Woonvisie Bommelerwaard 2016 - 2020

Richtinggevend & flexibel

Deze woonvisie geeft aan op welke wijze Voorwoord wonen bijdraagt aan de aantrekkelijkheid en kwaliteit van de subregio Bommelerwaard. Voor u ligt de Woonvisie Bommelerwaard 2016-2020. De De woonvisie is een richtinggevend kader gemeenten Maasdriel en Zaltbommel zetten hierin voor de voor het woonbeleid en de uitvoering daarvan komende jaren hun koers uit op het gebied van wonen. in de Bommelerwaard. Centraal staat het behouden en versterken van een aantrekkelijk De Bommelerwaard is het mooiste eiland tussen de rivieren! Er woonklimaat in de Bommelerwaard. De is ruimte, groen en rust maar ook de nodige dynamiek. Mensen ontwikkelingen op de woningmarkt vragen van wonen er daarom graag en dat willen we zo houden. We blijven ons om heldere antwoorden en scherpe keuzes nadenken over kwaliteit van woningen en woonomgeving, op het gebied van het wonen. voldoende aanbod van passende woningen en de relaties tussen wonen, zorg en welzijn. Samen met Woonstichting de De gemeenten Maasdriel en Zaltbommel Kernen, Woonlinie en Woningstichting Maasdriel stelden we trekken waar mogelijk gezamenlijk op in beleid daarom deze visie op. In twee workshops, met onder andere en aanpak. De woonvisie heeft een looptijd bewonersverenigingen, marktpartijen en zorginstanties, hebben van 2016 tot en met 2020. In de uitvoering we met elkaar de thema’s voor de woonvisie verder scherp organiseren we flexibiliteit en monitoren we gesteld en uitvoeringsacties bepaald. We zetten er samen de de ontwikkelingen op de woningmarkt. Zo schouders onder en zoeken waar nodig samenwerking met nodig sturen we bij. Op basis van de woonvisie andere organisaties of inwoners. maken we samen met de woningcorporaties en huurdersorganisaties prestatieafspraken Deze visie bevat een uitgebreid uitvoeringsprogramma. We conform de Woningwet. Ook maken we waar kunnen niet direct alles oppakken maar proberen in stappen met mogelijk en nodig afspraken met andere partijen de andere partijen onze doelen te bereiken. over hun rol en bijdrage in de uitvoering. Deze visie is geen keurslijf. Juist door de samenwerking met anderen zetten we in op creativiteit en flexibiliteit bij de uitvoering. We doen het voor onze inwoners. Niet alleen voor wie er nu in de Bommelerwaard woont, maar ook voor onze toekomstige bewoners. Samen zorgen we ervoor dat het fijn wonen is en blijft in de Bommelerwaard!

Gerard van den Anker Adrie Bragt Wethouder volkshuisvesting Wethouder volkshuisvesting gemeente Maasdriel gemeente Zaltbommel

Woonvisie Bommelerwaard 2016 - 2020 1 Woonvisie Bommelerwaard 2016 - 2020 Proces woonvisie: ‘richting bepalen & samen aan de slag’ Overzicht De Bommelerwaard heeft een lange traditie van samenwerking. onderwerpen We hebben de woonvisie dan ook in nauwe samenwerking met de woningcorporaties Woonstichting De Kernen, Woonlinie en Woningstichting Maasdriel opgesteld. Daarnaast heeft er een gezamenlijke Woonalliantiefabriek plaatsgevonden met vertegenwoordigers van inwoners en relevante partijen in de Bommelerwaard (onder andere: marktpartijen, woningcorporaties, huurdersorganisaties, zorgen welzijnsorganisaties, dorpscoördinator, ouderenbonden). In de Woonalliantiefabriek zijn de deelnemers aan de slag gegaan met concrete oplossingen voor woonvraagstukken (woonalliantievoorstellen). Ook heeft er een gezamenlijke bijeenkomst met de raden plaatsgevonden om input en richting voor de woonvisie op te halen. Aan het einde van het traject hebben we een tweede bijeenkomst met vertegenwoordigers van inwoners en organisaties georganiseerd Wat leest u in waarin de concept-woonvisie en het uitvoeringsprogramma zijn besproken. Vervolgens is een inspraaktraject doorlopen. de woonvisie? 2016 - 2020

Leeswijzer

We starten met een algemene schets van de ontwikkelingen op de woningmarkt van de Bommelerwaard.

Vervolgens geven we de ambitie ‘wonen in de Bommelerwaard’ weer en introduceren we de belangrijke woonthema’s voor de komende jaren. Per thema werken we uit:

De opgaven: welke vraagstukken zien we? Ambities en uitgangspunten: waar gaan we voor? Acties: wat gaan we doen? Hoe werken we samen? We kunnen en willen niet alleen werken aan de woonopgaven in de Aan het einde is een uitvoeringsprogramma Bommelerwaard. We kiezen als gemeenten nadrukkelijk voor de opgenomen waarin de acties zijn uitgewerkt. samenwerking met inwoners en organisaties in de Bommelerwaard. Gezamenlijk werken we aan een aantrekkelijke subregio waar het De resultaten van de verschillende beschikbare goed wonen is, vanuit ieders taak, rol en verantwoordelijkheid. Dit onderzoeken (zie afzonderlijke bijlage) vormen betekent dat we op sommige onderdelen een regierol hebben en de onderlegger voor de woonvisie. afspraken maken met partijen. Op andere onderdelen zijn we juist een samenwerkingspartner en faciliteren we initiatieven van inwoners en Tip: U kunt op de titelblokjes klikken en dan organisaties. komt u direct op de pagina van uw keuze.

