ISSN 0023-3692 NUMERO 206(2005:2) Saluton — jam el Atlanto, Usono! Kiel eble vi jam komprenis, Ùanßißis ne nur la poÙt-adreso de la redakcio, sed ankaª la famili- nomo de la redaktorino! Pli ßuste, nun viaj redaktorino kaj vic-redak- toro havas la saman familinomon — ¤ar ni geedzißis! Tiu ßojiga evento okazis la 7-an de majo, en la Atlanta Loßio de la Rozkruca Ordeno (AMORC) [legu artikolon pri la Ordeno en la pasinta numero de KONTAKTO], en la ¤eesto de parencoj, aliaj rozkrucanoj kaj — kom- preneble! — esperantistaj amikoj. Do, jen naskißis plia esper- antlingva familio! Kaj tio, kompreneble, influis nian elekton de la ¤i- numera temo: FAMILIOJ (kvankam ni jam delonge pripensadis “familian” numeron). Kompreneble, atendas vin tuta fasko da artikoloj rilataj familiojn. Legu sur p. 3-5 intervjuojn de esperantistaj paroj, kun diversaj kaj tre interesaj interkulturaj spertoj, kaj — jes, ankaª de viaj geedzaj geredaktoroj (p. 9). Bernard WEST, la Loßi-majstro, prezentas al la novgeedzoj geedziß-atestilon Skribante pri familioj, tute ne eblas preteratenti tiun unikan fenomenon de nia Movado — denaskismon. Estas dedi¤itaj al ßi du artikoloj: de Ismael Mattos ANDRADE ÁVILA kaj Renato CORSETTI, kiuj dividas siajn spertojn kiel patroj de denaskaj E-parolantoj (p. 6-7). Ãu vi povas imagi, kiam okazis la unua geedzißo inter esperant- istoj? Ne? Tiukaze legu la artikolon de Jefim ZAJDMAN (p. 8-9), kiu sekvas la viv-historiojn de la unuaj tri geesperantistaj paroj. Amri WANDEL finas la familian temon de tiu ¤i numero per artikolo pri Rondo Familia, instanco de UEA, kiu okupißas ßuste pri E-familioj. Ne povis ni preteratenti ankaª alian gravan temon… Jim HENRY kaj Joel AMIS sur p. 10-11 prezentas siajn opiniojn rilate la forpason de Papo Johano Paªlo la Dua kaj elektißon de la nova papo. Jim HENRY skizas gravajn trajtojn de la vivo kaj la mesaßo de la forpasinta Papo, kaj Joel prezentas sian opinion pri la defioj por la nova "sidan- to sur la Sankta Seßo". Kun rozkrucanoj de la Atlanta Loßio Kaj, kiel ¤iam, atendas vin aliaj artikoloj (facilaj kaj ne), recenzo, anoncoj ktp. Agrablan legadon! ¥enja
KONTAKTO: Dumonata socikultura revuo de Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO), eldonata de Universala Esperanto-Asocio (UEA). Fondita en 1963. N-ro 206 (2005:2), 42-a jarkolekto. ISSN 0023-3692. Legata en ¤. 90 landoj. TTT-paßo:
2 saluton! numero 206 (2005:2) "En internacia interrilato toler- emo kaj pardonemo gravas e¤ pli ol en rilato inter samlandanoj"
Germano Ulrich MATTHIAS kaj ¤inino Nan — problemojn pri vizoj, civitaneco, enmigraj WANG konatißis antaª kvin jaroj — dum la leßoj ktp.? IJK en Honkongo. Kaj — jam en la unua ves- U.: Ambaªfoje — fine de 2000 kaj printempe pero ili enamißis kaj (ambaª!) pensis pri 2001 — Nan vizitis min per turisma vizo, ¤ar geedzißo! Post unu jaro — somere 2001 — ili tiucelan invitilon mi povis sendi al Ùi multe pli farißis geedzoj, kaj post ankoraª unu jaro — facile ol invitilon por geedzißo. Eksterlandanoj feli¤aj gepatroj de sia filineto, Christina Yali kun turismaj vizoj ne rajtas geedzißi en Germanio MATTHIAS. "Kiam mi vidis Uli-n la unuan — sed ni eksciis jam antaªlonge de aliaj esperan- fojon, li aspektis serioze, Ùpareme kaj mo- tistaj paroj, ke tio eblas en Danio. Ni do pasigis en deste. Li ne multe atentis pri vesta¢oj kaj aliaj julio 2001 tri belegajn tagojn en la dana urbeto materiaj aferoj, sed mi sentis, ke li estas fid- Padborg, apud la germana limurbo Flensburg, kaj inda kaj fidela homo", — rememoras Nan fine de tiu restado ni tute senprobleme geedzißis pri siaj unuaj impresoj. "Jam en la unua ves- tie. Bedaªrinde, poste en Germanio ni devis anko- pero mi rimarkis, ke Nan havas bonan koron raª iri preskaª dekfoje al diversaj oficejoj — al kaj interesan internon", — aldonas Ulrich. tiuj pri civila stato, registrado kaj eksterlandanaj KOMPLEZE DE U. KAJ N. MATTHIAS Ulrich, Christina kaj Nan - Ãu iu el vi iam konsideris internacian inter- aferoj. La germanajn burokratojn ßenis iuj tute 17-jarulino mi jam studis en Rusio 1,5 jarojn. rilaton antaªe aª ¤u tio okazis tute neatendite? malgravaj detaloj en la dokumentoj de Nan, sed En Rusio mi sentis min ekzotika kaj fremda, sed Ulrich (U.): Kiel esperantisto, mi jam de post komenca hezitado ili akceptis ¤ion. Sekve, kun esperantistoj mi sentas min pli hejme. Kaj 1986 havis multege da internaciaj kontaktoj. Mi unu monaton post nia geedzißo, Nan povis tute nun mi sentas min hejme ¤ie, kie estas mia fil- ¤iam deziris, ke mia estonta edzino estu esper- laªleße ekloßi en Germanio. ino. La germanan lingvon mi jam povas flue antistino, dum la nacieco por mi ne gravis. Sed N.: De la ¤ina flanko mi ne spertis mal- paroli, kvankam ankoraª kun multaj eraroj. Mi certe mi ne pensis speciale pri Ãinio — lando facila¢ojn, sed por la du vojaßoj al Germanio mi rimarkis, ke germanoj estas pli rigoraj, pli rektaj relative fremda kaj malproksima, kun lingvo devis ¤iam pasigi unu semajnon en Pekino, kaj pli kritikemaj ol ¤inoj. Ãiukaze mi havas malfacile lernebla por mi. Origine mi planis atendante la germanan vizon. ankaª multajn kontaktojn kun ¤inoj ¤i tie en mia viziti Azion nur unufoje en mia vivo. Tamen la - Kiel viaj familioj reagis rilate vian geedz- nova hejmurbo Wiesbaden. sorto decidis alie. ißon? Nan (N.): Kiam mi lernis la lingvon, mi vere N.: Miaj gepatroj fidis al mi, ke mi mem - Demando al Ulrich: ¤u vi iam vizitis la ekÙatis la ideon de Esperanto kaj pensis, ke elektos bonan vojon. Mia patro diris: "Vi povas familion de Nan? Kiuj estis viaj impresoj pri estus bone, se ankaª mia eventuala edzo paro- edzinißi al Uli, se vi kredas, ke tiamaniere vi Ãinio ßenerale? lus ßin. Krome, mi estas katolikino, kaj mi farißos feli¤a". U.: Mi vizitis la familion de Nan unuafoje en ekkonsciis pri tio, ke esperantistaj katolikoj U.: Preskaª ¤iuj miaj parencoj tuj ekÙatis aprilo 2001, do antaª nia geedzißo, ¤ar kom- malfacile troveblas en Ãinio. Nan. £ian integrißon en nian parencaron helpis preneble mi deziris konatißi ankaª kun miaj - Ãu vi spertis iujn interkulturajn mal- ankaª la fakto, ke Ùi estas katoliko, same kiel estontaj parencoj. Kaj, kvankam mi povis inter- facila¢ojn? ¤iuj miaj parencoj. Aliflanke, Nan sentis ankaª, paroli kun ili nur helpe de la traduko de Nan, mi U.: La unuaj du jaroj de nia komuna vivo estis ke komence mia patro ne deziris Ùin kiel bofil- tuj rimarkis, ke ili estas vere simpatiaj homoj. perfekte pacaj. Nur malofte ni havis malsamajn inon, simple pro Ùia deveno el tute alia kulturo. Pozitive impresis min, ke la frato kaj la fratino opiniojn, kaj ni ¤iam rapide sukcesis elturnißi Li — kiu ja pasigis la unuajn 11 jarojn de sia de Nan jam havis evidente tre harmoniajn tiel, ke ni ambaª ridis. Poste niaj "malsamaj opin- vivo en nazia medio — preferis havi nepojn kun familiojn kun po unu infaneto, kaj ke — mal- ioj" farißis pli oftaj. Ili parte rilatis ankaª al kul- germana aª almenaª eªropa aspekto. Nan diris graª la lingvaj baroj — e¤ aperis inter ni belaj turaj diferencoj. Ekzemple, Nan ¤iam emas doni al mi, ke certe la sinteno de mia patro Ùanßißos, ideoj por komunaj ludoj. Dum la dua vizito plej multe da libero al nia filineto. Se Christina kiam li vidos, ke ni estas vere feli¤aj. Kaj vere, grimpas sur nian