10 Vuistregels Voor Een Realistisch Buitenlands Beleid

Word de tekst voor de achterzijde nog aangeleverd? Politiek-wetenschappelijke Stellingname III:

10 vuistregels voor een realistisch buitenlands beleid

Han ten Broeke P. S .3: 10 vuistregels

voor

een

realistisch

buitenlands

beleid

Prof. mr. B.M. Teldersstichting

10 vuistregels voor een realistisch buitenlands beleid

Han ten Broeke

Prof.mr. B.M. TeldersStichting Mauritskade 21 2514 HD Den Haag 070-3631948 www.teldersstichting.nl www.telderscommunity.nl [email protected]

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Zetwerk en druk: Oranje/Van Loon B.V. Illustratie Kaft:

ISBN/EAN: 978-90-73-896-741 Trefwoorden: Buitenlands beleid, nationaal belang, liberalisme, realisme Prijs: €6,- Juni 2016 Den Haag Frans Engering indekomendehoofdstukken. leesplezier discussie over hetNederlands buitenlandsbeleidverrijkt enikwens uheelveel zich daargraagbijaan. totstandkoming van deze publicatie.Het curatoriumvan de TeldersStichting sluit aan Stephan de Vries enJoël Serphos voor hunzeer waardevolle bijdrageaande ke stellingnamenvan de TeldersStichting. De auteurisspecialedank verschuldigd de inhoudelijkebijdragevan Han tenBroeke indereeks Politiek-Wetenschappelij Het curatoriumwilbijdezen danookunaniemgrote waardering uitspreken voor politiek kanwel degelijk liberaalzijn,zoals deauteurindeze publicatieuiteenzet. en Morgenthau, maareendergelijkerealistische benaderingvan deinternationale sische wereld) wordt steevast geassocieerd metnamenalsMetternich, Bismarck noemde ‘vuile handen’ isdansomsonvermijdelijk. morele beschouwing van deinternationaleverhoudingen. Het makenvan zoge litiek enpragmatismeindeinternationalebetrekkingen meeropleveren daneen een realistisch buitenlandsbeleid het nationaalbelangvan deburgersenstaattedienen’. Zijn buitenlandbeleid datinde‘eerste om plaatsmoetworden alsinstrument gebruikt de auteur, Han tenBroeke, voor eenrealistisch gedreven buitenlandbeleid. Een doen’. het is,zo betoogde Halbe Zijlstra recent in – positieindewereld is.Buiten Europa denktiedereen intermenvan belangenen zijn’. Een landalsNederland zijnwat–zeer moetzichechterbewust relatieve dat gebaseerd isophetgevoel voor veel indewereld medeverantwoordelijk te Stichting: ‘Nederland eenbuitenlandsbeleid iseenkleinemogendheid,maarvoert minister van Defensie Joris Voorhoeve hierover ineenpublicatievan de Telders ‘koopman versus dominee’ debat.In 1982schreef detoenmaligdirecteur enlatere ke ‘belangenversus waarden’ dilemma–inNederland bekendalsheteeuwige Discussies over hetbuitenlandsbeleidworden veelal ingekaderd inhetklassie Ik hoopdatdeze publicatieinliberalekring,maarookzeker daarbuiten,de Een buitenlandbeleid gebaseerd op In deze Politiek-Wetenschappelijke stellingnamevan de TeldersStichting, pleit

zijn gebaseerd opdeovertuiging datmachtspo oorwoord Realpolitik Liberaal Reveil

(of realpolitik in deAngelsak

, ‘tijd datwijhetzelfde 10 vuistregels voor ------

Realistisch buitenlands beleid - 3

Literatuur Conclusie 53 49 X. IX. VIII. VII. VI. V. IV. III. II. I. Inleiding Voorwoord 3 7 de De effectiviteit van mensenrechtenbeleid isbelangrijker dan ongemakkelijk uniformiteit Koester jebondgenoten,ook wanneer de‘vriendschap’ 45 Een realistisch buitenlandsbeleidisinherent inconsequent is Militaire is soms noodzakelijk interventie 41 geloofwaardigheid enafschrikkingscapaciteit Diplomatieke opmilitaire effectiviteitbouwt voort leren Nederland moetdetaalvan derest van dewereld van spreken De NAVO isdebelangrijkstegarantievoor deveiligheid Nederland kannietallesenalhelemaaloveral Nederland buitengrenzenbeleid 25 29 Buitenlands beleiddientindeeersteplaats buitenlands te Nationaal belangisdeprimaire drijfveer van beleid zijn 11 15 I nhoudsopga

39 35 33 19

Realistisch buitenlands beleid - 5

6 5 4 3 2 1 kracht ligt.Pas dankaneeneffectiefbuitenlandbeleid,waarbij Nederland zijn latieve –positieindewereld heldertedefiniëren is,omvervolgens waardeeigen Zijlstra albetoogdein rond Europa, maarookdaarbuiten,dienteenlandalsNederland, zoals Halbe Zeker nu,meteendynamischeenverslechterende veiligheidssituatie indeschil nochveiligheid.naar morele opdenduurperfectie perfectie Vrij naarvoormalig van eenlandworden geofferd endaarmeeuiteindelijkookvrijheid welvaart. wrong to do right’. in 1973treffend formuleerde alseenparadox: ‘the politicianmustsometimesdo ste goedtebehartigen. morele waardengen, diepgewortelde intehandelen,omopdiemanierhetgroot kend als het besef dathetmakenvan zogenoemde ‘vuile handen’ somsonvermijdelijk is(be morele beschouwing van deinternationaleverhoudingen. politiek enpragmatismeindeinternationalebetrekkingen meeropleveren dan een Een realistisch buitenlandsbeleidwordt gedreven doordeovertuiging datmachts ist dieRealpolitik eineabgesagteFeindin allerSelbsttäuschung.’ nügen, wenn dieganzen nuneinmalbisaufweiteres nichtzuhabensind.Endlich Zwecke, undsieweiβ sich,unterallem Vorbehalt, mithalbenResultaten zubeg nicht inder Verwirklichung von Idealen, sonderninderErreichung konkreter Zukunft, sondern indemGesichtkreis siefindetihre derGegenwart, Aufgabe in wezen dezelfde kern: ‘Die Realpolitik bewegtsichnichtineinernebelhaften August Ludwig von Rochau formuleerde zoals diezou moetenzijn,centraalstaat.De negentiende-eeuwseDuitse politicus zou moeten worden. Een buitenlandsbeleidwaarin dewereld zoals dieis,enniet sentie uitvan een realistisch buitenlandsbeleidzoals dat doorNederland gevoerd ‘I’m anidealistwithoutillusions’, zei John F. Kennedy.

Zie ook:R.de Wijk, A.L. von Rochau, H.A. Kissinger, M. Walzer, ‘Political Action: The Problem of Hands’,Dirty tional Affairs S.A. Garrett, ‘Political Leadershipandthe Problem of“Dirty Hands”’, Deutschlands House Geciteerd in: A.M.Schlesinger, Jr., (1973), pp. 160-180. , Boston,1965. dirty hands-problem dirty , Heidelberg, 1868,p. VI. 8 (1994),pp. 159-175. Diplomacy 5 Zonder debereidheid vuilehandentemaken zaldeveiligheid Grundsätze derRealpolitik, Angewendet aufdiestaatlichenZustände Secretary ofState Machtspolitiek 4 Liberaal Reveil Zoals deAmerikaansepoliticoloogMichael Walzer het , New York City, 1994,p. 812. ). Anders gezegd is het soms noodzakelijk tegen ei I nleidng , Amsterdam, 2015,p. 17. A Thousand Days: John F. Kennedy inthe White HenryKissinger, bereikt eenlanddatstreeft , zich bewust tezijnvan, zichbewust watzijn–zeer re Realpolitik minderprozaïsch, maartrof 1

Die dees uitspraakdrukt Philosophy &Public Affairs 3 Daarbij hoort ookhet Daarbij hoort 6 2 Ethics &Interna- - - - - 2 - - -

Realistisch buitenlands beleid - 7 vrijheid, veiligheid en welvaart behoudt of zelfs verbetert, vorm krijgen.7

Een dergelijk buitenlands beleid is vanuit liberaal perspectief goed te verdedigen. Daarbij zijn drie redenen primair van belang. De eerste is dat tastbare belangen van individuen – de Nederlandse burgers – centraal komen te staan in een dergelijk beleid, in plaats van de belangen en vaak vage, naïeve idealen van een select groepje beleidsmakers en bestuurders. Binnen het liberalisme staat het individu centraal. In de wereld zoals deze tegenwoordig vorm krijgt maken individuen veelal onderdeel uit van grotere gemeenschappen: volkeren of samenlevingen die gebonden worden door een gezamenlijke historie, cultuur en vaak ook een grondgebied. Op die wijze ontstaat een politiek verband van burgers. In een democratische rechtsstaat staan deze burgers centraal: de macht van de overheid is van die van het volk afgeleid en het staatsgezag is beperkt aan formeel vastgelegde regels. Dat geldt ook voor het buitenlands beleid. Het nationaal belang is in wezen niets meer of minder dan het belang van al die burgers die gezamenlijk het volk vormen. Anders geformuleerd heeft een liberaal buitenlands beleid niet de belangen van de gehele wereld of de willekeurige idealen van enkele besluitvormers voor ogen, maar moet in eerste instantie Nederland zelf beter worden van de effecten van ons eigen buitenlands beleid. En met ‘Nederland’ wordt dan ‘de Nederlandse samenleving bedoeld, bestaande uit alle Nederlandse burgers die primair vrijheid, veiligheid en onafhankelijkheid nastreven. Een goed buitenlands beleid begint bij deze overtuiging.8

Realistisch buitenlands beleid - 8 Realistisch De tweede reden is dat een dergelijk beleid past in een liberale traditie waarin zeer wantrouwend tegen maakbaarheidsdenken wordt aangekeken. Meestal wordt dit wantrouwen het krachtigst getoond in de binnenlandse politiek, bijvoorbeeld als het gaat om utopische plannen, waarin een ideale samenleving door enkele kunst-

7 H. Zijlstra, ‘Realistisch Buitenlandbeleid’, Liberaal Reveil, maart 2015, pp. 46-52. 8 Patrick van Schie, de directeur van de liberale TeldersStichting, beargumenteert in een artikel in Liberaal Reveil dat artikel 90 van de Grondwet geschrapt moet worden. De inhoud van het artikel is volgens hem een terugval naar de tijd vóór de Verlichting, toen de belangen en het idealisme van een kleine bovenlaag de buitenlandse politiek bepaalden. Ook artikel 90 van onze huidige Grondwet ziet Van Schie als product van het politieke idealisme van een kleine bovenlaag, ten koste van de burger. Het artikel maakte een levendige discussie los, ook in liberale kring. Zo kwamen voormalig minister van Defensie Wim van Eekelen en universitair docent Volkenrecht Kenneth Manusama met een reactie in Liberaal Reveil. Zonder hier inhoudelijk in te gaan op dit pleidooi of de discussie, is dit wel een praktisch voorbeeld van hoe de burger centraal kan worden gesteld in ons buitenlands beleid. Zie voor het artikel: P. van Schie, ‘Schrap huidig artikel 90 Grondwet. Schimmige ‘internationale rechtsorde’ vertroebelt Nederlandse blik op de wereld’, Liberaal Reveil, juni 2014 (2), pp. 78-82. En de reacties: W. van Eekelen, ‘Internationale rechtsorde is Nederlands belang’, Liberaal Reveil, september 2014 (3), pp. 163-164; K. Manusama, ‘Internationale rechtsorde. Belang en begripsverheldering’, Liberaal Reveil, september 2014 (3), pp. 165-166. expliciet ensomsimpliciet,alseenrode draaddoordetekstheenlopen. Bovenstaande liberaleoverwegingen geldendaarbijalsuitgangspuntendie,soms buitenlands beleidbeschreven, voorzien van context,illustratiesenaanbevelingen. tengrondslag ligt.Inartikel worden ditartikel tienvuistregels voor eenrealistisch den tothandelingsvermogen –doetnietsafaanhetliberalefundamentdatdit (ideale) methethaalbare (praktische)moetworden verenigd –moraliteitmoetlei onaal belang’ zijntescharen. Dat daarbijsteedsvoorop staatdathetwenselijke en hetnastreven van doelendienietperdefinitie onderdestriktenoemer ‘nati aandachtzijnvoor mensenrechten,ruimschoots het(interne)karaktervan staten voor hetindividu eninterneaangelegenhedenvan staten.Zo zalinditartikel invuloefening van eenrealistische buitenlandsbeleid,waarinnauwelijks oogis ofwit:liberalewaardenzwart worden nietoverboord gegooidineen pelijk) bekendisalshetliberaleparadigma. Wat datbetreft ishetgeenkwestie van gaat worden, ingrote lijnenverenigbaar zalblijkenmetwat(politiek-wetenschap De derde enlaatstereden alspolitiek realisme isdatwatinditartikel verdedigd cirkel rond. namelijk gebaseerd zijnopde belangenvan deeigenbevolking. Daarmee isde een raakvlakmetdehierboven beschreven eerstereden. Die prioriteitenmoeten prioriteiten moetenworden gesteldin hetbuitenlandsbeleid.Op datpuntbestaat beperkt maakbaar. Voor iederland–groot ofklein,rijkarm–geldtdaarom dat ten zichnietiniedere gewenste richtingduwen. De wereld is,andersgezegd, zeer samenleving zichnietiniedere gewenstevorm laatkneden,dewereld daarbui den. We kunnennueenmaalnietallesenalhelemaaloveral. Net zoals een hoek. Vanuit liberaaloogpuntishetverstandig dergelijkwensdenken tevermij rond over hetBinnenhof –uitzowel links-idealistischealsrechts-populistische buitenlands beleideenidealewereld kancreëren waantregelmatig alseenspook zeer opvoor debuitenlandsepolitiek.Het ideedatNederland viaeenoverspannen grepen zogenaamd binnenhandbereik zou liggen.Het principegaatechtereven rücksichtslose - - - -

- -

Realistisch buitenlands beleid - 9

11 10 9 Schlesinger,historicus Arthur Jr. zelfs dat‘[t]hecompulsiontoseeforeign affairs ggende titel‘The Amoralityof Necessary Foreign Affairs’ het nationaalbelang. bevolking. Moralisme met zoals hijhetzag,wasindiezinperdefinitie vervlochten was inzijnogenhetzelfbehoud van destaat.Thans zouden we wellicht zeggen: de len enwatvelen alsmoreel beschouwen. De hoogstemorele plichtvan regeringen hau. Daartegenover staatdeovertuiging van bijvoorbeeld politicoloogHans Morgent eenvoortvloeisel. tenschendingen, isdaarvan woordelijkheid zouden hebbenintegrijpenbijgenocidesofernstigemensenrech len. waarin burgerszichnietalleenfysiek,maarbovenal ‘moreel veilig’ kunnenvoe het geval was geweest: buitenlandsbeleidmoesteenwereld helpenvormgeven dat moraliteiteengrotere rol moestkrijgeninbuitenlands beleiddantotdietijd geschreven. Zo betoogdedeAmerikaansepoliticoloogStanley Hoffmann in1996 verhouding tussenhetnationaalbelangenmoraliteitdienttezijn,isuitvoerig Over derol diemoraliteitinhetbuitenlandsbeleiddienttespelenenwatde live.’ policy; itwouldbemore correct tosaythatitconductsforeign policyinorder to Kennan het ooitformuleerde: ‘A politicalsocietydoesnotlive toconductforeign heid, veiligheid enwelvaart –van deburgersenstaattedienen. omhetnationaalbelang–opgebouwdworden uitvrij alsinstrument gebruikt het handelenvan destaat.En dusmoethetbuitenlandsbeleidindeeersteplaats kenbare principes’, ookwel de als abstracteeenheid,meteennationaalbelangdatberekenbaar was.Deze ‘bere eu, dezeventiende-eeuwse Franse staatsman,ontwikkeldealhetideevan destaat noglangniet.Kardinaal maarhijabdiceert hijevolueert, deRicheli emancipeert, voorlopig de dominanteeenheidininternationalebetrekkingen. De natiestaat postmodernisme toteenzekere erosie van denatiestaathebbengeleid,blijftdeze Hoewel ontwikkelingenalsmondialisering, deopkomstvan nieuwe actoren en I. N

George Kennan voor ineenlezing Princeton University 1954;gepubliceerd inmaart in: vs. Moral Abstractions’, 75(2), 1996,pp. 172-175. G.F. Kennan, S. Hoffman, ‘In Defense of Mother Teresa: Morality in Foreign Policy’, H.J. Morgenthau, ‘The Mainsprings ofAmerican Foreign Policy: The National Interest 10 11 9 Een conceptals Volgens hemisersprakevan eenspanningtussensuccesvol politiekhande ationaal Realities ofAmerican Foreign Policy v In in eenartikel an the responsibility toprotect