2 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 Woonvisie Bommelerwaard 2016 - 2020 3 Woningbehoefte Bommelerwaard: Woningmarkt verschil dynamiek in grote Bommelerwaard: en kleine kernen De woningmarkt in de Bommelerwaard is volop in beweging. Trends en De verkoop van woningen trekt weer aan. Dit is het meest Verhuizingen binnen zichtbaar in de grote kernen. In de kleine(re) kernen is er veel de gemeenten minder beweging op de woningmarkt. Er zijn grote verschillen in de dynamiek per kern. Maatwerk per kern is daarom van groot ontwikkelingen De meeste mensen verhuizen binnen de eigen belang. In beide gemeenten zien we een vraag naar betaalbare kern. De kernen Zaltbommel en Kerkdriel kennen (rij)koopwoningen. In de grote kernen is er ruimte voor een hoog voorzieningenniveau en fungeren markthuurwoningen (€ 800,- - € 1.000,-). In beide gemeenten is daarmee als belangrijke trekkers voor inwoners ook behoefte aan vrijstaande en half vrijstaande koopwoningen. Regio Bommelerwaard: Gemeente Maasdriel uit de omgeving. We geven hieronder de meest In de praktijk is er sprake van een toenemende druk op de landelijk en ruim met intensieve verhuisrelaties tussen kernen weer: De autonome behoefte van inwoners (550 woningen) ligt lager dan betaalbare huurmarkt voor verschillende doelgroepen (sociale historische en authentieke de bandbreedte van 700-1.000 woningen. Voor deze bandbreedte huurwoningen tot de liberalisatiegrens van € 710,68). Dit is met Gemeente Maasdriel: woonmilieus is een positief migratiesaldo nodig: dit houdt in dat er meer mensen name het gevolg van de toenemende groep vergunninghouders Oriëntatie van Alem, Hoenzadriel, Velddriel zich in de gemeente vestigen dan dat er vertrekken. In de periode (ook wel statushouders genoemd) en de huisvestingsbehoefte op de grootste kern Kerkdriel. De regio Bommelerwaard is een duidelijke 2011 tot en met 2014 had de gemeente een vertreksaldo. Het van EU-arbeidsmigranten. Er is dan ook (beperkt) behoefte aan Verhuisrelatie van Hurwenen naar Rossum. subregio binnen de regio Rivierenland met de huidige woningbouwprogramma bevat circa 960 woningen voor het toevoegen van extra sociale huurwoningen. Verhuisrelatie tussen Ammerzoden, Hedel, Waal en de Maas als natuurlijke barrières en de de periode 2015-2024. Op basis van de autonome behoefte in Well, Wellseind. A2 als belangrijke verkeersader en economische combinatie met het vertreksaldo van de afgelopen jaren is het Aantrekkingskracht jonge gezinnen Gemeente Zaltbommel: corridor. De kernen rondom de A2 vormen een huidige woningbouwprogramma relatief hoog. Afzetrisico’s van Zaltbommel is met name een trekker voor aantrekkelijk gebied voor hoogopgeleiden die woningbouwplannen als gevolg van overmaat in de programmering en structureel vertrek jongeren inwoners uit Kerkwijk, Bruchem, Delwijnen, landelijke en ruime, historische en authentieke dienen voorkomen te worden. woonmilieus wensen. Daarnaast biedt de regio In de afgelopen vijf jaar zijn meer personen uit Maasdriel Gameren en Nieuwaal. kleinschalige woonmilieus in de kleine dorpen naar Zaltbommel verhuisd dan omgekeerd. Ondanks de Verhuisrelatie van Delwijnen naar Bruchem en kernen (Smart Agent & Fakton, 2015). woningmarktcrisis hebben Maasdriel en Zaltbommel in de en Aalst. Gemeente Zaltbommel afgelopen jaren op een succesvolle wijze jonge gezinnen Verhuisrelatie van Nieuwaal naar Gameren weten aan te trekken. Het lijkt dat deze groep in de gemeente en Poederoijen. Groei huishoudens & De autonome behoefte van inwoners (970 woningen) bevindt zich Maasdriel met name afkomstig is uit het zuiden (met name Verhuisrelatie van Zuilichem naar Gameren. aan de bovenkant van de bandbreedte van 700-1.000 woningen. ’s-Hertogenbosch) en in de gemeente Zaltbommel uit het Senioren verhuizen voor een deel naar de woningbehoefte De afgelopen jaren (2013/2014) had de gemeente Zaltbommel een noorden (met name Geldermalsen en de provincie Utrecht). twee grote kernen Kerkdriel en Zaltbommel. licht positief migratiesaldo. Het huidige woningbouwprogramma In beide gemeenten is er een structureel vertrek van jongeren In de periode 2015-2024 groeit het aantal De meeste senioren blijven echter in de bevat circa 1.000 woningen voor de periode 2015-2024. Dit komt tussen 15 en 24 jaar naar met name de studentensteden in huishoudens in de gemeenten. Er is ruimte voor eigen kern wonen, ondanks het eventuele overeen met de autonome behoefte. de provincie Noord-Brabant (Companen, 2015). Dit beeld is een bandbreedte van 700 tot 1.000 woningen lage voorzieningenniveau. Dit bevestigt de gebruikelijk voor kleinere gemeenten zonder faciliteiten op het per gemeente in het woningbouwprogramma honkvastheid van senioren; zij kennen de gebied van hoger onderwijs. Van belang is om via een goed 2015-2024 op basis van de effectieve vraag. laagste verhuismobiliteit op de woningmarkt aanbod aan woningen in te spelen op de vraag van jongeren (Companen, 2015). die wel willen blijven wonen in de gemeenten.

Woningbehoefte 2015-2024

Autonome behoefte (migratiesaldo = 0)

Woningbouwprogramma (2015 - 2024) + 700 - 1.000 woningen + 700 - 1.000 woningen gemeente Zaltbommel gemeente Maasdriel

4 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 5 Belangrijke woonthema’s in de Bommelerwaard Ambitie en thema’s

Ambitie Wonen in de Bommelerwaard

We zetten ons in voor de kwaliteit van woningen en een aantrekkelijk woonklimaat in Kwaliteit van bestaande woningen: de subregio Bommelerwaard. Hiermee willen we een bijdrage leveren aan de woonkwaliteit Het accent ligt op de bestaande woningvoorraad. Nieuwbouw vormt voor huidige en toekomstige inwoners van de relatief een klein percentage wanneer we dit vergelijken met de Bommelerwaard. Dit versterkt ook de sociale, omvang van de bestaande woningvoorraad. We zetten ons in voor economische en ruimtelijke ontwikkeling van de kwaliteit en aantrekkelijkheid van bestaande woningen. Die willen de Bommelerwaard. Wonen is zodoende meer we behouden en waar nodig verbeteren. dan alleen de woning en de woonomgeving. Passende woningvoorraad:

We willen dat heel gericht woningen worden toegevoegd die passen bij de lokale vraag. Dit betekent maatwerk in de kernen en gefaseerde woningbouw zodat bijsturen mogelijk is.

Voldoende betaalbare woningen:

Er is vraag naar betaalbare woningen in de Bommelerwaard. Hier willen we in voorzien, waarbij we in het bijzonder aandacht hebben voor de woonbehoefte van specifieke doelgroepen, zoals lage- en middeninkomens en starters.

Wonen, welzijn en zorg:

Uitgangspunt is het langer zelfstandig wonen van mensen met een ondersteuningsbehoefte. Het gaat hier om de geschiktheid van de huidige woningvoorraad en woonomgeving, de match tussen vraag en aanbod van wonen met zorg, ontmoeting en de bereikbaarheid van ondersteuning en voorzieningen. Dit vraagt samenwerking op strategisch en operationeel niveau.

Kwaliteit van woon- en leefomgeving:

Uitgangspunt is de identiteit en kracht van de dorpen en wijken zelf. We faciliteren initiatieven vanuit de lokale gemeenschappen en bieden maatwerk in de kernen in samenwerking met inwoners en betrokken partijen.

6 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 7 Kwaliteit van Wat gaan we doen?

bestaande Meer flexibiliteit en diversiteit

woningen We denken mee met inwoners over de mogelijkheden die er zijn voor woningen kavelsplitsing en woningomzettingen Vergroten veiligheid(s)beleving Welke vraagstukken bij concrete aanvragen. Het is afhankelijk van de ligging en soort woning wat de mogelijkheden zijn. Dit is maatwerk. Zo van het wonen nodig gaan we na of bestemmingsplannen kunnen worden zien we? We blijven ons inspannen om samen met de aangepast. woningcorporaties, politie, inwoners en andere partners Meer flexibiliteit en Verbeteren Verbeteren het aantal woninginbraken terug te dringen. Dit doen we onder andere door het organiseren van communicatie diversiteit geschiktheid energieprestaties die zich richt op gedragsbeïnvloeding van inwoners woningen woningen en het geven van informatie over het Politie Keurmerk In de komende jaren neemt het aantal Veilig Wonen. een- en tweepersoonshuishoudens Het verbeteren van de geschiktheid Toenemend belang van het toe. Dit zorgt voor een vraag naar van bestaande woningen voor mensen opwekken van duurzame energie. kleinere woningen. De huidige met mobiliteitsbeperkingen vanuit Het verbeteren van de woningvoorraad kent relatief veel het oogpunt van de vergrijzing in energieprestaties van met name ruime woningen. Het vergroten van combinatie met het langer zelfstandig bestaande woningen. Dit verlaagt de flexibiliteit en diversiteit van de wonen. de woonlasten van inwoners huidige woningvoorraad is belangrijk en verhoogt de kwaliteit van om aan te sluiten bij de de behoefte woningen. van kleinere huishoudens. Waar gaan we voor?

