Groter Is Niet Altijd Beter

groter is niet altijd beter

Uitgave van het Wetenschappelijk Bureau van de SP Verschijnt 11 keer per jaar, jaargang 15, nummer 5, mei 2013 INHOUD 3 Groter is niet Het ‘eerlijke verhaal’ van minister Plasterk altijd beter 5 De blinde vlek van Rutte en Samsom 7 Het grootste belastingparadijs In dit nummer van Spanning stelt onlangs gesloten werd door kabinet, ter wereld Ronald van Raak grote vraagtekens bij werkgevers en werknemers. Beiden 8 de plannen van minister Plasterk om zien positieve punten in het akkoord, SP zet belastingontwijking gemeenten te laten fuseren. Gemeen- hoewel De Beer moet constateren dat al jaren op de politieke agenda ten krijgen steeds meer taken aan de werkloosheid op korte termijn 10 toegewezen door de centrale overheid, niets gedaan wordt en Meyer een Belastingontwijking: maar ontvangen tegelijkertijd minder duidelijk investeringsplan mist. geen onoplosbaar probleem geld. Van Raak betoogt dan ook Fractievoorzitter van de SP in 12 terecht dat mensen die zorg nodig Rotterdam Leo de Kleijn en enkele ‘Sociaal akkoord biedt goede hebben het kind van de rekening andere lokale SP-vertegenwoordigers perspectieven’ zullen worden. geven hun visie op het thema demo- 13 Arjan Vliegenthart laat in zijn artikel cratisering van de economie. Zij ‘Wij moeten durven knokken voor zien dat veel plannen als die van pleiten voor een brede en sterke een investeringsagenda’ Plasterk om supergemeenten en sociale beweging en een sterke 14 superprovincies te creëren geen socialistische partij om af te dwingen De SP en de democratisering van de doorgang zullen vinden in hun dat economische beslissingen niet economie huidige vorm, omdat het kabinet heeft langer achter gesloten deuren door 16 nagelaten steun te zoeken in de Eerste een kleine elite worden genomen. Inkomensongelijkheid Kamer, waar het geen meerderheid Onderzoeker bij Movisie (kennisinsti- terug op de agenda? heeft. tuut op het gebied van sociale 18 Verder in Spanning een drietal vraagstukken) Aletta Winsemius Parels uit de parlementaire artikelen over belastingontwijking recenseerde voor Spanning het boek geschiedenis 9 door multinationals, waar Nederland The Spirit Level, waarin door twee 20 een prominente rol in speelt. Uit het Britse epidemiologen gesteld wordt ‘In ons straatje’ pas verschenen boek Het Belastingpara- dat grote inkomensongelijkheid, zowel dijs wordt duidelijk dat Nederland bij rijke als bij arme mensen voor veel ondanks een motie die onlangs door ellende zorgt. Colofon een meerderheid in de Tweede Kamer In het negende deel van Parels van de Spanning wordt uitgegeven door het werd aangenomen waarin het Parlementaire Geschiedenis aandacht Wetenschappelijk Bureau van de SP tegendeel beweerd werd, wel degelijk voor de Werkloosheidswet (WW). Een Een abonnement kost 12 euro per jaar voor een belastingparadijs voor multinatio- wet die na de Tweede Wereldoorlog SP-leden en 25 euro voor niet-leden. De betaling gaat per incasso. nals en artiesten als Bono en Mick tot stand kwam en in latere jaren nog Abonnementenadministratie Jagger is. werd uitgebreid, waardoor de positie Snouckaertlaan 70 Arnold Merkies beschrijft hoe de SP al van werkloze werknemers aanzienlijk 3811 MB Amersfoort sinds 2006 probeert het onderwerp verbeterde. Vanaf de jaren tachtig T (088) 243 55 40 belastingontwijking op de politieke kwam daar echter verandering in en E [email protected] agenda te zetten. Hij constateert dat werd de WW steeds soberder en Redactieadres nu bij steeds meer partijen het besef minder toegankelijk. Snouckaertlaan 70 doordringt dat aanpak van dit grote Op de achterkant in de vaste rubriek 3811 MB Amersfoort probleem urgent is, maar tot concrete ‘In ons straatje’ wordt stilgestaan bij T (088) 243 55 35 maatregelen heeft dit nog niet geleid. de bezuinigingen op de thuiszorg. Uit E [email protected] Dennis de Jong geeft in zijn bijdrage recent onderzoek dat is uitgevoerd in Redactie Tijmen Lucie aan dat op Europees niveau belasting- opdracht van Abvakabo FNV blijkt Arjan Vliegenthart ontwijking door multinationals wel onder meer dat de werkelijke bespa- Tekstredactie degelijk kan worden aangepakt. Hij ring veel lager uitvalt, veel thuiszorg- Daniël de Jongh doet daartoe een aantal voorstellen, medewerkers in de WW of de bijstand Redactieraad die inmiddels door de economische zullen belanden en de druk op Hans van Heijningen commissie van het Europees Parle- mantelzorgers fors toeneemt. Tiny Kox ment worden besproken. Binnenkort Ronald van Raak wordt duidelijk of deze voorstellen Basisontwerp daadwerkelijk worden overgenomen. Thonik en BENG.biz Bijzonder hoogleraar arbeidsverhou- Vormgeving dingen Paul de Beer en organizer bij Robert de Klerk Mark Ofman FNV Bondgenoten Ron Meyer blikken Gonnie Sluijs terug op het sociaal akkoord, dat Foto cover Lyander Schmitz

2 SPANNING mei 2013 Het ‘eerlijke verhaal’ van minister Plasterk Tekst: Ronald van Raak

De regering schuift verantwoordelijkheden af naar regering gooit de verantwoordelijkheid bij de gemeenten gemeenten en gaat daarbij ook nog eens flink over de schutting. Minister Plasterk belooft dat gemeenten bezuinigen. Dat gaat ten koste van mensen die onze deze taken efficiënter en voor veel minder geld kunnen zorg nodig hebben. Volgens Ronald van Raak doen. Het eerlijke verhaal is dat gemeenten straks in grote kunnen we bij de raadsverkiezingen afrekenen met financiële problemen komen en mensen niet meer de zorg dit asociale beleid. krijgen die ze nodig hebben.

‘Dag buurman. Wilt u mijn oma verzorgen, mijn zoon aan Grootschalige kleinschaligheid het werk helpen en mijn neefje op het rechte pad brengen? De regering wil dat taken op het gebied van zorg en werk En dat allemaal voor de helft van de kostprijs?’ De regering dichter bij de mensen worden georganiseerd. Om die taken heeft zo’n buurman gevonden: de gemeenten. De zorg voor te kunnen uitvoeren moeten gemeenten volgens de ouderen en zieken, de hulp aan jongeren en werklozen, de regering groter worden, tot minimaal 100.000 inwoners. Dit is de paradox van de kleinschaligheid: om lokaal maatwerk te kunnen leveren, wordt het beleid verder van de mensen georganiseerd. Na protest van gemeenten heeft Plasterk in spagaat minister Plasterk de harde eis van 100.000 inwoners In december 2012 vroeg SP-fractievoorzitter Tiny Kox in de losgelaten, maar gemeenten moeten wel voor 31 mei Eerste Kamer de visie van minister Plasterk op het bestuur. Na aangeven met welke gemeenten ze gaan samenwerken. Met vier maanden wachten verscheen in april 2013 Bestuur in die gemeenten zullen ze later moeten fuseren. samenhang. Maar dit visiestuk had beter kunnen heten: Plasterk in spagaat. Plasterk wil geen ‘blauwdrukdenken’, maar gooit wel Politiek van het voldongen feit het hele bestuur overhoop. Plasterk wil herindelingen ‘van Bij herindelingen wordt gebruik gemaakt van een goed- onderop’, maar vraagt provincies wel om fusies af te dwingen. kope managementtruc: plaats gemeenten voor een Plasterk wil een ‘goed gesprek’ met de burgers, maar weigert voldongen feit. Gemeenten mogen eerst proberen met hen zeggenschap te geven in een referendum. Dit stuk toont minder geld de nieuwe taken zelf uit te voeren. En als dat vooral de onmacht van de minister. niet lukt moeten zij fuseren. Terwijl minister Plasterk weet dat herindelingen geen geld opleveren, maar alleen maar

SPANNING mei 2013 3 Kiezen of landsdelen? Groter is niet goedkoper Niet alleen de gemeenten, maar ook de provincies moeten op de ‘Gemeentelijke schaalvergroting levert geen geld op.’ Dat schop. Plasterk wil vier, vijf of zes ‘landsdelen’, maar durft niet berekende Maarten Allers van de Rijksuniversiteit Groningen, in aan te geven hoe die er precies uit moeten zien. De minister kiest Economisch Statistische Berichten (ESB) van 28 mei 2010. ook hier voor de politiek van voldongen feiten, door eerst één • Grotere gemeenten betekent weliswaar minder bestuurders superprovincie af te dwingen, zodat de rest wel moet volgen: een (wethouders, raadsleden), maar ook extra managementlagen samenvoeging van Noord-Holland, Utrecht en Flevoland. Na om taken te coördineren. protest van deze provincies heeft hij de datum van 1 januari 2015 • Kleine gemeenten hebben naar verhouding niet meer, maar losgelaten, maar daarmee zijn de plannen nog niet van tafel. juist minder personeel. Utrecht en Flevoland hebben ondertussen aangekondigd dat zij • Grotere gemeenten hebben niet minder, maar juist meer eerst een referendum willen houden. uitgaven per inwoner.

geld kosten (zie kader). Een andere truc is om in een Het verzet organiseren gebied één grote gemeente af te dwingen, waarna de rest In bijna elke gemeente klinkt nu protest over de decentrali- wel moet volgen. In Friesland werd in 2011 Súdwest-Fryslân saties, de bezuinigingen en de herindelingen. Ook bij gevormd, met meer dan zeventig kernen. Daardoor gaan bestuurders en raadsleden van PvdA en VVD, die niet nu ook omliggende gemeenten herindelen. verantwoordelijk willen zijn voor het afschuifbeleid van hun regering. De afdelingen van de SP kunnen lokaal het Van wie is de democratie? verzet organiseren, zoals we ook landelijk met de jeugdzorg Minister Plasterk zegt dat hij herindelingen wil ‘van en de thuiszorg hebben gedaan. De lokale raadsfracties onderop’. Daar bedoelt hij mee: met steun van de meerder- kunnen van hun gemeentebesturen eisen dat die niet heid van de betrokken gemeenteraden (wat betekent dat de meewerken aan de plannen van Plasterk, maar protest laten raad in één bepaalde gemeente opzij kan worden gezet). horen. Gemeenten hoeven niet mee te werken aan hun Maar de lokale democratie, die is niet van de raadsleden, financiële ondergang. maar van de lokale bevolking. Die kiest vertegenwoordigers, die kunnen beslissen over de bouw van huizen, het Maar vooral moeten we laten zien hoe mensen die onze onderhoud van wegen, of de hulp aan ouderen. Maar als zorg nodig hebben in de steek worden gelaten. Door ook het gaat om de inrichting van de lokale democratie, is het hun protest te organiseren en onze alternatieven te woord niet aan de vertegenwoordigers, maar aan de presenteren. Dat is bovendien een goede voorbereiding op inwoners zelf, bijvoorbeeld in een referendum. de raadsverkiezingen van maart 2014. Dan zal voor veel kiezers duidelijk zijn wat de maatregelen van de regering Door schade en schande voor hen gaan betekenen. Dan moet voor hen ook duidelijk Minister Plasterk heeft een achterhaalde visie: de onzalige zijn dat de SP hun bondgenoot is. Door de decentralisaties gedachte dat groter beter en goedkoper is. Terwijl we door worden de verkiezingen voor de gemeenteraad meer dan schade en schande hebben geleerd dat groter vooral ooit een landelijke strijd: zij worden een referendum over slechter en duurder is: bij de woningcorporaties, in het het falende regeringsbeleid. onderwijs, in de zorg. De toekomst is niet aan grootschalig en opgeblazen bestuur, maar aan kleinschalig en beschei- den bestuur. Het gemeentebestuur zal de komende jaren ingrijpend van karakter veranderen, van overwegend ruimtelijk beleid naar uitvoering van zorg. Dan moeten we niet nu keihard gaan bezuinigen. Dan moeten we niet nu het hele lokale bestuur op zijn kop zetten. De SP doet hier niet aan mee In de provincies Zuid-Holland en Noord-Brabant zit de SP in het bestuur. Als het aan minister Plasterk ligt krijgen provincies een grotere rol om gemeentelijke herindelingen af te dwingen. De SP wil hier niet aan mee doen. In Zuid-Holland (waar de SP in een college zit met VVD, CDA en Het kind van de rekening D66) is de provincie graag bereid gemeenten te ondersteunen als • De gemeenten worden verantwoordelijk voor het jeugdbeleid, zij vrijwillig willen herindelen, maar neemt de provincie niet het maar met een bezuiniging van 450 miljoen. initiatief en gaat zij geen herindelingen afdwingen als dat niet • Gemeenten krijgen 570 miljoen minder voor huishoudelijke nodig is. Bij elke herindeling moet het draagvlak van de bevolking verzorging en 1,7 miljard minder voor verzorging en begelei- worden bepaald. Dit is een belangrijke breuk met vorige colleges ding voor zieken en ouderen (AWBZ). waar de SP niet in zat. Dat geldt ook voor Noord-Brabant (waar • Met de Participatiewet wordt 1,86 miljard bezuinigd. Dit treft de SP in een college zit met VVD en CDA), waar de provincie mensen die werken op de sociale werkplaatsen (WSW), jonge bereid is vrijwillige herindelingen te ondersteunen, maar gehandicapten (Wajong) en mensen die (deels) arbeidsonge- gemeenten daar niet toe zal dwingen. De SP vindt ook hier dat schikt zijn (WIA). Ook wordt 409 miljoen gekort op mensen die herindelingen alleen kunnen plaatsvinden als daarvoor voldoende in de bijstand zitten en werk zoeken (WWB). steun is van de bevolking.

