JAARGANG 15 NUMMER 1 VOORJAAR 2009

TIJDSCHRIFT OVER ALLEDAAGSE DINGEN, TRADITIES EN RITUELEN

Kokkelvissen Zwemmen Mastklimmen Curaçao Idealisme N e d e rl um voo and ntr r V s Ce ol kscultuur

>cZ`ZHigdj`Zc Woord vooraf =DD;9G:968I:JG

Dit jaar is het op de Antillen het Jaar van de Cultuur, net zoals het bij ons het Jaar van de Tradities is. Voor Traditie was dit de reden om de zangeres Izaline Calister te interviewen. Izaline zingt in haar eigen taal, het Papiamento. Ondanks het feit dat maar weinig mensen deze taal spreken, is de muziek van Calister erg populair. Papiamento is een rijke taal met veel invloeden uit andere culturen. Izaline wil in  extra aandacht vragen voor de mooie cultuur op de Antillen. Inhoud In dit nummer Izaline Calister is geboren en getogen op Curaçao. In  is zij daar verkozen tot tumba-koningin.  Voorwoord 4 Traditionele visserij 22 Visserssport Een hele eer. Zowel tumba als tumbu zijn muziek- Ineke Strouken soorten die ontstaan zijn op Curaçao. Tumbu was De Nederlandse kokkelvisserij is één De mastklimmers van het Friese oorspronkelijk de protestmuziek van de Afrikaanse  Kokkelvissen op de Waddenzee van de oudste vormen van schelp- plaatje Akkrum organiseren al veertig slaven. Tumba is carnavalsmuziek, waarop lekker Het Wad op met de wonderklauw diervisserij in de Hollandse kustwate- jaar het enige echte Friese kampioen- gedanst kan worden. Carnaval is een belangrijk feest Dorien Dijkhuis ren. Het handkokkelen gaat nog net schap. Akkrum is waarschijnlijk de op de Antillen. Door beide muzieksoorten laat  ‘Maar vóór alles gaan we leren zwemmen’ zo als vroeger. Het vak wordt doorge- enige plaats in Nederland waar het Izaline zich inspireren. Nederland leert zwemmen geven van vader op zoon. mastklimmen volkssport nummer Janneke van der Veer één is. Izaline Calister woont al geruime tijd in Nederland. Daarom was Traditie wel benieuwd naar haar roots.  Van badhemd tot bikini 9 Zwemmen leren Iedereen heeft van thuis uit immers een rugzakje De modieuze geschiedenis van de badkleding Jolly van der Velden 30 Antilliaanse cultuur met gewoonten en gebruiken, tradities en rituelen, Vóór de negentiende eeuw konden normen en waarden en herinneringen en ervaringen  Alledaagse Dingen de meeste mensen niet zwemmen. Zangeres Izaline Calister, geboren gekregen. Dit rugzakje laat je niet dicht, maar pas je Maar dan begint men in te zien dat op Curaçao, zingt in haar moeder- aan aan je eigen leven. Hoe heeft Izaline Calister dat  Mastklimmen zwemmen gezond en fijn is. taal. Een gesprek over haar tradities gedaan? Welke tradities heeft zij meegenomen van Traditionele sport uit de scheepsvaart De eerste boekjes om zwemmen en en over haar verkiezing tot Piet de Boer de Antillen en welke tradities heeft ze overgenomen duiken te leren, worden geschreven. tumbakoningin. uit de Nederlandse cultuur? Een tipje van de sluier:  De zeven schoonheden het is nog altijd een strijd in haar tussen de maak-je- Op zoek naar de ideale vrouw Diete Dumans niet-zo-druk mentaliteit op Curaçao en de 15 Badmode 34 Generatie Wise Nederlandse prestatiedrang.  Izaline Calister Tot in het begin van de negentiende De jeugd is heel bewust bezig met Papiamento verbindt mij gevoelsmatig met Curaçao eeuw baden mannen naakt in zee en zelfontplooiing. Vrij en wijs zijn: dat Jolly van der Velden vrouwen in een enkellang hemd met zijn eigenschappen waar jongeren  De nieuwe idealen: vrij en wijs zijn mouwen. tegenwoordig van onder de indruk Het idealisme van generatie Wise In  werd het verplicht om een raken. Jongeren vinden dat geluk Roanne van Voorst zwembroek te dragen. Met de groei- niet afhankelijk is van externe ende populariteit van zwemmen en factoren en zoeken het daarom in zonnebaden ontstond de badmode. zichzelf.

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  =:IL69DEB:I9:LDC9:G@A6JL

en nacht op zee. Toen hij volwassen was, kocht hij een eigen kotter waarmee hij op de Noordzee op garnalen viste. Toen hij door omstandigheden tot over zijn oren in de schulden kwam te zitten, besloot hij de overstap te maken naar de handmatige kokkelvisserij. Daarin viel namelijk behoorlijk te verdienen vanwege de export naar Zuid-Europa. Toen hij met een hand- kokkelaar meeging de Waddenzee op, bleek al gauw dat hij talent had voor het handkokkelen. Hij kocht een klein schip waar hij met zijn vrouw en kind op ging wonen en werken. In twee jaar loste hij zijn schulden af. Jouke Visser was toen twaalf. Als hij naar school moest, was hij aan de wal bij een tante in de kost. Maar in de vakanties was hij altijd aan boord om zijn ouders mee te helpen vissen. De liefde voor de zee en de passie voor het vak, die erfde Jouke van zijn ouders.

9VchZcY^c]ZilViZg De lucht wordt lichter. De zon komt op. Langzaam zweemt de @d``Zak^hhZcde horizon oranjerood. Kijk je achterom dan zie je in de verte Lauwersoog. Kijk je recht vooruit, dan zie je Schiermonnikoog en iets naar links ligt Vlieland. De dieptemeter in de stuurhut geeft aan dat het nog anderhalve meter diep is. Het is wachten YZLVYYZcoZZ tot het water voldoende gedaald is om van boord te gaan. ‘Bij tachtig centimeter trekken we onze waadpakken aan en begin- nen we met vissen’, zegt Joukes collega Robert Hoffmann, die ook kokkelvisser is en ook uit Harlingen komt. Aan het begin van dit seizoen heeft hij de kokkelvergunning van Joukes moe- der gekocht. Hij viste vroeger veel op nonnetjes, maar dat mag TEKST EN FOTO’S DORIEN DIJKHUIS niet meer. Sinds een jaar vissen Robert en Jouke samen. ‘Er is een minimale hoeveelheid van tien centimeter nodig om te kunnen kokkelvissen. Anders is het veel te zwaar en kan het IdZcYZbZX]Vc^hX]Z`d``Zak^hhZg^_^c'%%*lZgYkZgWdYZc!oViZgc^ZihVcYZghdeYVc zand niet tussen de kokkels vandaan spoelen.’ dec^ZjliZ\g^_eZccVVgYZldcYZg`aVjl#@d``Zak^hhZghk^hhZccjlZZgodVah]jckddg" Als het zover is, klimmen Robert en Jouke met hun kokkel- kVYZgZc]ZiYZYZc!YVchZcYde]ZiLVY#:ZcVji]Zci^Z`ZgZkdgbkVck^hhZc^hZgc^Zi# beugels van boord. De kokkelbeugel wordt ook wel wonder- klauw genoemd. Hij bestaat uit een lange stok met halverwege twee horizontale handgrepen en onderaan een hark met een De Nederlandse kokkelvisserij heeft een lange en turbulente naar Frankrijk, Portugal en Spanje. De Spanjaarden zijn er gek net. Tot hun heupen staan ze in het water. De stok zit met een geschiedenis. Het is één van de oudste vormen van schelpdier- op; ze maken er heerlijke paella van. gesp bevestigd aan een riem om hun middel. Zachtjes dansen visserij in de Hollandse kustwateren. Door regelgeving en ze achteruit, licht swingend met hun heupen. Met elk rukje tegengestelde belangen verandert er voortdurend iets aan de Rond  werd er ieder jaar voor zo’n tienduizend gulden aan harken ze de kokkels in het net. Als het net vol zit, legen ze het omstandigheden waaronder gevist wordt. Maar het handkokke- kokkels opgevist. De vangst vond vooral plaats tussen in een groter net, dat naast het schip staat. Drie uur lang zijn ze len gaat nog net zo als vroeger; met een kokkelbeugel en een Harlingen en Terschelling en in de Zuiderzee. Nadat die laatste bezig. Totdat het helemaal eb is en het Wad compleet is droog- waadpak op de drooggevallen platen van de Waddenzee. gedempt werd, liep de Nederlandse productie van kokkels gevallen en de HA als een schip dat schipbreuk heeft geleden behoorlijk terug. Kokkels hebben namelijk zout water nodig in het landschap lijkt te zijn aangespoeld. 9Z`d``Zak^hhZghbd\Zck^_[egdXZcikVc]Zi`d``ZaWZhiVcYdek^hhZc# 6a\Z\ZiZc^cYZkgdZ\ZB^YYZaZZjlZc om te kunnen leven. Het duurde jaren voordat de kokkel- 9ZgZhi^hkddgYZkd\Zah# Uit archeologisch onderzoek waarbij fossiele resten werden visserij opnieuw rendabel was. 6VcWddgY\Z`dd`i gevonden, is gebleken dat kokkels al in de vroege Middel- ‘Vroeger ging het op exact dezelfde manier in zijn werk’, zegt eeuwen in ons land werden gegeten. Waarschijnlijk verzamelde 9ZeVhh^ZkVckVYZgdeoddc Jouke als hij en Robert weer aan boord zijn geklommen en zich buitentemperatuur koel genoeg om de kokkels gedurende men ze toen met de hand op droogvallende zandplaten voor de Bij het zachte groene licht van de radar stuurt Jouke Visser de warmen bij de kachel in de stuurhut. ‘Er waren natuurlijk wel langere tijd goed te houden. De kokkels werden toen nog aan kust. De Waddenzee ligt er nog steeds vol mee. Vreemd dus HA de haven van Lauwersoog uit, de Waddenzee op. Het is verschillen. Men beschikte toen bijvoorbeeld niet over dezelfde boord gekookt. Dat gebeurde zelfs nog in de tijd van mijn eigenlijk dat we ze tegenwoordig amper nog eten. Aan het nog donker. De lichtbundel van de vuurtoren scheert als een hightech apparatuur als wij nu. Kokkelvissers gingen toen in vader. In kleine mandjes werden de kokkels aan boord van het begin van de twintigste eeuw werd het grootste deel van de zoeklicht over de golven. Jouke Visser. Zijn naam verraadt zijn canvas kleding overboord. Die kleding hadden ze met vet inge- schip gebracht en in houten tonnetjes met zout door elkaar kokkelvangst verscheept naar Engeland. Totdat de Harlinger afkomst; hij komt uit een vissersfamilie. Toen zijn vader klein smeerd om haar waterdicht te maken. En er waren natuurlijk gehusseld om ze te pekelen. ‘Warren’ noemden ze dat. Mandje kokkelvissers er door Spaanse kooplui op geattendeerd werden was, spijbelde hij vaak. Joukes oma kwam er op een gegeven ook nog geen koelsystemen, waardoor ze de vangst niet zo lang voor mandje werden alle kokkels gekookt. Nu is dat heel dat de Engelsen de vangst doorverkochten aan Spanje. Nu ver- moment achter dat haar zoon al maanden iedere ochtend mee vers konden houden. Vroeger begon het kokkelseizoen dan ook anders. Het grootste deel van de kokkels die wij vandaag opvis- dwijnen bijna alle kokkels die in Nederland worden opgevist ging vissen met een broer van haar man. Hij was het liefst dag niet al half juni zoals nu, maar pas eind oktober. Dan was de sen, staat morgen in Parijs en Lissabon op de markt.’ ›

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  BZX]Vc^hX]Z`d``Zak^hhZg^_kZgWdYZc ‘Mijn vader zei toen al ‘het komt nooit goed met de mechani- Halverwege de jaren zestig maakte de kokkelvisserij een specta- sche kokkelvisserij’, zegt Jouke Visser. ‘En hij heeft gelijk gekre- culaire ontwikkeling door. Er werd voor het eerst mechanisch gen.’ In  werd de kokkelvisserij aan een vergunningen- op kokkels gevist. Vissersboten trokken grote ijzeren korven stelsel gebonden. Er werden toen zevenendertig vergunningen over de bodem. Met een waterspuit werd eerst het zand losge- afgegeven voor de visserij op de Waddenzee en de Ooster- woeld, zodat de kokkels vrijkwamen. Halverwege de jaren schelde. Begin jaren negentig maakten natuurorganisaties zich zeventig maakte de sleepzuigkorf het werk opnieuw makke- hard voor een verbod op de mechanische kokkelvisserij, omdat lijker. De vissers hoefden de korren niet meer voortdurend op het lawaai de rust in de broedgebieden van vogels verstoorde en te halen om ze te legen; de kokkels werden nu namelijk omdat de kotters al het leven op de zeebodem verwoestten. In omhoog gezogen. In de kor zat een rooster met openingen van de jaren erna volgde er een hoop gesteggel over regels en werd  millimeter waardoor het zand, kleine kokkels en andere de kokkelvisserij gedeeltelijk aan banden gelegd. Uiteindelijk bodemdieren werden teruggespoeld. De grotere kokkels kwa- werd besloten om met ingang van  de mechanische visserij men via een waterstroom door een zuigbuis aan dek van de op kokkels te verbieden. Sindsdien zijn er nog eenentwintig kokkelkotter. Daar werden de kokkels en het water gescheiden. traditionele vergunningen voor handkokkelaars, kokkelvissers ‘Die kokkelkotters waren enorme vaartuigen’, zegt Robert Hoffmann. ‘Veertig meter lang en tien meter breed. Daarmee werden gigantische hoeveelheden kokkels opgevist.’ =ZiVbWVX]ikVc`d``Zak^hhZcldgYi

