Colofon Inhoud

De Steltkluut Steltkluut Uitgave van Natuurbeschermingsvereni- In de schijnwerper / Natuurwerkdag 2 ging “De Steltkluut” verschijnt 4x per jaar. Overname is toegestaan, mits bronvermel- Voorjaars en Najaarsvergadering 3 ding. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de Foutje / Kennismakingsavond 4 inhoud van hun artikelen. Waarnemingen / Birdwatch 2011 5-7 Contributie 2011 Vogeltrek 8-9 € 20,00 contributie, en andere betalingen te voldoen door overmaking t.n.v. Bossen in Oost Zeeuws-Vlaanderen 10-12 colofon / inhoud Natuurbeschermingsvereniging Slakken in de Hedwigepolder 13-14 De Steltkluut, Terneuzen Rabo Axel/ Terneuzen IVN en De Steltkluut 15 rek.no: 13.66.05.540 Agenda 16-17 Voor België: PCR: 000-1666970-25 t Stekkertje Adresgegevens: Pissebedden 1 Postbus 319, 4530 AH Terneuzen www.steltkluut.nl Vliegenzwam / Oorworm 2 [email protected] Een plantje meer of minder ... 3 Blaadjes in de herfst 4-5 Contactadressen Werkgroepen Leuke waarneming 5 Planologie Muizenkamp 6 A. Paauwe De Vlaamse Gaaien 7 G.v.d. Nissestraat 48, 4532 AE Zaamslag Vogels Bestuur: A. Wieland A. Paauwe, voorzitter Liniestraat 13, 4561 ZS [email protected] 0114-317026 L. Calle, secretaris Landschapsbeheer / Bomen [email protected] L. Calle W. Wisse, penningmeester Walstraat 7, 4531 ED Terneuzen [email protected] 0115-617416 Leden Planten K. Rijk, R. Goossens, P. Maas R. Kregting Rembrandtlaan 11, 4532 HP Terneuzen 0115-617004 Redactie: [email protected] Insecten J. de Bakker Website: [email protected] Past. Willemsstraat 5, 4586 AJ H. Hamelinck 0114-690482 Jeugd van 6 tot 12 jaar Excursies: [email protected] M. Spruyt Notendijksepad 2, 4583 SZ Verenigingsruimte: 0114-314280 Walstraat 7, 4531 ED Terneuzen Jeugd van 12 tot 16 jaar 0115-61 74 16 S. Dobbelaar openingstijden: woensdag 10:30-17:00 uur Walstraat 7, 4531 ED Terneuzen zaterdag 10:30-16:00 uur 0115-617416 Jeugd vanaf 16 jaar B. van der Maas, ISSN 1875-1385 Julianastraat 24, 4581 AP Vogelwaarde

06-10755586 Uiterste inleverdatum voor de kopij: 01-11-2011 Design 2D Digital Elisabeth Hoek- & Layout: Ontwerp 2011 1

De Steltkluut De 2 schijnwerper

Foto: Bas in zijn element - Luciën Calle de praktijk. de praktijk. in tegen beetje een nog toe nu tot valt Dat wildeveelwas hijovertuigd. Hij buiten zijn. dag open een na En gehoord. hiervan hij had Gaaien, Vlaamse De Steltkluut, De van Op een landgoed in Velp. Via de jeugdgroep heer aan de Hogeschool Van Hall Larenstein. die meewerkt, krijgt een versnapering en we er wordt tot in de namiddag gewerkt. Iedereen en uur 10.00 om opgestart overal wordt Er Maat de Bas gehoord. nooit nog ik had Altena Van Terneuzen • Hulst • • teiten georganiseerd. Ukuntaandeslagin: nog allerlei extra educatieve en leuke - activi werken. Daarnaast worden er op veel plaatsen in eens heeft, een dagje in de natuur mee kan zin daar die iedereen dat is bedoeling De pakt. werkzaamheden in de natuur worden aange- soorten verschillende veel er waarbij locaties, Zeeuws-Vlaanderen zijn er tenminste 3 werk Oost Neder In plaats.weer natuurwerkdag de land heel in vindt november 5 zaterdag Op Zaterdag 5 november deMaat Bas -zijntoewijding -denatuur werk, veelwerk, educatieve enspeelseelementen) Zoutestraat 65) plantenkas Sterredreef 50) verzamelen vlindertuin, de op de Liniedijk, verzamelen op Het Jagertje, (20) Het bij woont Tragel Jagertje Kinderboerderij er. Hij (werken (werken doet Bos- in (knotten in het en het Natuurbe bos en bos en bos- en in - - -

[email protected]. graag even aanmelden op: ergwelkom. willen meehelpen, die Mensen in vrijwilligers veel ook van hulp zeker de is Terneuzen en plaatsen diverse de Op Terneuzen, 4Ambachten enDe uitAxel. uit Doormangroep en Hubertus EOS Hulst, Jagertje Het , Canisiusgroep Scoutinggroepen de handen uit de mouwen: volgendestekende waarschijnlijk Daarnaast mee. ook hier doen Boomhut De speelbos Natuur en in Terneuzen. Kinderboerderij De werken Gaaien en Stekkertjes De aanwezig. Zeeuws-Vlaanderen Oost in werkplekken alle op is Steltkluut De natuurwerkdag.nl. www. op opgeven tevoren van ruim Liefst mee! doe en vrienden of ouders kinderen, met liefst dan, kom tijd, en zin u heeft Dus beheer ondersteunt de activiteiten. Landschaps- of Stichting zorgen. te chocomel koffie voor plaatsten alle op proberen probleem.”een behoorlijk wel is “Dat Clinge. in bos het in bestrijden exotenvooral gedaan, Landschap Zeeuwse Het bij jaar dit hij heeft vakantiewerk Zijn vindt eigenlijkmeeronkruid. ‘t vader Zijn vlinders. de voor Speciaal huis. het achter tuin stukje eigen een heeft Hij foto’s. Clingehadhijonlangs970vlinders. In inventariseren, vangen, onderzoek: aan doen mee hij kan heeft, lichtval eigen een ook hij Nu gaan doen, bijvoorbeeld met nachtvlinders. te meer wat toekomst de in plan van is Hij is. aanwezig kennis veel elkaar bij allen zijn met er omdat aan spreektBas Steltkluut De de nachtvlinders. bijvoorbeeld voor Ideaal hakhout. stuk een en poel een meer onder is Er beheersplan. een met werken Ze Axel. in bos stukje een 2005 sinds hij de heeft Met Gaaien Vlaamse mocht evenHij meehelpenenwas verkocht. geknot. bomen er werden deur de voor hem Bij In In 2003 kwam Bas in contact met De Steltkluut. schapsbeheer doen. vak. Zijn breed stage wil hij dan onder andere bij Land- heel een doen, gaan techniek In het derde jaar wil hij natuur- en landschaps- richt gebiedenin. beheersplannen, maakt onderzoek, er doet Hij Natuurwerkdag RobKregting - -

2011 Het verslag van de vorige vergadering wordt

25 vlinderwerkgroep de bestond onlangs * * er staat een webcam op de watertoren van

Rond • Pauze • Rondvraag • verslagen werkgroepen Korte 2011 • Begroting 2012 • Mededelingen • Welkom • Agenda: Plaats: Tijd: Datum: NajaarsvergaderingUitnodiging De HalleAxel d.d. 19april2011 Voorjaarsvergadering De Steltkluut in * Adri doeteenaantal mededelingen: Na de pauze volgt het huishoudelijke gedeelte. nemen. en zegt de aanbevelingen ter harte te zullen De wethouder neemt het rapport in ontvangst diehetecht nodighebben. die soorten, voor nestkasten van aanbrengen het van meer natuurvriendelijke oevers en het stimuleren snoeien, rigoureus meer minder slopen, parkjes, het bij ook vogels de voor en nestgelegenheid bij nieuwbouw, aandacht groenstroken met houden te rekening meer Frank van Hulle. Als aanbevelingen noemt hij wethouder aan aan rapport het vervolgens biedt en Zaamslag / Biervliet / stadsvogeltellingTerneuzen de Vogelwerkgroep de Alex presenteert VoorpauzeWielandnamens de Aanwezig: leden het bestuurentwaalf reputatie opgebouwd als insectenfotograaf. als opgebouwd reputatie Albert de Wilde heeft in Nederland een grote vlinder gekregen, waarmeegefeliciteerd.vlinder gekregen, gewijd. Joop de Bakker heeft gewijd.een gouden heeft Joop de Bakker jaar. Er is een succesvolle bijeenkomst aan Axel voor publiciteit. Goede slechtvalken. voor eneentoegangsweg. kinderen afgewerkt worden, zoals een voorziening een zoals worden, afgewerkt opend. Er moeten nog wel een aantal zaken ge- is GrootEiland het bij vogelkijkhut de Insecten fotografie deInsecten met Albert Wilde Cultureel centrum deHalle, Axel 19.00 uur 19decemberMaandag 20.00 uur: napauze programma:

wingebieden bijClingeenSint Jansteen. water de van beheerplan nieuwe het over AfsluitendLuciënhoudt presentatieCalle een

* De Steltkluut samen heeft met ‘t Duumpje * de natuurmarkt van dit jaar is 14 mei in de * de relatie metdeStekkertjes. over Zo & Natuur en Boomhut De speelbos het de met komen overleg er Tevensmoet

* * * de orde. Bij de rondvraag komen diverse punten aan het nieuwe lid. wordt Neve Edward lid, jaar een nog blijft Dorselaar van Toon kascommissie. de aan dankzeggingonder jaarrekening2010, de Ook vastgesteld. vanavond te gastte hebben. Wevereerdzijn Zeeuwse dezetopfotograaf getoond. avond deze op facetten zijn al in insecten de van schoonheid de wordt mee zijn steeds van uitmuntende kwaliteit, daar foto’s De Braakman. De in gemaakt oa. zijn tuurvriendelijk beheerd na- wordt. Andere foto’s vanzelfsprekend die achtertuin, zijn in gemaakt is fotocollectie grote immens zijn ongewervelden zoals spinnen. Het gros van groepen andere aantal een naast aanpakt, insectengroepen alle Albert dat is daarbij vanaf de plaat te determineren. Opmerkelijk proberen daarna en vastleggen, beeld op Insecten niet vangen, maar zo goed mogelijk tevoren benaderd. polder. De Steltkluut is daarover niet van niet daarover is Steltkluut De polder. Hedwighe- de inzake standpuntwijziging een brief naar de ZMf gestuurd over hun over gestuurd ZMf de naar brief een Baeckermat. pakken. websitede Adri actueel. niet is dat zal op- voor niet-leden? Komt het bestuur op terug. men lid worden. Eigen bijdrage bij excursies kennismaken, bij een volgende keer moet voor niet-leden? Ze mogen een keer komen zijn excursies van de Stekkertjes ook bedoeld via Luciën naarHetZeeuwse Landschap. waarnemingen van paddenstoelen kunnen veel meikevers momenteel. - -