4 SPANNING mei 2013 De blinde vlek van Rutte en Samsom Samsom en Rutte vergeten ‘bruggen te slaan’ met de Eerste Kamer

Tekst: Arjan Vliegenthart Foto: Werry Crone / Hollandse Hoogte

Het feit dat de regering geen Nu het kabinet-Rutte II grote moeite De formatie: snelheid meerderheid heeft in de Eerste heeft om meerderheden voor zijn voor degelijkheid Kamer leidt tot steeds meer plannen te vinden in de Eerste Kamer, De senaat zou politieker zijn geworden zichtbare problemen voor het worden de geluiden dat de Eerste en steeds meer op de Tweede Kamer kabinet-Rutte II. Geen wonder dat Kamer een toontje lager moet zingen, gaan lijken. De vraag is echter of dat de regeringspartijen, de VVD sterker. Het is opvallend dat deze waar is. Vooralsnog is daar weinig van voorop, zenuwachtig beginnen te geluiden vooral uit VVD-hoek komen, te merken. Het aantal wetsvoorstellen worden. Maar in plaats van te een partij die altijd juist sterk leek te dat is afgekeurd ligt niet significant wijzen naar de Eerste Kamer hechten aan de onafhankelijke positie hoger dan in de afgelopen jaren en hadden zij tijdens het formatie- van de senaat. Luidde eerst VVD- partijen in de Eerste Kamer stemmen proces beter moeten opletten. De senator Frank de Grave de noodklok niet vaker tegen voorstellen dan hun Eerste Kamer gedraagt zich door te roepen dat het land onbe- tegenvoeters in de Tweede Kamer dat anders dan Rutte en Samsom stuurbaar zou worden als de Eerste doen. In zoverre is er dus niets nieuws gedacht hadden, de gevolgen Kamer zich kritisch zou opstellen, aan de hand. Het is dan ook niet de worden nu duidelijk. vorige maand maakte VVD-fractie- senaat die anders is gaan werken, voorzitter in de Tweede Kamer Halbe maar de regering die tijdens het Zijlstra het mogelijk nog bonter door formatieproces verzuimd heeft om te te dreigen dat de Senaat maar beter zoeken naar vruchtbare samenwer- zou kunnen worden opgeheven als die king met beide Kamers. Dat wreekt de plannen van de huidige regering zich nu. Daaraan is de senaat niet niet zonder meer zou goedkeuren. schuldig, maar Rutte en Samsom die

SPANNING mei 2013 5 zich onvoldoende rekenschap hebben eigen afweging te maken. Evenmin is gegeven van de noodzaak om ook in de bewering dat de Tweede Kamer per De SP en de Eerste Kamer de Eerste Kamer op voldoende steun definitie belangrijker zou zijn Het huidige tweekamerstelsel kampt met te kunnen rekenen. Na de verkiezin- staatsrechtelijk juist. De Tweede een aantal structurele problemen. Vooral gen van september draaiden PvdA en Kamer heeft wel meer bevoegdheden de toenemende stroom aan Europese VVD in een noodgang een regering in dan de Eerste. Zo mogen alleen weten regelgeving wordt door ons elkaar, waarbij inhoudelijke dossiers Tweede Kamerleden wetsvoorstellen huidige parlementaire stelsel niet goed met het grootste gemak werden amenderen en zelf wetsvoorstellen opgevangen, waardoor we de rechten uitgeruild. Aan het feit dat de twee indienen. Voor de rest hebben beide die we volgens het Verdrag van Lissabon partijen in de Eerste Kamer geen Kamers dezelfde rechten. Politiek is wel degelijk hebben niet ten volle kunnen meerderheid hadden, werd geen dan ook nooit ver weg in de Senaat benutten. Daarnaast kan het besluitvor- aandacht besteed. En dat wreekt zich – nu niet en vroeger niet. Het is mingsproces sneller en effectiever, nu op twee manieren: het klakkeloos hooguit de taal en toon die anders is: hoewel het vaak de regering is die het uitruilen van inhoudelijke punten standpunten worden vaker ingekleed proces ophoudt door lang te doen over leidt ertoe dat er in beide partijen de in wetstechnische argumenten en antwoorden op vragen van Tweede en nodige onrust is over het gevoerde uitvoerbaarheidsproblemen, maar de Eerste Kamerleden. Daarom is de SP in beleid en de ontbrekende meerder- grondtoon blijft dezelfde. Sterker nog, beginsel voorstander van een eenkamer- heid in de Eerste Kamer maakt het ook in de senaat worden wel eens stelsel, zoals we dat ook in een aantal voor de regering noodzakelijk om onder politieke druk wetsvoorstellen Scandinavische landen kennen. Binnen voor de bedachte plannen eerst steun aangenomen die technisch gezien deze ene Kamer kunnen dan aparte te gaan zoeken bij andere partijen, die grote mankementen vertonen. De commissies in het leven worden elk hun eigen wensen en verlangens politieke opportuniteit wint het dan geroepen om Europese regelgeving hebben. Voor sommige plannen van de wetenschappelijke rationaliteit. steviger tegen het licht te houden en betekent dat waarschijnlijk dat ze Je kunt er je vraagtekens bij zetten, eventuele uitvoerbaarheidsproblemen nooit in de huidige vorm in de maar je kunt niet stellen dat dit in het van wetten op te sporen. Voor dit idee is praktijk zullen worden gebracht. De verleden anders was dan vandaag de echter een grondwetswijziging en plannen van minister Plasterk, die dag. daarmee een tweederdemeerderheid in Ronald van Raak in zijn bijdrage in Tweede en Eerste Kamer noodzakelijk. deze Spanning beschrijft, om tot Het primaat van Die is er op dit moment niet. En zolang supergemeenten en superprovincies de Tweede Kamer die er niet is, mag van elke parlementariër te komen, kunnen in hun huidige In de praktijk ligt het primaat van de geëist worden dat hij of zij zijn of haar vorm in ieder geval niet op een politiek in de Tweede Kamer. Dat is grondrechtelijke functie ten volle benut, of meerderheid in de senaat rekenen. ook goed, Tweede Kamerleden de regering daar nu blij mee is of niet. Vandaar ook dat minister Plasterk worden immers rechtstreeks gekozen begonnen is met het maken van en zijn fulltime volksvertegenwoordi- terugtrekkende bewegingen. ger. Vandaar ook dat de partijen in de Eerste Kamer over het algemeen Eerste Kamer met zich mee zou De Eerste Kamer dezelfde politieke lijn volgen als hun kunnen brengen. Maar in plaats van en de Grondwet bondgenoten in de Tweede Kamer. bredere steun te zoeken voor hun Het feit dat de regering op voor haar Het maakte daarbij overigens niet uit plannen kozen VVD en PvdA ervoor belangrijke terreinen haar zin niet om welke partij het gaat. Van links tot deze waarschuwingen bewust te krijgt, leidt tot de nodige wrevel bij de rechts, van oppositie- tot coalitiepartij, negeren. Nu het kabinet de politieke regeringspartijen. Maar in plaats van elke partij in de Senaat volgt in strijd niet lijkt te kunnen winnen, is in de spiegel te kijken, wordt er vooral beginsel het stemgedrag van de het raar om naar de spelregels te gewezen naar anderen, waaronder de Tweede Kamer. Het komt echter soms wijzen, die van tevoren vastlagen, en Eerste Kamer. Die zou wetten alleen voor dat de Eerste Kamer vindt dat, niet naar de gevolgde strategie. Er zijn op hun vorm en mogelijke uitvoe- ondanks de politieke afweging in de goede redenen om het functioneren ringsproblemen mogen toetsen en Tweede Kamer, wetsvoorstellen zoveel van ons politieke stelsel nog eens goed verder de politiek aan de Tweede wetstechnische of uitvoeringsproble- tegen het licht te houden, maar niet Kamer moeten overlaten. Daarbij men hebben dat ze maar beter niet omdat de Eerste Kamer zich nu beroept men zich op van alles en nog kunnen worden aangenomen. Dat was anders gedraagt. Zolang de regering wat: het staatsrecht, de parlementaire vroeger zo en dat is nu niet anders. dat niet wil begrijpen, zal ze onherroe- geschiedenis en de Grondwet. Het is pelijk tegen dezelfde problemen echter een wijdverbreid misverstand Tijdens de formatie is willens en blijven aanlopen. dat de Eerste Kamer wetten niet wetens geen rekening gehouden met inhoudelijk zou mogen toetsen. De de Eerste Kamer, terwijl voor de moge- Grondwet is helder: de volksvertegen- lijke gevolgen vooraf door vriend en woordiging bestaat uit twee Kamers vijand werd gewaarschuwd. Zowel die beide wetten moeten goedkeuren. Emile Roemer als Jolande Sap Welke criteria daarbij gehanteerd waarschuwden direct na de verkiezin- moeten worden, is nergens vastgelegd. gen voor de problemen die een Het staat partijen geheel vrij om hun ontbrekende meerderheid in de