kVckVYZgdeoddcYddg\Z\ZkZc#

die altijd al met de hand kokkelden, zoals Jouke Visser en zijn =Zi`d``Zak^hhZc^holVVglZg`ZcldgYicd\deYZoZa[YZbVc^Zg\ZYVVcVahkgdZ\Zg/^cZZclVVYeV`ZcbZiZZc`d``ZaWZj\Za#9Z`d``ZaWZj\ZaldgYidd`lZa ouders, en tien additionele vergunningen, voor vissers die de ldcYZg`aVjl\ZcdZbY#=^_WZhiVVij^iZZcaVc\Zhid`bZi]VakZglZ\ZilZZ]dg^odciVaZ]VcY\gZeZcZcdcYZgVVcZZc]Vg`bZiZZccZi# overstap van de mechanische naar de handmatige visserij gemaakt hebben. Een aantal van twintig vissers werd daarvoor uitgeloot en kreeg een compensatie van de staat. Visser aan. ‘Dat is klinkklare onzin. Ten eerste zou dat zelf- werk en lichamelijk ook nog eens heel erg zwaar. Een storm moord zijn. Als we dit jaar alle kokkels opvissen, hebben we kan in één nacht meer kapot maken dan wij in een heel seizoen Kd\Zah\VVckddg volgend jaar geen brood meer op de plank. Ten tweede is dat kunnen opvissen. Ik begrijp ook wel dat onze vangst daar nog Dat de mechanische kokkelvisserij werd verboden, betekende gewoonweg onmogelijk. We zijn maar met twaalf boten en we eens bij komt. Maar het is gewoon onzinnig om te beweren niet dat de handkokkelvissers overal maar mochten kokkelen. kunnen alleen vissen als het tij het toelaat. Het is puur hand- dat wij als handkokkelaars invloed zouden hebben op de Ook dat is vastgelegd in strenge regels. Wie ze overtreedt krijgt kokkelstand.’ een boete van vijfduizend euro. Ieder jaar wordt opnieuw vast- gesteld hoeveel kokkels er zijn. Door stormen, strenge winters Het is trouwens maar goed ook dat de kokkelvissers niet alle en schommelingen in de hoeveelheid broedval fluctueert het 9:@D@@:A kokkels op kunnen vissen, die er in de Waddenzee liggen, vin- aantal kokkels van jaar tot jaar. Biologen van IMARES, den Jouke en Robert. Dan blijft de kokkelvisserij tenminste het Institute for Marine Resources & Ecosystem Studies, stellen 9ZlZiZchX]VeeZa^_`ZcVVbkddgYZ`d``Za^hCerastoderma lot van de garnalenvissers bespaard. Die vingen aan het begin jaarlijks de omvang van het kokkelbestand vast. Zodra dat cij- Edule#9^ZaVVihiZidZkdZ\^c\^h]ZiAVi^_chZlddgYkddg van het seizoen nog acht euro vijftig de kilo. Nu is dat nog één fer bekend is, wordt het aantal kokkels verdeeld tussen de ZZiWVVg# euro zestig. Enkel en alleen omdat het ze niet lukt om afspra- vogels en de kokkelvissers. De vogels gaan voor. Daarna pas @d``Zah`dbZc]ZibZZhikddg^coVcYYVic^ZiiZ[^_cd[iZ ken te maken over de vangstbeperking die ze zichzelf moeten krijgen de vissers hun vangstquotum toegewezen. Het komt bdYYZg^\^hZc^c\ZW^ZYZcbZiZZcbVi^\Zhigdb^c\#OZ opleggen. Hebben ze afgesproken dat er niemand uitvaart en voor dat er een jaar lang helemaal niet gevist kan worden, `jccZco^X]idiil^ci^\XZci^bZiZg^c\gVkZcVahZg\ZkVVg gaat er toch eentje de zee op, dan moeten de anderen ook wel. omdat alle kokkels die er zijn dan voor de vogels zijn YgZ^\i!bVVgcdgbVVa\Zhegd`ZcaZkZcoZY^X]idcYZgYZ Dat doet de prijs dramatisch dalen. gereserveerd. Dit jaar mogen de kokkelvissers vijf procent van deeZgkaV`iZkVc]ZioVcY#=ZiZc^\ZYViWdkZc]ZioVcY het bevisbare kokkelbestand opvissen. Vijfennegentig procent is j^ihiZZ`io^_cilZZWj^h_ZhY^ZsifonsldgYZc\ZcdZbY#

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  C:9:GA6C9A::GIOL:BB:C

Met lange stokken zetten ze een perceeltje af. Ten eerste om de OZZbVch\gV[ >cCZYZgaVcY`VciZ\Zclddg" plek morgen goed terug te kunnen vinden en ten tweede om De plek waar de HA nu ligt heet Engelsmanplaat. Verderop Y^\W^_cV^ZYZgZZcolZbbZc# ervoor te zorgen dat niet een collega-visser op die plek terecht- heet het Lekker Beekje en nog verder Poepegat en Dooie Kees. komt. Met het zoeken naar goede visplekken zijn ze vaak lang Namen die al heel lang bestaan. ‘Lekkerbeekje komt waar- AZgZcolZbbZc^hZZc bezig. Soms gebeurt het dat er een andere visser dankbaar schijnlijk van de garnalenvisserij’, denkt Jouke Visser. gebruik maakt van de moeite die zij erin steken. Het gebeurt ‘Die vissen bij eb in beekjes die de terugtrekkende zee achter- WZaVc\g^_`dcYZgYZZakVcYZ niet vaak, maar als het gebeurt, is Jouke Visser woest. Gelukkig laat. Daar stikt het dan van de garnalen. Lekker Beekje was dekdZY^c\\ZldgYZc#9Vi^h respecteren de meeste kokkelvissers de stekken van andere vis- waarschijnlijk zo’n garnalenrijke beek. Poepegat komt waar- sers. Jouke voert de coördinaten in op een GPS-apparaat zodat schijnlijk aan zijn naam door de hoeveelheid stinkend slik die cdY^\^cZZcaVcYbZiodkZZa ze de plek morgen ook bij hoogwater kunnen terugvinden. er zit. En Dooie Kees is de plek waar iemand die Kees heette in lViZg# een zachte plek in het Wad is verdronken. Er heeft nog tijden een steen gelegen bij wijze van een zeemansgraf. Die zag je met 9VVgdb^h]Zic^ZikddgiZ eb liggen.’ hiZaaZcYViilZZ]dcYZgY_VVg

‘Het water komt eraan’, zegt Robert. ‘Nu valt de snelheid waar- \ZaZYZcW^_cVc^ZbVcY`dc mee dat gebeurt wel mee, omdat het dood tij is. Dat betekent olZbbZc!dd`k^hhZghc^Zi# dat de plaat langzaam volstroomt met water. Maar soms, vooral met springtij, gaat het zo snel. Als we dan aan het zoeken zijn >cYZcZ\Zci^ZcYZZZjl`dbi naar goede visplekken, hebben we soms amper tijd om op tijd YVVgkZgVcYZg^c\^c# aan boord te komen. Zo zijn er behoorlijk wat vissers aan hun eind gekomen.’ Langzaam komt het water dichterbij. Terwijl Jouke en Robert weer aan het vissen zijn, stijgt het water gestaag. De boot wordt stukje bij beetje opgetild.

:ZcbZiYZcVijjg Dankzij de tegengestelde belangen van de kokkelvissers ener- JANNEKE VAN DER VEER zijds en de natuur- en waddenorganisaties anderzijds, worden de regels steeds verder aangescherpt. Zo kwam er afgelopen jaar bijvoorbeeld ineens een verbod op het vissen onder de Waddeneilanden. Eens in de drie weken mogen Jouke en Robert met nog twee andere kokkelkotters er heen om te vis- sen. Licht voeren is ten strengste verboden, want dat wordt beschouwd als horizonvervuiling. ‘In de zomer zie je hoe wei- »BVVgk‹‹gVaaZh\VVc nig wij de natuur verstoren’, zegt Jouke Visser terwijl hij zijn laatste netje leegt. Het water staat inmiddels weer te hoog om nog te kunnen vissen. ‘Dan wemelt het hier van de vogels en de zeehonden. Die dartelen allemaal rustig om de boot zonder lZaZgZcolZbbZc¼ zich door ons te laten afschrikken. Dat is juist het voordeel van de handkokkelvisserij; geen motor die de hele dag draait en gromt. Rust. Als handkokkelvisser ben je echt een onderdeel ‘Maar vóór alles gaan we leren zwemmen’, schrijft Jan Cottaar bijvoorbeeld De gymnastische zwemschool, of Handleiding voor van de natuur. Een authentiekere vorm van vissen is er niet. in Het Sportboek voor de Jeugd (circa ). ‘Ik durf het te allerlei zwem- en springoefeningen () van Otto Kluge. Hopelijk is dit ambacht nog een lang bestaan beschoren.’ ‹ zeggen, waar iedereen bij is, de professor, de dichter, de uit- Blijkbaar ging men er toen vanuit dat men zwemmen uit een vinder en wie maar wil: zwemsport is voor alle mensen noodza- boekje kon leren. kelijk. En daar voeg ik nog aan toe: vooral voor mensen, die in een waterrijk land wonen als het onze!’ In een enkel negentiende-eeuws kinderboek komt de praktijk van het leren zwemmen voor, zoals in Karel en Marie (circa Cottaar is niet de enige en ook niet de eerste die het belang van ) van J.J.A. Goeverneur, waarin Karel met vader naar het zwemmen voor de jeugd benadrukt. In het ‘Voorberigt’ in meer gaat om het zwemmen te oefenen. In het begin wordt hij Beknopte handleiding tot de zwemkunst, of de kunst om in korten aan een gordel vastgehouden, maar ‘na eenige weken is dat niet tijd het zwemmen en duiken, in alle opzigten volkomen te leeren meer noodig en zwemt hij zoo frisch en vroolijk in het water, () schrijft de anonieme auteur dat de vele slachtoffers van alsof hij zijn leven lang een baars of snoek geweest was’. de watersnoodramp van  voor hem aan leiding waren voor Karel leerde zwemmen van zijn vader. Tot in de twintigste eeuw het schrijven van het boekje, te meer omdat een handleiding om leerden veel kinderen zwemmen buiten het officiële circuit. Zo te leren zwemmen voor ‘de Nederlandsche jongelingenschap’ tot ook Jan, Piet, Bettie en Jeanne in Sport en Spel (circa ) van 6ah]ZiZW^hZc]ZilVY^hYgdd\\ZkVaaZc!\VVcGdWZgiZc?dj`Z`^_`ZclVVg nu toe ontbrak. In die tijd verschenen overigens meer theoreti- Enid Blyton. Ook in dit verhaal treedt de vader op als oZYZkda\ZcYZYV\ojaaZc\VVck^hhZc# sche verhandelingen om het zwemmen onder de knie te krijgen, zwemleraar. ›

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  9ZZZghiZolZbWVYZc ‘volkswedstrijd’, bedoeld om de zwemkunst te bevorderen Piet bijvoorbeeld niet op zwemles. Hij heeft watervrees. Dat De negentiende-eeuwse Karel in Karel en Marie gaat met zijn onder ‘minvermogenden’. Kees in Kees de Jongen () van wordt nog erger door een opmerking van een klasgenootje. ‘Hij vader naar het meer. Dat is tekenend voor de tijd. Officiële Theo Thijssen loopt in zijn beroemde zwembadpas (‘Als je ‘es wist wel, je hing als je ’t leerde, aan een hengel, maar Dolf had zwembaden waren er nog niet veel. Eind achttiende eeuw goed opschieten wou; moest je voorover gaan lopen, net of je hem vaak genoeg verteld, hoe de badman om je te plagen, je begon de overheid aarzelend met het inrichten van primitieve telkens vièl, en dan maar met je armen zwaaien, heen en weer.’) onverwachts liet zinken, zodat je met een mond vol water plaatsen waar gezwommen kon worden: een schutting, een naar dit zwembad aan de Westerdoksdijk. In Jongensdagen proestend weer boven kwam.’ Toch zit het Piet dwars dat hij loodsje, een paar banken en een ondiep watertje. Zo’n primi- () van Theo Thijssen wordt dit bad aangeduid als het ‘kos- niet kan zwemmen, want hij kan ’s zomers niet met z’n vriend- tieve zwemgelegenheid is onder meer te zien in het anonieme telooze’. Zwemmen was er gratis en jongens als Henk, Ko en jes mee naar het zwembad. Tijdens een logeerpartij bij zijn prentenboek Kakelbont en Kogelrond, Kerngezond en Roer je Ay maakten daar graag gebruik van. Hun vriend Klaas zou ook grootouders in Oosterbeek vertelt zijn grootvader hem over een mond (z.j.). wel mee willen, maar dat vindt zijn vader niet goed. ‘Klaas z’n jongen die nooit heeft leren zwemmen en als volwassene bijna vader verdiende goed geld en was een echte sportman; hij gaf verdrinkt. Piet besluit dan zijn angst te overwinnen en vraagt of Rond  werden de eerste zweminrichtingen opgericht. In z’n zoontje elk jaar een abonnement voor ’t zwembad bij hij in Oosterbeek kan leren zwemmen. ‘Natuurlijk’, zei groot-  waren er twee in Amsterdam. In  werd in Obelt.’ De andere jongens doen minachtend over ‘dat dooie vader, ‘In het Rijnbad, en er is een aardige zwemmeester, dien Amsterdam het zwembad aan de Westerdoksdijk geopend, waar Obelt’, dat in  opgericht werd door Theodorus van ik heel goed ken.’ ‘En die je niet aan de hengel in het water laat in  door de Amsterdamsche Zwemclub de eerste zwem- Heemstede Obelt. zakken?’ ‘Nee’, zei grootvader, ‘dat doet hij zeker niet.’ Piet is wedstrijd werd georganiseerd. Het betrof een zogenaamde helemaal gerustgesteld. 6aaZbVVaiZlViZg In de twintigste eeuw komt het leren zwemmen goed op gang. @^``ZgWVY Er wordt dan ook flink propaganda voor gemaakt, zoals door In de eerste helft van de twintigste eeuw zijn kinderboeken over Jan Feith in Allemaal te water! (z.j.). Feith richt zich tot een zwemlessen nog schaars. Mogelijk hoorde, ondanks de vele breed publiek: ‘Opgedragen aan het deel onzer Nederlandsche propaganda, het leren zwemmen nog niet tot het algemene kin- Jeugd, dat nog altijd niet zwemt; en aan de Ouderen die zich derleven. Voor veel mensen was zwemles te duur. voor ’n gezonde opvoeding onzer aanstaande Zwemmers en Ongeveer vanaf de jaren vijftig begint zwemles echt bij de Zwemsters zoo gaarne beijveren!’ opvoeding te horen en dan verschijnen er ook meer kinderboe- ken over dit onderwerp, zoals Renée leert zwemmen () van Dergelijke propaganda sloeg niet bij alle kinderen aan. In Piet Cok Grashoff. Renée gaat samen met haar oom en tante en de leert zwemmen () van D.A. Cramer-Schaap wil de zesjarige nichtjes Elma en Heleen op vakantie. Ze gaan vaak naar een natuurbad. Omdat Renée nog niet kan zwemmen, moet ze in DbhaV\L^aan8gVbZg!Het wereldrecord van een duivelstoejaagstertje# het kikkerbad. De badjuffrouw leert haar zwemmen. Ze krijgt BZi^aajhigVi^ZhkVcL#kVcYZEdaa6bhiZgYVb!J^i\ZkZg^_9ZHiZZcj^a!&.() kurken om zodat ze blijft drijven, oefent met een plankje en gaat aan de hengel, zoals dat destijds gebruikelijk was. oma noemen, niet kan zwemmen, vinden ze dat oma op zwem- Bdg\ZcbV\^`^c]ZiY^ZeZ les moet. Oma mag bij hen in de groep. Net als de kinderen Tegenwoordig is het vrijwel ondenkbaar dat kinderen niet leren krijgt oma Krullenbol een zwemposter: ‘Ik doe mee met het zwemmen. Dat zie je terug in de enorme stroom verhalen over zwem abc’. Ze krijgen van de badjuf stickers die ze erop kun- dit onderwerp. Een groot deel daarvan is gericht op kleuters en nen plakken, zodat ze precies weten hoe ver ze zijn: ‘Ik leer nu bedoeld om hen voor te bereiden op de eerste zwemles. echt zwemmen’, ‘Onder water kijken vind ik leuk’, ‘Ik ben nu Opvallend aspect van de meeste verhalen is de aandacht voor al drijfkampioen’ en ‘Gekleed zwemmen doe ik als de beste’. watergewenning en zwemplezier. De eerste zwemles van de vijf- Alle drie slagen ze voor het diploma A en krijgen ze de sticker jarige tweeling Michiel en Iris in Morgen mag ik in het diepe... ‘Geslaagd voor het A-diploma’. Dit verhaal sluit aan bij de hui- () van Carry Slee is daar helemaal op gericht. Door zich dige aanpak van de zwemlessen door de Koninklijke Neder- als reuzen, dolfijnen, hondjes en krokodillen te bewegen raken landse Zwem Bond (knzb). Deze aanpak is namelijk gebaseerd Michiel en Iris vertrouwd met het water en met kopje onder op het Zwem-abc. gaan. Deze speelse aanpak zie je ook terug in de manier waarop ze de zwembewegingen leren. Het oude ‘intrekken, wijd en HX]ddaolZbbZc sluit’ is vervangen door ‘kikkertje, wijd, sluit’, terwijl de armbe- In  stelde de knzb de Minister van Onderwijs voor zwem- weging begint met het maken van een potlood. Het is groot les in het onderwijsprogramma op te nemen. Het duurde ech- feest als Iris en Michiel afzwemmen. Niet alleen hun ouders, ter tot na de Tweede Wereldoorlog voordat het schoolzwem- maar ook opa en oma en zelfs de juf van school komen kijken. men op brede schaal werd ingevoerd. Voor kinderen van ouders met een smalle beurs was dit vaak de enige vorm van zwemles. Niet alleen voor kinderen is zwemmen tegenwoordig een nor- Dat is bijvoorbeeld het geval in Peter leert zwemmen () van P6cdc^ZbR!Kakelbont en Kogelrond, Kerngezond en Roer je mond#O#ea#!o#_# male activiteit. Dat geldt ook voor ouderen. En mochten zij Jo van de Wetering. Peter wil graag leren zwemmen. Zijn onverhoopt nog niet kunnen zwemmen, dan is er ook voor hen ouders vinden dat een goed idee, zeker nadat de moeder van de mogelijkheid om op zwemles te gaan. Oma Krullenbol gaat Peter een kleuter uit het water heeft gered. Peters vader verdient Diid@aj\Z!De gymnastische zwemschool, of Handleiding voor allerlei zwem- op zwemles () van Ellen Tijsinger gaat hierover. Als Joost echter niet zo veel. Ze zijn dan ook blij dat het schoolzwem- en springoefeningen#BZi]djihcZYZc!AZZjlVgYZc!Hjg^c\Vg!&-*& en Ellen ontdekken dat oma Krullenbol, een buurvrouw die ze men gratis is. ›

