis determinazzjoni. Ħafna fehmuh u sabu x’jitgħallmu mid- 14 ta’ Frar 2013, biex ifehimna tajjeb x’kien l-ispirtu tal- deċiżjoni ti egħu; oħrajn ħasbu ħażin, għax faċli ti vvinta Konċilju Vati kan II qalilna li “waqt li kien hemm il-Konċilju mingħajr ma toqgħod tf itt ex l-informazzjoni vera u eħfef tal-Padri – il-veru Konċilju – kien hemm ukoll il-konċilju tal- ti mmaġina l-istorja milli toqgħod ti pprova taqraha minn medja... u waqt li dak tal-Padri kien idur kollu ma’ kif il-fi di għajnejn min jinsab fi ha. Għalhekk ma rridu qatt ninsew għandha ti ġi mifh uma, il-konċilju tal-ġurnalisti ... fehem li meta rridu nifh mu azzjoni ta’ xi ħadd ma nistgħux kollox mill-otti ka tal-politi ka u l-kisba għall-poter.” L-iżball ninterpretawha skont moħħna, imma skont min ikun isir meta mir-rifl essjonijiet tagħna dwar il-Knisja nneħħu wett aqha. l-Ispirtu Qaddis ta’ Alla li jmexxiha u hekk mingħajru ssir biss organizzazzjoni umana.3 Għalhekk l-interpretazzjoni u r-raġuni tal-għażla tal-Papa li jirrinunċja għall-ministeru Petrin, insibuha f’dak li qal u 2 Papa Beneditt u XVI, Anġelus fi Pjazza San Pietru, (il-Ħadd, 24 għamel hu stess matul il-Ponti fi kat ti egħu u matul ħajtu. ta’ Frar, 2013), kif misjub f’htt p://www.vati can.va/holy_father/ benedict_xvi/angelus/2013 1 “You have really challenged the whole country to sit up and think, 3 “Without the Holy Spirit God is far away; Christ stays in the and that can only be a good thing”: mid-diskors ta’ David Cameron past; the Gospel is simply an organisati on; Authority is a mat- lill-Papa Beneditt u XVI, (Birmingham 19 ta’ Sett embru 2010), kif ter of propaganda; the Liturgy is no more than an evoluti on; misjub f’htt p://www.briti shpoliti calspeech.org/speech-archive Christi an loving a slave mentality. But in the Holy Spirit, the 51 Leħen il-Qala - Għid 2013

Mhux ta’ b’xejn li d-dinja ti nħasad meta ti simgħu jgħid bħal sajjett a fi l-bnazzi:“Wara li ripeti tti vament eżaminajt il-kuxjenza ti egħi quddiem Alla wasalt għall-konvinzjoni li saħħti , minħabba l-età avanzata, m’għadhiex adatt ata għall-eżerċizzju xieraq tal-ministeru Petrin. Jien konxju tassew li dan il-ministeru, minħabba l-essenza spiritwali ti egħu, għandu jkun imwett aq mhux biss bil- ħidma u l-kliem, imma mhux b’inqas fi t-tbati ja u fi t- talb. Madanakollu fi d-dinja tal-lum, li ti nbidel malajr u mħabbta bi kwistjonijiet li għandhom ħafna x’jaqsmu mal-ħajja tal-fi di, biex tmexxi d-dgħajsa ta’ Pietru u xxandar il-Vanġelu teħti eġ anki s-saħħa kemm fi l-ġisem u fl -ispirtu. Saħħa li f’dawn l-aħħar xhur naqsitni, tant li jkolli nammetti li ma għadnix kapaċi mmexxi tajjeb il- ministeru afdat lili. Għalhekk , b’għarfi en sħiħ tal-piż ta’ din id-deċiżjoni, b’libertà sħiħa niddikjara li nirrinunċja għall-ministeru ta’ Isqof ta’ Ruma, Suċċessur ta’ Pietru… Però f’dak li jirrigwarda lili, irrid inkompli naqdi b’qalbi kollha lill-Knisja ta’ Alla, b’ħajja ddedikata għat-talb.”

Ġest enormi, ta’ xhieda evanġelika fejn bħal terġa’ ti sma’ kliem Ġwanni l-Batti sta: “Jeħti eġ li niċkien jien biex jikber Hu” (Ġwanni 3,30). Bniedem li ma rabat xejn miegħu nnifsu, imma rabat lilu nnifsu ma’ Alla, hekk li kien lest iħalli postu lil ta’ warajh.

“Anke jekk jien ser nirti ra, dejjem ser nibqa’ qrib tagħkom fi t-talb kollu u intom tkunu qrib ti eghi, anke jekk jien ser inkun moħbi għad-dinja”.4 “Il-Mulej qed isejjaħli”, Għalhekk hawn fi tti xt nagħti ft it elementi li jistgħu jgħidilna fl -aħħar Angelus ti egħu l-Ħadd 24 ta’ Frar 2013, jagħtuna dawl, mhux biss biex nifh mu l-għażla ti egħu, “biex nibqa’ naqdi l-Knisja bl-istess dedikazzjoni u bl- iżda fuq kollox biex nitgħallmu xi ħaġa mingħandu, bħala istess imħabba kif għamilt sa issa, illum b’mod aktar adatt r-ragħaj tagħna fi l-Knisja! Nibda mill-ewwel kelmiet li għall-età u l-forzi li għandi.” lissen fi l-gallerija tal-Bażilika ta’ San Pietru dakinhar li ġie elett Papa fi d-19 ta’ April tal-2005: “Wara l-kbir Papa Tassew għandna għax nitgħallmu minn dan il-Papa: li Ġwanni Pawlu II, is-sinjuri kardinali għażlu lili, qaddej tammetti l-limiti ti egħek u tkun lest li ti eqaf mhix deċiżjoni sempliċi u umli fl -għalqa tal-Mulej.” Beda l-ministeru li tagħmilha f’daqqa, imma frott it-talb u l-ħsieb għaqli. b’umiltà kbira u b’sens qawwi ta’ qadi lill-Mulej. Ma Proċess ta’ dixxerniment li jgħinek ti eħu d-deċiżjoni mhux kienx Papa li jfi tt ex il-folol, u lanqas li jintgħoġob fi kliemu meta tkun eċċitat u ferħan u lanqas meta tkun inkwetat man-nies, fi tt ex dejjem fl -istudju u fi t-talb il-kelma tal- jew imħabbat b’elf problema biex bħal taħrab minnhom, verità li ti ġi mingħand Alla u tahielna mingħajr ti dwir ta’ imma ti ddeċiedi biss meta tkun f’mument kalm u ta’ paċi kliem. B’determinazzjoni, b’kuraġġ u b’responsabbiltà ma’ Alla u miegħek innifsek. ■ mexxa l-Knisja qalb il-kriżijiet li ħakmuha minn ġewwa (l-iskandli tal-kleru, is-serq tad-dokumenti privati …) u 4 P�� B�� XVI, Laqgħa mas-saċerdoti tad-djoċesi ta’ dawk li ħabbtuha minn barra (fosthom il-kriżi ekonomika, Ruma, (il-Ħamis 14 ta’ Frar 2013). dik eti ko-kulturali, ir-rivoluzzjonijiet fi d-dinja għarbija u l-persekuzzjonijiet tal-insara fi d-dinja). Saħħaħ id-djalogu mal-ġudaiżmu, fetaħ il-bibien għall-insara Anglikani u b’kitbietu ġibed l-interess tal-intellett wali u l-ħassieba ta’ żmienna għax raw fi h teologu u fi losofu mill-aqwa.

cosmos is resurrected and grows with the birth pangs of the kingdom; the Risen Christ is there; the Gospel is the power of life; the Church shows forth the life of the Trinity; Authority is a liberati ng science, Mission is a Pentecost; the Liturgy is both renewal and anti cipati on; Human acti on is deiﬁ ed.” (P�� I��, Metropolitan of Latakia, Address at the Assembly of the World Council of Churches, 1968) 52 Leħen il-Qala - Għid 2013 Fratellanza ta’ San Ġużepp tmexxi Purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira minn: Mario Fenech

Meta wieħed isemmi xi waħda mill-Fratellanzi ta’ kienet issir xi forma ta’ Purċissjoni li kienet ukoll San Ġużepp li għandna fi l-Gżejjer Malti n, qajla jiġih ti dħol lejn l-Imdina. il-ħsieb ta’ Fratellanza li torganizza l-Purċissjoni Dak iż-żmien il-Purċissjoni kienet iddum barra tal-Ġimgħa l-Kbira. Dan għaliex normalment sa tard billejl u biex il-Vara l-Kbira tkun ti sta’ il-Purċissjoni ti ġi organizzata minn xi Fratellanza tgħaddi mill-bieb tal-Imdina, il-Kurċifi ss kien tas-S.Smu. Kurċifi ss jew tad-Duluri, jew xi grupp jingħalaq biċ-ċappetti . ieħor ta’ rġiel minn Fratellanzi oħrajn miġbura fl imkien. Il-Wisq Anti ka Arċi-Konfraternità ta’ San Ġużepp tar-Rabat tal-Imdina mwaqqfa fi l-knisja ta’ Santa Marija ta’ Ġesù hija l-unika Fratellanza li minbarra li ti eħu ħsieb tagħmel il-Festi ta’ ġewwa u ta’ barra fi d-19 ta’ Marzu, torganizza wkoll il-Purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira li hija l-aktar waħda anti ka fi l-Gżejjer Malti n. Dokumenti li hemm fl -arkivji tal-Fratellanza jeħduna lura għal aktar minn 410 snin. Meta diġà

Fis-sena 1879 b’ordni tal-Isqof ta’ dak iż-żmien Mons. Carmelo Scicluna l-Purċissjoni bdiet ti dħol lura fi l-knisja qabel it-tmienja ta’ fi lgħaxija. Waħda mill-istatwi li jintużaw fi l-Purċissjoni, dik ta’ Ġesù marbut mal-Kolonna, hija xogħol ta’ nofs is-Seklu Sitt ax. Fl-Oratorju tal-Fratellanza li hemm anness mal-knisja ta’ Santa Marija ta’ Ġesù jintrefgħu f’niċeċ għalihom l-Istatwi ta’ Kristu fl -Ort, il-Marbut, l-Ecce Homo, il-Veronika, ir-Redentur, il-Vara l-Kbira u d-Duluri. F’niċċa oħra li hemm taħt in-niċċa tal-Istatwa ta’ San Ġużepp Inkurunat hemm niċċa oħra li fi ha hemm l-ewwel urna tal-Monument li kienet ti ntuża f’din il-Purċissjoni. Il-Monument li jintuża fi l-Purċissjoni llum huwa xogħol mill-isbaħ li nħadem fi s-sena 1953 mill-Imgħallem Ġużeppi Muscat u s-Surmast Carmelo Tonna, t-tnejn mir-Rabat. L-induratura saret minn Ġużeppi Farrugia tal-Imdina. Dawn it-tliet imgħallmin kienu wkoll imsieħba fi l-Fratellanza ta’ San Ġużepp. Il-monument huwa mżejjen bid-drapp fi n u mdawwar b’44 globu tal-ħġieġ. 53 Leħen il-Qala - Għid 2013

Ma’ dan is-sett ta’ Statwi li semmejna li qegħdin fl -Oratorju tal-Fratellanza ġew miżjuda żewġ statwi oħra fi lwaqt li statwa oħra saret waħda ġdida minn fl okha. L-Isatwa tal-Bewsa ta’ Ġuda nħadmet mill-Istatwarju Alfred Camilleri Cauchi fi s-sena 1982. Din żdiedet mas-sett li kien hemm qabel. L-Istatwa tal-Ecce Homo ġiet mibdula m’oħra ġdida fi s-sena 1984 li saret ukoll minn Alfred Camilleri Cauchi. Meta saret din l-istatwa l-ġdida ġie deċiż li fl -Oratorju ti bqa’ ti nżamm l-istatwa l-qadima tas-sett . Statwa li hija unika f’Malta u Għawdex hija dik Din il-Purċissjoni li kienet bdiet bħala waħda tal-Għaxar Stazzjon. L-ewwel darba li kienet ħarġet Penitenzjali llum saret waħda li fi ha jipparteċipaw f’Purċissjoni kien fi s-sena 1962 wara li nġiebet madwar 500 ruħ, Persunaġġi Bibliċi, tf al iġorru minn Bari fl -Italja. Inħadmet minn Salvatore Simboli u Skrizzjonijiet u Suldati Rumani. Bruno, l-istess Statwarju li dak iż-żmien kien Fil-Purċissjoni ti eħu sehem ukoll il-Banda “L-Isle qiegħed jaħdem Statwi oħrajn għall-Purċissjoni Adam” tar-Rabat, u din iddoqq Marċi Funebri tal-Ġimgħa l-Kbira ta’ Ħal Qormi. Kienet saret fuq quddiem il-Vara l-Kbira fi l-Purċissjoni. talba tal-Arċisqof Mons. Mikiel Gonzi u tħallset minn Ġużeppi Zahra mir-Rabat. Din l-istatwa Purċissjoni li kull sena ti ġbed mijiet ta’ nies tal-għaxar stazzjon damet ti ntuża 22 sena biss lejn it-toroq anti ki tar-Rabat, l-istess toroq li sa ft it għaliex fl -1984 saret oħra ġdida mill-Istatwarju tal-jiem biss qabel, ikunu mlibbsa bl-armar tal-Festa Alfred Camilleri Cauchi. ta’ San Ġużepp li torganizza l-istess Fratellanza.■

54 Leħen il-Qala - Għid 2013 IL-ĦARUF TAL-GĦID TAGĦNA

minn: Mons Lawrenz Sciberras (M.A. Rom., S.S.Lic., S.Th. L., Capp S.S)

Simbolu jew sinjal l-aktar komuni u li narawh jistaqsi: “U Izakk wieġbu: ‘Hawn hu n-nar u l-ħatab fi r-rappreżentazzjonijiet kollha marbuti n mal-ikla fejn hu l-ħaruf għas-sagrifi ċċju tal-ħruq?” (Ġen 22,7). tal-Għid ta’ Ġesù awlillejl qabel ma bata, huwa l-ħaruf, Abraham ma kellux il-kuraġġ jgħid lil ibnu dak li kien annimal ħelu, ġwejjed li ma joff rix reżistenza. Is-suf qed iħoss f’qalbu, tant li wieġbu b’mod xejn ċar: “Alla ti egħu abjad daqs is-silġ pur li jaqa’ mis-sema matul jaħseb hu għall-ħaruf għas-sagrifi ċċju, ibni” (Ġen 22,8). l-iljieli kesħin tax-xitwa! U forsi hawn wieħed ġustament U minn dak li jsegwi juri li tassew Alla jipprovdi: “U jistaqsi; liema hija r-rabta fundamentali li hemm teżisti Abraham rafa’ għajnejh, ta ħarsa madwaru, u ra muntun bejn il-ħaruf annimal, Ġesù, u l-ikla tal-Għid-Mogħdija? maqbud minn qrunu fi l-friegħi. U Abraham mar u qabad il-muntun, u off rieh b’sagrifi ċċju tal-ħruq minfl ok ibnu” Simboli u immaġni (Ġen 22,13). Skont it-tradizzjoni tal-Lhud, targumin, Interessanti li wieħed isir jaf li fi l-Vanġelu ta’ il-ħaruf-muntun li ħa post Iżakk, huwa prefi gura kemm San Ġwann, Ġesù jitkellem u japplika għalih innifsu tal-ħaruf tal-Għid-Mogħdija, kif ukoll tas-sagrifi ċċju ta’ bosta immaġni; hekk “il-bieb tan-Nagħaġ” (Ġw 10,7), kuljum li joff ru fi t-tempju ta’ Ġerusalemm (tamid). “ir-Ragħaj it-Tajjeb” (Ġw 10,11). “Id-Dawl tad-dinja” (Ġw 8,12). Imbagħad qatt ma jgħid għalih innifsu li huwa l-ħaruf. Kien Ġwanni l-Batti sta li għal darba, tnejn mar jagħti t-ti tlu tant profond ta’ “ħaruf” lil Ġesù. “Araw il-Ħaruf ta’ Alla, li jneħħi d-dnub tad-dinja” (Ġw 1,29; 1,36). Ġwanni juża din id-defi nizzjoni għal Ġesù biex juri l-missjoni u l-identi tà ta’ Ġesù stess. Biss hawn irridu nammett u li d-defi nizzjoni “Ħaruf ta’ Alla” għandha bosta ti fsir u għeruq aktar fondi fi l-Bibbja: Tajjeb li f’dan l-arti klu naraw u nfi ssru xi wħud minnhom. A. Il-ħaruf tas-sagrifi ċċju L-espressjoni “Ħaruf ta’ Alla” wieħed jista’ jifh imha bħala dak il-ħaruf li Alla stess jipprovdi, oġġett li huwa ti egħu u mogħti lilu. Fir-rakkont tal-Ġenesi, Iżakk 55 Leħen il-Qala - Għid 2013