6 SPANNING mei 2013 Het grootste belastingparadijs ter wereld

Tekst: Tijmen Lucie

Onlangs nam een meerderheid in de Tweede Kamer auteurs in buitengewoon begrijpelijke taal de belangrijkste een motie van PVV-Kamerlid Roland van Vliet aan, constructies van belastingontwijking door multinationals waarin gesteld werd dat Nederland geen belastingpa- die in Nederland met behulp van belastingadviseurs, radijs is. Dat Nederland dat voor multinationals, advocaten en trustkantoren opgetuigd zijn. De meest artiesten en malafide personen wel degelijk is, maken gebruikte is de zogenaamde ‘deelnemingsvrijstelling’, (oud-)Quote-journalisten Joost van Kleef, Martin van waarbij een bedrijf geen vennootschapsbelasting hoeft te Geest en Henk Willem Smits met overtuigend bewijs betalen over de winst van een dochteronderneming. Het duidelijk in hun pas verschenen boek Het Belasting- idee hierachter is dat de dochteronderneming zelf al paradijs. vennootschapsbelasting heeft betaald en dat een bedrijf anders dubbel betaalt. Deze deelnemingsvrijstelling maakt Het verhaal dat Nederland een belastingparadijs is voor het voor multinationals erg aantrekkelijk om hun winsten multinationals is niet nieuw. Al in 2006 publiceerde de via een Nederlandse brievenbusmaatschappij door te Stichting voor Onderzoek naar Multinationale Onderne- sluizen naar Bermuda of de Maagdeneilanden, waar mingen (SOMO) het onderzoeksrapport The Netherlands: A helemaal geen belasting wordt geheven. tax haven? Zoals blijkt uit de titel en de inhoud van Het Rest de vraag waarom het erg is dat Nederland een Belastingparadijs kunnen we het vraagteken inmiddels wel belastingparadijs voor multinationals is. Voorstanders weglaten. De cijfers liegen immers niet. In 2011 stroomde stellen dat als het belastingklimaat voor buitenlandse met behulp van 20.000 brievenbusmaatschappijen maar multinationals hier ongunstiger wordt, ze toch wel uitwij- liefst 5.100 miljard euro door ons land om uit handen van ken naar andere doorstroomlanden als Luxemburg of welke fiscus dan ook te blijven. Een bedrag dat gelijk staat Ierland, waardoor wij inkomsten mislopen. De auteurs aan 10 procent van de wereldeconomie. stellen daar terecht tegenover dat multinationals die De grote vraag is natuurlijk: hoe heeft Nederland een nauwelijks belasting betalen in een land waar zij gevestigd belastingparadijs kunnen worden? Om hierop een ant- zijn wel profiteren van allerlei voorzieningen en diensten woord te geven schetsen de auteurs de geschiedenis van de die de overheid levert. Deze moeten vanzelfsprekend wel Antillenroute, waarin bijna alle Nederlandse trustbedrijven worden betaald, waardoor de rekening wordt doorgescho- hun wortels hebben. Een route die vanaf 1955 grote ven naar de burgers en het midden- en kleinbedrijf, die betekenis kreeg, toen het belastingverdrag tussen Neder- niet kunnen profiteren van allerlei belastingvoordelen. land en de Verenigde Staten uit 1947 werd uitgebreid naar Vooral ontwikkelingslanden, maar ook de zuidelijke de Antillen. Dankzij een combinatie van bijzonder lage EU-lidstaten, lopen mede dankzij de Nederlandse belas- tarieven voor rente, royalty en dividendinkomsten en het tingontwijkingsconstructies miljarden aan inkomsten mis. belastingverdrag groeiden de Antillen uit tot een erkend Zo fiscaliseren zeventien van de twintig grootste Portugese belastingparadijs. Omdat veel landen geen belastingver- bedrijven in Nederland en ontwijkt de rijkste man van drag met de Antillen hadden, sluisden multinationals hun Griekenland, Spiro Latsis, via Nederland de Griekse fiscus. inkomsten via een brievenbusmaatschappij in Nederland, Tegelijkertijd staat de Nederlandse belastingbetaler voor dat grossierde in fiscaal aantrekkelijke belastingverdragen, respectievelijk 17,7 en 4,1 miljard euro garant voor nood- door naar de Antillen. Dankzij deze Dutch-sandwichcon- steun aan Griekenland en Portugal. structie is Nederland een belastingparadijs geworden. Of dubieuze belastingconstructies in Nederland werkelijk Voorstanders van het gunstige Nederlandse belastingkli- aangepakt gaan worden is nog maar de vraag. Behalve bij maat voor buitenlandse multinationals en privépersonen de SP en GroenLinks staat de aanpak van belastingontwij- stellen dat het de Nederlandse schatkist veel geld oplevert king voor de andere partijen niet (hoog) op de agenda. (1 miljard euro) en werkgelegenheid verschaft voor Alleen al om die reden is het verschijnen van het (af en toe dienstverleners en bedrijven. Beide voordelen vallen wel te) vlot geschreven boek Het Belastingparadijs van groot mee, zo blijkt uit Het Belastingparadijs. Een geldstroom belang. Wat u zelf eraan kunt doen: koop uw koffie niet van 5.100 miljard euro levert een half miljard aan belas- langer bij Starbucks maar bij Koffiehuis Ome Dick, aldus tingopbrengsten op. Dat is een gemiddelde heffing van de auteurs. 0,0095 procent. Ook wat betreft werkgelegenheid houdt het niet over: ongeveer 3.700 mensen op een beroepsbevolking van bijna 8 miljoen, wat neerkomt op 0,04 procent van de beroepsbevolking. Daarnaast zouden deze veelal hoogop- geleide mensen prima ander, nuttiger werk kunnen doen als Nederland géén belastingparadijs was. Ook de bedrijven zelf leveren nauwelijks werkgelegenheid op, want velen Martin van Geest e.a. Het Belastingpara- van hen bestaan uit niet meer dan een lege brievenbus- dijs. Waarom niemand hier belasting maatschappij. betaalt – behalve u Waarom is het Nederlandse belastingklimaat voor buiten- Uitgeverij Business Contact landse multinationals dan zo aantrekkelijk? In hoofdstuk ISBN: 9789047005605 vier, met de pakkende titel F*ck the fiscus, beschrijven de Prijs: €19,95

SPANNING mei 2013 7 SP zet belastingontwijking al jaren op de politieke agenda Tekst: Arnold Merkies Foto: kruijf / Hollandse Hoogte

Op een seminar over belasting- land biedt aan multinationals, in Door samenwerking te zoeken met ontwijking dat de Stichting combinatie met de vele belastingver- andere partijen behaalden we de Onderzoek Multinationale Onder- dragen die we rijk zijn, lukt het veel benodigde 30 zetels om de belasting- nemingen (SOMO) onlangs in multinationals om nauwelijks belas- verdragen in het parlement te Amsterdam organiseerde, werd ting te betalen. Het internationale behandelen. Het lukte niet om de mij gevraagd de politieke ontwik- bedrijfsleven gebruikt Nederland belastingverdragen met belastingpa- keling te schetsen als het gaat om graag als tussenschakel in belasting- radijzen tegen te houden, maar we de aanpak van belastingontwij- routes om winsten door te sluizen hadden wel de discussie aangezwen- king. Ik nam ze mee terug in de naar belastingparadijzen. Elk jaar geld en er werd een nieuw verdragsbe- tijd, naar bijna zeven jaar geleden. stromen er om die reden duizenden leid beloofd. Twee jaar geleden zag Ik was nog maar net begonnen als miljarden euro’s door Nederland dat nieuwe verdragsbeleid het licht. medewerker financiën voor de heen. In 2006 ging het al om een Helaas bleek het kabinet zijn lijn door Tweede Kamerfractie van de SP, schrikbarend bedrag van bijna 6.000 te zetten, waarbij verdragen werden toen SOMO een rapport uitbracht miljard euro. In 2008 liep dat zelfs op gesloten die gunstig uitpakten voor over het fenomeen belastingont- tot meer dan 12.000 miljard euro. multinationals die de belasting willen wijking, een onderwerp waar in Voor de goede orde: dat is meer dan ontwijken en zeer ongunstig voor die tijd nog maar weinig over twintig keer het totaal van wat we in ontwikkelingslanden die het zwaarst werd gesproken. Nederland in dat jaar samen verdien- te lijden hebben onder belastingont- den. Dat Nederland een belangrijke wijking. De inkomsten die deze Voor veel mensen was het lange tijd rol speelt bij belastingontwijking, valt landen daardoor naar schatting onbekend dat er in Nederland veel ook te zien aan het feit dat 91 van de mislopen zijn zeven maal zo hoog als bedrijven actief zijn die vrijwel geen 100 grootste bedrijven ter wereld in het bedrag dat westerse landen economische activiteiten ontplooien, ons land zijn gevestigd. jaarlijks uitgeven aan ontwikkelings- maar enkel gebruik maken van de samenwerking. Ook het midden- en belastingvoordelen die ons land aan Het fenomeen belastingontwijking kleinbedrijf in ons eigen land wordt multinationals biedt. Dankzij het krijgt de laatste tijd gelukkig steeds benadeeld, omdat het moet concurre- onderzoeksrapport van SOMO uit meer aandacht in de media en bij het ren met multinationals die gebruik 2006 kwam daar enige verandering in. grote publiek. Dat was een aantal jaar kunnen maken van een hele fiscale Het liet zien dat er meer dan 20.000 geleden wel anders. In de Tweede trukendoos, terwijl de kleinere van deze ‘brievenbusfirma’s’ in ons Kamer probeerde de SP het wel steeds bedrijven die mogelijkheden niet land aanwezig zijn die het Nederland- onder de aandacht te brengen. Zo hebben. se belastingsysteem gebruiken om waren we de eerste partij die belas- elders belasting te ontwijken, tingverdragen met belastingparadij- Maar ook de Nederlandse overheid Naar aanleiding van dit rapport stelde zen ter discussie stelde in de Tweede zelf loopt veel geld mis door belasting- de SP schriftelijke vragen in de Kamer. Belastingverdragen worden ontwijking. Het is lastig om erachter te Tweede Kamer. We vroegen de over het algemeen gesloten om komen hoeveel precies, omdat minister onder andere of Nederland dubbele belasting bij bedrijven te bedrijven niet hoeven te rapporteren als belastingparadijs kan worden voorkomen. Onze vraag was simpel: hoeveel belasting ze in Nederland bestempeld. Daarop kregen we als ant- ‘Waarom sluit je zo’n verdrag af met afdragen, maar af en toe komt er wel woord dat dat niet het geval was, een land waar de winst helemaal niet eens wat naar buiten. Dat gebeurde omdat het hoogste tarief voor de wordt belast? Dan kan er toch geen bijvoorbeeld in 2008, toen uit gelekte inkomstenbelasting 52 procent sprake zijn van dubbele belasting?’ In informatie van de belastingdienst bedraagt, hetgeen hoger is dan het de praktijk blijkt immers dat multina- bleek dat Nederlandse multinationals hoogste tarief in veel andere landen. tionals handig gebruik kunnen maken nauwelijks bijdragen aan de schatkist. Een dergelijke ontwijking van vragen van deze verdragen door winsten via Vóór het uitbreken van de crisis viel over belastingontwijking hebben we ingewikkelde belastingroutes weg te dit minder op. De inkomsten uit de sindsdien nog veel vaker moeten sluizen. Nederland maakt heel vaak winstbelasting bleven weliswaar ver meemaken. Zelfs ons verzoek om een onderdeel uit van deze belastingrou- achter bij de ontwikkeling van de onderzoek naar het ontwijken van tes. winsten, maar ze stegen wel, dankzij belasting door multinationals en de de enorme stijging van de winsten. rol die Nederlandse belastingklimaat Totdat de SP het op de agenda zette daarbij speelt, werd geweigerd omdat werden – op de verdragen met onze het onnodig zou zijn. buurlanden na – belastingverdragen Door de fiscale voordelen die Neder- nooit besproken in de Tweede Kamer.

