Monitoring Jakości Śródlądowych Wód Powierzchniowych

Wody 83

4. MONITORING JAKOŚCI Ustawa Prawo wodne, regulująca w Polsce zagadnienia ŚRÓDLĄDOWYCH WÓD związane z ochroną środowiska wodnego i dostosowująca POWIERZCHNIOWYCH je do wymagań prawodawstwa Unii Europejskiej, odwołuje się do szczegółowych, poniższych aktów wykonawczych: Województwo małopolskie położone jest w Obszarze – rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie klasy- Dorzecza Wisły, w obrębie regionów wodnych Górnej i fikacji dla prezentowania stanu wód powierzchnio- Małej Wisły. Od strony południowo-zachodniej dorzecze wych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitorin- Wisły ograniczone jest europejskim działem wodnym, gu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji rozdzielającym zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czar- stanu tych wód (Dz.U.2004.32.284), które straciło moc nego. Czarna Orawa (lewobrzeżny dopływ Orawy) poprzez z dniem 1 stycznia 2005 r., Wag i Dunaj zasila zlewisko Morza Czarnego i jest rzeką – rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wyma- transgraniczną z Republiką Słowacką. gań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchnio- Na obszarze województwa znajdują się 23 rzeki o we wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę zlewni większej niż 100 km2, sześć rzek o zlewni większej przeznaczoną do spożycia (Dz.U.2002.204.1728), od 500 km2 (Szreniawa, Nidzica, Biały Dunajec, Biała – rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie kryte- Tarnowska, Ropa i Breń) oraz siedem rzek posiadających riów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszcze- zlewnię całkowitą większą od 1000 km2 (Wisła, Biała nia związkami azotu ze źródeł rolniczych Przemsza, Soła, Skawa, Raba, Dunajec i Poprad). Podsta- (Dz.U.2002.241.2093), wową sieć rzeczną tworzy Wisła, która płynie zapadliskiem – rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wyma- przedgórskim między Karpatami a Wyżyną Małopolską gań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe bę- i poniżej Krakowa Kotliną Sandomierską wraz z prawo dące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych i lewobrzeżnymi dopływami. (Dz.U.2002.176.1455), Zarządzanie zasobami wodnymi w Polsce opiera się o – rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wa- wyznaczone obszary dorzeczy i regiony wodne. Obszar runków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ście- województwa małopolskiego to Obszar Dorzecza Wisły, ków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji region wodny Górnej Wisły, z wyjątkiem południowo- szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego zachodniego krańca województwa (zlewnia Czarnej Ora- (Dz.U.2006.137.984). wy) leżącego w Obszarze Dorzecza Dunaju. Organem wła- W 2006 roku monitoring jakości wód powierzchnio- ściwym w sprawach gospodarowania wodami płynącymi wych obejmował w województwie małopolskim 47 rzek przez teren województwa są Regionalne Zarządy Gospo- oraz 1 zbiornik zaporowy, w 87 punktach pomiarowo– darki Wodnej w Krakowie i w Gliwicach. kontrolnych (p.p.k.)-tabela 9. Celem prowadzonego moni- W 2006 roku badania jakości wód powierzchniowych toringu jest pozyskanie informacji o stanie wód dla potrzeb w województwie realizowano zgodnie z „Programem Pań- planowania i zarządzania zasobami wodnymi w układzie stwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) na rok 2006” w zlewniowym na obszarach dorzeczy oraz oceny osiągania podsystemie monitoring jakości śródlądowych wód po- celów środowiskowych, co wiąże się ze stworzeniem pro- wierzchniowych, który obejmuje badania i ocenę jakości gramów do podejmowania działań na rzecz poprawy stanu wód i osadów wodnych rzek, jezior i zbiorników zaporo- jakości wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem. wych.

Podstawę prawną i merytoryczną do realizacji Pań- stwowego Monitoringu Środowiska w zakresie badań wód powierzchniowych stanowi ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. Nr 115, poz.1229 z póź. zm.). Obo- Tabela 9. Zestawienie ilości punktów pomiarowo-kontrolnych w wiązek wykonywania badań wód powierzchniowych w poszczególnych rodzajach monitoringu rzek zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i Ilość punktów biologicznych spoczywa na wojewódzkim inspektorze Rodzaj monitoringu pomiarowo- ochrony środowiska. kontrolnych Polska, jako członek Unii Europejskiej zobowiązana jest do praktycznego wdrożenia założeń dyrektywy diagnostyczny (D) 75 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. (ustalającej jakości wód powierzchniowych wykorzystywanych ramy wspólnotowego działania w zakresie polityki wodnej, do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do 33 tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej) w terminach przez nią spożycia (Z) określonych. Obszarem stanowiącym podstawę prac prze- jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do 71 widzianych w dyrektywie jest zlewnia rzeki. Drugą zasadą bytowania ryb (R) dyrektywy jest „dobry stan” wszystkich rzek, jezior, zbior- wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami 70 ników wód gruntowych, terenów podmokłych i innych azotu ze źródeł rolniczych (A) akwenów wodnych. Obejmuje to dobry stan ekologiczny i jakości granicznych wód powierzchniowych (G) 4 chemiczny wód powierzchniowych oraz dobry stan che- EUROWATERNET (E) 9 miczny i ilościowy wód gruntowych. Wymaga zintegro- wanego podejścia do zarządzania zasobami wodnymi. Łącznie 87

W ramach laboratoryjnych badań wód pobrano w 2006 b) wartości wskaźników jakości wody nie wskazują na roku 1.004 próbki wody oraz 41 próbek materiału biolo- żadne oddziaływania antropogeniczne; gicznego (do oznaczenia makrobezkręgowców bentoso- 2) klasa II - wody dobrej jakości wych). Wykonano w nich ogółem 44.775 oznaczeń, w tym a) spełniają w odniesieniu do większości wskaźników oznaczono 41.286 wskaźników fizykochemicznych, 1.516 jakości wody wymagania określone dla wód powierzch- wskaźników hydrobiologicznych oraz 1.973 wskaźników niowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w bakteriologicznych. wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdat- Ponadto, oprócz zadań obejmujących badania i ocenę niania sposobem właściwym dla kategorii A2, jakości wód realizowanych w ramach podsystemu, trwały b) wartości biologicznych wskaźników jakości wody zintensyfikowane prace dostosowujące system monitoringu wykazują niewielki wpływ oddziaływań antropogenicz- wód powierzchniowych do zobowiązań międzynarodowych nych; Polski oraz wymogów monitoringowych wynikających z 3) klasa III - wody zadowalającej jakości tzw. dyrektyw użytkowych oraz dyrektywy w sprawie sub- a) spełniają wymagania określone dla wód powierzch- stancji niebezpiecznych. niowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w Dostosowano lokalizację punktów pomiarowo- wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdat- kontrolnych do układu zlewniowego i wyznaczonych jed- niania sposobem właściwym dla kategorii A2, nolitych części wód. Opracowano nową sieć monitoringu b) wartości biologicznych wskaźników jakości wody wód na lata 2007-2009 na potrzeby monitoringu diagno- wykazują umiarkowany wpływ oddziaływań antropoge- stycznego, operacyjnego i badawczego wszystkich katego- nicznych; rii wód powierzchniowych. 4) klasa IV - wody niezadowalającej jakości Na podstawie przeprowadzonych badań dokonano a) spełniają wymagania określone dla wód powierzch- ogólnej oceny jakości wód powierzchniowych oraz oceny niowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w pod kątem różnych sposobów użytkowania wód zgodnie z wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdat- metodykami zawartymi w rozporządzeniach Ministra Śro- niania sposobem właściwym dla kategorii A3, dowiska: b) wartości biologicznych wskaźników jakości wody • ocenę według pięciu klas jakości (dla 75 punktów wykazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, monitoringu diagnostycznego zlokalizowanych na zmiany ilościowe i jakościowe w populacjach biologicz- 38 rzekach i 1 zbiorniku zaporowym), nych; • ocenę wód pod kątem eutrofizacji (dla 70 p.p.k. 5) klasa V - wody złej jakości zlokalizowanych na 31 rzekach i 1 zbiorniku zapo- a) nie spełniają wymagań dla wód powierzchniowych rowym), wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę prze- • ocenę wód ujmowanych do celów zaopatrzenia znaczoną do spożycia, ludności w wodę do spożycia (dla 33 p.p.k. zloka- b) wartości biologicznych wskaźników jakości wody lizowanych na 22 rzekach i 1 zbiorniku zaporo- wykazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, wym), zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części • ocenę wód pod względem wymagań, jakim po- populacji biologicznych. winny odpowiadać wody śródlądowe będące śro- Zgodnie z wyżej cytowanym rozporządzeniem, zakres dowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych badań w punktach diagnostycznych (wyznaczonych do (dla 71 p.p.k. zlokalizowanych na 33 rzekach i 1 oceny ogólnej) obejmował ponad 50 parametrów jakości, zbiorniku zaporowym). ujętych w poniższe grupy wskaźnikowe:

– wskaźniki fizyczne – temperatura wody, zapach, bar- 4.1. OCENA JAKOŚCI WÓD – OGÓLNA wa, odczyn pH, zawiesiny ogólne, – wskaźniki tlenowe – tlen rozpuszczony, BZT , ChZT- Ocenę jakości rzek za 2006 rok wykonano w oparciu o 5 Mn, ChZT-Cr, ogólny węgiel organiczny, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 – wskaźniki biogenne – amoniak, azot Kjeldahla, azota- r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód po- ny, azotyny, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny, wierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia – wskaźniki zasolenia – chlorki, siarczany, przewodność monitoringu oraz sposobu interpretacji i prezentacji stanu elektryczna właściwa, substancje rozpuszczone, zasa- tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284), mimo że rozporządzenie dowość ogólna, wapń, magnez, to wygasło 1 stycznia 2005 roku. Uznano, że podstawowe – metale, w tym metale ciężkie, zasady klasyfikacji określone w tym rozporządzeniu zosta- – wskaźniki zanieczyszczeń przemysłowych – cyjanki, ną utrzymane w znowelizowanych aktach prawnych. Roz- fenole, pestycydy (lindan i dieldryna), wielopierście- porządzenie wprowadziło pięciostopniową skalę jakości niowe węglowodory aromatyczne, oleje mineralne, wód: substancje powierzchniowo-czynne anionowe, 1) klasa I - wody o bardzo dobrej jakości – wskaźniki biologiczne – saprobowość fitoplanktonu i a) spełniają wymagania określone dla wód powierzch- peryfitonu, chlorofil’a, makrobezkręgowce bentosowe, niowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w – wskaźniki mikrobiologiczne – liczba bakterii grupy wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdat- coli, liczba bakterii grupy coli typu kałowego. niania sposobem właściwym dla kategorii A1,

Wody 85

Częstotliwość badań - próbki wody pobierane były je- Określenia klasy jakości wód powierzchniowych do- den raz w miesiącu, ale z różną częstotliwością badano konuje się, porównując wyznaczone wartości stężeń po- wskaźniki z poszczególnych grup. Jeden raz w miesiącu szczególnych wskaźników jakości wody, z wyłączeniem oznaczano w wodach wskaźniki fizyczne, tlenowe, biogen- wskaźników występujących w warunkach naturalnych w ne, zasolenia i mikrobiologiczne oraz jeden raz na kwartał podwyższonych stężeniach, z wartościami granicznymi badano metale i wskaźniki biologiczne. Natomiast wskaź- określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia, przyj- niki zanieczyszczeń przemysłowych oraz makrobezkrę- mując klasę obejmującą 90% wartości. W przypadku nie- gowce bentosowe oznaczano jeden raz w roku. których rzek województwa małopolskiego wskaźniki: man- Ocenę wód przeprowadza się na podstawie badań pro- gan, żelazo oraz odczyn (w górnych biegach rzek górskich), wadzonych w punkcie pomiarowo-kontrolnym. Dla każde- występują w warunkach naturalnych w podwyższonych go wskaźnika jakości wody zmierzonego z częstotliwością stężeniach. jeden raz na miesiąc, wyznacza się wartość stężenia odpo- Ocenę stanu jakości wód powierzchniowych według wiadającą percentylowi 90, a w przypadku mniejszej czę- pięciu klas dokonano dla wód 38 rzek i 1 zbiornika zapo- stotliwości badań przyjmuje się najmniej korzystną wartość rowego w 75 punktach monitoringu diagnostycznego. Wy- stężenia. niki tej klasyfikacji podają: tabela 10 oraz rysunki 9 i 10.

Tabela 10. Klasyfikacja jakości wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2006 roku w punktach monitoringu diagnostycznego (według 5 klas)

V – zawiesina og., tlen rozpuszczony, BZT5, D ChZT-Cr, amoniak, azot Kjeldahla, azoty- V - liczba bakterii coli fek., 1 Oświęcim 0,5 V R, A ny, fosfor og., przewodn.elektrolityczna, ogólna liczba bakterii coli substancje rozp.ogólne, chlorki, siarczany V – zawiesina og., substancje rozp., przewodn.elektrolityczna, chlorki, D IV –liczba bakterii coli fek., 2 Łączany 38,0 IV IV – barwa, tlen rozpuszczony, ChZT-Cr, R, A ogólna liczba bakterii coli amoniak, azot Kjeldahla, azotyny, chrom og., glin, oleje mineralne V - przewodn.elektrolityczna, substancje Powyżej D rozp.ogólne, chlorki, IV - liczba bakterii coli fek., IV – chlorofil’a, indeks Wisła 3 Krakowa 66,4 IV R, A IV – barwa, zawiesina og., BZT5, ChZT-Cr, ogólna liczba bakterii coli sapr. fitoplanktonu (E) amoniak, azot Kjeldahla, azotyny, żelazo V – zawiesina og., ChZT-Cr, azot Kjeldahla, D V - liczba bakterii coli fek., 4 Niepołomice 102,0 V przewodn.elektrolityczna, substancje R, A ogólna liczba bakterii coli rozp.ogólne, chlorki V - zawiesina ogólna, fosfor ogólny, D V -lLiczba bakterii coli fekal- 5 Górka 145,3 V przewodność elektrolityczna, subst. roz- R, A nych, ogólna liczba bakterii coli puszczone og.,chlorki V- zawiesina og. przewodność elektroli- D V- ogólna liczba bakterii coli 7 Słupiec 209,3 V tyczna R, A liczba bakterii coli fekalnych subst. rozpuszczone og., chlorki, glin

V – barwa, tlen rozpuszcz., BZT5,CHZT-Cr, Macocha Ujście do amoniak, azot Kjeldahla, fosforany, fosfor 13 0,1 D V V - ogólna liczba bakterii coli Poręba Wisły og., przewodn.elektrolityczna, substancje rozp.ogólne, chlorki V – amoniak, azot Kjeldahla, azotany, Chechło 14 Mętków 0,1 D V azotyny, substancje rozpuszczone ogólne, V - ogólna liczba bakterii coli siarczany V- amoniak, azot Kjeldahla, chrom+6, Regulicki 22 Okleśna 0,5 D V chrom og., azotyny, fosforany, fosfor og. V- barwa,ChZT-Cr, D Drwinka 164 Świniary 2,0 IV IV- ChZT-Mn, ogólny węgiel organiczny, R, A mangan, żelazo

Punkt pomiarowo- Wskaźniki degradujące jakość wody kontrolny (p.p.k.) Rodzaj Klasa Rzeka Nr monito- jakości p.p.k. Nazwa km ringu wód Fizyko-chemiczne Bakteriologiczne Biologiczne na mapie Zlewnia Przemszy V – ołów Biała D IV – - liczba bakterii coli fek., IV – indeks sapr. 8 Sławków 23,8 IV IV – barwa, zawiesina og., siarczany, Przemsza R ogólna liczba bakterii coli fitoplanktonu żelazo og. IV – kadm, ołów Powyżej D III - ogólna liczba bakterii coli III – indeks sapr. Sztoła 9 6,0 III III – barwa, zawiesina og., cynk, fenole Ryszki Z fitoplanktonu lotne V–fosforany, siarczany Powyżej IV – fosfor og., substancje rozp.ogólne III – indeks sapr. IV - ogólna liczba bakterii coli Kozi Bród 10 ścieków 3,0 D III III – barwa, BZT5, azot Kjeldahla, azotany, fitoplanktonu i peryfi- III – liczba bakterii coli fek. z Ciężkowic azotyny, azot og., zasadowość ogólna, tonu wapń, bor, mangan Zlewnia Soły V- zawiesina og., odczyn pH III – indeks sapr. D III – barwa, BZT5, ChZT-Cr,, azot Kjeldah- IV - ogólna liczba bakterii coli 11 Kęty 16,4 III fitoplanktonu i peryfi- R, Z la, azotany, azotyny, zasadowość og., III – liczba bakterii coli fek. tonu Soła mangan IV – barwa, zawiesina og. III – indeks sapr. Oświęcim D IV-ogólna liczba bakterii coli, 12 1,8 III III – BZT5, azot Kjeldahla, azotyny, zasa- fitoplanktonu i peryfi- (E) R III - liczba bakterii coli fek. dowość og., glin tonu Zlewnia Skawy V – chlorofil’a D V – fosforany IV – - liczba bakterii coli fek., 15 Jordanów 71,1 IV IV – indeks sapr. R, A, Z IV- barwa, azotyny ogólna liczba bakterii coli fitoplanktonu V- odczyn pH Powyżej III – indeks sapr. D IV – zawiesina og., III – liczba bakterii coli fek., 16 Suchej 45,7 III fitoplanktonu i peryfi- R,, Z III – barwa, BZT5, azot Kjeldahla, zasado- ogólna liczba bakterii coli Beskidzkiej tonu Skawa wość og. IV – barwa III – indeks sapr. D III – liczba bakterii coli fek., 17 Wadowice 21,2 III III – zawiesina og., odczyn pH, BZT5, azot fitoplanktonu i peryfi- R,, Z ogólna liczba bakterii coli Kjeldahla, zasadowość og., tonu IV – barwa, zawiesina og., fosforany III – indeks sapr. Zator D IV - ogólna liczba bakterii coli 18 4,8 III III – temp. wody, odczyn pH, BZT5, azot fitoplanktonu i peryfi- (E) R, A, Z III - liczba bakterii coli fek. Kjeldahla, azotyny, zasadowość og. tonu

