Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Sciences
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543 ISSN: 2149-0821 Doi Number:http://dx.doi.org/10.16990/SOBIDER.5078
Ela ÖZTUĞ Yüksek Lisans Öğrencisi, Gazi Üniversitesi, Sanat Tarihi Bölümü, Edebiyat Fakültesi, [email protected]
FETHİYE CAMİ1 Özet Balkanlarda Osmanlı dönemi boyunca fethedilen şehirlerde iskan politikası ve İslamlaşma önemli bir rol oynamıştır. Bu bölgelerde şehirleşme amacıyla hem dini hem de sivil vakıflar ortaya konulmuştur. Balkanlar içerisinde ortaya konulan bu eserler hem bulundukları ortamın yerel özelliklerini hem de Osmanlı’nın geleneksel karakterlerini barındırmıştır. Osmanlı Devleti’nin Yanya’da ilk hakimiyet döneminde inşa ettiği Fethiye Camisi şimdiye kadar ayrıntılı bir çalışma olarak sunulmamıştır. Bu sebeple makalemizde Yanya’nın kısa bir tarihçesini verdikten sonra Fethiye Camisi’nin kuruluş tarihi, mimarisi ve süslemesi anlatılmıştır. Anahtar Kelimeler: Yanya, Balkanlar, Fethiye Camisi, Arslan Paşa. FETHİYE MOSQUE Abstract Resettlement policy in the conquered cities throughout the Ottoman period in the Balkans and Islamization has played an important role. In these regions, both religious and civil foundations were established for urbanization. These artifacts in the Balkans included both the local characteristics of the environment and the traditional characteristics of the Ottoman. The Fethiye Mosque, built by the Ottoman Empire during the first reign of Ioannina, has not yet been presented as a detailed study. For this reason, after presenting a brief history of Ioannina in our
1 Makalemiz ‘‘Yanya Merkez Osmanlı Mimarisi’’ başlıklı yüksek lisans tezi esas alınarak hazırlanmıştır.
Fethiye Cami
article, the foundation, architecture and decoration of the Fethiye Mosque were given. Keywords: Ioannina, Balkans, Fethiye Mosque, Arslan Pasha. 1. GİRİŞ Yanya, bugün Yunanistan’ın kuzeybatısında kalan Epir bölgesinin merkezinde yer almaktadır. Şehir Miçikeli dağının eteğinde deniz seviyesinden 520 metre yükseklikteki bir plato üzerinde ve Pamvotis gölünün batısında konumlanmıştır2(Kabak, 2013: 63). Yanya: Yunan dilinde (Ιωάννινα) İoannina, Arnavut dilinde (Janinë) Janina ve Türkçe de Yanya adıyla bilinmektedir. Yanya’nın 7. yüzyıl’ın ortalarına doğru şehirleşmesiyle birlikte Balkanlar’da yer alan çeşitli devletlerin siyasi olarak odak noktası haline gelmiştir. 10. yüzyıl’da kent ilk olarak Bulgar Devleti’nin eline geçmiştir (Kabak, 2013: 64 ). 1081 yıllarına gelindiğinde ise şehir İtalya’dan gelen Normandiyalıların saldırılarına maruz kalmıştır (Kiel,2013:318)3. Normanların saldırları sonrasında 1204 yıllarında Yanya’da Bizans hakimiyeti görülmeye başlandı. Uzun süren Bizans hakimiyetinin ardından 1331 yılında Sırp kralı Stefan Duşan tarafından Yanya kenti ele geçirilmiştir (Kabak, 2013: 67). Zaman içerisinde Yanya’da Arnavut kabilelerinin saldırları gerçekleşmiştir. Bu saldırılardan kenti korumak amacıyla Osmanlı’dan yardım istemişlerdir. Osmanlı’nın da desteği ile Arnavut kabilelerin elinden Yanya’nın belli yerleri geri alınmıştır. 528 1411 yılında ise Yanya’yı İtalyan Tokko ailesinden I. Karlo Tokko almıştır. 1429 yıllarına kadar kentte Tokko ailesinin varlığı devam etmiştir. Osmanlı Devleti tarafından görevlendirilen 1430 yılının Ekim ayında ise “Türkler’in Beylerbeyi” adıyla anılan Sinan Paşa’ya kent teslim olmuştur (Kiel,2013:318). Uzun seneler boyunca bölgeye yakın çeşitli kabileler ve devletler tarafından ele geçirilmek istenilen Yanya siyasi, coğrafi ve ekonomik olarak Balkanlar’da önemli bir konuma yerleşmiştir. Özellikle Osmanlı idaresi altında olduğu süre içinde şehir; ekonomik, siyasi, iktisadi ve en önemlisi mimari olarak büyük önem kazanmıştır. Mimari Plan ve Örtü Düzeni Harim kare planlıdır (Çizim.1). Ölçüleri 10 x 10 m’dir (Αγγελικη- Γεωργιοσ, 2003:101)4.Yapının önceden kuzey cephede son cemaat yeri varken daha sonra savaşlar sebebi ile yıkılmıştır. Geriye sadece son cemaat yerinde bulunan mihrabiye kalmıştır. Yanya Üniversitesi’nin mimarlık bölümünün yaptığı çalışmalar sonucunda cami ve son cemaat yerinin
2Kabak, O. (2013).Kuzey Yunanistan'da Osmanlı Klasik Döneminde Üç Şehir (Yanya, Kesriye, Serfice). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