8 SPANNING mei 2013 kan haast niet anders dan conclude- ren dat dat weinig voorstelt. De staatssecretaris wacht nu al een hele tijd een onderzoek af dat is gemaakt in opdracht van lobbyorganisatie Holland Financial Centre, waarbij ook wordt gekeken naar de rol van de trustsector. Pas daarna komt hij met een reactie van het kabinet. In hoeverre hij met concrete maatregelen zal komen is onduidelijk. De Tweede Kamer kan hem daartoe opdracht geven, maar daarbij is de PvdA nodig om een meerderheid te vormen. Samsom heeft aangegeven Het trustkantoor van de TMF Group in Amsterdam, waar rond de 3500 internationaal dat hij de belastingontwijking wil opererende bedrijven onderdak hebben gevonden met het doel gebruik te maken van de aanpakken, maar de realiteit is dat de gunstige belastingfaciliteiten in Nederland. PvdA tegen een aantal moties van onze kant heeft gestemd om dat ook in de praktijk te brengen. Toch valt er een kentering te zien in Het uitbreken van de kredietcrisis belasting. Dat is meer dan ze geza- het politieke denken. Steeds meer heeft het probleem blootgelegd. menlijk aan zorg uitgeven. Het bedrag partijen hebben kritiek op de groot- Overheden hebben te maken met een is zelfs zo groot dat het genoeg zou schalige belastingontwijking door het sterke afname van de belastinginkom- zijn om in grofweg tien jaar alle internationale bedrijfsleven en vinden sten. Dat wordt veroorzaakt door de Europese overheidsschulden weg te dat er maatregelen moeten worden economische malaise en de afgeno- werken. genomen om dit tegen te gaan. Ook men winsten, maar ook door een Alleen internetgigant Google ontweek internationaal zie je een verandering enorme groei in het gebruik van belas- in 2011 al voor 2 miljard dollar aan van inzicht. Zo worden op Europees tingconstructies. Eind 2009 besteedde belasting door gebruik te maken van niveau verschillende initiatieven Zembla een aflevering aan de mazen de zogeheten Double Irish Dutch genomen, onder andere in het in de belastingwet, waarin professor Sandwich, een constructie waarbij Europees Parlement, waar Dennis de Michielse van de Universiteit van inkomsten via Ierland en Nederland Jong zich actief voor inzet. Utrecht na onderzoek concludeerde uiteindelijk op Bermuda terechtko- In de Tweede Kamer is een motie- dat Nederland jaarlijks 16 miljard men. Ook Apple betaalt bijna 2,5 Merkies/Klaver aangenomen, die de euro aan belastinggeld misloopt als miljard euro minder aan belasting regering oproept in Europees verband gevolg van belastingontwijking door door gebruik te maken van deze werk te maken van meer transparantie multinationals. Door handig gebruik belastingroute. over de belastingafdracht van te maken van de Nederlandse multinationals. Wanneer bedrijven belastingwetgeving, zo stelde Michiel- Hoewel de cijfers voor zich spreken en moeten aangeven hoeveel ze in elk se, betaalden veel grote bedrijven niet aanpak van belastingontwijking land aan belasting betalen, pik je de het toenmalige belastingtarief van gewenst is, lijkt een meerderheid van bedrijven die zich in allerlei bochten 25,5 procent over hun winsten, maar de Tweede Kamer de urgentie niet in wringen om de belasting te ontwijken effectief slechts 6-7 procent. te zien. Niet zo lang geleden stemde er veel sneller uit. een meerderheid zelfs in met een Ook in de samenleving zie je de Niet alleen in Nederland bestaat de motie van PVV-Kamerlid Roland van bereidheid groeien om in actie te tendens dat bedrijven steeds minder Vliet, die oproept afstand te nemen komen tegen de oneerlijke verdeling belasting betalen. Door internationale van de term belastingparadijs. Ook van belastingheffing. In Groot-Brit- belastingconcurrentie dalen de staatssecretaris Weekers van Finan- tannië heeft de actiegroepering UK inkomsten van overheden, met als ciën lijkt zich niet al te veel te bekom- Uncut al meerdere succesvolle acties gevolg dat in vele landen overheids- meren om belastingontwijking. Hij gevoerd. Het is nu aan de Nederlan- voorzieningen als zorg, onderwijs en spreekt liever van ‘een gunstig fiscaal ders om van zich te laten horen. Ook sociale zekerheid onder druk staan. klimaat’ dan van een land dat de SP zal haar steentje bijdragen door De Europese Commissie maakte belastingontwijking faciliteert. middel van acties, waar hopelijk veel onlangs een schatting dat overheden Ingrijpen daarin zou volgens hem leden aan mee doen. Want ook acties in de Europese Unie een bedrag van werkgelegenheid kunnen kosten. tegen belastingontwijking zijn 1.000 miljard euro per jaar mislopen Maar wie naar de werkgelegenheid onderdeel van de strijd voor een door het ontduiken en ontwijken van kijkt die brievenbusbedrijven bieden, socialer Nederland.

SPANNING mei 2013 9 Belastingontwijking: geen onoplosbaar probleem Tekst: Dennis de Jong Foto: Press Association / Hollandse Hoogte

De afgelopen weken stonden de media bol van de afspraken gaan maken op het gebied van uniforme artikelen over belastingontwijking door multinatio- belastingwetgeving. Via zware lobbyacties hebben ze er nals en de rol die Nederland daarbij speelt. Veel bijvoorbeeld voor gezorgd dat een voorstel van de Europese mensen zijn er terecht kwaad over dat zij hun Commissie voor vaststelling van een gemeenschappelijke inkomsten zien dalen, vooral als gevolg van het belastinggrondslag voor internationaal opererende doorgeslagen bezuinigingsbeleid, terwijl multinatio- bedrijven – een eerste stap op weg naar dergelijke afspra- nals gewoon blijven profiteren van infrastructuur en ken – uitgaat van vrijwilligheid. Je krijgt dan als bedrijf de voorzieningen, maar niet of nauwelijks belasting keuze tussen de nationaal geldende grondslag of de betalen. Dat is onrechtvaardig. Europese variant. De SP is hier tegen, omdat je de zaak daarmee alleen maar erger maakt. Bedrijven zullen Het antwoord van de Nederlandse regering op bovenstaan- natuurlijk de voordeligste grondslag kiezen en daarmee de de kritiek is tot nu toe erg afhoudend geweest. Zij stelt dat nationale systemen verder tegen elkaar uitspelen. We het probleem van belastingontwijking wel meevalt en dat zouden wel voor een verplichte harmonisatie van belasting- wij er juist van profiteren dat bedrijven zich hier op papier grondslagen geweest zijn. Dit zou immers een mooie opstap willen vestigen, omdat zij toch een beetje belasting betalen. zijn naar afspraken over minimumtarieven voor de Bovendien leveren volgens staatssecretaris van Financiën winstbelasting. Vooralsnog is Brussel hiertoe niet bereid. Weekers al die brievenbusbedrijven voor accountants en juristen de nodige banen op en doet Nederland gewoon Toch zijn er positieve ontwikkelingen. De houding van de wat de hele wereld doet: een zo gunstig mogelijk fiscaal Nederlandse regering is niet representatief voor wat er klimaat creëren zodat veel multinationals zich in je land wereldwijd en op Europees niveau gebeurt. Met name de vestigen. Je zou wel gek zijn om je belastingen te verhogen, Verenigde Staten hebben er schoon genoeg van dat want dan stappen multinationals gewoon over naar een Amerikaanse bedrijven allerlei belastingroutes kunnen fiscaal aantrekkelijker land. De regering zegt dus eigenlijk: gebruiken om zo weinig mogelijk belasting te betalen. Ook laat de zaak maar rusten. Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk willen belastingontwijking aanpakken. Daarom is er op de top van Nu is het juist dat er door landen wordt geconcurreerd via industriële landen, de G8, afgesproken dat er een plan voordelige belastingtarieven. Multinationals zijn over het moet komen. De OESO, waarin alle rijke landen zijn algemeen op internationaal niveau goed georganiseerd. vertegenwoordigd, kreeg de taak een dergelijk plan op te Voor landen geldt dit echter niet, althans niet waar het de stellen. De G8 gaan er op 17 en 18 juni over spreken. Naar belastingwetgeving betreft. Er zijn in internationaal verwachting zullen de G20, waartoe ook opkomende verband alleen afspraken gemaakt over uitwisseling van economieën als China, India en Brazilië behoren, dit informatie als autoriteiten aanwijzingen hebben voor eveneens gaan doen. Dat is een revolutionaire ontwikkeling witwaspraktijken of belastingfraude. Belastingontwijking en biedt veel kansen. valt niet onder dit soort afspraken, want formeel is ontwijking alleen het zoeken naar belastingvoordeeltjes. Het is Geen wonder dat er ook op Europees niveau meer ruimte is dus niet illegaal. Dat is ook de reden waarom de internatio- ontstaan voor een aanpak van belastingontwijking. In nale gemeenschap in het verleden nauwelijks geïnteres- december 2012 lanceerde de Europese Commissie al een seerd was in het maken van afspraken om belastingontwij- actieplan om belastingontduiking en –ontwijking aan te king door multinationals aan te pakken. pakken. Erg doortastend was zij daarbij niet. Zij richt zich in het plan vooral op meer mogelijkheden om over Staten zitten internationaal bij belastingontwijking in een spaartegoeden van de eigen burgers op banken in andere soort prisoner’s dilemma. Als ze niet meedoen aan belasting- lidstaten snel en effectief informatie te krijgen. Ook erkent concurrentie, zijn ze niet aantrekkelijk voor multinationals de Commissie dat bedrijven misbruik kunnen maken van en kost dat geld en arbeidsplaatsen. Als ze wel meedoen, moeder-dochterconstructies en dat vrijstelling van belas- krijgen ze in totaal maar heel weinig belastingopbrengsten, tingheffing over inkomsten uit deelnemingen, royalty’s en maar hebben ze in ieder geval iets. De beste oplossing zou rente kan leiden tot een situatie waarin er helemaal geen natuurlijk zijn dat ze allemaal weigeren aan belastingcon- belasting wordt betaald. Het belangrijkste voorstel van de currentie mee te doen. Dan betalen multinationals Commissie betreft een betere coördinatie van de belasting- normaal belasting en worden uiteindelijk alle lidstaten er verdragen die lidstaten sluiten met andere landen. Dat is beter van. nodig ook, want bijvoorbeeld Nederland heeft tal van verdragen gesloten met landen waar bedrijven niet of Bij dit soort dilemma’s kom je er niet door het aan de markt nauwelijks belasting betalen en heft daarnaast bij de over te laten. Dat is wel wat werkgeversorganisaties beplei- doorsluizing van inkomsten naar dergelijke landen ook ten, want het laatste wat zij willen, is dat landen harde heel weinig belasting. Daarmee krijg je de situatie dat grote

10 SPANNING mei 2013 feitelijke activiteiten verricht, worden aangepast. • Onderzoek naar maatregelen om te voorkomen dat als gevolg van deelnemingsvrijstellingen en vrijstelling van belastingheffing over royalty’s en rente-inkomsten, bedrijven nauwelijks belasting betalen. • Verplichte rapportage over inkomsten per land door bedrijven en door banken. • Harmonisatie van de belastinggrondslag voor bedrijven en een minimumtarief voor de winstbelasting dat geldt in alle lidstaten.