3 DeDe SteltkluutSteltkluut niet vergeten !

Steltkluut De veldwaarneming 5

(6) bij bij bij bij bij en op op (JK) MH, (BV) (JK), max. (MJ), VLVS (AH). TELM (1) (1) (1) (1) (1) 1-5 Kloos- er BN (RR) binnen- BZ (1) bij (MC), bij Visarend op 1-5 MaC, Verder VLVS in Terneuzen 10-4 28-4 meldingen Meldingen 22-4 (18) 24-4 : Rotganzen 5-4 BN (1) bij op (6) 22 bij op op MC, Op in Terneuzen 2-4 op Wespendieven (LvB), op 3-6 op 3-6 op Eider Op (1) 9-5 (RD). van 2 verbleven en (1) Philippine bij Ruigpootbuizerd (KV). Terneuzen (1) 23-5 BN liefst (PM), (EM), op (HC, 2-4 AP (LB), Wulfsdijkpolder bij (1) De (HC). op bij (MJ) Krooneenden bij GE opmerkelijke en overvliegend 25-6 Bij Op 10-4 en (3) Maar BZ 2-5 en (2) (EM,LB,YP,MC). aantallen: Kleine Zilverreiger is na (LB). 10-5 op bij Op VLVS GE Een (HH) op Riet oost en meldingen AP (FT). op (1) 3 10-5 (1) Zuiddorpe Philippine waargenomen. de 1 bij bij waargenomen. (HC), (HB) (BV), Wulfsdijkpolder bij naar 3-7 (BV). bij tot TELM bij (1) Zomertaling was dit voorjaar te gemelde 1 7-4 16-4 Havik blijven schaars ondanks de keer en BN op (8) nabij . Wouw Rode bij (1) (1) vestigen. keer 1-5 (HC,AW,MB,EL). (BVB,BV,HM) 3 5-5 De op op en 3 Canisvliet (1) gemeld, (2) 27-4 BN 7-5 7-4 Riet 6-4 BN op van bij het Canisvliet. De 2 echte winters schaarser dan daarvoor. De grootste en op (BVB,BV,HM). TELM Terneuzen Op 4-4 verbleven 2 (LB). PD, KVV).PD, Het bleek een projectvogel te zijn uit Zwitserland die even een uitstapje naar later dagen Enkele gemaakt. had Nederland heel Toch Zwitserland. in terug weer al hij zat erg bijzonder voor Zeeuws Vlaanderen. HC bedankt voor de nadere info. De werd en die deze winter veel gezien werd is in april nog zien 1 3-5 terzande landse waarneming van een van waarneming landse het Kanaal Gent naar van Roofvogels tot en met Sterns: Een jonge Lammergier werd op 13-6 waargenomen bij 2 (LC), 1-5 zijn de van (MC) bij de op van van de verwachting dat ze zich in Vlaanderen Zeeuws zullen op

- - bij (2) (3) BZ, met Over TELM Ooie 2-5 (19) en 22-4 werden AP, Ver op (JB). , Div.wrns tot Koereiger (CS), (PM). (1) 19-4 (LB), , VLVS Groot Axel BN Purperreigers TELM, Telpost BN op 10-4 in (max.1-3) bij in Op (1) (6) (1) Koewacht Paulinaschor 5-5 24-4 BN, Braakman-Zuid groepen: 24-4 bij het en op , Hoogwatertelling Saeftinghe (1) op voorjaar. TELH, Autriche Polder en dit LWT 18-4 (BVB) grootste (BVB), grofweg De (AW) Zilverreigers Grote Roerdomp van MB op 19-4 in VLVS. gezien TELM TELM In onderstaand overzicht zijn alleen bij- vermeld. vogels van waarnemingen zondere Meldingen die na 5-7-2011 werden - ont overzicht onderstaand in niet zijn vangen verwerkt. Marcel Capello wordt bedankt voor het beoordelen van de inhoud van dit artikel en van het opmerkingen geven en aanvullingen. Zeeuws-Vlaanderen Oost en Midden Regio: (vanaf Hulst vaars werden vanaf 1-4 gezien door wrns. div. vloog op 1-6 Vogel een de Grote (MC). op Saeftinghe). Nieuwe meldingen: Nieuwe kunt meldingen u sturen naar [email protected]. De voorkeur gaat uit naar www.waarneming.nl. Bij de waarnemingen registratie via indien mogelijk vermelden: datum, aantal, leeftijd, geslacht, ter plaatse of overtrekkend en dergelijke. Gebruikte afkortingen: Laagwatertelling Saeftinghe HWT, Diverse waarnemers Braakman-Noord = Telpost Margarethapolder ’t Hellegat dronken Land van Saeftinghe PS. Eiland GE, Paulinaschor Futen tot en met eenden: 1 melding van een Enkele, meest trekkende, zijn op diverse plaatsen gezien waarnemers. door Vooral in de diverse Braakman en bij op (BVB,BV), Waarnemingen 1-4-2011 t/m 30-6-2011 30-6-2011 t/m 1-4-2011 Waarnemingen 2011

- Ganzen- en Zwanen tellingen tellingen Ganzen- en Zwanen in SaeftingheHoog- en laagwatertellingen VRS Saeftinghe Ringonderzoek Midwintertelling Roofvogelonderzoek inventarisaties Weidevogel Broedvogelonderzoek Stadsvogels onderzoek en Steenuilen Kerkuilen- Trektellen Deelname aan landelijke projecten zoals: Jaar van de …. Waarin jaarlijks een andere soort komt. aan de orde vogel plaatsvinden zal kennismakingsavond Deze Bezoe het in 2011 oktober 20 donderdag op kerscentrum Saeftinghe te Emmadorp. De is 19.30 uur . aanvang is via email: informatie Nadere [email protected] op te vragen bij Vroegindeweij Bram aan [email protected]. Een tweede mogelijkheid is er één op te halen verenigingsruimte. bij de Adres: Walstraat 7, Terneuzen. Terneuzen. U kunt daar terecht op - woens dag van 10.30-17.00 en op 10.30-16.00 uur. zaterdag van

- Nederland, Nederland, een kennismakingsavond voor nieuwe enthousiaste vogelaars en vogelaars die meer willen weten over de SOVON pro geïnteresseerden te prikkelen om hun kennis te vergroten en mee te gaan draaien met één of meerdere projecten van de - vogel werkgroep. De presentatie worden zal door een deskundige van verzorgd SOVON. Tijdens deze avond zullen van onze - vogel werkgroep coördinatoren van de - verschil lende disciplines aanwezig zijn om vragen te beantwoorden die betrekking hebben op het werk van de vogelwerkgroep. Onze vogelwerkgroep heeft een groot scala aan mogelijkheden om deel te nemen aan één of zoals: of onderzoeksprojecten, tel- meerdere Dit najaar organiseert “De vogelwerkgroep Steltkluut”, samen met SOVON vogelonderzoek jecten. Veel beginnende vogelaars hebben plezier in vogels kijken, maar staan nog soms wat huiverig tegenover telprojecten. Speciaal voor deze groep organiseren we deze avond, waarbij wordt ingegaan op de mogelijkheden en eventueel het van volgen een cursus, maar meedraaien veld in met ervaren het vogelaars behoort zeker tot de mogelijkheden. Doel is om potentieel Kennismakingsavond voor nieuwe nieuwe voor Kennismakingsavond vogelaars Foutief zomerexemplaar ontvangen? zomerexemplaar Foutief Tijdens het invouwen van de zomereditie van De Steltkluut is het mis een enkele gegaan, keer waarvoor excuses. zo’n Mocht foutief exemplaar u ontvangen hebben en stelt u prijs op een geef dan via goede email uw adresgegevens door uitvoering,

iets voor jou ? De Steltkluut 4

Steltkluut De Birdwatch 2011 Birdwatch 17

K L. E. A. A. HC

LB). van (JS), Jeu- Leys (RR), (ED), (HB), (TV), .Hes- Maat Erker (BvB), - Tram (JK), G zag (YP), K

(H), M. d. (HM), R. J. Vledder Bun Castelijns B. Bokkelaar Zuiddorpe (AvdW), (WdS, K.

(EL), 13-4

Simons (GJ), J. H. H. .Kolijn (IdH), (FT), bij Zwarte Zwaan Zwarte Vochten

J Pieters (WD), Remijnse Op

(PM), Dieleman meldingen Wiel T. Lam Y. (2) R.

(LB), 2 E. Kleine Canadese (PM), Molenaar (MB), Hoekstein Jager E. Broekhoven vd (MC), (SvdV), (HB). (MK),

1-4 Hartog H. v.

Maas (1) A. M. aanwezig (HN), (KVV), (LB). P. (JL), Bert Broekhoven van Tombeur (LPU), B. (RD), de Op Buise

Ducheine Hulst (MaC), F. I.

Bekaert 26-4 (EM), (BV), in M. (HH), Capello

Veeken W. (ML), Punt L. (TZ). Zeegers T. op Labeij Knipping (2)

(SG), (Mbo), L. M. Nijskens Schuurmans vd J. is Vlietland d’Hondt (WdS), (RB), M. .Hiel en Griete) Terneuzen P. (PD), H. (SB), S. 22-4 R.

Matthijs H Castelijns (LP), . 1 Zwartbuikzandhoen. (LC), Lieman Bolck (KK), Gobin E. .Vliet op

(MJ), waargenomen (ER), Smet (EN), M. K M. S. M. (JT), en (AH),

(KH), ‘t Hellegat (bij gemaal Kampen) ‘t Hellegat Huub Bun Contactpersoon email: [email protected] Margarethapolder Telpost Contactpersoon BertContactpersoon Broekhoven van email: [email protected] Mandarijneend. d. Overslag Baeten Calle Bahamapijlstaart Brouwer Vroegindeweij Dhaluin 2. 3. (tussen Wilt u meer informatie dan kunt u een van de contactpersonen benaderen voor meer inlichtingen. De telresultaten kunt u of www.trektellen.nl raadplegen via http://telpostmargarethapolder.jouwweb.nl Gans Bij de Exoten: Bij Westdorpe was tussen 9-4 en 23-4 1 (RE) (AW)., Wieland (GL), in BN een een BN in op 4-4 (LB). bij Koewacht is waargenomen Hieronder volgen de namen van de mensen, van wie ik gegevens heb verwerkt in - boven De afkortingenstaande. verwerkt. zijn in de tekst S. rissen .Kuiper B. sel P. (JB), (KV), (BdM), Hol (RE), (HC), L. Neve per R. Roels Platteau W.

