1 Gemeente Den Haag rv 39"^ Dienst Stedelijke Ontwikl

Den Haag, 8 februari 2002 Aan de gemeenteraad

Locatiekeuze nieuwbouw stadion ADD Den Haag.

In het raadsbesluit Vitalisatie ADO Den Haag/ stadionontwikkeling (RV303) van oktober 2000 is het rapport "Naar een nieuw stadion voor betaald voetbal in Den Haag" Van Boer en Croon als uitgangspunt genomen voor de verdere ontwikkelingen van betaald voetbal in de gemeente. Eind 2000 is daaropvolgend de Stich- ting Ontwikkeling Stadion opgericht. De stichting heeft als taak gekregen al het noodzakelijke onderzoek te verrichten om nieuwbouw van een stadion op een nader te selecteren locatie mogelijk te maken. De Stich- ting heeft vooralsnog in het voorjaar 2001 geconcludeerd dat de GAVI locatie in het Ypenburgse kwadrant van het Prins Clausplein de meest geschikte locatie vormt en heeft daartoe het overleg opgestart met het samenwerkingsverband Ypenburg (BOY). De stuurgroep Prins Clauskwadrant is opgericht waarin naast BOY en de Stichting ook onder meer de Provincie Zuid Holland participeert. In juli 2001 is het "stedenbouw- kundig plan Al 2 zone"gepresenteerd door Kraayvanger Urbis en heeft de Stichting een plan voor een stadion gelegen in dit plangebied openbaar gemaakt. In het najaar van 2001 is door de naderende gemeen- telijke herindeling de regie verlegd van BOY naar de gemeente en is besloten de Stuurgroep Prins Claus- kwadrant op te heffen. Door de dienst Stedelijke Ontwikkeling is opnieuw een locatie afweging gemaakt waarbij naast twee locaties in de Ypenburgse Al 2 zone en een locatie in de Vlietzone, ook een locatie in het Forepark in beschouwing is genomen.

ADO Den Haag heeft zich in de afgelopen jaren sterk ontwikkeld. In 1999 werd een start gemaakt met de actie Voor de Stad voor de Club die tot in 2000 ca. € 1.000.000,- uit het bedrijfsleven heeft opgebracht. De campagne was tevens de start van een breed ingezette campagne om ADO Den Haag weer terug te brengen op het hoogste niveau. Van groot belang voor het welslagen van de actie was het toen bekend gemaakte vooruitzicht dat de gemeente Den Haag samen met ADO Den Haag over wilde gaan tot de ont- wikkeling van een nieuw stadion. Uiteindelijk is de actie Voor de Stad voor de Club een belangrijke aanzet geweest voor het versterken van de positie van de enige Betaald Voetbal Organisatie (BVO) in Den Haag. De stand van zaken op dit moment. ADO Den Haag speelt sportief een belangrijkere rol dan de afgelopen jaren. Dit seizoen mag op basis van de tot nu bereikte resultaten verwacht worden dat de club zich plaatst voor de na-competitle. De resultaten hebben een opwaarts effect op het aantal bezoekers in het Zuiderpark, nu gemiddeld ruim 3500. Dit seizoen is TV West begonnen met het live uitzenden van de thuiswedstrijden van ADO Den Haag en een wekelijks ADO journaal. Blijkens de kijkcijfers (gemiddeld 125.000 kijkers, bij de wedstrijd tegen Excelsior werd een voor TV West record aantal kijkers van 200.000 getrokken, verzor- gingsgebied TV West (1,2 miljoen) bestaat in de Haagse regio een groot draagvlak voor de club. De mer- chandising trekt aan. De verkoop van het aantal business-seats loopt goed en ondanks het tot op heden uitblijven van een hoofdsponsor melden zich meer middelgrote en kleinere bedrijven als sponsor. De banden tussen ADO Den Haag en de amateurverenigingen in de regio zijn versterkt, onder meer door oefenstages, bezoeken van spelers aan amateurclubs en het verstrekken van kaartjes aan jeugdspelers. Deze maand gaat officieel het publieksbureau van ADO Den Haag van start waarin ADO Den Haag, gemeente. Welzijn Escamp en Politie samenwerken. De partners tekenden hiertoe eind 2001 een convenant. Dit publieks- bureau gaat een belangrijke taak vervullen bij het verder versterken van de positie van ADO Den Haag. Het doel van ADO Den Haag en de gemeente om weer betaald voetbal op het hoogste niveau terug te brengen In Den Haag is nauw verbonden met het vooruitzicht dat de club binnen enkele jaren een nieuw stadion zal betrekken. Veel potentiële sponsors geven aan dat dit een reden is om bij ADO Den Haag betrokken te raken. De huidige accommodatie in het Zuiderpark geeft onvoldoende mogelijkheden voor de ontvangst van businessleden, sponsoruitingen en ander vormen van relatiebeheer, terwijl het ook onvoldoende geoutilleerd is voor het spelen van wedstrijden op eredivisie niveau.

De locatie analyse De vier bovengenoemde locaties (zie kaart 1) zijn beoordeeld op de aspecten oppervlakte, planning, bereik- baarheid auto, bereikbaarheid OV en ligging. Hierbij is als uitgangspunt gehanteerd de oplevering van het stadion eind 2005. De analyse geeft als resultaat dat de Forepark-locatie op alle punten met uitzondering van OV, (waarbij de Ypenburg locatie Station-Reef enigszins hoger scoort) als beste naar voren komt.