American Political ScienceReview belang

buitenlands raison d’état

Harper’s Magazine is

de genoemd, vormen dedrijfveer voor , Princeton, 1954,p. 4. (R2P),waarbijstatendeverant

primare

beleid 44(4),1950,p. 834. in1971,metdeveelze , schreef deAmerikaanse

drijfveer Zoals George Foreign Affairs - - - - -

- - - -

Realistisch buitenlands beleid - 11 Realistisch buitenlands beleid - 12 15 14 13 12 zijnomhetnationaalbelangtedienen. Hetin deeersteplaatseeninstrument ‘we beleid moetdanookeenafgeleideblijven van deinternationalewerkelijkheid en zich eenverlichte, morele buitenlandsepolitiekkunnenpermitteren. Buitenlands zijn immersdesterke landen,metsterke defensieeneensterke economie,die zin volgt moraliteitopeenkrachtigenbelangengedreven buitenlandsbeleid.Het drijfveren, maarmogenhetnationaalbelangdaarnooitonderlatenlijden.In die indebuitenlandsepolitiekmoetennietblind zijnvoorOverwegingen morele een realistische buitenlandse politieknogeenssterk temarkeren. wordt gehanteerd. Het isdaarom noodzakelijkerdanooitdeuitgangspuntenvan heven vinger’ maarnuookdoor(nationalistisch)rechts nietalleenterlinkerzijde, in schrilcontrastmethetzelfbeeld van deNederlandse politiek,waarinde‘opge van dedeskundigenderinternationalepolitiekzijn,maarhetstaat de observatie bij moralismeindemeestegevallen opdetweede plaatskwamtestaan.Dat moge ‘georganiseerde aanpassingaandeinternationaleomstandigheden’ Ons buitenlands beleidis,indewoorden van Duco Hellema, veelal eenvorm van ook indeNederlandse buitenlandpolitiekaltijdopdeeerste plaatsheeftgestaan. onder anderen politicoloog Alfred van Staden aandatrealisme inwerkelijkheid buitenlandse politiekeenmoralistischetraditiebeogentoeteschrijven, ring van de internationalerechtsorde wordt genoemd. Waar velen deNederlandse scherming van de belangenvan hetKoninkrijk alsdehandhaving endebevorde inonze Grondwet,artikel 97,waarinzowel teweten artikel deverdediging enbe traditie van hetNederlands buitenlandsbeleid.Zij ligtookverankerd ineenuniek Een synthese tussenbeidevisiesisgelukkigmogelijkendiewordt zichtbaarinde rele’ keuzes metzichkanbrengen. is, ofdienttezijn. Wel dateenrealistisch beleidnueenmaalonmiskenbaar‘amo goede voornemens. Dat betekentoverigens nietdatbuitenlandsbeleid immoreel quences.’ in moraltermsmayhave, withthenoblestofintentions,mostghastlyconse 16

2010, pp. 40-51. pp. 44-45. mer’, in:B.R.Bot,e.a., 1960-1971 politiek’, de Nederlandse buitenlandsepolitiek.Zie bijvoorbeeld: P. deBruijn, ‘Een cursusmachts op ethiek,hettweede heefteenjuridische basis. 1971, pp. 72-73. A. van Staden, Zo schreef deNederlandse columnistJérôme Heldring, vaak geërgerd, over moralismein Ook moetmoraliteitnietworden verward metlegitimiteit.Het eersteheeftbetrekking A.M. Schlesinger, ‘The Amoralityof Necessary Foreign D.A. Hellema, 12

In Nederland zouden we zeggen: deweg naardehelisgeplaveid met De Groene Amsterdammer , Baarn 1974,p. 21.Zie ook:H.A.Schaper, ‘De geschiedenisalswapenka Een trouwe bondgenoot:Nederland enhetAtlantisch bondgenootschap, Nederland in dewereld: debuitenlandsepolitiek van Nederland Lijn indebuitenlandsepolitiekvan Nederland 13 , 10mei1995.

Affairs’, Harper’s Magazine , Den Haag, 1984, 16 geweest,waar 14 , Houten, toont 243, - - - - -

- 15 - -

belangen gestuurde buitenlandpolitiek: hetkanzelfs levensgevaarlijk zijn. landse deelnameaande VN-missie inBosnië,isnietalleenonverenigbaar meteen moeten ietsdoen’-devies, datonderandere indejaren ’90leiddetotdeNeder -

Realistisch buitenlands beleid - 13

17 groot is,alshaarhandelingsvermogen onvermijdelijk begrensd. ‘Qui trop em Hier klinktdoordatdenoodaaneeneffectief Europees buitenlandsbeleideven en actieve bemoeienisomaldaarconflictente voorkomen. collectieve beschermingvan deEuropese buitengrenzen, steunaandedirecte regio Europese benaderingmoetzich,volgens hem,indeallereerste plaatsrichtenopde ële vluchtelingencrisis,diehijdanookde‘lakmoesproef voor Europa’ noemt.Die Frans Timmermans voor eenpragmatischebenaderingvan dehuidigeenexistenti het eenkwestie van inzicht nietleidendwordt gemaaktvoor hetgehanteerde buitenlandsbeleid,blijft ennietovergrondgebied endeeigenachtertuin ‘de rest van dewereld’. Zolang dat ten kansinvloedrijktezijn.Andersgezegd, gaanwijprimairover hetEuropese concreter worden gemaakt.AlleendanmakendeEuropese Unie enhaarlidsta Om toteenserieusEuropees buitenlandsbeleidtekomen,moetdatkleineren de beleidondermijnen. beleid datdievolgorde zalhetdraagvlakvoor datzelf ookmaarenigszinsomkeert, luxe permitteren verder dandeeigenbuitengrenzen tekijken.Een buitenlands wordt stabieltehouden,kunnenwe onsde ondernomenom deeigenachtertuin belangen endusopdegebiedenrondom Europa. Pas wanneerdaarvoldoende meer veerkracht tegeven, dientinde eersteplaatsgerichttezijnoponze eigen riteiten. De inzet van militairen, maarookvan hulpgeldenomlandenintransitie totbrandhaardenachtertuin verworden, dwingtdatonstothetstellenvan prio devredediep inAfrikaofAzië tehandhaven, maaralslandeninonze Europese Nederland kannogzo enthousiastmilitairen bijdragenaaneenvredesmissie om schrikken ofintegrijpen. EU-verband degrensbewaking temilitariseren ofinNAVO-verband militairafte me kostenvoor vluchtelingenopvang. Daarnaast dwingenze Nederland omin tot ontwrichtendemigratiestromen, totprivacy beperkende maatregelen enenor veiligheid en welvaart kunnen beperken. Ze raken deomzet van bedrijven, leiden de randvan Oost-Europa dwingenNederland totkeuzes diealleonze vrijheid, van een se buitengrenzen enbedreigen dusookdebelangen van Nederland. De gevolgen Wanorde engeweld veroorzaken momenteelenorme instabiliteitaanonze Europe

II. B p. 25. F.C.G.M. Timmermans, failed state plaats uitenlands inLibië,eenburgeroorlog inSyrië ofeen overpromise andunderdeliver.

buitengrenzenbeled Broederschap: pleidooivoor verbondenheid

beleid

dient Terecht pleitte Eurocommissaris

in 17

frozen conflict

te , Amsterdam, 2015, de

zijn

eerste aan - - -

- - - -

Realistisch buitenlands beleid - 15 Realistisch buitenlands beleid - 16 20 19 18 behouden. Om diereden zaldeHoge Vertegenwoordiger buitenhetcontinent leid altijdeensterk intergouvernementeel envooral ookconsensueelkarakterzal identiteiten enbelangenzijndermateverschillend, datEuropees buitenlandsbe niet zodanig convergeren datdeze realiteit significantzal veranderen. Nationale Hoe graagveel federalistenhetookwillen,zullennationalebelangenvoorlopig slagvaardig optreden nauwelijks gesproken kanworden. lende lidstaten.Posities zijn naliterswaterbijdewijndermatealgemeen,datvan diger veel tijdkwijtisaanhetnavigeren van depolitiekeagenda’s van deverschil lende ofzelfs tegenstrijdigebelangen.Het gevolg isdatdeHoge Vertegenwoor afzonderlijke lidstaten. Vaak hebbenveel van deze landenooknogeensverschil een mandaatteverschaffen, alsookhaarwoordvoeringslijn aftestemmenmet28 het Verdrag van Lissabon, maaromtotactieover tegaandientzijzichzelf eerst pese Unie voor buitenlandsezakenenveiligheidsbeleid isweliswaar verbeterd in maar politiekedwerg’. Hoop SchefferpleegtdeEU ook wel aanteduidenals ‘een economische reus, Maar datisdeEUniet. om snelenslagvaardig tereageren. slachtoffers maken. Dergelijke crisesvragenomeen Europese Unie dieinstaatis epidemie alsEbola kanzichviaeenvliegtuignaarEuropa verplaatsen endaarvele zich immerszowel aanonze buitengrenzen alsinonze binnensteden.En ookeen hetonderscheidtusseninterneenexterneveiligheid.vervaagt ISISmanifesteert een toenemendaantalbuitenlandsecriseswaarmeeonscontinenttemakenkrijgt, inhogematededominantievan denationalestaatalsultiemeactor.teert Maar bij veiligheidsbeleid isdanookoverwegend intergouvernementeel van aard enrespec supranationale Europese instituties.Gemeenschappelijk Europees buitenlandsen gen van bevoegdheden ophetgebiedvan buitenlands enveiligheidsbeleid naar Tot geweest methetoverdra nutoezijnEU-lidstatenuitermateterughoudend EU-landen ophunrespectievelijke nationale(oflokale)niveau. een bevoegdheid overneemt alszijinstaatisdoeltreffender optetreden dande zen ookvan Europese samenwerking, ishetprincipedatdeEuropese Unie slechts krachtig omhelzen. De essentievan het Europese subsidiariteitsbeginsel,eninwe brasse malétreint’, zei Frits Bolkesteinalin1997.

enigde Staten’, Kosovo-akkoord van 2015. wel relatieve wordt eensgezindheid getoond, zijnsuccessenmogelijk,zoals blijktuithet mei 1997. Echter, alstenaanzienvan deeigenomgeving,zoals bijvoorbeeld de Westelijke Balkan, F. Bolkestein,‘Het isnogveel tevroeg voor heteindevan denationalestaat’, J.G. deHoop Scheffer, ‘LanceArmstrong ende verhouding tussen Europa ende Ver CDV , herfst 2003,p., herfst 58. 20 19 De positie van deHoge Vertegenwoordiger van deEuro Voormalig secretaris-generaal van deNAVO Jaap De 18 Wie teveel omarmt,kanniet Trouw , 31 ------23 22 21 troleren. Of delidstatenUnie deze rol gunnen,isechterverre van zeker. nen afbouwen, mits deEUinstaatblijktdergelijkeprojecten zorgvuldig tecon inspanningen ophetgebiedvan bijvoorbeeld energiepolitieklangzamerhandkun geval deverschillende lidstaten.Het gevolg kanzijndatdelidstatenbilaterale landen –kandeEuropese Unie veel meerbereiken dandesomderdelen,indit Vrijhandels- enInvesteringsverdrag metde Verenigde Staten engasdealsmetderde bij hetaangaanvan vrijhandelsakkoorden –bijvoorbeeld het Trans-Atlantisch handelspolitiek enintoenemendemateenergiebeleid. terreinen isdierol begrensd totde(directe) eigenomgeving.Uitzonderingen zijn buitenlands enveiligheidsbeleid kanopleveren. eenmeerwaarde Voor demeeste Dat neemt nietweg daterookterreinen zijnwaarop deUnie ophetgebiedvan on’ zelfs voormalige hegemoonisgeworden, zijisnogsteeds‘the Indispensible Nati scheiden. Hoezeer de VS indehuidigewereld van wanorde of eenterughoudende een stokachterdedeurwaarmee Verenigde Staten zichjuistvan deEUonder stroef enzijn dehandelingskaderstesmal.De Europese Unie namelijk ontbeert vullen (tenzijalsfacilitator). amper derol van kunnen bemiddelaar ineenconflicttussentweever partijen

22 energiedragers enonderhandelde prijsvorming. energiebeleid eenBrusselse aangelegenheid, bijvoorbeeld metdetoenemende gripop was altijddeinterconnectiviteit van hetenergienet,maar intoenemendematewordt ments/1998/980219a.html. Matt Lauer hier opheteigencontinentwel goedtoeinstaatis. Elke EU-lidstaatbepaaltnogzeker de eigen energiemix.De eerste Europese dimensie metSecretary ofStateInterview Madeleine AlbrightopNBC-TV‘ Overigens toontdecasus-Kosovo aandathetinstituutvan deHoge Vertegenwoordiger omdatzijnaastdepotentievan geld,ookdepotentievan geweld meebrengt. , 19 februari 1998,tevindenop:http://1997-2001.state.gov/www/state, 19februari 21 Daarvoor isdeEuropese Daarvoor diplomatieke machinete 23 Door alsblokoptetreden The Today Show’ with ------

Realistisch buitenlands beleid - 17

klasse. Ondanks hetfeitdatNederland relatief kleinvan omvang is, Nederland heeftininternationaalverband vaak gebokstboven deeigengewichts landbeleid Aan hetbuitenlandgehecht:over verankering enstrategie van Nederlands buiten beleid, werd mooionderwoorden gebrachtinhet2010verschenen rapport verantwoordelijk zijngeweest voor hetvormgeven van Nederlands buitenlands meespeelt. Dat die overtuiging leeftonderdegenendiedeafgelopenjaren mede waarNederlandkan uitoefenenalsdelandeningewichtsklasse regelmatig in Die praktijkkantothetmisverstand leiden datNederland evenveel invloed aan internationalemilitaire missies endiplomatiekeinitiatieven. de wereld. ven bijde G20, beeld hetIMFende Wereldbank. Tot mochtNederland voor kort ookaanschui nale organisatiesalsde Verenigde Naties, bijvoorbeeld eenprominente rol bijdeoprichting enontwikkelingvan internatio 28 27 26 25 24 Michael Mandelbaum optoe,diehetbuitenlandbeleidvan deAmerikaansepre bedreigingen. De WRR pastehiereenanalysevan deAmerikaansepoliticoloog kern dus,bestaandeuitharde keuzes gebaseerd opeenafweging van belangenen weinig dat deverschillende bestanddelenmetelkaarverbindt’. van aspiraties, standpuntenenactiviteiteninhetmiddenvan diewaaierzit WRR constateerde datNederlands buitenlandbeleidbestond‘uit eenbrede waaier

Amsterdam, 2010,p. 47. ankering enstrategie van Nederlands buitenlandbeleid de wereldbevolking, wereldhandel enwereldeconomie vertegenwoordigen. sed primaat van besluitvorming verschuift immers steeds meernaardergelijke men om‘systemic risks’ uithetbankwezen tehalen. www.unhcr.org/558a639f9.html. het jaar2015driekeerindetop15van grootste donateursvan UNHCRvoor: http:// www.globalfirepower.com/countries-listing.asp. In 2016staatNederland opplaats39indielijst,tussenNoorwegen enPeru. Zie: http:// ranglijst samen,waarbijdekrijgsmachtenvan landenworden beoordeeld op50factoren. Zo niettot de zwaargewichten. tair gezien steltGlobal Firepower iederjaareenmilitaire wereld opbasisvan hetBruto Nationaal Product), politiekenzeker mili maarbehoort Wetenschappelijke Raadvoor het Regeringsbeleid, Pogingen omtoegangteverkrijgen totdergelijkefora,verdienen aanmoediging.Het Zo heeftNederland in2008een voortrekkersrol gespeeld bij hetopzetten van mechanis Zie bijvoorbeeld degulleNederlandse bijdrageaandeUNHCR.Zo komtNederland in Nederland iseconomischzeker geenkleinland(in2015dezeventiende economieter fora, diewellicht nietaangekleedzijn met verdragen, maarwel hetovergrote deelvan van de Wetenschappelijke Raadvoor hetRegeringsbeleid De (WRR). 27 III. N Ook onslandregelmatig levert belangrijkeengewaardeerde bijdragen 26 debijeenkomstenvan detwintigbelangrijksteeconomieënin al ederland

helemaal

kan 25

deNAVO endeEU,maarookbijvoor niet

niet Aan hetbuitenland gehecht: over ver (WRR-rapportnr.

o veral

alles 28 Geen (harde)