We zetten ons in voor de kwaliteit en aantrekkelijkheid van de bestaande woningen. Deze kwaliteit en aantrekkelijkheid willen we behouden en waar nodig verbeteren. Verbeteren energieprestaties woningen Meer flexibiliteit en diversiteit Verbeteren energieprestaties woningen We communiceren over duurzame energie en energiebesparing naar Het splitsen van (ruime) woningen en kavels en burgers via onder andere de nieuwe website ‘www.hetnieuwewonenri- het omzetten van voormalige bedrijfswoningen We zetten in op besparen van energie bij woningen vierenland.nl’ en door het organiseren van energiemarkten en cafés. De naar reguliere woningen zorgt voor meer flexibiliteit in de Bommelerwaard: in de huur- en koopsector. De woningbouwcorporaties kunnen gezien hun opgedane ervaringen een ad- en diversiteit van de bestaande woningvoorraad. gemeente Zaltbommel heeft de ambitie gesteld om viserende rol spelen richting de particuliere markt. Hiermee willen we aansluiten bij de vraag naar in 2020 16% lokale duurzame energieopwekking te Gemeenten, corporaties en huurders onderzoeken de mogelijkheid tot het kleinere woningen voor de toenemende groep een- en hebben. Dit vraagt onder meer een verbetering van de gezamenlijk inzetten van energiecoaches. Hierbij wordt gekeken naar wel- tweepersoonshuishoudens. We vinden het van belang energieprestaties van de bestaande woningvoorraad. ke inzet de woningcorporaties reeds plegen, wat de inzet van vrijwilligers dat aanpassingen in de bestaande woningvoorraad een kan zijn, wat de wensen zijn van huurders en hoe hier een voor alle partijen positieve bijdrage leveren aan de ruimtelijke kwaliteit We onderschrijven de ambitie van de acceptabel financieringsmodel aan gekoppeld kan worden. van kernen/wijken. We hebben waar mogelijk een woningcorporaties dat de corporatievoorraad in De gemeente Zaltbommel zet de duurzaamheidslening -op basis van de faciliterende rol bij woningsplitsingen en aanvragen 2020 gemiddeld label B heeft. beschikbare budgetten- in als middel om de energieprestaties van de par- voor woningomzettingen. Een groot deel van de bestaande woningvoorraad ticuliere markt te verbeteren. De gemeente Maasdriel informeert inwoners is in particulier eigendom. Het verbeteren van de over bestaande financieringsmogelijkheden, zoals de nationale energiebe- Vergroten veiligheid(sbeleving) energieprestaties van deze woningen is primair de spaarlening (www.ikbespaarslim.nl). verantwoordelijkheid van de particuliere eigenaren. We inventariseren de mogelijkheden om te komen tot een energiecoöpera- van het wonen Onze rol als gemeenten is het informeren en tie en waar mogelijk faciliteren wij deze. In een energiecoöperatie trekken stimuleren van particuliere woningeigenaren om de inwoners en bedrijven samen op in het opwekken van duurzame energie. We willen bijdragen aan de veiligheid(sbeleving) van energieprestaties van hun woning te verbeteren. We stimuleren en faciliteren waar nodig de woningcorporaties om de cor- het wonen door inwoners. We stimuleren het toepassen Hierbij gaat het niet alleen om woningaanpassingen, poratievoorraad energiezuiniger te maken. We leggen de ambitie vast in van het Politie Keurmerk Veilig Wonen. Ook richten we maar ook om gedrag. We zien hierin ook een prestatieafspraken dat de corporatievoorraad in 2020 gemiddeld label B ons op het beïnvloeden van het gedrag van inwoners. belangrijke rol voor marktpartijen weggelegd. heeft.

8 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 9 Passende Kwalitatieve uitgangspunten woningbouwprogramma

woningvoorraad: We voeren de regie ten aanzien van de realisatie van het woningbouwprogramma en hanteren hierbij onderstaande uitgangspunten:

Welke vraagstukken Leidend bij woningbouw is de aantoonbare lokale Bij woningbouw in de kernen gaan we na behoefte in de kernen: in aantallen, type en prijs. welk bestaand woningaanbod, en onbenutte zien we? Basis vormen de kwantitatieve en kwalitatieve plancapaciteit, reeds beschikbaar is in de kern. We uitkomsten van het Woningbehoefteonderzoek (zie gaan niet toevoegen wat er al voldoende is. Ook figuur ) en de werkelijke marktvraag. Bij woningbouw gaan we in dit kader na welke woningbouwplannen Waar welke woningen bouwen en hoeveel: aansluiten bij de vraag in de kernen is inzicht in de marktvraag een reeds gepland staat in omliggende kernen belangrijke voorwaarde: wie gaan hier wonen en wat waarmee een sterke verhuisrelatie bestaat. is hun vraag? Dit vraagt een goede marktanalyse en Het aantal huishoudens groeit de komende jaren in onze gemeenten. Deze trend zien we ook in de regio Rivierenland Inbreiding gaat voor uitbreiding. In kernen wegen gesprekken met potentiële kopers. Dit is bij uitstek als geheel, waar eveneens sprake is van huishoudensgroei in de komende jaren. Dit betekent dat er in de komende we de verschillende locaties voor woningbouw af van belang in de kleine kernen waar het gaat om jaren ruimte is voor nieuwe woningen. Van belang is dat nieuwe woningen goed aansluiten bij de vraag op basis van de waarbij we rekening houden met mogelijkheden kleine aantallen woningbouw voor inwoners uit de uitkomsten van het Woningbehoefteonderzoek (zie figuur) en de feitelijke marktvraag. Hiervoor is het nodig dat we de voor een kwaliteitsimpuls voor bestaande kern zelf. huidige woningbouwplannen zorgvuldig monitoren op behoefte: sluit het soort woningen aan bij de vraag? Samen met bebouwing, benutten van leegstaand vastgoed, de initiatiefnemers blijven we er scherp op dat de huidige woningbouwplannen aan de lokale behoefte blijven voldoen. We hebben primair een initiërende, verbindende en opvullen van lege plekken en de bijdrage aan de Ook bij nieuwe plannen is het belangrijk dat zowel kwantitatief als kwalitatief naar behoefte wordt gebouwd. faciliterende rol bij woningbouw: ruimtelijke kwaliteit. In de middelgrote en grote kernen volgen we We zijn terughoudend in het bieden van ruimte actief de woningmarktontwikkelingen, zijn we Kwalitatieve woningbehoefte 2015 - 2024 aan nieuwe initiatieven voor woningbouw. Nieuwe alert op kansen en nemen we waar nodig het initiatieven dienen van aantoonbare meerwaarde Gemeente Gemeente initiatief om vraag, locaties en partijen met te zijn (ook in vergelijking met de bestaande elkaar te verbinden. woningvoorraad). We wegen dit af in relatie tot Gemeente MaasdrielMaasdriel ZaltbommelGemeente Zaltbommel In de kleine kernen hebben we als gemeenten Gemeente Maasdriel Gemeente Zaltbommel het totale woningbouwprogramma en op basis in principe geen actief initiërende rol bij van bovenstaande uitgangspunten. Het kan zijn woningbouw. Uitgangspunt is het particulier dat dit leidt tot aanpassing van huidige plannen in 5% 7% 7% 4% initiatief. We faciliteren kleinschalige 5% 7% 28% 7% 4% 26% de woningbouwprogrammering. 28% Koop vrijstaand Koop vrijstaand 26% bouwinitiatieven in de kleine kernen bij een We vinden het van belang dat inwoners betrokken Koop 2-1 kap aantoonbare vraag. De omvang van het Koop 2-1 kap zijn bij de planontwikkeling van nieuwe woningen, 28% 28% 32% 32% initiatief is afhankelijk van de feitelijke vraag en KoopappartementenKoopappartementen zodat deze woningen zo goed mogelijk aansluiten de omvang van de kern. 18% Koop rijwoningen Koop rijwoningen 18% bij de vraag. 24% 24% Nieuwe woningen zijn geschikt (te maken) voor 8% Huurappartementen 12% We hanteren regionaal beleid en gezamenlijke 8% Huurappartementen 12% meerdere doelgroepen in verschillende levensfases. Huureengezinswoningen Hierdoor ontstaat er flexibiliteit. Dit stelt eisen aanpak op het gebied van woningbouw, Huureengezinswoningen aan de plattegrond van woningen of vraagt om met als onderdeel ondermeer flexibiliteit in uitbreidingsmogelijkheden van woningen. Ook bestemmingsplannen. flexibiliteit van bestemmingsplannen is van belang We stimuleren duurzaam bouwen bij Figuur: Kwalitatieve woningbehoefte 2015-2024 op basis van het Woningbehoefteonderzoek, Companen, 2015. Noot 1: de woningbehoefte van vergunninghouders en EU-arbeidsmigranten is niet meegenomen. om in te kunnen spelen op de (veranderende) vraag. ontwikkelaars. Noot 2: de behoefte aan kooprijwoningen betreft vooral goedkope woningen voor starters. We sturen op het kleinschalig en gefaseerd realiseren van woningbouw, zodat er ruimte is voor bijsturing en het aansluiten op de werkelijke vraag. Waar gaan we voor? Doorstroming op de woningmarkt Bandbreedte woningbouwprogramma en maatwerk per kern Om doorstroming te stimuleren is het belangrijk dat er voldoende Belangrijk: woningbouwprogrammering is In beide gemeenten is op basis van de effectieve vraag ruimte voor een bandbreedte van 700 tot 1.000 woningen in het aanbod van verschillende woningsegmenten beschikbaar is. Aan geen exacte wetenschap en de verdeling woningbouwprogramma 2015-2024. Bouwen binnen deze bandbreedte betekent dat er in de gemeente Maasdriel een de ene kant vinden we het van belang dat betaalbare huur- en tussen de kernen is niet in beton gegoten. positief migratiesaldo nodig is. Zorgvuldigheid is geboden om overprogrammering te voorkomen en goed aan te sluiten koopwoningen die in het bijzonder geschikt zijn voor starters, qua Daarvoor zijn de verschillen in de vraag en bij de werkelijke vraag in de komende jaren. Dit betekent dat we gefaseerd woningbouw realiseren zodat bijsturen maatvoering een ‘instapwoning’ zijn. Op deze manier is de kans groter ‘DNA’ per kern te groot. Het is daarom nodig mogelijk is. Deze bijsturing vindt plaats op basis van een goede monitoring van de ontwikkeling van de woningbehoefte. dat men verhuist naar een ruimere woning wanneer men een volgende om bij woningbouwplannen in een kern na te Daarnaast willen we in de gemeente Maasdriel de huidige inwoners beter vasthouden en de aantrekkingskracht van stap in de wooncarrière wil maken. Anderzijds is er voldoende aanbod gaan wat de werkelijke vraag van (potentiële) Kerkdriel/Velddriel en Hedel/Ammerzoden op gezinnen van buitenaf optimaal benutten met woningbouw. Dit wil zeggen: nodig in andere woningsegmenten, aansluitend op de behoefte, zodat inwoners is. Dit betekent maatwerk en we willen het woningaanbod zo goed mogelijk laten aansluiten bij de lokale vraag en de vraag van jonge gezinnen van mensen hun woonwensen kunnen realiseren. Dit is onderdeel van het onderbouwd inzicht per kern. elders in combinatie met een goede marketing van het wonen in de Bommelerwaard. woningbouwprogramma.

