Przegląd Geologiczny, vol. 47, nr 9, 1999
jest też "sformatowanie" tych atrybutów dla zastosowania on aby niepewnie rozpoznane środowisko i formy geolo algorytmu MEGA-D w podobny sposób,jak to przedstawi giczne a priori opisywać bardzo pewnymi (zdeterminowany liśmy. Oczekiwać należy od reinterpretacji 3D, wydziele mi) funkcjami matematycznymi i bardzo kosztownymi nia i rozpoznania sytuacji geologicznych występowania pomiarami. facji z "rodziny" tych, które obecnie zawierają złoża Na wzór pracy neuronowych struktur biologicznych, ich węglowodorów, oraz ocenić przy pomocy MEGA-D, wiel zasad ewolucyjnego dostosowania się "najtańszym kosztem" kość prawdopodobieństwa ich występowania (w postaci do stawianych celów - współczesna infonnatyka daje mapy podobnej do ryc. 5). dodatkowe - nowe narzędzie badawcze. Ono nie zastępuje zdetenninowanego aparatu matematycznego geofizyki (odwzorowującego geometrię przestrzenną), Zakończenie metodologii i techniki geologicznej (wypełniających tą przestrzeń treścią geologiczną) lecz umożliwia jedynie stosować je w obsza Niedostępność sieci wieloatrybutowych pomiarów, nie tylko sejsmicznych 3D lecz geochemicznych, oraz kompo rach istotnych dla geologa, to jest stosować w sposób najbar zycji atrybutów: grawimetrycznych, magnetycznych, ter dziej racjonalny technicznie, ekonomicznie i intelektualnie. micznych, radiometrycznych itp., cyfrowych zdjęć spolaryzowanej/nie spolaryzowanej fali świetlnej o różnej Literatura długości (np. fragmentów zdjęć księżyca) - nie pozwoliła CZOGAŁA E. & PEDRYCZ W. 1985 - Elementy i metody teorii autorom podać przykłady poszukiwania lub badania zbiorów rozmytych. PWN. innych i w innych miejscach (nie naftowych) "śladowych" DZWINEL J. & DZWINEL K. 1996 - Strategia i taktyka zastoso obiektów "utopionych" w szumach informacyjnych. wania Systemu WEGA-D na Przedgórzu Karpat Polski. Gaz i Nafta, 6: 7- 12. Podane "naftowe" przykłady zastosowania software DZWINEL J. & DZWINEL K. 1995 - Mnogomiernyje elektromagnit MEGA-D (przy hardware MEGA-D zapewniającym mie nyje poiski uglewodorodow sistiemoj MEGA-D. International Geophi 2 sięczne rozpoznanie ok. 300 km powierzchni za cenę 3-15 sical Conference & Exposition (SEG, EAEG, EAGO), Juli, St. razy mniejszą od l km bieżącego profilu sejsmicznego 2D) Petersburg, Russia, 1: 35- 36. DZWINEL DZWINEL 1. & DZWINEL K. 1997 - Development są pouczające dla wyboru strategii "czas-koszt-efekt"w w., ofParallel Application for MEGA-D System for Oil and Gas Prospec kompleksie z sejsmiką 2D i 3D. Rozwój MEGA-D, jest ting. International Conference on High Performace Computing and poddawany publicznej profesjonalnej ocenie Komisji Kwa Networking HPCN'97, April, Vienna, Austria: 223-231. lifikacyjnych i uczestników najbardziej prestiżowych między GOLDBERG D. E. 1995 - Algorytmy genetyczne i ich zastosowanie. narodowych konferencji geofizycznych i informatycznych Wyd. Naukowo-Techniczne. OSOWSKI S. 1996 - Sieci neuronowe w ujęciu algorytmicznym. (Dzwinel & Dzwinel, 1996; Dzwinel & Dzwinel, 1997). Aktu Wyd. Naukowo-Techniczne. alny etap jego rozwoju przedstawia ta publikacja. MORYC W. 1992 - Budowa geologiczna utworów podłoża miocenu Podany algorytm ma ogólne zastosowanie. Nie wymaga w rejonie Sędziszów Młp . -Rzeszów i ich perspektywność. Nafta-Gaz, 9- 10: 205- 223 .