85), Den Haag/ en 24 speeldehet non-rules-ba

------

Realistisch buitenlands beleid - 19 Realistisch buitenlands beleid - 20 34 33 32 31 30 29 Nederland namtoenhetstokjeover van flankindepolitiek,die deconservatieve over derol van Nederland ophetwereldtoneel schromelijk overschat. Progressief lands buitenlandsbeleidworden aangemerkt: vanaf ditmomentwerd hetdenken van deCommissie-Mansholt kanalseenkeerpuntindeevolutie van hetNeder het gidslandprincipeweerklank vindenopenrond hetBinnenhof. veranderen van dewereld. het Kabinet-Den Uyl. Nederland moesteenleidenderol opzichnemeninhet kader van campagnevan degezamenlijke dePvdA, D66endePRR,alsmededoor ciet bepleitdoordeCommissie-Mansholt, eenmaatschappelijkedenktankinhet maken eninternationaalboven tepresteren, proportioneel werd alin1972expli De ambitie omvan Nederland eengidslandopveel verschillende terreinen te veel inde wereld medeverantwoordelijk tezijn,’ aldus Voorhoeve. eenbuitenlandsbeleiddatgebaseerdgendheid, maarvoert isophetgevoel voor conclusie ineenpublicatievan de TeldersStichting. ‘Nederland iseenkleinemo minister van Defensie Joris Voorhoeve kwam–overigens alin1982–totdeze magworden vanredelijkerwijs eenlandalsNederland’. verwacht Ook voormalig tot uitingomdekopboven hetmaaiveld uittestekenenmeerwillendoendan tegenwoordig geconfronteerd ziet’. Er issprakevan ‘een dieperliggendebehoefte en deomvang van deproblemen waarmee deinternationalegemeenschapzich van desamenleving, overal aanwezig wilzijnenblijven, ‘zeker deaard ookgezien beleid ineenonzekere wereld de Clingendael-publicatie Yvonne Kleistraconstateerde inhetverlengde van het treffendWRR-rapport in reflecteerde. een mensenrechtenambitie opbasisvan hetprincipevan ‘iedereen, altijdenoveral’ de mensenrechtennota van 2007,waarbijdemeerdan100actiepuntenexpliciet sident Bill Clinton vergeleek meteendonut. pp. 409-416. J.L. Heldring, ‘RhetoricandReality inDutch Foreign Policy’, R. Wiche, & 1997, p. 78. een onzekere wereld & D.A.Hellema (red.), strategie voor hetbuitenlandsbeleid New York Times Y. Kleistra,‘Nederland buitenlandbeleidalseendonut’, in:J.Q.T. Rood, M.L.L.Segers J.C. Kennedy, ‘Nederland als hetmeestprogressieve land terwereld’, in: W. van Noort J.C. Kennedy, J.J.C. Voorhoeve, Ministerie van Buitenlandse Zaken, Geciteerd in: T.L. Friedman, ‘Rethinking foreign affairs:are theystillaU.S.affair?’, 30 Nederland als voorbeeldige natie Nieuw Babylon inaanbouw: Nederland indejaren zestig , 7 februari 1992. , 7februari De Rol van Nederland inde Wereld , Den Haag, 2011,pp. 123-151. Bezinning ophetbuitenland:Nederlands Buitenlands beleidin 33 Bezinning ophetbuitenland:Nederlands buitenlands Maar ooknadeval van hetKabinet-Den Uyl bleef 31 hoeeengroot deelvan debeleidselites,maarook , Den Haag, 2007. Naar eenmenswaardig bestaan:eenmensenrechten , Hilversum, 2006, pp. 105-118. 29 Als voorbeeld gebruikte de Alsvoorbeeld gebruikte WRR , Den Haag, 1982,p. 1. The World Today 32 , Amsterdam, 34 Het pleidooi Zie ook: , 1978, The - - - - 35 per definitiewordt zoals wij. Fukuyama’s te twijfelenaandeuniversaliteit van mensenrechten, maarwel omhetongelijkvan derlandse bemoeizuchtofalswesters gepercipieerde betweterij. Dat isgeenreden BBP indatdeelvan dewereld datzichweinig totnietsgelegenlaatliggenaanNe bulk van dewereldhandel eengroeiend aandeelvan zichafenberust hetmondiale G7, deG8ofG20.Nu alleefthetmerendeel van dewereldbevolking, speeltde de VN, huninvloedten gunstevan nietop regels gebaseerde alsde vergadertafels wereld verliezen opregels enverdragen gebaseerde multilaterale organisaties zoals zijn waarden juistinonsbelangis.Nederland heeftalsindsHugo deGroot in1609 buitenlandse politiekendeerkenning dateenbredere mondialeacceptatievan die slimmere enmeerselectieve toepassingvan onze, ookdoorwaarden gedreven, die uitsluitenddooreigenbelanggedreven worden. Dit iseenpleidooivoor een Dit isgeenpleidooivoor reputatie tengoede komt. ‘niche-inzet’ eenhandelsmerk opleveren vormen enexpertise diedeNederlandse verband worden daarmeenamelijkconcreter enzichtbaarder. Bovendien kandeze langen enexistentiëlebedreigingen iseenvoorwaarde. Prestaties ininternationaal dan wel een bijdragevan Nederland verwacht. heid bijhetparlement,datnauwelijks prioriteitensteltenbijelk magworden.bijdrage verwacht Hierin ligtoverigens vooral eenverantwoordelijk terreinen waarop hetverschil kanmakenof waarop eensignificante Nederlandse Nederland doeterdusgoedaanverantwoordelijkheid tenemenopeenaantal duw staan. de wereld maarzeer beperkt maakbaar, laatstaanvoor delandendieinhunscha alles moeten(blijven) doen’, zo steldeKleistraterecht. Zelfs voor supermachtenis voortouw, ‘maar datbetekentnietautomatischwe opaldeze terreinen [ook] kan opeenaantalvan deze terreinen wel verantwoordelijkheid nemen,ofzelfs het vluchtelingenvraagstuk, burgeroorlogen eninternationaalterrorisme. Nederland oplossen. Hetzelfde geldtvoor hetarmoedevraagstuk,smeltende ijskappen,het dat Nederland alle(mensenrechten)problemen indewereld nietzelfstandig kan De realiteit van ditmomentgebiedtonsvast testellen,endatbetoogdeKleistraal, de realiteit van eenNederland zonder koloniënmaarmoeilijkkonaanvaarden. uiteenlopende verzoeken samenstellen. se regering van Saoedi-Arabië heeftgevraagd,kanmetgemakeenlijst van vele tientallen Wie bijvoorbeeld opsomt watde Tweede KamerdeafgelopenvijfjaarviaNederland Mare Liberum End ofHistory schreef immersbelangbijeen ad hoc- teerkennen dat,wieonze ontwikkelingdoormaaktook diplomatie zoals die wordt bedreven doorlanden 35 Maar eenafweging van vitalebe rules based rules wereld. Maar indeze event eenactie - - - - -

Realistisch buitenlands beleid - 21 Realistisch buitenlands beleid - 22 een realistisch ‘engageren’ inplaats van ‘retraiteren’. Dergelijk buitenland zullenintoenemendemateonslotenwelzijn bepalenendaarbijpas maar hetbuitenlandnietuitNederland. inhetnabijeenverre De gebeurtenissen dat Nederland tekunnentrekken, wel kandenkenzichuithetbuitenlandterug vreert dieheteeneeuwgeledenookzo koesterde. Maar netalstoenzalblijken waarmee onslandzichwederom ineenpositievan isolatieenneutraliteitmanoeu Europese Unie hebbenNederlanders eenhandelsverdrag metOekraïne verworpen, is. Vanuit eenallangsluimerende ennuwoekerende, fundamenteletwijfelover de kant indeomgekeerde illusie dat eenNederlandse baarheidsideaal, wentelt eendeelvan deNederlandse bevolking zichaandeandere genwoordiging –opverstikkende wijze vasthoudt aaneendoorgeschotenmaak Waar aan deenekanteenelite–aangevoerd dooreen op holgeslagenvolksverte een klapstoeltjebijdeG20. haalbare machtsgremium voor eenlandalsNederland, minderinonsbelangdan of centraaltestellen.Andersisdezetel inde Veiligheidsraad, hoewel hethoogst boodschappenlijstjes natejagenomoveral enaltijd mensenrechten aandeorde neiging van hetNederlandse parlementmoetenworden weerstaan eindeloze om hetmultilateralesysteemmethelekleinestappenteverbeteren. Ook zalde in deeersteplaatseenvan machtenkennis.Die moetgerichtworden aangewend ten zijnvrede, recht enontwikkeling,maardepositiein Veiligheidsraad iser doordrenkt van geloofinmultilateralemaakbaarheid.De Nederlandse speerpun om per2017eenzetel inde VN-Veiligheidsraad tebemachtigen,wordt nogsteeds Ook hierisrealisme ennuchterheidgeboden.De huidigepogingvan Nederland Het doelmoet zijnomeenstabiliserend buitenlands beleidtevoeren datgericht fijngeknepenin een verlammende bankschroef.trum voor realistischeruimte buitenlandpolitiekwordt aanbeidekantenvan hetspec diplomatie tebespelenmeteenrealistisch oogvoor heteigenrelatieve belang.De ling maakthetlastigvoor elkeNederlandse regering omnog alle registers van de zelden van onderkoelt eenhoge,schrilleverontwaardiging. endruipt Deze opstel of Erdoğan dieonslijkttechanteren, dereactie van deNederlandse politiekis oren zodra dewereld reageert. Of hetPoetin isdierauwe machtspolitiekbedrijft de beidevingersdieelkaargezelschap zijngaanhouden,echtersnelinde danwel verontwaardigt afwijstvan watnietaanonszelfbeeld voldoet. De genoem wijze waarop Nederland zichafwendt van watonze publiekeopinienietbevalt, klinkt, datwijonszouden ‘terugtrekken achterdedijken’, slaatevenzeer opde Het dathierinNederland manifesteert. zich nuzo nadrukkelijk verwijt weleens links, maarevenmin van de‘opgeheven middelvinger’ van populistischrechts die langer devorm aannemenvan hetbefaamde‘geheven vingertje’ van ouderwets wereld waarinhetrelatieve belangvan ‘het Westen’ steedsverder afneemtkanniet alleingang zonder consequenties engagement ineen ------helaas noglangnietrijp. aangepakt. De Nederlandse publiekeopinieblijktvoor eendergelijkerealpolitik en deangstvoor Poetin kondenmetdedealalstwee vliegenineenklapworden dementen inSyrië deEUverder tezetten. De onderdruk boosheidopErdoğan van deEgeïsche zee ookPoetin heeftberoofd omviabombar van eeninstrument deze dealmet Turkije endespectaculaire afnamevan vluchtelingenviaderoute steun bijdebevolking leidt. Wat inhetgeheelaanoogwordt onttrokken isdat van eenzwakke onderhandelingspositietotstandkwamendusnietbegripof de voorwaarden –diespectaculairsuccesvol is,maardieogenschijnlijkopbasis voor eenEuropeseruil gestel bijdrageenvisumliberalisatie opbasisvan daarvoor EU en Turkije –waarbij Turkije Syrische in vluchtelingenopvangt enterugneemt evenzeer.begrip verwerven Neem alsvoorbeeld devluchtelingen-dealtussen wel eenkeihardelandagenda isdaarvoor publiekesteunen voorwaarde. Daarvoor om grotere effectenaantejagen. Het stellen van scherpeprioriteitenindebuiten Hetnen vervullen. Nederlands buitenlandsbeleidkandanalshefboomwerken op ontwikkelingshulp, voldoet Nederland aanallevoorwaarden omdierol tekun diplomatiek netwerk, eenveelzijdig inzetbare krijgsmachteneengenereus beleid is oponseigenbelang.Met mixvan eenafgewogen eenkwalitatiefhoogwaardig - - - -

Realistisch buitenlands beleid - 23

38 37 36 Schaper, datde‘[n]auwe samenwerking metdeAmerikanen[…]noodzakelijk[is] terecht steldevoormalig permanentvertegenwoordiger bijdeNAVO Herman strijd omveiligheid enstabiliteitinhet Westen isnogaltijdonmisbaar. Eveneens strijd tegenvijandenvan het Westen, waar danookterwereld. Hun bijdrageinde ten. En nogsteedslopendeAmerikanenvoorop alshetgaatomdeinternationale ligheidsopzicht zoveel voor Nederland enEuropa betekendalsde Verenigde Sta heidsbeleid. internationale betrekkingen Alfred van Staden, hetijkpuntvan Nederlands veilig de kwaliteitvan deze samenwerking vormt hoogleraar nogsteeds,zo constateert grote continuïteitinbeleidalshetgaatomtransatlantischesamenwerking en kig doordelaatsteNederlandse regeringen onderschreven. Er issprakevan een De positie van deNAVO alshoeksteenvan onsveiligheidsbeleid wordt geluk deNAVOrikanen, vervult dietakenaljaren goed. buitengewoon beheersing aanonze buitengrenzen. Mede dankzijeengullebijdragevan deAme bondgenootschappelijk grondgebied endraagtbijaanconflictpreventie encrisis in deEuro-Atlantische regio, handhaaftdetransatlantischeband,verdedigt het nootschappelijke burgersenbelangen). naar eenorganisatievoor collectieve veiligheid (lees:debeschermingvan bondge fensie (datwilzeggen: debeschermingvan bondgenootschappelijkterritorium) De NAVO isinmiddelsgetransformeerd van eenorganisatievoor collectieve de deEUen iets waartoe VN veel minderinstaatzijn. (militair) instaatisbedreigingen van onze veiligheid slagvaardig tebeantwoorden, dreigingsaard sindsdienforsisveranderd, blijftdeNAVO deenigeorganisatiedie Die rol heeftdeNAVO gedurende degeheleKoude Oorlog vervuld. organisatie dieNederland veilig kanhouden,endatisdeNAVO. misch, sociaalencultureel terrein ookverrichten, erismaar ééninternationale Hoeveel goedwerk de Verenigde Naties endeEuropese Unie oppolitiek,econo

IV. D gie’, onzekere wereld 1979, pp. 145-150. M. deHaas &J.W. van Berkum, J.J.C. Voorhoeve, A. van Staden, ‘Nederland en de transatlantischesamenwerking: apologie zonder nostal Internationale Spectator v oor 38 e Terecht, want geenbondgenootheeftdeafgelopendecenniainvei NA , Gouda, 2007,pp. 38-40.

de Peace, Profits and Principles: Astudy ofDutchforeign policy V O

veilghed 60(11),2006,p. 568. is

de Geeft acht:visieopEuropees veiligheidsbeleid ineen

ijkste belangr 37 De NAVO waarborgtvrede enstabiliteit

v an N ederland

garantie 36 Hoewel de , Den Haag, ------

- -

Realistisch buitenlands beleid - 25 Realistisch buitenlands beleid - 26 42 41 40 39 opgegeven. Na de Tweede Wereldoorlog meermaalsproefballonnetjes zijndaartoe Dit betekenteveneens datdromen over eenEuropees of VN-leger moetenworden waarlozing van onze veiligheid. koesteren. Verwaarlozing van deNAVO ofvan deNederlandse bijdrageisver en bijeengebrek aaneenalternatiefzalNederland ditbondgenootschapmoeten ons veiligheidsbeleid blijven toekennen.De NAVO heefthaarsporen verdiend Om diereden ishetvan belangdatwe deNAVO hetprimaatalshoeksteenvan het brede van dreigingen spectrum speeltdeEUeenbijrol naastdeNAVO’. aard, zoals Clingendael-deskundigeMarcel deHaas terecht constateerde, ‘maar in sisbeheersingsoperaties daarwaarhetgaatominspanningenvan ‘minder heftige’ terreinen weinig heefttebieden.Natuurlijk deEUeennuttigerol incri vervult deEUopdezeis bijnaaltijdinzetbaar geweest tegendergelijkedreigingen, terwijl noodzakelijkisenblijft.De NAVOafschrikking, crisisbeheersingeninterventie ophetgebiedvanstaten toontechteraandateensterke organisatiemetervaring De nogaltijd aanwezige dreiging van nucleaire wapens,terrorisme enfragiele houding aantenaanzienvan deNAVO. ringsbeleid in2010,neemteensteedspragmatischerenminderonvoorwaardelijke reflexen. Nederland, zo constateerde de Wetenschappelijke Raad voor het Rege bewindvoerders zichnogweleens proberen teontworstelenvan trans-Atlantische zin van essentieel belangisvoor onsveiligheidsbeleid, deren. Hoewel nogaltijdwordt onderschreven datdeNAVO instriktmilitaire Tegelijkertijd zienwe depositievan deNAVO inonsbuitenlandsbeleidveran moeten onze constant afgenomendefensie-uitgaven worden omgebogen. back grens maakthet noodzakelijk datwijdeAmerikanenovertuigen van een namen. Maar datveranderde methun voor Europa wildengaranderen endaarbijons De Verenigde Staten zijndeenigemachtdiehet collectieve goedvan veiligheid bij deverdediging enbevordering van onze waarden enbelangen’.