- 1 2 bij en bij en (1) de LP, (1) 8-5 van 10-4 (Div. 23-4 VLVS RB). Kreek (1) (1) LB, AvdW, Ook Cetti’s Cetti’s op van in IJsgors 29-4 19-5 Sprink (MC) zeldzame LB, (MB), e Europes 7-5 (HB), Philippine De (1) (HB, 10-6 De tussen Meijer (LC), (HB). Graszanger bij Zwartenhoek AvdW, (1) Op Paulinapolder 1-2 tussen VLVS de Kleine Barmsijs (2) bij 21-4 (HB). Otheense van (BV), (AvdW, bij (BVB,GJ), (AW). (BVB), bij GE (1) SvdV, Terneuzen op de (1) waarneming 28-6 (1) voor GE bij BN (1) VLVS tegenwoordig bij TELM Zaamslag bij (PS, de Eiland 13-6 op Kruisbek. bij is in in Zandberg zijn weinig weinig Baardmannen zijn 25-5 bij (MB), (1) Een bij gehoord (1) Bonte Bonte Vliegenvanger en tot bij Kreek 20-4 (1) (1) Kloosterzande bij was (1) (5) Nieuw-Namen (1) op VLVS locaties (1) PM). 9-4 (1) (MC). 19-4 (LC) in 3 Op VLVS 6-6 bij bij en 23-4 2-4 8-5 keren 12-6 TZ, 27-6 7-5 (2) Op op Snor is Deschaarser. waarnemingen; (HB). VLVS (1) op Op 13-5 (1-4) tot 21-4 GJ, op (BVB) Otheense en Bijzonder (LB), periode Slechts (JK), LB, 19-4 tot 9-4 diverse 25-5 voorjaar. de BN 17-6 Terneuzen Kijkhut Saeftinghe Land van Kerkhoven van Walter Contactpersoon email: [email protected] de

Op zondag 2 oktober wordt de Euro Birdwatch Euro de wordt oktober 2 zondag Op weer gehouden. In heel Nederland maar ook daarbuiten worden dan gelijktijdig vogels geteld. Ook de Vogelwerkgroep Steltkluut jong doet Iedereen, en mee. oud, van De is van harte welkom. Kennis van vogels is niet noodzakelijk. Op elke post zal starten 7.30. om We zijn. een aanwezig vogelaar ervaren Als u komt, is het verstandig wat eten drinken en mee te nemen, evenals een kijker en warme kleding. Op de dijk kan het frisjes zijn. op 3 locaties. tellen We 1. (EN). Uitnodiging voor de Euro Birdwatch 2011 2011 Birdwatch Euro de Uitnodiging voor periode (BVB), (1) dit 4-5 wrns) haanzanger een semi-rietvogel heeft het dit jaar opvallend goed gedaan in onze regio. Het geschatte aantal gemelde territoria 30-40. De is van VLVS (SvdV), bij Axel LB), Zanger is op slechts 1 plaats waargenomen. In (MC, Grote Grote Karekiet melding van de bij gemeld. 6-6 en GL). In Terneuzen zag MC een GL). Terneuzen In op 9-6. 2 meldingen van de schaarse schaarse de van meldingen 2 9-6. op Kanarie. op Roodmus door KH bij de Hertogin Hedwi- de van melding 1 22-6. op gepolder op 2-4 in meldingen voor de (MC). Vogelwaarde

2011

Foto: Krombekstrandlopers, Lesbos, Bert van Broekhoven van Bert Lesbos, Krombekstrandlopers, Foto: Foto: Kleine Strandlopers, Lesbos, Bert van Broekhoven van Bert Lesbos, Strandlopers, Kleine Foto:

1 in bij en de de (1) op BN tot 70), een (73) (KK). (LB), 27-6 15-5 (1) bleek bij 1-5 Kleine Namen van van BN (LB), 10-4 op op prachtig 19-5 van 1-5 (1) , IJsvogel Canisvliet zeldzame 1-5 Slechts op (max. bij en De tot bij op de De aanwezig (1) Nieuw 1-5 (EM), AP 26). Braamsluiper Kloosterzande Kloosterzande Kloosterzande Tussen Canisvliet (1) 5-5 bij 1-5 (WdS) op van 2-5 melding zijn: gezien (GL). bij bij De meldingen (1) meldingen (LB), (HB). AP 30-6 van op Regenwulpen (BVB,HB). op (max. de 3 (1) (1) 3 Nieuwemolen Paal locaties is bij GE op en werd 11-4 (BVB,HM,BV). (AW,ER), was 2-6 bij Bokje op 29-4 door LB 8-6 bij TELM (2) Kreek en TELM top op (LB). (EL) (1) (1) BN op (1) bij op Nieuwemolen periode meldingen uniek (IdH), Beflijsters gezien in de periode (LB,MC). en De TELM 14-5 3 (AW) (1) bij Velduil en bij de 29-4 17-6 AP Nachtegaal is 3 keer gehoord of op 10) Clinge bij in Stern: Vlaamse Hoek Hengstdijk(HB). Bosruiters in leuke aantallen gezien (1) De 1-5 25-4 op Op bij (HC) bij Jansteen de Clinge en Slechts 6 Landelijk op en Kleine Strandlopers tot 19-4 (max. voorjaar. (1) (HC), St (LB). 29-5 (HC), BN bij bij Temmincks Strandloper: Temmincks (EL,Mbo), de dag dat ze massaal in heel doortrokken.is Vermeldenswaard het hoge Nederland aantal overtrekkende op bij de Vlaamse Kreek. 2 meldingen van de Noordse (1) van van melding van het (1) BN op max (HB) BN 27-6 zijn AP bij (RR). Witwangstern dit (LB). die nog niet zo lang geleden nog vrij algemeen vrij nog geleden lang zo niet nog die was wordt steeds minder gehoord. In deze (HB) (HB), Dit voorjaar zijn 9-4 door MC bij Terneuzen. bij MC door GierzwaluwSiberische Indien geaccepteerd, zou het een nieuwe De betekenen. Nederland voor soort Bonte Specht werd slechts 1 keer gehoord bij BZ zingende gezien. Rouwkwikstaart, 1-5

- bij bij bij bij bij bij bij de (1) (1) BZ op op op 5-5 een (SB), 25-5 20-4 in (PM), Hulst (1) (1) (1) bij (6) (1) (2) (1) op (JT), AP 22-4 (FT), op 19-4 op bij BN (1) (LPU,SG), 8-5 9-4 21-5 (MJ), wordende VLVS op Zuiddorpe ontvangen. bij meldingen 24-6 29-5 op (1) 23-4 16-5 (TV), bij op op op Hoek Vogelwaarde (PM), bij Kloosterzande bij 22-4 Axel op jaar op De (1) op VLVS op (HB), 23-4 bij bij (HC), bij VLVS (AvdW), in op bij (1) (1) en Canisvliet (AW), Axel (1) (1) op (1) vorig (AvdW) Vogelwaarde 21-4 schaarser bij verbleef (LB). (2) BN (1) , ze werden werden ze , Kwartels bij bij 3-5 Kraanvogel is gezien (BVB), (ED) 29-5 Clinge (1) waren er waren Wouw Zwarte op (LB,AvdW), (AvdW), (AW), bij dan (1) (1) (GJ), meldingen: 18-4 23-4 7-5 12-5 Clinge 16-4 13-5 op De bij (LC,SvdV), Steltkluten zijn gezien bij de op GE steeds (1) op op De (12) 2 op op bij 22-4 Op Hoek TELM (1) en 22-4 bij Hulst 23-5 en De van en (1) op Vogelwaarde VLVS (AvdW), bij (1) 15-4 op bij (WD), bij wrns). op Heikant (ED). (EM), (PM), 22-4 12-5 Ook bij (1) (4) op BVB) (1) (AW). bij (1) 28-4 (LB), 16-5 op (div Vogelwaarde BN (HC), Hulst (BVB,BV), (AvdW) (BV), Op (1) meldingen BV, (1) op HC). op 8-5 (JK), 21-4 23-5 bij bij 22-4 bij BN Axel

meer Hulst (EM, (LB), Ik denk dat dit een gevolg is van het meer gaan registreren van de waarnemingen op waarneming.nl. op Heikant BN Terneuzen TELM Terneuzen Strandplevier werd slechts op 3 locaties waargenomen. (1) bij 23-4 (HB). TELM (1) op (LB), GE (AvdW) en op 5-6 (1) bij tot Duiven en met gorzen: veel Opvallend van jaar dit meldingen op maar liefst 18 verschillende locaties ge op hoord periode 16-4 tot 29-6 tot max. 8 nabij Terneuzen nabij 8 max. tot 29-6 periodetot 16-4 (HM, Krombekstrandloper (1) 19-4 bij Koewacht op (BdM), Foto: Steltkluut, de Blikken, Bert van Broekhoven van Bert Blikken, de Steltkluut, Foto:

veldwaarneming De Steltkluut 16

Steltkluut De jaarlijks spektakel jaarlijks 9

- Bert Broekhoven van Sneeuwtrek mogelijk zolang vertrek het die soorten zijn Er uitstellen en op het moment dat het echt te te echt het dat moment het op en uitstellen sneeuwval, hevige na vooral is dat wordt, bar pas weg trekken. Voorbeelden daarvan zijn Wulpen, Kieviten, Veldleeuweriken, Krams- eens er Let Ganzen. en Koperwieken vogels, op; als er in het najaar enkele dagen hevige daardoor voedsel het en geweest sneeuwvalis niet meer bereikbaar is, dan trekken genoemde vogels massaal door. Tijdens de afgelopen twee koude winters was dit gedrag duidelijk waarneembaar. Telposten In Nederland worden het gehele jaar door Hierdoor telposten. op uitgevoerd tellingen krijgen we een steeds beter beeld van wanneer soortenwelke aankomen in en het voorjaar in het najaar vertrekken. De telpost op Breskens vlakbij de vuurtoren, aan de Panoramaweg, is tot ver buiten Nederland name bekend. in Met het voorjaar zijn er dagen dat meer er dan honderd fanatieke vogelaars op aanschouwen. te vogeltrek de om staan dijk de Vooral de eerste week van mei is favoriet. Op die dagen, vooral als de wind worden oost regelmatig meer dan honderd is, ver schillende soorten waargenomen. Op onze telpost bij de Margarethapolder aantallen We tellen aanmerkelijk elke lager. zijn de zondag vanaf zonsopgang tot enkele uren daarna. Als u geïnteresseerd bent om een keertje mee te komen tellen, dan van harte bent welkom. De telpost vindt u op de u en de Griete. Terneuzen Scheldedijk tussen Websites informatie u kunt websites onderstaande Op vinden over de vogeltrek: vinden over www.trektellen.nl www.vogelbescherming.nl http://telpostmargarethapolder.jouwweb.nl

om 300-350) jaar (vorig Saeftinghe in

Eind Eind 2010 was er ook massale trek van de Vink. Heel opvallend was dat we er hier in Zeeuws Vlaanderen niet veel van hebben name met aantallen, de Toen meegekregen. Nederland van oosten en binnenland het in hoog waren, moesten wij het doen met trekken. te door daarna in september enkele honderden. De wind, die toen dagen- toen die wind, De honderden. enkele lang uit het noorden bleef waaien, was een mogelijke oorzaak. Trek van Roofvogels is in het algemeen wat later op de dag waar te nemen, als het wat warmer wordt en er thermiek is. Lepelaars vertrekken vanaf half september uit Nederland. Afgelopen najaar we hebben op de telpost Margarethapolder op 17 september een topdag gehad met liefst 187 maar langstrekkende Lepelaars in drie heel voor dagrecords van lijst de Op tijd. uur Nederland staan we daarmee op de vierde plaats. Lepelaars verzamelen zich vanaf juli o.a. Foto: Lepelaar met kleurringen, Margarethapolder, Bert van Broekhoven van Bert Margarethapolder, kleurringen, met Lepelaar Foto:

