T.C. HACETTEPE ÜNøVERSøTESø SAöLIK Bø/øMLERø ENSTøTÜSÜ

TÜRKøYE PROFESYONEL FUTBOL SÜPER Lø*øNDE EV SAHø%ø OLMA AVANTAJI

Caner ESENYEL

Spor Bilimleri ve Teknolojisi ProgramÕ YÜKSEK LøSANS TEZø

ANKARA

2010

T.C. HACETTEPE ÜNøVERSøTESø SAöLIK Bø/øMLERø ENSTøTÜSÜ

TÜRKøYE PROFESYONEL FUTBOL SÜPER Lø*øNDE EV SAHø%ø OLMA AVANTAJI

Caner ESENYEL

Spor Bilimleri ve Teknolojisi ProgramÕ YÜKSEK LøSANS TEZø

TEZ DANIùMANI Yrd. Doç. Dr. Ziya KORUÇ

ANKARA

2010 iii

Sa÷OÕk Bilimleri Enstitüsü Müdürlü÷ü’ne:

Bu çalÕúma jürimiz tarafÕndan Spor Bilimleri ve Teknolojisi ProgramÕnda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiútir.

Jüri BaúkanÕ: Prof. Dr. øbrahim YÕldÕUÕm Hacettepe Üniversitesi

DanÕúman: Yrd. Doç. Dr. Ziya Koruç Hacettepe Üniversitesi

Üye: Prof. Dr. Nebi Sümer Orta Do÷u Teknik Üniversitesi

Üye: Yrd. Doç. Dr. Perican Bayar Ankara Üniversitesi

Üye: Yrd. Doç. Dr. Hüsrev Turnagöl Hacettepe Üniversitesi

ONAY:

Bu tez, Hacettepe Üniversitesi Lisansüstü E÷itim-Ö÷retim ve SÕnav Yönetmeli÷i’nin ilgili maddeleri uyarÕnca yukarÕdaki jüri üyeleri tarafÕndan uygun görülmüú ve Enstitü Yönetim Kurulu kararÕyla kabul edilmiútir.

Prof. Dr. Hakan S. Orer Enstitü Müdürü iv

TEùEKKÜR

En baúta, lisansüstü e÷itimim boyunca her daim sonsuz sabÕr, ilgi, alaka ve sevgisini benden esirgemeyip, bana bir hoca gibi de÷il bir arkadaú gibi davranan; ayrÕca bu çalÕúmanÕn kurgulanmasÕ ve her türlü aúamasÕnda yardÕmlarÕQÕ hiçbir zaman eksik etmeyen de÷erli hocam ve tez danÕúmanÕm Yrd. Doç. Dr. Ziya Koruç’a teúekkürler.

ÇalÕúmamÕn özellikle analiz aúamasÕnda de÷erli bilgilerini benimle paylaúan ve çalÕúmamÕ bitirmemde bana yardÕmcÕ olan de÷erli hocam Prof. Dr. Nebi Sümer’e teúekkürler.

Son olarak da, çalÕúmamda kullandÕ÷Õm verilerin toplanmasÕ da dâhil olmak üzere, bana her zaman sonsuz destek ve cesaret veren eúim Emine ve kÕ]Õm Ezgi’ye teúekkür ederim. v

ÖZET

Esenyel, C. Türkiye Profesyonel Futbol Süper Liginde ev sahibi olma avantajÕ. Hacettepe Üniversitesi Sa÷OÕk Bilimleri Enstitüsü Spor Bilimleri ve Teknolojisi ProgramÕ Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2010. Bu çalÕúmanÕn amacÕ, Türkiye Futbol Süper Ligi’nde oynanan maçlarda ev sahibi olma avantajÕ olgusunu arúiv verileri kullanarak incelemektir. Bu amaçla, Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996– 2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynanmÕú olan bütün maçlardaki sonuçlar, goller, kartlar ve penaltÕ sayÕlarÕ toplanmÕúWÕr. Bu veriler daha önce úampiyon olmuú ve Türkiye’nin her yerinde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕm (Beúiktaú, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor) ve di÷er takÕmlar açÕVÕndan ortalamalar arasÕ fark, ANOVA ve ikili lojistik regresyon kullanÕlarak incelenmiútir. ÇalÕúmanÕn sonuçlarÕ literatürü desteklemektedir, ev sahibi takÕmlarÕ maçlarÕQÕn %63’ünü kazanmakta, deplasman takÕmlarÕna kÕyasla anlamlÕ bir úekilde daha fazla gol atmakta [t(7770) = 15.701; p<.05], daha az sarÕ kart [t(7770) =5.116, p<.05], kÕrmÕ]Õ kart [t(7770) =4.053; p<.05] ve penaltÕ cezasÕ [t(7770) =5.428, p<.05] almaktadÕr. AyrÕca, deplasman takÕmlarÕ galip geldikleri maçlarda daha fazla sarÕ kart cezasÕ almakta [F(2, 3883) =5.112; p<.05], lojistik regresyon analizine göre kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕndaki birer birimlik artÕú her iki tarafÕn da ma÷lup olma olasÕOÕ÷ÕQÕ anlamlÕ bir úekilde arttÕrmaktadÕr (p<.05). Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda, ev sahiplerinin galip geldi÷i maçlar haricinde, kart cezalarÕnda ev sahibi olmaya göre herhangi bir fark yoktur (p>05), hatta ev sahibi takÕmlarÕQÕn aldÕ÷Õ her sarÕ kart cezasÕ galip gelme olasÕOÕk oranÕQÕ 1,4 kat arttÕrmaktadÕr (Wald=5.211; p<.05). Öte yandan, dört takÕm di÷er takÕmlara kÕyasla içeride ve dÕúarÕda anlamlÕ bir úekilde daha fazla gol atmakta, daha az kart ve penaltÕ cezasÕ almaktadÕr (p<05). Sonuç olarak, Türkiye Futbol Süper Ligi’nde ev sahibi takÕmlarÕ atÕlan gol, kart ve penaltÕ cezalarÕ açÕVÕndan anlamlÕ bir úekilde avantaja sahiptir, bunun yanÕnda dört takÕm di÷er takÕmlara kÕyasla bu avantajÕ daha fazla yaúamaktadÕr.

Anahtar Kelimeler: Ev sahibi olma avantajÕ, futbol, fonksiyonel ve fonksiyonel olmayan saldÕrganlÕk, økili Lojistik Regresyon. vi

ABSTRACT

Esenyel, C. Home Advantage in Turkish Football Super League. Hacettepe University Institute of Health Sciences. MA Thesis in Sport Sciences and Technology, Ankara, 2010. The aim of this study was to examine the effect of home advantage in Turkish Football Super League by using archival data. The data of results, cards, goals and penalties were collected from matches played in Turkish Football Super League within 1996 to 2009, total of 13 seasons. The data were examined according to four teams (Beúiktaú, Fenerbahçe, Galatasaray and Trabzonspor) which won championship in league before and were agreed to have fans in all around Turkey, and other teams by using mean tests, ANOVA and binary logistic regression analyses. The results of study supported literature that home teams won %63 of overall matches, and they significantly scored more [t(7770) = 15.701; p<.05], had less yellow cards [t(7770) =5.116; p<.05], red cards [t (7770) =4.053; p <.05] and penalties [t(7770) =5.428; p <.05] than away teams did. Furthermore, the results revealed that when away teams won they got more yellow cards than home teams, however one amount of increase in red cards and penalties decreased the odds ratios of winning for both sides (p<.05). Results of four teams showed that, except for the matches won by home teams, there were no any significant results in cards between teams (p>.05), moreover one amount of increase in home yellow card increased the odds ratio of home winning by 1.4 (Wald=5.211; p <.05). On the other hand, with the effect of fan support, four teams significantly scored more, got less cards and penalties compared to other teams both in home and away matches (p<.05). As a result, the home advantage appears in Turkish Football Super League, home teams are more likely to score more goals, to get less cards and penalties compared to away teams, but this effect turns up differently in matches of four teams; these teams are more advantageous in all matches than other ones.

Keywords: Home advantage, football, functional and dysfunctional aggression, binary logistic regression. vii

ødøNDEKøLER Sayfa ONAY SAYFASI…………………………………………….…………………..iii TEùEKKÜR…………………………………………….…………………...... iv ÖZET…………………………………………….…………………...... v ABSTRACT…………………………………………….…………………...... vi ødøNDEKøLER Dø=ø1ø………………………………….………………………vii 6øMGELER VE KISALTMALAR Dø=ø1ø…………………………………….. ix ùEKøLLER Dø=ø1ø…………………………………………………………….…x TABLOLAR Dø=ø1ø ……………………………………………………………. xi

1. Gø5øù…………………………………………………………….……………...1 1.1 AraúWÕrmanÕn AmacÕ…………………………………………………………….3 1.2 Denenceler…………………………………………………………….………..4 1.3 SÕQÕrlÕklar…………………………………………………………….…………6 1.4 TanÕmlar…………………………………………………………….…………..6 1.5 AraúWÕrmanÕn Önemi………………………………………………………….....8

2. GENEL BøLGøLER……………………………………………………………10 2.1 Ev Sahibi Olma AvantajÕ……………………………………………………...12 2.2 Ev Sahibi Seyircilerin Hakemler Üzerine Etkisi……………………………...15 2.3 Ev sahibi seyircilerin büyüklü÷ü ve seyircilerin davranÕúlarÕ…………….…...16 2.4 Ev sahibi seyircilerin ve sporcularÕn ev sahibi olma algÕlarÕ………………….17 2.5 TakÕmlarÕn lig sÕralamasÕndaki yerleri ve baúarÕ durumlarÕ…………………...18 2.6 Saha de÷Lúimi ve aúinalÕk faktörleri…………………………………………...19 2.7 Ev sahibi olma avantajÕ üzerine Türkiye’de yapÕlan çalÕúmalar……………….20

3. GEREÇ ve YÖNTEM………………………………………………………….23 3.1 AraúWÕrma Grubu………………………………………………………………23 3.2 Verilerin ToplanmasÕ…………………………………………………………..23 viii

3.3 Verilerin Analizi…………………………………………………………….....23

4. BULGULAR……………………………………………………………………25

5. TARTIùMA……………………………………………………………………..59

6. SONUÇ ve ÖNERøLER………………………………………………………...69

KAYNAKLAR……………………………………………………………………73 ix

6øMGELER VE KISALTMALAR Dø=ø1ø

ANOVA Analysis of Variance, Varyans analizi BER. Beraberlik ETA Eta square ratio, etki büyüklü÷ü GAL. Galibiyet ORT. Ortalama MAö. Ma÷lubiyet SD Serberstlik Derecesi SPSS Statistical Package for the Social Sciences SS Standart Sapma x

ùEKøLLER Sayfa ùekil 2.1 Ev sahibi olma avantajÕQÕn Courneya ve Carron (9) tarafÕndan oluúturulan kavramsal bir modeli…….…………………………………13 xi

TABLOLAR Sayfa Tablo 1.1 Türkiye Futbol Süper Lig’inde 1996–2009 sezonlarÕ arasÕnda dört takÕm dÕúÕnda ligde yer alan di÷er takÕmlar ve toplam sezon sayÕlarÕ…………………………………………………………………..8 Tablo 4.1 Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin galibiyet, ma÷lubiyet, beraberlik ve toplanan puan sayÕlarÕ/oranlarÕ……………….…………..25 Tablo 4.2 Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik oranlarÕ……………………………………………………...26 Tablo 4.3 Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin galibiyet, ma÷lubiyet, beraberlik sayÕlarÕ/oranlarÕ……………………………………………………...... 26 Tablo 4.4 Dört takÕm haricindeki di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik sayÕlarÕ/oranlarÕ……………………………...27 Tablo 4.5 Dört takÕPÕn ve di÷er takÕmlar açÕVÕndan ev sahibi ve deplasmana göre galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik sayÕlarÕ/oranlarÕ……………...28 Tablo 4.6 Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri……………………………29 Tablo 4.7 Maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕQÕn gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕna iliúkin F, p ve eta de÷erleri…………………………………………………………...……31 Tablo 4.8 Maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri…….33 Tablo 4.9 Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin de÷Lúkenlerin maç sonucu üzerindeki etkisine ait Wald ve B de÷erleri……………………34 Tablo 4.10 Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri……………………………………..37 Tablo 4.11 Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕQÕn gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart xii

ve penaltÕ sayÕlarÕna iliúkin F, p ve eta de÷erleri……………………..38 Tablo 4.12 Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri………………..40 Tablo 4.13 Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin de÷Lúkenlerin maç sonucu üzerindeki etkisine ait Wald ve B de÷erleri…………………………………………41 Tablo 4.14 Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri………………………………………..43 Tablo 4.15 Dört takÕm ve di÷er takÕmlar açÕVÕndan ev sahibi ve deplasman maçlarÕna göre gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri…………………………………………………...45 Tablo 4.16 Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕQÕn gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕna iliúkin F, p ve eta de÷erleri………………………...47 Tablo 4.17 Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri………………………..49 Tablo 4.18 Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin de÷Lúkenlerin maç sonucu üzerindeki etkisine ait Wald ve B de÷erleri………………………………………...50 Tablo 4.19 Di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri……………………………….52 Tablo 4.20 Di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕQÕn gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕna iliúkin F, p ve eta de÷erleri…………………..54 Tablo 4.21 Di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri……………....56 xiii

Tablo 4.22 Di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin de÷Lúkenlerin maç sonucu üzerindeki etkisine ait Wald ve B de÷erleri………………………….….57 1

BÖLÜM I

*ø5øù

Son yÕllarda spor olaylarÕna hem dolaylÕ hem de do÷rudan seyirci katÕOÕPÕ daha önce hiç olmadÕ÷Õ kadar yüksek seviyelere ulaúPÕú ve kazanma olgusu, bunun sonucu olarak da daha üstün performans sergilemek ya da daha yüksek düzeyde rekabet etmek en önemli kavramlar haline gelmiútir (28). Seyirci katÕOÕPÕQÕn spor ortamÕQÕn do÷asÕQÕ de÷Lútirmesi seyircilerin hem sporculara hem de sonuca do÷rudan etki edebilmelerinden kaynaklanmaktadÕr. YapÕlan çalÕúmalar göstermektedir ki, aslÕnda hem ulusal, hem sportif, hem de ekonomik bir anlam taúÕyan seyirci katÕOÕPÕ aynÕ zamanda rekabetin úiddeti ve müsabakanÕn sonucu üzerine de do÷rudan etki eden faktörler arasÕndadÕr (10, 11). Seyircilerin sportif performansa olan etkisi, Normann Triplett (31)’in 1898 yÕOÕnda yaptÕ÷Õ ve spor psikolojisi alanÕnda ilk çalÕúma olarak kabul edilen çalÕúmadan bu yana araúWÕUÕlan en önemli konular arasÕndadÕr. Spor psikolojisi literatüründe yapÕlmÕú olan bu en eski çalÕúmada sporcularÕn di÷er sporcularÕn yanÕnda, yalnÕz olmalarÕna kÕyasla daha iyi performans ortaya koyduklarÕ sonucu ortaya çÕkartÕlmÕú ve bu etkinin sebep oldu÷u faktörleri açÕklayabilmek için dynamogenesis kuramÕ oluúturulmuútur. Bu kurama göre, di÷er sporcularÕn varlÕ÷Õ kiúinin yarÕúma iste÷ini tetiklemektedir. Daha sonraki yÕllarda ve günümüze de÷in gelen birçok çalÕúmada ise bu etkinin sabit olmadÕ÷Õ, aslÕnda sporcularÕn kendilerini destekleyen seyirciler önünde, kendilerini desteklemeyen seyirciler önündeki ya da seyircisiz durumlara kÕyasla daha yüksek performans sergiledikleri tutarlÕ olarak ortaya çÕkartÕlmÕú ve bu etkiye ev sahibi olma avantajÕ denilmiútir (6–8).

Ev sahibi olma avantajÕ, yarÕúma takvimlerinin eúit düzenlendi÷i spor organizasyonlarÕnda ev sahibi takÕmlarÕn maçlarÕQÕn %50’sinden fazlasÕnda galip geldi÷inin, ayrÕca toplanan toplam puanÕn %50’sinden fazlasÕQÕ kazandÕ÷ÕQÕn tutarlÕ bulguna dayanmaktadÕr (6–8, 19). Bu avantaj her türlü spor dalÕna, cinsiyet ayrÕPÕ gözetmeksizin genellenebilmektedir. Ev sahibi olma avantajÕ ile ilgili daha önce yapÕlmÕú olan bütün araúWÕrmalarÕn gözden geçirilmesi sonucunda ortaya çÕkartÕlmÕú olan bu tutarlÕ bulgunun altÕnda yatan sebepler farklÕ úekillerde açÕklanmaya 2

çalÕúÕlmÕúWÕr. YapÕlan birçok araúWÕrmanÕn sonucuna göre, sporcular kendilerini izleyen ve performanslarÕna yönelik olumlu ya da olumsuz destek veren seyircilerden do÷rudan etkilenmektedir. Bu etkileúim yapÕlan ilk araúWÕrmalarda farklÕ úekillerde yorumlanmÕú olsa da, Zajonc daha önce bu konuda yapÕlmÕú olan çalÕúmalarÕ gözden geçirerek sosyal kolaylaúWÕrma teorisini oluúturmuú ve bu olgunun temel sebepleri üzerine açÕklamalar getirmeye çalÕúPÕúWÕr (37).

