T.C. DENİZLİ VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ

DENİZLİ İLİ 2015 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU

HAZIRLAYAN: ÇED VE ÇEVRE İZİNLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

DENİZLİ - 2016

i

ÖNSÖZ Çevre sorunları, günümüzde en çok tartışılan, çözüm yolları aranan, yeni kurumlar oluşmasına neden olan, giderek kapsamı genişleyen; sanayileşme, hızlı nüfus artışı ve düzensiz kentleşmenin artmasıyla ortaya çıkan ve ihmal edilmemesi gereken sorunların en önemlisidir. Doğadaki hava, su, toprak, bitkiler ve diğer canlılar arasında kurulmuş olan bu mükemmel dengeyi, insanların kendileri ve diğer tüm canlılar için muhafaza etmeleri zorunludur. Çevre, Dünyada mevcut olan tüm değerleriyle korunması gereken bir bütündür. Bir ilişkiler bütünü olan çevrenin bozulması ve çevre sorunlarının ortaya çıkması, genellikle insan kaynaklı etkilerin sonucu doğal dengenin bozulmasıyla başlamıştır. Doğanın kirletilerek yok edilmesinin önlenmesinde iyi bir planlama anlayışının uygulanması kaçınılmaz bir önlemdir. Denizli son yıllarda hızlı sanayileşmesi ve şehirleşmesi ile büyük gelişme göstermiş, Tekstil ağırlıklı sanayi şehri olan ilimizde, özellikle şehir merkezinde yoğun sanayileşme ve buna bağlı olarak nüfus artışıyla karşı karşıya kalmıştır. Bu durum altyapı ve çevresel yatırımları ön plana çıkarmıştır. Hızlı sanayileşme ve şehirleşme sonucunda ise hava kirliliği, su kirliliği, gürültü kirliliği ve atık kirliliği neden oluşmuştur. Bunun yanı sıra; Denizli coğrafi konum itibariyle Menderes Nehri’nin ve havzasının üst başlangıcında bulunmaktadır. Afyon Dinar’dan doğan Büyük Menderes Nehri Dipburun’dan Ege Denizi’ne dökülür. Büyük Menderes Nehrinin toplam uzunluğu 584 km’dir. Verimli Menderes Havzası tarım arazilerini korumak amacıyla 2008 yılından bu yana Büyük Menderes Havza çalışmaları yapılmaktadır. Sağlıklı bir çevre ve yaşam kalitesi yüksek bir toplum oluşturulmasının, ancak çevre sorunlarının çözülmesiyle mümkün olacağından öncelikle toplumda çevre bilincinin oluşturularak çevre kirliliğinin önlenmesi yönünde büyük oranda başarı sağlanır. Bu amaçla ilimizde okullarda, sivil toplum kuruluşlarında ve çevre kirliliği oluşturan sektörlerde eğitim düzenlenmiştir. Günümüzde kentlerin gelişmişliği ve modernliği sahip olduğu temiz ve yaşanılabilir çevre ile ölçülmektedir İl Çevre Durum Raporu; İlimizdeki çevre kirliliğini azaltmak, doğal kaynakların tekrar kazanılmasını sağlamak ve toplumda çevre bilincinin oluşturulması amacıyla hazırlanmıştır. Tüm bu çalışmaların birlik ve beraberlik içerisinde Kamu ve Özel Kuruluşların destek ve katkıları ile sonuca ulaşabileceğine inanıyoruz.

Fikret BÜYÜKSOY Çevre ve Şehircilik İl Müdürü V. ii

İçindekiler GİRİŞ ...... 1 İl ve İlçe Sınırları ...... 1 İlin Coğrafi Durumu ...... 1 İklim...... 1 Arazi Sınıfları ...... 2 Turizm ...... 2 İldeki Sanayinin Gelişmesi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Faktörler ...... 2 Personel Durumu ...... 3 A. HAVA ...... 4 A.1. Hava Kalitesi ...... 4 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar ...... 7 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar ...... 10 A.4. Ölçüm İstasyonları ...... 11 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü ...... 14 A.6. Gürültü ...... 14 A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar ...... 15 A.8. Sonuç ve Değerlendirme ...... 16 B. SU VE SU KAYNAKLARI ...... 17 B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli ...... 17 B.1.1. Yüzeysel Sular ...... 18 B.1.2. Yeraltı Suları ...... 26 B.1.3. Denizler ...... 28 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi ...... 28 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu ...... 28 B.3.1. Noktasal kaynaklar ...... 28 B.3.2. Yayılı Kaynaklar ...... 29 B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri ...... 30 B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu ...... 30 B.4.2. Sulama ...... 36 B.4.3. Endüstriyel Su Temini ...... 42 B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı ...... 43 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı ...... 44 B.5. Çevresel Altyapı...... 44 B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus ...... 44

iii

B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri50 B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri ...... 52 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması ...... 52 B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü ...... 52 B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar ...... 52 B.6.2. Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanımı ...... 53 B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar ...... 53 B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği ...... 53 B.7. Sonuç ve Değerlendirme ...... 54 C. ATIK ...... 55 C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) ...... 55 C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları...... 58 C.3. Ambalaj Atıkları ...... 58 C.4. Tehlikeli Atıklar ...... 59 C.5. Atık Madeni Yağlar ...... 61 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler ...... 62 C.7. Bitkisel Atık Yağlar ...... 63 C.8. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) ...... 63 C.9. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) ...... 64 C.10. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar ...... 66 C.11. Tehlikesiz Atıklar...... 66 C.11.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları ...... 67 C.11.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül ...... 67 C.11.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları ...... 68 C.12. Tıbbi Atıklar...... 68 C.13. Maden Atıkları ...... 69 C.14. Sonuç ve Değerlendirme ...... 69 Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ ...... 70 Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar ...... 70 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme ...... 70 D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK ...... 71 D.1. Flora ...... 71 D.2. Fauna...... 71 D.3. Ormanlar ve Milli Parklar ...... 72

iv

D.4. Çayır ve Mera ...... 77 D.5. Sulak Alanlar ...... 78 D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları ...... 80 D.7. Sonuç ve Değerlendirme ...... 101 E. ARAZİ KULLANIMI ...... 102 E.1. Arazi Kullanım Verileri ...... 102 E.2. Mekânsal Planlama ...... 103 E.2.1. Çevre Düzeni Planı ...... 103 E.3. Sonuç ve Değerlendirme ...... 104 F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ ...... 105 F.1. ÇED İşlemleri ...... 105 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri ...... 106 F.3. Sonuç ve Değerlendirme ...... 107 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI ...... 108 G.1. Çevre Denetimleri ...... 108 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi ...... 110 G.3. İdari Yaptırımlar ...... 110 H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ ...... 112 I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER ...... 113 1.GENEL ...... 115 1.1.NÜFUS ...... 115 1.2.SANAYİ ...... 117 2.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ...... 121 3.HAVA KALİTESİ ...... 124 4. SU-ATIKSU ...... 126 5. ARAZİ KULLANIMI ...... 129 6. TARIM ...... 130 7. ORMAN ...... 133 8. BALIKÇILIK ...... 136 9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA ...... 137 10. ATIK ...... 139 11.TURİZM ...... 148 EK-1: 2015 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ARAŞTIRMA FORMU ...... 149 BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ ...... 150

v

BÖLÜM II. SU KİRLİLİĞİ ...... 154 BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ ...... 159 BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI ...... 160

vi

ÇİZELGELER DİZİNİ

Sayfa Çizelge A.1 - Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları ...... 5 Çizelge A.2 - EPA Hava Kalitesi İndeksi ...... 5 Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri ...... 6 Çizelge A.4 – Denizli ilinde 2015 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler ...... 9 Çizelge A.5 – Denizli ilinde 2015 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (ÇŞİM, 2015) ...... 9 Çizelge A.6 – Denizli ilinde 2015 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı (ENERYA, 2015) ...... 10 Çizelge A.7 – Denizli ilinde 2015 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı ...... 10 Çizelge A.8 - Denizli ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (havaizleme.gov.tr, 2015) ...... 11 Çizelge A.9 - Denizli ilinde 2015 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (ÇŞİM, 2015) ...... 12 Çizelge A.10- Denizli ilinde 2015 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (ÇŞİM, 2015) ...... 14 Çizelge A.11 - 2015 Yılında Denizli İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (ÇŞİM, 2015) ...... 14 Çizelge B.12 – Denizli İlinin Akarsuları (DSİ, 2015) ...... 20 Çizelge B.13 – İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri (DSİ, 2014) ...... 26 Çizelge B.14 – Yas Faaliyetleri (2014 Yılı Sonu İtibariyle Açılan Kuyular) (DSİ,2014) ...... 26 Çizelge B.15– 2015 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2015) ...... 27 Çizelge B.16 -İlimizde 2014 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2014) ...... 28 Çizelge B.17- İçme Suyu temin edilen kaynaklara ve derin kuyulara ait 2015 yılı ortalama debi verileri ...... 31 Çizelge B.18- Vali Recep Yazıcıoğlu Gökpınar Barajı Koruma Alanı Sınır Koordinatları ...... 32 Çizelge B.19 - İlimizdeki İçmesuyu Amaçlı Barajlar (DSİ, 2014) ...... 35 Çizelge B.20 - Denizli İli İçme - Kullanma Suyu Durumu (2014 yılı sonu itibariyle) ...... 36 Çizelge B.21- Denizli İli Sulamaları (2014 yılı sonu itibariyle) ...... 37 Çizelge B.22 - Enerji Hidroelektrik Potansiyel (2015 Yılı Sonu İtibariyle) ...... 43 Çizelge B.23- Denizli ilinde 2015 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı (Kaynak, yıl) ...... 45 Çizelge B.24 – Denizli ilinde 2015 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (DESKİ, 2015) ...... 47 Çizelge B.25– Denizli ilinde 2015 Yılı OSB’lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Denizli OSB Müdürlüğü) ...... 50 Çizelge B.26- Denizli ilinde 2015 Yılı İçin Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler (Kaynak, yıl) ...... 52 Çizelge B.27 – Denizli ilinde 2015 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Denizli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2015) ...... 54

vii

Çizelge B.28 - İlimizde 2015 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Denizli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2015) ...... 54 Çizelge B.29 - İlimizde Yılında Topraktaki Pestisit vb Tarım İlacı Birikimini Tespit Etmek Amacıyla Yapılmış Analizin Sonuçları (Denizli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2014)* ...... 54 Çizelge C.30- 2015 yılında Denizli katı atık düzenli depolama sahasında bertaraf miktarı (Denizli Büyükşehir Belediyesi 2015) ...... 56 Çizelge C.31 - Denizli ilinde 2015 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Yerel Yönetimlerce (Büyükşehir Belediyesi/ Belediye/ Birliklerce Yönetilen Belediye Atığı Miktarı ve Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ...... 57 Çizelge C.32 - Denizli ilinde 2015 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (ÇŞİM, 2015) ...... 58 Çizelge C.33 - Denizli ilinde atık işleme ve miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) ...... 60 Çizelge C.34 – Denizli ilinde 2015 Yılı için Atık Madeni Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) ...... 61 Çizelge C.35 – Denizli ilinde 2015 Yılında Toplanan Pil ve Akümülatörlerle İlgili Veriler (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) ...... 62 Çizelge C.36 – Denizli ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanım Miktarı (Ton) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) ...... 63 Çizelge C.37 – Denizli ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) ...... 63 Çizelge C.38 - Denizli ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) ...... 63 Çizelge C.39 – Denizli ilinde 2015 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (Atık Yönetim Uygulaması, 2015) ...... 63 Çizelge C.40 – Denizli İlinde 2015 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler (ÇŞİM, 2015) ...... 64 Çizelge C.41 – Denizli ilinde 2015 Yılı AEEE Toplanan ve İşlenen Miktarlar (Atık Yönetim Uygulaması, 2015) ...... 66 Çizelge C.42 - Denizli ilinde 2015 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (ÇŞİM, 2015) ...... 66 Çizelge C.43 – Denizli ilinde 2015 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri (ÇŞİM, 2015) ...... 67 Çizelge C.44 – (Denizli) ilinde 2015 Yılı için İldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim Kapasiteleri, Cüruf ve Bertaraf Yöntemi (ÇŞİM, 2015) ...... 67 Çizelge C.45 – Denizli ilinde 2015 Yılı Termik Santrallerde Kullanılan Kömür Miktarı Ve Oluşan Cüruf-Uçucu Kül Miktarı (Kaynak, yıl) ...... 67 Çizelge C.46 – 2015 Yılında Denizli İli Sınırları İçinde Oluşan Yıllık Tıbbi Atık Miktarı (ÇŞİM, 2015) ...... 68 Çizelge C.47 - Denizli ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (ÇŞİM, 2015) ...... 69 Çizelge Ç.48 – Denizli ilinde 2015 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (ÇŞİM, 2015) ...... 70 Çizelge D.49- Denizli İlçelerindeki Mevcut Av Hayvanları (Denizli Orman ve Su İşleri Şube Müdürlüğü) ...... 72 Çizelge E.50 – 2015 Yılı için Denizli ilinde Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2015) ...... 102

viii

Çizelge F.51 – Denizli İlinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2015 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (ÇŞİM, e-ÇED, 2015) 105 Çizelge F.52 – Denizli ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (ÇŞİM, E-izin, 2015) ...... 106 Çizelge G.53 - Denizli ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (Kaynak, yıl) ...... 108 Çizelge G.54– Denizli ilinde 2015 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (ÇŞİM 2015) ...... 110 Çizelge G.55 – Denizli ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (ÇŞİM 2015) ...... 110

ix

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa Şekil A.1 – Denizli ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri ...... 10 Şekil A.2 - Denizli ilinde (Bayramyeri) İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği ...... 11

Şekil A.3 - Denizli ilinde (Bayramyeri) İstasyonu SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği ...... 12 Şekil A.4 - Denizli ilinde (Merkezefendi) İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği ...... 13

Şekil A.5 - Denizli ilinde (Merkezefendi) İstasyonu SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği ...... 13 Şekil A.6 – (Denizli) ilinde 2015 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı ... 15 Şekil B.7 - Denizli ilinde DESKİ Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı (DESKİ, 2015) ...... 30 Şekil B.8- Aydınlar Akbaş Barajı Koruma Alanı Sınır Koordinatları ...... 34 Şekil B.9- İlimizde 2015 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun İl Nüfusuna Oranı (DESKİ) ...... 44 Şekil B.10 – Denizli ilinde 2015 Yılı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Edilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (DESKİ, 2015) ...... 46 Şekil C.11- İlimizde 2015 Yılı Atık Kompozisyonu (Denizli Büyükşehir Belediyesi 2015) ...... 56 Şekil C.12- İlimizdeki Kayıtlı Ambalaj Üreticisi-Piyasa Süren Ekonomik İşletmeler (ÇŞİM, 2015) ...... 59 Şekil C.13 - Denizli ilinde 2015 Yılı Kayıtlı Ekonomik İşletmeler (ÇŞİM, 2015) ...... 59 Şekil C.14 – Atık Yönetim Uygulaması Verilerine Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (Atık Yönetim Uygulaması, 2015) ...... 60 Şekil C.15 – Denizli ilinde Atık Madeni Yağ Toplama Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) ...... 61 Şekil C.16 – Denizli ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama ve Geri Kazanım Miktarı (Ton) (ÇŞİM, 2015) ...... 62 Şekil C.17– Denizli ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) (Atık Yönetim Uygulaması, 2015) ...... 64 Şekil C.18 - Denizli ilinde 2015 Yılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Toplama Miktarları (ton) (Atık Yönetim Uygulaması, 2015) ...... 65 Şekil C.19 - Denizli ilinde 2015 Yılı AEEE İşleme Tesis Sayıları (ÇŞİM, 2015) ...... 65 Şekil E.20 – Denizli ilinde 2015 Yılı Arazi Kullanım Durumu (İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2015) ...... 102 Şekil F.21 – Denizli İlinde 2015 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (e-ÇED, 2015)...... 105 Şekil F.22 – Denizli ilinde 2015 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (E-izin, 2015) ...... 106 Şekil F.23 - Denizli ilinde 2015 Yılında Verilen Lisansların Konuları (E-izin, 2015) ...... 106 Şekil G.24 – Denizli ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (ÇŞİM 2015) ...... 108 Şekil G.25– Denizli ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (ÇŞİM 2015) ...... 109 x

Şekil G.26 – Denizli ilinde ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (ÇŞİM 2015) ...... 109 Şekil G.27 – Denizli İlinde 2015 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (ÇŞİM 2015) ...... 110 Şekil G.28 – Denizli ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (ÇŞİM 2015) ...... 111

HARİTALAR DİZİNİ

Sayfa Harita B.1- Büyük Menderes nehri havza sınırı ...... 18 Harita E.2. Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 25.08.2009 tarihinde onaylanan 09.03.2011 tarihinde revize edilen (Denizli) ili 1/100000’lik Çevre Düzeni Planı...... 103

xi

FOTOĞRAFLAR DİZİNİ

Sayfa Fotoğraf B.1.Büyük Menderes Nehri ...... 19 Fotoğraf B.2.Acıgöl ...... 21 Fotoğraf B.3. Adıgüzel Baraj Gövdesi Ve Gölü ...... 23 Fotoğraf B.4. Cindere Barajı ...... 23 Fotoğraf B.5. Gökpınar Barajı Su Toplama Havzası ve Baraj Gölünün Menbadan Görünüşü .... 24 Fotoğraf B.6.Çardak-Beylerli Baraj Gölü ...... 24 Fotoğraf B.7. Baklan Boğaziçi Barajı, Denizli ...... 25 Fotoğraf B.8. Eşen Göleti ve Eskere Ormanları Beyağaç, Denizli ...... 25 Fotoğraf B.9. Vali Recep Yazıcıoğlu Gökpınar Baraj Gölü ve Su toplama Havzası ...... 31 Fotoğraf B.10. Akbaş Koruma havzasına ait fotoğrafları ...... 34 Fotoğraf D.11. Bataklık Süseni (Işıklı Gölü yakınlarında- Çivril) ve Çiğdem (Beyağaç - Eren Dağı) ...... 71 Fotoğraf D.12.Honaz Dağı Milli Parkı ...... 74 Fotoğraf D.13. Akdağ Tabiat Parkı ...... 74 Fotoğraf D.14. Kartal Gölü Tabiatı Koruma Alanı ...... 75 Fotoğraf D.15. Güney Şelalesi Tabiat Anıtı ...... 75 Fotoğraf D.16. Çivril-Akdağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ...... 76 Fotoğraf D.17. Beylerli Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ...... 77 Fotoğraf D.18. Cankurtaran Günübirlik Kullanım Alanı ...... 77 Fotoğraf B.19. Işıklı Gölü Kuş Gözlem Kulesi ...... 78 Fotoğraf D.20. Işıklı Gölü ...... 79 Fotoğraf D.21. Acıgöl Çardak/Denizli ...... 80 Fotoğraf D.22. Buldan Yayla gölü Buldan/Denizli ...... 80 Fotoğraf D.23. Denizli İli, Acıpayam İlçesi, Yazır Mahallesinde bulunan 30.01.2015 tarih ve 152 sayılı kararla ‘Anıt Ağaç’ olarak tescillenen çınar ağacı...... 82 Fotoğraf D.24. Denizli İli, Acıpayam İlçesi, Yazır Mahallesinde bulunan 30.01.2015 tarih ve 153 sayılı kararla ‘Anıt Ağaç’ olarak tescillenen çam ağacı...... 82 Fotoğraf D.25.Honaz Dağı Milli Parkı ...... 83 Fotoğraf D.26. Kartal Gölü Tabiatı Koruma Alanı ...... 84 Fotoğraf D.27. Çivril-Akdağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ...... 84 Fotoğraf D.28. Beylerli Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ...... 85 Fotoğraf D.29. Gölcük (Kapız) Şelalesi ve Kanyonu - Acıpayam İlçesi/Denizli ...... 94 Fotoğraf D.30. Salbakos (Babadağ) Dağları - Babadağ, Merkezefendi ve Tavas İlçeleri/Denizli95 Fotoğraf D.31. Karagöl - Bozkurt İlçesi/Denizli ...... 95 Fotoğraf D.32. Sakızcılar(Ağlayan Kaya) Şelalesi - Çal İlçesi/Denizli ...... 95 Fotoğraf D.33. Çal (Kısık) Kanyonu - Çal İlçesi/Denizli ...... 96 Fotoğraf D.34. Kusuru (Kolak) Gölü - Çameli İlçesi/Denizli ...... 96 Fotoğraf D.35. Işıklı Gölü ve Gökgöl - Çivril İlçesi/Denizli ...... 97 Fotoğraf D.36. Gümüşsu Şelalesi - Çivril İlçesi/Denizli ...... 97 Fotoğraf D.37. Tokalı Kanyonu - Çivril İlçesi/Denizli ...... 98 Fotoğraf D.38. Saklıgöl - Honaz İlçesi/Denizli ...... 98 Fotoğraf D.39. Aşıklar Yolu - Tavas İlçesi/Denizli ...... 99 Fotoğraf D.40. Zeytinköy Kanyonu - Pamukkale İlçesi/Denizli ...... 99 xii

Fotoğraf D.41. Gavur Deliği Kanyonu - Çameli İlçesi/Denizli ...... 100 Fotoğraf D.42. Haytabey Şelalesi – Pamukkale İlçesi ...... 100 Fotoğraf D.43. Kayran Vadisi - Kuyucak İlçesi/Aydın ...... 101

xiii

GİRİŞ

Denizli İli’nin coğrafi konumu, Anadolu yarımadasının güneybatısında, Ege Bölgesinin doğusunda, Ege, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit teşkil eder. Bu nedenle, Denizli İl sınırları içerisinde iklim ve bitki örtüsü değişiklik arz eder.

Çameli, Beyağaç ve Kale ilçeleri Akdeniz, Sarayköy, kısmen Buldan ve Denizli merkez ilçesinin Çürüksu Vadisi Ege, diğer ilçeleriyle İç Anadolu Bölgesi iklim ve bitki örtüsü özellikleri taşımaktadır.

Yüzey şekilleri bakımından dalgalıdır. Alçak ve yüksek ovalar, yaylalar ve dağlar birbirini tamamlar. Yüksek ovalar da gerçekte bir yayla sayılır.

Denizli şehir merkezi, Karcı Dağı eteklerindeki platformda yer almıştır. Genel olarak ilk yerleşim nedeni korunma, ulaşım imkanları ve verimli topraklara sahip olmasına bağlıdır. İç Anadolu ve Antalya'ya giden yollara hakim bulunan Denizli, çevresinde tarihi yönden önemi çok büyük olan yerleşimlere daha önceleri de sahne olmuştur. İlk yerleşim, halen Bayramyeri diye adlandırılan ve bugün de ticaretin yoğun olduğu Kaleiçi yöresinde başlamıştır.

İl ve İlçe Sınırları

Denizli İli sınır itibariyle doğudan Burdur, Afyon ve batıdan Aydın, Manisa, kuzeyden Uşak, güneyden ise Muğla illeri ile komşu bulunmaktadır.

Son düzenlemelere göre Denizli İli’nin 19 ilçesi bulunmakta olup, alfabetik sıraya göre şu ilçeler yer almaktadır:

Acıpayam, Babadağ, Baklan, Bekilli, Beyağaç, Bozkurt, Buldan, Çal, Çameli, Çardak, Çivril, Güney, Honaz, Kale, Merkezefendi, Pamukkale, Sarayköy, Serinhisar ve Tavas.

İlin Coğrafi Durumu

3712' ve 38 12' kuzey enlemleri ile 2830' ve 2930' doğu boylamları arasında ve yüzölçümü 11.868 km2 olan Denizli ili, Anadolu yarımadasının güneybatısında, Ege Bölgesinin doğusunda, Ege-İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri kesişme noktasında bulunur.

İklim

Denizli ili coğrafi konumu itibariyle Ege, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri arasında bir geçit teşkil ettiğinden iklimi değişiklik arz etmektedir. Genellikle İç Anadolu’nun güney bölümü ve Ege ikliminin yaygın özellikleri görülmektedir. Ege Bölgesi ikliminden sıcaklık olarak biraz düşüktür. Komşu illerimizden Aydın ilinin sıcaklığından 2-3 °C’lik düşük seviyede farklılıklar görülebilir. Yazları gölgede 44,4 °C’ye varan ve kış ayları ise -11.4C’ye kadar düşen sıcaklık ile Ege Bölgesi ikliminden farklılık gösterir. Denizli ilinde dağlar ekseriyetle denize dik olarak uzanmakta olduğundan denizden gelen rüzgarlara açık bulunmaktadır.

1

Çameli, Beyağaç ve Kale İlçeleri Akdeniz; Sarayköy, kısmen Buldan ve Denizli merkez ilçelerinin Çürüksu Vadisi Ege, diğer ilçeleriyle İç Anadolu Bölgesi İklim özelliklerini taşımaktadır.

Denizli ilimiz; bilinen iklim sınıflandırma yöntemlerinin çoğunda yarı kurak-az nemli, kışları serin, yazları sıcak, su fazlası kış mevsiminde ve çok kuvvetli olan bir iklim sınıfındadır. Yaz aylarında Basra Alçak Basınç Merkezinin etkisi ilimizde görüldüğü zaman sıcaklıklar bir hayli yükselmektedir. Denizli ili 1970-2010 ortalama yıllık toplam yağışı 551.1mm’dir. Uzun yıllık trende bakıldığında yağışlarında 144 mm/100 yıl olmak üzere bir azalış trendi vardır. Maksimum kar kalınlığı 38 cm olarak kaydedilmiştir. Hakim rüzgar yönü (NW) kuzeybatıdır.

Arazi Sınıfları

Denizli İlinin yüzölçümü 1.186.800 ha'dır. Bunun 376.738 ha’ı; yani %31,8’si tarım arazisi, 22.302 ha, yani %2’si çayır ve meraları, 565.788 ha, yani %47'ü orman fundalık, kalan 221.972 ha ise %19’u tarım dışı, mesken olarak kullanılmaktadır.

Turizm

Denizli İli, İzmir-Ankara, İzmir-Antalya yolu üzerinde Ege Bölgesi’ni İç ve Güney Anadolu’ya bağlayan turizm merkezleri arasındadır.

Kutsal Hac Yolu diye bilinen İzmir-Efes yolunun sonunda olması nedeniyle kültür ve turizm yönünden çok önemli bir yerde bulunmaktadır.

Doğa harikası eşsiz travertenleri ile birçok hastalıkların tedavisinde rolü olduğu belirlenen Pamukkale Suyu, Karahayıt, Yenice ve Tekke Hamam gibi kaplıcaları da iç ve dış turizm akımını Denizli’ye çeken başlıca etkenlerdir.

Denizli’nin ulaşım ve haberleşme olanakları, İzmir gibi büyük uluslararası yapıya sahip bir kente yakın oluşu açısından daha da artmaktadır.

Diğer yönden Denizli, coğrafi konumu, ılıman iklimi, her mevsim turizme açık oluşu, bir çok uygarlıkların yerleştiği antik çağın büyük ve kutsal kentlerinden Hierapolis, Laodikya, Colossea ve Tripolis kalıntılarının il toprakları üzerinde bulunuşu, kısaca tarihsel zenginlikleri ve doğal güzellikleri yanında dokumacılığı, el sanatları, halıcılığı ve kilimciliği, sanayi ve ticari yaşamı ile bir kültür ve turizm merkezi haline gelmiştir.

İldeki Sanayinin Gelişmesi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Faktörler

Denizli, 1923 yılında küçük bir yerleşim merkezi iken gelişmesini Cumhuriyet döneminde gerçekleştirmiştir. Hızlı sanayi hamlesi ise 1960 yılından itibaren başlamıştır. Bu tarihten önceki alt yapı eksiklikleri sanayileşmeye imkân vermemiştir. Denizli'nin geleneksel el sanatları olan dokumacılık, tabaklık, bakırcılık, demircilik, gibi küçük sanayiden bugünkü sanayi tesisleri doğmuştur. Bugün Denizli'de büyük çaplı pamuklu dokumaya dayalı tekstil sanayi, haddehaneler, metal sanayi, gıda sanayi, kablo ve inşaat malzemeleri sanayi, traverten ve mermer sanayi mevcuttur.

2

İlimiz ekonomisinde önemli bir yer tutan sanayi, her geçen gün daha hızlı gelişme göstermektedir. Mevcut sanayi kolları arasında dokumacılık ön planda gelmekte ve Denizli'de sanayinin itici gücünü teşkil etmektedir. Bu sanayinin bir bölümü küçük atölyeler ve ev ekonomisi şeklinde ilçe ve köylere dağılmış durumdadır.

Ege Bölgesi’nde İzmir ve Manisa’nın ekonomik yığılma avantajına karşın Denizli’nin bir sanayi merkezi olarak gelişmesi şaşırtıcı bir olgudur. Devlet Planlama Teşkilatınca, bu gelişme olağan dışı olarak değerlendirilmekte ve ülkenin geri kalmış yörelerinin gelişiminde model olarak önerilmektedir. Denizli’de dokumacılık üzerine gelişen ticari etkinlikler sonucunda elde edilen birikimler, devlet teşvikleriyle desteklenmiş ve günümüzdeki Denizli sanayisinin temelleri atılmıştır.

Personel Durumu

Denizli Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü’nün çevre kısmının personel durumu aşağıda tablo halinde belirtilmiştir.

ÇED VE ÇEVRE İZİNLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ Hulkiye AKGÜN Şube Müdürü Çevre Mühendisi Ayşe AYDIN Mühendis Çevre Mühendisi Gülşah ÜNAL Mühendis Çevre Mühendisi İdil UZUNOĞLU Mühendis Jeoloji Mühendisi M. Rıdvan ALTINTAŞ Şehir Plancısı Şehir Plancısı

ÇEVRE YÖNETİMİ VE DENETİMİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ Şeyda YENİKÖŞKER Şube Müdürü V. Çevre Mühendisi Yunus AYVACI Mühendis Çevre Mühendisi Birgül TECİRLİ Biyolog Biyolog Şenol BAŞKAFA Mühendis Makine Üretim Mühendisi

TABİAT VARLIKLARINI KORUMA ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ Uğur ÇOBAN Şube Müdürü V. Biyolog Ramazan DAMACI Mühendis Ziraat Mühendisi Pervin HOCAOĞLU Mimar Mimar Rıfat BİRCAN Tekniker İnşaat Teknikeri

3

A. HAVA

A.1. Hava Kalitesi

Modern yaşamın getirdiği şehirleşmenin bir sonucu olan hava kirliliği, yerel ve bölgesel olduğu kadar küresel ölçekte de etki alanına sahiptir. Hava kirliliğinin insan sağlığına önemli etkileri olması sebebiyle, hava kalitesi konusuna tüm dünyada büyük önem verilmektedir. Hava kirliliği problemlerini çözmek ve strateji belirlemek için, bilimsel topluluk ve ilgili otoritenin her ikisi de atmosferik kirletici konsantrasyonlarını izlemek ve analiz etmek konusuna odaklanmışlardır (Kyrkilis vd., 2007). Otoritelerin hava kalitesinin korunması ve iyileştirilmesi konusunda sorumluluklarının yanı sıra, halk sağlığını doğrudan etki eden bir konu olması sebebiyle, kamuoyuna iletişim araçları vasıtasıyla hava kirliliği güncel bilgilerini sunması da sorumlulukları arasındadır. Ancak farklı kirleticilere ait ölçümleri anlamak bu konuda çalışan bir biliminsanı için mümkün olsa bile genel halk ve yerel otoriteler için oldukça zor olmaktadır. Bu sebeple, hava kirliliğinin/hava kalitesinin durumunu kamuoyuna açıklarken halkın kolayca anlayabileceği bir sınıflama sistemi kullanılmaktadır. Tüm dünyada yaygın olarak kullanılan, Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) denilen bu sınıflama sistemi ile havadaki kirleticilerin konsantrasyonlarına göre hava kalitesini iyi, orta, kötü, tehlikeli vb. şeklinde derecelendirme yapılmaktadır. Dünyanın pek çok ülkesinde indeks hesaplanmasında kullanılan yöntem ve kriterler, kendi ülkelerinde uygulanan hava kalitesi standartlarına uygun şekilde oluşturulmuştur.

Bir ulusun hava kalitesinin iyileştirilmesi konusundaki başarısı, yerel ve ulusal hava kirliliği problemleri ve kirlilik azaltmadaki gelişmeler konusunda doğru ve iyi bilgilendirilmiş vatandaşların desteğine bağlıdır (Sharma vd., 2003a). Bir bölgedeki kirletici seviyelerini anlamak için uygun bir aracın geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu araç, vatandaşın hava kirliliği seviyesi hakkında doğru ve anlaşılabilir şekilde bilgi sağlarken, aynı zamanda ilgili otoritelerin toplum sağlığını korumak için önlem almaları konusunda kullanılabilir olmalıdır (Kyrkilis vd., 2007).

Bu amaçla, geliştirilen standart değerler, gerek uyarıcı ve anlaşılabilir olması gerekse de kullanımı açısından yaygın olarak bir indekse çevrilerek sunulabilmektedir. Belli bir bölgedeki hava kalitesinin karakterize edilmesi için ülkelerin kendi sınır değerlerine göre dönüştürdükleri ve kirlilik sınıflandırılmasının yapıldığı bu indekse Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) (Air Quality Index/AQI) adı verilmektedir. İndeks belirli kategorilerde farklı tanım ve renkler kullanılarak ifade edilmekte ve ölçümü yapılan her kirletici için ayrı ayrı düzenlenmektedir (Yavuz, 2010).

Ulusal Hava Kalitesi İndeksi, EPA Hava Kalitesi İndeksini ulusal mevzuatımız ve sınır değerlerimize uyarlayarak oluşturulmuştur. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül maddeler (PM10), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO2), azot dioksit (NO2) ve ozon (O3) dur.

Hava kalitesine ilişkin hava kalite indeksi karşılaştırması da Çizelge A.1’ de verilmektedir.

4

Çizelge A.1 - Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları

SO2 [µg/m³] NO2 [µg/m³] CO [µg/m³] O3 [µg/m³] PM10 [µg/m³] İndeks HKİ 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. İyi 0 – 50 0-100 0-100 0-5.500 0-120L 0-50 Orta 51 – 100 101-250 101-200 5.501-10.000 121-160 51-100 Hassas 101 – 150 251-500 201-500 10.001-16.000L 161-180B 101-260 Sağlıksız 151 – 200 501-850 501-1.000 16.001-24.000 181-240U 261-400 Kötü 201 – 300 851-1.100 1.001-2.000 24.001-32.000 241-700 401-520 Tehlikeli 301 – 500 >1.101 >2.001 >32.001 >701 >521 L: Limit Değer B: Bilgi Eşiği U: Uyarı Eşiği

Çizelge A.2 - EPA Hava Kalitesi İndeksi

Hava Kalitesi Sağlık İndeksi Endişe Renkler Anlamı (AQI) Değerler Seviyeleri

Hava Kalitesi ..hava ..bu renkler ile İndeksi bu kalitesi sembolize ..ve renkler bu anlama gelir. aralıkta koşulları.. edilir.. olduğunda..

Hava kalitesi memnun edici ve hava kirliliği az riskli veya hiç risk 0 - 50 İyi Yeşil teşkil etmiyor.

Hava kalitesi uygun fakat alışılmadık şekilde hava kirliliğine hassas 51 - 100 Orta Sarı olan çok az sayıdaki insanlar için bazı kirleticiler açısından orta düzeyde sağlık endişesi oluşabilir.

Hassas gruplar için sağlık etkileri oluşabilir. Genel olarak kamunun 101- 150 Hassas Turuncu etkilenmesi olası değildir.

Herkes sağlık etkileri yaşamaya başlayabilir, hassas gruplar için 151 - 200 Sağlıksız Kırmızı ciddi sağlık etkileri söz konusu olabilir.

Sağlık açısından acil durum oluşturabilir. Nüfusun tamamının 201 - 300 Kötü Mor etkilenme olasılığı yüksektir.

301 - 500 Tehlikeli Kahverengi Sağlık alarmı: Herkes daha ciddi sağlık etkileri ile karşılaşabilir.