De Stichting onderschrijft de analyse van DSO met de stelling dat de Forepark- locatie eerder door de afwijzende opstelling van de gemeente Leidschendam niet opportuun was. In december 2001 is door het college van B&W aan DSO gevraagd de locatiekeuze nader te preciseren in de vorm van: een nadere bepaling van de omvang van de nieuwbouwlocatie, alsmede van het gewenste programma; het aangeven van de mobiliteitsconsequenties; het duiden van het te volgen juridisch-planologisch traject; het omschrijven van de gronduitgifte-/ ontwikkelconstructie; het aangeven van de grondexploitatieconsequenties in relatie tot de huidige grondexploitatie van het bedrijvenschap Forepark en

raadsvoorstellen 2002 1 de verwerving van de buiten het Forepark gelegen grond (perceel Zegwaard) die bestemd zou kunnen worden als parkeerterrein.

Lokatie Auto OV A: Zuiderpark 4 Ha +/- +/- B: Gavi kavel 9 Ha +/- — + C: Station- Ree 6 Ha +/- +/- + + D: Forepark 6 Ha ++ + +/- + E: Vlietrand 9 Ha — +/-

Daarnaast heeft DSO de hergebruiksmogelijkheden van de huidige Zuiderpark locatie geanalyseerd en is een schuifoperatie stedenbouwkundig en financieel onder de loep genomen. (Met schuifoperatie wordt bedoeld dat de sportactiviteiten op een locatie elders in de stad worden verplaatst naar het Zuiderpark, wat past binnen het vigerend bestemmingsplan Zuiderpark. De aldus vrijgevallen sportlocatie elders kan dan heront- wikkeld worden.) Op basis van de hierboven genoemde exploitatie- onderzoeken en de door de Stichting Ontwikkeling Stadion aangegeven stichtingskosten van het stadion ad. € 27 miljoen en de kosten van de loopplank, is een globale inschatting gemaakt van de grondexploitatie.

De locatie en het programma Als locaties Forepark ten behoeve van de stadionontwikkeling inclusief commerciële bestemmingen zijn geselecteerd: de zogenaamde 'Prime location' van 7,2 hectare (inclusief de waterpartij naast het perceel van Lucky Leder); de restlocatie van de Wegener Sijthoff kavel van 1,4 hectare en de de stortlocatie Zegwaard van 5,2 hectare . De Prime location en de rest Wegener Sijthoff maken deel uit en zijn eigendom van het plangebied van het bedrijvenschap Forepark (waarin Den Haag en Leidschendam elk voor 50% deelnemen) en vormen de enige nog resterende, grote uit te geven kavels. De Zegwaard locatie is vanwege de aanwezige bodemverontreini- ging altijd buiten het plangebied van Forepark gehouden en is particulier eigendom. Er is een quick scan uitgevoerd naar de mogelijkheden om het beoogde programma ruimtelijk in te passen op de locatie. Hierin moet het volgende programma worden opgenomen: Stadion voor 18.000 bezoekers Minimaal oppervlak (buitenmaten) van het stadion: 170 x190 meter. Dit is inclusief het voorgebouw en de mogelijkheid om de capaciteit uit te breiden tot 25.000 bezoekers. 600 VIP-parkeerplaatsen direct bij het stadion (spelers, sponsors) 2.500 overige bezoekersparkeerplaatsen 43.000 m^ - 74.000 m^ b.v.o. commercieel vastgoed, waar onder een hotel 880- 1500 parkeerplaatsen voor werknemers en bezoekers kantoren/ hotel

Kwalitatieve uitgangspunten zoals de gewenste uitstraling van het stadion, het gewenste architectonische niveau van het complex (denk aan het architectenkeuze beleid van de gemeente), de programmatische invulling van de vastgoedontwikkelingen en dergelijke zijn in deze eerste inpassingsstudie nadrukkelijk nog niet aan de orde geweest. Ook is de vraag vanuit de vastgoedmarkt voor deze locatie op dit moment nog niet in beeld gebracht, kwantitatief noch kwalitatief. Het gaat dus uitsluitend om de ruimtelijke aspecten.

Nadere uitwerking van het programma en quick scan Het stadion De inpassing van een stadion met bovengenoemde kwantitatieve eisen is mogelijk. De locatie is weliswaar krap bemeten maar het stadion past er met de gewenste N/Z-oriëntatie van het speelveld (met een mini- male afwijking), net in. Uit stedenbouwkundig opzicht zijn er voor de Prime location, gelegen nabij de zeer grootschalige infrastructuur van A4 en Al 2 enerzijds en de deels kleinschalige bedrijfsbebouwing ander- zijds, geen bezwaren tegen een grootschalig, autonoom object als een stadion of tegen een hoogwaardige en intensieve vastgoed ontwikkeling. De zichtbaarheid van (delen van) de Prime location vanaf de snel- wegen of vanuit het Forepark maken de locatie zelfs tot een potentiële 'zichtiocatie'. Dit geldt overigens ook voor de resterende strook tussen de bebouwing van Wegener en de Al 2. In verband met mogelijke voetgangersverbindingen wordt er vooralsnog van uitgegaan dat het hoofdgebouw van het Stadion (en daarmee van de voorzieningen) aan de oostzijde (Donau-zijde) wordt gesitueerd.