Młodoczwartorzędowe tarasy akumulacyjne i osady deluwialne w dolinie środkowej Wisły
Władysław Pożaryski*, Henryk Maruszczak**, Leszek Lindner***
Zebrane materiały potwierdzają zasadność wyróżnienia przez Pożaryskiego (1953, 1955) trzech systemów tarasów rzecznych w strejie przełomowego odcinka doliny Wisły. Najstarszy z nich, określony jako zespół tarasów wysokich (III), sięgający 18,5-13,5 m nad poziom rzeki, utworzył się w starszej i środkowej części stadiału głównego (leszczyńsko-pomorskiego) zlodowacenia wisły (około 33- 17 ka). Jego rozwój był synchroniczny z okresem akumulacji lessu młodszego górnego i osadów deluwialnych, które w 1953 r. wyodrębniono jako "piaski wysokiego zasypania". Następny z młodoplejstoceńskich systemów tarasowych, określony jako tarasy średnie (II) o wysokości 9,0-5,5 m, powstał w najmłodszej części stadiału głównego zlodowacenia (19-13 ka); jego ostateczne wykształcenie było synchroniczne z akumulacją cienkich, eolicznych utworów pokrywowych wyróżnionych w 1953 r.jako " lessy nadległe". Najmłodszy system tarasów rzecznych czyli zespół piaszczysto-madowych tarasów niskich (I) o wysokości 2,5-1,0 m powstał w holocenie.
Słowa kluczowe: wyżynypołudniowopolskie, dolina środkowej Wisły, młodszy czwartorzęd, lessy młodsze, osady rzeczne i deluwialne
Władysław Pożaryski, Henryk Maruszczak & Leszek Lindner - Late Quaternary river terraces and deluvial deposits in the Mid dle Vistula valley (Central Poland). Prz. Geol., 47: 808-812.
Summary. Collected data support the previous results ofPożaryski (1953,1955) who distinguished three river terraces in the Vistula Gap. The oldest, dejined as a set ofhigh terraces (III) at 18.5-13.5 m above a river level, were formed during the older and middle part ofthe Main (Leszno-Pomeranian) Stadia l ofthe Vistulian Glaciation (about 33-17 ka). A development ofthis set is synchronic with deposition ofthe
*Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4,00-975 Warszawa * *Instytut Nauk o Ziemi, Uniwersytet M. Curie-Skodowskiej, ul. Akademicka 19,20-033 Lublin ***Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Żwirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa
808 Przegląd Geologiczny, vol. 47, nr 9, 1999
upper younger loess and deluvial deposits, distinguished in 1953 as "sands oj high accumulation n . The next Late Pleistocene terrace set, defined as the middle terraces (II) at 9. 0-5.5 m, were jormed during the younger part ojthe Main Stadia l ojthis glaciation (19 -13 ka) . Their final development was synchronie with deposition oj a thin mantle ojaeolian covering sediments, distinguished in 1953 as the "overlying n loess • The youngest set ojriver terraces, being the sandy-muddy low terraces (I) at 2.5-1.0 m, has developed in the Holocene. Key words: South Polish Uplands, Middle Vistula valley, Late Quaternary, younger loess, river and deluvial deposits
Przedmiotem pracy jest problem genezy i wieku niczych i kilkudziesięciu odsłonięć oraz wcześniej wyko młodo czwartorzędowych osadów dolinnych i stokowych nanych dla tego terenu około 100 oznaczeń wieku metodą w strefie przełomu Wisły przez wyżyny południowopol TL i prawie 10 oznaczeń wieku radiowęglowego wynika, skie (ryc. l). Badania osadów czwartorzędowych tego że wymieniony odcinek doliny Wisły należy do naj odcinka doliny Wisły mają stuletnią tradycję. Podsumowa dokładniej i najpełniej zbadanych pod względem stratygra nia wyników badań wykonanych w pierwszej połowie XX fii czwartorzędu w Polsce (ryc. 2). w. dokonał Pożaryski (1953, 1955), a podjętych w ostat W samej dolinie Wisły i na jej zboczach mamy tu do nich dziesięcioleciach dokonali Pożaryski, Maruszczak i czynienia ze żwirami i głazami skał skandynawskich, Lindner (1994) oraz Pożaryski i Kalicki (1995). pochodzących z rozmycia gliny zwałowej zlodowacenia Zgromadzone dawniej materiały geologiczne i gemor nidy (Pożaryski i in., 1994) oraz glinami zwałowymi pozo fologiczne, zostały wzbogacone wykonanymi ostatnio stawionymi przez lądolody trzech młodszych zlodowaceń : nowymi oznaczeniami wieku TL próbek osadów młodo san l, san 2 (wilga) i odra (warta?). Gliny te są oddzielone p l ejstoceńskich, pobranych podczas badań terenowych od siebie osadami rzecznymi reprezentującymi interglacjał wiosną 1998 r., przy udziale dr J. Goździka z Uniwersytetu ferdynandowski oraz interglacjał wielki (mazowiecki sen Łódzkiego i dr S. Terpiłowskiego z Uniwersytetu M. su lato). Młodsze serie czwartorzędowe są reprezentowa Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Podjęcie badań, a także ne przez piaski i żwiry rzeczne z interglacjału lubawskiego datowań TL przez mgr 1. Kusiaka w Laboratorium Termo (lubelskiego) i eemskiego oraz lessy i osady stokowe z luminescencyjnym Zakładu Geografii Fizycznej i Paleoge okresu zlodowacenia wisły, a przede wszystkim przez osa ografii Uniwersytetu M.Curie-Skłodowskiej w Lublinie, zgodnie z wcześniej zaprezentowaną metodyką (Kusiak, dy trzech (I-III) głównych tarasów rzecznych, których 1997) - było możliwe dzięki oddelegowaniu do dyspozy akumulacja przypadała na młodszy plejstocen i holocen. cji autorów na dwa dni samochodu terenowego, a następnie udzieleniu niewielkiej dotacji pieniężnej przez Państwowy Osady m l odoczwartorzędowe Instytut Geologiczny, za co wyrażamy wdzięczność i podziękowanie Panu Dyrektorowi prof. dr hab. Sta Głównym celem naszych badań było możliwie nisławowi Speczikowi. dokładne ustalenie wieku dwóch systemów tarasów plej Z dotychczas zebranych materiałów geologicznych, w stoceńskich: wysokich (III) 18,5-13,5 m i średnich (II) 9,0 tym w szczególności opracowania kilkuset otworów wiert- - 5,5 m oraz tarasów holoceńskich (I) 2,5-1,0 m, wyróżnio nych i opracowanych tu przez Pożaryskiego (1947-1950,
Tab. 1. Tabela stratygraficzna młodszego czwa rtorzędu w przełomie Wisły przez wyżyny południowopolskie
Wiek Osady Procesy ka holocen mady, torfy i piaski rzeczne akumulacja tarasów niskich I 10 809 Przegląd Geologiczny, vol. 47, nr 9, 1999 tarasy niskie (I) 1955), a także określenie ich stosunku do utworów D low terraces (I) stokowych sygnowanych w pracy Pożaryskiego tarasy średnie (II) D middle terraces (II) (1953) jako "piaski wysokiego zasypania". tarasy wysokie (III) Oprócz tego celem podjętych badań było uzyska high terraces (III) nie danych dotyczących utworów pylasto-piasz ",.,...- krawędzie doliny val/eyedges czystych, które były opisywane w pracach z 1953 wyżynny obszar pozadolinny i 1955 r. jako "lessy nadległe". upland W celu rozwiązania tych zagadnień dokonano środkowoplejstoceńskie tarasy kopalne (pogrzebane), ponownej analizy i opróbowania osadów stoko przykryte przez gliny zwałowe zlodowacenia odry i warty? wych oraz budujących tarasy wysokie (III) w Middle Pleistocene buried terraces, odsłonięciu Dębno, położonym na lewym brzegu mantled with til/s ot the Odranian and Wartanian(?) Glaciations doliny Wisły między Annopolem i Ożarowem • cytowane profile (ryc. l ). Osady te zostały szczegółowo opisane cites boreholes