3 Kiel, M.(2013) ''Yanya''. İslam Ansiklopedisi, 43, 317-321.
4 Αγγελικη,Τ.- Γεωργιοσ,Β.(2003).Τα Μουσουλμανtκα Τεμενη Των Ιωαννινων. Πτυχιακη Εργ Ασια, T.Ε.I. Πειραια Σχολη Τεχνολογικων Εφαρμογων Τμημα Πολιτικων Δομικων Εργων.
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami yıkılmadan önceki halini 3 boyutlu çizmişlerdir (Foto.1). Bu çalışma sonucunda; son cemaat yeri kuzey cephede, her iki yanı açık beş revak kemerine sahip ve üzeri eğik bir çatı ile örtülü olduğu belirtilmiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında Yanya’da ki askerlerin, askeri hastane önünde çektirdiği fotoğrafta arkada Fethiye Camisi yer almaktadır (Foto.2). Fotoğraftaki son cemaat yeri üniversitenin çizimini doğrular niteliktedir.
529 Çizim 1. Fethiye Cami planı (http://earthlab.uoi.gr/escutis/fend_object_details.php?objitem=81sitesinden alınmıştır)
Foto 1. Yanya Üniversitesinin 3 boyutlu çizimi (http://earthlab.uoi.gr/escutis/fend_virtualtours_3d.phpsitesinden alınmıştır)
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Foto 2. Hastane önünde çekilen resmi –Arka tarafta Fethiye Cami (http://earthlab.uoi.gr/escutis/fend_object_details.php?objitem=81 sitesinden alınmıştır) Üç beşik kemere sahip kadınlar mahfili harimin kuzeyinde yer almaktadır (Brouskarı,2008:162).5 Caminin minaresi kuzeybatıda duvar üstünde bulunur (Foto.3). Çokgen kaideye oturan minare silindirik gövdeli ve tek şerefeye sahiptir. Külahı kurşunla kaplıdır. Uzunluğu ise 22.0 m’dir6(Παπαντωνίου,2001). Minareye çıkış ise kadınlar mahfilinden sağlanmaktadır. 530
5 Brouskarı, E. (Editör).(2008). Ottoman Archıtecture İn Greece. Hellenıc Mınıstry Of Culture Dırectorate Of Byzantıne And Post-Byzantıne Antıqutıes.
6Παπαντωνίου,M. (Άνοιξη 2001).Μετσοβιο Κεντρο Διεπιστημονικησ Ερευνασ. 3Ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο Ε.Μ.Π.
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Foto 3. Fethiye Cami minaresi Kubbe iki kademe duvar üzerine çift sekizgen kasnağa oturmaktadır. Geçişler tromp ile sağlanmıştır. Kubbe dışarıdan diğer Yanya’daki camilerde olduğu gibi taş plakalar ile kaplıdır. Son cemaat yeri ise yıkılmadan önce içten ahşap, dıştan taş plakalarla kaplı eğik bir çatı ile örtülmüştü. Cepheler Fethiye Camisi’nin cephe düzenini incelediğimizde doğu, batı, güney ve kuzey cephelerinin hepsinde pencere bulunmaktadır (Foto.4,5). Sadece güney cephesinin kubbe kasnağında bir adet pencere yer alır. Pencerelerin hepsi beden duvarlarının alt ve üst sıralarına simetrik olarak konumlanmıştır. Alt sıra pencereleri üst sıradakilere göre daha geniştir. Hepsi basık kemerlidir. Camiye giriş kuzey cepheden sağlanmaktadır (Foto.6). Burada dikdörtgen forma sahip iki sütun üzerine oturan çift sağır kemerli taç kapı yer almaktadır. Kapı kanatları ahşaptandır. Ayrıca cephenin batı kanadında son cemaat yerinden kalan mihrabiye bulunmaktadır (Foto.7).