10 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 11 Wat gaan we doen?

Coördinatie en regie Flexibiliteit bestemmings- woningbouwprogramma plannen en snelheid procedures

We zijn een centraal aanspreekpunt voor partijen. We onderzoeken en bepalen welk niveau van We sturen op de toepassing van de uitgangspunten flexibiliteit van bestemmingsplannen in de voor de woningbouwprogrammering: programma- Bommelerwaard te hanteren. We bepalen welke breed en in gesprekken en afspraken op planniveau bestemmingsplannen flexibeler kunnen en borgen met ontwikkelende partijen. Waar mogelijk leggen we de flexibiliteit bij nieuwe bestemmingsplannen. We verbindingen tussen initiatieven/partijen. gaan na welke mogelijkheden er zijn om de huidige procedures bij woningbouw te versnellen.

Uitwerken lokale behoefte

We vinden het van groot belang dat woningbouw aansluit bij de vraag. Hierbij leveren we maatwerk per kern. Dit betekent dat we de behoefte (kwantitatief en kwalitatief) in de kernen verder willen uitwerken. De basis hiervoor is al gelegd in het Woningbehoefteonderzoek Bommelerwaard. Bestaande woningbouwplannen monitoren we op de kwalitatieve invulling in relatie tot de actuele behoefte. De Monitoren en waar nodig bijsturen uitwerking van de lokale behoefte is daarbij een hulpmiddel. met kerngroep Waar nodig gaan wij in overleg met initiatiefnemer(s) om de woningbouwplannen (kwalitatief) beter te kunnen laten Tweejaarlijks organiseren we een bijeenkomst met een kleine aansluiten op de vraag. Voor eventuele nieuwe initiatieven kerngroep van woningcorporaties, makelaars en banken over biedt de uitwerking van de lokale behoefte handvatten om tot ontwikkelingen op de woningmarkt, de voortgang van het een optimaal bouwprogramma te komen. woningbouwprogramma en de externe marketing/profilering. Pakketten ‘woningbouw’ Met elkaar bepalen we welke acties nodig zijn. maken

In de kernen maken we pakketten van aantrekkelijke Pilot energieneutraal bouwen en minder aantrekkelijke woningbouwlocaties en/of woningsegmenten. Hierover maken we afspraken & flexibele regelgeving met ontwikkelende partijen of beleggers. Insteek is dat zij niet alleen inzetten op winstgevende We onderzoeken samen met de woningcorporaties locaties/segmenten, maar ook een bijdrage leveren en marktpartijen mogelijkheden voor het realiseren Organiseren goede aan minder rendabele plannen en investeringen in van kleinschalige projecten op het gebied van openbare ruimte. We hebben hierin een regierol. energieneutrale woningen voor lage inkomensgroepen marketing en profilering (huur en koop). Onderdeel is ook het onderzoeken van de financieringsmogelijkheden van banken voor maatregelen We willen de aantrekkelijkheid van het wonen in die de energieprestaties van een woning verbeteren. de Bommelerwaard goed op de kaart zetten bij potentiële kopers van buiten de regio. Hierbij richten we ons in het bijzonder op mogelijke kopers uit (de omgeving van) ‘s-Hertogenbosch en Utrecht. We evalueren de huidige communicatie over het wonen in de Bommelerwaard en gaan na waar intensivering nodig is en bepalen concrete acties.

12 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 13 Voldoende betaalbare woningen Welke vraagstukken zien we?

Druk sociale huurwoningmarkt Waar gaan we voor? De vraag van specifieke groepen, zoals vergunninghouders en EU- arbeidsmigranten, zorgt voor extra druk op de sociale huurwoningmarkt. Dit is onder meer te zien aan de ontwikkeling van de actieve zoektijden Voldoende aanbod van en het aantal reacties per huurwoning. Naar verwachting neemt dit betaalbare woningen verder toe als gevolg van het groeiend aantal vergunninghouders. Conclusie: toename van de sociale huurwoningvoorraad is nodig met We willen voldoende aanbod hebben om te voorzien aandacht voor met name woningen voor kleinere huishoudens (starters, in de vraag naar betaalbare woningen in de ouderen, vergunninghouders, een- en tweepersoonshuishoudens). Bommelerwaard van mensen met een laag inkomen. Het is van belang om de ontwikkeling van de actieve zoektijden van Passend toewijzen We hebben hierbij aandacht voor de betaalbaarheid woningzoekenden te monitoren in combinatie met de slaagkansen & diversiteit van woningen voor specifieke doelgroepen. Denk van verschillende doelgroepen. aan huishoudens met een laag middeninkomen Van belang is dat er voldoende betaalbare die beperkt in aanmerking komen voor een sociale huurwoningen zijn die qua woonlasten huurwoning en dikwijls moeilijk een koopwoning passend zijn bij mensen met een krappe kunnen financieren. We zetten ons in voor een beurs. Woningcorporaties zijn verplicht om verbetering van de slaagkansen van mensen die vanaf 2016 huurwoningen passend toe te actief op zoek zijn naar een sociale huurwoning. wijzen. Dit betekent dat tenminste 95 procent Ons streven is om de wacht- en zoektijden naar een van de huishoudens met recht op huurtoeslag sociale huurwoning niet te laten oplopen en waar een woning moet worden toegewezen met mogelijk te verkorten in de komende jaren. een huur onder de aftoppingsgrenzen ((€ 586,68 - € 628,76, prijspeil 2016). Er zijn daarom voldoende huurwoningen onder de aftoppingsgrenzen nodig. Een belangrijk aandachtspunt is de diversiteit van wijken en buurten. Dit vraagt huurwoningen in verschillende prijsklassen in wijken en kernen. Ook zijn er voldoende huurwoningen onder de liberalisatiegrens (€ 710,68, prijspeil 2016) nodig voor mensen zonder recht op huurtoeslag met een inkomen tot circa € 35.000,-. Huisvesten specifieke doelgroepen