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  Helen de Balbian Verster. De achttienjarige Marjan is lid van Toch laat ze zich door de voorzitster van de club overhalen om een zwemclub. Bij wedstrijden wint ze vaak, maar daar gaat het ook met een trainer te gaan trainen. De trainer, ‘die Groene- haar niet echt om. De sport zelf, de sportiviteit en onderlinge veld’, pakt haar stevig aan. Marjan leert veel, maar de trainin- gezelligheid zijn voor haar belangrijker. Ze vindt het belachelijk gen leiden regelmatig tot discussies met Groeneveld. Ze voelt dat een clubgenote zich laat trainen door een echte trainer. Ze zich beknot. Voor alles moet ze toestemming vragen, zelfs voor vindt dat iedereen dezelfde kansen moet hebben, ook degenen theedrinken met haar vriend Henk. die zich geen trainer en een speciale levenswijze kunnen veroor- De training heeft echter wel resultaat. Marjan verbetert het loven. ‘Een wedstrijd is leuk als je allemaal het beste probeert te wereldrecord op de  meter vrije slag. Maar ze wil het niet geven, als je eerlijk tegen elkaar op ligt te tornen om een stuk meer, ze stopt met wedstrijd zwemmen. ‘Zooals ze tegenwoor- voor te komen en als je daar fit voor wilt blijven en iedere dag dig sport opvatten, voel ik me er niet bij thuis. Dat is geen je baantje zwemt en wat oefent. Dat is best, want dat kunnen sport meer, dat is exploitatie en al vind ik het zalig om succes te we allemaal doen, daar is de een niet boven de ander bevoor- hebben en te winnen, ik wil me zelf blijven, echt werkelijk deeld. Maar dat idiote gedoe van tegenwoordig, daar bedank ik amateur. Zoodra je begint met die top-prestaties en alles wat er voor. Als er iemand is, die een wenk kan geven over m’n slag, bijhoort, is het amateurisme afgeloopen.’ dan luister ik graag, want wie wil z’n slag niet verbeteren, maar dat ik aan een touwtje zou loopen en precies zoo en zoo zou 9ZlViZg]dZci_Zh moeten leven, om nog maar een vijfde seconde sneller te gaan - Ook in De waterhoentjes () van Johanna E. Kuiper wordt ik zou nog liever!’ een boeiende discussie gevoerd. Hoofdpersonen in het verhaal zijn Ans Scheffer en Riek van Rooi, beiden lid van zwemclub ‘De Waterhoentjes’. Zwemplezier staat voorop bij de club. Ans wil het trainen wel wat serieuzer aanpakken. Ze is dan ook blij met de nieuwe trainster, mevrouw Waalman, die pleit voor een BVm^hZZchedgi^ZkZ_dc\Zc#=^_dZ[ZciY^kZghZiV``ZckVchedgiZc`g^_\iVaaZhhcZadcYZgYZ`c^Z#Oddd`]ZiolZbbZc#=^_]dZ[ideYZolZbhX]ddabVVgZZc gedegen aanpak. Dit geeft binnen de club nogal wat discussie. eVVg`ZZgVVcYZ]Zc\ZaZc]VVaiVa\Vjl]ZiY^eadbV»\ZdZ[ZcYolZbbZg¼#P6cdc^ZbR!Allerlei sport!BZi]djihcZYZcX^gXV&.&% Men is bang dat de stopwatch gaat regeren en dat dit ten koste van het zwemplezier zal gaan. ‘Dan kweekt het enkele fanatie- kelingen en een grote groep onverschilligen, die meenden dat Niet voor iedereen is schoolzwemmen een pretje. De tienjarige LZYhig^_YolZbbZc Saartje in Niemand mag het weten () van Gerda Van Leren zwemmen is een ding, aan wedstrijden mee doen is een Cleemput verzint allerlei smoesjes om niet mee te hoeven doen. tweede. In de eerste helft van de twintigste eeuw kende >cYZcZ\Zci^ZcYZZZjl`lVbZcYZZZghiZ Toen Saartje drie was, vertelde oppas Sim haar vaak over enge Nederland tal van succesvolle zwemsters, onder wie Marie watergeesten en zeeduivels. Sindsdien is ze bang voor water. Op Baron, Marie Braun, Willy den Ouden en Rie Mastenbroek. olZbWVYZc^cCZYZgaVcY# een dag komt Sim op bezoek en vertelt Saartje wat haar dwars Wellicht geïnspireerd daardoor verschenen er in de jaren dertig zit. In de herfstvakantie gaat ze bij Sim in Leuven logeren en diverse meisjesboeken over wedstrijd zwemmen. daar gaat ze samen met haar oma, die ook in Leuven logeert, Een voorbeeld is Het wereldrecord van een duivels toejaag stertje hun eer alleen bestond in het lid zijn van een club, die één of op zwemles. In het begin vindt Saartje het wel eng, maar ze () van Willy Cramer. Hoofd persoon is de veertienjarige meerdere kampioenen voortgebracht had. Die er meer waarde begint er steeds meer plezier in te krijgen. De verrassing is Koba Berg, die goed kan zwemmen. Haar ouders hebben het aan hechtten op de kant te staan schreeuwen voor één begaafde groot wanneer ze thuis horen dat Saartje kan zwemmen. Het financieel niet breed, waardoor Koba weinig mogelijkheden clubgenoot dan zelf behoorlijk te zwemmen, ook zonder een gezin doet mee aan een wedstrijd voor ‘Zwemgezin van het heeft om zich in de zwemsport verder te ontwikkelen. Koba kampioen te zijn.’ jaar’ en wordt één van de winnaars. wordt echter ontdekt door ‘Mijnheer Meys’, die uitgever is van het tijdschrift Nederlandsche Sport. Hij zorgt ervoor dat alles Mevrouw Waalman krijgt echter haar zin. Ze mag de meisjes

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  9:BD9>:JO:<:H8=>:9:C>H K6C9:769@A:9>C<

De discussie duurde tot  toen de vlinderslag en schoolslag een wedstrijd met opzet niet aan bij een keerpunt. Het bete- officieel van elkaar gescheiden werden. kent een keerpunt in haar leven: voorlopig stopt ze met zwem- men en ze begint pas weer als ze het zelf wil. Al in het hierboven genoemde De waterhoentjes speelt deze dis- cussie een rol. Bij diverse wedstrijden gaan meisjes die school- Alex(andra) Archer in Baan drie: Alex Archer () voelt er slag zwemmen, ineens in de vlinderslag verder. Tot verbijstering aanvankelijk niks voor om offers te brengen voor de zwem- van mevrouw Waalman doet Riek dat ook bij een wedstrijd. sport. Ze wil een goed examen doen, doet aan hockey, toneel, De trainster vindt dat dit verboden moet worden. ballet en muziek, ze heeft een vriend én ze zwemt. Als zwemster wint ze veel prijzen. Dat laatste verandert als Maggie komt, die D[[ZghWgZc\Zc onder druk van haar moeder uitsluitend met zwemmen bezig Wedstrijdsport vraagt discipline, inzet, incasseringsvermogen, is. Bij diverse wedstrijden wordt Alex door Maggie verslagen. een grenzeloos enthousiasme en offers. Marjan in Marjan Het ziet er naar uit dat Maggie en niet Alex zich zal kwalifice- TEKST: JOLLY VAN DER VELDEN Wereldkampioene stelt met name dat laatste ter discussie. Ook ren voor de Olympische Spelen in Rome in . Maar dan FOTO: MUZEE SCHEVENINGEN in meer recente verhalen komt dit aspect aan de orde, bijvoor- overlijdt Andy, de vriend van Alex. Alex gooit het roer om en beeld in Jij haalt de top () van Els de Groen, waarin Anne zet alles op alles om – als postuum cadeautje aan Andy – de met name door haar moeder opgezweept wordt tot een steeds kwalificatiewedstrijden te winnen, wat haar ook lukt. grotere inzet. Dit gaat ten koste van veel andere dingen. Zo kan ze nooit naar feestjes, omdat ze vroeg naar bed moet. Ze moet OlZbXajWh immers elke ochtend om zes uur al trainen. Anne gaat zich een- In  werd de eerste Nederlandse zwemvereniging opgericht, zaam voelen en heeft het moeilijk. Op een dag tikt ze tijdens de Amsterdamsche Zwemclub. Al gauw kwamen er ook clubs in andere plaatsen. Ook over zwemclubs zijn veel kinderboeken KVc verschenen, vooral in de categorie meisjesboeken. Voorbeelden zijn Jannie’s vrolijke zwemclub () van Annie de Man en de boeken van Henriëtte Kan, Zwemclub De Dolfijn (), Zwemclub De Dolfijn wordt kampioen () en Zwemclub De Spettertjes (). Het zijn veelal vrolijke boeken waarin serieus WVY]ZbY trainen voor wedstrijden gecombineerd wordt met gezelligheid. Zwemplezier staat voorop. Dat geldt ook voor Floortje Bellefleur in de zwemvierdaagse (), waarin Floortje met veel plezier meedoet aan de zwemvierdaagse en daarmee een medaille ver- idiW^`^c^ dient. Veel kinderen zullen zich in dergelijke verhalen kunnen herkennen.