2011 Foto: Aalscholvers, Margarethapolder, Bert van Broekhoven van Bert Margarethapolder, Aalscholvers, Foto:

- -

381.290 en de vogeltjes die wij in en de de winter vogeltjes periode periode aankomen, zijn de aantallen half maart zijn er insectenweinig en zullen de insecteneters er nog niet zijn. Zo rond half maart kan je onder meer de - Boeren Tjiftjaf verwachten. en Omdat Fitis zwaluw, de diverse vogels verspreid over een gere - lan aanmerkelijk voorjaar het in vogels getelde en- in zich trek de als najaar het in dan lager tijd voltrekt. kele weken Zomertrek Wist je dat de vogeltrek het verwachniet - het je zou Injuni loopt? door gehele jaar maar ook dan is er ten, nog waarneembare gaat Daarbij Steltlopers. name met van trek dan om soorten als Witgatje, Groenpoot ruiter, Oeverloper en Regenwulp. en Regenwulp. Oeverloper ruiter, Najaarstrek De vogeltrek van enkele Spreeuw, Vink, soorten, Graspieper zoals en Zanglijster kan in het najaar zeer massaal zijn. Ook in het voorjaar komt dit voor. Zo trokken op Breskens in telpost de op 15-4-2003 in je die roodborstjes De voorbij. Graspiepers de winter in je achtertuin ziet, zijn meestal den, trekken in de winter naar zuidelijker oorden of oosten. zien, komen uit het hoge noorden daarom plaats, nachts ’s vindt trek meeste De ook trekvogels. De exemplaren die hier broe zien we er niet veel van. Het is echter wel goed hoorbaar. Tijdens heldere avonden in bijvoorbeeld van trekroep de je kun oktober de Koperwiek goed horen. Ook hoor je - regel g mati de harde roep van Blauwe Reigers overtrekkende die op die manier contact met elkaar houden. Vinken trekken vooral de eerste week van oktober massaal weg uit Nederland. In het voorjaar komen verspreid over een lange periode weer terug ze en is de trek nauwelijks waarneembaar.

. . - - -

Vogeltrek in Zeeuws-Vlaanderen in Vogeltrek De vogeltrek, een jaarlijks terugkerend spektakel, gaat helaas aan veel mensen te lezers de ik hoop stukje dit Met voorbij. prikkelen om er dit najaar getuige van te zijn. Ik ga proberen enkele aspecten van de vogeltrek kort uiteen te zetten. aantal Een vogels, zoals de Gele Kwikstaart, inmid- zijn Gierzwaluw, de en Koekoek de dels al weer uit ons land vertrokken naar oorden. warmere De belangrijkste reden waarom de vogels uit de broedgebieden weg trekken schaarste en bereikbaarheid van het voedsel is de Het is dus puur een kwestie van overleven. In het voorjaar keren ze terug om te zorgen het nageslacht. voor In hoofdlijnen kunnen we de vogels verdelen betrekkelijke korterond. afstanden over ven Voorbeelden daarvan zijn: Torenvalk, - Win Huismus terkoning, Merel, en Ekster, Zwarte de Kraai.Tot andere groep behoren de trek vogels, zij verplaatsen zich jaarlijks van de broedgebieden naar de overwinteringsge bieden. Een bijzondere groep binnen de trekvogels Voorjaarstrek Elke soort is afhankelijk van bepaald voedsel Dit bepaalt ook in grote mate wanneer de Voor aankomen vogels in de broedgebieden. in twee hoofdgroepen. De betreft de eerste standvogels, de groep naam zwer of plaatse ter blijven zegt en niet trekken zij het al, aankomen laat pas die zomervogels de vormen en ook al weer erg vroeg weg zijn, zoals de Wielewaal, Zomertortel, Bosrietzanger en de Gierzwaluw. Zo komen pas eind Gierzwaluwen april aan en zijn ze eind juli bijna allemaal al weer vertrokken. Dit betekent dat ze een relatief dus. korte werken Hard zorgen. te periode nageslacht voor hebben om Foto: Gierzwaluwen op trek , Terneuzen, Bert van Broekhoven van Bert Terneuzen, , trek op Gierzwaluwen Foto:

jaarlijks spektakel De Steltkluut 8

Steltkluut De jaar van het bos het van jaar

11

bij Koewacht - Luciën Calle Luciën - Koewacht bij Plassaert de van moerasbos het in Elzenhakhout Foto:

- - - Beheerplan HZL HZL SLZ, VOL SLZ, SBB SBB Provincie Geen SLZ, K. Bosjes SLZ, K. Bosjes SLZ, VOL SLZ, SLZ, K. Bosjes Geen Opp. in ha. Opp. Ca. 1.000 Ca. Ca. 1.000 Ca. 6.200 ca. 3.000 ca. 9.000 5.000 10.000 570 750 wel stoven genoemd, waren en en waren genoemd, stoven wel maximaal 80 cm. boven de grond. De de grond. 80 boven cm. maximaal Beheer Recent afgezet Recent Recent afgezet Recent Adequaat Achterstallig Adequaat Onbekend Zwaar achterstallig Zwaar Losgelaten Losgelaten Recent afgezet Recent Achterstallig Divers periodiek gekapt. De bomen werden vaak niet aan de grond afgezet, maar een er “knot” gespaard. Deze werd liep dan steeds weer opnieuw uit, vergelijkbaar met knot zijn waardevol voor oa. mossen, zwammen, insecten ed., terwijl bosplanten profiteren van het periodieke extra licht na Het de hakhout kap. is als traditioneel bosbeheer echter vrijwel geheel verloren gegaan. Aan boomvoeten stobbenvormige nog soms de is nog herkenbaar waar vroeger bossen. dan ook oudere zijn dat hakhoutVaak was. om initiatieven aantal een er zijn Recentelijk de oude beheersvorm weer op te pakken. gaat en bospercelen jonge het betreft Meestal het om kleinere gedeelten. Met enige trots kunnen we melden dat onze eigen knot bomen, maar dan hele en percelen tot tegelijk knotten,ook De van Steltkluut bij het grootste werkgroep deel van deze projecten betrokken projecten is. deze deel van Hoge van de stagiaires STOAS groep Dezelfde school heeft ook geïnventariseerd waar er hakhoutpercelen nieuwe weer en oude nog zijn. Zie onderstaande tabel. aanwezig

- Leeftijd Jong Jong Oud Oud Oud Oud Oud Oud Jong Jong Middel Divers 2010). onderzoek

(SLZ)

Vorm Kleine strook Kleine strook Authentiek Authentiek Authentiek Authentiek Authentiek Authentiek Authentiek Authentiek Kleine strook Kleine strook (Ambrosius Zeeland

Zeeuws-Vlaanderen Gebied Clinge Bos waterwingebied Heikant Wildelanden Heikant Koewacht KarnemelkpolderKoewacht Koewacht KarnemelkpolderKoewacht Koewacht PlassaertKoewacht Axel Groot Eiland Groot Axel Zuiddorpe Restanten bosjes Restanten Zuiddorpe Hulst Het Jagertje Hulst Liniedijk Koewacht, Vennebos Koewacht, Vogelwaarde Hoeve la Salette Hoeve Vogelwaarde Kop Ossenisse divers

Kaart: Bossen rondom Hulst. Rood: ouder dan 150 jaar. Kaart: Hulst. Rood: Bossen rondom ouder dan 150 jaar. jaar. jonger dan 100 groen: Donker 150-100 jaar. Oranje: Hakhout In het verleden werden bosjes vooral eco nomisch benut. Eikenschors te om looien, hout om huiden te stoken en soms ook als graasplek voor vee. Een flink deel werd Landschapsbeheer naar naar de aanwezigheid van oudere bossen in Tabel Tabel 2, Overzicht van hakhoutbossen in Oost Zeeuws-Vlaanderen. HZL: Het Zeeuwse Landschap, Landschapsbeheer Zeeland, SBB: SLZ: Staatsbosbeheer, VOL: Vrijwillige Overeenkomst Landschapselementen, Stichting de eigenaar voert K. kleinen daarvoor bosjes uit en ontvangt SLZ, dan het beheer bosjes: zelf Project een vergoeding. zie verder. Ze Ze legden verschillende historische kaarten over over de actuele, en legden exact vast waar de laatste 150 jaar geweest. onafgebroken Dat bos blijkt is nog op veel aanwezig te plaatsen zijn, al gaat het kleinerestukken. kaart Onderstaande meestal toont om als voorbeeld de omgeving van Hulst. Met verschillende kleuren is de leeftijd van de bossen aangeduid.