Commercieel vastgoed Aan de westzijde van het stadion is ruimte voor een hotel (20 lagen). Indien commercieel geen ruimte ge- vonden kan worden voor een hotel is een omzetting naar kantoren een mogelijkheid. De overige commer- ciële voorzieningen zijn gesitueerd in de resterende strook tussen de bebouwing van Wegener Sijthoff en de Al 2. Er zijn in het model vier kantoorgebouwen in een oplopende reeks van 6 tot 12 bouwlagen ingepast. Een deel van de parkeervoorzieningen op de begane grond dient ook voor de stadion bezoekers.

raadsvoorstellen 2002 Parkeer voorzieningen Voor de gevraagde 600 VIP-parkeerplaatsen direct bij het stadion biedt de locatie ruimte. Mogelijk moet hiervoor de naastgelegen waterberging worden gedempt. Compensatie voor het verlies aan oppervlakte- water in de omgeving is mogelijk.

Voor de gewenste 2.500 bezoekersparkeerplaatsen zijn er de volgende mogelijkheden: Uitgangspunt is een combinatie van het parkeren t.b.v. de commerciële functies (880- 1500 plaatsen, waarvan slechts 200 plaatsen op eigen terrein worden gesitueerd) en bezoekers parkeren. De nabij het toekomstig NS-station Ypenburg gelegen Zegwaard-locatie (een voormalige stortplaats met een substantiële grondvervuiling) biedt ruimte aan ca. 1.800 parkeerplaatsen op het maaiveld. In het meest zuidelijke deel, direct naast het NS-station Ypenburg kan ook gedacht worden aan een 'dubbelfunctie' van het parkeren: bezoekers parkeren voor het stadion én parkeerruimte voor het NS-station (dat daarmee als 'binnen stads transferium' voor woon-werkverkeer kan fungeren). Op dit deel van de Zegwaard-locatie is parkeren in twee lagen goed denkbaar; daarmee kan de totale gewenste parkeercapaciteit gehaald worden.

Bereikbaarheid Met betrekking tot de bereikbaarheid is er een vergelijking gemaakt tussen de locaties Forepark, Al 2- Zone Ypenburg, en Zuiderpark. Euroborg Groningen is als referentie gebruikt. De openbaarvervoer verbindingen met de daarbij horende haltes, ontsluiting via de Al2 en de A4 en parkeermogelijkheden zijn hierbij bezien.

Veiligheid Nader onderzoek naar elementen als veiligheid, bereikbaarheid en milieu en luchtkwaliteit zullen plaats- vinden. Politie en Brandweer zullen een veiligheidsrapportage opstellen.

Openbaar vervoer De huidige locatie Zuiderpark wordt bediend door het locale openbaar vervoer (tramlijnen 8 en 9 via de Melis Stokelaan) en is bereikbaar vanaf NS-station Moerwijk. De tramhaltes liggen circa 350 meter van het stadion, de treinhalte circa 1,5 km. Rondom het Prins Clausplein is/wordt een aantal openbaar vervoersver- bindingen gerealiseerd, met de daarbij horende halteplaatsen. Het gaat daarbij om: Agglonet, lijn 19, halte station Ypenburg, nog nader te bepalen O2005); RandstadRail, lijnen 3/6, en halte Leidschenveen (2006); RandstadRail, lijnen 3/6, en Hofpleinlijn halte Forepark/ Donau (2006); RandstadRail, Goudse Lijn, halte Ypenburg O2010); NS, station Ypenburg (2005). De haltes bij station Ypenburg liggen ca. 1 km van stadionlocatie Forepark en ca. 700 meter van locatie Ypenburg. De halte Leidschenveen ligt ca. 1,5 km van locatie Forepark en ca. 1,8 km van locatie Ypenburg. De halte Forepark van Randstadrail ligt circa 1 km van de stadionlocatie Forepark. De route gaat hierbij langs de Donau door het bedrijventerrein (en dus niet door woongebied). De lijnen van RandstadRail en NS hebben een halte/eindpunt bij Den Haag CS. Agglonet lijn 19 (Leidschendam-) is een tangentiële lijn en bedient niet Den Haag. Via de route van Agglonet lijn 15 (Den Haag CS-Nootdorp), aansluitend op de route van lijn 19, kan wel een tramverbinding met Den Haag CS en HS worden gerealiseerd en mogelijk kan bij de Donau een "stadionhalte" gemaakt worden. Ter vergelijking: het stadion Euroborg in Groningen ligt op circa 500 meter loopafstand van het geplande NS-station Kempkensberg. Ten opzichte van locatie Ypenburg betekent situering van het stadion op locatie Forepark een lichte verslechtering voor de bereikbaarheid per OV. Daar waar bij Ypenburg de haltes bij het NS station op loopafstand waren gelegen, dient bij locatie Forepark de Al 2 gekruist te worden. De vraag is of het ontwerp (D.O.) van de geplande onderdoorgang voldoende capaciteit biedt aan de te verwachten voetgangersstromen. De haltes zullen zo gunstig mogelijk gesitueerd worden te opzicht van het stadion. De wenselijkheid van het verbreden van het voetgangers- gedeelte in de tunnel zal nader worden onderzocht.