Idihadi Uit bovenstaande blijkt dat zwemmen in kinder boeken een veel BdY^ZjhWVYeVYbZibdYZgcbdi^Z[&.'' voorkomend onderwerp is. Dat is echter niet de enige band HeVVgcZhiVYE]did/G#HZccZX`Z tussen kinderboeken en de zwemsport. In de jaren twintig van de twintigste eeuw verscheen een editie van Frits van Duuren van Chr. van Abkoude met een omslag van Henri Pieck waarop »°]ZW^`\ZgZYZc^cZZceVVgYZcigVb!ZZchiddbigVb! De oude Grieken geloofden al in de heil- een lezende jongen bij een zwembad te zien is. Met de inhoud zame werking van zeewater en de van het verhaal heeft deze afbeelding niets te maken, maar de ZZcZaZXig^hX]ZigVb!YZkjjglZg`ZcdeHX]ZkZc^c\Zc Romeinen hadden een uitgebreide bad- boodschap is duidelijk: lezen kun je altijd en overal doen, ook cultuur. Ook in Nederland speelde de in het zwembad. W^_\ZlddcY!YZoZZoddbaVc\h]ZiHi^aaZHigVcYWZaZ\Y zee een rol op dit gebied. ‘Jacoba van Beieren baadde hier al in de Bij zwemwedstrijden kun je prijzen winnen. Soms is de prijs \Zo^ZcbZiZc`Za^c\Zc!bZi`dadc^Zh!bZi]ZaZdeeZg" zee en in de zeventiende eeuw werden de een boek. Zo deed Marie van de Stadt (geboren ) uit Koog meisjes in het zeewater gedompeld door aan de Zaan op  juli  mee aan een zwemwedstrijd van kadZgZcVVcbZchZckaZZhZcYVVgW^_]ZigdhZo^Zc hun vrijers om vervolgens in de duinen zwemclub Thetis in Zaandijk. Bij de rugslag won zij de tweede door het zand te worden gerold. Het was prijs, die bestond uit het meisjesboek School-idyllen van Top kZgWgj^cZccVVgbViZ]ZihZ^odZckdgYZgYZZc]Zi een soort test hoe de meisjes erop zou Naeff. Voorin het boek staat geschreven: ‘e prijs rugzwemmen reageren. Dit verschijnsel staat bekend bij de gelegenheid van den wedstrijd van Thetis op e Juli o^X]iWVgZkaZZho^Zc\gdZ^ZciZc`dhiZkVc]ZiWZYZ`iZ als de zogenaamde vrouwenspoelerij. Het ’. ‹ gebeurde ook in Katwijk en andere kust- cVVgbViZYZbdYZo^X]l^_o^\YZ°¼ plaatsen.’ Aan het woord is Nel Noor- Met dank aan zwemboekenverzamelaar Ron Wessels, kinder- dervliet-Jol, verbonden aan Muzee DbhaV\uhVHidgX`!Het zwempak#BZi^aajhigVi^ZhkVc<^iiZHeZZ boekenverzamelaar Frits Booy, Koninklijke Bibliotheek en de Scheveningen. De geschiedenis van Sche- I^aWjg\!AZZhaZZjl!'%%, Stichting ’t Oude Kinderboek. J^i/»=VV\hZb^_bZg^c\Zc¼kVc;#7dgYZl^_`&.*) veningen is één van haar specialiteiten. ›

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  Samen met Germaine van Leeuwe, lopen om de kar te trekken die de man- blijkt uit het volgende engelse citaat uit beheerder van de cultureel historische nen gebruikten om de tonnen met water die tijd: ‘The ladies, dressed in flanel collectie van hetzelfde museum, staat zij uit zee te halen, genas die wond veel cases, show nothing but their hands and mij te woord. Zij weten mij van alles te sneller dan verwacht.’ faces.’ vertellen en te laten zien over de bad- mode, de cultuur van het baden, het Het badhuis had vier kamertjes waar In  kwam er in Den Haag de eerste flaneren en de aantrekkingskracht van men kon baden in een met warm of Nederlandse Badverordening waarin een badplaats als Scheveningen op de koud zeewater gevulde badkuip. Om de stond dat er in de open zee niet gebaad welgestelden in binnen- en buitenland. badkuur te completeren werd ook het mocht worden dan met een ‘zoge- drinken van zeewater aangeraden. Het naamde’ zwembroek. In  werd er =ZiZZghiZWVY]j^h liefst een pint per uur. een boete van drie gulden verbonden aan In  werd in Scheveningen het eerste Men kon ook echt in zee baden met het zonder zwembroek in zee baden, Nederlandse badhuis geopend door behulp van een badkoets. Zo´n koets ‘onverschillig of men zich al of niet van Jacob Pronk. Voor zeewater en zeelucht werd een aantal meters de zee ingereden, ene ontkleedkoets bedient’. waarna men aan de achterkant, afge- Badkleding werd in eerste instantie schermd voor mogelijke kijkers, een alleen maar gebruikt om letterlijk in te >c&-&.`lVbZZcZ^cYVVc trapje af kon lopen het water in. Er was baden, zwemmen kwam pas later. een badman of -vrouw bij die de bader ]ZicVV`id[bZiZZc]ZbY hielp met onderdompelen. De meeste Noordervliet: ‘Het baden was voor man- mensen konden namelijk niet zwem- nen en vrouwen aanvankelijk precies VVcolZbbZc# men. Ook hielpen zij met aan- en uit- hetzelfde. Het was helemaal gelijkgescha- kleden en afdrogen. keld. De verschillen kwamen pas met de cultuur van het zonnebaden. Daarmee is werd veel reclame gemaakt in die tijd, Tot het einde van de achttiende eeuw er ook een badmode ontstaan. Die zon- omdat het zo gezond zou zijn en allerlei werd er door de mannen naakt in zee necultuur is niet van de ene op de andere kwalen zou genezen. Dus Pronk kon gebaad. De dames droegen meestal een dag ontstaan. Het was een langzame ont- vaderland en elders het badseizoen dames zich een paar maal per dag. Hele japonnen uit die tijd. Een patroon en goede klandizie verwachten, ook al kon- soort enkellang, loshangend hemd met wikkeling, die begon in de jaren dertig geopend waar men kan verkoelen en de garderobes gingen mee. Er waren aparte een handleiding om een parasol te den alleen de welgestelden zich een bad- mouwen. Er mee zwemmen zou niet van de vorige eeuw.’ zenuwsterkende invloed van het zeewater toiletten voor ’s morgens, ’s middags en maken, ontbraken hier overigens ook kuur veroorloven. ‘Wat de gunstige wer- lukken, maar voor onderdompelen kon gaat opzoeken. Dames, welke voorne- ’s avonds. Nog los van de badkleding. niet. Een parasol was heel belangrijk king van het zeewater betreft is er een het goed dienst doen zonder bekeken te

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  van eb en vloed, de festiviteiten, maar dragen. Die waren alleen maar voor op Zolang ze op het strand lag, kon het broeken van de heren veranderden ook. ook wie er gearriveerd waren. Daar ging het strand. ‘Je ging er niet mee zwem- nog net door de beugel, maar toen ze Ze werden langer en wijder, maar ook de het toch voor een groot deel om; zien en men en je liep er ook de boulevard niet naar de zee liep was het te aanstoot- korte modellen bleven in de mode. gezien worden. Daarvoor liep je op de mee op’, volgens Nel Noordervliet. gevend in de ogen van de dienstdoende pier en de boulevard. Mensen kwamen politie functionaris. Ook omstanders Er wordt momenteel van alles door voor een maand naar de kust en logeer- 9ZVVchiddi\ZkZcYZW^`^c^ hadden zich geërgerd aan de summiere elkaar gedragen, ook badpakken zijn nog den in een hotel. Ook werd het op een Vlak na de Tweede Wereldoorlog zorgde kleding van de vrouw.’ heel populair. Iedereen is vrij uit te kie- gegeven moment populair om een kamer de bikini voor een soort revolutie in de zen wat het meest functioneel of het te huren, dat gebeurde dan wel weer bij badmode. De eerste bikini’s waren heel Het duurde in Nederland tot de jaren mooist voor de gelegenheid is. de plaatselijke bevolking.’ zestig voordat de bikini een gerespec- Opvallend is dat de term badmode nog teerde plaats had weten te veroveren. steeds veel gebruikt wordt, terwijl nie- Er was op een gegeven moment een luxe >c&.),lZgYZZc Omdat de meeste modellen wat groter mand meer gaat baden; dat doen we bad en een volkszeebad. Het luxe bad uitvielen dan het allereerste model, elders. Het gaat tegenwoordig om zwem- was voor de dure hotels, zoals het kgdjl\ZVggZhiZZgYY^Z kwam er een reactie op in de vorm van men, zonnen en op allerlei manieren Kurhaus, het Palace Hotel, het Oranje de minikini; een bikini gemaakt van recreëren aan het water. De traditie van Hotel en Hotel Savoy. ZZcW^`^c^YgdZ\# minder materiaal. het woord is in dit geval blijkbaar sterker Vanaf de jaren zeventig van de vorige dan de realiteit. ‹ ‘Het volkszeebad, gewoon een andere eeuw lieten steeds meer vrouwen het plaats in zee, was voor de badgasten die summier qua stofgebruik. Volgens de bovenstukje van hun bikini uit, de zoge- 7gdccZc niet in de hotels logeerden. Daar stond ontwerper, Reard, moest hij door een naamde monokini. Meer recent kwamen – Collectie en documentatie Muzee een man, een badmeester, op een trap in trouwring gehaald kunnen worden. de tangabroekjes in zwang waarbij de Scheveningen zee die toeterde als je te ver het water in Aanvankelijk was er nog veel verzet billen bloot blijven, evenals de tankini’s – Saskia Kuus, Baden en flaneren aan ging’, aldus Noordervliet. tegen een dusdanig frivool kledingstuk. die bestaan uit een topje met een zee (Scheveningen ) broekje. De jongste ontwikkeling is die – J.M. Galjaard, Pootje baden, de 9Z_VgZcil^ci^\ Van Leeuwe: ‘In  is er hier op het van de bourkini, een zwempak dat vaderlandse geschiedenis van het bad- In de Eerste Wereldoorlog bleven er veel strand een jonge vrouw gearresteerd die alleen het gezicht en de handen vrijlaat, leven (Scheveningen ) gasten weg uit de badplaatsen, niet ieder- een bikini droeg. speciaal voor moslima’s. De zwem- een kon het zich nog permitteren, maar in de jaren twintig nam het aantal bezoe- kers weer toe. Het tweedelig badkostuum was inmid- dels helemaal niet meer aan de orde. Er BZiYZde`dbhikVcYZolZbhedgi·cV&.%%·lZgYZcWVYeV``Zc!lVVg^cbZco^X]kg^_`dc werden alleen nog maar eendelige bad- WZlZ\Zc!bdYZ# pakken gedragen en die werden haast elk jaar een stukje kleiner. Ook onder invloed van de groeiende populariteit geleverd doordat er andere eisen werden maar deden verder absoluut niet mee aan van het zonnebaden. Slank zijn kwam in gesteld. Men moest zich vrij kunnen de hele badcultuur. De vissersbevolking de mode, dus geen opbollende stoffen bewegen en niet gehinderd worden door vond ook dat de badgasten erop los leef- meer. overbodige stof. den, daar hielden ze zich afzijdig van. Bovendien wilden de badgasten niet dat In  deed Het Vaderland verslag van HX]ZkZc^c\ZcVahbdcYV^cZ de plaatselijke bevolking op ‘hun’ terras- een modeshow: ‘soms droegen zij zóó WVYeaVVih sen zat. weinig, dat het mij onmogelijk is het ’Het was uitsluitend de gegoede burgerij costuum in positieven zin te beschrijven: die kwam baden. De Scheveningse Germaine van Leeuwe: ‘In Scheveningen het had géén mouwen, géén boord, dorpsbewoners deden dat niet, dat staat kwam de upper class, het was de sjiekste géén rugbedekking, géén zijpanden en althans nergens beschreven. Zelfs de vis- badplaats van Nederland, er kwam veel het liet de beenen bloot tot  cm. onder sers konden niet eens zwemmen’, zegt Duitse adel. Er waren goede voorzienin- den romp. (…) Nou en wat ik niet Nel Noordervliet. ‘De badcultuur was gen en hotels. Dat kwam doordat het noemde, dat was bedekt!’ een heel afgescheiden gebeuren van het voor een badplaats vrij groot was, goed vissersdorp. Het enige waardoor het bereikbaar en dicht bij Den Haag met Bij de heren werd de zwembroek popu- enigszins mengde was dat er vrouwen uit zijn hofcultuur lag.’ lair, mét riem. het dorp kwamen, die de badgasten hiel- ‘De Scheveningse Koerier was een badkoe- Voor de dames verscheen er een nieuw pen met onderdompelen, aan- of uitkle- rier die alleen in het seizoen werd uitge- kledingstuk, de strandpyjama. Een wijde den en afdrogen. Ze waren er voor het geven’, vult Nel Noordervliet aan, lange broek en een jasje, gemaakt van werk, verdienden daar hun geld mee, ‘daarin stonden bijvoorbeeld de tijden bonte stof, om over de badkleding te BZiYZXjaijjgkVc]ZiodccZWVYZc^hYZWVYbdYZdcihiVVc#

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  2009 Jaa r v es an iti de Trad I>:HLLL#?66GK6C9:IG69>I>:H#CA  juli is het thema ‘Tradities’. Het is Groenlo Vestingstad Promotion gelukt om in samenwerking met het Nederlands Centrum voor Volkscultuur de nationale reizende tentoonstelling ‘De was buiten, over tradities in Neder- HZ^odZchigVY^i^Zh land’ naar Groenlo te halen. Op deze vestingdag is er ook een aantal typisch Groenlose tradities te zien, zoals de palmpaasstok, Sunte matten, kermis en De natuur lijkt ver weg in onze stede- kanon schieten. lijke cultuur. Om haar te vinden IgVY^i^Zh^c moeten we op zoek gaan. Het vieren CZYZgaVcY DeoViZgYV\&&_ja^kVc van de jaarfeesten is daarvoor een &%#(%idiZcbZi goede mogelijkheid. Deze vormen &+#%%jjg# een soort ankerpunten in het seizoen. Voor het Jaar van de Tradities is BZZg^c[dgbVi^Z/ Om deze seizoenstradities in ere te een speciale tentoonstelling lll#\gdZcadkZhi^c\ herstellen zijn vier seizoensdagen gedrukt op t-shirts gemaakt. hiVYegdbdi^dc#cad[ georganiseerd. Op zaterdag  juni De tentoonstelling is gemakke- delll#\gdZcad staan in bezoekerscentrum de Wieden lijk op te hangen, binnen en kZhi^c\hiVY#ca de eendenkooien centraal. Er wordt buiten. Ook is er lesmateriaal ook een boottocht gemaakt. Het pro- 53"%*5*&4
;*+/
beschikbaar. gramma is van . tot . uur. (&800/5&/
7"/
BZZg^c[dgbVi^Z/CZYZgaVcYh 7ZaVc\hiZaaZcYZc`jccZco^X] /6
.""3
.&5
8ZcigjbkddgKda`hXjaijjg de\ZkZcW^_@8D%(-")''*%(%! &&/
8035&-
*/
%(%"',+%'))Zc `Xd5`Xd#ca#

009 cXk5kda`hXjaijjg#ca 2 Ja ar s va ie n dit )&5
7&3-&%&/
de Tra GZjoZcdeidX]i

Reuzen zijn grote poppen. Ze worden meegedra- gen in optochten. Dit gebruik komt voort uit de 6cidcE^ZX` middeleeuwse Vlaamse steden. Momenteel zijn er in Europa nog een paar duizend reuzen overgeble- De vader van de Efteling is Anton Pieck. Meer dan dertig jaar lang ven. Nederland kent er achttien. Op zondag werkte hij aan het uitbeelden van de sprookjes in die heel speciale BdZYZg^cYZddgad\  mei vindt er in Tilburg een landelijke nostalgische stijl. Het Anton Pieckmuseum viert in  zijn zilve- reuzendag plaats. Om . uur begint het sym- ren jubileum. Op  mei wordt het Piecktableau De Fanfare op de Vrouwen in de oorlog hebben veel posium en om . uur de reuzenoptocht. Markt onthuld. zorgen. Naast angst om de veiligheid van hun gezin, hebben zij ook veel BZZg^c[dgbVi^Z/;gVc`kVcAddc BZZg^c[dgbVi^Z/6cidcE^ZX`bjhZjb!6X]iZghigVVi)+")-!=ViiZb praktische problemen op te lossen. [#V#kVcaddc5`VWZa[ddc#ca!lll#gZjoZc[ZYZgVi^Z#ca %(-")))'&.'!lll#Vcidce^ZX`bjhZjb"]ViiZb#ca Hoe kom ik aan voldoende voedsel en brandstof, hoe kom ik aan kleren voor mijn kinderen en hoe krijg ik mijn huis schoon zonder zeep, waren vragen die elke moeder zich stelde. Moeder Past & Meet geeft een beeld van het leven van vrouwen in Rotterdam ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.

