Gorinchem-Vianen, keizerlijk sinds 1811

Napoleon bezocht Holland in 1811 in de herfst. Hij kon met De paarden konden nauwelijks vooruit- eigen ogen zien hoe wegen bij regenval onbegaanbaar werden en in komen door de onophoudelijke regenval die de wegen in modderpoelen hadden modderpoelen veranderden. Twee weken na zijn tocht door de Vijf- veranderd. heerenlanden vaardigde de keizer een keizerlijk decreet uit, waarin Eerste klas weg een aantal voorname routes tot Route Impériale (keizerlijke weg) Twee weken na zijn tocht door de Vijf- werden verheven. De route Gorinchem-Vianen zou deel uitmaken van heerenlanden vaardigde Napoleon op 21 oktober 1811 een keizerlijk decreet uit, Route Impériale nr. 2. DOOR WALTER VAN waarin een aantal voorname routes tot Route Impériale (keizerlijke weg) werden verheven. Een keizerlijke route mocht ls militair en machtsbelust per- zou overigens jaren duren voordat al zijn géén modderweg zijn; er moest een klin- soon ging de belangstelling van plannen werden gerealiseerd. kerbestrating komen. Dat betekende dat Ageneraal Napoleon Bonaparte in Toen keizer Napoleon in de herfst van vanaf dat moment deze wegen op kosten de eerste plaats uit naar zijn leger. Om 1811 Nederland bezocht, ging hij per van het Keizerrijk werden verbeterd en dat snel te kunnen verplaatsen had hij boot van Antwerpen via Dordrecht naar onderhouden. Hiertoe behoorden ook de goede doorgaande wegen nodig en die Gorinchem en wilde vandaar over land wegen die op de route lagen die van Pa- waren er eigenlijk niet eind 18e en begin naar en verder. De bedoeling was rijs over Antwerpen, Breda, Raamsdonk, 19e eeuw. Bovendien zouden goede we- dat hij vanaf Gorinchem over Almkerk, Gorinchem en Utrecht naar Am- gen de communicatie met verafgelegen en naar Vianen zou rijden. In sterdam liep. Tussen de Merwede en de steden in Frankrijk, Italië en de Noorde- de , evenals elders in Lek liep de weg over Gorinchem, Arkel, lijke en Zuidelijke Nederlanden verge- het land, waren alle wegen nog onver- Meerkerk en Lexmond naar Vianen. Het makkelijken en versnellen. Om goede harde zand- of grindwegen, die in natte moest een belangrijke weg worden, want grip te houden op het bestuur en op het perioden veranderden in modderwegen. op 16 december 1811 vaardigde keizer leger was communicatie van essentieel Dat was ook nu het geval, waardoor Napoleon een decreet uit, waarbij de belang. In een tijd waarin men nog niet Napoleon genoodzaakt was om via grote wegen in drie klassen werden ver- eens dacht aan de mogelijkheid van over de Diefdijk naar Vianen te deeld. In de eerste klasse, die de belang- telegraaf en telefoon, was communicatie rijden. De late aankomst in Utrecht op 6 rijkste hoofdwegen bevatte, was ook de door estafette- en postwagendiensten de oktober 1811 (zie p. 13-15) was vooral weg Parijs-Antwerpen-Amsterdam over enige snelle optie. Al snel nadat hij aan veroorzaakt door het zeer slechte weer. Gorinchem opgenomen. Hij kreeg de de macht was gekomen, begon Napo- leon daarom met het verbeteren van de wegen die de machtsbasis Parijs verbon- den met alle belangrijke steden aan de randen van Frankrijk. Napoleon liet over de Alpen verschillende wegen aanleggen naar Italië, zodat Milaan en Rome snel bereikbaar werden, maar ook Amsterdam en Hamburg werden opgenomen in het net. Om doortrekkende troepen zoveel mogelijk te beschermen tegen de zon, werden aan weerszijden van de wegen meestal bomen geplant. Dit was vooral belangrijk voor wegen naar het zuiden, Kaartje van de ‘groote koninklijke weg no. 9 van Gorinchem tot Vianen aan de Lek’, waarschijnlijk uit een reisboekje dat tussen 1816 en 1821 is verschenen (C. Ruyter) ThemaTijdschrift maar gebeurde ook in Nederland. Het 38 Een gedeelte van den dijk te Spijk bij Gorichem, na de verwoesting door de watervloed in louwmaand 1809. (Collectie: Atlas van Stolk)