5

Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği) Kirletici Ortalama süre Sınır değer Sınır değerin yıllık azalması Uyarı eşiği 3 SO2 Saatlik 900 µg/m İlk seviye: 500 -KVS- 400 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak µg/m3 1.1.2014 tarihine kadar 250 µg/m3 (sınır 24 saatlik değerin %62,5’u) olana kadar her 12 ayda İkinci seviye: 850 % 95 /yıl bir eşit miktarda yıllık olarak azalır µg/m3

-insan sağlığının korunması Üçüncü seviye: için- 1.100 µg/m3

Kış Sezonu Ortalaması 250 µg/m³ Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak Dördüncü seviye: 3 (1 Ekim – 31 Mart) 1.1.2014 tarihine kadar 125 µg/m3 (sınır 1.500 µg/m değerin %50’si) olana kadar her 12 ayda -insan sağlığının korunması bir eşit miktarda yıllık olarak azalır (Verilen değerler 24 için- saatlik Hedef Sınır Değer ortalamalardır.) (Yıllık aritmetik ortalama) 60 µg/m³

Hedef Sınır Değer 120 µg/m³ Kış Sezonu Ortalaması (1 Ekim – 31 Mart)

-UVS- yıllık 150 µg/m3 -insan sağlığının korunması için- -UVS- Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak yıllık 60 µg/m3 1.1.2014 tarihine kadar 20 µg/m3 (sınır değerin %33’ü) olana kadar her 12 ayda -hassas hayvanların, bitkilerin bir eşit miktarda yıllık olarak azalır ve nesnelerin korunması için- 3 NO2 -KVS- 300 µg/m

24 saatlik % 95 /yıl

-insan sağlığının korunması için- -UVS- 100 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak yıllık 1.1.2014 tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır değerin %60’ı) olana kadar her 12 ayda -insan sağlığının korunması bir eşit miktarda yıllık olarak azalır için-

6

Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği) (devam) Kirletici Ortalama süre Sınır Değer Sınır değerin yıllık azalması Uyarı eşiği

PM101 -KVS- 300 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde başlayarak 1.1.2014 tarihine İlk seviye: 260 µg/m3 kadar 100 µg/m3(sınır değerin 24 saatlik %33’ü) olana kadar her 12 ayda bir % 95/yıl eşit miktarda yıllık olarak azalır İkinci seviye: 400 3 µg/m -insan sağlığının korunması için- Üçüncü seviye: 520 3 Kış Sezonu Ortalaması 200 µg/m Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde µg/m3 başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 90 (1 Ekim – 31 Mart) 3 µg/m (sınır değerin %45’i) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda Dördüncü seviye: 650 3 -insan sağlığının korunması için- yıllık olarak azalır µg/m

-UVS- 150 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde

yıllık başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır değerin %40’ı) olana (Verilen değerler 24

kadar her 12 ayda eşit bir miktarda saatlik ortalamalardır.) -insan sağlığının korunması için- yıllık olarak azalır

Kurşun -UVS- 2 µg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde yıllık başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 1 µg/m3 (sınır değerin %50’si) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır -insan sağlığının korunması için-

24 saatlik 30 mg/m3 Sınır değer, 1.1.2009 tarihinde CO başlayarak 1.1.2014 tarihine kadar 10 mg/m3(sınır değerin %33’ü) olana % 95/yıl kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır -insan sağlığının korunması için-

yıllık 10 mg/m3

-insan sağlığının korunması için-

A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar

Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır.

Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir.

Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik

1 PM10, asılı partikül madde – siyah duman olarak da ölçülebilir. Siyah duman değerlendirmesi ve gravimetrik birimlere çevrimi için, hava kirliliğini ölçme metotları ve anket teknikleri üzerine çalışan OECD grubunun standartlaştırdığı metot (1964), referans metot olarak alınır.

7 olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır.

Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO2), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO2 ve oksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır.

Azot Oksitler (NOX), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO2), toplamı azot oksitleri (NOX) oluşturur. Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO2’din ozon veya radikallerle (OH veya HO2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NOX) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir.

İnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO2 derişimlerine kısa süre dahi maruz kalmaları, şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin ise bu derişimlere maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir. NO2 derişimlere uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir.

Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM’yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10- 10 μm’nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm’ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir. PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM10’a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir.

Karbonmonoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluşur. CO derişimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır. Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO’in global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir.

İnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır. CO’in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan dolaşımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere taşır. Bu yolla, CO organ ve dokulara ulaşan

8 oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde, daha yüksek seviyelerdeki CO’e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir.

Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni doğmuş bebekler, CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur.Kurşun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun gürültü, ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn) alaşımı işlenmesi, kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurşun oranını yükseltir. Ozon (O3), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO2+ güneş ışınları = NO+ O => O+ O2 = O3). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NOX (Azot oksitler) ve VOC’dır. Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon’un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır. Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NOX, metan, CO ve VOC’ler (etan (C2H6), etilen (C2H4), propan (C3H8), benzen (C6H6), toluen (C6H5), xylen (C6H4) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaşlılar bulunur.

Çizelge A.4 – Denizli ilinde 2015 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (ÇŞİM, 2015) Yakıtın Özellikleri Temin Tüketim Yakıtın Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Edildiği Miktarı Kül Cinsi (*) Değeri Madde Kükürt Nem Yer (ton) (%) (kcal/kg) (%) (%) (%) Sibirya/G.Afrika 70.195 7.684 16,47 0,30 3,94 5,78 Sibirya/G.Afrika Manisa/Aydın/Bals. 67.979 5.851 - 0,98 21,80 13,80 Manisa/Aydın/Ba ls. Aydın 18.030 5.772 - 1,12 13,71 18,50 Aydın Sibirya/G.Afrika 70.195 7.684 16,47 0,30 3,94 5,78 Sibirya/G.Afrika (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi.

Çizelge A.5 – Denizli ilinde 2015 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (ÇŞİM, 2015) Yakıtın Özellikleri Tüketim Yakıtın Temin Edildiği Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Miktarı Kül Cinsi (*) Yer Değeri Madde Kükürt Nem (ton) (%) (kcal/kg) (%) (%) (%)

(*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi.

9

Çizelge A.6 – Denizli ilinde 2015 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı (ENERYA, 2015) Tüketim Miktarı Yakıtın Kullanıldığı Yer Isıl Değeri (kcal/kg) (m3) Konut 170.554.179 9.155 Sanayi 81.708.792 9.155

Çizelge A.7 – Denizli ilinde 2015 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı Tüketim Miktarı Isıl Değeri Toplam Kükürt Yakıtın Kullanıldığı Yer (m3) (kcal/kg) (%) Konut Sanayi Konu ile ilgili bilgi bulunamamıştır.

Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir.

A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar

İlimizde, ülke genelinde hava kalitesi izleme ağı oluşturulması çalışmaları çerçevesinde biri mülga Çevre ve Orman Bakanlığı, diğeri Valiliğimizce temin edilmiş 2 adet sabit tip hava kalitesi izleme istasyonu mevcuttur.

Denizli-1 Sevil Kaynak Ortaokulu bahçesinde, Denizli-2 Fatih İlkokulu bahçesindedir.

2005 Ocak ayından itibaren Kükürtdioksit (SO2) ve Partikül Madde (PM) parametreleri saatlik olarak ölçülmekte ve sonuçları internet ortamından izlenebilmektedir.

Şekil A.1 – Denizli ilinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri (ÇŞİM, 2015)

10

İlimizde yaşanan hava kirliliğinin azaltılması amacıyla, ısınmada kullanılan yakıt kalitesinin iyileştirilmesi ve hava kirliliğinin önlenmesi için, 13/01/2005 tarih ve 25699 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğine göre 08/05/2013 tarih ve 40 nolu Denizli İli Mahalli Çevre Kurulu Kararı alınmış ve uygulamaya konulmuştur.

Bu Karara göre; Denizli İl sınırları içerisinde hava kirliliğinin önlenmesi ve hava kalitesinin korunması amacıyla, sanayi kuruluşları, ticari işletmeler, meskenler ile kamu kurum ve kuruluşlarında ısınma ve üretim için kullanılacak olan yakıt kriter ve esasları belirlenmiştir.

Çizelge A.8 - Denizli ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (havaizleme.gov.tr, 2015)

KOORDİNATLARI HAVA KİRLETİCİLERİ

İSTASYON YERLERİ (Enlem, Boylam) SO2 NOX CO O2 HC PM K: 37º 46'.00.70" Denizli-Bayramyeri X - - - - X D: 29º 02'.01.98" K: 37º 46'.00.70" Denizli-Merkezefendi X - - - - X D: 29º 05'.50.70"

A.4. Ölçüm İstasyonları

Şekil A.2 - Denizli ilinde (Bayramyeri) İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği

11

Şekil A.3 - Denizli ilinde (Bayramyeri) İstasyonu SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği

Çizelge A.9 - Denizli ilinde 2015 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (ÇŞİM, 2015)

BAYRAMYERİ SO2 AGS* PM10 AGS* CO AGS* NO AGS* NO2 AGS* NOX AGS* OZON AGS* Ocak 68 - 111 17 ------Şubat 46 - 81 10 ------Mart 35 - 77 9 ------Nisan 8 - 63 2 ------Mayıs 5 - 64 ------Haziran 3 - 55 ------Temmuz 15 - 65 2 ------Ağustos 14 - 72 2 ------Eylül 16 - 72 7 ------Ekim 20 - 77 7 ------Kasım 38 - 108 23 ------Aralık 100 - 160 29 ------ORTALAMA 30 - 84 10 ------*AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı

12

Şekil A.4 - Denizli ilinde (Merkezefendi) İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği

Şekil A.5 - Denizli ilinde (Merkezefendi) İstasyonu SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği

13

Çizelge A.10- Denizli ilinde 2015 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (ÇŞİM, 2015)

MERKEZEFENDİ SO2 AGS PM10 AGS* CO AGS* NO AGS* NO2 AGS* NOX AGS* OZON AGS* Ocak 21 - 60 4 Şubat 19 - 45 - Mart 18 - 50 - Nisan 11 - 46 - Mayıs 17 - 77 - Haziran Yer Değişikliği-Veri Yok Temmuz Yer Değişikliği-Veri Yok Ağustos Yer Değişikliği-Veri Yok Eylül Yer Değişikliği-Veri Yok Ekim Yeterli Veri Yok Kasım 16 - 51 1 Aralık 26 - 57 1 ORTALAMA 18 - 55 2 AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı

A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü

İlimizde egzoz gazı ölçüm yetki belgesine sahip 16 adet kuruluş bulunmaktadır. 2015 yılında kayıtlı araç sayısı 356.352 dir. Bu rakama traktör, motorsiklet, römork, çekici vb. araçlar da dahildir.

Çizelge A.11 - 2015 Yılında Denizli İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (ÇŞİM, 2015) Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı Araç Sayısı

Ticari

Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Diğerleri TOPLAM Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri TOPLAM

167.128 63.604 13.690 111.930 356.352

A.6. Gürültü

İlimiz Mahalli Çevre Kurulu’nun 09.03.2005 tarihli ve 06 sayılı Kararı ile; “Tüm Yurt geneliyle birlikte İl Merkezimizde de yapılan ve ÖSYM, Milli Eğitim Bakanlığı ile Açık Öğretim Fakültesince düzenlenen; ÖSS, LYS, KPSS, KPDS, ALES, ÖSYS Yabancı Dil Sınavı, Devlet Parasız Yatılılık ve Bursluluk Sınavı ve Orta Öğretim Kurumları Öğrenci Seçme Sınavı vb. sınavların yapılacağı tarihlerin huzur ve sükun içerisinde geçmesi amacıyla ve bir daha bu hususta karar alınmasına gerek bulunmaksızın gürültü ile ilgili yasaklama Kararları alınmıştır.

İlimiz Mahalli Çevre Kurulunun 14.12.2010 tarih ve 33 nolu kayıtlı kararında; Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ile 15 Temmuz 2010 tarih ve 2010/10 Nolu Eğlence Yerlerinden Kaynaklanan Çevresel Gürültünün Kontrolü Genelgesi kapsamında;

14

1- Köylerde; Köy Yerleşik Alan Sınırları içerisi ve bu sınırdan itibaren 500 metre mesafede bulunan alanın Çok Hassas Kullanım Alanı olarak belirlenmesine, 2- İl / İlçe / Belde Belediyelerinde, mevcut planlı ve belediye mücavir alan sınırları içinde; a) Konut alanları, ibadet yerleri (cami, mescit vb.), b) Çocuk ve yaşlı bakım evleri, aile sağlığı merkezleri, yataklı tedavi kurum kuruluşları, poliklinikler, dispanserler, vb. bulunduğu sağlık tesisi alanları, c) Okul, dershane, etüd merkezi, öğrenci yurdu vb. bulunduğu eğitim alanları, d) Açık arazideki ve yerleşim alanı içindeki sessiz alanlar (park, çocuk bahçesi, çocuk oyun alanı, piknik alanı, koşu parkuru vb.), e) Konut dışı kentsel çalışma alanları veya ticari alan sınırları içinde yer alan konaklama amaçlı otel-motel, yazlık, kamp alanı vb. bulunduğu alanlar ile, bu alan sınırlarından itibaren 500 metre mesafede kalan alanların Çok Hassas Kullanım Alanı olarak belirlenmesine Karar verilmiştir.

285

75 45 6 10 12

Şekil A.6 – (Denizli) ilinde 2015 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı (ÇŞİM, 2015)

A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar

İklim Değişikliği Eylem Planı’nda (İDEP) bulunan sektörel hedefler kapsamında 2013 verileri 2014 Haziran ayında İDEP izleme sistemine girilmiştir. İlde yapılan kısa, orta ve uzun vadeli çalışmalar devam etmektedir.

15

A.8. Sonuç ve Değerlendirme

Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır. Müdürlüğümüz tarafından Temiz Hava Eylem Planı hazırlanmıştır.

Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015-DENİZLİ

16

B. SU VE SU KAYNAKLARI B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli

Yerüstü suyu (İl çıkısı toplam ortalama akım) : 3 188 hm3/yıl Büyük Menderes Nehri : 1 806 hm3/yıl Batı Akdeniz Havzası : 1 382 hm3/yıl Yeraltı suyu (İldeki toplam emniyetli rezerv) : 198 hm3/yıl Toplam su potansiyeli : 3 386 hm3/yıl

Doğal göl yüzeyleri : 1 416 ha Gökgöl : 566 ha Acı göl : 850 ha

Baraj rezervuarı yüzeyleri : 3 723 ha Adıgüzel Barajı : 2 597 ha Cindere Barajı : 278 ha Gökpınar Barajı : 198 ha Yenidere Barajı : 650 ha

Seddelemeli rezervuar yüzeyi : 6 586 ha Işıklı depolama : 6 586 ha

Gölet rezervuar yüzeyi : 78,83 ha Tavas Gölet : 37 ha Beylerli Göleti : 20 ha Çamrak Göleti : 5,19 ha Boğaziçi Göleti : 16,64 ha

Akarsu yüzeyleri : 3 677 ha Büyük Menderes nehri : 2 500 ha Dalaman çayı : 1 177 ha

Toplam su yüzeyi : 14 936 ha

17

B.1.1. Yüzeysel Sular B.1.1.1. Akarsular

SU TOPLAMA HAVZALARINA GÖRE DAĞILIMI

YAĞIŞ ALANI DENİZLİ İLİ İÇİ HAVZALARA GÖRE DAĞILIM (km2) (km2) 05 GEDİZ HAVZASI 17 118 308,12 2,60% 07 B.MENDERES HAVZASI 24 903 8 174,64 68,88% 08 BATI AKDENİZ HAVZASI 22 618 2 970,18 25,03% 10 KAPALI BURDUR HAVZASI 8 764 415,06 3,50% DENİZLİ İLİ YÜZÖLÇÜMÜ 11 868,00

05

07 10 08

B.MENDERES HAVZASININ DENİZLİ İL SINIRI İÇİNDEKİ DAĞILIMI

07 YAĞIŞ YAĞIŞ ALANI ADI ALANI (km2) a)Işıklı Gölü 656,50 b)Adıgüzel barajı-Işıklı Gölü Arası 2077,11 c)Çürüksu Birleşimi-Adıgüzel Barajı Arası 700,86 d)Çürüksu çayı 2284,15 e)Kemer barajı 2077,22 f)Barz Kapalı Ovası 237,39 g)Kızılca Kapalı Ovası 108,61 h)Ovacık Kapalı Havzası 30,66 i)Süleymaniye Gölü Havzası 2,14 TOPLAM 8174,64

Harita B.1- Büyük Menderes nehri havza sınırı

Denizli İl sınırları içerisinden geçen Büyük Menderes Nehri, ilin en büyük akarsuyudur. Ortalama debisi 38,8 m3/sn ve yağış alanı 11.852 km2'dir. İkinci büyük akarsuyu Dalaman Çayı'dır. Ortalama debisi 11,6 m3/sn ve yağış alanı 3.280 km2'dir

Büyük Menderes Nehri: Toplam uzunluğu 529 km dir. Denizli ili içindeki uzunluğu 194 km’dir. Debisi 44,32 m3/sn dir. Dinar ilçesindeki "Su çıkan" dan çıkarak Dinar Ovası'na iner, burada Düden adını alan kaynama suları ile beslenerek Başpınar Ovası boyunca uzanır. Bir kısmı sazlık ve bataklık olan Gökgöl'e ulaşır. Gölün çıkısında bu suya "Homa Suyu" (Akçay) katılır. Çivril'de Işıklı Barajı'ndan çıkarak Çivril, Çal ve baklan Ovaları'nı geçerek, Çal ilçesinin doğusundan kuzeye dönerek Güney ilçesi sınırlarından içeri girer.

Baklan Ovası'ndan sonra suyun ilk sokulduğu derince, sarp boğaza "Seyit Boğazı" denir. Çallılar'ın "Dere alanı" dedikleri vadinin uzunluğu 20 km’dir. Burada BÜYÜK Menderes çok dar boğaza girer. BÜYÜK Sarıkaya kısığında 6-7 m yüksekten sut yapar. Bekilli'nin elektrik tesisi burada kurulmuştur. BÜYÜK Menderes, Mandek Koyu yakınında Uşak'tan gelen Bağnaz Çayı'nı Sarayköy yakınlarında Denizli'den gelen Çürüksü Çayı'nı da

18 alarak Aydın sınırına girer ve Söke ilçesine bağlı Balat Koyu Dipburnu Mevkii'nde Ege Denizi'ne dökülür.

Fotoğraf B.1.Büyük Menderes Nehri

Çürüksu Çayı: Uzunluğu 101 km, il içi uzunluğu 96 km, debisi 9,26 m3/sn'dir. Suyu çok kireçli olduğu için bu adı alır. Araplar çayı, Subaşı Deresi, Sazlı Dere ve Karakısık Çayı'nı alarak Hambat kırı kenarından geçer. Kaklık yönünden tekrar boğaza sokulur. Buralarda buna Emir çayı, aşağılarda Çürüksü denir. Yaz aylarında suları azalır. Kaklık güneyinde Kelkaya dibinde Karaçay'ı, sonra Honaz Çayı'nı alır. Denizli'nin 10 km kadar Güney doğusunda Gökpınar Suyu'nu alır. Korucak Mevkii'nde suları bir kanalla alınarak Sarayköy'e doğru uzatılmıştır.

DENİZLİ İL MERKEZİ YANDERELER TAŞKINLARINDAN KORUNMASI

ksu rü Çü

Dalaman Çayı (Gireniz Çayı): Uzunluğu 201 km, il içi uzunluğu 81 km, debisi 17,37 m3/sn’dir. Akarsu karstik kaynaklarla beslenir. İlk kuvvetli kaynaklarını Söğüt Gölü ve Dirmil Yaylaları tarafından alınır. Gölhisar Ovası'nda birleşerek Dalaman Çayı'nı oluşturur.

19

Acıpayam Ovası kenarından sonra, suyun içine sokulduğu Gireniz Boğazı'na girer. Girenez (Kelekçi) suyunu alır. Muğla-Köyceğiz sınırını geçerek Akdeniz'e dökülür.

Akçay( Bozdoğan Çayı): Uzunluğu 157 km, iliçi uzunluğu 70 km, debisi 17,37 m3/sn’dir. Kaynağını Bozdağ ve Sandraz Dağları'ndan alır. Kızılcabölük yakınlarından çıkan Yenidere Çayı'nı da içine alarak sularını çoğaltır. Eskere Ovası ve Bozdoğan Ovası'nı sular. Bozdoğan Ovası, Büyük Menderes Ovası'na açılmadan önce biraz daralır. Buralara donduran denir. Su buralarda Bozdoğan çayı adını alır. Üzerinde taşkından koruma, sulama ve elektrik üretimi amacıyla kurulmuş Kemer Barajı bulunur.

Bağnaz Çayı: Uzunluğu 170 km, il içi uzunluğu 13 km’dir. Murat Dağı'nın güneyinden doğar. Büyük Menderes'e katılmadan biraz yukarıda 50 m yükseklikten kuvvetli bir sut yapar. Güney'in elektriği bu su ile sağlanır. Bu çevrede küçük yan sularla bir çok değirmen döndüğünden Güneyli'ler buralara değirmen Deresi de derler. Bu boğazda Çal yönünden Menderes'e açılan Kurudere'ye Cehennem Deresi de denir.

Kufi Çayı: Uzunluğu 97 km, il içi uzunluğu 32 km, debisi 3,34 m3/sn’dir. Büyük Menderes'e dökülür. Çivril'in Çapal Köyü'nün 5 km doğusunda baslar, Işıklı rezarvuarında biter.

Hamam Çayı: Uzunluğu 48 km, il içi uzunluğu 117 km’dir. Güney Aşağı Çeşme Koyu'nun 9 km kuzey doğusunda baslar. Güney Adıgüzeller Koyu'nun 3 km kuzey doğusunda sona erer.

Gökpınar Çayı: İl içi uzunluğu 38 km, debisi 2,86 m3/sn’dir. Tavas'ın 10 km kuzey doğusundan başlar, Denizli'nin 9 km kuzeyinde sona erer. Çürüksu'ya dökülür.

Yenidere: İl içi uzunluğu 70 km, debisi 2,46 m3/sn dir. Kale'nin 13 km Güney doğusundan baslar. Kale'nin Karakaya Köyü'nün 2 km batısında Akçay'a dökülür.

Derbent Çayı: İl içi uzunluğu 32 km, debisi 1,00 m3/sn’dir. Buldan'ın 6 km batısından baslar, Buldan'ın 16 km kuzeyinde Alaşehir Çayı'na dökülür. Bölgenin iklimine bağlı olarak akarsuların debileri Aralık, Ocak, Şubat ve Mart aylarında ortalama debinin 15 katı seviyesine çıkabilir.

Çizelge B.12 – Denizli İlinin Akarsuları (DSİ, 2015) AKARSU İSMİ Toplam İl Sınırları Debisi Kolu Olduğu Kullanım Uzunluğu İçindeki (m3/sn) Akarsu Amacı (km) Uzunluğu (km) Büyük Menderes 529 194 44,32 - Done Temini Nehri Sulama+ İçme Dalaman Çayı 201 81 17,37 Akdenize dökülür suyu+ Enerji (Akköprü Barajı) Çürüksu Çayı Büyük Menderes 101 96 9,26 Sulama Nehri Büyük Menderes Enerji+Sulama Akçay 157 70 17,37 Nehri (Kemer Barajı) Büyük Menderes Bağnaz Çayı 170 13 Nehri Büyük Menderes Işıklı Gölünü Kufi Çayı 97 32 3,34 Nehri besler

20

B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar

Doğal Göller:

Acıgöl (Çardak Gölü): Denizli’nin en büyük gölü, bir kısmı Denizli sınırları içinde kalan Acı Göl’dür. Canlı yaşamayan göl suyundan sanayi tuzları (sodyum sülfat ) üretilmektedir. Tektonik oluşumlu bir göldür. Yüzölçümü 41,34 km2’dir. Çardak ilçesi ile Afyon-Dazkırı ilçesi arasındadır. Gölü Söğüt Dağları'ndan inen sular besler. Acıtuz Gölü de denilen gölün rakımı 836 m’dir. Burdur Gölü (854 m rakımlı) tarafından, Söğüt dağı diplerinden, bazen kıyının 1-2 m üstünden acımsı sular çıkar. Bu suların Burdur Gölü'nden geldiği sanılmaktadır. Acıtuz Gölü'nün suları çekilen yerlerinde ince ve bembeyaz tuz örtüsü kalır, bunu hayvanlar yalayarak ihtiyaçlarını giderirler. Goldeki tuz ile birleşik olarak potasyum, sodyum ve sülfat vardır. Bu maddeler gol kenarında kurulan işletmeler tarafından değerlendirilmektedir. B Sınıfı Sulak Alan’dır.

Fotoğraf B.2.Acıgöl

Beylerli (Çaltı) Gölü: Acıgöl'ün 20 km güney batısındadır. Derinliği azdır. En derin yeri 4 m’dir. Yüzölçümü 4,12 km2’dir. Denizden yüksekliği 850 m’dir. Gölü, Değirmen deresi ve Başpınar suları besler. Gençali Koyu göldeki kamış ve sazlıklardan yararlanır. Gölde balık yetişmemekte ancak suluk bulunabilmektedir.

Karagöl: Yüzölçümü 0,20 km, denizden yüksekliği 1.250 m’dir. Akarsularla beslenen bir krater gölüdür. Cambası Bozkurt ilçesinin üstünde, camlar arasında yer alan 3-4 gölden oluşur. Suları tatlıdır.

Süleymaniye Gölü: Yüzölçümü 1,05 km2, denizden yüksekliği 1.150 m’dir. Buldan ilçesi sınırları içerisindeki Süleymaniye Yaylası'nda ve Sazak Düzlüğü'ndedir. Gölün suları tatlıdır. Çevresi turistik bir kamp yeridir. Kara avcılığı yapılır.

Işıklı Gölü: Yüzölçümü 65,87 km2, denizden yüksekliği 814 m, en derin yeri 8 m’dir. Çivril ilçesindedir. Işıklı Suyu, Kufi Çayı gibi sularla beslenir. suların kontrol altına alınması için Işıklı barajı yapılmıştır. Suları tatlıdır. İçinde tatlı su balığı yaşar. Sularıyla Büyük Menderes'i besler.

21

Kartal Gölü: Denizli ili, Beyağaç ilçesinin güneyindeki Çiçekbaba Dağı'nın zirvesinin kuzeye bakan yamacında yer alır. Denizden yüksekliği 1903m.dir. Kartal Gölü ve Çevresi Orman Bakanlığı Milli Parklar ve Yaban Hayatı Koruma Genel Müdürlüğü tarafından koruma altına alınmıştır. Türkiye'nin en yaşlı Karacam ormanı buradadır. Ağaçların yaşları 850 ve 1300 yıl arasında değişmektedir. Kartal Gölü ve "Anıt Orman" civarı, bitki florası bakımından çok zengindir. Doğa bilimcilerin ilgi odağıdır.

Baraj Ve Göletler:

Işıklı Depolaması: Çivril ilçe merkezinin yaklaşık 10 km güney doğusunda yer almaktadır. Doğal göl niteliğindeki Işıklı gölü, dar ve derin Küfi yatağından gelen Küfi çayının ovaya açıldığı yerleri alüvyonla doldurması, bu şeklinde suların arka tarafta birikmesi ile meydana gelmiştir. Zamanla sulama suyuna olan ihtiyacın artması ile 1953 yılında DSİ tarafından gölün çevresi seddelenmiş ve 237,80 hm3 depolama hacmine sahip bir baraj gölü haline getirilmiştir. Baraj gölü sayesinde gölün çevresindeki ilçe ve köyler, taşkınlardan korunmakta ve göl suları, yaz mevsiminde önce Baklan ovasında bulunan tarım arazilerinin sonra da Adıgüzel Barajı vasıtası ile Sarayköy, Gölemezli, Nazilli, Aydın, Söke Ovalarında bulunan tarım arazilerinin sulanmasında kullanılmaktadır. Işıklı gölü oldukça sığ olup, geniş sazlıklarla kaplıdır. Saz, bu kamış bitmeyen derin kısmı ancak 6 km2 kadar ise de sazlık kesimle 65,86 km2’yi bulur. 821,00 maksimum su kotunda 237,80 milyon m3 hacmi olan gölün tabanında en derin kısmı 814,00 m kotundadır. En derin yeri 8,00 m’dir. Işıklı baraj gölü, Ramsar sözleşmesiyle A grubu sulak alanlardan sayılmıştır. 2015 yılı dolu hacim 211,60 hm3, doluluk oranı %88,98’dir.

Adıgüzel Barajı: Denizli iline bağlı Güney ilçesinin 16 km doğusunda Büyük Menderes Nehri üzerinde sulama, taşkın önleme ve enerji üretme amacıyla inşa edilmiş olup, 1990 yılında hizmete girmiştir. Aşağı Büyük menderes Projesi içerisinde yer alan Adıgüzel Barajı, Denizli ve Aydın illerindeki sulama alanlarına hizmet sunma yönünden en Büyük ve en önemli kilit tesistir. Adıgüzel Barajında depolanan 1.076 milyar m3 toplam hacimden 821,60 milyon m3 suyun önce enerjisi alındıktan sonra ilimiz Sarayköy-Pamukkale Ovası Sulaması içinde bulunan tarım arazileri ve Ege Denizi’ne döküldüğü noktaya kadar da Aydın ilinde bulunan tarım arazileri sulanmaktadır. Sulama, taşkın kontrolü ve enerji üretim amaçlıdır. Barajın tipi zonlu kaya dolgu olup yüksekliği talvegden 145 m’dir. Barajın gol alanı, Denizli ve Uşak il sınırları içerisinde yer almaktadır. Adıgüzel Barajı Türkiye'de işletmeye açılmış olan ve inşa halindeki barajlar içerisinde temelden 9.sırada, dolgu hacmi bakımından 11.sırada ve yıllık enerji üretimi bakımından ise 20.sırada yer alır. 2015 yılı dolu hacim 847,90 hm3, doluluk oranı %78,80’dir.

22

Fotoğraf B.3. Adıgüzel Baraj Gövdesi Ve Gölü

Cindere Barajı: Güney İlçesi’nin 5 km güneybatısında Büyük Menderes nehri üzerinde talvegden yüksekliği 72 m, temelden yüksekliği 107,50 m, 1,5 hm3 gövde hacminde Silindirle Sıkıştırılmış Katı Dolgu (SSKD) tipinde gövde inşa edilerek 2010 yılı başında hizmete açılmış olup, depolanacak 84,27 hm3 su ile, Adıgüzel Barajından bırakılan suların yeniden düzenlenmesi, mansabındaki Gölemezli, Pamukkale, Çürüksu, Karakıran, Buldan ve Yenicekent ovalarının sulanması ve 29,31 MW kurulu güçteki santral ile yılda 88 GWh enerji üretilmesi hedeflenmiştir. 2015 yılı dolu hacim 84,10 hm3, doluluk oranı %99,80’dir.

Fotoğraf B.4. Cindere Barajı

Vali Recep Yazıcıoğlu - Gökpınar Barajı: Denizli merkezine kuş bakışı 4 km mesafede bulunmaktadır. Baraj gölünde depolanan 27,72 hm3 su ile; 354 ha yeni sulama sahasının sulanması, mevcut Çürüksu sol sahilde 1.930 ha, Çürüksu sağ sahilde 3.894 ha olmak üzere toplam 5.824 ha sulama sahasına su takviyesi yapılması, Yukarı Çürüksu ovasındaki mevcut 3.952 ha sulama sahasının yeterli suya kavuşturulması ve halen sulamada kullanılan ortalama debisi 1,1 m3/s (34,7 hm3/yıl) olan Gökpınar kaynaklarının Denizli şehrine içmesuyu olarak

23 tahsisi amaçlanmıştır. Ayrıca, baraj mansabında bulunan Akköy, Pamukkale, Karahayıt, Aşağışamlı ve Sığma belediyelerine yıllık 3 hm3 içmesuyu tahsis edilmiştir. Öte yandan, ileriki yıllarda Gökpınar kaynağı ile diğer içmesuyu kaynaklarının Denizli ili içme ve kullanma suyu ihtiyacı için yetersiz kalabileceği düşüncesi ile alternatif kaynaklar bulunmadığı takdirde Gökpınar barajının Denizli şehrinin ileriki yıllardaki içme ve kullanma suyu ihtiyacında kullanılması da öngörülmüştür. 2001 yılında hizmete açılmıştır. 2015 yılı dolu hacim 27,30 hm3, doluluk oranı %98,48’dir.

Fotoğraf B.5. Gökpınar Barajı Su Toplama Havzası ve Baraj Gölünün Menbadan Görünüşü

Tavas – Yenidere Barajı: Tavas ilçesinin 19,4 km batısında, Yenidere çayı üzerinde talvegden 43 m yüksekliğinde 770.000 m3 hacme sahip toprak dolgu tipinde inşa edilerek 2010 yılı sonunda hizmete açılmış olup, Tavas Ovası’nda ileride yapılacak olan 3.716 ha’lık sahanın ihtiyacı olan 65 hm3 suyun depolanması hedeflenmiştir. 10.10.2010 tarihinde su tutulmaya başlanmış olup 2010 yılı sonu itibarı ile tamamlanmıştır. 2015 yılı dolu hacim 55,50 hm3, doluluk oranı %85,38’dir.

Çardak – Beylerli Barajı: Çardak ilçesi Beylerli Kasabasına 3 km yakınında Değirmendere üzerinde inşa edilmiş olup, 3,25 hm3 su depolanmaktadır. 828 hektar sahanın sulama suyu ihtiyacı karşılanmaktadır. 2006 yılında hizmete açılmıştır.

Fotoğraf B.6.Çardak-Beylerli Baraj Gölü

24

Tavas Göleti: Tavas ilçesinin 7 km yakınında Bören deresi üzerinde inşa edilmiş olup 2,00 hm3 su depolanmaktadır. Tavas bağlarını da kapsayan 240 hektar sahanın sulama suyu ihtiyacı karşılanmaktadır. 2000 yılında hizmete açılmıştır.

Buldan Derbent Baraj Gölü: Buldan Derbent Mahallesi civarındadır. Hacmi 54×106 m3 ‘ tür. Manisa Sarıgöl İlçesi ovasını sulama ve taşkın önleme amacı ile yapılmıştır.

Baklan Boğaziçi Barajı: Baklan İlçesine bağlı Boğaziçi mahallesi sınırları dahilinde yer alan Yeşilgöl deresi üzerinde yer almakta olup, Boğaziçi beldesine ait 3.000 dekar sahanın sulanmasına amacıyla yapılmıştır.

Fotoğraf B.7. Baklan Boğaziçi Barajı, Denizli

Aydoğdu Göleti: Tavas, Aydoğdu Köyü sınırları içinde Yoran Yaylasında olan göletin hacmi 2x106 m3 olup, Aydoğdu ve Kızılca Ovası’nı sulama ve taşkın önleme amacıyla yapılmıştır.

Beyağaç (Eşen) Göleti: Beyağaç İlçesi sınırları içindedir. Göletin hacmi 4x106 m3 olup, Beyağaç Havzasındaki arazileri sulamak amacı ile yapılmıştır.

Fotoğraf B.8. Eşen Göleti ve Eskere Ormanları Beyağaç, Denizli

25

Güney Çamrak Göleti: Güney İlçesi sınırları dahilinde yer alan Kızılgedik Deresi üzerinde yer almakta olup, Boğaziçi beldesine ait 9.100 dekar sahanın sulanmasına amacıyla yapılmıştır.

İlde bulunan sulama göletlerine ait bilgiler ise Çizelge B.13’de verilmiştir.