9ZoZZmedh^i^Z^hidiZcbZi '*d`idWZgiZo^Zc^c]Zi Ddgad\hkZgoZibjhZjb! 7dmbZZghZKVVgi 8dda]VkZc(,*!GdiiZgYVb lll#dkbgdiiZgYVb#ca De Boxmeerse Vaart dateert van circa . De overlevering verhaalt dat een priester twijfelde aan de omzetting van brood en wijn in het lichaam en bloed van Christus. Het bloed bruiste over de kelk en een druppel bleef op de corporale (witte doek) achter. Deze doek is bewaard gebleven en is opgeborgen in een zilveren reliekschrijn. Elk jaar – veertien dagen na Pinksteren in de Boxmeerse Vaart – wordt de doek meegevoerd in een grote processie.

BZZg^c[dgbVi^Z/Hi^X]i^c\8db^i‚7dmbZZghZKVVgilll#WdmbZZg#^c[d$kVVgi

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  IG69>I>DC:A:HEDGIJ>I9:H8=::EHK66GI TEKST PIET DE BOER

FOTO’S MARTIN DE JONG EN JELLE ROORDA

manier van in bomen klimmen om vogelnestjes uit te halen, De initiatiefnemers waren de Winkeliersvereniging, de belan-  BVhi" zoals dat dikwijls door jongelui gedaan werd. Veelal werd de gengroep Plaatselijk Belang en de VVV. De watersport die nu mast bij dit nep eieren uithalen met zeep ingesmeerd en maak- voor Akkrum een belangrijke bron van inkomsten is, was toen ten de klimmers gebruik van een touw om naar boven te klim- nog niet van belang. men. Boven in de mast hing een stuk vlees of spek. In `a^bbZc Vlaanderen was het gebruikelijk een mand eieren als beloning in het vooruitzicht te stellen. De toeschouwers vermaakten zich 6``gjb^hWZ`ZcYdb]Zi met de klimpogingen en beleefden veel plezier aan de mislukte >c;g^ZhaVcYhiVVibVhi`a^bbZcdeZZc]dd\ pogingen, die eindigden met een nat pak of een deelnemer die `Vbe^dZchX]VebVhi`a^bbZc# besmeurd met eierstruif naar beneden kwam. c^kZVj#9ZbVhi`a^bbZghkVc]Zi;g^ZhZeaVVih_Z 6``gjbdg\Vc^hZgZcVakZZgi^\_VVg]ZiZc^\Z Het mastklimmen of boomklimmen kwam voornamelijk in De eerste wedstrijd vond plaats op  augustus midden in de havensteden voor. Klimmen met hindernissen in een houten vakantietijd. De met zeep ingesmeerde paal was heel moeilijk te ZX]iZ;g^ZhZ`Vbe^dZchX]Ve^cYZoZkda`hhedgi# paal was een volksvermaak dat in het gehele land plaatsvond. In bedwingen. Slechts zeven deelnemers haalden de top. 6``gjb^hlVVghX]^_ca^_`YZZc^\ZeaVVih^c Friesland klommen de mannen en jongens in de mast van Gekscherend werd gesproken over het Fries kampioenschap Leeuwarden in , waar zilveren prijzen te winnen waren die paalglijden. Eén van de deelnemers wist zich naar boven te hij- CZYZgaVcYlVVg]ZiBVhi`a^bbZckda`hhedgi aan de kroon hingen boven in de gladde mast. Bij de feestelijke sen met zand, dat hij in de broekzak bij zich had, om de han- cjbbZg‚‚c^h# opening van de spoorlijn Harlingen Leeuwarden in  klom- den mee in de wrijven en grip op de gladde mast te krijgen. Dit men de Friese deelnemers voor het Paleis van Justitie naar glijfestijn noodzaakte de organisatie het klimmen wat gemak- boven. In de twintigste eeuw zette de traditie zich voort. Op kelijker te maken. Jelle Roorda is ruim  jaar voorzitter van de commissie die het volksfeesten richtte men een mast op en met name de skûtsjes- Het insmeren van de mast heeft dan ook niet lang geduurd. De mastklimmen organiseert. Het mastklimmen, benadrukt hij, is schippers en andere zeelui bleken goede klimmers. mast is sinds  gelakt en voorzien van een laagje talkpoeder. in Akkrum een levende traditie, die echter vroeger in heel De enige klimhulpmiddelen die gebruikt mogen worden, zijn Nederland bekend was en actief beoefend werd. Mastklimmen KVceVVa\a^_YZccVVgeVVa`a^bbZc wat hars om de handen stroef te maken en een stukje binnen- is een discipline die nauw verbonden is met de scheepvaart. Het toerisme en het streven om het dorp Akkrum meer in de band om de voeten te beschermen. Bij het klimmen kan dat Akkrum ligt in het gebied van de Friese meren, een centrum schijnwerpers te zetten, hebben geleid tot het ‘mastkliminitia- deel van de voet namelijk nogal snel gevoelig worden of stuk van watersport. tief’. Van massatoerisme was in  nog geen sprake. gaan. Voor de rest is niks toegestaan om sneller omhoog te ›

EVVa^c]ZilViZg Maar het mastklimmen is ook echte sport volgens Roorda. Deze ‘cultuursport’ kent in Nederland en Vlaanderen een lange geschiedenis. Mastklimmen was een spel voor mannen en een sport die vaak beoefend werd als onderdeel van stads- en dorps- feesten. Eén van de vroegste vermeldingen komt uit Vlaanderen. In Gent klommen mannen aan het einde van de vijftiende eeuw al in een mast. Men klauterde naar een huisje boven op de lange paal, die in het water stond. Bij de Vredesfeesten in  in Antwerpen was mastklimmen ook onderdeel van het feestprogramma. Wellicht een beschaafde 7^_]ZibVhi`a^bbZc^c6``gjb^hYZ]ZaZWZkda`^c\WZigd``Zc#

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  Een jaar lang Traditie voor maar€&.!·

komen. Er is zelfs een reglement dat gebruik van ander klim- kunnen verbeteren en extra klimspieren kunnen trainen. JAARGANG 14 NUMMER 4 Tradities zijn gewoonten en WINTER 2008 materiaal als pinnen en andere uitsteeksels verbiedt. Dat er Weken voor de wedstrijd zijn de deelnemers uit Akkrum en ver gebruiken die doorgegeven ondanks de reglementen ook plaats is voor uitzonderingen, daarbuiten in de oefenmasten hun techniek aan het bijschaven.    

 
  
  

   tekent de gemoedelijkheid van de wedstrijd. ‘We hebben een worden van generatie op deelnemer uit Drenthe,’ zegt Roorda, ‘een kunstenaar die elk 6``gjbh[ZZhi jaar meedoet en als enige met schoenen aan omhoog gaat. Hij Het mastklimmen was in het begin geen uniek Akkrums evene- generatie. Lees daarom elk maakt daarbij gebruik van een stukje touw dat hij om de mast ment. Andere plaatsen in de buurt hebben ook mastklimwed- kwartaal over de boeiende bevestigt en trekt zich daarmee omhoog. Hij is de enige die het strijden georganiseerd. Maar alleen in Akkrum is het een tradi- op deze manier doet en dat levert hem veel waardering van het tie geworden. Akkrum ontleent daar deels haar identiteit aan. achtergronden van onze publiek en de commentatoren op. Er is zelfs een mastklimlied. Het laatste couplet gaat als volgt: ‘Mêstklimme is in sport foar jong en âld alledaagse dingen, tradities HX]ddahaV\"d[`^``ZgiZX]c^Z` en wy sjonge lûd en wy roppe: Dynamische tradities en rituelen. ‘Het mastklimmen in Akkrum is geprofessionaliseerd,’ zegt Kom op en klim niet it topke fan ‘e mêst. Paardenmarkt Roorda. Er is sinds  elektronische tijdmeting met een con- Do bist kampioen! Fryslân boppe!’ Holambra

Vrouweputje JAARGANG 15 tactmat en een hendel boven in de mast zodat de tijd tot op de NUMMER 1 VOORJAAR 2009 honderdste seconde nauwkeurig gemeten kan worden. Want de  L^ciZg'%%-qtraditie 

tijden zijn uitermate belangrijk. Twee keer klimmen de deelne- BVhi`a^bbZclZgY^cYZk^_[i^ZcYZ    

 
  
  

   mers de . meter hoge mast in. De meeste deelnemers maken gebruik van de schoolslagtech- ZZjlVaWZdZ[ZcY# LdgYcj niek of de verbeterde schoolslagtechniek. Daarbij klemt men de voeten rond de mast. Bij de kikkertechniek die vaak door vrou- VWdccZZZc wen en meisjes gebruikt wordt, zet men de voetzolen op de Hoe is dat succes te verklaren? Volgens Roorda is niet helemaal mast en de knieën steekt men naar buiten. Tenslotte is er een duidelijk waarom juist hier het mastklimmen zo’n succes is j`g^_\iZZc derde techniek waarbij tegen de mast opgelopen wordt. geworden. Wellicht heeft het met de organisatie te maken. Eigenlijk gaat slechts een deelnemer, Siebe Tjalma op deze Roorda roemt de veertig vrijwilligers die elk jaar weer het feest wijze de mast in. Deze techniek vereist heel veel kracht en heeft mogelijk maken. Zij plaatsen de palen en richten het plein in lZa`dbhi" Kokkelvissen geen navolgers gekregen, ondanks het feit dat Siebe veertien met zitplaatsen. Strobalen of kratten met planken erop. Roorda Zwemmen keer kampioen werd. kan het niet genoeg benadrukken: zonder die werkers is het \ZhX]Zc` Mastklimmen paalklimmen onmogelijk. Daarnaast is het paalklimmen voor Idealisme Om het mastklimmen verder te professionaliseren zijn er trai- Akkrum van belang, omdat het een uniek evenement is waar XVYZVj# ningsmogelijkheden gecreëerd in Akkrum. In Akkrum staan veel mensen op af komen. Met name de watersporters, maar oefenmasten waar de toekomstige kampioenen hun techniek ook de Akkrummers zelf.

BZccdHVeeZ^cVXi^Z Roorda vindt dat het mastklimmen niet alleen voor Akkrum ?V!ik neem tot wederopzegging een belangrijk is. De mastklimmers uit dit Friese dorp doen ook jaarabonnement op Traditie. hun best anderen te interesseren voor deze sport. Zo werkten ze mee aan de mastklimwedstrijden in Japan in het kader van  Naam jaar handelsrelaties met het land. Bovendien verzorgt Roorda op verzoek demonstratie met de ruim zeven meter hoge mast Straat elders in het land. Met de demonstraties buiten de provincie exporteert Akkrum ook een beetje Friese trots. ‘Daar heb je wel Postcode een flinke trailer voor nodig,’ zegt de voorzitter. Een echte wed- strijd is bij de demonstraties echter niet mogelijk, omdat de Woonplaats elektronische tijdmeting daarvoor te kwetsbaar is. Telefoon ;g^Zh`Vbe^dZchX]Ve Hoogtepunt blijft natuurlijk het Friese kampioenschap in E-mail Akkrum dat zich trots het méstklim doarp noemt. De inwoners van het dorp vinden het een eer als kampioen op de erelijst van Datum H^ZWZI_VabV!?ZaaZ de organisatie te staan. Niet voor niets is het merendeel van de GddgYVZc?Vc winnaars uit Akkrum afkomstig. Zo ook de huidige recordhou- Handtekening N`ZbVbZiYZ\ZWgdZ" der en kampioen Jelle Roorda, de zoon van de voorzitter. In YZgh6c`Zg!Y^ZZ^ZgZc  klom hij in , seconden twee keer tot de top van de WV``Zci^_YZch]Zi mast. ‹ `Vbe^dZchX]VebVhi" Stuur deze bon naar: Nederlands Centrum voor Volkscultuur `a^bbZc# BZZg^c[dgbVi^Z/lll#bVhi`a^bbZc"V``gjb#ca Postbus ,  LC Utrecht