Al deze voorstellen werden aangenomen. Het advies van de begrotingscontrolecommissie gaat nu naar de economische commissie, die binnen het Europees Parlement hoofdver- antwoordelijk is voor dit onderwerp. Normaal gesproken wordt zo’n advies grotendeels overgenomen, maar we zullen er als Eurofractie natuurlijk bovenop blijven zitten om te bewerkstelligen dat in ieder geval bovengenoemde voorstellen het halen. Tenslotte zal de plenaire vergadering zich erover moeten uitspreken en ook daarbij moeten we goed in de gaten houden dat onder invloed van de lobby van grote bedrijven de tekst niet alsnog wordt afgezwakt. Hoewel het dus nog een proces van lange adem is, hoopt het EP er tijdig voor de Europese Raad en de G8-bijeen- komst in juni uit te zijn. In dat geval kan het rapport helpen Margaret Hodge (uiterst links), voorzitter van de Public Accounts de druk op de regeringsleiders op te voeren om zich niet te Committee (PAC) die momenteel onderzoek doet naar een aantal verliezen in algemene verklaringen maar zich te verbinden dubieuze belastingverdragen van Amerikaanse bedrijven in het aan harde maatregelen. Verenigd Koninkrijk, biedt bij Downing Street 10 een petitie aan met meer dan 110.000 handtekeningen om Amazon aan te sporen Bij de discussies in het Europees Parlement dreigt nogal haar rechtmatige deel aan belastingen te laten betalen in het eens het gevaar dat we denken dat de wereld ophoudt bij de Verenigd Koninkrijk. Europese buitengrenzen. Juist op een onderwerp als belastingontwijking zou dat een grote fout zijn. Als Europa alles goed voor elkaar heeft, kan zomaar een land buiten de Europese Unie de rol van een of meer lidstaten overne- men. Multinationals gaan dan gewoon naar dat land met bedrijven via administratiekantoren en holdings gelden via hun administratiekantoren en holdings. Uiteindelijk heb je Nederland door kunnen sluizen naar landen buiten de EU dan als Europa niets bereikt, integendeel. Daarom houden en daarmee belasting geheel of gedeeltelijk ontwijken. Als we als eurofractie ook nauw contact met de OESO die het je de belastingverdragen op de korrel neemt, raak je de actieplan voorbereidt voor de G8/G20. Tot nu toe zit de kern van de mechanismen die gebruikt worden voor OESO op het goede spoor: ook deze organisatie heeft haar belastingontwijking. traditioneel voorzichtige aanpak overboord gezet en pleit nu voor het beginsel dat je belasting betaalt, daar waar je De voorstellen van de Commissie worden nu besproken in ook de activiteiten hebt die tot de inkomsten leiden. het Europees Parlement. In de begrotingscontrolecommissie heb ik voorstellen gedaan voor een veel sterkere aanpak. Alle seinen staan op groen: belastingontwijking is aan te Het gaat om de volgende punten. pakken en meer dan ooit lijkt er sprake te zijn van politieke wil om effectieve maatregelen te nemen. Als er in de • Erkenning van het beginsel dat belasting daar betaald internationale gemeenschap een kritische massa blijft moet worden waar ook de activiteiten hebben plaatsge- bestaan om door te pakken, krijgen multinationals het vonden die tot de betrokken inkomsten hebben geleid. moeilijk. Niet nodig is dat alle landen in de wereld mee- • Verplichte melding aan de Europese Commissie van doen: kleine belastingparadijzen kun je makkelijk isoleren. ontwerp-belastingverdragen die lidstaten met andere Wel moet de G20 er als geheel achter staan. Dat zal een landen willen afsluiten. Indien het gaat om verdragen behoorlijke krachtsinspanning kosten, want naast het met landen waar nauwelijks of geen belasting geheven invoeren van goede regels gaat het hier vooral ook om de wordt, moet daarin zijn opgenomen dat de betrokken uitvoering daarvan. Gelukkig zitten non-gouvernementele lidstaat ook zelf belasting zal heffen, zodat de totale organisaties als Tax Justice Network er bovenop. Met hen belasting niet afwijkt van wat betaald zou zijn zonder blijven we nauw contact houden. De gewone belastingbeta- doorsluizing naar andere landen. ler, maar ook het mkb, verdienen het dat er snel een • Doorlichting van de belastingverdragen tussen lidstaten effectieve aanpak komt tegen belastingontwijking. Als SP onderling, waarbij clausules die belastingheffing kunnen we daar een steentje aan bijdragen, in de Tweede verminderen in de lidstaat waar het bedrijf de meeste Kamer én in het Europees Parlement.

SPANNING mei 2013 11 ‘Sociaal akkoord biedt goede perspectieven’ Tekst: Tijmen Lucie

Op 11 april jongstleden sloten Wat bedoelt u precies met de langeter- werkloosheid werkgevers eerder zullen kabinet, werkgevers en werkne- mijnhervormingen die u noemt? kiezen voor een ‘gezonde’ werknemer. mers het sociaal akkoord. Span- ‘De hervorming van de WW en het Daarom is het goed dat het arbeidsge- ning vroeg Paul de Beer, de enige ontslagrecht zie ik in samenhang met handicaptenquotum als stok achter de vakbondsprofessor van Neder- elkaar. De afgelopen vijftien jaar is het deur gehouden wordt. Daarnaast wil land, naar zijn mening over het kabinetsbeleid erop gericht geweest ik wel duidelijk maken dat de mensen akkoord. ‘Voor de korte termijn om de sociale bescherming te die een Wajong-uitkering het hardste zie ik weinig verbeteringen, voor beperken, met als doel om meer nodig hebben, omdat ze volledig of de lange termijn biedt het interes- mensen aan het werk te krijgen. Die bijna volledig arbeidsongeschikt zijn, sante ideeën voor hervorming van aanpak is zoals we weten mislukt. In niet getroffen mogen worden.’ de arbeidsmarkt.’ het sociaal akkoord is afgesproken om de sociale partners op sectorniveau Als u het gehele akkoord overziet, wat is Wat was uw eerste reactie toen u hoorde vanaf 2020 verantwoordelijk te maken dan uw oordeel? dat er een sociaal akkoord was gesloten voor de WW. Dit kan werkgevers een ‘Het biedt goede perspectieven voor door kabinet, werkgevers en werknemers? prikkel geven om de WW te beperken hervorming van de arbeidsmarkt en ‘Ik was toch wel verrast, want ik had door werknemers die ontslagen de sociale zekerheid op de (middel) niet verwacht dat ook het kabinet het worden naar ander werk te begelei- lange termijn, maar voor de korte akkoord al ondertekend had. Over het den. Het ontslagrecht wordt daaraan termijn biedt het geen oplossingen geheel genomen vind ik het een mooi dienstbaar gemaakt door de invoering voor de alsmaar oplopende werkloos- resultaat.’ heid. Het ontbreekt aan voorstellen om daadwerkelijk nieuwe banen te Wat zijn volgens u de grootste verbeterin- ‘Voor de korte termijn zie ik creëren of de bestaande werkgelegen- gen ten opzichte van het regeerakkoord? weinig verbeteringen, voor heid over meer mensen te versprei- ‘Ik spreek liever van veranderingen den.’ de lange termijn biedt het dan van verbeteringen. In de eerste plaats zijn een aantal voorgenomen interessante ideeën voor Hoe zou de SP dit akkoord volgens u hervormingen uitgesteld of gewijzigd. hervorming van de arbeids- moeten beoordelen? Zo wordt het ontslagrecht voorlopig markt’ ‘Dat is in de eerste plaats natuurlijk niet versoepeld en wordt de duur van aan jullie zelf, maar ik zou zeggen de WW niet verkort. Wat dat betreft positief kritisch. Wel zal je scherp in sluit het akkoord aan bij de opvatting van de zogenaamde transitievergoe- de gaten moeten houden of de van veel economen, die stellen dat je ding, waar elke werknemer die om plannen werkelijk effect sorteren. Zo ten tijde van een crisis het ontslag- economische redenen ontslagen wordt kun je onderzoeken of na een jaar de recht ongemoeid moet laten en de recht op heeft. Als de werkgever zich groei van flexcontracten is afgenomen WW niet moet verkorten. Een positief inspant om de ontslagen werknemer en of er meer Wajongers en WSW’ers punt is dat werkgevers erkennen dat aan ander werk te helpen, kan die aan het werk zijn geholpen.’ flexwerk in sommige gevallen transitievergoeding worden vermin- doorgeschoten is. Toch valt nog te derd. Maar je kunt hierbij wel de Wat is het sociaal akkoord nog waard als bezien of er daadwerkelijk een halt kanttekening plaatsen dat dit geen de economische cijfers tegenvallen en het wordt toegeroepen aan flexwerk, want garantie biedt dat de werknemer kabinet blijft vasthouden aan de ontwijkingsgedrag door werkgevers nieuw werk vindt, terwijl zijn transitie- 3-procentnorm en met nieuwe bezuinigin- blijft mogelijk. In de tweede plaats zijn vergoeding dan wel lager is.’ gen komt? er op het gebied van WW, ontslagrecht ‘Dat is moeilijk te zeggen, maar ik en WSW/Wajong belangrijke langeter- En wat vindt u van het loslaten van het verwacht niet dat het akkoord van mijnhervormingen voorgesteld om de arbeidsgehandicaptenquotum en de tafel gaat. Opnieuw onderhandelen arbeidsmarkt te activeren. Tot slot herkeuring van jonggehandicapten? zou voor alle betrokken partijen een staat er weinig in het akkoord om de ‘Herkeuring van jonggehandicapten mislukking betekenen. Voor de korte toenemende werkloosheid op korte vind ik prima, zolang ze maar perspec- termijn denk ik niet dat extra bezuini- termijn aan te pakken. Van een groot tief op werk hebben. Het uitgangspunt gingen nodig zijn, maar als de crisis banenplan is geen sprake.’ moet wat mij betreft zijn dat je aanhoudt zal je toch iets aan de mensen aan het werk helpt in plaats oplopende staatsschuld moeten doen.’ van ze per definitie een uitkering te geven. Dan bezuinig je vanzelf. Probleem is wel dat met de oplopende

12 SPANNING mei 2013 Foto: Smeele / Hollandse Hoogte SPANNING Je ziet dat de huidige crisisaanpak van van crisisaanpak de huidige dat Je ziet jaar. nog over paar een akkoord sociaal dit zich niemand herinnert Anders dwingen. te af plan dat om en de moed investeringsplan een met gewapend, de tanden tot staan, er moet de vakbeweging Dan gingen. miljardenbezuini met alsnog kabinet komt het plaatsvindt, niet Rutte’ van het ‘Wonder 2014voor Als is. heilig het 3procent begrotingstekort dat zeggen Dijsselbloem penningmeester horen we lossen, op te denkt lach met schater één de crisis koper Rutte autover Terwijl zijn. over tevreden we mogen Daar winst. echtis flexwerkers Meer zekerheid zijn. voor kan richting de goede in het stapje een dat denk ‘Ik ligt? nu er dat akkoord sociaal het jij beoordeel Hoe echt een succes worden.’ akkoord sociaal het kan dan ‘Pas bezuinigingen definitief vantafel: FNV Bondgenoten moeten die van Meyer Ron Volgens hangt. lucht de in nog nu die gebeurt 4 miljard aan bezuinigingen dan meer de met er wat weten we als opmaken pas we kunnen rekening van het sociaal akkoord De definitieve winsten verlies- ‘Wij moeten d Instituut voor Arbeidsstudies). (Amsterdams AIAS van mededirecteur en Vakbeweging de voor Bureau Wetenschappelijk het van directeur hij Universiteit van Amsterdam. is Daarnaast aan de Arbeidsverhoudingen hoogleraar bijzonder is (1957) Beer de Paul Tekst: Arjan Vliegenthart Tekst: Arjan voor een investeringsagenda’ mei 2013 mei

- - -

Foto: Archief SP vakbeweging heeft haar eigen eigen haar heeft vakbeweging sterke Een liggen. laat de politiek wat repareren dan doen meer moeten We uitstralen. enlef zelfbewustzijn mag leden miljoen 1,2 dan met meer vakbeweging Een ideeën. onze voor organiseren te omsteun deur aan deur gaan eigen spoor. ons Wij tijd de tussen in we trekken maar jullie, met doen zaken best willen wij zeggen: partijen politieke alle tegen recht met dan We kunnen de regering. van de plannen van en los Haag Den in de politiek van los vasthoudt, daaraan en bepaalt en visie eigen agenda haar de vakbeweging dat is belang het grootste het van dat denk ‘Ik krijgen? kunnen te tafel van bezuinigingen extra die je denk Hoe investeringsagenda.’ een voor knokken durven moeten Wij investeren. je moet vertrouwen productieve bezuinigingsfetisjisme. In met het breuk een contra is hebben, Wat we nodig onzeker,dus contract. tijdelijk, een heeft de 5Nederlanders 1op 16 op bijna nu Ruim al procent. zit procent en de jeugdwerkloosheid 9 op tot loopt werkloosheid De heeft. geholpen in penarie de verder maar alleen ons bezuinigen rigoureus werkers. distributie de en schoonmakers de van stakingen succesvolle de voor delijk Bondgenoten en was medeverantwoor FNV bij (1981) Meyer werkt Ron u rven knokken rven