manßotablon, tio estas akcept- malgraª komencaj duboj, li fine ¤eestis nian impresis min la granda ßojo sur la vizaßoj de ebla por Nan, sed por mi malpli. Kaj kiam eklezian geedzißon kaj la bapton de Christina, miaj parencoj (precipe de mia bopatro, kiu Christina malpurigas en restoracio la tablon kaj la kaj nun li ßojas, kiam nia tuta familio vizitas lin unuavide aspektas kiel relative malvarma plankon, mi sentas fortan embarason kaj e¤ volus kaj la avinon. homo), kiam ili tenis nian etan Christina-n sur forpreni Ùiajn manßilojn kaj mem nutri Ùin — sed - Ãu vi edukas vian filinon plurlingve? la brakoj. Pro kelkaj aferoj — ekzemple, §aoso Nan nur emfazas, ke Christina ja estas infano kaj U.: Jes. £ia ¤efa lingvo estas la germana, sed kaj danßero de akcidento sur la stratoj kaj do rajtas malpurigi ion. Nan ankaª multe uzas la ¤inan, kaj mi ofte ludas malpura aero — mi ne volus daªre loßi en Certe, en internacia interrilato toleremo kaj kun Ùi esperantlingve. £i jam konas multajn kant- Ãinio. Sed kiam mi nun pensas pri Ãinio, mi pardonemo gravas e¤ pli ol en interrilato inter ojn kaj rima¢ojn en ¤iuj tri lingvoj. Ïenerale ni pensas unuavice pri la multaj simpatiaj kontak- samlandanoj. Kaj kiam Nan ripro¤as ion al mi, estas tre kontentaj pri Ùia evoluo. Certe gravas, ke toj, kiujn mi trovis inter miaj novaj parencoj kaj mi ofte simple demandas al Ùi: "Ãu vi tamen la gepatroj multe parolas kaj ludas kun la infano, ankaª inter la ¤inaj esperantistoj! amas min?" Ja ni ambaª scias, ke malgraª ¤iaj dum, miaopinie, la reguloj pri la lingvouzo eble diferencoj ni deziras resti kune por ¤iam. estas nur duarangaj (ni ne havas fiksitajn regulojn, Intervjuis KONTAKTO. N.: Vere mi deziras, ke Christina havu feli¤an sed Ùanßas la lingvon laª situacio). infanaßon. Mi faras ¤ion por Ùi; mi ne donas al - Tute materia demando: kiel vi dividas Ulrich MATTHIAS estas fama inter Ùatantoj de E- Ùi regulojn. La mondo estas tiel interesa por tia taskojn en la domo? literaturo (¤efe) pro la romano Fajron sentas mi etulino. £i havas la rajton ¤ion scii kaj ¤ion fari, U.: Preskaª ¤iam Nan kuiras, dum mi zorgas interne, noveloj kaj la verko Esperanto — la nova alikaze mi detruus Ùian animon. Uli ne tute pri lavado kaj rubo. Pri Christina ni ambaª latino de la Eklezio; li estas doktoro pri matem- komprenas tion, ekzemple li ne Ùatas, kiam zorgas, sed fakte Nan havas pli da tempo por Ùi. atiko. Nan en Ãinio laboris kiel tradukistino (rusa- ¤ina) kaj redaktorino de granda junulara gazeto. Christina "uzas" nian telefonon, enÙaltas la tele- - Demando al Nan: ¤u estis malfacile adap- Se vi volus pli profunde konatißi kun Ulrich kaj vidilon aª tajpas per la komputilo. tißi loßi en Germanio? Nan, vizitu ilian retpaßon:
4 familioj numero 206 (2005:2) no! Ankaª tiurilate Esperanto Ankaª Katja ne spertis da poÙmono, ne tre komfort- forte rolis", — diras Trevor malfacila¢ojn pri adaptißo en aj loßkondi¤oj, multe da ridetante. Malsamaj kulturaj Aªstralio: "La ¤i-tiea vivo vojaßado, nepra adaptißo al fonoj tute ne kaªzas proble- bazißas sur eªropa kulturo diversaj kondi¤oj kaj postu- mojn. Trevor: "De tempo al kaj tio multe simpligas mian loj, neceso elturnißi en novaj tempo ni spertis problemojn, vivon. Mi ankoraª ne bone cirkonstancoj. Eble mi dume kiel en ¤iu geedza vivo, sed parolas la anglan, sed en ¤i farißis io, kion oni nomas KOMPLEZE DE T. KAJ K.S. KOMPLEZE DE T. ne pro tio, ke ni naskißis en tiu lando de enmigrintoj oni mondcivitano, kosmopolito, malsamaj kontinentoj. Nek akceptas tion tre amike kaj eble mi nur iom hardißis, Katja nek mi sentas nin helpeme. Dum la lastaj sed mi ne sentas apartajn reprezentantoj de unu specifa dudek jaroj mi ofte Ùanßis problemojn. Aªstralio estas kulturo; ni estas esperantling- mian labor- kaj restadlokon. por mi simple unu plia halt- vaj mondcivitanoj". Unu-du kofroj da hava¢o, iom ejo", — diras Katja. Katja kaj Trevor (dekstre) konvertas estron (daªrigo sur p. 9) de studenta hejmo al esperantismo dan mankon en norma Ewout, Nederlando: angla, kiam mi ne povas — Nu, ßenerale mi tre Domaße arakida pasto! uzi la oportunan "y'all". Ùatas la sonon de aliaj Sed aliaj usonanglaj lingvoj. Ekzemple, mi Kio estas via plej Ùatata frazon en la angla. Sed ¥enja, Ukrainio: dialektoj havas ankaª konas nur vorto aª frazo en via jes, havas Ùatatan neder- - Mi tre Ùatas la ger- siajn variantojn. En izolitaj unu frazon gepatra lingvo aª en la landan frazon: "Helaas manan vorton "doch" partoj de la apala¤a mon- en la lingvo, kiun vi konas? pindakaas!" (domaße [do§], kiu estas malfacile taro oni diras "yeuns" serba: Respondas dek divers- arakida pasto!). Tiu ¤i tradukebla en iun ajn el [jiens] (de ar§aika angla "Zasto si landaj esperantistoj. frazo signifas "domaße", la lingvoj, kiujn mi konas. "ye ones" [ji ªanz]; "ye" ironican? kaj mi Ùatas ßin simple Oni uzas ßin por "nei estas ar§aika angla formo Zedni smo Aleks, pro ßia amuzeco. Fakte, neon", plejparte en de "vi" plurale). En la oboje, je Francio: por simple diri "domaße" demandoj. Sonas komp- novjorka dialekto oni diras toplo" (kial vi estas iro- - Mi tre oni diras ankaª "helaas like, ¤u? Tamen, tiu vorto "yous" [jus] — t.e. oni nia? ni ambaª estas Ùatas la speculaas" ("speculaas" vere plifaciligas la vivon. simple aldonas "s" al kuti- trinkemaj, estas varme). vortojn estas speco de kekso). Ekzemple, iu diras al vi: ma "you". Kiel vi eble Mi tre Ùatas ßin ¤ar jam "bonjour" "Ãu vi ne amas min?" kaj komprenis, tio venas de en la tria leciono de tiu ler- [bon¢ur] Ben, Belgio: vi devas respondi per la multnombraj enmigrin- nolibro aperis la vorto (bonan - Mi trovis! Estas la unu vorto. Nu, imagu, ke toj, kiuj lernis, ke por plu- "ironia", kiu ial Ùajnis al tagon) — longa "bonjouu- vorto "muizekeuteltjes". vi amas tiun, kiu deman- raligi anglajn vortojn nece- mi tre tipa por Jugoslavio. uur" — kaj "oui oui" [ªi] Ïi signifas das vin. Kion vi diros — sas simple aldoni "s" fine Krome, mi ankaª ege (jes, jes). Kial? Ili Ùajnas (pardonu) jes aª ne? Se vi, ekzem- de la vorto, kaj do ßener- Ùatas francajn komputila- al mi simpatiaj, ßentilaj, "musaj ple, diros jes, rusling- aligis la regulon. jn terminojn. vano komprenos jeson bonvenigaj, komencaj, feka¢oj", kiel "jes, mi ne amas Francesco, Italio: enkondukaj. "Bonjour" sed fakte Martin, Slovakio: vin" kaj anglalingvano — - Se temas pri la beleco estas la unua vorto, kiun tio estas la - En la slovaka (mia tute male: kiel "jes, mi de la sono, ne estas vortoj oni diras al nekonato, kutima gepatra lingvo) mi Ùatas la amas vin"! La malo oka- aª frazoj, ekzemple, antaª ol doni nomo de frazon zos, se vi diros "ne"... "Nech sa kiujn mi al li informilojn pri manßa¢o — ¤okoladaj Pro tio oni devas diri la páci", kio preferas Esperanto kaj demandi hajleroj. Oni uzas ilin, plenan frazon, aª enkon- laªvorte (sed mi ¤u li konas tiun lingvon. ekzemple, por meti sur duki "doch" (ridetas). signifas mal- blankan panon. (Fakte, Lena, Ukrainio (gepatra "(ßi) pla¤u preferas lingvo la rusa): tiu vorto estas flandra — Joel, Usono: al vi", kaj tiujn ne tro - Mi Ùatas, kiam oni en la nederlanda tiu - Tiuj el vi, kiuj iam stud- estas frazo prononce- manßa¢o nomißas "hagel- is la anglan, lernis, ke la diras en la rusa "da net" uzata kiam blajn). Se temas pri la slag" — ¤okolada