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  DEOD:@C66G9:>9:6A:KGDJL 9ZoZkZchX]ddc]ZYZc bare invloed op hun lezers en op de TEKST DIETE DUMANS samenleving. Soms zijn ze trendsetter, dan weer trendvolger. Echte vrijheid FOTO’S NOORDBRABANTS MUSEUM heeft het de vrouw niet opgeleverd. Want hoewel de oude gedragsboeken hun dwingend karakter hebben verloren, zijn hier vele glossy tijdschriften voor in de plaats gekomen die de vrouw voor- 9Z^YZVaZkgdjl^hZZcodlZaVXijZZaVahi^_YaddhdcYZg" schrijven hoe zij eruit moet zien, hoe zij zich dient te gedragen en hoe zij werk, lZge#>ZYZgZZc]ZZ[i^bbZghlZaZZcbZc^c\VVclZa`Z opvoeding en een relatie moet combine- `lVa^iZ^iZco^_bdZikdaYdZc#=ZiCddgYWgVWVcihBjhZjb ren, en dit alles graag nog op een behoorlijk hoog niveau. ^hZg^c\ZhaVV\YZZcbdd^ZiZciddchiZaa^c\kdgbiZ\ZkZc De verschijning van de vrouw als mooi gdcYdbZZcoZhiVakgdjlZa^_`ZYZj\YZc#DjYZcc^Zjl en begeerlijk lijkt momenteel dominant te zijn, maar daarnaast moet ze ook nog ldgYZciZ\ZcdkZgZa`VVg\ZeaVVihidbkZghX]^aaZcZc moeder, huiselijk en het liefst trouw zijn. dkZgZZc`dbhiZc^c]ZiWZZaYkVcYZ^YZVaZkgdjl^c De decembermaand ligt al een tijd ach- ter ons, maar zouden er in Nederland ]ZYZcZckZgaZYZcYj^YZa^_`iZbV`Zc# heel veel vrouwen te vinden zijn die de feestmaand hebben gevierd op een wijze die de bladen hen voorschrijven? Een schitterend versierd huis, een fraai =ZiWgj^Y_ZkVcI#HX]lVgioZ&.%(8daaZXi^Z/ gedekte tafel met daarop de meest bij- 9Zod\ZcYZbdZYZgkVcL^aaZb7VgiZakVcYZg@dd^&-'+ BjhZjbkddgBdYZgcZ@jchi!6gc]Zb zondere gerechten gekookt voor een 8daaZXi^Z/;g^ZhBjhZjb!AZZjlVgYZc grote groep vrienden. De vrouw uit dat tijdschrift is ook nog een slanke, mooie, Bijzonder is de tegenstelling tussen de eeuw, de vrouw thuis te zitten en kinde- Op de tentoonstelling zijn schilderijen, werkende vrouw die, als je de foto’s mag Vroomheid, Daadkracht en last but not beloning voor een deugdzaam en vroom schilderijen uit de zestiende en zeven- ren te baren, het huishouden draaiende huisraad, houtsnijwerk en prentenseries geloven, dit alles zonder enige moeite least Schoonheid. Leuk is dat elke deugd leven. Op schilderijen, prenten en foto’s tiende eeuw, en de wall of fame, een te houden en trouw te zijn aan haar te bewonderen met voorbeeldige Bijbelse voor elkaar heeft gekregen. Kortom de ingeleid wordt met een oud-Hollandse zien we liefhebbende moeders in de rol enorm projectiescherm met daarop een echtgenoot. Zij diende een plaats te creë- vrouwen. De badende Susanne bijvoor- ideale vrouw. spreuk. van voedster en verzorgster. Vrouwen doorlopende presentatie van opmerke- ren waar de man na gedane arbeid met beeld die aanvankelijk beschuldigd was brachten hun kinderen vroomheid en lijke vrouwen uit de geschiedenis van graagte naar terugkeerde. Slaagde zij daar van ontucht met oudere heren, maar In één van de vitrines ligt een aantal Trouw is de eerste deugd: ‘Geen rinck, deugdzaamheid bij, en onderwezen hun Nederland van de vroegste tijden tot nu. niet in, dan betekende dat een smet op eenmaal vrijgesproken, het symbool oude gedragsboeken die vrouwen wense- geen feest, geen kroon of kruyt, maar dochters in het spinnen, naaien en het Het is een genoegen een tijdje stil te de status van de man. De man die het werd van kuisheid. Of Rebecca, de lijk gedrag bij moesten brengen: er is een Reijne Liefde maeckt de Bruyt’. De huishouden. Modelmoeders uit de bijbel staan bij deze wand. Een enkele seconde hoofd van het gezin was, verwachtte van vrouw die Abraham uitkoos voor zijn boekje uit het midden van de zestiende belangrijkste vrouwelijke deugd was waren Sara, Elisabeth, Maria en haar krijgt de beschouwer de gelegenheid zich zijn partner een ondergeschikte positie. zoon Izaäk. Zij stond lang model voor de eeuw en uiteraard ligt er een werk van de kuisheid. Daarmee werd niet alleen de moeder Anna. Zij zijn allen, inclusief te herinneren wie hem aankijkt voor Bescheidenheid en gehoorzaamheid trouwe en onbaatzuchtige echtgenote. moralist Jacob Cats. En, heel opvallend, maagdelijkheid van een jong meisje Eva als de eerste moeder van de hele haar identiteit wordt onthuld. De bezoe- waren dan ook sieraden voor de ideale Tot slot Judith, het toonbeeld van stand- een gedragsboek uit : Het Handboek bedoeld, maar ook in algemene zin een mensheid, te bewonderen op de ker wordt nog op een andere manier aan vrouw. De savante, een ontwikkelde vastigheid. De prenten die dienden om van de moderne vrouw, van Aaf Brandt eerbare en sobere manier van leven. Wie getoonde schilderijen. het werk gezet. Door middel van touch- vrouw, vormde een bedreiging voor het de vrouwelijke toeschouwer moreel te Corstius en Machteld van Gelderen. Een kuis was, was bescheiden en nederig. screens kan de vrouwelijke bezoeker uit- algemeen aanvaarde patroon van de lei- vormen, sloten aan bij de opvoedkun- jaar eerder schreef Joyce Roodnat De Voor een getrouwde vrouw betekende Huiselijkheid, een zeer gewaardeerde vinden op welke ideale vrouw zij het dende man en de volgzame vrouw. De dige teksten in de gedragsboeken die stijlgids voor vrouwen tussen de  en +. kuisheid de onvoorwaardelijke trouw deugd: ‘Huiselykheid is ’t vrouwen meest lijkt en waar zij op de tentoonstel- gedragsboeken, die vanaf de zich richtten tot meisjes en vrouwen in Een kwestie van lef. Roodnat constateerde aan de echtgenoot. Als trouwe, kuise kroon cieraad’. Vrouwen hadden hun ling haar ‘evenbeeld’ kan vinden. Maar Middeleeuwen bekend zijn, gaven aan de verschillende levensfasen. dat vrouwen, ondanks het feit dat ze echtgenoot was het wenselijk dat zij op plaats in huis, als echtgenotes, moeders de man die zich liever de vraag stelt wat wenselijk gedrag was en wat als sterker en interessanter worden met het de achtergrond bleef. Zij maakte zo haar en huisvrouwen. Terwijl mannen deelna- ‘waar vind ik mijn ideale vrouw?’, kan absoluut afkeurenswaardig werd Bdd^ZcWZ\ZZga^_` klimmen der jaren, weggezet worden in echtgenoot gelukkig en bezorgde hem men aan het economisch en maatschap- terecht op het speciaal ingerichte dating- beschouwd. Opvallend is dat de vrijheid De rolmodellen voor de ideale vrouw een wereld die traditioneel de niet-meer- een goede reputatie. pelijk leven, droegen vrouwen zorg voor station van het museum. die daarin aan jongens werd gegund vele komen niet langer uit de Bijbel of uit piepjonge vrouw bestempelt als een zie- het huisgezin. Vrouwen uit de hogere malen groter was dan die voor meisjes. gedragsboeken, maar uit de maatschap- lig geval. Dat deze stijlgids met kerst Het tweede thema Moederschap krijgt in milieus werden hierin bijgestaan door 7ZhX]Z^YZc]Z^YZc\Z]ddgoVVb]Z^Y Toen vrouwen als gevolg van de emanci- pij van nu: uit tijdschriften en van TV  een bestseller was, zegt genoeg. de tentoonstelling de meest indringende personeel. Een vrouw was een goede Tot aan de vrouwenemancipatie is het patie zelfbewuster werden, kwamen zij in en internet. Mode, film, muziek, sport, invulling: ‘Zij zal zalig worden door kin- huisvrouw als zij daadkrachtig leiding beeld van de ideale vrouw bepaald door de positie om voor of tegen het ideaal- politiek, wetenschap, feminisme en KgdjlZa^_`ZYZj\YZc deren te baren’. Lange tijd was het baren kon geven aan haar bedienden. Dit ide- het wensenpakket van de man. In het beeld te kiezen. Niet langer was het uit- bedrijfsleven vormen hiertoe de inspira- De bezoeker wordt langs de zes belang- en opvoeden van kinderen de belangrijk- aal zien we terug in de voorstellingen burgerlijk gezin hoorde, in de negen- sluitend de man die het beeld van de tiebron. Vooral de vele glossy tijdschrif- rijkste vrouwelijke deugden geleid: ste levensvervulling van de vrouw. van vrouwen die spinnen, naaien en tiende en een groot deel van de vorige ideale vrouw bepaalde. ten voor de vrouw hebben een onuitwis- Trouw, Moederschap, Huiselijkheid, Vruchtbaarheid werd beschouwd als borduren, als beeld van vrouwelijke ijver ›

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  AZkZchaddeg^ijZaZc^cYZ gZZ`hhet Alledaagse Leven

en huiselijkheid. Zo besteedde zij haar heid en een vooruitziende blik waren nature was, wetende dat ware schoon- kan schatten. De meeste bezoekers krij- YZVaZkgdjlZc#;did/CVi^dcVaZ7ZZaYWVc` (www.noordbrabantsmuseum.nl) Alle drie nummers zijn te bestellen door  ,- over te maken, onder vermelding geboorte, huwelijk en dood.

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  E6E>6B:CIDK:G7>C9IB>?<:KD:AHB6I><B:I8JG6v6D TEKST JOLLY VAN DER VELDEN

FOTO’S: STIJNTJE DE OLDE EN DIANA WAARDIJK >oVa^cZ8Va^hiZg

OVc\ZgZh!iZ`hihX]g^_kZg!Xdbedc^hiZcWVcYaZ^YZg#oVa^cZ8Va^hiZg"AVYn H^c\hI]ZIVbW¼^cegZb^ƒgZ#

Je schrijft en zingt veel van je teksten vlakbij. Ik kom er minstens eenmaal per Koningin. Op Koninginnedag zwaaiden in het Papiaments. Wat betekent dat jaar. Dat familiegevoel is voor mij heel we met vlaggetjes. Dat gebeurt daar nu voor je? belangrijk. Toen ik wegging van Curaçao veel minder, ook omdat er niet zoveel ‘Papiamento is de taal die wij altijd spra- ging ik heel blij weg, want ik wilde vrij terugkomt uit Nederland. Het is mij ken thuis en dat doen we nog steeds. zijn. Ik ging bij wijze van spreken hup- gegeven dat ik het podium heb om din- Het is daardoor de taal die ik het langst pelend. Pas als je weg bent, ga je met gen te vertellen en ik vind het belangrijk spreek en waarvan ik het idee heb dat ik andere ogen kijken naar wat je hebt ach- dat er ook een ander verhaal verteld hem het beste ken. Ik wil er ook iets tergelaten, dan ga je de waarde zien van wordt dan dat van de bolletjesslikkers. voor doen, er zijn nog maar erg weinig bepaalde dingen. Eerst sloeg ik helemaal Dat uit de Antillen ook een ander geluid mensen die de taal spreken, ongeveer door en vond alles daar goed, mooi en komt. De beeldvorming hier is gauw .. In het begin van mijn carrière geweldig. Later ben ik dat ook wel weer negatief. In die zin draag ik het wel uit. hebben mensen, ook Antillianen, vaak gaan nuanceren.’ Niet alleen voor mensen uit andere lan- aan mij gevraagd waarom ik in het den, maar ook voor de Antillianen zelf. Papiaments zing. Ze vonden het geen Je kwam naar Nederland om Die weten ook vaak weinig van onze geschikte taal, dachten dat het nooit wat bedrijfskunde te studeren. cultuur en ik heb redelijk wat jonge zou worden. Maar waarom? Het klinkt Uiteindelijk trok het zingen meer. Antilianen die naar mijn muziek luiste- zo mooi en het is juist zo’n rijke taal. Wat is er gebeurd? ren en daar probeer ik het een en ander Papiamento verbindt mij gevoelsmatig ‘Dat zingen trok altijd al, maar omdat ik in te stoppen.’ met Curaçao. Ik vind het verhaal van de van een eiland kwam, zelfs van een klein taal ook interessant. De ontwikkeling eilandje, dacht ik dat een carrière als Het feit dat je de traditionele ritmes vanuit het Portugees-Afrikaans, met zangeres niet voor mij was weggelegd. van Curaçao gebruikt in je songs invloeden vanuit Latijns-Amerika en Eerst wist ik niet wat ik wilde, deed maakt dat je het muzikale geweten Nederland. Dat is leuk, vanuit zoveel beroepskeuzetesten en daar kwam altijd van de Antillen bent genoemd. talen herken je woorden die in het kunst uit, maar dat leek niemand een Waarom vind je die ritmes zo Papiaments zijn terug te vinden.’ goed idee. Uiteindelijk ben ik er met een belangrijk? omweg toch terechtgekomen.’ ‘Ik ken de traditionele ritmes van Cura- Als je denkt aan Curaçao, wat is dan çao zo goed, omdat ik op de een of het eerste dat je voor je ziet? Je wordt wel een ambassadeur van andere manier zo veel had met mijn ‘Ons ouderlijk huis, de plek waar ieder- Curaçao genoemd. Herken je daar vaders muziek. Doordat ik ze nu een die uitgezwermd is weer naar terug- iets van? gebruik, zijn er mensen die dat herken- komt. Mijn ouders wonen daar nog ‘In mijn jeugd waren we erg gericht op nen en mooi vinden en dan hoop ik ook steeds en mijn zus met haar gezin woont Nederland. Ik was een grote fan van de dat ze bewaard blijven. Er zijn natuurlijk ›