september 2009. 2010, pp. 30-31. (AIV-rapportnr. 45),Den Haag, 2005,pp. 35-36. ain’t your daddy’s NATO”’, M.H. Klem, InternationaleAdviesraad Vraagstukken, H.A. Schaper, ‘Nederland enhetpermanentaanpassingsproces van deNAVO: his“This M. deHaas, ‘Nederlandse veiligheidsbeleid ishalfslachtig’, . Daarvoor zaleenserieuzere. Daarvoor defensie-inspanning moetenworden gepleegden Het Nederlandse veiligheidsbeleid ineenveranderende wereld Internationale Spectator pivot toAsia Nederland indeveranderende EU,NAVO en VN 41 free riders 63(3), 2009,p. 125. . De uitdaging aanonze oost 40 zienwe dat politicien -gedrag Reformatorisch Dagblad

op dekooptoe 39 , Den Haag, pivot 42 , 18 - - - - -

45 44 43 krijgsmacht zalvolgens Zandee leidentoteen‘Babylonische spraakverwarring’, Bovendien iseenEuropese krijgsmachtpraktisch onhaalbaar. Een dergelijke tever.meeste lidstatenenburgersnogaltijdeenbrug En geefze eens ongelijk. federale ideaalhelemaalnietdelen.Soevereiniteit opdiewijze afstaan,isvoor de regeringen, parlementenenburgersindeEU-lidstaten dit genomen. Dat terwijl Europese superstaat,waarbijbesluitenover militaire inzet overkoepelend worden veronderstelt, zo oordeelde Clingendael-onderzoeker Dick Zandee terecht, een landse krijgsmachtzaldoeneroderen. Een volledig geïntegreerd Europees leger Daar komtbijdateenEuropees legerdenationalezeggenschap over deNeder van deNAVO. te maken,isnietalleenineffectief, maardreigt bovendien teleidentotuitholling EU-capaciteit, bijvoorbeeld omvan deEUeengrotere spelerophetwereldtoneel gen doorverder indeNAVO teinvesteren. Het ontwikkelenvan eenautonome Een grotere bijdragevan Europa dientdanookindeeersteplaatsvorm tekrij ke koersbepalingiseeneffectieve inzet van NAVO-eenheden mogelijkgeworden. en dezelfde taalwordt gesproken. Door jarenlange samenwerking eneenduidelij geïntegreerde militaire structuur, waarbijdezelfde procedures worden gehanteerd eneigenmiddelen.De strijdkrachtenmakendeeluitvaneigen infrastructuur een dragsstaten. De organisatie kenteengemeenschappelijkdefensiebeleid,heeft De NAVO ismeerdandeoptelsomvan debijdragenvan deafzonderlijke ver een Europese krijgsmachttegenover deNAVO wordt gezet. enwerking aantoontdateendergelijklegeronwenselijk is.Dat wordt duidelijkals Waar dergelijke voorstellen aanvoorbij gaan, isdatderealiteit van defensiesam telijk ooreenEuropees leger. achttehij‘onafwendbaar’.ontwikkeling daarvan omzeilen, moestende VN eenzelfstandig legeroprichten,vond Van Mierlo. De pen beschikbaartestellenbijescalerende conflicten. Om deonwil van lidstatente het maareensafgelopenmoestzijnmetlidstatendiehardnekkig weigerden troe jaren ’90pleitte D66-voorman Hans van Mierlo voor een VN-leger. Hij vond dat kwam vérgaande integratievan dediverse krijgsmachten nietvan degrond. In de Frankrijk grote stappenindierichtingnietzagzitten.Ook indedecenniadaarna opgelaten. Tot eenEuropees legerkwamhetindejaren ’50niet,omdatvooral

beter presteerde dandievan deNAVO, Operatie Ocean Shield. delsblad 1995. M.R. Schaake& W. Hachchi, ‘Aanslagen Parijs vragenomEuropees leger’, Geciteerd in: L.Meijer, toekomstdroom’, eengewaagde ‘VN-leger: Een uitzondering isdeantipiraterijmissie van deEU,Operatie Atalanta, dieaanzienlijk , 27november 2015. 45

44 43 D66pleitnogaltijdhartstoch Trouw , 24 maart , 24maart NRC Han ------

Realistisch buitenlands beleid - 27 Realistisch buitenlands beleid - 28 47 46 king van deNAVO. Een Europees leger, laatstaaneen VN-leger, isdagdromerij. spannen voor flexibele in verbanden tussengelijkgezinden Europa eneen verster telijk algepasseerd is. We kunnenonszelf eenhoopmoeitebesparen dooronsinte bereiken datverder gaatdancoördinatie –endatiseenniveau datNederland fei Al metalzalEuropese defensiesamenwerking viaBrussel nieteenniveau kunnen toogde: ‘use themorlosethem!’ battlegroups zijn inhetEuropees buitenlandsbeleid.Alsdiewilnietbestaat,ishetbeterde en complementairisaandeNAVO. Op diewijze kanheteenzeer nuttigmiddel eindelijk eensworden ingezet. Voorwaarde isdatditindeeigenomgevinggebeurt tot nutoealleenzijningezet bijhetverlenen van noodhulpaanPakistan –moeten sculturen endefensie-ambities teverschillend. De bestaande zijnonzehand. Daarvoor parlementaire besluitvormingsprocedures, krijgsmacht met landenalsPortugal, Slowakije ofKroatië ligtdaarentegen geenszinsvoor de Britten enFransen ookvoor dehand.Integratie van delenvan onze krijgsmacht en het Verenigd Koninkrijk. Verder ligteentoekomstige samenwerking met de Force Nederlandachter derug. ookindepasopgerichte participeert cesvolle integratie van onze Luchtmobiele Brigade enhun gelijk voor beideluchtmachten.Met deDuitsers hebbenwe recentelijk eensuc op hetzelfde materieel(fregatten enmijnenjagers).Dat is volgens Zandee ookmo niveau. Zo delenwe metBelgië succesvolle integratievan demarines,gebaseerd tuur, historie,visieenstrategie.Zij kanvorm krijgenopzowel bi-alsmultilateraal met dielandenovereenkomsten watbetreft vertonen omvang, (militaire) cul Wel moetNederland inzetten opdefensiesamenwerking ínEuropa. Bij voorkeur en interoperabiliteit. wegens eengebrek aanverenigbaar materieelenhetontbreken van standaardisatie

geraadpleegd op16 december2015). cation/europese-defensiesamenwerking-staat-niet-gelijk-aan-een-europees-leger (laatst stituut Clingendael (31oktober2012),beschikbaarop:http://www.clingendael.nl/publi D. Zandee, C. Homan, ‘EU-Battle groups: usethemorlosethem’, (JEF), samenmetDenemarken, Estland,Letland,Litouwen, Noorwegen (JEF), teontbinden.Zoals Clingendael-onderzoeker Kees Homan ooitbe Europese defensiesamenwerking staatnietgelijkaaneenEuropees leger 46 47 Armex Division SchnelleKräfte 95(4),2011,pp. 18-19. EU-battlegroups Joint Expeditionary , In , –die ------

- 50 49 48 zijn nietgeïnteresseerd inliberalewesterse normenenwaarden enmensenrechten. – eenhandjevol democratieënonderdeopkomende mogendhedendaargelaten– de taalvan macht,alleenzijndeze hetintussenverleerd. Grote delenvan dewereld militair integrijpen. Vroeger sprakenEuropese landeninonderhandelingenook weet ditonvoldoende testeunenmet aantrekkingskracht opandere landenvan stabiliteit,welvaart endemocratie,maar re ombelangenteverdedigen. instrumenten Europa beschiktover van Europese waarden, zijnmachteninvloedbuitenEuropa nog altijddeprimai Eppink heeftgelijk. Waar deEuropese Unie vooral ismethetverspreiden bezig goedzak onvermijdelijk slachtofferwordt.’ Maar indewereld machtsstrijdwaarinEuropa woedteenruwe alszelfbenoemde pa wileenwereld zonder machtwaarinde rest van dewereld wordt zoals Europa. Europarlementariër Derk-Jan Eppink reageerde kritischopdeze toespraak:‘Euro systeem gebaseerd dooreensysteemvan opmachtte vervangen recht. de positie mooionderwoorden ineentoespraak diehijrecent hieldinhetkadervan De Nederlandse Eurocommissaris Frans Timmermans brachtdeEuropese luxe kan hetlandzichandere wensen permitteren. van Maslow voor individuen:paszodra veiligheid enzekerheid zijn, gewaarborgd geven zodra ze veilig enwelvarend zijn.Het isvoor landenalsdebehoeftepiramide pes enerzelfs voor tevechten. groot belang, mitsookdebereidheid wordt getoondpaltestaan voor deze princi Althans, zo worden mensenrechten inveel Moreel landenervaren. isvan gezag onale politiekvormen vrijheidenmensenrechten eenvoorbeeld van zo’n luxegoed. geven om postmoderne luxegoederen danomorde. In dewereld van deinternati en vrede alsvanzelfsprekendheden gaatbeschouwen, zalopdenduurmeer gaan orde het Europese opgeleverd: continenttwee onbetaalbare verworvenheden Naoorlogse internationaleorganisatiesalsdeEuropese Unie endeNAVO hebben

D.J.Eppink, ‘Het eindevan deEuropese droom’, Prague European Summit Frans Timmermans op de Prague ineenlezing European Summit, 13november 2015, Die wilompaltestaanvoor dergelijkeprincipeskwambijvoorbeeld mooitotuit geraadpleegd op16 december2015). beschikbaar op:http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-15-6079_en.htm (laatst oktober 1964,nogvóór zijnpresidentschap, inLosAngeleshield. inRonalddrukking Reagans toespraakmetdetitel‘A timefor choosing’, diehij op27 . Maar deze verworvenheden komenmeteenprijs. . MaarWie deze verworvenheden zakenalsoorlogen V. N ederland v an

wereld . Hij steldedatdeEuropese Unie deweg isomhet 48

Landenbeginnenhierechterpassignificantomte moet hard power

50 leren de de Volkskrant , demogelijkheidgeloofwaardig taal

spreken

v an , 25november 2015.

de soft power

49 rest Voormalig vrede - , de en

- - - -

Realistisch buitenlands beleid - 29 Realistisch buitenlands beleid - 30 52 51 power worden indielandenwaarEuropa veranderingen wil afdwingen,danzalhet Wil Europa echtereen grotere rol ophetwereldtoneel spelen,enserieusgenomen EU-buurlanden alsOekraïne ongelooflijkbelangrijk). beleid geweest (enookdaarom ishetsluitenvan eenassociatieovereenkomst met tengoedegekomenendusishetwel degelijknuttigenverstandigeigen achtertuin ontwikkelen enmensenrechten weten tebevorderen. Dat isdestabiliteitinonze tieovereenkomsten, hebbenwe inveel gevallen democratischeinstitutieshelpen het perspectieftebiedenopleningen,handelsrelaties enassociatie-stabilisa van beïnvloedingvan geenenkelebetekenisisgeweest. Integendeel: doorlanden De roep om derik deGrote datdiplomatiezonder is. wapensalsmuziekzonder instrumenten vanEen naties,geheelindegedachtevan militair concert deuitspraakvan Fre instaatzijn,zoalsband van Nederland. natiestaten metkrijgsmachtendiedaartoe aan onze grenzen, maarwel ommeer landen helevlotenaanoorlogsschepentelatensturen naaropstandigegebieden beslechten dooreindeloosteonderhandelen.Dit isgeenpleidooiomEuropese Democratie groeit nietuitdeloopvan een geweer, maarevenmin kunjeoorlogen up itsdiplomacy, Europe willlackcredibility andinfluence.’ that softpower aloneisreally nopower atall. voor Europarlementariërs op6mei2013zei hij:‘We Europeans mustunderstand schuwde Europese politicidat Ook Anders Fogh Rasmussen,voormalig secretaris-generaal van deNAVO, waar evenzeer begrijpen. allianties, wapensensamenwerking metandere wereldleiders diemilitaire zaken handhaven van internestabiliteit,verlangen zijinhunbuitenlandbeleidmilitaire Hoewelgebruiken. regimes van deze landendoorgaansprimairgerichtzijnophet militairen, ofwel metmilitaire dagelijksbezig middelen, en ze aarzelennietdeze te leiders –gezeteld instedenalsBeijing, Moskou, Teheran enCaïro –zijnofwel gestoeld opdeprincipesvan nationalesoevereiniteit Zulke ennon-interventie. Defensieagentschap, eerder eenneo-Westfaalse visieopinternationalepolitiek, Een landals Chinaheeftvolgens Nick Witney, voormalig chefvan hetEuropees

laatst geraadpleegd op 16december2015). beschikbaar op:http://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_100218.htm (voor het power/#.VleH0vkvehc( beschikbaar op: N. Witney, ‘Hard aboutEurope’s truths softpower’, Anders Fogh Rasmussenineentoespraak inhetEuropese Parlement op6mei 2013, -instrumentarium moeten rusten opeenfundamentvan moeten rusten -instrumentarium hard power http://europesworld.org/2014/02/24/hard-truths-about-europes-soft- 51 wilevenmin zeggen datdeEuropese voor hetlaatstgeraadpleegdop 16december2015). soft power hard power alleenontoereikend is. In eentoespraak Without hard capabilitiestoback teontwikkeleninEuropees ver Europe’s World 52 soft power hard power , 24 februari 2014, , 24februari -benadering inde soft - - - - 54 53 parlement iszelfs doorcollega’s gepleitvoor eenrol voor Nederland een‘Oslo-ach delende rol inhetvredesproces tussenIsraël en dePalestijnen. In hetNederlandse Politici enbewindvoerders uitEU-landenpleitenvaak voor eenEuropese bemid Op hetEuropese continentleven echtermeermisverstanden over dediplomatie. avonturen aantegaan,ondankshetlidmaatschapvan deNAVO. door erindezelfde Syrische burgeroorlog tedeinzen nietvoor ommilitaire terug van dezwaktevan Europa ofvan deafwezigheid van deAmerikanen,bijvoorbeeld voor hetvredesproces dicteerden. Maar ookde Turken makenregelmatig gebruik devoorwaardenbardementen inhetzadelhielpenentegelijkertijd Assadterug meester in,zoals hetafgelopenjaarinSyrië bleektoendeRussen metluchtbom tiek akkoord tebereiken dathunbelangenbeterweerspiegelt. De Russen zijnhier in hunvoordeel, nasucces,aantafelteschuiven omvervolgens, eneendiploma inzien, wijdenhuninspanningeninhetcreëren van dergelijke macy follows thefactsonground, notthe otherwayaround. Staten, verwoordden hettreffend ineenopiniestuk respectievelijk voormalig doen veranderen. Maar nietsisminderwaar. plomatiek overleg deverhoudingen gemakkelijkkan tussenstrijdendepartijen van eenburgeroorlog, bijvoorbeeld zoals nuinSyrië, velen datdi verwachten bijzonder de volgordelijkheid, van diplomatieinoorlogstijd. Wanneer sprakeis Allereerst overschatten veel westerse bewindvoerders enpoliticiderol, eninhet ideeën omtrent diplomatie. internationale betrekkingen, leeftinwesterse landenookeenaantalonrealistische In hetverlengde van deEuropese aandeinzet toewijding van de meestelidstatenwerk aandewinkel. the West ComingtoanEnd? brokkelen is,zoals Mark Urban inzijnboek antwoord uitblijft.Zeker nudemilitaire voorsprong van het Westen aanhetaf scheppen inbuurlanden,bijdegratievan dewetenschap dateenwesters militair regimes aandebuitengrenzen van Europa kunnenzonder veel weerstand wanorde de diplomatie–dagdromerij van veel Europese politicitenspijt. Vijandelijke ten omweerstand tebiedenaanmilitaire dreigingen, van ze zijnookinstrumenten vorm van militaire macht.Militaire middelenzijnimmersnietalleeninstrumen

ton Post 2015. M.L. Urban, C. Rice&R.M.Gates, ‘How America cancounterPutin’s moves inSyria’, , 8oktober2015. The Edge: Is the Dominance oftheMilitary West Coming toan End? Secretary ofState zo kernachtig heeftbeschreven, iseropdit terrein voor 53 en The Edge: Is the Dominance of Military Condoleezza RiceenRobertCondoleezza Gates, Secretary ofDefense The Post Washington softpower facts ontheground van de Verenigde ’ 54