hajlo.) moderna angla, same kiel enhavo de iu proverbo aª [da njet] (tamen, ne; oni donas ion al iu Mi Ùatas la sonon de tiu Esperanto, havas nur unu frazo, mi elektas la devizon fakte, ne). La amuza (Esperante mi dirus "bon- ¤i vorto, ¤ar ßi enhavas vorton por "vi" (singulare de la skoltoj: "Estote fakto pri tiu ¤i frazo estas volu", sed tio estas plur- tipe nederlandlingvajn kaj plurale) — t.e. "you" signifa; angle "here you parati" latine (Esperante: ke en laªvorta traduko ßi sonojn, kiuj ne troveblas [ju], ¤u ne? Mi devas are", hungare "tessék" kaj "estu preta" aª "¤iam signifas "jes ne", kaj se en aliaj lingvoj. Kaj tamen ¤agreni vin: tio japane "dózo"). Kial mi preta"). Mi Ùatas tiun fra- oni logike pensas, tio Ùaj- krome — ¤u ne estas veras nur pri norma angla. Ùatas ßin? Ãar ßi Ùajnas al zon, ¤ar ßi instigas min nas ege amuza — oni ja amuze diri, ke ni manßas Dialektoj mem elpensis mi tre ßentila, agrabla kaj agadi ¤iam por plibonißo unue jesas, kaj tuj poste feka¢ojn? taªgajn pluralajn formojn bondezira por diri al aliaj (almenaª mi provas). neas. Ja tiel estas plene por "vi". En mia denaska homoj. Ïi estas frazo, kiun Subitaj neantaªvideblaj eventoj povas okazi, kaj ni nekompreneble, kion oni Nicola, regiono — Sud-Orienta ofte uzas ankaª vendistoj, Usono — oni diras "y'all" devas klopodi ¤iam esti fakte celas: ¤u jes? ¤u Italio: kiam vi ion a¤etas. Se [jal, jaal, jaol k.a.], kiu pretaj por solvi la proble- ne? Ja tiuj vortoj kon- - Tre ofte paroli pri aliaj lingvoj, devenas de "you all" [ju pla¤as al mi la hungara mojn. Sed... ni devas esti traªas unu la alian. mi diras ol, ju al] — "vi ¤iuj" — por "szívesen" [sivesen]. Ïi pretaj ne nur por negativaj "non esiste Chuck, alparoli pli ol unu person- laªvorte signifas "enko- okazoj. Ni devas esti pretaj Usono: proprio!" on (fakte, tiun vorton uzas re"/"korece", kaj signife ankaª por kapti bonajn — Mi ne (tute ne ek- multaj nigruloj ¤ie en la ßi estas "nedankinde"; ßi Ùancojn! vere havas zistas!). Pro kiu kialo? Ïi lando). Ïi estas tiel forte estas kutima respondo al Ùatatan tute ne ekzistas, mi sim- enradikißinta en nia kul- "köszönöm" [kesenem] = Preparis Katja IGNATJEVA, vorton aª ple Ùatas ßin! turo, ke mi sentas gran- dankon. Rusio/Svedio
numero 206 (2005:2) interkulture 5 Esperanto — denaske! Ismael Mattos ANDRADE ÁVILA (UEA- la lingvon, kvankam la estonta partopreno en fakdelegito pri denaskismo), Brazilo la Movado vere dependos de la mensa bildo
multe pli malgranda ol tiu de nedenaskaj Kun la popularigo de denaskismo eblos Pedro kaj Helena, denasku- KOMPLEZE DE LA AUTORO uzantoj, kaj tio sufi¤as por ke la normo de la organizi pli kaj pli da renkontißoj de loj de familio TRUZZI ÁVILA lingvouzo estu ¤iam difinata internacie, infanoj denaske parolantaj Esperanton,
Ãu tri lingvoj funkcias kiel "du lingvoj"?
Renato CORSETTI, Italio rafinita hipotezo: "En la mondo ¤iu parolas malsaman lingvon", kaj li entuziasme Nu, nun la respondo Ùajnas banala: jes! komencis lerni la novan lingvon. Lia metodo Sed antaª ol komenci la edukadon de niaj estis tute Cseh-metoda: li rondiris la domon
infanoj per tri lingvoj ni ne estis tute cer- kaj la ßardenon kaj fingromontris al la KOMPLEZE DE R.C. taj. Mi jam sciis sufi¤e pri dulingveco, sed ¤irkaªaj objektoj, postulante ke la knabino apenaª ion pri trilingveco. Mi, do, komen- donu la nomon en la itala. cis ser¤i artikolojn pri kazoj de denaske Entute li ne havis problemojn, kaj en tiu trilingvaj infanoj, kaj trovis kelkajn, kiuj periodo, de unu ßis tri jaroj, li lernis kon- tamen priskribis iom apartajn situaciojn stante la tri lingvojn. Oni e¤ kaÙe observis en Hindio aª en Amazonio. Tamen, ¤iuj lin en la lito antaª ol endormißi, dum li Anna kaj Renato kun eta Gabrielo indikis, ke trilingveco estas normala situa- reviziis siajn lingvojn dirante al si mem: Volkswagen kiel nia, ordinara, ne de la poli- cio de la vivo en multaj partoj de la "panjo: car, pa¤jo: aªtomobilo, Maria-Elena co. Per tiuj du frazoj Gabrielo volis diri: “Jen mondo, kaj ni kuraße ekiris. (la knabino): macchina; panjo: bicycle; aªtomobilo (macchina en la itala) kiel tiu de Komence mankis veraj problemoj, ¤ar pa¤jo: biciklo; Maria-Elena: bicicletta ktp. pa¤jo [daddy en la angla] kun lampo” kaj ambaª el la gepatroj parolis po unu lingvon Kompreneble, li miksis la tri lingvojn en “Jen aªtomobilo kiel tiu de pa¤jo sen al Gabrielo, nia unua filo (Esperanton — la siaj unuaj frazoj, ¤ar en tiu periodo li ne lampo” (lampo ne, uzante la anglan “no”). patro, la anglan — la patrino), kaj li Ùajnis ¤iam konis ¤iujn vortojn en ¤iuj lingvoj, kaj En tiu periodo ni ricevis amason da kon- reagi normale. Ni sekvis la tiel nomatan sekve li utiligis tion, kion li konis. Restas siloj, ankaª de pediatroj, ke ni ¤esu konfuzi metodon unu persono — unu lingvo, kaj memorindaj en la familia historio liaj du sin- la bebon per tiom da lingvoj, ke tio havos Anna, mia edzino, nun bedaªras ke ni ne sekvaj frazoj: "Macchina daddy lampo" kaj katastrofajn sekvojn al lia evoluo ktp. sekvis la metodon unu situacio — unu ling- "Macchina daddy lampo no". La prononco BonÙance, ni ne atentis tiujn konsilojn. Post vo, kio, laª Ùi, estus fortiginta Esperanton. efektive estis iom bebeca, sed kun bonaj tri jaroj li pli kaj pli formis normalajn frazojn Sed oni ne povas refari la aferon. La elparolaj trajtoj de la tri lingvoj, sonis pli mankanta lingvo tiam estis la lingvo de la malpli jene: "mak:ja dadi lampo noª", do en la tri lingvoj. Kun la dua bebo ni sekvis la medio, la itala en nia kazo, kvankam ne kun duobla itala "k" kaj kun malforta saman metodon, kaj ¤io estis jam pli simpla. tute, ¤ar mia patrino, kiu vizitis nin, sed ne diftongigo de la angla “o” en “no”. La Ambaª infanoj vizitis kaj italan, kaj anglan tre ofte, ja parolis en la itala al la bebo. cirkonstancoj estis la jenaj: irante al la lernejojn. Nun ili estas en siaj dudekaj jaroj La itala lingvo vere envenis, kiam ni Universala Kongreso en Aªgsburgo, kiam ni kaj daªre ni sekvas la kutiman sistemon: ekhavis italan knabinon, kiu ludis kun atingis la germanan aªtovojon, ni estis Esperanto estas parolata al la patro, la angla Gabrielo en la itala. Post ioma signo de per- preterpasitaj de aªto de la germana polico, al la patrino, la itala al ¤eestantaj italoj. Unu plekso, ¤ar ¤i tiu knabino parolis en alia kiu tiam havis malnovajn Volkswagen de la el la du pli interesißas pri la Movado kaj par- maniero, Gabrielo reviziis sian komencan sama speco, kiel nia aªtomobilo, sed mal- toprenas junularajn aranßojn preskaª ¤iam, hipotezon: "En la mondo viroj parolas same de nia aªtomobilo ßi havis lumantan la alia malpli interesißas, sed same sekvas Esperanton kaj virinoj angle" al iom pli lampon supre. Poste aperis alia pasive movadajn aferojn per la gepatroj. numero 206 (2005:2) familioj 7 Kiam okazis la unua geedz- da jaroj farißos bopatro kaj ißo inter esperantistoj? Kaj bopatrino de Valdemar. kiam okazis la unua interna- Antonina akompanis la cia E-geedzißo? La respon- junulojn al Jalto kaj estis ilia Tri brilaj paroj don vi trovos en la ¤i-suba ¤i¤erono tra la krimea mont- mana universitato kaj baldaª familio en kvar lingvoj: kun Antonina en Esperanto, artikolo, kies aªtoro jam aro. Tri semajnojn Valdemar farißis sekretario de la Sveda kun