2011 Foto: Axelse bos met Bosanemoon - Luciën Calle Luciën - Bosanemoon met bos Axelse Foto:

- 4082 2005 359845 3276 334026 1980-1983 Historie bossenHistorie De Zeeuwse polders zijn nooit rijk aan bos vruchtbare de werd inpoldering Na geweest. gebruikt. landbouw de voor overal bijna klei en overhoekjes wel vroeger ook er zijn Toch geriefbosjes geweest, tenslotte had men ook behoefte aan brandhout. Hoeveel bos er in historische perioden aanwezig daar was, is slechts weinig vinden. te over exacte informatie Een beperkt aantal bossen in onze streek is al organismen bosgebonden veel Omdat oud. heel als ongewervelden en planten slechts een zijn hebben verspreidingsvermogen beperkt is Dan soorten. aan rijker vaak bossen oudere te bossen die om aanwezig tijd meer immers er bereiken en er populaties te vestigen. Heel oude bossen zijn daarom ecologisch van belang en kunnen dienen als bronpopulatie voor deze soorten. Het gaat daarbij niet alleen zo ook zeker bomen, de van leeftijd hoge de om belangrijk is de leeftijd van de bosbodem. Zes studenten van de STOAS Hogeschool deden in 2010 in opdracht van Stichting bestaan uit een hybride dus onnatuurlijke soort: de Canadapopulier. In veel bossen is nauwelijks nog een inheemse boom te vinden. De meeste bossen lijken niet op erg de natuurlijke bosvormen. Een beknopt overzicht van de Zeeuwse natuurlijke bos- vormen wordt gegeven in Calle 2011. Dek zandgebieden zijn ontwaterd, daar de typerende waardoor moerasbossen, inclusief bijbehorende vegetaties van dopheide, ga- zijn verdwenen. gel en veenmossen 1678

279629 - - 1964-1968 1419 260320 1952-1963 Periode Zeeland Totaal Nederland Totaal Het karakter van de bossen op de kleigrond de op bossen de karaktervan Het oudere De zand. het op dat van sterk verschilt bossen op de klei - betreft meestal populieren zijn bossen aangelegde recenter De opstanden. meestal een stuk gevarieerder van samen- In stelling. het dekzandgebied is er veel relatief naaldhout te vinden. Ook zijn in dat gebied aanwezig. hakhout van restanten steeds nog fraaie naar zoek op maakt rondgang een Wie bosvegetaties komt meestal bedrogen uit. Decennialange luchtvervuiling heeft sporen zijn nagelaten. Voortdurende bemesting van met name ammoniak heeft de bosvege veelheid veelheid bos is de laatste decennia echter sterk toegenomen. In pakweg 50 jaar is de hoeveelheid zelfs bijna De aanleg van bos in verdrievoudigd. de ruilverkavelingen en natuurontwikkelingsprojecten hebben daar het meeste toe bijgedragen. Binnen Zeeland heeft Oost en dan met name de aan dekzandstrook de Zeeuws-Vlaanderen bos. het meeste zuidgrens tatie veranderd in een troosteloze mat van ruigtekruiden. In bijna al onze daardoor bossen een mix is van bramen en - brand netels aanwezig. Gelukkig is van ammoniak de verminderd, jaren laatste de uitstoot maar blijftze nu niveau helaas op hetzelfde hangen. Maar er is Exoten domineren meer overal in de bossen. slecht De nieuws. Amerikaanse vogelkers drukt vele andere soorten weg. Bijna alle populierenbossen 2011 is het Internationale jaar van het bos. Een reden om de bossen in onze eigen streek eens onder de bosHoeveel hebben we hier eigenlijk en loep te nemen. betreftdat is Wat hoe het gaat daarmee? er slecht nieuws en goed nieuws. Slecht nieuws is dat nog steeds veel van onze ongunstige een betreftin natuur wat bossen allerlei er dat is nieuws Goed verkeren. staat - belevings en natuur- de om zijn initiatieven krikken. te op wat waarde verkenning eerste Een Zeeland is een bosarme provincie. De hoe Tabel 1, overzicht van ha. bos in diverse periodes, bron CBS 2006. bron periodes, ha. bos in diverse van 1, overzicht Tabel Bossen Zeeuws-Vlaanderen Oost in

jaar van het bos De Steltkluut 10

Steltkluut De slakken 13

- - sp.) Luciën Calle Luciën (Vaucheria draadalgen van mat tussen de rietstengels kropen raapten er We kleine met rond. exemplaren inderdaad duidt op wat een gemak een paar op, groot flinke populatie. Barry had hoger op het talud naar slakjes gezocht en vond kelder- en blinkslak bruine ter de van huisjes lege aanvulling glansslak. en met schepje Uitgerust zeef ben bemon- gaan struweel het van bodem de ik het en vochtig te al niet was bodem De steren. strooisel van afgelopen jaar was al - groten deels De verdwenen. oogst was weinig ver rassend, rassend, alleen de reeds bekende soorten Ook de van nog de grasvegetatie. niet drogere genoemde glanzende agaathoren en de ge de en agaathoren glanzende genoemde vlekte akkerslak waren al eerder gevonden. gevonden. akkerslak al eerder vlekte waren *Ambrosius et *Ambrosius al. 2010, Hakhout in Zeeuws-Vlaanderen, Stoas Hogeschool. Stoas op het gebied van slakken is er - een interes sante soort: Gray’s kustslak. Nu komt beest dat ook stroomafwaarts nog wel maar hier voor, in het oosten ligt een zwaartepunt. duidelijk Elders in Nederland moeten de we soort in de Eemsmond/ gaan Dollard zoeken, wat aangeeft dat estuaria, ook op slakkengebied, van groot belang zijn. Het slakje leeft op het hoge schor, in en langs de kleinste kreekjes. De terreindelen die op deze locatie werden bekeken zijn: de spuikom, de dijksloot en het getijhaventje. Spuikom De verwachting Gray’s was ‘doelsoort’ onze kustslak buitendijks aan te treffen. Bij suatiesluis de gingen we naar spuikom beneden, in. De vegetatie de op de waterkant bestond uit riet en heen, hogerop was een het in speuren Wat grasvegetatie. voedselrijke gras liet veel resten en ook levende - exem plaren van de behaarde slak zien. Het leek deels ingespoeld materiaal, daar gekomen bij hoge waterstanden terecht in de spuikom. Ik verbaasde me over een leeg huisje van Gray’s van huisje leeg een over me verbaasde Ik kustslak. “Nu al, en wellicht riet het wel in lager er dat aan gaf vondst binnendijks!”. De de Op waren. vinden te exemplaren levende groene

- - - - in in

*Calle *Calle 2011, De nummer 3. 2011, Landschap, Het Zeeuwse Zeeuwse bossen *CBS 2006, Bosareaal indicator provincies, in 1159, versie Vogelvlucht, 2006. 04, 13 december Op 20-4-2008 bezocht de Slakkenwerkgroep e.o spuikom de Bevelanden KNNV-Afd. de Hedwigepolder. De groep bestond uit ondergetekende. en Pel Barry Woets, Jaap Hier een ingekort verslag. De locatie De Hedwigepolder is een polder uit 1907. tot Ooithet Land deze gronden behoorden van Saeftinge, en wel de daarin gelegen Leyspolder. Met de militaire inundaties van 1584/85 begon de teloorgang van Saeftinge en het - aangren latere door geholpen mede polderland, zende her stonden Daartegenover stormvloeden. dijkingen. Bij elkaar een zeer dynamische geschiedenis. Historisch gezien zal het niet Hedwige de in kleigronden de dat verbazen polder nog een hoog kalkgehalte hebben, ligging de Door is. slakkengunstig voor wat zout speelt estuarium het aan polder de van een rol in het Het grondwater. buitenwater is brak, wat ook zal gelden voor het kwelwater in de polder. Vermenging met de neerslag Voor oppervlaktewater. brak zwak voor zorgt pro geen dat is zoetwaterslakken sommige bleem, de echte brakwatersoorten vragen wat meer zout. De spuikom is deels geïsoleerd polderwater wel kan er polderwater: het van in via en duiker, maar andersom is er geen uitwisseling mogelijk door de aangebrachte duikerklep. Met de Westerschelde heeft de spuikom contact via een suatiesluis. Het is zo geregeld dat de polder in de winterperiode zomer de in spuikom, de via lozen kan water periode wordt het weinige water vastgehouden. spuikom, de in wordt zomerperiode de in Alleen suatiesluis, de via ingelaten Scheldewater 8x te schoon laagwater bij haventje het om dit spoelen. Aldus is hier de ouderwetse manier Daarmee praktijk. in nog havenuitdieping van heeft de spuikom meer invloed dan de polder. brakke buitenwater van het De oostzijde van de Westerschelde biedt bijzonder karaktereen zoute minder het door milieu voor diverse planten en dieren. Ook Slakkeninventarisatie spuikom spuikom Slakkeninventarisatie Hedwigepolder Literatuur

2011 Foto: Luciën Calle Luciën Foto:

- - - - in de streek stuitten we op het sombere ge sombere het op we stuitten streek de in geldt dat kunnenvoor We de bosvegetatie. positieve een op ook toch gelukkig verhaal dit manier besluiten. ontwik- Bovengenoemde kelingen hebben onmiskenbaar een positieve plagwerkzaamheden Door ingeluid. trendbreuk exoten hersteld, plaatselijk bosvegetaties zijn worden op veel plaatsen actief bestreden geholpen daarbij dikwijls en eigenaren door en staand hoeveelheid De vrijwilligers. door liggend dood hout is op veel plaatsen toe deze positieve trends door kunnen zetten, teniet bezuinigingen en weer niet door grove gedaan. worden Hof ter Zande met monumentale bomen en stinzenplanten met monumentale Zande Hof ter ontwikkelingen. Positieve Al bij de eerste verkenningen van de bossen geven dat het met de natuurwaarden van Met name zit. goed niet bossen onze van veel bomen monumentale en Oudere genomen. krijgen vaker een bescherming. Bewoners van oudere bomen zoals holenbroeders en kansen.meer krijgen daardoor vleermuizen En epifyten op bomen als mossen en korst dat valt hopen Te lift. de in weer zitten mossen Project Kleine bosjes, SLZ Kleine bosjes, Project Om de achteruitgang van de natuurwaarden bij kleinere bosjes te stoppen, en te eigenaren helpen bij het natuurvriendelijk beheer heeft de SLZ het Kleine bosjesproject. Eige helpen kunnen de SLZ of willigers Steltkluut per eigenaar vrij- één of twee dagen helpen met de uitvoering van het werk. Dat kan gaan om bestrijding van ongewenste dunningen, exoten, afzetten hakhout ed. In Zeeland zijn 100 er bosplannen inmiddels zo’n gemaakt waarvan een groot deel in Oost Zeeuws-Vlaanderen. Een aparte plaats nemen een aantal dorps - bosjes in. aan valt Soms denken Te zijn bijzonder. ze heel toch maar slechts piepklein, in bosje het Kloosterzande, te Zande ter Hof tuinen aantal een in bosjes de of Hengstdijk staan er en oud heel al zijn Ze Zuiddorpe. in bomen in. grote gigantisch vaak naren kunnen een beheersadvies krijgen. Om de deelnemers praktisch wat op weg te

- De net (HZL).