Er zijn voldoende betaalbare woningen nodig voor specifieke doelgroepen: Behoud van voldoende betaalbare ‘instapwoningen’ voor starters (koopwoning met prijs van € 170.000,- of lager / voor starters met huurtoeslag een huurwoning met een huurprijs tot € 586,68 - € 628,76 / voor starters zonder huurtoeslag een huurwoning met een huurprijs tot € 710,68, prijspeil 2016). Bieden van (tijdelijke) huisvesting van huurders (spoedzoekers) die ‘buiten de boot’ vallen door onder meer financiële en/of sociale problemen. Bieden van voldoende huisvestingskansen voor huishoudens met een (laag) middeninkomen (inkomen circa € 35.000,- - € 45.000,-). Deze doelgroep valt vaak tussen wal en schip, omdat zij beperkt terecht kan in een sociale huurwoning (tot € 710,68, prijspeil 2016) en een koopwoning dikwijls moeilijk kan financieren. Nodig zijn betaalbare koopwoningen, benutten mogelijkheden voor toewijzing van sociale huurwoningen aan deze doelgroep en aanbod in het markthuursegment. Betaalbaarheid van het wonen: bepalend zijn de totale woonlasten van een woning, waaronder de energielasten. Dit is uitgewerkt bij het .

14 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 15 Wat gaan we doen?

Voldoende betaalbare koopwoningen Verminderen druk op de sociale huurwoningmarkt Onderzoeken uitgestelde Bij nieuwbouw realiseren we betaalbare woningen die geschikt zijn voor meerdere doelgroepen. Dit en verbeteren slaagkansen grondkosten is onderdeel van het woningbouwprogramma (zie kwalitatieve behoefte aan huurwoningen Gemeente Zaltbommel: in samenwerking met Woonlinie We onderzoeken de mogelijkheden van het en rijkoopwoningen bij thema ‘passende en De Kernen gaan we extra goedkope huurwoningen toepassen van uitgestelde grondkosten bij het woningvoorraad’). Van belang is dat deze woningen (permanent en tijdelijk) realiseren. Dit doen we met realiseren van nieuwe betaalbare huurwoningen. beschikbaar blijven in het betaalbare segment. het ‘Deltaplan goedkope huurwoningen’. De doelgroep Bij woningbouw maken we afspraken over de voor deze huurwoningen is breed: starters, jongeren, relatie tussen grondprijzen en de prijsklassen spoedzoekers (zoals gescheiden koppels), arbeidsmigranten van koopwoningen of het niveau van huurprijzen en vergunninghouders. Het gezamenlijke kenmerk van deze voor een bepaalde periode. Ook de verkoop van groepen is dat de huishoudens klein zijn: met name een- en huurwoningen zorgt voor meer aanbod in het tweepersoonshuishoudens. De woningen zijn qua omvang betaalbare koopsegment. Dit is onderdeel van de dusdanig klein dat de genoemde doelgroepen na enkele jaren prestatieafspraken. de stap maken naar een andere woning. Hierdoor komen de woningen weer beschikbaar op de woningmarkt. Gemeente Maasdriel: we gaan na welke huisvestingsoplossingen er zijn voor vergunninghouders in Huisvesten specifieke doelgroepen de bestaande woningvoorraad en bij de invulling van nieuwe bestemmingsplannen. Ook vragen we de woningcorporatie Huisvesten spoedzoekers: we stellen met de Realiseren markthuur: we gaan in gesprek met om alternatieve huisvestingsoplossingen te onderzoeken. woningcorporaties gezamenlijk beleid inclusief een marktpartijen ((lokale) beleggers/ontwikkelaars/ We monitoren de ontwikkeling van de wacht- en zoektijden uitvoeringsprogramma op voor de (tijdelijke) huisvesting makelaars) over de mogelijkheden om naar sociale huurwoningen. Zo nodig bepalen we welke van spoedzoekers. Onderdeel is het jaarlijks verkrijgen markthuurwoningen te realiseren (met name in aanvullende maatregelen nodig zijn. Passend toewijzen van inzicht van zorgorganisaties in de verwachte het prijssegment tussen € 650,- en € 850,-). We & diversiteit uitstroom vanuit zorginstellingen naar zelfstandig onderzoeken de concrete mogelijkheden in de wonen (aantal personen, voorkeur gemeente/kern, gemeenten, waarbij we nagaan op welke wijze het gewenst type woning). bestaande vastgoed te benutten is in afstemming Woningcorporaties wijzen woningen toe Huisvesten van mensen met een (laag) middeninkomen: met particuliere vastgoedeigenaren en de conform het passend toewijzen. Door het we brengen samen met de woningcorporaties de woningcorporaties. passend toewijzen wordt ook meer gestuurd vraagdruk in beeld van inwoners met een (laag) Huisvesten woonwagenbewoners: we handhaven op betaalbaarheid; huishoudens met recht middeninkomen (inkomen tussen € 35.739,- en de huidige huisvestingsmogelijkheden voor op huurtoeslag komen in principe niet in € 45.000,-). Op basis daarvan zoeken we met de woonwagenbewoners. Het huidig aantal aanmerking voor een woning met een huurprijs corporaties naar passende huisvestingsoplossingen standplaatsen blijft behouden zolang er vraag naar boven de aftoppingsgrenzen. We vragen voor deze doelgroep (zoals verkoop van huurwoningen standplaatsen is. woningcorporaties om -binnen de wettelijke en het benutten van de vrije toewijzingsruimte bij sociale Huisvesten EU-arbeidsmigranten: we bepalen kaders- te zorgen voor een evenwichtige mix van huur van woningcorporaties). Dit werken we concreet taak, rol en verantwoordelijkheid gemeenten ten woningen met verschillende huurklassen in de uit in de prestatieafspraken. Ook willen we het aanbod aanzien van de zelfstandige huisvesting van EU- wijken en dorpen van de gemeenten vanuit het van markthuurwoningen vergroten om mensen met arbeidsmigranten en werken dit uit in gezamenlijk oogpunt van diversiteit. Dit is onderdeel van de een (laag) middeninkomen te bedienen (zie realiseren beleid. prestatieafspraken. markthuur).