Sosyal kolaylaúWÕrma teorisine göre, baúkalarÕQÕn varlÕ÷Õ iyi ö÷renilmiú becerileri ortaya koymada kolaylaúWÕUÕFÕ, iyi ö÷renilmemiú beceriler içinse zorlaúWÕUÕFÕ etkiye sahip olmaktadÕr (24). Ev sahibi seyircilerin ev sahibi sporcular üzerindeki yapÕFÕ, deplasman takÕmlarÕ üzerinde ise bozucu etkiye sahip olmasÕ ise sosyal kolaylaúWÕrma teorisinin yanÕnda; yolculuk, sahaya aúinalÕk ve ev sahipleri lehine düzenlenmiú bir takÕm kurallarÕn varlÕ÷Õ ile açÕklanmaya çalÕúÕlmaktadÕr. Ev sahibi sporcularÕn yolculuk yapmadÕklarÕ, müsabakanÕn oynandÕ÷Õ sahaya ya da spor kompleksine aúina olduklarÕ, kurallar açÕVÕndan bazÕ önceliklere sahip olduklarÕ ve kendilerini olumlu yönde destekleyen seyirciler önünde performans gösterecekleri için iyi ö÷renilmiú becerilerini ortaya koymalarÕQÕn kolaylaúWÕ÷Õ, deplasman sporcularÕQÕn ise yolculuk yaptÕklarÕ, sahaya aúina olmadÕklarÕ, kurallar açÕVÕndan öncelik sahibi olmadÕklarÕ ve kendilerine karúÕ tezahürat yapan seyirciler önünde olduklarÕ için saldÕrgan ve düúük düzeyde performans sergiledikleri düúünülmektedir.

Varca (32)’nÕn yaptÕ÷Õ çalÕúmada, sporcularÕn performanslarÕnda saldÕrganlÕ÷Õn ortaya çÕNÕúÕQÕ ev sahibi seyircilerin tetikledi÷i ifade edilmiútir. Buna göre, ev sahibi seyircilerin ev sahibi sporcular üzerinde ateúleyici etkiye sahip oldu÷u ve kurallar dahilinde kendilerine avantaj sa÷layan saldÕrgan davranÕúlar (fonksiyonel davranÕúlar) ortaya koymalarÕQÕ sa÷ladÕ÷Õ, deplasman sporcular üzerinde ise pasifleútirici bir etkiye sahip oldu÷u ve kurallar dahilinde cezalandÕUÕlmasÕ gereken ve kendilerine olumsuz etki eden saldÕrgan davranÕúlar (fonsiyonel olmayan davranÕúlar) ortaya koymalarÕna sebep oldu÷u savunulmaktadÕr. Fonksiyonel davranÕúlar, basketbolda ribaunt, top çalma ve blok; futbolda ise top çalma, hücuma gitme ve úut atma; fonksiyonel olmayan davranÕúlar ise bireysel fauller, sarÕ kart, NÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ gibi istatistikler úeklinde tanÕmlanmaktadÕr. 3

Bunun yanÕnda, yapÕlan di÷er çalÕúmalar takÕmlarÕn kalitesinin ve hakemlerin de ev sahibi olma avantajÕndan etkilendi÷ini göstermektedir. Ev sahibi olma avantajÕQÕn hakem kararlarÕQÕn öznel de÷erlendirmelere ba÷OÕ oldu÷u futbol, basketbol, ritmik jimnastik, boks ve artistik buz pateni gibi spor dallarÕnda, hakem kararlarÕQÕn daha nesnel oldu÷u spor dallarÕna kÕyasla daha yüksek düzeyde bir etkinli÷e sahip oldu÷u sonucuna ulaúÕlmÕúWÕr (3). AyrÕca kaliteli takÕmlarÕn, kalitesiz takÕmlara kÕyasla kendi sahalarÕnda daha yüksek performans gösterdikleri, kalitesiz takÕmlarÕn ise hem kendi evlerinde hem de deplasmanda daha kötü sonuçlar aldÕ÷Õ bulunmuútur (15).

YapÕlan çalÕúmalar ev sahibi olma avantajÕQÕn spor müsabakalarÕnda ortaya çÕkan baskÕn faktörlerden bir tanesi oldu÷unu göstermektedir. Bu olgunun sebepleri üzerine yapÕlmÕú olan birçok çalÕúma ise, hem sosyal kolaylaúWÕrma teorisini, hem aúinalÕk, yolculuk, kurallar faktörlerini hem de fonksiyonel saldÕrganlÕk ve fonksiyonel olmayan saldÕrganlÕk teorisini destekler niteliktedir. Ancak bu etkenlerin farklÕ de÷Lúkenler kullanÕlarak farklÕ spor dallarÕna uyarlanmasÕ ve daha detaylÕ úekilde incelenmesi ev sahibi olma avantajÕQÕn do÷asÕQÕ keúfedebilmek adÕna önemlidir. Türkiye’de ise bu konu ile ilgili yalnÕzca iki tane çalÕúma yapÕlmÕú ve her ikisinde de literatürü destekler nitelikte sonuçlar bulunmuú olmasÕna ra÷men (13, 22), Türkiye’deki spor müsabakalarÕnda ortaya çÕkan ev sahibi olma avantajÕ üzerine kesin sonuçlara varabilmek için daha fazla çalÕúmaya ihtiyaç duyulmaktadÕr.

1.1 AraúWÕrmanÕn AmacÕ

Bu çalÕúmanÕn amacÕ, Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynanmÕú olan bütün maçlarda alÕnan galibiyetler, beraberlikler, ma÷lubiyetler, toplanan puanlar, gösterilen kartlar, verilen penaltÕ cezalarÕ, atÕlan ve yenilen golleri ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan de÷erlendirmek ve Türkiye Profesyonel Futbol Süper Ligi’nde ev sahibi olma avantajÕQÕ incelemektir. AyrÕca bu avantajÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen 4 takÕm (Beúiktaú, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor) ve di÷er takÕmlar için ne úekilde farklÕOÕk gösterdi÷ini ortaya çÕkartmaktÕr. 4

1.2 Denenceler

1.0- Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynanmÕú olan bütün maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olacaktÕr.

1.1- Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynanmÕú olan bütün maçlarda galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik durumlarÕna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, NÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olacaktÕr.

1.2- Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynanmÕú olan bütün maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕQÕn ev sahibi galibiyet ve deplasman galibiyetlerini yordama üzerine anlamlÕ bir etkisi olacaktÕr.

2.0- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca kendi aralarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olacaktÕr.

2.1 Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca kendi aralarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik durumlarÕna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, NÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olacaktÕr.

2.2- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca kendi aralarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕQÕn ev sahibi galibiyet ve deplasman galibiyetlerini yordama üzerine anlamlÕ bir etkisi olacaktÕr. 5

3.0- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca di÷er takÕmlarla oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olacaktÕr.

3.1- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca di÷er takÕmlarla oynadÕklarÕ maçlarda 4 takÕm ile di÷er takÕmlar arasÕnda ev sahibi maçlar ve deplasman maçlarÕnda atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olacaktÕr.

3.2 Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca di÷er takÕmlarla oynadÕklarÕ maçlarda galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik durumlarÕna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, NÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olacaktÕr.

3.3- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca di÷er takÕmlarla oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕQÕn ev sahibi galibiyet ve deplasman galibiyetlerini yordama üzerine anlamlÕ bir etkisi olacaktÕr.

4.0- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕm haricindeki di÷er takÕmlarÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olacaktÕr.

4.1 Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕm haricindeki di÷er takÕmlarÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynadÕklarÕ maçlarda galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik 6 durumlarÕna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, NÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olacaktÕr.

4.2- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕm haricindeki di÷er takÕmlarÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕQÕn ev sahibi galibiyet ve deplasman galibiyetlerini yordama üzerine anlamlÕ etkisi olacaktÕr.

1.3 SÕQÕrlÕklar Veriler Türk Futbol Federasyonu internet sitesi ve geçmiú tarihli gazetelerden taranarak elde edilmiú olup, verilerin do÷rulu÷u bu kaynaklarÕn do÷rulu÷u ile VÕQÕrlÕGÕr. AyrÕca, toplanan toplam 3.978 maç içerisindeki 92 cezalÕ maç de÷erlendirilmemiú, bütün maçlar toplam 3.886 maç üzerinden analiz edilmiútir. Son olarak da, müsabaka içerisinde iki sarÕ karttan verilen kÕrmÕ]Õ kart cezalarÕ yalnÕzca bir kÕrmÕ]Õ kart olarak de÷erlendirilmiútir.

1.4 TanÕmlar:

Sosyal kolaylaúWÕrma teorisi: MüsabakayÕ izleyen seyircilerin, sporcularÕn iyi |÷renilmiú becerilerini ortaya koymasÕndaki kolaylaúWÕUÕFÕ, iyi ö÷renilmemiú becerilerini ise ortaya koymasÕndaki zorlaúWÕUÕFÕ etkisi (22, 30 ve 31).

Ev sahibi olma avantajÕ: Ev sahibi ve deplasman maçlarÕQÕn eúit sayÕda düzenlendi÷i yarÕúma/müsabaka takvimlerinde ev sahibi takÕmlarÕn maçlarÕQÕn %50’sinden fazlasÕnda galip geldi÷inin ve toplam puanlarÕn %50’sinden fazlasÕQÕ aldÕ÷ÕQÕn tutarlÕ bulgusu (8).

Fonksiyonel saldÕrganlÕk: SaldÕrganlÕk içeren, fakat performansa olumlu yansÕyan ve kurallar dâhilinde de÷erlendirilen; futbolda kartla cezalandÕUÕlmayan fauller ya da top çalma gibi davranÕúlar (32). 7

Fonksiyonel olmayan saldÕrganlÕk: Belirli bir art niyeti olmaksÕ]Õn rakip üzerinde üstünlük kurmaya yönelik ortaya konan; ancak performansa ve müsabakanÕn sonucuna olumsuz etkileri olan; futbolda sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ya da penaltÕúeklinde cezalandÕUÕlmayÕ gerektiren rakibe aúÕUÕ sert faul yapma ya da topla elle oynama gibi saldÕrgan davranÕúlar (32).

Türkiye Futbol Süper Ligi’nde daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕm: Türkiye Futbol Süper Liginin (önceki adÕyla birinci lig) baúladÕ÷Õ tarih olan 1959 yÕOÕndan bu yana ligde úampiyon olmuú; Beúiktaú, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor takÕmlarÕQÕ temsil etmektedir. Buna göre, Türkiye Futbol Süper Ligi’nde Beúiktaú 13, Fenerbahçe 17, Galatasaray 17, Trabzonspor ise 6 kez úampiyon olmuútur (38).

Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynanan maçlarda dört takÕm haricindeki di÷er takÕmlar: 13 sezon boyunca oynanan maçlarda dört takÕm dÕúÕndaki toplam 37 farklÕ takÕPÕ temsil etmektedir. Bu takÕmlarÕn isimleri ve 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda toplam kaç sezon boyunca Türkiye Futbol Süper Ligi’nde yer aldÕklarÕ tablo 1.1’de verilmiútir. 8

Tablo 1.1 Türkiye Futbol Süper Lig’inde 1996–2009 sezonlarÕ arasÕnda dört takÕm GÕúÕnda ligde yer alan di÷er takÕmlar ve toplam sezon sayÕlarÕ.

Gençlerbirli÷i 13 Ankaraspor (Büyükúehir B.) 5 Altay 5 Antalyaspor 8 Diyarbakirspor 5 Sariyer 1 Kocaelispor 8 Malatyaspor 5 Sekerspor 1 Rizespor (Çaykur) 7 Karabukspor 2 Siirt Jet-Pa 1 Gaziantepspor 13 Kayseri Erciyesspor 2 Zeytinburnu 1 Mke Ankaragücü 13 Yozgatspor 2 Bursaspor 11 Erzurumspor 3 Denizlispor 11 Sakaryaspor 3 Samsunspor 10 Vanspor 3 Istanbulspor 9 Vestel Manisaspor 3 Sivasspor 4 Ak. Sebatspor 2 Alia÷a(Göztepe) 3 Büyükúehir Bld.Spor 2 Dardanelspor 3 Elazigspor 2 Kayserispor 6 Eskiúehirspor 1 Konyaspor 6 Hacettepe Spor 2 Adanaspor 5 KasÕmpaúa 1

1.5 AraúWÕrmanÕn Önemi:

Spor müsabakalarÕnda ev sahibi takÕmlarÕQÕn deplasman takÕmlarÕ üzerinde sahip oldu÷u avantaj spor psikolojisi literatüründe uzun zamandan bu yana araúWÕUÕlan konular arasÕndadÕr. Ev sahibi takÕmlarÕQÕn rakip takÕmlara kÕyasla daha iyi performans sergilemesi olgusu bundan 30 yÕl öncesinde dahi açÕklanmaya çalÕúÕlan bir kavram olarak karúÕPÕza çÕkmaktadÕr. Schwartz ve Barsky’nin (26) 1977 yÕOÕnda yaptÕklarÕ çalÕúmada ev sahibi seyircilerinin yabancÕ (deplasman) seyircilerin varlÕ÷Õnda kendi topluluklarÕQÕ kutlamalarÕQÕn ev sahibi takÕPÕ üstün performans göstermeye itti÷i ifade edilmektedir. Seyircilerin sporcular üzerine etkisi ile ilgili yapÕlmÕú ilk çalÕúma aslÕnda bisikletçilerin performansÕQÕ inceleyen ve spor psikolojisi literatürü için de ilk çalÕúma olarak gösterilen Normann Triplett’in (31) 1898’de yaptÕ÷Õ çalÕúmadÕr. Bu çalÕúmada bisikletçilerin seyircilerin yanÕnda seyirciler olmadÕ÷Õ duruma kÕyasla daha iyi performans sergiledikleri ortaya oÕkartÕlmÕú, daha sonraki çalÕúmalarda ise ev sahibi seyircilerin sporcular üzerinde daha büyük bir etkiye sahip olduklarÕ tutarlÕ bir úekilde ortaya konmuútur (6 ve 7). 9

Ev sahibi takÕmlarÕQÕn deplasman takÕmlarÕ üzerinde avantaja sahip oldu÷una dair Türkiye’de de çalÕúmalar yapÕlmÕúWÕr. Bu çalÕúmalarda, ev sahibi takÕmlarÕn bütün maçlarÕn %60’Õnda galip geldikleri bulgusu tutarlÕ bir úekilde ortaya oÕkartÕlmÕúWÕr (11 ve 20). Ancak, Türkiye’de ev sahibi olma avantajÕQÕn do÷asÕna dair detaylÕ çalÕúmalar yapÕlmamÕúWÕr.

YapÕlan bu çalÕúmayla, ev sahibi olma avantajÕQÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde oynanan müsabakalarda sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart, penaltÕ cezalarÕ ve atÕlan goller üzerinde, ayrÕca maç sonucuna göre ne úekilde etkili oldu÷u araúWÕUÕlmaya çalÕúÕlmÕúWÕr. Bunun yanÕnda, bu olgunun daha önce Türkiye Futbol Süper Ligi’nde úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen Beúiktaú, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor takÕmlarÕ açÕVÕndan ve di÷er takÕmlar açÕVÕndan ne úekilde de÷Lúiklik gösterdi÷i ayrÕntÕOÕ bir úekilde incelenmiútir. Böylelikle, Türkiye Futbol Süper Ligi’nde ev sahibi olma avantajÕQÕn yaúanÕp yaúanmadÕ÷Õ büyük bir arúiv verisi üzerinden de÷erlendirilmiú, ayrÕca Türkiye Futbol tarihinin en önemli dört kulübünün ev sahibi olma avantajÕ di÷er takÕmlarla kÕyaslanmÕúWÕr. Son olarak da ikili lojistik analizi ile maç içerisinde alÕnan kart ve penaltÕ cezalarÕQÕn ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕQÕn kazanma olasÕOÕklarÕ üzerine etkisi incelenmiú ve takÕmlarÕn kazanma olasÕOÕklarÕ üzerine model oluúturulmaya çalÕúÕlmÕúWÕr. ÇalÕúmanÕn sonuçlarÕ uygulama alanÕnda hem kulüpler hem sporcular hem de hakemler açÕVÕndan baúvurulabilir niteliktedir, çalÕúma bu yönüyle de ayrÕca bir önem kazanmaktadÕr. 10

BÖLÜM II

GENEL BøLGøLER

Modern spor müsabakalarÕnda bir tarafÕn di÷er bir tarafa üstünlük kurabilmesi, yani yenmek ve yenilmek, bunun sonucu olarak da süregelen rekabet daha önce hiç olmadÕ÷Õ kadar önemli bir olgu haline gelmiútir (20). Müsabakalar artÕk yenmek ve yenilmek üzerine kurulmuú bu rekabeti izlemeye gelen on binlerce, hatta yüz binlerce seyircinin katÕOÕPÕyla gerçekleúen ve seyircilerin katÕOÕPÕ olmaksÕ]Õn anlamÕQÕ yitiren bir toplumsal olgu olarak kabul edilmektedir. AslÕnda, spor ortamÕndaki seyircilerin spora en belirgin katkÕlarÕ ekonomiktir; seyirciler spor yarÕúmalarÕna ya da müsabakalarÕna katÕOÕm için ücret öderler ve sporun düzenli bir úekilde devamÕQÕ sa÷larlar. Ancak seyircinin spora di÷er çok önemli bir katkÕVÕ da psikolojik anlamda gerçekleúmektedir. Iso-Ahola ve Hatfield’e (12) göre, seyirciler sporculara anlÕk ve do÷rudan sosyal pekiútireçler vererek bir anlamda onlarÕn uyarÕlmÕúOÕk düzeylerini artÕUÕrlar.

Seyircilerin sporcularÕn performanslarÕ üzerindeki etkisi spor psikolojisi literatüründe uzun zamandan bu yana araúWÕUÕlan konular arasÕndadÕr, hatta bu etki ilk spor psikolojisinde ilk bilimsel çalÕúma olarak kabul edilen yayÕna da konu olmuútur. Spor psikolojisinde yayÕnlanan ilk bilimsel çalÕúma Norman Triplett (31) tarafÕndan 1898 yÕOÕnda seyircilerin ve di÷er sporcularÕn varlÕ÷ÕQÕn motor performans üzerindeki etkileri üzerine yapÕlmÕúWÕr. Bu çalÕúmada bisikletçilerin seyirciler önünde, rakiplerin yanÕnda ve yalnÕz baúlarÕnayken yaptÕklarÕ dereceler karúÕlaúWÕUÕlmÕú ve bisikletçilerin birilerinin varlÕ÷Õnda, özellikle de bir rakibin varlÕ÷Õnda, yalnÕz baúlarÕna olduklarÕndan daha iyi dereceler yaptÕklarÕ sonucu ortaya çÕkartÕlmÕúWÕr. Bu çalÕúmanÕn sonuçlarÕndan hareketle Norman Triplett, bir baúka rakibin varlÕ÷ÕQÕn normalde var olmayan enerjiyi ortaya çÕkarttÕ÷ÕQÕ ve kiúide yarÕúma iste÷i uyandÕrdÕ÷ÕQÕ savunan dynamogenesis kuramÕQÕ ortaya atmÕúWÕr (31).