531
Foto 4. Doğu Cephesi Foto 5. Güney Cephesi
Foto 6. Kuzey Cephesi Foto.7 Mihrabiye İç Mekan Caminin minberi günümüze kadar gelememiştir. Minber hakkında da herhangi bir bilgi kaynaklarda geçmemektedir. Mihrab ise güney cephe duvarının ortasında yer almaktadır (Foto.8). Dikdörtgen formlu ve yarım daire planlı nişe sahiptir. Alçıdan yapılmıştır. Kavsarası sivri kemer ile sonlanmaktadır. Mihrabın her iki yanında birer adet mermer sütun
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami bulunmaktadır. Dıştan ise iki bordür mihrabı çevrelemektedir. Tepelik kısmında ise ‘’Lâ İlâhe İllallah Muhammedun Resulullah’’yazılıdır. Taş sütunlar üzerinde üç adet beşik kemerle taşınan kadınlar mahfili, harim girişinin tam üstünde kuzey cephede yer almaktadır (Foto.9). Mahfile çıkış harim giriş kapısının sağından sağlanmaktadır (Foto.10). Bu çıkış sadece kadınlar mahfiline değil minareye kadar da çıkışı sağlamaktadır.
532
Foto 8. Mihrap
Foto 9. Kadınlar mahfili
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Foto 10. Kadınlar mahfiline ve minareye çıkış merdiveni Malzeme Caminin ana inşa malzemesi moloz taştır. Yapının taşıyıcı sütunları taştan, mihrabı alçıdandır. Mihrabın her iki yanında yer alan sütunlar ise mermerdendir. Kadınlar mahfilinin zemini, 533 korkulukları, harim pencereleri ve taç kapı kanatları ahşaptan yapılmıştır. Süsleme Özellikleri Caminin hem dış cephesinde hem de harimde bezeme programı yer almaktadır. Süslemeler; taş, ahşap, mermer, alçı ve kalem işi olarak ayrılmaktadır.
A-Taş Süsleme Sadece üç yerde taş süsleme yer almaktadır. Birincisi cami etrafını çevreleyen kirpi saçaktır. İkincisi minare kaidesinde bulunur. Burada Bizans kilisesinden kalma olduğu düşünülen bir kabartma yer almaktadır (Foto.11,12). Bu kabartmaların birinde baykuş simgesi vardır. Araştırmamız boyunca bize yardımcı olan Türkolog Tina Tassou; kabartmaların eskiden beri var olduğunu ve baykuş simgesinin de kötü gözü kovmak amacıyla yapıldığını belirtmiştir. Üçüncüsü ise minare şerefe altında yer alan testere dişi motifidir.
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Foto 11. Bizans kabartmaları Foto 12. Bizans kabartmaları B-Ahşap Süsleme Kadınlar mahfilinin korkuluklarında görülen ahşap süsleme geometrik motiflerde karşımıza çıkmaktadır. 534 C-Mermer Süsleme Çeşitli kaynaklarda mihrabın her iki yanında bulunan kabartmalı mermer sütunların Bizans kilisesinin ikonastasından kaldığı belirtilir7(Παπαδοπούλου, 2012b:60) (Brouskarı,2008:162). Bu kabartmalı mermer sütunlar üzerinde sarmaşık halinde birbirine dolanmış akant yaprakları ve bu akantların ucunda üzümler bulunur. D-Alçı Süsleme Mihrap kavsarasında mukarnas görüntüsü elde edebilmek için ''C' ve ''S'' kıvrımları oluşturulmuş ve bu kıvrımlar bitkisel kompozisyonla birlikte kabartma haline dönüşmüştür. E-Kalem İşleri Yapının iç mekanında ise kalem işi ile yapılmış duvar resimleri dikkat çekmektedir. Duvar resimleri bitkisel ve geometrik olmakla birlikte ağırlıklı olarak natürmortlardan oluşmaktadır. Camide yer alan kalem işlerinin haricinde eski Bizans kilisesine ait fresklerin 1770 yılına kadar cami içinde görüldüğünü Brendan Osswald (2008) söylemektedir.8 Fakat bahsettiği bu fresklerin gerçekte olup olmadığı ve daha sonradan ne olduğu hakkında bir kaynak belirmemiştir. Yapıdaki kalem işlerinin zaman içerisinde boya tabakasının bozulması sonucunda 2006-2008 yıllarında bir restorasyon geçirdiğini öğrendik. Fakat 2017 yılında araştırma için gittiğimizde duvar resimlerinin restorasyon geçirmesine rağmen yer yer bozulmuş olduğunu gördük.