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  meer muzikanten die daarmee bezig zijn. Wat noem jij de bezieling van stokje wierook, dat is het verschil. Ik doe Je gevoel staat altijd centraal. De oorspronkelijke Antilliaanse muziek Curaçao? het gemakkelijker. Vuurwerk hoort er Klopt dat? is een samensmelting van allerlei ritmes. ‘Ik denk dat het de mensen op Curaçao ook bij en dat wordt vooral afgestoken ‘Ja, dat klopt. Ik heb steeds minder de Veel klassieke muziek, de wals, de polka, vooral gaat om geluk. En dat heeft dan door de jongens uit de familie.’ behoefte dingen te laten horen die ik heb de mazurka, maar daar is wel wat mee weinig te maken met economische voor- geleerd, omdat dat interessanter is of wat gebeurd. Op de Antillen heeft de Weense spoed. Mensen zijn erop gericht om het ‘Carnaval vieren we in dezelfde periode dan ook. Ik moet het ook heel erg van wals net een ander accent. Er is veel gezellig te hebben met elkaar. Ze houden als hier. Het Tumbafestival is daarin heel het gevoel hebben, omdat mensen mij Europese muziek, maar er zijn ook nogal ervan een feestje te organiseren en alles belangrijk. Het is een vier dagen durend niet verstaan. Ik moet ze dus op een wat Afrikaanse invloeden. Als je bijvoor- kan een aanleiding zijn. Dat kan ook festival waarbij er een winnend liedje andere manier kunnen raken.’ beeld oude opnames hoort van gewoon buiten op het strand gebeuren wordt gekozen. Als je dat wint daar, is Afrikaanse muziek of van iemand wiens of op een wandelpromenade. Mensen het vergelijkbaar met het winnen van het Wat heb je meegenomen uit je jeugd opa nog slaaf is geweest, dan hoor je hoe zoeken elkaar op om het leuk te hebben Eurovisiesongfestival hier. Dan ben je de op Curaçao om je leven hier vorm te dicht dat bij de blues ligt. Er zijn ritmes met elkaar. De nadruk ligt minder op koningin van de tumba en dan ga je geven? die in elk land waar slavernij is geweest carrière maken en geld verdienen. overal naar toe om dat liedje te zingen; ‘Veel normen en waarden die ik heb voorkomen. Alles heeft elkaar beïnvloed Daarom gaat het waarschijnlijk in eco- bij gemeentes, bij bedrijven en natuurlijk geleerd van mijn ouders. Bijvoorbeeld en kenmerken aangenomen van de plek nomisch opzicht niet zo goed op de in de optochten. Dat hele festival is echt dat je goed weet om te gaan met elkaar. waar het verder is gegroeid. eilanden. Gezellig bij elkaar zijn, is een mannenbolwerk. Ik was de jongste En het familiegevoel heb ik belangrijker dan de financiële crisis. vrouw die ooit had gewonnen. Er wordt meegenomen.’ Eigenlijk vind ik dat wel leuk, maar ik natuurlijk ook veel gedanst, dat hoort OdlZaYZtumbaVahYZtambuo^_c ben zelf heel erg vernederlandst. Ik woon erbij. Het is een groot feest en de men- Is er iets dat je heel duidelijk daar bjo^Z`hddgiZcY^Zo^_cdcihiVVcde hier al twintig jaar en ik ben inmiddels sen nemen het ook heel serieus. Er werd hebt gelaten? 8jgVVd#IjbWV^hXVgcVkVahbjo^Z` ook van de stress en de deadlines. Ik zou me afgeraden om mee te doen. Mensen ‘De laat-maar-waaien-mentaliteit, die ik lVVgde\ZYVchildgYi#:a`_VVgldgYi dat gevoel van de boel de boel laten nog zeiden dat het slecht zou kunnen zijn vroeger ook had. Alleen maar leuke din- ]ZiIjbWV;Zhi^kVa\Zdg\Vc^hZZgYlVVg wel meer willen hebben, maar ik kan het voor mijn carrière. Stel dat ik het niet gen willen doen en de serieuze zaken uit- ZZcIjbWV`dc^c\d["`dc^c\^cldgYi niet meer.’ goed zou doen. Maar ik had zelf zo iets stellen. Dat doe ik nog steeds wel, maar \Z`doZc#9ZiVbWjldgYikZZabZiDjY van, het kan niet dat ik dat niet kan. ik wil tegelijkertijd die deadline halen. Ik ZcC^Zjl\ZheZZaY#=Zi^h\ZWVhZZgYde Kun je wat vertellen over Antilliaanse Niet dat ik dacht dat ik zou winnen, zit een beetje in een strijd tussen dat :g^hVai^_YZZchig^_Y^cb^_ijhhZcYVi6ci^aa^VVchZ\ZkdZakVc»VX]]Zi`dbilZa¼Zc]ZiCZYZgaVcYhZ ]Zi6[g^`VVchZ+$-Zg^ibZZclVhddg" tradities? maar ik heb het altijd één keer willen Antilliaanse gevoel van ‘ach het komt egZhiZgZc# hegdc`Za^_`YZegdiZhibjo^Z`kVcYZhaV" ‘Sinterklaas vierden we eigenlijk net als doen en het was fantastisch.’ wel’ en het Nederlandse presteren. Dat is kZc#@ZcbZg`ZcY^hYZYgjbZc]ZigdZe" hier. Hij kwam ook altijd officieel aan een strijd die misschien wel nooit hele- ZcVcilddgYeVigddc^cYZoVc\#Dd` op zijn stoomboot. We gingen hem ieder ‘Een andere muzieksoort is de tambu en maal overgaat. Als ik daar ben heb ik een plaats heel blij en ten tweede begrijpt topfuncties. Dat is daar heel normaal. ]^ZgldgYide\ZYVchi# jaar ophalen en zongen heel hard op de dat is heel opzwepende muziek waarop paar dagen nodig om weer zo te worden, iedereen dat alles anders loopt. Dat je Mannen zijn toch meer gericht op hun kade om hem welkom te heten. Later werd gedanst met veel heupbewegingen. dan kom ik ook weer overal te laat.’ dus een uur later op een afspraak komt eigen vrijheid-blijheid en iemand moet kwam er kritiek op het feit dat de pieten Er werden codes gedanst, afspraken of helemaal de deur niet uitgaat. Toen ik het doen en dat zijn daar de vrouwen. zwart waren, maar ik had nog nóóit in gemaakt via het dansen. Nu is Curaçao ‘Iets anders is dat wij op de Antillen veel net in Nederland was, ging ik niet naar Om het te relativeren, dat is natuurlijk Bij ons op Curaçao is het anders gaan mijn hele leven de link gelegd dat die een heel katholiek eiland en in de tijd meer ruimte hebben dan hier. Alles is school als het regende. Ik dacht dat nie- niet altijd zo. Ik kom zelf uit een gezin klinken dan in Amerika. Je hoort dat het zwarte piet op mij leek. dat de paters het eiland katholiek pro- opener. Je buren wonen altijd een eind mand zou komen en snapte er niets van waar mijn vader er altijd was.’ dezelfde oorsprong heeft. Met Kerstmis gaan we met de hele fami- beerden te maken, zijn veel culturele verderop. Dus je hoeft helemaal geen dat daar heel anders mee om werd We reizen vrij veel. Je komt dan ergens lie naar de kerk, eten we teveel en staat uitingen verboden omdat ze te barbaars rekening met elkaar te houden als je gegaan. Ik vroeg me af: hoe doet ieder- Kun jij vanuit deze context zijn wie en dan hoor je een ritme dat lijkt op er net als hier een kerstboom. Dat is elk werden gevonden. De tambu werd dus muziek afspeelt of wat naar elkaar roept een dat toch, door de regen lopen? Ik je bent, als zangeres, tekstschrijver en onze tambu. Dat vind ik heel interes- jaar precies hetzelfde. verboden en de tumba aangemoedigd, in huis of in de tuin. Zoiets als geluids- heb daar nog steeds wel moeite mee.’ vrouw? sant. We gaan binnenkort naar Suriname Met Oud en Nieuw gebruikt mijn moe- omdat dat hele vrolijke muziek is waar- overlast ken je daar helemaal niet. Dat ‘De muziek is een mannenwereld en als en in januari naar Mali en ik ben heel der wierook om alle oude geesten weg te van de kerk dacht dat die onschuldig zou vind ik hier wel moeilijk. Wij hebben Staatssecretaris voor Konink rijks- ik alleen zangeres was zou dat prima benieuwd wat voor overeenkomsten we jagen. We springen dan over de wierook zijn. Vervolgens gingen de mensen gewoon een heel andere manier van met zaken Ank Bijleveld zei op een gaan, maar ik ben ook componist, tekst- daar aantreffen. Vooral in de binnen- heen, zo het nieuwe jaar in. Ik doe dat natuurlijk de tumba gebruiken om hun geluid omgaan. Als je dat hier op conferentie: ‘We weten het allemaal: schrijver en bandleider. Het is in de landen van Suriname is veel bewaard zelf ook, maar mijn moeder heeft een boodschappen aan elkaar over te dezelfde manier doet, word je gelijk de vrouwen en moeders van de muziek zo dat de man die strak de regie gebleven.’ speciaal mengsel. Ik neem gewoon een brengen.’ gezien als onbeleefd of erger.’ Antillen en Aruba zijn eigenlijk de van zijn band in handen heeft, een goede ruggengraat van het sociale leven.’ bandleider is en een vrouw die dat goed ‘Een groot verschil tussen Curaçao en Ben je het daarmee eens? doet, een bitch. Je kunt niet altijd lief en Nederland is natuurlijk de temperatuur. ‘Ja, er zijn heel veel alleenstaande moe- aardig zijn, want dan krijg je niet voor »'%%.^hdeYZ6ci^aaZc]Zi?VVgkVcYZ8jaijjgbZiVaaZgaZ^VXi^k^iZ^iZclVVg^`oZa[dd`kddg Ik heb een hekel aan al die grote dikke ders en die houden alles draaiende. Ze elkaar wat je voor ogen hebt. Het feit dat truien en dan die mensen die met die werken, doen het huishouden, voeden ik vrouw ben maakt het niet gemakkelij- \ZkgVV\YWZcdbVVcbZZiZYdZc#>`]ddeYViYZZmigVVVcYVX]ikddgXjaijjgW^_YgVV\iVVc vreselijk temperaturen van hier op een de kinderen op. Ik denk dat het daarom ker, tenminste niet met alle dingen die ik terras gaan zitten! heel normaal is dat wij al jarenlang heel wil doen. Toch kan en wil ik niets anders ]Zide\gdZ^ZckVcZZc\ZcZgVi^ZY^Zigdih^hde]jc\ZWddgiZaVcY#¼ Regen vind ik echt verschrikkelijk. Als veel vrouwelijke minister-presidenten en ben ik dankbaar dat het zo is het op Curaçao regent ben je in de eerste hebben en veel vrouwen in bestuurlijke gelopen.’ ‹

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  =:I>9:6A>HB:K6C <:C:G6I>:L>H:

Wie goed doet, goed ontmoet, zo luidt een oud Hollands spreekwoord. Oud, misschien, maar niet achterhaald. Want ‘goed doen’, dat is in. ‘Goed nieuws: jongeren zijn weer geënga- geerd’, jubelde freelance journalist Evert Nieuwenhuis op zijn website. ‘Het nieuwe engagement bruist en borrelt overal. Er gaat bijna geen popfestival voorbij zonder een debat tussen politici, bekende Nederlanders en de bezoekers (…). Amnesty International stuurt met groot succes jongeren sms-jes als: ‘Na indienen klacht wegens marteling door militaire politie worden  Braziliaanse mannen met de dood bedreigd. Protesteer! SMS JA naar .’ Dat het idealisme herleeft, concludeerde ook onderzoeksbureau Motivaction al in , maar wel, zo haas- ten de onderzoekers zich te zeggen, op een heel nieuwe manier.

6VcYZWVa^ZkVcZZc6bhiZgYVbhgZ^hWjgZVjWj^\ZcilZZ\^ZX]ZaZcYZbZ^YZco^X]

dkZgZZc[gVV^de\ZbVV`iZ[daYZg#DekV`Vci^Zl^aaZcoZ!dbW^_iZ`dbZckVcYZ ^co^X]oZa[# hijYZciZciZciVbZchkVcYZV[\ZadeZclZ`Zc#OZ]ZWWZc\ZcdZ\kVcVa]ZiaZgZc# overstelpen hun kinderen met cadeaus, aandacht en bezigheden om hun zelfvertrouwen te kweken.’ Cj^h]Zii^_YkddgdciheVcc^c\/kddghigVcY!kddgeVabWdbZcZckddgXdX`iV^ah# Onder sociologen was de voorloper van deze Generatie Wise, :ckddg»^Zih\dZYh¼!kZgigdjlZcoZYZWVa^ZbZYZlZg`hiZgidZ#»>`l^a]ZZa\gVV\^Zih Generatie Y, al eerder bekend. Dat is namelijk het veelge- Generatie Wise, zo gelooft Geertje, vormt een nichegroepering bruikte label voor de huidige twintigers, geboren tussen  binnen die verwende jongelui. ‘Het is een stroming die nog aan \dZYhYdZc¼!`c^`i]ZiZcZbZ^h_Z#»>Zih^YZVa^hi^hX]!d[od!^ZihlViYZlZgZaYZZc en . Zij worden omschreven als ‘mensen die zijn opge- het opkomen is, maar ik voorzie dat het een blijvende tendens groeid in een tijd van technologische vooruitgang en economi- is onder de huidige generatie, en zeker geen vluchtige trend. Ik WZZi_ZWZiZgbVV`i#BVVg^`\V\ZZchX]dda^cZa`VVgi^bbZgZc^cZZchi^`]ZZiaVcY sche welvaart, meer vertroeteld dan enige eerdere generatie, zie een groot verschil met eerdere jeugdbewegingen. De jonge- d[od]ddg!d[egdWZgZcZZcV^Yh"bZY^X^_ciZk^cYZc^cod¼chj[aVWdgVidg^jb# waardoor ze de zelfverzekerdheid en het optimisme hebben van ren uit de jaren zeventig waren bijvoorbeeld anti-materialis- mensen die weten wat ze willen. Hun ouders, die niet terug tisch. Generatie Wise bestaat juist uit jongeren die super-mate- =ZibdZilZaZZcWZZi_ZaZj`Wa^_kZc#¼ willen naar de losbandigheid van de voorgaande generatie, rialistisch zijn. Daarmee bedoel ik dat ze weigeren op te geven ›