przez Pożaryskiego (1953, 1955) jako lessy (ryc. rzeki rivers 2) przykryte piaskami bez śladów uławicenia, ale z bardzo małą domieszką żwirów. W niżej położonej (wschodniej) części odsłonięcia E w Dębnie budują one najwyższą partię tarasów wysokich osiągających tu 0,5 km szerokości i wznoszących się około 18,5- 13,5 m nad poziom rzeki. Z "piasków wysokiego zasypania" tego tarasu, w miejscu położonym między zabudowa niami południowej części wsi Dębno, pobrano próbkę, której wiek TL określono na 16 ± 2 ka (Lub - 3511). Akumulację piasków tworzących KrlipianlSanna O 5km z jednej strony potwierdza daty otrzymane dla - - - rejonu Dębna, a z drugiej strony odpowiada inter wałowi młodszego Ryc. 1. Główne elementy rzeźby w przełomie Wisły przez wyżyny południo akumulacji lessu górnego w wopolskie interpretacji Maruszczaka (1991). Argumentem Fig. 1. Main landforms in the Vistula Gap of the South Polish Uplands potwierdzającym synchroniczność akumulacji "piasków wysokiego zasypania" i lessu młodszego górnego są pojawiające się w obu tych osadach, w 810 Przegląd Geologiczny, vol. 47, nr 9, 1999 torfy, gytie i namuły organiczne wiek sedymentacji osadów (w tys. lat) ~ zlodowacenia wisły G]) określony metodą TL i 14C (w kółku) peat, gyttja and organie mud 25 age ot deposition (in ka), ot the Vistulian G/aciation TL and radiocarbon dated (in circle). lessy młodsze dolne i środkowe mady i piaski tarasów niskich (I) zlodowacenia wisły ~ holoceńskich lower and middle younger loesses muds and sands ot the low terraces (I), ot the Vistulian G/aciation Holocene piaski i żwiry rzeczne piaski i mułki rzeczne tarasów niskich (I) ~ interglacjału lubawskiego (lubelskiego) i eemskiego f":':':' : ~ holoceńskich ~ f/uvial sands and gra vel . .:.::-::.::.: f/uvial sands and silts otthe low terraces (I), ot the Lubavian (Lublinian) and Eemian Interglacial Holocene gliny zwałowe i piaski wodnolodowcowe pokrywowe utwory eoliczne (= "lessy nadległe") G7J3i zlodowacenia odry i warty? rrrrmmm zlodowacenia wisły Wd:J1 til/s and glacif/uvial sands LW.LlJllllll covering aeolian deposits (= "overlying loess'J ot the Odranian and Wartanian(?) G/aciafions ot the Vistulian G/aciation piaski i mułki rzeczne piaski i mułki rzeczne tarasów średnich (II) G-'----c ~ j interglacjału wielkiego (mazowieckiego sensu lato) ~.:.....-:. g zlodowacenia wisły :-_--:-:_ . f/uvial sands and gravels _-_ f/uvial sands and silts ot the middle terraces (II) ot the Great Interglacial (Mazovian sensu lato) ot the Vistulian G/aciation gliny zwałowe lessy młodsze górne zlodowacenia san 2 zlodowacenia wisły fil/s upper younger loess ot the Sanian 2 G/aciation ot the Vistulian G/aciation żwiry i piaski rzeczne piaski deluwialne (= "piaski wysokiego zasypania") ~ inte~glacjału ferdynandowskiego i starsze r~'§ zlodowacenia wisły ~ f/uvlal gravel and sands ...... deluvial sands (= "sands ot high accumulation'J ot the Ferdynandovian Interglacial and older ot the Vistulian G/aciation gliny zwałowe zwietrzeliny i pokrywy gruzowe zlodowacenia san 1 17t>. piaski i mułki rzeczne tarasów wysokich (III) margle i opoki kredowe zlodowacenia wisły Cretaceous marls and gaizes f/uvial sands and silts ot the high terraces (III) ot the Vistulian G/aciation Ryc. 2. Syntetyczny przekrój geologiczny osadów czwartorzędowych w przełomie Wisły przez wyżyny południowopolskie Fig. 2. Synthetic geologie section ofthe Quatemary sediments in the Vistula Gap ofthe South Polish Uplands ich warstwach spągowych , ślady zaburzeń