Auto De huidige locatie Zuiderpark is voor bezoekers van buiten Den Haag bereikbaar vanaf de A4 via de afslag Rijswijk (Beatrixlaan-Moerweg) en via de afslag Harnaschknoop {N211/Lozerlaan-Erasmusweg). De afstan- den van de afritten A4 tot het Zuiderpark bedragen respectievelijk 4,5 km en 7,5 km. De locatie Ypenburg is bereikbaar vanaf de Al 2, afslag Nootdorp, via de Ypenburgse Stationsweg. De afstand vanaf de afslag tot het stadion is circa 1 km. Vanaf de A4 is deze locatie alleen bereikbaar via het Prins Clausplein en de- zelfde afslag Nootdorp van de A12. Al het verkeer, van zowel Al 2 als A4, moet via de Ypenburgse Stationsweg aanrijden. De locatie van het stadion in Forepark is gelegen aan de Donau. Deze weg door Forepark sluit aan op zowel de A4 (afslag Leidschendam) als de Al2 (afslag Nootdorp). De afstand tot de afslagen van de Al 2 en A4 is in beide gevallen circa 1,5 km. Het geplande stadion Euroborg in Groningen- Europapark is direct bereikbaar vanaf de A7. De afstand tot de afrit A7 bedraagt circa 1,5 km. Ten opzichte van de locatie voor het stadion in Ypenburg is de autobereikbaarheid van de locatie Forepark beter en vergelijkbaar met die in Groningen. Bij de locatie Forepark komt het aanrijdend verkeer verspreid aan via de beide takken van de Donau. Geconcludeerd mag worden, dat de locaties nabij het Prins Clausplein voor autobezoekers van buiten Den Haag beter bereikbaar zijn dan de huidige locatie Zuiderpark. Voor autobe- zoekers vanuit Den Haag is het Zuiderpark bereikbaar via bijvoorbeeld de CentrumRing en de Neherkade- Erasmusweg of via bijvoorbeeld de Lozerlaan-Erasmusweg. Voor de locaties bij het Prins Clausplein zullen autobezoekers uit Den Haag vooral gebruik maken van de Utrechtsebaan-A12 en zo mogelijk via de Noorde- lijke Randweg. Bezoekers vanuit Den Haag zuid-west kunnen ook via de N211 of Beatrixlaan (Rijswijk) en de A4 de locaties bij het Prins Clausplein bereiken.

raadsvoorstellen 2002 Parkeren De parkeersituatie wordt vergeleken met de huidige situatie rondom het Zuiderpark en met de uitgangs- punten, zoals die zijn gehanteerd bij locatie Ypenburg. Een goede vergelijking met de huidige locatie Zuider- park is moeilijk te maken, omdat het in dat geval om andere bezoekersaantallen gaat. Het Zuiderpark heeft per wedstrijd maximaal ongeveer 5000 bezoekers. Er zijn in de directe omgeving circa 350 parkeerplaatsen beschikbaar, maar de meeste daarvan (circa 300 pp.) zijn gereserveerd voor spelers en VIP's. De meeste bezoekers uit Den Haag komen per OV en fiets/lopen. Bezoekers per auto parkeren in de omgeving van het Zuiderpark. De afstand tot de nabijgelegen woonwijken is circa 300 è 400 meter, zodat de parkeeroverlast al snel de bewoners treft. Voor de stadionlocatie Euroborg in Groningen zijn voor een gemiddeld bezoekers- aantal van circa 12.000 bij het stadion zelf circa 1000 parkeerplaatsen beschikbaar. Omgerekend is dat 1 parkeerplaats per 12 bezoekers. Bij topdrukte (maximale capaciteit van het stadion is 20.500 plaatsen) kan gebruik gemaakt worden van parkeercapaciteit op het nabijgelegen bedrijventerrein. De loopafstand van het bedrijventerrein tot het stadion is circa 400 meter.

Bij de ontwikkelingslocatie Ypenburg is gerekend met ca. 1 parkeerplaats per 4,5 toeschouwer. In deze norm is een gemiddelde autobezetting en een gemiddeld aandeel per OV verdisconteerd. Bij een gemiddeld bezoekersaantal van 10.000 betekent dit een benodigde parkeercapaciteit van ca. 2200 plaatsen. Dit aantal vormt de ondergrens. Bij de locatie Ypenburg is tevens uitgegaan van medegebruik van parkeerplaat- sen die worden gerealiseerd ten behoeve van de kantoorontwikkelingen. In totaal zijn dan circa 5000 plaatsen beschikbaar. De afstand tot de nabijgelegen woonwijken bedraagt circa 600 meter. De parkeer- capaciteit bij de locatie Forepark bedraagt maximaal 3100 plaatsen (ca. 600 bij het stadion zelf en ca. 2500 op ca. 350 meter loopafstand). Met een zelfde normering van 1:4,5 kan een gemiddeld bezoekers- aantal van 13.500 gehaald worden. Bij een maximale bezetting van 18.000 of 25.000 plaatsen zijn respectievelijk ca. 4000 en 5500 parkeerplaatsen nodig. Bij evenementen met volledige bezetting van het stadion moet dus nog voor ca. 1000 a 2500 parkeerplaatsen een oplossing worden gezocht. In de directe omgeving, in het bedrijvengedeelte van Forepark, zou een aantal plaatsen op de openbare straat c.q. op eigen terrein beschikbaar gesteld kunnen worden. Voorkomen moet worden dat parkeeroverlast uitstraalt naar de nabijgelegen woonbuurt(en), die op circa 400 meter van het stadion gelegen zijn. Aanvullende maatregelen zoals parkeerregulering en toezicht houden zijn noodzakelijk. Ook moeten voor gebruik van parkeerplaatsen op eigen terrein bij bedrijven nadere afspraken worden gemaakt en vastgelegd.