Landen diedit The Washing in de : ‘ , Londen, diplo ------

- - -

Realistisch buitenlands beleid - 31 Realistisch buitenlands beleid - 32 56 55 den van die realiteit nogheelmoeilijkblijken. vaker zelfbeheersing moetenprevaleren. Voor zalhetaanvaar veel linksepartijen genomen tegenhetmensenrechtenbeleid van zogenoemde schurkenstaten, zaliets In plaatsvan dechampagneteontkurken alsweer eenspubliekelijk stellingis bepaalde boodschappubliekelijkisverkondigd, maarofresultaten zijnbereikt. doet ergoedaandekwaliteitvan diplomatieniettebeoordelen opdevraagofeen schadelijk endatgaattenkostevan deeffectiviteit van diplomatie. Het Westen werken, omdatdezaakdaarmeeverwordt toteenerekwestie. Publiciteit wordt dan moeten handelen.Op degrote trom slaan, kanvoor regeringen contraproductief krijgen uitlandenalsSaoedi-Arabië ofEgypte, zullenwesterse regeringen mettact elders nogaltijdhoogtij. Wanneer we proberen activistenofjournalistenvrijte waar trots inhet Westen steedsals‘oneigenlijker’ wordt deze emotie viert ervaren, menditindemeertraditioneelingesteldelandenalsbeledigend. Wantervaart matie. Waar hetaanspreken van elkaarinNederland alsdeugdwordt ervaren, Tot slotzullenwe onsookmoetenneerleggenbijdeeffectiviteit van stillediplo hard verkondigt eenrol tewillenspelen,zaldierol nooittoebedeeldkrijgen. der vredesbesprekingen, zijnalschampignons–‘they grow bestinthedark’ degenen dieditvoorstellen nietbegrijpen:diplomatiekeinitiatieven, inhetbijzon malig tig’ vredesproces tefaciliteren akkoord teneindeeenduurzaam tebereiken

en daad,perspectieven vrede opduurzame inhetMidden-Oosten”. 2012-2013, 234232 nr. 348,‘Kabinetsreactie ophetAIV-advies No. 83 “Tussen woord daad, perspectieven vrede opduurzame inhetMidden-Oosten’, d.d.22juli2013: TK Zie bijvoorbeeld dereactie van hetkabinetop AIV-advies no. 83,‘Tussen woord en Geciteerd in:L.Collins,‘Big Pin’, Secretary ofState van de Verenigde Staten Madeleine Albrightbegreep wat The New The Yorker , 5oktober2009. . 55 . 56 Voor Wie - - - - 58 57 van debedreiging enaantrekkingskracht dievan ISISuitgaatdanhetenigemili gen. Het hackerscollectief aan eenantwoord datookwerkt alsafschrikkingtegendergelijke,diffusedreigin 5van hetNAVO-handvestartikel (lijkente)blijven. De NAVO moethard werken desinformatie gecombineerd totoffensieve handelingendieonderdedrempel van ‘groene mannetjes’), cyberdreigingen en propaganda of grootschalige en langdurige ging tebeschikken.Daarbij worden onderandere specialeeenheden(zogenoemde te dringendergeworden nuRusland heeftgetoondover eenserieuze hybridedrei moet deRussen doenvoorkómen eendergelijkepogingteondernemen.Dit isdes militair tebeantwoorden. Die geloofwaardige dreiging van eendergelijkereactie staten, moetdeNAVO aantoneninstaatenbereid tezijneendergelijkeexpeditie Rusland afteschrikkenvan hetoversteken van degrens metéénvan deBaltische conventionele wapensenzelfs indeinternationalepolitiekalgemenezin.Om nucleaire wapens,iseen geloofwaardige afschrikkingspositieookvan belang bij Hoewel ditconceptvoornamelijk wordt toegepastintheoretische discussiesover om tebestraffen. – waarbijdeandermoetkunnenaannemendatergeloofwaardige bereidheid is men moetdusinstaatzijndeandersignificanteschadetoetebrengen –en dienteenlandtebeschikkenoverge afschrikkingspositieteverwerven, normen ofafsprakenzalbesluitenditalsnogwel tedoen. matie, isdatdeandervanwege dedreiging van bestraffing voorniet-naleving van afwerpen.genoemd, veel Het vruchten ideevan opafschrikkinggestoeldediplo Toch kandedreiging van militaire vergelding, somsookwel Die isgelukkignietmeerdenorm,althansinwesterse gewoonte wereld. voortzetting van politiek metandere middelen’. tot hetinitiëren van eenoorlog,door Von ooitgedefinieerd Clausewitz als ‘de om eengewenst effecttebereiken. Vroeger gafeendergelijkesituatieaanleiding In deinternationalepolitiekblijkt‘gewone diplomatie’ somsonvoldoende effectief

v pp. 75-92. ook: R.de power’,Wijk, ‘Thelimitsofmilitary Persuasion: Coercive Diplomacy asanAlternative to War A.L. George, ‘The General Theory andLogicofCoerciveA.L. George, ‘The General Theory Diplomacy’, in: C.P.G. von Clausewitz, oort VI. D

op iplomatieke afschrikkngscapacitet

miltaire Vom Kriege Anonymous , Berlijn, 1832.

heefteeneffectiever antwoord opeendeel geloofwaardighed

effectiviteit The Quarterly Washington 57 , Washington, D.C.,1991.Zie 58 Om eengeloofwaardi coercive diplomacy

bouwt 25:1 (2002), Forceful capability

en intent

- -

- – - -

Realistisch buitenlands beleid - 33 Realistisch buitenlands beleid - 34 maar éénvan debelangrijkstevoorwaarden voor onze veiligheid. aanval oponsbondgenootschapvoorkomen. Geen onnodigespierballentaaldus, tegenstanders. Bovendien kaneengeloofwaardige afschrikkingspositieeengrote die wijze verkrijgt het Westen meerdiplomatiekkapitaal inonderhandelingenmet heid tonenzo nodigdelenvan dievrijheidenwelvaart tijdelijkoptegeven. Op te gaan.Om veiligheid, vrijheidenwelvaart tebehouden,moetenwe debereid capaciteit omtevergelden, maarookhettonenvan debereidheid over omdaartoe We doenerdaarom goedaanalsbondgenootschapnietalleentewerken aande agressieve indienzijzichnietgeremd impulsenkunnenvertonen, voelen. trekken, toontaan dateentegenstanderenlidstaatvan deNAVO dezelfde elkaar tespelen.De Turkse wens deNAVO juistdieperindeSyrische oorlogte om hetregime van Assadweer inhetzadel tehelpen,alsookomdeNAVO uit maakt. De Russische bombardementen inSyrië zijndanooknetzozeer bedoeld directautoritaire moetworden gebruik statenditals onmachtzienwaarvan ge af tedwingen,pastineenpostmodernewereld, maarnietinonze wereld, waarin De westerse onwiloftegenzinomonwrikbare posities methetgeweldsinstrument de westerse veiligheid. Een rode lijntrekken ishaarperdefinitieook verdedigen. woorden, ondermijntde westerse afschrikkingspositieendaarmee,optermijn,ook Elke eenonwilblijktomserieuze provocatie situatiewaaruit niettebeant vergeldingsactie, heeftdewesterse afschrikkingspositieenormeschadetoegebracht. van chemische wapensdoorAssadinSyrië niet tebeantwoorden meteenmilitaire ven van rode lijnen.Het besluitomhetovertreden van derode lijninzakedeinzet standig kan–eengeloofwaardig belang dathet Westen –wantvanzelfsprekend isditnietietswatNederland zelf Om eendergelijke afschrikkingspositieookdaadwerkelijk tebehouden,ishetvan taire bondgenootschapdatdewereld totnogtoevrijenveilig hield:deNAVO. track record opbouwtalshetgaatomhandha - - - - - 61 houdendheid, krachtenlegitimiteit,schreef HenryKissingerinzijnboek Wie orde indewereld wilhandhaven, moeteenbalansvindentussenterug heid volgens ook hetR2P-principevervolgens vloeit danover naarde‘internationalegemeenschap’, diedeze verantwoordelijk en etnischezuivering. De verantwoordelijkheid omdebevolking tebeschermen hun bevolkingen tebeschermentegengrove mensenrechtenschendingen, genocide staten hunsoevereiniteit verliezen wanneerzijer, nietinslagen aldannietbewust, tect Verenigde Naties aanhetbeginvan deze eeuwhetbegrip‘ Tegen dieachtergrond introduceerde Kofi Annanals Secretaris-Generaal van de meert. sommige gevallen, inhetbelangvan dewereldorde, enbijuitzondering, legiti vraagt dehuidigedynamiekinwereld omeentweede pijler, in dieinterventie nogaltijdeenbelangrijkepijlerisvan stabiliteitindewereld,non-interventie Order 60 59 worden gekozen (nationaal)be wanneernationaleregeringen eenzwaarwegend nooit worden gesproken. Voor deinzet van militairen kanalleenmaarovertuigend Bovendien kanvan een‘verantwoordelijkheid’ indestriktezinvan hetwoord Amerikanen zeggen: gemakkelijk, eenoorlogsnelenschoonbeëindigendestemoeilijker. diealleeengrotegezien, prijsvan het Westen vragen.Een oorlog beginnenis (Syrië, (Libië,2011)ennon-interventies 2011-heden) 2003), halve interventies veneffecten kunnenontketenen. simpel kunnenlijken,maarinfeiteuitermatecomplexzijnendesastreuze ne onsdatdeze ineersteinstantie degeschiedenisvanDaarnaast interventies leert besluit metextraveel zorgvuldigheid teworden genomen. sprake isvan eendirecte bedreiging van denationaleveiligheid, dienteendergelijk vergtmilitaire allereerst interventie de inzet van militairen enzeker wanneergeen Bij besluitenover kanmennietover militaire interventie éénnachtijsgaan.Een

’(R2P). De kernvan ditprincipeisdatsoevereiniteit nietabsoluutisendat bility toprotect F.R. Zakaria, ‘The Libyan Conundrum’, G.J. Evans, H.A. Kissinger, . 59 Hoewel hetmetde Vrede van Westfalen geïntroduceerde conceptvan The responsibility toprotect VII. M , Cambridge,2009. World Order if you break it,you own it. soms iltaire , New York City, 2014. 61

Grofweg (Irak, hebbenwe nuheleinterventies ijk noodzakel , Washington, D.C.,2008;A.J.Bellamy, Time

inter ,10 maart 2011. ,10maart moet nemen. ventie Responsibility toPro 60

Zoals de

Responsi World ------

Realistisch buitenlands beleid - 35 Realistisch buitenlands beleid - 36 64 63 62 arduous tobecomefree struggle by have theirown the thatthesevirtues efforts de doctrinevan zelfbeschikking eneigenverantwoordelijkheid: ‘It isduringan te ontwikkelendiebenodigdzijnvoor vrijheid. Toch op legthijsterk denadruk ernstig zijnbenadeeld.Zij hebbenimmersnooitdekansgehadomdeugden erkende wel datmensendieonderdeijzeren handvan dergelijkeheersersleven alsdietotdoelhaddenomtiranniekeheersersomverre tewerpen. interventies Hij Mill erop nahield.Mill tenaanzienvan militai wasinbeginselergterughoudend Een dergelijkelijnpastookindevisiedieklassiek-liberaledenkerJohn Stuart teit latenprevaleren boven legaliteit,zijndusgeboden. maarookontvankelijkheidoog voor voor opportuniteit, argumentendielegitimi bedreiging voor dewereldorde. enkracht, Een balanstussenterughoudendheid een volgende keer. Dan nietmeerdebasisvan, vormt maareen non-interventie immersperdefinitieuitblijft,zalditwordeninterventie alsvrijbrief ervaren voor besluitvorming rondom demissieinIrak, overtuigend betoogde. lid van over de Commissie-Davids, middelseenkanttekeninginhetrapport de Russisch ofChineesveto stuitinde VN-Veiligheidsraad, zoals Peter van Walsum, tionale orde enveiligheid tehandhaven, ookalseendergelijke overweging opeen teschuiven terzijde omdeinterna openhouden hetbeginselvan non-interventie gemeenschap, indiendemilitaire zich voordoet, opportuniteit deoptiemoeten volgende inzet van chemischewapens ofeengenocidedreigt, zaldeinternationale over hebbengezegd. Integendeel, zou ikeraanwillentoevoegen. Wanneer een voormalig Nationaal Veiligheidsadviseur van president Jimmy Carter, hierooit you don’t concludeyou can’t anywhere,’ intervene zouBrzeziński, Zbigniew de orde, wordt voorkomen ofbeantwoord. ‘Because you can’t everywhere, intervene dat deovertreding van fundamentelenormen,diedebasis vormen van dewereld Toch ishetvan belangdatstaten,ondanksallecomplexiteitenennadelen,inzien dient teworden ingezet. staten gedeeltelijkdebevoegdheid omzelf tebepalenofdekrijgsmachtaldanniet zijn van een onvoorwaardelijke verantwoordelijkheid, eenmorele plicht,verliezen lang vaststellen, inzet chemische wapens af’, inzet chemischewapensaf’, bij deinzet van chemischewapens. Zie ook:J.H.tenBroeke, ‘Schaf VN-vetorecht bij VN-systeem van groot belang zijn,bijvoorbeeld inzakehetvetorecht van VNVR-leden 2015. treffende de Europese Unie, zoals ingeroepen na de aanslagente Parijs van 13november NAVO-Handvest, zijn. Een 42.7van andermogelijkvoorbeeld het isartikel Verdrag be Het isom die reden datvoorstellen voor realistische verbeteringen van hethuidige Besluitvorming Commissievan Irak Onderzoek Rapport 5van het inartikel Een kanhet solidariteitsbeginsel,zoals voorbeeld uitgedrukt hiervan 62 alvorens hunkrijgsmachttemobiliseren. Wanneer sprakezou Internationale Spectator 4,2015. , Amsterdam 2010,p. 70. 64 63 Indien een - - - - - 68 67 66 65 val van hetregime niet(langdurig)testabiliseren. Het gevolg wasdathetvacuüm Khadaffi endaarmeedusin doorstoten, veranderde dateneindigdehetgeheeluiteindelijkinafzetten van onder deR2P-noemer. Pas toenrebellen doorwesterse bombardementen konden te richtenonderdebevolking van Benghazi. De operatievieleerstduswel degelijk begon alseenreactie opdeconcrete dreiging van Khadaffiomeenbloedbadaan zijn ontstaan.Zeker inhetgeval van Libiëisdatoordeel onterecht. De interventie besloten, delatere dodennietgevallen zouden zijnendeoorlogschaosnietzou aan debeslissingfictiewordt toegevoegd datalshettegenovergestelde zou zijn ren ofjuistomhetniettedoen,achterafonverstandig. Dat komtomdatachteraf ben. Paradoxaal genoeg lijkthaastiedere beslissing,ofdienuisomteintervenië nooitentenimmerhetgewenste effectkunnen heb de stellingdatinterventies Het ingrijpeninLibië2011 wordt vaak voor onterecht alsbewijs opgeworpen gedragen doordiemensenzelf. of bevrijdenvan onderdrukking. Die strijdmoetdaarbijwel opzijnminstworden degelijk gerechtvaardigd indiendestrijdhetjuistedoel dient: mensenbeschermen for theoneagainstother.’ the affairsofmankind,humanbeingsmustbewilling,whenneedis,todobattle and injusticehave notterminatedtheirever-renewing fightforascendancyin made andkeptsoby theexertions ofbettermenthanhimself. As longasjustice his personalsafety, isamiserablecreature whohasnochanceofbeingfree, unless he iswillingtofightfor, nothingwhichhecares more aboutthanhedoes choice, —isoftenthemeansoftheirregeneration. Amanwhohasnothingwhich good, andwhichistheirown war, carriedonforanhonestpurposeby theirfree totheirownagainst tyrannicalinjustice;awartogive ideasofrightand victory of amaster, suchwardegradesapeople.Atoprotect otherhumanbeings andfortheselfishpurposes bayonets, intheservice firing cannonorthrusting a war, ismuchworse. When apeopleare usedasmere for humaninstruments degraded stateofmoralandpatrioticfeelingwhichthinksthatnothingisworth burgeroorlog: ‘War isanuglything,butnottheugliestofthings:decayed and de minstkwadeoptieis. deringen. zelden iets positiefsopleveren, behalve bijenkeleduidelijkgedefinieerde uitzon best chanceofspringingup.’

Intervention & R.Murray (red.), Habermas onaJust Global Order’, J.S. Mill, ‘TheContestinAmerica’, R. Kreide, ‘Preventing Humanitarian Military Intervention? John RawlsandJürgen M. Walzer, A.J. Kuperman, ‘NATO’s Intervention inLibya: AHumanitarian Success?’, in:A.Hehir 66 Er bestaan duswel volgens situatieswaarinmilitaire Mill interventies , Basingstoke, 2013,pp. 214-215. Just andUnjust Wars Libya, the Responsibility toProtect andtheFuture of Humanitarian Een voorbeeld dathijzelf noemdeis deAmerikaanse regime change 65 67 Externe interventie zou Externe naardemeningvan interventie Mill

Mill vindtingrijpeninbepaaldegevallen dus wel , New York, 1987,p. 87 German LawJournal Fraser’s Magazine . 68 Vervolgens werd gekozen nade ervoor , februari 1862. , februari , 2009,nr. 1,p. 106. - - -