Alla, il-qaddej-ħaruf innoċenti kellu jġorr fuqu stess id-dnubiet tal-oħrajn. Mhux biss imma mingħajr ma jirribella hu kellu jbati l-konsegwenzi ħorox tagħhom. F’din il-perspettiva, il-ħaruf sar is-simbolu tal-Messija umli u bla ħtija ta’ xejn li sofra l-vjolenza u l-mewt. L-evanġelista Ġwanni, imdawwal mill-Ispirtu s-Santu fehem sew li dan il-ħaruf ma huwa ħadd jekk mhux Ġesù Kristu. E Il-ħaruf apokalittiku Id-defi nizzjoni tal-Batti sta tagħmel ukoll riferenza għal dak li hemm fi l-kti eb tal-Apokalissi. Hemm id-dehra tal-ħaruf rebbieħ li għandu “sebat iqrun”, li jfi ssru l-milja tal-qawwa divina (Apok 5,6). F’dan il-kuntest il-ħaruf mhux sempliċement ġwejjed. Minfl ok l-awtur tal-apokalissi jitkellem “mill-korla tal-Ħaruf” (Apok 6,16). Dan il-punt isib aktar postu bix-xena tal-purifi kazzjoni tat-tempju, fejn Ġesù fi l-beraħ juri kemm hu ddisgustat anzi rrabjat għal dak kollu li kien qed jara b’għajnejh: “Għamel sawt B. Il-ħaruf tal-ikla tal-Għid mill-ħbula, u keċċihom ilkoll ’il barra mit-tempju, Dan il-ħaruf mhux biss kellu jkun mingħajr ebda bin-nagħaġ u l-barrin tagħhom; xerred il-fl us ta’ dawk difett fil-ġisem tiegħu, bħal kull ħaġa oħra, li se tkun li kienu jsarrfu, u qalbilhom l-imwejjed” (Ġw 2,15). offruta lil Alla, imma wkoll ta’ matul dik is-sena (Eż 12,5). Il-ħaruf tal-Għid jirrappreżenta l-ħajja fl-aqwa Għalhekk meta l-Batti sta lemaħ lil dan ir-raġel kollha tagħha u fis-safa tagħha, u hija assoċjata ta’ tleti n sena quddiemu, Ġwanni xegħel fi h innifsu mal-ħelsien il-kbir tal-Għid-Mogħdija tal-Mulej, fl -eċċitament li ħakmu, tant li spontanjament qal: li ġrat fl-art tal-Eġittu (Eż 12,11). Grazzi għal din “Araw il-Ħaruf ta’ Alla!” Dan hu r-raġel tant mistenni u il-mogħdija, il-mewt kull fejn kien hemm it-tiċpis mfi tt ex. “Hawn hu r-raġel li għidtlek” (1 Sam 9,17), hekk tad-demm tal-ħaruf ma daħlitx u hekk il-familji qal il-Mulej meta Samwel ra quddiemu lil Sawl. L-istess kollha tal-Lhud ħelsuha minn dak il-kastig hekk ikrah ħaġa ġrat meta Ġwanni l-Għammiedi ra quddiemu lil tal-mewt ta’ kull tifel il-kbir. Ġesù, huwa għajjat: “Araw il-Ħaruf ta’ Alla”. C Il-ħaruf tas-sagrifiċċju ta’ kuljum – tamid Din l-istess espressjoni “araw”, terġa’ ti dher dejjem Il-ħaruf li kien jiġi offrut fis-sagrifiċċji ta’ kuljum fi r-raba’ Vanġelu, f’mument l-aktar drammati ku ta’ fit-tempju, kellu jkun ukoll mingħajr ebda difett ħajjet Ġesù. Meta Ġesù deher quddiem Ponzju Pilatu, fil-fiżiku tiegħu. Dan l-annimal kienu jaħarquh fuq iffl aġellat u bil-kuruna tax-xewk fuq rasu, Pilatu l-artal tat-tempju kemm bħala tpattija għad-dnubiet ppreżentah lil dik il-ġemgħa barra tgħajjat bl-istess personali u komuni kif ukoll bħala radd il-ħajr lil kliem: “Arawh, hawn hu l-bniedem!” (Ġw 19,5); kif Alla. U l-Battista meta wera lil Ġesù bħala “l-ħaruf ukoll “Arawh is-sultan tagħkom” (Ġw 19,14). ta’ Alla”, hu jagħmel riferenza espliċita għad-dnub Dan il-bniedem li għaddewh tant biż-żufjett u ġie “Araw, il-ħaruf ta’ Alla, li jneħħi d-dnub tad-dinja” umiljat għaliex qal li huwa l-Messija, issa qed jidher (Ġw 1,29). L-ewwel ittra ta’ San Ġwann fiha wkoll bħala l-ħaruf sieket u mbikkem li minnu tkellem l-istess ħsieb dwar it-tneħħija tad-dnubiet: Ġesù Isaija profeta (53,7). Immela kollox huwa f’postu u “huwa dak li jneħħi d-dnubiet” (1 Ġw 3,5). miegħu għandu tifsir l-aktar kbir u profond, meta D Il-ħaruf bħala simbolu tal-qaddej li jbati fl-ikliet tal-Għid naraw kif hekk għandu jkun hemm F’Ġeremija 11,19 il-ħaruf qiegħed f’metafora il-Ħaruf.■ mal-imġiba tal-profeta, bniedem mingħajr ħażen jew malizzja. Hawn toħroġ id-diff erenza ma’ dawk li huma kontrih: “Imma jien bħal ħaruf meħud għall- qatla. Jien ma kontx naf b’dawk li jeħduha kontriha” Din l-immaġni terġa’ ti dher fi l-għanja tal-qaddej li qed ibati : “Ħaqruhom u hu qagħad għalihom, bla biss ma fetaħ fommu; bħal ħaruf meħud għall-qatla, u bħal nagħġa mbikkma f’id min iġizzha, ma fetaħx fommu” (Iz 53,7). 56 Issa skont il-pjanijiet profondi u misterjuzi ta’ Leħen il-Qala - Għid 2013 ‘L-Anġlu ta’ Kemmuna’ Dun Karm Xerri ... Ħamsin Sena Kappillan ta’ Kemmuna Minn: Fr Charles Butti gieg

Dun Karm Xerri, bin Wenzu u Anġela neè Scicluna, ħu qawwi speċjalment meta Mons. Lawrenz Xerri u Kelina Xerri (li mietet b’fama ta’ jagħmel il-lbiċ. Huwa qdusija) twieled fi t-2 ta’ Novembru 1934. Huwa ġie ordnat jqaddes fi l-kappella bajda Saċerdot fi t-18 ta’ Marzu 1961 u fi l-bidu beda l-ħidma ddedikata lir-Ritorn tal- saċerdotali ti egħu bħala Vigarju Parrokkjali tal-Qala mill- Familja Mqaddsa mill- 1961 sal-1963. Imbagħad huwa laħaq Rett ur jew aħjar Eġitt u. L-oriġini ta’ din il-kappella jmur lura fi t-tnax-il seklu ‘Kappillan’ ta’ Kemmuna, ħamsin sena ilu eżatt ament kif hu ddokumentat f’mappa tan-navigazzjoni fi l-Nati onal f’Jannar tal-1963 fejn issuċċeda lil ħuh Mons. Lawrenz Mariti me Museum u l-Osservatorju ta’ Greenwich ġewwa Londra. Il-kappella kienet inbniet mill-ġdid fl -1618 meta fi żmien il-Granmastru Wignacourt inbena t-Torri ta’ Kemmuna, u ġiet imkabbra fl -1667 u fl -1716 fejn ġiet iddedikata lir-Ritorn tas-Sagra Familja f’Nazaret mill-Eġitt u kif xtaqu r-raħħala tal-gżira. Jingħad li qabel il-kappella kienet iddedikata lil-Lunzjata imma iktar probabbli lil Santa Marija. Fi żmien ir-Rumani kienu joqogħdu xi bdiewa fuq Kemmuna. Matul is-snin Kemmuna kienet gżira ta’ refuġju għall-maħrubin, eremiti , pirati u furbani. Illum hija gżira ta’ att razzjoni turisti ka kbira. Ħafna huma t-turisti minn mad-dinja kollha jfi tt xu s-seħer ta’ din il-gżira. Fi

Xerri li kien laħaq Kappillan tal-Fontana. Minn barra l-ħidma ta’ Kappillan, bejn l-1963 u l-1969 huwa kien ukoll Surmast tal-Iskola Primarja ta’ Kemmuna u għalhekk kien joqgħod hemm. Dakinhar il-popolazzjoni ta’ Kemmuna kienet tgħodd madwar il-mija. Wara beda jmur Kemmuna s-Sibt fi lgħodu u jiġi lura l-Ħadd fi lgħodu sabiex iqaddes għan-nies residenti tal-post, għall-istaff tal-lukandi u għat-turisti . Fil-bidu kien imur bid-dgħajsa ti egħu stess, imbagħad beda jmur bid-dgħajsa jew aħjar bil-lanċa ta’ Kemmuna. Dejjem mar iqaddes anke meta kien maltemp żmien il-Kavallieri, Kemmuna kienet imsemmija għall- fniek tal-grixti u l-ħanżir selvaġġ u għall-kaċċa u kienu għamluha riżerva għalihom. Nafu li fl -1667 kien hemm is- saċerdot żagħżugħ Dun Bartholomeo (Dun Miju) Habela li kien jaqdi lin-nies ta’ Kemmuna fejn kienu b’kollox 27 ruħ u kien hemm tmint idjar. Jingħad ukoll li meta kien ikun ħafna maltemp u s-saċerdot ma kienx jista’ jmur, in-nies ta’ Kemmuna kienu jinġabru faċċata tal-kappella tal-Madonna tal-Blat tal-Qala fi l-post magħruf bħala Għar Għana jew Tal-Ħmara u kienu jisimgħu l-quddiesa mill- bogħod. Kemmuna li tagħmel ċivilment u ekkleżjasti kament mar-raħal u l-parroċċa ta’ Għajnsielem f’dan l-aħħar 57 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

persuni residenti li huma: l-aħwa Salvu u Anġelo Vella, L-ERBGĦA 13 TA’ FRAR: iz-zija Maria Said u l-kuġina Evanġelista Butti gieg. Huma Ras ir-Randan – Obbligu tas-Sawm u Asti nenza japprezzaw ferm il-ħidma ta’ Dun Karm għalihom, u jħarsu 5.30pm Meditazzjoni tal-Mixja tal-Passjoni lejh bħala ‘missier’. Kien sabiħ il-kumment ta’ Salvu Vella mmexxija mill-Grupp tal-Vokazzjonijiet. meta qal: «Jien nieħu qatgħa narah jixjieħ».Huma jsegwu 6.00pm Konċelebrazzjoni bir-rit tat-tqegħid tal- irmied, wkoll il-quddiesa u t-talb ta’ kuljum permezz ta’ Radju bis-sehem tal-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Leħen il-Qala. Ta’ kull sena ukoll Dun Karm kien jieħu ħsieb jorganizza l-festa ta’ Kemmuna, ġimgħa qabel il-festa tal- IL-ĠIMGĦA 15 TA’ FRAR: Qala. Diversi drabi l-Isqof Mikiel Gonzi, l-Isqof Ġużeppi Pace L-Ewwel Ġimgħa mal-Ġemgħa - Il-Fidi mill-Iskritt ura u l-Isqof Nikol G. Cauchi mexxew il-Ponti fi kal ta’ din il-festa, Mqaddsa kif ukoll amministraw is-sagrament tal-Ewwel Tqarbina u 5.30pm Meditazzjoni tal-Mixja tal-Passjoni tal-Konfi rmazzjoni lil diversi tf al ta’ Kemmuna. Dun Karm mmexxija mill-membri tal-Gruppi tal-Kelma kien jieħu ħsieb biex wara jkun hemm festi n mill-aqwa u ta’ Alla. ħarqa tan-nar tal-ajru. Anke l-Isqof Mario Grech għamel 6.00pm Konċelebrazzjoni bit-talb tas-Salmi il-Vista Pastorali ti egħu f’din il-gżira. Ħafna kienu dawk mmexxija mill-Biblista Mons. Lawrenz l-isqfi jiet, saċerdoti u persuni disti nti li talbu fi l-Kappella ta’ Sciberras. Kemmuna. IS-SIBT 16 SAL-ĦADD 17 TA’ FRAR: Li saċerdot jagħlaq ħamsin sena mis-saċerdozju Seminar Parrokkjali għand il-Patrijiet Franġiskani ti egħu hija grazzja kbira ħafna, li saċerdot jagħlaq ħamsin Minuri tax-Xatt sena rett ur jew kappillan ta’ komunita’ hija grazzja Tema: Is-Sena tal-Fidi u l-Familja straordinarja. Nagħlaq bi strofa mill-poeżija li kiteb il- Poeta Dun George Mercieca lil Dun Karm stess fl -2011: IL-ĦADD 17 TA’ FRAR: «Għadek taħdem bil-ferħ fuq Kemmuna, fejn il-qalb issib L-Ewwel Ħadd tar-Randan l-hena, il-mistrieħ, qalb il-għana t’għasafar ferħana, fejn Tinqara l-Pastorali tal-Isqfi jiet tar-Randan 2013. il-baħar iħabbat bis-sħiħ.» Għalhekk Dun Karm Xerri 7.45am Talb ta’ Tifħir ta’ Sbiħ il-Jum. jixraqlu tassew it-ti tlu ta’ «Il-Missjunarju ta’ Kemmuna» 4.00pm Adorazzjoni Komunitarja mmexxija u żgur li għandu jingħata għaliex tassew jixraqlu bħalma “U waqt li kien fuq il-mejda mix-Xirka tal-Isem Imqaddes ta’ jagħmlu l-Kunsilli Lokali kollha f’kull raħal tagħhom, il- Alla bl-intenzjoni tat-tkatti r tal-fi di premju ta’ «Ġieħ Kemmuna». ■ magħhom, qabad il-ħobż, qal fi l-ġenerazzjoni żagħżugħa.

il-barka, qasmu u tahulhom... u IT-TNEJN 18 TA’ FRAR SAL-ĦAMIS 21 TA’ FRAR: għajnejhom infetħulhom...” Eżerċizzi għall-Familji Ħin: 6.30pm fi l-Knisja Arċipretali. (Luqa 24:30-31) Predikatur: Patri Peter Paul Cachia O.S.A. • Fil-knisja kuljum issir il-Meditazzjoni tal-Mixja (Ikun hemm min jieħu ħsieb it-tf al) tal-Passjoni (Via Sagra). żewġ sekli dejjem kellha saċerdoti mill-Qala sabiex jieħdu • Fil-familja tajjeb li jitpoġġew f’post ċentrali l-Bibbja IL-ĠIMGĦA 22 TA’ FRAR: ħsieb il-kura spiritwali tal-komunita’. Insemmu hawnhekk u l-Kurċifi ss. It-Tieni Ġimgħa mal-Ġemgħa lil Dun Franġisk Camilleri, lil Mons. Lawrenz Xerri u fuq • In-Nisrani huwa mħeġġeġ jisma’ l-Kelma ta’ Alla Il-Fidi u l-Mixja ma’ Ġesù fi t-Triq ta’ Emmaws kollox lil Dun Karm Xerri, kollha mill-Qala. fi l-quddiesa ta’ kuljum. 5.30pm Meditazzjoni tal-Mixja tal-Passjoni mmexxija mill-membri tal-Azzjoni Katt olika. Dun Karm huwa meqjus bħala ‘l-Anġlu ta’ Kemmuna’. IL-ĦADD 10 TA’ FRAR: 6.00pm Konċelebrazzjoni bit-talb tas-Salmi Mhux faċli għal saċerdot li biex jaqdi l-missjoni ta’ Kappillan Solennità ta’ San Pawl, il-Missier tagħna fi l-Fidi mmexxija minn Patri Peter Paul Cachia O.S.A. irid jaqbad dgħajsa u jaqsam il-fl iegu ta’ bejn Għawdex Festa Kmandata bħala għeluq tal-Eżerċizzi għall-Familji. u Kemmuna, eżatt ament bħal missjunarju fl -Amażonja! 10.00am Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija Ta’ min jgħid ukoll li Dun Karm mhux biss jieħu ħsieb mill-Arċipriet Kan. Joe Zammit fl imkien IL-ĦADD 24 TA’ FRAR: spiritwalment tal-komunita’ ta’ Kemmuna, fejn iqaddes mas-Saċerdoti tal-Parroċċa. Isir it-Tiġdid It-Tieni Ħadd tar-Randan żewġ quddisiet is-Sibt fi lgħaxija u waħda l-Ħadd fi lgħodu, tal-Wegħdiet tal-Magħmudija f’din is-Sena 7.45am Talb ta’ Tifħir ta’ Sbiħ il-Jum. il-qrar lir-residenti u lill-ħaddiema, jieħu ħsieb it-ti ġijiet tal-Fidi. u ż-żjajjar li jsiru fi l-Kappella imma jipprovdi dak li hu 4.00pm Quddiesa fi l-Kappella tal-Madonna tal-Blat. IT-TNEJN 25 SAL-ĦAMIS 28 TA’ FRAR: neċessarju materjalment bħall-ikel, qadjiet u mediċina lill- Eżerċizzi għal Kulħadd komunita’ ta’ Kemmuna. Kulħadd jaf bil-Land Rover ħadra IT-TNEJN 11 TA’ FRAR: Ħin: 6.30pm fi l-Knisja Arċipretali. tal-ewwel ġenerazzjoni li juża bħala trasport Dun Karm fuq L-Ewwel Dehra tal-Madonna ta’ Lourdes. Jum Dinji Predikatur: Mons. Carmelo Mercieca, Arċipriet il-gżira. Dun Karm juża bħala garaxx għal din il-famuża Land tal-Morda. tax-Xewkija. Rover l-isptar il-qadim ta’ Kemmuna. Illum hemm erba’ 58 59 Leħen il-Qala - Għid 2013

L-ERBGĦA 13 TA’ FRAR: Ras ir-Randan – Obbligu tas-Sawm u Asti nenza 5.30pm Meditazzjoni tal-Mixja tal-Passjoni mmexxija mill-Grupp tal-Vokazzjonijiet. 6.00pm Konċelebrazzjoni bir-rit tat-tqegħid tal- irmied, bis-sehem tal-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’.

IL-ĠIMGĦA 15 TA’ FRAR: L-Ewwel Ġimgħa mal-Ġemgħa - Il-Fidi mill-Iskritt ura Mqaddsa 5.30pm Meditazzjoni tal-Mixja tal-Passjoni mmexxija mill-membri tal-Gruppi tal-Kelma ta’ Alla. 6.00pm Konċelebrazzjoni bit-talb tas-Salmi mmexxija mill-Biblista Mons. Lawrenz Sciberras.