Hulst) en en 2011) Axel Landschap Smitschorre

(in de (tussen op Zeeuwse

ligt Het

Eiland wandelaars (SBB) naar

voor Groot EVIDES het

2011 is een nieuw beheerplan opgemaakt. opgemaakt. beheerplan nieuw een is 2011 Recente ontwikkelingen ontwikkelingen Recente Er zijn volop nieuwe ontwikkelingen in de bossen. Van de grotere complexen geven een kortwe overzicht: • Jansteen Bossen en St Clinge Het beheer van deze terreinen en ook van de Wildelanden bij Heikant is in 2009 overgedragen van Steltkluut zal er in de toekomst excursies mogen verzorgen. • Smitschorre Een groot en jong boscomplex van - Staats bosbeheer zuidelijk van Axel. In een deel van het bos is onze Jeugdwerkgroep de Gaaien actief. In dit gegraven/vergroot. poelen 2 zijn “Gaaienbos” Er worden veel inventarisaties uitgevoerd en ook het beheer is opgepakt. Hier is eveneens De piepkleinhakhouteen stukje gecreëerd. zeer een SLZ de met samen hebben jongeren l vee vooral met opgemaakt verslag uitgebreid Deze zal inventarisatiegegevens. in de loop aangeboden. 2011 aan SBB worden van • Braakman SBB. door beheerd wordt gebied gehele Het InheeftBraakman kortgeleden Noord forse een uitbreiding en herinrichting plaatsgevonden. Er zijn een aantal grote plassen gegraven en er is veel nieuw bos aangeplant. Er vindt integrale begrazing plaats. Daarnaast is er een nieuw speelbos voor kinderen. Er zijn nieuwe wandelpaden, maar het hele gebied is Braakman in Ook toegankelijk. struingebied als Zuid zijn zeer recentelijk 2 nieuwe stukken ingericht, deels als compensatie voor de N61. van verbreding de In de in plaats accentverschuiving een vindt Er recre wat ook terwijler natuur, van richting nieuwe hakhoutstukjes, bosrandbeheer en zuid. Jansteen St van begrazing integrale • Eiland Groot Op atieve atieve voorzieningen bij enkele komen. zijn er Er en is gegraven poelen een aantal flink stukjes geplagd. Enkele nieuwe elementen enkele bos, Clingse het in bosreservaat een zijn vindt particulier natuurbeheer plaats. De kern van het gebied wordt gevormd door een oud bosgebied, waarin ook aanwezig hakhout is. Een nieuw inrichtingsplan is door de opgemaakt Provincie en inmiddels uitgevoerd. Het gebied wordt deels open gesteld

jaar van het bos De Steltkluut 12

Steltkluut De samenwerken 15

- die op raken Cathy Boogaard Cathy Mensen organiseren. bijzonder, maar de mensen moeten het wel het wel maar de mensen moeten bijzonder, zien. Wat is er dan mooier om volwassenen en kinderen te vertellen over de natuur en ze excursies van vorm de in helpen te bij ook daar organiseren kleinehelpen leiden, projecten of een natuurspeeldag voor (helpen) kinderen te manier automatisch geboeid en betrokken bij de natuur, veelal in hun eigen omgeving” directe Vrijwilligers bij De Steltkluut geven ook in- formatie over de gebieden die de cursisten een jaar lang moeten volgen. Ze geven speciale aandacht tijdens de reguliere excursies, zodat aandacht tijdens excursies, de reguliere de cursisten uitgebreide kunnen schrijven. stageverslagen Sommige cursisten zijn al actiefmeegewerkt mensen er hebben Zo Steltkluut. voor De aan het steenuilenonderzoek, de weidevo gelinventarisatie, gelinventarisatie, de redactie, het knotten, Clinge in insectentoren een van bouwen het met de Stekkertjes meer. nog veel en vast Deze kruisbestuiving is een hele plezierige blijftdie hopelijk zijn vruchten afwerpen Oh ja, sommige Steltkluut vrijwilligers zijn cursusleider.....

- - - -

Vorig Vorig jaar september is gidsencursus van de start IVN gegaan in Natuur Zeeuws Vlaanderen. Het IVN maakt dankbaar gebruik terreinbe verenigingen, de bij kennis de van & Zo. en Natuur heerders Ook De Steltkluut werkt hoopt cursisten graag enthousiast te maken mee om en mee te werken aan activiteiten binnen de vereniging. Sandra Dobbelaar heeft verteld over cultuur en landschap en het dierenrijk, Huub Bun over vogels, Alex Wieland over kleine land- schapselementen en Luciën Calle - over rela ties tussen en binnen de soorten. meegeweest ook cursisten de zijn Huub Met naar de Vlaamsche Kreek om de kennis in ze zijn Luciën met en brengen te praktijk de geweest. naar het Paulinaschor Het gaat dan niet alleen om het genieten en ontdekken van allerlei soorten planten en dieren, maar ook om na te denken over het ontstaan van zo’n gebied, waarom het verandert en welke dieren en planten je er ex de van beoordelen kanHet verwachten. cursieleider is een ander aspect. schrijft: cursisten de van één Spuesens, Theo “inmiddels is de eerste proefexcursie geor ganiseerd en uitgevoerd. Dit is een van de cursisten groepje Een cursus. de van onderdelen de van rest de voor excursie een organiseert en de cursusleiders. cursisten Na de excursie wordt Hoe alles was de geëvalueerd. presentatie, de onderwerpen, de betrokkenheid enzovoort. Dit zijn zaken mogelijk zoveel later om zijn belang van die mensen bij de natuur te betrekken op wat voor manier dan ook. Alles in de natuur is IVN blij met samenwerking De Steltkluut De samenwerking met blij IVN

2011 Foto: Gray’s Kustslak - Harry Raad Harry - Kustslak Gray’s Foto:

- zij - - - - 1 9 7 2 2 ad ca 50 dood EIS-Nederland/ Harry Raad - - - - 1 6 3 1 1 8 juv dood ca 100 (Mollusca). - 2 1 3 2 1 3 4 11 ad levend Nederland - - 1 7 2 8 44 11 13 13 juv in levend Bruyne, R.H. de, H. Wallbrink & A.W. Gmelig Meyling, & A.W. Wallbrink H. R.H. de, Bruyne, zoetwater- en land- verdwenen en Bedreigde 2003. Anemoon. St. Verdronken Het 1979. Buise, M.A. & G.M.P. Sponselee, Saeftinghe. Land van -- weekdieren -- Wat Wat moest dat beest in een milieu dat niet echt met het schor is te vergelijken. Zijn ook deze slakjes aangespoeld deze bij een hoge vloed? onverwacht, gaf, stuk dit slakkenfauna van De vragen. opmerkelijkveel Slot In dit boeiende gebied werden opvallend eenvoudig niet is Het gevonden. soorten weinig daar een verklaring voor te geven. Was het te droge weer de oorzaak of ligt het gebied te geïsoleerd? De slakkenfaunavinden Het soorten. 10 op kwaminventarisatie deze in succes, verwacht een was kustslak Gray’s van leefmilieu optimale zijn in niet hem we dat het soort Deze hoogwater. door zoeken konden is de enige Rode-Lijstsoort onder de waar genomen slakken. slot Tot wil ik de heer A. de Bruijn, opzichter van Waterschap Schel- destromen, bedanken voor de informatie de Hedwigepolder. over literatuur: Geraadpleegde

- Haarslak kustslak Gray’s waterhoren Jenkins’ Ovale poelslak s.l. Dwergpuntje Gevlekte akkerslakGevlekte Kelder-glansslak Slanke dwergslak agaathoren Glanzende Bruine blinkslak Trichia hispida Trichia Watermollusken Assiminea grayana antipodarum Potamopyrgus peregra ovata/ Radix Punctum pygmaeum Punctum Deroceras reticulatum Deroceras Oxychilus cellarius Carychium tridentatum lubrica Cochlicopa landslakken nitidula Aegopinella Soortenlijst mollusken spuikom e.o. Hedwigepolder, inventarisatie 20-4-2008. inventarisatie Hedwigepolder, e.o. Soortenlijst spuikom mollusken Er waren ook wat landslakken in het water terechtgekomen, overeenkomend met de soorten die op het sloottalud werden. Een deel van die landslakken was al verzameld bekend, maar het zeven van het verteerde maaisel bracht nieuwe soorten als de slanke licht. het aan dwergpuntje het en dwergslak Getijhaven nieuwe we konden binnendijks ervaringen de Na kansen wagen langs de We Westerschelde. hoger stuk een nu water het dat bemerkten schor het van betreden het waardoor stond, niet meer aantrekkelijk was. We beperkten kade van de en loswal de tot dus bezoek dit gras dichte het in werden Hier haventje. het veel lege huisjes van landslakken ontdekt, meestal sterk verweerd, dus kalkachtig wit. Het moest welhaast aanspoelsel zijn. Wel leefde hier een enkele gevlekte akkerslak. Deze naaktslak moet hier mogelijkheden voor overleving en vermeerdering hebben, want bij het en meevoeren aanspoelen van een naaktslak kan ik me, zeker in dit brakke milieu, niet veel voorstellen. Op de Gray’s loswal wederom gras het in diep we ontdekten kustslak, waarover we ons hier verbaasden. horen horen te zijn. Alle vormen van dit horentje werden aangetroffen: bol, slank zonder kiel. lege Twee huisjes van en met/ de ovale poelslak s.l. waren de enige indicatie voor ander slakkenlevenrecent in deze sloot. De water. brak zwak op wees slakkenfauna actuele Dijksloot Noordelijk van de spuikom hebben we de sloot langs de dijkweg bekeken. Op het talud Jaap jaar. vorig van riet gemaaid wat nog lag is bezig met geweest de keukenzeef en viste heel wat slakjes en lege huisjes op uit het water De massa grote bleek Jenkins’ water.

