Namba 1964 Epril 12 - 18, 2012 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

SANAP WAN: Ol sumatin lida bilong wan- wan provins long UPNG i wokabaut long protes agensim Judisal Kon- dak Ekt na pulim taim bilong ileksen 2012. Poto: Nicky Bernard

Ileksen taim suruk 3-pela wik moa 35 …Spika Nape tok i no stret Aja Alex Potabe i raitim Andrew Trawen, i bin dium long tokaut long bel- tokaut long nupela taim bi- hat bilong ol. Praim Minista long ol ritpepa i go aut, Peter O’Neill na ol sinia ILEKSEN 2012 bai kirap long Tunde dispela wik, bi- minista bilong gavman i bin nau long Me 18, na i no hain long moa long 10,000 bungim ol, wantaim tu, Sif moa Epril 27, olsem PNG wokman, yuni sumatin na Ilektoral Komisina, Andrew Ilektoral Komisin i bin manmeri bilong pablik long Trawen. makim bipo. Mosbi siti i bin mas i go PNG Ilektoral Komisina, long Se John Guise ste- I go moa long pes 3 P2 Wantok Epril 12 - 18, 2012 nius

Citifon SMS Benking wan- taim Benk Saut Pasifik

Citifon nau i givim ol dispela mobail SMS benking sevis O’Neill: Sir Salamo na long ol sabskraiba bilong em; Mani Transfe, Sekim Balens, na Transeksen Histri.

Husat ol Citifon kastoma i laikim dispela sevis i ken sekim Telikom Bisnis opis o Kirriwom mas step daun Benk Saut Pasifik brens i stap Aja Alex Potabe i raitim hain long ol yuni sumatin, daun. Tupela i gat planti sut na bai mi muvim mosen gen tingting nogut long rausim klostu long ol long rejista long sivil sosaiti, tret yunien, na toktok agensim tupela yet. long palamen long rausim tupela jas nating o kamapim kisim ol dispela sevis. ol NGO i bin karimaut wan- Wok bilong tupela long dispela lao long gutpela bi- dispela loa long larim SIF JASTIS Sir Salamo pela pisful protes long askim sekim o skelim ol asua long dispela kantri bilong mipela yet i stap antap long Mani Transfe Injia na Jastis Nicholas gavman long rausim Judisal agensim tupela yet long sia yumi,” O’Neill i tok. loa. Nogat na nogat. Mipela 1. Go long ‘menu’. Kirriwom mas step daun o Kondak Bil, larim Ileksen bilong Suprim Kot i no stret. Em i tok palamen i nogat i laikim dispela tupela man 2. Silektim SMS aikon. lusim wok long larim gav- 2012 go het na noken pre- Dispela kain pasin i no save pawa long daunim ol jas, long step daun bikos tupela 3. Silektim “new message” man i rausim dispela nu- tim wok bilong ol jas o kot. kamap long kot sistem bi- tasol taim Sir Salamo na i gat moa sut toktok agen- long yumi. sim tupela i stap. 4. Taipim “Pay” larim wan pela Judisal Kondak Loa O’Neill i tokim moa long Jastis Kirriwom i daunim bilong was long ol jas bi- pela spes, na taipim teg, 6,000 manmeri: “Wankain “Tupela i no stap antap Mama Loa bilong kantri, na “Olsem na long larim kot i long Nesenel na Suprim olsem gavman i bin long loa. Yumi olgeta stap mekim tupela yet stap antap kamap wanpela stretpela larim narapela spes, na Kot bilong Papua Niugini, kamapim dispela loa insait aninit long wanpela loa long loa, palamen i bin ples long stretim ol asua bi- manimak Olsem: (Pay Priam Minista Peter long 24 awa, mi redi long tasol. Olsem na long gut- mekim dispela loa long long yumi olgeta, mi singaut John 100) O’Neill i tok. rausim dispela loa insait pela bilong dispela kantri, larim kantri i ron gut na strong long tupela man long 5. Salim teks mesej i go long O’Neill i tokim pipel bilong long 24-awa tu.” palamen i bin kamapim dis- larim tu ol jas i mekim wok step daun. Na bai mi rausim 16277. kantri aste long Sir John “Tasol Sir Salamo Injia na pela loa. Mi singaut strong stret. dispela Judisal Kondak Guise Stedium, Mosbi bi- Jastis Kirriwom mas step long tupela long step duan “Mipela (palamen) i nogat Loa,” O’Neill i tok. BSP SMS Benking bai bekim wantaim wanpela konfame- sen koud Olsem: (P001041). Kastoma i mas bekim wan- taim konfamesen koud long Sir Matiabe na Profesa oraitim transfer bilong mani. O’Neill kamautim 6. Salim teks mesej i go long Nonggorr wari long 16277. Mama Loa SMS benking bai bekim wan- Aja Alex Potabe i raitim indipendens, i no bin gat planti Moti ripot taim transeksen namba save manmeri na ol wan-wan Aja Alex Potabe i raitim taim em i bin givim tok orait long yusim Olsem: (103555). man tasol husat i ken tok Inglis ami balus, CASA, na salim Moti i go long liklik i bin mekim hatwok stret long Solomon Ailan,” O’Neill i tok. Tingim: Ol Sabskraiba bilong TUPELA man husat i save gut tru kamapim dispela namba wan loa long Mama Loa o Konstitusen bi- RIPOT bilong Difens Fos Bot bilong Olsem na O’Neill i tok dispela ripot i no Money Transfer sevis i mas bilong kantri, na nogat wanpela Enkwairi (Defence Force Board of En- bin kamaut hariap bikos Somare na ol makim ol resipien bilong ol long Papua Niugini i wari nogut Memba bilong Palamen nau mas tru bikos gavman i nau mekim ol quiry) long mekim ol wok painimaut i wok boi bilong en i asua pinis long long taim bilong rejistresen testim dispela loa nau bikos em i go insait long olsem wanem Julian Moti brukim Mama Loa na ol arapela loa tu. samting long bagarapim Mama wanpela namba wan samting bai ol i ken salim mani go Loa na kantri i ken bagarap. i go long Solomon Ailan (SI) i kamaut Dispela ripot i painimaut olsem Sir kam. holim yumi olgeta. pinis aste. Sir Matiabe Yuwi, bipo Memba Michael na ol arapela wokman i bin Profesa Nonggorr i tok Mama Ol wok painimaut aninit long lukluk brukim Seksen 12 na 13 bilong Mama bilong Tari-Pori, husat i wanpela Loa em i namba wan samting na Sekim Balens papa bilong kamapim Mama Loa bilong Jastis Gibbs Salika, (Siaman na Loa, brukim lidasip kod, i no bihainim laik 1. Go long ‘menu’. sapos Mama Loa i bagarap, Komisina), bipo ami komanda, Brigeta bilong loa, sakim tok bilong kot, brukim bilong yumi, na Profesa John kantri bai bagarap karangi olsem 2. Silektim SMS aikon. Jeneral, Anthony Huai (Deputi Siaman maigresen loa, brukim kastoms loa, na Nonggorr, wanpela saveman Somalia long Afrika i bin bagarap. 3. Silektim “new message” long Mama Loa, i givim tok lukaut na Komisina), na Daniel Liosi brukim loa bilong ol ami tu. “Kantri save bagarap taim ol 4. Taipim “Bal” na bihain, long gavman long noken mekim (Komisina) i bin stat long Desemba Olsem na ol manmeri husat i bin man i no save bihainim Mama ol samting agensim Mama Loa 14, 2006 na pinis long Mas 15, 2007. brukim loa na halivim Moti long go aut akaun namba bilong yu Loa. Nogat wanpela man i ken Olsem: (Bal 1001223344) bikos dispela kain pasin i ken Praim Minista, Peter O’Neill, i bin ka- long SI long PNGDF ami balus CASA raitim gen Mama Loa. Em i wan- mautim dispela ripot aste long Pala- bai sanap long kot klostu taim tasol. 5. Salim teks mesej i go long bagarapim kantri. pela namba wan loa holim yumi men bikos dispela wok painimaut i bin 16277. “Mama Loa bilong PNG em i Moti i bin repim wanpela liklik gel olgeta aninit long wanpela kantri, westim bikpela pablik mani na tu bipo long Vanuatu long yia 1996, na gav- olsem bebi. Na mipela i halivim PNG. Ol 109 Memba bilong Pala- em long groa long dispela 36- gavman bilong Somare i no bin kamau- man bilong Vanuatu na Australia i bin Wetim BSP SMS Benking long men i nogat rait long brukim tim dispela ripot long pablik na kotim ol laik long holim em. Tasol SI Gavman bekim wantaim balens. pela yia bihain long yumi kisim in- Mama Loa. Sapos nogat Mama dipendens. Na em i no taim yet manmeri husat i bin brukim loa long aninit long bipo praim minista, Man- Loa, gavman bai nonap stap, halivim Moti i go ausait long kantri. asseh Sogavare, i bin makim em long testim Mama Loa bilong polis na ami tu bai nonap stap, na Transeksen Histri yumi,” Sir Matiabe i tok. “Ol manmeri insait na ausait long kamap Atoni-Jeneral bilong SI, taim 1. Go long ‘menu’. yumi bai nonap stap olsem Em i tok taim kantri laik kisim kantri mas save long stori bilong Moti. Sir gavman bilong Australia i laik holim 2. Silektim SMS aikon. kantri,” Nonggorr i tok. Michael em yet i bin brukim Mama Loa em. 3. Silektim “new message” 4. Taipim “Tx” bihain akaun namba bilong sekim. Olsem: (Tx 10014223391) Ol sinia meri loya winim luk-

5. Salim teks mesej i go long 16277 na wetim BSP SMS save awot long Amerika TUPELAmeri stet loya bilong kantri i winim tribiut long lukautim rul bilong loa insait long Benking long bekim wan DISKONEKSEN NOTIS wanpela spesel felosip awod o luksave bi- kanri. taim histri bilong transek long Amerika we i kisim ol long go insait Dokta Kalinoe i bin strongim tupela long sen. PNG POWER i laik toksave long ol kastoma bilong en long progrem long 6-pela wik. kamap ol gutpela ambaseda bilong PNG. long olgeta hap long kantri, olsem diskoneksen wok bi- Tupela em, Prinsipel Ligel Opisa, Grace Long pretktikel trening bilong em, Misis Nindil-Awesa bilong Opis bilong Solisita Awesa i bin raitim wanpela pepa wantaim Ringim 24/7 Kastoma Kea long pawa saplai i go long olgeta kastoma i gat ovadiu Jenerel na Josephine Advent em Prinsipel taitel,” Women in Politics in PNG” we planti long 3456789 pawa akaun i go het pinis. Ligel Opisa tu long Ligel Polisi na Gava- lain i yusim olsem referens pepa long BSP Help Desk: 1802333 nens Brens. jenda ikwaliti rifom long PNG, taim Mis Ad- Ol kastoma i gat ol autstending pawa bil i mas peim Tupela meri loya em ol sinia meri stet vent i bin wanpela ki pilaia long Family Pro- kwik long abrusim displa wok diskoneksen. loya long dipatmen na ol i tupela bai makim tection Bill we ol i fainalaisim long prisenim PNG wantaim 9-pela bi long Esia Pasifik long Nesenel Eksekyutiv Kaunsel. rijen ol i kisim long go insait long 6-pela wik Long progrem, tupela bai wok wantaim Ol kastoma husat i bungim hevi long peim ol autstend- progrem long Amerika. ol ogenaisesen na gavman bilongAmerika ing dinau bilong ol i mas kwiktaim toksave long PNG Sekreteri bilong Dipatmen bilong Jastis long kisim moa save long intanesenel ligel POWER opis i stap klostu long ol. naAtoni Jenerel, Dokta Lawrence Kalinoe, stendet, ol loa we Amerika i yusim long i autim tok amamas bilong em i go long tu- makim ol meri long ligel etvokesi na pela meri long kisim dispela luksave helpim, besik loa bilong gavanens na prek- TOKSAVE I KAM LONG PPL MENESMEN namba we i soim gutpela wok bilong ol tis long ol sivil sosaiti ogenaisesen long olsem ol loya long Pablik Sevis husat i kon- Amerika. nius Epril 12 - 18, 2012 Wantok P3 i kam long pes 1 Ileksen taim suruk 3-pela wik moa Tasol long Trinde surukim de bilong givim (aste), Spika bilong Ne- aut rit pepa, na bihainim senel Palamen, Jeffrey dispela, Gavana Jen- Nape, i bin tokaut long eral i tok oraitim pinis ol Palamen olsem Pala- nupela de bilong ilek- men tasol i antap moa sen. long Ekseketiv na Ilek- “Ilektoral Komisin i toral Komisina, na ol surukim dispela ileksen tasol i ken makim taim insait long tripela mun bilong ileksen i go het. tasol, we Mama Loa, Dispela nupela toktok aninit long Seksen 105 bilong Spika Nape, nau (1) (a), i tok orait long i ken bringim moa bel- dispela kain samting i hevi long ol pipel. kamap,” Trawen i tok. PNGEC i surukim Dispela disisen bilong taim bilong ileksen i go PNGEC em i bihainim het bikos olgeta nem i loa aninit Seksen 79 (2) stap long Ilektoral Rol (b) bilong Ogenik Loa bilong Hailans rijen, i no bilong Lokol-level Gav- kambek yet long man Ileksen, we PNGEC het opis, na ol PNGEC i gat pawa long manmeri yet i no save apim o daunim ol de bi- sapos nem bilong ol i long ileksen. stap o nogat. Trawen i tok em i tok- Long larim moa long tok gut wantaim ol loya 51 pesen manmeri bi- na sinia opisa bilong long kantri i stap long 7- PNGEC, we em i pela provins long mekim gutpela disisen Hailans i yusim rait bi- long larim ileksen long ol long vot long kamap long Mei 18 dispela ileksen, gav- bikos i nogat moa taim man na PNGEC wan- long lukim ol prilimineri taim i wanbel long rol na skelim gut sapos surukim ileksen tripela nem bilong ol manmeri wik tasol. inap long vot i stap long Dispela bai senisim dispela rol. de bilong givim aut ol rit “PNGEC i mekim di- pepa na sotim taim bi- sisen long surukim ilek- long kempen. sen 3-pela wik tasol. Taim bilong vot na Mipela no pret long kaunim ol balot pepa i gavman na bihainim no senis. laik bilong ol, tasol “Wantaim dispela lik- mipela i laik givim sans lik senis, ol rit pepa bai long larim ol hailans aut long Me 18, na i no manmeri long sekim gut Epril 27. Tasol de bilong nem bilong ol long ilke- poling o vot i no senis. toral rol. Em bai stat long Jun 23. “Bai mipela printim ol- De bilong kaunim balot geta nem long ilektoral pepa tu i no senis. Em rol bilong hailans na bai bai stat long Julai 27,” redi long salim i go long Sif Ilektoral Komisina, wan-wan ples long Andrew Trawen, i tok. larim ol pipel yet i lukim Trawen i bin kisim na sekim sapos nem bi- toktok bilong ol loya bi- long ol i stap. Ol nem bi- long PNGEC, na toktok long hailans bai redi wantaim ol kabinet min- klostu long Mei 18,” Tar- ista bilong gavman long wen i tok. P4 Wantok Epril 12 - 18, 2012 sabina The uncertain times ahead