V – zapach, odczyn pH, tlen rozp., BZT5, Ujście do Paleczka 20 0,1 V ChZT-Cr, amoniak, azot Kjeldahla, Cr +6, Cr Skawy D og. Zlewnia Skawinki IV – barwa, azotyny III – indeks sapr. Powyżej D IV - ogólna liczba bakterii coli, 24 9,6 III III – zawiesina og., BZT5, azot Kjeldahla, fitoplanktonu i peryfi- Skawiny R, A, Z III - liczba bakterii coli fek. glin, mangan, żelazo tonu Skawinka V – zawiesina og., przewodn.elektrolityczna, substancje roz- Poniżej D 25 1,2 IV p.ogólne, chlorki, IV - ogólna liczba bakterii coli IV – chlorofil’a Skawiny R, A IV – barwa, BZT5, ChZT-Cr, amoniak, azot Kjeldahla, azotyny, Zlewnia Sanki IV – barwa, zawiesina og., azot Kjeldahla, azotany III – indeks sapr. Powyżej D III - BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, IV - ogólna liczba bakterii coli Sanka 27 2,7 III fitoplanktonu i peryfi- ujęcia R, A, Z amoniak, azotyny, azot og., fosforany, III - liczba bakterii coli fek. tonu substancje rozp.ogólne, siarczany, wapń, mangan, żelazo Zlewnia Rudawy

IV - BZT5, fosforany III – indeks sapr. D IV - ogólna liczba bakterii coli Rudawa 30 Podkamycze 9,0 III III – barwa, azot Kjeldahla, azotany, fitoplanktonu i peryfi- R, A, Z III - liczba bakterii coli fek. azotyny, azot og., mangan, żelazo tonu

Wody 87

Punkt pomiarowo- Wskaźniki degradujące jakość wody kontrolny (p.p.k.) Rodzaj Klasa Rzeka Nr monito- jakości p.p.k. Nazwa km ringu wód Fizyko-chemiczne Bakteriologiczne Biologiczne na mapie IV – indeks sapr. Kraków, D III – barwa, BZT5, azot Kjeldahla, azotany, IV - ogólna liczba bakterii coli 31 0,1 III fitoplanktonu i peryfi- ujście R, A azotyny, azot og., fosforany, mangan III - liczba bakterii coli fek. tonu Zlewnia Wilgi V- przewodn.elektrolityczna, substancje IV – indeks sapr. Kraków, D rozp.ogólne, chlorki, wapń IV - ogólna liczba bakterii coli, Wilga 33 0,5 IV fitoplanktonu i peryfi- ujście IV – barwa, ChZT-Cr, amoniak, azot liczba bakterii coli fek. tonu Kjeldahla, azotyny Zlewnia Prądnik-Białuchy IV – azot Kjeldahla, fosforany III – indeks sapr. Prądnik- Kraków, D III – barwa, zawiesina og., BZT5, amoniak, IV - liczba bakterii coli fek., 35 0,3 III fitoplanktonu i peryfi- Białucha ujście R, A azotany, azotyny, azot og., substancje ogólna liczba bakterii coli tonu, indeks biotyczny rozpuszczone og., wapń, żelazo Zlewnia Dłubni III – indeks sapr. D III – barwa, zawiesina og., azot Kjeldahla, IV - ogólna liczba bakterii coli, 36 Kończyce 9,8 III fitoplanktonu i peryfi- R, A, Z azotany, azot og., glin III - liczba bakterii coli fek. tonu IV – barwa, azot Kjeldahla Dłubnia IV – chlorofil’a III – zawiesina og., BZT5, ChZT-Cr, D IV - ogólna liczba bakterii coli, III - indeks sapr. 37 Nowa Huta 0,5 III azotany, azotyny, azot og., R, A III - liczba bakterii coli fek. fitoplanktonu i peryfi- subst.rozpuszczone og., wapń, glin. tonu mangan Zlewnia Serafy

V – zapach, barwa, zawiesina ogólna, O2, V – indeks sapr. Duża Grobla BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, OWO, amoniak, V - liczba bakterii coli fek., Serafa 38 1,0 D V fitoplanktonu i peryfi- (E) azot Kjeldahla, azot ogólny, fosforany, ogólna liczba bakterii coli tonu fosfor ogólny, żelazo Zlewnia Raby III – indeks sapr. III – barwa, azotyny fitoplanktonu i peryfi- D II - BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, azot Kjel- IV - ogólna liczba bakterii coli 115 Chabówka 116,0 II tonu dahla, azotany, azot og., zasadowość og., II - liczba bakterii coli fek R, A, Z II – chlorofil’a, indeks wapń, rtęć, fenole lotne bioróżnorodności III – indeks sapr. Powyżej D 42 80,6 III III – barwa, odczyn pH, azot Kjeldahla III - ogólna liczba bakterii coli fitoplanktonu i peryfi- Stróży R, A, Z tonu V – azotyny III – indeks sapr. Poniżej D IV – ogólna liczba bakterii coli 43 71,4 III III - barwa, zawiesina ogólna, BZT5, fitoplanktonu i peryfi- Myślenic R, A, Z III - liczba bakterii coli fek. amoniak, azot Kjeldahla tonu Raba III V - azotyny po- IV – barwa, miedź III – indeks sapr.

wierzch III – zawiesina og., odczyn pH, zasado- fitoplanktonu nia wość ogólna, żelazo Zbiornik III Dobczycki D 3 m IV - azotyny 101 64,0 III – indeks sapr. ujęcie R, A, Z pon. III – barwa, odczyn pH, azot Kjeldahla, fitoplanktonu wieżowe po- zasadowość og. wierz.

III V – O2 III – indeks sapr. pozycja III - barwa, BZT5, azot Kjeldahla, azotyny, fitoplanktonu ujęcia zasadowość og., mangan III - indeks saprobowy fitoplanktonu IV – barwa, indeks saprobowy D III - zasadowość og., glin, mangan IV- ogólna liczba bakterii coli, Raba 44 Gdów 50,2 III peryfitonu, R, A liczba bakterii coli fekalnych indeks bioróżnorodno-

ści, indeks biotyczny

Punkt pomiarowo- Wskaźniki degradujące jakość wody kontrolny (p.p.k.) Rodzaj Klasa Rzeka Nr monito- jakości p.p.k. Nazwa km ringu wód Fizyko-chemiczne Bakteriologiczne Biologiczne na mapie III - indeks saprobowy fitoplanktonu, indeks D III – barwa, zawiesina og., glin, żelazo IV -ogólna liczba bakterii coli, 45 Kłaj 31,2 III saprobowy peryfitonu, R ,Z, A liczba bakterii coli fekalnych indeks bioróżnorod- nosci III - indeks saprobowy III - barwa, zawiesina og., zasadowość fitoplanktonu, Uście Solne D IV - ogólna liczba bakterii coli, 47 2,0 III og., glin, żelazo indeks saprobowy (E) R, A liczba bakterii coli fekalnych peryfitonu, indeks bioróżnorodności Sobolów, IV - barwa, zelazo ogólne III- indeks saprobowy Stradom- D IV - ogólna liczba bakterii coli , 165 powyżej 3,6 III III – azot Kjeldahla, azotyny, fosfor fitoplanktonu, indeks ka R ,Z, A liczba bakterii coli fekalnych ujęcia ogólny saprobowy peryfitonu Zlewnia Szreniawy

Poniżej V – zawiesina og., BZT5, ChZT-Cr, amo- D 54 Cichego i 56,5 V niak, azot Kjeldahla, azot og., fosforany, V - ogólna liczba bakterii coli R, A Gołczanki fosfor og., oleje mineralne V- zawiesina og., ChZT-Cr, azot Kjeldahla, V - ogólna liczba bakterii coli Poniżej D IV – indeks sapr. 55 47,5 IV fosfor og. IV - liczba bakterii coli fekal- Szreniawa Słomnik R, A peryfitonu IV - BZT5, fosforany nych V – zawiesina og., ChZT-Cr, OWO, azot D Kjeldahla, fosfor og. 56 Proszowice 27,5 IV IV - ogólna liczba bakterii coli R, A IV – barwa, BZT5, ChZT-Mn, amoniak, azotyny, azot og., fosforany, miedź V – zawiesina og., ChZT-Cr, OWO, azot D Ścieklec 57 Makocice 3,0 IV Kjeldahla, fosfor og. IV - ogólna liczba bakterii coli R ,Z, A IV – barwa, ChZT-Mn, oleje mineralne Zlewnia Gróbki IV – barwa rtęć III - indeks saprobowy D III- ChZT-Mn, ChZT-Cr, azot Kjeldahla, III - ogólna liczba bakterii coli, fitoplanktonu Gróbka 166 Wrzępia 9,7 III R, A azotany, liczba bakterii coli fekalnych indeks saprobowy azotyny, azot ogólny, mangan peryfitonu Zlewnia Uszwicy III - indeks saprobowy fitoplanktonu, IV – barwa indeks saprobowy Poręba D IV - ogólna liczba bakterii coli, 58 36,9 III III – zawiesina og., azot Kjeldahla, azoty- peryfitonu, Spytkowska R, A liczba bakterii coli fek. ny, azot ogólny, mangan, żelazo indeks bioróżnorodno- ści, indeks biotyczny Uszwica III - indeks saprobowy fitoplanktonu, IV – barwa, azot Kjeldahla Wola indeks saprobowy D III – zapach, zawiesina og., BZT5, ChZT- V - ogólna liczba bakterii coli, 60 Przemykowsk 0,4 III peryfitonu, A.,R, Mn, ChZT-Cr, amoniak, azotany, azotyny, liczba bakterii coli fek. a indeks bioróżnorodno- azot og., fosfor og., mangan ści, indeks biotyczny Zlewnia Kisieliny V – barwa III - ndeks saprobowy Wola D IV – ChZT-Cr III - ogólna liczba bakterii coli, fitoplanktonu Kisielina 167 2,7 III Rogowska R, A III - ChZT-Mn, ogólny węgiel organiczny, liczba bakterii coli fek. indeks saprobowy zasadowość og., mangan, żelazo peryfitonu Zlewnia Nidzicy IV – chlorofil’a IV – barwa, zawiesina ogólna D IV - ogólna liczba bakterii coli III – indeks sapr. Nidzica 61 Słaboszów 38,0 III III - BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, azot Kjel- R, A III - liczba bakterii coli fek. fitoplanktonu i peryfi- dahla, wapń, glin, WWA tonu

Wody 89

Szaflary, IV – BZT5, ChZT-Cr, III - saprobo- pow.ujęcia III – barwa, zawiesina ogólna, odczyn pH, Biały D IV – liczba bakterii coli fek., wość fitoplanktonu, 65 wody dla 7,1 III utlenialność, amoniak, azot Kjeldahla, Dunajec R, Z, A ogólna liczba bakterii coli; saprobowość peryfito- Nowego azotyny, fosforany, zasadowość ogólna, nu Targu glin V – zawiesina ogólna III – saprobowość Czarny D IV – barwa III – liczba bakterii coli fek., 63 Ludźmierz 205,0 III fitoplanktonu, sapro- Dunajec R, A III – utlenialność, ChZT-Cr, zasadowość ogólna liczba bakterii coli; bowość peryfitonu ogólna, bar, glin, żelazo V – zawiesina ogólna III – saprobowość IV – barwa, ChZT-Cr fitoplanktonu, sapro- D IV – liczba bakterii coli fek., 66 Waksmund 196,2 III III – odczyn pH, BZT5, utlenialność, bowość peryfitonu, R, A ogólna liczba bakterii coli; amoniak, azot Kjeldahla, zasadowość indeks bioróżnorodno- ogólna, żelazo ści V – zawiesina ogólna, odczyn pH, ChZT-Cr 6 D IV – liczba bakterii coli fek., Harklowa 187,2 IV IV – barwa, BZT5, utlenialność, azot 7 R, A ogólna liczba bakterii coli Kjeldahla, glin, kadm, żelazo Czerwony III – saprobowość D III - liczba bakterii coli fek., 69 Klasztor 163,8 III III - barwa, odczyn pH, BZT5 fitoplanktonu, sapro- R, A ogólna liczba bakterii coli (E) bowość peryfitonu III - saprobowość D III - liczba bakterii coli fek., 70 Gołkowice 119,0 III III – barwa, odczyn pH fitoplanktonu, sapro- R, A, Z ogólna liczba bakterii coli bowość peryfitonu III – saprobo- D IV - ogólna liczba bakterii coli, wość fitoplanktonu, 71 Świniarsko 110,8 III III – barwa, odczyn pH R, Z, A III - liczba bakterii coli fek. saprobowość peryfitonu, IV – saprobowość peryfitonu,

Dąbrowa D III – barwa, BZT5, azot Kjeldahla, oleje IV - ogólna liczba bakterii coli, III – saprobowość 73 101,1 III Kamieniołom R, A mineralne liczba bakterii coli fek. fitoplanktonu, indeks bioróżnorodności, indeks biotyczny Dunajec V- zawiesina og., glin III - indeks saprobowy Piaski D IV- barwa IV - ogólna liczba bakterii coli fitoplanktonu 74 65,0 III Drużków R, A III - odczyn, ChZT-Mn, ChZT-Cr, azot liczba bakterii coli fek. indeks saprobowy Kjeldahla, azotyny, zasadowość og.,żelazo peryfitonu Zakliczyn, V - zawiesina og., glin III - - indeks sapro- powyżej D IV - barwa, IV - ogólna liczba bakterii coli, bowy fitoplanktonu, 75 52,3 III ujęcia dla R, Z, A III – odczyn, ChZT-Mn,ChZT-Cr azot liczba bakterii coli fek. indeks saprobowy Brzeska Kjeldahla azotyny, zasadowość og. peryfitonu III - indeks saprobowy Zgłobice, V - zawiesina og. fitoplanktonu, powyżej D IV - barwa, IV - ogólna liczba bakterii coli, 76 38,6 III indeks saprobowy ujęcia dla R, Z, A III - ChZT-Mn,ChZT-Cr, azot Kjeldahla liczba bakterii coli fek. peryfitonu, Tarnowa azotany, zasadowość og., glin indeks biotyczny III - indeks saprobowy V - zawiesina og., fitoplanktonu, Biskupice D V - ogólna liczba bakterii coli, 77 19,4 III III - ChZT-Mn,ChZT-Cr, azot Kjeldahla, indeks saprobowy Radłowskie R, A liczba bakterii coli fek. zasadowość og., glin, mangan, zelazo peryfitonu,, indeks biotyczny III - indeks saprobowy fitoplanktonu , Ujście V - zawiesina og., glin indeks saprobowy D V - ogólna liczba bakterii coli, 78 Jezuickie 0,5 III III – barwa, ChZT-Mn,ChZT-Cr, azot peryfitonu, R, A liczba bakterii coli fek. (E) Kjeldahla, zasadowość og., żelazo indeks bioróżnorodno- sci, indeks biotyczny,