Bu çalÕúmadan sonra seyircilerin sporcularÕn performansÕna etkisi üzerine birçok araúWÕrma yapÕlmÕú, ancak tutarsÕz sonuçlara ulaúÕlmÕúWÕr. 1965 yÕOÕnda Zajonc 11

(32-36) tarafÕndan konuyla ilgili daha önceki tarihlerde yapÕlmÕú olan çalÕúmalar gözden geçirilmiú ve Sosyal KolaylaúWÕrma KuramÕ (social facilitaion theory) ortaya atÕlmÕúWÕr. Kurama göre, seyircilerin iyi ö÷renilmiú becerilerin ortaya konmasÕnda kiúiyi performansa dürtüleyerek kolaylaúWÕUÕFÕ bir etkiye sahip oldu÷u, öte yandan yeni ö÷renilmekte ya da iyi ö÷renilmemiú olan beceriler içinse bozucu bir etkiye sahip oldu÷u ifade edilmektedir. Zajonc tarafÕndan bu olguyu ortaya çÕkartan ana sebep; performansÕ izleyen di÷er kiúilerin varlÕ÷ÕQÕn bir uyaran kayna÷Õ yaratmasÕ ve bu uyaranÕn etkisiyle organizmanÕn sadece alÕúÕk oldu÷u ya da iyi ö÷renilmiú becerileri ortaya çÕkartma olasÕOÕ÷ÕQÕ arttÕrmasÕúeklinde açÕklanmaktadÕr.

Sosyal kolaylaúWÕrma kuramÕQÕn ortaya atÕlmasÕndan sonra yapÕlan çalÕúmalarda kuramÕn sebepleri üzerine farklÕ yorumlar getirilmiútir. 1986’da Baron’un yaptÕ÷Õ çalÕúma ile sosyal kolaylaúWÕrmanÕn ortaya çÕNÕú sebebinin aslÕnda zihinsel bir takÕm süreçleri kapsadÕ÷Õ, performansÕ izleyen kiúilerin varlÕ÷ÕQÕn dikkat üzerine bozucu bir etkisinin oldu÷u fikri ortaya atÕlmÕúWÕr (4). Son zamanlarda kolaylaúWÕrma etkisinin ortaya çÕkmasÕnda hem fizyolojik hem de zihinsel süreçlerin etkili oldu÷u úeklinde karma bir görüú kabul edilmektedir. Sonuç olarak, sosyal kolaylaúWÕrma teorisine göre, zihinsel ya da fizyolojik bir takÕm sebeplerden ötürü sportif becerilerini yüksek baúarÕ oranÕ ile ortaya koyabilen sporcular seyirciler önünde daha baúarÕOÕ olmakta, ancak düúük baúarÕ oranÕna sahip sporcular seyircilerin de etkisi ile daha da kötü bir performans sergilemektedirler.

Sosyal kolaylaúWÕrma kuramÕ ile ilgili günümüze de÷in yapÕlmÕú birçok bilimsel çalÕúma kuramÕ destekler niteliktedir (25). Buna göre, baúkalarÕQÕn varlÕ÷Õ, özellikle de müsabakayÕ izleyen seyircilerin varlÕ÷Õ (ortaya konan performansÕ izleyen ve performans hakkÕnda de÷erlendirme yapan di÷er kiúilerin varlÕ÷Õ) sporcularÕn performanslarÕQÕ beceri düzeylerine ba÷OÕ olarak olumlu ya da olumsuz yönde etkilemektedir. Ancak yapÕlan çalÕúmalar göstermiútir ki, seyircilerin özelliklerinin de bu etkileúimde rolü büyük oldu÷u bulunmuútur, özellikle de ev sahibi seyircilerinin di÷er seyircilere kÕyasla performans üzerinde baskÕn bir etkisi bulunmaktadÕr. Ev sahibi seyirciler ev sahibi takÕPÕn performansÕQÕ olumlu, 12 deplasman takÕPÕQÕn performansÕQÕ ise olumsuz yönde etkilemekte ve ev sahibi olma avantajÕQÕ ortaya çÕkartmaktadÕr (9).

2.1 Ev Sahibi Olma AvantajÕ:

Ev sahibi olma avantajÕ; ev sahibi ve deplasman maçlarÕQÕn eúit sayÕda düzenlendi÷i yarÕúma ya da müsabaka takvimlerinde ev sahibi takÕmlarÕn maçlarÕQÕn %50’sinden fazlasÕnda galip geldi÷inin tutarlÕ bulgusuna dayanmaktadÕr (7). Bu tutarlÕ bulgu, 1992’de Courneya ve Carron’un (8) ev sahibi olma avantajÕ ile ilgili o tarihe kadar yapÕlmÕú olan bütün araúWÕrmalarÕ gözden geçirerek yaptÕklarÕ bir inceleme sonucunda ortaya çÕkartÕlmÕúWÕr. Courneya ve Carron bu tutarlÕ bulguyu açÕklayabilmek için ev sahibi olma avantajÕQÕn kavramsal bir modelini ortaya koymuúlardÕr. ùekil 2.1’de de gösterildi÷i gibi, bu modele göre ev sahibi olma avantajÕ birbiriyle iliúkili beú ana faktörden oluúmaktadÕr.

Ev sahibi olma avantajÕQÕn kavramsal modelinde yer alan faktörlerden ilki; yarÕúma/müsabakanÕn oynandÕ÷Õ yerdir (iç saha-dÕú saha). Kavramsal model, takÕmlardan birinin ev sahibi oldu÷u tarafsÕz sahada oynan maçlarÕ kapsamamakta, yalnÕzca takÕmlardan birinin kendi seyircisinin önünde sürekli müsabakaya çÕktÕ÷Õ sahada oynanan maçlarÕ iç saha ya da dÕú saha úeklinde de÷erlendirmektedir.

økincisi; yarÕúmanÕn oynandÕ÷Õ yere ait etmenlerdir (kalabalÕk, |÷renme/alÕúkanlÕk, yolculuk, kurallar). Ev sahibi takÕm her zaman daha büyük bir seyirci kalabalÕ÷Õ tarafÕndan desteklenir, kendi sahasÕ hakkÕndaki ayrÕntÕlarÕ daha iyi |÷renmiútir, sahaya daha alÕúNÕn ya da DúinadÕr ve sahada istedi÷i de÷Lúikli÷i yapmak onun kontrolündedir. Konuk takÕm ise her zaman yolculuk yapmak zorundadÕr ve bazÕ spor müsabakalarÕnda ev sahibi takÕPÕna öncelik tanÕyan bir takÕm kurallar mevcuttur. YarÕúmanÕn oynandÕ÷Õ yere ait etmenler altÕnda bulunan bu dört alt faktör, üçüncü ana etmen olan kritik psikolojik durumlar (rakipler, antrenörler ve hakemler açÕVÕndan) ve dördüncü ana etmen olan kritik davranÕú durumlarÕQÕ (rakipler, antrenörler ve hakemler açÕVÕndan) do÷rudan etkileyerek beúinci ve son ana etmen performans çÕktÕlarÕQÕ (birincil, ikincil, genel) belirlemektedir (7). 13

Birincil performans çÕktÕVÕ maç içerisinde ortaya konan temel davranÕúlarÕn bütününü úut atma ya da serbest atÕú kullanma yüzdesi gibi), ikincil performans çÕktÕVÕ orta düzeyde ya da skora yönelik olan davranÕúlarÕ (atÕlan gol ya da alÕnan sayÕ), sonuncusu ise maçÕn ya da müsabakanÕn sonucunu temsil etmektedir. DolayÕVÕyla, maçÕn sonucu bir önceki ana etmenler tarafÕndan do÷rudan etkilenmektedir.

YarÕúmanÕn YarÕúmanÕn Kritik Kritik oynandÕ÷Õ oynandÕ÷Õ psikolojik davranÕú Performans yer yere ait durumlar durumlarÕ dÕktÕlarÕ etmenler

SEYøRCø øç saha %ø5øNCøL Rakipler Rakipler göRENM E ø.øNCøL DIù KURALLA SAHA R Antrenörler Antrenörler GENEL YOLCULU K

ùekil 2.1 Ev sahibi olma avantajÕQÕn Courneya ve Carron (9) tarafÕndan oluúturulan kavramsal bir modeli.

Courneya ve Carron’un yaptÕklarÕ bu çalÕúmada ayrÕca, ev sahibi olma avantajÕQÕn (berabere kalÕnmÕú maçlar de÷erlendirmeye alÕnmaksÕ]Õn) çeúitli spor dallarÕna göre ortalama yüzdesi ve etki büyüklü÷ü (eb) de incelenmiútir. Buna göre, beysbol için 53,5% (eb = .07), Amerikan futbolu için 57,3% (eb =.15) buz hokeyi için 61,1% (eb =.22), basketbol için 64,4 (eb =.29), ve futbol için 69,0% (eb = .38) úeklinde bulunmuútur (8). Bunun yanÕnda, Carron ve Hausenblas’Õn 1998’de yaptÕklarÕ çalÕúmada ev sahibi olma avantajÕ olgusunun genellenebilirli÷ine dair VÕQÕrlarÕ belirlenmiútir (7). Buna göre, ev sahibi olma avantajÕ; cinsiyet ayrÕPÕ olmaksÕ]Õn profesyonel ya da amatör sporlar, bireysel ya da takÕm sporlarÕ ve ülkelerarasÕ spor müsabakalarÕQÕn tümünde ortaya çÕkmaktadÕr. AyrÕca, bu etki son zamanlarda ortaya çÕkan bir fenomen de÷il, en eski modern spor müsabakalarÕndan bu yana var olan bir olgudur (øngiliz futbolunda 1888’den bu yana sabit bir de÷Lúken 14

úeklinde ortaya çÕktÕ÷Õ saptanmÕúWÕr). DolayÕVÕyla, bu kapsamlÕ sonuçlardan yola oÕNÕlarak, ev sahibi olma avantajÕ olgusunun birçok spor dalÕna farklÕ úekillerde genellenebilen önemli bir faktör oldu÷u söylenebilmektedir.

Bu çalÕúmaya ek olarak, ev sahibi olma avantajÕQÕn müsabaka takvimlerinin Húit düzenlenmedi÷i organizasyonlarda da etkili bir úekilde yaúandÕ÷Õ saptanmÕúWÕr. Dünya Futbol KupasÕndaki maçlarÕ inceleyen Brown, Judy ve arkadaúlarÕQÕn (6) 2002’de yaptÕklarÕ çalÕúmada ev sahibi olma avantajÕQÕn %63 çÕktÕ÷Õ rapor edilmiútir. Yaz ve KÕú Olimpiyat oyunlarÕ da ev sahibi olma ve deplasmanda olma açÕVÕndan müsabaka takvimlerinin eúit düzenlenmedi÷i organizasyonlar olmasÕna ra÷men, ev sahibi olma avantajÕQÕn gözlendi÷i spor olaylarÕ arasÕndadÕr. Her seferinde farklÕ ülkelerden farklÕ sayÕdaki sporcunun çeúitli spor dallarÕnda mücadele etti÷i olimpiyat oyunlarÕ ile ilgili yapÕlan çalÕúmalarda (1 ve 2) ev sahibi ülke sporcularÕ ya da takÕmlarÕQÕn di÷er ülkelerin sporcularÕ ya da takÕmlarÕna kÕyasla daha fazla madalya aldÕklarÕ, ayrÕca di÷er ülkelerde düzenlenen oyunlara kÕyasla sporcularÕn kendi evlerindeki oyunlarda daha fazla madalya aldÕklarÕ görülmüútür (1).

Ev sahibi olma avantajÕQÕn ortaya çÕNÕú sebebi Courneya ve Carron’un modelindeki farklÕ ana etmenler açÕVÕndan ve sosyal kolaylaúWÕrma kuramÕ temel alÕnarak farklÕ úekillerde açÕklanmaya çalÕúÕlmÕúWÕr. AraúWÕrmacÕlarÕn bir kÕsmÕ bu olgunun ev sahibi takÕPÕn kendi seyircisi önünde daha iyi oynamasÕndan dolayÕ ortaya çÕktÕ÷ÕQÕ savunurlarken, bir kÕsmÕ ise bunun tersine, ev sahibi takÕPÕn daha iyi performans göstermesinden de÷il, konuk takÕPÕn daha kötü performans göstermesinden dolayÕ ortaya çÕktÕ÷ÕQÕ savunmaktadÕrlar. Varca, seyircinin ev sahibi takÕmlar üzerinde ateúleyici, konuk takÕmlar üzerinde ise pasifleútirici bir etkiye sahip oldu÷unu savunmaktadÕr (32). Bu olguyu açÕklayabilmek için Varca, fonksiyonel (functional aggression) ve fonksiyonel olmayan saldÕrganlÕk (dysfunctional aggression) terimlerini kullanmÕúWÕr.

Varca’ya göre, ev sahibi takÕmlar ya da yarÕúmacÕlar seyircilerin etkisiyle kendi performanslarÕna katkÕ sa÷layacak saldÕrgan davranÕúlarda bulunurlarken, konuk takÕmlar ise kendi performanslarÕna zarar veren fonksiyonel olmayan 15 davranÕúlar sergilemektedirler. Basketbolda; top çalma, ribaunt ve blok yapma gibi sertlik içeren, aynÕ zamanda da çabuk hareketler oldu÷u için performansta yükselme sa÷layan davranÕúlar fonksiyonel saldÕrgan davranÕúlar; bireysel fauller ya da top kaybetme gibi hatalÕ davranÕúlar ise fonksiyonel olmayan saldÕrgan davranÕúlar úeklinde tanÕmlanmaktadÕr. Futbolda fonksiyonel olmayan saldÕrganlÕk davranÕúlar ise faul yapma, sarÕ veya kÕrmÕ]Õ kart görme ya da penaltÕ yaptÕrmak úeklinde VÕralanmaktadÕr. Fonksiyonel olmayan davranÕúlar oyun kurallarÕ içerisinde yer almalarÕna karúÕn seyircilerin etkisiyle saldÕrganlÕ÷Õn farklÕ úekilde ortaya konulmasÕGÕr ve performansa, özellikle de maç sonucuna olumsuz yönde etki etmektedir.

Bundan sonraki bölümler ev sahibi seyircilerin etkisini farklÕ de÷Lúkenler açÕVÕndan inceleyen çalÕúmalarla ilgili bölümlerden oluúmaktadÕr. ÇalÕúmalar, ele alÕnan de÷Lúkenler baúOÕ÷Õnda toplanmÕúWÕr.

2.2 Ev sahibi seyircilerin hakemler üzerine etkisi:

Ev sahibi olma avantajÕQÕn ortaya çÕNÕú sebebini sporcular üzerinden açÕklamaya çalÕúan araúWÕrmalar dÕúÕnda, literatürde Courneya ve Carron’un modelindeki (9) kritik psikolojik durumlarÕ hakemler açÕVÕndan de÷erlendiren çalÕúmalar da mevcuttur. Ev sahibi seyircilerin özellikle hakem ya da jüri kararlarÕQÕn üzerinde etkisi oldu÷u ve bu etkiye ba÷OÕ olarak spor dallarÕ arasÕnda ev sahibi olma avantajÕ açÕVÕndan fark oldu÷u gözlenmiútir. Olimpiyat OyunlarÕnda hakemlerin ya da jürinin verdi÷i kararlarÕn tamamen nesnel kurallara tabi oldu÷u halter, slalom ya da maraton gibi spor dallarÕnda hakem ya da jüri kararlarÕQÕn daha öznel kurallara tabi oldu÷u ritmik jimnastik ya da artistik buz pateni gibi spor dallarÕna kÕyasla, ev sahibi olmayan ülkelerden gelen sporcularÕn üstünlük sa÷ladÕ÷Õ rapor edilmiútir. Buna göre, hakem kararlarÕQÕn yoruma açÕk olmayan nesnel kriterlere ba÷OÕ spor dallarÕnda sporcularÕn yeteneklerinin ev sahibi olma avantajÕndan daha etkili bir faktör oldu÷u ortaya çÕkartÕlmÕúWÕr (1 ve 2). 16

Hakemlerin verdi÷i kararlarÕn öznel de÷erlendirmelere açÕk oldu÷u bir baúka spor dalÕ olan boks müsabakalarÕyla ilgili yapÕlan çalÕúmada 1970 ile 2002 yÕllarÕ arasÕndaki Avrupa Boks ùampiyonasÕ müsabakalarÕ incelenmiútir. ÇalÕúmada, ev sahibi boksörün beklenen kazanma olasÕOÕ÷Õ maç sonucuna göre karúÕlaúWÕUÕlmÕú; bu oranÕn nakavtla biten maçlarda 0,57, teknik nakavt ile biten maçlarda 0,66 ve hakem puanÕ ile biten maçlarda ise 0,74 oldu÷u rapor edilmiútir (3). DolayÕVÕyla, bu sonuçlar spor müsabakalarÕna katÕlan seyircilerin sporcular açÕVÕndan performansÕ etkilemesinin yanÕnda, özellikle hakemlerin verdikleri kararlarÕn öznel de÷erlendirmelere açÕk oldu÷u spor dallarÕnda hakemlerin kararlarÕna da etki etti÷ini göstermektedir.