O, now we have an- for their Law Degree at UPNG. more sinister element in the Bill memory problem. He cannot re- other shocker from The law on bias is not a devel- is the requirement under Section call that immediately before he Peter O’Neill and Co, oping field of law. It is one of 5 (2) which reads as follows:- left for Singapore on his medical and it is business as usual those well established fields of “(2) If it appears to Parlia- holiday, he was responsible for untilS the public voice their administrative law in the com- ment that a Judge has failed to that amendment of the law dissent. mon law countries which have disqualify himself pursuant to whereby the powers of the OC The young men and women adopted the English law as the subsection (1) or has influenced was curtailed and the Ombuds- from UPNG must be our heroes foundation of their legal system. a proceeding contrary to subsec- man Committee under Maladina and heroines for showing The law on bias was borrowed tion (1), Parliament by way of a took over the matter of supervi- courage, determination and by the Common Law Courts motion may refer the Judge con- sion and control of the Commis- their commitment to the cause, And why should O’Neill and from the Ecclesiastical Courts cerned to the Head of State to sion. And then Sir Michael gave when they held up their hands Namah be so paranoiac about which was responsible for the appoint a Tribunal to investigate us that amendment of the Envi- and marched through armed punishing Judges who are pow- notion that no man should sit in the breach of subsection (1) and ronmental Law, taking away the blockades by Moresby’s finest, erless, but are still performing judgment over his own cause. provide a report to Parliament or rights of the landowners to take who are now being used as if their constitutional duties with- And this notion has had two may refer the matter to another development companies to they were members of a private out fear or favour? That’s any- parts, namely, that a Judge sit- Authority for an appropriate court over environmental dam- in-house security firm. body’s guess. ting over a matter should not course of action.” ages. Thanks to O’Neill and And Dr Allan Marat, the Minis- Our Judges are not responsi- have a personal interest in the The first problem with the Namah, this law has now been ter for Justice and the Attorney ble for this rot which has settled matter before him; and sec- above law is the question: “How repealed. Somare, you nogat General, seems to have be- in Papua New Guinea since In- ondly, if he has no such interest will Parliament become seized of sem tru! come so parochial as to suggest dependence. then he must not have openly the matter of bias by a Judge?” And now Sir Michael would that the march by students was You want to search out the expressed his views in opposi- Will a private litigant resort to like us believe that he is the the product of Engan students real culprits in the short history tion to the subject matter of the Parliament if he feels that a great champion of the people in efforts to protect their wantok, of PNG, then such culprits must proceedings then before him. Judge is biased and if so what and their rights. Go away So- the Chief Justice. What a sim- include Sir Michael, Sir Julius, The law required that in either are the procedures to follow in mare and get lost. You are a lost pleton Dr Marat must be? Is that Sir Mekere, Pius Wingti, Sir case, the Judge must decline taking the matter to parliament? cause. We the people have how far his mental faculty Rabbie and long time politicians from the case and allow some And if this course of action is fol- trusted you over the years and helped him to deduce from the like Bart Philemon, who have other Judge to adjudicate. lowed by a litigant, then what what have you left us and our th th whole matter starting with his served under these hopeless And these are the 17 to 18 about the legal remedies avail- children to treasure in the gen- Judicial Conduct Bill? If this is Prime Ministers who were there century concepts which have able to him in the normal course eration to come? Nothing! the calibre of Dr Marat, then lit- only for themselves and their over the years fully developed of events? Are these abandoned You were too busy building up tle wonder that Peter O’Neill associates, and not the bulk of to where the law on bias is now in favour of this nonsense under a little empire of your own using and Belden Namah are in trou- the population. at. the Bill? If not, then what are we public money. You were building ble with the Law. Their captain ‘Leave our Judges alone’ is Now it is no longer whether doing here, and where are we up a likklik dynasty and in so does not know his own field of the message the University stu- there is actual bias or not. The heading with this Bill? doing, getting yourself sur- expertise. dents have undertaken to con- law is now whether there was There are far too many uncer- rounded by families and associ- Yes, the motive behind the Bill vey to the politicians, and we likelihood of bias or whether tainties with this Bill. ates. Even within the NEC you was clearly to outlaw a number congratulate them for their there is a reasonable suspicion It is not a well thought out and had your little “inner circle of ad- of Judges who will not be intim- stance on the issue. of bias. This is now a well estab- presented piece of legislation. visors” captained by none other idated so easily from their con- You have made us proud, and lished principle of law with nec- One look at the Bill will tell any than “the artful dodger”, Arthur stitutional offices as Judges of put to shame such “human essary legal outcome should a layman that the Bill was pre- the Somare. Forget the country; the Independent State of Papua rights lawyers” like Powes Judge breach the Law. pared in haste and without any just take a look at what you New Guinea. Parkop and other lawyers in the Thus, we should ask Mr legal thought necessary to work have done for your own Let us face the truth. Our government like Allan Marat, O’Neill and his Attorney Gen- out a number of important points, Province of ESP. You did noth- Judges, just like all other Francis Awesa, and Moses Mal- eral, Dr. Allan Marat: ‘What ma- namely; is parliament now enter- ing! Judges, do not have a private adina. jore principle of law is now ing the field restricted to the judi- It is a fat zero and yet year in police force like O’Neill and The Judicial Conduct Bill is embodied in the recent judicial ciary and if so, what is now the and year out these people Namah to do their dirty job. not an attempt to fill any as- conduct bill? extent to which the theory of closed their mind to your lack of They do not own a private army sumed gap in the law on bias. This Bill has not introduced separation of powers has been support and kept voting for you like these two gentlemen. They Thus, any lawyer who was re- anything new to the substantive eroded by this Bill; and secondly, for such an extent of time that can order any call-out at will, sponsible for the advice, or the law on bias. What it has done is what is the primary objective that you started to look upon return- and they do not have access to actual drafting of this piece of to throw the entire law on bias parliament has in mind in bring- ing every five years as if it was a the National Treasury to buy po- horse manure, is not worthy of into oblivion. It has opened up a ing about this Bill? matter of right bestowed on by litical support like Namah and the noble profession of lawyer- can of worms and knowing what There are far too many ques- some divined providence. You O’Neill can. ing. we Papua New Guineans are tions to ask regarding this Bill are a sick man. That is for sure. What the Judges rely on as a He, or she, is a coward and a like, this Bill has created a new that if it is put into force, one And now that it is O’Neill and means of cohesion for their Or- political boot-legger. problem for us on a major scale, doubts if decent lawyers will suc- Namah taking their turn to rape ders, is “respect” characterized And if such a lawyer carries namely, the problem of “forum cumb to the temptation to adopt the country and empty the till, by their schooling in the law, on with this form of conduct they shopping” a well known princi- the nonsensical this piece of ill- you are shouting, “wolf, wolf!”. their performance at the bar, will end up with a hump back ple of law in the field of private thought and advised legislation. Wanem? Yu tasol bai kaikai? their good character generally, from licking the politician’s international law. And what is Somare up to Tupela em man tu hia. Na yu their personal integrity and fi- boots. That is, every man and his these days? He is now very ken pasim maus. nally, the dignity of the office of We suggest that the UPNG dog will be going in and out of quick to shout, “wolf, wolf” every You, Sir Michael, lack the le- a Judge. And with that come Law School introduces a new Court Rooms looking for a more time O’Neill and Namah come gitimacy to speak for the very other legal procedures for en- subject called, “How to Lick sympathetic Judge or jury up with their own surprises like people that you have exploited forcement of the Orders. Politicians’ Boots and Suck their whereby he can be assured of the above Bill on Judicial Con- during your terms of office. Where there is an open and Toes”, in their future Study Pro- winning. duct. And then he attacks the In 6 months after taking office hostile attack on the integrity of gram. Now our court rooms will turn Ombudsman Commission for si- these two gave the people free a Judge, then all he is left with And we suggest that they in- into the kind of drama the Amer- lence over the Bill and he ap- health and free education. That to use, is the contempt provision vite Dr Marat, LLB; LLM; Phd, ican Courts are known for in jury pears all “paranoia” about this is not too bad a record. And in the law to protect his office, as the first Chair to direct that selections. small piece of legislation. what is yours in 40 years of gov- and no more. and other associated courses However, the bigger and the Obviously, Somare has a ernance? Zero balance!