- - - - moedige vakbeweging is er niet.’ is vakbeweging moedige en zelfbewuste een voor aansporing betere Een akkoord. het sociaal in afspraken goede aan zetje laatste het AH bij de staking slot tot gaf En geld. eieren haar voor zónder staking toen ze de orenkeer en achter koos drie de AH-staking na vlak zich Jumbo van de directie Ten krabde tweede afspraken. betere en zekerheid meer supermarktketen de van tiewerkers Ten de distribu verkregen drie. eerste voor Heijn tellen Albert bij acties De groter. stuk een bewegen op te kant omonze de bereidwilligheid maakte vakbonden met sterke confrontaties not amused duidelijk waren komen. werkgevers De te omover de brug en Wientjes Rutte aan gegeven zetje hetkers laatste de AH-distributiewer van de staking Volkskrant de in akkoord sociaal het van ‘Volgens reconstructie een werkgevers en werknemers? gehad op de tussen onderhandelingen invloed acties deze Hebben Heijn. Albert van distributiecentra de in standigheden werkom betere voor actie Bondgenoten bij jullie FNV voerden akkoord sociaal Tijdens de voor onderhandelingen een economie.’ de van ende inrichting voor land ons van de toekomst voor plannen worden. besteed aan aandacht daar zal nummer volgende het In voorzitter. nieuwe tot verkozen is Ton dat Heerts bekend Spanning van nummer dit van gaan perse ter het Bij varen. zal jaren komende de FNV de die koers de over krijgen leden hiermee meer zeggenschap de dat is Doel vakbeweging. de van ment ledenparle het in vertegenwoordigers Sommige sectoren kiezen ook hun wordt. vakbond hun van voorzitter nieuwe de wie besluiten FNV de van leden 1,2 de miljoen mogen 1mei Vanaf L voorzitter voorzitter eden kiezen nie eden kiezen . De angst voor stevige voor angst . De FNV uw e heeft heeft werd werd - - - 13 - De SP en de democratisering van de economie Tekst: Leo de Kleijn, Jan Müter, Rob Marijnissen, Patrick van Klink en René Spiegels Illustratie: Albert Hahn (1918)

De afgelopen maanden werd in de afdelingen en op De afgelopen tijd heeft de EU zich op het vlak van de de regioconferenties gediscussieerd over de kader- economische politiek vergaande bevoegdheden toegeëi- krant Naar een democratische economie en samenle- gend, waardoor de kaders van het nationale beleid vastlig- ving en de Spanning over dit onderwerp van decem- gen. ber 2012. Het inspireerde een aantal leden tot het schrijven van een artikel voor het blad Grenzeloos. Kapitalisme Spanning drukt hieronder een verkorte versie ervan Voor een goede discussie is het belangrijk om duidelijkheid af. te hebben over wat we bedoelen met ‘kapitalisme’ en met ‘staat’. In zijn bijdrage in Spanning van december 2012 Het belang en de actualiteit van het thema ‘democratise- schrijft Hans van Heijningen: “In zuivere vorm bestaat het ring van de economie’ kunnen niet genoeg benadrukt kapitalisme overigens niet. ... in de praktijk zijn het hybride worden. De huidige crisis is een crisis van het economische systemen waarin elementen van de andere systemen terug systeem die alles te maken heeft met het gebrek aan te vinden zijn. Puur kapitalisme bestaat bijvoorbeeld niet democratie. Een kleine groep mensen neemt beslissingen omdat dit systeem zonder staatsregulering volstrekt kopje over de economie, terwijl de miljarden wereldburgers van onder zou gaan.” wie het leven diepgaand beïnvloed wordt door die beslissin- We zijn het met hem eens dat kapitalisme in zuivere vorm gen er niets over te zeggen hebben. Daarmee verbonden niet bestaat. Een praktische definitie van kapitalisme is een hebben we te maken met een ecologische crisis van maatschappijvorm waarin de rol van het kapitaal dominant ongekende omvang. De opwarming van de aarde als gevolg is. Een kapitaalbezitter investeert zijn kapitaal in de hoop van de uitstoot van broeikasgassen dreigt een punt te dat het daardoor vermeerdert. Dit voortdurende streven bereiken waarbij het proces onomkeerbaar is en miljarden naar kapitaalvermeerdering is in het kapitalisme een aardbewoners in hun levensomstandigheden worden bepalende factor. bedreigd. Nu al leidt de opwarming van de aarde tot grote Ook in onze maatschappij zijn er nog economische problemen en veel slachtoffers. handelingen en arbeid die los staan van het streven naar winst. Toch spreken we over Nederland als een kapitalisti- Economische macht sche maatschappij omdat de kapitalistische productiewijze Economische beslissingen worden op verschillende niveaus dominant is, bepalend is voor het totaal van de maatschap- genomen. Op het niveau van de bedrijven is democratie pij. Het is naar onze mening niet erg verhelderend om te vrijwel volledig afwezig. De eigenaren van het bedrijf en spreken van “hybride systemen waarin elementen van de hun vertegenwoordigers hebben de macht en nemen de andere systemen terug te vinden zijn”. Het kapitalistische beslissingen. Bij het leiden van een kapitalistisch bedrijf element is overheersend en een van de kenmerken van het staat het belang van de kapitaalbezitters voorop. Het doel kapitalisme is dat het in steeds meer sferen van het leven van het bedrijf is – ondanks alle mooie woorden over doordringt, dat steeds meer delen van de samenleving verantwoord ondernemen – het maken van winst. Maat- onderworpen worden aan marktwerking zodat ook daar schappelijke en ecologische overwegingen zijn daaraan winst gemaakt kan worden. En dat is precies wat we ondergeschikt. afgelopen decennia hebben zien gebeuren. Op het niveau van de overheid liggen de zaken anders. De staat kan ook op het vlak van de economie beslissingen De staat nemen. In de praktijk is die ruimte beperkt. Doordat er Een tweede misverstand is de verhouding tussen kapita- steeds meer overheidstaken geprivatiseerd zijn is de directe lisme en de staat. Het bestaan van staatsregulering invloed op de economie afgenomen. Vooral grote multina- betekent niet dat er een vanzelfsprekende tegenstelling is tionale bedrijven hebben een zo grote omvang en macht tussen kapitalisme en de staat. Het tegendeel is waar. De dat ze de politiek enorm onder druk kunnen zetten. Zo staat speelt een onmisbare rol in het functioneren van het blijkt uit recent onderzoek dat multinationals in Nederland kapitalisme. Op allerlei vlakken: de staat zorgt voor de vrijwel geen belasting betalen. noodzakelijke infrastructuur, voor het verkrijgen van De afgelopen decennia is een deel van de economische toegang tot buitenlandse markten, maar ook voor het politiek overgeheveld naar supranationale organen, zoals bemiddelen tussen verschillende kapitalistische belangen- de Wereldbank, het IMF, de Wereldhandelsorganisatie, de groepen. De staat is de smeerolie van het kapitalisme. Europese Centrale Bank en de EU. Het democratisch gehalte van die organen is belabberd. De invloed van de Arjan Vliegenthart zegt in hetzelfde nummer van Spanning bevolking is minimaal. over de opkomst van het neoliberalisme: “Dat ging gepaard met de gedachte dat de overheid zich minder met de economie moest bemoeien.” De voorstanders van het neoliberalisme hebben inderdaad altijd beweerd dat de rol

14 SPANNING mei 2013 Daarom richten socialisten zich in de eerste plaats op het stimuleren van mensen om zich te organiseren, om gezamenlijk de strijd voor hun belangen te voeren. Daarom staan socialisten vooraan als het gaat om het opbouwen van de vakbeweging, het organiseren van buurtbewoners of uitkeringsgerechtigden.

We hebben nu te maken met een situatie waarin mensen weinig vertrouwen hebben dat het mogelijk is om terug te vechten. Vooral de crisis van de vakbeweging weegt zwaar. Maar juist hier zien we positieve ontwikkelingen. De strijd van de schoonmakers is voor iedereen een voorbeeld van wat met organisatie en strijdbaarheid bereikt kan worden en hoe de mensen zelf daardoor kunnen veranderen. Medewerkers in de thuiszorg volgen dit voorbeeld. De methode van organising wordt ook in andere sectoren met succes en tot schrik van de bazen toegepast. Binnen de Abvakabo heeft de beweging van de kloofdichters ervoor gezorgd dat er een nieuwe frisse wind waait in de op een na grootste vakbond. In andere bonden zijn er vergelijkbare ontwikkelingen. Dat vernieuwing van de vakbeweging met interne strijd gepaard gaat is onvermijdelijk. Het is van groot belang dat de mensen die van de vakbeweging weer een strijdorganisa- van de overheid in het neoliberalisme teruggedrongen zou tie willen maken, de gewone leden voor hun perspectief worden. De realiteit is anders. Overheden zijn als gevolg weten te winnen. Voor dat laatste is het belangrijk dat er van privatiseringen weliswaar minder zelf direct economi- niet alleen aan de top van eenheid tussen verschillende sche spelers, het belang van overheden voor het econo- sectoren sprake is, maar dat die ook aan de basis vorm misch leven is juist toegenomen. Er zijn zowel nationaal als krijgt. Initiatieven zoals gezamenlijke vakbondscafés, internationaal veel regels en toezichtorganen bijgekomen steuncomités, brede actiecomités en dergelijke zijn om de ‘vrije’ werking van de markt te garanderen. En als daarvoor van groot belang. Door op deze manier de het dan misgaat is het de overheid die voor de verliezen in machtsvorming aan de basis te stimuleren kunnen we de privésector op moet draaien, zoals we onder andere werken aan de noodzakelijke democratisering van de gezien hebben bij de redding van de banken. economie. De essentie van het neoliberalisme is niet allereerst ‘minder overheid’, maar is de overdracht van macht en inkomen van Het kan anders de factor arbeid naar de factor kapitaal. In de afgelopen Democratisering van de economie betekent dat de econo- decennia is in Europa het deel van het nationaal inkomen mische beslissingen niet meer achter gesloten deuren dat naar lonen gaat met gemiddeld tien procentpunten genomen worden door een kleine minderheid. Dat het verminderd ten gunste van dat wat naar de winsten gaat. principe van één aandeel, één stem plaatsmaakt voor één mens, De crisis versterkt die ontwikkeling. één stem. Dat beslissingen met betrekking tot de economie De crisis en vooral het redden van de financiële sector door niet langer genomen worden om de winsten van een kleine de overheid heeft overal tot grote begrotingstekorten groep van kapitaalbezitters te vergroten, maar op basis van geleid. Door drastische bezuinigingsoperaties probeert de belangen van de bevolking. Dat niet langer het behalen men de bevolking hiervoor te laten betalen. Ook hier staat van een zo groot mogelijke materiële winst voor enkelen de de overheid aan de kant van de kapitaalsbezitters. doelstelling is, maar het welzijn van de bevolking en de bescherming van het milieu centraal staan. Machtsvorming Democratisering van de economie betekent dan ook het We schreven hierboven dat de overgrote meerderheid van aanpakken van de macht zoals die nu geconcentreerd is bij de bevolking geen invloed heeft op economische beslissin- een kleine groep, met name bij grote multinationale gen. Maar dat wil niet zeggen dat die grote meerderheid ondernemingen, de financiële instellingen en hun politieke van ‘gewone’ mensen niet een grote potentiële macht heeft. en bestuurlijke vertegenwoordigers. Daar moeten we geen Dat blijkt steeds weer als schoonmakers, vuilnisophalers, doekjes om winden. Er zal geen sociale uitweg uit de bus- en tramchauffeurs, thuiszorgers of al die anderen waar economische crisis zijn zolang de huidige machthebbers de economie feitelijk op draait in actie komen. het voor het zeggen hebben. Of die potentiële macht zich ontwikkelt hangt af van Om dat te bereiken zijn niet alleen sterke sociale bewegin- organisatie en politieke overtuiging. Door zich te organise- gen nodig, maar ook een politieke partij die initiatieven ren kunnen mensen macht ontwikkelen, strijden voor hun neemt om de maatschappij te veranderen. De afgelopen belangen en successen boeken. En in de organisatie en in jaren heeft de economische elite laten zien dat zij haar de strijd ontwikkelen ze zich, krijgen ze meer zicht op hoe macht niet zomaar laat inperken. Er zal een brede en sterke de maatschappij in elkaar zit, wie hun mede- en wie de sociale beweging en een sterke socialistische partij nodig tegenstanders zijn en groeit hun zelfvertrouwen. zijn om de economische elite daartoe te dwingen.

SPANNING mei 2013 15 Inkomensongelijkheid terug op de agenda? Tekst: Aletta Winsemius

Inkomensongelijkheid veroorzaakt veel ellende, niet alleen voor arme mensen maar ook voor rijke, zo stellen twee Britse epidemiologen.