Punkt pomiarowo- Wskaźniki degradujące jakość wody kontrolny (p.p.k.) Rodzaj Klasa Rzeka Nr monito- jakości p.p.k. Nazwa km ringu wód Fizyko-chemiczne Bakteriologiczne Biologiczne na mapie Zlewnia Popradu Čirč IV - zawiesina ogólna, III – saprobowość (granica D V - ogólna liczba bakterii coli, 79 64,2 III III – barwa, ChZT-Cr, amoniak, azot fitoplanktonu, sapro- polsko- R, A liczba bakterii coli fek. Kjeldahla, azotyny, fosforany, glin, żelazo bowość peryfitonu, słowacka) Piwniczna III - barwa, zawiesina ogólna, od- III - saprobowość Poprad D IV - ogólna liczba bakterii coli, 80 (punkt 23,9 III czyn pH, ChZT-Cr, amoniak, azot Kjeldah- fitoplanktonu, sapro- R, A liczba bakterii coli fek. graniczny) la, azotyny, fosforany bowość peryfitonu III - saprobowość Biegonice D III – barwa, odczyn pH, BZT5, azot Kjel- III - ogólna liczba bakterii coli, 81 2,9 III fitoplanktonu, sapro- (E) R, A dahla, azotyny, fosforany, glin liczba bakterii coli fek. bowość peryfitonu III - saprobowość D Muszynka 82 Powroźnik 9,2 III III - barwa, zawiesina ogólna, odczyn pH III - ogólna liczba bakterii coli fitoplanktonu, sapro- R, Z, A bowość peryfitonu Zlewnia Łososiny III - saprobowość D III – barwa, odczyn pH, fosforany, IV - ogólna liczba bakterii coli, 84 Piekiełko 35,9 III fitoplanktonu, sapro- R, Z, A zasadowość ogólna liczba bakterii coli fek. bowość peryfitonu Łososina III - saprobowość D III – barwa, odczyn pH, zasadowość III - ogólna liczba bakterii coli, 85 Jakubkowice 6,8 III fitoplanktonu, sapro- R, A ogólna liczba bakterii coli fek. bowość peryfitonu Zlewnia Białej Tarnowskiej Bobowa D V - zawiesina og., V – liczba bakterii coli fek., 87 powyżej 59 IV - Biała R, Z, A IV - barwa, ChZT-Mn,ChZT-Cr IV - ogólna liczba bakterii coli ujęcia Tarnow- V – zawiesina og ,glin, ska D V - ogólna liczba bakterii coli , 90 Tarnów 0,1 IV IV - barwa, ChZT-Mn,ChZT-Cr, azot Kjel- R, A liczba bakterii coli fek. dahla V – zawiesina og., D IV- ogólna liczba bakterii coli , Wątok 91 Tarnów 0,5 IV IV - barwa, ChZT-Mn,ChZT-Cr, amoniak, R, A liczba bakterii coli fek. azot Kjeldahla, azotyny Zlewnia Brnia

D V – tlen rozp., amoniak, azot Kjeldahla, V - ogólna liczba bakterii coli , 93 Łężce 27,5 V R, A fosforany, fosfor og. liczba bakterii coli fek. V – chlorofil’a V - barwa, ChZT-Cr, III - indeks saprobowy Breń Słupiec - III – zapach, BZT5, ChZT-Mn, ogólny fitoplanktonu, indeks D V - ogólna liczba bakterii coli, 152 granica 2,0 III węgiel organiczny, amoniak, azot Kjeldah- saprobowy peryfitonu, R, A liczba bakterii coli fek. województwa la, azotany, azotyny, azot ogólny, fosfora- indeks biotyczny, ny, zasadowość og., mangan, żelazo indeks bioróżnorodno- ści

D V – amoniak, azot Kjeldahla, mangan, IV - ogólna liczba bakterii coli, Żabnica 92 Grądy 4,6 IV R, A IV – barwa, ChZT-Cr, azotany, azotyny liczba bakterii coli fek. Zlewnia Ropy IV - barwa, III – indeks sapr. D III – zawiesina ogólna, odczyn pH, IV - ogólna liczba bakterii coli, 96 Szymbark 41,0 III fitoplanktonu oraz R, Z, A utlenialność, ChZT-Cr, zasadowość ogólna, liczba bakterii coli fek. peryfitonu Ropa glin, mangan, żelazo IV – glin; III - saprobowość poniżej D IV - ogólna liczba bakterii coli, 98 18,6 III III – barwa, zawiesina ogólna, odczyn pH, fitoplanktonu oraz Biecza R, A liczba bakterii coli fek. ChZT-Cr, azot Kjeldahla, azotyny, żelazo peryfitonu Zlewnia Czarnej Orawy Jabłonka III-indeks sapr. Czarna (E) D V- barwa IV - liczba bakterii coli fek., 99 25,0 IV fitoplanktonu oraz Orawa punkt R, A IV - utlenialność, ChZT-Cr, glin ogólna liczba bakterii coli peryfitonu graniczny

Wody 91

Klasyfikacja wód

Klasy wód Charakterystyka klasa I bardzo dobra klasa II dobra klasa III zadowalająca klasa IV niezadowalająca klasa V zła

Rodzaje monitoringu: – D – monitoring diagnostyczny wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu – wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu prezentacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz.U.04.32.284 z dnia 1marca 2004 r – A - monitoring wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (eutrofizacja) wg rozporządzenie Ministra Śro- dowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. (Dz. U. 02.241.2093 z dnia 31 grudnia 2002 r.) – R - monitoring wód pod kątem możliwości bytowania ryb wg rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych. (Dz. U. 02.176.1455 z dnia 23 października 2002 r.) – Z - monitoring wód przeznaczonych do zaopatrzenia ludności wg rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. (Dz. U. 02.204.1728 z dnia 9 grudnia 2002 r.) – (E) - punkt sieci międzynarodowej Eurowaternet

Klasyfikacja jakości wód w rzekach w oparciu o stem zanieczyszczenia następuje kolejno: wzrost liczebno- makrobezkręgowce bentosowe ści, zmiana struktury dominacji, a następnie zmiana składu gatunkowego – rośnie liczebność i udział procentowy ską- Badania makrobezkręgowców bentosowych są jednym poszczetów (Oligochatea) i początkowo larw ochotkowa- z biologicznych elementów jakości, niezbędnym do doko- tych (Chironomidae), a następnie ograniczeniu ulega wy- nania klasyfikacji stanu ekologicznego wód według wyma- stępowanie tych larw, pijawek i mięczaków. W wodach gań Ramowej Dyrektywy Wodnej. O wyborze tej grupy silnie zanieczyszczonych substancjami organicznymi, ma- organizmów, jako wskaźnikowych, decyduje kilka ich cech sowo występują skąposzczety. charakterystycznych. Denne bezkręgowce, praktycznie Klasyfikacja jakości wód w rzekach na podstawie ma- stale, zasiedlają rzeki i są mało ruchliwe. Ich cykl życiowy krobezkręgowców bentosowych przedstawiała się następu- jest długi, niekiedy kilkuletni, a więc zmiany w składzie jąco: gatunkowym lub w liczebności mogą odzwierciedlać dłu- gookresowe zmiany w środowisku wodnym będącym pod – bardzo dobry stan wód – I klasy określono dla 34,1% wpływem antropopresji. punktów pomiarowo-kontrolnych, Próbki do badań pobrano z 19 rzek w 41 punktach po- – dobry stan wód – II klasy dla 24,4%, miarowych, jeden raz w roku w okresie największego zróż- – zadowalający stan wód – III klasy dla 36,6%, nicowania taksonomicznego makrofauny bentosowej (maj – niezadowalający stan – IV klasy odnotowano dla 4,9% lub sierpień). punktów pomiarowych. Głównym parametrem do oceny jakości wód na podstawie organizmów dennych jest indeks biotyczny BMWP- Porównując wyniki klasyfikacji według makrobezkrę- PL. System oceny polega na przypisaniu zidentyfikowanym gowców bentosowych do klasyfikacji ogólnej wód w próbie rodzinom makrobezkręgowców, wartości ekolo- uwzględniającej wskaźniki fizykochemiczne i mikrobiolo- gicznej w postaci punktów w zależności od ich wrażliwości giczne należy stwierdzić, że wyniki klasyfikacji różnią się o na zanieczyszczenia. Drugim elementem zalecanym do jedną a nawet dwie klasy jakościowe. Oznacza to, że w ostatecznej weryfikacji oceny jest indeks bioróżnorodności. wodach o jakości ogólnej zadowalającej III klasy jakości, Wyraża on rozmaitość i zmienność organizmów bentoso- dominują organizmy bentosowe wskazujące na bardzo wych w zależności od warunków siedliskowych, w szcze- dobrą i dobrą jakość wód. Jednak w obu zastosowanych gólności będących pod wpływem czynników antropoge- systemach klasyfikacyjnych zauważalny jest podobny nicznych. trend, obniżenia jakości wód w pewnych odcinkach rzek Makrofauna bezkręgowa w wodach czystych charakte- znajdujących się pod ciągłą presją zanieczyszczeń antropo- ryzuje się dużą różnorodnością gatunkową, zróżnicowaną genicznych. liczebnością i przeważnie niską biomasą. Wraz ze wzro-

Tabela 11. Klasyfikacja jakości wód w oparciu o makrobezkręgowce Wartość Wskaźnik Klasa bentosowe BMWP-PL Lp. Rzeka Stanowisko bioróżno- jakości (indeks Wartość rodności wód Wskaźnik Klasa biotyczny) BMWP-PL Lp. Rzeka Stanowisko bioróżno- jakości (indeks 32.Muszynka Powroźnik 137 6,4 I rodności wód biotyczny) Zlewnia Łososiny Zlewnia Wisły 33.Łososina Piekiełko 159 7,0 I 1.Wisła Górka 25 2,23 IV Jakubkowice – 34.Łososina 114 5,43 II wodowskaz 2.Wisła Słupiec – granica woj. 24 2,2 IV 3.Drwinka Świniary 78 5,18 II Zlewnia Białej Tarnowskiej Zlewnia Soły 35.Biała Tarnowska Bobowa 66 3,46 III 4.Soła Kęty 125 6,58 I 36.Biała Tarnowska Tarnów 67 3,81 III Zlewnia Sanki Zlewnia Brnia 5.Sanka Liszki 117 6,81 I 37.Breń Słupiec 48 3,36 III Zlewnia Prądnik-Białuchy Zlewnia Ropy Prądnik- 38.Ropa Szymbark 83 4,72 II 6. ujście 62 4,01 III Białucha 39.Ropa Biecz 153 6,25 I Zlewnia Raby Zlewnia Czarnej Orawy 7.Raba Chabówka 106 5,29 II Czarna 40. Jabłonka 139 7,5 I 8.Raba Gdów 66 3,23 III Orawa Czarna 9.Raba Kłaj 95 3,86 III 41. Jabłonka 109 5,4 II Orawa*) 10.Raba Uście Solne 90 3,96 III Zlewnia Nidzicy *) – wyniki z badań wykonanych zgodnie z harmonogramem wg. 11.Nidzica Słaboszów 101 5,88 I porozumień z partnerem słowackim – pobór prób 02.08.2006r. Zlewnia Uszwicy Stan wód 12.Uszwica Poreba Spytkowska 68 3,69 III bardzo dobry

13.Uszwica Wola Przemykowska 59 3,12 III dobry zadowalający Zlewnia Dunajca niezadowalający Biały 14. Szaflary 108 4,56 II zły Dunajec Czarny 15. Ludźmierz 152 7,5 I Dunajec Stan jakości wód powierzchniowych w województwie 16.Dunajec Waksmund 86 3,6 III małopolskim w ocenie ogólnej w 2006 roku był następują- 17.Dunajec Harklowa 67 3,1 III cy: 18.Dunajec Czerwony Klasztor 169 7,3 I – nie wystąpiły wody bardzo dobrej jakości – klasy I, 19.Dunajec*) Czerwony Klasztor 140 7,48 I – wody dobrej jakości – klasy II, wystąpiły w 1 punkcie pomiarowo-kontrolnym (Raba w Chabówce), 20.Dunajec Gołkowice 138 5,61 I – wody zadowalającej jakości – klasy III wystąpiły w 47 21.Dunajec Świniarsko 144 6,4 I punktach pomiarowych na rzekach: Sztoła, Kozi Bród, Dąbrowa - 22.Dunajec 69 3,18 III Soła, Skawa (Sucha Beskidzka, Wadowice, Zator), Kamieniołom Skawinka (pow. Skawiny), Sanka, Rudawa, Prądnik- 23.Dunajec Piaski Druzków 86 4,11 II Białucha (ujście do Wisły), Dłubnia (Kończyce oraz 24.Dunajec Zgłobice 69 4,18 III ujście do Wisły), Raba (Stróża, poniżej Myślenic, Gdów, Kłaj, Uście Solne), Zbiornik Dobczycki, Stra- 25.Dunajec Biskupice Radłowskie 70 3,95 III domka, Gróbka, Uszwica (Poręba Spytkowska i Wola 26.Dunajec Ujście Jezuickie 69 3,67 III Przemykowska), Kisielina, Nidzica, Biały i Czarny Zlewnia Popradu Dunajec, Dunajec (Waksmund, Czerwony Klasztor, 27.Poprad Czercz - Orłów 118 5,8 I Gołkowice, Świniarsko, Dąbrowa Kamieniołom, Piaski 28.Poprad *) Czercz – Leluchów 85 4,72 II Drużków, Zakliczyn, Zgłobice,Biskupice Radłowskie 29.Poprad Piwniczna 127 5,04 II oraz Ujście Jezuickie), Poprad (Czercz, Piwniczna, Biegonice), Muszynka, Łososina (Piekiełko i Jakub- 30.Poprad*) Piwniczna 125 6,91 I kowice), Breń (Słupiec), Ropa (Szymbark i poniżej 31.Poprad Biegonice – Stary Sącz 136 5,36 II Biecza),

Wody 93

– wody niezadowalającej jakości – klasy IV wystąpiły w Łączany, powyżej Krakowa, Niepołomice), Macosze, Pa- 16 punktach kontrolnych na rzekach: Wisła (Łączany, leczce, Skawince (pon. Skawiny, ale są to w zasadzie wody powyżej Krakowa), Biała Przemsza, Skawa (Jorda- Wisły pobrane przez Elektrownię do celów chłodniczych i nów), Skawinka (poniżej Skawiny), Wilga, Drwinka, zrzucane do Skawinki), Wildze, Serafie, Drwince, Szrenia- Szreniawa (poniżej Słomnik oraz Proszowic), Ścieklec, wie i Ścieklecu, Kisielinie, Białym Dunajcu (Szaflary), Dunajec w Harklowej, Biała Tarnowska (Bobowa i Dunajcu (Waksmund i Harklowa), Białej Tarnowskiej, Tarnów), Wątok, Żabnica oraz Czarna Orawa, Wątoku, Brniu i Żabnicy oraz Czarnej Orawie. – wody złej jakości – klasy V stwierdzono w 11 punk- Największą koncentrację związków biogennych na tach pomiarowo-kontrolnych na rzekach: Wisła poziomie V klasy stwierdzono w Wiśle (Oświęcim i Niepo- (Oświęcim, Niepołomice, Górka i Słupiec), Macocha i łomice), w ujściowych odcinkach Macochy i Chechła, Chechło (ujścia do Wisły), Paleczka (ujście do Skawy), Skawie (Jordanów), Paleczce, Regulickim, Serafie, Szre- Regulicki (ujście do Wisły), Serafa, Szreniawa (pon. niawie i Ścieklecu, Brniu (Łężce) oraz Żabnicy. Cichego i Gołczanki). Stężenia wskaźników biogennych na poziomie IV kla- Z oceny przeprowadzonej dla rzek w 75 punktach po- sy wystąpiły w wodach Wisły (Łączany, powyżej Krako- miarowych wynika, że brak jest wód bardzo dobrej jakości. wa), Skawinki (poniżej Skawiny), Sanki, Rudawy (Podka- Wody dobrej jakości tj. II klasy wystąpiły tylko w 1,3% mycze), Wilgi, Prądnika-Białuchy, Dłubni (Nowa Huta), punktów. Zadowalającą jakość (klasę III) odnotowano w Drwinki, Dunajca (Harklowa), Białej Tarnowskiej i Wąto- 62,7% punktów. Wody niezadowalającej jakości (klasy IV) ku oraz Czarnej Orawie. stanowią 21,3%, a złej jakości 14,7% z ogółu badanych Stężenia wskaźników zasolenia w zakresach charakte- wód w województwie- rysunek 8. rystycznych dla V klasy wystąpiły w wodach Wisły w całym biegu, ponadto w ujściowych odcinkach Macochy i 0% Chechła, Skawince (poniżej Skawiny) oraz Wildze. 1,3% Zawartość metali w większości wód badanych rzek była bardzo niska, często poniżej granicy oznaczalności stosowanych metodyk laboratoryjnych. Wystąpiły jednak 14,7% wartości stężeń niektórych metali na poziomie V i IV klasy: ołowiu i żelaza w Białej Przemszy, kadmu, ołowiu i cynku 21,3% 62,7% w Sztole, chromu +6 i ogólnego w Regulickim, miedzi w Szreniawie (poniżej Proszowic). Podwyższone wartości stężeń glinu, manganu i żelaza wystąpiły w wodach Skawinki (pow. Skawiny), Sanki, Rudawy (Podkamycze), Dłubni, Raby (poniżej Zbiornika – klasa I - bardzo dobra Dobczyckiego), Gróbce, Uszwicy, Dunajcu (Harklowa, – klasa II - dobra Zgłobice, Biskupice Radłowskie i Ujście Jezuickie), Popra- du (Ćirć), Ropy (Szymbark). Podwyższone wartości stężeń – klasa III - zadowalająca baru, glinu, żelaza wystąpiły również w wodach Czarnego – klasa IV - niezadowalająca Dunajca i Czarnej Orawy, co jest wynikiem oddziaływań – klasa V - zła procesów torfotwórczych zachodzących w tych zlewniach. W badanych rzekach zanieczyszczenia przemysłowe, których wskaźnikami są: cyjanki wolne, fenole (indeks Rys. 8. Jakość wód powierzchniowych w województwie małopolskim fenolowy), pestycydy, substancje powierzchniowo-czynne w 2006 roku anionowe, oleje mineralne, wielopierścieniowe węglowo- dory aromatyczne praktycznie nie wystąpiły. Większość Analiza poszczególnych grup wskaźników jakości wód wyników z badań laboratoryjnych w zakresie tych wskaź- w badanych rzekach wskazuje, że najczęściej o wyniku ników było poniżej granicy oznaczalności stosowanych klasyfikacji ogólnej w 2006 roku decydowały: metodyk badawczych. – wskaźniki fizyczne – barwa, odczyn pH, zawiesina Podwyższone stężenia olejów mineralnych odnotowa- ogólna, no w Wiśle (Łączany), w Szreniawie (poniżej Cichego i – wskaźnik zawartości substancji organicznych – ChZT- Gołczanki) oraz Ścieklecu. W Sztole wystąpiły fenole lot- Cr, ne, a w Nidzicy WWA. – wskaźnik zawartości substancji biogennych – amoniak, azot Kjeldahla, azotyny, Wskaźniki biologiczne: saprobowość fitoplanktonu i – wskaźniki mikrobiologiczne – ogólna liczba bakterii peryfitonu na poziomie klasy IV (niezadowalającej jakości) Coli, liczba bakterii Coli typu fekalnego, wystąpiły w wodach Wisły (powyżej Krakowa), Białej – wskaźniki biologiczne – saprobowość fitoplanktonu i Przemszy, Skawy (Jordanów), Rudawy (ujście), Wilgi, peryfitonu oraz chlorofil’a. Serafy (V klasa), Szreniawy (poniżej Słomnik). Największe obciążenie wód materią organiczną na W pozostałych punktach monitoringu diagnostycznego poziomie V i IV klasy wystąpiło w: Wiśle (Oświęcim, wystąpiła zadowalająca jakość wód klasy III.