If you enjoy reading Sabina’s Corner, you can now contact Sabina on email: [email protected] Feel free to provide comments, suggestions, and information on topics you think Sabina should discuss. sabina Epril 12 - 18, 2012 Wantok P5 Tumora bai olsem wanem? RAIT, nau mipela i Loa long pasin wansait em i long dispela Bil i stap aninit belkaskas nabaut. lukim narapela no wanpela fil bilong loa i wok long Seksen 5 (2) we i tok Turangu, ating em i gat hevi bikpela birua i kam long kamap. Em i wanpela olsem:- long tingting bilong em. Em i long Peter O’Neill na ol boi long ol dispela fil bilong edmin- “(2) Sapos Palamen i no tingim olsem pastaim long Obilong em, na em i olsem istretiv loa i stap long taim pinis lukim olsem wanpela Jas i no em i ronawe i go long Singapo tasol inap pablik i autim kros insait long ol komon loa kantri rausim em yet aninit long sab- long silip haus sik, em i bin go bilong ol. we i bihainim Inglis loa olsem seksen (1) o i senisim kot wok pas long senisim loa we i Ol yangpela man na meri bi- faundesen bilong ol ligel sis- agensim sabseksen (1), Pala- rausim ol pawa bilong OC na long UPNG em ol hiro bilong tem bilong ol. Loa long pasin men yet, wantaim wanpela Ombudsman Komiti, aninit mipela bikos ol i soim strong- wansait em ol i kisim long ol mosen, i ken riferim Jas i go long Maladina i bin tekova na pela bel na tingting na holim Komon Loa Kot long ol Eklesia long Het ov Stet long makim bosim Komisen. Na bihain, Sir han taim ol i mas i go abrusim tasol ol i mekim gut konstituse- Kot i go pas long tingting olsem wanpela Traibunal long sekim Michael i givim mipela ol senis ol polisman i holim gan. Ol nal wok bilong ol, wantaim nogat man i mas sindaun jas asua long sabseksen (1) na i long loa bilong Envairomen, polisman i kamap olsem nogat pret o bihainim wanpela long wok em yet i mekim. givim wanpela ripot i go long we i rausim ol rait bilong ol pa- praivet sekyuriti gad gen. rot tasol. Em nau, yumi no Na dispela tingting i gat tu- Palamen o i ken salim i go long pagraun long kotim ol divelop- Na Dokta Allan Marat, Min- save. pela hap, namba wan em Jas i narapela Atoriti long karimaut men kampani long birua i ista bilong Jastis na Atoni Jen- Ol jas bilong yumi i no stap sindaun glasim kot i noken gat wok mekimsave.” kamap long busgraun. Tenkyu eral, i wok tok olsem dispela long as bilong sting i kam sin- wanpela pesenal intares long Namba wan asua wantaim long O’Neill na Namah, dis- ma sol sumatin i mekim em i daun long Papua Niugini long kot em i glasim; na namba tu, dispela loa antap, em i askim: pela loa, ol i senisim pinis. So- kamap long ol Enga sumatin Indipendens na i kam. sapos em i nogat samting long “Palamen bai kisim dispela luk- mare, yu nogat sem tru! long traim strongim wantok bi- Yu laik painim ol man i stap kot em i glasim, orait, em i save olsem Jas i wansait, Na nau, Sir Micahel i laik bai long ol Sif Jastis. Em wanem long as tru long asua long sot- noken tok autim ol tingting bi- olsem wanem?” mipela i bilip olsem em i kain toktok ya? Save bilong em pela histori bilong PNG, orait, long em long go agensim kot Na ol praivet manmeri i ken namba wan sempion bilong ol i arere tasol bai em i mekim yu mas kotim tu Sir Michael, jasmen em i sindaun long en. go long Palamen sapos em i pipel na rait bilong ol. Plis, dispela toktok long traim Sir Julius, Sir Mekere, Pius Loa i tok olsem long tupela sait pilim olsem wanpela Jas i wan- tekov i go nabaut. Yu nogat kliarim dispela Judisal Kondak Wingti, Sir Rabbie na long taim wantaim Jas yet i mas lusim sait na sapos i olsem, wanem moa strong na mipela nogat Bil? Sapos em i mak bilong politisen olsem Bart Philemon, kot na larim narapela Jas i go ol rot i stap long bihainim long moa bilip long yu. save bilong em, orait, i mas tru, husat i bin wok aninit long ol pas long skelim. karim i go olgeta long pala- Mipela ol pipel i bin bilip long bikos Peter O’Neill na Belden dispela ol praim minista husat i Na ol dispela em ol loa tingt- men? Na sapos wanpela man- yu na yu no lusim wanpela Namah i wok long stap long lukautim ol na ol wanlain bilong ing bilong 17 na 18 sensari yet meri i kot i bihainim dispela rot, samting long mipela na ol hot sup klostu klostu. ol tasol, na olgeta arapela long we i kam, i kam na nau em i olsem wanem long ol loa rot i pikinini bilong mipela. Nogat kantri, ol i lus tingting long ol. holim strong loa bilong pasin stap long em long bihainim tru! Em nau, as bilong dispela Bil ‘Lusim ol Jas bilong yumi wansait i stap nau. long go long kot tasol? Ol i Yu wok long bisi long bildim em i klia. Em bilong rausim ol stap’ em i toksave i kam long ol Nau, em i no moa askim lusim olgeta dispela long bi- liklik empaia bilong yu wan- jas husat i no surik long wok bi- Yuni sumatin long stori long ol sapos em i tru tru pasin wan- hainim stia aninit long dispela taim mani bilong pablik. long ol olsem ol Jas bilong In- politisen, na mipela i luksave sait o nogat. Loa nau i askim Bil? Sapos nogat, orait, yumi Yu wok long groim kampani dipenden Stet bilong Papua long ol long sanap ol i mekim sapos i gat sans long pasin mekim wanem stap, na yumi bisnis bilong yu, na yu Niugini. long dispela samting. wansait i kamap, o sapos i gat wok go we tru wantaim dispela kamapim ol famili na wanlain Yumi mas tok stret. Ol jas bi- Yu mekim mipela i amamas inap tingting olsem i mas i gat Bil? bilong yu tasol. Insait long long yumi, wankain olsem ol- tru, na yupela i semim kain pasin wansait. I gat planti askim tumas long NEC tu, yu bin gat liklik ol lain geta arapela jas, i nogat ‘humen raits loya’ olsem Dispela nau em i wanpela dispela Bil. etvaisa husat i wok kisim stia wanpela praivet polis fos long Powes Parkop na ol arapela strong pela astingting bilong Dispela bil, ol i no skelim gut long dispela ‘stail mangi’, mekim ol hait, pipia wok bilong loya long gavman olsem Allan loa wantaim loa mekimsave, tingting long en. Arthur, em Somare yet. ol, olsem O’Neill na Namah. Marat, Francis Awesa, na sapos Jas i brukim loa. Man nating i ken lukluk long Lus tingting long kantri; luk- Dispela tupela man i ken Moses Maladina. Olsem na mipela i mas dispela Bil na luksave olsem luk long wok yu mekim long mekim kolaut long laik bilong Judisal Kondak Bil em i no askim O’Neill na Atoni Jeneral ol i hariap tru long mekim dis- provins bilong yu yet long ol. Na ol jas i nogat rot long traim long inapim wanpela bilong em: “Wanem bikpela pela bil, na ol i no skelim gut ESP. I nogat samting tru long kisim halivim long nesenel tre- samting i lus long loa i sut long astingting bilong loa i stap in- sampela ol bikpela samting, hap! sari long baim politikal sapot pasin wansait. sait long dispela judisal kondak olsem; palamen nau i wok Na olgeta yia, ol dispela olsem Namah na O’Neill i ken Olsem na husat loya i go pas bil?” long go insait long wok bilong pipel i wok pasim tingting yet mekim olsem. long givim stia tok, o i draftim Dispela bil i no bin kamapim judisari, na sapos i olsem, na givim sapot na votim yu i Samting ol Jas i save sanap dispela hap pekpek bilong dok, wanpela nupela samting long olsem wanem long luksave go, na yu wok lukim kambek strong long en bai ol i wok gut, em i noken kolim em yet loya. bikpela loa long pasin wansait. long separesen o brukim bi- bilong yu olgeta faivpela yia em ‘rispek’ bihainim skul ol i Em i wanpela lus man, na Samting em i mekim, em i long ol pawa; we dispela bil i olsem wanpela kain rait wan- kisim long loa, wok bilong ol wanpela man o meri bilong tromoim olgeta loa long pasin wok daunim; na namba tu, pela kain god yet i givim yu. olsem ol loya, gutpela pasin bi- smelim as bilong ol politisen. wansait i go aut olgeta. Em i wanem em i as tru long Pala- Yu sik ya. Em i klia. long ol, na strongpela bel bi- Na sapos dispela loya i go opim tin snek na long pasin bi- men long kamapim dispela Na nau em i taim bilong long ol, na las tru, nem bilong het long dispela kain pasin, bai long yumi PNG, dispela Bil i kain loa? O’Neill na Namah long repim opis bilong Jas. baksait bilong ol i solap long kamapim nupela hevi bilong I gat planti askim tumas long kantri na pinisim olgeta kina Na wantaim dispela, i gat ol bendaun na likim tumas ol but mipela, olsem hevi bilong dispela bil, na sapos em i na toea, na yu wok singaut, arapela loa rot bilong wok long bilong ol politisen. ‘forum soping’, wanpela kisim strong, nogut ol gutpela “stil dok, stil dok!” Wanem? Yu strongim ol dispela oda bilong Mipela i ting olsem UPNG bikpela astingting bilong loa loya manmeri bai no laik bi- tasol bai kaikai? Tupela em Jas. Loa Skul i mas kamapim wan- long fil bilong praivet intane- hainim dispela kain bil ol i man tu ya. Na yu ken pasim pela nupela sabjek ol i kolim, senel loa. hariapim olsem. maus. Taim i gat bikpela na ples klia “We bilong Likim ol But bilong Em i olsem. Olgeta wanwan Na olsem wanem long So- Sir Michael, yu nogat as birua long nem bilong Jas, ol Politisen na Susu long ol man na dok bilong em bai go mare? Nau em i wok hariap long toktok makim ol pipel yu orait, em i nogat wanpela banis pinga bilong ol” long ol stadi kam long ol Kot Rum long tru long singaut, “wolf, wolf” ol- yet i bin yusim taim yu stap bilong em. Em bai yusim kon- progrem bilong ol long bihain. painim wanpela Jas ol i ting bai geta taim O’Neill na Namah i long opis. tem provisin tasol long loa bi- Na mipela i ting olsem ol i lukluk gut long ol, o wanpela kamautim wanpela nupela Insait long sikspela mun bi- long banisim opis bilong em. I mas kisim Dokta Marat, LLB; juri, bai ol i ken winim kot. samting olsem dispela bil long hain long ol i kisim opis, dis- nogat moa. LLM; Phd, olsem namba wan Nau yet, ol kot rum bai Judisal kondak. pela tupela i givim pipel fri helt Olsem na watpo O’Neill na Siaman long stiaim ol na ol kamap olsem ol Kot long Na taim em i sutim pinga na fri edukesen. Em i orait. Na Namah i skin kirap tru long arapela kos long kisim loa digri Amerika i save mekim long long Ombudsman Komisen insait long 40 krismas yu mekimsave long ol Jas husat i long UPNG. makim ol juri. long ol i opim maus long dis- holim pawa, yu givim wanem? nogat pawa long banisim ol, Tasol, bikpela moa pasin stil pela Bil, em i skin kirap tru na Nogat tru! Ziro Balens! heltedukesen Epril 12 - 18, 2012 Wantok P7 Basamuk Entaprais baim motobaik bilong helt woka ….namba wan motobaik long eria

James Kila i raitim Basamuk na ol ples arere Basamuk na dispela olsem Mindre, Ganglau, marasin em i kisim em kos Dein na Tugyag na ol ples bilong en K3,500 long wan BASAMUK Entaprais, klostu. wan mun. wanpela lenona kampani Long las wik Trindre, Tasol, Mista Konare i bilong ol papagraun Mista Konare i sekan long tokaut olsem bikos divelop- bilong Basamuk eria jeneral menesa bilong men i kamap nau long long Raikos distrik long Basamuk Entaprais, Leo Basamuk, planti pipel i muv Madang provins i sapo- Andrews na Basamuk i go stap long hap na dis- tim stret wok bilong helt. Lenona Asosesen siaman, pela marasin saplai i save Olsem na em i baim Lima Mullung, long pinis wantu tasol insait long wanpela motobaik na Basamuk long soim ama- wanpela wik tasol. givim long wanpela dokta mas bilong em long dis- Mista Konare i tok man long yusim long pela gutpela helpim. wanem samting Basamuk wokim helt wok insait long Mista Konara, husat Entaprais i mekim i gutpela komyuniti. bilong Bundi tasol nau i pasin tru na em olsem gut- Dispela motobaik wok samting olsem 7-pela pela eksampel o piksa long Basamuk Entaprais i baim yia nau long Basamuk i ol narapela lenona kam- bilong Komyuniti Helt tok olsem em i amamas pani husat i wok insait long Woka (CHW), Paul tru long Basamuk Ramu Nikel Projek. Konare, husat i save wok Entaprais. Basamuk Entaprais em long Ganglau helt klinik Em i tok dispela moto- wanpela kampani bilong ol klostu long Basamuk baik bai helpim em long go lokal papagraun o lenona Rifaineri eria. aut long ol komyuniti na bilong Basamuk we Dispela motobaik em givim banis sut marasin bikpela rifaineri bilong namba wan motobaik tru long stopim ol sik olsem Ramu NiCo i stap long en nau bai ron na mekim ol TB, polio, misels, tetanus insait long Raikos distrik. helt wok long eria na dis- na ol arapela sik. Ol arapela lenona kam- pela em histori stret. “Dispela motobaik bai pani insait long Ramu Kos bilong dispela helpim mi gut stret long go nikel projek em KBK nupela motobaik em moa aut na givim banis-sut long Limited, husat i makim ol long K5,000. ol liklik ples na komyuniti,” lenona long Kurumbukari, Mista Konare i tok dis- Mista Konare i tok. Maigari Limited, i makim ol pela helpim em i kisim Em i tok em i save kisim lenona long inlen paiplain long Basamuk Entaprais marasin saplai long Ramu eria na Wass-Matau, Komyuniti helt woka Paul Konare i sekan long jeneral menesa bilong Basamuk bai helpim olgetla lain NiCo, kampani we i husat i makim ol lenona Entaprais, Leo Andrews na Basamuk LOA siaman, Lima Mullung, i lukluk long sait. bilong ples insait long divelopim projek long long kostal paiplain eria. Poto: James Kila Sen Benedict Teknikol skul givim gutpela prektikol trening James Kila i raitim wok long lainim planti gutpela desk na tebol ol sumatin i samting long redim ol yet wokim long praktikol leson long bihain taim kamapim bilong ol i bihainim oda ol SANTU Benedict Teknikol wok long helpim ol yet. ausait lain o klaint na kas- Skul long Danip long not kos Long lukluk raun i go long toma i askim. Ol klaint i save rot (NCR) long Madang Bilding Dipatmen, bai yu putim oda na peim pastaim provins i wok long givim gut- lukim ol sumatin i wok hat tru na ol sumatin i save mekim. pela praktikol trening long ol long wokim ol desk bilong ol Mista Giao i tok tu olsem sumatin long save long skul sumatin i sindaun na insait long skul wok bilong ol wokim wok long helpim ol yet mekim wok. Dispela ol desk i sumatin em 30-pesen em tiri long bihain taim. luk nais tru we i gat ples o taim we ol sumatin i save Dispela skul em Katolik bilong sindaun na tu ples sindaun na lainim samting misin i ronim na em i stap bilong putim ol buk na pepa long klasrum, na 70-pesen samting olsem 20-kilomita long taim bilong mekim ol em praktikol. longwe long Madang taun na klasrum wok. “Em i gutpela long mekim stap namel long Alexishafen Het Tisa long Tred ol praktikol wok bikos em bai na Sen Fidelis Katolik semi- Teknoloji, Billy Giao, i tok givim sans long ol sumatin neri. olsem i gat 47-pela sumatin i long mekim wok na lainim I no long taim i go pinis, dis- stap long bilding dipatmen na samting,” Mista Giao i pela ripota i bin mekim lukluk ol dispela sumatin i stap tok.Narapela tisa long Danip raun i go long dispela skul na aninit long lukaut bilong 4- tu em Joe Arumbi, husat i i luksave olsem tru tumas, ol pela tisa. skulim ol sumatin long sait Tisa Billy Giao (raithan) wantaim ol sumatin i wokim ol desk long Danip voke- sumatin long Sen Benedict i Mista Giao i tok olsem ol long agrikalsa. senel skul. Poto: James Kila P8 Wantok Epril 12 - 18, 2012 merinius Yut, Meri na Famili wantaim Lorraine Siraba

LIKLIK TU WOKABAUT:

Dispela liklik pikinini i bin stap tu long Judisel Gut Fraide Rot bilong Kruse wokabaut long Mosbi. Papa bilong em i pusim em long bebi prem na tupela i go long fran bilong ol Sen Mary’s katitrel grup. Poto: kondak ekt Nicky Bernard PLANTI lain i agensim Judisel Kontrol Bil o Loal we gavman i bin kamapim i no long taim i go pinis. Ol Sivil Sosaiti grup husat i wari long dispela Bil i go pas long agensim em (Bil) we i bin lukim ol sumatin bilong Yunivesiti long PNG i mas i go long Morauta Haus. Na yumi lukim jenerel pablik i agensim tru dispela Bil. Long edres o toktok bi- long em long olgeta pipel bilong PNG, Praim Min- ista i bin tok Palamen i wokim dispela loan a em i no nogut loa, nogat. Na pipel we ol i mekim loa long ol i no sapotim disisen long kamapim dispela loa. Nau gavman i wokim disisen we em i putim K1 milian long karimaut ol awenes toktok insait long kantri long kisim tingting bilong pipel pastaim Bil i kamap wanpela loa. Dispela em i no narapela samting, tasol“crisis management” o menesim hevi na yusim bikpela pablik mani. Ol man meri long ples i stap long ol ples longwe olsem Telefomin i nogat intres long Judiseri Bil, tasol wanem taim na olsem wanem ol bai kisim gavman sevis long eria bilong ol bikos ol i save wokabaut longpela rot long kisim ol sevis long helt senta o skul o long taun. Wan milian kinas bai wes nating long baim ol balus tiket, pe bilong hotel long slip we ol bai tro- moim bikpela mani long en, K200 alauwens long wanpela de ol wok manmeri i kisim long go aut wokim ol wok awenes, haiarim ol kar, konprens rum i mas gat ol rifresmen o kaikai, haiarim dingi na planti moa samting i stap long lista, na hamas man bai ol i kisim long karimaut ol wok konsalte- sen. Long narapela sait, Helt Minista i wok long painim mani mak long K2 milian long fandim banis sut (Immunisation) progrem long olgeta hap bilong kantri. Ol i ken yusim dispela mani long dispela wok kempein o sapos nogat, stretim ol rot, baim ol marasin bilong ol rurel helt senta, kamapim gut ol skul insait long ol rurel eria na ol samting olsem. Pipel long olgeta hap kona bilong kantri PNG i serim pinis ol tingting bilong ol we ol i agensim dispela Bil, tasol gavman i laik karimaut konsalte- sen o kisim tingting bilong pipel long dispela bil. Dispela i no orait. i luk olsem gavman i wokim ol disisen long lukautim laik yet bilong em yet, na i no bilong ol manmeri bilong PNG.