Een beter alternatief is gebruik maken van de parkeercluster, die bij de kantorenlocatie station Ypenburg wordt gerealiseerd. Afspraken over gebruik van een geconcentreerde parkeeraccomodatie zijn makkelijker te maken. Maatregelen in de zin van verkeersgeleiding en bewegwijzering zijn beter toepasbaar. Ook toezicht houden wordt eenvoudiger. Aangeraden wordt dit alternatief in overweging te nemen.

Bij het stadion dient ook een bewaakte fietsenstalling van voldoende capaciteit te worden gerealiseerd. (Mede)gebruik van de fietsenstalling bij de kantoren is mogelijk.

Supporters van bezoekende clubs arriveren meestal met de bekende "combiregeling". Dit betreft combikaarten voor zowel toegang tot het stadion als vervoer. Dit vervoer gebeurt in de meeste gevallen per (supporters)bus. Bij het stadion moet daarom ook voldoende parkeerruimte voor supportersbussen aanwezig zijn.

Conclusies De Prime location Forepark is een goed denkbare stadion locatie want : Er is op de Prime location tevens ruimte voor een aanzienlijke hoeveelheid commerciële voorzieningen; Er is voldoende ruimte voor parkeervoorzieningen. Dubbelgebruik van deze voorzieningen geeft een meerwaarde voor het vastgoed en het gebruik van het NS station Ypenburg; Nader onderzoek is noodzakelijk naar de markt voor vastgoed (kwantitatief en kwalitatief) en naar de (voetgangers- en auto-) capaciteit van de aansluiting op het NS-station Ypenburg; Een bereikbaarheidsplan wordt nader uitgewerkt, de ondernemers van het Forepark worden hier actief bij betrokken.

Juridisch- planologische procedures Het gebied maakt deel uit van de bestemmingsplannen Forepark (11 en 111) die zijn vastgesteld door de ge- meenteraad van Leidschendam. Voor het beoogde programma (met stadion, parkeren en kantoren) is een herziening van het bestemmingsplan nodig. De beoogde functies passen ook niet rechtstreeks in het Regionaal Structuurplan en in het vigerende streekplan Zuid-Holland West. De procedures voor de bouw- plannen dienen zoveel mogelijk parallel te worden geschakeld met de procedures herziening bestemmings- plan en het uitwerkingsplan Regionaal Structuurplan. Er wordt van uitgegaan dat vanaf april 2002 voldoen- de gegevens beschikbaar zijn om met het voorbereidingsbesluit en het voorontwerp te beginnen. Tot de vaststelling in de gemeenteraad moet gerekend worden op een proceduretijd van 18 maanden, waarna de goedkeuring door GS nog 6 maanden vergt. Het is dan april 2004. Mede gelet op de financiering van de overbruggingsperiode (de zogenaamde "loopplank-financiering") streeft de Stichting Ontwikkeling Stadion naar een oplevering van het nieuwe stadion in augustus 2004. Daarbij moet worden opgemerkt dat, van- wege het feit dat het NS- station Ypenburg en de aansluiting op de Al2 op zijn vroegst eind 2005 gereed zullen zijn, een oplevering eind 2005 meer realiteitsgehalte heeft. Oplevering in 2004 betekent dat bij een geschatte bouwtijd van tenminste 16 maanden, de aanvraag bouwvergunning in september 2002 moet worden ingediend. Tijdige afgifte van de bouwvergunning kan dan ook alleen Via een anticipatieprocedure (artikel 19) plaats vinden vooruitlopend op goedkeuring van het bestemmingsplan.

raadsvoorstellen 2002 Het snelste tijdschema is als volgt: februari 2002 - April 2002 beginsel aanvraag februari 2002 juni 2002 geluidonderzoek/geluidprocedure april 2002 September 2002 voorbereidingsbesluit april 2002 - september 2 002 ontwikkeling bouwplan april 2002 - 31 december 2002 voorontwerp bestemmingsplan tot en met behandeling PPC september 2002 mei 2003 bouwplanprocedure (incl. bezwaarprocedure)uitwerking RSP april 2003 Start bouw maart 2003 - april 2004 afronding bestemmingsplan procedure: inspraak, ontwerp, vaststellings- en goedkeuringsprocedure augustus 2004 oplevering stadion

Kritische factoren juridisch- planologisch traject RSP/ : Zoals is gesteld moet het bestemmingsplan/bouwplan getoetst worden aan het Regionaal Structuurplan van Haaglanden, dat binnen afzienbare tijd zal worden vastgesteld. Daartoe zal een uitwerkingsplan moeten worden opgesteld, dat in het DB en AB van Haaglanden moet worden goedgekeurd. Het is van belang dat voor de zomer duidelijkheid bestaat over de medewerking van Haaglanden. Dit geldt evenzeer voor de opstelling van de provincie. Overleg met de buurgemeenten moet leiden tot overeenstemming over de invulling van het uitwerkingsplan. MER-procedure: Voor een voorziening als een het voetbalstadion met een bezoekersaantal van meer dan 250.000 per jaar geldt een MER beoordelingsplicht. Het bevoegd gezag beoordeelt of een MER- rapport dient te worden opgesteld. Op korte termijn dient daartoe een meldingsprocedure (duur 2 maanden) in het kader van de MER te worden gestart. Mocht blijken dat een MER-rapport moet worden opgesteld dan zal bovengenoemd tijdschema naar schatting zes maanden opschuiven. Raad van State: In de planning is geen rekening gehouden met een beroepsprocedure bij de Raad van State (duur 12 maanden), met een schorsende werking. Eventuele onteigening zou kunnen plaatsvinden op basis van een vastgesteld bestemmingsplan. De eventuele proceduretijd loopt dan tot begin 2006.