Rys. 9. Klasyfikacja jakości wód powierzchniowych w 2006 roku w punktach monitoringu diagnostycznego.

Badania chlorofilu’a jednego ze wskaźników troficz- Klasztor, Gołkowice, Świniarsko), Poprad (Piwniczna), ności wód wykazały niską jego obecność w rzekach woje- Muszynka, Łososina (Piekiełko), Ropa (Biecz) oraz Czarna wództwa. W Dunajcu (Harklowa) i w Popradzie (Piwnicz- Orawa. Dobry stan jakości wód wystąpił w Drwince, Rabie na) stężenie chlorofilu’a osiągnęło poziom klasy II-giej. IV (Chabówka), Białym Dunajcu, Dunajcu (Drużków), Popra- klasę stwierdzono w Wiśle (powyżej Krakowa), Skawince dzie (Piwniczna i Biegonice), Łososinie (Jakubkowice), (poniżej Skawiny), Dłubni (Nowa Huta), Nidzicy. Koncen- Ropie (Szymbark) i Czarnej Orawie. Zadowalający stan trację chlorofilu’a w granicach V klasy odnotowano w jakości – klasy III stwierdzono w Prądniku_Białusze, Rabie Skawie (Jordanów), Brniu (Słupiec). od Gdowa do ujścia do Wisły, Uszwicy, Dunajcu (Waks- Badania jakości wód na podstawie makrobezkręgowców mund, Harklowa, Dąbrowa-Kamieniołom), Białej Tarnow- bentosowych wykazały bardzo dobry stan wód w rzekach: skiej, Brniu. Niezadowalający stan jakości wód tj. IV klasy Sanka, Soła (Kęty), Czarny Dunajec, Dunajec (Czerwony wystąpił w Wiśle (Górka i Słupiec).

100% klasa II

80% klasa III

60% klasa IV klasa V 40%

% p.p.k. w klasie 20%

0% Zle wnia Soły Zlewnia Wilgi Zlewnia Brnia Zlewnia Ropy Zlewnia Zlewnia Raby Zlewnia Zle wnia Wisły Zlewnia Sanki Zlewnia Gróbki Zlewnia Skawy Zlewnia Dłubni Serafy Zlewnia Zlewnia Nidzicy Zlewnia Zlewnia Uszwicy Zlewnia Kisieliny Zlewnia Zle wnia D unaj ca Zle wnia Po pra du Zlewnia Rudawy Zlewnia Zle wnia Ło so siny Zle wnia Sk awinki Prądnika Zlewnia Zlewnia Przemszy Zlewnia Zlewnia Szreniawy Zlewnia Zlew nia Cza rne j Orawy Zlewnia BiałejTarnowskiej

Rys.10. Procentowy udział klas jakości wód w zlewniach rzek województwa małopolskiego w 2006 roku

Wody 95

Badania mikrobiologiczne wód w zakresie wskaźni- – wody kategorii A3 - wody wymagające wysokospraw- ków: liczba bakterii Coli typu fekalnego oraz ogólna liczba nego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szcze- bakterii Coli wykazały: najgorszy stan sanitarny wód na gólności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, poziomie V klasy odnotowano w Wiśle (Oświęcim, Niepo- filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji łomice, Górka, Słupiec), Macosze i Chechle, Serafie, Szre- (ozonowanie, chlorowanie końcowe). niawie (poniżej Cichego i Gołczanki oraz poniżej Słomnik), Powyższe kategorie wód odpowiadają trzem różnym Uszwicy (Wola Przemykowska), Dunajcu (Biskupice Ra- jakościom wód powierzchniowych, których odpowiednie dłowskie i Ujście Jezuickie), Popradzie (Ćirć), Białej Tar- cechy fizyczne, chemiczne i biologiczne określa załącznik nowskiej i Brniu. nr 1 do cytowanego rozporządzenia. Dla poszczególnych Na 12 punktach pomiarowo-kontrolnych stan sanitarny parametrów jakości wody podane są dwie wartości granicz- odpowiadał III klasie jakości. Najkorzystniejsze wartości ne: wartości dopuszczalne (mniej restrykcyjne) oraz warto- wskaźników mikrobiologicznych na poziomie I klasy jako- ści zalecane (bezwzględnie respektowane). ści wystąpiły w wodach potoku Bystra powyżej ujęcia dla Zakopanego. Biorąc pod uwagę kryteria zdefiniowane w rozporzą- dzeniu, wykonano ocenę wód 32 rzek oraz 1 zbiornika (łącznie w 33 punktach pomiarowo-kontrolnych). 4.2. OCENA JAKOŚCI WÓD WYKORZYSTY- Wyniki przeprowadzonej oceny przedstawiono w tabeli WANYCH DO ZAOPATRZENIA LUDNOŚCI 12 oraz na rysunku 11. W WODĘ PRZEZNACZONĄ DO SPOŻYCIA Wyniki wykonanej oceny wód dla 22 rzek i 1 zbiornika, łącznie dla 33 punktów pomiarowo-kontrolnych infor- Ocenę jakości wód ujmowanych do celów zaopatrzenia mują, że: ludności, wykonano zgodnie z rozporządzeniem Ministra – w 1 punkcie (3,0% ogółu p.p.k.) stwierdzono wody o Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wyma- jakości kategorii A1 (Bystra pow. ujęcia dla Zakopa- gań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe nego), wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę prze- – wody o jakości kategorii A2 stanowią 33,3% ogółu znaczoną do spożycia (Dz.U. nr 204/2002 poz.1728). (tj.11 p.p.k.), Wody powierzchniowe ujmowane do celów konsump- – kategorię A3 stwierdzono w 13 p.p.k. (39,5% ogółu cyjnych muszą spełniać wymagania w zakresie jakości po p.p.k.), zastosowaniu odpowiedniego uzdatniania. W zależności od – w 8 punktach pomiarowo-kontrolnych (24,2% ogółu wartości granicznych poszczególnych wskaźników wody, p.p.k.) wystąpiły wody nie spełniające kategorii A1, dzieli się na trzy kategorie: A1, A2 i A3. Zgodnie z cyto- A2, A3. wanym rozporządzeniem: – wody kategorii A1, to wody wymagające prostego W roku 2006, podobnie jak w latach poprzednich, w uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz przekrojach powyżej ujęć w okresie gwałtownych wezbrań dezynfekcji, w wodach rzek: Soły, Skawy i Targaniczanki, Sanki, Ska- – wody kategorii A2 – wody wymagające typowego winki, Ściekleca (dopływie Szreniawy) oraz Białej Tarnow- uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególno- skiej, zanotowano występowanie wysokich zawiesin (mak- ści utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekan- symalne stężenia wynosiły 60-226-1520 mg/l), które tacji, filtracji i dezynfekcji (chlorowanie końcowe), dodatkowo mogą utrudniać procesy uzdatniania wody.

Tabela 12. Ocena wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia

Punkt pomiarowo-kontrolny Kategoria wód wg wskaźników (p.p.k.) Kategoria Rzeka Nr p.p.k. wód ogólna Nazwa Km fizykochemicznych bakteriologicznych na mapie Zlewnia Przemszy A3 A2 (indeks fenolowy) Sztoła 9 Powyżej Ryszki 6,0 A3 (ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii A2 coli fek.) (mangan) Zlewnia Soły nie spełnia A1,A2,A3 (odczyn pH), nie spełnia A3 A2 Soła 11 Kęty 16,4 (BZT5, mangan), (ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii A1, A2, A3 A2 coli fek., paciorkowce fekal.) (azot Kjeldahla, indeks fenolowy, subst.pow.cz.niejonowe)

Punkt pomiarowo-kontrolny Kategoria wód wg wskaźników (p.p.k.) Kategoria Rzeka Nr p.p.k. wód ogólna Nazwa Km fizykochemicznych bakteriologicznych na mapie Zlewnia Skawy nie spełnia A1, A2, A3 A3 nie spełnia (fosforany) (ogólna liczba bakterii coli) 15 Jordanów 71,1 A2 A2 A1, A2, A3 (barwa, zawiesina og., BZT5, OWO, amoniak, (liczba bakterii coli fek., paciorkowce azot Kjeldahla, mangan, indeks fenolowy) fekal.) A2 Powyżej Suchej A2 16 45,7 A2 (ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii (odczyn pH, azot Kjeldahla) Beskidzkiej coli fek., paciorkowce fekal.) Skawa A3 A2 Powyżej (zawiesina og.) 17 21,2 A3 (ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii A2 Wadowic coli fek., paciorkowce fekal.) (barwa, BZT5, azot Kjeldahla, ind. fenolowy) A3 A2 (ogólna liczba bakterii coli) 18 Zator 4,8 A3 (barwa, odczyn pH, BZT5, amoniak, azot A2 Kjeldahla, fosforany, indeks fenolowy) (liczba bakterii coli fek.) nie spełnia A1, A2, A3 (odczyn pH) A2 nie spełnia A3 Stryszawka 163 Powyżej ujęcia3,5 (ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii (azot Kjeldahla) A1, A2, A3 coli fek., paciorkowce fekal.) A2 (BZT5, żelazo, indeks fenolowy) A2 A2 (odczyn pH, BZT5, azot Kjeldahla, indeks Wieprzówka 21 Powyżej ujęcia18,4 A2 (ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii fenolowy) coli fek., paciorkowce fekal.)

A2 A2 Targaniczanka 112 Powyżej ujęcia 2,7 A2 (ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii (azot Kjeldahla, indeks fenolowy) coli fek., paciorkowce fekal.) Zlewnia Skawinki A3 Powyżej A2 (ogólna liczba bakterii coli, paciorkowce Skawinka 24 9,6 A3 (barwa, BZT5, OWO, amoniak, azot Kjeldahla, fekal., salmonella) Skawiny żelazo, indeks fenolowy) A2 (liczba bakterii coli fek.) A2 A2 Gościbia 100 Powyżej ujęcia4,3 A2 (indeks fenolowy) (paciorkowce fekal.) Zlewnia Sanki nie spełnia A1, A2, A3 (zawiesina og.) A3 nie spełnia A3 (ogólna liczba bakterii coli) Sanka 27 Powyżej ujęcia2,7 (mangan) A2 A1, A2, A3 A2 (liczba bakterii coli fek., paciorkowce (barwa, BZT5, ChZT-Cr, OWO, amoniak, azot fekal.) Kjeldahla, fosforany, żelazo, indeks fenolowy) Zlewnia Rudawy nie spełnia A1, A2, A3: (fosforany) A3 A3 (ogólna liczba bakterii coli, salmonella) nie spełnia (BZT5, mangan) Rudawa 30 Podkamycze 9,0 A2 A2 A1, A2, A3 (liczba bakterii coli fek., paciorkowce (barwa, OWO, amoniak, azot Kjeldahla, fekal.) żelazo, indeks fenolowy) Zlewnia Dłubni A3 A2 (ogólna liczba bakterii coli, salmonella) Dłubnia 36 Kończyce 9,8 A3 (zawiesina og., OWO, azot Kjeldahla, indeks A2 fenolowy) (liczba bakterii coli fek., paciorkowce fekal.) Zlewnia Raby A3 (ogólna liczba bakterii coli) A2 Raba 115 Chabówka 116,0 A3 A2 (indeks fenolowy) (liczba bakterii coli fek., paciorkowce fekal.) A2 A2 42 Powyżej Stróży 80,6 A2 (ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii (odczyn pH, indeks fenolowy) coli fek., paciorkowce fekal.) A3 A3 (ogólna liczba bakterii coli) Poniżej (amoniak) 43 71,4 A3 A2 A2 Myślenic (liczba bakterii coli fek., paciorkowce (BZT5, azot Kjeldala, indeks fenolowy) fekal.)

Wody 97

Punkt pomiarowo-kontrolny Kategoria wód wg wskaźników (p.p.k.) Kategoria Rzeka Nr p.p.k. wód ogólna Nazwa Km fizykochemicznych bakteriologicznych na mapie A2 A2 A2 (ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii powierzchnia (barwa, zawiesina og., odczyn pH, żelazo) coli fek.) Zbiornik Dobczycki A2 A2 A2 101 64,2 (odczyn pH, azot Kjeldahla, indeks fenolowy) (ogólna liczba bakterii coli) 3 m pon.pow. ujęcie wieżowe A3 A3 (% nasycenia tlenem, mangan) A2 pozycja ujęcia A2 (ogólna liczba bakterii coli) (barwa, indeks fenolowy A2 A3 45 Kłaj 31,2 A3 (żelazo) (liczba bakterii coli fekalnych) A2 A3 (liczba bakterii coli fek., ogólna liczba Stradomka 165 Sobolów 3,6 A3 (amoniak) bakterii coli,) Zlewnia Szreniawy nie spełnia A1, A2, A3 (zawiesina og., ChZT-Cr, OWO, azot A3 nie spełnia Kjeldahla ) (ogólna liczba bakterii coli) Ścieklec 57 Makocice 3,0 A3 A2 A1, A2, A3 (mangan, miedź) (liczba bakterii coli fek., paciorkowce A2 fekal.) (barwa, BZT5, żelazo, indeks fenolowy) Zlewnia Dunajca powyżej ujęcia Bystra 128 dla 5,8 A1 A1 A1 Zakopanego Szaflary, A3 powyżej ujęcia A3 Biały Dunajec 65 7,1 liczba bakterii coli fek., ogólna liczba A3 BZT5 dla Nowego bakterii coli, paciorkowce fekalne Targu

Gołkowice, A2 A2 70 powyżej ujęcia 119,0 liczba bakterii coli fek., ogólna liczba A2 odczyn pH, fenole lotne dla Starego bakterii coli, paciorkowce fekalne Sącza Świniarsko, A2 A3 71 pow. ujęcia dla 110,8 Dunajec A3 amoniak, fenole lotne ogólna liczba bakterii coli Nowego Sącza A2 A2 75 Zakliczyn 52,3 A2 (ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii (ogólny węgiel organiczny, mangan) coli fekalnych, paciorkowce fekalne) A2 76 Zgłobice 38,6 A2 A1 (ogólna liczba bakterii coli, liczba bakterii coli fekalnych, paciorkowce fekalne) Zlewnia Popradu Powroźnik, A2 A2 Muszynka 82 powyżej ujęcia 9,2 liczba bakterii coli fek., ogólna liczba A2 odczyn pH, fenole lotne, zawiesina ogólna dla Krynicy bakterii coli, paciorkowce fekalne Zlewnia Łososiny Piekiełko, A3 A2 Łososina 84 powyżej ujęcia 35,9 A3 liczba bakterii coli fek., ogólna liczba odczyn pH, fenole lotne dla Limanowej bakterii coli Zlewnia Białej Tarnowskiej nie spełnia nie spełnia A1, A2, A3 A3: (ogólna (liczba bakterii coli, 87 Bobowa 59,0 Biała A1, A2, A3 (zawiesina ogólna, ChZT-Cr) liczba bakterii coli fekalnych) Tarnowska nie spełnia nie spełnia A1, A2, A3 A3: (liczba bakterii coli fek., ogólna liczba 88 Lubaszowa 33,6 A1, A2, A3 (zawiesina ogólna, BZT5, ChZT-Cr,) bakterii coli, paciorkowce fekalne) Zlewnia Wisłoki powyżej ujęcia A2 A2: (liczba bakterii coli fek., ogólna liczba Potok Jura 168 0,8 A2 dla Szerzyn (ogólny węgiel organiczny, indeks fenolowy) bakterii coli, paciorkowce fekalne) Zlewnia Ropy Szymbark, A3 A2: liczba bakterii coli fek., ogólna liczba Ropa 96 powyżej ujęcia 41,0 A3 mangan, zawiesina ogólna bakterii coli, paciorkowce fekalne dla Gorlic

Kategorie wód: kategoria A1 kategoria A2 kategoria A3 nie spełnia kategorii A1, A2, A3