Ol meri Lae i agensim disisen bilong Palamen PLANTI tok agensim i long em long ol komon rol kamap long disisen we lista na ol narapela liklik Palamen i bin mekim las samting moa. wik long surukim 2012 ne- Wanpela grup husat i senel Ileksens i go long 6- autim tok agensim em ol pela mun. meri bilong Lae siti. Tasol bihainim planti tok Mausmeri bilong grup, agensim i kam long pablik Loujaya Toni, i tok O’Neill we i bin wokim wanpela na Namah gavman i wok mas long soim no laikim long wokim planti ol di- bilong ol na gavman i mas sisen na ol loa wantaim rausim dispela loa , Praim nogat wok awenes na tok- Minista, Peter Oneill, i tok wantaim pablik. rausim disisen long aste Taim em i tok nau gav- moning. man i wokim planti senis Olsem nau, ol i surukim long sotpela taim em i go ileksen long tripela wik pas long kantri, em i sin- tasol long givim taim long gautim gavman long Ilektorel Komisin i stretim noken bagarapim kantri na pinisim ol wok redi bi- bilong yumi. siosnius Epril 12 - 18, 2012 Wantok P11

HepiLONG Sarere, de 7 Epril 2012 Ista nait, bihain long se- lebretim santu Misa long tingim Jisas i kirap long WOKABAUT BILONG DIWA I KRUSE: Ol perisina bilong indai, mi bin wisim Katolik manmeri na pikinini bilong Sen Mary’s Katitdrel long taun i kisim Stesen #8 na go pas Sen Maikel Peris long Hanuabada; “HEPI ISTA”. Bi- long preia taim Wokabaut long Rot bilong Kruse i kam inap hain long tok Hepi Ista, mi askim ol; “Yupela i ama- long Holide In hap long Hohola i kam long Waigani. Kruse mas o nogat?” ya em ol i wok long karim na wokabaut wantaim, tasol nau ol i stop long pre na ol i sanapim olsem i stap. Sampela i tok yes, tasol mi harim sampela i tok NOGAT! Bihain long santu Misa mi bin toktok wantaim man- meri i bin tok ol i no amamas. SEN CHARLES LWANGA: Ol mama bilong Otonomes Bilong wanem yupela i tok ‘i no amamas?’ Mi kirap Rijen bilong Bogenvil i putim blekpela klos long soim sore long tingim da i bilong Jisas long Gut Fraide, i singsing nogut tru long harim bekim bilong ol. “Pater, mipela i danis long welkamim Diwa i Kruse na ol planti tausen Kato- no amamas bikos 61 memba bilong palamen i bin lik manmeri i go insait long sios graun bilong Sen Charles bagarapim amamas bilong Ista bilong mipela”. Long Lwanga, Gerehu na pinisim lotu bilong dispela de. Poto: dispela taim mi tingim bek nius i bin kamap long Nicky Bernard EMTV, olsem bikpela namba bilong ol memba bilong palamen i bin surikim taim bilong ileksen i go long sik- spela mun bihain. Ol i tokim mi gen olsem; “Long taim bilong len, mipela i bin mekim redi bel na tingiting bilong mipela i go long selebretim Ista na long komyuniti bilong mipela, mipela i bin prea long askim God bai Ileksen Gut Fraide wokabaut i kamap gutpela dispela yia. Tasol taim mipela i harim nius ol i laik muvim ileksen i go long sikspela mun bi- hain, olgeta memba bilong komyuniti bilong mipela i no amamas. Palamen i bin spoilim Ista selebresen bi- long mipela”. Na bihain mi tokim ol long wanem samting Praim Minista i bin tokaut long spesel ripot bilong em olsem, pulimVeronica Hatutas i I pela siosplant i bin gat ol bikpela wanpela i gutpela yut samting bin stap isi long larim ol lain minista bilong em i no klia tumas long dispela samt- raitim lotu long Gut Fonde, Gut yumi bin lukim em bikpela long dispela wokabaut i ing, na em i tok strong ileksen bai kamap long taim Fraide na Holi Sarere inap mak tru bilong ol lain i wok- skruim wokabaut bilong ol. long Ista Sande. abaut long Rot bilong Kruse Ol polis tu i bin stap long olsem yumi plen pinis long en. ISTA Sande em i bikpela de tru long kalenda bilong ol Gut Fraide las wik i bin em ol yut o ol yangpela man- lukim olsem wokabaut ya i Mi no pinisim toktok bilong mi yet, na ol i tok: “Em i Kristen pipel long wol. lukim moa long 30,000 Kato- meri. ron gut tasol. giaman! Em i laik karamapim asua bilong em na Olsem na ol Kristen pipel lik na sampela ol narapela Ol bin go pas long ol preia, Wantaim wokabut bilong tromwe asua i go long minista bilong em. Nau em i long wol i bin luksave long Kristen manmeri bilong ol singsing na ol ektiviti long dispela yia i kamap pinis, ol pret, nogut em i lus long ileksen, olsem na em i Ista Sande las wiken na se- narapela sios i beten, sings- Rot bilong Kruse na long Katolik Peris insait long ing na wokim sakrifais long Holiwik taim. Mosbi siti bai redi gen long tromwe asua bilong em i go long minista bilong em. lebretim dispela bikpela de wantaim ol sios sevis. strongim bilip na spirituel laip Long taim Rot bilong wokim ol progrem na ol ek- Sapos em i tok olsem minista i no klia gut, bilong Tu, wik pastaim long Ista bilong ol. Kruse i go het, trefik long tiviti long narapela long neks wanem em yet i sapotim dispela aidia bilong surikim Sande em i Holiwik, we sam- Long wankain taim tu, bikpela rot long Mosbi siti i yia. ileksen i go long sikspela mun bihain? Olgeta 61 husat i sapotim dispela aidia, ol i nogat save. Ol i bi- hainim tasol olsem drai lip. Sapos win i go long san Ol Buang yut kisim salens Buang seket sios em Mark, kamap o long san i go daun, ol i flai i go tasol. Nogat Ista kem komiti i Paulus Tal i I raitim Lisek, i bin autim bikpela tok save na i no tingting long konsens bilong em. Pastaim amamas long Buang seket mipela i ting Praim Minista bai lidim gut kantri bilong SAMTING olsem 2, 000 ol long ronim gutpela wok misin yumi. Tasol nau planti disisen nogut i kamap long yut o ol Kristen bilong Buang wantaim gutpela sapot bilong gat bikpela wok Paulus Tal i i raitim gram bilong dispela kem i palamen. Mipela i no bilipim em moa. Mobeta yumi i stap long olgeta hap bilong ol lida bilong peris na seket, na gutpela wok bung bilong save fokas long ol yut, em ol wokim ileksen hariap na nupela gavman bai lidim kantri i bin holim Ista kem bung long wanpela wik long em wantaim ol ausait Buang Komit i bilong Buang lida bilong bihain taim i mas kantri bilong yumi”. ples Mapos, Buang long Mo- i stap long ol narapela Luteran Sios seket i go pas bihainim stretpela pasin na Bihain ol i toktok moa long pasin bilong dispela gav- robe provins. provins long kantri husat i long ol program na wok bi- tu, strongim Kristen laip na man nau. “Dispela Gavman i save blemim gavman Ol Buang yut bilong ol ples save putim han wantaim long long Ista kem. Ol komiti bilip bilong ol. memba i kam long 6-pela Rot bilong kamapim kain bipo. Tasol husat i stap long gavman bipo? Em ol long kantri olsem Madang, kamapim ol gutpela Ista kem bung na ol wok program ol i Luteran Sios, Buang seket bung em i no isi, tasol tasol ya? Praim Minista tu i bin stap olsem Minista bi- Mosb i insait long Nesenel Kapitel Distrik, Lae, Situm, save kamapim long en. Peris. Stat yet long 1998, sapos i gat gutpla sapot i long gavman bipo. Bilong wanem em i tromwe rong i Hagen, Wau, Bulolo na Evanjelikel Luteran Sios wok bilong ista kem komiti i kam long sios, gavman na go long narapela? Em i rong bilong em yet tu. Ating Buang yet, na ol sumatin bi- (ELC-PNG) Buang seket Ista save kamapim tingting long komyuniti, na ol lida long bai bikos em yet i save olsem sindaun bilong em i no bi- long Martin Luta seminari tu i kem i bin kamap long ples ol program, ol ektiviti na ol ol samting i isi, na ol wok i wok plen bilong kem. Ol pro- ron gut. hainim stret konstitusen. Nau em i praud toktok long bin kamap. Mapos i bin holim tu selebre- sen bilong 25 yia aniveser i fri edukesen na fri helt sevis. Em i no karim kaikai yet? Long skruim Ista Kem, ol lain i bin selebretim tu 25 yia bilong Ista kem program in- Em i bai karim gutpela kaikai o nogat, yumi no save long Luteran Siosi ranim ol sait long ELC/PNG sios. yet. Sapos em i preisim em yet nau, em i kwiktaim Ista kem we program i bin Em bin stat long Epril 5 na tumas. Yumi praud sapos yumi lukim gutpela kaikai stat long ron long yia 1998. pinis long de namba 9. bilong i kamap pastaim. Sapos yumi no lukim kaikai Wanpela bilding kontrakta, Kamap bilong ol Kristen i bin long Ista kem i bin bilong em yet, noken amamas pastaim”. Abraham Wayium, i bin givim manimak olsem K1,500 long bringim moa amamas na Ol i tok; “Sapos olgeta memba bilong palamen nau sapotim ol wok bilong sios. tingim bek wokabaut bilong bai winim ileksen na go bek long palamen, kantri bai Em bin tok tenkyu tu long ol Kristen long longpela rot i stap olsem tasol. Bikos yumi wokim risaikol tasol ya? pikinini Buang em Robin stat long 1988 i kam inap nau Sapos sampela nupela i kamap, tasol sistem bilong Yalambing long kamapim 2012. Em i bikpela samting long gavman i wankain, bai i nogat senis tu”. histri buk bilong Buang Ista kem ron bilong em kam inap wokabaut bilong sios na moa Em i krai bilong grasrut bilong Hanuabada, bikos nau. yet, long ol yangepla bilong amamas bilong Ista i bin bagarap. Wanpela bikman bilong nau na bihan. ISTA KEM KOMITI: Ol gat bikpela wok. Poto: Paulus Tali P12 Wantok Epril 12 - 18, 2012 abcpasifik

Fiji pipel long Australia i protes no laikim ami gav- man

SAMTING olsem 50 pipel i protes ausait long Fiji Hai Komisin long Kenbera (Canberra), kapitel bilong Australia, long autim wari bilong ol long we ol i save mekim nabaut long ol pipel bilong kantri. Ol memba bilong Fiji Demokrasi na Fridom Muvmen, em ol i stap long Australia, i givim wanpela pas i go long Hai Komisin na bai ol i protes ausait long Palamen Haus. MERAK REFUGEES Ol i laikim kamap gen bilong Gret Kaunsil bilong ol Sif, wanpela grup i makim solwara mak bilong Australia na i lusim Saina bikos long ol Samting olsem 10,000 sapos Sif Jastis, Sir Salamo 14-pela provins bilong Fiji. long Fonde las wik. trabel ol i save kisim long pipel i bin bung long Sir Injia, em gavman i sutim tok Presiden bilong grup, Ol Kastom opisa i tok ol i gavman bilong Saina. John Guise Stadium long long wansait, i mas pinis Suliasi Daunitutu, i tok dis- painim 10-pela sitisen bilong Em i tok wanpela man Pot Mosbi long Tunde long wok. pela protes bung bilong ol Saina long bot bilong ol bilong tanim tok olsem olge- autim belkros bilong ol “Yu mekim samting stret, Fiji pipel na ol sapota i satp bihain long ol i salim wan- ta i bung long Malesia. bihainim vot bilong palamen na mi bai mekim samting ausait long kantri i makim pela ‘imejensi’ singaut long Nu Silan atoriti i painim las wik. stret,” em i bin tok. stret wari bilong planti Fiji halivim. moa long wokabaut bilong Mista O’Neill i promisim ol Tasol dispela toktok bilong pipel. Dispela grup, i gat ol meri dispela ol bot pipel. palamen i nogat pawa, na en i mekim ol pipel i singaut, Olgeta pipel i protes i na pikinini i tokim ol imigre- ileksen bai go het yet long na ol i tok ol bai rereim pasim bilakpela klos long sen opisa olsem ol i laikim Australia i tok mun Jun. narapela protes mas gen. makim dispela de em ol i asailam, tasol ol i laik kisim Ilektoral Komisina Andrew kolim Blak Tunde, bikos long insait long Nu Silan. PNG praim min- Trawen, i tokim ol pipel Tunde, tripela yia i go pinis, Long dispela taim, ol i kem ista i soim olsem givim aut ol rit pepa Frank Bainimarama i bin long wanpela ‘feri teminal’ bai no inap kamap long Ol asailam rausim demokratik konsti- long Darwin siti long Noten lidasip narapela tripela wik bai ol i tusen bilong kantri. Teritori. ken pinisim ol ilektoral rol, sika long bot i Wanpela tokman makim tasol taim bilong vot bai Wankain protes bung i FOREN Minista bilong Australia Imigresen Minista, kamap stret long taim, long sua long Merak kamap long Nu Silan na Australia, Bob Carr, i tok Chris Bowen, i tok olsem pinis bilong mun Jun. Yunaitet Stets. Papua Niugini Praim gavman i nogat pawa long Michael Malabag bilong OL asailam sika i krai taim Minista Peter O’Neill i soim holim ol i stap long hap. Tred Yunion Kongres, i tok ol Indonesia opisa i traim lidasip taim em i promis Australia i Ol i givim ol ‘temporari bikpela wari bilong ol i go long rausim ol long bikpela kantri bai go het wantaim visa’ long stap bilong larim ol long dispela vot ol palamen sip Hermia, i sua long Indah larim bot bilong jeneral ileksen long taim i redim bot bilong sel i go memba i bin mekim long Kiat sip bris long Merak, stret. ol asailam sika long Nu Silan. surukim ileksen taim. long Banten provins bilong Seneta Carr i tok Mista Ian Rintoul, wanpela “Olgeta politisen, mipela i Indonesia long Mande dis- i sel i go long O’Neill i soim klia long ol mausman bilong Refuji votim ol long wanpela hap pela wik. Samting olsem toktok em i mekim long ol Nu Silan Eksen Kolisen, i tok, em i taim tasol inap long faivpela 120 imigren em MT Hermia pipel i protes long em i lidim narakain olgeta long we ol i yia, na i no wanpela de i bin sevim ol bihain long wanpela yangpela divelop- save tritim ol asailam sika i moa,” em i bin tok. palang bot bilong ol i bin GAVMAN bilong Australia i ing nesen we pasin kamap long bot. Long askim bilong Judisal bungim hevi long Panaitan tok em i no gat pawa long demokrasi i stap namba Dispela grup i tok, ol i Kondak Ekt, Mista O’Neill i ailan taim em i laik go long stopim bot bilong ol asailam wan na strong long kantri. ika, em ol i painim insait long memba bilong Falun Gong, tok ol bai rausim dispela loa Australia. komentri Epril 12 - 18, 2012 Wantok P13