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  wat ze allemaal hebben. In plaats daarvan proberen ze met wat doen wat we willen, dus zijn we heel positief ingesteld. Tege- ze hebben, de wereld toch leuker of beter te maken.’ Een gene- lijkertijd zijn we niet naïef. Door de enorme bulk informatie ratie dus, die loyaal is aan haar idealen, maar ook aan wat ze die ons bereikt via het internet weten we wat er in de wereld hebben. Generatie Wise vliegt zonder schuldgevoel de hele gaande is. We zien dat mensen het milieu vervuilen, en dat daar wereld rond op zoek naar exotische bestemmingen, maar klimaatverandering uit voorkomt. De interconnectie tussen compenseert die CO uitstoot door via www.greenseat.nl voor mens, dier en natuur is geen vaag geloof meer, het is ‘in your twee tientjes  nieuwe bomen aan te laten planten. Ze shop- face’: we worden er continue mee geconfronteerd. Generatie pen graag en veel, maar kopen dan wel het liefst biologisch Wise heeft dus de keuze: verzetten we ons ertegen, of gaan we geproduceerde kleding. ‘Wij jongeren genieten van ons luxe er iets mee doen? De jongeren van nu kiezen voor het laatste, leven, maar we doen ook dingen waarvan wij denken dat ze die hebben de behoefte om iets te doen, om te onderkennen goed zijn voor de wereld’, vat Geertje de nieuwe jongerenbewe- dat het verschil maakt hoe jij je in je dagelijks leven gedraagt. ging samen. ‘Het nieuwe idealisme betekent absoluut niet dat Dan is het een natuurlijk gevolg dat we liever inkopen doen bij je soberder moet gaan leven. Het is juist de kers op de taart. biologische winkels, dat we vakantie vieren op een manier die Niet of-of, maar en-en.’ het milieu niet belast. Maar dan wel alles gecombineerd met dat positivisme, wat we hebben meegekregen uit onze zorgeloze GdhZnh8jeXV`Zho^_ckZ\Vc^hi^hX]ZiVVgi_Zh#B^YYZahZZcWV``Zg^_VVc]j^hkZgodg\iA^hZiiZYjjgoVbZXViZg^c\# >YZVa^hbZ opvoeding. Je weet wat er plaats vindt, maar toch ga je positief Dat klinkt misschien een beetje lui: er idealistische ideeën op door met je lekkere leventje.’ nahouden, zonder daar iets uit het comfortabele leven voor op Daar lijken veel jongeren het mee eens: Zowel haar internet- mijn zachte aanpak lijkt te werken: Mijn moeder werd op die te willen geven. Het is dan ook precies wat bij veel mensen :Xd[VWjadjhaZkZc platform als haar boek bleken een gat in de markt. Lisette is manier op haar vijftigste nog vegetarisch, een paar weken gele- irritatie oproept: de jonge idealisten zijn niet principieel en Lisette Kreischer,  jaar, lijkt de belichaming van die tendens. inmiddels al begonnen met haar volgende project – het schrij- den is mijn zusje ook overstag gegaan, en nu ik er zo over consequent, en alleen als het ze uitkomt willen ze de wereld Ze stopte op haar tiende met het eten van vlees en verdiepte ven van een veganistisch kookboek. De trouwe bezoekers van nadenk... eigenlijk is iedereen in mijn omgeving vegetarisch! Ik verbeteren. Die kritiek zal zo nu en dan best terecht zijn, maar zich steeds meer in de achtergrond van vleesconsumptie en haar website omschrijft ze als volgt: ‘Met respect voor de heb geen vriendinnen die niet idealistisch in het leven staan, en tegelijkertijd is het praktisch idealisme van nu misschien wel milieuproblematiek. Na de havo deed ze de opleiding natuur, dier en mens, gaan zij volledig gestileerd de wereld in. het zijn echt coole chicks hoor!’ realistischer dan de ijzeren principes die er voorheen beston- Mediavormgeving en Styling, en vorig jaar ontwikkelde ze een Op hoge hakken gewapend tegen het geitenwollensokkenvirus den. Wie de wereld wil verbeteren, lijkt namelijk niet ver te ‘ecologisch verantwoord internetplatform met een gouden gaan zij op zoek naar mooie eerlijke kleding, het eten van (h) Grote kans dat Lisette’s vriendinnen daarmee perfect zouden randje’. Haar bedrijf ‘Veggie in Pumps’ staat volgens Lisette eerlijk tofulicious eten, en prachtige respectfull accessoires. passen in de profielschets die volgens onderzoekers typerend is voor stijlvol genieten met werelds respect. In haar gelijknamige Nee, deze dames settelen zich niet voor less. Nogmaals: de gei- voor de huidige idealisten. Ze worden omschreven als ‘actiege- =Zic^ZjlZ^YZVa^hbZWZiZ`Zcic^ZiYVi boek geeft ze lezers tips en adviezen over een ecofabulous leven tenwollensokkenstroming is toch zo passé! Zij gaan voor het richt, autonoom, breed georiënteerd, tolerant ten aanzien van en veganisme: het niet gebruiken van dierlijke producten als beste en als dat niet te vinden is, creëren ze het zelf wel, onder commercie en niet loyaal aan een protestideologie’. Oftewel: de _dc\ZbZchZchdWZgYZg\VVcaZkZc# leer, vlees en zuivel. ‘Jongeren willen heel graag bewust leven, het motto duurzaamheid duurt het langst! Veggie in Pumps jongeren van nu zijn niet tegen dingen, maar voor een betere en veel jonge mensen geven aan dat ze behoefte hebben om een staat voor alle dames in de wereld die waarde hechten aan hun wereld. En daar willen ze best iets voor doen, maar dan wel bijdrage te leveren aan een betere wereld. Veel mensen denken vrouw zijn, maar tevens aan eerlijkheid en rechtvaardigheid.’ zonder er al te veel voor op te hoeven geven. komen met een strak keurslijf aan idealen, zo redeneren de alleen nog steeds dat veganisten eten in donkere punkercafeta- huidige jongeren. Als voorbeeld noemen zij het verloren idea- ria’s, waar ze voor twee euro een kom bietensoep voorgescho- 6aiZgcVi^ZkZkZgaZ^Y^c\ Vandaar dus, dat reisbureaus massaal combivakanties aanbieden lisme van de babyboomers. In hun jonge jaren liepen ze woe- teld krijgen. Echt niet. Ik drink gewoon koffie verkeerd met Hoe vrolijk haar projecten er ook uitzien, en hoe enthousiast op commerciële leest: jongeren kunnen zich bij hen inschrijven dend mee in protestoptochten, debatteerden ze vurig over de mijn vriendinnen, alleen dan wel met soja-melk. Vaak neem ik Lisette er ook over vertelt, in werkelijkheid maakt ze zich wel om mee te helpen aan de bouw van een weeshuis, het loslaten essentie van het marxisme en waagde een enkeling zich zelfs een lekkere veganistische taart mee, of we halen wat lekkers bij vreselijk kwaad over de mishandeling van dieren in de vleesin- van baby-schildpadden of het organiseren van sportactiviteiten aan het urenlang schaven van wortels voor een smakelijke saus de natuurwinkel. Helemaal geen probleem. Ik merk dat zodra dustrie. ‘Je kunt daarin heel militant worden, je er tegen afzet- voor Braziliaanse straatkinderen, om daarna door te reizen naar die in het macrobiotisch dieet zou passen. De meesten hielden andere jongeren zien dat het ons geen moeite kost, dat we een ten, maar je kunt ook de nadruk leggen op waar je voor bent. een plek waar ze kunnen ontspannen en bijbruinen. Dat de daar weer mee op zodra ze een goede carrière kregen, of een gewoon leven kunnen blijven leiden, terwijl we ook trouw blij- Tuurlijk, het is heel erg wat er met de dieren gebeurd, maar jonge medewerkers hun goede doel achter zich laten om een gezin. Daarom concludeert journalist Evert Nieuwenhuis: ven aan idealistische principes, dat ze graag hun levensstijl aan- protesteren en tegen alles aantrappen, daar geloof ik niet in, dat week later neer te ploffen in een strandstoel, dat zien de reisor- ‘Welke babyboomer gelooft nog net zo vurig in zijn of haar passen. Ik kom om in alle vragen die ik toegestuurd krijg, is echt iets van vroeger. Het heeft meer effect als je mensen laat ganisaties niet als een bezwaar. Want, zo schokschoudert een idealen als in die nachten van oeverloze discussies? En belang- iedereen lijkt wel goed te willen doen!’ zien wat hun alternatieven zijn, dan wanneer je ze alleen maar baliemedewerkster van een reisbureau: ‘Kijk, ze hadden ook rijker: wie van hen leeft er nog naar? Ze waren zo consequent op alle narigheid blijft wijzen.’ alleen maar op het strand kunnen gaan liggen. Maar de jeugd als maar kon en hielden dat nog geen generatie vol.’ Een min- Lisette geeft de vragenstellers graag antwoorden, want ze her- heeft behoefte aan meer dan alleen maar lol. En dus sturen we der consequente levensstijl is dan misschien niet eens zo’n gek kent de gevoelens van twijfelende jongeren wel: leven naar En die alternatieven, die komen soms uit een verrassende hoek. ze eerst naar Afrika, waar ze kunnen helpen aan de opbouw van idee. Jongeren van nu wijzen niet radicaal iets af, ze pikken eer- idealen, maar dan liever niet op een al te moeilijke manier. Zo begon Lisette haar eigen bakkersbedrijfje aan huis, ‘Rosie een school. Natuurlijk, het is misschien een beetje raar dat ze der alles mee, en doen daar nog een schepje bovenop. Ze laten ‘Ik ben zelf altijd al een echt meisje-meisje geweest’, lacht de and the cupcake factory’, waar ze veganistische cupcakes die weeskinderen niet veel later alweer vergeten lijken te zijn, hun bewustzijn door hun alledaags leven heen sijpelen. Ze jonge ‘stylist in idealisme’. ‘Ik vond uitgaan en pumps met bereidt. ‘Ik maak zelf cakejes die er mooi uitzien, die heerlijk maar ze doen toch iets goeds? Iets is beter dan niets, en op deze doen de dingen die ze al deden, maar dan op een manier die hoge hakken bijvoorbeeld heel erg leuk, maar maakte me ook smaken, maar die geen dierlijke producten bevatten. Ik heb een manieren beleven jongeren zelf ook nog een beetje lol aan hun staaft met hun idealen. druk om het dierenleed. Ik wil geen dierlijke producten gebrui- grote oven gekocht en ben begonnen met mijn baksels, en idealen. Idealistisch zijn is niet meer zo moeilijk tegenwoordig. ken, ik wil geen leer dragen, geen vlees, vis of zuivelproducten inmiddels heb ik zoveel klanten dat mijn vader ze in zijn auto Het is in de mode- en dat maakt het eigenlijk heel makkelijk ‘Dat doen wij omdat we zondagskinderen zijn’, analyseert eten, maar ik wil wel gewoon mooie laarzen aan en lekker uit voor me rond brengt. Zo laat ik op een praktische manier zien en leuk.’ ‹ Geertje haar eigen generatie, ‘In de jaren tachtig waren we eten kunnen. Ik ben geen geitenwollensok-type, ik houd van hoe het ook kan. Ik kan wel hoog en laag blijven springen en pubers, we maakten ons nog geen zorgen over de hoge werke- glamour. Dat wil en hoef ik helemaal niet te veranderen, omdat me vreselijk boos maken over dierenleed, maar ik kan ook de A^hZiiZ@gZ^hX]Zg!Veggie in Pumps, gids voor een ecofabulous leven'%%- loosheid. We hebben altijd alle mogelijkheden gehad om te ik toevallig geloof dat de wereld wat beter kan worden’. mensen verleiden met een veel aantrekkelijker alternatief. En lll#kZ\\^Z^cejbeh#ca!lll#gdh^ZVcYi]ZXjeXV`ZXdbeVcn#Xdb

 traditieqKddg_VVg'%%.  Kddg_VVg'%%.qtraditie  >c]Zikda\ZcYZcjbbZg Alles over tradities rond KdaZcYVb 8dad[dc Zwangere vrouwen van nu

Volendam was aan het einde van de negentiende IgVY^i^Z eeuw een klein dorp aan de Zuiderzee. Het i^_YhX]g^[idkZgVaaZYVV\hZY^c\Zc! zijn trots op hun buik geboorte in deel 8 merendeel van de bevolking verdiende zijn brood igVY^i^ZhZcg^ijZaZc _VVg\Vc\&*!cjbbZg&!kddg_VVg'%%. op zee. Een zwaar bestaan. Ondanks de armoede

moet het dorp er schilderachtig hebben uitgezien IgVY^i^Z^hZZcj^i\VkZkVc]Zi door de botters, huisjes en klederdracht. CZYZgaVcYh8ZcigjbkddgKda`hXjaijjg van het Alledaagse leven Volendam was een inspiratiebron voor schilders. GZYVXi^ZZcZmead^iVi^Z/ CZYZgaVcYh8ZcigjbkddgKda`hXjaijjg EdhiWjh&(&&(!(*%,A8JigZX]i ;#8#9dcYZghhigVVi&!(*,'?6JigZX]i iZa/%(%"',+%')) KVa`Zg^_ ZbV^a/cXk5kda`hXjaijjg#ca lll#kda`hXjaijjg#ca Valkerij is een oude sport, die internationaal kans In de succesvolle reeks het Alledaagse leven. Tradities & trends GZYVXi^Z/ maakt om op de lijst van immaterieel erfgoed Ygh#>cZ`ZHigdj`Zc]dd[YgZYVXi^Z in Nederland verscheen als achtste deel een boekje over geplaatst te worden. De valkeniers jagen met Ygh#E^ZiYZ7dZg geboorterituelen. getrainde vogels, zoals valken, op een prooi in de BZiYVc`VVc6YYn@Vn^b!Da^k^ZgG^ZiZg! Idc;^hX]ZgZc6aWZgikVcYZgOZ^_YZc Ineke Strouken (directeur Nederlands Centrum voor lucht. In de Middeleeuwen was het vooral een Volkscultuur) neemt de lezer in een boeiend verhaal mee adellijke bezigheid. ;diddbhaV\/BVgi^cYZ?dc\ langs bekende en vooral ook minder bekende feiten over geboorte. Het gaat natuurlijk over de verschuiving van een Kdgb\Zk^c\/lll#^XVgjhdcilZge#ca kind krijgen naar een kind nemen, over de introductie van 9gj`lZg`/lll#a^WZgiVh#ca de ooievaar als kinderbrenger, over de vroedvrouw en de baker, de bakermat, het kraamkloppertje, geboortekaartjes IgVY^i^ZkZghX]^_cik^Zg`ZZgeZg_VVg# en nog veel meer. Prachtige oude en nieuwe illustraties LddclV\ZcXjaijjg € :ZcVWdccZbZci`dhi &.!·# vergezellen haar betoog.

Woonwagenbewoners zijn een aparte groep bin- DeoZ\\^c\kVcVWdccZbZciZcbdZij^iZga^_` In Kraamkamer & kandeel wordt duidelijk hoe tradities, ook &YZXZbWZgVVcYZVYb^c^higVi^Zo^_c nen de Nederlandse samenleving. Ze hebben hun die rond geboorte, veranderen. Het was lange tijd gebruike- Yddg\Z\ZkZc# eigen cultuur. Bij binnenkomst in een woon- lijk dat echtpaar als oudedagsvoorziening kinderen kreeg.

wagen bijvoorbeeld doe je je schoenen uit. IgVY^i^ZkZghX]^_cidd`deXVhhZiiZ!^c\Zhegd`Zc Maar over het lichaam en de werking ervan was maar wei- Ook mag je geen paraplu openen in de wagen en kddgbZchZcbZiZZcaZZh]VcY^XVe# nig bekend. Voorlichting kreeg men besmuikt, achter een gordijn in een kermistent, of helemaal niet. moet je er altijd voor zorgen dat je wat kleingeld 9ZY^Xdc EdhiWjh')!*(+%66

>HHC&(-'")&%) Neemt u voor meer informatie contact op met het Nederlands Centrum voor Volkscultuur (-).

 traditieqKddg_VVg'%%. Postbus ,  LC Utrecht

F.C. Dondersstraat ,  JA Utrecht tel:  -    [email protected] www.volkscultuur.nl

Veel van onze gewoonten hebben wij onbewust overgenomen van onze ouders en voorouders en vervolgens naar onze eigen hand gezet. Het door- geven van gewoonten en gebruiken van generatie op generatie noemen wij ‘traditie’. Het woord is afgeleid van het Latijnse woord ‘traditio', wat overhan- diging betekent. Het overhandigen van cultuur aan de volgende generatie.

Traditie is het tijdschrift dat informatie over de historische en hedendaagse tradities, rituelen en alledaagse dingen in Nederland geeft. Want de tradities van ons dagelijks leven zijn een belang- rijk onderdeel van het sociale geheu- gen van een samenleving en vormen de basis van de culturele bagage die ieder van ons met zich meedraagt.

N e d e rl um voo and ntr r V s Ce ol kscultuur

2009 Jaa r v es an iti de Trad