16 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 17 Wonen, Goede match vraag en aanbod wonen en zorg We willen zorgen voor een goede match tussen vraag en aanbod van woningen welzijn en zorg: in combinatie met zorg. Hierbij gaat het om het volgende: Geschiktheid van bestaande en nieuwe woningen: de focus ligt op het realiseren van voldoende aanbod Welke vraagstukken uitgangspunt is het langer zelfstandig wonen van in de (middel)grote kernen vanwege het daar inwoners met een ondersteuningsbehoefte. We aanwezige voorzieningenniveau. Het kan ook gaan zien we? stimuleren ouder wordende inwoners om tijdig na te om het huisvesten van een mix van doelgroepen denken over hun woonsituatie: blijven zij in hun huidige op locaties in de nabijheid van voorzieningen. Denk woning wonen of kiezen zij ervoor om te verhuizen aan een combinatie van woningen voor jongeren naar een zelfstandige woning die geschikt is voor en ouderen. Dit geeft kansen voor bewoners om in De komende jaren wonen er meer mensen met een (toekomstige) mobiliteitsbeperkingen? Van belang sociaal opzicht wat voor elkaar te betekenen. We toenemende ondersteuningsvraag zelfstandig in de Waar gaan we voor? is het informeren en de bewustwording van oudere staan open voor particuliere woonzorginitiatieven. We wijken en dorpen van de gemeenten. Het gaat voor inwoners over de mogelijkheden om hun woning aan denken mee en gaan na wat er mogelijk is in relatie tot een groot deel om senioren, maar ook om mensen te passen. Er is veel mogelijk met relatief eenvoudige het woningbouwprogramma. met een lichamelijke of verstandelijke beperking en woningaanpassingen. Het daadwerkelijk aanpassen psychische problematiek. Dit is het gevolg van de Verbinden en samenwerken Mantelzorgwoningen: huidige weten regelgeving van de huidige woning en het al dan niet verhuizen vergrijzing en landelijke weten regelgeving. Veel biedt in principe voldoende mogelijkheden voor We hebben de regierol bij vraagstukken op het gebied van naar een andere woning is de verantwoordelijkheid van senioren willen en zullen ook zelf zo lang mogelijk het vergunningsvrij bouwen of plaatsen van wonen en zorg en de samenwerking tussen maatschappelijke inwoners zelf. Uitgangspunt bij woningbouw is dat het blijven wonen in hun huidige woning. Het langer mantelzorgwoningen. We hebben hierin een partijen. We organiseren de samenwerking van betrokken gaat om flexibele woningen die geschikt (te maken) zijn zelfstandig wonen van de verschillende groepen informerende rol. Zo nodig gaan we bij concrete partijen op strategisch en operationeel niveau om te voor verschillende doelgroepen. stelt eisen aan de geschiktheid van de bestaande verzoeken na of vergunningverlening mogelijk werken aan de opgaven wonen en zorg. Het gaat hier om woningvoorraad. Ook zorgt dit voor een behoefte aan Voldoende zelfstandige woningen in de nabijheid van is. Woningcorporaties ondersteunen het wonen het organiseren van de match tussen vraag en aanbod van (nieuwe) combinaties van wonen en zorg. Het gaat (zorg)voorzieningen (verzorgd wonen) en zelfstandig van mantelzorgers en de zorgvrager via het wonen en zorg. Onderdeel is ook het ketenpartnerschap in specifiek om de behoefte aan zelfstandig wonen in de wonen met begeleiding: er is een toenemende behoefte toewijzingsbeleid. het langer zelfstandig thuis wonen: de samenwerking en nabijheid van (zorg)voorzieningen (verzorgd wonen). van ouderen met een zorgvraag om zelfstandig te begeleiding hierin van zelfstandig wonende doelgroepen met Tot slot zijn er voldoende woningen nodig in combinatie Ook de toegankelijkheid van de woonomgeving is wonen in de nabijheid van (zorg)voorzieningen. Het een ondersteuningsbehoefte. met 24-uurszorg. De veranderingen in de Wet van toenemend belang. Naast de fysieke component gaat hierbij ook om mensen met dementie. Mensen langdurige zorg (voorheen AWBZ) hebben gevolgen is de kwaliteit van het sociale netwerk van mensen met een beperking of psychische problematiek die voor verpleeg- en verzorgingshuizen. Alleen mensen (ontmoeting/informele ondersteuning) en van het Bereikbaarheid voorzieningen, zelfstandig wonen, hebben vooral behoefte aan kleine, met een zware zorgvraag komen nog in aanmerking professionele vangnet een belangrijke voorwaarde diensten en zorg en bieden van betaalbare huurwoningen, al dan niet geclusterd. We voor een verblijfsplaats in een zorginstelling zijn ons ervan bewust dat het niet haalbaar is om dit voor het langer zelfstandig wonen. Samenwerking vangnet (intramuraal). Primair ligt de verantwoordelijkheid tussen de betrokken partijen op het gebied van type woningen in iedere kern te realiseren. We willen van het organiseren van het intramuraal wonen bij de voorzien in de lokale behoefte van de Bommelerwaard; wonen, welzijn en zorg is noodzakelijk om de Een deel van de inwoners heeft ondersteuning nodig bij het zorgorganisaties en het zorgkantoor. ondersteuning van het langer zelfstandig wonen goed langer zelfstandig wonen. Hierbij is de bereikbaarheid van te organiseren: op strategische en op operationeel dagelijkse voorzieningen en diensten/zorg van belang. Dit niveau. vraagt in het bijzonder onze aandacht in de kleine kernen. Wanneer mensen zelf nog mobiel zijn, dan is het verkrijgen van diensten en zorg vaak nog goed te organiseren. We zien ook dat juist in de kleine dorpen inwoners veel onderling zelf organiseren als het gaat om vervoer, dagelijkse boodschappen en ondersteuning. Daarnaast bieden internet en technologie steeds meer mogelijkheden voor het verkrijgen van diensten en zorg op afstand. Voor de inwoners die dit niet zelf of binnen het eigen netwerk kunnen organiseren, bieden we een vangnet van professionele ondersteuning met de wijken buurtteams. Toegankelijke openbare ruimte

Van belang is dat looproutes naar dagelijkse voorzieningen toegankelijk zijn en blijven voor mensen met mobiliteitsbeperkingen. Faciliteren van ontmoeting

18 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 19 Wat gaan we doen? Organiseren vangnet met de Inzicht actuele match vraag en wijken buurtteams

aanbod wonen en zorg Uitvoerende professionals wonen, welzijn en zorg werken samen met de wijken buurtteams in de We onderzoeken de actuele match tussen vraag gemeenten om zo maatwerk, begeleiding en zorg te en aanbod van wonen en zorg voor verschillende bieden aan inwoners met een ondersteuningsvraag doelgroepen. en hun mantelzorgers in wijken en kernen. Het gaat Onderdeel is het inzicht in de omvang van de hier ook over mensen die vanuit zorginstellingen uitstroom van mensen vanuit zorginstellingen. We uitstromen naar zelfstandige woningen. De vragen zorgorganisaties om ons jaarlijks inzicht professionals hebben een belangrijke rol in het te geven in de omvang en type vraag van deze zorgen voor een sluitend netwerk rondom inwoners doelgroep. We wegen hierbij af welke woningen/ met een ondersteuningsvraag. Denk aan het bieden locaties in de gemeenten geschikt zijn. Op basis van van ondersteuning bij het ‘normaal wonen’ in het het voorgaande werken we acties uit samen met kader van de woonladder. zorgorganisaties en woningcorporaties. Dit doen we als onderdeel van het uitvoeringsplan ‘wonen en zorg’ en de prestatieafspraken.

Toegankelijke openbare ruimte Uitwerken concreet uitvoeringsplan ‘wonen en zorg’ De toegankelijkheid van de openbare ruimte is integraal onderdeel van het beheer en onderhoud van de openbare We voeren de regie bij het organiseren van strategische samenwerking tussen ruimte. We verbeteren de toegankelijkheid waar mogelijk partijen ten behoeve van het zelfstandig wonen van verschillende doelgroepen op basis van bestaande budgetten. in combinatie met begeleiding/zorg. We nemen het initiatief om met relevante partijen te komen tot een concreet uitvoeringsplan ‘wonen en zorg’ waarin de prioriteiten en acties staan voor de komende jaren. We organiseren dit binnen de bestaande overlegstructuren:

Bewustwording aanpassen bestaande woningen We stellen een uitvoeringsplan op als vervolg op het project ‘opplussen’ in de gemeenten. Onderdeel is het onderzoeken van de inzet van de blijverslening waarmee ouderen hun huis levensloopbestendig kunnen maken. We maken prestatieafspraken met de woningcorporaties over ieders bijdrage aan het geschikt maken van huurwoningen: informeren van huurders, de inzet van ‘oppluspakketten’ en het geschikt maken van woningen bij renovatie en mutatie. Woningcorporaties en huurdersorganisaties hebben een rol in het informeren van oudere huurders over de mogelijkheden van woningaanpassingen en passen levensloopbestendige maatregelen toe bij renovatie en mutatie.