KOMENTRI Husat i wok stiaim pipel pawa? BIHAIN long 12-pela yia, ol sumatin bilong yumi long UPNG i bin mas long autim belkros bilong ol long tu- pela bikpela senis i kamap long kantri. Namba wan em i kamap tupela wik i go pinis, wan- taim kamapim bilong Judisal Kondak Lo. Dispela lo, gavman i tok em bilong strongim ol jas, bai i gat rot long mekimsave long ol jas sapos ol i asua long wok bilong ol. Tasol planti savemanmeri i tok i nogat nid long dis- pela lo i kamap. Namba tu bikpela samting ol sumatin i kros long en, em senis long taim bilong 2012 nesenel jeneral ilek- sen. Dispela i bihainim vot i kamap long Palamen las wik, we palamen i vot long pulim ileksen i go sikspela mun moa. Long Tunde, Praim Minista na Ilektoral Komisina i bin givim bekim long ol UPNG sumatin, ol NGO na ol ara- pela grup na manmeri bilong pablik, olsem ileksen bai go het yet, tasol taim bilong givim aut ol rit pepa, bai senis i go kamap tripela wik bihain. Long namba tu wari bilong ol pipel, em long Judisal Kondak Ekt, praim minista i tok sapos em i mas rausim, em i laikim bai Sif Jastis Salamo Injia, na Jastis Nicholas Kirriwom i mas lusim wok pastaim. Long bipo, sapos dispela kain bekim i kam long praim minista, bikpela birua bai bruk pinis. Wankain tu long ol arapela hap long wol, sapos lida i givim dispela kain belkaskas bekim, trabel na pait bai bruk pinis. Nau, spika bilong nesenel palamen, i tokaut gen olsem praim minista na NEC, wantaim tu ilektoral komisina, i nogat as long senisim taim bilong ileksen, na palamen tasol i ken mekim dispela. Olgeta pipel Bekim bilong dispela nupela toktok i kam long Spika Jeffery Nape, bai mekim ol pipel i bel kaskas moa yet. Ol lida bilong yumi noken ting ol i ken giamanim nat- ing ol pipel, na wokim samting long laik. Bipo, taim ol UPNG sumatin i bin protes, na pait i bruk, sampela sumatin i bin lusim laip. Nau, sapos birua i kamap gen, husat bai karim dis- pela hevi? I gat strong bilong pipel pawa. Tasol i gat ol man nogut tu i stap i wok long hait long tudak, na stiaim ol gatTaim bilong vot long Jun rait longhainim stret namba bilong yumi vot lukim nupela Gav- dispela kain belkros na protes. nesenel ileksen em Gav- ol de we palamen i mas man i kamap na ino long Yumi olgeta ol gutpela lain, i mas lukaut. man i surukim go long mun sindaun long bung stat mun Julai olsem bipo. Julai na long mun Ogas long taim wanpela jenerel Ating em i gutpela long em taim bilong yumi lukim ileksen i pinis. Bihain long givim liklik taim moa long nupela Gavman i kamap wanpela jenerel ileksen olgeta pipel insait long na kisim ples long haus long olgeta 5-pela yia, kantri i ken putim gut nem palamen. palamen i mas bung 63 bilong ol long komon rol Dispela disisen bilong hainim. de. Bihain long 63 dei i buk bai ol ken vot long ne- surukim nesenel ileksen i Bikpela as Gavman i laik pinis, em nau palamen bai senel ileksen. Vot em rait go moa long narapela mun surukim ileksen em bikos pinis na olgeta memba go bilong yumi olgeta na i kamap bihain long pala- ol i ting planti wok redi i no long nesenel ileksen we sapos yumi nogat nem, men i bin vot long surukim kamap gut na planti tausen em i olsem 5-pela krismas em nogut olgeta bikos yu nesenel ileksen go moa manmeri bilong Papua Ni- stret. Na Mama Lo i luk- no inap makim lida bilong long 6-pela mun bihain. ugini i nogat nem yet long save na strongim dispela yu. Tasol long kabinet kibung komon rol buk bilong vot. olsem wanpela bikpela Lo Olsem na long makim long Mande dispela wik, ol Planti memba bilong pala- bilong kantri long palamen lida bilong yu long kantri Gavman minista i men i komplen olsem na ol pipel bilong Papua long 5-pela krismas, yu kamapim dispela disisen planti pipol long distrik bi- Niugini long bihainim. mas vot. long ol i nogat nem long long holim ileksen wanpela Olsem yumi ol manmeri Ating sapos i gat liklik komon rol buk.Olsem na ol mun bihain. we yumi save bihainim dis- spes insait long Mama Lo laikim taim bilong ileksen Nesenel ileksen bilong pela samting, ol saveman we i luksave long ol pipel i mas surik go moa long kantri i save kamap bihain bilong Lo i stap long givim gat rait long vot na ol mas givim taim long ol wokman long 5-pela krismas na dis- stia na tingting long Gav- gat nem long vot, ating em bilong Ilektorel Komisin pela i bihainim Mama Lo man long wanem samting mas mekim olsem long long kisim nem bilong ol bilong Papua Niugini. ol mas mekim. Ating ol ed- givim liklik taim moa long go daun long buk. Olsem na long surukim vais o stia tingting bilong ol ol pipel i stretim gut nem taim na de bilong ileksen Dispela em bikpela wari saveman bilong Lo i tokim bijong ol long komon rol em Gavman wantaim ol bilong planti memba bilong Gavman bilong Peter buk. palamen long nau na tu ol wokman bilong Ilektorel O’Niel na Belden Namah Bikos long votim lida em Published at kendidet husat bai resis Komisin na ol saveman bi- long surukim taim bilong rait bilong yumi olgeta Portion 445, Kanage Street, long 2012 nesenel ileksen. Six Mile NCD long Lo mas lukluk gut in- ileksen go moa long wan- aninit long Mama Lo bilong sait long Mama Lo na Taim bilong nesenel ilek- pela mun bihain. Em kantri bilong yumi. mekim samting stret bi- sen i save kamap tu bi- olsem long mun Ogas bai P16 Wantok Epril 12 -18, 2012 entatenmen

Program bilong Tasol 2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz Wanwan De 9:30am – Final aua cruz 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6:45pm – Komiuniti Notis Bod 1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen 10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack 2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment 7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta – Host: Mummy DASH 3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie – Host:Angra Kennedy 2pm – 6pm - SarereAvinun Cruz De - Mande – Fraide 10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA 6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T 10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 00:00am - Nait beat 6:00am – Major Nius Bulletin 10:15am – Kona b’long yu. 3:10pm –Avinun cruz 9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait 7pm – 9pm - Coca Cola Garamut 6:15am – Komiuniti Notis Bod 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment 4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta 00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: Tuluvan 9pm – 00:00am - Nait cruz 6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta 4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Vitz/Talaigu Sopi/Bata Rat 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 6:30am – Nius Hetlains 11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 4:10pm – FOAPELAKAM GUD LONG 4 – foapela 00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift) Wiken - Sandei 6:45am – Bonde gritins 11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok singsing - Miusik / Request / Tok pilai 6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin 7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim 4:30pm – Nius Hetlains - Kipim Kampani long ol nait shift. wokabaut Muisik 7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program - Laik b’long yu – Niupela singsing previu 4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment Wikens – Sarere 10am – 12noon – Monin Treks 7:15am – WAN 4 DAROAD – Hit Prediction 12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta 6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie 12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta – niupela singsing 12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7am – 9am – Sarere Monin Cruz 12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music 12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 5:10pm – 6:00pm – KULCHAMusik (1 hr) skelim lokal 9am – 11am - Monin Treks 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes. 2pm – 6pm – SandeiAvinun Draiv Music 8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 12:15pm – Komiuniti Notis Bod musik 6pm – 7pm 11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host: 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen – NAIT BEAT – Host: Vaviessie Kasty - 1st aua NWHP 6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta 8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 8pm – GOSPEL REKWESAUA 8:15am – “Papa Heni Fuka Show”. 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN 12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – PoromanAua 9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program – YUMIFM NIUS Senta 12pm – 1pm - 2nd aua NWHP 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei 1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen 6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Program Director – YUMIFM – Kasty

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAM HARIM LONG: 101.9 FM 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op Raun wantaim Wantok kru ... 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Spots 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Helt 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Spots Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas TUNDE - Moning - Nait Ista bringim famili kam 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Mama Graun 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS Dispela de planti famili save planti manmeri na pikinini save hap. 8.40PM Helt Riplei wantaimNicky Bernard i raitim 8.55PM Musik kam bung wantaim long tingim kam aut na karim diwai kros long 9PM Stesen Pas Dispela longpela wiken tu i gat dispela de, sampela save kisim makim wei Jisas i wokabaut na sampela amamas long sampela TRINDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu ISTA em save kam long wanwan dispela malolo taim long mekim dai long diwai kros. hap long siti, i gat pilai soka long 6.30AM Nius na Karent Afes sampela kain bung long ama- 7AM Stesen Pas taim long wanwan yia, insait long Long dispela yia, ol statim long kisim mani bilong sareti na sam- 7PM Stesen Op wanwan yia yumi save makim dis- masim ol. Eriama St Peter Katlik sios na rau- pela moa ol liklik pilai. 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat pela de long tingim dai bilong Long sampela liklik provins ol nim 5mile go Boroko, Hohola na Nogat planti hevi kam olsem 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Focus bikpela Jisas long bekim rong bi- save gat we long makim dispela kam aut long Waigni draiv go ol- bipo, we bai yu harim olsem 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS long yumi. bikpela de. geta long Gerehu Katlik haus lotu Mosbi siti gat sampela bikpela 8.40PM Mama Graun Riplei we ol i mekim bikpela misa long 8.55PM Musik Bikpela siti long Pot Mosbi hevi long kain ol bikpela de olsem. 9PM Stesen Pas FONDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Youth 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Focus Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FRAIDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Wantok 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Youth Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas Sampela ol Sentral lain lusim siti long go long ples long amamasim dis- pela Ista holide. Poto Nicky Bernard EMTV Television Guide FONDE 18 EPRIL, 2012 9.30PM G ELITEMUSICZONE NEWS REPLAY THESEEKER: world. 10.30PM G NATIONALEMTV 11.30 PM - Australia Network - A CAPTIVATING ACTION-ADVENTURE 5.00AM G JOYCEMEYER. NEWS REPLAY TVSERIES- In a mystical land, 7.00AM G HILLSONG 5.30AM G TODAY 11.30 PM - Australia Network – SARERE 20 EPRIL, 2012 Richard Cypher discovers his true Join Pastor Brian Houston every Sun- 8.30AM 2012–CLASSROOM destiny as he, a mysterious young day morning as he teaches to BROADCAST FRAIDE 19 EPRIL, 2012 6.59 AM STATION OPEN woman, a wise old wizard and a changes mindsets and empower peo- 12.00AM EMTV 7.00 PM ULTIMATE GUINNESS magical sword take on the evil Dark- ple to lead and impact every MIDDAY NEWS 5.00AM G JOYCEMEYER. WORLD RECORDS hanRahl. sphere of life. 12:30PM AUSTRALIAN 5.30AM G TODAY 8.00AM G NAMASTEYOGA: 8.30PM DESPERATEHOUSE 7:30AM G CHITCHAT with Sir NETWORK 9.00PM CLASSROOM Innovative series combining stun- WIVES: Paulias Matane Tune in every Sun- 3.00PM KIDSKONA BROADCASTS ning photography and original music 9.30PM SOCCERREPLAY day Morning and be inspired by Sir 3.00 PM HI-5 12.00PM EMTV with authentic Hatha yoga practice Paulias as hedelivers inspirational 3.30PM PYRAMID MIDDAY NEWS shot in HD in exquisite settings, each stories, including guest interviews. 4.00PM THESHAK 1.00PM AUSTRALIA episode teachers a unique flow se- 11:30PM NATIONAL 4.30PM KICTHENWHIZ NETWORK quence that will tone your body, EMTVNEWS 8:00 AM G NAMASTEYOGA: 4.57PM EMTVTOKSAVE 2.00PM G ONEDAY– calm your mind and inspire you to REPLAY 8:30 AM G BLISSFUL 5.00PM HOTSOURCE (SCGSYDNEY) begin or continue your yoga practice. 12:00 PM - Australia Network - BLOSSOM 5.30PM G MILLIONARE 5:55PM CRICKET“Live” 8.30AM AUSTRALIA 8:15AM G AUSTRALIAN HOT SEAT 6.00PM G NATIONAL NETWORK NETWORK 6.00PM G NATIONAL EMTVNEWS 5.00PM LOVEPATROL SANDE 21 EPRIL, 2012 10:00AM G RESOURCEPNG EMTVNEWS 6.30PM G ONEDAYCRICKET– 5.30PM THEPACIFICWAY (REPEAT) 7:00PM G RESOURCEPNG (SCGSYDNEY) 6:00PM NATIONAL 6.29AM STATIONOPEN 8.00PM G SOCCEREXTRA 10.00PM G INMORESBY EMTVNEWS 6.30AM G ITISWRITTEN 11:00AM G AUSTRALIAN 8.08PM G RAITMUSIK TONIGHT 6.30PM AUSTRALIA’S It Is Written is an international, NETWORK 9.00PM G HOTSPORT 10.30PM G GUINESSBOOK FUNNIEST Christian television ministry 1.00PM ONEDAYCRICKET– OFRECORD HOME VIDEO SHOW. dedicated to sharing insights from 9.27PM EMTVTOKSAVE 11.00PM G NATIONALEMTV 7:30PM LEGENDOF God’s word with people around the komik Epril 12 - 18, 2012 Wantok P17 TORO

BIABIA

KANAGE

Ansa bilong wanpela palamen memba i kam sore long taim diwai kros i abu- las wik wokabaut long karim kros rusim ol, sampela ol ting pen Sudoku TOKWIN olsem Jisas i karim. Dispela i Jisas kisim na dai ai wara bi- Kristen pasin stap soim olsem ol palamen memba i long kam daun. karim bikpela sin na hait long ai Sampela man ol dring kam tu- long PNG bilong Jisas stap. TRUTRU Kristen pasin save lait na slip long sait bilong rot stap long yumi Papua Niugini kirap nogut long diwai kros na stret. Long Ista holide planti Joinim wokabaut bilong joinim wokabaut tasol. manmeri na pikinini i tingim diwai kros dai bilong bikpela Jisas. PLANTI manmeri wokabaut Taim ol Katlik manmeri na long rot long taim pikinini karim diwai kros na bilong karim diwai Ansa wokabaut long rot long soim kros, sampela ol bilong dai bilong Jisa long baim bek yangpela bin go las wik pas na bik man- sin bilong yumi. Pasol Planti manmeri tu bilong nara- meri bin wokbaut pela lotu tu kam joinim, na klostu long diwai mekim olsem yumi olgeta save kros sampela kam lotu long wanpela God tasol, beksait olgeta. na tu yumi olgeta save olsem Sampela ol man- Jisas i dai long baim sin bi- meri kam sanap long yumi. long sait bilong Tasol long dispela de, nogat rot na soim pasin