Çizelge B.13 – İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri (DSİ, 2014)

Göletin Adı Tipi Göl Göl Sulama Alanı Yıllık Ortalama Çekilen Kullanım hacmi, Alanı (net), ha Su Miktarı, (m3/yıl) Amacı hm3 (net), ha İŞLETMEYE AÇILMIŞ BARAJLAR Adıgüzel Barajı ve Kil Çekirdekli Kaya Sulama, Taşkın 1076 2600 78 060 709,7*106 HES Dolgu Koruma, Enerji Işıklı Depolaması Toprak Dolgu 237,8 6400 5 824 155,46*106 Sulama Gökpınar Vali Kil Çekirdekli Sulama, İçme- Recep Yazıcıoğlu 27,72 195 5 824 45,22*106 Toprak Dolgu kullanma Suyu Barajı SSKD (Silindirle Cindere Barajı ve Sıkıştırılmış Katı 82 280 4 600 839*106 Sulama, Enerji HES Dolgu) Tavas-Yenidere Kil Çekirdekli 65 650 7 000 87,8*106 Sulama Barajı Toprak Dolgu İŞLETMEYE AÇILMIŞ GÖLETLER Kil Çekirdekli 6 Tavas Göleti 1,87 29,6 225 3,26*10 Sulama Toprak Dolgu

Çardak Beylerli Kil Çekirdekli 6 3,24 20,3 762 6,30*10 Sulama Göleti Toprak Dolgu Baklan Boğaziçi Kil Çekirdekli Kum – 1,56 19,4 300 - Sulama Göleti Çakıl - Kaya Dolgu Güney Çamrak Kil çekirdekli kaya 0,468 9 91 - Sulama Göleti dolgu

B.1.2. Yeraltı Suları

Denizli İli, yayla niteliğindeki yüksek çanak ova tabanlarında havza ve vadilerinde önemli miktarda yeraltı suyuna sahiptir. Ova ve havzaların yeraltı suyunun emniyetli rezerv durumu aşağıda verilmiştir. - Acıpayam Ovası (78,82 hm3/yıl) - Tavas Ovası (40 hm3/yıl) - Çameli Ovası (5,8 hm3/yıl) - Çivril-Baklan Ovası (30 hm3/yıl) - Çardak Ovası (8 hm3/yıl) - Kaklık Yukarı Çürüksu Havzası (90 hm3/yıl kaynaklar dahil) - Sarayköy Ovası (2,5 hm3/yıl)

Çizelge B.14 – Yas Faaliyetleri (2014 Yılı Sonu İtibariyle Açılan Kuyular) (DSİ, 2014)

AMACI KUYU ADEDİ DERİNLİK (m) Araştırma Kuyusu 265 37.996 İşletme Kuyusu 486 67.468 Bedelli Kuyu 98 13.428 İçme-Kullanma Kuyusu 3 368 TOPLAM 852 119.260

26

Çizelge B.15– 2015 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2015)

Kullanım amacı ve kullanılan miktar Analiz Yapılan İstasyonun

Koordinatları Su Kaynağının İçme (YAS için) Cinsi Endüs- Akım Analiz Yıllık Adı ve Enerji Yeri (UTM UPS / WGS 84) (Yüzey/ Sulama triyel gözlem sonuçları Ortalama kullan üretim (İlçe, Köy, Yeraltı) suyu su istasyonu SKKY Nitrat Değeri ma i Mevkii) temini kodu (Tablo-1) (mg/L) suyu

Gökpınar Sulama 687304 4184124 Yüzey 01 Il.Sınıf Merkez- 6,76 Baraj Gölü Suyu Sulama Merkez- 688383 4190842 Yüzey Çürüksu 02 Il.Sınıf 5,37 Suyu Korucuk M. Çivril- Işıklı Baraj 747725 4233387 Yüzey Sulama 03 I.Sınıf Beydilli 0,903 Gölü Suyu Kapaklar M. Menderes Sulama Sarayköy- 668364 4202173 Yüzey Nehri- Suyu 04 Il.Sınıf Menderes 6,826 Sarayköy Tekstil M. Adıgüzel Sulama Güney- 693517 4225681 Yüzey 05 I.Sınıf 4,099 Barajı Suyu Kapaklar M.

Menderes Çıtak- Çıtak 731313 4226524 Yüzey Sulama 06 I.Sınıf 3,657 Nehri-Çıtak Köprüsü Suyu Menderes Sulama Sarayköy- 673444 4206116 Yüzey Nehri- Suyu 08 I.Sınıf Ahmetli 3,552 Ahmetli Eski Köprü S-28 Çayın - < 50 Sarayköy- 673958 4208185 Yer altı 09 0,411 içi (Düşük) Çayın İçi M. Sulama Honaz- Kaklık - Yer altı Suyu < 50 Kaklık 709386 4192430 Çimento 13 0,001 Yer altı (Düşük) Çimento Fabrikası Fab.Mevki Çivril- Sulama Çivril- 242581 4230387 Yüzey 15 I.Sınıf 4,185 Gökgöl Suyu Gökgöl M. Dalaman Sulama Acıpayam- 720342 4129583 3,911 Yüzey Çayı- Suyu 16 I.Sınıf Darıveren

Darıveren M. Bedirbey Sulama Acıpayam- 714998 4136478 Yüzey Köyü- Suyu 17 II.Sınıf Çameli Yol 6.606 Çameli Yolu Üzeri Acıpayam- Sulama Acıpayam- 703228 4123533 Yüzey Kelekçi Suyu 18 I.Sınıf Kelekçi 4,253 Köprüsü Köprüsü Alcı-Çiftlik Sulama Acıpayam- 694294 4113495 Yüzey Köyü Suyu 19 II.Sınıf Çiftlik Köy 6,101 Köprüsü Köprüsü Çal-Kısıklı Sulama Çal-Kısıklı 713740 4217338 Yüzey 20 I.Sınıf 4,612 Mevkii Suyu M. Akkent- Sulama Çal-Akkent 709886 4228940 Yüzey Bekilli Suyu 21 I.Sınıf Bekilli 3,648 Köprüsü Köprüsü S-33 - < 50 Sarayköy- 672713 4205687 Yer altı Ahmetli- 22 1,436 (Düşük) Dikilitaş M. Dikilitaş - Sarayköy- S-1 Gölemezli- < 50 720342 4129587 Yer altı 23 Gölemezli 1,962 Göl Mevki (Düşük) Göl M. Seraserli - < 50 Çivril- 747412 4233595 Yer altı 24 0,01 Kuyu- Çivril (Düşük) Seraserli M. Çandır Kuyu - Sulama < 50 Çivril- 761180 4231540 Yer altı 25 3,191 Çivril Suyu (Düşük) Çandır M. Sazköy Kuyu- - < 50 Bozkurt- 735122 4182195 Yer altı 26 0,01 Bozkurt (Düşük) Sazköy M. Dedebağ Sulama < 50 Acıpayam- 715647 4134621 Yer altı Kuyu- Suyu 27 5,785 (Düşük) Dedebağ M. Acıpayam Kızılyer Kuyu- Sulama < 50 Honaz- 703693 4183887 Yer altı 28 7,69 Honaz Suyu (Düşük) Kızılyer M. Sulama Tavas- Çiftlikköy < 50 672073 4157430 Yer altı Suyu 29 Çiftlikköy 8,643 Kuyu-Tavas (Düşük) M.

27

Kullanım amacı ve kullanılan miktar Analiz Yapılan İstasyonun

Koordinatları Su Kaynağının İçme (YAS için) Cinsi Endüs- Akım Analiz Yıllık Adı ve Enerji Yeri (UTM UPS / WGS 84) (Yüzey/ Sulama triyel gözlem sonuçları Ortalama kullan üretim (İlçe, Köy, Yeraltı) suyu su istasyonu SKKY Nitrat Değeri ma i Mevkii) temini kodu (Tablo-1) (mg/L) suyu

Köke Kuyu- Sulama < 50 Acıpayam- 713024 4136009 Yer altı 30 1,444 Acıpayam Suyu (Düşük) Köke M. Derbend Baraj Sulama 661451 4224684 Yüzey 32 I.Sınıf Buldan 1,278 Gölü-Buldan Suyu Cindere Baraj Sulama 678353 4220626 Yüzey 33 I.Sınıf Güney 0,89 Gölü-Güney Suyu Kabalar Kuyu- - < 50 Çal- 700872 4220889 Yer altı 34 1,207 Çal (Düşük) Kabalar M. Yenidere Sulama 667427 4163676 Yüzey 35 I.Sınıf Tavas 1,656 Barajı-Tavas Suyu

Bölgede, Paleozoyik yaşlı mermerler, Mesozoyik yaşlı kireçtaşları, Tersiyer yaşlı birimlerin kumlu-çakıllı seviyeleri ile Kuvaterner yaşlı alüvyonun kumlu çakıllı seviyeleri akifer niteliği taşımaktadır. Bu birimlerde açılan kuyular genelde içmede, sulamada, turizmde ve sanayide kullanılmaktadır. Kuyulardan çekim, genelde yaz aylarında artmaktadır.

Yeraltı suyu akiferleri, yer altı suyu kullanım amaçları, yeraltı suyu yıllık çekim miktarı konularına da kısaca değinilmelidir.

B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri

Denizli ili ve çevresinde yeraltısuyu seviyeleri 0 ile 50 m civarında gözlenmektedir.

B.1.3. Denizler

İlimizin denizle kıyısı bulunmamaktadır.

B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi

Çizelge B.16 -İlimizde 2015 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2015) Veri elde edilememiştir.

B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu

B.3.1. Noktasal kaynaklar

B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar

İlimiz genelinde endüstriyel kaynaklı atıksu arıtma tesislerinin deşarj noktaları; kanalizasyon, Sarıçay, sulama kanalı, drenaj kanalı, Dalaman Çayı, kuru dereler, geri dönüşümlü, Çürüksu

28

Deresi, Gümüşçay Deresi, Tilki Deresi, Akhan Çayı, B.Menderes, Tabakhane Çayı, sulama+alıcı ortam ve yağmur suyu kanallarıdır. Bu firmaların Arıtma tesis kapasitesi en az 5 m3/gün en fazla 90.000 m3/gün’dür.

B.3.1.2. Evsel Kaynaklar

İlimiz genelinde evsel kaynaklı atıksu arıtma tesislerinin deşarj noktaları; sulama kanalları, kuru dereler, Ebir Çayı, alıcı ortam, Çürüksu Deresi, DSİ Kurutma Kanalı ve Kumkısık Deresi’dir. Bu firmaların Arıtma tesis kapasitesi en az 10 m3/yıl en fazla 146.000 m3/yıl’dır.

B.3.2. Yayılı Kaynaklar

B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar

İlimizde toplam 376.738 ha tarım alanı bulunmaktadır. Toplam tarım alanlarının 166.359 ha kısmı sulanmakta, 27.799 ha alanı sulamaya açılması planlanmakta, 182.580 ha alanında ise sulama bulunmamaktadır.

İl bazında kullanılan toplam Pestisit miktarı 1.442.689 ton’dur. Ayrıca il bazında kullanılan bitki besin maddesi olarak kullanılan gübre miktarı 74.462,35 ton’dur.

TOPRAK KAYNAKLARI POTANSİYELİ VE KULLANIM ŞEKLİ(DSİ) KHGM ETÜT SONUÇLARI Tarıma elverişli arazi : 422 559 ha Çayır-Mera : 118 726 ha Orman-Fundalık : 602 347 ha Diğer arazi : 33 268 ha Toplam : 1 176 900 ha Sulanabilir arazi : 405 401 ha

DSİ ETÜT SONUÇLARI Etüt edilen arazi : 230 788 ha Sulamaya elverişli arazi : 213 283 ha Ekonomik olarak sulanabilir arazi : 135 332 ha

Toprak su kooperatifi sulamaları : 18 390 ha İşletmede olan : 17 591 ha İnşa halinde olan : 799 ha KHGM sulamalar : 23 490 ha Halk sulamaları : 18 175 ha DİĞER SULAMALAR TOPLAMI: 58 821 ha

İL GENEL TOPLAMI : 233 363 ha

B.3.2.2. Diğer

Yeterli veri bulunamamıştır.

29

B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri

B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu

B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti

DESKİ olarak su temininin büyük bir kısmı aşağıdaki grafikte de görüldüğü üzere kendiliğinden yüzeye çıkan doğal su kaynaklarından temin edilmektedir. Geri kalan kısmı ise şehrin ihtiyaç duyulan bölgelerinde açılan derin kuyulardan çekilerek şebekeye verilmektedir. Doğal kaynaklardan debileri yüksek olanlar; Gökpınar ve Derindere kaynakları olup diğer kaynaklar şehrin farklı bölgelerinde ve farklı debilerdedir. İhtiyaç halinde kullanıma hazır olan derin kuyu sayısı ise 71 dir. Kaynaklarda meydana gelen mevsimsel debi değişimlere göre kullanılan derin kuyu sayısı aylara göre farklılık göstermektedir.

Derin kuyular 8%

Doğal kaynaklar 92%

Şekil B.7 - Denizli ilinde DESKİ Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı (DESKİ, 2015)

İçme suyu hizmetinden yararlanamayan mesken bulunmamaktadır. Yeni yerleşimler yapıldıkça ihtiyaçlar doğrultusunda şehir şebekesi bulunmayan yerlerde şebeke imalatları yapılmaktadır.

B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti

İhtiyaç halinde kullanılan yer altı suyu kaynaklarımızın sayısı (derin kuyu) 71 dir. Herhangi bir arıtmaya gerek olmadan depolara pompalar aracılığıyla su basılmaktadır. Derin kuyulardan 2015 yılında temin edilen su miktarı 3.725.978,40 m³ dür.

İhtiyaç halinde kullanılan yer altı suyu kaynaklarımızın sayısı (derin kuyu) 71 dir. Herhangi bir arıtmaya gerek olmadan depolara pompalar aracılığıyla su basılmaktadır.

30

B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb.

İçme Suyu temin edilen kaynaklara ve derin kuyulara ait 2015 yılı ortalama debi verileri aşağıdaki çizelgede yer almaktadır.

Çizelge B.17- İçme Suyu temin edilen kaynaklara ve derin kuyulara ait 2015 yılı ortalama debi verileri

SIRA NO Kaynak Ortalama Debi (l/s) 1 Gökpınar Kaynağı 845,02 2 Derindere Kaynağı 360,30 3 Sondaj Kuyuları 118,15 4 Diğer kaynaklar 138,60 Toplam 1.462,02

Vali Recep Yazıcıoğlu Gökpınar Baraj Gölü Ve Su Toplama Havzası:

Alanın Resmi Adı: Vali Recep Yazıcıoğlu Gökpınar Baraj Gölü ve Su toplama Havzası Coğrafi Konumu ve Koordinatları: Denizli şehir merkezinin kuzeydoğusunda Gökpınar Deresi üzerindedir.

Fotoğraf B.9. Vali Recep Yazıcıoğlu Gökpınar Baraj Gölü ve Su toplama Havzası

31

Çizelge B.18- Vali Recep Yazıcıoğlu Gökpınar Barajı Koruma Alanı Sınır Koordinatları

Alanı: Bu proje ile 698 ha yeni sulama sahası açılması, mevcut Çürüksu sol sahilinde 1.930 ha, Çürüksu sağ sahilinde 3.894 ha olmak üzere toplam 5.824 ha sulama sahasına su takviyesi yapılması, Yukarı Çürüksu Ovası’ndaki mevcut 3.952 ha sulama sahasını yeterli suya kavuşturması ve halen sulamada kullanılan ortalama debisi 1,1 m3/sn (34,7 hm3/yıl) olan Gökpınar kaynaklarının Denizli şehrine içme suyu olarak tahsisi amaçlanmaktadır.

Yasal Konumu: Baraj gölü suyunun temiz kalması için, 15.09.1995 tarih ve 08 nolu Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile Vali Recep Yazıcıoğlu Gökpınar Baraj Gölü ve Su toplama Havzası Su Kirliliği ve Kontrolü Yönetmeliğine göre koruma altına alınarak koruma alan sınır koordinatları belirlenmiştir.

Su Kirliliği ve Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde koruma altına alınan Gökpınar Baraj Gölü ve Su Toplama Havzası baraj gölünün su toplama kapasitesini karşılamayacağı düşünülerek (kirlenen suların bay-pas kanalı ve ileride yapılacak kolektör hattı ile havza dışına çıkarılacak olması nedeniyle ) 27 km2 büyüklüğündeki Kuruçay Havzası 25.06.2002 tarih ve 06 nolu Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile Gökpınar Baraj Gölü ve su toplama havzası da dahil edilmiştir.

Gökpınar Baraj Gölü ve Su Toplama Havzası sınırları içerisinde Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hükümleri ve aşağıda belirtilen 15/09/1995 tarih ve 08 nolu Mahalli Çevre Kurulu Kararı hükümleri uygulanmaktadır.

1-Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü’nün 15/06/1995 tarih ve 920-095/3783 sayılı Gökpınar Baraj Gölünün Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği kapsamında değerlendirilmesi ile ilgili olarak Denizli Valiliğine gönderdiği yazıdan önce Bayındırlık ve

32

İskan Müdürlüğüne müracaatla Uzun Mesafeli Koruma Alanı içerisinde konut alanı için ön izin talebinde bulunan ve ilgili kuruluşlardan uygun görüş almış olanlara konut amaçlı imar planı yapımı için izin verilmesine,

2-Gökpınar kaynağı ile Gökpınar Barajı arasında kalan dere kenarının Mutlak Korumaya alınmasına, bu bölgede yer alan ve yeni kurulacak olan balık üretme tesislerinden arıtma tesisi istenmesine

3-Şimdiye kadar yapılmış olan, harita üzerinde işaretlenmiş mevcut yapılar haricinde yapılaşmaya izin verilmemesine,

4-Çukurköy Köyü (cankurtaran Belediyesi), Karataş Köyü ve Değirmen Mahallesi kanalizasyon hattı harita üzerinde çizilmiş olup, arıtma tesisinin Kozak Meydanı civarında yapılmasına,

5-Kamulaştırılması istenen Karakurt Köyü için alternatif alan olarak belirlenen (Erendüzü, Zeytintepesi, Taşlıtarla) üç yerden birinin seçilmesine,

6-Orta ve uzun mesafeli koruma alanı içerisinde yer alan mevcut imar planlarının aynen korunmasına, yeni ilave imar planları yapılarak genişletilmemesine, bu durumun Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü, Denizli Belediyesi, Bağbaşı, Kayhan, Kınıklı ve Cankurtaran Belediyelerine yazılı ile bildirilmesine,

7-Gökpınar su kaynağı etrafında piknik yapılmasının kesinlikle yasaklanmasına, bu hususta Denizli Belediyesine yazı yazılmasına,

8-Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği koruma alanları içerisinde imar planlı bölgeler dışında yeni kurulacak tesislere izin verilmemesine, ilgili belediyelere, Bayındırlık ve İskan Müdürlüğüne gerekli duyurunun yapılmasına,

9-Gökpınar Barajı Su Toplama Havzası içerisinde kalan mevcut taş ocaklarının işletme ruhsat süreleri bitiminde yeni süre verilmemesi ve yeni taş ocakları açılmasına izin verilmemesine, bu konuda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına, İl Özel İdare Müdürlüğüne ve Milli Emlak Müdürlüğüne yazı yazılmasına,

10-Bu Mahalli Çevre Kurulu Kararında bulunmayan konularda 4/9/1988 tarih ve 19919 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulmasına karar verilmiştir.

Aydınlar Akbaş Baraj Gölü Ve Su Toplama Havzası: Türkiye’nin Ege Bölgesi’nde Denizli ilinin 20 km doğusunda Çaykavuştu (Kocaçay) deresi üzerinde inşa edilecektir. “Çürüksu Akbaş Projesi” kapsamındaki Akbaş Barajı İnşaatı yapım işinin 16.12.2009 tarihinde ihalesi yapılarak yüklenici firma ile 09/04/2010 tarihinde sözleşme imzalanmış ve 05/05/2010 tarihinde işe başlanmıştır. Sözleşmeye göre işin süresi 1230 takvim günü olup iş bitim tarihi 16/09/2013 tarihidir.

Proje ile, Denizli iline yıllık 8,76 hm³ içmesuyu sağlanması, Honaz beldesine ait toplam 690 ha tarım alanı yüksek basınçlı olarak damlama-yağmurlama sistemle sulanması ve 2,5 MW kurulu güce sahip bir santral ile 6,77 GWh/yıl enerji üretimi hedeflenmektedir.

33

Alanın Resmi Adı: Aydınlar Akbaş Baraj Gölü ve Su Toplama Havzası Coğrafi Konumu ve Koordinatları:

Şekil B.8- Aydınlar Akbaş Barajı Koruma Alanı Sınır Koordinatları

Yasal Konumu: Denizli Merkez ve yakın çevresinin gelecekteki içme suyu ihtiyacını karşılamak amacıyla havza sınırları, göl çanağı, mutlak, kısa, orta ve uzun mesafeli koruma alanı sınırları 1/25.000 ve 1/5.000’lik haritalara işlenmiş, havzada komisyonca çalışmalar yapılmış, 30.12.2001 tarih ve 08 nolu Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile havza koruma altına alınmıştır.

Fotoğraf B.10. Akbaş Koruma havzasına ait fotoğrafları

Aydınlar Akbaş Baraj Gölü ve Su Toplama Havzası sınırları içerisinde Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hükümleri ve aşağıda belirtilen 30.12.2001 tarih ve 08 nolu Mahalli Çevre Kurulu Kararı hükümleri uygulanmaktadır.

34

a)Mahalli Çevre Kurulunun, Baraj Gölü ve Su Toplama Havzasını koruma altına alma kararı tarihinden önce Bayındırlık ve İskan Müdürlüğüne ve Karaçay Belediyesine müracaatla orta ve uzun mesafeli koruma alanı içerisinde yapılaşma ön izin talebinde bulunan ve ilgili kuruluşlardan uygun görüş alanlara konut amaçlı yapılaşma izni verilmesine, b)Mahalli Çevre Kurulu Kararından sonra havza içerisinde mutlak ve kısa mesafeli koruma alanında bulunan yerleşim birimlerinde mevcut yapıların dondurulmasına, ilave ve mevzii imar planı ve yeni köy yerleşim alanı çalışmalarının yapılmamasına, mevcut yapılar haricinde yapılaşmaya izin verilmemesine, orta ve uzun mesafeli koruma alanında Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda yapılaşmaya izin verilmesine, bu durumun Bayındırlık ve İskan Müdürlüğüne, Honaz Kaymakamlığına, Serinhisar Kaymakamlığına, Karaçay Belediyesine, Akbaş, Aydınlar ve Kocapınar Köyleri Muhtarlıklarına yazı ile bildirilmesine, c)Mevcut imar planlarında yapılacak imar planı tadilatlarında “İmar Planı Yapılması ve Değişikliklerine Ait Esaslara Dair Yönetmelik” hükümlerine uyulması ve yoğunluk arttırıcı tadilatlara gidilmemesi, d)Orta mesafeli koruma alanında bulunan Aydınlar ve Akbaş Köyleri ile uzun mesafeli koruma alanı içerisinde bulunan Karaçay Kasabası ve Kocapınar Köyünde kanalizasyon şebekesinin yapılmasına atıksuların evsel atıksu arıtma tesisi ile arıtım yapılarak kollektör hattı ile havza dışına taşınmasına, havza dışına taşınamaz ise Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo-1’de yer alan I. Sınıf Yüksek Kaliteli Su Standartlarında arıtılarak havza içene deşarj edilmesine, e)Mutlak Koruma Alanı içerisinde ve baraj gölü kenarında kalacak olan köy ulaşım yolunun mutlak koruma alanı sınırı dışına çıkartılması için programa alınmasına, f)Bu Mahalli Çevre Kurulu Kararında bulunmayan hususlarda Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulmasına,

Çizelge B.19 - İlimizdeki İçmesuyu Amaçlı Barajlar (DSİ, 2014)

GÖL GÖL HACMİ MAX. SU GÖLÜN ADI YERİ AMACI AŞAMASI ALANI (rezerv) KOTU (ha) (hm3) (m) Vali Recep Sulama, İçme ve Yazıcıoğlu Denizli-Merkez İşletmede 195 27,72 336,20 Kullanma Suyu Temini Gökpınar Barajı Aydınlar Akbaş Sulama, İçme Suyu İnşaat Honaz 76 24,35 927 Barajı Temini, Enerji aşamasında

35

Çizelge B.20 - Denizli İli İçme - Kullanma Suyu Durumu (2014 yılı sonu itibariyle)

FAYDA ASAMASI TESİSİN ADI (hm³/yıl) ÖN İNCELEMESİ TAMAMLANAN 0,00 PLANLAMASI DEVAM EDEN 9,00 Acıpayam Akdere Barajı İKES 9,00 PROJESİ DEVAM EDEN 19,37 Acıpayam Akdere Barajı ve Pınarbaşı İKES 19,37 İNŞA HALİNDE OLAN 8,76 Aydınlar Akbaş Barajı 8,76 İŞLETMEDE OLAN 3,00 Gökpınar Barajı 3,00 DENİZLİ İL TOPLAMI 40,13

B.4.2. Sulama

İlin toplam 376.738 ha tarım alanı içinde 166.359 hektarı sulanmaktadır. Sulamaya açılacak olan 27.799 hektardır. Toplam sulanabilir alan 194.158 hektardır.

Toplam sulanan alanın 110.868 hektarı DSİ sulaması, 36.838 hektarı ise İl Özel İdaresi sulaması, 18.653 hektarı halk sulaması şeklindedir.

TOPLAM SULANIR VE SULANABİLİR ALAN (194.158 ha) TARIM TOPLAM SULANAN ALAN (166.034 SULAMAYA AÇILACAK ALANI ha) ALAN (ha) DSİ İl Özel HALK İdaresi SULAMASI

110.868 36.838 18.653 27.799 376.738 (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2015)

Halen toplam tarım arazilerimizin % 44’ü sulanmakta olup, sulama projeleri tamamlandığında bu oran % 51,5 olacaktır.

Önceki yıllarda sulamaya açılan alanlarda sulama sistemleri açık kanaldır. Son yıllarda su kayıpları fazla olan bu sistemlerden vazgeçilerek kapalı sulama sistemleri teşvik edilmekte ve desteklenmektedir.

36

Çizelge B.21- Denizli İli Sulamaları (2014 yılı sonu itibariyle) Sulama ASAMASI TESİSİN ADI Alanı (ha) PLANLAMASI DEVAM EDEN 349.0 Acıpayam Sırçalık Göleti ve Sulaması 349.0 PROJE AŞAMASI 5116.9 Eşeler Barajı (Yazır- Dodurgalar) ve Sulaması 2045.0 Honaz Pınarbaşı Sulaması Proje Yapımı 1554.0 *Tavas Kızılca Göleti ve Sulaması 162.0 *Beyağaç Sazak Göleti ve Sulaması 83.0 *Acıpayam Güneyköy göleti ve Sulaması 80.0 *Tavas Nikfer Göleti ve Sulaması 150.0 Denizli-Bozkurt Emirçay Göleti ve Sulaması 250.0 Denizli-Bozkurt Emirçay İnceler Göleti ve Sulaması 582.0 Çameli İmamlar Göleti ve Sulaması 210.9 YATIRIM PROGRAMINDA BULUNAN SAHA 15821.9 Yenidere Barajı Tavas Ovası Sulaması 3304.0 Honaz Ovası Sulaması 790.0 Buldan Ovası Sulaması 2864.0 Akalan Ovası Sulaması 746.0 Acıpayam Ovası Sulaması 2. Kısım 2220.0 Çürüksu Sol Sahil Ana Kanalı ve Böceli Regülatörü Sulama 4690 (Reh) Tesisleri Tavas-Kızıldere Göleti ve Sulaması 223.0 Beyağaç Bövet Göleti ve Sulaması ** 382.0 Tavas Kozlar Göleti ve Sulaması 84.9 Buldan Aktaş Göleti ve Sulaması 160.0 Buldan Dımbazlar Göleti ve Sulaması 81.0 Buldan Hasanbeyler Göleti ve Sulaması 212.0 Tavas Yahşiler Göleti ve Sulaması 73.0 Güney Koparan Göleti ve Sulaması 183.0 Tavas Seki Göleti ve Sulaması 104.0 Sulama ASAMASI TESİSİN ADI Alanı (ha) Acıpayam Alaattin Göleti ve Sulaması 214.0 Çal Bayıralan Göleti ve Sulaması 59.0 Çivril Gürpınar Göleti ve Sulaması 56.0 Güney Eziler Göleti ve Sulaması 42.0 *Acıpayam Darıveren Göleti ve Sulaması 94.0 *Acıpayam Yeşilyuva Göleti ve Sulaması 167.0 Beyağaç Sarp Deresi Göleti ve Sulaması 198.0 Çal-Akkent Pompaj Sulaması** 594.0 Çardak-Gemiş Sulaması** 968.0

37

Kale-Narlı Sulaması** 593.0 Baklan Ovası Karayahşiler Pompaj Sulaması** 336.0 Karakıran Kabaağaç Sulaması 1074.0 İŞLETMEDE OLAN 114044.0 Acıpayam Ovası Sulaması 1. Kısım 11269.0 Baklan Sulaması 50596.0 Beylerli 828.0 Çal Sulaması 1840.0 Çürüksu Sulaması 12259.0 Gümüşsu Pompaj Sulaması 2200.0 Irgıllı Sulaması 5400.0 Işıklı Sulaması 2703.0 Kelekçi Sulaması 2180.0 Pamukkale Sulaması 10556.0 Sütlaç Sulaması 3000.0 Tavas 240.0 Yenice-Sarayköy Sulaması 10582.0 Baklan Boğaziçi 300.0 Çamrak Göleti 91.0 Genel Toplam 135331.8 * Planlama ve Proje yapımı birlikte yapılacaktır. **İş fiilen tamamlanmış olup sulama birliğine devri yapılmadığından dolayı yatırım programındaki sahada bulunmaktadır.

B.4.2.1. Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı

DENİZLİ İLİNDE İŞLETMEYE AÇILAN BÜYÜK SU İŞLERİ SULAMALARI

1- ACIPAYAM OVASI SULAMASI 1. KISIM

1 PROJENİN YERİ : Acıpayam-Denizli 2 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL: 1958–1997 3 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER: Yapraklı Barajı depolama tesisinden Dalaman Çayı’na bırakılan sular Yusufça-Çamköy Regülâtörü ile şebekeye alınmaktadır. Eski Kumavşar sulaması, Acıpayam sağ sahil sulaması İçinde kalmıştır. 3.1 SU KAYNAĞI : Yapraklı Barajı (Sulamaya verilen su 155,46 hm³) 3.2 SULAMA ÜNİTELERİ : Sulama alanı 11.269 ha (brüt) 10.300 ha (net) 4 TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ: Sulamanın “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1996 yılında Acıpayam Sağ Sahil Sulama Birliği’ne devredilmiştir.

38

2- BAKLAN OVASI SULAMASI

1 PROJENİN YERİ : Baklan sağ sahil (BRI)+Baklan Sol Sahil (BL1), Çivril 2 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL: 1991-1996 3 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER: Sulama suyu, Işıklı Gölün’den Işıklı Regülatörü vasıtasıyla pompajla şebekeye alınmaktadır. 3.1 SU KAYNAĞI : Işıklı Gölü (Sulamaya verilen su 155,46 hm³) 3.2 SULAMA ÜNİTELERİ : SAĞ SAHİL(BR1) SOL SAHİL (BL1) Brüt (ha) Net (ha) Brüt (ha) Net (ha) BR-1 9 120 7 500 BL-1 18 276 17 180 BR-2 3 480 3 132 BL-2 12 610 11 009 BR-3 4 000 3 600 TOPLAM 16 600 14 232 30 886 28 189 GENEL TOPLAM 47 486 ha (Brüt) 42 421 ha (net) 4-TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ: Sulamanın İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1996 yılında, Yeşil Çivril Sağ Sahil Pompaj ve Baklan Sol Sahil pompaj Sulama Birlikleri’ne devredilmiştir.

3- ÇAL OVASI SULAMASI

1 PROJENİN YERİ : Çal-Denizli 2 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1996 3 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Cazibe sulamasıdır. Işıklı Gölü depolama tesisimizden B.Menderes yatağına bırakılan sular Çal-Erenler Regülatörü ile şebekeye alınmaktadır

3.1 SU KAYNAĞI : Isıklı Gölü (sulamaya verilen su 145,10 hm³) 3.2. SULAMA ÜNİTELERİ : Pompaj sulaması 1 840 ha (brüt) 1 730 ha (net) 4 TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ Sulamanın İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1994 yılında Çal Ovası Sulama Birliği’ne devredilmiştir.

4-ÇÜRÜKSU SULAMASI

1. PROJENİN YERİ : Denizli 2 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1946-1986 3 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : 9 adet küçük cazibe ve pompaj sulamasından Çürüksu sol sahil sulamasının bir kısmından oluşmaktadır. Gökpınar Barajı’dan bırakılan sular Akhan regülatörü vasıtasıyla, Çürüksu kaynaklarından gelen sular da Halkalı ve Böceli regülatörleri vasıtasıyla şebekelere alınmaktadır. YAS kuyularından temin edilen sular ise direkt şebekelere verilmektedir. 3.1 SU KAYNAĞI : Gökpınar Barajı (sulamaya verilen su 35,31 hm³) ve YAS Kuyuları

39

3.2 SULAMA ÜNİTELERİ Brüt Net İşletme Şekli Yukarı Çürüksu 1 837 ha 1 347 ha S.S.Kaklık Sul. Kooparatifi Yukarı Çürüksu 853 ha 654 ha S.S.Aşağıdağdere Sul. Kooparatifi Yukarı Çürüksu 250 ha 199 ha S.S.Dereçiftlik Sul. Kooparatifi Bereket 6 300 ha 4 690 ha Bereket Sulama Birliği Çürüksu Sol 2 219 ha 1 712 ha Gökpınar Sulama Birliği Baldan 800 ha 610 ha Honaz KHG. Birliği Toplam 12 259 ha 9 212 ha

4 TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ : Sulamanın “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu ünite ünite olarak; Baldan Sulaması 1994 yılında “Honaz KHG. Birliği’ne, Sol Sahil ünitesi 1996 yılında Gökpınar Sulama Birliği’ne, Sağ sahil ünitesi 1996 yılında Bereket Sulama Birliği’ne, Yukarı Çürüksu ünitesi de 2002 yılında S. S. Kaklık, Aşağıdağdere ve Dereçiftlik Sulama Kooparatiflerine devredilmiştir.

5- GÜMÜŞSU SULAMASI

1 PROJENİN YERİ : Çivril 2 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1992 3 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Pompaj sulamasıdır. Sulama suyu, Gökgöl Kaynaklarından pompajla şebekeye alınmaktadır. 3.1 SU KAYNAĞI : Gökgöl Kaynakları 3.2 SULAMA ÜNİTELERİ :Pompaj sulaması 2 200 ha (Brüt) 1 600 ha (net) 4 TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ: Sulamanın “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1994 yılında Gümüşsu Pompaj Sulama Birliği’ne devredilmiştir.

6- IRGILLI SÜTLAÇ SULAMASI

1 PROJENİN YERİ : Irgıllı-Sütlaç-Çivril 2 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1964-1996 3 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Cazibe-pompaj sulamasıdır. Sulama suyu, Işıklı Gölü öncesindeki B.Menderes nehri üzerinde bulunan Kabaklı Regülâtörü İle cazibeyle ve Işıklı Gölün’den Işıklı Regülâtörü vasıtasıyla su verilen isale kanalından iki kademe pompajla şebekeye alınmaktadır. 3.1 SU KAYNAĞI : Işıklı Gölü 3.2 SULAMA ÜNİTELERİ IRGILLI SÜTLAÇ TOPLAM Cazibe sulaması : 5 400 ha (Brüt) 3 000 ha (brüt) 8 400 ha (brüt) 3 920 ha (net) 2 820 ha (net) 6 740 ha (net) 4 TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ Sulamanın “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1996 yılında Irgıllı-Sütlaç Sulama Birliği’ne devredilmiştir.

40

7- IŞIKLI SULAMASI

1 PROJENİN YERİ : Işıklı-Çivril 2 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1965 3 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Sulama suyu, Işıklı Kaynaklarından Işıklı Regülatörü ile şebekeye alınmaktadır. 3.1 SU KAYNAĞI : Işıklı Pınarları 3.2 SULAMA ÜNİTELERİ : Cazibe sulaması 2 703 ha (Brüt) 1 650 ha (net) 4 TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ : Sulamanın “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1995 yılında Işıklı Sulama Birliği’ne devredilmiştir

8- KELEKÇİ SULAMASI

1 PROJENİN YERİ : Kelekçi-Acıpayam 2 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1958–1984 3 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Kelekçi ve Alcı sulamasından oluşmaktadır. Cazibe sulamasıdır. Sulama suyu, Dalaman Çayından priz kapakları vasıtasıyla şebekeye alınmaktadır. 3.1 SU KAYNAĞI : Dalaman Çayı, Yapraklı Barajı 3.2 SULAMA ÜNİTELERİ Cazibe sulaması Kelekçi : 980 ha (brüt) 730 ha (net) Gireniz Sulama birliği Alcı-Gölcük : 1 200 ha (Brüt) 500 ha (net) Gireniz Sulama Birliği Toplam : 2 180 ha (brüt) 1 230 ha (net) 4 TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ : Sulamanın “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1996 yılında, Kelekçi ve Alı-Gölcük Sulama Birlikleri’ne devredilmiştir. Kelekçi ve Alcı-Gölcük olarak iki sulama ünitesine ayrılarak iki ayrı birlikce işletilmekte olan Kelekçi sulaması Alcı- Gölcük Sulama Birliği’nin, Kelekçi Sulama Birliğine katılımı ile tek birlik tarafından yönetilir hale gelmiştir. Birleşmeden sonra Kelekçi Sulama Birliği adını Gireniz Sulama Birliği olarak değiştirmiştir.