IS-SIBT 16 SAL-ĦADD 17 TA’ FRAR: Seminar Parrokkjali għand il-Patrijiet Franġiskani Minuri tax-Xatt Tema: Is-Sena tal-Fidi u l-Familja

IL-ĦADD 17 TA’ FRAR: L-Ewwel Ħadd tar-Randan Tinqara l-Pastorali tal-Isqfi jiet tar-Randan 2013. 7.45am Talb ta’ Tifħir ta’ Sbiħ il-Jum. 4.00pm Adorazzjoni Komunitarja mmexxija “U waqt li kien fuq il-mejda mix-Xirka tal-Isem Imqaddes ta’ Alla bl-intenzjoni tat-tkatti r tal-fi di magħhom, qabad il-ħobż, qal fi l-ġenerazzjoni żagħżugħa.

IT-TNEJN 25 SAL-ĠIMGĦA L-1 TA’ MARZU: IL-ĦADD 10 TA’ MARZU: Eżerċizzi għall-Adolexxenti u għaż-Żgħażagħ Ir-Raba’ Ħadd tar-Randan Ħin: 7.00pm ﬁ d-Dar Parrokkjali tad-Dutt rina. 7.45am Talb ta’ Tifħir ta’ Sbiħ il-Jum. Predikatur: Patri Mark Demanuele M.S.S.P. 4.00pm Quddiesa ﬁ l-Kappella tal-Madonna tal-Blat.

L-ERBGĦA 27 TA’ FRAR: IT-TLIETA 12 TA’ MARZU: Filgħodu jsir il-Qrar u t-Tqarbin tal-Morda. 6.30pm Laqgħa tal-Kumitat Liturġiku fi d-Dar Parrokkjali. IL-ĠIMGĦA 1 TA’ MARZU: It-Tielet Ġimgħa mal-Ġemgħa – Il-Fidi bħala Don ta’ Alla IL-ĠIMGĦA 15 TA’ MARZU: L-Ewwel Ġimgħa tax-Xahar. Jum t’Adorazzjoni. Il-Ħames Ġimgħa mal-Ġemgħa – Il-Fidi fi l-Pjagi ta’ 11.00am Laqgħa ta’ talb għall-ommijiet u nisa. Kristu Rxoxt 11.30am Quddiesa. 5.00pm Tifk ira tal-Miġja tax-Xbieha tar-Redentur tal-Qala 3.00pm Adorazzjoni Komunitarja mmexxija fostna. Pellegrinaġġ mis-Santwarju tal-Kunċizzjoni mix-Xirka tal-Isem Imqaddes ta’ Alla. għall-Knisja Arċipretali. Janimaw l-adolexxenti u 5.30pm Meditazzjoni tal-Mixja tal-Passjoni mmexxija ż-żgħażagħ. Pellegrinaġġ u Quddiesa mmexxija mill-membri tas-Soċjetà tal-Museum. minn Dun Stephen Magro, Dirett ur Spiritwali 6.00pm Konċelebrazzjoni bit-talb tas-Salmi mmexxija tas-Seminarju Minuri tal-Virtù, Malta. mill-Arċipriet Mons. Carmelo Mercieca bħala għeluq tal-Eżerċizzi għal Kulħadd. IS-SIBT 16 TA’ MARZU: Il-Fidi u l-Għaqda tal-Knejjes Nsara IS-SIBT 2 TA’ MARZU: 6.30pm It-tnejn u għoxrin Edizzjoni tal-‘Gozo 4.30pm Adorazzjoni fi s-Santwarju tal-Kunċizzjoni. Internati onal Celebrati on’ (Edizzjoni tal-Għid) fi l-Knisja Arċipretali bit-tema: ‘Thy Will be done’. IL-ĦADD 3 TA’ MARZU: It-Tielet Ħadd tar-Randan IL-ĦADD 17 TA’ MARZU: 7.45am Talb ta’ Tifħir ta’ Sbiħ il-Jum. Il-Ħames Ħadd tar-Randan 4.30pm Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija mis- 7.45am Talb ta’ Tifħir ta’ Sbiħ il-Jum. saċerdot novell Dun Ġorġ Schembri, Vigarju 4.00pm Adorazzjoni mix-Xirka tal-Isem Imqaddes ta’ Parrokkjali tal-Imqabba u wara mixja Alla. penitenzjali bix-xbieha tal-Ecce Homo li tgħaddi 6.00pm Via Sagra Djoċesana fuq l-għolja Ta’ Għammar. minn Triq in-Nadur, Triq it-Telgħa, Triq il-Mitħna, Triq Simar, Triq il-Qala u Triq San Ġużepp. IT-TNEJN 18 TA’ MARZU: Lejlet is-Solennità ta’ San Ġużepp IT-TNEJN 4 TA’ MARZU: Patrun tal-Knisja Universali 6.30pm Ċelebrazzjoni tal-Ewwel Qrara fi d-Dar 5.30pm Kant tal-Ewwel Għasar. Parrokkjali għat-tf al li din is-sena ser jirċievu 6.00pm Translazzjoni, Konċelebrazzjoni l-Ewkaristi ja għall-ewwel darba. Misti edna Ponti fi kali mmexxija mill-E.T. Mons. l-ġenituri tagħhom. Arċisqof Emeritu Ġużeppi Mercieca. Jieħdu sehem il- Fratellanza u l-Kor L-ERBGĦA 6 TA’ MARZU: Parrokkjali ‘San Ġużepp’. 6.00pm Ċelebrazzjoni tal-Quddiesa u wara Ċelebrazzjoni Ewkaristi ka fi s-Sitt Erbgħa f’ġieħ San Ġużepp IT-TLIETA 19 TA’ MARZU: mill-Arċipriet Kan. Joe Zammit fi s-Santwarju Solennità ta’ San Ġużepp Patrun tal-Knisja Nazzjonali ta’ Santa Marija ta’ Ġesù tal-Patrijiet Universali Minuri r-Rabat, Malta, fl -okkażjoni tal-50 Il-Fidi ta’ San Ġużepp, ir-Raġel Ġust Anniversarju tal-Inkurunazzjoni tal-istatwa Quddies fi l-5.00am; 6.00; 7.00; 8.00; 9.00; 10.00; anti ka, devota u mirakuluża ta’ San Ġużepp 11.00; 1.00pm; 2.00; 3.00. meqjuma fl -istess Santwarju. Matul il-ġurnata jkun hemm servizz ta’ qrar minn konfessuri barranin fi l-knisja. Jaslu diversi IL-ĠIMGĦA 8 TA’ MARZU: pellegrinaġġi minn Parroċċi Għawdxin u Malti n. Ir-Raba’ Ġimgħa mal-Ġemgħa - 5.30pm Kant tat-Tieni Għasar. Il-Bieb tal-Fidi u l-Qsim tal-Ħobż f’Emmaws 6.00pm Konċelebrazzjoni Solenni ta’ San Ġużepp 5.30pm Meditazzjoni tal-Mixja tal-Passjoni mmexxija immexxija mill-E.T. Mons. Isqof Mario mill-membri tal-Leġjun ta’ Marija. Grech. Wara ti ndaqq l-Anti fona u l-Barka 6.00pm Konċelebrazzjoni bit-talb tas-Salmi mmexxija Sagramentali. L-orkestra tkun taħt mir-Rett ur tas- Seminarju Dun Daniel Xerri. id-direzzjoni ta’ Mro. Frankie Debono. 60 Leħen il-Qala - Għid 2013

IL-ĠIMGĦA 22 TA’ MARZU: 9.00am F’Ponti fi kal Solenni fi l-Knisja Kati drali Festa tal-Madonna tad-Duluri jitbierku ż-żjut imqaddsa u jsir it-ti ġdid Is-Sitt Ġimgħa mal-Ġemgħa. Jum ta’ Adorazzjoni tal-wegħdiet saċerdotali. Jieħdu Il-Fidi tal-Madonna, hienja dik li emmnet sehem is-saċerdoti fl imkien mal-grupp 5.30pm Konċelebrazzjoni mmexxija minn Mons. tal-vokazzjonijiet, l-abbati ni, it-tf al Pawlu Vella, Imħallef fi t-Tribunal Ekkleżjasti ku tal-Ewwel Tqarbina u l-istudenti li ser tal-Arċidjoċesi ta’ Malta, bis-sehem tal-Kor jirċievu s-Sagrament tal-Konfi rmazzjoni din Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Wara, Purċissjoni is-sena. Il-Ministri Straordinarji tat- Tqarbin bl-istatwa devota tad-Duluri li tgħaddi minn iwasslu l-Ewkaristi ja lill-morda. Triq San Franġisk, Triq Imġarr, Triq Patri Ġużepp 6.00pm Konċelebrazzjoni Solenni tat-Tifk ira Portelli, Triq Belveder u Triq 28 t’April 1688. tat-Twaqqif tal-Ewkaristi ja. Isir il-Ħasil tar-riġlejn u t-Translazzjoni IL-ĠIMGĦA MQADDSA tas-Sagrament lejn l-Artal tar-Ripożizzjoni. IL-ĦADD 24 TA’ MARZU: Il-ġabra tal-quddiesa ta’ Ħamis ix-Xirka tkun Ħadd il-Palm. It-28 Jum Dinji taż-Żgħażagħ għall-bżonnijiet tas-saċerdoti . Tifk ira tad-daħla messjanika ta’ Ġesù f’Ġerusalemm. 7.30pm Is-Seba’ Viżti fi l-parroċċa. 9.30am Tberik tal-friegħi taż-żebbuġ u l-palm 8.00pm Viżti għall-adolexxenti u ż-żgħażagħ. quddiem il-kunvent tas-Sorijiet Franġiskani. Il-Knisja ti bqa’ mift uħa sa nofsillejl. Mixja mas-Salib rebbieħ lejn il-knisja. Akklamazzjoni. Jinfetaħ il-Bieb il-Kbir. IL-ĠIMGĦA 29 TA’ MARZU: Il-Ġimgħa l-Kbira 10.00am Konċelebrazzjoni Solenni li fi ha janima Jum bl-obbligu ta’ sawm u asti nenza, fi t-talb u l-ġabra l-kant il-grupp tal- adolexxenti u ż-żgħażagħ 8.00am Talb tal-Uffi ċċju tal-Qari u Tifħir ta’ Sbiħ tal-parroċċa. il-Jum. Titkompla l-Adorazzjoni fl -artal 3.00pm Qrar minn konfessuri barranin. tar-Ripożizzjoni. 4.00pm Quddiesa bis-sehem tal-Fratelli u r-reffi egħa 10.00am Viżti għat-tf al immexxija mis-Soċjetà tal-Vari tal- Passjoni. tal-Mużew - Bniet. 5.30pm Purċissjoni bil-Vari tal-Passjoni tal-Mulej. 3.30pm Tifk ira tal-Passjoni u l-Mewt tal-Mulej. Takkumpanja l-Banda ‘Ite ad Joseph’ Qari tar-rakkont tal-Passjoni ta’ Sidna Ġesù b’marċi funebri, taħt id-direzzjoni ta’ Mro. Kristu. Adorazzjoni tas-Salib u Tqarbin. Antoine Mercieca. IS-SIBT 30 TA’ MARZU: Sibt il-Għid IT-TNEJN 25 TA’ MARZU: 8.00am Talb tal-Uffi ċċju tal-Qari u Tifħir ta’ Sbiħ It-Tnejn tal-Ġimgħa Mqaddsa il-Jum. 5.30pm Meditazzjoni tal-Mixja tal-Passjoni. 9.00am Ċelebrazzjoni Marjana: Is-Siegħa tal-Omm 6.00pm Quddiesa bis-sehem tat-tf al u l-katekisti . fi s-Santwarju Ta’ Pinu. 12.00pm Rifl essjoni fuq il-Liturġija tal-Kelma bi tħejjija IT-TLIETA 26 TA’ MARZU: għall-Velja. It-Tlieta tal-Ġimgħa Mqaddsa 4.00pm Qrar fi l-knisja. Jum is-Sagrament tar-Rikonċiljazzjoni. Jum ta’ Sawm 8.30pm Il-VELJA KBIRA TA’ SIBT IL-GĦID 5.30pm Meditazzjoni tal-Mixja tal-Passjoni. • Tberik tan-Nar. 6.00pm Quddiesa bis-sehem tal-adolexxenti u • Qari mill-Kotba Mqaddsa. ż-żgħażagħ. • Tberik tal-Ilma u Tiġdid tal-Wegħdiet 6.30pm - 8.30pm Ċelebrazzjoni Penitenzjali għall- tal-Magħmudija Komunità Parrokkjali kollha. • Ewkaristi ja. L-ERBGĦA 27 TA’ MARZU: L-Erbgħa tal-Ġimgħa Mqaddsa IL-ĦADD 31 TA’ MARZU: L-GĦID IL-KBIR Filgħodu jsir it-Tqarbin tal-Morda kollha tal-parroċċa. Bħad-Dixxipli ta’ Emmaws aħna msejħin biex 5.30pm Meditazzjoni tal-Mixja tal-Passjoni. niltaqgħu ma’ Kristu Ħaj 6.00pm Quddiesa bis-sehem tal-għarajjes u l-familji Il-Quddies ikun fi l-5.30am; 6.30; 8.00; 10.00 u ż-żgħar. fi l-5.00pm. 10.00am Konċelebrazzjoni Solenni. IL-ĦAMIS 28 TA’ MARZU: Ħamis ix-Xirka 5.00pm Quddiesa. Jum it-Twaqqif tal-Ewkaristi ja u s-Saċerdozju 5.45pm Dimostrazzjoni bl-istatwa arti sti ka ta’ Kristu Il-Qrar isir fi lgħodu sat-8.00am. Filgħaxija mit-3.30pm Rxoxt fi t-toroq: San Ġużepp, Lord Strickland, sas-6.00pm. Indipendenza, Grunju, it-Tempju, l-Isqof 8.00am Talb tal-Uffi ċċju tal-Qari u Tifħir ta’ Sbiħ il-Jum. Mons. Mikiel F. Butti gieg u 28 t’April 1688. 61 Leħen il-Qala - Għid 2013

Takkumpanja l-Banda ‘Ite ad Joseph’ b’marċi IS-SIBT 6 T’APRIL: brijużi taħt id-direzzjoni ta’ Mro Antoine 5.30pm Adorazzjoni Komunitarja mmexxija mix-Xirka Mercieca. Wara jsir it-tberik u t-tqassim tal-Isem Imqaddes ta’ Alla ﬁ s-Santwarju tal-ﬁ golli lit-tf al. tal-Kunċizzjoni.

IT-TNEJN 1 T’APRIL: Jibda t-tberik tal-familji IL-ĦADD 7 T’APRIL: Festa tal-Ħniena Divina. Fidi fl -Imħabba Infi nita ta’ Alla • It-Tnejn 1 t’April: Triq Wardija (mill-Familja 4.00pm Adorazzjoni Komunitarja tal-Ħniena Divina. Camilleri sal-Pjazza). 5.00pm Quddiesa tal-Ħniena Divina. • It-Tlieta 2 t’April: Triq Wardija (mill-Familja Gatt sal-Familja Camilleri). IT-TNEJN 8 T’APRIL: • L-Erbgħa 3 t’April: Triq Papa Piju XII u Triq Patri It-Tħabbira tal-Mulej Ġ. Portelli. 7.00pm Quddiesa li fi ha jsir talb favur il-ħajja tal-bniedem u jsir talb ta’ riparazzjoni • Il-Ħamis 4 t’April: Triq Barroċċi, Triq Wied kontra l-qti l tal-abort u tal-ewtanasja. is-Sultan, Triq Żewwieqa u Triq Klin. • Il-Ġimgħa 5 t’April: Triq il-Belveder (mid-dar ta’ IL-ĦADD 14 T’APRIL: Dun Karm Xerri ’l fuq) u Triq taċ-Ċawl. 5.00pm Quddiesa fi l-Kappella tal-Madonna tal-Blat. • It-Tnejn 8 t’April: Triq l-Imġarr (mill-Familja IT-TNEJN 15 T’APRIL: Xerri sal-Familja Camilleri). 7.30pm Laqgħa tal-Kunsill Pastorali Parrokkjali. • It-Tlieta 9 t’April: Pjazza Isqof Butti gieg, Triq 28 t’April 1688 u Pjazza San Ġużepp. IL-ĠIMGĦA 19 T’APRIL: 7.30pm Laqgħa tal-Kumitat Liturġiku. • L-Erbgħa 10 t’April: Triq San Ġużepp, Triq Papa Piju IX u Triq Strickland. IL-ĦADD 21 T’APRIL: • Il-Ħamis 11 t’April: Triq il-Mitħna. Il-50 Jum ta’ Talb għall-Vokazzjonijiet • Il-Ġimgħa 12 t’April: Triq Simar u Pjazza 4.00pm Adorazzjoni Komunitarja mmexxija Repubblika. mix-Xirka tal-Isem Imqaddes ta’ Alla bl-intenzjoni ta’ talb għall-Vokazzjonijiet • It-Tnejn 15 t’April: Triq Wileġ. Saċerdotali u Reliġjużi fi l-Parroċċa. • It-Tlieta 16 t’April: Triq it-Telgħa, Triq il-Qala u Triq Kappillan Dun Ġużepp Vella. 325 sena tat-Twaqqif tal-Parroċċa ta’ • L-Erbgħa 17 t’April: Triq Ġanni Vella, Triq ‘Santa Marija tal-Qala’ in-Nigret u Triq Anton Butti gieg. IS-SIBT 27 T’APRIL: • Il-Ħamis 18 t’April: Triq Ta’ Kassja, Triq Adeodata Fl-Okkażjoni tal-325 sena tat-Twaqqif tal-Parroċċa ta’ Pisani u Triq il- Maġistrat Salvu Att ard. ‘Santa Marija tal-Qala’ 7.30am Quddiesa minn Dun Charles Butti gieg li • Il-Ġimgħa 19 t’April: Triq it-Tempju u Triq tf akkar din l-okkażjoni. Grunju. 8.00am Mota Solenni ta’ siegħa li tħabbar il-Ftuħ ta’ • It-Tnejn 22 t’April: Triq Cini u Triq l-Indipendenza. din it- Tifk ira. • It-Tlieta 23 t’April: Triq Baldasar Cagliares. 5.30pm Adorazzjoni fi s-Santwarju Nazzjonali tal-Immakulata Kunċizzjoni li fi ha jsir • L-Erbgħa 24 t’April: Triq in-Nadur, Triq il-Forn, Ringrazzjament lil Alla għad-Don tal-Fidi Triq Ott ubru 30, Villaġġ San Ġużepp. matul l-istorja tar-raħal tagħna tal-Qala. • Il-Ħamis 25 t’April: Triq San Franġisk, Triq l-Isqof 6.30pm Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija Butti gieg u Triq ir-Rebħa. mill-Vigarju Ġenerali Mons. Giovanni Bosco Gauci fi s-Santwarju tal-Kunċizzjoni li • Il-Ġimgħa 26 t’April: Triq il-Kunċizzjoni serva fi l-bidu bħala knisja parrokkjali meta (mill-Familja Butti gieg ’l ġewwa), Triq is-Salib, twaqqfet il-Parroċċa ta’ ‘Santa Marija tal- Triq Santa Marija tal-Qala u Pjazza San Kerrew. Qala’ għall-irħula tal-lvant ta’ Għawdex • It-Tnejn 29 t’April: Triq il-Kunċizzjoni (minn ta’ nhar it-28 t’April 1688 b’digriet tal-Isqof Marianne Mercieca ’l barra) Davide Cocco Palmieri li sar f’għamla ta’ kuntratt quddiem in-Nutar Giovanbatti sta It-Tberik isir fi t-3.30pm. Dorbes. 62 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