slakken De Steltkluut 14

j

16 17 De Agenda jan. december november oktober Steltkluut Stekkertjes Knotwerkgroep Knotwerkgroep Steltkluut Knotwerkgroep Stek. Knotwerkgroep Steltkluut Stekkertjes Tussengaaien Tus- Tussengaaien Excursies, wandelingen, fietstochten net voor hetavondeten terug thuis. Graag ruimvan tevoren [email protected] Het boswerk bestaat uit bomen vellen, hout opruimen en in takken houtrillen verwerken. ’s Als er tijd over is doen we nog een excursie. Zondagslezen. zijn weof babbelen wat doen, spelletjes lekker avonds ’S omgeving. prachtige een in wandelen middagen twee en werken bos het in Tweeochtenden Contact: [email protected] Plaats: Walstraat Terneuzen. Tijd: 19.00uur Vrijdag 17/zondag 19december Werkweekend Hattem, Veluwe. Lange weg. debomenaanwestzijde Ook van hetbosworden Erwordt geknot. om09.30uurbegonneneniedereen iswelkom. de grotekievittendreef,van de is waterplasbij aanzijpad We wateen de Tweedevan knotten Axel,zuidzijde weerwilgen bij de gaan aan verkorting Contact: [email protected] Plaats: Kievittedreef Axel. Tijd: 9.30uur Zaterdag 3december: inhetlandvan knotten Koewacht op oflangsderanden van hetGrootisbereid Eilandtedeze houdenenClara te Dekker meenemen. gaanleiden.Laarzen excursie een kwartaal per keer 1 om opgepakt regio.plan onze het van Wenatuurgebiedenhebben aansprekende meest de van een langs rondje Een Contact: Clara Dekker, 0114-651725 Plaats: Tijd: 10.00uur Zaterdag 3december: Winterwandeling langshetGroot Eiland tenminste eenweek van tevoren opgeven. [email protected] Deinze. en een haag gesnoeid. Er geknot wordenLiefst zoveel knotwilgen meerijden. mogelijk met elkaar Voor een stevige lunch wordt gezorgd. Graag Op de Vlaamse “Werkdag van de Natuur”, vergelijkbaar met onze natuurwerkdag, gaat de knotwerkgroep van De Steltkluut helpen op de Bioboerderij in Contact: [email protected] Tijd: 8.30uur, Walstraat Terneuzen, 9.00uurgrensovergang Tractaatweg Zaterdag 17november: naardeBioboerderij inDeinze zie Natuurwerkdag! Zaterdag 5november: Natuurwerkdag Informatie algemeen:Luciën Calle, [email protected] Informatie voor deStekkertjes/Tussengaaien: Anja van derGiesen,[email protected]. Locaties: Terneuzen enClinge Kinderboerderij, HulstHetJagertje Tragel, Plantenkas. verplicht Aanmelden viawww.natuurwerkdag.nl Plaats: Steltkluut ZieeldersinDe Tijd: 10.00uur Zaterdag 5november: Natuurwerkdag van nachtactieve zoogdieren. Deze excursie isookvoor volwassenen. op glimp een we vangen Misschien vleermuizen. van horen het en nachtvlinders veel van zien het op kans heeft U in. bos Axelse het daaruit van gaan Het is alweer bijna een traditie om op de Nacht van de Nacht een excursie in de duisternis te houden. We starten op in de Heemtuin bij de Watertoren en gaaien,06-53559422 Contact: De Plaats: Watertoren Axel Tijd: 19.30uur Zaterdag 29oktober: Nacht van deNacht jijmee? Durf Dit keer geen sporen of dieren zoeken. Al wandelend door het bos moeten we allerlei opdrachten doen, moeilijke vragenen makkelijke beantwoorden. Contact: Anja van derGiesen,[email protected] Plaats: Axelse bos. Verzamelen tegenover opdeparking dewatertoren Tijd: 14.00uur Zaterdag 15oktober: Boswandeling metopdrachten De Steltkluut gaat weer Steltkluut De aandeslagbijfamilieSchelstraete. Erworden eninhetbosgewerkt. Iedereen wilgen geknot iswelkom. Contact: [email protected]. Plaats: Zeildijk 25te Hulst Tijd: 9.45uur Zaterdag 7januari:Knotten enboswerk aan deZeildijk te Hulst Wij zorgen voor ietslekkers. Het eindvan hetjaarsluiten we we traditiegetrouw laddersenzagentrekken van eropuit. wilgen.Met Helpjijookweer afmethetknotten mee? Neem jebeste mee! vriend(innet)je ietsteMeenemen: eten ente drinken. Contact: Anja van derGiesen,[email protected] Plaats: Graaf JansdijkB175 Westdorpe Tijd: 13.00u-15.30uur Vrijdag 30december: knotten Oudejaars Verzamelen op het erf van de familie Dekker aandeHogeweg 25 van defamilieDekker Verzamelen opheterf Warme mutsen(werk)handschoenen. kleding, De Agenda ‘t Stekkertje De Steltkluut je hem in je hand legt? Rolt hij zich op als Pissebedden een pilletje, blijft hij stil liggen (net of ’t ie dood is) of iets anders?

Pissebedden houden niet van bedden. Het is er veel te droog. Pissebedden willen plek- jes waar het vochtig is. Waar geen zonlicht komt. Ze zitten buiten onder blaadjes, ste- nen of vermolmd hout. Ook binnen in don- kere kelders. Toch hebben pissebedden iets met bedden te maken. Wie vroeger in zijn bed plaste, kreeg pannenkoeken met pisse- bedden te eten. Echt waar! Dat zou helpen zijn geen insecten om het bed droog te houden… Pissebed- den zijn bijzondere beestjes. En niet alleen omdat ze verrotte bladeren eten en zo de Pissebedden opgerold Foto: Anja van der Giessen natuur opruimen. Pissebedden vervellen om te kunnen groei- en. Ze trekken dan hun pantserjasje uit. Tij- deze pagina is leeg van- dens die vervelling zijn ze zacht en kwets- baar. Een lekker hapje voor de spin en de duizendpoot. Pissebedden vervellen niet wege het layout, omdat het in één keer. Eerst vervelt de achterkant. Pas daarna de voorkant. Dat is wat veiliger. En ze drogen minder uit. Ook hun eitjes mo- Stekkertje met een rechte gen niet uitdrogen. Het vrouwtje legt ze in Een pissebed is geen insect. Foto: Sandra Dobbelaar een buideltje bij haar buik. Er zit zout water in net als zeewater. Wanneer de eitjes uitko- Pissebedden zijn geen insecten. Insecten men, blijven de jonkies nog even in de bui- pagina begint- is alleen bij hebben zes pootjes. Pissebedden hebben del. Daar vervellen ze een paar keer. Draai er meer. Ze horen bij dezelfde familie als voorzichtig wat pissebedden om. Wie weet de krabben en de kreeften. Pissebedden zie je het buideltje: een wittige of gelige de opmaak niet in het boekje bestaan al heel lang. In de verre prehistorie driehoek tussen de pootjes. leefden alle pissebedden in zee. Ook nu le- ven nog veel soorten in het water. Andere zijn op het land gaan wonen. Landpissebed- den hebben nog altijd kieuwen om adem te halen. Die zitten aan de poten van hun ach- terlijf. Hun kieuwen moeten nattig blijven. Anders stikken ze.

Zoek een mooie dikke pissebed. Bekijk het beestje met een loeppotje of een vergrootglas. Waar vond je de pissebed?...... Welke kleuren heeft je pissebed? Van boven Naast landpissebedden zijn er ook waterpissebedden. …………….., van onder …………….. Foto: Luciën Calle Bekijk de oogjes, de voelsprieten en het pantser. Wat valt je op aan het pantser? ……………… Anja van der Giessen Hoeveel pootjes tel je? …………

Een volwassen pissebed heeft 14 pootjes (maar wordt met 12 geboren). Zie je van achteren bij je pissebed twee pinnetjes uitsteken? Dat zijn de voelsprieten aan z’n achterste. Ook kunnen sommige soorten pissebedden met die sprietjes ‘drinken’ om vochtig te blijven. Wat doet de pissebed als 2011 1 2 60º was bonte Vliegenzwam zwam vliegen- de van slim wel is Datgiftig. namelijk Zeeten!zijn niet je moet Vliegenzwammen paddenstoel, rood metwitte stippen……”. Denk maar eens aan het liedje: “op een wippen. grote te vliegenzwammen op graag lijk zwammen veel voor. Kabouters zitten name vliegen- komen overkabouters verhalen in Ook stippen. witte daarop met hoed rode een paddenstoel: bekende meest de namelijk is vliegenzwam De tekent. vliegenzwam een je dat groot kans de is tekenen, wilt stoel Als je juf of meester vraagt of je een padden- komen. Hij begint weer wat te kruipen maar te in beweging meer steeds er begint aan Langzaam boomstronk. een op schaduw de in Ik wel beestje zal het zet zijn… misselijk flink een hele woeste die wel een uur duurde. Die wildwaterbaan heeft gezeten. Maar dan wel een in hij Alsof meegemaakt. centrifugeren en spoelen van wasprogramma hele het heeft Die hand. Ongelofelijk! nog. mijn leeft Het op Inderdaad. het zet en op voorzichtig beestje het pak Ik wiebelen. nog sprietjes voel- de ik zie geweest.Ineens wasmachine een is.oorworm Arm beest. Die is mee in de het dat ik zie bekijk dichtbij van het ik Als grond. de op valt het en af er het sla Ik op. beest donkerbruin een zit Er even. ik schrik hangen, te trekwaslijn de op vervolgens het wasmand om de uit laken een ik Terwijl inwildwaterbaanOorworm want zo blijvenstaan. ze lekker -

weer lekker heenenweerweer wippen. lekker lateren paddenstoel.als kabouters kunnen Dan weer nieuwe schimmels. Eerst onder de grond daar groeien dan grond, de op sporen de wel. Tussensporen.zitten vliesjes die Vallen vast ze je zie dan hoed, de onder spiegeltje een eens maar Hou vliesjes. allemaal zitten alleen voor de voortplanting. Onder de hoed eigenlijk er is paddenstoel, de namelijk zien, lijk onder de grond. Het gedeelte dat we name zit Dat niet. je zie schimmel de van deel Een paddenstoel is een schimmel. Het grootste Taaie dieoorwormen. rakkers lopen. te af avontuurgoed dit lijkt gelukkig een na uurtje nog eens kijk, is hij verdwenen… ik Oef, Als behoorlijk. daarbij waggelt Sandra Dobbelaar Annemarie Murre wel - ,