Rys. 11. Ocena wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia

Rys. 12. Ocena przydatności wód dla bytowania ryb

Wody 99

4.3. OCENA PRZYDATNOŚCI WÓD DLA fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz BYTOWANIA RYB W WARUNKACH wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego nastę- NATURALNYCH pują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Wymagania, jakim powinny odpowiadać wody śródlą- Eutrofizacja jest bardzo uciążliwym i trudno odwracalnym dowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach natu- procesem ludzkiej ingerencji w środowisko wodne. Wysoka ralnych, określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia zawartość azotanów może spowodować niezdatność wód 4 października 2002 roku (Dz. U. Nr 176, poz. 1455). Roz- do wykorzystania dla zaopatrzenia ludności w wodę pitną, porządzenie definiuje wymagania, jakim powinny odpo- co wymusza stosowanie kosztownych procesów uzdatnia- wiadać wody wyznaczone dla ryb łososiowatych i karpio- nia wody. Istotnym źródłem azotanów jest działalność watych, częstotliwości pobierania próbek i metodyki badań rolnicza. wód oraz sposobu oceny, czy wody odpowiadają wymaga- Ocenę wód pod kątem eutrofizacji oparto o przepisy nym warunkom. rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia W przypadku łososiowatych oznacza to wody, które 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych stanowią lub mogą stanowić środowisko życia populacji na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych ryb należących do rodzaju Salmo spp., rodziny Coregonidae (Dz. U. Nr 241/02 poz. 2093). (Coregonus) lub gatunku lipień (Thymallus thymallus), a W myśl w/w rozporządzenia, za wody zanieczyszczone karpiowatych - wody, które stanowią lub mogą stanowić azotanami ze źródeł rolniczych uznaje się: środowisko życia populacji ryb należących do rodziny karpiowatych (Cyprinidae) lub innych gatunków, takich jak – wody powierzchniowe, w szczególności te które pobie- szczupak (Esox lucius), okoń (Perca fluviatilis) oraz wę- ra się lub zamierza pobierać na potrzeby zaopatrzenia gorz (Anguilla anguilla). ludności w wodę przeznaczoną do spożycia i wody Cytowane wyżej rozporządzenie ma na celu ochronę podziemne, w których zawartość azotanów wynosi lub poprawę jakości wód powierzchniowych, które są śro- powyżej 50 mg NO3/l, dowiskiem życia ryb lub które, jeśli zanieczyszczenie zo- – wody powierzchniowe wykazujące eutrofizację, którą stanie ograniczone lub usunięte, mogłyby stać się środowi- skutecznie można zwalczać przez zmniejszenie dawek skiem życia ryb. dostarczanego azotu. W roku 2006 na rzekach i potokach województwa ma- Za wody zagrożone zanieczyszczeniem uznaje się na- łopolskiego badania prowadzono na 33 rzekach i potokach tomiast wody wymienione powyżej, w których zawartość oraz na 1 zbiorniku zaporowym, łącznie w 71 punktach azotanów wynosi od 40-50 mg NO3/l i wykazuje tendencję pomiarowo-kontrolnych. wzrostową. Badania wykazały, że tylko wody jednego cieku wod- W tabeli 13 zestawiono średnioroczne wartości wskaź- nego tj. Bystrej (pow. ujęcia dla Zakopanego) są przydatne ników eutrofizacji w poszczególnych punktach pomiarowo- do bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych. W dwóch kontrolnych. Pola zawierające wartości parametrów, które punktach pomiarowych (2,8% ogółu p.p.k.) stwierdzono zostały przekroczone w stosunku do zawartych w odno- przydatność wód do bytowania ryb karpiowatych. Są to śnym rozporządzeniu zostały zacieniowane. wody Czarnego Dunajca oraz Potoku Jura (w zlewni Ropy). Pod kątem narażenia na zanieczyszczenia ze źródeł W pozostałych 68 punktach pomiarowo–kontrolnych rolniczych oraz oceny stopnia eutrofizacji wód, w roku (95,8% ogółu p.p.k.), badania wykazały nieprzydatność 2006 badaniami objęto 31 rzek w 70 punktach pomiarowo- tych wód do bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych. kontrolnych. W 45 punktach nie stwierdzono przekroczeń Głównym wskaźnikiem degradującym jakość wód są wartości granicznych wskaźników stosowanych przy ocenie azotyny, a pozostałymi: azot amonowy, fosfor ogólny oraz eutrofizacji, a w 25 wartości te zostały przekroczone. zawiesiny ogólne.W okresie gwałtownych wezbrań w wo- Najwyższy poziom zanieczyszczeń pochodzenia rolni- dach badanych cieków notowano wysokie i bardzo wysokie czego, obserwowany wysokimi stężeniami azotanów, stężenia zawiesin. Zjawisko to powtarza się corocznie i stwierdzono w zlewniach: Rudawy (Szklarka – 20,7 mg/l, należy je brać pod uwagę rozpatrując przydatność wód dla Rudawa – 18,5 mg/l), Sanki (19,1 mg/l), Prądnika (16,9 bytowania ryb, mimo że zgodnie z rozporządzeniem Mini- mg/l), Dłubni (15,5 mg/l), Szreniawy (16-18,4 mg/l), Brnia stra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie (21,9 mg/l) i Żabnicy (17 mg/l). wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe Ocena jakości wód powierzchniowych, badanych w będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych, roku 2006 w województwie małopolskim pod kątem zanie- wyników tych można nie uwzględniać, jako uzyskanych z czyszczenia związkami azotu, wykazała że wody nie są prób pobranych podczas wyjątkowych warunków pogodo- zanieczyszczone tymi związkami, ponieważ w żadnym wych. punkcie pomiarowo-kontrolnym wartości stężenia azota- nów nie przekraczały 50 mg NO /l. 4.4. OCENA JAKOŚCI WÓD POD KĄTEM 3 EUTROFIZACJI 4.5. ZESTAWIENIE OCEN ORAZ ZMIAN JAKOŚCI Zgodnie z art. 9.4. ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca WÓD W LATACH 2004-2006 2001 roku, przez eutrofizację rozumie się wzbogacanie Badania jakości wód powierzchniowych realizowane wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub były zgodnie z „Programem monitoringu środowiska w

100

województwie małopolskim na rok 2006”. Ocenę jakości klasyfikacji jakości wód (według 5 klas) oraz ocen użytko- wód wykonano na podstawie badań prowadzonych w punk- wych (w zakresie zaopatrzenia ludności w wodę przezna- cie pomiarowo-kontrolnym. Każdy punkt został przypo- czoną do spożycia czy też przydatności badanych wód do rządkowany do jednej z sieci monitoringowych, dla których bytowania ryb). ustalono program badań umożliwiający wykonanie ogólnej

Tabela 13. Ocena wód powierzchniowych pod kątem eutrofizacji

Punkt pomiarowo-kontrolny Wskaźniki eutrofizacji Ocena (p.p.k.) Stężenia średnioroczne zagrożenia zaniecz. zw. azotu z Rzeka Azot Azot Fosfor nr p.p.k. Azotany Chlorofil rolnictwa Nazwa km ogólny azotanowy ogólny na mapie [mg/l] [µg/l] (ocena stopnia [mg/l] [mg/l] [mg/l] eutrofizacji wód) Zlewnia Wisły 1 Oświęcim 0,5 5,88 1,69 7,48 0,6 11,4 eutrofizacja 2 Łączany 38,0 4,47 2,03 8,96 0,23 14,6 3 Powyżej Krakowa 66,4 4,0 2,17 9,62 0,12 21,7 Wisła 4 Niepołomice 102,0 5,18 2,23 9,89 0,35 20,4 eutrofizacja 5 Górka 145,3 1,76 2,46 10,89 0,39 20,59 eutrofizacja 7 Słupiec 209,3 1,13 2,09 9,26 0,191 16,85 Drwinka 164 Świniary 2,0 0,83 0,87 3,85 0,08 2,46 Zlewnia Skawy 15 Jordanów 71,1 2,33 1,25 5,52 0,18 33,7 eutrofizacja Skawa 18 Zator 4,8 2,76 1,54 6,82 0,06 7,8 Zlewnia Skawinki 23 Sułkowice 24,4 3,62 2,28 10,10 0,18 5,9 eutrofizacja Skawinka 24 Powyżej Skawiny 9,6 3,0 1,70 7,54 0,1 3,2 25 Poniżej Skawiny 1,2 4,30 2,22 9,84 0,26 23,3 eutrofizacja Cedron 26 Radziszów 0,5 2,83 1,61 7,13 0,1 1,7 Zlewnia Sanki Sanka 27 Powyżej ujęcia 2,7 5,77 4,32 19,10 0,16 4,3 eutrofizacja Zlewnia Rudawy 30 Podkamycze 9,0 5,29 4,18 18,5 0,22 1,9 eutrofizacja Rudawa 31 Kraków, ujście 0,1 4,9 3,58 15,84 0,16 8,6 eutrofizacja Krzeszówka 29 Pisary 23,2 5,64 3,82 16,9 0,32 1,9 eutrofizacja Szklarka 32 Rudawa 1,0 5,59 4,7 20,79 0,1 2,3 eutrofizacja Zlewnia Prądnik-Białuchy 34 Poniżej Ojcowa 21,6 4,69 3,83 16,94 0,11 1,9 eutrofizacja Prądnik-Białucha 35 Kraków, ujście 0,3 5,41 3,82 16,88 0,31 6,8 eutrofizacja Zlewnia Dłubni 36 Kończyce 9,8 4,57 3,52 15,57 0,11 3,9 eutrofizacja Dłubnia 37 Nowa Huta 0,5 4,59 3,04 13,43 0,16 26,7 eutrofizacja Zlewnia Raby 115 Chabówka 116,0 2,39 1,65 7,31 0,04 3,1 42 Powyżej Stróży 80,6 1,91 1,12 5,16 0,03 3,3 43 Poniżej Myślenic 71,2 2,48 0,88 3,86 0,05 5,1 Raba 101 Zbiornik Dobczycki; pow. 64,2 1,88 1,09 4,81 0,02 4,9 Zbiornik Dobczycki 101 64,2 2,04 1,19 5,29 0,02 5,1 3m pon. powierzchni

Wody 101

Punkt pomiarowo-kontrolny Wskaźniki eutrofizacji Ocena (p.p.k.) Stężenia średnioroczne zagrożenia zaniecz. zw. azotu z Rzeka Azot Azot Fosfor nr p.p.k. Azotany Chlorofil rolnictwa Nazwa km ogólny azotanowy ogólny na mapie [mg/l] [µg/l] (ocena stopnia [mg/l] [mg/l] [mg/l] eutrofizacji wód) Zbiornik Dobczycki 101 64,2 2,11 1,28 5,68 0,02 1,76 pozycja ujęcia Raba 44 Gdów 50,2 0,51 1,56 6,9 0,07 3,1 45 Kłaj 31,2 0,55 1,58 7,0 0,09 2,12 47 Uście Solne 2,0 0,63 1,62 7,14 0,08 2,22 Stradomka 165 Sobolów 3,6 0,77 1,97 8,72 0,22 2,83 Zlewnia Szreniawy 54 Pon. Cichego 56,5 9,31 3,63 16,04 0,57 2,2 eutrofizacja Szreniawa 55 Słomniki 47,5 5,79 3,27 14,46 0,41 4,5 eutrofizacja 56 Proszowice 27,5 6,9 4,17 18,43 0,44 4,3 eutrofizacja Ścieklec 57 Makocice 3,0 5,19 3,51 15,54 0,26 7,0 eutrofizacja Zlewnia Gróbki Gróbka 53 Wrzępia 9,7 0,79 2,06 9,11 0,18 1,57 Zlewnia Uszwicy 58 Poreba Sytkowska 36,9 0,77 1,74 7,68 0,12 1,37 Uszwica 60 Wola Przemykowska 0,4 1,13 2,35 10,41 0,26 2,22 eutrofizacja Zlewnia Kisieliny Kisielina 167 Wola Rogowska 2,7 0,68 1,16 5,12 0,13 8,62 Zlewnia Nidzicy Nidzica 61 Słaboszów 38,0 2,45 1,22 5,36 0,12 24,3 Zlewnia Dunajca Biały Dunajec 65 Szaflary 7,1 2,09 1,32 5,83 0,10 3,93 Czarny Dunajec 63 Ludźmierz 205,0 1,51 0,99 4,37 0,04 2,56 66 Waksmund 196,2 2,00 1,19 5,28 0,06 3,62 67 Harklowa 187,2 2,39 1,49 6,58 0,04 6,46 69 Czerwony Klasztor 163,8 1,44 1,05 4,63 0,03 3,34 70 Gołkowice 119,0 1,37 1,00 4,44 0,03 2,57 71 Świniarsko 110,8 1,65 1,20 5,29 0,04 3,03 Dunajec 73 Dąbrowa Kamieniołom 101,1 2,02 1,34 5,91 0,06 2,74 74 Piaski Drużków 65,0 0,61 1,45 6,40 0,05 2,46 75 Zakliczyn 52,3 0,60 1,47 6,49 0,05 3,71 76 Zgłobice 38,6 0,61 1,50 6,64 0,05 3,34 77 Biskupice Radłowskie 19,4 0,66 1,52 6,72 0,096 4,53 78 Ujście Jezuickie 0,5 0,71 1,52 6,73 0,10 5,02 Zlewnia Popradu 79 Čirč 64,2 2,76 1,84 8,15 0,12 2,78 Poprad 80 Piwniczna 23,9 2,55 1,82 8,04 0,12 4,02 81 Biegonice 2,9 2,27 1,63 7,20 0,09 3,62 Muszynka 82 Powroźnik 9,2 1,17 0,79 3,49 0,03 2,32 Zlewnia Łososiny 84 Piekiełko 35,9 1,81 1,36 6,04 0,07 2,91 Łososina 85 Jakubkowice 6,8 2,07 1,68 7,42 0,04 2,24

102

Rys. 13. Ocena wód powierzchniowych pod kątem eutrofizacji

Wody 103

Tabela 14. Zestawienie ocen jakości wód rzek w poszczególnych zlewniach w 2006 roku

Ocena zagrożenia Punkt pomiarowo-kontrolny Ocena wg Jakość wg Nr zanieczyszczeniem rozporządzenia MŚ wymagań dla wód p.p.k. Przydatność wód związkami azotu z Rzeka w sprawie ujmowanych dla 3 4 na 1 dla bytowania ryb rolnictwa Nazwa km klasyfikacji wód zaopatrzenia mapie (ocena stopnia (klasa jakości wód) ludności2 eutrofizacji wód) Zlewnia Wisły Oświęcim 0,5 1 V - nieprzydatne eutrofizacja Łączany 38,0 2 IV - nieprzydatne nie stwierdzono Powyżej Krakowa 66,4 3 IV - nieprzydatne nie stwierdzono Wisła Niepołomice 102,0 4 V - nieprzydatne eutrofizacja Górka 145,3 5 V - nieprzydatne eutrofizacja Słupiec 209,3 7 V - nieprzydatne nie stwierdzono Macocha Ujście do Wisły 0,1 13 V - - - Chechło Mętków 0,1 14 V - - - Regulicki Okleśna 0,5 22 V - - - Drwinka Świniary 2,0 164 IV - nieprzydatne nie stwierdzono Zlewnia Przemszy Biała Przemsza Sławków 23,8 8 IV - nieprzydatne - Sztoła Powyżej Ryszki 6,0 9 III A3 - - Powyżej ścieków z Kozi Bród 3,0 10 III - - - Ciężkowic Zlewnia Soły nie spełnia Kęty 16,4 11 III nieprzydatne - Soła A1,A2,A3 Oświęcim 1,8 12 III - nieprzydatne - Zlewnia Skawy nie spełnia Jordanów 71,1 15 IV nieprzydatne eutrofizacja A1,A2,A3 Powyżej Suchej Skawa 45,7 16 III A2 nieprzydatne - Beskidzkiej Powyżej Wadowic 21,2 17 III A3 nieprzydatne - Zator 4,8 18 III A3 nieprzydatne nie stwierdzono nie spełnia Stryszawka Powyżej ujęcia 3,5 163 III - - A1,A2,A3 Paleczka Ujście do Skawy 0,1 20 V - - - Wieprzówka Powyżej ujęcia 18,4 21 III A2 - - Targaniczanka Powyżej ujęcia 2,7 112 III A2 - - Zlewnia Skawinki Sułkowice 24,4 23 V - - eutrofizacja Powyżej Skawiny 9,6 24 III A3 nieprzydatne nie stwierdzono Skawinka Poniżej Skawiny 1,2 25 IV - - eutrofizacja

Gościbia Powyżej ujęcia 4,3 100 II A2 - - Cedron Radziszów 0,5 26 III - nieprzydatne nie stwierdzono Zlewnia Sanki nie spełnia Sanka Powyżej ujęcia 2,7 27 III nieprzydatne eutrofizacja A1,A2,A3