Takkumpanja l-Banda ‘Ite ad Joseph’ b’marċi IS-SIBT 6 T’APRIL: IL-ĦADD 28 T’APRIL: 4.30pm Rużarju. brijużi taħt id-direzzjoni ta’ Mro Antoine 5.30pm Adorazzjoni Komunitarja mmexxija mix-Xirka It-325 sena mit-twaqqif tal-Parroċċa ‘Santa Marija tal-Qala’ 5.00pm Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija mill- Mercieca. Wara jsir it-tberik u t-tqassim tal-Isem Imqaddes ta’ Alla fi s-Santwarju u l-25 sena mill-Inkurunazzjoni tal-Kwadru ta’ ‘Santa Marija Arċipriet Kan. Joe Zammit. Wara Barka tal-fi golli lit-tf al. tal-Kunċizzjoni. tal-Qala’. Matul il-jum isiru pellegrinaġġi u żjarat privati Sagramentali. Isir Festi n madwar il- Kappella. fi s-Santwarju Nazzjonali tal-Immakulata Kunċizzjoni IT-TNEJN 1 T’APRIL: Jibda t-tberik tal-familji IL-ĦADD 7 T’APRIL: 6.00am Quddiesa fi s-Santwarju tal-Kunċizzjoni IL-ĠIMGĦA 17 TA’ MEJJU: Festa tal-Ħniena Divina. Fidi fl -Imħabba Infi nita ta’ Alla b’ringrazzjament lil Alla. Jum ta’ Adorazzjoni fi s-Santwarju tal-Kunċizzjoni • It-Tnejn 1 t’April: Triq Wardija (mill-Familja 4.00pm Adorazzjoni Komunitarja tal-Ħniena Divina. 7.00am Mota Solenni ta’ siegħa fi ż-żewġ knejjes li 6.15am Quddiesa minn Dun Karm Xerri u wara Camilleri sal-Pjazza). 5.00pm Quddiesa tal-Ħniena Divina. tħabbar din it- ti fk ira. ti bda l-Adorazzjoni Solenni fi s-Santwarju fl - • It-Tlieta 2 t’April: Triq Wardija (mill-Familja Gatt 5.00pm Konċelebrazzjoni Ponti fi kali mmexxija mill-Isqof okkażjoni tal-Kwaranturi u tat-63 anniversarju sal-Familja Camilleri). IT-TNEJN 8 T’APRIL: il-ġdid Awżiljarju ta’ Malta Mons. Charles Jude tal-Konsagrazzjoni tas-Santwarju. • L-Erbgħa 3 t’April: Triq Papa Piju XII u Triq Patri It-Tħabbira tal-Mulej Scicluna fl imkien mal- Kleru tal-Parroċċa, Kappillani Ġ. Portelli. 7.00pm Quddiesa li fi ha jsir talb favur il-ħajja u saċerdoti Għawdxin bis-sehem tal-Fratelli Filgħaxija ssir iċ-Ċelebrazzjoni tas-Sagrament tal- tal-bniedem u jsir talb ta’ riparazzjoni tal-Parroċċa u l-Fratellanzi ta’ San Ġużepp u Konfi rmazzjoni f’Ta’ Pinu. • Il-Ħamis 4 t’April: Triq Barroċċi, Triq Wied kontra l-qti l tal-abort u tal-ewtanasja. tal- Madonna Malti n u Għawdxin. Fil-Ponti fi kal is-Sultan, Triq Żewwieqa u Triq Klin. issir il-Professjoni tal-Fidi f’din is-Sena tal-Fidi. L-GĦID IL-ĦAMSIN: • Il-Ġimgħa 5 t’April: Triq il-Belveder (mid-dar ta’ IL-ĦADD 14 T’APRIL: L-Orkestra tkun taħt id-direzzjoni tas-Surmast Qalbna mħeġġa għall-Ispirtu ta’ Alla bħad-dixxipli ta’ Dun Karm Xerri ’l fuq) u Triq taċ-Ċawl. 5.00pm Quddiesa fi l-Kappella tal-Madonna tal-Blat. Mro. Frankie Debono fl imkien mal-Kor Emmaws Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Wara Pellegrinaġġ • It-Tnejn 8 t’April: Triq l-Imġarr (mill-Familja IT-TNEJN 15 T’APRIL: Storiku mill-Knisja Arċipretali għas-Santwarju IS-SIBT 18 TA’ MEJJU: Velja ta’ Pentekoste Xerri sal-Familja Camilleri). 7.30pm Laqgħa tal-Kunsill Pastorali Parrokkjali. tal-Kunċizzjoni bil-Kwadru Prezzjuż u Anti k 6.30pm Rużarju Meditat u Barka Sagramentali. • It-Tlieta 9 t’April: Pjazza Isqof Butti gieg, Triq 28 ta’ ‘Santa Marija tal-Qala’ fl -okkażjoni tal-25 7.00pm Konċelebrazzjoni Solenni tal-Velja ta’ t’April 1688 u Pjazza San Ġużepp. IL-ĠIMGĦA 19 T’APRIL: sena mill-inkurunazzjoni ti egħu. Jieħdu sehem Pentekoste. 7.30pm Laqgħa tal-Kumitat Liturġiku. il-Fratellanzi kollha u l-Banda ‘Ite ad Joseph’. • L-Erbgħa 10 t’April: Triq San Ġużepp, Triq Papa Mal-Wasla fi s-Santwarju jitkanta l-Innu ta’ ti fħir lil IL-ĦADD 19 TA’ MEJJU: Solennità ta’ Għid il-Ħamsin Piju IX u Triq Strickland. IL-ĦADD 21 T’APRIL: Alla t-‘Te Deum’ u ti ngħata l-Barka Sagramentali. 10.00am Konċelebrazzjoni Solenni. • Il-Ħamis 11 t’April: Triq il-Mitħna. Il-50 Jum ta’ Talb għall-Vokazzjonijiet Il-Kwadru tal-Madonna jibqa’ fi s-Santwarju ITLOB BIS-SALMI • Il-Ġimgħa 12 t’April: Triq Simar u Pjazza 4.00pm Adorazzjoni Komunitarja mmexxija għall-qima tal- pubbliku. Repubblika. mix-Xirka tal-Isem Imqaddes ta’ Alla Il-Ġimgħa mal-Ġemgħa: Fil-Ġimgħat tar-Randan bl-intenzjoni ta’ talb għall-Vokazzjonijiet L-ERBGĦA 1 TA’ MEJJU: niltaqgħu, biex fl imkien nitolbu s-Salmi u naqsmu • It-Tnejn 15 t’April: Triq Wileġ. Saċerdotali u Reliġjużi fi l-Parroċċa. Festa ta’ San Ġużepp Ħaddiem l-Ewkaristi ja. 6.30pm Rużarju Meditat u Barka Sagramentali. • It-Tlieta 16 t’April: Triq it-Telgħa, Triq il-Qala u Il-Ħdud tar-Randan: Fit-7.45am ingħaqad magħna 7.00pm Konċelebrazzjoni Ponti fi kali mmexxija Triq Kappillan Dun Ġużepp Vella. 325 sena tat-Twaqqif tal-Parroċċa ta’ għat-Talb tas-Salmi fi t-Tifħir ta’ Sbiħ il-Jum. mill-E.T. Mons. Isqof Mario Grech. Tieħu • L-Erbgħa 17 t’April: Triq Ġanni Vella, Triq ‘Santa Marija tal-Qala’ Ħamis ix-Xirka, il-Ġimgħa l-Kbira, u Sibt il-Għid: 8.00am sehem il-Fratellanza ta’ San Ġużepp. Ikanta Talb tas- Salmi: Uffi ċċju tal-Qari u Tifħir ta’ Sbiħ il-Jum. in-Nigret u Triq Anton Butti gieg. IS-SIBT 27 T’APRIL: l-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’. • Il-Ħamis 18 t’April: Triq Ta’ Kassja, Triq Adeodata Fl-Okkażjoni tal-325 sena tat-Twaqqif tal-Parroċċa ta’ PELLEGRINAĠĠI PENITENZJALI IL-ĦAMIS 2 TA’ MEJJU: • Mixja penitenzjali Ecce Homo Pisani u Triq il- Maġistrat Salvu Att ard. ‘Santa Marija tal-Qala’ 7.30pm Laqgħa għall-katekisti fi d-Dar Parrokkjali. • Pellegrinaġġ bir-Redentur tal-Qala 7.30am Quddiesa minn Dun Charles Butti gieg li • Il-Ġimgħa 19 t’April: Triq it-Tempju u Triq • Via Sagra Djoċesana tf akkar din l-okkażjoni. Grunju. L-ERBGĦA 8 TA’ MEJJU: • Il-Purċissjoni tad-Duluri 8.00am Mota Solenni ta’ siegħa li tħabbar il-Ftuħ ta’ Il-109 sena mill-Konsagrazzjoni tal-Knisja Arċipretali • Tifk ira tad-Daħla Trijunfali ta’ Ġesù f’Ġerusalemm - • It-Tnejn 22 t’April: Triq Cini u Triq l-Indipendenza. din it- Tifk ira. 6.30pm Rużarju Meditat u Barka Sagramentali. Purċissjoni ta’ Ħadd il-Palm • Purċissjoni bil-Vari tal-Passjoni • It-Tlieta 23 t’April: Triq Baldasar Cagliares. 5.30pm Adorazzjoni fi s-Santwarju Nazzjonali 7.00pm Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija mill- tal-Immakulata Kunċizzjoni li fi ha jsir Arċipriet Kan. Joe Zammit. Ikanta l-Kor • Pellegrinaġġ bil-Kwadru ta’ ‘Santa Marija tal-Qala’ • L-Erbgħa 24 t’April: Triq in-Nadur, Triq il-Forn, Ringrazzjament lil Alla għad-Don tal-Fidi Parrokkjali ‘San Ġużepp’. SAGRAMENT TAR-RIKONĊILJAZZJONI Triq Ott ubru 30, Villaġġ San Ġużepp. matul l-istorja tar-raħal tagħna tal-Qala. Ħadd il-Palm: mit-3.00pm sal-4.00pm. IL-ĦAMIS 9 TA’ MEJJU: • Il-Ħamis 25 t’April: Triq San Franġisk, Triq l-Isqof 6.30pm Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija It-Tlieta tal-Ġimgħa Mqaddsa: mis-6.30pm sat-8.30pm. Festa ta’ San Ġorġ Preca, it-ti eni Missier tagħna fi l-Fidi Butti gieg u Triq ir-Rebħa. mill-Vigarju Ġenerali Mons. Giovanni Nhar Ħamis ix-Xirka: sat-8.00am u mit-3.30pm Bosco Gauci fi s-Santwarju tal-Kunċizzjoni li wara l-Appostlu San Pawl sas-6.00pm. Nhar Sibt il-Għid: mill-4.00pm sas-7.00pm. • Il-Ġimgħa 26 t’April: Triq il-Kunċizzjoni 7.00pm Konċelebrazzjoni bis-sehem tas-Soċjetà serva fi l-bidu bħala knisja parrokkjali meta IR-RANDAN ŻMIEN TA’ KARITÀ (mill-Familja Butti gieg ’l ġewwa), Triq is-Salib, twaqqfet il-Parroċċa ta’ ‘Santa Marija tal- tal-Museum fi l- parroċċa tagħna. Triq Santa Marija tal-Qala u Pjazza San Kerrew. • Seminarju (fl -Eżerċizzi) Qala’ għall-irħula tal-lvant ta’ Għawdex IL-ĦADD 12 TA’ MEJJU: • Saċerdoti (nhar Ħamis ix-Xirka) • It-Tnejn 29 t’April: Triq il-Kunċizzjoni (minn ta’ nhar it-28 t’April 1688 b’digriet tal-Isqof Solennità tat-Tlugħ tal-Mulej fi s-Sema • Karus tal-Imħabba (Karus li fi h it-tf al joff ru l-karità tagħhom) Marianne Mercieca ’l barra) Davide Cocco Palmieri li sar f’għamla ta’ Festa fi l-Kappella tal-Madonna tal-Blat kuntratt quddiem in-Nutar Giovanbatti sta • Qalb tal-Karità fi l-knisja It-Tberik isir fi t-3.30pm. Fil-għodu l-quddies fi l-Kappella jkun fi d-9.00am, Dorbes. • Oġġetti għall-Uffi ċċju tal-Caritas Djoċesana 62 10.00am u 11.00am 63 Leħen il-Qala - Għid 2013

Novella Il-paċi fuq il-ġusti zzja Rev. Kan. Dr Joe Zammit Ma’ nżul ix-xemx ta’ jum qalil bid-dmija, it-tokk Il-għada baħħ li jwaħħax. Lanqas id-dell tal-iġsma fi l-bogħod ’il bogħod ta’ qanpiena mġelġla wirt mejta, mkaxkra u meħuda fi t-trakkijiet l-armata ma missirijietna, laqqa’ fl imkien il-ġemgħa mbeżża’ u baqa’ biex iwennes it-ti fk ira. Tilfet il-kampanja l-ħajja mħassba, li f’darha sabar ma kellhiex iżjed f’ġisimha. tagħha – fuq wiċċha m’għadhiex ti dher it-tbissima. Passi mkaxkra waslu r-raħal fi l-pjazza, fejn fuq iz- zunti er, imżejjen b’erba’ statwi bil-melħ mikula, Għaddew jumejn minn fuq wiċċ l-art ħamrija li rat b’dirgħajn jirtogħdu u b’għajnejn miksura, il-kappillan, isseħħ b’xorti ħażina l-ħasda qerredija tal-fj ur tagħha. il-professur magħtub kiser is-samma. Fil-bogħod iċeklem karett un kiser is-sikta twila, bil-kelb ‘Telfa, iva, tal-għeżież tagħna’, beda l-kappillan, iżda quddiem ixammem tal-art id-dmija. Nafar iż-żiemel dritt infaqa’ f’bikja. ‘Telfa, oħra, iżda rebħa fl -istess ixheb malli waqaf quddiem ir-razzett . Qabeż minn fuq ħin ta’ qlub qalbiena li twieldu għad-dell tal-kampnar il-karett un il-bidwi Ninu, tbaxxa u daħħal rasu biex jara il-knisja tagħna, u nti sġu fi l-fi di tal-anti k, ’il bogħod fi l- jarax xi ħlejqa. Giovanni kien qiegħed jagħlef u jagħlef ġrajja, li ma setgħux ma jweġbux bid-demm samrani baqa’. ‘X’hemm Ġwannin’, u ġibed it-tarf ta’ kobba aħmar għal min talabhom dak li l-omm b’tant għożża wisq imħabbla. ‘Ma tgħidli xejn?’, rega’ staqsa. ‘Ħallini ferreti lhom minn ġo sidirha’. ‘Biżżejjed, għax m’iniex bi kwieti għax lanqas dal-għodu ma jien f’sikti ’, wieġbu nisma’’, sikktet Marì lil binha maqlub f’dirgħajha. Giovanni b’idu fl -ixkora jagħlef il-ħmara. ‘Hemm bżonn niġġieldu’, ħasad fi s lil Ninu, u kompla b’rabja kbira Tefa’ ta’ ġebla ’l bogħod Giovanni kien qed jissemma’, ‘mhux qiesna nies bla sinsla. Fejn huma x-xjuħ tagħna ħa tara kinux iħalluhielhom għaddejja lixxa. Alla, Alla… wiċċu ma tagħrfux bid-daqqa ta’ stallett tal-għadu Kelma!... u mbagħad? M’inti x tara?’. ħajjen, u moħbi fi l-ħafna ta’ jdejh wiesgħa. Ħarstu Il-paċi frott l-imħabba! minn taħt il-għajn ti xhed mibegħda. Qalbu mriegħda ■ qati għ tgħajjat ġusti zzja!