EMTV Television Guide 5:00PM PACIFICWAY NETWORK 8.00PM G DAYSTHATSHOOK 6.00PM G NATIONAL 6.00PM G NATIONALEMTV 3.00PM KIDSKONA TUNDE 23 EPRIL, 2012 THE WORLD:. EMTVNEWS NEWS 6.30PM G ONEDAYCRICKET– 6:30PM ONEDAYCRICKET– 3.00 PM HI-5 9.00 PM G TBA 3.30PM PYRAMID 5.00AM G JOYCEMEYER. 10.00PMG NATIONAL 4.00PM THESHAK 5.30AM G TODAY EMTVNEWS 10.00PM G THEWORLD 9:00PM G LOVEPATROL 4.30PM KICTHENWHIZ 9.00 AM 2012 – REPLAY AROUNDUS 9.30 PM PGRMOVIE: 11:00PM NATIONALEMTV 5.00PM HOTSOURCE CLASSROOM BROADCAST 11.00 PM-Australia Network- NEWS REPLAY 11.00 PM G CHIT CHAT(Repeat) 5.30PM MILLIONAIRE 12.00AM EMTVMIDDAY 11.30 AM -AustraliaNetwork - 11.30 PM G HILLSONG(Repeat) HOT SEAT. NEWS TRINDE 24 EPRIL, 2012 11.35PM G NATIONALEMTV 6.00PM G NATIONAL 12:30PM AUSTRALIAN NEWS REPLAY 5.00AM G JOYCEMEYER. 00:35 AM - Australia Network - EMTVNEWS NETWORK 5.30AM G TODAY 7.00 PM RESCUE SPECIAL OPS 3.00PM KIDSKONA 9.00AM CLASSROOM MANDE 22 EPRIL, 2012 8.00PM G TOK PIKSA Looking 3.00 PM HI-5 BROADCASTS back at News and stories makings 3.30PM PYRAMID 12.00PM EMTV 5.00AM G JOYCEMEYER. headlines in the country 4.00PM THESHAK MIDDAY NEWS 5.30AM G TODAY 8:30PM G SPORTS SCENE – 4.30PM KICTHENWHIZ 1.00PM AUSTRALIA 9.00 AM 2012 – CLASSROOM Starts for the Year 2012. 5.00PM HOTSOURCE NETWORK BROADCAST -Begins for the Year 9.00PM G DAYSTHATSHOOK 5.30PM MILLIONAIRE 2.00PM G ONEDAY– Progrem bai 2012 THE WORLD: HOT SEAT. 12.00AM EMTVMIDDAY 10.00PM G NATIONALEMTV 6.00PM G NATIONAL 4.45PM EMTVTOKSAVE senis long taim NEWS NEWS REPLAY EMTVNEWS 5.55PM G CRIMESTOPPERS 12:30PM AUSTRALIAN 11.30 PM - Australia Network– 7.00PM G HAUS&HOME#1 bilong en.. P18 Wantok Epril 12 -18, 2012 penprenkanagelaiplain Raun wantaim Kanage olgeta wik Kanage i wokabaut geta lain Africa i save lukautim ol kain kain animol. Na itambu long WANPELA taim Kanage i stap long kilim animol bilong narapela wanples. NEM: Ludwick Monduk Erave na wokabaut i go long Kagua. Kanage gat wanpela elephant. Tasol KRISMAS: 25 (man) Turangu nogat mani long baim PMV wanpela taim nau, elephant dai. ADRES: C/- Clerance Kombukun, PO Box 302, so em kilim skin long wokabaut long Em i wari nogut tru na em askim sif lek. bilong kar i pans. Kwik taim tru bilong ples long bungim ol biklain na Kimbe, West New Britain Provins driva i kam ausait long kar na askim askim husat kilim elephant bilong SAVE LAIKIM: Rit, mekim pani, wok, pilai, Tuhat na sun kukim em tasol em Kanage. i go yet. Namel long rot, em i lukim Kanage; hey! Yu karim sampela harim musik, lukim TV na mekim poroman. Nait nau olgeta i bung tasol olgeta tupela pisin i stap long diwai, Kan- malala o skin diwai na mekim o? nogat save husat kilim elephant bi- age kwik taim tasol em i kisim sling Kanage kirap tokim driva ya, “luk, long Kanage. Tasol wanpela lapun NEM: Monita Raio sot na em sutim tupela pisin. Long hevi bilong tupela pisin ya i mekim i man kirap isi tasol na tokim ol. “Mi lukautim rat bilong mi klostu 5- KRISMAS: 22 (meri) wanpela ston tasol em i sutim tu- winim hevi bilong tupela kau, na ADRES matala bisnis. Yu blem the two pla mun nau na em i tokim mi olsem : Lae Ever Green, PO Box 167, Lae Mo- pela pisin i go daun. Em kisim tupela em i gat bel. Long bik moning rat i pisin. Yu dispela a driva i ekting robe Provins pisin na em stat long wokabaut. go lukim elephant bilong yu, Kanage SAVE LAIKIM: Go Lotu, RitimBaibel, pilai Taim Kanage i wokabaut i stap, wan- stret na yu putim gia bilong yu long na tokim em olsem, EM PAPA BI- gita, singsing, mekim poroman, pilai ol bol gem, pela kar i kam. Kwik taim tasol Kan- 60 i go ap 20 rives ya na foapela LONGBEBI. taya bilong yu pans i go daun”. Kan- wok long gaden, ,wasim ol klos na raitim pas. age i stopim kar ya na em i kam age kirap na tokim driva ya, Driva KOKO stop. GEREHU olsem em right ah? NEM: Womie Ben- Efore Driva i kirap na askim Kanage, Why did you stop the car? Don’t Yu kisim taim tu, mi tu kisim taim KRISMAS: 26 (man) say, why did, me laikim kar. For tu na ikwals Bam Bam—— Driva i ADRES: C/- Christ For The Nations, PO Box Ol skwat! what reason? Hire bases, yu laik to belhat na em i rausim Kanage i go Salim ol gutpela Kanage 1332, Lae, Morobe Provins PNG see me gat tupela pisin i hat long daun long kain toktok bilong en. SAVE LAIKIM: Lainim tok ples, senisim pre- karim. Draiva i kirap na askim Kan- tok pilai i kam long: sen, harim musik, gaden na painim wanpela age. How much for hire? Kanage Martin Ipitango Kanage Tok Pilai poromeri long stap wantaim oltaim. kirap na tokim driva ya, hayarim Galu Erave P.O. Box 1982, long wan silin tu silin. S.H.P Boroko, NCD NEM: Aweqwii de Paps Kanage putim tupela pisin long Port Moresby. KRISMAS: 24 beksait long kar na ol tek op i go. ELEPHANTNARAT Email: [email protected] ADRES: K- Toro Hire Cars, PO Box 111, Vanimo, Taim kar i ron i go yet, foapela taya Kanage em bilong ples Africa. Ol- Sandaun Provins SAVE LAIKIM: Go Lotu, ritim ol buk o niuspepa na mekim pren.

NEM: Gitfty Ocloo KRISMAS: 34 (meri) Pasin i no gutpela i wok long ADRES: PO Box 35, Agona Nyakrom, Ghana – Phn: 0023354787139 SAVE LAIKIM: Raitim pas, painim wanpela man long maritim na stap wantaim oltaim. bagarapim skul bilong mi Dia Laiplain, moa na totkok na mekim long ol ol NEM: Shirley Hori MI WANPELA skul mangi i gat 17 samting we bai helpim yu na papa- KRISMAS: 18 (meri) krismas husat i wokim Gret 12 long mama bilong yu. ADRES: Marinumbo Primary School, PO Box wanpela nesenel hai skul. Mi laik gre- I moabeta yu mekim ol samting na duet o pinisim gut skul na go long yu- stretim laip bilong yu. i maobeta tu yu 352,Wewak, East Sepik Provins nivesiti. lusim pasin bilong ol strit manki na SAVE LAIKIM: Harimm, danis, kuk, wasim klos, Papamama bilong mi i divos o stap moa na toktok wantaim papa- pilai spots, Go Lotu, mekim pani na go swimming brukim marit, na papa i marit pinis na mama na ol bikpela brata na susa i gat wanpela pikinini. Mi save stap long stretim ol hevi yupela i gat olsem wantaim mama husat i stap em yet na famili. NEM: Sharon Tatapai i no marit. Susa na brata bilong mi i Dispela i mekim wanpela i ting olsem Pren, bihain taim bilong yu i stap KRISMAS: 15 (meri) save stap wantaim mipela, tasol tu- ol i gat sans long ol nupela samting long han bilong yu. Senisim tasol ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532, pela i marit pinis na ol i gat ol pikinini we bai mekim ol i gat moa luksave pasin bai helpim yu kamap gutpela bilong ol i stap wantaim mipela tu. namel long ol wanlain bilong ol. man long bihain taim. Kavieng, New Ireland Provins Wari bilong mi em, stat yet papa- I moabeta yu toktok wantaim ol pa- Em i no helti long sutim tok long pa- SAVE LAIKIM: Go Lotu, lukluk CD na pilai mama bilong mi i brukim marit, mi no pamama bilong yu long ol wari yu gat pamama long ol hevi yu bungim long spots. save mekim gut ol skul wok bilong mi. bikos mipela i lukim olsem tupela wan- en. Komplen na mekim ol samting bai Nau mi save smok na dring na sin- taim i wari long yu na ol i save givim bagarapim yu i no inap kamapim wan- daun stori wantaim ol strit lain na ol yu poket mani. pela gutpela samting long yu. Yu mas NEM: Nasain Kalvin neiba i go inap let tru long nait na go Yu inap kamap olsem bris lon g tu- mekim samting nau na bihain taim bi- KRISMAS: 14 (meri) bek long haus. pela papamama i stretim hevi ol i gat. long yu i ken gutpela. ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532, Ol papamama bilong mi i bisi long ol Planti pikinini tude i bungim dispela I moabeta yu painim ol gutpela wok bilong ol, na ol i no save bisi long hevi taim ol i stap namel long hevi bi- poroman husat i ken helpim yu Kavieng, New Ireland Provins mi. Ol i save givim poket mani long mi long papamama bilong ol. senisim pasin na kamap gutpela man. SAVE LAIKIM: Pilai Spots, Go Lotu, Lukim CD tasol, ol i nogat taim long toktok wan- Yu toktok tu long ol susa na brata bi- I moabeta yu painim taim long lukim na rit planti taim mi. Yu ting mi ken mekim gut long long yu i marit pinis, tasol ol na ol na toktok wantaim skul saplen o skrip- skul sapos mi stopim ol bikhet pasin pikinini na man bilong ol i stap yet long jas yunien lida we i ken givim yu sam- bilong smok na dring? Mi wari na mi haus bilong papa na yupela olgeta pela tok stia long yu. NEM: Karl Pewa laikim helpim. wantaim. Yu tok dispela i save Bikpela i ken givim yu strong na gut- KRISMAS: 30 (man) WORRIEDSTUDENT kamapim tu hevi. pela save ADRES: Semoroks Gospel Club, PO Box 3368, I moabeta long yupela i singautim Pren bilong yu, Laiplain. Dia Pren, wanpela famili bung na toktok wan- Lae, Morobe Provins. Mipela i amamas olsem yu kam long taim long ol dispela wari na hevi. SAVE LAIKIM: Stap wantaim Jisas, Pilaim Laiplain long serim wari bilong yu long Mipela i bilip olsem kain bung toktok i Sapos yu gat wari o hevi, rait i gospel musik na laikim kristen Luteran meri o marit i bruk i kaampim hevi long skul ken daunim sampela ol wari na hevi kam long dispela etres: Lifeline arapela sios meri husat igat strongpela tingting na laip bilong yu. insait long famili. Counselling Services, P O Box Mipela i luksave olsem em i hat long Pren, kisim smok, drag na strong- 6047, BOROKO, National Capital long pilaim musik bilong God. ol pikinini long go het gut long laip pela dring i no inap helpim yu, o District, PNG. Yu ken ringim opis wantaim ol kain famili na sosel hevi helpim long stretim hevi bilong papa- long telepon namba 3260011 o NEM: Darren Kalvin olsem. mama, tasol bai givim yu moa hevi na 3261680. O sapos yu stap long wari. Na i no inap helpim yu long ol KRISMAS: 15 (man) Long tude, planti pikinini i wok long NCD, kam na lukim mipela long bungim wankain hevi olsem yu na gutpela samting yu laik mekim. opis bilong mipela long Waigani. ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532, dispela i kamap long wanem, ol kain I moabeta yu stopim pasin bilong Mipela i no inap putim trupela nem Kavieng, New Ireland Provins pasin bilong ausait i kam insait, man i smok na kisim strongpela dring na bilong yu long niuspepa, tasol SAVE LAIKIM: Lukim CD, Pilai Spots na Ridim gat planti samting i mekim man i ting lukkluk long bihainim ol gutpela pasin. mipela bai putim ol wari na hevi bi- olsem em i gutpela moa long narapela Bai yu kamap gutpela man sapos yu long yu. buk o i gat sans long traim tupela wantaim. stap wantaim ol famili lain bilong yu Laiplain P22 Wantok Epril 12 - 18, 2012 ramunius