la filo ruse, kun Nina germane kaj kun ties fratino dum multaj jaroj esploras la kun plezuro konversaciis kun Turista Asocio kaj samtempe france. Vidante, en kiu mizera stato estas la familio, vivojn de E-pioniroj, kaj d-ro Ilja OSTROVSKIJ kaj sekretario en la sekreta gaze- Valdemar proponis al Antonina kunpreni al Svedio iun ¤iam malkovras ion novan... baldaª ili ambaª jam flue tarservo de la Ministerio pri foje e¤ misteran! — Red. parolis. Tuj poste Valdemar el la infanoj, kaj Ùi petis preni Nina-n por jaro — Ùi ne Eksterlandaj Aferoj. povis fini la muzikan studadon en Moskvo. Valdemar entreprenis vojaßon tra Rusio Signe naskis du filojn — Jefim ZAJDMAN, Ukrainio ¤evalrajde — li estis, fakte, la kaj Nina forveturis, kaj en 1925 ili geedzißis. Stranga Emil kaj Lars; en Stokholmo koincido — en 1916 fratino de Nina verkis romanon (Jalto) unua E-vojaßanto (KONTAKTO nun loßas 58-jaraßa ¢urnalist- 195, 2003:3). Reveninte "La verda ringo", en kiu Nina estis ¤efheroino kun la ino Monika LANGLET, filino familinomo LANGLET! La jaro 1892 estis mejlo- Svedion, li fondis la duan E- de Lars. En 2003 Ùi gastis ¤e La paro multe vojaßis, kaj en 1932 ili porlonge Ùtona en la rusia Esperanto- gazeton en la mondo — la aªtoro de ¤i tiu artikolo en enloßißis en BudapeÙto. Valdemar LANGLET instruis movado: en Sankt- Lingvo Internacia; tiam li Jalto kaj partoprenis E- Peterburgo aperis la unua estis nur 23-jaraßa. Post tiu aranßon Aroma Jalto. Tre la svedan lingvon en BudapeÙta universitato, Nina oficiala E-societo ‘Espero’, renkontißo ¤iuj kvar simbole: la E-aranßon en Jalto instruis pian-, violon-, gitar-ludadon kaj la rusan en Odeso — la unua ßia (Nikolao, Antonina, Ilja kaj partoprenis nepino de la unua lingvon. La interesa, eventori¤a vivo de niaj herooj filio, kaj en Jalto* d-ro Ilja Valdemar) farißis fidelaj internacia E-paro, kies avo interrompißis, kiam en 1944 Valdemar eksciis pri la OSTROVSKIJ, eksciinte pri la amikoj por la tuta vivo: ekzercis paroli Esperanton en amasaj mortigoj de judoj en la naziaj koncentrejoj. Li societo ‘Espero’, komencis intense interkorespondis, la sama urbo antaª pli ol cent farißis estro de la Sveda Rußa Kruco en BudapeÙto lerni Esperanton kun sia 10- kune batalis kontraª provoj jaroj — en fora 1895! kaj kune kun Nina ekgvidis sav-agadon de la jaraßa filino Nadja. Kaj reformi Esperanton kaj e¤ persekutataj judoj kaj kristanoj, provizante tiujn per baldaª li farißis la plej helpis unu al la alia, kiel savdokumentoj de la Rußa Kruco (pli detale legu en Gejustuloj de la mondo sukcesa varbanto por la parencoj. revuo Esperanto, januaro 2004). Valdemar tiutempe Movado. Tiutempe en En 1896 Antonina estis jam 72-jaraßa (!), sed li daªrigis la danßeran Svedio aktivis studento La unua internacia ÃAJKOVSKAJA gravedißis kaj agadon e¤ el kaÙejo en 1945, kiam li estis mortkon- diris: se naskißos knabo, ni Esperanto-pparo damnita de la nazioj (pri ¤io ¤i Nina skribis en sia nomu lin Valdemar. Sed nask- En 1899 okazis la unua libro Kaoso en BudapeÙto — Red.). Li mortis en ißis filino, Nina. Kiam internacia E-geedzißo — inter 1960. En 1966 Israelo nomis lin kaj Nina-n "justuloj Valdemar edzißis, Nina estis Valdemar LANGLET kaj finna de la mondo" (tiun honoran titolon oni donas al ne- nur trijaraßa. £i ekvidis lin esperantistino Signe BLOM- judoj, kiuj kun risko al sia vivo savis judojn de la unuafoje en 1923 en Moskvo, BERG (1876-1921). Li tiam nazioj), kaj Nina lige al tio veturis al Israelo por plan- jam finis la studadon en la kiun Valdemar vizitis kiel ti tie du arbojn en la Parko de Justuloj. Estas interese, ¢urnalisto. Ekvidis… kaj tuj KOMPLEZE DE LA AUTORO universitato kaj estis ¢urnalis- ke sian solenan paroladon Ùi faris en la hebrea, kiun to. La mielmonato estis ekamis tiun ¤i junaspektan Ùi komencis studi antaª la forveturo. £i estis tiam 70- vojaßo al Samarkando imponan 51-jaraßan viron, pli jaraßa! Poste Ùi plu studis la lingvon kaj estis (Uzbekio, tiam en la Rusia aßan ol Ùi je 25 jaroj. Fakte, Ùi kunaªtoro de kelkaj lernolibroj pri la hebrea kaj Imperio) tra Rusio. Ãar la jam antaªlonge estis enam- hebre-svedaj vortaroj. vojaßon subtenis reßo Oskaro ißinta al li, ¤ar lia nomo kon- La tuta mondo scias pri la samtempa sav-agado en la Dua, Valdemar kun la edz- stante sonis en la domo, kaj BudapeÙto fare de la sveda diplomato Raoul ino kaj frato Aleks ricevis super Ùia lito ekde lulil-tempo WALLENBERG [raul valenberg], ¤ar li estis forkaptita de Valdemar LANGLET la rusa kontraªspiona organiza¢o SmerÙ kaj poste mor- tigita**. Sed la nomoj de niaj herooj longe restis en la Valdemar LANGLET [lanle], ombro de la fameco de WALLENBERG. Nur en 2002, kies nomo ofte aperis sur dank' al insista laboro de svedaj esperantistoj ili ambaª paßoj de la unua E-gazeto La estis nomitaj "Honoraj civitanoj de Israelo". Nina mor- Esperantisto. En 1891 li tis en 1988, kaj ßis nun en la ¤ambro en Uppsala, kie fondis en sia urbo, Uppsala, Ùi loßis, super Ùia lito pendas la foto de 1895…
la duan E-klubon en la KOMPLEZE DE LA AUTORO mondo. Rusiaj esperantistoj KOMPLEZE DE MONIKA LANGLET La tria paro tiam "kuirißis en la propra Restas rakonti nur pri Nikolao BOROVKO (1863- suko", ne havante parolan 1913) kaj Antonina ÃAJKOVSKAJA (1872-1948). praktikon kun eksterlan- Nikolao naskißis en nobela ukraina familio, danoj. Kaj jen — d-ro Antonina havis polan patron kaj grekan patrinon. OSTROVSKIJ decidas gastigi la svedan junulon kaj invitas Valdemar studento Signe BLOMBERG lin al Jalto. Kiu povis scii pendis foto de la jaro 1895, en tiam, ke la renkontißo estas rekomendojn de la sveda kiu Valdemar sidas apud Ùia komenco de la fadeno, kiu Ministerio pri Eksterlandaj etendißos tra jarcento kaj Aferoj al rusiaj superaj instan- patrino. Kiam Ùi diris pri la kunligos niajn heroojn?.. coj, kaj kiam ili venis en foto al Valdemar, li tuj Valdemar decidis veturi Sankt-Peterburgon, oni dis- elpoÙigis la kopion, kiun li kun sia amiko, studento ponigis al ili apartan vagonon ¤iam kunportis. La patro de ETZEL, kiu lernis Esperanton (tien kaj reen) kun konduk- Nina, Nikolao BOROVKO, mor- survoje. Ili vizitis Odeson kaj toro. Reveninte Svedion, tis en 1913, kaj lia edzino
konatißis tie kun familio de Valdemar organizis luksan Antonina restis kun tri infanoj, EMANUELSSON KOMPLEZE DE AGNETA famaj E-pioniroj: Nikolao ekspozicion pri Samarkando. kaj la familio malsatis en tiu BOROVKO kaj Antonina En 1905-1906 Valdemar tempo, malfacila por Rusio. ÃAJKOVSKAJA, kiuj post dekoj daªrigis la studadon en ger- Valdemar konversaciis kun la Valdemar LANGLET, vojaßante tra Rusio 8 familioj numero 206 (2005:2) "Teatro esperantista", en kiu li pro- familio estis elurbigita pro liaj ponis propagandcele krei artikoloj en la urba ¢urnalo lige migrantan E-teatron, aperis en La kun la cara manifesto de Esperantisto en 1892. Li estas 1905***. Li ne estis revoluciema, konata precipe pro la letero de simple demokrata, sed tiutempe AMENHOF Z pri la deveno de ankaª tio estis punenda. Tamen KOMPLEZE DE LA AUTORO Esperanto, kiun tiu skribis en 1908 li farißis direktoro de la La unua publika biblioteko en Jalto KOMPLEZE DE LA AUTORO responde al BOROVKO. Sed mal- ¤efa biblioteko en Simferopolo (1902), fondita de N. BOROVKO multaj scias, ke BOROVKO estas kaj laboris tie ßis la morto.