Iż-żiff a tal-għaxija tajret ħafi f ħafi f il-kelma xwejħa, meqjusa u f’waqtha tal-ministru t’Alla, f’widnejn dan Giovanni, missier tarbija li rat il-qabar meta kienet għadha fi l-ġuf t’ommha. Ħasdet darba wkoll il-mewt tal-għadu l-istess martu Marija u ħalliet lilu waħdu, batut jistejqer mit-telfa. Giovanni taħt ħajt is-sejjieħ jistrieħ, jissemma’.

‘Dalwaqt jidlam ħuti ’, kompla mingħajr waqfi en ir-raġel t’Alla, ‘u tmorru lura f’darkom b’qalb imtaqqla, tf itt ex u le ma ssib lil uħud minn tagħha. Tħallux id-dnewwa ta’ dal-jum u l-bikja tnibbet fi kom il-mibegħda li taf ti stor għelt ġejjieni, niket kbir fi qlub tarija. Ħarsu ’l fuq fi s-sema tal-Missier kemm kwiekeb mingħajr nifs bla rażan jiġġerrew iżda xejn ma jtellfu mill-ordni tal-Għerf ta’ min biex jiġġerrew ħalaqhom darba’.

‘Kemm ma tafx x’int tgħid Dun’, gerger minn taħt l-ilsien Giovanni, ﬁ lwaqt li reġa’ rwieħu lejn ir-razzett , jitwieżen ma’ zokk ta’ siġra niexef, magħdud u mgħammed b’demm l-irjus li sefgħu taħt il-qilla ti egħu. ‘Ħallina minnek’, tenna u baqa’ sejjer.

64 Dik il-lejla ma għalaqx għajn waħda. Leħen il-Qala - Għid 2013 Gozo International Celebration Christmas Editi on

minn: Victor Grech

The 21st editi on of the Gozo Internati onal Celebrati on The lime light focused on the crib blended with the was held on Sunday 16th December 2012 at St. red light concentrated on the side pillars. The angelic Joseph’s Parish Church of Qala in the wake of a appearance, movement and voice of the children recogniti on lett er sent by Cardinal Ravasi, President of immediately established an ethereal atmosphere. This the Ponti fi cial Council for Culture which hailed the GIC choir accompanied by organist Frankie Jon Magro and as a unique ecumenical event with a long term aim and directed by the archpirest Dr. J. Zammit sang ‘Once in far reaching aff ect in breaking down communicati on Royal David’s City’ (Cecil Alexander –Henry Gauntlett ). barriers among various religions and people of good will seeking a peaceful co-existance. This echoes Pope Following the reading of Cardinal Ravasi’s Benedict XVI’s descripti on of the GIC as a ‘praiseworthy lett er about the GIC by the smart compere Jacqueline ecumenical event’ and that of the Bishop of Gozo, Cefai, the University of Malta Junior Collage Orchestra Mario Grech, as ‘a noble and presti gious event’. directed by Mro, Manoel Pirott a interpreted Christmas March (Manoel Pirott a), Pavane in Blue (Ted Huggens), The GIC has also been awarded the honour ‘Gieħ Te Deum – Trumpet Prelude (M.A. Chapenti er), A il-Qala’, an annual honour bestowed on individuals or Concert Celebrati on (Andrew LLloyd Weber) and The groups that contribute on voluntary basis towards the Young Maria’ (Tag Huggens). benefi t of the locality and Community of Qala which is fast becoming multi cultural. This 2012 award coincides Whereas this renowned choir has now become with the 50th Anniversary of the Vati can Council II which familiar with the GIC, this 21st editi on of the GIC was insists on dialogue among Catholics, Christi ans of various graced for the fi rst ti me by organist Noel Gallo. Noel denominati ons, other religions and people of good will Gallo who is an organist, Organ Consultant, Builder striving for a collaborati ve peaceful life among nati ons, a and Designer, studied Solo Piano with the Trinity role the GIC has been superbly playing since 2005 through College of Music, London and organ performance music, the internati onal medium that knows no barriers. under the tuiti on of Mr. Carmelo Zammit. He played a Christmas Medley, accompanied by Patricia Butti gieg The Magnifi cat Choir, a junior choir well groomed who splendidly interpreted Ave Maria (Gounod) and by the originator and dynamic force behind the GIC, the Magnifi cat Choir and Rev. Joseph Zammt who sang Rev. Can. Dr. Joseph Zammit, opened the 21st editi on Invocazione (G. Giardini Vella). of the GIC with children like angels walking lightly down the side aisles of the church coverging at the The GIC also gave ample opportunity to local talents. main aisle and moving silently towards the arti sti c The now established local tenor Joseph Butti gieg crib at the background of the main platf orm with who was chosen by conductor Paul Daniel to sing in the world premier of David Bedford’s ‘Wake into the the star shedding light, hope and directi on above it. 65 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

Sun’, interpreted Christmas Lulla (J.Milford Tutt er), accompanied by two very young locals Melanie Vella and Venice Cassar. He was also awarded ‘The Horace God is Love Mercieca Award’ for his contributi on to the GIC over Franco Mercieca the years. Patricia Butti gieg who has by now become very familiar with the GIC oozed with confi dence in her interpretati on of Ave Maria (Gounod), while Roxane Xuereb interpreted The Voice (Calti c Woman) in her impressive seemingly eff ortless soft voice. Corinne Borg is another local recently launched into the GIC. In only her second appearance she gave a heartf elt confi dent interpretati on of ‘Be Born In Me’ (Francesca Batti stelli) which augurs well for her and for the GIC. At the end arti st Victor Agius presented the archpriest with a crib with the Holy Family in clay he sculptured during the Celebrati on refl ecti ng how the atmosphere inspired him. Victor Agius who is also a painter has his nati vity ceramic sculptures permanently exhibited in Pennsylvania, Marseille, Sicily and Rome. His current interpretati ons of the Nati vity contain elements that bridge the iconography of the birth of Christ with contemporary media.

The GIC was perfect in arousing a Christmas The story of the fi rst Christmas is indeed an excellent It is hard for us to understand God’s love for us spirit and bringing together so many foreigners from showcase of today’s theme. There we can see God’s because matter can never really discern the spirit. diff erent nati onaliti es and locals. ■ love for us in sending his only Son Jesus. Born to poor Darkness cannot conceive what is light. But perhaps parents, in an unknown city, in a dark cave, with no we can have a picture of God’s love when we look at ameniti es for a newly born child. And all this despite all what ideal parents are ready to do for their children. our shortcomings, our mistakes and our under achieving. They are ready to forget their children’s mistakes. We are never outside his care, his understanding or his They are ready to forgive their ungrateful attitude compassion. Because his love for us is unconditi onal. towards them. Ready to close their eyes on their This pleasing truth is well versed in the bible. When misdeeds as if they had not seen them. Always Jesus had Nicodemus as his guest he told him: ready to go out of their way to provide the best for their children even if this means that they have God so loved the world that he sent his only to bend backwards to do so. Ready to excuse their begott en son so that he who believes in him will have taking them for granted. Always ready to make their eternal life. children’s lives better than their own. But theirs is It is not easy to comprehend God’s love for us. only a poor imitation of God’s fathomless love for Because we can only love as humans love. Normally we us. In the holy book we read what Isaiah says on can love lovable people. We can shower aff ecti on on all behalf of God: our agreeable friends. But we fi nd it very hard to show See! I will not forget you. I have carved you on the love to ungrateful people. We may lack room in our hearts palm of my hands. for those insensiti ve beings who pester us from day to day. But God’s love for us comprehends all mankind. God’s love for us should incite us to love one Even those who we would like to side-line because they another. We should mirror God’s love through our kind are not socially acceptable. Yes God’s love covers even acti ons towards others. A tap on the shoulder, a “how those who do not deserve his love. Our love tends to be do you do?” e mail, a happy fast-recovery card, a short performance oriented. God loves us regardless of our telephone call are all very litt le things. But they could accomplishments and achievements. A look at the bible mean a lot to people who are passing through hard, demonstrates how the Good Lord sti ll loved his chosen painful and demanding ti mes. people despite all their mistakes in the desert. And sti ll They could serve as a glimmer of hope for people helped them along to reach the promised land. . He loves who just cannot see any light at the end of the tunnel. us not because we deserve it but because we are his Our litt le interventi on means that we are there to chosen children. Jesus told his listeners: give our support. That we really care. And all along Your father in heaven causes his sun to rise on the we should all remember that love means service and evil and the good and sends rain on the righteous and service always comes at a price. Mother Theresa used 66 unrighteous to say: 67 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

Love unti l it hurts. But even if the price of love and service is rather high, the sati sfacti on is even greater. Because there is no bett er recipe for happiness than doing your very best to help others. God’s love should spur us on. But how are we to unite God’s love against so much suff ering for all mankind. That is a very tough questi on and we must accept the fact that we have no ready made answer. We have to look deep into the bible to try to fi nd some soluti on. The bible provides us with many personaliti es who though living an exemplary and virtuous life had to pass through very trying situati ons. Job was living a blameless and commendable life yet he suff ered leprosy. Joseph was an upright youth but he had to spend over two years imprisoned in a dark cell through a very unjust judgement. And above all Jesus was the perfecti on of all that is good and honorary in mankind and yet he had to suff er the humiliati on of the cross. Yes we have no answer to suff ering. Perhaps it is God’s way to make us yearn for eternal living because if everything had to be enjoyable and smooth running over here, it would have been very much more diffi cult for us to let go and look forward to our eternal meeti ng with our heavenly Father. Perhaps the best conclusion to our theme is given to us by a seven year old girl in a Sunday school religious class when the parish priest asked the children what was God doing at that parti cular moment: ‘Playing games on the internet’ said John “Watching superman on TV” thought Jane But Sandra had other ideas. She told the parish priest: I think that at this very moment God is embracing us all and loving us like my mother does when I return from school. Yes indeed his immeasurable and unchangeable love embraces us all. God loves us and he loves us eternally. He cannot do otherwise because God is love. ■

68 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

Love unti l it hurts. But even if the price of love and service is rather AUSTRALIAN QALA ASSOCIATION high, the sati sfacti on is even greater. Because there is no bett er recipe for happiness than doing your very L-ASSOĊJAZZJONI TAL-QALA FL-AWSTRALJA best to help others. God’s love should spur us on. 48 Cowper Avenue, St Albans, Victoria 3021, Australia. Tel: 0061 (03) 93674268 But how are we to unite God’s love against so much suff ering for all mankind. That is a very tough Tagħrif mill-Awstralja dwar ħutna l-Qalin emigranti , questi on and we must accept the fact that we have minn MICHAEL BUTTIGIEG, no ready made answer. We have to look deep into the President Australian Qala Associati on bible to try to fi nd some soluti on. The bible provides Aħbarijiet minn Melbourne us with many personaliti es who though living an exemplary and virtuous life had to pass through very għall-Qalin tal-Qala trying situati ons. Job was living a blameless and commendable life yet he suff ered leprosy. Joseph Għeżież Qalin insellmilkom. qabdu nirien kbar forestorjali, li kien seħħ it-Tlieta 7 ta’ Frar 2010 u li kien jismu Black Saturday. Imma xi darba was an upright youth but he had to spend over two Huwa l-pjaċir ti egħi nitkellem magħkom. Reġgħu n-natura turina l-ikrah tagħha. Issa nħallu ft it in-nirien years imprisoned in a dark cell through a very unjust għaddew erba’ xhur oħra mill-aħħar li tkellimna ft it u l-għargħar li huma tant feroċi u ta’ swied il-qalb, tara judgement. And above all Jesus was the perfecti on of bejnietna, permezz tal-kitba ti egħi u anke ta’ din ir-Rivista dawk l-annimali mejti n, jew immankati , nies, djar, karozzi all that is good and honorary in mankind and yet he tant popolari fostna l-Qalin. had to suff er the humiliati on of the cross. Yes we have maħruqin. Hija ħasra kbira ħafna, xħin konna naraw it-TV, no answer to suff ering. Perhaps it is God’s way to make Issa li l-festi tal-Milied u l-Ewwel tas-Sena għaddew bilfors li jaqbiżlek id-dmugħ, però bħal ma jgħidu, li l-ilma us yearn for eternal living because if everything had to kollha b’wiċċ il-ġid, kollox reġa’ għan-normal. In-nies u n-nar ma ssibx tarf tagħhom. reġgħu daħlu lura għax-xogħol. It-tf al bdew l-iskola, u be enjoyable and smooth running over here, it would Is-26 ta’ Jannar għalina hija ġurnata pubblika – “Jum kollox jidher li erġajna bdejna r-ruti na ta’ qabel. L-Għaqda have been very much more diffi cult for us to let go and l-Awstralja”. Fejn fi s-sena 1788 Captain James Cook daħal tagħna tal-A.Q.A. irċivejna ħafna awguri sbieħ tal-Milied look forward to our eternal meeti ng with our heavenly ġo Botany Bay, N.S.W. u fl -Istati kollha tal-Awstralja. Ikun u l-Ewwel tas-Sena, sew minn Malta u anke mill-Amerika, Father. hawn ħafna ċelebrazzjonijiet kbar, mill-Gvern Federali, il-Kanada, l-Ingilterra u naturalment mill-Awstralja, minn il-Gvern Statali u l-Kunsilli tal-Lokal. Fejn ukoll il-Gvern Perhaps the best conclusion to our theme is given to Għaqdiet u Organizzazzjonijiet oħra. Nerġa’ nieħu din jagħti xi ft it medalji lil dawk in-nies li jkunu ħadmu xogħol us by a seven year old girl in a Sunday school religious l-okkażjoni biex nixteqilkom ilkoll il-kumplament tas-Sena volontarju għall-Komunità tagħhom. Fosthom dejjem ikun class when the parish priest asked the children what t-Tajba, li diġà għaddew tliet xhur minnha. was God doing at that parti cular moment: hemm xi Malti n. Ħafna nies isiru wkoll ċitt adini Awstraljani Aħna issa qegħdin fl -eqqel tas-sajf u intom fi x-xitwa, f’Jum l-Awstralja, 45% min-nies li jiff urmaw l-Awstralja ‘Playing games on the internet’ said John fejn it-tf al ukoll inġabru l-iskola u kollox ġie għan-normal huma emigranti Malti n. Il-popolazzjoni tal-Awstralja “Watching superman on TV” thought Jane għalikom. Xita qawwija, ksieħ, maltemp kbir u silġ ħakmu hija ’l fuq minn 22 miljun ruħ, fejn il-maġġoranza huma lill-Gżejjer Malti n u Għawdxin u saru ħafna ħsarat kbar. emigranti . Dawn jagħmlu l-Awstralja multi kulturali, pajjiż But Sandra had other ideas. She told the parish Però fi x-xitwa x’nistennew? Imma bħal ma jgħidu li wara li laqagħna b’idejh mift uħa bħala t-ti eni omm tagħna. priest: l-maltemp jiġi l-bnazzi u nerġgħu nibdlu l-istaġuni – Kellna wkoll il-MOOMBA (il-Karnival), fejn ikun disat intom sajf u aħna xitwa. Aħna bħalissa qegħdin fl -eqqel I think that at this very moment God is embracing ijiem u jispiċċa t-Tnejn b’ġurnata pubblika, meta ssir tas-sajf, fejn it-temperaturi mal-Awstralja kollha qegħdin us all and loving us like my mother does when I return l-isfi lata tal-Karnival, u avvenimenti oħra. Kellna wkoll ikunu għoljin wisq ’il fuq minn 400/420C u ċerti Stati from school. il-festa ta’ Missierna San Pawl, li ti ġi ċċelebrata fi l-knisja jilħqu ’l fuq minn 450/460C. Aħna f’Melbourne laqqatna ta’ San Pawl stess fi l-West Sunshine. Hawn jift aħ ukoll Yes indeed his immeasurable and unchangeable love kemm-il darba temperatura ta’ ’l fuq minn 400C, u nista’ l-istaġun tal-festi Malti n għalina ġo Melbourne. embraces us all. God loves us and he loves us eternally. ngħidilkom li erġajna koppi. L-Awstralja kollha nirien. He cannot do otherwise because God is love. ■ Ħafna Stati bħat-Tasmania, West Aust. Perth, South Kien hawn ukoll bi btala mill-Qala l-familja ta’ Fr. Aust. Adeliade, N.S.W., Sydney u aħna fi l-Victoria, nirien Krystof Butti gieg, Ommu Frances u Missieru George li kbar forestorjali li ma jistgħux jitf uhom b’xejn. Jaħsbu li b’xorti tajba kellna niltaqgħu magħhom f’Shopping Centre baqgħalhom sa Marzu jaqbdu. Fejn inħarqu ħafna djar, u domna ft it mhux ħazin nitkellmu magħhom. Jiena u annimali u min kellu x-xorti li jaħrab salva, min le nħaraq. marti Rose nibagħtu nsellu għalihom ħafna. Forsi xi darba Anke nies mietu, karozzi nħarqu, veru diżgrazzja kbira nerġgħu niltaqgħu. Hekk almenu rajtu l-art tal-Kangaroo naturali. U qegħdin ibassru li ser ikollna aktar temp sħun. u tafu kif ngħixu aħna n-nies in-naħa l-oħra tad-dinja. Ċerti nies li rritornaw fejn intefa n-nar u marru biex jaraw x’kien fadal minn djarhom, lanqas biss kienu jafu fejn Tagħrif Fuq l-Għaqda Tagħna kienet id-dar tagħhom. Issa li l-festi tal-Milied u l-Ewwel tas-Sena u l-vaganzi għaddew, kulħadd rega’ beda x-xogħol normali ti egħu. Issa waqt li qed nikteb din l-itt ra ġo Queensland seħħ Aħna wkoll tal-Kumitat tal-A.Q.A. erġajna tlaqna bl-ewwel għargħar kbir, fejn nies ġew imkaxkra bl-ilma, karozzi u meeti ng tagħna biex nibdew nippreparaw għall-atti vitajiet djar u li sab quddiemu kaxkru. Dawn huma diżgrazzji kbar kollha li għandna għal din is-sena 2013. Bdejna bl-ewwel 68 wisq. Qed jgħidu li ġara bħal tliet snin ilu, meta kienu Week-End Away Tour li kien is-Sibt 16 ta’ Frar. Il-Ħadd 69 Leħen il-Qala - Għid 2013