104

Zlewnia Rudawy nie spełnia Podkamycze 9,0 30 III nieprzydatne eutrofizacja Rudawa A1,A2,A3 Ujście do Wisły 0,1 31 III - nieprzydatne eutrofizacja Krzeszówka Pisary 23,2 29 IV - - eutrofizacja Szklarka Rudawa 1,0 32 III - - eutrofizacja Zlewnia Wilgi Wilga Ujście do Wisły 0,5 33 IV - - - Zlewnia Prądnik-Białuchy Poniżej Ojcowa 21,6 34 III - nieprzydatne eutrofizacja Prądnik Ujście do Wisły 0,3 35 III - nieprzydatne eutrofizacja Zlewnia Dłubni

Kończyce 9,8 36 III A3 nieprzydatne eutrofizacja Dłubnia Ujście do Wisły 0,5 37 III - - eutrofizacja Zlewnia Serafy Serafa Duża Grobla 1,0 38 V - - - Zlewnia Raby Chabówka 116,0 115 II A3 nieprzydatne nie stwierdzono Raba Powyżej Stróży 80,6 42 III A2 nieprzydatne nie stwierdzono

Poniżej Myślenic 71,4 43 III A3 nieprzydatne nie stwierdzono Zbiornik. powierzchnia III A2 nieprzydatne nie stwierdzono Dobczycki 3m pon.powierzch. 64,0 101 III A2 - nie stwierdzono pozycja ujęcia III A3 - nie stwierdzono Gdów 50,2 44 III - nieprzydatne nie stwierdzono Raba Kłaj 31,2 45 III A3 nieprzydatne nie stwierdzono Uście Solne 2,0 47 III - nieprzydatne nie stwierdzono Stradomka Sobolów 3,6 165 III A3 nieprzydatne nie stwierdzono Zlewnia Szreniawy Pon. Cichego 56,5 54 V - eutrofizacja Szreniawa Słomniki 47,5 55 IV - nieprzydatne eutrofizacja Proszowice 27,5 56 IV - nieprzydatne eutrofizacja nie spełnia Ścieklec Makocice 3,0 57 IV nieprzydatne eutrofizacja A1,A2,A3 Zlewnia Gróbki Gróbka Wrzępia 9,7 166 III - nieprzydatne nie stwierdzono Zlewnia Uszwicy Poreba Spytkowska 36,9 58 III - nieprzydatne nie stwierdzono Uszwica Wola Przemykowska 0,4 60 III - nieprzydatne eutrofizacja Zlewnia Kisieliny Kisielina Wola Rogowska 2,7 167 III - nieprzydatne nie stwierdzono Zlewnia Nidzicy Nidzica Słaboszów 38,0 61 III - nieprzydatne nie stwierdzono Zlewnia Dunajca Biały Dunajec Szaflary 7,1 65 III A3 nieprzydatne nie stwierdzono Pow. ujęcia wody dla Bystra 5,8 128 I A1 łososiowate nie stwierdzono Zakopanego Czarny Dunajec Ludźmierz 205,0 63 III - karpiowate nie stwierdzono Dunajec Waksmund 196,2 66 III - nieprzydatne nie stwierdzono Harklowa 187,2 67 IV - nieprzydatne nie stwierdzono

Wody 105

Czerwony Klasztor 163,8 69 III - nieprzydatne nie stwierdzono Gołkowice 119,0 70 III A2 nieprzydatne nie stwierdzono Świniarsko 110,8 71 III A3 nieprzydatne nie stwierdzono Dąbrowa Kamieniołom 101,1 73 III - nieprzydatne nie stwierdzono Piaski Drużków 65,0 74 III - nieprzydatne nie stwierdzono Zakliczyn 52,3 75 III A2 nieprzydatne nie stwierdzono Zgłobice 38,6 76 III A2 nieprzydatne nie stwierdzono Biskupice Radłowskie 19,4 77 III - nieprzydatne nie stwierdzono Ujście Jezuickie 0,5 78 III - nieprzydatne nie stwierdzono Zlewnia Popradu Čirč 64,2 79 III - nieprzydatne nie stwierdzono Poprad Piwniczna 23,9 80 III - nieprzydatne nie stwierdzono Biegonice 2,9 81 III - nieprzydatne nie stwierdzono Muszynka Powroźnik 9,2 82 III A2 nieprzydatne nie stwierdzono Zlewnia Łososiny Piekiełko 35,9 84 III A3 nieprzydatne nie stwierdzono Łososina Jakubkowice 6,8 85 III - nieprzydatne nie stwierdzono Zlewnia Białej Tarnowskiej nie spełnia Bobowa, pow.ujęcia 59,0 87 IV nieprzydatne nie stwierdzono A1,A2,A3 Biała Tarnowska nie spełnia Lubaszowa pow.ujęcia 33,6 88 IV nieprzydatne nie stwierdzono A1,A2,A3 Tarnów 0,1 90 IV - nieprzydatne eutrofizacja Wątok Tarnów 0,5 91 IV - nieprzydatne eutrofizacja Zlewnia Wisłoki Potok Jura Pow.ujęcia wody 0,8 168 III A2 karpiowate - Zlewnia Brnia Łężce 27,5 93 V - nieprzydatne eutrofizacja Breń Słupiec 2,0 152 III - nieprzydatne eutrofizacja Żabnica Grądy 4,6 92 IV - nieprzydatne eutrofizacja Zlewnia Ropy Szymbark 41,0 96 III A3 nieprzydatne nie stwierdzono Ropa poniżej Biecza 18,6 98 III - nieprzydatne nie stwierdzono Zlewnia Czarnej Orawy Czarna Orawa Jabłonka 25,0 99 IV - nieprzydatne nie stwierdzono

Objaśnienia: „ – ‘’ nie badano 1) ocena wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu prezentacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz.U.04.32.284 z dnia 1 marca 2004 r.) 2) ocena wg rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. (Dz. U. 02.204.1728 z dnia 9 grudnia 2002 r.). 3) ocena wg rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlą- dowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych. (Dz. U. 02.176.1455 z dnia 23 października 2002 r.) 4) ocena wg rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. (Dz. U. 02.241.2093 z dnia 31 grudnia 2002 r.)

Na rysunkach 14-25 zobrazowano zmiany jakości wód i 16 przedstawiono zmiany jakości wód ocenianych w la- ważniejszych rzek województwa, w wybranych parame- tach 2004-2006 w punktach monitoringu diagnostycznego i trach zanieczyszczenia w latach 2000-2006. W tabelach 15 w punktach powyżej ujęć wody przeznaczonej do spożycia.

106

BZT-5 BZT-5 l / g l / g m m 0246810 12345 01234 Azotany 12

Azot ogólny mg/l 02468101214 12345 mg/l Azot ogólny 012345678 12 mg/l Azotany 012345678 12345 Fosfor ogólny mg/l 012345678910

mg/l 12 00,51 12345 Fosfor ogólny Chlorki mg/l mg/l 0 0,05 0,1 0,15 0,2

0 1000 2000 12 12345 nr punktu pomiarowo-kontrolnego 2000 nr punktu pomiarow o-kontrolnego 2000 2001 Punkty pomiarowo-kontrolne: Punkty pomiarowo-kontrolne: 2001 2002 1- Soła Kęty km 16,4 1 – Oświęcim km 0,5 2002 2003 2 - Soła Oświęcim km 1,8 2003 2 – Łączany km 38,0 2004 2004 3 - pow. Krakowa km 66,4 2005 2005 4 – Niepołomice km 102,0 2006 5 – Górka km 145,3 2006

Rys. 14. Zmiany jakości wód Wisły w latach 2000–2006 Rys. 15. Zmiany jakości wód Soły w latach 2000–2006

Wody 107

BZT-5 B ZT-5 l / mg/l g m 01234 12 01234 1234 Azotany Azot any mg/l l / g m 0 5 10 15 20 12

Azot ogólny 012345678910 1234 Azot ogólny mg/l l / g 0123 456 m 12

Fosfor ogólny 012345 1234 l Fosfor ogólny / g m 0 0,1 0,2 0,3 l /

g 12 m nr punktu pomiarowo-kontrolnego

2000 00,10,20,3 2001 1234 Punkty pomiarowo-kontrolne: 2002 1 - Rudawa Podkamycze km 9,0 nr punktu pomiarowo-kontrolnego 2003 2 - Rudawa ujście km 0,1 2004 2005 2000 2006 2001 Punkty pomiarowo-kontrolne: 2002 1 - Skawa Jordanów km 71,1 2003 2 - Skawa pow. Suchej Beskidzkiej km 45,7 2004 3 - Skawa Wadowice km 21,2 2005 4 - Skawa Zator km 4,8

2006

Rys. 16. Zmiany jakości wód Skawy w latach 2000–2006 Rys. 17. Zmiany jakości wód Rudawy w latach 2000–2006

108

BZT-5 BZT-5 g/l m mg/l 0123456

12 0123456

Azotany Azotany g/l m mg /l 0 4 8 121620

12 024681012

Azot ogólny Azot ogólny g/l mg/l m 0123456 12 0123456

Fosfor ogólny Fosfor ogólny g/l mg/l m 0 0,1 0,2 0,3 00,10,20,3 12

nr punktu pomiarow o-kontrolnego 2000 2000 2001 2001 2002 Punkty pomiarowo-kontrolne: 2002 Punkty pomiarowo-kontrolne: 2003 1 – Wilga, ujście do Wisły km 0,5 2003 1 - Dłubnia Kończyce km 9,8 2004 2004 2 - Dłubnia pon. Kanału Pd km 0,5 2005 2005 2006 2006

Rys. 18. Zmiany jakości wód Dłubni w latach 2000–2006 Rys. 19. Zmiany jakości wód Wilgi w latach 2000–2006

Wody 109

BZT-5 BZT-5 l l / / g g m m 01234 01234 123456 1234567891011

Azotany Azotany l l / / g g m m 012345678910 0246810 123456 1234567891011

Azot ogólny Azot ogólny l / g m mg /l 012345 012345 123456 1234567891011

Fosfor ogólny Fosfor ogólny mg/l mg/l 0 0,05 0,1 0,15 0,2 00,10,2 123456 1234567891011 nr punktu pomiarow o-kontrolnego nr punktu pomiarow o-kontrolnego

Punkty pomiarowo-kontrolne: 1 - Waksmund pon. połączenia Białego 2000 Punkty pomiarowo-kontrolne: 2000 i Czarnego Dunajca, km 196,2 2001 1 - Raba Chabówka km 116,0 (do 2003r. Raba 2001 2 - Harklowa, pow. Białki km 187,2 Niżna) 2002 2002 3 - Czerwony Klasztor km 163,8 2 - Raba pow. Stróży km 80,6 2003 2003 4 – Gołkowice km 119,0 3 - Raba pon. oczyszcz. Myślenice km 71,2 2004 2004 5 - Świniarsko pow. ujęcia dla Nowego Sącza 4 - Raba Gdów km 50,2 2005 2005 km 110,8 5 - Raba Kłaj km 31,2 2006 2006 6 - Dąbrowa Kamieniołom km 101,1 6 - Raba Uście Solne km 2,0 7 - Piaski Drużków km 65,0 8 - Zakliczyn km 52,3

9 - Zgłobice km 38,6

10 - Biskupice Radłowskie km 19,4

11 - Ujście Jezuickie km 0,5

Rys. 20. Zmiany jakości wód Raby w latach 2000–2006 Rys. 21. Zmiany jakości wód Dunajca w latach 2000–2006

110

BZT-5 BZT-5 l / g mg/l m 01234 01234 123 123

Azotany Azot ogólny l / g m mg/l 0246810 0123456 123 123

Azot ogólny Azotany l / g mg/l m 012 345 0481216 123 123

Fosfor ogólny Fosfor ogólny l / g m mg/l 0 0,1 0,2 0,3 0 0,1 0,2 0,3 0,4 123 123 nr punktu pomiarow o-kontrolnego nr punktu pomiarow o-kontrolnego

2000 2000 2001 Punkty pomiarowo - kontrolne: 2001 Punkty pomiarowo-kontrolne: 2002 1 - Czercz km 64,2 2002 1 - Biała Bobowa km 59,0 2003 2 – Piwniczna km 23,9 2003 2 - Biała Lubaszowa 33,6 km 2004 3 - Biegonice km 2,9 2004 3 - Biała Tarnów km 0,1 2005 2005 2006 2006

Rys. 22. Zmiany jakości wód Popradu w latach 2000–2006 Rys. 23. Zmiany jakości wód Białej Tarnowskiej w latach 2000–2006

Wody 111

BZT-5 BZT-5 l / g m mg/l 0123456 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 12 1

Azot ogólny Azot ogólny l / g mg/l m 024 012345 12 1

Azotany Azotany l / g mg /l m 02468 0246810 12 1

Fosfor ogólny Fosfor ogólny l / g mg/l m 0 0,05 0,1 00,10,2 1 12 nr punktu pomiarow o-kontrolnego

2000 2000 2001 Punkty pomiarowo-kontrolne: 2001 Punkty pomiarowo-kontrolne: 2002 1 – Jabłonka, km 25,0 2002 1- Ropa Szymbark pow. ujęcia wody dla Gorlic 2003 km 41,0 2003 2004 2004 2 - Ropa Biecz km 18,6 2005 2005 2006 2006

Rys. 24. Zmiany jakości wód Ropy w latach 2000–2006 Rys. 25. Zmiany jakości wód Czarnej Orawy w latach 2000–2006

112

Tabela 15. Zmiany jakości wód powierzchniowych w latach 2004– 31 Kraków, ujście 0,1 IV III III 2006 w punktach monitoringu diagnostycznego (według 5 klas) Zlewnia Wilgi Punkt pomiarow-kontrolny Wilga 33 Kraków, ujście 0,5 V V IV Klasy jakości wód (p.p.k.) Zlewnia Prądnik-Białuchy Nr Prądnik- 35 Rzeka Kraków, ujście 0,3 III IV III ppk. Białucha Nazwa km 2004 2005 2006 na Zlewnia Dłubni mapie 36 Kończyce 9,8 III Zlewnia Wisły Dłubnia 37 Nowa Huta 0,5 III IV III 1 Oświęcim 0,5 V V V Zlewnia Serafy 2 Łączany 38,0 IV IV IV DużaGrobla Serafa 38 1,0 V V V Powyżej (E) 3 Krakowa 66,4 IV IV IV Wisła Zlewnia Raby (E) 115 Chabówka 116,0 II 4 Niepołomice 102,0 V V V 42 Powyżej Stróży 80,6 III III III 5 Górka 145,3 V IV V III 7 Słupiec 209,3 IV IV V Poniżej 43 71,2 III III 71,4 Macocha Ujście do Myślenic 13 0,1 V V V km Poręba Wisły III III III Chechło 14 Mętków 0,1 IV IV V powierz powierz powierz Regulicki 22 Okleśna 0,5 IV IV V chnia chnia chnia Drwinka 164 Świniary 2,0 IV III III III Zbiornik Raba 3 m 3 m 3 m Zlewnia Przemszy 101 Dobczycki 64,0 pon. pon. pon. Biała ujęcie wieżowe 8 Sławków 23,8 III IV IV Przemsza powierz powierz powierz Sztoła 9 Powyżej Ryszki6,0 III III III III III III pozycja pozycja pozycja Powyżej ujęcia ujęcia ujęcia Kozi Bród 10 ścieków 3,0 III III III z Ciężkowic 44 Gdów 50,2 III Zlewnia Soły 45 Kłaj 31,2 III III III Uście Solne 11 Kęty 16,4 III 47 2,0 III III III (E) Soła Oświęcim 12 1,8 III III III (E) Stradomka 165 Sobolów 3,6 III Zlewnia Skawy Zlewnia Szreniawy Pon. Cichego i 15 Jordanów 71,1 IV 54 56,5 V Gołczanki Pow. Suchej Szreniawa 16 45,7 III Beskidzkiej 55 Pon. Słomnik 47,5 IV Skawa 17 Wadowice 21,2 III 56 Proszowice 27,5 IV IV IV Zator Ścieklec 57 Makocice 3,0 IV 18 4,8 III III III (E) Zlewnia Gróbki Ujście do Gróbka 166 Wrzępia 9,7 III Paleczka 20 0,1 IV V V Skawy Zlewnia Uszwicy Zlewnia Skawinki Wola Uszwica 60 0,4 IV III III Przemykowska Powyżej Skawinka 24 9,6 IV III III Zlewnia Kisieliny Skawiny Wola Kisielina 167 2,7 III Zlewnia Sanki Rogowska Zlewnia Nidzicy Sanka 27 Powyżej ujęcia 2,7 III III III Nidzica 61 Słaboszów 38,0 III III III

Zlewnia Dunajca Zlewnia Rudawy Biały 65 Szaflary 7,1 III Rudawa Podkamycze 9,0 III Dunajec

Wody 113

Czarny Zlewnia Łososiny 63 Ludżmierz 205,0 III Dunajec 84 Piekiełko 35,9 III Łososina 66 Waksmund 196,2 III III III 85 Jakubkowice 6,8 III III III 67 Harklowa 187,2 III III IV Zlewnia Białej Tarnowskiej Czerwony 69 163,8 III III III Biała 87 Bobowa 59,0 IV Klasztor (E) Tarnowska 90 Tarnów 0,1 IV IV IV 70 Gołkowice 119,0 III III III Zlewnia Brnia 71 Świniarsko 110,8 III 93 Łężce 27,5 V Dąbrowa Breń 73 101,1 III III III 152 Słupiec 2,0 III III III Dunajec Kamieniołom Zlewnia Ropy 74 Piaski Drużków65,0 III III III 96 Szymbark 41,0 III 75 Zakliczyn 52,3 III Ropa 98 Poniżej Biecza 18,6 III III III 76 Zgłobice 38,6 III Zlewnia Czarnej Orawy Biskupice 77 19,4 III III III Czarna Radłowskie 99 Jabłonka (E) 25,0 III III IV Orawa Uj.Jezuickie 78 0,5 III III III (E) Klasyfikacja wód