9- PAMUKKALE SULAMASI

1 PROJENİN YERİ : Sarayköy-Denizli 2 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1946-1993 3 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Pompaj sulamasıdır. Pamukkale ve Çürüksu sol sahil sulamasının bir bölümünden oluşmaktadır. Adıgüzel Barajı depolama tesisimizden bırakılan su B.Menderes nehri aracılığıyla iletilerek Yenice Regülatörü vasıtasıyla Sarayköy Sol Sahil Ana Kanalına alınan sulardan Pamukkale ve Aşağı Şamlı pompa istasyonları ile şebekeye alınmaktadır. Çürüksu yatağında, Çürüksu Sol sahil sulamasının ihtiyacından fazla su olduğu zamanlarda da sol sahilden cazibe ile şebekeye su alınmaktadır 3.1 SU KAYNAĞI : Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı sulamaya verilen su 575,33 hm³) 3.2 SULAMA ÜNİTELERİ Brüt Net Pompaj sulaması : 10 556 ha 8 593 ha

41

Daha önceki yıllarda Sarayköy sulaması içinde yer alan Çürüksu sol sahil sulamasının 4 295 ha bölüm Pamukkale sulamasına dahil edilmiştir. Cazibe Pompaj 5 557 ha (brüt) 5 557 ha (brüt) 4 300 ha (net) 4 300 ha (net)

Çürüksu sol 4 999 ha (brüt) 4 999 ha (Brüt) 4 293 ha (net) 4 293 ha (net)

Toplam 10 556 ha (brüt) 8 593 ha (net) 4 TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ Sulamanın “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1996 yılında Pamukkale Sulama Birliği’ne devredilmiştir.

10- YENİCE-SARAYKÖY SULAMASI

1 PROJENİN YERİ : Sarayköy 2 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 1961 3 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER : Cazibe sulamasıdır. Su kaynağı Adıgüzel barajıdır. Adıgüzel Barajı depolama tesisimizden bırakılan su ,B.Menderes nehri aracılığıyla iletilerek Yenice Regülatörü ile şebekeye alınmaktadır. 3.1 SU KAYNAĞI :Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı sulamaya verilen su 575,33 hm³) 3.2 SULAMA ÜNİTELERİ Cazibe sulaması Brüt 2 523 ha Net 2 050 ha B.Menderes Sulama birliğine devredildi. (Sağ) Brüt 8 059 ha Net 6 195 ha Saray Sulama birliğine devredildi. (Sol)

TOPLAM Brüt 10 582 ha Net 8 245 ha 4 TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE BAKIM FAALİYETLERİ: Sulamanın Sol Sahil ünitesinin “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1995 yılında Saray Sulama Birliği’ne; Sulamanın Sağ Sahil ünitesinin “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1998 yılında Büyük Menderes Sulama Birliği’ne devredilmiştir.

B.4.2.2. Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı

İlimizde 166.034 ha alanda sulama yapılmaktadır. İl genelinde 78 adet Sulama Kooperatifi vardır. Salma, yağmurlama, damlama ve basınçlı sulama sistemleri kullanılmaktadır. Toplam 79.000 da alanda basınçlı sulama sistemleri kullanılmaktadır.

B.4.3. Endüstriyel Su Temini

DESKİ Genel Müdürlüğünce bu kısım ile ilgili bilgi verilmemiştir.

42

B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı

Cindere Barajı: Güney İlçesi’nin 5 km güneybatısında Büyük Menderes nehri üzerinde talvegden yüksekliği 72 m, temelden yüksekliği 107,50 m, 1,5 hm3 gövde hacminde Silindirle Sıkıştırılmış Katı Dolgu (SSKD) tipinde gövde inşa edilerek 2010 yılı başında hizmete açılmış olup, depolanacak 84,27 hm3 su ile, Adıgüzel barajından bırakılan suların yeniden düzenlenmesi, mansabındaki Gölemezli, Pamukkale, Çürüksu, Karakıran, Buldan ve Yenicekent ovalarının sulanması ve 28,50 MW kurulu güçteki santral ile yılda 88,10 GWh enerji üretilmesi hedeflenmiştir.

Çizelge B.22 - Enerji Hidroelektrik Potansiyel (2015 Yılı Sonu İtibariyle) AŞAMASI Toplam KURULU GÜÇ (MW) Toplam YILLIK ENERJİ (GWh/yıl)

SIRA NO HES ADI İLİ DSİ/EİE ÖZEL Toplam DSİ/EİE ÖZEL Toplam ÖN İNCELEME 6,96 6,96 30,19 30,19

1 Başkarcı Denizli 0,60 0,60 0,48 0,48

2 Beyağaç Denizli 1,43 1,43 7,31 7,31

3 Çakır Denizli 3,50 3,50 15,00 15,00

4 Taşçılar Denizli 0,43 0,43 3,40 3,40

5 Yenidere Denizli 1,00 1,00 4,00 4,00

FİZİBİLİTE 26,2 4,92 31,12 82,53 20,53 103,06 1 Akçay Reg, ve HES Denizli 2,46 2,46 10,66 10,66

AŞAMASI Toplam KURULU GÜÇ (MW) Toplam YILLIK ENERJİ (GWh/yıl) SIRA NO HES ADI İLİ DSİ/EİE ÖZEL Toplam DSİ/EİE ÖZEL Toplam 2 Akhan Denizli 0,72 0,72 2,10 2,10

3 Aydınlar Akbaş HES Denizli 2,50 2,50 6,77 6,77

4 Çameli I Denizli 0,47 0,47 1,90 1,90

5 Çameli II Denizli 0,79 0,79 2,73 2,73

6 Horoz Denizli 0,48 0,48 3,14 3,14

7 Yenicekent HES Denizli 23,70 23,70 75,76 75,76

SKHA 35,48 35,48 165,63 165,63

1 Değirmendere Denizli 1,38 1,38 6,93 6,93

2 Erenler Denizli 7,21 7,21 36,53 36,53

3 Karataş I Denizli 7,47 7,47 39,39 39,39

4 Kızılçağıl Denizli 0,98 0,98 4,09 4,09

5 Sülek Denizli 4,70 4,70 16,68 16,68

6 Sarıkavak Denizli 3,14 3,14 25,00 25,00

7 Yön Denizli 10,61 10,61 37,01 37,01

PROJE 3,99 3,99 16,84 16,84

1 Ege II Denizli 0,74 0,74 3,22 3,22

2 Ege III Denizli 1,32 1,32 5,49 5,49

3 Ege IV Denizli 1,93 1,93 8,13 8,13

İNŞATI DEVAM EDEN 125,87 125,87 349,87 349,87

1 Sami Soydam Brj, ve HES Denizli 125,87 125,87 349,80 349,80

İŞLETMEDE 62 107,42 169,42 280 302,5 582,5 1 Adıgüzel Barajı ve HES Denizli 62,00 62,00 280,00 280,00

2 Adıgüzel II Barajı ve HES Denizli 30,09 30,09 71,18 71,18

3 Akbaş Denizli 12,50 12,50 35,00 35,00

4 Akkent-Çalkuyucak Denizli 13,49 13,49 41,32 41,32

5 Bekilli Denizli 0,33 0,33 0,40 0,40

6-7 Bereket I-II Denizli 3,68 3,68 16,00 16,00

8 Cindere Barajı ve HES Denizli 28,72 28,72 88,10 88,10

9 Çal Denizli 2,20 2,20 11,75 11,75

10 Darıveren Denizli 3,07 3,07 5,97 5,97

11 Demirciler Denizli 8,44 8,44 32,00 32,00

12-13 Dodurgalar I-II Denizli 3,66 3,66 14,90 14,90

14 Ege I Denizli 0,92 0,92 4,38 4,38

Genel Toplam 88,20 284,64 372,84 362,53 885,56 1.248,09

Adıgüzel Barajı: Barajdaki hidroelektrik santral yılda ortalama 280 Gwh enerji üretim kapasitesine sahip olmasına rağmen arazi sulamaları ve su yetersizliği sebebiyle baraj su ile doldurulamadığından henüz elektrik üretimine geçmemiştir. Baraj kaya dolgu tipinde 144 m yüksekliğinde ve toplam 1,188x106 m3 su depolama hacmine sahiptir.

43

Aydınlar Akbaş Barajı: Proje ile Honaz beldesine ait toplam 690 ha tarım alanı yüksek basınçlı olarak damlama-yağmurlama sistemle sulanması, Denizli iline yıllık 8,76 hm³ içmesuyu sağlanması ve 12,77 MW kurulu güce sahip bir santral ile 21,68 GWh/yıl enerji üretimi hedeflenmektedir.

B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı

Konuyla ilgili bilgi temin edilememiştir.

B.5. Çevresel Altyapı

B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus

6360 sayılı ‘On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun’ 06.12.2012 tarih ve 28489 sayılı resmi gazetede yayınlanmasından sonra ilk mahalli genel seçiminde yürürlüğe giren maddeleri gereğince, Denizli Büyükşehir Belediyesi Denizli Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü olarak görev alanımız il sınırları içinde kalan alan olarak belirlenmiştir. Aşağıdaki tabloda Denizli İl sınırları içindeki toplam nüfusun ve kanalizasyona bağlı olan nüfusun yüzdelik oranı verilmiştir. 2015 yıl sonu itibariyle 993.442 olan Denizli nüfusunun yaklaşık %92’si kanalizasyon hizmetinden yararlanmaktadır. Aşağıdaki tabloda yıllara bağlı olarak Denizli İl sınırları içindeki nüfusu ve bu nüfusun kanalizasyon sisteminden yararlanan kısmının oranı verilmiştir.

94 92 90 88 86 84 82 80 78 76 74 2008 2009 2010 2011 2012 2014 2015

Şekil B.9- İlimizde 2015 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun İl Nüfusuna Oranı (DESKİ)

44

Çizelge B.23- Denizli ilinde 2015 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı (Kaynak, yıl)

Yıl Nüfus Kanalizasyona bağlı nüfus oranı %

2008 479.381 90 2009 488.768 80 2010 498.643 87 2011 511.751 90 2012 525.497 92 2014 978.800 89 2015 993.442 92 (Denizli Büyükşehir Belediyesi Denizli Su ve Kanalizasyon İdaresi)

2015 yılı sonu itibariyle Denizli Büyükşehir Belediyesi Denizli Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü olarak görev alanımız il sınırları içinde 24.705 m kanalizasyon hattı döşenmiş olup, kanalizasyon şebekesinde birleşik sistemden ayrık sisteme geçiş çalışmaları yapılmaktadır. Ayrık sistem için 2015 yılı içerisinde toplam 2.128 m yağmursuyu hattı döşenmiştir. 2015 yılı içerisinde, kanalizasyon ve yağmursuyu ile ilgili gerçekleşen değerler aşağıdaki tabloda verilmektedir.

2015 yılı Döşenen Kanalizasyon hattı metrajı 24.705 m Kanal açma işlemi 6.333 adet Vidanjör çekim işlemi 3.420 adet Döşenen Yağmursuyu hattı metrajı 2.128 m Izgara yapımı 674 m (Denizli Büyükşehir Belediyesi Denizli Su ve Kanalizasyon İdaresi)

Denizli Büyükşehir Belediyesi Denizli Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü’nün görev alanı (il sınırları) içerisinde oluşan atıksuların derelere deşarjının önlenmesi ve kanalizasyon şebekesinin tamamının bir atıksu arıtma tesisine bağlanması temel esastır.

İl sınırları içerisinde mevcut atıksu arıtma tesisleri toplam 130.361 m3/gün kapasiteye sahip olup, bu tesisler ortalama 95.209 m3/gün (2015 yılında yağmur suyu hatlarının ayrılması işi ve kanalizasyon inşaatları devam ettiğinden atıksu debisi 2014 yılına göre düşüş göstermiştir) debiyle hizmet etmektedir. 2015 yılı itibariyle Denizli Büyükşehir Belediyesi Denizli Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü’nün görev alanı (il sınırları) içerisinde bulunan toplam nüfusun % 50 si atıksu arıtma tesisi hizmetinden yararlanmaktadır.

45

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2008 2009 2010 2011 2012 2014 2015

Şekil B.10 – Denizli ilinde 2015 Yılı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Edilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (DESKİ, 2015)

46

Çizelge B.24 – Denizli ilinde 2015 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (DESKİ, 2015) Arıtılan /Deşarj Belediye Atıksu Arıtma Mevcut Hizmet Belediye Atıksu Arıtma Edilen Deşarj Noktası Deniz Oluşan AAT Çamur Tesisi/ Deniz Deşarjı Kapasitesi Verdiği Tesisi Türü Atıksu koordinatları Deşarjı Miktarı(ton/gün) Olup Olmadığı? (ton/gün) Nüfus Yerleşim Yerinin Adı Miktarı (m3/sn) İnşa/plan Var Yok Fiziksel Biyolojik İleri aşamasında

DENİZLİ (Betonarme Y: 4201497,479 X X X 115.152 1,33 45 AAT) X: 4188092,00

AKKÖY Y: 4201415,672 X X X X 7.217 0,083 (Betonarme AAT) X: 418151,474 13.600

İl Merkezi BOZKURT Y: 4185688,151 X X X 500 0,0057 7.028 10 ton/yıl (%25 KK) (Betonarme AAT) X: 463677,1631

İNCELER Y: 4176236,054 X X X 600 0,0069 3.000 720 ton/yıl (%7 KK) (Betonarme AAT) X: 461560,9937

YEŞİLYUVA X X X 900 0,0104 Y: 4158536,005 7.500 13 ton/yıl(%30 KK) (Betonarme AAT) X: 447966,0003

GÜMÜŞSU Y: 4232791,999 X X X 213 0,0024 2.500 13 ton/yıl(%25 KK) (Betonarme AAT) X: 498238,9975

Y: 4219383,53 GÖZLER (Betonarme AAT) X X X 450 0,0052 4.500 X: 689262,41 SERİNHİSAR (Betonarme Y: 4159496,584 X X X 1.294 0,0149 12.420 AAT) X: 438593,8344 Y: 4237832,639 ÇİVRİL (Betonarme AAT) X X X X 2.715 0,0314 26.000 X: 473811,7149 KÖKE/ACIPAYAM Y: 4134577,516 X X 32 0,0003 400 (Paket AAT) X: 446023,4506

BÖLMEKAYA/BULDAN Y: 4211186,263 X X 48 0,0005 600 (Paket AAT) X: 402888,6191

OĞUZ/BULDAN Y: 4213373,893 X X 48 0,0005 600 (Paket AAT) X: 405581,016

BEYLERBEYİ/ Y: 4195536,6 X X 64 0,0007 800 SARAYKÖY (Paket AAT) X: 411159,12

İlçeler 47

KÖPRÜBAŞI-SAZAK/ Y: 4202820,538 X X 96 0,0011 1200 SARAYKÖY (Paket AAT) X: 404844,3674

KAVAKLAR/BAKLAN Y: 4220923,796 X X 24 0,0002 300 (Paket AAT) X: 462291,6781

GÖMCE/BEKİLLİ Y: 4232368,266 X X 48 0,0005 600 (Paket AAT) X: 460072,4604

ÇOĞAŞLI/BEKİLLİ Y: 4233163,202 X X 40 0,0004 500 (Paket AAT) X: 442341,404

MAHMUTGAZİ/ÇAL Y: 4210207,37 X X 40 0,0004 500 (Paket AAT) X: 450 87,4831

KAVAKKÖY/ÇİVRİL Y: 4224711,681 X X 8 0,00009 100 (Paket AAT) X: 468078,8981

KARATEKE/HONAZ Y: 4181183,356 X X 80 0,0009 1000 (Paket AAT) X: 431416,3449

EMİRAZİZLİ/HONAZ Y: 4182419 219 X X 40 0,0004 500 (Paket AAT) X: 432675,3788

HAYRİYE/ÇARDAK Y: 4169544,058 X X 16 0,0001 200 (Paket AAT) X: 468491,479

AKÇAPINAR/PAMUKKALE Y: 4214207,436 X X 24 0,0002 300 (Paket AAT) X: 422034,0986

KORUCUK/PAMUKKALE Y: 4191451,934 X X 240 0,002 3000 (Paket AAT) X: 404065,2193

ÇALIKÖY/TAVAS Y: 4162551,684 X X 48 0,0005 600 (Paket AAT) X: 404312,7183

HORASANLI/ TAVAS Y: 4142384,511 X X 80 0,0009 1000 (Paket AAT) X: 417482,056

OVACIK/TAVAS Y: 4147248,787 X X 32 0,0003 400 (Paket AAT) X: 424218,5709

ALTINOVA/TAVAS Y: 4156155,727 X X 96 0,0011 1.200 (Paket AAT) X: 404241,5447

ZEYTİNYAYLA /DENİZLİ Y: 4174733,668 X X 216 0,0025 1.800 (Paket AAT) X: 424286,4531 48

DENİZLİ (Betonarme Y 4201497,479 X X X 115.152 1,33 45 AAT) X 4188092,00

AKKÖY Y 4201415,672 X X X X 7.217 0,083 (Betonarme AAT) X: 418151,474 13.600

BOZKURT Y: 4185688,151 X X X 500 0,0057 7.028 10 ton/yıl (%25 KK) (Betonarme AAT) X: 463677,1631

İNCELER Y: 4176236,054 X X X 600 0,0069 3.000 720 ton/yıl (%7 KK) (Betonarme AAT) X: 461560,9937

49

B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri

Çizelge B.25– Denizli ilinde 2015 Yılı OSB’lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Denizli OSB Müdürlüğü)

OSB Adı Mevcut Kapasitesi AAT Türü AAT Deşarj Deşarj Durumu (ton/gün) Çamuru Ortamı Koordinatları Miktarı (ton/gün) Denizli Faaliyette 42.000 Evsel ve 18 -26 Sarıçay N 370 48’ 17,4” Organize Endüstriyel (Kuru Dere Sanayi Atıksu Arıtımı Yatağı) Bölgesi Müdürlüğü

50

51

B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri

İlimizde 1 adet Katı Atık Düzenli Depolama Alanı bulunmaktadır. Toplam 3 etaptan oluşan düzenli depolama Sahasının 14,2 Hektarlık alandan oluşan 1. ve 2. etabında atıkların düzenli depolanmasına devam edilmiştir. Pamukkale, Merkezefendi ve Sarayköy ilçelerinin evsel atıkları burada depolanarak bertaraf edilmektedir.

B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması

Konu ile ilgili bilgi bulunmamaktadır.

B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü

B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar

Çizelge B.26- Denizli ilinde 2015 Yılı İçin Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler (Kaynak, yıl) Var Yok Varsa Ne/Neler Olduğunu Belirtiniz Potansiyel kirletici faaliyetler var mı? Konu ile ilgili bilgi bulunmamaktadır

52

Kirlenmiş sahaların Kirlenmiş sahaların temizlenmesi ile Tespit Tespit Edilmiş temizlenmesi ile ilgili ilgili çalışmalarda ne tür temizleme Edilmiş Kirlenmiş Sahanın çalışma var mı? faaliyetleri* yapılıyor? (Aşağıdaki Kirlenmenin Yeri temizleme yöntemleri dikkate Nedeni Var Yok alınmalıdır) 1. 2. 3.

Konu ile ilgili bilgi bulunmamaktadır.

*Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliği Temizleme Yöntemleri Biyoremediasyon Fitoremediasyon Parsel arıtımı Buharlaştırma Biyo havalandırma Elektrokinetik arıtma Yerinde oksidasyon Solvent ekstraksiyonu Hava ile dağıtma (Air sparging) Buharlaştırma Termal arıtma Reaktif Barrier teknolojisi Yerinde yıkama (In-situ Flushing)

B.6.2. Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanımı

2015 yılı içerisinde arıtma çamurlarının toprakta kullanımına izin verilmemiştir.

B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar

İlimizde 2014 yılı içerisinde Proje Tanıtım Dosyası eki olarak 12 adet doğaya yeniden kazandırma çalışması hazırlatılmıştır.

B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği

İl bazında kullanılan toplam pestisit miktarı 1.442.689 ton’dur. Ayrıca il bazında kullanılan bitki besin maddesi olarak kullanılan gübre miktarı 74.462,35 ton’dur.

53

Çizelge B.27 – Denizli ilinde 2015 Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Denizli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2015)

Bitki Besin Maddesi İlde Ticari Gübre Bitki Besin Maddesi Bazında Kullanılarak Tarım (N,P,K olarak) Kullanılan Miktar Yapılan Toplam Alan (ton) (ha) Azot 98.926 Fosfor 42.826 341.649 Potas 9.708 TOPLAM 151.460 341.649

Çizelge B.28 - İlimizde 2015 Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Denizli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2015) Kimyasal Kullanım Amacı Miktarı İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Adı (ton) Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) İnsekdisitler Böcek Mücadelesi 168,610 376.738 Herbisitler Y.Ot Mücadelesi 53,876 Fungisitler Mantar Hast. 877,784 Nematositler Mücadele 0,135 Akarisitler Nemotadlarla Müc. Kışlık ve Yazlık Akarlarla Mücadele 13.570 Yağlar Kabuklu Bit ve 3,463 Diğerleri Koşnil 86,258 TOPLAM 1.203,696 376.738

Çizelge B.29 - İlimizde Yılında Topraktaki Pestisit vb Tarım İlacı Birikimini Tespit Etmek Amacıyla Yapılmış Analizin Sonuçları (Denizli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2014)*

* Konuya ait bir çalışma bulunmamaktadır.

B.7. Sonuç ve Değerlendirme

Kaynaklar: Denizli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü

54

C. ATIK

C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri)

Çevre kirliliğine neden olan önemli bir unsur da katı atık sorunudur. Katı atıkların çeşit ve bileşimi ülkelerin ekonomik gelişme düzeylerine göre farklılık göstermektedir. Yapılmış olan bazı araştırmaların sonuçlarına göre, gelişmiş ülkelerin kentsel atıklarının içinde kağıt, metal, plastik ve diğer sentetik maddeler daha çok bulunmaktadır. Buna karşılık gelişmekte olan ülkelerde organik madde büyük bir oranı oluşturmaktadır.

Şehrimizde üretilen katı atıkların miktarları, özellikleri ve bileşenleri, mevsimsel ve mahalle bazında farklılıklar göstermektedir. Belediyeler Kanunu'na göre çöplerin toplanması, taşınması ve bertarafı ile ilgili tüm işlemler Belediyelerin görev kapsamına girmektedir.

Geri dönüşümlü atıkların ayırma işlemi yerleşimin özelliğine göre depolama alanında veya atık üretilen yerleşim birimlerinde gerçekleşmektedir. Katı atık depolama alanları belirlenirken belediyeler birliği teşkili ile ortak katı atık bertaraf tesisinin kurulması ve işletilmesi planlanmaktadır.

Katı atık sorununun çözülmesi amacıyla Denizli Belediyesi tarafından bir katı atık yönetimi projesi yürütülmektedir. Denizli İlinde üretilen evsel katı atık miktarı ortalama kişi başına 1 kg’dır.

İlimizde 1 adet Entegre Düzenli Katı Atık Depolama Alanı bulunmaktadır. Toplam 3 etaptan oluşan Düzenli Depolama Sahasının 14,2 Hektarlık alandan oluşan 1. ve 2. etabında atıkların düzenli depolanmasına devam edilmiştir.

2015 yılında 224.127,39 ton atık düzenli depolama sahamızda bertaraf edilmiştir. Belediye sınırları içinde toplanan atıkların kompozisyonunun belirlenebilmesi amacıyla katı atık karakterizasyon çalışması yapılmıştır. Analiz çalışmaları belirlenen 4 bölgeden alınan numuneler ile (yüksek gelir, orta gelir, düşük gelir, sanayi bölgesi) yaz ve kış mevsiminde olmak üzere toplam 2 kez yapılmıştır.

2015 yılında 224.127,39 ton katı atık düzenli depolama sahamızda bertaraf edilmiştir.

55

Çizelge C.30- 2015 yılında Denizli katı atık düzenli depolama sahasında bertaraf miktarı (Denizli Büyükşehir Belediyesi 2015)

Kesilmiş Bozulmuş Değerlendirilemeyen Evsel Atık Hayvan Diğer Gıda Sanayi Atıkları Atığı

Atık Tipi

Sanayi Sanayi Sanayi

Tekstil

Belediyeler

Resmi Resmi Kurum

Diğer Diğer Kurumlar

Toplam (kg) 220.558.950 127.300 2.187.550 237.270 298.780 508.340 209.200

Atık Katagorisi 222.873.800 237.270 298.780 508.340 209.200 Toplam (kg)

Genel Toplam 224.127.390 (kg)

224.127.390 250.000.000 200.000.000 150.000.000 237.270 298.780 100.000.000 209.200 508.340 50.000.000 0

Şekil C.11- İlimizde 2015 Yılı Atık Kompozisyonu (Denizli Büyükşehir Belediyesi 2015)

56

Çizelge C.31 - Denizli ilinde 2015 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Yerel Yönetimlerce (Büyükşehir Belediyesi/ Belediye/ Birliklerce Yönetilen Belediye Atığı Miktarı ve Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri (Denizli Büyükşehir Belediyesi, 2015)

Atık Toplanan Kişi Başına Transfer Üretilen Yönetimi Nüfus Ortalama Katı İstasyonu Ortalama Katı Hizmetlerini Mevcut Belediye Atığı Yönetim Tesisi Büyükşehir Atık Miktarı Varsa Büyükşehir/İl/İlçe Atık Miktarı Kim Belediyesi/ Birlik Sayısı Belediye veya (ton/gün) (kg/gün) ise birliğe üye Yürütüyor? Birliğin Adı olan belediyeler Ön İşlem (Mekanik

Ayırma/ Düzenli Düzensiz Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Biyokurutma/ Yakma Depolama Depolama Kompost/ Biyometanizasyon) ACIPAYAM - 55.406 55 1 1 YOK B - - - EVET BABADAĞ - 6.611 6,6 1 1 YOK B - - - EVET BAKLAN - 5.816 5,8 1 1 YOK B - - - EVET BEKİLLİ - 7.164 7,1 1 1 YOK B - - - EVET BEYAĞAÇ - 6.713 6,7 1 1 YOK B - - - EVET BOZKURT - 12.597 12,6 1 1 YOK B - - - EVET BULDAN - 27.359 27,4 1 1 YOK B - - - EVET ÇAL - 19.699 19,7 1 1 YOK B - - - EVET ÇAMELİ - 18.442 18,4 1 1 YOK B - - - EVET ÇARDAK - 8.906 8,9 1 1 YOK B - - - EVET ÇİVRİL - 60.716 60,7 1 1 YOK B - - - EVET GÜNEY - 10.399 10,4 1 1 YOK B - - - EVET HONAZ - 31.779 31,8 1 1 YOK B - - - EVET KALE - 20.667 20,6 1 1 YOK B - - - EVET MERKEZEFENDİ BÜYÜKŞEHİR 280.341 280 1 1 YOK B VAR KOMPOST - - PAMUKKALE BÜYÜKŞEHİR 331.000 331 1 1 YOK B VAR KOMPOST - - SARAYKÖY BÜYÜKŞEHİR 29.964 30 1 1 YOK B VAR KOMPOST - - SERİNHİSAR - 14.649 14,6 1 1 YOK B - - - EVET TAVAS - 45.214 45,2 1 1 YOK B - - - EVET GENEL TOPLAM 993.442 994 1 1 *Belediye(B), Özel Sektör(OS), Belediye Şirketi(BŞ) seçeneklerinden uygun olanın sembolünü yazınız.

57

Denizli Büyükşehir Belediyesi Mülga Acıpayam Ovası Katı Atık Birliği, Çivril, ,Mülga Çivril Yukarı Menderes Havzası Sürdürülebilir Çevre Yönetimi Belediyeler Birliği, Mülga Tavas Yöresi Çevre Yönetimi Belediyeler Birliği’nin görev ve yetkilerini devam ettirmektedir.

C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları

İl Merkezimizde bulunan bir adet firmaya Hafriyat Toprağı ve İnşaat/Yıkıntı Atıkları Geri Kazanım Tesisi İzni verilmiş olup, bu tesiste inşaat / yıkıntı atığı yanında mermer pasası ve traverten parçaları geri kazanılabilmektedir.

İlimiz sınırları içinde faaliyet gösteren; mermer fabrikaları, mermer işletmeleri ile ocaklardan kaynaklanan mermer pasası, mermer çamuru ve traverten parçalarının depolanabileceği ya da dolgu amaçlı kullanılabileceği toplam 5 adet alan Valiliğimizce belirlenmiştir.  Kaklık Çaykara Deresi Mevkii  Kocabaş Canlıdere Mevkii  Gümüşler Kayaköy Mevkii  Hacıeyüplü Mahallesi  Irlıganlı Kasabası

2014 yılında ilimizde düzenli depolama sahamızda örtü malzemesi olarak kullanılmak üzere toplam 23.904 ton inşaat ve yıkıntı atığı kabul edilmiştir.

C.3. Ambalaj Atıkları

Ambalaj atıkları toplama ayırma tesislerince toplanmakta ve geri dönüşüm tesislerince tekrar ekonomiye kazandırılmaktadır.

İlimizde ambalaj atıklarını toplama ve ayırma işlemini yapan 6, geri kazanan 3 lisanslı tesis bulunmaktadır.

Denizli, Baklan, Bozkurt, Çardak, Akköy, Sarayköy ve Acıpayam Belediyeleri lisanslı firmalarla yaptıkları protokol çerçevesinde işletme ve konutlardan kaynaklanan ambalaj atıklarını kaynağında ayrı toplamaktadır.

Çizelge C.32 - Denizli ilinde 2015 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (ÇŞİM, 2015) Ambalaj Üretilen Piyasaya Geri Geri Geri Gerçekleşen Cinsi Ambalaj Sürülen Kazanım Kazanılması Kazanılan Geri Miktarı (kg) Ambalaj Oranları Gereken Miktar (kg) Kazanım Miktarı (kg) (%) Miktar (kg) Oranı (%) Plastik Plastik 10.573.860 13.219.985 5.816.793,4 Metal Metal 636.851 280.214,4 Kompozit Tekstil 150 KağıtKarton Kompozit 984.928 433.368,3 Cam KağıtKarton 213.414.124 12.655.119 5.568.252,36 Ahşap Cam 4.187.842 1.842.650,48 Toplam Ahşap 213.706 9.751.468 58

Atık Ambalaj Sistemine Kayıtlı Ekonomik İşletmeler

11% 5%

TEDARİKÇİ PİYASAYA SÜREN AMBALAJ ÜRETİCİSİ

84%

Şekil C.12- İlimizdeki Kayıtlı Ambalaj Üreticisi-Piyasa Süren Ekonomik İşletmeler (ÇŞİM, 2015)

15.121 15.192

Kayıtlı Ekonomik İşletmeler

8.922

6.874

5.048

2.341 1.722 926 350

2003 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (ilk üç ay)

Şekil C.13 - Denizli ilinde 2015 Yılı Kayıtlı Ekonomik İşletmeler (ÇŞİM, 2015)

C.4. Tehlikeli Atıklar

İlimizde, Atık Yönetim Uygulaması sistemine kayıtlı tesislerden elde edilen verilere göre 2015 yılında 6.905 ton tehlikeli atık beyanı yapılmıştır. Bu atıkların 5.393 tonu tehlikeli atık geri kazanım tesislerine, 1.049 tonu ise bertaraf tesislerine gönderilmiştir. Bir önceki yıla göre kayıt altına alınan tehlikeli atık miktarı %27 artmıştır.

59

Tehlikeli Atık Miktarı (ton) 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 geri bertaraf tesis içi stok ihracat toplam kazanım 2014 4.318 1.049 32 25 3 5.427 2015 5.393 1.412 21 79 0 6.905

Şekil C.14 – Atık Yönetim Uygulaması Verilerine Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (Atık Yönetim Uygulaması, 2015)

İlimizde geçici faaliyet belgeli / çevre lisanslı tehlikeli atık geri kazanım firması 5 adet, atık yakma ve beraber yakma firması 1 adet, atık ara depolama ve atıktan türetilmiş yakıt hazırlama firması 1 adet firma vardır.

Çizelge C.33 - Denizli ilinde atık işleme ve miktarı (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) ATIK İŞLEME MİKTAR YÖNTEMİ ATIK İŞLEME YÖNTEMİ ADI (kg) KODU (R/D) Enerji üretimi amacıyla başlıca yakıt olarak veya başka R1 85.067 şekillerde kullanma R2 Solvent (çözücü) ıslahı/yeniden üretimi 28.880 Solvent olarak kullanılmayan organik maddelerin ıslahı/geri R3 dönüşümü (kompost ve diğer biyolojik dönüşüm prosesleri 360 dahil) R4 Metallerin ve metal bileşiklerinin ıslahı/geri dönüşümü 112.373 R5 Diğer anorganik malzemelerin ıslahı/geri dönüşümü 49.921 Yağların yeniden rafine edilmesi veya diğer yeniden R9 668.871 kullanımları Atıkların R1 ila R11 arasındaki işlemlerden herhangi birine R12 3.339.612 tabi tutulmak üzere değişimi R1 ila R12 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi R13 tutuluncaya kadar atıkların ara depolanması (atığın üretildiği 1.129.994 alan içinde geçici depolama, toplama hariç) Toprağın altında veya üstünde düzenli depolama D1 300 (örneğin, düzenli depolama ve benzeri) Özel mühendislik gerektiren düzenli depolama (çevreden ve D5 226.143 her biri ayrı olarak izole edilmiş ve örtülmüş hücresel

60

depolama ve benzeri) D1 ile D7 ve D9 ile D12 arasında verilen işlemlerden herhangi biri yoluyla atılan nihai bileşiklerin veya karışımların D8 485 oluşmasına neden olan ve bu ekin başka bir yerinde ifade edilmeyen biyolojik işlemler D1 ile D8 ve D10 ile D12 arasında verilen işlemlerden herhangi biri yoluyla atılan nihai bileşiklerin veya karışımların D9 1.130.093 oluşmasına neden olan fiziksel-kimyasal işlemler (örneğin, buharlaştırma, kurutma, kalsinasyon ve benzeri) D10 Yakma (Karada) 39.238 D1 ila D14 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi D15 tutuluncaya kadar depolama (atığın üretildiği alan içinde 16.738 geçici depolama, toplama hariç)

C.5. Atık Madeni Yağlar

900 837 800 700 670 572 600 559 500 462 400 300 181 160 152 200 132 115 100 0 2011 2012 2013 2014 2015

ATIK MOTOR YAĞ (TON) ATIK MADENİ YAĞ (TON)

Şekil C.15 – Denizli ilinde Atık Madeni Yağ Toplama Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015)

Çizelge C.34 – Denizli ilinde 2015 Yılı için Atık Madeni Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) Geri Nihai İhracat Stok Atık kazanım* bertaraf (ton) (ton) Minimizasyonu (ton) (ton) (Tesis İçi) (ton) 675,1 - - 77,2 - *Ek yakıt olarak kullanım dahildir.

61

C.6. Atık Pil ve Akümülatörler

Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde; 2 adet izinli “Hurda Akümülatör Geçici Depolama Alanı” mevcuttur. Atık akü geri kazanım yapan tesis bulunmamaktadır.

Denizli Belediye sınırlarında pillerin ayrı toplanmasına yönelik Denizli Belediyesi ile Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği (TAP) arasında yapılan protokol çerçevesinde okullara, eczanelere, hastanelere, alışveriş merkezlerine ve muhtarlık binalarına yerleştirilmiş olan 146 adet atık pil kutusundan 2012 yılında 2.020 kg atık pil toplanmıştır. Atık piller Denizli Belediyesi tarafından toplanarak TAP’a gönderilmekte ve bertarafı TAP tarafından yapılmaktadır.

Çizelge C.35 – Denizli ilinde 2015 Yılında Toplanan Pil ve Akümülatörlerle İlgili Veriler (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) ATIK PİL ve AKÜMÜLATÖRLER Geri kazanım Tesislerinde Atık Akümülatör Geçici İldeki Atık Akümülatör Toplanan Atık İşlenen Atık Akümülatör Depolama İzni Verilen Geri Kazanım Tesisleri Akümülatör Miktarı Depo Kapasitesi Miktarı (ton) Kapasite Sayı Miktarı (ton) % Sayısı (ton) (ton/yıl) 2 - - - -

16 06 01*: Kurşunlu Akümülatörler için kullanılan atık kodu

60.000

TOPLANAN AKÜ 56.000

49.000 49.000

50.000 GERİ KAZANIM

42.300

35.250

40.000 35.220

29.350 29.350

30.000 26.500

19.750 19.750

20.000 10.000

10.000 6.570

0 2011 2012 2013 2014 2015

Şekil C.16 – Denizli ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama ve Geri Kazanım Miktarı (Ton) (ÇŞİM, 2015)

62

Çizelge C.36 – Denizli ilinde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanım Miktarı (Ton) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) *İlimizde atık akü geri kazanım tesisi bulunmamaktadır.