inßeniero... Lia unua artikolo bibliotekon, sed en 1906 la tuta naskißis ßuste en tiu ¤i ejo! KOMPLEZE DE LA AUTORO Nina LANGLET
(fino. Komenco sur p. 4)
Tion diris Istvan ÉRTL en intervjuo "Unue Ùin/lin redaktu, poste geedzißu!" por la jubilea numero de KONTAKTO bezonis bonan korektiston. Mi sciis, iti ankaª Ukrainion ("estas preskaª kelkaj aferoj ja impresis min — (197, 2003:5). Temis pri lia ke lastminute kandidatißis alia per- apude — nur du tagojn trajne", — Ùi ekzemple, la grandeco de ¤io — konatißo kun la estonta edzino dum sono, kiun mi ne konis, kaj petis ke diris). Li volonte konsentis. Ni tuj grandaj paka¢oj, grandaj Ùoseoj, li estis redaktoro de KONTAKTO. Tiam oni sendu al mi lian/Ùian sinprezen- rekonis unu la alian en la stacidomo grandaj vesta¢oj en la vendejoj (¤i- ni, la nunaj KONTAKTO-redaktoroj, ton. Oni sendis, kaj mi estis ege (malgraª ke ¥enja e¤ ne vidis fotojn lasta prezentas malfacila¢ojn: ekzem- respondis: "dankon pro la valora impresita de lia sperto — li ja havis de Joel antaªe), kaj la konatiß-braku- ple, a¤eti kompleton por altaj konsilo!" kaj jen ankaª ni povos doni "pliajn" kvin jarojn en Esperantio kaj mo daªris iom pli longe ol kutime maldikaj virinoj ¤i tie tre mal- la samajn konsilojn al niaj posteuloj! plurajn E-diplomojn. Laª lingva vid- dum la unua renkontißo. Kaj jen, facilas…). Kaj — jes, famaj usonaj "Nia konatißo okazis malsame ol punkto, li estis multe pli taªga kan- post malpli ol du jaroj, ni geedzißis. ridetoj. Oni ridetas ¤ie — en super- multaj aliaj — ni kandidatißis por la didato ol mi (efektive, li estis jam Joel loßis en Ukrainio ¤irkaª sep marktoj, en metroo kaj aªtobusoj, sama posteno, tiu de KONTAKTO- sukcesinta en la plej alta ILEI-ekza- monatojn: "Kun ¥enja mi neniam vere simple sur stratoj (kaj foje e¤ salutas redaktoro, — diras ¥enja. — Mia meno antaª ol mi e¤ eklernis la sentis iujn kulturajn diferencojn, kaj nekonatojn — tion oni faras en elektißo kiel redaktoro en 2001 (por lingvon!). Mi kompreneble tuj skribis apenaª iujn inter niaj landoj (krom la Ukrainio nur en vilaßoj). Kaj Ùajne labori ekde 2002) estis por mi, efek- al li kun la peto esti ¤ef-korektisto — neridetemo de vendistoj k.s.). La homoj ridetas ne ¤ar "tiel necesas", tive, granda surprizo: malgraª kelk- kvankam mi dubis, ke li akceptos… vivnivelo kaj kondi¤oj, kompreneble, sed ¤ar ili sincere volas rideti! Foje, jara ¢urnalista sperto, mi estis rela- Sed — li akceptis, je mia granda estas malsamaj, sed la internaj val- mi memoras, en aªtobuson eniris tive freÙbakita esperantistino, kun ßojo! Kaj ekde la komenco li faris oroj ne draste diferencas de miaj virino kaj demandis al ¤iuj, kio estas nur dujara E-sperto, kaj mi nepre multe pli ol necesas — li verkis kaj sud-usonaj. Tamen, unu granda difer- la rezulto de la basbal-mat¤o — kaj multe konsilis". enco — la eblo trinki bieron surstrate ¤iuj komencis rakonti pri la mat¤o, "Kiam mi eksciis, kiom 'freÙbaki- kaj a¤eti alkoholon diman¤e — aferoj ta' estas la nova redaktorino, mi en mia regiono neimageblaj". kun ¤iuj detaloj". iomete Ùokißis, ¤ar, kvankam mi ne ¥enja: "Joel Ùajne tre bone sentis Kompreneble, la usonaj enmigraj havis la sciojn pri grafik-programoj sin en la ukraina medio — eble, pro burokrata¢oj prezentis grandajn mal- kaj ¢urnalismo, kiel Ùi, mi tamen ne biero surstrate (Ùerco). Sed serioze, facila¢ojn. Sed finfine aferoj iris pli komprenis, kiel Ùi povos gardi la li tre imponis al ¤iuj miaj amikoj, glate, ol ni antaªe supozis. Interesa lingvonormojn kaj ßenerale orientißi parencoj kaj kunlaborantoj — ßis afero estas, ke dum la viza intervjuo en la Movado, kiun Ùi nebone konas, nun oni ¤iam transdonas salutojn al la unua demando de la usona viza — diras Joel. — Sed kiam ni ekko- li! Efektive, ankaª mi tute ne spertis konsulo (e¤ en la ukraina lingvo!) respondis, Ùia kapablo kaj ¤armo tuj kulturÙokon en Usono — la homoj ¤i estis, "en kiu lingvo vi parolas?" Nu, Ùanßis mian opinion, kaj tiel fondißis tie estas afablaj kaj la vetero bonas. pli bonan demandon por esperant- bonaj labor-rilato kaj amikeco". En Ukrainio multaj kredas, ke en isto oni e¤ ne povas elpensi, ¤u ne? Sed pasis multe da tempo, ßis ni Usono oni apenaª kuiras — nur Kiel evidentißis, la viza konsulo sciis, konatißis persone: tio okazis post du a¤etas ¤ion pretan aª duonpretan kio estas Esperanto, kaj nur miris, jaroj, somere 2003. Joel vizitis IJK- kaj nur varmigas. Mi kun ßojo ke oni "ankoraª parolas en ßi" kaj on en Svedio, kaj ¥enja invitis lin viz- malkovris, ke tio ne veras. Sed "e¤ faras revuojn". numero 206 (2005:2) familioj 9 FOTOJ: INTERRETO
praktiko povus Ùanßißi por helpi al la kristanaro reunuißi (Ut Unum Sint, #88-96). Simile, dum li La vivon indas vivi! plu asertis la ortodoksan dogmon pri amoro, li aªdacis klarigi tion al la moderna mondo per Jim HENRY, Usono
10 kredoj numero 206 (2005:2) Defioj por la nova sidanto sur la Sankta Seßo Joel AMIS, Usono kiel disciplino en la Mezepoko, sed ßi ja neniel solvus ¤ion… Tiuj ¤i krizegoj postulas aktivan apartenas al la dogmaro de la Eklezio. Se la rekomendon fare de la Eklezio. Se la nova papo La nova papo heredis ne nur la plej altan nova papo ne akceptos e¤ tiun ¤i mildan solvon, ne eliros el la mucida Ùranko de rigidaj postenon en la plej granda religia institucio en estos certe, ke la pastraro daªre Ùrumpos. mezepokaj dogmoj sur la stratojn plenajn de la mondo… li heredis ankaª plenan teleron da Pli radikala solvo estus doni al virinoj la raj- suferantoj kaj ne faros konkretajn paÙojn por solvendaj problemoj kaj alfrontendaj krizoj. ton pastrißi. Tamen por ke tio okazu necesus mildigi ilian suferadon (jes, Johano Paªlo la Dua Tuj post la morto de Johano Paªlo la Dua, oni radikalaj reinterpretoj de ekleziaj tradicioj — konsolis la suferantojn, sed ne faris tiun simple- konstante aªdis laªdojn pri liaj faroj kaj des pli post la deklaro de Johano Paªlo la Dua gan aferon, kiu savus milionojn — permesi kaj instruoj — plene merititaj laªdoj, aparte pri en 1994, ke la Eklezio tute ne havas aªtorita- rekomendi kondomuzadon — pro abstraktaj la instruo de Johano Paªlo la Dua pri la sank- ton ordini virinojn. ideologiaj kialoj), li riskos perdi milionojn da teco de ¤iu homa vivo. Ja en la impona ombro katolikoj — en la tria mondo pro malsat- kaj de la "Popola Papo" devos regi la nova ¤ef- Aidoso kaj loßantarkreskego aidosrilataj mortoj kaj en la "unua mondo" pro pontifiko. Sed en la emociplena funebrado La Eklezio en la "tria mondo" alfrontas perdego de liberalaj kaj moderaj katolikoj. por la amata Johano Paªlo la Dua oni indulge alispecajn kaj pli seriozajn problemojn. Unu Do, konsiderante la staton de katolikismo, preteratentis la enormajn problemojn, kiujn li problemo estas aidoso, kiu mortigas ¤iam pli oni povus supozi, ke la kardinaloj emus elekti aª netaªge solvis aª ignoris. Tamen, ilin devos kaj pli da homoj, aparte en evolulandoj. Kaj ja iun pli progreseman… sed la elekto de iel solvi lia(j) posteulo(j). Ãi tie mi ne parolos ne plu eblas kulpigi nur samseksan konduton Kardinalo RATZINGER montras, ke la plimulto pri la plej polemikaj temoj, kiel samsekseme- aª mal¤astecon — nun granda kaj kreskanta de ili ankoraª sidas en mucidaj vatikanaj co, abortigoj, eªtanazio, genetikaj Ùanßoj ktp. parto de la suferantoj estas etaj infanoj Ùrankoj. Oni povas nur esperi, ke Benedikto la Ãiuj kristanaj grupoj daªre luktas kontraª denaske infektitaj. 