kongeliflukcyj Górą Puławską (w spągu piasków deluwialnych) i w Par nych i krioturbacji. Ślady te zachowane są w rejonie Dębna i chatce - w spągu najmłodszego lessu (Pożaryski, 1953; opisane jako spływy soliflukcyjne rumoszu i zwietrzeliny Pożaryski i in., 1994). margli i opok kredowych (ryc. 2) oraz w Adamówce pod 811 Przegląd Geologiczny, vol. 47, nr 9, 1999 Przedstawione wyniki datowań TL "piasków wysokie 1998) dowodzą, że młodoplejstoceńska historia rozwoju go zasypania" upoważniać mogą do stwierdzenia, że opisywanego odcinka przełomu Wisły przez wyżyny leżące pod nimi lessy (ryc. 2) winny być uznane jako lessy południowopolskie jest wyrażona z jednej stronyakumu młodsze (środkowe i dolne) z okresu zlodowacenia wisły. lacją i rozmywaniem lessów zlodowacenia wisły oraz roz W analizowanym odcinku doliny Wisły podobną sytuację wojem procesów stokowych (głównie deluwialnych), a z stwierdzono w licznych odsłonięciach i wierceniach w pro drugiej strony formowaniem systemu wysokich (III) i śred filach tarasów wysokich, na całej długości przełomu nich (II) tarasów rzecznych. (W.Pożaryski 1953). W wierceniach zlokalizowanych w Zachowane na zboczach doliny dziesiątki odsłonięć Pawłowskiej Woli, Janowcu i Józefowie lessy te spoczywają dokumentują tu obecność 3--4 głównych poziomów lessów na osadach rzecznych zaliczanych do interglacjału lubaw młodszych (najniższych, dolnych, środkowych i górnych), skiego (lubelskiego) i eemskiego (Pożaryski i in., 1994). oddzielonych glebami interstadialnymi, któryp1 w sytu W celu określenia relacji wiekowych między "piaska acjach dolinnych odpowiadają piaski rzeczne z wkładkami mi wysokiego zasypania" i lessami z okresu zlodowacenia mułków, torfów i gytii z interstadiału gniewu (dawniej wisły istotne znaczenie ma także datowanie metodą TL konińskiego) oraz piaski rzeczne z wkładkami mułków lessów z profilu Kwaskowa Góra koło Kazimierza (ryc. 1). odnoszone do interstadiału grudziądza (tab. 1). Odpowied Pobrane w tym profilu próbki (z warstwy 4 wg Pożaryskie nikiem czasowym akumulacji lessów młodszych górnych go, 1953), odpowiadają interstadialnej glebie kopalnej (33-17 ka) są rozwijające się w czasie stadiału głównego Gi/LMs (patrz Maruszczak, 1991). Wiek TL dolnej z tych procesy stokowe warunkujące akumulację piasków i próbek wynosi 32 ± 4 ka (Lub - 3502), a górnej 33 ± 3,6 ka mułków deluwialnych określanych przez Pożaryskiego (Lub - 3501). Daty te potwierdzają interpretację Marusz (1953) mianem "piasków wysokiego zasypania". Ich aku czaka (1991), że gleba ta oddziela less młodszy środkowy mulacja, dokumentująca także ówczesne warunki perygla od lessu młodszego górnego. Porównanie tych dat z omó• cjalne, współwystępowała z procesami budowania tarasów wionymi faktami umacnia nasz pogląd, że w rejonie Kazi wysokich (III), sięgających 18,5-13,5 m nad poziom Wisły. mierza mamy do czynienia także z lessem młodszym Młodsza część stadiału głównego (19-13 ka) zlodowa środkowym oraz lessem młodszym dolnym (Konecka-Be cenia wisły, to ostatnie już fazy działalności plejstoceńskiej tley & Maruszczak, 1976). Lessy te są przeważnie war wyrażającej się początkowo akumulacją cienkich "lessów stwowane, wapniste lub bezwapienne i zawierają faunę nadległych" a następnie (lub jednocześnie) formowaniem zimnolubnych kręgowców. Poza Kwaskową Górą są one powierzchni tarasów średnich (II) o wysokości 9,0-5,5 m dobrze odsłonięte zwłaszcza w Parchatce oraz w Dębnie w nad poziom Wisły . Na holocen (od około 10 tys. lat do