7Παπαδοπούλου,Ν.Β.,(Επιµέλεια)(2012) .Τo Kαστρο Των Ιωαννινων ,Ιωάννινα:Υπουργειο Παι∆Ειασ Και ΘρησκευματΩν, Πολιτισμου Και Αθλητισμου8η Εφορεια ΒυζαντινΩν ΑρχαιοτητΩν. 8Osswald,B. (2008). ‘‘From Lieux de Pouvoir to Lieux de Mémoire :The Monuments of the Medieval Castle of Ioannina through the Centuries’’, Hal Archives Ouvertes Fr, Pisa University Press, 187-190.
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Kuru sıva üzerine kalemi işi tekniği ve toprak boyalar kullanılarak yapılan camideki bezemeler, konu bakımından geometrik, bitkisel, nesneli süslemeler ile natürmortlardan ibarettir. Bu kalem işleri mihrapta, kubbe içinde, kasnakta, tromp içlerinde ve kadınlar mahfilinin kemer ve sütunlarında görülür. e-1.Kalem- İşi Bitkisel Süsleme: Kubbenin iç kısmında, kasnakta, mihrap, tromplarda ve kadınlar mahfilinde karşımıza çıkar. e-2.Kalem-İşi Nesneli Süsleme: Kubbe içinde, Yanya’daki diğer camilerden farklı bir süsleme karşımıza çıkar. Kubbe göbeğinin etrafında dilimler şeklinde yerleştirilmiş sütun motifleri yer almaktadır (Foto.13). Bu sütunların arasında çelenk motifleri ve çelenk motiflerin üstünde madalyon içinde çiçek motifleri görülmektedir (Foto.14,15). Kubbe içindeki bu kompozisyon 19. yüzyıl’da Yanya şehrinde neoklasisizm ruhunu yansıtır (Παπαδοπούλου,2012a:45).9
535
Foto 13. Kubbede yer alan sütun motifleri- Nesneli süsleme
9 Παπαδοπούλου, Ν.Β.( Επιµέλεια) 2012. ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Ιωάννινα.Υπουργειο Παι∆Ειασ Και ΘρησκευματΩν, Πολιτισμου Και Αθλητισμου8η Εφορεια ΒυζαντινΩν ΑρχαιοτητΩν.
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Foto 14.Sütunların arasında kalan çelenkler motifleri - Nesneli süsleme
536
Foto 15. Çelenklerin üzerinde madalyon içinde çiçek motifleri- Nesneli süsleme e-3.Kalem- İşi Geometrik Süsleme: Kubbe göbeğinde, kubbe kasnağında, mihrapta ve kadınlar mahfili kemerlerinde yer almaktadır (Foto.16 ).
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Foto 16. Kubbe kasnağında yer alan geometrik süslemeler e-4.Kalem- İşi Natürmort Süsleme: Yapıda en çok görülen süslemelerden biride natürmortlardır. Özellikle mihrapta oldukça fazladır (Foto.17). Mihrabın yanı sıra tromp içlerinde ve köşeliklerinde, kadınlar mahfilin kemer ile sütunlarında ve kubbede natürmort motifleri görülür (Foto.18,21). Bahsedilen natürmortlar ağırlıklı olarak çiçek, çiçek arajmanları, 537 meyveler ve kuşlar olarak karşımıza çıkar.