Op een zonnige zaterdagmiddag in april 2011 schiet een 24-jarige man van Nederlandse afkomst zeven mensen dood in een winkelcentrum in Alphen aan den Rijn. In de media wordt de dader beschreven als iemand zonder vrienden, relatie en regulier werk en als iemand die depressief en suïcidaal was. Ik moest aan hem denken tijdens het lezen van The Spirit Level. In dit boek laten Richard Wilkinson en Kate Pickett aan de hand van zeer veel cijfermateriaal de relatie zien tussen inkomensongelijkheid en verschillende sociale problemen in rijke landen. Maar ze doen meer. Ze De in dit artikel besproken boek is de tweede editie uit 2010, waarin de auteurs ingaan op beschrijven ook de gevolgen die grote vragen die zij kregen over hun analyses. sociaal-economische ongelijkheid kan hebben voor het psychisch en sociaal functioneren van mensen. inwoners van een land. Ook dat stijgt De conclusie van Wilkinson en Pickett Wilkinson en Pickett zijn epidemiolo- in eerste instantie sterk, om daarna af is eenvoudig: in de rijke landen is er gen, verbonden aan de universiteit van te vlakken. een sterke relatie tussen inkomenson- York. Met hun onderzoek proberen zij gelijkheid en diverse sociale proble- de oorzaken te begrijpen van gezond- Rijk belang: gelijkheid men. Naarmate de ongelijkheid groter heidsverschillen tussen rijke en arme Deze bevinding nodigt uit om eens wat is, doen deze problemen zich in mensen. De gangbare gedachte is dat nauwkeuriger naar die rijkste landen sterkere mate voor. Dit is natuurlijk arme mensen per definitie ongezon- te kijken. De onderzoekers stellen dat een oude linkse boodschap. De der zijn. Maar als dat zo is, hoe kan het veel problemen die zich onderaan de onderzoekers laten echter zien dat dan dat economische ontwikkeling sociale ladder voordoen, vaker deze problemen zich niet alleen maar tot op zekere hoogte bijdraagt voorkomen in rijke landen waar de voordoen bij de armen in de meer aan een hogere levensverwachting? inkomensverschillen groter zijn. Dat ongelijke landen, maar ook in de Vanaf een nationaal inkomen van geldt niet alleen voor fysieke onge- rijkere. In Engeland en Wales zijn ongeveer 25.000 dollar per persoon zondheid, zowel van volwassenen als bijvoorbeeld de inkomensverschillen verandert er nauwelijks meer iets aan van kinderen, maar ook voor psychi- groter dan in Zweden, waar de de gemiddelde levensverwachting. In sche ongezondheid, verslaving, kindersterfte in alle lagen van de Griekenland worden mensen zelfs overgewicht, tienerzwangerschappen, bevolking lager ligt dan in eerstge- gemiddeld iets ouder dan in de VS, lagere schoolprestaties, hogere noemde landen. Psychische proble- terwijl het nationaal inkomen in de VS moordcijfers, meer gevangenen en men komen in de meest ongelijke bijna twee keer zo hoog ligt. Hetzelfde voor wantrouwen jegens anderen, landen vijf keer zo vaak voor als in de patroon, zij het iets minder sterk, zien inclusief instituties. De epidemiologen meest gelijke landen, en er zijn zes de auteurs bij het ervaren geluk van vergeleken niet alleen 23 rijke landen keer zoveel mensen met overgewicht. onderling, waaronder Nederland, Verkleining van de inkomensverschil- maar ook de 50 staten van de VS, len is dus niet alleen van belang voor zodat ze gegevens uit twee bronnen arme mensen, maar ook voor rijke. Aletta Winsemius is senior hadden. Bij hun onderzoek gebruikten Met deze constatering halen de onderzoeker bij Movisie ze cijfers van bijvoorbeeld de Verenig- auteurs de discussie uit de links-rechts de Naties en de OESO. tweedeling.

16 SPANNING mei 2013 Heldere boodschap Nederland Een spirit level is een waterpas. In het De boodschap is helder: grotere De conclusie lijkt simpel: als we enkele onderzoek van Wilkinson en Pickett sociaal-economische gelijkheid is sociale problemen van onze tijd maakt Nederland deel uit van de beter voor iedereen. Wat mij betreft serieus aan willen pakken, dan middenmoot. Niet heel erg gelijk, niet onderbouwen de auteurs deze moeten we verbanden zien. Het heel erg ongelijk. Maar we lijken op te boodschap afdoende. Op grond van tegengaan van obesitas, van depressie, schuiven naar een meer ongelijke zeer veel cijfermateriaal laten ze zien of van criminaliteit heeft geen zin samenleving. Als Wilkinson en Pickett dat er een relatie is. Ook gaan ze in op wanneer de aandacht alleen gericht is gelijk hebben, wordt het tijd dat de mogelijke verklaringen voor deze op minder eten en meer bewegen, op balans weer de andere kant op gaat. relatie. Daarbij gaan ze te rade bij meer antidepressiva en meer eerste- Niet noodzakelijkerwijs door de onderzoek uit onder meer de biologie lijns psychologen en op strenger verzorgingsstaat opnieuw stevig op te en de (neuro)psychologie. Ze laten straffen en meer jongerenwerkers. We tuigen, of door de overheid te laten zien hoe vriendschap, empathie en zullen op zoek moeten naar manieren groeien, maar wel door het grote een sterk rechtvaardigheidsgevoel om die inkomensverschillen te graaien aan banden te leggen. En deel uitmaakt van onze evolutie tot verkleinen. Volgens Wilkinson en door de burgerkracht aan te spreken. homo sapiens en van groot belang is Pickett kan dat grofweg op twee Volgens Wilkinson en Pickett worden voor de overleving en de ontwikkeling manieren: ofwel door de verschillen we daar allemaal beter van. van onze soort. Dan is het niet zo tussen bruto-inkomens te verkleinen verwonderlijk dat ongelijkheid, (zoals in Japan) ofwel door te nivelle- Richard Wilkinson en Kate Pickett minderwaardigheid en sociale ren via belastingen en andere The Spirit Level. Why equality is better for exclusie ‘sociale pijn’ veroorzaken. heffingen (zoals in de Scandinavische everyone Deze pijn zou aan de basis kunnen landen). Een meer gelijke samenle- Uitgeverij: Penguin Books (2010) liggen van de sociale problemen die in ving betekent dus niet automatisch ISBN: 9780241954294 dit boek aan de orde komen. een grotere overheid. Prijs: €11,99 In hun uitspraken over verklaringen Wat volgens de auteurs vooral moet zijn de auteurs voorzichtig. Ze maken gebeuren is het corrigerend vermogen de causaliteit aannemelijk maar van burgers, werknemers, consumen- beweren niet dat die bewezen is. Die ten en kiezers aanspreken. Zíj kunnen Verwijzingen causaliteit is één van de onderwerpen hun bestuurders, werkgevers en • Boer, N. de en J. van der Lans – Burger- waar critici van dit boek over vallen, in vertegenwoordigers informeren, kracht. De toekomst van sociaal werk in het Nederlandse taalgebied bijvoor- stimuleren en tot de orde roepen. Zíj Nederland beeld Ben Vollaard in de NRC van 8 kunnen stemmen met hun voeten. Op Den Haag: Raad voor Maatschappelijke mei 2009 en Marc de Vos op 13 april kleine schaal gebeurt dat al. Sinds de Ontwikkeling, 2011 j.l. op DeMorgen.be. In de 2010-editie kredietcrisis is het aantal klanten van • Dam, M. van – Niemandsland, biografie van het boek gaan de auteurs in op de banken als Triodos en ASN Bank sterk van een ideaal kritieken op het boek. Dat doen ze toegenomen. Er is verzet tegen de Amsterdam: De Bezige Bij, 2009 ook op www.equalitytrust.org.uk. bonuscultuur in het bedrijfsleven en • Wilkinson, R. en K. Pickett – The Spirit De vraag naar de wetenschappelijke in de non-profitsector. Voor echte Level, Why equality is better for everyone waarde van de bevindingen van verandering is natuurlijk meer nodig. London: Penguin Books, 2010 Wilkinson en Pickett laat ik graag aan De auteurs pleiten voor een economi- de academische wereld over. Ook al sche democratie, waarin steeds meer Artikelen op internet: zouden niet alle verbanden voldoende bedrijven het eigendom zijn van de • Beer, Paul de – zonder titel onderbouwd zijn, dan nog biedt dit werknemers en niet van aandeelhou- Op www.groene.nl/2011/wetenschap- boek voldoende materiaal om de ders van wie het enige doel winstmaxi- pers/paul-de-beer relatie tussen inkomensongelijkheid malisatie is. In wezen zou er een soort • Vollaard, Ben – ‘Dan zijn de mensen en sociale problemen serieuzer te grassroots beweging op gang moeten gelijk en tevree. Inkomensongelijkheid is nemen dan nu wordt gedaan. In een komen, die zich als een olievlek schadelijk, aldus een Britse studie’ recent themanummer van de Groene uitbreidt. Op www.nrcboeken.nl/recensie/ Amsterdammer noemt bijzonder De voorgestelde beweging past bij een dan-zijn-de-mensen-gelijk-en-tevree hoogleraar Arbeidsverhoudingen Paul aantal ontwikkelingen in de Neder- • Vos, Marc de – ‘Meer gelijkheid is niet de de Beer de maatschappelijke gevolgen landse samenleving, waarin bijvoor- oplossing voor alle samenlevingskwalen’ van sociaal-economische ongelijkheid beeld gemeenten door de Wmo Op www.demorgen.be/dm/nl/2461/ het meest onderschatte probleem in gestimuleerd worden de kracht van De-Gedachte/article/de- Nederland. Een probleem dat des te burgers te versterken. Dat dit niet tail/1250061/04/13/Meer-gelijkheid- urgenter is, omdat de inkomensver- eenvoudig is en dat er heel wat voor is-niet-de-oplossing-voor-alle-sa- schillen in Nederland sinds de jaren nodig is om die kracht van burgers menlevingskwalen/dhtml (overigens tachtig zijn toegenomen. Marcel van werkelijk te mobiliseren, laten Nico de makkelijker te vinden via Google dan via Dam illustreert dat in zijn boek Boer en Jos van der Lans zien in hun de site van De Morgen) Niemandsland aan de hand van cijfers recente publicatie Burgerkracht. Maar van het CBS (p. 214). zij constateren ook dat ‘de geesten er Websites: rijp voor zijn, het inzicht groeit, het • www.equalitytrust.org.uk momentum er is’ (p. 61). • en.wikipedia.org.uk

SPANNING mei 2013 17 De Werkloosheidswet (WW) Tekst: Tijmen Lucie Collectie SPAARNESTAD PHOTO/NA/Anefo/Breijer