Realistisch buitenlands beleid - 37 Realistisch buitenlands beleid - 38 69 specifieke situatie–langdurigaanwezig teblijven omhetlandtestabiliseren. worden gegeven, moetdanwel debereidheid bestaanom–afhankelijkvan de zijn. tussen beideoptieswordt wel degelijksuccesvol gemaakt, kunneninterventies Alseen(meer)zuiveredat komtdanvooral doorhethybridekarakterervan. keuze daarmee misschieneenvoorbeeld worden genoemdvan hoehet nietmoet,maar dende milities.Libiëbleefdaardoor inLibiëkan achter inchaos.De interventie dat ontstondnahetwegvallen van Khadaffiopgevuld werd doordediverse strij kust (2004). (1986), Irak (1990),Kosovo (1998),Sierra Leone(2000),Afghanistan (2001)enIvoor Voorbeelden zijn,mitssuccesookinrealistische termen wordt gedefinieerd: Libië 69 Bij regime change , waaraaninzeer uitzonderlijke situatiesdevoorkeur kan - - westerse bemoeienis of de mate waarin de interventie redelijkerwijs kanleidentot redelijkerwijs westerse bemoeienisofdemate waarindeinterventie ook gestuurd doordemilitaire enpolitieke haalbaarheid,lokaaldraagvlak voor slachtoffers (alleen). De afweging wordt, zoals eerder in hetartikel reeds betoogd, Ook wenselijk devraagofmilitaire is,kannietafhangenvan interventie hetaantal onderhouden over demensenrechten. bepalen metwiewe relaties onderhouden,maarwe moetenhenbinnendierelaties veroordelen omdaarmeeeensignaalaftegeven. Niet demensenrechten moeten zaldoentoenemendepersooninhechteniste houden ofzelfs terdoodte de druk te laten,waardezelfde geval oproep inEgypte ineensoortgelijk ofSaoedi-Arabië gevangene inMarokko kandevorst doenbesluitendegevangene inkwestie vrij Westen opgedrongen, koloniaalproduct. De oproep tothetvrijlatenvan een om emancipatievan homoseksuelen(nog)meerwordt alseendoorhet ervaren aanpak inOeganda toteenaverechts effectleiden. Bijvoorbeeld omdatdestrijd in Oekraïne kanleidentotsignificante,positieve veranderingen, kandezelfde cijn kanworden bestreden. Waar van dehomorechten hetpubliekelijkaankaarten De ongemakkelijkewaarheidisdatdezelfde kwaalnietaltijdmethetzelfde medi de (somsbloedige)handschudden. niet. Of wanneer we deenewrede we dictator verafschuwen, van deandere terwijl eninhetandereslachting inhetenelandleidttoteenmilitaire land interventie senrechtenbril wordt bekeken.Even bekendisdeverontwaardiging wanneereen want buitenlandsbeleidisalleenmaarzuiver alshetoveral enaltijddooreenmen in stilte.Daar worden danregelmatig economischeofenergiebelangen vermoed – delijk aanspreekt opmensenrechtenschendingen, enandere landenniet,of‘slechts’ Een veelgehoord puntvan kritiekisdathet Westen sommigelandenluidendui eenmaal geeninvuloefening. overal kunnenoptreden, datdanhelemaalnergensdoen.Buitenlands beleidisnu ratief, wordt waarbijervan gevallen uitgegaandatwanneer we niet insoortgelijke van hetmogelijke. We mogenonsnietlatengijzelen doordehypothetischeimpe vinden van deoplossingen diehetbestaansluitenbijonze belangenendemarges om maatwerk: erzijngeen de eigenstaat.Realistische oplossingenvoor problemen indewereld vragenechter veiligheid,leidende principeszijnheelhelder:duurzame vrijheidenwelvaart voor niet doordat aanhangersvan deze schoolgeenprincipes hebben.Integendeel. De Realistisch buitenlandsbeleidisperdefinitieinconsequent van aard. Dat komt VIII. E en

inherent realistsch one size fitsall one size

inconsequent

-oplossingen. Het draaittelkensom het buitenlands

beleid

is - - -

Realistisch buitenlands beleid - 39 Realistisch buitenlands beleid - 40 70 en verantwoordelijkheid tenemenwaaronze belangendatvergen. ontslaat onsnietvan deverplichting zo scherp alsmogelijksituatiesteanalyseren Bovendien ishetmenselijkvermogen voorspellingen tedoen,zeer beperkt. Dit een keuze istusseneenmiddelmatige,slechteofdesastreuze uitkomst. buitenlands beleidbeperkt is.De tragiekvan buitenlandsbeleidisdathetvaak staat, maakbaarisendatdecapaciteitomgewenste resultaten tebereiken methet Het is,totslot,ookgoedtebeseffen datde wereld, nogminderdan de nationale gen flexibelmetdewindomtegaan. voeren, opeenkompasvan vaart eigenbelangenenwaarden, maarwordt gedwon en leidenhoogstenstoteenschoongeweten. Wie effectiefbuitenlandsbeleidwil tende standaardoplossingen bestaan niet.Ze makendewereld vrijernochveiliger dat onvermijdelijk. Inconsequent staat ooknietgelijkaanhypocriet.Allesomvat Segers zelfs ‘de essentievan dehuidigedynamiekinpolitiek’. en tegenstrijdigkarakter. Ze vormen volgens historiciDuco Hellema enMathieu Buitenlands beleidkrijgthierdoor onvermijdelijk eenogenschijnlijkinconsequent meer stabiliteit. beleid ineenonzekere wereld Segers &D.A.Hellema (red.), ning opdegrondslagen van het Nederlands buitenlandsbeleid’, in:J.Q.T. Rood, M.L.L. D.A. Hellema &M.L.L.Segers, ‘Tussen zelfbewustzijn enzinsbegoocheling:een bezin , Den Haag, 2011,p. 2. Bezinning ophetbuitenland: het Nederlands Buitenlands 70 In zekere zinis - - - 71 Kopenhagen in2009. had getoondmetdeChinezen teonderhandelen enmargevan deKlimaattop in terrein van klimaatafsprakennooitvan degrond gekomenalsObama nietdewil van crises,maarookdeweg naareenbeterklimaat.Zo waren concessiesophet nodig hebbenindeaanpakvan migratie,destrijdtegenterrorisme hetoplossen ook tegenstaat,dewereld vol onvrijelandenzit,diewe, linksomofrechtsom, toch aan datbeeldvoldoen. De werkelijkheid isdat,hoezeer dergelijkerepressie ons zelfbeeld kanworden gevormd endatlandengemedenkunnenworden alsze niet Sommigen leven indeveronderstelling datdehelewereld naarhetNederlandse zwaard. Saoedi-Arabië, waarbloggenkanleidentotdeMiddeleeuwse zweep –ofzelfs het van deMoslim Broederschap jeeencel-ofzelfs dedoodstrafkanopleveren; of een demonstratietegenregeringsbeleid ondenkbaaris;Egypte, waarlidmaatschap voorbeeld LHBT’s ofdevrijheidvan vereniging. Het zijnlandenalsChina,waar het regime zelf endushelemaalnietzittewachtenoponze liberalekijkopbij agenda staat,ofomdateengroot deelvan debevolking isdan nogconservatiever niet altijdoporde, bijvoorbeeld omdatdebestrijdingvan armoedehoger opde tionaal terrorisme. In hetbinnenland hebbendielandenhunmensenrechten beeld eenstevigehandelsrelatie ofwerken samenin destrijdtegenhetinterna Met veel landendelenwe belangrijkestrategischebelangen. onbehaaglijke keuzes kunnendwingen. ongemakkelijke vrienden,dieonsinonze buitenlandsepolitiektotbuitengewoon die direct ofexplicietonze veiligheid bedreigen. De lastigstecategorieisdievan de gemeenschappelijke verdragen dieonze ‘echte veiligheid borgen;en(IV) vijanden’, dreigen viabijvoorbeeld deveiligheid van onze bondgenoten,ofhetschenden van opzettelijk onze belangenschadenendieindirect of implicietonze veiligheid be nodigzijnomonzestrategisch gezien belangenteborgen;(III)‘tegenstanders’, die schappelijke relaties onderhouden;(II)zogenoemde ‘ongemakkelijke vrienden’, die landen eenonderscheidmakentussen(I)vrienden,waarmeewe vriend Een realistische buitenlandsepolitiekvereist datwe inonze omgangmetandere

IX. K uitliep opeendeceptie. van detopconcrete afsprakengemaakttussende vierlanden,waardoor detopniet Singh enBrazilië, president Luiz Inacio Lula daSilva. Op die wijze werden in dekantlijn tussen deregeringsleiders van China, premier Wen Jiabao, India, premier Manmohan Het verhaal gaatdatpresident Obama destijdsonuitgenodigd binnenvielineengesprek de oester ‘ vriendschap 71 Een andervoorbeeld isdeoorloginSyrië het die,gezien

Zie: H.R.Clinton, je

bondgenoten ’ ongemakkelijk Hard Choices , p. 491e.v. , ook

We hebbenbijvoor

wanneer

is - - - - -

Realistisch buitenlands beleid - 41 Realistisch buitenlands beleid - 42 75 74 73 72 moralcon acted upon.[…]Theycannotdecidewhichoftheirhighlyimportant canbeheldand scheme ofthings;itopensupaspaceinwhichmanysuchviews ‘Modern democraticculture, incontrast,doesnothave ofthegrand asingleview In zijnwerk bestaatomvan meningteverschillenruimte over wathet‘hoogsthaalbare’ is. Dat effectwordt nogeens versterkt ineendemocratie,omdatdaarinperdefinitie worden hoedanookgemaaktalsmenheteigenbelangbehartigt. Met andere woorden: vuilehandenhoren nietalleenbijbuitenlandpolitiek,ze imposes onhimaconsiderableresponsibility forconsequencesandoutcomes).’ (in utilitarianterms),hemayalsofailtolive uptothedutiesofhisoffice(which in depolitiek:‘If heremains innocent[…]henotonlyfailstodotherightthing avelli nieuw leven inmetzijnwerk over deonvermijdelijkheid van vuilehanden belangen delen. niet aarzelen ommethensamentewerken opdieterreinen waarwe strategische In datlichtzullenwe ongemakkelijke vriendendichtbijonsmoetenhoudenen altijd zalblijven. heimer totdeconclusiebrachtdatinternationalepolitiekmeedogenloosis,enook hebben gezegd. the devilinHouse ofCommons,’ secretaris zou hijooittegenzijnparticulier Churchill. is voor de nationaleveiligheid, werd mooionderwoorden gebrachtdoor Winston enkel zullenbetreuren. Dat hetmakenvan zulke‘vuile handen’ somsnoodzakelijk ken datwijdeze leidersdermatehard nodighebben,datwe diemorele arrogantie weigeren handenteschuddenmetAl-Sisi ofErdoğan, maaruiteindelijkzalblij dat dewereld daarvol meezit. We kunnenonze zielonbevlekthoudendoorte Hetzelfde geldtvoor talvan andere ongemakkelijkevrienden,wantderealiteit is spreken metlanden alsRusland, Saoedi-Arabië enIran. endevele betrokkenkarakter daarvan landen,slechtskanworden opgelostdoorte met eenapp:dewereld van Flip deHeer’, vriendschappen.” Geciteerd in:M.Kranenburg &A. Tärnhuvud, ‘Diplomatie kanniet ten. Of dieaardig zijn,doetniet terzake.Goede betrekkingen isniethetzelfde alsware “Dan hebjealsNederland een ‘loopjongen’ nodigomtepratenmetde lokaleautoritei relaties moetonderhoudensimpelweg omdaterNederlanders landen zitten. indatsoort inhet interview 2, 1973,p161. for Moscow De Nederlandse oud-diplomaat Flip deHeer formuleerde hettreffend ineen recent M. Walzer, ‘Political Action: The Problem of Hands’,Dirty J.J. Mearsheimer, Geciteerd in:A.Nagorski, ‘If Hitler invaded hellIwouldmakeatleastafavourable reference to Democracy and TraditionDemocracy , New York City, 2007,pp. 150-151. 72 In 1973bliespoliticoloogMichael Walzer detheorievan Machi 73

Het isditrealisme datdeAmerikaansepoliticoloogJohn Mears NRC Handelsblad The Tragedy of Great Power Politics The Greatest Battle: Stalin, Hitler, andthe Desperate Struggle , toenhijsteldedatNederland insommigelanden steltJeffrey Stout daarover het volgende: NRC Handelsblad , New York City, 2001,p. 2. Philosophy &Public Affairs , 23januari2016. 75 - 74 - - -

- in desteekworden gelaten.Zo ishetintoenemendemate Maar bovenal mogenonze echtevrienden,onze meesttrouwe bondgenoten,niet ishypocrisy.’truth te kunnenincasseren. onze investering inderelatie substantieelgenoeg isomons‘opgeheven vingertje’ en dergelijkelandenzullenzichvoor deze kritiekontvankelijker opstellenzodra Mogelijkheden omdergelijkezakeneffectiefaandeorde testellen, volgen vanzelf, ook meervan deze landenvragen,bijvoorbeeld ophetvlakvan mensenrechten. moeten we bovendien, van onze naasthetbehartigen belangen,binnenderelatie Wanneer tedoenmetongemakkelijkevrienden,kunnenwe, we en zakendurven lem remains problematic forthem.’ then, thattheyare ofseveral hands,thattheprob mindsontheproblem ofdirty would inallcircumstances beliterallyinexcusable). It shouldcomeasnosurprise, bad,butnotallofthemthinkthatsuchahorror a civilianpopulationisvery tothemasasociety.cerns isthemostimportant (Allofthemagree thatbombing beseffen isdat,hoegerechtvaardigd dekritiekopAmerikaans handeleninoorlogs ghanistan, Irak, Syrië, Libië,Somalië ofPakistan. Wat velen echteronvoldoende de Amerikanentebekritiseren omhunmilitairoptreden, bijvoorbeeld inAf 77 76 opstelling tenopzichtevan bondgenoten,zalhetdoor andere landenopdenduur TeldersStichting: ‘Indien onslandzijnbeleiduitholtdoor[…]eenweinig loyale Voormalig minister Voorhoeve verwoordde hetpakkendineenpublicatie van de wat wasdeEuropese bijdrageeigenlijk? voor hetuitdehandlatenlopenvan spanningenindeZuid-Chinese zee –maar belangen indieregio Nog tebehartigen. even enwe bekritiseren deAmerikanen maar hebbenzelf inhetverleden nauwelijks ietsondernomenomonze eigen zelf niets. We veroordelen deAmerikaanseterugtrekking uithetMidden-Oosten, vuile handenmaken. We veroordelen hetgebrek aanoptreden inSyrië, maardoen berokkend –omarrogant envrijblijvend genoemdteworden. Zelf willenwe geen te verdedigen, verdient deze kritiekhet–bijvoorbeeld wanneernevenschade is een achtergrond van eenonvermogen van Europese landenomdeeigenbelangen het Westen indammen enkordaat optreden daarwaardatnoodzakelijk is. Tegen strategie, zijnhetdeAmerikanendieterroristische organisatiesinhetbelangvan militair optreden ofoneindig voorwaarden blijven stellen omtrent eenpolitieke halen. Waar Europese landenblijven hangenindiscussiesover politieke steunvoor situaties somsookmogezijn,deAmerikanenwel telkensdekastanjesuithetvuur

W.W. Wiersbe, J. Stout, Democracy and TraditionDemocracy On Being aLeaderforGod 77 Immers, withoutlove ‘[t]ruth isbrutality, andlove without , Princeton, 2004,pp. 199-200. 76 , Grand Rapids,2011, p. 39. salonfähig geworden - - -

Realistisch buitenlands beleid - 43 Realistisch buitenlands beleid - 44 79 78 kunnen betekenen. komen, inplaatsvan enkelstiltestaanbijwatdeKoerden nogmeervoor ons het Westen opwelke moeten bezien wijze het deKoerden verder tegemoetkan strijd verrichten, leveren onze luchtaanvallen tegenISISweinig op. In datlichtzal zonder de Koerden, dieuiteindelijkhetbelangrijkstewerk inhetkadervan die inspanningen indevoor henkostbare strijdtegenISISmoetenkoesteren. Want te zijnzichveel verder danhuneigengrondgebied temobiliseren, zullenwe hun en steunverdienen. In plaatsvan tebekritiseren datdeKoerden nietbereid lijken Het zijnookdeKoerdische strijdkrachteninIrak enSyrië dieonze waardering ding indeweg staat? principiële kritiekopdenederzettingenpolitiek van Israël effectieve terreurbestrij vanwege kritiekopzijnnederzettingenpolitiek. zelf consequent nietwordt uitgenodigdvoor Europese anti-terreuroverleggen van Israëlische inlichtingendienstenkondenworden geïdentificeerd, maar Israël eenaantalvan deaanslagplegersinParijsen datterwijl metbehulpvan informatie maatregelen aandezijde van veel Europese landenlijktnogaltijdteontbreken – voorstelde. AlleenIsraël kreeg het‘opgeheven vingertje’ enbegripvoor sommige verder gingendanwatmeninIsraël inhetkadervan destrijdtegenterrorisme staat. Na deaanslageninParijs dedenEuropese politicivoorstellen diesomsveel ten, destrijdtegenterrorisme voeren, dieonszelf intoenemendematetewachten Israëliërs, diealjaren, geconfronteerd kritiekvan metdisproportionele het Wes langen dient,opwaarde teschatten. Hetzelfde geldtvoor hoewe omgaanmetde Tegelijkertijd moetenwe ookmeeronsbestdoenomhuninzet, dieookonze be scherp houden,bijvoorbeeld ophetvlakvan (on)rechtvaardige oorlogvoering. wordenals querulant genegeerd.’ rism-parley (voor het laatstgeraadpleegdop18december 2015). www.jpost.com/Diplomacy-and-Politics/Israel-being-excluded-from-counterterro from parley’, counterterrorism (voor hetlaatstgeraadpleegd op18december2015);B. Weinthal, ‘Israel beingexcluded beschikbaar op:http://af.reuters.com/article/egyptNews/idAFL8N13A04W20151115 ‘Israel gives France intelligenceonParis attackers–media’, J.J.C. Voorhoeve, De Rol van Nederland inde Wereld The Jerusalem Post 78 Natuurlijk moetenwe onze bondgenotenaltijd , 16juli2012)beschikbaar op:http:// 79 Is hetnouverstandig datonze , Den Haag, 1982,p. 1. Reuters , 15november 2015, - - - - De Duitse socioloogMax Weber maakteinzijnessay naar wathaalbaar, toetsbaarenduseffectiefis. naarwat werkt.Kortom, bedoelingen, zichzelf maaraltegemakkelijkontslaatvan deverplichting tekijken Het gevaar van de werkelijk is. compromissen met politieketegenstanders.Manoeuvreren indewereld zoals die gaat omhetoppragmatischewijze nastreven van hethaalbare viahetsluitenvan altijd enoveral. De andere logicaisdievan de van deeigen opvattingen enhetvasthouden aanonvervreemdbare principes – maar vooral omhoe zijzou moetenzijn.Het gaatomhetafleggen van getuigenis tungsethik tussen twee ethieken inhetpolitiekevak: een 82 81 80 onder delokalebevolking. De implementatievan mensenrechten kanworden schuld zijnvan autocratischeregeringen, maarsomsookgroot draagvlakgenieten Ten eerstedienenwe tebeseffendatmensenrechtenschendingen nietaltijdde spelen oplokaleomstandighedeneninstituties. zekere mate–endatisgeencultuurrelativisme –rekening tehoudenmetenin wereld enhetimplementeren van mensenrechten indelokalewetgeving, dientin Wie eenbijdragewenst televeren aanhetwegnemen van deonvrijheidin heid. telijk vrij’. de wereld, 107 van de195landenin kwalificeert wereld als ‘onvrij’ of ‘gedeel NGO laatstaandewegervaren, naarimplementatievan deze rechten. De Amerikaanse De realiteit isnamelijkdatveel mensenrechten nauwelijks alsuniverseel worden

Human rightsquarterly theimplementation ofinternationalhumanrights: The to further receptor approach’, ties House, Zie hierover dereceptor-benadering, zoals uitgelegdin: T. Zwart, ‘Using localculture A. Puddington, ‘Freedom inthe World: The Democratic Leadership Gap’, in: Freedom M. Weber, , New York City/Washington, D.C.,2015, p. 7. Freedom House mensenrechtenbeleid . 81 Freedom inthe World 2014:The Annual of Survey Political Rightsand Civil 80 De vrije landen, waartoe ookNederland De vrijelanden,waartoe vormen deminder behoort, In heteerstegeval gaathetnietzozeer omhoedewerkelijkheid is, Politik alsBeruf, Wissenschaft alsBeruf Gesinnungsethik X. D , dieonderzoek doetnaardemocratieenmensenrechten in dan , 34,2012,pp. 546-569. e

effectiviteit isdatwietelkensweer vasthoudt aangoede

uniformtet Gesinnungsethik Verantwortungsethik , München, 1919.