Seyircilerin çÕkarttÕklarÕ ses düzeyinin hakemler üzerindeki etkisini araúWÕran bir baúka çalÕúmada ise ev sahibi seyircilerinin hakemlerin verdi÷i kararlar sonrasÕnda çÕkarttÕklarÕ seslerin hakemlerin ev sahibi takÕm lehine verdi÷i kararlarda artÕúa sebep oldu÷u bulunmuútur. Hakemlik deneyimleri bir yÕldan kÕrk üç yÕla kadar de÷Lúen 40 ulusal hakemin denek olarak kullanÕldÕ÷Õ çalÕúmada, katÕOÕmcÕlara øngiltere Futbol Liginde oynanmÕú maçlardan de÷Lúik pozisyonlar gösterilerek bu pozisyonlarÕ yorumlamalarÕ istenmiútir. AraúWÕrmaya katÕlan hakemlerin pozisyon VÕrasÕnda ya da sonrasÕnda sessiz duran ev sahibi taraftarlarÕQÕn oldu÷u görüntülere NÕyasla, ses çÕkartarak tepki veren taraftarlarÕn oldu÷u görüntülerde kararlarÕQÕn %15,5’inden fazlasÕQÕ ev sahibi lehine kullandÕ÷Õ ortaya çÕkartÕlmÕúWÕr (19). DolayÕVÕyla, ev sahibi seyirciler sadece sporcular üzerinde de÷il, hakemler üzerinde de dolaylÕ yoldan etkili olabilmekte ve ev sahibi takÕPÕn daha iyi sonuçlar almasÕna yardÕmcÕ rol üstlenebilmektedir.

2.3 Ev sahibi seyircilerin büyüklü÷ü ve seyircilerin de÷Lúik davranÕúlarÕ:

Ev sahibi seyircilerinin varlÕ÷ÕQÕn ev sahibi olma avantajÕ üzerindeki rolünün büyük olmasÕQÕn yanÕnda, seyircilerin mutlak sayÕVÕQÕn fazlalÕ÷ÕQÕn pek önemli olmadÕ÷Õ düúünülmektedir. Buna karúÕn, seyircilerin yo÷unlu÷u (stadÕn ne oranda dolu oldu÷u) ev sahibi takÕPÕn performansÕna etki eden faktörler arasÕndadÕr. 17

Madrigal ve James (16)’in yaptÕklarÕ çalÕúmada belirtildi÷i gibi, Schwartz ve Barsky 1977’de (26) seyirci yo÷unlu ile sporcularÕn performanslarÕ arasÕndaki iliúki ortaya çÕkartmaya çalÕúPÕúlardÕr. Bu çalÕúmaya göre, yarÕúmayÕ izleyen toplam seyircilerin sayÕVÕQÕn stadÕn kapasitesine oranÕ arttÕkça ev sahibi takÕPÕQÕn kazanma oranÕQÕn da yükseldi÷i sonucuna varÕlmÕúWÕr. Bu sonuçlarÕn takÕmlarÕn yetenek düzeyleriyle daha yüksek bir iliúki içerisinde oldu÷u ve kalitesiz takÕmlarÕn seyirci yo÷unlu÷undan daha fazla etkilendi÷i rapor edilmiútir. Kalitesiz takÕmlarÕn baúarÕVÕz olduklarÕ için seyirci çekemedikleri, bunun sonucu olarak da daha az yo÷unlukta seyirciye karúÕ oynayarak döngüsel bir nedensellik içerisine girdikleri savunulmuútur (15).

Ev sahibi seyircilerinin de÷Lúik davranÕúlarÕ sporcular üzerinde farklÕ etkilere sahip olabilmektedir. Smith’in belirtti÷ine göre (26) Thirer ve Rampey 1979 yÕOÕnda basketbol müsabakalarÕQÕ gözlemleyerek yaptÕklarÕ bir çalÕúmada; seyircilerin sahaya yabancÕ madde atmak ya da konuk takÕPÕn sporcularÕ aleyhinde kötü tezahüratta bulunmak gibi anti-sosyal davranÕúlar göstermesinin konuk takÕPÕn performansÕnda bir de÷Lúiklik yaratmadÕ÷Õ sonucuna varmÕúWÕr. Öte yandan, bu tip davranÕúlarÕn ev sahibi takÕPÕn performansÕnda düúúe sebep oldu÷unu ortaya çÕkarmÕúlardÕr. Wolfson ve di÷. (34)’nin belirtti÷ine göre ise Greer’in 1983’de yaptÕ÷Õ bir çalÕúmada bu sonuçlarÕn tam tersine; seyircilerin seslerini yükseltmelerinin ev sahibi takÕPÕn performansÕnda artÕúa, konuk takÕPÕn performansÕnda ise düúúe sebep oldu÷u sonucu bulunmuútur.

2. 4 Ev sahibi seyircilerin ve sporcularÕn ev sahibi olma algÕlarÕ:

Seyircilerin sporcular üzerinde var olan etkilerini kendilerinin ne úekilde algÕladÕklarÕ da çalÕúÕlan konular arasÕndadÕr. Futbol seyircilerinin ev sahibi olma avantajÕndaki kendi rollerini nasÕl algÕladÕklarÕna dair yapÕlan bir çalÕúmada taraftarlarÕn ev sahibi olma avantajÕQÕ kendilerine mal edildi÷i sonucuna ulaúÕlmÕúWÕr. ønternet üzerinden anket yoluyla yapÕlan çalÕúmada futbol seyircilerinden takÕmlarÕQÕn ev sahibi olma avantajÕQÕ; yolculuk, hakem kararlarÕ, ortama alÕúNÕn olma ve bölgesel etmenlerden hangisinin en çok etkiledi÷i sorulmuú ve seyirciler 18 tarafÕndan en önemli etmenin seyirci oldu÷u cevabÕ verilmiútir (34). Seyirciler ayrÕca, kendilerini hakemlerin kararlarÕ üzerinde ve rakip takÕmlarÕn sporcularÕ üzerinde büyük bir etkiye sahip olarak gördüklerini, takÕPÕn iyi performansÕna do÷rudan etki edebileceklerini ancak kötü sonuçlardan kendilerinin sorumlu tutulamayaca÷Õ úeklinde görüú belirtmiúlerdir.

Seyircilerin kendilerini nasÕl algÕladÕklarÕQÕn yanÕnda, ev sahibi avantajÕQÕn sporcularÕn psikolojik durumlarÕQÕ ne úekilde etkiledi÷i de araúWÕUÕlan konular arasÕndadÕr. øngiltere’de yapÕlan bir çalÕúmada profesyonel ligde oynayan futbolcularÕn kendi sahalarÕnda oynadÕklarÕ maçlardaki güven algÕlarÕ ve maç öncesi duygu durumlarÕ ölçülmüútür (33). Sonuçlar, sporcularÕn kendi sahalarÕnda oynadÕklarÕ maçlarla dÕú sahada oynadÕklarÕ maçlar arasÕnda duygu durumlarÕ açÕVÕndan anlamlÕ bir fark olmadÕ÷ÕQÕ, ancak ev sahibi sahada oynanan maçlar öncesindeki algÕlanan güvenin anlamlÕ bir úekilde daha yüksek oldu÷unu ortaya koymuútur. Sporcular kendi sahalarÕndaki yüksek güven algÕlarÕQÕn; fiziksel ve psikolojik açÕdan hazÕr olma durumu, uyku, seyirci etkisi ve hakemin yanlÕ davranaca÷Õna dair beklentilerinden kaynaklandÕ÷ÕQÕ belirtmiúlerdir.

2.5 TakÕmlarÕn lig sÕralamasÕndaki yerleri ve baúarÕ durumlarÕ:

TakÕmlarÕn lig içerisindeki konumlarÕQÕn da müsabaka içerisinde gösterdikleri saldÕrganlÕk davranÕúlarÕQÕ, dolayÕVÕyla da aldÕklarÕ sonuçlarÕ etkiledi÷i bilinmektedir. Russel ve Drewry’nin (22) 1976 ‘da hokey takÕmlarÕyla yaptÕklarÕ çalÕúmada ligde en saldÕrgan davranÕúlarÕ gösteren takÕmlarÕn ligin birincisini kovalayan takÕmlarÕn, yani lig ikincisi olan takÕmlar oldu÷unu bulmuúlardÕr. AyrÕca takÕmlarÕn ligdeki konumlarÕ DúD÷Õya do÷ru gittikçe saldÕrgan davranÕúlarÕnda artÕú oldu÷u da ortaya çÕkartÕlmÕúWÕr.

Lig içerisindeki di÷er takÕmlara kÕyasla daha baúarÕOÕ sonuçlar alan takÕmlar ya da di÷er bir deyiúle daha kaliteli takÕmlar di÷er takÕmlara kÕyasla daha büyük bir ev sahibi olma avantajÕna sahip olmaktadÕrlar. Bu konuyla ilgili yapÕlan bir çalÕúmada Amerika’da liselerarasÕ bayan basketbol liginde son 10 sene içerisinde oynanan maçlar analiz edilmiútir. Bu amaçla ribaunt, top çalma ve serbest atÕú gibi 19 maç içerisindeki bazÕ performans istatistikleri, seyirci sayÕlarÕ ve maç sonuçlarÕ kaliteli takÕmlar açÕVÕndan ev sahibi olma durumuna göre kÕyaslanmÕúWÕr (15). ÇalÕúmada, son 10 sene içerisinde en fazla maç kazanan on takÕm kaliteli, di÷erleri ise sÕrasÕyla orta kaliteli ve kalitesiz takÕmlar úeklinde tanÕmlanmÕúWÕr. ÇalÕúmanÕn sonuçlarÕ kaliteli takÕmlarÕn kalitesiz ya da orta kalitedeki takÕmlara kÕyasla daha fazla seyirci yo÷unlu÷una sahip olduklarÕQÕ, kendi sahalarÕnda daha fazla maç kazandÕklarÕQÕ, kalitesiz takÕmlarÕn ise deplasmanda çok daha baúarÕVÕz olduklarÕQÕ göstermiútir.

Bunun yanÕnda, Varca’nÕn teorisi ile de paralel bir úekilde, kaliteli takÕmlarÕn kendi sahalarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda deplasman maçlarÕna kÕyasla daha çok sayÕda fonksiyonel saldÕrgan davranÕúlar ortaya koyarak daha fazla sayÕda top çaldÕklarÕ ve ribaunt aldÕklarÕ ortaya çÕkmÕúWÕr. DolayÕVÕyla, takÕm kalitesi ve ev sahibi olma avantajÕ sahip olunan seyirci sayÕVÕQÕn da etkisiyle birbirleriyle etkileúim içerisinde olan de÷Lúkenlerdir. Bu etkileúim bazÕ araúWÕrmacÕlar tarafÕndan úu úekilde açÕklanmaktadÕr; kaliteli takÕmlarÕn fazla sayÕda seyirci önünde oynamaya alÕúÕk olmalarÕ ev sahibi performanslarÕQÕ olumlu yönde etkilerken, az seyirci önünde oynadÕklarÕ deplasman performanslarÕQÕ ise olumsuz yönde etkilemektedir. Öte yandan, kalitesiz takÕmlar ise fazla sayÕda seyirciye alÕúÕk olmadÕklarÕ için kaliteli takÕmlarla deplasmanda oynadÕklarÕnda bocalamakta ve baúarÕVÕz olmaktadÕrlar (15).

2.6 Saha de÷Lúimi ve aúinalÕk faktörleri:

TakÕmlarÕn kendi sahalarÕnda oynamalarÕQÕn kendilerine sa÷ladÕ÷Õ avantajlardan bir tanesi de oynadÕklarÕ sahaya alÕúNÕn ya da bir baúka ifadeyle aúina olmalarÕGÕr. YapÕlan çalÕúmalar sonucunda ev sahibi takÕPÕn sahaya aúinalÕ÷ÕQÕ azaltan en önemli faktörlerden biri olan oynanÕlan sahanÕn de÷Lútirilmesinin performans üzerinde önemli bir etkisi oldu÷u gözlemlenmiútir. 1987 ve 2001 yÕllarÕ arasÕnda yeni bir sahaya taúÕnan 37 tane Beysbol, Hokey ve Basketbol takÕmlarÕQÕn galibiyet oranlarÕ karúÕlaúWÕUÕldÕ÷Õ bir çalÕúmada; yeni bir sahaya taúÕndÕktan sonra bu takÕmlardan 26’sÕQÕn galibiyet oranlarÕnda istatistiksel olarak anlamlÕ bir düúú yaúanÕrken; 10 tanesinde ise yükseliú yaúandÕ÷Õ gözlemlenmiútir (20). 20

SahanÕn özelliklerinin kendine has olmasÕ da ev sahibi takÕPÕQÕn avantaj yaratan durumlardan bir tanesidir. Özellikle kapalÕ salon sporlarÕ olan basketbol, voleybol ya da buz hokeyi gibi sporlarda spor komplekslerinin klima, ÕúÕklandÕrma ya da ses sistemi gibi kendine has olabilecek daha fazla özelli÷i vardÕr. Buna karúÕn, açÕk spor yapÕlarÕna ait ise saha büyüklü÷ü, çim özelli÷i ya da tribün açÕVÕ gibi özelliklerinden bahsedilebilir. Bu konuyla ilgili Pollard’Õn 1986’da yaptÕ÷Õ bir çalÕúmada øngiliz Futbolu takÕmlarÕndan sahasÕQÕn boyutlarÕ en büyük olan, en küçük olan ve sahasÕ yapay çimle kaplÕ olan üç takÕPÕn kendi evlerindeki galibiyet oranlarÕQÕn di÷er takÕmlara kÕyasla daha fazla oldu÷u ortaya çÕkartÕlmÕú, ancak bu fark istatistiksel olarak anlamlÕ bulunamamÕúWÕr (19).

2.7 Ev sahibi olma avantajÕ üzerine Türkiye’de yapÕlan çalÕúmalar:

Daha önceki bölümlerde de bahsedildi÷i gibi, son yÕllarda ev sahibi olma avantajÕ, özellikle de ev sahibi olma avantajÕQÕn do÷asÕ (ev sahibi olma avantajÕ içerisindeki seyirci, hakem, stat ya da yolculuk gibi etmenlerin rolleri), yurt dÕúÕndaki birçok çalÕúmada araúWÕUÕlmÕú ve bu de÷Lúkenlerin bazÕlarÕ arasÕnda anlamlÕ sonuçlar bulunmuútur. Bu konuyla ilgili olarak son yÕllarda Türkiye’de de çalÕúmalar yapÕlmaya baúlanmÕúWÕr. Bu çalÕúmalarda özellikle ev sahibinin galibiyet oranlarÕ ile ilgili literatürü destekler nitelikte sonuçlar bulunmuútur. YapÕlan bir çalÕúmada Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 2002–03 ve 2003–04 sezonlarÕnda oynanan maçlar gazeteler ve internet sayfalarÕ taranarak ev sahibi ve konuk takÕmlar açÕVÕndan galibiyet, ma÷lubiyet, atÕlan ve yenen gol, kart ve penaltÕ cezalarÕna bakÕlmÕú ve Türkiye Futbol Süper Ligi’nde ev sahibi takÕmlarÕn maçlarÕn %62’sinde galip geldi÷i sonucu ortaya çÕkartÕlmÕúWÕr (14). Ancak, ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ arasÕnda sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ açÕVÕndan anlamlÕ bir fark bulunamamÕúWÕr.

Yine aynÕ çalÕúmada, futbol ligindeki takÕmlar taraftar sorunu olmayan takÕmlar (Türkiye’nin her yerinde taraftarÕ oldu÷u düúünülen; Beúiktaú Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor) ve taraftar sorunu olan takÕmlar (kendi úehir sÕQÕrlarÕ GÕúÕnda taraftarlarÕ olmadÕ÷Õ düúünülen her bölgeden seçilen birer takÕm) úeklinde de ikiye ayrÕlarak incelenmiútir. Taraftar sorunu olmayan takÕmlarÕn kendi evlerinde 21 deplasmana kÕyasla anlamlÕ bir úekilde daha fazla galip geldikleri, daha az ma÷lup olduklarÕ; daha fazla gol atÕp daha az gol yedikleri gözlemlenmiútir. Öte yandan, kart cezalarÕ ve penaltÕ cezalarÕ açÕVÕndan ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark bulunamamÕúWÕr (14).

Türkiye’de yapÕlmÕú bir baúka çalÕúmada ise, 1994–95 sezonundan 2005–06 sezonuna kadar toplam 12 sezon boyunca Türkiye Süper Futbol Ligi’nin verileriyle øngiltere Premier Ligi’nin 2002–03 sezonundan 2005–06 sezonuna kadarki toplam 4 sezonuna ait verileri ev sahibi olma avantajÕ açÕVÕndan incelenmiútir. Her iki lige ait 2005–06 sezonu verileri; kaleyi bulan úut, kaleyi bulmayan úut ve hücuma gitme gibi maç içi istatistikleri ve kart cezalarÕ açÕVÕndan ev sahibi olma ve deplasman takÕmlarÕ arasÕnda kÕyaslanmÕúWÕr (23). Bu çalÕúmaya göre, Türkiye’de oynanan maçlarda toplanan bütün puanlarÕn %61,5’nin, dünya ve øngiltere ortalamalarÕna paralel bir úekilde, ev sahibi takÕmlar tarafÕndan kazanÕldÕ÷Õ, ayrÕca ev sahibi takÕmlarÕQÕn kazanma oranÕQÕn østanbul takÕmlarÕQÕn kendi aralarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda %57,7 ile daha az, Van ve DiyarbakÕr gibi co÷rafi olarak Türkiye’nin uç noktalarÕnda bulunan illere ait takÕmlarla oynanan maçlarda ise daha fazla oldu÷u sonuçlarÕ ortaya oÕkartÕlmÕúWÕr. østatistiksel olarak anlamlÕ olmayan bu farkÕn co÷rafi úartlarÕn uç özelliklerinden kaynaklanabilece÷i ifade edilmiútir. Bunun yanÕnda, 2005–2006 sezonundaki maçlarda gösterilen sarÕ kartlar, kÕrmÕ]Õ kartlar, penaltÕ cezalarÕ ve maç içerisindeki performansÕn de÷erlendirilmesi sonucunda ev sahibi takÕmlarÕn daha az sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart v penaltÕ cezasÕ aldÕklarÕ, maç içerisinde daha fazla úut attÕklarÕ ancak bunlarÕn deplasman takÕmlarÕna kÕyasla anlamlÕ bir farklÕOÕk göstermedi÷i rapor edilmiútir.