Gronduitgifte-/ ontwikkelconstructie Twee ontwikkelingsmodellen zijn in overleg met de Stichting de revue gepasseerd: 1. de Stichting ontwikkelt op eigen risico een voor de financiering van het stadion benodigd, nader te bepalen gebied (bijvoorbeeld de gehele Foreparklocatie in- of exclusief het parkeerterrein); 2. de gemeente ontwikkelt - na overeenstemming met Leidschendam over de opheffing van het bedrijvenschap, dan wel middels uitgifte door het bedrijvenschap Forepark aan DSO - de Foreparklocatie, waarbij de stichting fungeert als bouwheer Stadion.

Van belang is voorts te constateren dat de bevoegdheid van uitgifte van de Prime locatie en rest- Wegener in de huidige situatie is gelegen bij het bedrijvenschap. Den Haag heeft dus nog geen beschikkingsmacht voor de nog uit te geven grond. Voor uitgifte van deze grond aan de Stichting, al dan niet via de gemeente, is derhalve goed- keuring van bedrijvenschap Forepark (waarin gemeente Leidschendam een belangrijke stem heeft), dan wel over- eenstemming over opheffing van het bedrijvenschap noodzakelijk. Over opheffing van het schap is de gemeente Den Haag reeds met Leidschendam in contact getreden.

Uitgaande van bovengenoemde premisse, is de idee en uitgangspunt dat de grond benodigd voor het stadion 'om niet' aan de Stichting wordt geleverd waarbij de gemeente een terugkooprecht voor een nader te bepalen bedrag tot een maximum van € 7 miljoen krijgt indien de plannen voor de nieuwbouw onverhoopt stranden. Dit bedrag zal afhangen van de vraag in hoeverre Stichting Ontwikkeling Stadion gebruik heeft gemaakt van het budget dat beschikbaar is gekomen door de hypotheek die Stichting Ontwikkeling Stadion op de grond genomen zal hebben. De achterliggende gedachte is dat de Stichting met de grond een onderpand verkrijgt waarop een lening kan worden afgesloten waarmee de exploitatie van ADO Den Haag (de loopplank) tot en met de opleve- ring van het stadion (naar verwachting in 2005) kan worden afgedekt. In de oorspronkelijke opzet zou de loopplank via vastgoed-/ grondexploitatie lopen, waarbij werd uitgegaan van de GAVI kavel; in dat geval zou de bouwprocedure al van start zijn gegaan waarbij de financiering van de loopplank al in werking gegaan zou zijn. Door vertraging in de planvoorbereiding en de gewijzigde locatiekeuze voldoet de oorspronkelijke loopplank-opzet niet meer. Het bedrag hier genoemd betreft dus de benodigde middelen voor de loopplank in het geval het stadion in augustus 2004 gereed zou zijn.

In dit model zou de gemeentelijke bijdrage c.q. bijdrage uit de grondexploitatie zich beperken tot (een deel van) de stichtingskosten van het stadion. Met de stichting is overeengekomen dat uiterlijk 31 december 2003 duide- lijkheid dient te zijn geschapen over de voorgenomen nieuwbouw stadion. Bij een negatieve conclusie koopt de gemeente de kavel tegen de gemaakte kosten tot een maximum van € 7 miljoen terug en zal de locatie vervol- gens zelf ontwikkelen. Aan De Brauw Blackstone Westbroek is een advies gevraagd omtrent de vraag of het om niet te beschikking stellen van de grond aan de stichting kan worden aangemerkt als een steunmaatregel van overheidswege die voor goedkeuring dient te worden aangemeld bij de Europese Commissie. De conclusie van de Brauw c.s. is dat voorafgaande melding bij de commissie van de voorgenomen steun niet noodzakelijk is omdat er geen sprake is van beïnvloeding van het handelsverkeer tussen de lidstaten.

Multifunctionaliteit Naast voetbal zou een stadion ook ingezet kunnen worden voor culturele activiteiten (grootschalige evenemen- ten) en grootschalige publieksevenementen zoals autointro's en EO-dagen. Dit heeft consequenties voor het veld, terwijl demontabele voorzieningen, opslagmogelijkheden, vergroting van de toegangen voor het benodigde materiaal, het aanbrengen van audio-visuele voorzieningen, etc nodig zullen zijn. In het definitieve bouwplan kan een precieze schatting worden gemaakt wat de meerkosten zullen zijn om dit te realiseren. Dat deze een aan- zienlijke verhoging van de totale bouwsom tot gevolg zullen hebben is evident. Duidelijk is dat het zonder meer aanpassen van de bekabeling in het stadion zodat het in de toekomst snel geschikt kan worden gemaakt voor evenementen wel mogelijk en gewenst kan zijn. Zonder een gedegen marktonderzoek is het moeilijk in te schat- ten hoe realistisch het is om de investeringen die noodzakelijk zijn om het stadion echt voor grootschalige evene- menten geschikt te maken rendabel te maken zijn. Ervaringen elders in Nederland leren dat vaak te positief geraamd is waardoor later in de exploitatieve sfeer problemen ontstonden.