Foto.17 Mihrap nişinde yer alan vazo içinden çıkan çiçekler- Natürmort süsleme
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Foto 18. Tromp içlerinde yer alan natürmortlar
538
Foto 19. Mahfil kemerlerinde yer alan natürmortlar
Foto 20. Mahfilin kemer içi - Madalyon içinde şeftali motifi
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Foto 21. Kubbe göbeğinde yer alan çiçek arajmanları Kuş motifinin olduğu sütun üzerinde yunanca yazılar yer almaktaydı (Foto.22). Bu yazıların neden restorasyon sırasında üstlerinin kapatılmadığını orada bulunan görevliye sorduk. Görevli de sütunların üzerinde Yunan askerlerinin isimlerinin kazılı olduğunu söyledi. İkinci Dünya Savaşı sırasında cami bir dönem hastane için yardımcı bina olarak kullanıldığı için buradaki askerler isimlerini kazımışlardır. 539
Foto 22. Askerlerin isimlerinin kazılı olduğu sütun Geçirdiği Onarımlar Fethiye Camisi, 1961 yılında iç kalenin restorasyonu sırasında onarım görmüştür (Foto.23) (Παπαδοπούλου, 2012b:227). 1970 yılına gelindiğinde ise yapının batı cephesi onarım geçirmiştir (Brouskarı,2008:162). Batı cephesinin onarımı sırasında yıkılan minare külahının yerinede yeni külah eklenmiştir (Foto.24). 1980 yılının sonlarına doğru kubbe, kadınlar mahfili ve zemin yenilenmiştir (Brouskarı,2008:162). Camiye en son restorasyon 2006-2008 yılları arasında 8. Bizans Eski Eserler Birliği tarafından gerçekleşmiştir. Bu yıllar içerisinde harimde yer alan duvar resimleri aslına uygun olarak yenilenmiştir (Foto.25) (Παπαδοπούλου,2012a:47).
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Foto 23. Yıl 1961 Restorasyon çalışması (Παπαδοπούλου,2012a:47)
540
Foto 24. Yıl 1970 Batı cephesi ve minare restorasyon çalışması (Παπαδοπούλου,2012a:47)
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Foto 25. Yıl 2006-2008 Duvar resimlerinin restorasyonu (Vaia ECONOMİDOU’nun arşivinden) Tarihlendirme Yapı, Namazgah Camisi ve Mustafa Efendi Camisi adıyla da bilinmektedir. Fethiye Camisi denilmesinin sebebi ise Yanya’nın fethi zamanında burada Cuma namazı kılınmış ardından bir cami ve zaviye yaptırılmıştır. Bu yüzden caminin adı Fethiye Camisi’dir 10(Bıçakçı,2000:392). İç kale içersinde inşa edilen cami Kültür Bakanlığı’na aittir. Günümüzde ise Yanya Belediyesi tarafından müzeye dönüştürülmüştür. Fethiye Camisi, Osmanlı'nın Yanya'da inşa ettirdiği ilk ibadethanesi olarak kabul edilmektedir. Bu yüzden cami oldukça önemlidir. Caminin inşası ile ilgili birbirinden farklı görüşler vardır. İlk olarak; İç kale içinde yer alan yapı ilk kez 1430 yılında Mustafa Efendi tarafından minaresiz bir şekilde Baş melek Mikail ve Cebrail’e adanmış Bizans kilisesinin üzerine inşa edilmiştir (İnternet:The Religious Monements).11 Evliya Çelebi’de Fethiye Camisi’nden bahsederken ‘‘daha önceden kilise imiş’’ ifadesini kullanmıştır (Deniz ve Kahraman,2011:338).12 Bahsedilen kilisenin nasıl yıkıldığı ve caminin kilisenin üstüne mi yoksa çevresine mi inşa edildiği tam olarak bilinmemektedir. İkinci olarak; 1597’de var olan kilisenin camiye dönüştürüldüğü söylenmektedir (Osswald, 2008). Bu bilgiler çeşitli kaynaklarda yer alsa da bunu kanıtlayan herhangi bir belge ya da gravür yoktur. Bu sebeple caminin kesin olarak hangi tarihlerde ve konum olarak kilise üzerine mi inşa edildiği şüphelidir. Yapı ilk inşa edildiğinde ahşaptandır. Fakat 1611 yılında Larissa piskoposu Dionysos’un 541 devrimiyle yıkılmıştır13(Συνοδινού- Λ,2008:110). Bu yüzden kaynaklarda caminin Arslan Paşa tarafından yeniden inşa edildiği belirtilir (ESCUTIS,2008:380).14 Çeşitli olaylar neticesinde yıkılan caminin 1597, 1612 ve 1618 yıllarında yeniden inşa ettirildiği söylenmektedir (Κωνσταντινα,2012:91). Fakat belirtilen bu tarihler içinde banisi ile ilgili herhangi bir bilgi yer almamaktadır. Bu yüzden verilen tarihler bizim için şüphelidir. 1795 yılında ise Arslan Paşa tarafından cami restorasyona tabi tutulmuş ve camiye ek olarak medrese ve imaret eklenip külliye dönüştürülmüştür. Arslan Paşa’nın yaptığı bu onarım neticesinde inşa tarihi 1795 olarak kabul edilmiştir.