82 is

ijker belangr Politik alsBeruf

v an eneen

, waarinhet onderscheid Verantwor

Liber

- - - -

Realistisch buitenlands beleid - 45 Realistisch buitenlands beleid - 46 83 Daarbij ishetvan hetgrootste belangdatNederland zelf consequentblijft alszij het grootst isenwaarhandelingsvermogen totconcrete resultaten kanleiden. digen. Veel belangrijker ishetomdaartedoenwaarde(gebundelde)invloed Nederland hoeft dusniet‘altijd enoveral’ demensenrechtenboodschap teverkon veranderen datvooral meerdaneengeheven luchtverplaatst. vingertje mensenrechten verbeteren inhetdagelijksleven van mensen.Dergelijke stapjes naar devergroting van deeffectiviteit,middelsconcrete stappendie respect voor Dan kunnenwe derest van dewereld negeren enhetdaarbijlaten,ofjuistkijken ginselen van deuniformiteitvan mensenrechten teomarmen,isnietzo groot. De kansdatmeningrote delenvan opdeknieënvalt AfrikaofAzië omdebe ook mogezijn. geving ofpedoseksualiteitinNederland, hoegezocht engeforceerd deze kritiek onze achterstebenenstaanalsdeRussen hetgesprek willenopenenover asielwet Rusland over persvrijheidwillenkunnenpraten,danmoeten we nietdirect op Ten derde zullenwe ookbereid moetenzijnzelf kritiekteincasseren. Alswe in worden danmagditgezien alseenstapwaarmeewijkunnenleven. tot onderwijs, argument,maaralsdatbetekentvrouwenverwerpelijk gelijketoegangkrijgen het argumentdatze daardoor betere moedersworden. Dat vindenwijalsneleen menbijvoorbeeld datvadersaccepteert hundochtersnaarscholensturen met om mensenrechten teverspreiden somseenomweg is.In veel islamitischelanden zullen we ons moetenaanpassen. werkt. Alswe inChinaeenserieusgesprek willenvoeren over demensenrechten, gertje’ komtnamelijkalgauwover alsbelerend, watinveel landenjuistaverechts samenwerking vaak effectiever daneeneenzijdig ‘opgeheven vingertje’. Dat ‘vin Ten van tweede mensenrechten ishetaankaarten indevorm van dialoogen gehouden alseenanderlanddeleswordt gelezen. Elk landheeftzijneigenzeden endaarmeemoetrekening engewoonten, worden dat implementatiedirect volgt ontbreekt. inhetgeval dathetdraagvlak hiervoor te lopenmetdeliberaal-westerse rechtscultuur, maarwe kunnennietverwachten gevoelig als bijheteigenkoningshuis. We kunnenlandenwel vragenomindepas eigen regering en liggenvrouwenrechten bijveel Saoedische burgersminstenszo Russische bevolking minstenszo onwelwillend tegenover LHBT-rechten alsde naliseerd indevorm van eenparlement.Zo staateenaanzienlijkdeelvan de afgeremd doordedemocratie,ookalsdeze nietofnauwelijks isgeïnstitutio

Verdrag totbescherming van derechten van demensenfundamentelevrijheden. rechtelijke verplichtingen diezijvrijwilligzijnaangegaan, bijvoorbeeld hetEuropees Landen alsRusland zijndaarentegen weer, anders dan China,aanspreekbaar op verdrags 83 Zo zullenwe moetenaccepteren datdeweg ------85 84 sies ofKoninklijke wel datwe bezoeken naarhetland,maarverwacht deSaoedi’s asymmetrisch. Een groot deelvan deNederlandse politiek veroordeelt handelsmis het uitgraven van hettweede Suezkanaal. Onze relatie metSaoedi-Arabië iseven landse baggeraarhadomeenNederlandse exportkredietverzekering tekrijgenvoor ons verzoek omjournalistentebevrijden. menwelEgyptische datgehoorzou marine,maarverwachtte worden gegeven aan zette deNederlandse politiekzichtegendeverkoop aande van radartechnologie In sommigerelaties dreigt Nederland een‘Zweedse positie’ teverkrijgen. Zo ver iets dergelijksnooitkunnenbereiken. met Israël vooral eenrelatie onderhoudtdiebestaatuithetgeven van kritiek,zou vanuit deGazastrookkingen opexport heeftversoepeld. Een landalsZweden, dat er hierdoor onderandere voor kunnenzorgen datdeIsraëlische regering debeper derland enige Zo onderhoudtNederland aldecennialangeensterke relatie metIsraël, dieNe king ofvan eensterke handelsrelatie. historische enculturele band,van intensieve politieke geven. Relaties krijgenover alsersprakeisvan hetalgemeengewicht eensterke die voldoende respect genereert omdeinhoud van te deboodschapeniggewicht dat menpasechtontvankelijk isvoor kritiekalssprakeisvan eenstevigerelatie eigenlijk alle andere landen in de wereld, moet Nederland er rekening mee houden alles overal indewereld gedaantekrijgen,behoeftweinig toelichting.Net als Dat Nederland nietover deintimidatiepotentie(ofgrondstoffen) beschiktom respect gehoorgeven aandeboodschapinkwestie. staan, ofwel omdat ze eensterke relatie onderhoudenmethetandere landenuit deerd voelen enbangzijndathetnegeren van deboodschaphenduurkomtte te berekenen: landen luisteren naarandere landen,omdatze zichofwel geïntimi De kracht van eenbilateraleboodschapindediplomatievalt somsgemakkelijk dat eenrode lijn wordt overschreden diedeafsprakenoplosseschroeven zet. beschoten bijdegrens, moet Nederland opeenverstandige wijze duidelijkmaken indien zou komen vast testaandatdeze vluchtelingendoorhetgastlandworden genoemde dealmet Turkije over vluchtelingenisgoedterechtvaardigen, maar direct schendingenvan mensenrechten kanbeïnvloedenofvoorkomen. De eerder

2015, 2015D32522, ‘De veroordeling van journalistenin Egypte’, 8september2015. vrouwen- enkinderhandelinBulgarije, Roemenië enSlovenië. en Indonesië; envan hetNederlands Helsinki-comité ophetterrein van slachtoffers van law Voorbeelden van vormen van samenwerking die ‘Kamer: geen wapenexport naarEgypte’,‘Kamer: geenwapenexport -programma’s, bijvoorbeeld tussenhetCenterforInternational LegalCooperation leverage heeft opgeleverd bijdeIsraëlische regering. Nederland heeft De Telegraaf 85 En denkaandemoeitedieeenNeder leverage ,22december2011; TK 2014- opleveren, zijnlokale 84 en/ofmilitaire samenwer rule of rule ------

Realistisch buitenlands beleid - 47 Realistisch buitenlands beleid - 48 vrouwen- enhomorechten teimplementeren ende zover krijgenombloggerstebevrijden,standrechtelijke executies tevoorkomen, naïef. denken datwe een goedgesprek kunnenvoeren over homorechten, issimpelweg ningsuiting. Wie daarentegen eersthandelsrelaties te ontmoedigt,omvervolgens gaan over homorechten, over devrijheidvan vereniging, over devrijheidvan me mensenrechten. Je op, bouwteenpartnerschap hetgesprek omvervolgens aante relaties metandere landen,enlaatderelaties metdielandenniet bepalendoorde Wie effectiefmensenrechtenbeleid wil voeren, bespreekt mensenrechten binnende wereld echternietsvoor elkaarineenland als Saoedi-Arabië. log inJemen teamenderen. 86 reurfinanciering-saudi-arabie.html (laatstgeraadpleegd op17december2015). november 2015,beschikbaar op: http://www.nu.nl/politiek/4167102/kamer-zorgen-ter 2015; A.Bhikie, ‘Kameruitzorgen over terreurfinanciering uit Saudi-Arabië’, ‘Kritiek opbezoek koningenKoenders aanSaoedi-Arabië’, 86 Zonder eenrelatie van formaatkrijgtdewesterse rules ofengagement rules de Volkskrant , 24januari in deoor NU.nl , 18 - - - 87 steunen enlijktzichsteedsminderaantetrekken van hetleedofdebedreigingen bevolking issteedsmindergeneigdominternationaleavonturen eningrijpente Dat deze zelfingenomen houdingnietpopulairblijktmogeduidelijkzijn. De Europa voortdurend wordt uitgedaagdomintegrijpen. En datzieterduszoen interventiedrang. uit:eenwereld vol wanorde waarin kan zichzelf feliciteren. Jarenlang wilde menafvan de Amerikaansebemoeizucht lend methunrol indewereld enmoevan het‘Amerika-zijn’. Secretary ofState onder president Franklin Roosevelt. De Verenigde Staten zijn,vrijnaarvoormalig Woodrow Wilson waren, ennietmeerdemondialepolitieagentdiezijwaren Roosevelt, nietmeerdesponsor van vrijheidendemocratiediezijonderpresident zijn echternietlangerdegrootmacht diezijooitwaren onderpresident Teddy en voor een groot deelgehandhaafddoordeAmerikanen.De Verenigde Staten daarmee devrijheid,veiligheid enwelvaart van Nederland –voor eenlangetijd Tot hetpresidentschap van Obama werden orde enstabiliteitindewereld -en wereldorde. is Nederland, nogmeerdanandere landen,gebaatbijeenstabieleenvoorspelbare sprake van eendynamisch, maarrelatief stabielevenwicht. Alskleinhandelsland aangelegenheden. Door dieafspraak–nietaltijdongeschondenblijftiser kelijke statenhebbenafgesproken zichniet(ongevraagd)tebemoeienmetelkaars nog altijdvoor een zekere matevan orde; eenpraktischsysteemwaarbijonafhan soevereiniteit (ookwel nationale staten–iniedergeval oppapier Sinds de Vrede van Westfalen isdeinrichtingvan degemeenschapvan inter zoals deze daadwerkelijk is,nietdewereld zoals deze zou moetenzijn. de pijlersvrijheid,welvaart envooral veiligheid. Centraalstaatdaarbijdewereld Dit begonmetdeconstateringdateenrealistisch op artikel buitenlandsbeleidrust 89 88

ner, ographies.com/view/document/obo-9780199743292/obo-9780199743292-0073.xml Tischer, ‘Peace of Westphalia (1648)’, International Law:ChallengingtheMyth, principe van soevereiniteit. ligt aandeinrichtingvan degemeenschap van internationalestatengebaseerd ophet Er isonenigheidover inhoeverre de Vrede van Westfalen daadwerkelijk tengrondslag H.A. Kissinger, M. Gilbert, ‘The Terrible 20th Century’, Sovereignty: hypocrisy organized HenryKissinger, een‘ World Order Westphalian Sovereignty Zie o.a. S.Beaulac, ‘The Westphalian Model in Defining , New York City, 2014,p. 276. C , Princeton, 1999,pp. 3-4. onclusie Oxford Bibliographies ambivalent superpower The Globe and Mail Australian Journal ofLegal 87 –gebaseerd ophetprincipe van genoemd). , viahttp://www.oxfordbibli 88 , 31januari2007;S. Kras Dat principe zorgt 89 ’ geworden, worste LinksNederland History, 2003;A. - - - - -

Realistisch buitenlands beleid - 49 Realistisch buitenlands beleid - 50 91 90 evenwicht worden conflicten,migratiestromen enandere grensoverschrijdende lenden van deze wereld zoveel mogelijkworden beteugeld.Zonder eendergelijk versterken, kaneenmachtsevenwicht gehandhaafdblijven, waarbijdekwaadwil Alleen alswe inhetkadervan herstelvan orde indewereld allianties aangaanen deze teerkennen. vorm van orde worden gevonden, nietomde moet–uitrealistische, overwegingendeert, ennietuitconservatieve –eennieuwe misschien wel degrootste uitdagingvoor dewesterse wereld. Want waarorde ero en ook en versterken omeenzekere matevan zekerheid enstabiliteittecreëren. Dat is, Nederland, flexibelealliantiesmoetenaangaan samenmetgelijkgestemdepartners, we deproblemen nuzelf telijfgaan.In hetbelangvan onze eigenveiligheid zal Washington volstond omeenlosgeslagendictatortotdeorde teroepen, moeten De zijnvoor gevolgen iedereen daarvan zichtbaar. Waar vroeger eentelefoontjeuit challenges ofgloballeadership’. ordurableallianceofcountriescanmeetthe dorde ‘inwhichnosingle country de woorden van politicoloogIan Bremmer iserderhalve sprakevan eenwerel namelijk van de Amerikanen overnemen, termijn. iniedergeval nietopkorte veiligheid van devrijewereld, ishet Zeker nu de Verenigde Staten minderzorg kunnenenwillendragenvoor de beleid derhalve. Een nuchterliberaalenvooralnoodzakelijkheid daarvan. realistisch buitenlands leest geschoeidworden alsmen zichnetzo isvan bewust debeperkingen alsde heid. De noodzaak voor eendergelijkbuitenlandsbeleidkanalleenopliberale nu eenmaalweloverwogen betrokkenheid engeendoorgeschotenzelfingenomen made andkeptsoby theexertions ofbettermenthanhimself.’ personal safety, isamiserablecreature whohasnochanceofbeingfree, unless is willingtofightfor, nothingwhichhecares more aboutthanhedoeshis aan deeerder aangehaaldewoorden van Mill: ‘A manwhohasnothingwhichhe lang, nochisheteenhandelwijze diealsliberaalgekenschetstkanworden. Liever sluit mendedeuren enramen.Dat isechter nietinhetNederlandse be weinigen weg willen zichwapenentegendietochtdoordeoorzaken tenemen. postmoderne welvaart envrijheiddienuineensopdetochtkomttestaan.Slechts Nederlanders nueenmaalnietveel meerdaneenhinderlijkeonderbreking van de van ‘ver’. Buitenlands beleidmoetdaarmeerekening houden:ze isvoor demeeste

2012, p. 1. T.L. Friedman, ‘Order vs.Disorder, Part 3’, I. Bremmer, New York Times Every Nation forItself: Winners andLosers in aG-Zero World -columnist Thomas Friedman kwamtotdeze conclusie, 90 every nationforitself every The New The York Times status quo tebehouden,maarwel om . Niemand gaatdeze rol , 23augustus2014. De wereld vergt , New York City, Denk - - In In 91 -

- - daarmee opeenstevigepositievan Nederland indewereld. biedt uiteindelijkdebestekansenopeensterk eneffectiefbuitenlandsbeleid burgers centraalstaanendoorgeslagenmaakbaarheidsdenkenwordt vermeden – uiteenhebgezet –enwaarbijdebelangenvandie ikinditartikel deNederlandse moet zijn.Een realistisch buitenlandsbeleiddatgebaseerd isopdetien vuistregels handen, zelfoverschatting ofdeillusiedatbuitenlandsbeleidaltijdconsequent veiligheid en welvaart te latensturen dooreencalvinistischebehoefteaanschone lijk isvan hetbuitenland, kanzichnietpermitteren debedreigingen voor vrijheid, grote deel van zijnverdienmodel –enbovendien intoenemendemate–afhanke uitdagingen namelijkonbeheersbaar. Een landalsNederland, datvoor hetover - -

Realistisch buitenlands beleid - 51

Eekelen, W. van, ‘Internationale rechtsorde isNederlands belang’, zoek Besluitvorming Irak Commissie van Onderzoek Besluitvorming Irak, Collins, L.,‘Big Pin’, Clinton, H.R., C.P.G.Clausewitz, von, Bruijn, P. de,‘Een cursusmachtspolitiek’, nale Spectator Broeke, J.H.ten,‘Schaf VN-vetorecht bijinzet chemischewapensaf’, York City, 2012). Bremmer, I., Trouw Bolkestein, F., ‘Het isnogveel tevroeg voor heteindevan denationalestaat’, 17 december2015). mer-zorgen-terreurfinanciering-saudi-arabie.html (voor hetlaatst geraadpleegdop (18 november 2015),beschikbaarop: http://www.nu.nl/politiek/4167102/ka Bhikie, A.,‘Kameruitzorgen over terreurfinanciering uit Saudi-Arabië’, Bellamy, A.J., the Myth’, Beaulac, S., ‘The Westphalian Model in Defining InternationalLaw:Challenging en VN InternationaleAdviesraad Vraagstukken, 2015). Eppink, D.J., ‘Het eindevan deEuropese droom’, 3 (september2014),pp. 163-164. , AIV-rapportnummer 45,(Den Haag, 2005). (31 mei1997). Australian Journal ofLegalHistory 4(2015). Every Nation forItself: Winners andLosersinaG-Zero World Responsibility toprotect Hard Choices The New The Yorker (Amsterdam, 2010). Vom Kriege L (Londen,2014). iteratuurlijst (Berlijn, 1832). (5oktober2009). (Cambridge, 2009). Nederland indeveranderende EU,NAVO De Groene Amsterdammer , 2003.