Communicatie en organisatie Communicatie ln dit stadium van het project staat het informeren van de direct betrokkenen in het gebied en de directe omge- ving centraal in de communicatie. De informatie heeft betrekking op de inhoud van het voornemen (een nieuw stadion in het Forepark) en op het proces (publieke en private proces). De gemeente Den Haag is de primaire afzender van de informatie. De Stichting Stadionontwikkeling en ADO Den Haag zitten eveneens als zenders in het proces. Op 5 februari 2002 is er een bijeenkomst geweest in het Forepark voor ondernemers en belang- stellenden waarbij de mogelijke plannen voor de bouw van het nieuwe stadion besproken zijn. Deze bijeenkomst is goed verlopen. Afgesproken is een werkgroep op te richten die zich over de bereikbaarheid (parkeren en ontsluiting) van het Forepark zal buigen.

De gemeente Vlietstede (fusiegemeente Leidschendam- Voorburg) is als mede-eigenaar van het Industrieschap Forepark direct betrokkene in het proces van studie en ontwikkeling en daarmee geen doelgroep voor de commu- nicatie als zodanig. Belangrijke doelgroepen zijn de ondernemers in het Forepark, verenigd in de Bedrijven vereni- ging Forepark en de (toekomstige) bewoners van de wijk Leidschenveen. De inwoners van Ypenburg zijn even- eens doelgroep, maar waarschijnlijk vooral geïnteresseerd voor zover de informatie betrekking heeft op de plan- nen voor het gebied waar het stadion in eerste instantie was gedacht, namelijk de Ypenburgse zijde van het Prins Clausplein. De bewoners van de gemeente Nootdorp wonend nabij de beoogde locatie en de toegangs- wegen daar naar toe, vormen eveneens een groep die geïnformeerd moet blijven.

Waar mogelijk wordt gekozen voor een zo direct mogelijke communicatie met de betrokken doelgroepen. De ondernemers in het Forepark hebben op 5 februari jl. met de wethouders Stolte en Verkerk overlegd over de voorgenomen plannen. Voor de communicatie richting ondernemers is een structureel overleg met (het bestuur van) de Bedrijven vereniging gewenst. In het gesprek van 5 februari is getoetst of de Bedrijven vereniging een dergelijk contact ook wenselijk vindt. Vanuit dat overleg vindt er een terugkoppeling plaats met alle bedrijven op het Forepark. Voor Leidschenveen geldt dat de meest betrokken bewoners nog niet bekend zijn. Het meest nabije gebied is immers nog in ontwikkeling. Dat betekent dat het Ontwikkelingsbedrijf Leidschenveen (OBL) een belangrijke intermediaire rol moet spelen. Dat maakt ook een regulier overleg tussen (de communicatoren van) het stadionproject en het OBL wenselijk. Op korte termijn zal met het OBL overlegd worden over de mogelijke effecten van het stadion op het toekomstig woon- gebied de Lanen in Leidschenveen gelet op de ligging van deze wijk tussen het toekomstig Rail station Leidschenveen en het stadion. De informatiecentra in Ypenburg en Leidschenveen moeten beschikken over actuele informatie over de voorgenomen plannen, terwijl ook het gemeentelijk stadsdeelkantoor een plek zal zijn waar bewoners informatie kunnen krijgen. Voor het in algemene zin informeren van de Hagenaars (ook in het achtste stadsdeel) zijn de bekende gemeentelijke kanalen beschikbaar als Stadskrant, www.denhaag.nl en de lokale en regionale media.

Organisatie Om te waarborgen dat de communicatie gestructureerd blijft verlopen en de verschillende in- en externe actoren met één geluid naar buiten treden, wordt een regiegroep communicatie ingesteld. Deze bestaat uit vertegen- woordigers van de communicatieafdelingen van DSO (trekker), OCW en Bestuursdienst. Deze regiegroep heeft eenduidige lijnen naar ADO Den Haag, het OBL en de evenknie op Ypenburg en naar de gemeente Nootdorp.

Financiën Voor de locatie in het Forepark (waaronder Prime-, rest van de Wegener- en Zegwaard locatie) is door DSO een globale grondexploitatie opgesteld. Daarbij zijn de volgende hoofduitgangspunten gehanteerd: het programma met 43.000 - 74.000 m^ bvo kantoren, 3100 parkeerplaatsen, en circa 2 ha in te richten openbare ruimte rond het stadion; de Prime locatie en de rest Wegener worden door het bedrijvenschap Forepark uitgegeven aan Den Haag voor de in de grondexploitatie bedrijvenschap Forepark opgenomen waarde , waarna Den Haag de grond onder het nieuw te bouwen stadion 'om niet' (met terugkooprecht) uitgeeft aan de Stichting Ontwikkeling Stadion. (De rest van de locatie ontwikkelt de gemeente zelf) De grondexploitatie van de potentiële schuifoperatie kan eventueel in de beschouwing worden betrokken, het (50 %) aandeel van Den Haag in het gecalculeerde eindsaldo van de grondexploitatie van het bedrijvenschap Forepark wordt als opbrengst in de onderhavige grondexploitatie opgenomen.