Match vraag en aanbod Organiseren match van vraag en aanbod naar woningen met begeleiding/ zorg: we bepalen gezamenlijk acties op basis van het inzicht in de match tussen vraag en aanbod van verschillende vormen van wonen in combinatie met begeleiding/zorg. Onderdeel zijn ook het uitwerken van nieuwe woonconcepten, bijvoorbeeld voor mensen met dementie, en woonoplossingen voor mantelzorgers.

(Her)ontwikkelen woonzorglocaties Concrete samenwerkingsafspraken met betrekking tot het (her)ontwikkelen van bestaande woonzorglocaties. Het gaat onder meer om de locaties Krangstraat, Bommelstein, Lindeboom en Wielewaal (dit werken we nader uit).

Faciliteren van ontmoeting en bereikbaarheid van (zorg)voorzieningen

20 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 21 Kwaliteit Wat gaan we doen? woon- en Gemeente Zaltbommel: gebiedsgericht werken & kern/wijkplan

leefomgeving We werken een concreet, praktisch en realistisch uitvoeringsplan uit per kern/wijk in nauwe samenwerking met inwoners, wijken dorpsplatforms en relevante partijen. Het gaat niet zozeer om het ontwikkelen van een plan Welke vraagstukken op papier; het plan is een vehikel voor het zo goed mogelijk organiseren van de uitvoeringspraktijk. Met het wijk/ kernplan willen we initiatieven van inwoners faciliteren en zorgen voor passende professionele ondersteuning. We zien we? leggen strategische keuzes vast in overkoepelend beleid, zoals de omgevingsvisie, en bewaken de afstemming tussen de kern/wijkplannen.

De kwaliteit van de woon- en leefomgeving beoordelen Het wijk/kernplan kan gaan over de onderstaande thema’s (afhankelijk van wat er speelt in een kern of wijk) en legt onze inwoners als ruim voldoende tot goed. In de Waar gaan we voor? waar mogelijk onderling verbindingen: kleine kernen zien we dat het voorzieningenniveau kwaliteit woon- en leefomgeving - de inzet van inwoners en partijen voor de kwaliteit van de (sociale) onder druk staat. Dit vraagt om heldere keuzes: wat Faciliteren van krachtige lokale leefomgeving, signalering van sociale problematiek, het verminderen van overlast en het ondersteunen van is haalbaar en wenselijk op voorzieningenniveau? leefbaarheidsinitiatieven vanuit inwoners Wie is daar voor verantwoordelijk en hoe zorgen we gemeenschappen & waar nodig wonen, welzijn en zorg - match vraag en aanbod en organiseren vangnet dat de woonkwaliteit in dorpen en wijken behouden professionele ondersteuning mogelijkheden voor ontmoeting - slim benutten van bestaande locaties blijft en waar nodig wordt verbeterd. Voorzieningen (bereikbaarheid van) voorzieningen zijn niet altijd winkels of een dorpshuis, maar kunnen Uitgangspunt zijn de identiteit en kracht van de dorpen veiligheid(sbeleving) van het wonen scholen, kerken, gebruiksgroen en/of water of zelfs en wijken zelf. We faciliteren initiatieven vanuit de lokale woningbouwprogrammering ondersteunende mantelzorg zijn. Ook de beleving gemeenschappen of vanuit dorps- of wijkplatforms – dit is het diversiteit van woningen in kernen en wijken van de veiligheid van het wonen door inwoners is vertrekpunt. In wijken en dorpen bieden we maatwerk met van belang. Blijvende inspanning van alle betrokken inwoners en betrokken partijen en bepalen we gezamenlijk wat Uitwerken kern/wijkplannen: per kern/wijk is er een trekker die het proces begeleidt en de noodzakelijke verbindingen partijen is nodig voor het behouden en waar nodig er nodig en mogelijk is. We houden de vinger aan de pols en in de wijk/kern legt. De aanpak bevat de volgende stappen: verbeteren van de woon- en leefkwaliteit van wijken bieden waar nodig extra professionele ondersteuning in wijken inventariseren wat er nodig is - op basis van beleid op verschillende thema’s en input inwoners/betrokkenen en kernen. en dorpen. per kern/wijk bepalen van belangrijkste prioriteiten uitwerken concrete behapbare acties; wie is verantwoordelijk, wie doet wat in de uitvoering en welke Werken aan kwalitatief sterk randvoorwaarden zijn nodig? Per actie is er een trekker die de verantwoordelijkheid heeft voor de realisatie. voorzieningenniveau Inzet kwaliteit woon- en leefomgeving We zijn ons ervan bewust dat consumentengedrag een zeer bepalende factor is voor het in stand houden van (huursector) voorzieningen in (kleine) dorpen. In de grote kernen hebben voorzieningen een groter verzorgingsgebied. Binnen onze We maken prestatieafspraken met de woningcorporaties over hun Opbouwwerk in wijken sturingsmogelijkheden werken we aan een kwalitatief sterk inzet op dit onderdeel ten aanzien van de huurwoningvoorraad. Het en dorpen voorzieningenniveau waarbij de focus ligt op de grote gaat hier om afspraken over de inzet van woningcorporaties voor de kernen. Hier liften omliggende kleine dorpen op mee. kwaliteit van de (sociale) leefomgeving, het signaleren van sociale We ondersteunen (kwetsbare) inwoners in De bereikbaarheid van voorzieningen is een belangrijke problematiek, het verminderen van overlast en het ondersteunen samenwerking met de ketenpartners: voorwaarde voor de leefbaarheid in de kleine kernen. Ook de van leefbaarheidsinitiatieven van huurders. Het verder brengen van aanwezigheid van voldoende groen in de wijk, buurt of dorp bewonersinitiatieven door mensen die het is van belang voor een kwalitatieve woon- en leefomgeving. Faciliteren van ontmoeting en slim (professionele) netwerk en de belangen combineren van (zorg)activiteiten van betrokken partijen goed kennen. Ontmoeten & verbinden Het bieden van informatie, verwijzing en begeleiding aan inwoners met een We gaan met betrokken partijen na hoe bestaande locaties in Het gaat bij de kwaliteit van de leef- en woonomgeving niet ondersteuningsbehoefte. wijken en kernen zo goed mogelijk te benutten zijn voor het alleen om voorzieningen, maar juist ook om het ontmoeten De wijken buurtteams en uitvoerende organiseren van ontmoeting/(zorg)activiteiten. Hierbij onderzoeken en verbinden van mensen met elkaar. Hiervoor is een fysieke professionals op het gebied van wonen, we op welke wijze verschillende functies met elkaar te combineren locatie in het dorp of de wijk (zoals een dorpshuis, maar ook welzijn en zorg spelen hierin een zijn in bestaande locaties inclusief de exploitatie. In de gemeente een pleintje of parkje (ontmoeten in het groen) een belangrijke belangrijke rol. Aanvullende acties die Zaltbommel gebeurt dit via het kern/wijkplan (zie hierboven). In randvoorwaarde. Uitgangspunt is het zelforganiserende nodig zijn, werken we uit. In de gemeente de gemeente Maasdriel zal dit meer ad hoc gebeuren, afhankelijk vermogen van inwoners. We benutten bestaande locaties zo Zaltbommel gebeurt dit via het kern/ van vraag en aanbod. De verschillende dorpsraden, maar ook het goed mogelijk en combineren functies met elkaar. Daarnaast wijkplan. faciliteren we de lokale gemeenschap zo veel mogelijk als het gebiedsteam kunnen hierin een rol spelen. gaat om regelgeving en financiën.