In de 19e eeuw wordt de Vijfheerenlanden Gorinchem veel getroffen door overstromingen. Zeker na een strenge winter met veel ijs, kon het na het inzetten van de dooi het water erg hoog komen te staan. Tij- dens Napoleons reis door het gebied rond Gorinchem waren de gevolgen van de overstroming in januari 1809 nog zichtbaar. Koning Lodewijk toonde zich toen (wederom, evenals in Leiden in 1806 bij de bus- geheel nieuwe weg worden aangelegd, kruitramp, NiN # 1) een meelevende koning, door het gebied nog tijdens de overstroming te bezoeken. dwars door de bouwlanden. Deze rechte Op 30 januari is de situatie in Gorinchem nijpend. Matthijs Snoeck, dan burgemeester (zie p. 27-29), weg zou circa 800 m korter zijn dan wan- beschrijft het uitgebreid in zijn dagboek: ‘De Koning kwam zelf bij de gevaarlijke plaats en moedigde neer het tracé van de bestaande weg werd ieder tot bedaardheid en werkzaamheid aan.’ Om 6 uur ’s avonds breekt de dijk tussen Woudrichem en Rijswijk en staat het land van Altena onder. Even later kwam het bericht dat de Lingedijk even beneden gevolgd. Buiten Vianen zou de weg recht de Wiel te was doorgebroken. Gorinchem wordt die winter het ergste bespaard. naar de Lek worden doorgetrokken, waar- bij een deel van de haven moest worden gedempt. Verder moesten de nodige brug- aanduiding: weg nr. 2. De weg nr. 1 was Gorinchem -Vianen. Het besteksdeel over gen worden vernieuwd of geheel nieuwe die van Parijs naar Calais, nr. 3 die naar de bruggen en andere werken (duikers, bruggen worden gebouwd en moest de Hamburg. De regeringszetel van de noor- riolen, sluizen en dergelijke) verscheen in sluis bij Schotdeuren en de brug daarover delijke Nederlanden was onder Lodewijk november. ingrijpend worden gerepareerd. De weg Napoleon van Den Haag naar Amsterdam De weg begon bij de Arkelpoort, aan door Gorinchem en Vianen viel onder de verplaatst, zodat de route Parijs-Amster- de noordkant van Gorinchem, zodat verantwoordelijkheid van de stadsbesturen. dam belangrijk was geworden. het deel door de stad naar de Kansel- De weg van Antwerpen naar Haar- poort en vandaar naar het veer er buiten Onteigening lem over Rotterdam werd in de derde viel. Volgens het bestek moest de weg De aanbesteding moest door gebrek aan klasse ingedeeld en was in de ogen van Gorinchem-Vianen worden opgeleverd inschrijvers worden uitgesteld en pas Napoleon duidelijk van minder belang. op 31 oktober 1812 en moest dan door op 26 mei 1812 werd het grondwerk De weg, die de aanduiding nr. 65 kreeg, de aannemer nog twee maanden worden gegund, op 9 juni het straatwerk en op liep over Bergen op Zoom, Willemstad, onderhouden. Het duurde echter lang 23 juni de bruggen en andere werken. Numansdorp, Rotterdam, Delft, Den Haag voordat de landsregering geld beschik- Op 2 juli 1812 werd door de regering de en Leiden naar Haarlem, dus niet over baar stelde en toestemming gaf voor de officiële toestemming verleend, maar die Breda en Dordrecht zoals tegenwoordig. aanbesteding. Pas op 2 april 1812 werd beslissing werd pas twee weken later, op Napoleon beval dat de weg Antwerpen- het bestek gepubliceerd. 