16-a (aª liaj baldaªaj posteuloj) povos praktike tiuj demandoj. Mi traktos nur la plej modera- Alia kriza problemo en evolulandoj estas solvi la krizojn… por ke la Eklezio ne dronu jn reformojn, kiujn jam akceptis preskaª ¤iuj troa loßantarkreskego, kiu ne nur minacas iom-post-iom en la propraj obstinaj tradicioj. Protestantaj eklezioj. el¤erpi natur-rimedojn kaj detrui la medion, * greko-katolikoj (uniatoj) — kristana grupo en sed kiu rezultigas ankaª nutromankegon kaj Ukrainio kaj Belorusio, kiu plenumas ortodoksan Pastromanko epidemiajn malsanojn. ritaron, sed akceptas katolikajn dogmojn kaj En Norda Ameriko kaj Okcidenta Eªropo la Ãi tiuj du problemoj rekte tuÙas la Rom- estas sub aªtoritato de la Papo — Red. bre¤o inter la nombro de katolikaj laikoj kaj Katolikan Eklezion, ¤ar nur en la tria mondo la Sur la fotoj. P. 10. Antaª la atenco la papo estis katolikaj pastroj konstante grandißas. La katoli- membraro kaj pastraro de la Eklezio aktive tre atleta (f. 1-2). La papo pardonas Mehmeton ka laikaro kreskas, sed ne sufi¤as pastroj por kreskas. La Eklezio, do, havas ne nur eblon, sed Ali AGCA, kiu provis mortigi lin la 13-an de majo 1981. "Preßu por mia frato (Agca), kiun mi sin- kontentige prizorgi ¤iujn paro§ojn (laª la gazet- e¤ devon strebi solvi ¤i tiujn problemojn. Sed cere pardonis", — li diris (f. 3). P.11. La Katolika aro, tri mil paro§oj en Usono estas sen pastroj). Johano Paªlo la Dua obstine gardis la tradician eklezio nuntempe kreskas ¤efe en la “triamondaj” Kial? Nu, la respondo estas evidenta: por farißi malpermeson pri kondomuzado. Ãi tiu tradicia landoj (f. 1). Milionoj da homoj, ¤efe en la Tria Mondo, mortas pro aidoso ¤iujare (f. 2). Tre mal- rom-katolika pastro oni devas esti viro, kiu kontraªo estas bazita sur absolutisma, dedukta multaj povas rifuzi tiel grandan ßojon de la vivo, krome pretas por ¤iam rezigni geedzan kaj moral-teologio, kiu asertas, ke ajna "nenatura" kiel geedzeco kaj infanoj, por farißi pastro (f. 3). familian vivon. Pro tiuj rigoraj reguloj, multaj kontraªkoncip-rimedo estas nepermesebla, ¤ar eventualaj kandidatoj estas fortimigataj. Sed ßi intence celas melhelpi koncipon, kaj, sekve, Manko de gvidantoj estas unu facila solvo al tiu krizo — solvo, kiu kontraªas la vivon mem. Nu jes, ¤io ¤i sonas tre solvus kaj la pastromankon, kaj la problemojn konsekvence en dogmaj deklaroj — sed senkul- En Eªropo la proporcio de pastroj al la paro§anoj estas 1 al 1200, en Afriko — 1 al pri seksuma miskonduto. Kaj kiu, cetere, neniel paj homoj mortadas ¤iutage! Kompreneble, la 4000. kontraªas fundamentajn katolikajn dogmojn. malpermeso de kondomoj validas tra la mondo 440 Pastroj en 1200 Tiu solvo estas permesi al edzißintaj viroj pas- — sed katolikoj en Eªropo kaj Norda Ameriko la mondo, trißi (aª e¤ pli radikale: permesi al ¤iuj pastroj ßenerale ignoras la oficialan instruon. Nur en 420 miloj 800 edzißi). En la frua historio de la Eklezio pastroj evoluantaj landoj, kun pli tradiciemaj kulturoj, 400 Katolikoj en la ja rajtis havi edzinon — kaj e¤ nun greko-kato- kie homoj ne kutimas uzi kondomojn (¤u por 400 mondo, milionoj likaj* pastroj kaj kelkaj anglikanaj pastroj kon- preventi neplanitajn gravedißojn, ¤u por preven- 380 1970 2004 1970 2004 vertißintaj al Rom-Katolikismo havas edzinojn. ti infektißon) la afero urßas — nun e¤ pasiva La regulo pri senedzineco estis enkondukita permeso de la Eklezio pri kondomuzado ne (laª la gazetaro) numero 206 (2005:2) kredoj 11 istoj ne plu revenas al Esperanto. Tiu perdo estas e¤ pli bedaªrinda, ¤ar ßuste en tiu kazo estas potencialo por aktivado dum proksimume Rondo Familia: dek jaroj aª pli (la aßo inter 15-30). Aktiveco en la adoleska aßo ankaª pligrandigas la Ùancon Familioj kaj generacioj en Esperantujo por revekißo post la eventuala mezaßa bre¤o. Kiel Ùtopi la fendon inter infana kaj junula aßoj? Unu maniero estas krei kadron por ßuste tiu aßgrupo — inter 13 kaj 18 — ¤e la familiaj aranßoj kaj lokaj grupoj. Alia rimedo estas krei taªgan kadron en la Universala Kongreso, tiel ke estu programo por adoleskantoj, organizata kaj planata de la adoleskantoj per rimedoj de la kongreso. Tria metodo estas agado kaj grupa partopreno en renkontißoj por adoleskantoj, iniciatita de plenkreskaj gvidantoj aª memstare de la adoleskantoj. Kvara vojo estas trakti la estißon de la bre¤o jam de la pli juna aßo. Se la pli junaj infanoj en E-familioj havos fortan kaj
KOMPLEZE DE LA AUTORO naturan kontakton kun aliaj samaßaj infanoj kaj Infanoj dum la fermo de la UK en Pekino 2004 spertos internaciajn renkontißojn, ili volonte Amri WANDEL, Israelo estas la pli aßa grupo. Tamen, inter gejunuloj restos en la internacia E-medio dum la (gvidanto de Rondo Familia de UEA) ekzistas intensa agado kaj relative multaj "danßera aßo", kaj tiel Ùrumpos la bre¤o. parolantoj. En la junulara medio oni ofte alpre- Unu el la plej gravaj celoj de Rondo Familia Esperanto estas lingvo, sed ne nur. Ïi estas nas novajn ideojn kaj Ùatokupojn. Esperanto kiel (RF) de UEA estas kovri tiujn du bre¤ojn: la ankaª socio, kulturo kaj parolantaro. internacia komunikilo — rimedo por internacie infan-junularan kaj la mezaßan. RF havas Ekzistas E-parolantaj familioj, en kiuj korespondi kaj vojaßi — ofte logas gejunulojn. adresaron kaj kontaktojn kun centoj da E-famil- kreskas infanoj, kiuj parolas Esperanton Eble la plej bela fenomeno estas Esperanto ioj kaj sendas al multaj el ili la bultenon Familia kiel sian gepatran lingvon: denaskaj E- dum la infanaßo. Infanoj eklernas Esperanton, Esperanto: al iuj kiel al abonantoj, al aliaj (¤efe parolantoj. Kiu estas la plej bona maniero ¤u denaske aª en juna aßo en la familia kadro. el “triamondaj” kaj nepagipovaj landoj) — sen- eduki infanojn denaske? Ãu nur unu el la Tiu lingva akiro povas resti pasiva, flanka al la page. Interalie, ßi informas pri familiaj renkon- gepatroj parolu al la infano en Esperanto, nacia lingvo uzata en la ¤irkaªa medio, aª farißi tißoj, pri spertoj de individuaj familioj kaj pri sed dum la tuta tempo? Aª prefere ambaª aktiva, aparte se la infano havas kontakton kun lingvaj aferoj rilataj al la E-lingva¢o uzata hejme. gepatroj parolu Esperanton al la infano, sed aliaj samaßaj infanoj, kiuj konas Esperanton. Alia rimedo por kovri la bre¤ojn estas kuraß- nur de tempo al tempo? Tiajn kaj aliajn Tia kontakto plej ofte okazas dum familiaj E- igi familiojn partopreni en la Universala aranßoj kiel REF (Renkontißo de E-Familioj), demandojn rilate al E-parolantaj familioj Kongreso kaj partoprenigi siajn infanojn en la PSI (Paska Semajno Internacia), IF (Internacia diskutas la bulteno Familia Esperanto eldo- Internacia Infana Kongreseto. Tio alportas Festivalo), NR (Novjara Renkontißo) kaj simil- nata de Rondo Familia de UEA. Kio estas duoblan utilon: por la infanoj, la IIK plifortigas aj, aª renkontißoj kun aparta porinfana pro- Rondo Familia? Ïi naskißis el kerno de la kontakton per Esperanto kun aliaj infanoj en gramo aª subaranßo, kiel la IIK (Internacia amikaj paroj kaj familioj, kiuj parolis proksima aßo kaj protektos ilin kontraª la Esperanton inter si kaj dividis la spertojn Infana Kongreseto, apud la UK), al kiuj la infan-adoleska bre¤o. Ankaª la gepatroj prof- per cirkulero, kiu poste transformißis al infano vojaßas kun la gepatroj. Tiuj renkontißoj itas: la eblo kunporti la infanojn al la kongreso Familia Esperanto. Ïi klopodas disvastigi la donas al la partoprenantoj socian sperton de sen devi daªre ilin varti kaj povi plene parto- informojn kaj la impresojn pri familiaj E- amika rondo, la tiel nomata "verda familio". La preni la programon povas allogi la gepatrojn al renkontißoj kaj ligi E-parolantajn familio- familiaj aranßoj provizas per taªga E-medio aktiva partopreno en la E-medio ßuste dum la jn. Per la retlisto