10Bıçakçı, İ.(2003). Yunanistan'da Türk Mimari Eserleri. İstanbul: İsar Vakfı Yayınları.
11 İnternet:The Religious Monements Web: https://zsgiannina.gr/wp-content/uploads/2017/03/609.2- Λατρευτικά-μνημεία.pdf
12 Deniz, R. ve Kahraman, S.A. (Editörler). (2011).Evliya Çelebi Günümüz Türkçesiyle Evliya Celebi Seyahatnamesi – 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 13Συνοδινού, Λ,. Θ,. Λ.(2008) Ο ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ : Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Διπλωματική Εργασία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ, ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ. Πειραιάς.
14 ESCUTIS.(2008).Elevating And Safeguarding Culture Using Tools Of The Information Society Dusty Traces Of The Muslim Culture. Athens:Livanis Publishing Organization S.A.
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
Fethiye Cami 18.yüzyıl boyunca iç kalenin ibadet merkezi olarak kalmıştır. İkinci Dünya Savaşı’na kadar bölgede görev yapan askeri hastane için yardımcı bina olarak kullanılmıştır (ESCUTIS,2008:380).
DEĞERLENDİRME ve SONUÇ Günümüzde Yanya’da ayakta kalan sadece 4 cami vardır. Bunlardan biride Fethiye Camisi’dir. Cami Arslan Paşa’nın sonradan medrese ve imaret eklemesiyle birlikte bir külliye haline dönüşmüştür. Plan olarak tek üniteli camiler grubuna girmektedir. Bu yönüyle erken dönem örneği olan İznik Hacı Özbek Cami (14. yy) ile İznik Yeşil Cami (14. yy) plan tipinden gelmektedir. Bu plan tipi Osmanlı’nın her döneminde çeşitli eklentilere sahip olarak gelişmiş ve devam etmiştir. İstanbul Firuz Ağa Cami (15. yy sonu) Konya Ilgın Lala Mustafa Paşa Cami (16. yy), Kırklareli Vize Şerbetdar Hasan Bey Cami (15. yy) ve Safranbolu Kazdağlı Camisi (18.yy) Anadolu örnekleri açısından Fethiye Camisi’ne örnektir. Fethiye Camisi’nin çift sekizgen kasnağa oturması Balkan camilerinde görülen bir özelliktir. Bu bakımdan Makedonya manastır şehrinde yer alan Hasan Baba Camisi’nin (17. yy) kubbesine benzemektedir. Harimde yer alan duvar resimleri Yanya’da ayakta kalan camilerin hiç birinde görülmez. Özellikle kubbede yer alan sekiz sütunla taşınan kubbeli bir mekan tasviri Muğla Kurşunlu 542 Cami (15.yy) ve İzmir Eski Mordoğan Köyü Cami (19.yy) kubbesinde karşımıza çıkan bezemenin benzer örneğidir. Duvar resimlerinde kullanılan renk, fırça darbeleri ve üslup geç dönem Osmanlı duvar resimleri arasına girmektedir. Fethiye Camisi’nin diğer Balkan camilerinden ayrıldığı nokta ise mihrabıdır. Mihrap kavsarasında oluşturulan ''C'' ve ''S'' kıvrımları mukarnas görüntüsü yaratmıştır. Bu uygulama bize Divriği Ulu Cami mihrabındaki kabartmaları andırmaktadır. Fethiye Cami minaresi tıpkı diğer Balkan camilerinde olduğu gibi kuzeybatı cephesinde duvar üzerinde yükselmektedir. Buna örnek olarak Yunanistan Tırhala Osman Şah Cami (16.yy), Rodos Süleymaniye Cami (16.yy) ve Manastır İshakiye Camisi’ni (16.yy) gösterebiliriz. Sonuç olarak inşa tarihi net olarak bilinmese de Yanya’nın fethi ile birlikte inşa edildiği ve Yanya’nın en eski ibadethanesi olarak görüldüğü bilinmektedir. Caminin eski bir Bizans kilisenin üzerine yapıldığına dair görüşler bulunmaktadır. Bu bilgiler kesin olarak kanıtlanmamış olsa bile minare kaidesinde bulunan Bizans kabartması caminin geçmişte kilise ile bir bağlantısının olduğunun kanıtıdır. Benzer nitelikteki örnekleriyle başta Balkanlar olmak üzere Anadolu ve Başkentte karşımıza çıkması bölgenin o dönemdeki mimari ve süsleme anlayışını göstermesi açısından dikkat çekicidir. Özellikle mihrap kavsarasındaki süsleme ve duvar resimleri batılılaşma dönemi olarak adlandırılan dönemin güzel bir örneği olarak varlığını korumaktadır.