Ramu NiCo wantaim Egu promotim HIV/AIDS aweanes RAMU NiCo i gat strongpela long ol yet na noken slip nat- tingting long bringim helt ing nating wantaim husat nu- aweanes i go long ol pipel pela man o meri em ol i no insait long ol projek impekt save gut tumas long en. eria bilong en long tokaut na “Edvais bilong mi long ol tok stret long hevi bilong lain husat i nogat binatang bi- HIV/AIDS. long HIV/AIDS em olsem ol i Dispela em long opim tingt- mas stap gut wantaim wan- ing bilong ol pipel insait long pela man o meri tasol, na ol projek impekt eria long lukau- yangpela man o meri i mas tim ol yet egensim dispela sik noken slip nating nating wan- nogut na tu banisim ol yet long taim ol arapela inap ol i marit noken kisim dispela sik. na stap gut,” Mista Egu i tok Long strongim wok Mista Egu i kisim HIV bi- aweanes bilong en, Ramu hain long em i slip raun wan- NiCo i bin yusim wanpela taim planti meri, na long strongpela man nem bilong dispela as em i lusim pikinini em Joe Egu. Dispela man stap man bilong em na meri bilong wantaim sik AIDS na em i wok em. long helpim long karimaut wok Em i marit nau wantaim aweanes long HIV/AIDS insait arapela meri na i gat pikinini long Madang provins. man. Pikinini man na meri bi- Mista Egu i stap wantaim long em i no gat binatang bi- dispela sik mak long 9-pela long HIV/AIDS. Dispela em krismas nau. bikos Joe i kisim marasin we KomyunitiAfes Dipatmen bi- i daunim pawa bilong sik long Ramu NiCo i bin yusim ol nogut na i kirapim strong bi- sevises bilong Mista Egu long long em we i ken mekim em karimaut ol aweanes long ol kamapim pikinini wantaim Kostal Paiplain viles long sait nogat HIV/AIDS. long Raikos distrik we em yet i Long taim bilong awenes, stori long ol manmeri long ples Joe i tokim ol pipol olsem long abrusim ol pasin nogut Ramu NiCo projek bai i kisim Joe Egu i toktok long Bom awenes Joe Egu wantaim Agatha Yomba bilong Ramu NiCo i tok- we i ken kamapim dispela sik. planti ol gutpela sevis i kam tok long ol pepa ol i bai yusim long awenes Insait long raun bilong tim tasol sapos ol manmeri i no em ol i go long Bom viles long yusim mani na tingting bilong Mande, Mas 9 na bihain long ol long gutpla wei na i drink en long ples Lalok we moa bia na wokim pasin nogut long 400 manmeri i bin bung nambaut wantaim planti man long harim ol toktok em i na meri bai displa i kamapim mekim. ol sik nogut olsem sik AIDS. Long toktok bilong em, Em i tok aut tu olsem ol lain Mista Egu i askim ol lain man- i stap wantaim sik nogut i meri husat i stap wantaim sik mas kam aut na tok stret long HIV/AIDS long kamaut long ol i ken kisim helivim na ol pablik na tokaut long sik ol i gat lain i nogat sik nogut i mas long en na stori bilong ol i ken noken kuap nambaut. helpim ol arapela manmeri Ol manmeri husait i kamap long lukautim ol yet na banisim long displa awareness bung i ol yet long kisim dispela sik. tok tenkyu long Joe long Mista Egu i tok tude planti ol kamap ples klia long tok aut manmeri husat i stap wantaim na tok stret olsem em i gat sik binatang bilong dispela sik AIDS na ol i tok tenkyu tu long bodi bilong ol i pret long long Ramu NiCo long wokim kamaut long pablik na tokaut displa awanes. bikos ol i sem na pret long ara- Mista Egu i go pas long pela lain i semim ol o bagara- kamapim ogenaisesen ol i pim ol. kolim ‘People Living with Em i tok nau olsem Ramu Higher Aims Inc.” na em wok NiCo i givim em sans long em pastaim olsem deputi siaman i karimaut o mekim aweanes, bilong Nesenel AIDS Kaunsil. em i laik lukim olsem ol ples Planti lain i save laik em i go insait long Projek Impekt eria givim toktok long ol aweanes bilong Ramu Projek i ken long ol institusen na ol ples kisim inap gutpela infomesen long Madang, ol arapela Ol pipol long Lalok asples i harem awenes toktok long HIV/AIDs na was gut provins na tu long ovasis.

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim: InsaitRamu long moa longNiCo tupela yia, Ramuredi NiCo ilong sanapim pinis givim malti bilian Kina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.  Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,  ‘Wanpela Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi- Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis  long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukari Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela Ramu NiCo, main sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisin  Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi Wanpela o tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i no  Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap kamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta long 135 kilomita slari paiplain) Komyuniti’ ruralindastri Epril 12 - 18, 2012 Wantok P23 Nunuwe kirapim kopi fektori long

EM I NO MAN NATING: Tom Nunuwe (raithan), na K25 tasol menesa Thomson Yani, i Sape Metta i raitim “Taim yumi lukluk long kopi soim operesens laisens bisnis, bai yumi ting olsem em insait long Hanu Kopi isi, tasol i gat planti hatwok bi- Fektori long 5-mail, Ke- HUSAT i ken kamapim bis- long em i stap. Sampela taim famo, ausait tasol long nis na kirapim bikpela kopi long taim kopi prais i save Goroka, Isten Hailans. fektori long K25 tasol? drop i go daun tru, mipela ol Poto: Sape Metta Long kirapim na ronim kopi baias na produsa i save wanpela bisnis, K25 bai hat kisim bikpela taim tru, tasol tru. mipela i no save givap. Prais i Tasol long wanpela lokol go daun o prais i go antap, viles fama Tom Nunuwe, mipela i save i go yet na husat em asples man long wokim dispela bisnis bilong Hanupoka hauslain long Ka- kopi. Olsem na taim yumi fuku – ausait tasol long komitim yumi yet long dispela Goroka, K25 i mekim em i bisnis, yumi i nonap givap, kamap wanpela biknem fama long wanem, benefit bilong husat i go pas nau long planti wok kopi em i no kam long ol arapela kopi fama na bis- mipela wansait, nogat! Bene- nisman meri long Isten fit em i save go long ol lain Hailans. husat i save growim kopi tu. Nunuwe i no bin kisim gut- Na mipela i save kisim gut- pela edukesen long taim em i pela sapot bilong ol kopi i kam yangpela mangi, tasol em bin long dispela ol lain,” Nunuwe i gat dispela tingting na save i tok. bilong planim ol gaden kaikai Em i tok, em bin wok hat tru long hauslain bilong em. long las tupela ten foa (24- Taim bel bilong em i kirap pela) yia, na driman bilong em long mekim dispela wok long long bildim na kirapim kopi gaden, em i no westim taim. fektori bilong em yet, i kamap Em i baim ol liklik sid bilong trutru. kapis long K25, na stat long Long 2010, ol kapenta i sta- planim long liklik gaden bilong tim wok long bildim fektori bi- em long ples. long em long graun bilong em Sampela mun bihain, na yet long 5-mail Kefamo. em i lukim ol kapis i groa na Long sem taim tu Nunuwe i kamap gut long gaden na em kisim ol kopi prosesing masin i rausim. Mama bilong em i em PNG Coffee Exports i kisim i go daun long Lae givim long fektori bilong em maket na salim. bai em i ken yusim long pros- Nunuwe i tok taim em i esim kopi. salim mama wantaim ol kapis “Dispela ol masin em mi no i go daun long Lae, em i tokim kisim nating, PNG Coffee Ex- mama bilong em long stap ports i givim long helpim long bek long Lae bihain long em i prosesim ol kopi long sam- pinis salim ol kapis. pela mani mak. Mi bekim Na em bai ken salim moa pinis klostu long olgeta dinau kapis i go daun long em long bilong ol, na i no long taim bai salim yet long Lae maket. mi operet long mi yet, fri long “Mama i no wanbel, tasol olgeta dinau,” Nunuwe i tok. em i bin stap bek na mi salim Na long Disemba 2011, em ol kapis i go daun na em i go i kisim kopi prosesing laisens het long salim ol long Lae na operesen i stat long fektori maket,” Nunuwe i tok wan- long pinis bilong dispela yia. taim aiwara, long taim Wantok Nau yet bihain long operet Nius i askim em. long tripela mun tasol, fektori Em i tok, “Mama bilong mi bilong em, Hanu Kopi fektori, kros long wanem, Lae em i no i prosesim pinis moa long asples bilong em, tasol em i 70,000 bek kopi bilong ekspo- mas i stap yet long wanem, tim i go long ovasis maket. em mas salim ol kapis. Sapos Hanu Kopi Fektori i gat em i no mekim olsem, husat moa long tripela ten wokman bai salim ol kapis? na wantaim helpim bilong ol, Nunuwe i tok, taim mama i fektori i save prosesim klostu salim ol kapis, em i lukautim long 1,000 grin bin beg kopi gut ol mani, na kisim samting long wanwan de. olsem K200 i kam bek na Nunuwe i tok, em i no save givim long em. kisim sapot long gavman ol Bipo long em i kisim dispela arapela dona ejensi, tasol em mani long mama bilong en, i strong long karimaut wok em i bin kamapim plen, na bisnis bilong em long pro- dispela em long baim ol seri dusim kopi long ekspotim i go (cherry) kopi long ol lokel long ovasis. fama na kopi growa long ples Na kos bilong bildim na ki- yet. Bihain long em i stat long rapim Hanu Kopi Fektori em go aut na baim ol seri kopi moa long K2 milian. long ol arapela eria ausait Em i tok amamas long long ples bilong en. PNG Coffee Exports long Taim Nunuwe i mekim helpim na sapotim em long ol olsem, em i wok long groa na masin bilong prosesim ol kamap yangpela man, na kopi. Nunuwe i no ronim tasol long sem taim tu bisnis bilong kopi bisnis, em i gat ol arapela em long baim ol kopi tu i groa tu long taun, na dispela ol bis- we em i no baim kopi tasol. nis i kamaut long dispela K25 Em i baim tu ol drai patsmen tasol. Na em i salensim ol kopi na prosesim tu grin bin arapela fama long wok hat na kopi. kamap olsem em. P24 Wantok Epril 12 - 18, 2012 olspotpoto

WIN: Wanpela tim we i bin go insait long Alexandros kriket tona- men long Alotau bipo long Ista, PNGQC Wams, i soim amamas bilong ol bipo long semi fainol gem bilong ol.POTO: CPNG.

KIK: Pilaia bilong PNG anda 29 tim bilong ol meri laik rausim bal bipo long ol PNG anda 17 pilaia i pasim em long wanpela trening bilong ol las wik Fonde long Mosbi. POTO: Andrew Molen.

SANAP STRONG: Leeroy Kume (lephan) na Sam Koim bilong S'N'S Vipers i redi long kamapim strongpela gem bilong tim bilong ol long DIgicel Kap resis dispela yia. POTO: Andrew Molen.

ANTAP: Wanpela Nu Silan Pilaia i kalap namel long tupela PNG pilaia na SALENS: Daphney Flinders (lephan) bilong PNG anda 20 tim bilong hetim bal long gem bilong ol las wik Trinde long Mosbi. POTO: Andrew ol meri salensim wanpilai bilong em bilong PNG anda 17 tim bilong ol Molen. meri long wanpela trening bilong ol Mosbi las wik Fonde.

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusim long Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD. spotlaipstail Epril 12 - 18, 2012 Wantok P25

Kik bal –Em Wanpela i stap insait long olgeta elementri na stail gem tru hai skul bilong ol. Gem Bilong Yu Long Burma ol i save kolim, “Chinlone, long Laoe em “Kator na Vietnam em “cau may.” wantaim Nem bilong dispela spot i kam long ANDREW MOLEN Malaysia na Tailan – “Sepak” em tokples Malay we i min “kik” na “Takraw em i tok- APOS yu laik lukim o pilaim wan- ples nem bilong Tailan long dispela bal ol i pela gem we i gat stail bilong voli- save pilai gem wantaim. bol na soka insait long en, o rait I gat bilip, astingting bilong en i stat wan- yu mas traim Sepak Takraw. taim ami bilong Saina husat ol i save kikim SDispela em i wanpela spot we bai laik wanpela liklik ai bilong botol i go kam long lukim long stat i go long pinis. namel long tupela man. Na sapos yu wanpela pilaia bilong en, yu Nau em i wanpela bikpela spot namel bai wanpela stail pilaia tru we ol manmeri long ol kantri long Esia na planti hap long bai laik long lukim yu pilai bilong wanem yu wol tu. bai nap long mekim sampela kain ol stail Em i no wanpela Olimpik spot yet na i we yu bai no inap mekim insait long ol ara- stap aninit long was bilong International PUTIM LEK: Wanpela pilaia i traim long pasim bal wantaim lek bilong em. pela spot. Sepak Takraw Federation (ISTAF). Long Sepak Takraw, ol pilaia i save paitim bal wantaim lek bilong ol tasol. Stail bilong pilai Ol i no save yusim han bilong ol. Long pilai Sepak Takraw, ol pilaia i save Na tu, ol i save putim wanpela liklik net kikim bal i go kam long traim na kisim poin. olsem volibol na kikim dispela bal i go i Ol i save pilai 5-pela set olsem volibol na kam long traim na kisim poin. tim we i winim moa set i save win. Net i no antap tumas, tasol inap long yu Ol i save pilai antap long wanpela kot na ken kalap na kikim bal i go daun wantaim i save gat wanpela net i stap namel long tu- lek bilong yu. pela tim we ol i save kikim bal i abrusim na Long dispela as, ol Sepak Takraw pilaia i go long hapsait. i save mekim ol kain kain stail bilong kalap Sais bilong kot i wankain olsem kot bi- na kik taim ol i pilai. long bedminton dabol sais kot. Sampela i save kalap na tanim wantaim I save gat tripela pilaia long wanwan tim na kikim bal i go bipo ol i pudaun na sanap na bal bilong ol i no olsem ol arapela bal. gen long graun. Bal bilong ol em i no hevi na i malu malu Em i no inap isi long yu lainim tasol yu tu olsem kanda tasol ol i somapim wantaim i nap long pilai sapos yu lainim gut. “rattan”, em i skin bilong diwai, long mekim. I gat tupela kain divisen bilong pilai Histri bilong gem Sepak Takraw, wanpela em “Regu” na I nogat tok klia long as tru bilong Sepak narapela em “doubles regu”. Takraw tasol ol piksa na stori bilong bipo i Regu i save gat tripela pilaia long wan- soim dispela gem i stap long 1500’s yet na wan tim na Doubles Regu i save gat tupela i kam, namel long Indonesia, Malaysia na pilaia long wanwan tim. Tailan (Thailand). LUKAUT: Ol pilaia i save mekim narapela kain stail long kikim bal. Namba wan hap tru we ol ripot i soim em Sepak Takraw long PNG i kamap pas em long Malaysia we wanpela I nogat wanpela Sepak Takraw kompe- pilaia i bin kikim bal i go paitim het bilong tisen i stap long Papua Niugini tasol dis- pikinini bilong King na het bilas bilong em i pela i no min olsem i nogat man long pudaun. dispela kantri save long pilai dispela gem. Pikinini bilong King i belhat long dispela I gat planti ol manmeri bilong ol arapela na i kilim dispela pilaia i dai. kantri olsem Indonesia na Tailan i stap Long Indonesia, gem i kamap strong tasol nau yet i nogat wanpela luksave long long ol Riau ailan na Riau ples klostu long wanpela kompetisen bilong dispela spot i Sumatra namel long 16 sensri. kamap. Long hap ol i save kolim gem, Sepak Sapos em i kamap tu, bai em i nap long Raga, bihain tokples Malay. kisim bikpela luksave tu bilong wanem i gat Insait long gem, Sepak Raga, ol pilaia i planti manmeri husat i save laik long pilai save sanap raunim ol yet na kikim bal i go soka na volibol na i gat sampela husat i kam. save laik long mekim ol kain stail olsem ol Wanwan i save gat sans long kikim bal Sepak Takraw pilaia i save mekim. na mekim stail bilong em na husat i kikim i Ol i ken bungim dispela olgeta laik na go antap tru, abrusim ol arapela i save win. save bilong ol taim ol i pilai dispela spot. Sampela taim ol i save traim long kikim Em bai wanpela gutpela spot we i ken BAL: Ol i save mekim bal bilong ol KARAMAP: i gat su bilong pilai we i no i go antap long het bilong ol na holim insait kamap namel long ol skul. wantaim skin bilong wanpela diwai. long het karamap bilong ol. inap wel antap long kot. Long Tailan, sampela ol piksa ol i penim long 1785 i soim wanpela God bilong ol Hindu, Hanuman i pilai Sepak Takraw wan- taim sampela ol monki. Sampela ol ripot i soim tu olsem dispela gem i bin stap long taim bilong King Nare- suan husat i bin stap long 1590 i go long 1605. Gem i stap planti handred yia bipo ol i stretim na kamapim gut long Tailan long 1740. Long 1829, Siam Spots Asosiesen i raitim namba wan loa bilong pilai dispela gem insait long wanpela kompetisen. 4-pela yia bihain, ol i kisim net olsem long volibol, i go insait long gem na ol i kamapim namba wan kompetisen long pablik. I no long taim, dispela spot i go insait PILAI GRAUN: long ol skul na i kamap olsem wanpela Sepak takraw i bikpela hap bilong kalsa bilong kantri we ol i pilaim long amamasim nupela konstitusen save kamap antap bilong kantri long 1933. long wanpela kot. Long Filipins (Philippines) ol i save kolim “Sipa” na em i nesenel spot bilong ol. 38 Wantok Epril 12 - 18, 2012 nrlnius SPOTS DR0 RAUN 7 FRAIDE GEMS: EPRIL 13, 2012 Win Jubilee Oval