Çizelge C.37 – Denizli ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) 2013 2014 2015 355.000 Kurşunlu Akümülatörler için kullanılan atık kodu 16 06 01*

Çizelge C.38 - Denizli ilinde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Atık Yönetimi Uygulaması, 2015) 2012 2013 2014 2015

Atık piller için kullanılan atık kodları: 16 06 02*, 16 06 03*, 16 06 04, 16 06 05

C.7. Bitkisel Atık Yağlar

İlimizde bitkisel atık geçici depolama izni bulunan 3 firma bulunmaktadır. Bitkisel atık yağ geri kazanım tesisi bulunmamaktadır.

Çizelge C.39 – Denizli ilinde 2015 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (Atık Yönetim Uygulaması, 2015)

Bitkisel Atık Yağ Ara Toplanan Bitkisel Atık Yağ Lisans Alan Geri Kazanım Depolama Lisansı Verilen Miktarı (ton)&& Tesisi Tesis& Kullanılmış Kullanım Ömrü Kızartmalık Dolmuş Yağlar Kapasitesi Kapasitesi Yağ Sayısı Sayısı (20 01 25) (ton/yıl) (ton) (20 01 26*)

3 30 67,9 0,47 - -

C.8. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL)

İlimizde “Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği” kapsamında ÖTL geçici depolama alanı, geri kazanım tesisi ve ÖTL bertaraf tesisi bulunmamaktadır. İlimizde, ÖTL yakma konusunda lisans almış özel bir çimento fabrikası bulunmaktadır.

63

Çizelge C.40 – Denizli İlinde 2015 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler (ÇŞİM, 2015) ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) ÖTL Geçici Geri Geçici ÖTL Geri ÖTL Bertaraf Depolama Kazanılan Bertaraf Depolama Kazanım Tesisi Tesisi Alanlarındaki ÖTL Edilen ÖTL Alanı ÖTL Miktarı Miktarı Miktarı (ton) Hacmi Kapasitesi Kapasitesi Sayısı (ton) Sayısı (ton) Sayısı (m3) (ton/yıl) (ton/yıl) ------

160 138 140 115,2 120 100 80 71,5 60 43,6 40 17,1 20 8,5 4,7 0 0 0,1 0 2011 2012 2013 2014 2015

ÇİMENTO FABRİKALARI (TON) GERİ KAZANIM TESİSLERİ (TON)

2011 2012 2013 2014 2015 Geri Kazanım Tesisi 43,6 - 71,5 138 115,2 Çimento Fabrikası 4,7 - 17,1 0,1 8,5 Şekil C.17– Denizli ilinde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) (Atık Yönetim Uygulaması, 2015)

C.9. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE)

Avrupa Birliği’nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında “Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği” hazırlanarak 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Yönetmelik büyük ev eşyaları, küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri, tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç), izleme ve

64 kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır.

30

25 TOPLANAN AEEE (ton) 24,7 20

15

10

5 4,9 0 0 2013 2014 2015

Şekil C.18 - Denizli ilinde 2015 Yılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Toplama Miktarları (ton) (Atık Yönetim Uygulaması, 2015)

İlimizde, atık elektrikli ve elektronik eşyaların toplanması ile ilgili aktarma merkezleri bulunmamaktadır.

İlimizde 2 (adet) lisanlı elektrikli elektronikli eşya işleme tesisi bulunmaktadır

AEEE İŞLEYEN TESİS SAYISI 2,5

2

1,5

1

0,5

0 2011 2012 2013 2014 2015

Şekil C.19 - Denizli ilinde 2015 Yılı AEEE İşleme Tesis Sayıları (ÇŞİM, 2015)

65

Çizelge C.41 – Denizli ilinde 2015 Yılı AEEE Toplanan ve İşlenen Miktarlar (Atık Yönetim Uygulaması, 2015) AEEE’lerin Belediyeler Toplanması Getirme Tarafından Amacıyla Merkezlerinde İşlenen AEEE İşleme Tesisi Oluşturulan AEEE Oluşturulan ve Aktarma AEEE Getirme Merkezleri Aktarma Merkezlerinde Miktarı Merkezleri Biriken AEEE (ton) Hacmi Miktarı (ton) Kapasitesi Sayısı Hacmi (m3) Sayısı Sayısı (m3) (ton/yıl) - - - - - 2 - 24,7

C.10. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar

“Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik” kapsamında İlimizde, ÖTA teslim yeri uygunluk belgesi alan 3 firma bulunmaktadır

Çizelge C.42 - Denizli ilinde 2015 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (ÇŞİM, 2015) Oluşturulan ÖTA ÖTA Geçici Depolama ÖTA İşleme Tesisi İşlenen ÖTA Miktarı Teslim Yerleri Sayısı Alanı Sayısı Sayısı (ton) 3 1 - -

C.11. Tehlikesiz Atıklar

Atık Yönetimi Yönetmeliği 02 Nisan 2015 tarih ve 29314 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esaslar belirlenmiştir. Aynı zamanda Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile Avrupa Birliği mevzuatının ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması sağlanmıştır.

Yönetmelikte “atık”, “üretici”, “sahip”, “yönetim”, “toplama”, “bertaraf” ve “geri kazanım” tanımları yapılmakta, atık yönetimi ilkeleri sıralanmakta, geri kazanım ve bertaraf faaliyetlerini yapan işletmeler için lisans ve kayıt tutma zorunluluğu getirilmekte, atık yönetim maliyetinin finansmanı ile ilgili hükümlere yer verilmektedir. Ayrıca atık kategorileri, atık bertaraf ve geri kazanım faaliyetleri ile 839 atık türü liste olarak verilmiştir.

Söz konusu 839 atık türünden 434 tanesi tehlikesiz atık özelliğindedir. Bu atıklardan tehlikeli atıklar, ambalaj ve evsel atıklar gibi atık türlerinin yönetimine ilişkin usul ve esaslar ilgili Yönetmeliklerle belirlenmiştir. Ancak, üretimden kaynaklanan bazı tehlikesiz atıkların yönetimi boşlukta kalmıştır. Bu aşamada bazı tehlikesiz atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geri kazanım faaliyetlerinin yönetilebilmesi amacıyla Bakanlığımızca “Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği” hazırlanmış ve 17 Haziran 2011 tarih ve 27967 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Tehlikesiz atıkların düzenli depolama faaliyetleri, 26 Mart 2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik” kapsamında yürütülmektedir. Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında yapılan analiz

66 sonuçlarına göre atıklar, I. Sınıf, II. Sınıf ya da III. Sınıfı Düzenli Depolama Sahalarında bertarafı sağlanmaktadır.

Türkiye’de tehlikesiz atık statüsünde olan ve miktar olarak oldukça fazla olan demir çelik sektöründen kaynaklanan, cüruf atıkları; Termik santrallerden kaynaklanan, kül atıkları ve daha çok biyolojik arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurları bu atık grubunda değerlendirilmektedir.

Çizelge C.43 – Denizli ilinde 2015 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri (ÇŞİM, 2015) YIL Geri ** Atık Geri Geri Bertaraf Atık Kodu Kazanım Bertaraf Bertaraf Miktarı Kazanım Kazanım Miktarı Miktarı %’ si Yöntemi (ton/yıl) %’ si Yöntemi (ton/yıl) (ton/yıl)

Konu ile ilgili çalışma bulunmamaktadır.

C.11.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları

Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar, 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik”in Atık Listesinde; 10 02 koduyla, “Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar” olarak belirtilen başlık altında yer almaktadır. Söz konusu atık sınıflandırılması Çizelge C.21’de gösterilmektedir.

Yeterince veri bulunamadığı için çizelge doldurulamamıştır.

Çizelge C.44 – (Denizli) ilinde 2015 Yılı için İldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim Kapasiteleri, Cüruf ve Bertaraf Yöntemi (ÇŞİM, 2015) Tesis Adı Kullanılan Cüruf Miktarı Bertaraf Yöntemi Hammadde (ton/yıl) Miktarı (ton/yıl)

TOPLAM

C.11.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül

*İlimizde kömürle çalışan termik santral bulunmamaktadır.

Çizelge C.45 – Denizli ilinde 2015 Yılı Termik Santrallerde Kullanılan Kömür Miktarı Ve Oluşan Cüruf-Uçucu Kül Miktarı (Kaynak, yıl)

*İlimizde termik santral bulunmadığı için şekil ve çizelgeler doldurulmamıştır.,

67

C.11.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları

Müdürlüğümüzce, İlimiz sınırları içerisinde faaliyet gösteren (organize sanayi bölgesi dahil) işletmelerin arıtma tesislerinden alınan artıma çamur numuneleri, Bakanlığımızdan yetkili analiz laboratuarlarca analizleri yapılmaktadır.

Analiz sonucu tehlikesiz atık çıkan işletmeler, arıtma çamurlarını Denizli Belediyesi 2.sınıf düzenli depolama sahasında tek tür olarak depolama yapılmaktadır. Tehlikeli çıkanlar ise 1.sınıf düzenli düzenli depolama sahasında gönderilmektedir. Analiz sonucu tehlikeli çıkan işletmeler ise, arıtma çamurlarını lisanslı atık taşıma araçlarına vermektedir.

C.12. Tıbbi Atıklar

İlimiz merkez ve ilçe belediyelerinde oluşan tıbbi atıklar Bakanlığımızdan çevre lisanslı özel bir firmaya ait lisanslı tıbbi atık taşıma aracı ile toplanmakta ve aynı firmaya ait sterilizasyon tesisinde sterile edildikten sonra Denizli Büyükşehir Belediyesi Katı Atık Düzenli Depolama Sahasında tıbbi atıklar için ayrılmış özel bölümde bertaraf edilmektedir.

Çizelge C.46 – 2015 Yılında Denizli İli Sınırları İçinde Oluşan Yıllık Tıbbi Atık Miktarı (ÇŞİM, 2015)

Tesisi Tesisi

Yakma

Bertaraf Yöntemi Bertaraf

Taşınması

Tıbbi Atık

atıkmiktarı

Sterilizasyon/

Yönetim Planı

Toplanan tıbbi İl/ilçe Belediyesinin Tıbbi Atıkların Adı

Var

Yok

Özel

Kamu

ton/yıl

Tesisin Tesisin

Yakma

Belediyenin

Sterilizasyon

Bulunduğu İl

Yetkili Firmanın ACIPAYAM + 27,4 + + DENİZLİ BABADAĞ + 0,067 + + DENİZLİ BAKLAN + 0,048 + + DENİZLİ BEKİLLİ + 0,18 + + DENİZLİ BEYAĞAÇ + 0,66 + + DENİZLİ BOZKURT + 0,26 + + DENİZLİ BULDAN + 9,25 + + DENİZLİ ÇAL + 2,36 + + DENİZLİ ÇAMELİ + 2,41 + + DENİZLİ ÇARDAK + 0,077 + + DENİZLİ ÇİVRİL + 25,93 + + DENİZLİ GÜNEY + 0,065 + + DENİZLİ HONAZ + 2,62 + + DENİZLİ KALE + 2,47 + + DENİZLİ + + + DENİZLİ MERKEZEFENDİ 1.164,5 PAMUKKALE + + + DENİZLİ SARAYKÖY + 1,09 + + DENİZLİ SERİNHİSAR + 0,087 + + DENİZLİ TAVAS + 10 + + DENİZLİ

68

İlimizde özel bir firmaya ait tıbbi atık toplayan araç sayısı 5’dir.

Çizelge C.47 - Denizli ilinde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (ÇŞİM, 2015) 2012 2013 2014 2015 Tıbbi Atık Miktarı 890,52 895,32 975,75 1.249,01 (ton)

C.13. Maden Atıkları

İlimizde ortaya çıkan maden atıkları ile ilgili kayıt bulunmamaktadır.

Şekil C.18 – Denizli ilinde 2015 Yılında Madencilikte Proses Atıklarının Bertarafı (Kaynak, yıl) *Yeterince veri bulunamadığı için çizelge doldurulamamıştır.

Çizelge C.40 – Denizli ilinde 2015 Yılında Maden Zenginleştirme Tesislerinden Kaynaklanan Atık Miktarı (Kaynak, yıl) *Yeterince veri bulunamadığı için çizelge doldurulamamıştır.

C.14. Sonuç ve Değerlendirme

İlimizde 1 adet Entegre Düzenli Katı Atık Depolama Alanı bulunmaktadır. 2012 yılında 247.432 ton atık düzenli depolama sahamızda bertaraf edilmiştir. Özel bir tesiste inşaat / yıkıntı atığı yanında mermer pasası ve traverten parçaları geri kazanılabilmektedir.

İlimiz sınırları içinde faaliyet gösteren; mermer fabrikaları, mermer işletmeleri ile ocaklardan kaynaklanan mermer pasası, mermer çamuru ve traverten parçalarının depolanabileceği ya da dolgu amaçlı kullanılabileceği toplam 5 adet alan bulunmaktadır. Ambalaj atıkları toplama ayırma tesislerince toplanmakta ve geri dönüşüm tesislerince tekrar ekonomiye kazandırılmaktadır. İlimizde ambalaj atıklarını toplama ve ayırma işlemini yapan 6, geri kazanan 3 lisanslı tesis bulunmaktadır. İlimizde işletmelerden kaynaklanan tehlikeli atıklar öncelikle tesiste geçici depolanmakta, daha sonra geri kazanım veya bertaraf tesislerine lisanslı araçlarla taşınmaktadır. Tehlikesiz atıkların düzenli depolama faaliyetleri, 26 Mart 2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik” kapsamında yürütülmektedir. Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında yapılan analiz sonuçlarına göre atıklar, I. Sınıf, II. Sınıf ya da III. Sınıfı Düzenli Depolama Sahalarında bertarafı sağlanmaktadır.

Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

69

Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ

Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar

Meydana gelen felaketler ve ülkemizde de yaşanan benzer kazalar sonucunda, ülkemizde de ”Tehlikeli Maddeleri İçeren Büyük Kaza Risklerinin Kontrolüne İlişkin AB Konsey Direktifi/Seveso II Direktifi”ni Türkiye mevzuatına uyumlaştıran “Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik” 30 Aralık 2013 tarihli ve 28867 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Yönetmelik, tehlikeli maddeler bulunduran kuruluşlarda büyük endüstriyel kazaların önlenmesi ve muhtemel kazaların insanlara ve çevreye olan zararlarının en aza indirilmesi amacıyla, yüksek seviyede, etkili ve sürekli korumayı sağlamak için alınması gereken önlemler ile ilgili usul ve esasları belirlemeyi amaçlamaktadır. “Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik” hükümleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile müştereken yürütülmektedir. Bildirim maddesi, Yönetmeliğin yayımı tarihinde yürürlüğe girmiş olup, diğer hükümleri 1/1/2016 tarihinde yürürlüğe girecektir.

Tehlikeli madde içeren kuruluşlar, öncelikle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Bilgi Sistemi altında kurulmuş olan Seveso (BEKRA) Bildirim Sistemi’ne bildirim yapmakla yükümlüdür. Bu bildirimler neticesinde kapsamdaki kuruluşlar ve bunların, alt seviyeli ve üst seviyeli olmak üzere kategorileri belirlenmektedir.

“Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik” kapsamında Bakanlığımız internet sitesinde bulunan “BEKRA Bildirim Sistemi”nden sorgulama yapılarak Çizelge Ç.41 oluşturulmuştur.

Çizelge Ç.48 – Denizli ilinde 2015 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (ÇŞİM, 2015)

KURULUŞ SAYISI Alt Seviye 2 Üst Seviye 3 TOPLAM 5

Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme

Kaynaklar BEKRA Bildirim Sistemi

70

D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

D.1. Flora

İl sınırlarımız dâhilindeki ormanlık alanlar içinde asli ağaçların haricinde odunsu bitkilerden gruplar halinde ve dağınık halde çınar, titrek kavak, ardıç türleri, kızılağaç, karaağaç, akçakesme, ahlat, sandal, şimşir ve çalı bulunmaktadır. Otsu ve çalı formlu bitkilerden kekik, laden, atkuyruğu, böğürtlen, eğrelti ve çayır otları mevcuttur. Sulak alanlarımızdan;

Acıgöl, Çaltı (Beylerli) Gölü’nün çevresindeki yamaçlarda Akdeniz bitki örtüsünden örneklere rastlanır. Toprak tuzlu olduğu için genel olarak tarıma uygun değildir. Ancak özellikle kuzeydoğuda tarıma uygun alanlar vardır. Bölgede tarım için kullanılmayan alanlarda bitki örtüsü özellikle çiçekli bitkilerce zengindir. Çardak İlçesine bağlı Gemiş Kasabası yakınında ve Acıgöl havzası içerisinde bulunan 1500 lt/sn. debili tatlı su kaynağı yaklaşık 50 hektarlık sazlık bir alanı beslemektedir.

Buldan Yayla Gölü, kamış ve nilüfer gibi bazı sucul bitki türlerinin zenginliğiyle dikkati çeker. Beyağaç İlçesi Kartal Gölü ve Anıt Orman civarı; bitki türü yönünden çok zengindir. Yörede karaçam dışında ardıç, sedir, karahindiba, üçgül, sarıçiçekli gazal boynuzu, yonca türlerinden alpin bitkileri bulunur.

Fotoğraf D.11. Bataklık Süseni (Işıklı Gölü yakınlarında- Çivril) ve Çiğdem (Beyağaç - Eren Dağı)

D.2. Fauna

Denizli İli sulak alanları özel fauna varlığına sahiptir. Işıklı Gölü göçmen kuşlar için önemli bir konaklama yeri teşkil etmektedir. Gerek sonbahar gerekse ilkbahar göçlerinde yoğun kuş topluluklarının barınması ve beslenmesine olanak sağlamaktadır.

71

Acıgöl göçmen kuşlar için önemli bir ortam oluşturmaktadır. Özellikle bitkilerle kaplı olduğu yerlerde turna, göl çevresinde ise toy kuluçkaya yatmaktadır. Angıt, suna, uzunbacak, kılıçgaga ve küçük yağmurcuk yörede kuluçkaya yatan diğer türlerdir. Kış aylarında ise flamingo, turna, sakarca, kaz, macar ördeği, yeşilbaş, elmabaş, sakarmeke, bu bölgede kışlamaktadır.

Yayla Göl’ü yaban ördeği ve leylek gibi kuş türlerine barınak teşkil etmektedir.

Denizli’de mevcut av hayvanları ilçeler itibariyle Çizelge D.48’de verilmiştir.

Çizelge D.49- Denizli İlçelerindeki Mevcut Av Hayvanları (Denizli Orman ve Su İşleri Şube Müdürlüğü) İlçeler Av hayvanı Çeşitleri Buldan Keklik, tavşan, yaban ördeği, yaban domuzu, tilki Tavas Keklik, tavşan, tilki, yaban domuzu Güney Keklik, tavşan, yaban domuzu, tilki Denizli Keklik, tavşan, üveyik, bıldırcın, toy, dağ keçisi, yaban domuzu, tilki Çivril Keklik, tavşan, yaban domuzu, geyik, kaz toy, turaç bağırtlak, bıldırcın, tilki Sarayköy Keklik, tavşan, turna, sarıkuş, üveyik, güvercin, yaban domuzu, tilki Çal Keklik, tavşan, sarıasma, ördek, yaban domuzu, tilki Kale Keklik, güvercin, tavşan, yaban domuzu, tilki Çardak Keklik, tilki, tavşan, yaban domuzu, Çameli Keklik, tavşan, yaban domuzu, tilki

D.3. Ormanlar ve Milli Parklar

Denizli İlinin orman alanı yıllar itibariyle artış göstermiş ve genel alanın %48,6’sına ulaşmıştır. Bu oran Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. 1990 yılından günümüze olan artış oranı %11 civarındadır. Orman alanının artmasında yapılan ağaçlandırma çalışmalarının ve diğer ormancılık faaliyetlerinin etkisi olmuştur.

İlimiz ormanlarının %58’i verimli ormanlardan, %42’si verimli olmayan ormanlardan oluşmaktadır. Ormanlar genel olarak kızılçam, karaçam, meşe, ardıç, sedir ve diğer türlerden meydana gelmiştir. Yapraklı ormanlar az miktarda olup, bu ormanlar genellikle meşe türlerinden oluşur. Ormanların yoğunluğunu oluşturan karaçam yüksek rakımlarda, kızılçam ise daha düşük rakımlarda yer almıştır. Acıpayam, Eskere ve Tavas’ın yüksek rakımlı yerlerinde ise az miktarda sedir bulunmaktadır.

Parklar, Tabiat Anıtları, Tabiat Koruma Alanları Ve Tabiat Parkları Listesi 1. Honaz Dağı Milli Parkı (9616 Ha.) 2. Akdağ Tabiat Parkı (14781 Ha.) 3. Güney Şelalesi Tabiat Anıtı (0,5 Ha.) 4. Kartal Gölü Tabiatı Koruma Alanı (1309 Ha.) 5. Çivril-Akdağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (12365 Ha.) 6. Beylerli Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (682 Ha.) 7. Gökgöl ve Işıklı Gölleri Sulak Alanı (700+7300 Ha.)

72

Honaz Dağı Milli Parkı

(Honaz –Denizli:12, Cankurtaran –Denizli: 21 Km.) Honaz Dağı Milli Parkı, 21 Nisan 1995 tarih ve 22265 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 95/6717 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 9.219 ha’lık alanda ilan edilmiştir. Honaz Dağı Milli Parkı‘nın sınırları 29.04.1998 tarihli Resmi Gazetede yayınlandığı üzere, 3/4/1998 tarih ve 10945 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile genişletilmiş ve alanı 9.219 ha’dan 9.616 hektar olmuştur. 1995 yılında Milli Park ilan edilmiştir. Uzun devreli gelişme Planı onaylanmıştır. Son 10 yılda milli park içerisine 2 WC, 1 Büfe, Çeşmeler, Oyun Grupları, Enerji Nakil hattı, halihazır imar planı yapılmıştır. Honaz Dağı Milli Parkı UDGP; 03/09/2009 tarihinde DMP Genel Müdürlüğünce onaylanmıştır.

Biyolojik çeşitliliğin temel bileşenlerini; tür çeşitliliği, genetik çeşitlilik ve ekosistem çeşitliliği oluşturur. Bir türün bir ekosistemdeki varlığı şüphesiz önemlidir. Dünyanın bütün kesimlerini veya bütün canlı türlerini tek tek korumak zor olacağından, en azından dünya üzerinde en nadir canlıları barındıran, biyoçeşitlilik derecesi yüksek olan pilot bölgeleri korumanın daha doğru olacağı düşüncesiyle, mevcut ekosistemler içerisinde hotspotlar (sıcak nokta) oluşturulmuştur. Türkiye bu hotspot alanlarından Kafkas, İran- Anadolu ve Akdeniz Havzası kapsayan coğrafya içerisinde yer alır.

İçerdiği 22,500 endemik bitki ve çok sayıda sürüngen türüyle dünyanın beşinci en büyük bölgesi olan Akdeniz Havzası hotspot alanı Honaz Dağı Milli Parkı’nın tamamını sınırları içerisine alır.

Honaz Dağı Milli Parkı, Akdeniz fitocoğrafik bölgesinin kapsamında yer almasına rağmen, İç Ege’den Orta Anadolu’ya geçiş bölgesine yakın bir coğrafi konumdadır. Bu nedenle İran-Turan fitocoğrafik bölgesinin etkilerini de kısmen yansıtmaktadır. Ayrıca Honaz Dağı’nın nemli kuzey yamaçlarında ve kuraklık etkisinin çok az hissedildiği alpin kuşakta, Avrupa-Sibirya fitocoğrafik bölgesi elementlerine de rastlanmaktadır. Üç farklı fitocoğrafik bölgeye ait bitkilerin varlığı, Honaz Dağı biyolojik çeşitliliğinin artmasında etkili olmaktadır. Ayrıca Asıl Akdeniz Katı dışındaki diğer Akdeniz Katları’nın, bu dağ’da temsil ediliyor olması da, biyolojik çeşitliliği destekleyen diğer önemli bir unsurdur.

Honaz Dağı hem Akdeniz hem de İran-Turan fitocoğrafik bölgesi bitkilerinin birlikte bulunduğu koruma önceliği olan bir bölgedir. Bu coğrafi konum nedeniyle Honaz Dağı’nın floristik zenginliği, çevresindeki diğer alanlara göre daha zengin durumda olup birçok endemik bitkinin yetiştiği ve özel iklim koşullarının etkili olduğu nadir alanlar arasında yer alır.

73

Fotoğraf D.12.Honaz Dağı Milli Parkı

Akdağ Tabiat Parkı Denizli ili Çivril ilçesi sınırları dâhilinde yer almaktadır. Denizli İlimize 123 Km uzaklıktadır. Afyonkarahisar ili Sandıklı ilçesinde 8535,5 ha(%58’i) ve Denizli İli Çivril İlçesinde 6245,5 ha (%42’si) olmak üzere toplam 14781 ha büyüklüğündedir.

Akdağ Tabiat Parkı, Orman Bakanlığı’nın 29.06.2000 gün ve MPG.MP.1.23.03/270 sayılı oluru ile 14916 ha. Olarak ilan edilmiştir. Akdağ Tabiat Parkı’nın alanı, Bakanlık Makamı’nın 02.10.2001 gün ve MPG.MP.1.45.16/626 sayılı Oluru ile 14781 ha. Olarak değiştirilmiştir. Akdağ Tabiat Parkı UDGP 08/12/2006 tarihinde DMP Genel Müdürlüğünce onaylanmıştır. Akdağ Tabiat Parkında “Zorluk Derecesi Yüksek Yürüyüş Güzergâhları” bulunmakta ve “Karanlık Dere-Tokalı Kanyonu Yürüyüş Güzergâhı ile Sığır Kuyruğu-Akkale Tepe Zirve Yürüyüş güzergahı mevcuttur.

Fotoğraf D.13. Akdağ Tabiat Parkı

Kartal Gölü Tabiatı Koruma Alanı Denizli İli Beyağaç İlçesi Sınırları dahilindedir. Denizli ilimize 128 km Beyağaç ilimize 30 km uzaklıktadır. Bakanlık Makamının 23.12.1994 tarih ve MPG.MPD.2.KG.01/131 sayılı olurları ile 1.309 ha’da tescil edilmiştir. Alanda anıt ağaç özelliği gösteren karaçamların oluşturduğu saf ormanlar ile “Kartal Gölü Buzul Vadisi” yer almaktadır. 74

Fotoğraf D.14. Kartal Gölü Tabiatı Koruma Alanı

Güney Şelalesi Tabiat Anıtı Orman ve Su İşleri Bakanlığı Denizli Şube Müdürlüğüne bağlı 2873 Sayılı Milli Parklar Kanununa tabi olan Güney Şelalesi Tabiat Anıtı mülkiyet olarak Güney Belediyesine ait olup, Bakanlık Makamının 09.11.1994 tarih ve MPG.MPD.2.TA.GŞ.01/118 sayılı olurları ile 0,5 ha tescil edilmiştir. Alanı 0,5 ha’dır. 20 m farkla 15 m ve 12 m’lik yüksekliklerden iki düşüş yapmaktadır. Şelale Konsolu içinde içi su dolu bir mağara vardır.

Güney Şelalesi 13.05.2013 tarihinde meydana gelen heyelan nedeniyle büyük çapta zarar görmüştür. Yerinde yapılan tespitlerde şelalenin ön tarafındaki 10 m’lik cephesinde doğal olarak oluşan kütleler tamamen koparak, yaklaşık 100 m ilerideki Cindere Barajına ulaşmıştır. Şelalenin doğal görünümü, içerisindeki mağara heyelan nedeniyle tamamen yok olmuştur. Şelalenin tekrar eski doğal konumuna ulaşması için uzun yıllar geçmesi gerekmektedir. Denizli Valiliği ve Güney Belediyesi tarafından eski haline getirilmeğe çalışılmaktadır.

Fotoğraf D.15. Güney Şelalesi Tabiat Anıtı

75

Akdağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Denizli İli Çivril İlçesi sınırları dahilindedir. Denizli iline 123 km uzaklıktadır. İlk koruma statüsü Akdağ Yaban Hayatı Koruma Sahası ismiyle verildi. (Denizli Akdağ 14.978 ha. Tescil 12.06.1976 Afyonkarahisar Akdağ 27.094 ha tescil 23.12.1977) Şimdiki koruma statüsü Akdağ Yaban Hayatı Geliştirme sahası Tabiat Parkı ile 16.048 ha. Tabiat Parkı hariç 9802,5 ha. (R.G. tarihi 16.10.2005 tarih ve 25968 Sayılı) Sınır Değişikliği: Tabiat Parkı ile beraber 10634 ha. Tabiat Parkı hariç 4388 ha, (R.G. tarihi 05.10.2006, sayısı 26310) Afyonkarahisar-Denizli Akdağ YHGS Yönetim ve Gelişme Planı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğümüzce 24.04.2012 tarihinde onaylanmıştır.

Alandaki hedef tür kızıl geyiktir. 25/09/2005 tarihinden beri av turizmi yaptırılmaktadır. Bugüne kadar sahada 36 Yabancı 25 yerli Avcı avlanmıştır. Kasım 2013 envanterinde 209 kızıl geyik ve 3 kurt sayılmıştır. 2014 yılında Av Turizmi olarak 1 Adet Yaban Domuzu, 66 adet Mücadele Sürek Avı yaptırılmıştır. Av Turizmi kapsamında 3 adet Kızılgeyik vurdurulmuştur. 36.967,77 TL Av Turizmi Geliri elde edilmiştir.

Fotoğraf D.16. Çivril-Akdağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası

Beylerli Gölü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası İlk koruma Statüsü Beylerli (Çaltı) Gölü Yaban Hayatı Koruma Sahası (110 ha. –Tescil 19.02.1982) Şimdiki koruma statüsü: Beylerli Gölü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (920 ha-R.G. Tarihi:16.10.2005 tarihli, 25968 Sayılı Denizli İli Çardak İlçesi Sınırları dahilindedir. 16.10.2005 tarihinde ilan edilmiştir. Alanı 920 ha’dır.

76

Fotoğraf D.17. Beylerli Yaban Hayatı Geliştirme Sahası

Cankurtaran Günübirlik Kullanım Alanı Denizli ili Cankurtaran Mahallesi sınırları dahilindedir.1987 yılından beri faaliyet göstermektedir. Alanı 57 ha’dır. Alanda yeterli sayıda piknik ünitesi, giriş kulübesi, bekçi evi, 3 adet 3+3 WC, seyir terası ve 2 adet bungalov vardır. Alan müstecir tarafından işletilmektedir. Honaz Dağı Milli Parkı Cankurtaran Günü Birlik Kullanım Alanı “ için 06.07.2011 tarihinde sözleşme imzalanmış, 3+2=5 Yıl Kiralanmış 2014 Yılı 9.066,54 TL. dir.

Fotoğraf D.18. Cankurtaran Günübirlik Kullanım Alanı

D.4. Çayır ve Mera

1986 -1990 yılları arası toplam 540 ha sahada mera ıslahı çalışması yapılmıştır.

77

D.5. Sulak Alanlar

Sulak alanlar; Ulusal Önemi Haiz Sulak Alanlar ve Mahalli Önemi Haiz Sulak Alanlar olarak iki grupta değerlendirilmektedir.

Ülkemizin Uluslararası Öneme Sahip 135 Sulak Alanından 3 adedi İlimizde bulunmaktadır. Aynı zamanda Ulusal Önemi Haiz Sulak Alan olarak değerlendirilmekte olan bu alanlar; Gökgöl ve Işıklı Gölleri, Acıgöl ve Pamukkale’dir.

Mahalli Önemi Haiz Sulak Alanlar ise bunların haricinde kalan diğer göller, akarsular ve sulak alan tanımına giren alanlar olarak değerlendirilmektedir.

Gökgöl ve Işıklı Gölleri; ilimizin Çivril ilçesinde yer alır. Aynı zamanda çevresindeki su kaynakları itibariyle Büyük Menderes Nehri’nin Dinar’dan sonra ikinci büyük beslenme kaynağını oluşturmaktadır. Her iki göl birlikte bir bütün olarak değerlendirilmektedir. Sulak Alan Yönetim Planı mevcut olup tampon bölge koruma sınırları belirlenmiştir. Işıklı Gölü yüzölçümü 7300 ha olup rakımı 821 metredir. Gökgöl ise 300 ha göl aynası ile çevresindeki 700 ha sazlık bataklık sulak alanından oluşur. Gölde tatlısu canlıları yanı sıra özellikle sazan, turna, tatlısu kefali gibi balık türleri ve ıstakoz bulunmaktadır. Ayrıca bir çok türde su kuşları için uygun bir üreme, barınma, beslenme ve konaklama yeri teşkil etmektedir. 2014 yılında 1 adet Kuş Gözlem Kulesi yapılmıştır.

Fotoğraf B.19. Işıklı Gölü Kuş Gözlem Kulesi

78

Fotoğraf D.20. Işıklı Gölü

Etrafında verimli tarım arazileri bulunur. Gölün çevresinde Işıklı, Yuva, Beydilli, Gümüşsu, Süngüllü, Irgıllı, Beyköy, Sundurlu, Seraserli, Yalınlı, Bucak, Karamanlı, Tuğlu ve Yeniköy gibi yakın yerleşim alanları bulunmaktadır. Işıklı Gölü alt kesimlerine yapılan dolgu set ve regülatör nedeniyle aynı zamanda bir baraj gölüdür. Çivril, Baklan ve Aydın Ovası’nın yağış rejimine uygun sulamasına yardımcı olmaktadır.

Acıgöl; Çardak ilçesi merkez ve Gemiş kasabası ile büyük bölümü (%70’i) Afyonkarahisar ili Dazkırı ve Başmakçı ilçeleri sınırları içerisinde bulunmaktadır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca 09.04.2015 tarihinde Ulusal Öneme Haiz Sulak Alan olarak tescil edilmiş ve Sulak Alan Tampon Bölge Koruma Sınırları belirlenmiştir.

Sığ bir göldür. Yaz mevsiminde suyu azalır ve bazı yerleri kurur. Göl suyunun tuz oranının yüksek olması ve yaz aylarında kısmen kuruması neticesinde rüzgârın etkisiyle tuz tozlarının yakın çevresindeki araziyi çoraklaştırdığı görülmektedir.

Göl suyunda yüksek miktarda sodyum sülfat (Na2SO4) bulunduğundan bazı firmalar Acıgöl’den sodyum sülfat üretimi yapmaktadır

Çardak ilçesine bağlı Gemiş kasabası yakınında bulunan 1.500 lt/sn debili tatlısu kaynağı yazın göl suyunun tamamen yok olmasını önlemektedir. Tatlı su kaynağı etrafında yaklaşık 500 da sazlık bir alan bulunmaktadır. Ayrıca içme kullanma ve tarımsal sulama amaçlı kullanılmaktadır.

Acıgöl’ün doğal yapısı ve çevresi yaban hayatı ve su kuşları özellikle flamingo için çok önemli uygun beslenme ve barınma ortamı oluşturmaktadır.

79

Fotoğraf D.21. Acıgöl Çardak/Denizli

Buldan Yayla (Süleymanlı) Gölü; Buldan İlçesi Süleymanlı Mahallesi yakınında ve Sazak Dağı’nın 1.150 m kotundaki düzlüğünde bulunmaktadır. Göl yatağı ve sulak alan toplam sahası 500 da’dır. Göl flora ve fauna varlığı, kaynak sularının besleyici özellik taşıması ve ayrıca yayla ortamında mesirelik yer olması yönünden önemli bir göldür. Bu özelliklerin korunması için, 1. Derece Doğal Sit Alanı olarak ilan edilmiştir.

Fotoğraf D.22. Buldan Yayla gölü Buldan/Denizli

D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları

Tabiat Varlıklarını Koruma Şubesi

Bakanlık Makamının 09/09/2011 tarih ve 2432 sayılı Olur’u ile 648 sayılı KHK ile eklenen Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü’nün görevlerinin gereği olarak taşra teşkilatları aracılığı ile iş ve işlemlerin yürütülmesi amacıyla Denizli ilinde “Tabiat Varlıklarını Koruma Şube Müdürlüğü” tahsis edilmiştir. Denizli Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunun yetki ve sorumluluk alanı Denizli ve Aydın illerindeki tabiat varlığı ve doğal sit alanlarıdır. Bölge Komisyonunun sekretaryası ile Denizli ve Aydın illerindeki koordinasyon Denizli Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü TVK Şube Müdürlüğünce yürütülmektedir. 80

Bakanlık Makamının 28/02/2013 tarih ve 4020 sayılı Olur’unda ise; Özel Çevre Korumadan Sorumlu Şube Müdürlükleri tarafından yürütülen görevlerin Tabiat Varlıklarını Koruma İşlerinden Sorumlu Şube Müdürlüklerince yürütülmesi uygun görülmüş olup 383 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 2. maddesince tespit edilerek 22.10.1990 tarih ve 90/1117 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit ve ilan edilen Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi kapsamındaki faaliyetler 2013 yılı Nisan ayından itibaren Tabiat Varlıklarını Koruma Şubemizce yürütülmektedir.