Voor de door ADO Den Haag achter te laten stadionlocatie is eveneens een grondexploitatie opgesteld. Als principe is gekozen dat van het stadion slechts (de in goede staat verkerende) onderbouw onder de hoofdtribune wordt gehandhaafd en dat het terrein vervolgens geschikt wordt gemaakt voor een in te plaatsen sportfunctie. De grondexploitatie Zuiderpark kent met name sloop- en saneringskosten en afhankelijk van de nieuwe functie aanpassingskosten. Het college zal na de discussie over het Beleidsprogramma nadere voorstellen doen of - en zo ja hoe financiële dekking voor de bouw van het stadion kan worden verkregen uit bijdragen derden, algemene middelen en (te realiseren) winsten uit hiermee verband houdende grondexploitaties. Een inschatting van de bouwkosten van het nieuwe stadion bedraagt ca.€ 27 miljoen, (prijspeil 2002).

6 raadsvoorstellen 2002 In het rapport van Boer & Croon is de route uitgezet richting het nieuwe stadion. Een belangrijk onderdeel van deze route is de zogenoemde loopplank. Deze loopplank houdt in dat ADO Den Haag over een aantal jaren een begroting heeft die de club in staat stelt om, tegen de tijd dat het nieuwe stadion gereed is, in de Ere-divisie te spelen. ADO Den Haag heeft de loopplank ingezet, mede op basis van de bijdragen van de Stichting Stadion Ontwikkeling. Tot op heden heeft dit het positieve effect gehad dat ADO Den Haag nu mee speelt in de hogere regionen van de Eerste-divisie. Naar verwachting van Boer & Croon zou ADO Den Haag reeds dit seizoen inkom- sten kunnen verwachten die voortkomen uit het ontwikkelingsproces. Zoals hierboven beschreven heeft het aan- loopproces meer tijd gevergd. Bovendien is de wijze waarop de loopplank zal worden vormgegeven gewijzigd ten opzichte van de oorspronkelijke opzet die door Boer & Croon was voorzien en zal worden gekoppeld aan het in erfpacht uitgeven van de grond. Dit heeft tot gevolg dat een nadere impuls van de loopplank noodzakelijk is van € 950.000,-. ADO Den Haag zai een deel van dit bedrag door bezuinigingen opvangen. De Stichting zal het verdere bedrag voor haar rekening nemen. Bij de begroting 2001 is de incidentele bestemmingsreserve "Centra voor Oude en Nieuwe media" (€ 908.000,-) ingesteld om de verhuizing van RTV West naar het pand van het Johan de Witt college aan de Stadhouderslaan te faciliteren. Nu deze verhuizing niet doorgaat in verband met het vinden van een andere locatie van RTV West valt de bestemmingsreserve deels vrij. De vrijval wordt ad € 318.000,- bestemd om de Stichting in staat te stellen de loopplank te versterken. Tevens wordt € 400.000,- aangewend voor de voorbereidingskosten van DSO. Het restant van de bestemmingsreserve blijft beschikbaar voor "Centra voor Oude en Nieuwe Media".

De commissies voor Sport, Promotie en Media- en informatiebeleid, voor Economie en Personeel en voor Ruimte- lijke Ordening, Stadsvernieuwing en Volkshuisvesting worden op 14-2-2002 nog over dit voorstel gehoord.

Wij stellen u voor het volgende besluit te nemen:

De raad van de gemeente Den Haag,

Gezien het voorstel van burgemeester en wethouders.

Besluit:

I. in te stemmen met een principe keuze voor de Foreparklocatie als nieuwbouwlocatie van het stadion ADO Den Haag;

II. het college van B&W op te dragen in april 2002 besluitvorming door de raad voor te bereiden die leidt tot realisering van nieuwbouw van het ADO Den Haag stadion waarbij de uitgangspunten zijn: A) een sluitend dekkingsplan, waaronder begrepen bijdragen van derden en B) waarbij de grond ten behoeve van het stadion 'om niet' ter beschikking wordt gesteld aan de Stichting Ontwikkeling Stadion;

III. het college van burgemeester en wethouders op te dragen bij het voorstel genoemd onder 2. een integraal bereikbaarheidsplan te presenteren ten behoeve van de volgende punten 5. en 6.;

IV. € 718.000, = vrij te laten vallen uit de bestemmingsreserve (onderdelen 5.en 6.) en de concem- begroting te wijzigen volgens de bij dit besluit behorende bijlage;

V. in te stemmen met een aanvullende bijdrage aan de Stichting Stadionontwikkeling van € 318.000, = ten behoeve van financiering van de loopplank voor het seizoen 2001-2002;

VI. € 400.000,-incidentele budget toe te voegen aan de begroting van de dienst Stedelijke Ontwikkeling (functie 810.3) in het kader van de voorbereiding.

Aldus besloten in de openbare raadsvergadering van

De secretaris. De voorzitter,

Burgemeester en wethouders van Den Haag.

De secretaris. De burgemeester, D.M.F. Jongen. L.E.J. Engering-Aarts, lo.

WIJZIGING BEGROTING 2002 bedragen x € 1.000.- begr. omschrijving dienst wijziging nieuwe raming Inc./ prestaties/kengetallen post lasten baten lasten baten struct. omschrijving wijziging nieuwe raming

810.3 Bestemmings- plannen DSO 718 incid 922.3 Overige beleids- voornemens CT - 718 incid Nieuwbouw stadion ADO Den Haag Forepark stedenbouwkundige inpassings studie rg063loe.d9n