Foto: Schoongewassen oorworm - Sandra Dobbelaar Foto: Vliegenzwam - Fons de Beyn 2011 wat maaktdat nouuit? Een plantje meerofminder… gekomen dat elke soort een eigen speciale eigen een soort elke dat gekomen andere soorten. Zo zijn de mensen er achter van overleven het voor onmisbaar planten en fris, dan zijn niet steeds dezelfde soorten de zomer droog en warm of is de zomer nat het volgende jaar een sleutelrol kan hebben. Is die soort in het ene jaar onbelangrijk lijkt, een dat achter er ze kwamen studies, 17 uit Door het combineren van de waarnemingen gemiddeldmaarliefst 85procent!soorten, voor het overleven van de aanwezige planten- zijn nodig soorten meer veel toch er dat blijkt Het aan! omgekeerde het juist toont zoek onder overboord. nu Nieuw moet idee Dat dieren enmicro-organismen. samenleving van verschillende planten,soorten een is Dat ecosysteem. Een eco-wat? Een om samente leven, zouden moeten missen. waren gewend ze waarmee soorten de van zou het niet veel uitmaken als ze tweederde ecosysteem, een “achterblijvers”de in voor dat er dingen fout zouden gaan in de natuur. Dus zonder halen, kunnen zou weg soorten de van kundigen zeiden dat je ongeveer- Des 73 procent erover. iedereen toe nu tot dacht Zo in -

naar deze website: www.biodiversiteit.com eens ook dan Kijk geworden? Nieuwsgierig verschillende planten ineenecosysteem. mogelijk zoveel van belang het naar kijken van manier nieuwe deze over geschreven Afgelopen augustus is in het tijdschrift Nature rende omstandigheden, zoeken ze elkaar op. verande op reageren verschillend planten omdát Juist zijn. onmisbaar rol die kan jaar volgende het en zijn, onbelangrijk heel rol rol in de natuur vervult. Het ene jaar die kan Hanneke Smulders -

Foto: Kattenstart en Watermunt - Sandra Dobbelaar Foto: Wilde peen - Sandra Dobbelaar

3 ecosysteem bladgroenkorrels Experiment: Waterverlies door bladeren. Giet de glazen half vol met water en voeg Blaadjes in de herfst In deze proef ga je kijken en rekenen om uit een laagje olie toe. Gebruik je gewone glazen, te zoeken hoeveel water door de bladeren dan moet je nog een schaalverdeling aan- In de herfst verkleuren de blaadjes. Daarna van een twijg wordt opgenomen. brengen. In één glas zet je de twijg. vallen ze af. Hoe komt dat nou? In de bladeren wordt suiker gemaakt met 1. Dit heb je nodig: twijg met bladeren, 2 2. Noteer het waterpeil in beide glazen en behulp van bladgroenkorrels. Daar is zonne- (maat) glazen, keukenolie, water, geruit papier, zet ze in het licht. Na acht uur meet je hoeveel energie bij nodig, kooldioxide uit de lucht potlood of stift. Teken de omtrek van een water uit beide glazen weg is. In het glas met en water uit de bodem. Er ontstaat zuurstof, blad op het geruit papier. Tel de ruitjes binnen de twijg moet het peil gezakt zijn. Aangezien

wat afgegeven wordt aan de lucht. Zuurstof Calle Haagbeuk - Luciën Foto: de lijn om de oppervlakte te berekenen. Om het water door de olie niet kan verdampen, is heel belangrijk voor ons mensen. Zonder te berekenen hoeveel water gebruikt wordt moet het verdwenen zijn via de bladeren. ook iets gezien? zuurstof kunnen wij niet leven. per vierkante centimeter blad, moet je de Bladeren verliezen vocht dat als waterdamp hoeveelheid ‘verdwenen’ water delen door Anja van der Giessen in de lucht verdwijnt. Bomen zorgen op deze de oppervlakte van alle bladeren samen. manier voor afkoeling, net zoals mensen zweten. Dit water moet steeds weer worden aangevuld vanuit de bodem. In de winter is de bodem erg koud, soms zelfs bevroren. Het is dan voor bomen heel moeilijk om water Leuke waarneming

op te nemen. Als een boom zijn bladeren Internet Zomereik- Foto: zou houden, zou hij te veel verdampen en De meest voorkomende eik is de zomereik. Job uit Axel meldt dat hij een lieveheers- helemaal uit drogen. Dat is de reden dat de De bladeren hebben een golvende rand. De ei- beestje heeft gevonden. Hij heeft op internet boom zijn bladeren afstoot. kels groeien aan een lange steel. De wintereik gezocht en het blijkt een roomvleklieve- Voordat een boom zijn blaadjes laat vallen, lijkt op de zomereik, maar de eikels zitten heersbeestje te zijn. Eerst dachten hij en haalt hij er eerst de bruikbare stoffen uit. De direct aan de tak vast. zijn moeder dat het misschien een tienvle- bladgroenkorrels worden afgebroken en de klieveheersbeestje was, maar toen ze hem bouwstoffen worden opgeslagen in de bast vergeleken op de site stippen.nl zag hij dat en de wortels. In een blad zitten naast groene hij daar te kleine stippen voor had. Ook ook gele en rode kleurstoffen. Normaal had ie er meer dan tien! Daarna is het lie- Leuke waarneming Job! We zetten hem op gesproken zie je die niet, maar als de blad- veheersbeestje weggevlogen. Ze zijn nog waarneming.nl voor jou. groenkorrels verdwijnen komen de rode en op de plek gaan kijken, maar ze zagen hem Heb je ook een leuke waarneming? Geef het dan gele kleuren tevoorschijn. Als al het bladgroen niet helaas. aan ons door of zet hem zelf op waarneming.nl is afgebroken, groeit aan de voet van de bladsteel een kurklaagje. Daardoor stopt het watertransport naar het blad. Het blad - Internet Paardenkastanje Foto: verdroogt en valt uiteindelijk van de boom. De paardenkastanje heeft stervormige bladeren, die uit 5-tot 7 delen bestaan. De Heerlijk weer voor een modderbad Bomen kun je heel goed herkennen aan de kastanjes zitten in een bolster met stekels. bladeren en vruchten. Bij elke boom is het “Zaterdag 3 september zijn we met 11 Stek- het zo warm weer was. Met een groot sleepnet net weer even anders. kertjes in het Verdronken Land van Saeftinge hebben we verschillende soorten krabben op excursie geweest. gevangen en ook garnalen.” Het was lekker zwemmen in de geulen omdat Hanneke Smulders Foto: Tamme kastanje - Internet kastanje Tamme Foto: De kastanje is niet eetbaar. De bladeren van de tamme kastanje zijn heel anders. Ze zijn Foto: Beuk - Luciën Calle Beuk - Luciën Foto: lang en puntig. De kastanjes zitten in een De beuk heeft ovale bladeren met een punt zeer stekelig omhulsel en zijn eetbaar! aan het einde. De rand is gegolfd. De vruchten van de beuk, de beukennootjes, zijn drie- Vind je zelf bladeren en wil je weten van hoekig van vorm. welke boom ze komen? De bladeren van de haagbeuk lijken op die Kijk op www.bomengids.nl daar kun je het

van de beuk , maar hebben een getande rand. vast wel vinden. Smulders Hanneke Foto: 2011 4 5 tentenkamp Muizenkamp 2011 De Vlaamse Gaaien- wie zijn we? Het plezier van het waarnemen

Zaterdag 25 juni. Met 10 kinderen zetten we Bij het kampvuur hebben we lekker marsh- bij Eric en Cora aan de Kruisdreef in Zuid- mallows gebakken. Er zaten volop frambozen dorpe een echt tentenkamp op. Op onze aan de struiken. In de lucht vlogen veel eerste ronde over het terrein vulden we alle vleermuizen rond. En in het gras vonden we

muizenvallen met vers voer en zetten de kleine kikkertjes. Samen met Bas de Maat van de Gaaien vallen op scherp. Ook smeerden we een lok- en Sander van der Veeken hebben we ge- middel op de bomen om later in het donker keken naar de verschillende nachtvlinders. nachtvlinders te kunnen zien. We hebben allemaal als rozen geslapen en We hebben in dit weekend 10 bosmuizen, 8 erg genoten. rosse woelmuizen en 1 bosspitsmuis gevangen. Hanneke Smulders Er waren 8 vrouwtjes en 10 mannetjes bij. Van de spitsmuis weten we niet of het man of vrouw is, want dat kun je bij spitsmuizen niet zien aan de buitenkant. Wonder boven wonder zaten er in één val wel twee muizen. Rara hoe kan dat? Foto: Zomerkamp te Driebergen- Sandra Dobbelaar Driebergen- Sandra te Zomerkamp Foto:

Bestaat die groep nog? Jazeker, we bestaan omdat we dan niet altijd de hele rompslomp nog steeds. hebben van aanmelden, en helaas is de ervaring, We zijn alleen wel met minder en minder ook veel afmeldingen. Uit ervaring hebben we actief dan een aantal jaar geleden. We zijn geleerd dat het inventariseren interessanter wel een stuk serieuzer geworden. is met alleen echt geïnteresseerde mensen. Zo af en toe organiseren we wel een kamp Vroeger (tot 4 jaar geleden) waren we een voor de hele groep maar we zijn dan meestel grote groep met veel activiteiten en actieve nog maar met zijn vieren. leden. Maar zoals bij veel verenigingen be- staande uit de leeftijd 12 tot 21 jaar, is het De toekomst probleem leden behouden. Als jongeren rond Moet De Vlaamse Gaai wel blijven bestaan de leeftijd van 16 jaar worden gaan velen als groep? Ondanks dat we minder actief van hen werken en wordt het liefdesleven zijn en maar een kleine groep is het goed belangrijker dan een vereniging. dat we blijven bestaan. We zijn duidelijk te oud voor de Tussengaaien en doordat we Nu zijn we nog met vier actieve leden over- nog studeren is het ook niet makkelijk om gebleven. Namelijk Yanick Gijsen, Bas de Maat, bij een groep aan te sluiten die ook door de Bas van der Maas en Sander van der Veeken. weeks activiteiten heeft in Zeeuws-Vlaanderen. Het is geen mysterie waarom juist wij als actieve Door De Vlaamse Gaai te behouden en de leden overgebleven zijn. Onze passie ligt bij organisatie in eigen hand te houden, kunnen de natuur. Drie van de vier studeren in Velp we ons breed blijven ontwikkelen. Bijv. met bos en natuur beheer. de ene keer nachtvlinders, de andere keer het bosplan voor het Gaaienbos of op kamp De activiteiten die we nog doen zijn o.a. in het gaan met een landelijke organisatie als de Gaaienbos werken, met de knotwerkgroep Zoogdierwerkgroep. De vraag voor de toekomst mee en natuurlijk veel inventariseren. De is echter: zullen de echte natuurliefhebbers laatste jaren zijn we meer als hobby bezig van de Tussengaaien naar De Vlaamse Gaaien dan als vereniging. Die verandering komt, doorstromen? Of gaat De Vlaamse Gaai verder omdat we nog maar met een paar zijn en als een kleine club specialisten? zo dus niet veel hoeven te organiseren. Als we elkaar bellen om mee te gaan bijv. een Jongeren die interesse hebben in de activiteiten nachtvlinderval te legen hoeven we maar van De Vlaamse Gaai: [email protected] een plek af te spreken en kunnen we gelijk aan

Foto’s : Muizenkamp - Hanneke Smulders - Hanneke : Muizenkamp Foto’s de slag. Voor ons is deze manier makkelijker Sander van der Veeken 2011 6 7