Zlewnia Popradu Klasy wód Charakterystyka 79 Czercz 64,2 IV III III klasa I bardzo dobra klasa II dobra Poprad 80 Piwniczna 23,9 III III III klasa III zadowalająca 81 Biegonice (E) 2,9 III III III klasa IV niezadowalająca Muszynka 82 Powroźnik 9,2 III klasa V zła

Rys. 26. Procentowy udział punktów monitoringu diagnostycznego w klasach jakości wód

Tabela 16. Zmiany jakości wód przeznaczonych do spożycia w latach 2004–2006

Punkt pomiarowo-kontrolny (p.p.k.) Kategoria wód ogólna Rzeka Nr p.p.k. Nazwa Km 2004 2005 2006 na mapie Zlewnia Przemszy Sztoła 9 Powyżej Ryszki 6,0 A2 A3 A3 Zlewnia Soły 11 Kęty 16,4 A2 A2 nie spełnia A1, A2, A3 Soła 12 Oświęcim 1,8 A2 A3 nb. Zlewnia Skawy 15 Jordanów 71,1 nie spełnia A1, A2, A3 A3 nie spełnia A1, A2, A3 16 Pow. Suchej Besidzkiej 45,7 A2 A2 A2 Skawa 17 Powyżej Wadowic 21,2 A2 A2 A3 18 Zator 4,8 A3 A3 A3 Stryszawka 163 Powyżej ujęcia 3,5 n.b. A2 nie spełnia A1, A2, A3 Wieprzówka 21 Powyżej ujęcia 18,4 A2 A3 A2 Targaniczanka 112 Powyżej ujęcia 2,7 A2 A2 A2 Zlewnia Skawinki Skawinka 24 Powyżej Skawiny 9,6 nie spełnia A1, A2, A3 nie spełnia A1, A2, A3 A3 Gościbia 100 Powyżej ujęcia 4,3 A2 A3 A2

114

Zlewnia Sanki Sanka 27 Powyżej ujęcia 2,7 nie spełnia A1, A2, A3 A3 nie spełnia A1, A2, A3 Zlewnia Rudawy Rudawa 30 Podkamycze 9,0 A3 nie spełnia A1, A2, A3 nie spełnia A1, A2, A3 Zlewnia Dłubni Dłubnia 36 Kończyce 9,8 A3 A2 A3 Zlewnia Raby 115 Chabówka 116,0 A3 A3 A3 42 Powyżej Stróży 80,6 nie spełnia A1, A2, A3 A2 A2 71,2/ (km 71,4) 43 Poniżej Myślenic nie spełnia A1, A2, A3 A2 71,4 A3 po- Raba wierzch A2 A2 A2 Zbiornik Dobczycki nia. 101 ujęcie wieżowe 3 m A2 A2 A2 (km 64,2) p.pow. pozycja nie spełnia A1, A2, A3 A3 A3 ujęcia 45 Kłaj 31,2 A3 A3 A3 A3 Stradomka 165 Łapanów 16,8 A3 A2 Sobolów (km 3,6) Zlewnia Szreniawy Ścieklec 57 Makocice 3,0 A2 A3 nie spełnia A1, A2, A3 Zlewnia Dunajca Bystra 128 Powyżej ujęcia 5,8 A2 A2 A1 Biały Dunajec 65 Szaflary 7,1 A3 A3 A3 70 Gołkowice 119,0 A2 A2 A2 71 Świniarsko 110,8 A3 A2 A3 Dunajec 75 Zakliczyn 52,3 A2 A2 A2 76 Zgłobice 38,6 A2 A2 A2 Zlewnia Popradu Muszynka 82 Powroźnik 9,2 A3 A2 A2 Zlewnia Łososiny Łososina 84 Piekiełko 35,9 A3 nie spełnia A1, A2, A3 A3 Zlewnia Białej Tarnowskiej 87 Bobowa 59,0 A3 A3 nie spełnia A1, A2, A3 Biała Tarnowska 88 Lubaszowa 33,6 A3 A3 nie spełnia A1, A2, A3 Zlewnia Wisłoki Potok Jura 168 Pow.ujęcia dla Szerzyn 0,8 n.b n.b A2 Zlewnia Ropy Ropa 96 Szymbark 41,0 A3 A3 A3 nb. – nie badano Klasyfikacja wód do spożycia

Kategorie wód kategoria A1 kategoria A2 kategoria A3 Nie spełnia kategorii A1, A2, A3

Rys.27. Procentowy udział punktów pomiarowo-kontrolnych w kategoriach jakości wód przeznaczonych do spożycia

Wody 115

Rys. 28. Procentowy udział punktów pomiarowo-kontrolnych przydatnych i nieprzydatnych do bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych

Rys. 29. Procentowy udział punktów pomiarowo-kontrolnych ocenianych pod kątem eutrofizacji

Tabela 17. Ocena wód zbiornika Dobczyckiego według pięciu klas 4.6. OCENA JAKOŚCI WÓD ZBIORNIKA DOBCZYCKIEGO Punkt pomiarowo- kontrolny (p.p.k.) Klasa W roku 2006 zgodnie z programem PMŚ, badaniami Wskaźniki wpływające Rzeka jakości jakości wód w województwie objęto zbiornik zaporowy Nr ppk. na jakości wód wód zlokalizowany na rzece Rabie w Dobczycach. na Nazwa Km mapie Wody zbiornika ujmowane są do celów pitnych i pod- V - azotyny IV – barwa, miedź stawowym jego zadaniem jest zapewnienie poboru wody III III – zawiesina og., dla potrzeb wodociągu krakowskiego w ilościach: powierz- 3 odczyn pH, zasadowość – gwarantowany pobór 3,5 m /s (w eksploatacji nie prze- chnia kroczył 2 m3/s), ogólna, żelazo, indeks – pobór poza gwarancją 0-2,0 m3/s, sapr. fitoplanktonu 3 IV - azotyny – przepływ nienaruszalny w ilości 1,25 m /s, Zbiornik III III – barwa, odczyn pH, – odpływ dla użytkowników pobierających wodę poniżej Dobczycki 3 Raba 101 64,0 3 m pon. azot Kjeldahla, zapory w ilości 0,55 m /s, /ujęcie powierz. zasadowość og., indeks a także ograniczenie zagrożenia powodziowego oraz pro- wieżowe/ sapr. fitoplanktonu dukcja energii w przyzaporowej elektrowni wodnej. Ujęcie wody dla Krakowa zlokalizowane jest na lewym V – O2 III - barwa, BZT5, azot brzegu zbiornika w odległości około 1,5 km powyżej zapo- III Kjeldahla, azotyny, ry, w formie ujęcia wieżowego przylegającego do zbocza. pozycja zasadowość og., Ujęcie to pozwala na pobór wody w pełnym zakresie ujęcia zmienności poziomów zbiornika. Posiada trzy rzędy otwo- mangan, indeks sapr. rów wlotowych. W każdym rzędzie znajduje się 6 otworów fitoplanktonu o wysokości trzech metrów: Klasyfikacja wód: I rząd: 3,55 m poniżej poziomu wody, II rząd: 9,65 m poniżej poziomu wody, Klasy wód Charakterystyka klasa I bardzo dobra III rząd: 15,87 m poniżej poziomu wody. klasa II dobra Taki układ pozwala pobierać wodę z tego poziomu, na klasa III zadowalająca którym w danym dniu jest ona najlepsza. klasa IV niezadowalająca klasa V zła

116

Zbiornik badany był na stanowisku – ujęcie wieżowe, − 3 m poniżej powierzchni 1,94 mg NNO3/l, na trzech głębokościach tj.: na powierzchni, 3 m poniżej − pozycja ujęcia 2,00 mg NNO3/l, powierzchni oraz na pozycji ujęcia. wartość graniczna wynosi 2,2 mg NNO3/l dla stężenia śred- W przekrojach tych prowadzony był monitoring dia- niorocznego. gnostyczny oraz badania pod kątem przeznaczenia wody do • stężenia fosforu ogólnego: zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, bytowania ryb − powierzchnia 0,067 mgP/l, i poziomu wskaźników eutrofizacji. − 3 m poniżej powierzchni 0,039 mgP/l, − pozycja ujęcia 0,053 mgP/l, Tabela 18. Ocena wód zbiornika Dobczyckiego pod kątem zaopa- wartość graniczna wynosi 0,25 mg P/l dla stężenia średnio- trzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia rocznego. • stężenia chlorofilu’a: Punkt pomiarowo- Kategoria wód wg − powierzchnia 9,0 µg/l, kontrolny (p.p.k.) wskaźników − 3 m poniżej powierzchni 18,0 µg/l, Nr Kategoria Rzeka − pozycja ujęcia 8,7 µg/l, p.p.k. wód ogólna Fizyko- Bakteriologic Nazwa Km wartość graniczna wynosi 25 µg/l dla stężenia średniorocz- na chemicznych znych nego. mapie A2 Tabela 19. Eutrofizacja wód zbiornika Dobczyckiego A2 (ogólna A2 (barwa, liczba Zbiornik Dobczycki zawiesina bakterii coli, Punkt pomiarowo-kontrolny: ujęcie wieżowe powierzchnia og., odczyn liczba Wskaźniki eutrofizacji pH, żelazo) bakterii coli (stężenia średnioroczne) fek.) warstwa Azot Azot Fosfor Ocena A2 Azotany Chlorofil ‘a ogólny azotanowy ogólny (odczyn pH, A2 [mgNO3/l] [µg/l] A2 [mgN/l] [mgNNO3/l] [mgP/l] azot (ogólna wody Raba 101 64,2 Kjeldahla, liczba powierzch- 3 m pon.pow. 1,88 1,09 4,81 0,02 4,9 niezeutrofi indeks bakterii coli) niowa zowane ujęcie wieżowe fenolowy) Zbiornik Dobczycki wody A3 3m poniżej 2,04 1,19 5,29 0,02 5,1 niezeutrofi (%nasycenia powierzchni zowane tlenem, A2 A3 mangan) (ogólna wody pozycja A2 liczba 2,11 1,28 5,68 0,02 1,76 niezeutrofi poz. ujęcia ujęcia (barwa, bakterii coli) zowane indeks Wartości 5 2,2 10 0,25 25 fenolowy graniczne

Klasyfikacja wód: Kategorie wód kategoria A1 kategoria A2 kategoria A3 [mg P/l] nie spełnia kategorii A1, A2, A3 V 1,00

Ocena wód zbiornika Dobczyckiego pod kątem IV eutrofizacji 0,70 0,60 III Wskaźniki stosowane przy ocenie stopnia eutrofizacji, 0,40 0,40 występowały w wodach zbiornika na niskim poziomie i nie III klasa II zostały przekroczone w stosunku do zawartych w odno- 0,25 II klasa 0,20 śnym rozporządzeniu. I 0,10 I klasa Poniżej zestawiono wartości maksymalne, jakie wystą- 0,00 0,00 1996 1998 2000 2002 2004 2006 piły w 2006 roku w wodach zbiornika Dobczyckiego, w 1995 1997 1999 2001 2003 2005 trzech przekrojach na stanowisku ujęcie wieżowe: • stężenia azotu azotanowego: Rys. 30. Stężenia maksymalne fosforu ogólnego w wodach zbiornika Dobczyckiego na stanowisku ujęcie wieżowe w latach 1995-2006 − powierzchnia 1,81 mg NNO3/l,

Wody 117

[µg/l] Tabela 21. Klasyfikacja osadów rzecznych w oparciu o kryterium V 100,0 IV geochemiczne

osady osady Tło geoche- osady miernie zanieczysz- Pierwiastek miczne niezanieczysz- zanieczysz- czone 50,0 [mg/kg] czone [mg/kg] czone III [mg/kg] [mg/kg] 30,0 III KLASA 25,0 Srebro <0,5 1,0 2,0 5,0 20,0 II KLASA II 10,0 10,0 Arsen <5 10 30 70 I KLASA I 0,0 0,0 Bar 52 100 500 1000 1996 1998 2000 2002 2004 2006 1995 1997 1999 2001 2003 2005 Kadm <0,5 1,0 3,5 6 stężenia maksymalne stężenia średnie Kobalt 3 10 20 50 Rys. 31. Stężenia chlorofilu’a w wodach zbiornika Dobczyckiego na Chrom 6 50 100 400 stanowisku ujęcie wieżowe w latach 1995-2006 Miedź 7 40 100 300

Rtęć <0,05 0,2 0,5 1,0

Ołów 15 30 100 200 Nikiel 6 16 40 50 Cynk 73 200 500 1000

4.7. OCENA JAKOŚCI OSADÓW WODNYCH Kryterium geochemiczne stosowane jest przy okre- RZEK ślaniu stopnia zanieczyszczenia osadów: osady niezanie- Badania monitoringowe osadów rzecznych realizowa- czyszczone, osady miernie zanieczyszczone, osady zanie- ne były zgodnie z „Programem Państwowego Monitoringu czyszczone. Środowiska na rok 2006” przez Państwowy Instytut Geolo- Przyjęto dla osadów niezanieczyszczonych stężenia od giczny. Badania prowadzono w 13 punktach obserwacyj- dwóch do pięciu razy wyższe od tła geochemicznego w nych, w tym w 8 punktach wyznaczonych do corocznej zależności od biogeochemicznych właściwości danego obserwacji oraz w 5 punktach wyznaczonych do opróbo- pierwiastka (mobilność w środowisku i toksyczność dla wywania w cyklu trzyletnim. Lokalizację punktów przed- biosfery), dla osadów miernie zanieczyszczonych wartości stawiono w tabeli 20. stężeń 10-20 razy wyższe od tła geochemicznego, a dla Z uwagi na brak w Polsce prawnie obowiązujących osadów zanieczyszczonych zawartości 20-100 razy wyższe kryteriów oceny jakości osadów dennych, w aspekcie ich od tła geochemicznego (tabela 21). zanieczyszczenia metalami ciężkimi lub szkodliwymi Kryterium ekotoksykologiczne oparte jest na związkami organicznymi, na potrzeby monitoringu osadów dwóch progowych zawartościach zanieczyszczeń tj. warto- wodnych wykorzystywane są kryteria geochemiczne oraz ści TEL (ang. Threshold Effect Level) – zawartość pier- ekotoksylogiczne. wiastka lub związku chemicznego, powyżej której toksycz-

Tabela 20. Lokalizacja punktów obserwacyjnych osadów rzecznych

Lp. Nr punktu Rzeka Miejscowość Gmina Powiat Punkty stałe - coroczna obserwacja 1. 343 Wisła Oświęcim Oświęcim Oświęcimski 2. 56 Wisła Tyniec Kraków Grodzki Kraków 3. 88 Przemsza Chełmek Chełmek Oświęcimski 4. 250 Chechło Mętków Babice Chrzanowski 5. 82 Raba Uście Solne Drwinia Bocheński 6. 320 Dunajec Waksmund Nowy Targ Nowotarski 7. 81 Dunajec Siedliszowice Żabno Tarnowski 8. 83 Biała Tarnowska Tarnów Tarnów Grodzki Tarnów Punkty – cykl trzyletni 9. 317 Dunajec Bobrowniki Wierzchosławice Tarnowski 10. 318 Dunajec Nowy Sącz Nowy Sącz Grodzki Nowy Sącz 11. 84 Poprad Stary Sącz Stary Sącz Nowosądecki 12. 85 Poprad Piwniczna Piwniczna Nowosądecki 13. 327 Poprad Muszyna Muszyna Nowosądecki