ÇalÕúmada, son olarak 2005–2006 sezonuna ait veriler øngiltere ve Türkiye ligleri açÕVÕndan de÷erlendirilmiú ve istatistiksel olarak anlamlÕ olmamasÕna ra÷men øngiltere’de ev sahibi takÕmlarÕn deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha az kart ve penaltÕ cezalarÕ aldÕklarÕ ortaya çÕkartÕlmÕúWÕr. Bu farkÕn, øngiltere’de oynanan maçlarÕ Türkiye’deki maçlara kÕyasla daha fazla seyircinin gitmesi ve ev sahibi seyircilerin hakemi daha fazla etkilemesinden ortaya çÕkmÕú olabilece÷i ifade edilmiútir. 22

Türkiye’deki futbol müsabakalarÕnda ev sahibi olma avantajÕ üzerine yapÕlmÕú olan bu çalÕúmalarÕn sonuçlarÕ, spor psikolojisi literatürüne paralel bir úekilde, Türkiye’de de ev sahibi olma avantajÕQÕn yaúandÕ÷ÕQÕ ortaya koymaktadÕr. Ancak yapÕlan bu çalÕúmalar bu olgunun do÷asÕyla ya da altÕnda yatan sebeplerle ilgili yeterli sonuçlar sunmamaktadÕr. ÇalÕúmalar, ev sahibi olma avantajÕQÕn Türkiye’de araúWÕUÕlmasÕ gereken bir konu oldu÷unu göstermektedir. DolayÕVÕyla, bu olgunun sebebi üzerine daha anlamlÕ yorumlar yapÕlabilmesi için Türkiye’de ev sahibi olma avantajÕ ile ilgili daha fazla spor branúÕQÕ kapsayan, daha kapsamlÕ ve farklÕ çalÕúmalarÕn yapÕlmasÕ gerekmektedir.

Sonuç olarak, yukarÕdaki bölümlerde de bahsedildi÷i gibi, ev sahibi olma avantajÕ spor müsabakalarÕQÕn de÷Lúilmez bir parçasÕ olarak ortaya çÕkmaktadÕr. Carron ve Hausenblas’Õn (7) da ifade etti÷i gibi, bu olgu bütün spor müsabakalarÕna cinsiyet ve spor türü ayrÕPÕ olmaksÕ]Õn genellenebilen ve modern spor müsabakalarÕ baúladÕ÷Õndan bu yana sonuçlar üzerinde tutarlÕ bir úekilde etkisi olan bir de÷Lúkendir. Bu de÷Lúkenin ortaya çÕkma sebepleri de÷Lúik úekillerde açÕklanmaya çalÕúÕlsa da temelleri sosyal kolaylaúWÕrma kuramÕna kadar uzanmaktadÕr. Seyircilerin varlÕ÷Õ kiúileri biliúsel ve fizyolojik olarak etkilemekte ve ortaya konan davranÕúlarÕQÕ olumlu ya da olumsuz yönde belirlemektedir, ev sahibi seyircilerin varlÕ÷Õ ise hem sporcular hem de hakemler üzerinde daha büyük bir etkiye sahip olmaktadÕr. Kendi evinde müsabakaya çÕkan sporcular, yolculuktan gelen ve sahaya aúina olmayan, ayrÕca kendilerine karúÕ tezahüratta bulunan seyircilerin baskÕVÕna karúÕ gelmek zorunda kalan sporculara kÕyasla daha iyi performans sergilemektedirler. DolayÕVÕyla, kendi sahasÕ dÕúÕnda oynayan sporcularÕn olumsuz performans sergilemeleri için ortada bir takÕm sebepler vardÕr ve bunun sonucu olarak da ev sahibi avantajÕ ortaya çÕkmaktadÕr. Ev sahibi olma avantajÕQÕn ortaya çÕkmasÕna sebep olan bu de÷Lúkenlerin yo÷unlu÷u ev sahibi olma avantajÕQÕn yo÷unlu÷unu da belirlemektedir. Ancak, yapÕlan çalÕúmalar bu olgunun ortaya çÕkma sebeplerinin bazÕlarÕQÕ ortaya koymasÕna ra÷men, bu de÷Lúkenlerin etkinli÷i konusunda çok net sonuçlar sunmamaktadÕr. ÇalÕúmalar konunun detaylÕ olarak açÕklanabilmesi için daha fazla sayÕda farklÕ ve kapsamlÕ çalÕúmaya ihtiyaç duyuldu÷unu göstermektedir (25). 23

BÖLÜM III

GEREÇ VE YÖNTEM

3.1 AraúWÕrma Grubu:

ÇalÕúma, arúiv araúWÕrmasÕ olarak gerçekleútirilmiútir. AraúWÕrmada Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda toplam 13 futbol sezonu boyunca yer alan takÕmlarÕn kendi sahasÕnda ve deplasmanda oynadÕ÷Õ lig maçlarÕ kullanÕlmÕúWÕr. Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda Federasyon tarafÕndan verilen ceza nedeniyle seyircisiz ya da farklÕ sahada oynanan toplam 92 maç araúWÕrma kapsamÕnda de÷erlendirilmeye alÕnmamÕúWÕr.

3.2 Verilerin ToplanmasÕ:

AraúWÕrmada kullanÕlan veriler günlük gazetelerin arúivlerinin taranmasÕ ve Türkiye Futbol Federasyonu resmi internet sitesinde (38) bulunan “Bilgi BankasÕ”ndaki veriler kullanÕlarak elde edilmiútir.

3.3 Verilerin Analizi:

AraúWÕrma verileri öncelikli olarak betimsel istatistiksel yöntemler kullanÕlarak ifade edilmiútir. AraúWÕrma verilerinin evreni temsil etmesinden ötürü, veriler üzerinde normallik da÷ÕOÕPÕ varsayÕmlarÕ test edilmemiú, verilerin normal da÷ÕldÕ÷Õ kabul edilerek; parametrik analiz yöntemleri olan iki ba÷ÕmsÕz örnekleme ait ortalamalar arasÕ t-testleri ve varyans analizleri (ANOVA) uygulanmÕúWÕr. AyrÕca, kart ve penaltÕ cezalarÕQÕn maç sonucu üzerindeki etkisinin anlamlÕOÕ÷ÕQÕ test etmek üzere, sürekli ya da kategorik ba÷ÕmsÕz de÷Lúkenlerin iki düzeyli ba÷ÕmlÕ de÷Lúken üzerindeki etkisini yordayan (30) økili (binary) Lojistik Regresyon (Giriú metodu) kullanÕlmÕú ve bütün analizlerde hata payÕ .05 olarak kabul edilmiútir. 24

økili Lojistik Regresyon Analizi: ÇalÕúmada kullanÕlan ikili lojistik regresyon analizinde sürekli de÷Lúkenler olan ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait gol, kart ve penaltÕ cezalarÕ ba÷ÕmsÕz de÷Lúkenler olarak; ikili kategorik de÷Lúken olan deplasman galibiyet ve deplasman ma÷lubiyeti ise ba÷ÕmlÕ de÷Lúken olarak ele alÕnmÕúWÕr. Analiz, SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) programÕ kullanÕlarak uygulanmÕú ve analizin uygulanmasÕnda giriú metodu kullanÕlmÕúWÕr. Verilerin giriúinde her bir maç bir vaka olarak alÕnmÕú ve bilgisayar programÕna bütün maçlar alt alta girilmiútir. Model oluúturulurken ba÷ÕmsÕz de÷Lúkenlerin ba÷ÕmlÕ de÷Lúken olan deplasman galibiyetini yordayÕp yordamadÕ÷Õ varsayÕPÕ temel alÕnmÕú ve deplasman ma÷lubiyete “0”, deplasman galibiyete ise “1” de÷erleri verilmiútir. DolayÕVÕyla model, 0’dan 1’e gidilirken, yani deplasman takÕmlarÕQÕn kazanma durumlarÕndan kaybetme durumlarÕna do÷ru gidilirken ba÷ÕmsÕz de÷Lúkenlerin modele olan etkilerini farklÕ olasÕOÕk oranlarÕ ile ortaya koymaktadÕr.

økili lojistik analiz modelinin uyumlulu÷u Hosmer ve Lemeshow uyumlulu÷un anlamlÕOÕk testi ile kontrol edilmiútir. Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait gol de÷Lúkeninin dâhil oldu÷u analizlerde Hosmer ve Lemeshow testleri anlamlÕ çÕkmÕúWÕr. AtÕlan gol sayÕVÕQÕn maç sonucuna do÷rudan etki eden bir de÷Lúken oldu÷u varsayÕlarak gol de÷Lúkeni lojistik regresyon analizlerinden oÕkartÕlmÕúWÕr. Analizlere yalnÕzca ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre kart ve penaltÕ cezalarÕ dahil edilmiútir. 25

BÖLÜM IV

BULGULAR

Bulgular bölümünde, öncelikli olarak bütün verilere ait genel betimsel istatistiklere yer verilmekte, daha sonra di÷er analiz bulgularÕ denencelere göre dört ana baúOÕk altÕnda ele alÕnmaktadÕr.

Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik durumlarÕ, ayrÕca toplanan puanlarÕn da÷ÕOÕPÕ Tablo 4.1’de verilmiútir. Tabloda da gösterildi÷i gibi, toplanan veriden cezalÕ maçlar çÕkartÕldÕktan sonra yapÕlan betimsel analizlerde; 3886 maçÕn toplam 2956’sÕnda takÕmlardan birisi galip gelmiú, 930’unda ise takÕmlar birbirlerine üstünlük sa÷layamamÕú ve maçlar berabere sonuçlanmÕúWÕr. Bir tarafÕn galibiyeti ile sonuçlanan 2956 maçÕn 1881’inde, ev sahibi takÕmlarÕ galip gelirken, 1075’inde ise deplasman takÕmlarÕ galip gelmiútir. Toplanan bütün puanlarÕn %61’i ev sahibi takÕmlar, %39’u deplasman takÕmlarÕ tarafÕndan kazanÕlmÕúWÕr.

Tablo 4.1 Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin galibiyet, ma÷lubiyet, beraberlik ve toplanan puan sayÕlarÕ/oranlarÕ (N= 3886).

Toplanan Toplam TakÕmlar Galibiyet Ma÷lubiyet Beraberlik Puan Puana OranÕ Ev Sahibi 1.881 1.075 930 6.573 61% Deplasman 1.075 1.881 930 4.155 39% Toplam 2.956 3.025 - 10.728 100%

Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik oranlarÕ Tablo 4.2’de verilmiútir. Buna göre, bir tarafÕn galip gelmesi ile sonuçlanan maçlarÕn %63’ünü ev sahibi takÕmlarÕ kazanÕrken, deplasman takÕmlarÕ ise bunlarÕn sadece %37’sinde galip gelebilmiútir. Bunun yanÕnda, berabere kalÕnan maçlar da dâhil olmak üzere, yapÕlmÕú olan bütün maçlarÕn %48’inde ev sahibi takÕmlarÕ, 26

%27’sinde ise deplasman takÕmlarÕ galip gelmiútir. OynanmÕú olan bütün maçlarÕn %25’i ise berabere sonuçlanmÕúWÕr.

Tablo 4.2 Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik oranlarÕ (N= 3886).

Galibiyetlerin Galibiyetlerin Ma÷lubiyetlerin TakÕmlar Toplam Maçlara OranÕ OranÕ OranÕ Ev Sahibi 63% 37% 48% Deplasman 37% 63% 27% Toplam 100% 100% 75%

Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlara ait galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik oranlarÕ Tablo 4.3’de verilmiútir. Buna göre, bir tarafÕn galip geldi÷i maçlarÕn %65’ini ev sahibi, %35’ini ise deplasman takÕmlarÕ kazanmÕúWÕr. Berabere kalÕnan maçlarÕn toplam maçlara oranÕ ise %21’dir.

Tablo 4.3 Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin galibiyet, ma÷lubiyet, beraberlik sayÕlarÕ/oranlarÕ (N= 153).

Toplam Toplam Toplama TakÕmlar Galibiyet Galibiyete Ma÷lubiyet Ma÷lubiyete Beraberlik Oran OranÕ OranÕ Ev Sahibi 78 65% 42 35% 33 21% Deplasman 42 35% 78 65% 33 21%

Toplam 120 100% 120 100% - -

Dört takÕm haricindeki di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlara ait galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik oranlarÕ Tablo 4.4’de gösterilmektedir. Bir tarafÕn 27 galip geldi÷i maçlarÕn %68’ini ev sahibi, %32’ini ise deplasman takÕmlarÕ kazanmÕúWÕr. Berabere kalÕnan maçlarÕn toplam maçlara oranÕ ise %25’dir.

Tablo 4.4 Dört takÕm haricindeki di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik sayÕlarÕ/oranlarÕ (N= 2320).

Toplam Toplam Toplama TakÕmlar Galibiyet Galibiyete Ma÷lubiyet Ma÷lubiyete Beraberlik Oran OranÕ OranÕ Ev Sahibi 1148 68% 572 32% 600 25% Deplasman 572 32% 1148 68% 600 25% Toplam 1720 100% 120 100% - -

Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda dört takÕm ve di÷er takÕmlara göre ev sahibi ve deplasman galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik sayÕlarÕ Tablo 4.5’de gösterilmektedir. Buna göre, toplam 1413 maçÕn 1116’sÕnda herhangi bir takÕm galip gelirken; bu maçlarÕn %63’ünde dört takÕm, %16’sÕnda ise di÷er takÕmlar galip gelmiú, %21’inde ise maçlar berabere bitmiútir. Dört takÕm ev sahibi maçlarÕQÕn %73’ünde, deplasman maçlarÕQÕn ise %54’ünde galip gelirken; di÷er takÕmlar ev sahibi maçlarÕQÕn %21’i, deplasman maçlarÕQÕn ise %10’nunda galip gelebilmiútir. Dört takÕm toplam galibiyetlerinin %56’sÕQÕ kendi evinde, %44’ünü deplasmanda, di÷er takÕmlar ise toplam galibiyetlerinin 67%’isini kendi evlerinde, 33%’ünü ise deplasmanda elde etmiútir. 28

Tablo 4.5 Dört takÕPÕn ve di÷er takÕmlar açÕVÕndan ev sahibi ve deplasmana göre galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik sayÕlarÕ/oranlarÕ.

Toplam Maç Maç Maç Maç TakÕmlar Saha Gal. Gal.’e SayÕVÕna Ma÷. SayÕVÕna Ber. SayÕVÕna SayÕVÕ OranÕ OranÕ OranÕ OranÕ

Ev Sahibi 694 506 56% 73% 72 10% 116 17%

4 TakÕm Deplasman 719 389 44% 54% 149 21% 181 25% Toplam 1413 895 100% 63% 221 16% 297 21% Ev Sahibi 719 149 67% 21% 389 54% 181 25% Di÷er TakÕmlar Deplasman 694 72 33% 10% 506 73% 116 17% Toplam 1413 221 100% 16% 895 64% 297 21%

Toplam 1413 1116 100% 79% 1116 79% 297 21%

Tablo 4.5’e göre, dört takÕm kendi evindeki maçlarÕn %10’unda ma÷lup olmuú, %17’sinde berabere kalmÕú iken, bu oran di÷er takÕmlarda ev sahibi ma÷lubiyet için %54 ve beraberlik için ise %25 úeklinde gerçekleúmektedir. Dört takÕm di÷er takÕmlara kÕyasla %63 ile daha fazla toplam galibiyet oranÕna sahip olmasÕna ra÷men, di÷er takÕmlar galibiyetlerinin daha büyük bir kÕsmÕQÕ ev sahibi iken almÕúWÕr; dört takÕPÕn aldÕ÷Õ ev sahibi galibiyetlerinin toplam galibiyete oranÕ 56% iken, bu oran di÷er takÕmlar için %67 úeklinde gerçekleúmektedir. 29

Birinci grup denencelerde bütün takÕmlarÕn dâhil oldu÷u maçlarda bütün takÕmlar açÕVÕndan ev sahibi olma avantajÕ incelenmiútir.

1.0- Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynanmÕú olan bütün maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait bütün de÷Lúkenlerin kÕyaslandÕ÷Õ t testi sonuçlarÕ Tablo 4.6’da verilmiútir. Analiz sonucunda, bütün de÷Lúkenlerde anlamlÕ farklar bulunmuútur. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre atÕlan gol [t(7770) = 15.701; p<.05], alÕnan sarÕ kart [t(7770) =5.116; p<.05], kÕrmÕ]Õ kart [t(7770) =4.053; p<.05] ve penaltÕ cezalarÕ [t(7770) =5.428; p<.05] arasÕnda anlamlÕ farklar oldu÷u görülmektedir. Ev sahibi takÕmlarÕ deplasman takÕmlarÕna NÕyasla daha fazla gol atmakta, daha az sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezasÕ almaktadÕr (p>.05).

Tablo 4.6 Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri [N= 3886, SD (Serbestlik Derecesi)= 7770].

SS De÷Lúkenler TakÕm Ort. (Standart t p Sapma) AtÕlan Gol Ev Sahibi 1.64 1.351 15.701 .000* Deplasman 1.19 1.189 Sari Kart Ev Sahibi 1.90 1.290 5.116 .028* Deplasman 2.06 1.352 .ÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi .12 .361 4.053 .000* Deplasman .15 .404 PenaltÕ Cezasi Ev Sahibi .08 .284 5.428 .000* Deplasman .12 .348 30

1.1- Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynanmÕú olan bütün maçlarda galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik durumlarÕna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Maç sonucuna göre ev sahibi takÕmlarÕ ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin kendi içerisinde kÕyaslandÕ÷Õ ANOVA sonuçlarÕ Tablo 4.7’de verilmiútir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, ev sahibi sarÕ kart [F(2, 3883)= .379; p>.05; eta:.000] ve deplasman sarÕ kart de÷Lúkenlerinde [F(2, 3883)= 1.399; p>.05; eta:.000] maç sonucuna göre anlamlÕ bir fark bulunamamÕúWÕr. Ev sahibi gol [F(2, 3883)= 1352.631; p <.05; eta:.410], kÕrmÕ]Õ kart [F(2, 3883)= 26.856; p<.05; eta:.013] ve penaltÕ [F(2, 3883)= 23.401; p<.05; eta:.011]; ayrÕca deplasman gol [F(2, 3883)= 1317.741; p<.05; eta:.404], kÕrmÕ]Õ kart [F(2, 3883)= 19.358; p<.05; eta:.009] ve penaltÕ [F(2, 3883)= 24.597; p<.05; eta:.012] de÷Lúkenlerinde maç sonucuna göre anlamlÕ farklar bulunmuútur. Bu farkÕn hangi durumlara göre anlamlÕOÕk gösterdi÷ini bulabilmek için verilere post-hoc analizi uygulamÕúWÕr. 31

Tablo 4.7 Maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕQÕn gol, sarÕ kart, NÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕna iliúkin F, p ve eta de÷erleri (SD =2, 3883).