Dragons Vs Knights

Suncorp Stadium Broncos Vs Raiders

SARERE GEMS: EPRIL 14, 2012 AAMI Park Storm Vs Bulldogs

TIO Stadium Roosters Vs Cowboys

Brookvale Oval

Sea Eagles Vs Titans KARIM TIM: Cherry-Evans i go pas long helpim Manly win las wik.

SANDE GEMS: EPRIL 15, 2012 Mt Smart Stadium Warrors Vs Rabbitohs

ManlySAMPELA ol gutpela pi- dispela kam wik, ol i daunim bekTupela fowet, GlennstrongNa bipo long gem i stat, Toyota Stadium laia bilong Manly bagarap Penrith 30-0 long Brook- Stewart na Tony Williams i fulbek, Brett Stewart na faiv s na i no pilai long las tu- vale ovol long kirapim pait no pilai bilong wanem Stew- eit, Kieran Foran rausim Sharks V Eels pela gem bilong ol we i bilong ol gen long dispela art i bagarap na Williams i nem long pilai bihain long lukim ol i lus tasol long yia. stap long saspensen. Stewart i kisim bagarap long sait banis bilong em na Foran i kisim bagarap long MANDE GEM: EPRIL 16, 2012 lek masol bilong em. Tasol dispela i no stopim Centrebet Stadium hapbek, Daly Cherry-Evans Panthers s W/Tigers husat i go pas long win bi- V long ol long dispela gem. Em i helpim long kamapim 4-pela long ol 5- pela trai ol i putim. Tupela long dispela trai, i Raun 6 Poins Leda go long winga, David Williams, we bai helpim em long traim na winim wan- Tim WL D B +/- Pts pela ples insait long Aus- tralia skwat we ol bai tokaut 1. Storm 6000119 12 long Sande, dispela wik. Ol Panthers i bin gat ol- 2. Broncos 510044 10 geta pilaia bilong ol i stap, na ol i kam insait long 3. Bulldogs 420034 8 strong long namba wan hap bilong gem tasol i no bin inap long pasim gut ol Sea 4. Sharks 42009 6 Eagles husat i soim tru kala bilong ol. 5. Roosters 4200-24 8 Dispela wiken bai Manly bungim ol Titans na i gat 6. Raiders 330019 6 sans olsem wan o tupela long ol pilaia bilong ol i nap long kam bek long dispela 7. SeaEagles 330017 6 gem we i ken strongim ol moa yet. 8. Knights 33007 6 Sapos nogat, bai ol i mas sanap strong gen long dis- 9. Cowboys 33006 6 pela win na traim long kamapim wankain gutpela 10. Rabbitohs 33001 6 gem. Long wankain taim, Pan- thers kosa, Ivan Cleary bai 11. Dragons 3300-10 6 wari long tim bilong em husat ol i gat olgeta pilaia 12. Panthers 2400-4 4 tasol i no bin inap long dau- nim Manly. 13. Warriors 2400-22 4 Ol Panthers tu i bin gat planti sans long skoa tasol ol i yet i bagarapim ol dis- 14. WestTigers 1500-46 2 pela sans. Cleary bai lukluk long dis- 15. Titans 1500-54 2 pela tu taim ol i bungim Wests Tigers dispela wiken 16. Eels 1500-96 2 tu. spotnius Epril 5 - 11, 2012 Wantok P31 Gime rausim 40 yia Redim ol etlit em i mas nambawan WALA Gime na Sharon “Wala i lainim gut long ol PNG rekot Kwarula i putim nupela trening na resis bilong em PNG nesenel rekot bilong long indo sisen we i lukim e ol las wik Sarere long mi stretim gut tru stail bilong wok bilong yumi “Arkansas Spring Invita- em long ronim insait long YUMI olgeta i stap bihain tru long ol wok redi bi- tional track and field” hedols,” Presiden bilong long yumi long namba 15 Pasifik Gems we bai resis long Univesiti bilong Athletics PNG, Tony Green i kamap hia long PNG tasol bikpela wok na tingting Arkansas long Amerika. tok. bilong yumi nau i mas i go long givim planti gem Tupela i soim gutpela spit Em i tok bipo long Gime i na gutpela trening long ol pilaia bilong yumi bipo na strong long putim dispela go long Amerika, em i no long ol gem i kamap long hia. ol nupela taim bilong PNG. save ron gut tumas insait Gime, husat i ron long long dispela 110m resis. Sampela ol spots olsem etletiks, weitlifting na namba wan 110m hedols Long wankain taim, swiming i salim ol pilaia bilong ol i go trening na resis bilong em dispela yia, Kwarula i brukim rekot 400m pilai long ovasis pinis tasol ol arapela i no mekim i stopim taim long 14.81 rekot we Tahiri Homerang i wanpela samting yet. sekens long rausim rekot bi- bin putim long 1991 Saut Dispela ol spot i no salim ol pilaia bilong ol i go long Raki Leka we i stap 40 Pasifik Gems long Mosbi. long dispela kain ol trening na pilai yet, em i no gut- yia olgeta. Homerang i bin putim pela bilong wanem ol i no helpim long divelopim na Leka i bin putim 14.84 61.99 sekens na Kwarula i redim gut ol pilaia bilong ol. sekens taim em i resis insait rausim wantaim nupela taim Ol dispela nesenel federesen i mas stretim ol yet long 1971 Saut Pasifik we em i putim long 60.99 na kisim helpim bilong PNG Sports Federation and Gems long Tahiti. sekens. Olympic Committee (PNGSFOC) na PNG Sports Green i tok Kwarula i soim PNG gat tupelo olpela Foundation (PNGSF). rekot tasol, wanpela em long Pasifik Gems long Nu Nau yet taim mi rait i stap, olgeta nesenel fed- Gime i brukim nau na nara- Kaledonia long 2011 olsem pela em long 3000m stipol em i ken ro aninit long 61 eresen i mas redim ol trening plen bilong ol pinis ses (steeple chase) we John sekens mak olsem na ol i no na i wetim mani tasol long kamapim na ronim ol. Kokinai, husat i dai pinis, i kirap nogut taim em i brukim Dispela tupela bikpela spots ogenaisesen bai gat putim bipo long Leka. dispela rekot. mani bilong dispela kain ol wok i stap aninit long Taim bilong Kokinai bin Kwarula i wok long kamap “Grassroots to Gold” progrem bilong ol long helpim stap long 9 minit 25 sekens klostu tu long rausim 100m wanwan spots federesen. we i stap yet. hedols rekot bilong Lillyanne Taim ol i kisim dispela mani, em i mas go long Sapolai Yao i bin kam Beining bilong 14.42 we em wok bilong painim ol gutpela pilaia, trening na kom- klostu long dispela mak taim i bin putim long 1994 petisen. em i putim 9 minit 28 sekens Komonwelt Gems. Wanwan federesen i mas i gat ol gutpela trening long Victoria Sempionsip Laspela taim Kwarula i ples bilong ol na save long wanem kain ol trening long Febuari 2006 bipo long putim long dispela resis i ol etlit bilong ol i mas kisim. Komonwelt Gems. stap long 14.61 sekens. REKOT: Gime i stap long gutpela fom long Amerika. Wanpela samting mi luksave long en insait long spots laip na wok bilong mi em olsem, ol etlit i save kamap na mekim gut tru taim ol i kisim gutpela trening aninit long sampela ol nambawan teknikol manmeri bilong wol. Dispela i kamap ples klia long ol spot olsem etletiks, swimming na weitlifting i soim pinis. Olgeta lukluk na tingting bilong yumi nau i mas i 2012 Digicel go long ol wok redi bilong ol. Long 1991 Saut Pasifik Gems i soim olsem wok redi em i bikpela samting na yumi olgeta i mas stre- tim yumi yet long bihain taim. kap i op Mi save gat bilip long planti ovasis trening na kompetisen bilong wanem em i nap tru long helpim Andrew Molen i raitim 2011 i bin wanpela gutpela na kamapim gut ol wok redi na pilai bilong ol etlit bi- yia bilong gem we ol i lukim long yumi. planti senis i kamap na Yumi olgeta i lukim pinis wanem ol gutpela samt- DIGICEL kap resis bilong planti moa manmeri go ing yumi save kisim long ol etlit bilong yumi taim ol dispela yia i op aste nait long lukim gem. wantaim wanpela bung Ol i luksave long sam- i stap trening na pilai planti ovasis gem. long Gateway Hotel long pela ol hevi bilong 2011 na Bai yumi mekim olsem wanem long kamapim na Mosbi. i wok hat long stretim bai ronim ol dispela plen na lukim kaikai bilong en? Ol memba bilong wan- dispela yia i ken ron gut Dispela tupela bikpela spots ogenaisesen bilong wan tim wantaim ol sponsa tasol. yumi bai gat bekim bilong dispela askim. na gavman i bin kamap. Bikpela samting ol bai Ol bai gat ol plen na save long helpim ol wanwan I gat 9-pela tim bai stap lukluk long en em pasin bi- federesen i kamapim na ronim gut ol plen bilong insait long resis dispela yia long ol pilaia na tim na ol. we bai stat long wik i kam. planti moa wok stretim na Wok bilong painim ol nupela gutpela pilaia em i Jenerel Menesa bilong mekim save bai kamap Bal namba wan samting we olgeta federesen i mas gem, Hubert Warupi, i tok long ol lain husat i bikhet. POTO: Andrew Molen. mekim taim ol i gat ol arapela pilaia i stap pinis long ol wok divelopmen bilong ol. Tasol ol i mas wokhat na lukluk gut tru long i kam long bek pes painim ol dispela kain gutpela pilaia. Planti ol federesen i nogat dispela wok i stap olsem na ol i save painim hat long kisim ol pilaia long go insait long ol divelopmen progrem bilong Hekari na Stars gen... ol. Tupela tim wantaim i save Kema Jack, David Muta, Eric Cyril Muta, Michael Foster gren fainol na Stars bai Taim yu painim ol pilaia pinis, wok i ken kamap pilai wankain gem we ol i Komeng, Koriak Upaiga, na Andrew Marampau em kamap namba tu tim long nau long helpim ol i luksave long save na strong save lukluk tasol long atek, Wira Wama na ol arapela. sampela ol pilaia husat i ken winim NSL gren fainol na tu bilong ol tru insait long dispela gem. tasol tim we luksave long Tasol long wankain taim, go pas long pait agensim namba wan tim long rausim Planti moa ovasis trening na pilai em i wanpela asua bilong narapela, bai Stars i gat planti spit long Hekari. taitol long Hekari. bikpela rot tasol long na yumi bai kisim gutpela nap long putim moa gol. wing na strongpela biklain bi- Tupela tim wantaim i ken Wanem samting i kamap samting long en sapos yumi putim mani bilong Hekari gat planti ol pilaia long ol we i mas sanap mekim histri sapos ol i win, long Sarere avinun em i stap husat i ken skoa long olgeta strong agensim atek bilong Hekari bai kamap nam- long gem na stail bilong ol pi- yumi go long we maus bilong yumi save toktok long hap bilong pilai graun olsem, Hekari. bawan tim long winim 5-pela laia. en. Isu 1964 Wan wik: Fonde, Epril 12 - 18, 2012.

Andrew Molen i raitim tupela long bung long dispela Wanpela samting we i save bikpela gem. strongim Hekari em Stars i traim hat tasol ol i no strongpela tingting na pasin bin inap long stopim Hekari bilong pilai. HEKARI United bai mekim yet. Ol i no save tingting long histri gen sapos ol i winim Dispela sisen, tupela i pait o bagarapim narapel NSL gren fainol dispela bung tripela taim na Hekari man tasol ai na tingting bi- Sarere. Long tri kilok dispela winim dispela olgeta pilai. long ol i save pas long bal Sarere bai namba 5 taim bi- Las wik, Hekari soim tasol. long ol long go insait long strong bilong ol yet taim ol i Stars na ol arapela tim i NSL gren fainol. daunim NBS Tukoko Univer- ken daunim Hekari sapos ol i Ol i no bin go long olgeta sity long Mosbi, 3-1. ken strongim tingting bilong gren fainol long taim kompe- Long wankain taim, ol ol longpela taim tru olsem. tisen i stat inap nau na ol i Stars i givim 1-0 long Besta Ol i mas holim pasim tingt- winim 4-pela pinis. United long Lae. ing bilong ol inap long gem i Dispela yia, bai ol i bungim Dispela ol win i lukim pinis stret na i noken malolo Eastern Stars gen. Hekari bai kisim Stars long liklik bilong wanem Hekari Long las tupela gren fainol, gren fainol na Besta bai ske- bai no inap givim sans long ol i bin bungim Stars na dis- lim Tukoko long namba tri na ol. 4 ples. pela bai namba tri taim bilong Moa long Pes 27.

Publisher of the newspaper operates at Portion 445, Kanage Street, Six Mile NCD.