10 ta’ Marzu 2013 kellna “Xalata tal-Qala”, BBQ kbir ġo mill-mewt, kieku l-fi di tagħna ma ti swa xejn’. Hawn ġo Brim Bank Park, fejn issa saret tant popolari magħna Melbourne nibdlu l-Ħin tas-Sajf nhar il-Ħadd 7 t’April l-Qalin ta’ Melbourne. Wara nibdew naħsbu għall-Annual 2013. Dakinhar aħna nkunu fi l-ħarifa u intom tkunu St. Joseph’s Dinner Dance li s-sena ser ikun is-Sibt 27 ta’ fi r-rebbiegħa u d-diff erenza fi l-ħin bejnietna tkun ta’ 8 April 2013. L-għada l-Ħadd 28 ta’ April 2013, niċċelebraw sigħat biss. bil-kbir il-Festa tal-Patrun tagħna San Ġużepp, fi l-knisja Għal-lum xejn aktar ħbieb Qalin ħlief li mill-fond ta’ tal-Holy Eucharist, St. Albans. Aħna dejjem nippruvaw qalbi, fl imkien ma’ marti Rose u l-Familja kollha ti egħi, inkabbru aktar id-devozzjoni fost il-Malti n u l-Għawdxin nixteqilkom l-Għid it-Tajjeb lill-Familji Qalin kollha. Saħħa dwar San Ġużepp. Fil-fatt qabel ma bdiet l-għaqda tagħna lil kulħadd. ta’ San Ġużepp f’Melbourne, ft it kien jissemma, lanqas fi l-knejjes. Illum il-ġurnata kull Nixti eq nieħu din l-opportunità biex fl imkien ma’ marti ħadd jaf b’San Ġużepp tal-Qala u l-festa li nagħmlu u Rose u l-Familja ti egħi kollha, sħabi tal-Kumitat Eżekutti v bl-għaqda tal-A.Q.A. tal-Qala. tal-A.Q.A., nibagħti lkom l-isbaħ xewqat għall-Għid it-Tajjeb mimli risq, hena u sliem, paci u ferħ, lill-W.R. Din is-sena għalaqna tmintax-il sena (18) stabbiliti , Arċipriet, Can. Dr. Joe Zammit, Fr. Charles Butti gieg, u dan seħħ fi t-12 ta’ Marzu 1995. Issa li qegħdin noqorbu lis-Saċerdoti kollha tal-Parroċċa, lil Fr. Krystof Butti gieg, lil għall-festi l-kbar tal-Għid il-Kbir, nixti eq inħeġġiġkom J.P.Cefai, lis-Sindku Clint Camilleri u lill-Kunsilliera kollha, biex ti eħdu sehem fi l-Funzjonijiet kollha sbieħ tal-Knisja, lil Dr. Raymond Xerri u lill-familja ti egħu kollha, lil Chev. qrara u tqarbina tajba ma jonqsux. Biex verament Euchar Mizzi u lill-familja ti egħu kollha fl imkien mal-Bord inkunu nistgħu ngħidu li aħna veri nsara ta’ Kristu. Editorjali tal-paċenżja li jieħu bija. Nirringrazzja wkoll Hawn il-Funzjonijiet kollha jkunu l-istess bħal tagħkom. lill-President, is-Surmast u l-bandisti kollha tal-Banda Ite Ġo Parkville fejn jinsabu l-Qassisin Malti n il-Funzjonijiet Ad Joseph, lis-St. Joseph Football Club, u lill-Għaqdiet kollha jsiru bil-Malti . Knejjes oħra naturalment isiru kollha tal-Qala u lill-familji tagħhom. Lilkom ilkoll bl-Inġliż. Aħna mmorru l-funzjonijiet kollha (ġie li morna nixteqilkom l-Għid it-Tajjeb u ti nsewx; Min isuq xurban tal-Malti n ukoll). Jiena ngħid għalija l-funzjonijiet tal-Għid huwa l-akbar baħnan. Saħħa. inħobbhom ħafna. L-Għid huwa l-akbar festa li għandha l-Knisja. San Pawl jgħidilna – ‘Li kieku Kristu ma qamx VIVA L-QALA - VIVA SAN ĠUŻEPP. ■

FLOWER ZONE

70 Leħen il-Qala - Għid 2013

PERSUNAĠĠI QALIN (7) Sensiela informatti va u edukatti va dwar persunaġġi li għamlu ġieħ lill-Qala Il-Maġistrat Salvatore Att ard, LL.D.

Avukat, Għalliem tal-Ingliż, Avukat tal-Kuruna għal Għawdex, Maġistrat għal Għawdex, u Filantropu minn: Dr. Raymond C. Xerri It-Tfulija ta’ Salvatore Att ard: għajnejh u Salvatore Att ard, iben Mikiel u Marija mwielda Att ard dan il-fatt , twieled fi t-12 ta’ Lulju 1886 fi r-raħal tal-Qala fi d-9.00 għall-bidu, ta’ fi lgħaxija fi Triq l-Imġarr, illum imsejħa Triq it-28 żammu xi t’April 1688, u ġie mgħammed l-għada fi s-Santwarju ft it lura. tal-Immakulata Kunċizzjoni tal-Qala, mill-Kappillan M i n k e j j a Dun Ġużepp Diacono u ngħata l-ismijiet ta’ Salvatore, li kien Giuseppe u Antonio. g ħ a d d a m i n n Att ard trabba u għex il-Qala, għalkemm għal xi numru ta’ eżamijiet biex ikompli jistudja għal kap tal- żmien kien joqgħod in-Nadur fejn serva ta’ avukat. iskola, kien irrifj utat il-post. Wara diversi tentatti vi hu Fi tf ulitu, Salvatore trabba fl -ambjent magħruf bħala ngħata l-opportunità biex jagħti l-eżami tal-matrikola ‘Fuq ta’ Ċini’, għaliex l-ambjent tal-pjazza kien dam tant li kiseb ir-riżultat mixti eq, u ġie mogħti l-mertu li igawdih sa ma kellu ħames snin. Il-kwalitajiet ta’ tant kien jimmerita. Wara sena ta’ stennija biex jibda mexxej u organizzatur fost it-tf al kienet ti spikka fi h u l-kors, Att ard kompla l-istudji ti egħu fl -Università Rjali fl imkien ma’ sħabu kien jilgħab b’li jsib, fosthom injam, ta’ Malta fejn laħaq avukat. Il-problemi f’għajnejh laned, karta strazza, qasab, jagħmluha ta’ suldati , komplew jiggravaw u missieru kien weġġa’ serjament, jorganizza xi banda u jilagħbu l-ballun magħmul minn però rnexxielu jmur tajjeb fl -eżamijiet. xi kobba karti marbuta. Dan l-ambjent ma tantx għen lil Salvatore fl -iskola għaliex kellu jirrepeti l-aħħar Salvatore Att ard jilħaq Avukat: sena primarja. F’Jannar tal-1914, l-Avukat Salvatore Att ard mar jgħix in-Nadur fi Triq il-Parroċċa u kellu kamra żgħira L-Edukazzjoni ta’ Att ard: biex iservi lill-klijenti ti egħu. Dak iż-żmien kien żmien Huwa kien fost l-ewwel studenti subien li att endew xi ft it diffi ċli u ta’ għaks, u l-fatt li ma kellux post fi r- l-iskola primarja ġdida f’Sett embru tal-1889, Rabat biex ikun milħuq minn Għawdex kollu, bata preċiżament f’dar privata fi Triq il-Kunċizzjoni. Fl- ħafna. L-Ewwel Gwerra Dinjija apparti l-qerda u 1900, Salvatore beda l-iskola sekondarja ta’ erbatax-il l-ħsara li ġabet magħha, iżda ġġenerat aktar xogħol sena fejn kompla l-istudji ti egħu fi s-Seminarju tal-Qalb għal kulħadd, inkluż l-avukati . ta’ Ġesu, fi l-Belt Victoria. Wara l-istudju ta’ erba’ snin fi s-Seminarju, Salvatore kellu problema fi d-dawl ta’ Fl-1922, l-Avukat Att ard siefer għal btala madwar l-Italja, ħaġa rari ħafna għal dak iż-żmien, għaliex kważi kulħadd kien isiefer biex jemigra lejn Melbourne jew Sydney fl -Awstralja; New Orleans, New York jew Detriot fl -Amerika, Marsilja jew Lyon fi Franza, jew Londra fl -Ingilterra. Meta ġie lura, Att ard kien mitlub jgħallem l-Ingliż fi s-Seminarju tal-Qalb ta’ Ġesù ta’ Għawdex iżda għal ft it xhur biss għaliex ġie msejjaħ mill-Avukat Francesco Buhagiar li kien Ministru tat- Teżor biex jaħdem miegħu. Fit-13 ta’ April 1923, hu ġie maħtur Assessur tat-Taxxi. F’Awwissu 1930, ġie maħtur l-Avukat tal- Kuruna għal Għawdex fejn dam jokkupa din il-kariga sa’ Diċembru tal-1936. Fl-1924, l-Avukat Salvatore 71 Leħen il-Qala - Għid 2013

Fil-11 ta’ Lulju 1946, il-Maġistrat tal-Qala (kif kien magħruf ma’ Għawdex kollu), irti ra mis-servizz minħabba l-età ti egħu u mar jgħix il-Qala stess fi l- pjazza tal-raħal, fejn dari kien hemm il-Klabb tal-Qala St.Joseph F.C. u aktar riċenti Zeppi’s Art Box, liema post jagħmel parti minn Pjazza San Ġużepp u parti mill-ġenb l-ieħor ta’ Triq il-Kunċizzjoni. L-irti rar tal-Maġistrat Att ard fi l-Qala kien ifi sser bidu ġdid ta’ xogħol fi lantropiku, fejn individwi minn Għawdex kollu kienu jmorru għal pariri ta’ kull xorta. Ta’ min jirrimarka nota interessanti li, skont Euchar Mizzi (li l-Maġistrat Att ard jiġi l-Parrinu ti egħu tal-Griżma tal-Isqof), jgħid li l-Maġistrat kien magħruf bħala ‘l-Maġistrat tax-Xelin.’ Dan għaliex il-biċċa l-kbira tal-multi li kien jagħti fi l-Qorti Kriminali kienu xelin. U meta rti ra minn Maġistrat u kien jgħix fi l- pjazza tal-Qala kellu pappagall li meta kien jisma’ lil xi klijent minn tal-maġistrat jgħidlu: “Kemm għandi nagħti k?”, il-pappagall kien jirrispondi: “Xelin.” Il-Mewt tal-Maġistrat Salvatore Att ard: Il-Maġistrat Dott or Salvatore Att ard miet fi t-12 t’Awwissu 1972, fl -età ta’ 82 sena, fl -isptar ta’ Santa Katerina, f’Malta. Il-funeral sar fi l-Qala, fejn indifen fi ċ-Ċimiterju tal-Kunċizzjoni fi l-qabar monumentali li huwa stess kien għażel għalih u għall-familjari ti egħu. Il-Maġistrat Att ard kien bniedem ta’ qalb tajba ħafna, għalkemm il-karatt ru ti egħu kien wieħed serju u sod ħafna fi l-prinċipji legali. Att ard jibqa’ magħruf ma’ bosta Att ard inħakem mill-marda tad-deni rqiq bħal bosta Għawdxin li matul ħajtu, kemm bħala avukat u maġistrat, Qalin oħra li kienu jixorbu l-ħalib mhux pastorizzat, kienu jsibu fi h għajnuna kbira fi l-problemi fi nanzjarji u kienu jgħixu fost jew qrib ħafna tan-nagħaġ u u soċjali tagħhom. Hu jibqa’ mfakkar bħala l-maġistrat l-mogħoż. B’konsegwenza t’hekk, din il-marda ħalliet twajjeb tal-Qala li għamel unur lil raħal twelidu, il-Qala. rewmati żmu f’siequ l-leminija li baqa’ jbati minnha tul ħajtu kollha. F’Ott ubru 1929, hu ġie msejjaħ mill- ġdid mill-isqof ta’ dak iż-żmien biex jgħallem l-Ingliż fi s-Seminarju u dam sat-2 ta’ Diċembru, 1936.

Wara tant tbati ja u sagrifi ċċju personali, il-ħajja bdiet ti tbissimlu għax mid-disfatti tal-eżamijiet fi l- primarja, hu rnexxielu jitla’ gradwalment l-iskalluni tal-ħajja professjonali u spiċċa b’pensjoni ta’ Avukat tal-Kuruna, salarju ta’ għalliem tal-Ingliż u kellu pratti ka privata ta’ avukat li rrendiet sew. L-Avukat Salvatore Att ard jinħatar Maġistrat għal Għawdex: Fis-26 ta’ Jannar 1942, Att ard inħatar Maġistrat għal Għawdex u Kemmuna, eżatt ament fl -eqqel tat- Tieni Gwerra Dinjija. F’dak iż-żmien, l-Avukat Att ard kellu ħafna xogħol minn bosta klijenti , għax il-każi kienu diversi f’dawk iż-żminijiet koroh tal-gwerra. Barra minn hekk, huwa kien ukoll imdaħħal f’diversi kumitati , sew Ċivili kif ukoll ekkleżjasti ċi, u ta s-sehem ti egħu f’diversi ħti ġijiet ta’ Għawdex. 72 Leħen il-Qala - Għid 2013 Leħen il-Qala - Għid 2013

Fil-11 ta’ Lulju 1946, il-Maġistrat tal-Qala (kif Il-Qala tf akkar lill-Maġistat Salvatore Att ard: kien magħruf ma’ Għawdex kollu), irti ra mis-servizz Biċċa art mitluqa u mimlija skart fi Triq Ottubru minħabba l-età ti egħu u mar jgħix il-Qala stess fi l- 30 ġiet imnaddfa fil-kampanja ‘Clean Up the World’ pjazza tal-raħal, fejn dari kien hemm il-Klabb tal-Qala u wara ġiet mibdula fi playingfield mill-Kunsill Lokali St.Joseph F.C. u aktar riċenti Zeppi’s Art Box, liema tal-Qala. Dan il-playingfield ssemma għall-Maġistrat post jagħmel parti minn Pjazza San Ġużepp u parti Salvu Attard u ġie nawgurat fis-6 ta’ Ġunju tal- mill-ġenb l-ieħor ta’ Triq il-Kunċizzjoni. 1999 mill-Prim Ministru ta’ Malta, l-Onor. Dr. Eddie Fenech Adami, bil-parteċipazzjoni attiva tal-Banda L-irti rar tal-Maġistrat Att ard fi l-Qala kien ifi sser Ite ad Joseph – Qala. Dan kien l-ewwel playingfield li bidu ġdid ta’ xogħol fi lantropiku, fejn individwi minn qatt sar fir-raħal tagħna u dak iż-żmien, il-Qala kien Għawdex kollu kienu jmorru għal pariri ta’ kull xorta. wieħed mill-ftit irħula mingħajr playingfield għat- Ta’ min jirrimarka nota interessanti li, skont tfal. ■ Euchar Mizzi (li l-Maġistrat Att ard jiġi l-Parrinu ti egħu tal-Griżma tal-Isqof), jgħid li l-Maġistrat kien magħruf Riferenzi: bħala ‘l-Maġistrat tax-Xelin.’ Dan għaliex il-biċċa BUTTIGIEG, Anton (1978), Mill-Album ta’ Ħajti , Klabb l-kbira tal-multi li kien jagħti fi l-Qorti Kriminali kienu Kotba Malti n, Malta, Vol. 1. xelin. U meta rti ra minn Maġistrat u kien jgħix fi l- BUTTIGIEG, Anton (1980) Mill-Album ta’ Ħajti , Klabb Kotba pjazza tal-Qala kellu pappagall li meta kien jisma’ lil Malti n, Malta, Vol. 2. xi klijent minn tal-maġistrat jgħidlu: “Kemm għandi BUTTIGIEG, Anton P.E.P. (1980), Ġrajjiet il-Qala, Għawdex. nagħti k?”, il-pappagall kien jirrispondi: “Xelin.” MIZZI, Euchar (1978), Il-Qala Tiċċelebra l-Festa ta’ San Il-Mewt tal-Maġistrat Salvatore Att ard: Ġużepp fl -Imgħoddi, Leħen il-Qala, Nru. 5, paġni 9-12. Il-Maġistrat Dott or Salvatore Att ard miet fi t-12 REFALO, Michael (2010), Salvu Att ard – Il-Maġistrat tal- t’Awwissu 1972, fl -età ta’ 82 sena, fl -isptar ta’ Santa Qala 1886-1972, ippubblikat mill-Kunsill Lokali tal-Qala, Katerina, f’Malta. Il-funeral sar fi l-Qala, fejn indifen Il-Qala, Stamperija tal-Gvern, Il-Marsa, Malta. fi ċ-Ċimiterju tal-Kunċizzjoni fi l-qabar monumentali li huwa stess kien għażel għalih u għall-familjari ti egħu. Il-Maġistrat Att ard kien bniedem ta’ qalb tajba ħafna, għalkemm il-karatt ru ti egħu kien wieħed serju u sod ħafna fi l-prinċipji legali. Att ard jibqa’ magħruf ma’ bosta Att ard inħakem mill-marda tad-deni rqiq bħal bosta Għawdxin li matul ħajtu, kemm bħala avukat u maġistrat, Qalin oħra li kienu jixorbu l-ħalib mhux pastorizzat, kienu jsibu fi h għajnuna kbira fi l-problemi fi nanzjarji u kienu jgħixu fost jew qrib ħafna tan-nagħaġ u u soċjali tagħhom. Hu jibqa’ mfakkar bħala l-maġistrat l-mogħoż. B’konsegwenza t’hekk, din il-marda ħalliet twajjeb tal-Qala li għamel unur lil raħal twelidu, il-Qala. rewmati żmu f’siequ l-leminija li baqa’ jbati minnha tul ħajtu kollha. F’Ott ubru 1929, hu ġie msejjaħ mill- ġdid mill-isqof ta’ dak iż-żmien biex jgħallem l-Ingliż fi s-Seminarju u dam sat-2 ta’ Diċembru, 1936.