16 juli, doorgegeven aan ‘Ingenieur en Amsterdam in 1812 gereed moest zijn. Het totale werk was een enorme klus. Het chef’ Arie Blanken Jz. (1766-1824). Ook Kennelijk was dit plan al langer bij de ging niet alleen om de verbetering van de in die tijd maalden de ambtelijke molens autoriteiten bekend, want nog diezelfde bestaande weg, maar in moesten vaak langzaam. maand oktober 1811 verscheen het eerste ook veel bochten worden afgesneden en Voordat met de weg kon worden begon- Napoleon in Nederland , no. 3 jrg. 1, 2011 besteksdeel voor de aanleg van de weg van Lexmond tot Vianen moest er zelfs een nen moesten veel stukken grond worden 39 onteigend, want de nieuwe keizerlijke voorjaar 1813 werd de opdracht verstrekt archief van de N.H. kerk Lexmond.) Het wegen zouden staatseigendom worden. en onder zware druk van de Fransen doormarcheren en inkwartieren duurde Onteigening vond vooral veel plaats op slaagde de aannemer erin de dijk, met van november 1813 tot april 1814. de weg tussen Meerkerk en Vianen. Dat daarop de weg, half oktober al op te leve- Nadat Gorinchem vanaf 22 januari 1814 ging niet zo zorgvuldig als tegenwoordig. ren. Na veel problemen met de bestrating een week lang was beschoten, capitu- Het rijk bepaalde wat er nodig was en dit was ook de verdere weg naar Vianen leerden de Fransen op 4 februari en op werd zonder veel plichtplegingen ingepikt. medio september 1813 gereed gekomen, 20 februari 1814 werd de stad aan de De grondeigenaar kreeg weliswaar een zodat de weg Gorinchem -Vianen, drie geallieerden overgegeven. vergoeding, maar verder had hij niets in te jaar na de gunning, geheel klaar was. Door al het vluchtverkeer en de militaire brengen. Het algemeen belang, en zeker Is dit langzaam of snel? We moeten transporten was de nieuwe weg er niet het Franse belang, ging voor het particu- bedenken dat alles met de hand gedaan beter op geworden. Vooral de Veerweg te liere belang. De onteigening kon dan ook moest worden en er alleen gebruik kon Vianen was bijna onbegaanbaar. Rond de snel worden doorgevoerd en daarna stond worden gemaakt van paard en wagen. Er jaarwisseling 1813/1814 werd de ergste niets meer de uitvoering in de weg. waren boodschappers nodig om berich- schade met 600 bossen rijshout en 5 m3 Ook de eigenaar van buitenplaats Vijver- ten te verzenden en vervolgens kon men zand verholpen, maar voor de overige lust in Vianen moest een deel van zijn alleen rustig wachten op antwoord. In 135 m moest eerst een begroting worden grond afstaan voor de weg, waardoor de 1816 kwam de beplanting met bomen ingediend. De nieuwe Arkelsedijk was vijver kleiner werd. De bewoner, kolonel aan weerszijden van de weg gereed. gemiddeld 23 cm verzakt en ook dit J. Raaff, was hier niet gelukkig mee en moest worden hersteld. De reparaties liet vier jaar later, in 1816, de buitenplaats Marcherende Pruisen van de weg Gorinchem-Vianen kwamen openbaar verkopen. De nieuwe eigenaar Gelijktijdig met het verleggen van de Ar- op 17 augustus 1814 gereed. Pas in 1816 werd Inspecteur-Generaal van Rijkswater- kelsedijk werd de vestingstad Gorinchem kwam het traject Breda-Sleeuwijk gereed staat Jan Blanken Jz. (1755-1838, NiN # 2 versterkt. Na de slag bij Leipzig (16-19 en Utrecht-Amsterdam in 1820. en 5), de broer van Arie Blanken. oktober 1813) begonnen de Fransen zich Na veel geharrewar over het juiste aantal Tussen het dorp Lexmond en het Bosch uit de noordelijke