numero 206 (2005:2) interkulture 13 interesaj (kiel "En l' haven de Pont-Aven", Temoj de la venontaj Simple, senartifike… verkita laª sola daªra ripetißanta rimo), Mi estas. Jac le PUIL. KD kun 14 titoloj (51 entute mi pritaksus la tekstojn ne tro bonaj numeroj de KONTAKTO: minutoj), tekstolibreto. Vinilkosmo aª profundaj; multe pli taªgos la priskribo, ke (Donneville, Francio). Mendu ¤e la libroser- ili estas simplaj, senartifikaj. - 2005:3. CIVILIZACIOJ. vo de UEA www.uea.org/katalogo La muziko, same kiel la tekstoj, jen apartenas al la aªtoro mem, jen temas pri - 2005:4. TERORISMO. Limdato: la 20-a de julio. Paªlo MO¢AJEV, Ukrainio "prunteprenitaj" kantoj. Tamen ¤iuj kantoj estas muzike simplaj, e¤ foje "plataj", kio - 2005:5. POLITIKO. Limdato: la 20- Franca kantisto kaj estas sufi¤e ofta afero, se a de aªgusto. aªtoro Jac le PUIL estas paroli pri la barda kanto. La - 2005:6. FESTOJ. Limdato: la 1-a de foje uzataj sinteziloj plej- kantisto jam vaste konata oktobro. en Esperantio — ja liaj parte impresas nenature kaj unuaj kant-albumoj ¤iuj "seriozaj" kantoj multe (surkasedaj) aßas jam pli similas unu la alian. Ãiuj viaj artikoloj, ideoj, konsiloj, ol 20 jarojn! Lia prezento- Inter la pozitivaj trajtoj rimarkoj estas pli ol bonvenegaj kaj tre maniero multe similas la menciindas tre laªdinda bezonataj! Kontaktu la redakcion ¤e la tradician "rusan bardan "teknika" laboro: la disko nova adreso: KONTAKTO, 16800 Phillips stilon". Baza akompano estas tre bone registrita, la estas la gitara (malgraª prononco de la kantisto Rd. Alpharetta, GA 30004 Usono; ret- ke ¤i-albume foje aperas estas tre klara, la teksto- adreso:
14 recenze/anonce numero 206 (2005:2) "La demokratiaj leßoj en posttotalismaj landoj ne funkcias…" Multaj homoj abomenas diktatorecon, sed la vivo devigas ilin uzi la ordono- jn, postulemajn esprimojn ktp. Oni ne povas teni disciplinon nur per la klar- Altestimata sinjoro AMIS, igoj de diferenco inter bono kaj malbono (mi parolas, denove, pri lando kun Mi legis vian artikolon "Ãu ni ¤iuj deziras esti diktatoroj?" (KONTAKTO 203, totalisma sistemo). 2004:5) kun plezuro, ¤ar via vidpunkto bone kompletigas mian opinion. En Kiam mi mencias nian naturon, mi skribas ne pri niaj instinktoj kaj bestaj unu artikolo tute ne eblas pridiskuti la problemon ¤iuflanke, kaj opinioj de ecoj. La homo estas tute ne besto, sed ni ja havas biologiajn radikojn, kiuj samideanoj helpas prilumi objekton diversflanke. Vi ßuste rimarkis, ke mia similigas nin iomete al hundoj, katoj, e¤ venenaj serpentoj. La homa racio opinio koncernas totalisman sistemon. Pro tio mi proponis la tezon "gen- multe larßigis tiujn ecojn ßis teruraj limoj. Ekzemple, leono neniam murdos eracio post generacio eduki homojn por nobla celo gvidi la popolon" alu- milionojn da cervoj, sed Hitlero ja murdis milionojn da senkulpaj homoj! La dante longan vojon al demokratio, kiu ne aperas unumomente el nenio. demokratiaj leßoj en posttotalismaj landoj ne funkcias, ¤ar homamasoj ne Tezo, ke ne ¤iu homo deziras esti diktatoro estas memkomprenebla, ¤ar en alkutimißis al demokratiaj liberoj kaj do inercias. En Irako regas §aoso, socio neniam 100% de homoj estas egalaj. Mi unue substrekis, ke dikta- kvankam post forigo de Saddam HUSEJN oni proponas al homoj vojon al toreco estas piramido de la socio, kiun konstruas la diktatoro kaj kiu demokratiaj Ùanßoj. Homoj bezonas tempon por kompreni, ke nun ili trapenetras ¤iujn sociajn tavolojn. Tiun sistemon partoprenas la registaro, kapablas solvi la sociajn problemojn trankvile, sen milito. armeo, polico kaj oficistaro, iliaj familianoj, amikoj, adeptoj, enviantoj ktp. Vladimir £¤OTKIN, Rusio
FARIÏU KONSCIA SUBTENANTO DE TEJO! Kotiztabelo de UEA por 2005 farißu patrono de TEJO Lando/valuto MG MJ(-T) MA(-T) SA Kto SZ Pagante trioblon de vialanda MJ(-T)-kotizo vi Argentino/eªro 4 11 28 17 10 56 ne nur subtenas la esperantistan junularon; Aªstralio/dolaro 15 38 94 56 34 188 Aªstrio/eªro 9 22 55 35 21 110 de TEJO vi ankaª ricevas: Belgio/eªro 9 22 55 35 21 110 – revuon KONTAKTO Brazilo/eªro 4 11 28 17 10 56 Britio/pundo 6 15 37 23 14 74 – bultenon TEJO Tutmonde (oficiala organo de TEJO) Bulgario/eªro 4 11 28 17 10 56 – akcepton dum la ¤iujara Universala Kongreso Ãe§io/krono 200 490 1220 770 460 2440 Danio/krono 65 165 410 260 155 820 – aliajn laªokazajn servojn kaj publikiga¢ojn Finnlando/eªro 9 22 55 35 21 110 Francio/eªro 9 22 55 35 21 110 Germanio/eªro 9 22 55 35 21 110 Ãu vi ser¤as korespondamikon? Greklando/eªro 9 22 55 35 21 110 Sendu al Koresponda Servo Mondskala jenajn detalojn: nomo, Hispanio/eªro 9 22 55 35 21 110 adreso, sekso, aßo, profesio, geedza stato, kiom da korespon- Hungario/forinto 1500 3700 9200 5800 3500 18400 dantoj vi deziras, en kiuj landoj kaj pri kiuj temoj. Kunsendu 2 inter- Irlando/eªro 9 22 55 35 21 110 naciajn respondkuponojn, aª, se ili ne estas a¤eteblaj en via lando, Islando/eªro 9 22 55 33 20 110 Israelo/eªro 7 18 44 26 16 88 neuzitan poßtmarkon. KSM pludonos viajn informojn al alia(j) kore- Italio/eªro 9 22 55 35 21 110 spondemulo(j), kiu(j) konformas al viaj deziroj. Vi ricevos rektan Japanio/eno 1200 2900 7300 4400 2600 14600 respondon. KSM estas servo de UEA. Kanado/dolaro 14 34 86 52 31 172 Skribu: Koresponda Servo Mondskala, B.P. 6, FR-55000 Longeville- Malto/eªro 6 15 37 23 14 74 en-Barrois, Francio Nederlando/eªro 9 22 55 35 21 110 Norvegio/krono 75 185 460 275 165 920 Nov-Zelando/dolaro 17 44 109 65 39 218 Pollando/eªro 4 11 28 18 11 56 JUNA AMIKO – internacia e-revuo de ILEI por lernejanoj kaj Portugalio/eªro 9 22 55 35 21 110 Rusio/eªro 4 11 28 17 10 56 komencantoj Slovakio/krono 200 550 1400 900 550 2800 – aßas 30 jarojn kaj aperas 4-foje jare (marto, junio, septembro, Svedio/krono 80 200 500 320 190 1000 decembro) sur 28 plurkoloraj paßoj kun plenkoloraj kovriloj; Svislando/franko 14 34 85 51 31 170 – havas kunlaborantojn el ¤iuj kvin kontinentoj; Usono/dolaro 10 25 62 37 22 124 – rabato ßis 50%! TARIFO A/eªro 6 15 37 22 13 74 TARIFO B/eªro 4 11 28 17 10 56 Karakterizas ßin: ALIAJ LANDOJ: Luksemburgio laª Belgio; San-Marino laª Italio; Kipro laª modela stilo kaj facila lingva¢o (1500 vortradikoj sen glosoj), enhavo Malto; Li§tenÙtejno laª Svislando; Estonio, Latvio, Litovio kaj Slovenio tre varia: rakontoj, fabeloj, raportoj, informoj, interesa¢oj, enigmoj, laª Pollando. kvizoj, versa¢oj, ludoj, kantoj, humuro, lingvaj konsiloj, interkulturo, TARIFO A: Honkongo, Korea Respubliko, Singapuro, Sud-Afriko, Tajvano. kurioza¢oj, vo¤o de legantoj k.a. kun multaj ilustra¢oj. TARIFO B: Ãiuj ceteraj landoj ne jam menciitaj. Mallongigoj: JUNA AMIKO estas fonto de taªgaj legaßoj por komencantoj, fidinda MG – Membro kun Gvidlibro helpilo por E-kursgvidantoj. MJ – Membro kun Jarlibro Vizitu nian TTT-ejon:
numero 206 (2005:2) informe 15 Vojaßo al...