We organise your wedding from start to finish... you have less hassle and more peace of mind Joe Gatt - Wedding Organiser Jothain - Plot 19, Triq il-Mag. Salvu Attard - Qala Tel: 2156 4209 Mob: 9922 8699

GEORGE ZAMMIT & SONS dealer & supplier of religious articles Opening Hours: Monday to Saturday 09.00 - 13.00 Friday open all day

146, Old Bakery Street, Valletta - Malta Shop: 2123 2933 • Mob: 9985 6842

Cera dell’Erom - Xema Likwida 74 Leħen il-Qala - Għid 2013 IL-BARABBA TAT-TNIEBRI U T-TERREMOT minn: Guido Lanfranco

Wara l-Konċilju Ekumeniku II tas-snin sitti n saru ħafna ti bdiliet biex jinvolvu aktar il-parteċipazzjoni tal-fi dili fi l-knisja u fi l-funzjonijiet tagħha. Fost oħrajn tqassru ħafna miċ-ċerimonji li qabel kienu twal wisq, imma tneħħew ukoll ħafna ċerimonji li n-nies ma kinux jiddejqu bihom, anzi kienu jmorru għalihom għax ma kinux ħaġa ta’ kuljum. Matul is-sena liturġika konna naraw il-fażijiet kollha tal-festi u ti fk iriet prinċipali, iżda ż-żmien tar-randan li jwassal għall-Għid il-Kbir kien l-aktar twil u varjat u jasal fl -aqwa ti egħu fi l-Ġimgħa l-Kbira. Li se naraw hawn hu dak li kien isir qabel it-ti bdiliet ta’ wara l-imsemmi Konċilju. L-Erbgħa tat-Tniebri Il-Ħamis, il-Ġimgħa u s-Sibt tal-Ġimgħa l-Kbira jitqiesu bħala t-Tridu Sagru (Triduum Sacrum). Kien jibda bil-kant tal-matuti n wara l-completa tal-jum ta’ qabel. Dawn jissejħu l-Matuti n tat-Tniebri. Imma l-kelma Tniebri li nużaw fi l-Malti ġejja minntenebrae li tf isser dlamijiet sempliċiment għax f’dawn il-jiem, skont iċ-ċerimonji, il-knisja ti nżamm mudlama. Imma l-kelma Tniebri toqgħod aktar għax dawn it-tlitt ijiem jibdew mil-lejla ta’ qabel, jiġifi eri li nhar l-Erbgħa fi lgħaxija jingħadu jew jitkantaw id-diversi uffi zzjaturi għal għada l-Ħamis ix-Xirka, il-Ħamis fi lgħaxija jingħadu dawk tal-Ġimgħa u l-Ġimgħa dawk tas-Sibt u, għalkemm dawn isiru fi lgħaxija, ħin li miegħu wieħed jassoċja d-dlam, id-dalma tat-Tniebri hija aktar dik ċeremonjali għax fi hom, dawn il-lejliet, jintf ew waħda waħda x-xemgħat li jkunu ppreparati apposta. L-Erbgħa, għalhekk nafuh bħala l-Erbgħa tat-Tniebri. Tħejjijiet u Xemgħa Fuq l-altar kienu jpoġġu sitt xemgħat magħmulin minn xemgħa li mhix purifi kata. Aħna konna nafuha bħala xemgħa tat-Tniebri. Din ix-xemgħa kienet tkun ta’ lewn jagħti fl -isfar kannella jew ħamrani għax ma tkunx purifi kata, skont il-kwalità tax-xemgħa kif tvarja. Ta’ min jgħid li wara li tgħaddi l-Ġimgħa l-Kbira u l-Għid il-Kbir, bosta nies kienu jippruvaw jakkwistaw biċċiet minn din ix-xemgħa. Kienet drawwa devozzjonali li minn din ix-xemgħa jużaw bċejjeċ bħallikieku amuleti kontra d-deni jew għawġ. Kienu jagħmlu bċejjeċ minnha, forsi wkoll ma’ xi domna, f’borża ċkejkna meħjuta u mdendla m’għonq it-trabi u t-tf al, imma l-kbar ukoll sikwit kienu jilbsuha minn taħt. Is-sagristan kien jiġbor il-bċejjeċ u l-fdalijiet ta’ din ix-xemgħa u meta jibda t-tberik tad-djar minnufi h wara l-Għid, fl imkien mal-ilma mbierek li kien iġorr miegħu, kien joff ri wkoll bċejjeċ tax-xemgħa samra biex jaqla’ xi ħaġa żgħira. 75 Leħen il-Qala - Għid 2013

Fuq l-altar kienu jlestu salib mgħotti bil-biċċa vjola jerġgħu jinxtegħlu s-Sibt. Wara li hawn jerġa’ jingħad (bħalma kienu jkunu mgħotti jin f’dan iż-żmien slaleb il-Benedictus, l-aħħar xemgħa li jkun fadal ti xgħel fuqnett oħra, nkwadri u twieqi fi l-knisja), u dvalja. Il-ventaltar u tal-barabba, ti tti eħed u ti sserraħ fuq l-altar fuq in-naħa t-tapit ikunu vjola imma jitneħħew fi l-jumejn ta’ wara. tal-epistola tħares lejn dik tal-vanġelu sakemm jispiċċa Għat-tniebri tal-Ħamis fi lgħaxija s-salib ta’ fuq l-altar l-versett u mbagħad ix-xemgħa ti nħeba wara l-altar biex kienu ġeneralment jgħatt uh bl-iswed u jikxfuh fi t-tniebri bħallikieku jinħeba d-dawl. Jitkanta b’leħen baxx jew tal-Ġimgħa fi lgħaxija. Ma kienx ikun hemm is-Sagrament jingħad il-Miserere waqt li kulħadd jibqa’ għarkopptejh. fuq l-altar, u ma kienx ikun hemm ti żjin. It-terremot Il-Barabba jew baribar L-akkolt jieħu x-xemgħa minn wara l-altar, jgħolliha Fuq in-naħa tal-epistola, fuq il-presbiterju, mhux f’idu bħallikieku biex juri d-dawl, jitf iha u jpoġġiha fuq bogħod mill-altar, ipoġġu wieqaf fl -art kandelabru għoli il-kredenza jew tavolina maġenb l-altar. Meta ti spiċċa tal-injam, bir-ras għamla ta’ trijangolu verti kali li jżomm t-talba Respice, iċ-ċerimonjier itaptap fuq is-sedja jew fuq fuqu ħmistax-il xemgħa samra. Dan il-kandelabru nafuh il-kti eb, u jagħmlu l-istess dawk tal-kor. Dan ikun sinjal li bħala l-barabba jew il-baribar. Ix-xemgħat ta’ fuqu jkunu ċ-ċerimonja spiċċat u wara kulħadd joħroġ fi s-silenzju. rranġati sebgħa fuq naħa u sebgħa fuq oħra u waħda Il-barabba jitneħħa u jintrefa’ għat-Tniebri tal-għada. waħedha fuq nett . Din il-kelma m’għandha x’taqsam Għalkemm it-tapti p fuq is-sedji oriġina bħala sinjal assolutament xejn ma’ Barabba l-ħabsi meħlus li spiċċat iċ-ċerimonja tat-Tniebri, f’ċerti posti jiet, minfl ok Kristu li nsemmu fl -istorja tal-Passjoni. Din hi inkluż f’Malta, dan ħa ti fsira oħra. Meta ċ-ċerimonjier kelma Malti ja korruzzjoni ta’ kliem ieħor bit-Taljan. jagħti daqqa fuq is-sedja n-nies fi l-knisja jkunu b’seba’ It-Taljani għandhom diversi forom ta’ ismijiet għal dan għajnejn u widnejn biex jisimgħuh, u kif dawk tal-kor il-kandelabru. Fost l-ismijiet insibu barabasso, barabas u jagħmlu l-istess, fi l-knisja kont ti sma’ ħafna storbju għax barabass. Huma jużaw il-kelma barabasco jew barbasco kulħadd kien iċekċek u jżerżaq is-siġġijiet jew jagħtu fuq biex jirreferu għall-pjanta li botanikament nafuha bħala xi bank, fuq il-konfessjonarju u fuq kull ħaġa li tagħmel Verbascum (għalhekk mgħawġa barbasco bit-Taljan). ħoss, inklużi l-anti porta u l-bibien. Mhux biss, imma xi L-assoċjazzjoni tat-Taljani ta’ dan il-kandelabru tf al kienu jmorru apposta fi l-ħin meta jissoponu li jkun se barabasso, (wieħed mill-ismijiet bit-Taljan) ma’ din jasal dak il-mument biex japprofi tt aw ruħhom u jagħmlu il-pjanta hi li l-pjanta ti kber wieqfa fuq zokk ċentrali storbju sproporzjonat u saħansitra xi drabi kien joħroġ twil li minnu joħorġu ħafna friegħi lejn il-lemin u lejn xi qassis isikket kemm lit-tf al u lill-kbar. Madankollu dak ix-xellug, bt’isfel itwal minn ta’ fuq, għalhekk ti dher it-theżżiż u ħsejjes kienu jiġu interpretati bħala ti fk ira donnha kandelabru bħal dak li jintuża fi t-Tniebri b’ħafna tat-terremot li kien inħass meta miet Kristu fuq is-Salib, xemgħat fuqu. ukoll jekk maċ-ċerimonja tal-mument dan ma kellu Ħdejn il-barabba jpoġġu bankett a biex jista’ jużaha x’jaqsam xejn. l-akkolt biex jitf i x-xemgħat skont kif ikun hemm bżonn L-aħħar nota u fi l-qrib tkun lesta l-istuta biex jitf ihom waħda waħda Kien hemm min ipoġġi xemgħa bajda minfl ok samra, meta jasal waqthom. Fil-kor jarmaw il-leġiju mikxuf fuqnett tal-barabba, imma dik mhix il-konswetudni bil-kti eb tal-Lezzjonijiet fuqu. taċ-ċerimonja. F’xi posti jiet kienu jassoċjawha mad-dawl It-ti fi tax-xemgħat simbolu ta’ Kristu Rxoxt, imma din ix-xemgħa ma kinitx Meta jsir il-ħin jinxtegħlu x-xemgħat kollha u intenzjonata għalhekk. Tabilħaqq li l-oriġini tal-barabba l-parteċipanti jidħlu fi l-kor f’għamla ta’ proċessjoni. Fuq bi ħmistax-il xemgħa mhix ċara. Kien hemm min qabbel quddiem jimxi ċ-ċerimonjier, żewġ kanturi, iċ-ċelebrant it-ti fi tax-xemgħat mal-appostli qed jabbandunaw lil u tal-kor. Ma jilbsux stola jew kapep; ikunu biss libsin Ġesù fi l-ħin tal-bżonn, imma dan twemmin falz. Ukoll għall-kor. Wara l-kant tal-ewwel anti fona l-kanturi fi n-numru ta’ xemgħat li jintf ew waħda waħda kien jkantaw l-ewwel salm. Wara s-salm l-abbati jew l-akkolt hemm varjazzjonijiet, għax hu magħruf li, fi lwaqt li joħroġ jitf i l-ewwel xemgħa tal-barabba, dik t’isfelnett f’Ruma kienu jpoġġu ħmistax-il xemgħa quddiem l-altar, fuq in-naħa tal-vanġelu. Wara kull salm jitf i xemgħa bnadi oħra, speċjalment fi l-varjanti tar-reliġjon mifruxin oħra pariġġha tan-naħa opposta. Hemm erbatax-il mill-Ewropa tal-punent sa lvant ġie li użaw sebgħa, jew salm fi t-Tniebri. mal-aħħar salm ikunu ntf ew kollha tnax, erbgħa jew ħamsa u għoxrin, u saħansitra aktar minn ħlief għal dik tan-nofs fuqnett . Wara din il-fażi tasal dik sebgħin. Għalhekk il-barabba mhux kullimkien u dejjem tal-Benedictus li fi ha tnax-il versett . Wara s-sitt versett kellu dik l-għadd ta’ xemgħat. Dawn il-varjazzjonijiet l-akkolt jibda jitf i x-xemgħat ta’ fuq l-altar u jibda b’dik fi ċ-ċerimonji u wkoll fl -interpretazzjoni tar-ritwali bilfors l-aktar fi t-tarf tan-naħa tal-vanġelu, waħda waħda niltaqgħu magħhom, għax sa mill-qedem tal-Knisja mit-truf opposti ’l ġewwa, wara kull versett li jkun baqa’ nħolqu diviżjonijiet u iżolamenti li tul iż-żmien evolvew imma fl -aħħar iħalli mixgħulin dawk it-tnejn l-aktar qrib bi drawwiet diff erenti , bħalma ġara, wara kollox f’Malta it-tabernaklu. Meta x-xemgħat ikunu kollha ntf ew sa stess minn wara l-Konċilju Ekumeniku II.■ 76 dan il-ħin, jintefa kull dawl li jkun baqa’ fi l-knisja; dawn Leħen il-Qala - Għid 2013 Rokna Lett erarja Il-Mixja tas-Salib!

Kemm krudila hija l-ħajja, Hemm fuq il-Kalvarju wasal, Meta kontra s-sewwa tmur, U lil ħwejġu pront neżżewh, Tikkundanna l-Innoċenti L’imwaħħlin mal-pjagi kienu, Swat tagħti h u mewt ﬁ ż-żgur. F’ugigħ kbir lilu ħallewh.

Hija pront ikkundannatu, Iżda dan ma kienx biżżejjed, U bagħti tu jġorr Salib, Fuq Salib ġie hemm mimdud, Xi ħaġa li huwa aċċett a Sabiex miegħu Lilu sallbu, B’għożża kbira ta’ ħabib. U mal-ħżiena kien magħdud.

Wara s-swat li huwa laqqat, Ma’ Ġesù, tnejn oħra ssallbu, Mgħobbi t-toqol tas-Salib, Fuq xelluġ, fuq il-lemin Taħtu waqa’, Huwa għotor, Ma’ San Ġwann u l-Madalena, Iżda għajnuna mkien ma jsib. Ommu baqgħet hemm kull ħin.

Hemm ﬁ t-triq Huwa ltaqa’ Lil Ġesù ﬁ ħdanha laqgħet Fost in-nies mal-Maħbuba Ommu, Ġisem mejjet mimli pjagi, Iżda dlonk dawn ġew mifruda Kemm bisitu! Kemm ħadnitu! Xi tbati ja, ma fetaħx fommu. Qalbha nqassmet f’dik l-istraġi.

Iebsa t-triq, kollha tbati ja Lil Ġesù bil-fwejjaħ dilku, S-Salib sar tqil bil-bosta, F’Qabar ġdid huma poġġewh, Hawn Cerene daħal jgħinu, “Għassa strett a agħmlu miegħU”, Waqt li Lilu tawh bil-frosta. Kien l-amar qabel ħallewh.

Fuqu resqet il-Veronika, Kien il-Jum tal-Ħadd ﬁ lgħodu, Wiċċu marret ixxutt atlu, F’qabru marru jinvistawh, Bi tpatti ja u b’ġest ta’mħabba, B’għaġeb kbir kif daħlu ġewwa, Xbieha ti egħu hemm stampatlu. Lilu mkien huma ma rawh.

Hekk Hu kompla l-mixja ti egħu, Għax kien qam kif kien qal qabel, Fost l-insulti w anke s-Swat, Qam mill-mewt, ġlorjuż, rebbieħ, Reġa’ waqa’ għat-ti eni darba Rebħa kbira, tama ġdida, Hemm bla saħħa, iżvinat. Il-ħolqien feraħ bis-sħiħ.

Ta’ Ġerusalem in-nisa, Kull irkoppa tmil quddiemu Li għaliH ħassew qati għ, Kull ilsien jistqarr ferħan, Warajh marru, id-dmugħ xerrdu, Li Ġesù hu l-Iben t’Alla, Fost il-biki u l-inwieħ. Il-Mulej, Kbir u setgħan.

Għal darba oħra ﬁ t-Triq waqa’. Il-Passjoni u l-mewt ti egħek, Għax kien ti lef ħafna demm, U l-qawmien minn bejn l-imwiet, Fejn is-saħħa bdiet ti ti lqu, Tagħti lilna ħeġġa u tama, Ħajtu qorbot biex ti ntemm. L’għad niltaqgħu ﬁ s-smewwiet. Euchar Mizzi 8 ta’ Frar 2013 77 Leħen il-Qala - Għid 2013

Il-Wilġa tal-Qala

Fir-raħal ċkejken u nadif tal-Qala, Le, le mhux hekk għax qalb it-trab imfarrak, ’il barra mit-triqat bid-djar u l-bini, jinsab bħal-lewlu tax-xaqquf imkisser ti nsab il-Wilġa fuq ir-riħ tal-wita, il-fdal ta’ żmien it-tempji, nar l-imħabba xagħra mitluqa. ta’ żmien il-qedem.