Nederlanden terug en de plaats van de tollen werd dit op bij Vianen moest een geheel nieuwe te trekken. Toen in november 1813 in 9 juli 1814 bij Koninklijk besluit gere- weg worden aangelegd. Van het dorp Den Haag een opstand tegen de Fran- geld. Er kwamen drie rijkstollen: bij de Lexmond tot Helsdingen liep deze sen uitbrak, bracht dit een grote stroom Arkelsedam, in het dorp Meerkerk en in dwars door de landerijen, die hierdoor vluchtelingen en nog meer terugtrek- Helsdingen. De privé-tol bij de Meerkerkse in tweeën werden gesplitst, wat voor de kende Franse troepen op gang. Velen van tolbrug bleef bestaan. In 1815 kwamen er bedrijfsvoering een groot nadeel was. Het hen namen de route door de Vijfheeren- nog twee Rijkstollen bij: in Lakerveld en is niet bekend en ook onwaarschijnlijk landen over de nieuwe straatweg. Op 18 bij de Bazelbrug. Op 1 augustus 1814 wer- of de eigenaren hebben geprotesteerd. november werd in Gorinchem de staat den de drie tollen in bedrijf genomen. Gewone particulieren hadden in die tijd van beleg afgekondigd en op 6 december De weg Parijs-Amsterdam werd in de niets in te brengen en dat wisten ze. Dus begonnen de Pruisische troepen Gorin- Franse tijd met nummer 2 aangeduid. In waarom zouden ze protesteren? Het was chem te omsingelen. De nieuwe weg 1814, na afschudding van het Franse juk, bij voorbaat een verloren gevecht. werd nu alleen gebruikt door de Pruisi- kreeg het zelfs nummer 1 toegewezen In Lakerveld (tussen Meerkerk en het sche troepen, die onder andere in Arkel, (Amsterdam-Brabantse grens). In 1816 dorp Lexmond) lag de landscheiding op Hoornaar, Hoogblokland en Meerkerk werd dit weer nummer 9 (Delfzijl-Gro- het midden van de weg en waren de wij- waren gelegerd. Ook in Lexmond was ningen-Lemmer-Enkhuizen-Amsterdam- zigingen minder desastreus. De scherpe veel inkwartiering. Hierdoor kon de Utrecht-Gorinchem-Antwerpen-Brussel- bochten werden vloeiender gemaakt en kerkenraadsvergadering van 1 december Bergen) en in 1821 nummer 7. een aantal bochten werd afgesneden. 1813 niet doorgaan en kon de domi- In de Franse tijd werd gesproken van de Zo vlug als het onteigenen ging, zo traag nee op zondag niet preken. Hij werd weg Gorinchem-Vianen en na de Franse ging de betaling. In oktober 1818 was er alle dag en vooral des zondags wegens tijd van Vianen-Gorinchem; waarbij vanuit nog steeds niets uitbetaald, maar moesten doormarsch en transporten verhinderd het machtscentrum werd geredeneerd. de voormalige eigenaren toch over die met de gemeente te vergaderen. Overal De straatweg tussen Gorinchem en Vianen gronden belasting betalen. Zelfs nog in was onrust en verwarring. Op eerste is lang in gebruik gebleven als belangrijke 1820 dienden 32 inwoners van Lakerveld kerstdag was er wel een kerkdienst, maar doorgangsweg, tot aan de aanleg van de een rekest bij de regering in om nu ein- het avondmaal werd niet gehouden, om A27 in 1961. n delijk betaald te krijgen. redenen hierboven vermeld. Het was aan- Een werk dat er in 1813 bij kwam, was houdende doormarsch, inkwartiering. WALTER VAN ZIJDERVELD IS AUTEUR VAN DIVERSE het om militaire redenen verleggen van Weinige hadden gelegentheid om dersel- ARTIKELEN EN BOEKJES OVER DE HISTORIE VAN DE ongeveer 900 meter van de Arkelsedijk, ven huisen te verlaten. (Citaten komen KRIMPENERWAARD, DE ALBLASSERWAARD EN DE

ThemaTijdschrift aansluitend aan de stad Gorinchem. In het uit het Notulenboek Kerkenraad in het VIJFHEERENLANDEN. 40