De÷Lúkenler Maç Sonucu N Ort. SS F p eta

Ev Sahibi Gol Ev Sahibi Galip 1881 2.53 1.236 1352.631 .000* .410 Deplasman Galip 1075 .68 .778 Beraberlik 930 .95 .843 Toplam 3886 1.64 1.351 Deplasman Gol Ev Sahibi Galip 1881 .62 .744 1317.741 .000* .404 Deplasman Galip 1075 2.39 1.203 Beraberlik 930 .95 .843 Toplam 3886 1.19 1.186 Ev Sahibi Sari Kart Ev Sahibi Galip 1881 1.92 1.330 .379 .685 .000 Deplasman Galip 1075 1.88 1.222 Beraberlik 930 1.91 1.287 Toplam 3886 1.90 1.290 Ev Sahibi KÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi Galip 1881 .08 .282 26.856 .000* .013 Deplasman Galip 1075 .18 .463 Beraberlik 930 .12 .361 Toplam 3886 .12 .361 Ev Sahibi PenaltÕ Ev Sahibi Galip 1881 .06 .244 23.401 .000* .011 Deplasman Galip 1075 .13 .357 Beraberlik 930 .07 .254 Toplam 3886 .08 .284 Deplasman Sari Kart Ev Sahibi Galip 1881 2.03 1.357 1.399 .247 .000 Deplasman Galip 1075 2.06 1.337 Beraberlik 930 2.12 1.358 Toplam 3886 2.06 1.352 Deplasman KÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi Galip 1881 .19 .458 19.358 .000* .009 Deplasman Galip 1075 .10 .311 Beraberlik 930 .14 .374 Toplam 3886 .15 .404 Deplasman PenaltÕ Ev Sahibi Galip 1881 .16 .403 24.597 .000* .012 Deplasman Galip 1075 .08 .280 Beraberlik 930 .09 .286 Toplam 3886 .12 .348 32

Bu farkÕn maç sonucuna göre hangi de÷Lúkenler arasÕnda anlamlÕ oldu÷unu ortaya çÕkartabilmek için verilere uygulanan Sheffe Post-Hoc analizine göre, ev sahibi takÕmlarÕQÕn galip geldikleri maçlarda, ma÷lup ya da berabere bitirdikleri maçlara kÕyasla anlamlÕ bir úekilde daha fazla gol attÕklarÕ, daha az kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezasÕ aldÕklarÕ; ma÷lup olduklarÕ maçlarda, berabere bitirdikleri maçlara NÕyasla daha az gol attÕklarÕ, daha fazla penaltÕ cezasÕ ve kÕrmÕ]Õ kart cezasÕ aldÕklarÕ görülmüútür (p<.05). Deplasman takÕmlarÕ ise, ma÷lup olduklarÕnda galip geldikleri ya da berabere bitirdikleri maçlara kÕyasla daha az gol atmakta, daha fazla kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezasÕ almakta; galip geldikleri maçlarda ise ma÷lup olduklarÕ ya da berabere bitirdikleri maçlara kÕyasla daha fazla gol atmakta, daha az kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezasÕ almaktadÕrlar (p<.05). Berabere biten maçlarda ise her iki taraf da galip geldikleri maçlara kÕyasla daha az gol atmakta, daha fazla kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezasÕ almakta; ma÷lup olduklarÕ maçlara kÕyasla ise daha fazla gol atmakta, daha az NÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezasÕ almaktadÕrlar (p<.05).

Maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin birbirleriyle kÕyaslandÕ÷Õ t testleri sonuçlarÕ Tablo 4.8’de verilmiútir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, ev sahibi takÕmlarÕQÕn galip geldi÷i maçlarda sarÕ kart [t(3760) =2.476; p>.05] dÕúÕndaki bütün de÷Lúkenlerde ev sahibi ve deplasman olmaya göre anlamlÕ farklar bulunmuútur. Ev sahibinin galip geldi÷i maçlarda ev sahibi takÕmlarÕ deplasman takÕmlarÕna kÕyasla anlamlÕ bir úekilde daha fazla gol atmakta [t(3760) =57.393; p<.05]; daha az kÕrmÕ]Õ kart [t(3760) =8.956; p<.05] ve penaltÕ cezasÕ [t(3760) =9.245; p<.05] almaktadÕr.

Tablo 4.8’e göre, deplasman takÕmlarÕQÕn galip geldi÷i maçlarda bütün de÷Lúkenler için ev sahibi ve deplasman olmaya göre anlamlÕ farklar bulunmuútur (p<.05). Buna göre, deplasman takÕmlarÕQÕn galip geldi÷i maçlarda; deplasman takÕmlarÕ ev sahibi takÕmlarÕna kÕyasla daha fazla gol atmakta [t(2148) =38.970; p<.05], daha az kÕrmÕ]Õ kart [t(2148) =4.924; p<.05] ve penaltÕ cezasÕ [t(2148) =3.767; p<.05] almakta, ancak daha fazla sarÕ kart [t(2148) =3.301; p<.05] görmektedirler. 33

Tablo 4.8 Maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri.

Maç Sonucu De÷Lúkenler TakÕm Ort. Ss t p

Ev Sahibi 2.53 1.236 57.393 .000* AtÕlan Gol Ev sahibi Deplasman .62 .744 takÕmlarÕQÕn Ev Sahibi 1.92 1.330 2.476 .679 SarÕ Kart galip geldi÷i Deplasman 2.03 1.357 maçlar Ev Sahibi .08 .282 8.956 .000* .ÕrmÕ]Õ Kart (N= 1881, Deplasman .19 .458 SD= 3760) PenaltÕ Ev Sahibi .06 .244 9.245 .000* CezasÕ Deplasman .16 .403 Ev Sahibi .68 .778 38.970 .000* AtÕlan Gol Deplasman Deplasman 2.39 1.203 takÕmlarÕQÕn Ev Sahibi 1.88 1.222 3.301 .011* SarÕ Kart galip geldi÷i Deplasman 2.06 1.337 maçlar Ev Sahibi .18 .463 4.924 .000* .ÕrmÕ]Õ Kart (N= 1075, Deplasman .10 .311 SD= 2148) PenaltÕ Ev Sahibi .13 .357 3.767 .000*

CezasÕ Deplasman .08 .280 Ev Sahibi .95 .843 .000 1.000 AtÕlan Gol Deplasman .95 .843 Berabere Ev Sahibi 1.91 1.287 3.435 .220 SarÕ Kart biten maçlar Deplasman 2.12 1.358 (N= 930, Ev Sahibi .12 .361 1.136 .032* .ÕrmÕ]Õ Kart SD= 1858) Deplasman .14 .374 PenaltÕ CezasÕ Ev Sahibi .07 .254 1.629 .001* Deplasman .09 .286

Berabere biten maçlarda, Tablo 4.8’e bakÕldÕ÷Õnda, ev sahibi ve deplasman olmaya göre kÕrmÕ]Õ kart [t(1858) =1.136; p<.05] ve penaltÕ [t (1858) =1.629; p<.05] cezalarÕnda anlamlÕ farklar bulunmuútur. Buna göre, berabere biten maçlarda 34 deplasman takÕmlarÕ daha fazla kÕrmÕ]Õ kart görmekte ve daha fazla penaltÕ cezasÕ almaktadÕr (p<.05). Öte yandan, atÕlan gol [t(1858) =.000; p>05] ve sarÕ kart [t(1858) =3.435; p>05] sayÕlarÕ açÕVÕndan ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark bulunamamÕúWÕr.

1.2- Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynanmÕú olan bütün maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕQÕn ev sahibi galibiyet ve deplasman galibiyetlerini yordama üzerine anlamlÕ bir etkisi olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin maç sonucunu yordama üzerine etkisinin analiz edildi÷i ikili lojistik regresyon sonuçlarÕ Tablo 4.9’da verilmiútir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, modelin içerisinde ev sahibi sarÕ kart (Wald =.752; p>.05) ve deplasman sarÕ kart (Wald =.109; p>.05) de÷Lúkenleri dÕúÕndaki bütün de÷Lúkenlerin ba÷ÕmlÕ de÷Lúkeni anlamlÕ bir úekilde yordadÕ÷Õ görülmektedir.

Tablo 4.9 Ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin de÷Lúkenlerin maç sonucu üzerindeki etkisine ait Wald ve B de÷erleri (*p<.05).

OlasÕOÕk De÷Lúkenler B Ss Wald OranÕ Ev Sahibi SarÕ Kart -.027 .031 .752 .973 Ev Sahibi KÕrmÕ]Õ Kart .833 .116 51.573 2.299* Ev sahibi PenaltÕ .827 .135 37.577 2.286* Deplasman SarÕ Kart .010 .03 0.109 1.010 Deplasman KÕrmÕ]Õ Kart -.669 .113 34.983 .512* Deplasman PenaltÕ -.746 .127 34.447 .474*

Bu modele göre, di÷er bütün de÷Lúkenler sabit kalmak úartÕyla, deplasman takÕPÕQÕn galip gelme olasÕOÕk oranÕQÕ ev sahibi kÕrmÕ]Õ kart sayÕVÕndaki bir birimlik artÕú 2.299 kat (Wald =51.573; p<.05); ev sahibi penaltÕ sayÕVÕndaki bir birimlik artÕú ise 2,286 kat (Wald =37.577; p<.05) arttÕrmaktadÕr. Öte yandan, deplasman kÕrmÕ]Õ 35 kart (Wald =34.983; p<.05) ve penaltÕ sayÕlarÕndaki (Wald =34.447; p<.05) bir birimlik artÕú ise deplasman takÕPÕQÕn ma÷lup olma olasÕOÕk oranÕQÕ, bir baúka deyiúle de ev sahibi takÕPÕQÕn galip gelme olasÕOÕk oranÕQÕ iki kat artÕrmaktadÕr. 36

økinci grup denencelerde daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi olma avantajÕ incelenmiútir.

2.0- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca kendi aralarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin kÕyaslandÕ÷Õ t testi sonuçlarÕ Tablo 4.10’da verilmiútir. Tablo 4.10’a göre, dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre kÕrmÕ]Õ kart [t(304) = 1.770; p<.05] ve penaltÕ cezalarÕnda [t(304) = 1.359; p<.05] anlamlÕ farklar bulunmuútur. Öte yandan, atÕlan gol [t(304) = 3.711; p>.05] ve sarÕ kartlar [t(304) = 1.965; p>05] açÕVÕndan anlamlÕ fark bulunamamÕúWÕr. Buna göre, her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn13 sezon boyunca kendi aralarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi takÕmlar deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha az kÕrmÕ]Õ kart görmekte ve penaltÕ cezasÕ almaktadÕr (p<.05), ancak ev sahibi takÕmlarla deplasman takÕmlarÕ arasÕnda atÕlan goller ve alÕnan sarÕ kart cezalarÕ açÕVÕndan anlamlÕ bir fark bulunamamÕúWÕr (p>.05). 37

Tablo 4.10 Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri (N= 153, SD= 304).

De÷Lúkenler TakÕm Ort. SS t p

AtÕlan Gol Ev Sahibi 1.63 1.208 3.711 .162 Deplasman 1.14 1.101 Sari Kart Ev Sahibi 2.18 1.558 -1.965 .858 Deplasman 2.53 1.526 .ÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi .18 .415 -1.770 .001* Deplasman .28 .601 PenaltÕ Cezasi Ev Sahibi .08 .293 -1.359 .007* Deplasman .13 .375

2.1- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca kendi aralarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik durumlarÕna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Maç sonucuna göre ev sahibi takÕmlarÕ ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin kendi içerisinde kÕyaslandÕ÷Õ ANOVA sonuçlarÕ Tablo 4.11’de verilmiútir. Tablo 4.11’e bakÕldÕ÷Õnda, dört takÕPÕn 13 sezon boyunca kendi aralarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi gol [F(2, 150)= 41.040; p<.05, eta:.353], deplasman gol [F(2, 150)= 46.050; p<.05, eta:.380] ve ev sahibi sarÕ kart sayÕlarÕnda [F(2, 150)= 3.607; p<.05, eta:.004] maç sonucuna göre anlamlÕ farklar bulunmuútur. Öte yandan, ev sahibi kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ, ayrÕca deplasman sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕnda maç sonucuna göre anlamlÕ farklar bulunamamÕúWÕr (p>.05). FarklarÕn hangi durumlara göre anlamlÕOÕk gösterdi÷ini bulabilmek için post-hoc analizi uygulamÕúWÕr. 38

Tablo 4.11 Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕQÕn gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕna iliúkin F, p ve eta de÷erleri (SD =2, 150).

De÷Lúkenler Maç Sonucu N Ort. SS F p eta

Ev Sahibi Gol Ev Sahibi Galip 78 2.32 1.087 41.040 .000* .353 Deplasman Galip 42 .76 .790 Beraberlik 33 1.09 .914 Toplam 153 1.63 1.208 Deplasman Gol Ev Sahibi Galip 78 .59 .746 46.050 .000* .380 Deplasman Galip 42 2.19 1.042 Beraberlik 33 1.09 .914 Toplam 153 1.14 1.101 Ev Sahibi Sari Kart Ev Sahibi Galip 78 2.50 1.657 3.607 .030* .004 Deplasman Galip 42 1.95 1.268 Beraberlik 33 1.73 1.526 Toplam 153 2.18 1.558 Ev Sahibi KÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi Galip 78 .13 .336 1.112 .332 .014 Deplasman Galip 42 .24 .484 Beraberlik 33 .21 .485 Toplam 153 .18 .415 Ev Sahibi PenaltÕ Ev Sahibi Galip 78 .04 .194 2.751 .067 .035 Deplasman Galip 42 .17 .437 Beraberlik 33 .06 .242 Toplam 153 .08 .293 Deplasman Sari Kart Ev Sahibi Galip 78 2.40 1.590 .592 .555 .007 Deplasman Galip 42 2.67 1.525 Beraberlik 33 2.67 1.384 Toplam 153 2.53 1.526 Deplasman KÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi Galip 78 .37 .705 1.835 .163 .023 Deplasman Galip 42 .19 .455 Beraberlik 33 .18 .465 Toplam 153 .28 .601 Deplasman PenaltÕ Ev Sahibi Galip 78 .17 .439 .892 .412 .011 Deplasman Galip 42 .07 .261 Beraberlik 33 .12 .331 Toplam 153 .13 .375 39

Maç sonucuna göre yapÕlmÕú olan Tukey Post-Hoc analizinin sonuçlarÕna göre, ev sahibi takÕmlarÕ galip geldikleri maçlarda ma÷lup olduklarÕ maçlara kÕyasla anlamlÕ bir úekilde daha fazla gol atmakta, berabere bitirdikleri maçlara kÕyasla ise anlamlÕ bir úekilde hem daha fazla gol atmakta hem de daha fazla sarÕ kart cezasÕ almaktadÕr (p<.05). Öte yandan, deplasman takÕmlarÕ, galip geldikleri maçlarda ma÷lup ve berabere bitirdikleri maçlara kÕyasla daha fazla gol atmakta; bunun yanÕnda, berabere bitirdikleri maçlarda ise ma÷lup olduklarÕ maçlara kÕyasla daha fazla, galip geldikleri maçlara kÕyasla ise daha az gol atmaktadÕr (p<.05).

Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin birbirleriyle kÕyaslandÕ÷Õ t testleri sonuçlarÕ Tablo 4.12’de verilmiútir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, ev sahibinin galip geldi÷i maçlarda sarÕ kart [t(154) =.394; p>.05] dÕúÕndaki bütün de÷Lúkenlerde ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan anlamlÕ farklar bulunmuútur. Buna göre, ev sahibi takÕmlarÕn galip gelmesi durumunda, ev sahibi takÕmlarÕ daha fazla gol atmakta [t(154) =11.593; p<.05], daha az kÕrmÕ]Õ kart [t (154) =2.755; p<.05] ve penaltÕ cezasÕ [t (154) =2.360; p<.05] almaktadÕr.

Tablo 4.12’ye göre, deplasman takÕmlarÕQÕn galip gelmesi durumunda yalnÕzca penaltÕ cezalarÕ [t(82) =1.213; p<.05] arasÕnda anlamlÕ bir fark bulunmuútur; ev sahibi takÕmlarÕ deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha fazla penaltÕ cezasÕ almaktadÕr. Öte yandan, deplasman takÕmlarÕ galip gelmesine karúÕn, ev sahibi takÕmlarÕ ile aralarÕnda attÕklarÕ gol [t(82) =7.081; p>05], gördükleri sarÕ kart [t(82) =2.334; p>05] ve kÕrmÕ]Õ kart [t(82) =.465; p>05] cezalarÕ açÕVÕndan anlamlÕ fark bulunamamÕúWÕr.

Tablo 4.12’ye göre; dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ ve berabere biten maçlarda ise ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan hiçbir de÷Lúkende anlamlÕ bir fark bulunamamÕúWÕr (p>.05). Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, berabere biten maçlarda; ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol [t(64) =.000; p>05], sarÕ kart [t(64) =.000; p>05], kÕrmÕ]Õ kart [t (64) =.259; p>05] ve penaltÕ sayÕlarÕ [t(64) =.848; p>.05] arasÕnda anlamlÕ bir fark yoktur. 40

Tablo 4.12 Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri.