Hemmhekk hemm blat, ħaxix selvaġġ, u r-raded Hemm qiegħed dan il-fdal mal-art imxerred, ta’ żmien il-qedem ġewwa l-blat imħaﬀ ra, jisﬁ da r-riħ u x-xita li tul l-iżmna, ħitan żonqrija bis-sejjieħ mibnija, ħadmu bis-sħiħ sabiex inisslu qerda u nofshom imħarbta. nisi dejjiemi.

Ġebel, maskan, samm... xewk, ġarġir, ħubbejża, ’Ma le, in-nisi ma jkunx għax qlub ħerqana, ħurtan, ingliża... kollox jibki l-ħidma, li jħobbu sħiħ lil din gżiritna għaxqija, u żrar u trab fejn il-gremxul isaltan, ġabru bil-għożża tax-xaqquf il-lewlu, f’dinja ta’ ħemda. u għollewh ﬁ l-għoli.

Fis-sajf ix-xemx ti sreġ kuljum bla ħniena U qalu: Dan hu fdal għażiż ta’ Għawdex, u l-kwiekeb jibbru fuq iż-żmien li jnessi, sebħ it-ti fk ira ta’ żmien kbir ﬂ -imgħoddi, u l-fewġa friska ta’ bil-lejl tf akkarna meta missirijietna bnew l-imqades tagħhom, ﬁ snin imbiegħda. għelma ta’ qima.

U d-dlam mal-kesħa tal-iljieli msejkna Hawnhekk kienu l-egħrejjex, djarhom foqra, meta fi l-bard ixoqq il-għadam niesna hawn fuq ir-riħ tal-wilġa ġewwa l-Qala, tgħaddi kienet mit-toroq batt alin u mwiegħra, hawn għexu x-xjuħ, missirijiet qalbiena fi lbiesha mleff a, ta’ ġens ħabrieki.

Bħal donnu jnessi tal-imħabba l-ġrajja U bihom Għawdex stagħna u dawlu ﬁ rex, li darba seħħet f’dawn l-inħawi mwarrba, lil hinn mill-baħar lejn il-gżira oħtna, hawn fuq il-wilġa mperrċa l-Qala t’Għawdex, u mill-imqades dwiet għanja dejjiema rokna waħxija. li qatt ma siktet.

ANTON F. ATTARD 27/01/1999

78 Leħen il-Qala - Għid 2013 Il-Berqa u Jien L’id ta’ Ommna Marija L-aħħar ġurnata tal-iskola Taf li bik bilkemm stajt norqod berqa mqarrba w għaġġelija; Wasalt ﬂ -aħħar ġurnata hekk mixti eqa; waħda għal waħda t-tlebliba, Li jien għalik tant xtaqt ma’ sħabi lkoll. sraqtli n-nifs minn ġewwa ﬁ ja. Għini Marija f’dil-ġurnata uti qa Biex f’sensiela ti fħir lsieni nħoll. Tort m’għandix li ma ntlift x f’nagħsa, jien biss dawl, nixgħel bla ħti ja, Spiċċa l-inkwiet ta’ dis-sena oskura għad li minni ti eħu l-ħajja Bl-għajnuna ti egħek konti nwa, Marija. l-art għatxana għat-ti sqija. Fl-orizzont reġgħet dehret, dik il-ħmura

U s-sema mtela dawramejt bid-dija. Xita qliel bla ebda ħniena dlonk issabbtet għal mat-ti eqa; Rat wisq maltemp is-sena d-dgħajsa ti egħi thenniet l-art, ﬁ ha l-ħamrija, Sfajt mingħajr qlugħ u mqadef f’baħar kbir wara sajf ta’ nixfa sﬁ qa. Kont negħreq żgur, Marija, m’ngħajr l-id ti egħek

Stejqirt biss x’ħin għadda l-ajru Għax int biss għentni qalb il-mewġ iti r. w żamm ﬁ l-bogħod l-aħħar tkarwit, ħajr raddejt lill-Mulej Alla Naf issa żgur min jafda f’ti egħek l-id. għal tan-nhar w tal-lejl il-ġid. Int tagħti h iktar millli jkun irid.

Arċipriet Dun Joe Zammit Joseph Portelli 27/10/2004 19/05/1953 Talba lil Ommna Marija Lill-Qanpiena tas-Santwarju

Qed nara li reġa’ wasal iż-żmien l-qadim tal-Qala Li terġa’ twiddibna, Ommna Marija. Kemm ilek imdendla hawn għar-riħ u għax -xita Jien naf li żgur li ħsiebek dejjem fi na Qanpiena anti ka, f’dal-kampnar xehbien? Għax qed ninti lfu mal-bluha tad-dinja. Kemm-il darba int idwejt ġol-baħħ tal-wita Taż-żmien l-imgħoddi li ma huwa mkien! Id-don tal-maħfra agħti na Marija; Għallimna nħobbu dejjem lil xulxin Nitħasseb jiena meta nisma’ leħnek Kif għallem dejjem Ibnek il-waħdieni. Jidwi bekkej mar-riħ mifni biż-żmien Ftakar Marija li aħna bnedmin. Għax ifakkarni fi l-ħabar l’lsienek Għad itennili fi l-jum li ngħib jien. B’idejk mift uħa żomm fuqna Marija B’idejk mift uħa ilqa’ lil kulħadd. Mijiet ta’ snin għaddew u leħnek baqa’ Jien naf b’idejk fuqna dejjem mift uħa. Dejjem jinstema’ jidwi f’dan is-skiet Widdeb fi s lura jekk tbiegħed xi ħadd. Hekk jibqa’ għal dejjem fuq gżiritna jaqa’ Il-ħlejju ti egħu sal-qawma mill-imwiet. Nissel fi s fuqna l-imġiba għaqlija Għalxejn sewdek iż-żmien, il-ħlejju ti egħek L-int urejt dejjem maċ-ċkejken tarbija. Għadu sħiħ fi k u dejjem jikber miegħek.

Joseph Portelli Joseph Portelli 27/01/2013 20/05/1965 79 Leħen il-Qala - Għid 2013 Lil Alla Ħanin

Kbir Alla, int kont li ħlaqti lna x-xemx u l-ħmura, Il-qamar l-għelieqi w l-ħdura u mhux in-natura, Kollox għamilt int; mingħajrek ma sar xejn, B’kelma waħda sar kollox, u mhux bi tnejn Waqt li qiegħed nikteb nieżla xita qliel, Kotor sew il-għasel verġni fi l-qliel. Għalkemm il-bniedem id-dinja għamilha infern u dieq, U jien għandi sehem minnu dan l-ilfi q Imma issa biex nofroq ilmijiet aħjar; Ser ntella’ l-qlugħ tad-dgħajsa tad-dehen ti egħi mġarraf. Biex forsi nħalli warajja baħar tant krudil u mill-agħar. Ara ‘issa wkoll waqfet ix-xita u feġġet ix-xemx, Ġmiel u żina li int Kbir Alla ħlaqt u bħalha m’hemmx! Filwaqt li bil-lejl jiddu qishom kannestru mimli ċirasa l-kwiekeb Għax issa siket iċ-ċarċir tal-ilma mill-imwieżeb. Sabiħ il-baħar, sabiħ is-sema ċelesti kollu sti lel u kull warda. Kemm INT isbaħ int li ma ssawwatx u terġa’ Int nerġa’ ngħid fawwart il-qliel tan-naħal, b’mitt kwalità t’għasel U żejjint l-għelieqi, bil-qoton, ħarir, sagħtar u għażel. Aħfi rli għax jien midneb kbir Alla! Bħal mal-baħar iżraq iħaddan l-art hekk int tħaddanni!

Joe Cutajar 3ta’ Frar 2013

80 Leħen il-Qala - Għid 2013 Kronaka tal-Parroċċa

 miġbura minn J�� X��

L-Arċipriet Kan. Joe Zammit mexxa Konċelebrazzjoni roti u karozzi mill-pjazza tas-Santwarju Ta’ Pinu għas- Solenni li tat bidu għall-Festi ad unur tal-Immakulata Santwarju tal-Kunċizzjoni. Wara sar it-tberik tal-vett uri Kunċizzjoni. Misti edna parti kolari kienu l-Qalin mill-W.R. Arċipriet Kan. Dr Joe Zammit fi lwaqt li residenti barra l-Parroċċa. Anima l-kant, il-Kor tqassmu rikordji lis-sewwieqa. Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Wara, sar il-ħruġ tal-Istatwa Filgħaxija nġbarna lkoll fl imkien biex nassistu għal Titulari u devota ta’ Marija Immakulata min-niċċa. ċelebrazzjoni devota li għalqet il-festa u dan minħabba 28 ta’ Novembru – 6 ta’ Diċembru 2012 li t-temp ma ppermetti ex. Novena tal-Immakulata Kunċizzjoni Il-komunità parrokkjali tal-Qala tat l-aħħar ti slima lil Il-mott o magħżul għal din is-sena kien Marija Dun Lawrenz Theuma, saċerdot wild ir-raħal tagħna. Immakulata, l-Omm tal-Fidi.Kull ġurnata kienet Il-konċelebrazzjoni tmexxiet mill-E.T. Mons Isqof Mario iddedikata għal sett ur parti kulari. L-ewwel tlett ijiem Grech, Isqof t’Għawdex. tan-Novena kienu mmexxija minn Mons. Renato Borg fi lwaqt li t-ti eni tlett ijiem kienu f’idejn Mons. Salv 15 – 23 ta’ Diċembru 2012 Grima. It-Tridu f’ġieħ l-Immakulata Kunċizzjoni kien Novena Milied 2012 f’idejn l-Arċipriet tal-Parroċċa tal-Għarb Mons. Joseph It-tema għal din is-sena kienet ‘Persunaġġi ta’ Fidi Kbira Sultana fi lwaqt li anima l-kant il-Kor Parrokkjali ‘San li ħejjew għall-Miġja ta’ Ġesù Kristu’. Kull fi lgħaxija Ġużepp’. qabel il-Barka Sagramentali tkanta l-innu sabiħ lill- Madonna ‘Alma Redemptoris Mater’. Id-disat ijiem L-Arċipriet Kan. Joe Zammit mexxa quddiesa b’suff raġju tan-Novena kienu f’idejn predikaturi diff erenti . tar-Rett uri u l-Benefatt uri tas-Santwarju bil-kant Solenni tat-Te Deum f’għeluq in-Novena. Filgħaxija, fi l-Knisja Arċipretali tt ellgħet il-Wieħed u Għoxrin Edizzjoni tal-Avveniment Ekumeniku ‘Gozo It-Translazzjoni kienet immexxija mill-Arċipriet Kan. Internati onal Celebrati on’ bit-tema ‘God is Love’. Joe Zammit. Eżatt wara, id-Dekan tat-Teoloġija tal- Università ta’ Malta, il-Professur Fr. Manuel Agius Filgħaxija nġbarna lkoll flimkien għall-Purcissjoni mexxa l-Konċelebrazzjoni Solenni bis-sehem tal-kleru tal-parroċċa. 8 ta’ Diċembru 2012 Jum is-Solennità tal-Immakulata Kunċizzjoni F’din il-ġurnata għażiża għall-Madonna, mijiet ta’ pellegrini minn kull naħa tal-gżira ħonqu s-Santwarju minn kmieni fi lgħodu sa tard wara nofsinhar. Il- Konċelebrazzjoni Ponti fi kali tmexxiet mill-E.T. Mons. Mario Grech, Isqof ta’ Għawdex, fl imkien ma’ rappreżentanza tal-Kapitlu Kati drali u mas-Saċerdoti tal-Parroċċa. Aktar tard wara nofsinhar, sar it-58 Edizzjoni tal-Pellegrinaġġ Tradizzjonali tal-muturi, 81 Leħen il-Qala - Għid 2013

familja mmexxija mill-Missjunarju ﬁ l-Brażil, Kenya u Etjopja Mons. Ġorġ Grima. Anima l-kant il-grupp tal- adolexxenti u ż-żgħażagħ tal-Parroċċa. It-tf al preżenti setgħu jinkitbu ﬂ -Opra tat-Tfal għall-Missjoni.

2 ta’ Frar 2013 Il-Preżentazzjoni tal-Mulej Ġesù fi t-Tempju Fil-quddiesa ta’ fi lgħodu tbierket ix-xemgħa li tf akkarna fi l-Magħmudija tagħna. Ix-xemgħa ħamra hija sinjal tal-fi di tagħna f’Alla li jgħix fostna.

Filgħaxija, l-Arċipriet il-W.R. Kan. Dr Joe Zammit mexxa Konċelebrazzjoni bir-rit tat-tqegħid tal-irmied, bis- sehem tal-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’.

Fi tmiem din il-ġimgħa, ġie organizzat Seminar Parrokkjali ﬁ d-Dar tal-Patrijiet Franġiskani Minuri tax-Xatt . Tlabna ﬂ imkien bit-talb tas-Salmi; saret spjegazzjoni dwar ‘Is-Sena tal-Fidi u l-Familja’ u taħdita dwar ‘Il-Ġenerazzjoni Żagħżugħa’. F’għeluq dan is-seminar, saret quddiesa bis-sehem tal-koppji għarajjes.

Filgħaxija ħadna sehem f’Konċelebrazzjoni Solenni mmexxija mis-saċerdot novell Dun Ġorġ Schembri, Vigarju Parrokkjali tal-Imqabba u wara ﬁ l-Mixja penitenzjali bix-xbieha tal-Ecce Homo.

tradizzjonali tal-Bambin organizzata mis-Soċjetà tal-Muzew tal-Qala bis-sehem tal-Banda ‘Ite ad Joseph’. Wara ttella’ programm fil-knisja bil-prietka tat-tifel.

Aktar tard, il-komunità nġabret għat-talb tas-Salmi u għall-Quddiesa Solenni tal-Lejl tal-Milied bil-kant tal- Glorja bis-sehem tal-Kor Parrokkjali ‘San Ġużepp’. Ġesù Bambin gie ppreżentat lejn l-artal maġġur fejn tpoġġa ﬁ l-maxtura mħejjija.

25 ta’ Diċembru 2012 Solennità tat-Twelid ta’ Sidna Ġesù Kristu Filgħodu tmexxiet Konċelebrazzjoni Solenni. Anima l-kant il-grupp tal-adolexxenti u ż-żgħażagħ. Wara, Saret iċ-ċelebrazzjoni tal-Ewwel Qrara għat-tf al li din tqassmu rigali lit-tf al ﬁ l-pjazza u lill-morda ﬁ d-djar is-sena ser jirċievu l-Ewkaristi ja għall-ewwel darba. tagħhom. Misti edna parti kolari kienu l-ġenituri tagħhom.■

Filgħaxija nġbarna lkoll ﬂ imkien għall-Konċelebrazzjoni ta’ Radd il-Ħajr lil Alla bil-Kant tat-Te Deum.

Aktar tard saret ikla familjari tal-Aħħar tas-Sena organizzata mill-Grupp tal-‘Fund Raising’ tal-parroċċa ﬁ s-Sala taċ-Ċentru Parrokkjali.

6 ta’ Jannar 2013 L-Epifanija tal-Mulej. Festa tat-tf al għall-Missjoni. 82 Filgħodu tmexxiet quddiesa bis-sehem tat-tf al u tal- Leħen il-Qala - Għid 2013

Ir-Ritratt ta’ din il-Ħarġa: (Nru. 7) L-Ewwel Ħarġa tal-Logħba tal-Lott u tal- Gvern ta’ Malta f’Pajjiżna:

Dan hu l-biljett oriġinali li nxtara proprju ﬂ -ewwel ħarġa tal-Lott u f’Malta ﬂ -10.2.23, 90 Sena Ilu

Il-Logħba tal-Lott u kienet introdott a f’Malta fi Frar tas-sena 1923, mill-Gvern Malti . Infetħu banek tal- lott u f’xi rħula ta’ Għawdex, fosthom fi l-Belt Victoria, fi n-Nadur, fi x-Xagħra fost l-oħrajn. Tal-Qala kienu jinqdew jew mir-Rabat jew min-Nadur li huwa r-raħal l-aktar viċin. Il-Banka tal-Lott u tan-Nadur kienet irreġistrata bħala Nru. 90 (naturalment f’Malta u Għawdex).

Il-biljett li jidher hawn fuq kien ta’ Ġużepp Debono mill-Qala u kien mixtri min-Nadur u l-biljett iġib in- numru 7, maqtugħ mill-kti eb Nru. 9. Il-prezz ti egħu kien ta’ six pence (0s6d) u l-jum tat-tlugħ kien l-10 ta’ Frar 1923. Ir-Riċevitur tal-banka tan-Nadur kien ċertu G. Cauchi u n-numri milgħuba kienu; 3 - 39 - 56.

Ir-rebħ tal-Lott u kien hekk: Jekk jitla’ numru wieħed, ti rbaħ l-ammont għall-50 darba, żewġ numri għall-250 darba, tliet numri għall-2,000 darba, waqt li jekk jiti lgħu 4 numri kont ti rbaħ l-ammont għall-5,000 darba.

Interessanti l-fatt li l-biljetti kienu miktuba bit-tliet lingwi, bl-Ingliż, bit-Taljan u bil-Malti .■

Dan il-biljett jinsab ﬁ d-Djarju ta’ Ġużepp Debono u għadu ntatt kif jidher hawn fuq.

L-Editur. 83 Leħen il-Qala - Għid 2013

84 Nawguraw il-Festi t-tajba lil Qalin kollha Triq il-Forn, QALA tel: 2156 6748 / 9946 0763 The place for Ur future Shopping at the Best Discount Prices

A vast range of headboards / beds all sizes available and even to clients specifications

+ + + = FranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscumFranciscum HabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemusHabemus PapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapamPapam

Leħen il-Qala - Għid 2013