Paradizo STANISLAV VLASENKO STANISLAV
¥enja AMIS, Ukrainio/Usono naturo de Novij Svet estas vere unika, kaj la pado de GOLICIN estas la plej bona loko por ßui ßin. Rokecaj montoj, kiel fabelaj "Ãu vi povus Ùofori iomete malpli rapide", — mi petas al "nia" gigantoj, plene ¤irkaªas kaj defendas la vilaßon kontraª mal- Ùoforo. Ni veturas laª mallarßega serpenteca montara vojo en varmaj ventoj. Sud-oriente trankvilas varma maro, kiu Krimeo. Unuflanke estas grandega roko, aliflanke — abismo, entran¤ißis borden per tri golfoj: Verda, Blua kaj Blueta. Kiam kaj la Nigra Maro ¤ie sur la horizonto. mi vidis la "diverskolorajn" golfojn surbilde, mi pensis, ke la Tiun ¤i vojon oni Ùerce nomas "bopatrina lango". Kiam je la koloroj ne estas veraj, kaj nur post kiam mi vidis ilin "vive", mi rapideco de la sono "preterflugis" nin alia aªto, mi ne plu komprenis: ¤i-foje ne temas pri komputilaj trukoj! Grandega eltenis kaj fermis la okulojn: "Bone, mi maltrafos belegan groto, kvazaª el fabelo pri gnomoj kaj troloj, finas la padon. krimean pejzaßon, sed almenaª ne trafos min koratako ie en Tamen la plej granda surprizo atendis nin en la vojo reen, la sekva vojkrucißo". Estas vere malfacile imagi, kiel du aªtoj dum vizito al la mezepoka fortika¢o en Sudako, apud kiu povas ¤irkaªiri unu la alian en tia mallarßega vojo! Ãu ¤ie en okazis arkeologiaj esploroj. Estis granda fosa¢o, kaj ¤ie sur la la mondo oni plej freneze Ùoforas en la montoj, mi scivolas?.. tero kuÙis pecoj de argilaj potoj kaj ostoj. La arkeologo estis Post iom da tempo mi denove malfermas la okulojn, rigardas parolema kaj volonte klarigis, ke la elfosa¢oj, plej verÙajne, flanken kaj vidas kelkcentmetrojn da… aero! Mi pli insiste venas de la 14-a jarcento. Sudako Ùanßis la nomon kaj la ripetas: "Malrapidu!" La Ùoforo sincere miras pri mia nervoze- "posedantojn" multegajn fojojn: grekoj, turkoj, ßenovanoj, co: "Sed mi Ùoforas tute malrapide! Pluvis hodiaª, la vojo rusoj, tataroj… La historion de Sudako eblas sekvi per histo- estas malseka, pro tio ne eblas rapide Ùofori". Mi mense rio de unusola templo en la fortika¢o. Originale ßi estis kon- dankas Dion pro la pluvo kaj decidas denove fermi la okulojn struita en la Mezepoko kiel moskeo, poste detruita, kaj poste ßis la plena halto. Post kelka plia tempo da "purgatorio" ni ßi estis uzata kiel kristana (greka) preßejo. Ïenovanoj, kiuj estas en… Paradizo! La Ùoforo donas kelkajn vojklarigojn, konkeris la urbon poste, transformis ßin en katolikan preß- diras, ke "esti apude kaj ne viziti Paradizon estas simple ejon, sed, post vica konkero fare de turkoj, ßi denove farißis peko", deziras bonan vojaßon kaj forveturas. moskeo. Kaj e¤ post tio ßi multfoje Ùanßis la aspekton: estis La vorto "Paradizo" ne estas nur bela vorto. Tiun nomon tie ortodoksa milita preßejo, germana preßejo, armen-katolika donis al ßi grekoj, mirigitaj de ßia beleco (ili vivis ¤i tie de la oka preßejo… Post longaj kaj interesaj klarigoj la arkeologo per- jarcento). La oficiala nomo nun, kompreneble, estas alia — mesis al ni preni pecon de la potoj — kion ni volonte faris! Mi Novij Svet, t.e. Nova Lumo, sed la malnova vorto "Paradizo" tre Ùatas rigardi ¤i tiun pecon de argilo kaj imagi, kiel aspekt- trovißas jen tie, jen aliloke: sur la Ùildoj por plaßoj, kafejoj ktp. is tio, kio ßi estis originale, ankaª imagi tiujn, kiuj uzis ßin… Same kiel ¤iuj aliaj turismaj lokoj en Krimeo (Ukrainio), Novij Svet vivas "de somero al somero": somere ßia loßantaro Sur la fotoj: 1. Sunsubiro en Sudako. 2. Mezepoka (ßenova) kelkdekoble kreskas, kaj vintron ßi iel travivas. La maro alport- fortika¢o en Sudako. 3. Vida¢o de Sudako el la fortika¢o. as al ßi monon kaj bonfarton: somere pro multaj turistoj (tamen, ne tiel multaj kiel en aliaj lokoj de Krimeo). Sed ankaª La redakcio esprimas koran dankon al ¤iuj organizantoj de la kon- en la tempo "neturista" la maro alportas monon, kaj ¤i-foje, ferenco pri la administra reformo de Ukrainio, unuavice CURE tute laªvorte: fojfoje ßi al¢etas borden juvela¢ojn kaj — tute seri- (Center for Ukrainian Reform Education), dank' al kiu ni povis vojaßi oze — monon, perditan aª intence ¢etitan en la maron somere. al Krimeo. Je nia dispono estis nur kelkaj horoj, kiujn ni kun peno "eltran¤is" el la densega programo de konferenco pri admi- nistra reformo de Ukrainio — ßi okazis en "apud-paradiza" urbeto Sudako. Dum tiu tempo necesis trairi — aª, pli ßuste, trakuri la padon de GOLICIN kaj a¤eti por donacoj famegan lokan ¤ampanon. Efektive, la nomo Novij Svet aperis dank' al ¤ampano. Laª legendo, la caro post trinkado de la loka ¤ampano diris, ke li vidas ¤ion "en nova lumo", t.e. tute alie. La ¤ampan-fabriko estis fondita en malproks- ima 1878 de rusa nobelo — princo GOLICIN. Malsimile al la vinoj, la pado de GOLICIN ne estas vaste kon- ata. Laª legendo, li trairis ßin ¤iutage, kaj pro tio vivis longe kaj sane. Iuj diras, ke estas li, kiu efektive faris la padon. Aliaj asertas, ke ßi estis farita en la frua mezepoko, aª e¤ pli frue, kaj GOLICIN nur riparis ßin. Sed — kiel ajn estas, ¤iuj lokanoj konsentas, ke ßi estas kuraca. Mallarßa, neunueca, gvidanta jen krute supren, jen malsupren, fojfoje ßi videblas nur kiel mokturmenta linio ie sur la horizonto… Sed — kiel bela! La