118

ny wpływ na organizmy może być zaobserwowany oraz – srebro – od <0,5 do 1,5 mg/kg (Polska <0,5- 4,5 wartości PEL (ang. Probable Effects Level) – zawartość mg/kg). Zawartość Ag równą 1,5 mg/kg odnotowano w pierwiastka lub związku chemicznego, powyżej której tok- Przemszy w Chełmku, syczny wpływ na organizmy jest często obserwowany (ta- – arsen – od <5 do 12 mg/kg (Polska <5-45 mg/kg). bela 22). Kryteria te zostały wykorzystane dla określenia Podwyższone zawartości arsenu odnotowano w osa- dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w osadach wodnych dach pobranych z Przemszy w Chełmku (12 mg/kg). W w USA, Kanadzie, Brazylii, Australii. osadach Popradu w Muszynie stwierdzono 6, a Białej Tarnowskiej w Tarnowie 5 mg/kg, Tabela 22. Progowe zawartości szkodliwych pierwiastków – bar – od 45 do 287 mg/kg (Polska 19-911 mg/kg), jego śladowych oraz szkodliwych substancji organicznych w osadach ze średnia zawartość wynosiła w osadach województwa 116 względu na ich oddziaływanie na organizmy wodne mg/kg. Zawartość baru powyżej 200 mg/kg stwierdzono Składnik TEL PEL w osadach Przemszy w Chełmku (287 mg/kg). Zawarto- ści baru powyżej 100 mg/kg wystąpiły w osadach Wisły Pierwiastki [mg/kg] w Oświęcimiu (185 mg/kg) i Tyńcu (114 mg/kg), Dunaj- Arsen 6 17 cu (Waksmund i Nowy Sącz odpowiednio 134 i 115 Kadm 0,6 3,5 mg/kg), Popradzie (Piwniczna i Stary Sącz: 169 i 122 Chrom 37 90 mg/kg), – kadm – od <0,5 do 16,2 mg/kg (Polska <0,5-35,8 Miedź 36 197 mg/kg), jego średnia zawartość wynosiła w wojewódz- Nikiel 16 42 twie 2,3 mg/kg. Najwyższą zawartość kadmu 16,2 Ołów 35 91 mg/kg wykryto w osadach pobranych z Przemszy w Rtęć 0,17 0,487 Chełmku i Chechła w Mętkowie (9,0 mg/kg), – kobalt – od 1 do 9 mg/kg (Polska 1-19 mg/kg), jego Cynk 123 315 średnia zawartość w osadach województwa wynosiła Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne [mg/kg] 5,8 mg/kg, Acenaften 0,007 0,089 – chrom – od 13 do 420 mg/kg (Polska od 2-420 mg/kg). Acenaftylen 0,006 0,128 Wysokie zawartości chromu przekraczające 100 mg/kg stwierdzono w osadach pobranych z Dunajca w Waks- Antracen 0,047 0,245 mundzie (420 mg/kg). Podwyższone zawartości chromu Fluoren 0,021 0,144 w stosunku do tła geochemicznego odnotowano także w Fenantren 0,087 0,544 osadach pobranych z Przemszy w Chełmku (59 mg/kg), Fluoranten 0,113 1,494 Dunajca w Nowym Sączu (47 mg/kg), a zawartość chromu wyższą niż 37 mg/kg (wartość TEL) stwierdzono tak- Benzo(a)antracen 0,032 0,385 że w Wiśle w Oświęcimiu (40 mg/kg), Chryzen 0,057 0,862 – miedź – od 9 do 97 mg/kg (Polska od 1 do 219 mg/kg), Piren 0,053 0,875 średnia jej zawartość wynosiła w osadach wojewódz- Benzo(a)piren 0,032 0,782 twa 24,6 mg/kg. Podwyższone zawartości miedzi Dibenzo(a,h)antracen 0,006 0,135 stwierdzono w osadach Przemszy w Chełmku (97 mg/kg), a zawartość miedzi równą 36 mg/kg (wartość Suma 11 WWA 0,461 5,683 TEL) wykazał osad z Wisły w Oświęcimiu, Polichlorowane bifenyle [mg/kg] – rtęć – od 0,026 do 0,619 mg/kg. Najwyższą zawartość PCBs 0,022 0,189 rtęci znacząco podwyższoną w stosunku do tła geoche- Pestycydy chloroorganiczne [ppb] micznego (<0,05 mg/kg), wykryto w osadach Przemszy w Chełmku (0,619 mg/kg). Stężenie rtęci wyższe niż 0,17 γ-HCH (lindan) 0,94 1,38 mg/kg (wartość TEL) zarejestrowano w osadach Białej Chlordan 4,5 8,87 Tarnowskiej w Tarnowie (0,287 mg/kg), DDD 3,54 8,51 – nikiel – od 3 do 35 mg/kg (Polska 1-51 mg/kg). Za- DDE 1,42 6,75 wartość niklu znacząco podwyższoną w stosunku do wartości tła geochemicznego zaobserwowano w osa- DDT 1,19 4,77 dach Dunajca w Nowym Sączu i Popradu w Starym Dieldrin 2,85 6,67 Sączu (35 i 33 mg/kg), Białej Tarnowskiej w Tarnowie Endrin 2,67 62,4 oraz Popradu w Muszynie (30 mg/kg), Epoksyd Heptachloru 0,6 2,74 – ołów – od 9 do 406 mg/kg (Polska od <5 do 693 mg/kg). Bardzo wysokie stężenie tego pierwiastka stwierdzono w osadach Przemszy w Chełmku (406 Wyniki badań pierwiastków śladowych i głównych w mg/kg), Chechła w Mętkowie (150 mg/kg). Zawartość osadach pobranych w 2006 roku z rzek województwa w 13 ołowiu wyższą od 35 mg/kg (wartość TEL) stwierdzo- punktach obserwacyjnych kształtowały się w poniższych no w osadach Dunajca w Nowym Sączu (86 mg/kg) zakresach stężeń: oraz Wisły w Oświęcimiu (55 mg/kg),

Wody 119

– stront – od 10 do 74 mg/kg (Polska od 5 do 267 soką zawartością materii organicznej charakteryzowały mg/kg), średnia jego zawartość w osadach wojewódz- się osady Przemszy w Chełmku (9,27%). twa wynosiła 44,3 mg/kg. Osady Dunajca w Waks- Wyniki badań zawartości szkodliwych substancji orga- mundzie i Nowym Sączu oraz Popradu w Starym Są- nicznych w osadach, pobranych w 2006 roku z rzek woje- czu charakteryzują się stężeniem strontu >70 mg/kg. wództwa w 8 stałych punktach obserwacyjnych, są następu- Zawartość strontu w osadach wykazuje korelację z za- jące: wartością wapnia, – zawartość sumy oznaczonych w osadach rzecznych – wanad – od 11 do 27 mg/kg (Polska od 3 do 35 wielopierścieniowych węglowodorów aromatycz- mg/kg). Najwyższą wartość wanadu odnotowano w nych (∑ WWA ) mieściła się w zakresie od 11 do Białej Tarnowskiej w Tarnowie (27 mg/kg), następnie 17 3073 µg/kg (Polska od <0,041 do 25519 µg/kg). W wo- w Dunajcu (Siedliszowice i Nowy Sącz) oraz Popra- jewództwie najwyższą zawartość ∑ WWA wykazują dzie w Starym Sączu – 24 mg/kg, 17 osady Wisły w Oświęcimiu (3073 µg/kg), następnie – cynk – od 49 do 2531 mg/kg (Polska od 7 do 27 100 Białej Tarnowskiej w Tarnowie (1126 µg/kg) i Prze- mg/kg). Bardzo wysokie zawartości cynku odnotowano mszy w Chełmku (428 µg/kg). Zawartość sumy 11 w osadach pobranych z Przemszy w Chełmku (2531 związków WWA, dla których wyznaczone są wartości mg/kg) i Chechła w Mętkowie (1180 mg/kg). Stężenie TEL i PEL, w zbadanych osadach rzecznych woje- cynku bliskie wartości PEL wykryto w osadach Wisły wództwa wynosiła od 11 do 2017 µg/kg. Nie wystąpiły w Oświęcimu (311 mg/kg), a wyższą od wartości TEL w osadach województwa koncentracje tych związków tj.123 mg/kg odnotowano w osadach Wisły w Tyńcu w stężeniu przekraczającym wartość PEL (5683 (266 mg/kg) oraz Dunajca w Nowym Sączu i Waks- µg/kg). Natomiast, przekroczenie wartości TEL (461 mundzie (odpowiednio 191 i 160 mg/kg), µg/kg) odnotowano w osadach Wisły w Oświęcimiu – żelazo – od 0,66 do 2,19% (Polska od 0,20 do 4,63%), (2017 µg/kg) oraz Białej Tarnowskiej w Tarnowie (721 średnia jego zawartość wynosiła 1,5%. Stosunkowo µg/kg), dużą zawartość żelaza stwierdzono w osadach Prze- – oznaczenia zawartości polichlorowanych bifenyli mszy w Chełmku, Dunajca w Nowym Sączu, Popradu (PCB) w osadach rzecznych wykonano na podstawie w Muszynie oraz Białej Tarnowskiej w Tarnowie zawartości 7 kongenerów: PCB28, PCB52, PCB101, (2,19-1,98 i 1,90%), PCB118, PCB153, PCB138, PCB180. W żadnej z pró- – mangan – od 142 do 898 mg/kg (Polska od 65 do bek nie stwierdzono przekroczenia wartości PEL, jak 11700 mg/kg), jego średnia zawartość w osadach wo- również przekroczenia wartości TEL, jewództwa wynosiła 533,2 mg/kg. Najwyższą koncen- – spośród zbadanych pestycydów chloroorganicznych trację manganu stwierdzono w osadach Popradu w Sta- w osadach rzecznych, w największych stężeniach wy- rym Sączu i Muszynie (898 i 840 mg/kg) oraz Dunajcu stępował izomer β-HCH. Zawartość sumy izomerów w Siedliszowicach i Nowym Sączu (693 i 611 mg/kg) HCH zawierała się w osadach województwa w zakre- oraz Białej Tarnowskiej w Tarnowie (602 mg/kg), sie od <0,5 do 25,8 μg/kg. Największe stężenie izome- – wapń – od 0,37 do 3,41% (Polska od 0,06 do 10,22%). rów HCH odnotowano w osadach pobranych z Wisły Najwięcej wapnia zawierały osady Dunajca i Popradu, w Oświęcimiu (25,8 μg/kg). Podwyższone ilości HCH a najmniej Wisły, Raby i Chechła, zawierały także osady pobrane z Wisły w Tyńcu. – magnez – od 0,16 do 0,92% (Polska od 0,02 do Obecność izomerów HCH odnotowano również w osa- 1,13%), jego średnia zawartość w osadach rzek woje- dach Przemszy w Chełmku. wództwa wynosiła 0,5%. Wysokimi zawartościami magnezu charakteryzowały się osady pobrane z Popra- Zmiany zawartości metali ciężkich i szkodliwych sub- du w Muszynie (0,92%), Piwnicznej (0,73%) i Starym stancji organicznych w osadach wodnych w ostatnim pię- Sączu (0,77%), Dunajca w Nowym Sączu (0,74%) i cioleciu przedstawiono graficznie na rys.32. Waksmundzie (0,61%) oraz Białej Tarnowskiej w Tar- Wyniki badań osadów rzecznych w 2006 roku po- nowie (0,63%), twierdziły utrzymywanie się wysokich zawartości poten- – fosfor – od 0,022 do 0,247% (Polska od 0,012 do cjalnie szkodliwych metali w osadach rzek, do których 0,489%), jego średnia zawartość w osadach rzecznych odprowadzane są ścieki z przemysłu wydobywczego i prze- województwa wynosiła 0,069%. Podwyższoną zawar- twórczego rud metali kolorowych oraz węgla kamiennego tość fosforu odnotowano w osadach Przemszy w (np. Przemszy w Chełmku i Wisły w Oświęcimiu). Chełmku (0,247%), Wyniki badań trwałych zanieczyszczeń organicznych – siarka – od 0,052 do 0,461% (Polska od 0,005 do (WWA, polichlorowanych bifenyli i pestycydów chloroor- 1,683%), jej średnia zawartość w osadach rzecznych ganicznych), wskazują na utrzymywanie się wysokich za- województwa wynosiła 0,12%. Najwyższą zawartość wartości WWA w osadach silnie zanieczyszczonych rzek tj. siarki odnotowano w osadach Przemszy w Chełmku Wisły w Oświęcimiu, Białej Tarnowskiej w Tarnowie oraz (0,461%). W granicach wartości 0,120-0,147% siarki Przemszy w Chełmku. Spośród zbadanych pestycydów charakteryzują się osady Popradu i Dunajca, chloroorganicznych, największe stężenie związków z grupy – węgiel organiczny (TOC) – od 0,15 do 9,27% (Polska HCH oraz związków z grupy DDT odnotowano w osadach od 0,05 do 11,2%), jego średnia zawartość w osadach Wisły w Oświęcimiu i Tyńcu. pobranych z rzek województwa wynosiła 1,73%. Wy-

120

Srebro Arsen ]

g 6 60 /k g m

[ 5 50

h 2002 2002 c a d 4 2003 40

sa 2003 o

w 3 2004

u 30 2004 l a t e 2 2005 2005 m 20 e i

n 2006 e 1 2006 enie metalu w osadach [mg/kg] w osadach metalu enie ż 10 ę t ęż s 0 st 56 81 82 83 88 250 320 343 0 nr. punktu pomiarowego 56 81 82 83 88 250 320 343 nr. punktu pomiarowego

Bar Kadm

] 350 35 g /k g 300 30 m [ 2002 2002 h c

a 250 25

d 2003 2003 sa

o 200 20

w 2004 2004 u l

a 150 15 t

e 2005 2005 m 100 10 e i

n 2006 2006 e enie metalu w osadach [mg/kg] w osadach metalu enie

ż 50 5 ę ęż t s st 0 0 56 81 82 83 88 250 320 343 56 81 82 83 88 250 320 343 nr. punktu pomiarowego nr. punktu pomiarowego

Kobalt Chrom

] 20 500 g /k g m

[ 2002 400 2002 h 15 c a d 2003 2003 sa 300 o

w 10 2004 2004 u l a

t 200 e 2005 2005 m e i 5 n 2006 2006 e enie metalu w osadach [mg/kg] osadach w metalu enie 100 ż ę ęż t s st 0 0 56 81 82 83 88 250 320 343 56 81 82 83 88 250 320 343 nr. punktu pomiarowego nr. punktu pomiarowego

Miedź Rtęć

] 250 2 g /k g m

[ 200 2002 2002 h 1,5 c a d 2003 2003 sa 150 o

w 2004 1 2004 u l a

t 100 e 2005 2005 m e i 0,5 n 2006 2006 e 50 [mg/kg] osadach w metalu enie ż ę ęż t s st 0 0 56 81 82 83 88 250 320 343 56 81 82 83 88 250 320 343 nr. punktu pomiarowego nr. punktu pomiarowego

Wody 121

Nikiel Ołów ] g

/k 50 2500 g m [ 2002 2002 40 2000 2003 sada ch 2003 o 30 1500 w u l 2004 2004 20 1000 2005 e meta i 2005 en

ż 10 500 2006 2006 st ę ęż enie metalu w osadach [mg/kg] osadach ężw metalu enie 0 st 0 56 81 82 83 88 250 320 343 56 81 82 83 88 250 320 343

nr. punkt u pomiarowego nr. punkt u pomiarowego

Stron t Wanad ] g

/k 150 35 g m [ 2002 30 2002 25 2003 sadach 100 2003 o

w 20 u l 2004 2004 15 2005 e meta 50 2005 i 10 en ż 2006 5 2006 st ę ęż e nie metalu w os [mg/kg] węż adach metalu e nie 0 st 0 56 81 82 83 88 250 320 343 56 81 82 83 88 250 320 343

nr. punkt u pomiarowego nr. punkt u pomiarowego

Cynk Mangan ] g 6000 /k 1200 g m [ 5000 2002 2002 1000

sadach sadach 4000 800 2003 o

2003 w u l 3000 2004 600 2004 400 2005 e meta 2005

i 2000 en

ż 2006 200 1000 2006 stę ęż enie metalu w osadach [mg/kg] osadach w ężmetalu enie st 0 0 56 81 82 83 88 250 320 343 56 81 82 83 88 250 320 343 nr. punktu pomiarowego nr. punkt u pomiarowego

Żelazo Wap ń 5

%] 4 [ 2002 2002 4 3 sada ch

o 2003 2003

w 3 u l 2004 2 2004 2 e meta i 2005 2005 en

ż 1 1 2006 stę 2006

0 stę w metalu osadach żenie [%] 0 56 81 82 83 88 250 320 343 56 81 82 83 88 250 320 343 nr. punkt u pomiarowego nr. punkt u pomiarowego

122

Magnez Fos for

] 1 0,8 [% h 2002 2002 0,8

adac 0,6 s 2003 2003

w o 0,6 u 2004 0,4 2004 0,4 ie metal n 2005 2005 e

ż 0,2

ę 0,2 t s 2006 s tężw metalu [%] osadach enie 2006 0 0 56 81 82 83 88 250 320 343 56 81 82 83 88 250 320 343

nr. punktu pomiarowego nr. punkt u pomiarowego

Siarka TOC ]

[% 2 14 h 2002 12 2002 adac

s 1,5 2003 10 2003 w o w

u 8 al t 1 2004 2004 6 ie me

n 2005 2005 e 0,5 4 ż ę t

s 2006 stęże w metalu nie osadach [%] 2 2006 0 0 56 81 82 83 88 250 320 343 56 81 82 83 88 250 320 343 nr. punktu pomiarowego nr. punkt u pomiarowego

WWA (sum a) Polichlorow ane bifenyle ] ] g k / 12000 3 g µ [ h 10000 2002 2,5 adac

s 8000 2003 2 w o

u 6000 1,5 al 2004 2006 t 4000 2005 1 ie me n e ż

2000 w osęże adac[µg/kg] meta lu h nie 0,5 ę 2006 t st s 0 0 56 81 82 83 88 250 320 343 56 81 82 83 88 250 320 343

nr. punktu pomiarowego nr. punkt u pomiarowego

Pestycydy chloroorganiczne 200

150

100 2006

s tęż w enie osmetalu adach [µg/kg] 0 56 81 82 83 88 250 320 343 nr. punkt u pomiarowego

Rys. 32. Zmiany stężeń metali ciężkich i szkodliwych substancji organicznych w osadach wodnych rzek w latach 2002–2006