Maç Sonucu De÷Lúkenler TakÕm Ort. Ss t p

Ev Sahibi 2.32 1,087 11,593 .008* AtÕlan Gol Ev sahibi Deplasman .59 ,746 takÕmlarÕQÕn Ev Sahibi 2.50 1.657 .394 .805 SarÕ Kart galip geldi÷i Deplasman 2.40 1.590 maçlar Ev Sahibi .13 .336 -2.755 .000* .ÕrmÕ]Õ Kart (N= 78, Deplasman .37 .705 SD= 154) PenaltÕ Ev Sahibi .04 .194 -2.360 .000* CezasÕ Deplasman .17 .439 Ev Sahibi .76 .790 -7.081 .290 AtÕlan Gol Deplasman Deplasman 2.19 1.042 takÕmlarÕQÕn Ev Sahibi 1.95 1.268 -2.334 .204 SarÕ Kart galip geldi÷i Deplasman 2.67 1.525 maçlar Ev Sahibi .24 .484 .465 .407 .ÕrmÕ]Õ Kart (N= 42, Deplasman .19 .455 SD= 82) PenaltÕ Ev Sahibi .17 .437 1.213 .014* CezasÕ Deplasman .07 .261

Ev Sahibi 1.09 .914 .000 1.000 AtÕlan Gol Deplasman 1.09 .914 Berabere Ev Sahibi 1.73 1.526 -2.619 .572 SarÕ Kart biten maçlar Deplasman 2.67 1.384 (N= 33. Ev Sahibi .21 .485 .259 .644 .ÕrmÕ]Õ Kart SD= 64) Deplasman .18 .465 PenaltÕ CezasÕ Ev Sahibi .06 .242 -.848 .088 Deplasman .12 .331 41

2.2- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca kendi aralarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕQÕn ev sahibi galibiyet ve deplasman galibiyetlerini yordama üzerine anlamlÕ bir etkisi olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin maç sonucunu yordama üzerine etkisinin analiz edildi÷i ikili lojistik regresyon sonuçlarÕ Tablo 4.13’de verilmiútir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, modelin içerisinde ev sahibi sarÕ kart (Wald=5.211. p<.05) dÕúÕndaki hiçbir ba÷ÕmsÕz de÷Lúkenin ba÷ÕmlÕ de÷Lúken olan ev sahibi ve deplasman galibiyetleri açÕVÕndan maç sonucunu anlamlÕ bir úekilde yordayamadÕ÷Õ görülmektedir. Ev sahibi penaltÕ de÷Lúkeninin modeldeki etkisi yüksek gözükmesine ra÷men, bu etki model açÕVÕndan istatistiksel olarak anlamlÕ bulunamamÕúWÕr (Wald=3.833, p>.05).

Tablo 4.13 Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin de÷Lúkenlerin maç sonucu üzerindeki etkisine ait Wald ve B de÷erleri (*p<.05).

OlasÕOÕk De÷Lúkenler B Ss Wald OranÕ Ev Sahibi SarÕ Kart -.343 .150 5.211 .709* Ev Sahibi KÕrmÕ]Õ Kart .606 .502 1.454 1.833 Ev sahibi PenaltÕ 1.441 .736 3.833 4.226 Deplasman SarÕ Kart .094 .132 .501 1.098 Deplasman KÕrmÕ]Õ Kart -.486 .413 1.388 .615 Deplasman PenaltÕ -.787 .680 1.341 .455

Modele göre, di÷er bütün de÷Lúkenler sabit kalmak úartÕyla, 13 sezon boyunca dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi takÕPÕQÕn sarÕ kart 42 de÷Lúkenindeki bir birimlik artÕú, deplasman takÕPÕQÕn galip gelme olasÕOÕk oranÕQÕ .709 kat azaltmaktadÕr (p<.05). Bir baúka deyiúle, ev sahibi takÕPÕQÕn aldÕ÷Õ her bir sarÕ kart cezasÕ ev sahibi takÕPÕQÕn galip gelme olasÕOÕk oranÕQÕ 1.4 kat arttÕrmaktadÕr. Öte yandan, ev sahibi penaltÕ sayÕVÕndaki bir birimlik artÕú deplasman galip gelme olasÕOÕk oranÕQÕ 4.2 kat arttÕrmasÕna ra÷men, bu de÷Lúken istatistiksel olarak anlamlÕ bir etkiye sahip de÷ildir (p>.05). 43

Üçüncü grup denencelerde, dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlar hariç olmak üzere, yalnÕzca di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlardaki ev sahibi olma avantajÕ incelenmiútir.

3.0- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca di÷er takÕmlarla oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Tablo 4.14 Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri (N =1413, SD =2824).

De÷Lúkenler TakÕm Ort. SS t p

AtÕlan Gol Ev Sahibi 1.69 1.434 7.191 .000* Deplasman 1.33 1.265 Sari Kart Ev Sahibi 1.80 1.245 -4.575 .140 Deplasman 2.03 1.351 .ÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi .10 .339 -3.119 .000* Deplasman .14 .384 PenaltÕ Cezasi Ev Sahibi .09 .293 -1.882 .000* Deplasman .12 .345

Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait bütün de÷Lúkenlerin kÕyaslandÕ÷Õ t testi sonuçlarÕ Tablo 4.14’de verilmiútir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre atÕlan gol [t (2824) =7.191, p<.05], kÕrmÕ]Õ kart [t (2824) =3.119, p<.05] ve penaltÕ cezalarÕnda [t (2824) =1.882, p<.05] anlamlÕ farklar bulunmuútur. Öte yandan, ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ arasÕnda sarÕ kart cezalarÕ [t (2824) =4.575, p>.05] açÕVÕndan 44 anlamlÕ bir fark bulunamamÕúWÕr. Buna göre, dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda ev sahibi takÕmlar daha fazla gol atmakta, daha az kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezasÕ almaktadÕr (p<.05).

3.1- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca di÷er takÕmlarla oynadÕklarÕ maçlarda dört takÕm ile di÷er takÕmlar arasÕnda ev sahibi maçlar ve deplasman maçlarÕnda atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Ev sahibi ve deplasman maçlarÕQÕn dört takÕm ve di÷er takÕmlar açÕVÕndan NÕyaslandÕ÷Õ t testlerinin sonuçlarÕ Tablo 4.15’de verilmektedir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, takÕmlarÕn ev sahibi olmasÕ durumunda, dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda, dört takÕm ile di÷er takÕmlar arasÕnda kÕrmÕ]Õ kart [t (1411) =.194, p>05] dÕúÕndaki bütün de÷Lúkenlerde anlamlÕ farklar bulundu÷u görülmektedir. Buna göre, dört takÕm ve di÷er takÕmlar arasÕndaki ev sahibi maçlarÕnda dört takÕm di÷er takÕmlara kÕyasla daha fazla gol atmakta [t (1411) = 18.154, p<05] daha az sarÕ kart [t (1411) = 4.560, p<05] ve penaltÕ cezasÕ [t (1411) = 2.431, p<05] almaktadÕr.

Tablo 4.15’e göre, deplasman takÕPÕ olma durumunda dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda dört takÕm ve di÷er takÕmlar arasÕnda bütün de÷Lúkenlerde anlamlÕ farklar bulunmuútur (p<.05). Deplasmanda oynanan maçlarda dört takÕm di÷er takÕmlara kÕyasla büyük bir üstünlük kurmakta ve daha fazla gol atmakta [t (1411) = 15,000, p<05], daha az sarÕ kart [t (1411) = 5.973, p<05], daha az NÕrmÕ]Õ kart [t (1411) = 1.773, p<05] ve penaltÕ cezasÕ [t (1411) = 3.552, p<05] almaktadÕr. 45

Tablo 4.15 Dört takÕm ve di÷er takÕmlar açÕVÕndan ev sahibi ve deplasman maçlarÕna göre gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri.

Saha De÷Lúkenler TakÕmlar N Ort. Ss t p

4 takÕm 694 2.33 1.511 18.154 .000* AtÕlan Gol Di÷er takÕmlar 719 1.08 1.036 4 takÕm 694 1.65 1.262 -4.560 .035* SarÕ Kart Ev sahibi Di÷er takÕmlar 719 1.95 1.211 (SD= 1411) 4 takÕm 694 .10 .366 .194 .627 .ÕrmÕ]Õ Kart Di÷er takÕmlar 719 .10 .310 PenaltÕ 4 takÕm 694 .07 .261 -2.431 .000* CezasÕ Di÷er takÕmlar 719 .11 .319 4 takÕm 719 1.79 1.374 15.000 .000* AtÕlan Gol Di÷er takÕmlar 694 .85 .926 4 takÕm 719 1.82 1.229 -5.973 .000* SarÕ Kart Deplasman Di÷er takÕmlar 694 2.24 1.436 (SD= 1411) 4 takÕm 719 .12 .354 -1.773 .000* .ÕrmÕ]Õ Kart Di÷er takÕmlar 694 .16 .411 PenaltÕ 4 takÕm 719 .08 .291 -3.552 .000* CezasÕ Di÷er takÕmlar 694 .15 .391

3.2- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca di÷er takÕmlarla oynadÕklarÕ maçlarda galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik durumlarÕna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark var olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Daha önce úampiyon olmuú dört takÕPÕn di÷er takÕmlar ile yaptÕ÷Õ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi takÕmlarÕ ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin kendi içerisinde kÕyaslandÕ÷Õ ANOVA sonuçlarÕ Tablo 4.16’da verilmiútir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, 13 sezon boyunca dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda ev sahibi sarÕ kart [F(2, 1410)= 2.811; p>.05, eta:.003] ve deplasman sarÕ kart [F(2, 46

1410)= ,682; p>.05, eta:.000] dÕúÕndaki bütün de÷Lúkenlerde maç sonucuna göre anlamlÕ farklar bulunmuútur.

Tablo 4.16’da, maç sonucuna göre, ev sahibi takÕmlarÕQÕn attÕklarÕ gol [F(2,1410)= 557.075; p<05, eta:.441], gördükleri kÕrmÕ]Õ kart [F(2,1410)= 4.448; p<05, eta:.006] ve penaltÕ cezalarÕnda [F(2,1410)= 6.358; p<05, eta:.008] anlamlÕ farklar bulunmuútur; bunun yanÕnda deplasman takÕmlarÕQÕn ise attÕklarÕ gol [F(2,1410)= 531.946; p<05, eta:.430], gördükleri kÕrmÕ]Õ kart [F(2,1410)= 8.394; p<05, eta:.011] ve penaltÕ cezalarÕnda [F(2,1410)= 7.068; p<05, eta:.009] anlamlÕ farklar bulunmuútur. Bu farkÕn hangi durumlara göre anlamlÕOÕk gösterdi÷ini ortaya oÕkartabilmek için verilere Tukey post-hoc analizi uygulamÕúWÕr. 47

Tablo 4.16 Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕQÕn gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕna iliúkin F, p ve eta de÷erleri (SD =2, 1410).

De÷Lúkenler Maç Sonucu N Ort. SS F p eta

Ev Sahibi Gol Ev Sahibi Galip 655 2.71 1.304 557.075 .000* .441 Deplasman Galip 461 .67 .807 Beraberlik 297 1.04 .845 Toplam 1413 1.69 1.434 Deplasman Gol Ev Sahibi Galip 655 .63 .734 531.946 .000* .430 Deplasman Galip 461 2.50 1.256 Beraberlik 297 1.04 .845 Toplam 1413 1.33 1.265 Ev Sahibi Sari Kart Ev Sahibi Galip 655 1.72 1.293 2.811 .060 .003 Deplasman Galip 461 1.89 1.175 Beraberlik 297 1.86 1.234 Toplam 1413 1.80 1.245 Ev Sahibi KÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi Galip 655 .07 .273 4.448 .012* .006 Deplasman Galip 461 .12 .401 Beraberlik 297 .12 .360 Toplam 1413 .10 .339 Ev Sahibi PenaltÕ Ev Sahibi Galip 655 .07 .258 6.358 .002* .008 Deplasman Galip 461 .13 .346 Beraberlik 297 .08 .268 Toplam 1413 .09 .293 Deplasman Sari Kart Ev Sahibi Galip 655 2.06 1.386 .682 .506 .000 Deplasman Galip 461 1.97 1.281 Beraberlik 297 2.05 1,381 Toplam 1413 2.03 1.351 Deplasman KÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi Galip 655 .18 .442 8.394 .000* .011 Deplasman Galip 461 .09 .292 Beraberlik 297 .13 .358 Toplam 1413 .14 .384 Deplasman PenaltÕ Ev Sahibi Galip 655 .15 .394 7.068 .001* .009 Deplasman Galip 461 .07 .274 Beraberlik 297 .11 .321 48

Toplam 1413 .12 .345

Tukey Post-Hoc analizi sonuçlarÕna göre, ev sahibi takÕmlarÕn galip geldi÷i maçlarda berabere ya da ma÷lup olduklarÕ maçlara kÕyasla anlamlÕ úekilde daha fazla gol attÕklarÕ; ma÷lup olduklarÕ maçlara kÕyasla ise daha az kÕrmÕ]Õ kart cezasÕ ve penaltÕ cezasÕ aldÕklarÕ bulunmuútur (p<05). Deplasman takÕmlarÕQÕn ise, ev sahibi takÕmlarÕyla paralel úekilde, galip geldikleri maçlarda hem berabere hem de ma÷lup olduklarÕ maçlara kÕyasla daha fazla gol attÕklarÕ; ancak ma÷lup olduklarÕ maçlara NÕyasla hem daha az kÕrmÕ]Õ kart cezasÕ hem de daha az penaltÕ cezasÕ aldÕklarÕ bulunmuútur (p<05).

Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin birbirleriyle kÕyaslandÕ÷Õ t testleri sonuçlarÕ Tablo 4.17’de verilmiútir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, dört takÕPÕn 13 sezon boyunca di÷er takÕmlarla yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi takÕPÕQÕn kazanmasÕ durumunda; ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan sarÕ kart cezalarÕ [t(1308) =4.575; p>.05] dÕúÕndaki bütün de÷Lúkenlerde anlamlÕ fark bulunmuútur. Buna göre, ev sahibi takÕmlarÕQÕn kazandÕ÷Õ maçlarda; ev sahibi takÕmlarÕ deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha fazla gol atmakta [t (1308) =35.499; p<.05], daha az kÕrmÕ]Õ kart [t(1308) =5.561; p<.05] ve penaltÕ cezasÕ [t(1308) =4.233; p<.05] almaktadÕr.

Deplasman takÕmlarÕQÕn kazanmasÕ durumunda; ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan sarÕ kart cezalarÕ [t(920)=,965; p>.05] dÕúÕnda bütün de÷Lúkenlerde anlamlÕ fark bulunmuútur. Buna göre, deplasman takÕmlarÕQÕn kazandÕ÷Õ maçlarda; ev sahibi takÕmlarÕ deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha az gol atmakta [t(920) =26.274; p<.05], daha fazla kÕrmÕ]Õ kart [t(920) =1.501; p<.05] ve penaltÕ cezasÕ [t(920) =2.955; p<.05] görmektedir.

Berabere biten maçlarda ise ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan penaltÕ cezalarÕ [t(592)=1.249; p<.05] dÕúÕnda hiçbir de÷Lúkende anlamlÕ fark bulunamamÕúWÕr. Ev sahibi takÕmlarÕ deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha az penaltÕ cezasÕ almaktadÕr (p<.05). Ancak, atÕlan gol [t(592) =.000; p>.05], sarÕ kart [t(592) 49

=1.817; p>.05] ve kÕrmÕ]Õ kart cezalarÕ [t(592) =.229; p>.05] arasÕnda anlamlÕ fark bulunamamÕúWÕr. Tablo 4.17 Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri.

Maç Sonucu De÷Lúkenler TakÕm Ort. Ss t p

Ev Sahibi 2.71 1.304 35.499 .000* AtÕlan Gol Ev sahibi Deplasman .63 .734 takÕmlarÕQÕn Ev Sahibi 1.72 1.293 4.575 .772 SarÕ Kart galip geldi÷i Deplasman 2.06 1.386 maçlar Ev Sahibi .07 .273 5.561 .000* .ÕrmÕ]Õ Kart (N= 655, Deplasman .18 .442 SD= 1308) PenaltÕ Ev Sahibi .07 .258 4.233 .000* CezasÕ Deplasman .15 .394 Ev Sahibi .67 .807 -26.274 .000* AtÕlan Gol Deplasman Deplasman 2.50 1.256 takÕmlarÕQÕn Ev Sahibi 1.89 1.175 -.965 .052 SarÕ Kart galip geldi÷i Deplasman 1.97 1.281 maçlar Ev Sahibi .12 .401 1.501 .003* .ÕrmÕ]Õ Kart (N= 461. Deplasman .09 .292 SD= 920) PenaltÕ Ev Sahibi .13 .346 2.955 .000* CezasÕ Deplasman .07 .274 Ev Sahibi 1.04 .845 .000 1.000 AtÕlan Gol Deplasman 1.04 .845 Berabere Ev Sahibi 1.86 1.234 -1.817 .202 SarÕ Kart biten maçlar Deplasman 2.05 1.381 (N= 297, Ev Sahibi .12 .360 -.229 .686 .ÕrmÕ]Õ Kart SD= 592) Deplasman .13 .358 PenaltÕ CezasÕ Ev Sahibi .08 .268 -1.249 .012* Deplasman .11 .321 50

3.3- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca di÷er takÕmlarla oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕQÕn ev sahibi galibiyet ve deplasman galibiyetlerini yordama üzerine anlamlÕ bir etkisi olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin maç sonucunu yordama üzerine etkisinin analiz edildi÷i ikili lojistik regresyon sonuçlarÕ Tablo 4.18’de gösterilmektedir.

Tablo 4.18 Dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin de÷Lúkenlerin maç sonucu üzerindeki etkisine ait Wald ve B de÷erleri (*p<.05).

OlasÕOÕk De÷Lúkenler B Ss Wald OranÕ Ev Sahibi SarÕ Kart .142 .051 7.705 1.153* Ev Sahibi KÕrmÕ]Õ Kart .600 .205 8.561 1.823* Ev sahibi PenaltÕ .696 .211 10.864 2.006* Deplasman SarÕ Kart -.077 .048 2.575 .926 Deplasman KÕrmÕ]Õ Kart -.766 .189 16.409 .465* Deplasman PenaltÕ -.713 .204 12.202 .490*

Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, modelin içerisinde deplasman sarÕ kart (Wald=.926; p>.05) dÕúÕndaki bütün ba÷ÕmsÕz de÷Lúkenlerin ba÷ÕmlÕ de÷Lúken olan ev sahibi ve deplasman galibiyetleri açÕVÕndan maç sonucunu anlamlÕ bir úekilde yordadÕ÷Õ görülmektedir. Modele göre, di÷er bütün de÷Lúkenler sabit kalmak úartÕyla, 13 sezon boyunca dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi takÕPÕn sarÕ kart de÷Lúkenindeki bir birimlik artÕú, deplasman takÕPÕQÕn galip gelme olasÕOÕk oranÕQÕ 1.153 kat (Wald=7.705; p<.05), ev sahibi kÕrmÕ]Õ karttaki bir birimlik artÕú 1.823 kat 51

(Wald=8.561; p<.05), ev sahibi penaltÕ sayÕVÕndaki bir birimlik artÕú ise 2.006 kat (Wald=10.864; p<.05) arttÕrmaktadÕr.