dziś) krawędzi wąwozu drogowego (Pożaryski i in., 1994). Dla przypadało budowanie powierzchni tarasów niskich (I) o profilu Parchatka "Łachów Dół" stratygrafię lessów wysokości 2,5-1,0 m nad poziom Wisły. młodszych opracował w latach 1991-1993 Maruszczak (Pożaryski i in., 1994 str. 37). Literatura Między Parchatką i Bochotnicą zachowana jest wąska BIELECKA M. 1966 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski listwa tarasów wysokich (ryc. l ), wznosząca się 13 m nad 1 : 50 000, ark. Zawichost (856). Inst. GeoI. poziom Wisły (Pożaryski 1953). Cokół tych tarasów stano DOWGIAŁŁO W.D. 1982 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski wią piaski, zapewne z interglacjału mazowieckiego s. lato 1 : 50000, ark. Kazimierz Dolny (746). Inst. GeoI. zaś sam taras budują lessy młodsze warstwowane i wapni DOWGIAŁŁO WD. 1991 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski l : 50000, ark. Opole Lubelskie (783). Inst. GeoI. ste, a w stropie bezwapienne z wkładkami żwiru i rumoszu KONECKA-BETLEY K. & MARUSZCZAK H. 1976 - Analiza pale skał węglanowych. Jest to najprawdopodobniej less namy opedologiczna lessów z Kazimierza nad Wisłą. BiuI. Inst. GeoI., 297, ty, zboczowy; być może odpowiada on wiekowo "piaskom 185- 209. wysokiego zasypania". Źródłem jego pochodzenia mogły KUSIAK J. 1997 - Nowe oznaczenia wieku TL przy zastosowaniu fil trów optycznych. Prz. GeoI., 45: 1008- 10 11. być tu pokrywy lessu młodszego środkowego. MARUSZCZAK H. 1968 - Przebieg zjawisk w strefie peryglacjalnej Wyniki te, w powiązaniu z datami TL uzyskanymi dla ostatniego zlodowacenia w Polsce. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74: "piasków wysokiego zasypania" z rejonu Dębna, zdają się 157-200. MARUSZCZAK H. 1991 - Zróżnicowanie stratygraficzne lessów dowodzić, że ich akumulacja trwała zapewne od ok. 33 ka polskich. [W:] H.Maruszczak (red.), Podstawowe profile lessów w do 19-17 ka, a więc przypadała na środkową część stadiału Polsce: A.13- A.35. UMCS, Lublin. głównego (ryc. 3). Młodsze od tych "piasków" pokrywowe POŻARYSKI W 1947-1950 - Mapa geologiczna doliny Wisły ijej utwory pylasto-piaszczyste ("less nadległy") osadzały się tu otoczenia na odcinku między Zawichostem i Puławami, 1 : 25 000. CAG Państw. Inst. GeoI., nr arch. 4433/43-47. ok. 17-13 ka, a więc zgodnie z opinią Pożaryskiego (1955) POŻARYSKI W 1953 - Plejstocen w przełomie Wisły przez wyżyny ich akumulacja wiązała się ze schyłkiem plejstocenu. Fakt południowe . Pr. Inst. GeoI., 9: 1- 134. ten znajduje potwierdzenie w postaci wieku radiowęglowe POŻARYSKI W 1955 - Osady rzeczne w przełomie Wisły przez go młodszych torfów z Lucimi datowanych na 11,0 ± 0,13 wyżyny południowe . Pr. Inst. GeoI., 12c: 1- 96. POŻARYSKI W & KALICKI T. 1995- Evolution ofthe gap section of ka (Pożaryski & Kalicki, 1995). the Vistula Valley in the Late Glacial and Holocene. [W:] Evolution of the Vistula river valley part V. Geograph. Stud., Spec. Issue, 8: 111 - 137. Uwagi końcowe POŻARYSKI W., MARUSZCZAK H. & LINDNER L. 1994 - Chro nostratygrafia osadów plejstoceńskich i rozwój doliny Wisły Środko wej ze szczególnym uwzględnieniem przełomu przez wyżyny Przedstawione materiały, a także wyniki prac kartogra południowopolskie. Pr. Państw . Inst. GeoI., 147: 1- 58. ficzno-geologicznych przeprowadzonych przez innych ŻARSKI M. 1998 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski autorów (Bielecka, 1966; Dowgiałło, 1982, 1991; Żarski, 1 : 50 000, ark. Puławy (710). Państw. Inst. GeoI. 812