Denizli Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu

Denizli TVK Bölge Komisyonunca; 2011 yılında 1, 2012 yılında 17, 2013 yılında 15, 2014 yılında 12, 2015 yılında 12 adet olmak üzere toplam 57 toplantı gerçekleştirilmiş olup 214 adet karar alınmıştır.

Bölge Komisyonunun sekretaryası ile Denizli ve Aydın illerindeki koordinasyon Denizli Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü Tabiat Varlıklarını Koruma Şube Müdürlüğünce yürütülmektedir. İl Müdürlüğümüz sorumluluk alanında bulunan Denizli ve Aydın illerindeki tabiat varlığı ile doğal sit alanlarının çeşitliliği fazladır. Gerek ender görülen farklı jeolojik oluşumlar ile sulak alan özelliğindeki delta, göl vb. alanlar, gerekse anıt ağaç statüsündeki tabiat varlıkları yönünden zengin bir bölgedir.

Bölgenin doğal varlıkları, tarih boyunca gerek kültürel yapı gerekse ekonomik yapı üzerindeki etkileriyle öne çıkmıştır. Dağ sıralarının yarattığı engebeli arazi yapısı ve su koridorları yerleşimlerin konumlanması ve tarımsal faaliyetlerin yer seçimindeki en temel etken olmuştur. Bölgenin yerleşim ve kültürünün şekillenmesinde rol oynayan doğal yapı unsurlarının yanı sıra, doğal yapı ve iklimin getirdiği biyolojik çeşitlilik de bölgenin önemli doğal değerleridir. Bu çeşitlilik, bitki türleri, kuş türleri, sulardaki biyolojik çeşitlilik, tatlı ve tuzlu su balık ve diğer canlıları ile av hayvanlarını kapsamaktadır.

Bölgenin sahip olduğu doğal ve kültürel varlıklar gerek nitelik gerekse nicelik bakımından yüksek bir zenginlik sunmaktadır ve farklı yasal statülerle koruma altına alınmıştır. Bölge genelinde sit alanı türlerinin bu denli farklılaşması, bölgedeki çeşitlilik ve zenginliği de desteklemektedir. Denizli ve Aydın İllerinde geçerli olan sit alanı türlerini arkeolojik, doğal, kentsel, kentsel- arkeolojik, arkeolojik- doğal ve diğer karma sitler oluşturmaktadır. İl Müdürlüğümüz arşivinde yer alan dosya sayıları ile Denizli TVK Bölge Komisyonu Sorumluluk Sahasındaki illerde bulunan tescilli doğal sit alanı sayılarına ait tablo aşağıda yer almaktadır.

DENİZLİ TVK KÜLTÜR VE TESCİL EDİLMİŞ ANIT AĞAÇ BÖLGE TURİZM DOĞAL SİT ALANI SAYILARI KOMİSYONU BAKANLIĞINDAN SAYILARI

SORUMLULUK TESLİM ALINAN SAHASINDAKİ İL DOSYA SAYISI

DENİZLİ 232 18 70 AYDIN 275 8 113

81

Denizli Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunca 2015 Yıllarında Denizli İlinde Tescillenen Anıt Ağaçlar;

Fotoğraf D.23. Denizli İli, Acıpayam İlçesi, Yazır Mahallesinde bulunan 30.01.2015 tarih ve 152 sayılı kararla ‘Anıt Ağaç’ olarak tescillenen çınar ağacı.

Fotoğraf D.24. Denizli İli, Acıpayam İlçesi, Yazır Mahallesinde bulunan 30.01.2015 tarih ve 153 sayılı kararla ‘Anıt Ağaç’ olarak tescillenen çam ağacı.

Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi İle İlgili Genel Bilgiler:

Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi; kendine has doğal yapısı ve tarihi değerleri olan bir bölgedir. Bakanlar Kurulu’nca 22/10/1990 tarih ve 90/1117 sayılı Kararı ile tespit ve ilan edilmiştir. Denizli ilinin 20 km kuzeybatısında Pamukkale, Akköy, Karahayıt, Develi, Yeniköy yerleşim alanlarını da içine alan 66,56 km2 lik bir alandan oluşmaktadır.

82

Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi; *Dünya Miras Listesinde yer alan Pamukkale Travertenleri ve Hierapolis Antik Kenti, *Jeotermal Kaynakların potansiyel değerleri, *Bölgede gelişen turizm potansiyeli, *Bölgenin biyoçeşitliliği, *Yerleşmelerin turizm ve kentsel gelişme ihtiyaçları ve artan altyapı talepleri nedeniyle, özel çevre koruma bölgesi olarak tespit ve ilan edilmiştir.

Parklar, Tabiat Anıtları, Tabiat Koruma Alanları Ve Tabiat Parkları Listesi

1. Honaz Dağı Milli Parkı (9.616 Ha.) 2. Akdağ Tabiat Parkı (14.781 Ha.) 3. Kartal Gölü Tabiatı Koruma Alanı (1.309 Ha.) 4. Çivril-Akdağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (12.365 Ha.) 5. Beylerli Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (682 Ha.) 6. Gökgöl ve Işıklı Gölleri Sulak Alanı (700+7.300 Ha.)

Fotoğraf D.25.Honaz Dağı Milli Parkı

83

Fotoğraf D.26. Kartal Gölü Tabiatı Koruma Alanı

Fotoğraf D.27. Çivril-Akdağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası

84

Fotoğraf D.28. Beylerli Yaban Hayatı Geliştirme Sahası

İlimizdeki Doğal Sit Alanları

1- Pamukkale (Hierapolis) Korunan Alanın Yeri Pamukkale İlçesi/Denizli Koruma Deresi 1. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı G.E.E.A.Y.K. Kurul Karar Tarihi ve Numarası 13.12.1980 / A-2587 Alan Büyüklüğü (m2) 10.991.000

85

2- Karahayıt Kırmızı Su Travertenleri Korunan Alanın Yeri Pamukkale İlçesi/Denizli Koruma Deresi 2. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 09.05.1990/1304 Alan Büyüklüğü (m2) 23.330

86

3- Karahayıt Kırmızı Su Havuzu Korunan Alanın Yeri Pamukkale İlçesi/Denizli Koruma Deresi 1. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 27.01.1993/3008 Alan Büyüklüğü (m2) 6.500

4- Beyinli Mağarası Korunan Alanın Yeri Pamukkale İlçesi/Denizli Koruma Deresi 1. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 12.01.2002/10347 Alan Büyüklüğü (m2) 20.000

87

5- Aslanini Mağarası Korunan Alanın Yeri Acıpayam İlçesi/Denizli Koruma Deresi 1. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 13.04.1988/223 Alan Büyüklüğü (m2) 10.000

6- Keloğlan Mağarası Korunan Alanın Yeri Acıpayam İlçesi/Denizli Koruma Deresi 1. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 21.03.2001/9871 Alan Büyüklüğü (m2) 66.000

7- Sırçalık Köyü Asırlık Çınar Ağaçları Bölgesi Korunan Alanın Yeri Acıpayam İlçesi/Denizli Koruma Deresi 2. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 07.06.2000/9469 Alan Büyüklüğü (m2) 10.000

88

8- Kamara Traverten Sırtı Korunan Alanın Yeri Buldan İlçesi/Denizli Koruma Deresi 2. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı Aydın KTVKBK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 22.04.2011/3653 Alan Büyüklüğü (m2) 5.500

9- Çakırlar Mağarası Korunan Alanın Yeri Çal İlçesi/Denizli Koruma Deresi 1. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı Aydın KTVKBK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 19.10.2006/472 Alan Büyüklüğü (m2) (Alan belirleme çalışması devam etmektedir.)

89

10- Güney Şelalesi Korunan Alanın Yeri Güney İlçesi/Denizli Koruma Deresi 1. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu Kurul Karar Tarihi ve Numarası 14.02.1986/1904 Alan Büyüklüğü (m2) 738.000

11- Honaz Dağı Milli Parkı Korunan Alanın Yeri Honaz, Pamukkale, Serinhisar, Tavas İlçeleri/Denizli Koruma Deresi 2. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVK - Aydın KTVKBK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 01.02.1995/4592 – 12.06.2009/2154 Alan Büyüklüğü (m2) 90.840.944

90

12- Kaklık Mağarası Korunan Alanın Yeri Honaz İlçesi/Denizli Koruma Deresi 2. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 03.05.2000/9399 Alan Büyüklüğü (m2) 20.000

13- Kızılhisar Mağarası Korunan Alanın Yeri Serinhisar İlçesi/Denizli Koruma Deresi 2. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı Aydın KTVKBK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 17.06.2011/3838 Alan Büyüklüğü (m2) 122.000

91

14- Atalar Mahallesi Korunan Alanın Yeri Pamukkale İlçesi/Denizli Koruma Deresi 3. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 15.01.2003/11291 Alan Büyüklüğü (m2) 10.700

15- Servergazi Türbesi Korunan Alanın Yeri Merkezefendi İlçesi/Denizli Koruma Deresi 1. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 26.06.1996/5965 Alan Büyüklüğü (m2) 70.000

92

16- Çardak Kalesi ve Yamuktepe Yerleşmeleri Korunan Alanın Yeri Çardak İlçesi/Denizli Koruma Deresi 1. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 30.10.1996/6202 Alan Büyüklüğü (m2) 2.910.000

17- Kartal Gölü Korunan Alanın Yeri Beyağaç İlçesi/Denizli Koruma Deresi 1. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 04.10.1995/5142 Alan Büyüklüğü (m2) 12.030.000

93

18- Süleymanlı (Yayla) Gölü Korunan Alanın Yeri Buldan İlçesi/Denizli Koruma Deresi 1. Derece Sit Alanı Hangi Kurul Tarafından Karar Alındığı İzmir II nolu KTVKK Kurul Karar Tarihi ve Numarası 22.02.2000/9187 Alan Büyüklüğü (m2) 2.734.000

Denizli, Aydın İlleri Doğal Sit Alanlarının Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Projesi’ kapsamında 26 mevcut doğal sit alanına ilişkin sınırlar yeniden değerlendirilmekte olup, toplam 15 adet potansiyel doğal sit alanı da ilgili proje kapsamında değerlendirilmektedir. Potansiyel doğal sit alanlarına ilişkin bilgilere aşağıda belirtilmiştir.

Fotoğraf D.29. Gölcük (Kapız) Şelalesi ve Kanyonu - Acıpayam İlçesi/Denizli

94

Fotoğraf D.30. Salbakos (Babadağ) Dağları - Babadağ, Merkezefendi ve Tavas İlçeleri/Denizli

Fotoğraf D.31. Karagöl - Bozkurt İlçesi/Denizli

Fotoğraf D.32. Sakızcılar(Ağlayan Kaya) Şelalesi - Çal İlçesi/Denizli

95

Fotoğraf D.33. Çal (Kısık) Kanyonu - Çal İlçesi/Denizli

Fotoğraf D.34. Kusuru (Kolak) Gölü - Çameli İlçesi/Denizli

96

Fotoğraf D.35. Işıklı Gölü ve Gökgöl - Çivril İlçesi/Denizli

Fotoğraf D.36. Gümüşsu Şelalesi - Çivril İlçesi/Denizli

97

Fotoğraf D.37. Tokalı Kanyonu - Çivril İlçesi/Denizli

Fotoğraf D.38. Saklıgöl - Honaz İlçesi/Denizli

98

Fotoğraf D.39. Aşıklar Yolu - Tavas İlçesi/Denizli

Fotoğraf D.40. Zeytinköy Kanyonu - Pamukkale İlçesi/Denizli

99

Fotoğraf D.41. Gavur Deliği Kanyonu - Çameli İlçesi/Denizli

Fotoğraf D.42. Haytabey Şelalesi – Pamukkale İlçesi

100

Fotoğraf D.43. Kayran Vadisi - Kuyucak İlçesi/Aydın

D.7. Sonuç ve Değerlendirme

Bölgenin doğal varlıkları, tarih boyunca gerek kültürel yapı gerekse ekonomik yapı üzerindeki etkileriyle öne çıkmıştır. Dağ sıralarının yarattığı engebeli arazi yapısı ve su koridorları yerleşimlerin konumlanması ve tarımsal faaliyetlerin yer seçimindeki en temel etken olmuştur.

Bölgenin yerleşim ve kültürünün şekillenmesinde rol oynayan doğal yapı unsurlarının yanı sıra, doğal yapı ve iklimin getirdiği biyolojik çeşitlilik de bölgenin önemli doğal değerleridir. Bu çeşitlilik, bitki türleri, kuş türleri, sulardaki biyolojik çeşitlilik, tatlı ve tuzlu su balık ve diğer canlıları ile av hayvanlarını kapsamaktadır.

Kaynaklar

Orman ve Su İşleri Şube Müdürlüğü Orman Bölge Müdürlüğü Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

101

E. ARAZİ KULLANIMI E.1. Arazi Kullanım Verileri DENİZLİ İLİ GENEL ARAZİ DAĞILIMI

Tarım Arazisi 17% 32% Çayır-Mera

Orman-Fundalık

2% Tarım Dışı ve Yerleşim Alanı 49%

Şekil E.20 – Denizli ilinde 2015 Yılı Arazi Kullanım Durumu (İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2015)

Çizelge E.50 – 2015 Yılı için Denizli ilinde Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2015) Arazi Cinsi Alanı (ha) % Tarım Arazisi 376.738 32 Çayır-Mera 22.157 2 Orman-Fundalık 588.672 49 Tarım Dışı ve Yerleşim Alanı 199.233 17 TOPLAM 1.186.800 100 İlçelere göre Tarım Alanı ve Mera Kullanımı

Tarım Alanı Çayır-Mera Alanı İlçeler İlçeler % (ha) (ha)

Tavas 53.000 Çivril 7.007 31,4

Çivril 49.677 Acıpayam 2.867 12,9

Acıpayam 46.326 Çal 2.618 11,7

Çal 39.242 Baklan 2.401 10,8

Pamukkale 28.836 Çardak 2.018 9

Honaz 16.326 Merkez 1.713 7,7

Güney 16.040 Bozkurt 865 3,9

Bozkurt 16.000 Honaz 575 2,6

Sarayköy 15.525 Sarayköy 537 2,4

Buldan 14.706 Tavas 507 2,3

Baklan 14.000 Buldan 339 1,5

Kale 12.550 Babadağ 321 1,4

Bekilli 12.500 Güney 269 1,2

Çameli 12.500 Bekilli 95 0,4

Çardak 10.177 Akköy 56 0,3

Merkezefendi 6.172 Serinhisar 38 0,2

Serinhisar 6.000 Beyağaç 30 0,1

Babadağ 3.661 Çameli 23 0,1

Beyağaç 3.500 Kale 23 0,1

Toplam 376.738 TOPLAM 22.302 100 102

E.2. Mekânsal Planlama E.2.1. Çevre Düzeni Planı

Harita E.2. Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 25.08.2009 tarihinde onaylanan 09.03.2011 tarihinde revize edilen (Denizli) ili 1/100000’lik Çevre Düzeni Planı.

103

E.3. Sonuç ve Değerlendirme

İller Bazında Çevre Ve Şehircilik Faaliyetleri Raporu

Çevre Düzeni Planı Çalışmaları

Denizli İline ait yürürlükteki üst ölçekli plan olan Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı, ilk olarak 25/08/2009 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı’nca onaylanmış ve 09/03/2011 tarihinde revize edilerek tekrar onaylanmıştır.

1/25.000 ölçekli Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi Çevre Düzeni İmar Planı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı tarafından 13/08/1993 tarihinde onaylanmıştır.

1/25.000 Ölçekli Denizli İl Çevre Düzeni Planı, Denizli Belediye Meclisi ve İl Genel Meclisi tarafından 08/05/2007 tarihinde onaylanmıştır.

Sarayköy-Buldan-Akköy Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi 1/25.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 27/09/2008 tarihinde onaylanmış ve 16/06/2011 revize edilmiştir.

Tavas-Bozdağ Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi 1/25.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı, 17/07/2013 tarihinde onaylanmıştır.

Tavas-Bozdağ Kültür ve Turizm Koruma ve Geliştirme Bölgesi Çevre Düzeni Planı onaylanmıştır.

Honaz Milli Park Alanı Uzun Devreli Gelişim Planı onaylanmış bulunmaktadır.

Kaynaklar

Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

104

F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ

F.1. ÇED İşlemleri

Çizelge F.51 – Denizli İlinde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2015 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (ÇŞİM, e-ÇED, 2015)

Tarım- Atık- Ulaşım- Turizm- Karar Maden Enerji Sanayi TOPLAM Gıda Kimya Kıyı Konut

ÇED Gerekli 30 5 13 18 1 2 69 Değildir

ÇED Gereklidir ------

ÇED Olumlu 1 1 Kararı

Şekil F.24 – Denizli İlinde 2015 Yılında ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (e-ÇED, 2015) 1 adet karar bulunmaktadır. Şekil oluşturulmamıştır.

ATIK-KİMYA TURİZM- 1% KONUT 3%

TARIM-GIDA 26% MADEN 44%

SANAYİ 19% ENERJİ 7%

Şekil F.21 – Denizli İlinde 2015 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (e-ÇED, 2015)

105

F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri

Çizelge F.52 – Denizli ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (ÇŞİM, E-izin, 2015)

Belgenin Adı EK-1 EK-2 TOPLAM Geçici Faaliyet Belgesi 5 64 69 Çevre İzni Belgesi 3 63 66 Çevre İzni ve Lisans Belgesi 4 - 4 Çevre Lisans Belgesi - 2 2 TOPLAM 12 129 141

30

25 24 20

15

10 10 9 5 6 2 3 3 4 3 4 4 0 ARITMA ATIK CAM DİĞER ENERJİ GIDA HAZIR KİMYA MADEN METAL TEKSTİL BETON

Şekil F.22 – Denizli ilinde 2015 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (E-izin, 2015)

TEHLİKESİZ ATIK AMBALAJ ATIĞI GERİ KAZANIM; TOPLAMA 4 AYIRMA; 2

AMBALAJ ATIĞI GERİ KAZANIM; 1

Şekil F.23 - Denizli ilinde 2015 Yılında Verilen Lisansların Konuları (E-izin, 2015)

106

F.3. Sonuç ve Değerlendirme

Kaynaklar Denizli Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2015

107

G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI

G.1. Çevre Denetimleri

Bu rapor kapsamında denetim faaliyetleri değerlendirilirken, gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Planlı denetimler, bir ya da çok yıllık bir program çerçevesinde il müdürlüğümüz tarafından haberli veya habersiz olarak gerçekleştirilen denetimlerdir. Plansız denetimler ise; a) izin yenileme prosedürünün bir parçası olarak, b) yeni izin alma prosedürünün bir parçası olarak, c) kaza ve olaylar sonrasında (yangın ve aniden ortaya çıkan kirlilikler gibi), d) mevzuata uygunsuzluğun fark edildiği durumlarda, e) Bakanlık ya da ÇŞİM tarafından gerek görülen durumlarda, f) ihbar veya şikâyet sonrasında ani olarak gerçekleşen ve herhangi bir programa bağlı kalınmaksızın ÇŞİM tarafından yapılan denetimlerdir.

Çizelge G.53 - Denizli ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (Kaynak, yıl) Derin Kimya- Birleşik Hava Su Toprak Atık Gürültü Deniz ÇED İzin Toplam Denetimler sallar Deşarjı

Planlı 54 ------54 denetimler Ani - 153 139 4 80 4 96 - 61 - 537 (plansız) denetimler Genel 54 153 139 4 80 4 96 - 61 - 591 toplam

Denizli ilinde 2015 Yılında 54 adet birleşik Denetim yapılmıştır.

Plansız Denetimlerin Dağılımı Hava 11% Su 18% 28% Toprak Atık 1% Kimyasallar Gürültü 15% 26% ÇED 1%

Şekil G.24 – Denizli ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (ÇŞİM 2015)

108

Planlı ; 4%

Ani; 96%

Şekil G.25– Denizli ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (ÇŞİM 2015)

ÇED Planlı 10% 9% Gürültü 16% Hava 26%

Atık 14% Su 23% Kimyasallar 1% Toprak 1%

Şekil G.26 – Denizli ilinde ilinde ÇŞİM Tarafından 2015 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (ÇŞİM 2015)

109

G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi

Çizelge G.54– Denizli ilinde 2015 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (ÇŞİM 2015) Şikayetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı 35 11 4 10 - 96 - 156 Denetimle 35 11 4 10 - 96 - 156 sonuçlanan şikâyet sayısı Şikâyetleri denetimle 100 100 100 100 100 100 sonuçlanma (%)

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Şekil G.27 – Denizli İlinde 2015 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (ÇŞİM 2015)

G.3. İdari Yaptırımlar

Çizelge G.55 – Denizli ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (ÇŞİM 2015)

Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Diğer TOPLAM

Ceza - 42.232 - 139.503 - 21.106 30.100 34.857 267.798 Miktarı (TL) Uygulanan - 1 - 3 - 2 4 3 13 Ceza Sayısı

110

Uygulana Cezaların Konulara Göre Dağılımı

13% 16% Hava 11% Su ÇED 52% Atık Diğer

Şekil G.28 – Denizli ilinde 2015 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (ÇŞİM 2015)

G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları

İlimizde, herhangi bir tesise kapatma / durdurma kararı verilmemiştir.

G.5. Sonuç ve Değerlendirme

İlimizde 54 adet planlı denetim, 537 ani (plansız) denetim toplamda 591 denetim yapılmıştır. 13 adet ceza ile birlikte toplamda 267.798 TL ceza uygulanmıştır.

Kaynaklar

Denizli Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

111

H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ

Çevre eğitimi; bireylerde çevre bilincinin geliştirilmesi ve çevreye duyarlı, olumlu, kalıcı davranış değişikliklerinin kazandırılması ile birlikte doğal, tarihi, kültürel, sosyo estetik değerlerin korunması ve çevre sorunlarının çözümünde bireylerin aktif katılışlarının sağlanması amacıyla gösterilen faaliyetler bütünüdür.

Türkiye’nin çevre eğitiminin iyileştirilmesi ve yaygınlaştırılmasında ulusal çevre politikalarına paralel olarak, kamu ve gönüllü kuruluşların il düzeyindeki faaliyetleri büyük önem taşımaktadır.

Bakanlığımızca, insanların yaşam alanlarının korunması, geliştirilmesi ve güzelleştirilmesi konularında çok önemli görevler ve başarılı çalışmalar yürüten Köy muhtarlarımızın ve Belediyelerimizin, çalışmalarını ortaya çıkarmak ve desteklemek amacıyla ülke genelinde “ Türkiye’nin En Temiz Belediyesi” ve “Türkiye’nin En Temiz Köyü” yarışması düzenlemiştir.

Valiliğimiz ve Denizli Belediyesi ile birlikte düzenlenen 5 Haziran Dünya Çevre Günü Etkinliklerinde sivil toplum kuruluşları, öğrenciler ve Denizli Halkı yoğun ilgi göstermiştir.

5 adet ilçede ortaokul ve ilkokullara çevrenin korunması ve kirlilik önlemeye yönelik öğrencilerin bilinçlenmesi amacıyla slayt eşliğinde çevre eğitimi verilmiştir.

112

I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER

AÇIKLAMALAR:

“İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER” bölümünün genelinde amaç; yıllar itibariyle tablo ve/veya grafik olarak yıllara göre değişimi göstermek ve bu değişimin “Değerlendirme ve Sonuçlar” kısmında özet biçimde yorumlanmasıdır. Bu bakımdan “İl Bazında Göstergeler” bölümünde yer alan göstergelerde geçmişten başlayarak yıllar itibariyle durumunun gösterilmesi gerekmektedir. İl Çevre Durum Raporunda önceki bölümlerde bulunan Grafik ya da Çizelgeler tekrar olmaması açısından bu bölümde verilmeyebilir. Ancak verilmemesi durumunda ilgili başlığa ilgi tutulmalıdır. Göstergelerin büyük çoğunluğuna Türkiye İstatistik Kurumu’nun internet adresinin (http://www.tuik.gov.tr/) “Veritabanları” veya “Konularına Göre istatistikler” kısımlarından ulaşılabilmektedir. Örneğin;  Nüfus rakamları ve yanında nüfus artış hızı ile ilgili il bazında gerekli bilgilere http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1059 linkinden “İstatiksel Tablolar ve Dinamik Sorgulama” başlığı altında, “İstatiksel tablolar” başlığı altından ulaşılabilmektedir.  “Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları” ile ilgili göstergeye, Türkiye İstatistik Kurumu’nun internet adresinin (http://www.tuik.gov.tr/) sol menüsündeki “Veritabanları” başlığı altındaki “Belediye Su istatistikleri” başlığından ulaşılabilmektedir. İlinize ait göstergeyi oluştura bilmek için sırasıyla, “İçme ve kullanma suyu şebekesi için çekilen toplam su miktarı (bin m3/yıl)” başlığı tıklanarak alttaki “Gösterge ekle” ye basılır “İleri” tuşuyla devam edilir, periyot olarak “Yıllık”, devamında “Yıl” kutucuğu tıklanarak, devamında “Düzey” seçeneğinde “İBBS-Düzey3 (İl)” düzeyi ve ilinizin adı seçilerek “Rapor oluştur” tuşu ile ”XLS” formatında rapor alınabilmektedir.  “Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler” ile ilgili göstergeye, Türkiye İstatistik Kurumu’nun internet adresinin (http://www.tuik.gov.tr/) sol menüsündeki “Veritabanları” başlığı altındaki “Belediye Atıksu İstatistikleri” başlığından ulaşılabilmektedir. İlinize ait göstergeyi oluştura bilmek için “Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Sayısı” başlığı tıklanarak alttaki “Gösterge ekle” ve “Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%)”başlığı tıklanarak alttaki “Gösterge ekle” ye basılır “İleri” tuşuyla devam edilir, periyot olarak “Yıllık”, devamında “Yıl” kutucuğu tıklanarak, devamında “Düzey” seçeneğinde “İBBS-Düzey3 (İl)” düzeyi ve ilinizin adı seçilerek “Rapor oluştur” tuşu ile ”XLS” formatında rapor alınabilmektedir.  “Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu” ile ilgili göstergeye, Türkiye İstatistik Kurumu’nun internet adresinin (http://www.tuik.gov.tr/) sol menüsündeki “Veritabanları” başlığı altındaki “Belediye Atıksu İstatistikleri” başlığından ulaşılabilmektedir. İlinize ait göstergeyi oluştura bilmek için “Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Sayısı” başlığı tıklanarak alttaki “Gösterge ekle” ve “Kanalizasyon Şebekesi Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%)”başlığı tıklanarak alttaki “Gösterge ekle” ye basılır “İleri” tuşuyla devam edilir, periyot olarak “Yıllık”, devamında “Yıl” kutucuğu tıklanarak, devamında “Düzey” seçeneğinde “İBBS-Düzey3 (İl)” düzeyi ve ilinizin adı seçilerek “Rapor oluştur” tuşu ile ”XLS” formatında rapor alınabilmektedir.  “Arazi kullanımı” ile ilgili göstergede arazi kullanımı ile ilgili rakamlara http://aris.ormansu.gov.tr/csa/ adresinden ilinizin adı seçilerek ulaşılabilmektedir.

113

 “Kişi başına tarım alanları” ile ilgili göstergeye, Türkiye İstatistik Kurumu’nun internet adresinin (http://www.tuik.gov.tr/) sol menüsündeki “Veritabanları” başlığı altındaki “Bitkisel Üretim İstatistikleri”, devamında “Tarım alanları” seçilerek, yıl ve “İBBS- Düzey3 (İl)” kısmından ilinizin adı seçilerek, il adı altındaki “Yıllara göre” tıklanarak ulaşılabilmektedir.  “Motorlu Kara Taşıtı Sayısı” ile ilgili göstergeye, Türkiye İstatistik Kurumu’nun internet adresinin (http://www.tuik.gov.tr/) sol menüsündeki “Veritabanları” başlığı altındaki “Ulaştırma İstatistikleri” başlığından ulaşılabilmektedir. İlinize ait göstergeyi oluştura bilmek için “Motorlu Kara Taşıt Sayısı” başlığı tıklanarak, sağ menüdeki “Kırılım seçiniz” kısmındaki “Araç türü” seçilerek alttaki “Araç Türü” seçeneklerinde “Hepsi” tıklanarak “Gösterge ekle” ye basılır “İleri” tuşuyla devam edilir, periyot olarak “Yıllık”, devamında “Yıl” kutucuğu tıklanarak, devamında “Düzey” seçeneğinde “İBBS-Düzey3 (İl)” düzeyi ve ilinizin adı seçilerek “Rapor oluştur” tuşu ile ”XLS” formatında rapor alınabilmektedir.  “ Belediye Atıkları ve Bertaraf Miktarı” ile göstergeye, Türkiye İstatistik Kurumu’nun internet adresinin (http://www.tuik.gov.tr/) sol menüsündeki “Veritabanları” başlığı altındaki “Belediye Atık İstatistikleri” başlığından ulaşılabilmektedir. İlinize ait göstergeyi oluştura bilmek için “Atık bertaraf yöntemine göre miktar (bin ton/yıl)” başlığı tıklanarak sağ menüdeki “Kırılım seçiniz” kısmındaki “Atık bertaraf yöntemi” kutucuğu tıklanır. “Alttaki atık bertaraf yöntemi” “Hepsi” olarak seçilerek “Gösterge ekle” ye basılır “İleri” tuşuyla devam edilir, periyot olarak “Yıllık”, devamında “Yıl” kutucuğu tıklanarak, devamında “Düzey” seçeneğinde “İBBS-Düzey3 (İl)” düzeyi ve ilinizin adı seçilerek “Rapor oluştur” tuşu ile ”XLS” formatında rapor alınabilmektedir.  “Katı Atıkların Düzenli Depolanması” ile ilgili göstergeye, Türkiye İstatistik Kurumu’nun internet adresinin (http://www.tuik.gov.tr/) sol menüsündeki “Veritabanları” başlığı altındaki “Belediye Atık İstatistikleri” başlığından ulaşılabilmektedir. İlinize ait göstergeyi oluştura bilmek için “Atık bertaraf yöntemine göre miktar (bin ton/yıl)” başlığı tıklanarak sağ menüdeki “Kırılım seçiniz” kısmındaki “Atık bertaraf yöntemi” kutucuğu tıklanır. “Alttaki atık bertaraf yöntemi” “Düzenli Depolama” olarak seçilerek “Gösterge ekle” ye basılır “İleri” tuşuyla devam edilir, periyot olarak “Yıllık”, devamında “Yıl” kutucuğu tıklanarak, devamında “Düzey” seçeneğinde “İBBS-Düzey3 (İl)” düzeyi ve ilinizin adı seçilerek “Rapor oluştur” tuşu ile ”XLS” formatında rapor alınabilmektedir.  Çizelgelerde yer alan sayılar sağa dayalı olarak yazılmalıdır.  Genel olarak, tablolar ve grafikler altında kaynak ve yıllarının belirtilmesinde yarar vardır.  Çizelge ve grafiklerin altlarına alındıkları kaynak ve yılları belirtilmelidir.  Bilgi verilemeyen konu başlıkları ile nedenleri belirtilmelidir.

114

1.GENEL

1.1.NÜFUS

NÜFUS

GÖSTERGE: Nüfus artış hızı TANIM: Belirli bir dönemde, İl için nüfus büyüklüğünün ortalama yıllık artışıdır.

Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1990 ve sonrası il nüfusu, İl nüfus artış hızı (%), Nüfus yoğunluğu (kişi/km2)

Durum ve eğilimler;

Veri formatı

Yıllar 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2001 Nüfus (Kişi) 750882 766800 786100 805800 826000 850029 - Nüfus Artış Hızı 23,55 - - - - 12,4 - (‰)

Yıllar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Nüfus (Kişi) - - - - - 907325 917836 Nüfus Artış Hızı ------11,52 (‰)

Yıllar 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Nüfus (Kişi) 926362 931823 942278 950557 963464 978700 993442 Nüfus Artış Hızı 9,25 5,88 11,16 8,75 13,49 15,69 14,95 (‰)

Kaynak: TÜİK Değerlendirme ve Sonuçlar

1990 ve 2000 yılı verileri Genel Nüfus Sayımı sonuçlarından alınmıştır.1992-1994-1996-1998 verileri yıl ortası nüfus tahminleridir. 2001-2006 arası veri bulunmamaktadır. 2007 yılından itibaren Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verileri kullanılmıştır.

Denizli’de 2015 verilerine göre toplam nüfus 993.442 kişi, nüfus artış hızı ise ‰14,95 olmuştur.

115

NÜFUS GÖSTERGE: Kentsel nüfus oranı TANIM: Belirli bir tarihte kentsel alan olarak tanımlanmış 20.001 ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içindeki oranıdır. Önerilen Kaynak: TÜİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: 1927, 1950 ve 1980 yılları da olacak şekilde yıllara göre kırsal ve kentsel nüfus oranı (%),Türkiye geneli oranlarıyla karşılaştırılması Durum ve eğilimler:

Veri formatı Yıl İl ve İlçe Merkezleri (%) Belde ve Köyler (%) 1927 16,9 83,1 1950 18,01 81,99 1980 34,13 65,87 1990 44,99 55,01 2000 48,69 51,31 2007 50,78 49,22 2008 67,57 32,43 2009 68,12 31,88 2010 68,8 31,2 2011 69,55 30,45 2012 70,57 29,43 2013 100 0 2014 100 0 2015 100 0

Kaynak: TÜİK Değerlendirme ve Sonuçlar Denizli’de 2012 yılında % 70,57 olan kentsel nüfus oranı 2013 yılında % 100’e* yükselmiştir.

116

1.2.SANAYİ

SANAYİ

GÖSTERGE: Sanayi Bölgeleri

TANIM: Sanayinin belli alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek gibi amaçlarla mal ve hizmet üretim bölgeleri olarak hizmet sunmayı amaçlayan organize sanayi bölgeleri vb. sanayi bölgelerinin sayısının, toplam alanlarının ve ildeki planlı sanayileşme oranının zaman serisinde ifade edilmesidir. Önerilen Kaynak: Sanayi İl Müdürlükleri, İl Sanayi Odası

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde bulunan sanayi kuruluşlarının sayısı, sektörlerine göre sanayi bölgelerinin (Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri, Endüstri İhtisas Bölgesi ilan edilmiş alanlar, Büyük Sanayi Siteleri vb.) sayısı, kapasitesi, alanı (ha), OSB ve diğer sanayi alanlarında yer alan sanayi kuruluşlarının sayısının ildeki tüm sanayi kuruluşları sayısına oranı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)

1-Denizli Organize Sanayi Bölgesi Denizli Organize Sanayi Bölgesi’nde toplam 180 adet muhtelif büyüklükte sanayi parseli bulunmakta olup; bölgenin toplam alanı 4.360.000 m2dir. Üretimde olan yaklaşık 120 firma vardır. 2-Çardak Özdemir Sabancı Organize Sanayi Bölgesi: 13 ay gibi kısa bir sürede her türlü alt yapı inşaatı tamamlanan bölge 4 Aralık 2000 tarihinde tüzel kişiliğini kazanmıştır. Toplam alanı 3.225.913 m2 olan Çardak OSB de 98 adet sanayi parseli bulunmakta olup, parsellerin toplam alanı 2.704.284 m2’dir.

Bölgeden büyük parsel talep edenlerin ihtiyaçlarına cevap verilebilmesi için yeni bir imar uygulaması yapılmış ve uygulama tamamlanarak arsa sahiplerinin tapuları dağıtılmıştır.

Yönetim Kurulu olarak lojistik konum avantajı ön plana çıkarılarak sanayicilerin bölgeye çekilmesi için yapılan çalışmalar sonucunda, entegre tesislere götürülen tekliflerden olumlu yanıtlar alınamamıştır. Bu nedenle Mütevelli Heyeti’ni oluşturduğumuz Çardak Özdemir Sabancı OSB’nin 257.551.m2 ‘lik alanının 3$/m2 bedelle tahsisine karar verilmiş ve sanayicilerle prensip anlaşmaları yapılmıştır.