Rapport Commissie van Onder Rapport de Volkskrant (25 november (10mei1995). Liberaal Reveil Internatio NU.nl (New -

- - ,

Realistisch buitenlands beleid - 53 Realistisch buitenlands beleid - 54 Friedman, T.L., ‘Rethinking foreign affairs:are theystilla U.S. affair?’, Evans, G.J., een onzekere wereld Haas, M. de, &J.W. van Berkum, Gilbert, M.,‘The Terrible 20thCentury’, D.C., 1991). Forceful Persuasion: Coercive DiplomacyasanAlternative to War andLogicofCoerciveGeorge, A.L., ‘The General Theory Diplomacy’, in:idem, International Affairs Garrett, S.A.,‘Political LeadershipandtheProblem of“Dirty Hands”’, 2014). Friedman, T.L., ‘Order vs. Disorder, Part 3’, York Times 18-19. Homan, C.,‘EU-Battle groups: usethemorlosethem’, Affairs Hoffman, S.,‘In Defense of Mother Teresa: Morality in Foreign Policy’, Nederlands Buitenlands beleidineenonzekere wereld Rood, M.L.L.Segers &D.A.Hellema, (red.), opdegrondslagenbezinning van hetNederlands buitenlandsbeleid’, in:J.Q.T. Hellema, D.A.&M.L.L.Segers, ‘Tussen zelfbewustzijn enzinsbegoocheling:een (Houten, 2010). Hellema, D.A., (1978), pp. Heldring, J.L.,‘RhetoricandReality inDutch Foreign Policy’, blad Haas, M. de, ‘Nederlandse veiligheidsbeleid ishalfslachtig’, (18september2009). 75(2,1996)pp. 172-175. (7 februari 1992). (7februari The responsibility toprotect 409-416. Nederland indewereld: debuitenlandsepolitiekvan Nederland , Guido deBres-Stichting (Gouda, 2007). 8(1994)pp. 159-175. Geeft acht:visieopEuropees veiligheidsbeleid in (Washington, D.C.,2008).

The Globe and Mail The New The York Times Bezinning ophetbuitenland: (Den Haag, 2011)pp. 1-8. Armex Reformatorisch Dag

95(4,2011)pp. (Washington, (31 januari2007). The World Today (23augustus The New Ethics & Foreign

Meijer, toekomstdroom’, eengewaagde L.,‘VN-leger: Mearsheimer, J.J., raal Reveil Klem, M.H., lands beleidineenonzekere wereld Segers &D.A.Hellema, (red.), Kleistra, Y., ‘Nederlands buitenlandbeleidalseendonut’, in:J.Q.T. Rood, M.L.L. Kissinger, H.A., Kissinger, H.A., Noort, &R. Wiche, Kennedy, J.C.,‘Nederland alshetmeestprogressieve landterwereld’, in: W. van dam, 1997). Kennedy, J.C., Kennan, G.F., Verenigde Staten’, Hoop Scheffer, J.G.de,‘LanceArmstrong ende verhouding tussen Europa ende Manusama, K.,‘Internationale rechtsorde. Belang enbegripsverheldering’, Humanitarian Intervention A. Hehir &R.Murray (red.), Kuperman, A.J.,‘NATO’s Intervention inLibya: AHumanitarian Success?’, in: Jürgen Habermas onaJust Global Order’, Kreide, R.,‘Preventing Humanitarian Military Intervention? John Rawlsand Krasner, S., van Flip deHeer’, Kranenburg, M.& Tärnhuvud, A.,‘Diplomatie kannietmeteenapp:dewereld schappelijke Raadvoor hetRegeringsbeleid (Den Haag, 2010). , 3(september2014),pp. 165-166. Sovereignty: hypocrisy organized Het Nederlandse veiligheidsbeleid ineenveranderende wereld Realities ofAmerican Foreign Policy Nieuw Babylon inaanbouw:Nederland indejaren zestig World Order Diplomacy CDV The Tragedy of Great Power Politics NRC Handelsblad Nederland alsvoorbeeldige natie , (herfst 2003),pp., (herfst 56-63. (Basingstoke, 2013). (New York City, 1994). (New York City, 2014). Libya, theResponsibility toProtect andtheFuture of Bezinning ophetbuitenland:Nederlands Buiten (Den Haag, 2011). (23 januari2016). , (Princeton, 1999). German LawJournal (Princeton, 1954). (New York City, 2001). (Hilversum, 2006). Trouw (24 maart 1995). (24maart (1,2009). (Amster , Weten Libe - - - -

Realistisch buitenlands beleid - 55 Realistisch buitenlands beleid - 56 Schaper, H.A.,‘De geschiedenisalswapenkamer’, in: B.R.Bot,e.a., Handelsblad Schaake, M.R.&Hachchi, W., ‘Aanslagen Parijs vragenomEuropees leger’, tände Deutschlands Rochau, A.L.von, Washington Post Rice, C.&Gates, R.M.,‘How AmericacancounterPutin’s moves in Syria’, 8N13A04W20151115 ber 2015),beschikbaarop: Reuters (voor het laatst geraadpleegdop17december2015). negotiation-tactic-brought-195-countries-to-consensus-in-the-paris-climate-talks/ Quartz Rathi, A.,‘Thissimplenegotiationtacticbrought 195countriestoconsensus’, and Civil Freedom House, Puddington, A.,‘Freedom inthe World: The Democratic Leadership Gap’, in: cow Nagorski, A., pp. 833-854. Interest vs.Moral Abstractions’, Morgenthau, H.J.,‘The Mainsprings ofAmerican Foreign Policy: The National rechtenstrategie voor hetbuitenlandsbeleid Ministerie van Buitenlandse Zaken, Mill, J.S.,‘TheContest inAmerica’, 130. “This ain’t your daddy’s NATO”’, Schaper, H.A.,‘Nederland enhetpermanentaanpassingsproces van deNAVO: buitenlandse politiekvan Nederland (New York City, 2007). , ‘Israel gives France intelligenceonParis attackers–media’, (15novem (12december2015),beschikbaarop:

Liberties (27 november 2015). The Greatest Battle: Stalin, Hitler, andthe Desperate for Struggle Mos (8oktober2015). Freedom inthe World 2014:The Annual of Survey Political Rights (New York City/Washington, D.C.,2015). (Heidelberg, 1868). Grundsätze derRealpolitik, Angewendet aufdiestaatlichenZus (voor hetlaatstgeraadpleegdop18december2015). http://af.reuters.com/article/egyptNews/idAFL American Political ScienceReview Internationale Spectator (Den Haag, 1984). Naar eenmenswaardig bestaan:eenmensen Fraser’s Magazine (Den Haag, 2007). http://qz.com/572623/this-simple- , (februari 1862). , (februari 63 (3,2009),pp. 125- 44(4,1950), Lijn inde - The NRC - - - -

Voorhoeve, J.J.C, Haag, 1979). Timmermans, F.C.G.M., Telegraaf, De Stout, J., nostalgie’, Staden, A.van, ‘Nederland endetransatlantischesamenwerking: apologiezonder schap Staden, A.van, 243 (1971),pp. 72-73. Schlesinger, A.M.,‘The Amoralityof Necessary Foreign Affairs’, 1965). Schlesinger, A.M., 2014), pp. 78-82. rechtsorde’ vertroebelt Nederlandse blikopdewereld’, Schie, P. van Voorhoeve, J.J.C., januari 2015). Volkskrant, De (Londen, 2015). Urban, M.L., september 2015). TK 2014-2015,2015D32522,‘De veroordeling van journalisteninEgypte’ (8 sen woord endaad,perspectieven vrede opduurzame inhetMidden-Oosten”’. TK 2012-2013,234232nr. 348,‘Kabinetsreactie ophetAIV-advies No. 83“Tus Tischer, A.,‘Peace of Westphalia (1648)’, 2015) , 1960-1971 Democracy and TraditionDemocracy Internationale Spectator , ‘ , ‘Kamer: geen wapenexport naarEgypte’, ‘Kamer:geenwapenexport (22december2011). The Edge: Is the Dominance oftheMilitary West Comingtoan End? , ‘Kritiekopbezoek koningenKoenders aanSaoedi-Arabië’ (24 Schrap huidig artikel 90Grondwet.Schrap huidigartikel Schimmige‘internationale Een trouwe bondgenoot:Nederland enhetAtlantisch bondgenoot De Rol van Nederland inde Wereld (Baarn, 1974). Peace, Profits and Principles: AstudyofDutchforeign policy A Thousand Days: John F. Kennedy inthe White House Broederschap: pleidooivoor verbondenheid 60(11,2006),pp. 568-572. (Princeton, 2004). Oxford Bibliographies. , TeldersStichting (Den Haag, 1982). Liberaal Reveil Harper’s Magazine (Amsterdam, , 2(juni (Boston, (Den - -

Realistisch buitenlands beleid - 57 Realistisch buitenlands beleid - 58 546-569. human rights:The receptor approach’, Zwart, T., ‘Using localculture theimplementationofinternational tofurther Zijlstra, H.,‘Realistisch buitenlandbeleid’, ropees-leger (voor hetlaatstgeraadpleegdop16december2015). dael.nl/publication/europese-defensiesamenwerking-staat-niet-gelijk-aan-een-eu ger’, Zandee, D.,‘Europese defensiesamenwerking staatnietgelijkaaneenEuropees le Zakaria, F.R., ‘TheLibyan Conundrum’, 2015). europes-soft-power/#.VleH0vkvehc 2014), beschikbaarop: Witney, N.,‘Hard aboutEurope’s truths softpower’, Wijk, R.de, pp. 75-92. power’,Wijk, R.de,‘The limitsofmilitary Wiersbe, W.W., (Den Haag/Amsterdam: Amsterdam University Press, 2010). verankering enstrategie van Nederlands buitenlandbeleid Wetenschappelijke Raadvoor hetRegeringsbeleid, pleegd op18december2015). tics/Israel-being-excluded-from-counterterrorism-parley Post Weinthal, B.,‘Israel beingexcluded from parley’, counterterrorism Weber, M., Affairs Walzer, M.,‘Political Action: The Problem of Hands’,Dirty Walzer, M. (16juli2012),beschikbaarop: Instituut Clingendael 2 (1973),pp. 160-180. Just andUnjust Wars Politik alsBeruf, Wissenschaft alsBeruf Machtspolitiek On Being aLeaderforGod http://europesworld.org/2014/02/24/hard-truths-about- (31oktober2012),beschikbaarop:http://www.clingen (Amsterdam, 2015). , (New York, 1977) , (voor hetlaatstgeraadpleegdop16december http://www.jpost.com/Diplomacy-and-Poli Human rightsquarterly Time Liberaal Reveil (Grand Rapids,2011). The Quarterly Washington (10 maart 2011). (10maart (München, 1919). Aan hetbuitenlandgehecht:over Europe’s World , WRR-rapportnummer 85 , WRR-rapportnummer , 56(1,2015),pp. 46-52. (voor het laatstgeraad Philosophy &Public , 34(2012),pp. The Jerusalem (24 februari (24februari 25(1,2002), - - - - - zijn.’ door alhetgeenmethetbovenstaande verband houdtofdaaraanbevorderlijk kan “Volkspartij voor Vrijheid enDemocratie”. De stichtingtrachtditdoeltebereiken ten behoeve van hetliberalisme in hetalgemeen en mede ten behoeve van de[…] vorderen enover zodanige vraagstukken voor telichten.Dit doel wordt nagestreefd onderzoeken metdeliberalebeginselenalsuitgangspunt,zulkeenonderzoek tebe in het bijzonder dievan staatkundige, sociale, economische of juridischeaard, te wetenschappelijk verantwoorde wijze, vraagstukkenvan maatschappelijkbelang, Doel enmiddelenzijnvolgens destatuten:‘De stichtingheefttendoelomop godsdienst. schappelijke vraagstukken,zonder gebondentezijnaaneenbepaaldedogmatiekof voeld aaneeninstellingdiewetenschappelijke studiesverricht naardiverse maat De Stichting isin1954ontstaanuitdebehoeftedieliberalekringenwerd ge dr. P.G.C. van Schie Directeur: prof.dr.M.L.J. Wissenburg mr.J.G.C. Wiebenga mr.drs. R.W.P. Reibestein dr. R.P.H.M. Matthijsse mr. E.J.J.E.van Leeuwen-Schut prof.dr.mr. E.M.Kneppers-Heynert dhr. H.Keizer F.A.I.A. Hendricks MA dhr. M.G.J.Harbers prof.dr. H.M.Dupuis prof.dr. J.A.Bruijn drs. F.A. Engering (voorzitter) Curatorium: voerder buitenlandsezaken. Tevens ishijvoorzittervan decommissiedefensie. drs. J.H.(Han) ten Broeke islidvan de Tweede van de Kamerfractie VVD enwoord Auteur: Prof.mr.B.M. Teldersstichting - - - -

Realistisch buitenlands beleid - 59 Realistisch buitenlands beleid - 60 125 124 123 122 energiebeleid 121 120 119 118 117 116 115 114 113 112 111 Prijs in € D de e

T v Soevereiniteit Thomas Piketty Groeien Een naarvermogen. liberaal antwoord op Gelukspolitiek. Liberalisme endewaarde van vrijheid democratische plichten Liberale verantwoordelijkheid: individuele,economischeen Zeker van Energie. Een liberaal perspectiefophet Nederlandse intra-EU migratie ensocialezekerheid, Onbegrensde arbeidsmigratie: ofzorg? zegen Een liberale kijkop en versterking De legitimiteitvan derechterlijke macht.Ideeën voor behoud De plichtder politiekepartijen dederdeOnderwijs: dimensie arbeidsmarkt enpensioenen, Eigen samensterk: voor keuze, duidelijkheid geeftzekerheid Bevolkingskrimp: eenliberaal antwoord, cultuur ensport Manifestaties van devrijheiddesgeestes.Een liberale kijkop rechtsstaat endemocratie Onbetwistbaar recht? Juridisering enhetevenwicht tussen leden van de ‘achterblijvers’ Van stigma naarsocialestijging.Een liberale toekomstvoor en van moetvergen zichzelf Eerlijk iseerlijk. Wat eenliberaal van destaatmagverwachten olgende eldersstichtng , 2014 18,50 , 2016 17,50 , 2013 17,50 , 2015 15,00 , 2012 15,75

geschriften , 2014 15,75 , 2012 16,50 , 2011 15,00 , 2011 17,50 2012 16,00 , 2012 16,00 , 2013 19,50

heeft 2013 2012

gepubliceerd

onder

, 2014

andere

10,00 15,00 17,00 *:

Realistisch buitenlands beleid - 61

Eigenzinnige liberalen. Onafhankelijk denkendepoliticiinNederland Sociaal-liberalisme Neoliberalisme: eenpolitiekefictie …en alsbijzondere publicatie(verkrijgbaar viadeboekhandel): P.S. 2 P.S. 1 van depublicaties. Raadpleeg dewebsite van de Teldersstichting voor informatieover hetbestellen P olitek de curatieve gezondheidszorg Kunnen kiezen. Vrijheid, enrechtvaardigheid keuzes in Arbeidsmarkt openbreken voor jongeren V erder - , 2014 wetenschappelijke

verscheen , 2014 , 2015 6,00

, 2013 recent S tellingname

als

, 2014

6,00

Realistisch buitenlands beleid - 63