22 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 23 Uitvoeringsprogramma

Wat Wie Wanneer Wat Wie Wanneer

Algemeen Passende woningvoorraad

Prestatieafspraken Gemeenten, woningcorporaties 2016: opstellen Coördinatie en regie Gemeenten Doorlopend woningcorporaties en huurdersorganisaties woningbouwprogramma 2017-2020 Jaarlijks: uitvoeren en herijken

Uitwerken behoefte kernen Gemeenten 2016-2017 Monitoren voortgang Gemeenten (trekker) en Jaarlijks: monitoren uitvoeringsprogramma en uitvoerende partijen regelmatig woonbijeenkomst Eind 2017: woonbijeenkomst organiseren Evaluatie marketing en profilering Gemeenten 2016-2020 ‘wonen’ en acties bepalen

Periodiek uitvoeren van Gemeenten en woningcorporaties 2019 woningbehoefteonderzoek Afstemmen flexibiliteit bestemmingsplannen Gemeenten 2016-2017 Bommelerwaard, acties bepalen en nagaan versnellingsmogelijkheden Kwaliteit van bestaande woningen procedures

Faciliteren van woningen Gemeenten Doorlopend Pakketten ‘woningbouw’ maken Gemeenten 2017-2020 kavelsplitsing/woningomzettingen/ aanpassen bestemmingsplannen

Regelmatig bijeenkomst Gemeenten (trekker), Tweejaarlijks Communicatie veiligheid wonen Gemeenten, politie, inwoners en 2017-2020 kerngroep - monitoren uitvoering woningcorporaties, makelaars en inclusief Politie Keurmerk Veilig andere relevante partijen woningbouwprogramma, bank(en) Wonen woningmarktontwikkelingen en marketing/profilering en acties bepalen Aanpak ‘verbeteren Gemeenten (trekker) in 2016/2017: opstellen energieprestaties particuliere samenwerking met relevante voorraad’: organiseren Pilot energieneutraal bouwen & Gemeenten, woningcorporaties, 2017-2020 (markt)partijen 2017 e.v.: uitvoeren communicatie en zo mogelijk inzet flexibele regelgeving inclusief huurdersorganisaties en duurzaamheidslening financiering marktpartijen (waaronder bank(en)) (Pilot in huursector is onderdeel Uitwerken in prestatieafspraken: Gemeenten, woningcorporaties, Prestatieafspraken: van prestatieafspraken) • Realiseren ambitie huurders(organisaties) 2016 energieprestaties huur • Onderzoek inzet Jaarlijks uitvoeren en herijken: energiecoaches 2016-2020

Onderzoek mogelijkheden opzetten Gemeenten in samenwerking met 2017-2020 energiecoöperatie makelaars, inwoners en andere relevante partijen

24 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 25 Wat Wie Wanneer Wat Wie Wanneer

Voldoende betaalbare woningen Wonen, welzijn en zorg

Verminderen druk op de sociale Gemeenten, woningcorporaties Prestatieafspraken: Onderzoeken match vraag en Gemeenten, woningcorporaties, 2016-2017: onderzoeken en huurwoningmarkt – onderdeel en huurdersorganisaties 2016 aanbod wonen en zorg inclusief zorgorganisaties relevante actie(s) opnemen in prestatieafspraken inzicht uitstroom zorgorganisaties - prestatieafspraken en onderdeel prestatieafspraken uitvoeringsplan ‘wonen en zorg’ Zaltbommel: Deltaplan goedkope Jaarlijks uitvoeren en herijken: woningen 2016-2020 / doorlopend Uitwerken uitvoeringsplan Gemeenten (trekker) 2016-2017: opstellen ‘wonen en zorg’: met betrokken partijen Maasdriel: nagaan mogelijkheden • Opplussen bestaande woningen (o.a. woningcorporaties, 2017 e.v.: uitvoeren bestaande voorraad, invulling • Match vraag en aanbod wonen zorgorganisaties, Stichting bestemmingsplannen en en zorg Welzijn Bommelerwaard, onderzoeken van alternatieve • (Her)ontwikkeling huurdersorganisaties) – huisvestingsoplossingen woonzorglocaties via reguliere overlegstructuren • Benutten locaties: ontmoeting Monitor ontwikkeling wacht- en Gemeenten, woningcorporaties Prestatieafspraken: (zie thema ‘kwaliteit woon- en zoektijden sociale huur – onderdeel en huurdersorganisaties 2016 leefomgeving’) prestatieafspraken Jaarlijks uitvoeren en herijken: Vangnet ‘begeleiding en zorg’ Wijk – en buurtteams Doorlopend 2016-2020 organiseren in wijken/kernen

Onderzoeken uitgestelde grondkosten Gemeenten (onderzoeken), Prestatieafspraken: bij sociale huur – onderdeel woningcorporaties en 2016 Toegankelijkheid openbare ruimte: Gemeenten 2016 e.v. prestatieafspraken huurdersorganisaties via reguliere programma’s Onderzoeken: 2016-2017 Kwaliteit woon- en leefomgeving Passend toewijzen en diversiteit wijken/ Gemeenten, woningcorporaties Prestatieafspraken: kernen – onderdeel prestatieafspraken en huurdersorganisaties 2016 Gebiedsgericht werken & In gemeente Zaltbommel: 2016-2017: opstellen uitwerken kern/wijkplan trekker per kern/wijk. Jaarlijks uitvoeren en herijken: Uitwerken in samenwerking 2017 e.v.: uitvoeren 2016-2020 met inwoners en relevante partijen (zoals dorps- en Ontwikkelen beleid & Gemeenten, woningcorporaties, Vastleggen in prestatieafspraken: wijkraden/ gebiedsteams, uitvoeringsprogramma (tijdelijke) huurdersorganisaties en 2016 dorpscoördinatoren/ huisvesting spoedzoekers zorgorganisaties (uitstroom) gebiedsmanagers/gemeenten/ Vastleggen in prestatieafspraken woningcorporaties)

Prestatieafspraken: Inzet kwaliteit woon- en Prestatieafspraken: Huisvesten huishoudens met laag Gemeenten, woningcorporaties Ontwikkeling, uitvoering en 2016 leefomgeving (huursector): gemeenten, woningcorporaties, middeninkomen: prestatieafspraken en huurdersorganisaties herijking: 2016-2020 onderdeel prestatieafspraken huurdersorganisaties woningcorporaties en realisatie Jaarlijks uitvoeren en herijken: markthuur Vastleggen in prestatieafspraken: 2016-2020 2016 Faciliteren van ontmoeting en Gesprekken marktpartijen: realiseren Gemeenten in afstemming met Jaarlijks uitvoeren en herijken: combineren van (zorg)activiteiten: Gemeenten in samenwerking met 2016-2017 markthuur en bepalen concrete locaties particuliere vastgoedeigenaren, 2016-2020 onderzoeken hoe slim benutten relevante partijen en onderdeel makelaars, woningcorporaties van bestaande locaties inclusief van uitwerking kern/wijkplan en investeerders/beleggers exploitatie

Opbouwwerk in wijken en kernen Gemeenten in samenwerking met Doorlopend Herijken beleid huisvesting EU- Gemeenten 2016-2020 ketenpartners, waaronder wijk- arbeidsmigranten in Bommelerwaard en buurtteams, en onderdeel van uitwerking kern/wijkplan

26 WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 27 Woonvisie Bommelerwaard 2016 - 2020 & 7 juli 2016: vastgesteld gemeenteraad Maasdriel 14 juli 2016: vastgesteld gemeenteraad Zaltbommel in samenwerking met Tekst & vormgeving: Atrivé

Foto’s: Florian de Joode Gemeente Maasdriel Gemeente Zaltbommel Paul Gerards Sherry van den Velden Woningstichting Maasdriel Woonlinie

WoonvisieWoonvisie Bommelerwaard Bommelerwaard 2016 2016- 2020 - 2020 28