2016 yılı içerisinde Çardak Özdemir Sabancı OSB içerisinde inşaatların başlaması beklenmektedir

3-Deri Organize Sanayi Bölgesi Bölgenin brüt toplam alanı 630.000 m2’dir. Deri Organize Sanayi Bölgesinde 75 adet sanayi parseli bulunmakta ve sanayi alanları 254.905 m2 ’dir. 1 adet arıtma tesisi alanı, 1 adet sosyal tesis alanı, 3 adet dükkân yeri ve etrafında 50 metre genişliğinde sağlık koruma bandı bulunmakta olup, altyapı inşaatları ve enerji nakil hattı tamamlanmıştır.

4-Islah Organize Sanayi Bölgesi Denizlili sanayicilerin hizmet kuruluşu olarak görev yapan Denizli Sanayi Odası olarak, plansız ve yoğun bir sanayi yapılaşmasının olduğu Denizli ili Hacı Eyüplü, Bozburun ve Akçeşme Mahallelerinde yer alan sanayi tesisleri ile diğer parsellerin Islah OSB statüsüne kavuşturulması amacıyla OSB mevzuatına eklenen geçici bir maddeden istifade edilerek Denizli Valiliği’ne başvuru dosyası sunulmuştur.

Bölgenin Organize Sanayi Bölgesi statüsüne kavuşturulması ile ilgili Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nezdinde yürütülen çalışmalarda, parsel sahiplerinin tamamından muvafakat alınmadığı için Bakanlık nezdinde başvuruda sıkıntılar yaşanmaktadır. Islah Organize Sanayi Bölgesi’ne çevrilecek alanın daraltılarak çalışmalara devam edilmesi istenmiş olsa da, daraltılan alan dışında kalan sanayicilerin

117 itirazları sonucu alan belirleme çalışmaları sonuçlandırılamamıştır. 2016 yılı içerisinde alan belirleme çalışmalarına devam edilmesi planlanmaktadır.

5-Islah Mermer İhtisas Organize Sanayi Bölgesi Denizli Sanayi Odası ile Denizli Madenciler ve Mermerciler Derneği olarak, madencilik/mermer sektöründe bir sanayi yapılaşmasının olduğu Denizli İli, Honaz İlçesi, Kocabaş Kasabası, Dereçiftlik Köyü sınırları içerisinde yer alan sanayi tesisleri ile diğer parsellerin, Islah OSB statüsüne kavuşturulması amacıyla OSB mevzuatı gereğince başvuru dosyası Denizli Valiliği’ne sunulmuştur.

Bölgenin OSB statüsüne kavuşturulması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.

6-Makine İhtisas Organize Sanayi Bölgesi

Odamız Denizli İli, Merkezefendi İlçesi, Salihağa Mahallesi sınırları içinde yer alan 409/838/840 ve 841 nolu parsellerden oluşan ve yaklaşık 1.235.700 m²lik bir alanda makine ihtisas organize sanayi bölgesi yapılması planlanmışsa da, ilgili alana Denizli Büyükşehir Belediyesi tarafından uygunluk verilmediği için yeni bir alan arayışına girilmiştir.

SANAYİ SİCİL KAYITLARINA GÖRE İLİN SEKTÖREL DAĞILIM % Tekstil ürünleri imalatı 45 Gıda ürünleri imalatı 12 Diğer madencilik ve taş ocakçılığı 8 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı 5 Giyim eşyası imalatı 5 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 4 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı, (makine ve teçhizatı hariç) 4 Ana metal sanayi 3 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı 2 Ağaç ve mantar ürünleri imalatı 2 Kâğıt ve kâğıt ürünleri imalatı 2 Deri ile ilgili ürünlerin imalatı 1 Elektrikli teçhizat imalatı 1 İçecek imalatı 1 Motorlu kara taşıtı,treyler (römork)ve yarı treyler (yan römork)imalatı 1 Mobilya imalatı 1 Diğer 3

Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, Denizli Sanayi Odası

Değerlendirme ve Sonuçlar.

118

GÖSTERGE: Madencilik

TANIM: Bu gösterge, İlde yer alan farklı ruhsatlandırma grubuna göre verilen bir yılda kayıt altına alınmış maden ocakları, zenginleştirme tesisleri ve depolama alanlarının miktarının yıllara göre değişimini gösterir. Tesislerin isim bazında listelenmesine gerek olmayıp, farklı ruhsatlandırma grubuna göre sayı ve alanların değişiminin belirtilmesi gerekmektedir.

Önerilen Kaynak: İl Özel İdare, MİGEM

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Türlerine göre maden ocağı ve tesisi sayısı, alanları (ha) ve yıllara göre değişimleri (%),

Durum ve eğilimler;

MİGEM verilerine göre ilimizde 2015 yılında I-B grubu 4 adet, II-A Grubu 49 adet, II-B grubu 88 adet, III grup 7 adet ve IV. Grup 212 adet olmak üzere toplam 361 adet faal maden ocağı mevcuttur.

FİRMA OCAK YERİ HEKTAR YÜRÜRLÜLÜK TARİHİ 1 Recep GENCER (İR:20) Çameli /Bıçakçı 0.6 02.01.2006-02.01.2016 2 Akça Taş ve Kum Ocakları Mad. Mer. San. ve Tic. Sarayköy / Duacılı 6.4 01.03.2011-01.03.2016 A.Ş. (İR:22) 3 Sürenler İnş.Malz.Gıda, Temizlik Maddeleri, Buldan 9.76 14.10.2010-14.10.2015 Gübre Yem, Toprak Mahsulleri Nakliye Odun Kömür San. ve Tic. Ltd.Şti. (İR:57) 4 Sürenler İnş.Malz.Gıda, Temizlik Maddeleri, Buldan 2.92 24.01.2011-24.01.2016 Gübre Yem, Toprak Mahsulleri Nakliye Odun Kömür San. ve Tic. Ltd.Şti. (İR:60) 5 İBRAHİM GÜNDOĞDU(İR:43) Buldan 4.28 10.01.2014-10.01.2016 6 İBRAHİM GÜNDOĞDU(İR:8) Buldan 2.14 31.03.2009-31.03.2019 7 Başbeton Yapı Market ve Madencilik San. ve Tic. Sarayköy/Beylerbe 1.32 18.10.2010-18.10.2015 A.Ş. (İR:58) yi 8 Başbeton Yapı Market ve Madencilik San. ve Tic. Sarayköy /Tosunlar 9.9 04.12.2014-04.12.2016 A.Ş. (İR:49) 9 Başbeton Yapı Market ve Madencilik San. ve Tic. Sarayköy/Tosunlar 9.9 04.12.2014-04.12.2016 A.Ş. (İR:50) 10 Başbeton Yapı Market ve Madencilik San. ve Tic. Buldan 5.21 04.04.2006-04.04.2016 A.Ş. (İR:25) 11 Başbeton Yapı Market ve Madencilik San. ve Tic. Merkez/Kocadere 9.95 08.06.2010-08.06.2015 A.Ş. (İR:56) 12 Kadir YILMAZ (İR:59) Çameli/Gürsu 9.94 26.09.2010-26.09.2015 13 Sıfır Kum Madencilik İnşaat Turizm Taşıma Gıda Çameli/Kalınkoz 9.94 03.08.2011-03.08.2016 San. Tic. Ltd. Şti. (İR:62) 14 Ümit İnş. Hafr. Mad. San. ve Tic. Ltd. Şti. (İR: 53) Acıpayam/Akalan 2.07 19.03.2014-19.03.2019 15 İl Özel İdaresi (Yol Ulaşım Hizm. Müd.) Kale/Özlüce 4.88 17.05.2012-17.05.2015 16 DSİ 21. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:67) Baklan/Boğaziçi 1.99 20.03.2013 20.03.2018 17 DSİ 21. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:68) Baklan/Boğaziçi 7.48 20.03.2013 20.03.2018 18 DSİ 21. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:69) Beyağaç 5.99 20.03.2013 20.03.2018 19 DSİ 21. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:70) Tavas/Pınarlık 3.45 24.04.2013 24.04.2018 20 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:71) Acıpayam/Akalan 9.36 26.02.2014 26.02.2019 21 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:72) Acıpayam/Akalan 5.17 26.02.2014 26.02.2019 22 DSİ 18. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:73) Acıpayam/Sırçalık 9.91 16.04.2014 16/04/2019 23 DSİ 18. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:74) Acıpayam/Sırçalık 9.98 16.04.2014 16/04/2019

119

24 DSİ 18. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:75) Acıpayam/Sırçalık 5.01 16.04.2014 16/04/2019 25 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:76) Buldan/Hasanbeylr 9.88 02.06.2014 02.06.2019 26 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:77) Tavas/Karahisar 8.9 11.06.2014 11.06.2019 27 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:78) Buldan/Hasanbeyle 4.82 10.07.2014 10.07.2019 r 28 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:79) Buldan/Doğanköy 9.98 24.07.2014 24.07.2019 29 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:80) Buldan/Doğanköy 6.12 24.07.2014 24.07.2019 30 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:81) Beyağaç/Eşendüzü 5.35 07.08.2014 07.08.2019 31 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:82) Çal/Bayıralan 2.79 16.09.2014 16.09.2019 32 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:83) Acıpayam/Alaattin 9.87 22.09.2014 22.09.2019 33 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:84) Buldan/Doğanköy 8.45 22.09.2014 22.09.2019 34 Baklan Belediye Başkanlığı (HÜİ:85) Baklan 1,35 09/02/2015-09.02.2020 35 Baklan Belediye Başkanlığı(HÜİ:86) Baklan 1,74 09/02/2015-09.02.2020 36 Baklan Belediye Başkanlığı (HÜİ:87) Baklan 5,63 09/02/2015-09.02.2020 37 Baklan Belediye Başkanlığı (HÜİ:88) Baklan 6,62 09/02/2015-09.02.2020 38 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:89) Honaz/Kocabaş 4,53 28.04.2015-28-04-2020 39 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:90) Bozkurt/İnceler 4 28.04.2015-28.04.2020 40 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:91) Beyağaç/Uzunoluk 3,52 21.05.2015-21.05.2020

Kaynak: Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı 2015

Değerlendirme ve Sonuçlar. Yeşil Renk: 2015 yılında verilen Hammadde Üretim izin Belgeleri Kırmızı Renk : İptal edilen(15-27) ve süresi bitip iptal edilecek olanlar(1 ve 4) Turuncu Renk: ruhsat uzatması yapılanlar(3-5-7-11) ve uzatma işlemleri devam edenler(12)

120

2.İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

GÖSTERGE: Sıcaklık

TANIM: Gösterge, ildeki yıllık ortalama sıcaklık değişimi ve Türkiye ortalamalarıyla karşılaştırılmasını ifade etmektedir.

Önerilen Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü 2015

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970 ve sonrası yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C), Türkiye Ortalama Değerleri

Durum ve eğilimler;

Veri formatı

Sıcaklık 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 ('C) Türkiye 13,5 12,9 12,2 12,6 12,6 12,6 12,0 12,9 13,1 13,6 12,7 13,3 Ort. Denizli 16.0 15.3 15.0 15.6 15.4 15.3 14.7 16.1 15.8 16.1 15.6 16.4 Ort.

Sıcaklık 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 ('C) Türkiye 12,1 12,3 12,8 12,8 13,1 12,5 12,5 13,0 12,9 12,7 11,4 12,3 Ort. Denizli 15.4 15.0 15.6 16.0 16.2 15.6 15.9 16.1 16.5 15.8 15.0 16.3 Ort.

Sıcaklık 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 ('C) Türkiye 13,7 13,1 13,3 12,5 13,8 14,1 13,1 14,2 13,2 13,2 13,2 13,3 Ort. Denizli 17.3 16.5 16.7 15.9 17.0 17.4 16.5 17.7 16.5 16.5 16.7 16.7 Ort.

Sıcaklık 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 ('C) Türkiye 13,3 13,8 13,6 13,7 15,1 12,8 13,8 13,8 14,5 13,8 Ort. Denizli 16.5 18.1 17.9 17.6 18.3 16.3 17.5 17.6 17.8 16.7 Ort.

Kaynak:

Meteoroloji Müdürlüğü 2015

Değerlendirme ve Sonuçlar.

121

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

GÖSTERGE: Yağış

TANIM: İldeki birim alana düşen ortalama yağış miktarının zaman serisinde ifade edilmesidir.

Önerilen Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970 ve sonrası yıllık ortalama yağış miktarları (kg/m2)

Durum ve eğilimler;

Veri formatı

DENİZLİ 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 Ort. 458.3 591.6 504.7 469.2 372.1 577.1 610.5 337.9 772.6 671.1 636.8 665.2 (kg/m2)

DENİZLİ 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 Ort. 435.2 677.3 520.0 559.9 483.6 528.0 605.4 347.1 419.1 476.2 471.3 464.6 (kg/m2)

DENİZLİ 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Ort. 579.4 733.1 472.6 566.6 659.9 638.1 539.1 617.2 576.2 585.3 494.0 543.3 (kg/m2)

DENİZLİ 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ort. 510.6 534.4 322.9 800.6 747.4 574.9 780.2 528.7 606.3 736.0 (kg/m2)

Kaynak: Meteoroloji Müdürlüğü 2015

Değerlendirme ve Sonuçlar.

122

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

GÖSTERGE: Deniz suyu yüzey sıcaklığı

TANIM: Bu gösterge, deniz suyu yüzey sıcaklığının 1975’ten bu yana yıllık değişimini ifade eder.

Önerilen Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Denize kıyısı olan iller için 1975’ten bu yana uzun yıllar ortalama deniz suyu yüzey sıcaklığı değerleri (⁰C) Durum ve eğilimler;

Veri formatı 1975 …… …… ..... 2011 2012 2013 2014 2015 ……

Yıllık Ortalama

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar. İlimizin Denizle kıyısı bulunmamaktadır.

123

3.HAVA KALİTESİ

HAVA KALİTESİ GÖSTERGE: Hava Kirleticileri

TANIM: Bu gösterge; havadaki SO2 ve PM10 konsantrasyon miktarını göstermektedir.

(SO2 yakıtların doğal olarak yapısında bulunan kükürt bileşiklerinin yanma esnasında açığa çıkmasıyla oluşan kirletici, boğucu, renksiz ve asidik gazdır. Partikül maddeler, gaz halindeki emisyonların kimyasal dönüşümü ve yığın halinde şekillenmesi ile oluşur. 5-10 mikrometre çaplı partiküler, asılı partikül olarak tanımlanır. Genel olarak heterojen karışımları içerir ve karakteristikleri bir yerden bir başka yere önemli değişiklik gösterir. Çapı 10 mikrometre altındaki partiküler maddelere PM10 denir.) Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde oluşan SO2 ve PM10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimi (İldeki ölçüm istasyonlarının kurulma tarihinden itibaren)

Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)

SO2 [µg/m³] NO2 [µg/m³] CO [µg/m³] O3 [µg/m³] PM10 [µg/m³] İndeks HKİ 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. İyi 0 – 50 0-100 0-100 0-5.500 0-120L 0-50 Orta 51 – 100 101-250 101-200 5.501-10.000 121-160 51-100 Hassas 101 – 150 251-500 201-500 10.001-16.000L 161-180B 101-260 Sağlıksız 151 – 200 501-850 501-1.000 16.001-24.000 181-240U 261-400 Kötü 201 – 300 851-1.100 1.001-2.000 24.001-32.000 241-700 401-520 Tehlikeli 301 – 500 >1.101 >2.001 >32.001 >701 >521

KOORDİNATLARI HAVA KİRLETİCİLERİ

İSTASYON YERLERİ (Enlem, Boylam) SO2 NOX CO O2 HC PM K: 37º 46'.00.70" Denizli-Bayramyeri X - - - - X D: 29º 02'.01.98" K: 37º 46'.00.70" Denizli-Merkezefendi X - - - - X D: 29º 05'.50.70"

124

BAYRAMYERİ SO2 AGS* PM10 AGS* CO AGS* NO AGS* NO2 AGS* NOX AGS* OZON AGS* Ocak 68 - 111 17 ------Şubat 46 - 81 10 ------Mart 35 - 77 9 ------Nisan 8 - 63 2 ------Mayıs 5 - 64 ------Haziran 3 - 55 ------Temmuz 15 - 65 2 ------Ağustos 14 - 72 2 ------Eylül 16 - 72 7 ------Ekim 20 - 77 7 ------Kasım 38 - 108 23 ------Aralık 100 - 160 29 ------ORTALAMA 30 - 84 10 ------

MERKEZEFEND SO2 AGS* PM10 AGS* CO AGS* NO AGS* NO2 AGS* NOX AGS* OZON AGS* Ocak 21 - 60 4 Şubat 19 - 45 - Mart 18 - 50 - Nisan 11 - 46 - Mayıs 17 - 77 - Haziran Yer Değişikliği-Veri Yok Temmuz Yer Değişikliği-Veri Yok Ağustos Yer Değişikliği-Veri Yok Eylül Yer Değişikliği-Veri Yok Ekim Yeterli Veri Yok Kasım 16 - 51 1 Aralık 26 - 57 1 ORTALAMA 18 - 55 2

* Sınır değerin aşıldığı gün sayısı

Kaynak: www.havaizleme.gov.tr

Değerlendirme ve Sonuçlar.

Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır. İlimiz merkezinde SO2 değerleri sınır değerlerinin altında olduğu, PM10 değerleri ise kış döneminde sağlamadığı verilere göre görülmektedir.

125

4. SU-ATIKSU

SU-ATIKSU

GÖSTERGE: Su Kullanımı

TANIM: Bu gösterge belediye, sulama, içme ve kullanma, sanayi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarını gösterir. Önerilen Kaynak: DSİ, TÜİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:

Durum ve eğilimler;

Veri Formatı 1990 2004 2008 2012 ….. 2030 Milyar m3 % Toplam 1,52 100 Sulama 1,16 76,3 İçme-Kullanma 0,36 23,7 Sanayi 1,52 100 Kaynak: DSİ 21.Bölge Müdürlüğü 2014 Takdim Raporu, DSİ

Değerlendirme ve Sonuçlar.

SU-ATIKSU

GÖSTERGE: Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları TANIM: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve gölet olmak üzere çekilen suyun kaynaklarına göre oranını ifade etmektedir. Önerilen Kaynak: TÜİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde 1990 ve sonrasında, baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve göletlerden çekilen su miktarı, toplam çekilen su miktarı, (1000 m3/yıl) Durum ve eğilimler;

Veri Formatı

Belediye İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İçin Kaynaklara Göre Çekilen Su (%)

Baraj Kuyu Kaynak Akarsu Göl-Gölet 1990 - - - - -

2003 - 30,5 67,6 0,4 1,5

2004 - 32,3 66,2 0,4 1,1

2006 - 42,4 57,5 0,1 -

2008 0,1 45,3 54,5 0,1 -

2010 - 14,5 85,1 0,3 -

2012 - 20,7 79 0,3 -

2014 7,3 92,3 0,4

Kaynak: https://biruni.tuik.gov.tr Değerlendirme ve Sonuçlar.

126

SU-ATIKSU

GÖSTERGE: Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Veren Belediyeler

TANIM: Bu gösterge atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren belediye sayısını ve atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfusun yüzdelik oranını ifade eder.

Önerilen Kaynak: TÜİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfus, tüm il nüfusu, oranları (%)

Durum ve eğilimler;

Veri Formatı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler

YILLAR 1998 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014

Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Veren 0 0 0 2 15 6 14 20 Belediye Sayısı

Arıtma Tesisine Bağlı Belediye Nüfusunun Toplam - - - 0 34 63 68 65 Belediye Nüfusuna Oranı (%)

Kaynak: https://biruni.tuik.gov.tr

Değerlendirme ve Sonuçlar.

127

SU-ATIKSU

GÖSTERGE: Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu

TANIM: Bu gösterge 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Önerilen Kaynak: TÜİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%)

Durum ve eğilimler;

Veri Formatı

YILLAR 1998 2001 2002 2003 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye 37 61 65 67 68 73 79 66 67 20 sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun 65 76 82 83 84 88 89 89 90 80 belediye nüfusu içindeki oranı (%)

Kaynak: https://biruni.tuik.gov.tr

Değerlendirme ve Sonuçlar.

SU-ATIKSU

GÖSTERGE: Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge yıllar itibariyle sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıksu miktarları, atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren sanayi bölgeleri ve oluşan atıksuyun arıtılma oranını ifade eder. Önerilen Kaynak: TÜİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ildeki sanayi bölgelerinden ve diğer sanayiden kaynaklanan atıksu miktarı, arıtma tesisi sayısı ve arıtılan atıksuyun kısmının toplam atıksu miktarına oranı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.

128

5. ARAZİ KULLANIMI

ARAZİ KULLANIMI

GÖSTERGE: Arazi Kullanımı

TANIM: Bu gösterge CORINE Arazi Örtüsü kategorilerine göre göreceli arazi örtüsü dağılımını gösterir.

Önerilen Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:1990, 2000, 2006, 2012 ve sonrası yılları arazi kullanımlarının miktarı (ha) ve değişim oranı (%).

Durum ve eğilimler;

Veri Formatı

ALAN BÜYÜKLÜĞÜ ALANDA ARTIŞ(+)

1990 2000 2006 /AZALIŞ (-) Arazi Sınıfı ha % ha % ha %

1.Yapay Bölgeler 19,320.88 1.61047 22,727.14 1.89440 23,158.98 1.93040 3,83810 (+) 2.Tarımsal Alanlar 491,389.55 40.95936 488,124.67 40.68722 487,572.89 40.64123 3,81666 (-) 3.Orman ve Yarı 678,004.87 56.51452 676,626.42 56.39962 672,372.47 56.04505 5,6324 (-) Doğal Alanlar 4.Sulak Alanlar 6,556.83 0.54654 6,507.66 0.54244 10,716.68 0.89328 4,15985 (+) 5.Su Kütleleri 4,428.17 0.36911 5,714.44 0.47633 5,879.32 0.49007 1,45115 (+) *Alanda artış ve azalışları tespit için 1990 ve 2006 yılları verileri kullanılmıştır.

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar.

129

6. TARIM

TARIM

GÖSTERGE: Kişi Başına Tarım Alanı

TANIM: Toplam ekilebilir tarım arazisinin, toplam nüfusa oranı olarak ifade edilir.

Önerilen Kaynak: TÜİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Ekilebilir arazi toplamı (ha) ve toplam nüfus (kişi), kişi başına tarım arazisi (ha/kişi)

Durum ve eğilimler;

Toplam Toplam İşlenen İşlenen İşlenen Toplam işlenen uzun işlenen tarım tarım tarım tarım alanı ve ömürlü YIL tarım alanı / alanı / alanı / uzun ömürlü bitkilerin alanı Ekilen Nadas Sebze bitkiler (hektar) alanı (hektar) (hektar) (hektar) (hektar) (hektar) 1995 357640 297606 271740 9988 15878 60034 1996 368925 308876 275430 16428 17018 60049 1997 360439 299532 266645 16849 16038 60907 1998 365215 302290 276808 9182 16300 62925 1999 363697 302222 275433 10579 16210 61475 2000 361896 300560 268139 14974 17447 61336 2001 372957 316038 273822 24976 17240 56919 2002 365362 301017 270305 13285 17427 64345 2003 367158 298108 272189 9945 15974 69050 2004 377556 305845 282386 7554 15905 71711 2005 376075 305657 280107 9663 15887 70418 2006 368603 301452 276252 9612 15588 67151 2007 364491 289727 262074 13692 13961 74765 2008 358910 280310 254613 11168 14529 78601 2009 358950 279735 253842 11315 14578 79215 2010 367543 286413 259667 12134 14612 81131 2011 358903 275130 249288 11649 14182 83773 2012 366660 280702 249791 15694 15205 85958 2013 367882 284985 251124 20701 13148 82898 2014 367435 284272 254281 16692 13287 83163

Kaynak: TÜİK

Değerlendirme ve Sonuçlar.

130

TARIM

GÖSTERGE: Kimyasal Gübre Tüketimi

TANIM: Tarımsal alanlarda kullanılan gübre miktarını ve hektar başına kullanılan mineral azot, fosfor ve potas miktarını gösterir.

Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TÜİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam gübre tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına kullanılan gübre ve mineral azot, fosfor ve potas miktarı (ton/ha) ve yıllar itibariyle değişimi Durum ve eğilimler;

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar.

131

TARIM

GÖSTERGE: Tarım İlacı Kullanımı

TANIM: Toplam tarım ilacı kullanımını (ton birimiyle aktif bileşen) ve hektar başına düşen tarım ilacı miktarıdır.

Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TÜİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam tarım ilacı tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına düşen tarım ilacı (ton/ha) ve yıllar itibariyle değişimi Durum ve eğilimler;

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar.

TARIM

GÖSTERGE: Organik Tarım

TANIM: Toplam kullanılan tarımsal alanın oranı olarak organik tarım alanı (organik olarak ekilen mevcut alanların ve organik tarıma geçiş sürecinde olan alanların toplamı) payıdır.

Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Organik alanların toplam alanı (ha), Toplam tarım alanına oranı (%), Türkiye toplam organik tarım alanı içerisindeki oranı (%), Organik Tarım Alanında Toplam Üretim Miktarı (ton)

Durum ve eğilimler;

Veri Formatı Yıllar Toplam üretim Üretim miktarı Alan Artış* Miktar ( ton) Artış* ( ha) (%) (%) 2003 322 -10 2.971 -19 2004 699 +117 413 -86 2005 215 -69 289 -30 2006 251 +16 424 +46 2007 319 +27 635 +49 2008 307 -3 840 +32 2009 399 +29 1.326 +58 2010 396 -1 1.487 +12 2011 536 +35 2.003 +34 2012 595 +11 2.106 +5 2014 1950 +227 7.642 +262 2015

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri

Değerlendirme ve Sonuçlar.

132

7. ORMAN

ORMAN

GÖSTERGE: Ormanlık Alanlar

TANIM: Orman alanlarının toplam büyüklüğünü ve yıllara göre değişimini ifade eder.

Önerilen Kaynak: Orman Bölge Müdürlükleri

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki toplam orman alanı (ha), yıllık değişimi (ha/yıl), orman vasfına göre dağılımı (%), ağaç türleri, sayıları ve oranları (sayı, %) Durum ve eğilimler;

Orman Alanı İl Denizli Toplam Ormanlık Alan 588.672 (Ha) Orman Alanı Yıllara Göre Değişim Yıllar Orman Alanı (ha.) Değişim Yüzdesi % 1990 531.553 - 2000 554.921 +%4,4 2006 558.249 +%0,6 2012 561.577 +%0,6 +%4,8 2015 588.672

Orman Vasfına Göre Dağılım İl Denizli Yüzde % Normal Orman (Ha) 343.503 58 Bozuk Orman (Ha) 245.169 42 Toplam Ormanlık Alan 588.672 (Ha) Ağaç Türlerine Göre Dağılım Yüzdesi Ağaç Türü Alan (ha.) % Çz 245.894 41,7 Çk 122.659 20,8 Ar 46.395 7,9 S 2.283 0,4 M 56.714 9,7 Diğer 114.727 19,5 Toplam Orman Alanı 588.672

133

Orman Alanı Yıllara Göre Değişim (ha) 600.000 580.000 560.000 540.000 520.000 500.000 1990 2000 2006 2012 2015

Orman Alanı Yıllara Göre Değişim (ha)

Orman Vasfına Göre Dağılım

Normal Orman 42% 58% Bozuk Orman

134

Ağaç Türleri Dağılım

Kızılçam Diğer; 19,5% Karaçam Kızılçam; Ardıç Meşe; 9,7% 41,7% Sedir Sedir; 0,4% Meşe Ardıç; 7,9% Karaçam; 20,8% Diğer

Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü

Değerlendirme ve Sonuçlar.

Denizli İli Orman Alanı il genel alanının %48,3’sını oluşturmaktadır. Bu Türkiye ortalaması olan %28,6‘lık oranın üzerindedir. Ormanlar genellikle Kızılçam ve Karaçam gibi ibreli türlerden oluşmaktadır. Orman varlığı yapılan ağaçlandırma çalışmaları ile yıllar itibariyle artış göstermektedir.

135

8. BALIKÇILIK

BALIKÇILIK

GÖSTERGE: Balıkçılık TANIM: Her yıl, denizlerde avcılığı yapılan balıklar (denize kıyısı olan iller için), kabuklu deniz ürünleri ve yumuşakçalar ile iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını gösterir. Üretime ilişkin veri yakalandığı zamanki ağırlığı olan canlı ağırlık ile ifade edilir.

Önerilen Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri, TÜİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Kıyı şeridi uzunluğu (km), deniz alanı ve iç su alanı (ha), su ürünleri üretimi (bin ton) ve yıllara göre değişimi (%), Balık türlerinin dağılımı (%) Durum ve eğilimler;

Veri Formatı YILLAR 2002 2003 …. …. 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 …..

İçsu Avcılığı (ton) Deniz Balıkları Avcılığı (ton) Diğer Deniz Ürünleri Avcılığı (ton) Yetiştiricilik Ürünleri (ton) Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar.

136

9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA

ALTYAPI VE ULAŞTIRMA

GÖSTERGE: Karayolu ve Demiryolu Ağı TANIM: İldeki toplam karayolu (otoyollar, devlet yolları, il yolları) ve demiryolu gelişimi ve uzunluğunu ifade eder.

Önerilen Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bölge Müdürlükleri

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre karayolu ve demiryolu uzunlukları (km)

Durum ve eğilimler;

Veri Formatı 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Karayolu Ağ 820 820 821 781 779 780 826 826 826 826 826 826 826 Uzunluğu (km)

Demiryolu Ağ 105 105 105 105 105 105 105 105 105 105 136 136 Uzunluğu (km) 136

Kaynak: Karayolları 27.Şube Şefliği

Değerlendirme ve Sonuçlar.

ALTYAPI VE ULAŞTIRMA

GÖSTERGE: Motorlu Kara Taşıtı Sayısı TANIM: İldeki, Otomobil (arazi taşıtı dahil), Minibüs, Otobüs, Kamyonet, Kamyon, Motosiklet, Özel Amaçlı Taşıtlar, Yol ve İş Makinaları ve Traktör toplamından ibaret motorlu kara taşıt sayısını ifade eder Önerilen Kaynak: TÜİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı, taşıt kategorileri ve toplam araç sayısı içerisindeki oranları (%), İldeki kişi başına düşen araç sayısı Durum ve eğilimler;

Yıl

Otobüs

Traktör

Minibüs

Kamyon

Yol Ve İş Yol Ve

Otomobil

Kamyonet

Motosiklet

Makinaları

Özel Amaçlı Özel 1994 41752 4014 1141 5395 4514 23234 429 633 0 1995 45819 4343 1249 5855 4607 24142 453 696 0 1996 50602 4776 1411 6730 4791 25381 530 789 0 1997 57305 5457 1632 8299 5034 26954 620 881 0 1998 62887 5731 1840 9573 5222 28009 686 980 0 1999 67882 5920 1993 10664 5289 28615 702 1025 0 2000 72745 6249 2404 12564 5438 29219 746 1189 0 2001 75165 6335 2449 13348 5478 29567 810 1254 0 2002 77860 6622 2577 14567 5619 29901 856 1340 0 2003 81654 6943 2697 17024 5984 30306 900 1464 0

137

Yıl

Otobüs

Traktör

Minibüs

Kamyon

Yol Ve İş Yol Ve

Otomobil

Kamyonet

Motosiklet

Makinaları

Özel Amaçlı Özel 2004 86308 6090 2955 21944 9077 33384 398 0 32580 2005 92311 6445 3070 25123 9435 37547 429 0 33277 2006 98216 6622 3249 28149 9804 43796 459 0 33803 2007 103637 6824 3467 31278 10148 47312 508 0 34448 2008 107970 6838 3614 33503 10212 50312 499 0 35371 2009 110650 6534 3503 34989 9435 52600 517 0 35492 2010 118296 6601 3589 38273 9584 54482 532 0 37058 2011 127489 6603 3623 41610 9641 57573 525 0 38831 2012 136057 6633 3765 44911 9979 60843 502 0 40321 2013 146291 6641 3703 47597 10095 61783 504 0 41847 2014 155758 6518 3748 50084 10497 63917 575 0 43846 2015 167208 6618 3923 53462 11176 65971 655 0 45994

Kaynak: TÜİK

Değerlendirme ve Sonuçlar.

138

10. ATIK

ATIK

GÖSTERGE: Belediye Atıkları Miktarı ve Bertaraf Miktarı

TANIM: Bu gösterge, il içinde, belediyeler tarafından ya da belediyeler adına toplanan katı atıkların miktarı ve düzenli depolama oranını ifade eder. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklardır. Ayrıca alım-satım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamaktadır Önerilen Kaynak: TÜİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık olarak belediyelerce ya da belediye adına toplanan katı atıklar (Ton), Düzenli Depolanan Katı Atık Miktarı (ton) ve oranı (%) Durum ve eğilimler;

Çöp Atık Kişi başı depolama hizmeti ortalama sahalarında verilen Toplanan belediye bertaraf nüfusun atık YIL atık edilen toplam miktarı miktarı belediye nüfus (1000 ton) (kg/kişi- atık içinde gün) miktarı oranı (%) (1000 ton) 1998 1,63 72 351 284 2001 1,36 78 329 315 2002 1,47 78 356 335 2003 1,47 79 358 352 2004 1,11 78 270 263 2005

2006 1,11 81 299 287 2007

2008 1,04 81 280 273 2009

2010 0,99 83 280 270 2012 1,05 84 306 301 2013

2014 1,02 99 361 361

Kaynak: TÜİK

Değerlendirme ve Sonuçlar.

139

ATIK

GÖSTERGE: Katı Atıkların Düzenli Depolanması

TANIM: İldeki katı atık tesisi sayısı ve hizmet verilen nüfus oranını ifade eder.

Önerilen Kaynak: TÜİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki katı atık tesis sayısı, katı atık düzenli depolama hizmeti veren belediye sayısı ve nüfus, hizmet verilen nüfusun tüm il nüfusuna oranı (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.

140

ATIK

GÖSTERGE: Tıbbi Atıklar

TANIM: İl için, ayrı olarak toplanan tıbbi atık miktarlarının yıllık olarak belirtilmesi ve toplanan tıbbi atıkların bertaraf yöntemlerinin oransal olarak ifade edilmesidir. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle toplanan tıbbi atık miktarı (ton), yöntemlerine göre bertaraf oranları (%) ve bertaraf tesisi sayısı Durum ve eğilimler;

Tesisi

Yakma

Bertaraf Yöntemi Bertaraf

Taşınması

Tıbbi Atık

atık miktarı

Sterilizasyon/

Yönetim Planı

Toplanan tıbbi İl/ilçe Belediyesinin Tıbbi Atıkların Adı

Var

Yok

Özel

Kamu

ton/yıl

Tesisin

Yakma

Belediyenin

Sterilizasyon

Bulunduğu İl

Yetkili Firmanın ACIPAYAM + 27,4 + + DENİZLİ BABADAĞ + 0,067 + + DENİZLİ BAKLAN + 0,048 + + DENİZLİ BEKİLLİ + 0,18 + + DENİZLİ BEYAĞAÇ + 0,66 + + DENİZLİ BOZKURT + 0,26 + + DENİZLİ BULDAN + 9,25 + + DENİZLİ ÇAL + 2,36 + + DENİZLİ ÇAMELİ + 2,41 + + DENİZLİ ÇARDAK + 0,077 + + DENİZLİ ÇİVRİL + 25,93 + + DENİZLİ GÜNEY + 0,065 + + DENİZLİ HONAZ + 2,62 + + DENİZLİ KALE + 2,47 + + DENİZLİ MERKEZEFENDİ + + + DENİZLİ 1.164,5 PAMUKKALE + + + DENİZLİ SARAYKÖY + 1,09 + + DENİZLİ SERİNHİSAR + 0,087 + + DENİZLİ TAVAS + 10 + + DENİZLİ

2012 2013 2014 2015 Tıbbi Atık Miktarı 890,52 895,32 975,75 1.249,01 (ton)

Kaynak: Lisanslı Firma

Değerlendirme ve Sonuçlar. .

141

ATIK

GÖSTERGE: Atık Madeni Yağlar

TANIM: İl içinde toplanan atık madeni yağların miktarını ve geri kazanım ya da bertaraf oranlarını ifade eder.

Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Yönetim Uygulamasında beyan edilen atık miktarı stok ve tesis içi hariç olarak değerlendirilecektir. Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır) 900 837 800 700 670 572 600 559 500 462 400 300 181 160 152 200 132 115 100 0 2011 2012 2013 2014 2015

ATIK MOTOR YAĞ (TON) ATIK MADENİ YAĞ (TON)

Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Atık Yönetimi Uygulaması-TABS

Değerlendirme ve Sonuçlar.

142

ATIK

GÖSTERGE: Bitkisel Atık Yağlar

TANIM: İl içinde toplanan bitkisel atık yağların miktarını ve geri kazanım-bertaraf oranlarını ifade eder.

Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Yönetim Uygulamasında beyan edilen atık miktarı stok ve tesis içi hariç olarak değerlendirilecektir. Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan bitkisel atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler;

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar.

ATIK

GÖSTERGE: Ambalaj Atıkları

TANIM: İl içerisinde oluşan ambalaj atıklarının miktarlarını ve geri kazanımına ilişkin bilgileri içerir.

Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre; üretilen toplam ambalaj atık miktarı ve ambalaj cinsi (ton), geri kazanılan toplam ambalaj atık miktarı (ton), piyasaya sürülen ambalaj miktarı (ton), hedeflenen geri kazanım oranları (%), geri kazanılması gereken miktar (ton), kayıtlı ekonomik tesis sayısı ve lisanslı tesisi sayısı Durum ve eğilimler;

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar.

143

ATIK

GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Lastikler TANIM: Ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları, geri kazanım tesisleri ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarını ifade eder. Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları ve geri kazanım tesislerinde ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarları (ton) Durum ve eğilimler;

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar.

ATIK

GÖSTERGE: Ömrünü Tamamlamış Araçlar TANIM: İl genelinde yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısını vb. bilgileri ifade eder.

Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısı

Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.

144

ATIK

Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar TANIM: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarları ve işleme tesis sayılarını ifade eder.

Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle, atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarı (ton) ve işleme tesis sayısı

Durum ve eğilimler;

TOPLANAN AEEE (ton) 30

25 24,7 20

15 TOPLANAN AEEE (ton) 10

5 0 4,9 0 2013 2014 2015

Kaynak: Atık Yönetim Uygulaması (TABS)

Değerlendirme ve Sonuçlar.

ATIK

Maden Atıkları TANIM: İl genelinde, cevher tiplerine göre, zenginleştirme tesisi sayısı ve zenginleştirme proses atıklarının dağılımını ifade eder.

Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle cevher tiplerine göre zenginleştirme tesisi sayısı, zenginleştirme proses atıkları miktarları (ton)

Durum ve eğilimler;

MİGEM verilerine göre ilimizde I-B grubu 4 adet, II-A Grubu 49 adet, II-B grubu 88 adet, III grup 7 adet ve IV. Grup 212 adet olmak üzere toplam 361 adet faal maden ocağı mevcuttur.

FİRMA OCAK YERİ HEKTAR YÜRÜRLÜLÜK TARİHİ 1 Recep GENCER (İR:20) Çameli /Bıçakçı 0.6 02.01.2006-02.01.2016 2 Akça Taş ve Kum Ocakları Mad. Mer. San. ve Sarayköy / Duacılı 6.4 01.03.2011-01.03.2016 Tic. A.Ş. (İR:22) 3 Sürenler İnş.Malz.Gıda, Temizlik Maddeleri, Buldan 9.76 14.10.2010-14.10.2015 Gübre Yem, Toprak Mahsulleri Nakliye Odun 145

Kömür San. ve Tic. Ltd.Şti. (İR:57)

4 Sürenler İnş.Malz.Gıda, Temizlik Maddeleri, Buldan 2.92 24.01.2011-24.01.2016 Gübre Yem, Toprak Mahsulleri Nakliye Odun Kömür San. ve Tic. Ltd.Şti. (İR:60) 5 İBRAHİM GÜNDOĞDU(İR:43) Buldan 4.28 10.01.2014-10.01.2016 6 İBRAHİM GÜNDOĞDU(İR:8) Buldan 2.14 31.03.2009-31.03.2019 7 Başbeton Yapı Market ve Madencilik San. ve Tic. Sarayköy/Beylerbeyi 1.32 18.10.2010-18.10.2015 A.Ş. (İR:58) 8 Başbeton Yapı Market ve Madencilik San. ve Tic. Sarayköy /Tosunlar 9.9 04.12.2014-04.12.2016 A.Ş. (İR:49) 9 Başbeton Yapı Market ve Madencilik San. ve Tic. Sarayköy/Tosunlar 9.9 04.12.2014-04.12.2016 A.Ş. (İR:50) 10 Başbeton Yapı Market ve Madencilik San. ve Tic. Buldan 5.21 04.04.2006-04.04.2016 A.Ş. (İR:25) 11 Başbeton Yapı Market ve Madencilik San. ve Tic. Merkez/Kocadere 9.95 08.06.2010-08.06.2015 A.Ş. (İR:56) 12 Kadir YILMAZ (İR:59) Çameli/Gürsu 9.94 26.09.2010-26.09.2015 13 Sıfır Kum Madencilik İnşaat Turizm Taşıma Gıda Çameli/Kalınkoz 9.94 03.08.2011-03.08.2016 San. Tic. Ltd. Şti. (İR:62) 14 Ümit İnş. Hafr. Mad. San. ve Tic. Ltd. Şti. (İR: Acıpayam/Akalan 2.07 19.03.2014-19.03.2019 53) 15 İl Özel İdaresi (Yol Ulaşım Hizm. Müd.) Kale/Özlüce 4.88 17.05.2012-17.05.2015 16 DSİ 21. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:67) Baklan/Boğaziçi 1.99 20.03.2013 20.03.2018 17 DSİ 21. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:68) Baklan/Boğaziçi 7.48 20.03.2013 20.03.2018 18 DSİ 21. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:69) Beyağaç 5.99 20.03.2013 20.03.2018 19 DSİ 21. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:70) Tavas/Pınarlık 3.45 24.04.2013 24.04.2018 20 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:71) Acıpayam/Akalan 9.36 26.02.2014 26.02.2019 21 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:72) Acıpayam/Akalan 5.17 26.02.2014 26.02.2019 22 DSİ 18. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:73) Acıpayam/Sırçalık 9.91 16.04.2014 16/04/2019 23 DSİ 18. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:74) Acıpayam/Sırçalık 9.98 16.04.2014 16/04/2019 24 DSİ 18. Bölge Müdürlüğü (HÜİ:75) Acıpayam/Sırçalık 5.01 16.04.2014 16/04/2019 25 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:76) Buldan/Hasanbeylr 9.88 02.06.2014 02.06.2019 26 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:77) Tavas/Karahisar 8.9 11.06.2014 11.06.2019 27 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:78) Buldan/Hasanbeyler 4.82 10.07.2014 10.07.2019 28 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:79) Buldan/Doğanköy 9.98 24.07.2014 24.07.2019 29 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:80) Buldan/Doğanköy 6.12 24.07.2014 24.07.2019 30 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:81) Beyağaç/Eşendüzü 5.35 07.08.2014 07.08.2019 31 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:82) Çal/Bayıralan 2.79 16.09.2014 16.09.2019 32 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:83) Acıpayam/Alaattin 9.87 22.09.2014 22.09.2019 33 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:84) Buldan/Doğanköy 8.45 22.09.2014 22.09.2019 34 Baklan Belediye Başkanlığı (HÜİ:85) Baklan 1,35 09/02/2015-09.02.2020 35 Baklan Belediye Başkanlığı(HÜİ:86) Baklan 1,74 09/02/2015-09.02.2020 36 Baklan Belediye Başkanlığı (HÜİ:87) Baklan 5,63 09/02/2015-09.02.2020 37 Baklan Belediye Başkanlığı (HÜİ:88) Baklan 6,62 09/02/2015-09.02.2020 38 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:89) Honaz/Kocabaş 4,53 28.04.2015-28-04-2020 39 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:90) Bozkurt/İnceler 4 28.04.2015-28.04.2020 40 DSİ 212. Şube Müdürlüğü (HÜİ:91) Beyağaç/Uzunoluk 3,52 21.05.2015-21.05.2020

Kaynak: Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı 146

Değerlendirme ve Sonuçlar.

Yeşil Renk: 2015 yılında verilen Hammadde Üretim izin Belgeleri Kırmızı Renk : İptal edilen(15-27) ve süresi bitip iptal edilecek olanlar(1 ve 4) Turuncu Renk: ruhsat uzatması yapılanlar(3-5-7-11) ve uzatma işlemleri devam edenler(12)

ATIK

Tehlikeli Atıklar TANIM: İl genelinde, yıllar itibariyle toplanan tehlikeli atıkların miktarı ile geri kazanımı, yakma ve nihai bertaraf edilenlerin miktarlarını ifade eder.

Önerilen Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atık Yönetim Uygulaması verileri.

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle, il içinde toplanan tehlikeli atıkların miktarı (ton), ara depolama geri kazanım, yakma ve nihai bertaraf miktarları (ton) ve geri kazanım türlerine göre oranları (%)

Durum ve eğilimler; (Şekil, çizelge ya da grafik yer alır)

Tehlikeli Atık Miktarı (ton) 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 geri bertaraf tesis içi stok ihracat toplam kazanım 2014 4.318 1.049 32 25 3 5.427 2015 5.393 1.412 21 79 0 6.905

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar. Durum ve eğilimlerde sunulan verilerin değerlendirildiği ve bu değerlendirmenin özetlendiği bölümdür.

147

11.TURİZM

TURİZM

Yabancı Turist Sayıları TANIM: Bu gösterge, il düzeyinde bir yılda giriş çıkış yapan yerli ve yabancı turist sayısının yıllara göre değişimini ifade eder

Önerilen Kaynak: TÜİK, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl düzeyinde 2000 yılı ve sonrasındaki yıllarda giriş yapan yerli ziyaretçi sayısı (kişi), yabancı ziyaretçi sayısı, bu sayıların yıllara göre değişimi (%), bir önceki yıl için ziyaretçi sayısının aylara göre dağılımı Durum ve eğilimler;

YIL TOPLAM 2000 1.754.000 2001 1.875.000 2002 1.822.000 2003 1.730.000 2004 1.938.000 2005 2.089.000 2006 1.560.000 2007 1.700.000 2008 1.932.550 2009 1.905.000 2010 2.168.067 2011 2.472.066 2012 2.375.160 2013 2.495.840 2014(Pamukkale Örenyeri) 1.875.000 2015 (Pamukkale Örenyeri) 1.731.271

Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü

Değerlendirme ve Sonuçlar.

TURİZM

Mavi Bayrak Uygulamaları TANIM: (Denize Kıyısı Olan İller İçin) Gerekli standartları taşıyan nitelikli plaj ve marinalara verilen uluslararası bir çevre ödülü olan mavi bayrağın, Türkiye’de 1997 yılından itibaren verildiği plaj ve marinaların yıllar itibari ile toplam sayılarının belirtilmesidir. Önerilen Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle, mavi bayrak almaya hak kazanmış plaj ve marina sayıları

Durum ve eğilimler;

Kaynak:

Değerlendirme ve Sonuçlar. İlimizin denizle kıyısı bulunmamaktadır.

148

EK-1: 2015 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ARAŞTIRMA FORMU

AÇIKLAMALAR:

İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Anketi, illerimizin çevre sorunlarının ve önceliklerinin neler olduğunu ortaya koyan, aynı zamanda bu sorunların kaynaklarını, nedenlerini, sorunun çözümü için ne tür tedbirler alındığı ya da alınması gerektiğini belirten önemli bir çalışmadır. İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Anketi, çevre konusunda karar vericilere ve halka çevresel bilgi sağlamakta, böylece karar verme sürecini desteklemekte ve halkın çevresel konularda bilincini artırmaktadır.

Form doldurulurken; 1- Anket formunda doldurulan bilgilerin, “Çevre Durum Raporu” ve “Göstergeler” bölümü verileriyle tutarlı olmasına dikkat edilecektir. 2- Anket formu doldurulurken, başlıklar altındaki açıklamalara dikkat edilecektir. 3- Öncelik sıralaması istenen bütün başlıklarda (I.2., I.4., II.4., III.1., III.2., IV.1.); “BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ” sütununda, anketin ilgili olduğu yıl için geçerli olan önem sırasına göre, maddelerin en önemliden az önemliye doğru 1, 2, 3, .... şeklinde numaralandırmanız istenmektedir. Bütün maddelerin numaralandırılması zorunlu olmayıp yalnızca, ilinizde anketin ilgili olduğu yıl için geçerli maddelerin kendi aralarında sıralanması yeterlidir. “BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ” sütunlarında yapılan sıralamalarda, rakamlar birbirini takip eder şekilde verilmeli, birden fazla maddeye aynı rakam verilmemelidir. 4- Öncelik sıralaması istenen bütün başlıklarda (I.2., I.4., II.4., III.1., III.2., IV.1.); “GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ” başlığı altında, önceki yıla ait anket formundaki sıralamanız tekrar yazılarak, yeni doldurulan yıldaki anket formunun ilgili başlıklarının karşılaştırılması yapılarak, değişiklik olmuşsa nedenlerinin belirtilmesi istenmektedir. 5- Anket formunun tüm bölümleri eksiksiz ve doğru olarak bilgisayar ortamında hazırlanacaktır. 6- Herhangi bir konuyla ilgili olarak veri ve bilgi temin edilememişse bunun nedeninin belirtilmesi gerekmektedir. 7- Her bir çizelgenin altında yararlanılan kaynak/kaynaklar verilmelidir.

149

BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ

I.1. Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırma

Hava Kalitesi İndeksi Kesme Noktaları SO [µg/m³] NO [µg/m³] CO [µg/m³] O [µg/m³] PM [µg/m³] İndeks HKİ 2 2 3 10 1 Sa. Ort. 1 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. 1 (İyi) 0 – 50 0-100 0-100 0-5500 0-120L 0-50 2 (Orta) 51 – 100 101-250 101-200 5501-10000 121-160 51-100L 3 (Hassas) 101 – 150 251-500L 201-500 10001-16000L 161-180B 101-260U 4 (Sağlıksız) 151 – 200 501-850U 501-1000 16001-24000 181-240U 261-400U 5 (Kötü) 201 – 300 851-1100U 1001-2000 24001-32000 241-700 401-520U 6 (Tehlikeli) 301 – 500 >1101 >2001 >32001 >701 >521 L: Limit Değer B: Bilgi Eşiği U: Uyarı Eşiği

I.1.1. İlinize ait 2015 yılı içindeki aylık ortalama ölçüm değerlerini yukarıdaki Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak, aşağıdaki çizelgede uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz. Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma AYLAR SO2 NO2 CO O3 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 OCAK X X ŞUBAT X X MART X X NİSAN X X MAYIS X X HAZİRAN X X TEMMUZ X X AĞUSTOS X X EYLÜL X X EKİM X X KASIM X X ARALIK X X * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli)

Kaynak: www.havaizleme.gov.tr

I.1.2. İlinize ait Kış sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2014 yılı Ekim- 2015 Mart arası 6 aylık ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz.

Kış Sezonu (Ekim-Mart) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma

SO2 NO2 CO O3 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 Kış Sezonu X X (Ekim- Mart) * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli) Kaynak: www.havaizleme.gov.tr

150

I.1.3. İlinize ait Yaz sezonu ortalama ölçüm değerlerini (2015 yılı Nisan-Eylül arası 6 aylık ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz.

Yaz Sezonu (Nisan-Eylül) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma

SO2 NO2 CO O3 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 Yaz Sezonu X X (Nisan- Eylül) * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (iyi) , 2 (orta) , 3 (hassas), 4 (sağlıksız), 5 (kötü), 6 (tehlikeli)

Kaynak: www.havaizleme.gov.tr

I.2. İlinizde hava kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına göre rakam* ile belirtiniz.

ÖNEM SIRASINDA GEÇEN BU YILKİ DEĞİŞİKLİK YILKİ KAYNAK ÖNEM YAPTIYSANI ÖNEM SIRANIZ2 Z SEBEBİNİ SIRANIZ AÇIKLAYINI Z a. Evsel ısınma 1 1 b. İmalat Sanayi İşletmeleri 2 2 c. Maden İşletmeleri 3 3 d. Termik Santraller - - e. Diğer Sanayi Faaliyetleri (Küçük sanayi işletmeleri) 5 5 f. Karayolu Trafik 6 6 g. Diğer Kaynaklar (yol, köprü, altyapı çalışmaları) 4 4

2 En önemliden az önemliye doğru 1, 2, 3, … şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. 151

I.3. Hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla yıl içinde il/ilçelerde alınan tedbirleri “X” ile işaretleyiniz.

ALINAN TEDBİR/TEDBİRLER YERLEŞİM YERİNİN ADI a b c d e f g h i 1.Merkezefendi X X X X X X X 2.Pamukkale X X X X X X X

İ

İL 3. . .MERKEZ 1.Acıpayam X X X X X 2.Babadağ X X X X X 3.Baklan X X X X X 4.Bekilli X X X X X 5.Beyağaç X X X X X 6.Bozkurt X X X X X 7.Buldan X X X X X

8.Çal X X X X X 9.Çameli X X X X X 10.Çardak X X X X X 11.Çivril X X X X X İLÇELER 12.Güney X X X X X 13.Honaz X X X X X 14.Kale X X X X X 15.Sarayköy X X X X X 16.Serinhisar X X X X X 17.Tavas X X X X X

Kaynaklar: ÇŞİM

Tedbirler: a. Kaliteli katı/sıvı yakıt kullanımı b. Doğalgaz kullanımı c. Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları d. Ağaçlandırma çalışmaları/orman alanlarının, yeşil alanların artırılması e. Motorlu taşıtların egzoz gazı ölçümleri f. Sanayi kuruluşlarının emisyon izni almaları g. Sanayi tesislerinin yerleşim yeri dışına çıkarılmaları h. Denetim i. Diğer ( Varsa yukarıya ayrılan bölümde belirtiniz).

152

I.4. Hava kirliliğinin giderilmesinde, yıl içerisinde, il/ilçelerde karşılaşılan güçlükleri önem sırasına göre rakam ile belirtiniz.

ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK Karşılaşılan Güçlükler ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ* SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Yeterli denetim yapılamaması 4 3 b. Ateşçilerin eğitimsiz veya bilinçsiz olması 7 6 c. Halkın alım gücünün düşük olmasından dolayı kalitesiz yakıt 1 1 kullanılması d. Kaliteli yakıt temininde zorluklar 2 8 e. Kurumsal ve yasal eksiklikler 3 2 f. Toplumda bilinç eksikliği 5 4 g. Meteorolojik faktörler 8 7 h. Topografik faktörler 6 5 i. Diğer

(Belirtiniz)......

153

BÖLÜM II. SU KİRLİLİĞİ

II.1. İl sınırları içerisinde bulunan su kaynaklarının kalite değerlendirmesi

Su kirliliği, II.1.1-II.1-3’de il sınırları içerisinde, yıl içinde, kirliliğe maruz kalmış su kaynaklarının (yüzey, yeraltı ve yüzme suları) adları, kalite sınıfları ile bunların çizelgede belirtilen kirlenme nedenleri dikkate alınarak işaretlenmesi istenmektedir.

II.1.1. İl sınırlarında bulunan yüzey sularının kalite sınıflarını Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz.

Kalite sınıfı Kirlenme Nedenleri Yüzey a b c d e f g h i Suyu Evsel Sanayi Zirai İlaç Evsel Sanayi Hayvan Madencilik Denizcilik Diğer 1 2 3 4 Katı Kaynaklı ve Gübre Adı Atıksular Atıkları Yetiştiriciliği Faaliyetleri Faaliyetleri (Belirtiniz) Atıklar Atıksular Kullanımı

Kaynaklar: Verinin nereden alındığı

II.1.2. İl sınırlarında bulunan yeraltı sularının kalite sınıflarını Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz.

Yeraltı Su Kalite Kirlenme Nedenleri Yeraltı Sınıfı suyunun a b c d e f g h i Yeterli bulunduğu Evsel Sanayi Zirai İlaç Deniz İyi Zayıf veri Evsel Sanayi Hayvan Madencilik Diğer Katı Kaynaklı ve Gübre Suyu bölge yok Atıksular Atıkları Yetiştiriciliği Faaliyetleri (Belirtiniz) Atıklar Atıksular Kullanımı Girişimi

Kaynaklar: Verinin nereden alındığı

154

II.1.3. İl sınırlarında bulunan yüzme sularının kalite sınıflarını Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz.

Mavi Yüzme Suyu Bayrak Kalite Sınıfı Kirlenme Nedenleri Yüzme Ödülü (*) Suyunun a b c d e f g Zirai bulunduğu Evsel Sanayi Va Yo Evsel Sanayi İlaç ve A B C D Katı Kaynaklı Deniz/Göl Diğer bölge/plaj Atıksula Atıkla Gübre r k Atıkla Atıksula Taşımacılığı (Belirtiniz) r rı Kullanı r r mı

(*) A sınıfı çok iyi/mükemmel, B sınıfı iyi kalite, C sınıfı kötü kalite ve D sınıfı çok kötü kalite/yasaklanması gereken olarak kalite kategorilerini temsil etmektedir.

Kaynaklar: Verinin nereden alındığı

II.2. Yıl İçinde, İl sınırları içindeki il/ilçelerde atıksuların yol açtığı kirlenmenin nedenlerini uygun seçenekleri “X” ile işaretleyerek belirtiniz.

II.2.’de, il sınırları içerisindeki yerleşim merkezlerinde (il merkezi ve ilçelerin her biri için) atıksulardan kaynaklanan kirliliğin nedenlerinin çizelgenin altında belirtilen maddeler dikkate alınmak ve (X) koymak suretiyle işaretlenmesi istenmektedir. Çizelgede geçen “İl Merkezi” ifadesiyle, İliniz Büyükşehir Belediyesi ise, Büyükşehir Belediyesine bağlı ilçeler, değilse merkez ilçe kastedilmektedir.

Atık Sulardan Kaynaklanan Kirliliğin Nedenleri Yerleşim Yerinin Adı a b c d e f g h i j k l m 1. 2. 3. .

İl Merkezi . . 1. 2. 3. 4. 5.

6. 7. 8. İlçeler 9. 10. 11. . . . Kaynaklar: İşaretlemeye ilişkin verinin nereden alındığı

155

Kirlilik Nedenleri: a. Kanalizasyon şebekesinin olmaması veya yetersiz olması b. Yerleşim yerlerinde evsel nitelikli atıksuların arıtılmaması c. Büyük sanayi kuruluşlarının atıksularını arıtmaması d. Küçük sanayilerde toplu arıtmanın olmaması e. Foseptik çukurların sağlıklı şekilde inşa edilmemesi f. Foseptik atıkların vidanjörlerle çekildikten sonra gelişigüzel yerlere boşaltılması g. Zirai mücadele ilaçlarının kullanımı h. Kimyasal gübre kullanımı i. Arıtma tesisi kapasite ve verimlerinin yetersiz olması j. Arıtma tesisinde görevli olan personelin yetersiz olması k. Hayvancılık atıkları l. Maden atıkları m. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz).

156

II.3. Su kirliliğinin önlenmesi amacıyla alıcı ortamlarda aşağıdaki tedbirlerden hangilerinin alındığını çizelgede (x) işareti koyarak belirtiniz.

II.3.’de, su kirliliğinin önlenmesi amacıyla her bir alıcı su ortamı için, çizelgenin altında belirtilen maddelerin dikkate alınarak tedbirlerin çizelgede işaretlenmesi istenmektedir.

Su Kirliliğinin Önlenmesi Amacıyla Alınan Tedbirler Alıcı Ortamın Adı a b c d e f g h i Deniz 1. 2. . Göller 1. x x x x x x x 2. 3. . Akarsular 1. 2. 3. . Havzalar 1. 2. 3. . Yeraltı Suları 1. 2. 3. . Jeotermal Kaynaklar 1. 2. 3. . Diğer Alıcı Su Ortamları 1. 2. . Kaynaklar: İşaretlemeye ilişkin verinin nereden alındığı

Alınan Tedbirler: a. Kanalizasyon şebekesinin yapılması ya da yenilenmesi b. Arıtma tesisi /deniz deşarjı /depolama alanları yapılması c. Yerleşim merkezinde foseptik kullanılması d. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan zirai mücadele ilacı ve gübrenin aşırı ve yanlış kullanımının önlenmesi e. Yönetmelikler çerçevesinde denetim yapılması f. Deniz araçlarının atıklarını boşaltabilmeleri için uygun yerlerin hazırlanması g. Sanayi kuruluşlarının atıksuları için deşarj izni alması h. Toplumsal bilgilendirilme ve bilinçlendirme faaliyetleri i. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz).

157

II.4. Su kirliliğinin giderilmesinde/önlenmesinde il sınırları içerisinde karşılaşılan güçlükleri en önemliden az önemliye doğru numara vererek (1,2,3,…) işaretleyiniz.

II.4’de su kirliliğinin giderilmesinde/önlenmesinde il sınırları içerisinde karşılaşılan güçlüklerin önem sırasına göre en önemliden az önemliye doğru 1,2,3,.... şeklinde numaralandırmanız istenmektedir. “Karşılaşılan güçlükler” altında belirtilen maddelerin hepsinin işaretlenmesi zorunlu olmayıp, ilinize uygun maddelerin numaralandırılması gerekmektedir.

ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ* SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Yeterli denetim yapılamaması 4 4 b. Mali imkansızlıklar nedeniyle arıtma tesislerinin 1 1 kurulamaması c. Kurumsal ve yasal eksiklikler 2 2 d. Toplumda bilinç eksikliği 3 3 e. Diğer

(Belirtiniz)......

158

BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ III.1. İlinizde toprak kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına göre rakam ile işaretleyerek* belirtiniz. III.1’de, il sınırları içerisinde toprak kirliliğine neden olan kaynakların önem sırasına göre, en önemliden, az önemliye doğru, 1,2,3,4.... şeklinde numaralandırılması istenmektedir. Toprak kirliliğine neden olan kaynaklar altında belirtilen maddelerin hepsinin işaretlenmesi zorunlu olmayıp, ilinize uygun maddelerin numaralandırılması gerekmektedir. ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK Kirlenme Kaynağı ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ* SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Sanayi kaynaklı atık boşaltımı 4 4 b. Madencilik atıkları 6 6 c. Vahşi depolanan evsel katı atıklar 5 5 d. Vahşi depolanan tehlikeli atıklar 3 3 e. Plansız kentleşme 7 7 f. Aşırı gübre kullanımı 2 2 g. Aşırı tarım ilacı kullanımı 1 1 h. Hayvancılık atıkları 8 8 i. Diğer (Belirtiniz)………………………………………… …… En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. Kaynaklar: Verinin nereden alındığı

III.2. Toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla il sınırları içerisinde, aşağıdaki tedbirlerden hangilerinin alındığını önem sırasına göre rakam* ile belirtiniz. III.2’de, toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla il sınırları içerisinde belirtilen tedbirlerden hangileri alınıyor ise, bunların önem sırasına göre, en önemliden, az önemliye doğru, 1,2,3,4.... şeklinde numaralandırılması istenmektedir. Maddelerin hepsinin işaretlenmesi zorunlu olmayıp, ilinize uygun maddelerin numaralandırılması gerekmektedir. ÖNEM BU GEÇEN SIRASINDA YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK ALINAN TEDBİRLER ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ SIRANIZ SEBEBİNİ * AÇIKLAYINIZ a. Sanayi/Madencilik tesislerinin sıvı, katı ve gaz atıklarının 1 1 mevzuata uygun olarak bertarafının sağlanması b. Kentleşmenin Çevre Düzeni Planlarına uygun olarak 5 5 gerçekleştirilmesi c. Mevzuata uygun olarak gübreleme, ilaçlama ve sulamanın 2 2 yapılması d. Erozyon mücadele çalışmaları 4 4 e. Geri dönüşüm/yeniden kullanım uygulamaları 3 3 f. Diğer

(Belirtiniz)...... En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. Kaynaklar: Verinin nereden alındığı 159

BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI

IV.1. Aşağıdaki Konu Başlıklarını Dikkate Alarak, yıl sonu itibariyle, İl Sınırları İçinde Görülen Çevre Sorunlarını Önem ve Önceliklerine Göre Rakam (Önem sırasına göre en önemliden az önemliye doğru 1, 2, 3, 4, 5, ... şeklinde numaralandırınız) Vererek Sıralayınız. Tüm sorunları numaralandırmak zorunlu olmayıp, iliniz için geçerli olan sorunları öncelik sırasına göre numaralandırmanız yeterlidir.

IV.1’de, sıralanan çevre sorunları dikkate alınarak, yıl sonu itibariyle, il sınırlarınız içerisinde, görülen bu sorunların önem ve önceliklerine göre, en önemliden en az önemliye doğru 1,2,3,4,5.... şeklinde numaralandırılması istenmektedir. Tüm sorunları numaralandırmak zorunlu olmayıp, iliniz için geçerli olan sorunları öncelik sırasına göre numaralandırmanız yeterlidir. Ayrıca çizelgede yer alan her çevre sorunu için iliniz sınırları içinde geçerli olan nedenleri işaretleyiniz. NOT: Ölçüm değerleri, göstergeler, her bölümün sonundaki sonuç ve değerlendirme kısımları, konularına göre şikayet sayısı, şikayetin ceza ile sonuçlanma oranı, konularına göre ceza sayısı, yapılan denetimler sonucu edinilen deneyimler vb. çevre sorunlarının hangi alanda yoğunlaştığı konusunda yol gösterici olabilir.

ÖNEM SIRASINDA GEÇEN BU DEĞİŞİKLİ YILKİ YILKİ K ÇEVRE SORUNLARI ÖNEM ÖNEM YAPTIYSAN SIRANI SIRANIZ IZ Z * SEBEBİNİ AÇIKLAYIN IZ a. Hava kirliliği 1 1 b. Su kirliliği 2 2 c. Toprak kirliliği 3 3 d. Atıklar 6 6 e. Gürültü kirliliği 4 4 f. Erozyon 7 7 g. Doğal çevrenin tahribatı (Orman, Mera, Sulak alan, Kıyı, Biyolojik çeşitlilik ve 5 5 habitat kaybı)

160

IV.2. İl Sınırları İçerisinde IV.1’de Tespit Edilen Her Bir Öncelikli Çevre Sorunu ile İlgili Olarak; Yukarıda IV.1’de Belirlemiş Olduğunuz Öncelik Sırasına Göre;

I. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU Hava Kirliliği  Evsel ısınma amaçlı kalitesiz yakıt kullanımının yaygın olması, sanayide kullanılan yakıtlar, yakılması uygun olmayan maddelerin izinsiz yakılması, maden faaliyetleri sırasında oluşan toz kirliliği, trafikten kaynaklı oluşan emisyonlar (egzoz)  Isınma amaçlı kullanılan yakıtlar, sanayi bacalarından çıkan kirli gazlar  Sağlık problemlerinin artması, iklim değişikliği, ekosisteme zarar vermesi  Denetim yapan personelin yetersiz olması, halkın kaliteli yakıt temin etmesinde yaşadığı zorluklar, kaliteli yakıt kullanılması, meteorolojik faktörler, halkın kaliteli yakıt temin etmesinde yaşanan maddi zorluklar, halkın bilinçsiz olması  Kaliteli katı/sıvı yakıt kullanımı, doğalgaz kullanımı, bilgilendirme çalışmaları, ağaçlandırma çalışmaları, egzoz ölçümleri, işletmelerin çevre izni alması, sanayi tesislerinin yerleşim yerine çıkarılması ve denetim yapılması, teşvik çalışmaları

II. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

Su Kirliliği  Kanalizasyon sisteminin yetersiz olması, evsel nitelikli atıksuların arıtılmaması, Sanayi kuruluşlarının atıksularını arıtmaması, Fosseptik çukurunun sızdırmasız yapılmaması, fosseptikten çekilen atıkların gelişigüzel her yere boşaltılması, zirai ilaçlar, kimyasal gübre kullanımı, arıtma sistemlerinin yetersiz olması, hayvancılık ve maden atıkları.  Evsel atıksuların sağlıklı arıtılmaması, tarımsal kirlilik, sanayi atıksularının yeteri kadar arıtılmaması  Sağlık problemler, ekosistemin olumsuz etkilenmesi, tekstil sektörü  Halkın bilinçli olmaması, arıtma tesislerinin çeşitli mali sıkıntılardan dolayı yapılamaması, yasal eksiklikler, denetim yapan personelin yetersiz olması  Kanalizasyon sisteminin yapılaması, arıtma sistemlerinin yapılması, sızdırmasız fosseptik kullanılması, fosseptikten çekilen atıkların direk arıtma sistemlerine götürülmesi, tarımsal faaliyetler konusunda yanlış işlemlerin önlenmesi, denetim yapılması, işletmelerin çevre izni alması, toplumu bilinçlendirme, sanayicilerin temiz üretim tekniklerine yönelmesi

161

III. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

Toprak kirliliği

 Aşırı gübre kullanımı, aşırı tarım ilacı kullanımı, vahşi depolanan evsel katı atıklar, vahşi depolanan tehlikeli atıklar, plansız kentleşme, madencilik atıkları, hayvancılık atıkları, sanayi kaynaklı atık boşaltımı  Aşırı gübre ve tarım ilacı kullanımı, evsel katı ve tehlikeli atıklar, maden atıkları  Sağlık problemleri, verimli toprakların kaybolması, erozyon, heyelan, ekosistemin olumsuz etkilenmesi  Halkın bilinçli olmaması, yasal eksiklikler, denetim yapan personelin yetersiz olması  Yasal kurallar çerçevesinde gübreleme, ilaçlama yapılması, Atıkların mevzuata uygun bertarafının sağlanması, kentleşmenin çevre düzeni planına göre planlı yapılması, toplumu bilinçlendirme çalışmaları, doğal arıtma teknolojilerinin teşviki

IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

Gürültü kirliliği  Halkın bilinçsiz olması, plansız kentleşme, trafik, sanayi bölgeleri, zamansız yapılan bakım ve onarımlar  İnşaat, trafik, sanayiden kaynaklı gürültüler, halkın bilinçsiz olması, eğlence yerleri  Sağlık problemleri  Halkın bilinçli olmaması, yasal eksiklikler, denetim yapan personelin yetersiz olması,  Planlı yerleşmeye yönelme, sanayi tesislerine ve eğlence merkezlerine gürültü yalıtımının yapılması, yasal mevzuata uyulması, halkın bilinçlendirilmesi

V. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

Doğal çevrenin tahribatı (Orman, Mera, Sulak alan, Kıyı, Biyolojik çeşitlilik ve habitat kaybı)  Halkın bilinçsiz olması, yasal eksiklikler, atıkların yasal mevzuata uygun bertarafının sağlanmaması, ısınmada ve sanayide kullanılan yakıtlar, yangınlar, aşırı ve yasak avlanma, aşırı gübre ve zirai ilaç kullanımı  halkın bilinçsiz olması, aşırı ve yasak avlanma, aşırı gübre ve zirai ilaç kullanımı, katı atıkların düzenli depolama alanlarında depolanmaması  Doğal ekosistemin bozulması, iklim değişiklikleri, sağlık problemleri, habitat zincirinin bozulması, verimli toprağın kaybolması  Halkın bilinçli olmaması, yasal eksiklikler, denetim yapan personelin yetersiz olması,  Halkın bilinçlendirilmesi, atıkların bertarafının mevzuat çerçevesinde yapılması, aşırı ve kaçak avcılığın yasaklanması, yasal eksikliklerin giderilmesi, personel desteğinin sağlanması, doğal sulak alanların kurutulmaması

162

VI. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

Atıklar  Halkın bilinçsiz olması, yasal eksiklikler, atıkların yasal mevzuata uygun bertarafının sağlanmaması, özel atıkların kaynağında ayrılmasına özen gösterilmemesi  Halkın bilinçsiz olması, yasal eksiklikler, tekstil sektörü  Sağlık problemlerinin artması, verimli topak ve su kaynaklarının kirlenmesi, iklim değişikliği  Halkın bilinçli olmaması, yasal eksiklikler, denetim yapan personelin yetersiz olması,  Halkın bilinçlendirilmesi, atıkların bertarafının mevzuat çerçevesinde yapılması, yasal eksikliklerin giderilmesi, personel desteğinin sağlanması

VII. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU

Erozyon  Halkın bilinçsiz olması, yasal eksiklikler, atıkların yasal mevzuata uygun bertarafının sağlanmaması, verimli toprak arazilerinin yok edilmesi, bitki örtüsünün tahribatı, vahşi depolama yapılması, ormanların tahribatı  Halkın bilinçsiz olması, yasal eksiklikler, atıkların yasal mevzuata uygun bertarafının sağlanmaması, verimli toprak arazilerinin yok olması, bitki örtüsünün tahribatı  Verimli toprakların kaybolması, yeryüzü şekillerinin olumsuz yönde değişmesi, iklim değişikliği  Halkın bilinçli olmaması, yasal eksiklikler, denetim yapan personelin yetersiz olması,  Halkın bilinçlendirilmesi, atıkların bertarafının mevzuat çerçevesinde yapılması, yasal eksikliklerin giderilmesi, personel desteğinin sağlanması, yeşil alanların ve doğal bitki örtüsünün korunması

163