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543
Fethiye Cami
KAYNAKLAR Αγγελικη,Τ.- Γεωργιοσ,Β.(2003).Τα Μουσουλμανtκα Τεμενη Των Ιωαννινων. Πτυχιακη Εργ Ασια, T.Ε.I. Πειραια Σχολη Τεχνολογικων Εφαρμογων Τμημα Πολιτικων Δομικων Εργων. Bıçakçı, İ.(2003). Yunanistan'da Türk Mimari Eserleri. İstanbul: İsar Vakfı Yayınları. Brouskarı, E. (Editör).(2008). Ottoman Archıtecture İn Greece. Hellenıc Mınıstry Of Culture Dırectorate Of Byzantıne And Post-Byzantıne Antıqutıes. Deniz, R. ve Kahraman, S.A. (Editörler). (2011).Evliya Çelebi Günümüz Türkçesiyle Evliya Celebi Seyahatnamesi – 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ESCUTIS.(2008).Elevating And Safeguarding Culture Using Tools Of The Information Society Dusty Traces Of The Muslim Culture. Athens:Livanis Publishing Organization S.A. Kabak, O. (2013).Kuzey Yunanistan'da Osmanlı Klasik Döneminde Üç Şehir (Yanya, Kesriye, Serfice). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. Kiel, M.(2013) ''Yanya''. İslam Ansiklopedisi, 43, 317-321. Κωνσταντινα,T.(2012). Οι Μουσουλμάνοι Των Ιωαννίνων: Από Την Αυτοκρατορία Στο Έθνος 543 Κράτος 1913-1923. Μεταπτυχιακη Διπλωματικηεργασια. Πανεπιστημιο Ιωαννινων Ιλοσοφικη Σχολη Τμημα: Ιστοριασ & Αρχαιολογιασ. Osswald,B. (2008). ‘‘From Lieux de Pouvoir to Lieux de Mémoire :The Monuments of the Medieval Castle of Ioannina through the Centuries’’, Hal Archives Ouvertes Fr, Pisa University Press, 187-190. Παπαδοπούλου,Ν.Β.,(Επιµέλεια)(2012) .Τo Kαστρο Των Ιωαννινων ,Ιωάννινα:Υπουργειο Παι∆Ειασ Και ΘρησκευματΩν, Πολιτισμου Και Αθλητισμου8η Εφορεια ΒυζαντινΩν ΑρχαιοτητΩν. Παπαδοπούλου, Ν.Β.( Επιµέλεια) 2012. ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Ιωάννινα.Υπουργειο Παι∆Ειασ Και ΘρησκευματΩν, Πολιτισμου Και Αθλητισμου8η Εφορεια ΒυζαντινΩν ΑρχαιοτητΩν. Παπαντωνίου,M. (Άνοιξη 2001).Μετσοβιο Κεντρο Διεπιστημονικησ Ερευνασ. 3Ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο Ε.Μ.Π. Συνοδινού, Λ,. Θ,. Λ.(2008) Ο Αγροτουρισμοσ Ωσ Εργαλειο Αναπτυξησ Τησ Υπαιθρου : Η Περιπτωση Του Νομου Ιωαννινων. Διπλωματική Εργασία. Πανεπιστημιο Πειραιωσ, Τμημα Οργανωσησ Και Διοικησησ Επιχειρησεων Προγραμμα Μεταπτυχιακων Σπουδων Στη Διοικηση Επιχειρησεων Μανατζμεντ Τουρισμου. Πειραιάς. İnternet:The Religious Monements Web: https://zsgiannina.gr/wp- content/uploads/2017/03/609.2-Λατρευτικά-μνημεία.pdf
Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl: 6, Sayı: 38, Haziran 2019, s. 527-543