Met de Werkloosheidswet van heidskassen werkten, net als de rapport met richtlijnen voor de 1949 werd de verplichte werk- vakbondskassen, op vrijwillige basis. toekomstige ontwikkeling van de loosheidsverzekering ingevoerd. Naast deze voorzieningen voerden sociale verzekering. Het drong onder Dit was een belangrijke verbete- werkgevers aan het eind van de Eerste andere aan op de invoering van een ring, want daarvoor vervielen Wereldoorlog wachtgeldregelingen in, verplichte werkloosheidsverzekering. werknemers die hun baan kwijt- om ten tijde van economische Uiteindelijk kwam pas in 1949, na veel raakten vaak in bittere armoede. neergang werknemers in plaats van discussie, onder leiding van PvdA- Met de invoering van de Wet loon, wachtgeld te geven met behoud leider Willem Drees kwam de Werk- Werkloosheidsvoorziening (WWV) van hun baan. De overheid onder- loosheidswet (WW) tot stand, die in in 1965 werd de positie van de steunde deze wachtgelduitkeringen. 1952 in werking trad. De wet bevatte werkloze werknemer verder Tijdens de Tweede Wereldoorlog een tweetal verzekeringen. De versterkt. Vanaf de jaren tachtig sneuvelden de vakbondsverzekeringen wachtgeldverzekering voor de eerste is de WW echter stapsgewijs en de gemeentelijke werkloosheids- periode van werkloosheid en de uitgekleed en minder toegankelijk voorzieningen. De wachtgeldregelin- eigenlijke werkloosheidsverzekering gemaakt. gen bleven wel van kracht en zouden voor de periode erna. Als je niet tot na het einde van de oorlog van langer voor een uitkering op grond Om iets te doen aan de bittere groot belang zijn. Na 1945 kwamen de van de wachtgeldverzekering in armoede van arbeiders die hun baan door de gemeente uitgevoerde aanmerking kwam of niet aan de kwijtraakten, richtten de eerste werkloosheidsregelingen langzaam daarvoor geldende voorwaarden vakbonden vanaf het midden van de weer van de grond. De enorme voldeed kon je een beroep doen op de negentiende eeuw fondsen op om werkloosheid tijdens de crisis van de werkloosheidsverzekering die door elkaar te steunen. Deze fondsen jaren dertig – volgens het CBS was in werkgevers, werknemers en door de hadden namen als Tot Onderlinge Steun 1935 maar liefst 32,5 procent van de rijksoverheid gefinancierd werd. De en Helpt Elkander. De leden van de beroepsbevolking werkloos – maakte uitkering die bij onvrijwillige werk- bond konden vrijwillig premie betalen echter duidelijk dat er behoefte was loosheid verstrekt werd, duurde aan een gezamenlijke kas, waaruit de aan een wet die een verplichte maximaal een half jaar en werd naar uitkeringen betaald moesten worden. werkloosheidsverzekering regelde. 80 procent van het laatstverdiende Probleem was dat de bonden onvol- Voor de overtuiging dat een wettelijke loon gebracht. Om de lasten van de doende middelen in kas hadden om wachtgeld- en werkloosheidsverzeke- werknemers voor de premiebijdrage iedere werkloze een uitkering te ring noodzakelijk was, gaf een op te vangen, werden de lonen bij de geven. Mede onder druk van de in combinatie van factoren de doorslag. invoering van deze verplichte verzeke- 1906 opgerichte vakcentrale NVV In de eerste plaats begon de werkloos- ring verhoogd. Naast de WW werd in begonnen gemeenten aan het begin heid in Nederland na de Tweede 1965 een nieuwe wet aangenomen, de van de twintigste eeuw de vakbonds- Wereldoorlog weer toe te nemen. De Wet Werkloosheidsvoorziening kassen te subsidiëren om de vakbonds- bestaande maatregelen waren niet (WWV). Deze gaf voor de periode na werkloosheidsregelingen te versterken afdoende om de gevolgen daarvan de WW voor twee jaar een uitkering en de kassen in staat te stellen om tegen te gaan. Daarnaast was het van 75 procent van het laatstverdiende financiële reserves op te bouwen. Engelse rapport Social Insurance and loon. Daarnaast werd in 1965 de Vanaf het begin van de Eerste Allied Service van sir William Beveridge Algemene Bijstandswet ingevoerd (zie Wereldoorlog begon ook de centrale van groot belang voor de nieuwe visie Spanning van juni 2012). Deze wet overheid werkloosheidsverzekeringen op sociale zekerheid. De schrijver kende een speciale regeling voor te steunen. Met het Werkloosheidsbe- pleitte voor een alomvattende sociale werkloze werknemers die een beroep sluit 1917 en de Werkloosheidsverzeke- zorg van de wieg tot het graf en legde moesten doen op de bijstand, de ringsnoodwet 1919 gaf zij subsidie aan daarmee de uitgangspunten voor de Rijksgroepsregeling werkloze werkne- gemeenten om de vakbondskassen te verzorgingsstaat vast. Toegepast op de mers (Rww). De Rww-uitkering was ondersteunen en zelf werkloosheids- Nederlandse context kwam de bedoeld om de bestaanszekerheid te kassen op te richten. De werkloos- commissie-Van Rhijn in 1945 met een garanderen van werkloze werknemers

Parels uit de parlementaire geschiedenis deel 9

18 SPANNING mei 2013 verlies van uren gewerkt moet hebben) en de uitkeringsduur verkort tot 38 maanden. Tot slot werd in 2009 de Wet Wijziging van de Werkloos- heidswet ingevoerd, waarbij mensen die langer dan een jaar een WW-uitkering ontvangen elk werk moeten accepteren, ook als het loon lager is dan de uitkering. In vergelijking met andere Europese landen staat Nederland met een maximale termijn van 38 maanden samen met Portugal op de tweede plaats. Alleen België kent geen limiet en staat daarmee bovenaan. Het Verenigd Koninkrijk sluit met een maximum WW-duur van 182 dagen de rij. Wat betreft de totale kosten van de WW is Nederland internationaal gezien een middenmoter. Qua uitgaven per inwoner stond Nederland in 2009 op de tiende plaats van de 27 EU-landen, zo kwam uit internationaal vergelijkend onderzoek van de OESO naar voren. Met het onlangs gesloten sociaal Onder leiding van PvdA-leider Willem Drees kwam de Werkloosheidswet akkoord zijn de onzalige plannen uit (WW) tot stand, die in 1952 in werking trad. het regeerakkoord om de WW te verkorten tot twee jaar (waarbij in het tweede jaar nog maar 70 procent van het minimumloon uitgekeerd zou wor- die geen aanspraak konden maken op werd niet langer door de overheid den) voorlopig van tafel. De wettelijke andere werkloosheidsvoorzieningen. gefinancierd, maar moest uit premies WW-duur blijft twee jaar met behoud Met al deze wettelijke regelingen werd betaald worden. In 1993 kwam de van 70 procent van het laatstverdiende de positie van de werkloze werknemer commissie-Buurmeier met het advies loon, over het derde jaar moeten in belangrijke mate verbeterd. om de arbeidsvoorziening uit handen werkgevers en werknemers tijdens Vanaf de jaren tachtig werden door de van de werkgevers en werknemers te cao-onderhandelingen zelf afspraken rechtse kabinetten-Lubbers de sociale halen. In de plaats van het oude maken. voorzieningen, waaronder de WW, Arbeidsbureau kwam het Centrum Wat er in de toekomst met de uitvoe- echter steeds verder afgebroken. In voor Werk en Inkomen (CWI), dat ring van de WW gaat gebeuren is nog 1985 werden zowel de WW als de later is opgegaan in het Uitvoeringsin- onbekend. In het sociaal akkoord WWV versoberd, door de uitkering stituut werknemersverzekeringen hebben werkgevers en werknemers de terug te brengen naar 70 procent van (UW V). intentie uitgesproken om vanaf 2020 het laatstverdiende loon. In 1987 In de jaren daarna werd de WW steeds de werkloosheidsvoorziening weer zelf werden de WW 1949 en de WWV soberder en minder toegankelijk. In te gaan organiseren. De tijd van de vervangen door een nieuwe Werkloos- 1995 zijn de toegangsvoorwaarden bedrijfsverenigingen, waarin de heidswet, de WW 1986. De WW werd strenger geworden en werd de sociale partners gezamenlijk verant- nu afhankelijk gemaakt van leeftijd en kortlopende WW-uitkering ingevoerd. woordelijk waren voor de uitvoering arbeidsduur. Een argument was het In 1996 is een strenger sanctiesysteem van de werknemersverzekeringen, lijkt stelsel van sociale zekerheid te ingevoerd met de Wet boeten, daarmee terug te keren. Dat zal vereenvoudigen, maar belangrijker maatregelen, terug- en invordering betekenen dat de vakbeweging haar was het bezuinigingsmotief: de WWV sociale zekerheid. In 2006 werd de leden weer zelf zal gaan verzekeren. referte-eis verzwaard (wat inhoudt dat Of dat zonder steun van de overheid een werknemer voortaan minimaal 26 gaat lukken is, zoals we in het verleden van de 36 weken voorafgaand aan het hebben gezien, nog maar de vraag.

SPANNING mei 2013 19 ‘In ons straatje’

Tekst: Tijmen Lucie Foto: Sander van Oorspronk

Het onlangs gesloten zorgakkoord zet maken te krijgen met een verwaar- de botte bijl in de thuiszorg. Maar loosd huishouden en dat 21 procent liefst 50.000 werknemers dreigen hun aangeeft zich in dat geval ongelukki- baan te verliezen. Ook in verzorgings- ger te voelen. tehuizen, gehandicaptenzorg en geestelijke gezondheidszorg zullen Er zijn wel degelijk alternatieven tienduizenden banen verloren gaan. mogelijk. Zo zou je de winst van 1,4 Voor Abvakabo FNV, de grootste miljard euro die de zorgverzekeraars vakbond in de zorg, reden om geen afgelopen jaar maakten kunnen handtekening onder het akkoord te inzetten, of de elk jaar groeiende zetten. Onderzoek dat de bond eerder eigen vermogens van oudereninstel- liet uitvoeren door onafhankelijk lingen en toenemende bureaucratie kwaliteitszorgbedrijf KIWA toont aan als gevolg van de aanbestedingen dat de voorgenomen bezuiniging op kunnen aanpakken. Het kabinet ging de thuiszorg in werkelijkheid nauwe- hier echter niet mee akkoord en ook lijks een besparing oplevert, maar wel het ultieme voorstel van Abvakabo zorgt voor enorm verlies van banen, FNV om 0,3 procent van de loonstij- verwaarlozing van cliënten en ging van medewerkers in de zorg (wat toenemende druk op mantelzorgers. neerkomt op ongeveer 6 euro bruto per maand van een gemiddeld Hoewel het onderzoek van KIWA, dat fulltime loon) beschikbaar te stellen op 5 april gepubliceerd werd, nog voor het behoud van de thuiszorg, uitgaat van de oorspronkelijke werd niet geaccepteerd. plannen van het kabinet om 75 procent in plaats van 40 procent op Terecht concludeerde Abvakabo-voor- het budget voor de thuiszorg te zitter Corrie van den Brenk dat de bezuinigen, blijven de belangrijkste politieke wil bij dit kabinet ontbreekt conclusies overeind staan. In de eerste om te komen tot een zorgakkoord met plaats stijgen door de bezuinigingen draagvlak. Zonder steun van de op de thuiszorg juist de andere grootste vakbond in de zorg kun je je zorgkosten. Mensen kunnen niet inderdaad afvragen wat het akkoord langer thuis blijven wonen en komen waard is. Bovendien moeten de daardoor in een verpleegtehuis plannen nog door de Eerste en terecht, wat duurder uitpakt. KIWA Tweede kamer worden aangenomen heeft becijferd dat een bezuiniging laagopgeleid en hun kansen op de en zeker in de Eerste Kamer, waar het van 1,1 miljard euro resulteert in een arbeidsmarkt zijn beperkt. kabinet geen meerderheid heeft, staan verhoogde vraag naar andere zorg van veel partijen kritisch tegenover de 860 miljoen. Netto levert de besparing Ook de druk op mantelzorgers afbraak van de thuiszorg. De strijd is dus slechts maximaal 240 miljoen op. (vrienden, familie, buren) zal door de dus zeker nog niet gestreden en meer Naast de verhoogde vraag naar andere voorgenomen bezuinigingen toene- acties, die de SP van harte onder- zorg, verliezen ook zo’n 50.000 men, terwijl 450.000 mantelzorgers nu steunt, zullen volgen. Om te beginnen thuiszorgmedewerkers hun baan. Een al aangeven overbelast te zijn. Daarbij op zaterdag 8 juni in Amsterdam. groot deel van hen zal in de WW is niet alleen voor veel mantelzorgers belanden. Volgens de berekeningen de grens van de zorg die ze kunnen Onderzoek KIWA: van KIWA zal 35 procent van de bieden bereikt, maar ook de meeste www.abvakabofnv.nl/3944/VVT/effecten- werknemers geen nieuw werk meer cliënten zien meer mantelzorg niet bezuinigingen-huishoudelijke-verzorging. vinden. Veel van deze mensen zijn zitten. Zo geeft 77 procent van de pdf ondervraagden aan dat zij hun familie of vrienden niet (meer) tot last willen zijn en durft 41 procent zelfs geen (extra) hulp aan familie te vragen. Tot slot tasten de bezuinigingen op de thuiszorg de kwaliteit van leven van mensen die zorg nodig hebben aan. Uit het onderzoek blijkt dat 25 procent van de cliënten aangeeft bij afwijzing van huishoudelijke verzorging te

20 SPANNING mei 2013