Öte yandan, deplasman takÕPÕQÕn kÕrmÕ]Õ kartÕndaki bir birimlik artÕú galip gelme olasÕOÕk oranÕQÕ 2.15 kat (Wald=16.409; p<.05); penaltÕ sayÕVÕndaki bir birimlik artÕú ise 2.04 kat (Wald=12.202; p<.05) azaltmaktadÕr. 52

Dördüncü grup denencelerde her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕm haricindeki di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlara ait ev sahibi olma avantajÕ incelenmiútir.

4.0- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕm haricindeki di÷er takÕmlarÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996– 2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Tablo 4.19 Di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri (N= 2320, SD =4638).

De÷Lúkenler TakÕm Ort. SS t p

AtÕlan Gol Ev Sahibi 1.61 1.307 14.018 .000* Deplasman 1.10 1.133 Sari Kart Ev Sahibi 1.95 1.294 -2.536 .159 Deplasman 2.04 1.335 .ÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi .13 .370 -2.327 .000* Deplasman .15 .399 PenaltÕ Cezasi Ev Sahibi .07 .277 -5.220 .000* Deplasman .12 .349

Di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait bütün de÷Lúkenlerin kÕyaslandÕ÷Õ t testi sonuçlarÕ Tablo 4.19’da verilmiútir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, sarÕ kart [t(2320) = 2.536; p>05] dÕúÕndaki bütün de÷Lúkenlerde ev sahibi ve deplasman takÕPÕ olmaya göre anlamlÕ bir fark oldu÷u görülmektedir. Buna göre, ev sahibi takÕmlarÕ deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha 53

fazla gol atmakta [t(2320) =14.018, p<.05], daha az kÕrmÕ]Õ kart [t(2320) =2.327; p<.05] ve penaltÕ cezasÕ [t(2320) =5.220; p<.05] almaktadÕr.

4.1- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕm haricindeki di÷er takÕmlarÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996– 2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynadÕklarÕ maçlarda galibiyet, ma÷lubiyet ve beraberlik durumlarÕna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi takÕmlarÕ ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin kendi içerisinde NÕyaslandÕ÷Õ ANOVA sonuçlarÕ Tablo 4.20’de verilmektedir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, ev sahibi sarÕ kart [F(2, 2317)= 2.020; p>05, eta:,002] ve deplasman sarÕ kart [F(2, 2317)= 2.470; p>05, eta:,002] de÷Lúkenleri dÕúÕndaki di÷er bütün de÷Lúkenlerde maç sonucuna göre anlamlÕ farklar bulundu÷u görülmektedir. Buna göre, ev sahibi takÕmlarÕn attÕklarÕ gol [F(2, 2317)= 772,996; p<05, eta:.400], gördükleri kÕrmÕ]Õ kart [F(2, 2317)= 28.304; p<05, eta:.023] ve penaltÕ cezalarÕ [F(2, 2317)= 14.189; p<05, eta:,012] arasÕnda; deplasman takÕmlarÕQÕn da gol [F(2, 2317)= 718.207; p<05, eta:.382], kÕrmÕ]Õ kart [F(2, 2317)= 9.250; p<05, eta:,007] ve penaltÕ cezalarÕ [F(2, 2317)= 18.107; p<05, eta:.015] arasÕnda maç sonucuna göre anlamlÕ farklar bulunmuútur. Bu farkÕn hangi durumlara göre anlamlÕOÕk gösterdi÷ini bulabilmek için verilere Tukey post-hoc analizi uygulamÕúWÕr. 54

Tablo 4.20 Di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕQÕn gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕna iliúkin F, p ve eta de÷erleri (SD =2, 2317).

De÷Lúkenler Maç Sonucu N Ort. SS F p eta

Ev Sahibi Gol Ev Sahibi Galip 2.44 2.44 2.44 772.996 .000* .400 Deplasman Galip .69 .69 .69 Beraberlik .89 .89 .89 Toplam 1.61 1.61 1.61 Deplasman Gol Ev Sahibi Galip .61 .61 .61 718.207 .000* .382 Deplasman Galip 2.31 2.31 2.31 Beraberlik .89 .89 .89 Toplam 1.10 1.10 1.10 Ev Sahibi Sari Kart Ev Sahibi Galip 1.99 1.99 1.99 2.020 .133 .002 Deplasman Galip 1.86 1.86 1.86 Beraberlik 1.94 1.94 1.94 Toplam 1.95 1.95 1.95 Ev Sahibi KÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi Galip .09 .09 .09 28.324 .000* .023 Deplasman Galip .23 .23 .23 Beraberlik .12 .12 .12 Toplam .13 .13 .13 Ev Sahibi PenaltÕ Ev Sahibi Galip .05 .05 .05 14.189 .000* .012 Deplasman Galip .13 .13 .13 Beraberlik .06 .06 .06 Toplam .07 .07 .07 Deplasman Sari Kart Ev Sahibi Galip 1.98 1.98 1.98 2.470 .085 .002 Deplasman Galip 2.09 2.09 2.09 Beraberlik 2.12 2.12 2.12 Toplam 2.04 2.04 2.04 Deplasman KÕrmÕ]Õ Kart Ev Sahibi Galip .19 .19 .19 9.250 .000* .007 Deplasman Galip .10 .10 .10 Beraberlik .15 .15 .15 Toplam .15 .15 .15 Deplasman PenaltÕ Ev Sahibi Galip .17 .17 .17 18.107 .000* .015 Deplasman Galip .09 .09 .09 Beraberlik .08 .08 .08 Toplam .12 .12 .12 55

Post-hoc analizinin sonuçlarÕna göre, ev sahibi takÕmlarÕ galip geldiklerinde ma÷lup ve berabere bitirdikleri maçlara kÕyasla, ayrÕca berabere bitirdikleri maçlarda ma÷lup olduklarÕ maçlara kÕyasla daha fazla gol atmaktadÕrlar (p<.05). AyrÕca, galip geldikleri ve berabere bitirdikleri maçlarda ma÷lup olduklarÕ maçlara kÕyasla daha az penaltÕ ve kÕrmÕ]Õ kart cezasÕ almaktadÕrlar (p<.05). Deplasman takÕmlarÕ ise galip geldikleri ve berabere bitirdikleri maçlarda, yenildikleri maçlara kÕyasla daha fazla gol atmakta, ayrÕca daha az kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezasÕ almaktadÕr (p<.05), ancak beraberlikle ma÷lubiyet arasÕnda kart cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark bulunamamÕúWÕr (p>.05).

Dört takÕm dÕúÕndaki di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda, maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin birbirleriyle NÕyaslandÕ÷Õ t testleri sonuçlarÕ Tablo 4.21’de verilmektedir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, ev sahibi takÕmlarÕn galip geldi÷i maçlarda; deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha fazla gol attÕ÷Õ [t (2294) =43,885. p<05], daha az kÕrmÕ]Õ kart [t (2294) =6.505, p<05] ve penaltÕ cezasÕ [t (2294) =8.016, p<05] aldÕ÷Õ görülmektedir. Ev sahibi takÕmlarÕ deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha fazla sarÕ kart almÕú olmalarÕna ra÷men, bu fark anlamlÕ bulunamamÕúWÕr [t (2294) =.159, p>05].

Tablo 4.21’e göre, deplasman takÕmlarÕQÕn galip gelmesi durumunda; deplasman takÕmlarÕQÕn daha fazla gol [t (1142) =27.991, p<05] attÕklarÕ, daha az kÕrmÕ]Õ kart [t (1142) =5.097, p<05] ve penaltÕ cezasÕ [t (1142) =2.185, p<05] aldÕklarÕ görülmektedir. SarÕ kart cezalarÕnda ev sahibi ve deplasman olmaya göre anlamlÕ bir fark yoktur [t (1142) =2.941, p>05].

Tablo 4.21’e göre berabere biten maçlarda ise; ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕQÕn attÕklarÕ goller [t (1198) =.000, p>.05], aldÕklarÕ sarÕ kartlar [t (1198) =2.340, p>.05] ve penaltÕ cezalarÕ [t (1198) =.903, p.>05] arasÕnda anlamlÕ bir fark yoktur. Öte yandan, kÕrmÕ]Õ kart cezalarÕnda anlamlÕ bir fark bulunmuútur, berabere biten maçlarda ev sahibi takÕmlarÕ deplasman takÕmlarÕna kÕyasla anlamlÕ bir úekilde daha az kÕrmÕ]Õ kart cezasÕ [t (1198) =1.344; p<.05] almaktadÕr. 56

Tablo 4.21 Di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda maç sonucuna göre ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕna iliúkin t ve p de÷erleri.

Maç Sonucu De÷Lúkenler TakÕm Ort. Ss t p

Ev Sahibi 2.44 1.194 43.885 .000* AtÕlan Gol Ev sahibi Deplasman .61 .751 takÕmlarÕQÕn Ev Sahibi 1.99 1.308 .159 .374 SarÕ Kart galip geldi÷i Deplasman 1.98 1.319 maçlar Ev Sahibi .09 .283 -6.505 .000* .ÕrmÕ]Õ Kart (N= 114, Deplasman .19 .444 SD= 2294) PenaltÕ Ev Sahibi .05 .239 -8.016 .000* CezasÕ Deplasman .17 .406 Ev Sahibi .69 .754 -27.991 .000* AtÕlan Gol Deplasman Deplasman 2.31 1.165 takÕmlarÕQÕn Ev Sahibi 1.86 1.257 -2.941 .208 SarÕ Kart galip geldi÷i Deplasman 2.09 1.355 maçlar Ev Sahibi .23 .502 5.097 .000* .ÕrmÕ]Õ Kart (N= 572, Deplasman .10 .311 SD= 1142) PenaltÕ Ev Sahibi .13 .359 2.185 .000* CezasÕ Deplasman .09 .286 Ev Sahibi .89 .834 .000 1.000 AtÕlan Gol Deplasman .89 .834 Berabere Ev Sahibi 1.94 1.299 -2.340 .402 SarÕ Kart biten maçlar Deplasman 2.12 1.341 (N= 60,. Ev Sahibi .12 .353 -1.344 .010* .ÕrmÕ]Õ Kart SD= 1198) Deplasman .15 .377 PenaltÕ CezasÕ Ev Sahibi .06 .248 -.903 .075 Deplasman .08 .264 57

4.2- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen 4 takÕm haricindeki di÷er takÕmlarÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 \ÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕQÕn ev sahibi galibiyet ve deplasman galibiyetlerini yordama üzerine anlamlÕ etkisi olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgular:

Di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait de÷Lúkenlerin maç sonucunu yordama üzerine etkisinin incelendi÷i ikili lojistik regresyon sonuçlarÕ Tablo 4.22’de verilmektedir. Tabloya bakÕldÕ÷Õnda, modele göre, deplasman takÕmlarÕQÕn aldÕklarÕ sarÕ kart cezalarÕ (Wald=2.339; p>.05) GÕúÕndaki bütün de÷Lúkenlerin maç sonucunu anlamlÕ bir úekilde yordadÕ÷Õ görülmektedir.

Tablo 4.22 Di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna iliúkin de÷Lúkenlerin maç sonucu üzerindeki etkisine ait Wald ve B de÷erleri (*p<.05).

OlasÕOÕk De÷Lúkenler B Ss Wald OranÕ

Ev Sahibi SarÕ Kart -,098 .042 5.350 .907* Ev Sahibi KÕrmÕ]Õ Kart 1.020 .147 47.940 2.774* Ev sahibi PenaltÕ .860 .183 21.988 2.363* Deplasman SarÕ Kart .062 .040 2.339 1.064 Deplasman KÕrmÕ]Õ Kart -.648 .153 18.005 .523* Deplasman PenaltÕ -.745 .169 19.312 .475*

Buna göre. di÷er bütün de÷Lúkenler sabit kalmak úartÕyla, deplasman takÕPÕQÕn galip gelme olasÕOÕk oranÕ; ev sahibi takÕPÕQÕn sarÕ kart sayÕVÕndaki bir birimlik artÕú ile 1.10 kat (Wald=5.350; p <.05), deplasman takÕPÕQÕn kÕrmÕ]Õ kart sayÕVÕndaki bir birimlik artÕú ile 1.90 kat (Wald=18.005; p<.05) ve deplasman 58 takÕPÕQÕn penaltÕ sayÕVÕndaki bir birimlik artÕú ile de 2.10 kat (Wald=19.312; p <.05) azalmaktadÕr. Öte yandan, ev sahibi kÕrmÕ]Õ kartÕndaki bir birimlik artÕú deplasman takÕPÕQÕn galip gelme olasÕOÕk oranÕQÕ 2.77 kat artÕrmaktadÕr (Wald=47.940; p <.05). 59

BÖLÜM V

TARTIùMA

Bu bölümde, elde edilen bulgularÕn tartÕúma ve yorumu ana denencelere göre dört ana baúOÕkta incelenmiútir. Buna göre tartÕúma bölümünde sÕrasÕyla; bütün takÕmlarÕn maçlarÕ, dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕ÷Õ maçlar, dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlar ve son olarak da di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarÕn analiz sonuçlarÕ ile ilgili tartÕúma ve yorumlara yer verilmiútir.

Betimsel østatistikler:

Betimsel istatistiklerde bütün maçlar ele alÕndÕ÷Õnda, ev sahibi takÕmlarÕn deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha fazla sayÕda galibiyet aldÕ÷Õ, daha fazla puan kazandÕ÷Õ ve daha az sayÕda ma÷lup oldu÷u görülmektedir. AyrÕca, takÕmlarÕn deplasmandaki maçlara kÕyasla kendi sahalarÕndaki maçlarda daha fazla galip geldi÷i ortaya çÕkmÕúWÕr. Bu bulgu, literatürdeki ev sahibi olma avantajÕ olgusunu destekler niteliktedir. Buna göre, ev sahibi takÕmlar maçlarÕn %50’sinden fazlasÕnda galip gelmekte ve toplam puanlarÕn %50’sinden fazlasÕQÕ kazanmaktadÕr (1, 2, 6–8, 18, 19). Türkiye’de daha önce yapÕlmÕú olan çalÕúmalara bakÕldÕ÷Õnda ise, yapÕlan çalÕúmada ortaya çÕkan %63’lük ev sahibi kazanma oranÕ önceki çalÕúmalarÕn sonuçlarÕyla paralellik göstermektedir (14, 25).

Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕm di÷er takÕmlarla kÕyaslandÕ÷Õnda, dört takÕPÕn galibiyet sayÕlarÕQÕn di÷er takÕmlara kÕyasla daha fazla oldu÷u, ayrÕca dört takÕPÕn hem deplasmanda hem de kendi evinde daha fazla galibiyet aldÕ÷Õ görülmektedir. Bu bulgu verilerin bütünüyle paralellik göstermektedir. Daha önce Türkiye’de yapÕlmÕú olan çalÕúmalar bu dört takÕPÕn istatistiksel olarak anlamlÕ olmasa da kendi evinde ve deplasmanda daha fazla kazandÕ÷ÕQÕ göstermektedir (14, 25). Bunun yanÕnda, literatürde kaliteli ve kalitesiz takÕmlarla yapÕlmÕú olan çalÕúmalarda kaliteli takÕmlarÕn kalitesiz takÕmlara 60

NÕyasla kendi evinde daha çok maç kazandÕ÷ÕQÕ, ancak deplasmandaki maçlarda aralarÕnda anlamlÕ olarak bir fark olmadÕ÷Õ ortaya çÕkmÕúWÕr (15).

Bu bulgular, genel olarak Türkiye Futbol Süper Ligi’ndeki müsabakalarda ev sahibi takÕmlarÕn galibiyet ve toplanan puanlar açÕVÕndan avantajlÕ oldu÷unu göstermektedir. Ev sahibi olmak takÕmlara avantaj sa÷lamakta ve takÕmlar kendi sahalarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda rakip takÕmlarÕn sahalarÕnda oynadÕklarÕ maçlara NÕyasla daha baúarÕOÕ olmaktadÕrlar.

1.0- Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynanmÕú olan bütün maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õna iliúkin bulgularÕn tartÕúma ve yorumu:

AraúWÕrmanÕn sonuçlarÕna bakÕldÕ÷Õnda, sonuçlarÕn denenceyi destekledi÷i, ev sahibi takÕmlarÕn deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha avantajlÕ oldu÷u görülmektedir. Buna göre, ev sahibi takÕmlarÕ ile deplasman takÕmlarÕ arasÕnda bütün de÷Lúkenler açÕVÕndan anlamlÕ farklar bulunmuútur. Ev sahibi takÕmlarÕ deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha fazla gol atmakta, daha az kart ve penaltÕ cezasÕ görmektedir. Maç sonucuna göre ise, takÕmlar galip geldiklerinde daha az hata yapmakta, ev sahibi takÕmlarÕ berabere biten maçlarda daha az kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezasÕ almaktadÕr. Ancak ev sahibi takÕmlarÕ galip geldi÷inde sarÕ kart açÕVÕndan avantaja sahip de÷ildir ve ev sahibi takÕmlarÕ galip geldikleri maçlarda deplasman takÕmlarÕ kadar sarÕ kart cezasÕ almaktadÕr.

Sonuçlar genel olarak, spor psikolojisinde yapÕlmÕú olan önceki çalÕúmalarda bulunan sonuçlarÕ destekler niteliktedir. Ev sahibi takÕmlarÕ kendi seyircilerinin önünde daha az hata yapmasÕ; özellikle de Varca’nÕn yaptÕ÷Õ çalÕúmada bahsi geçen spor müsabakalarÕndaki fonksiyonel ve fonksiyonel olmayan davranÕúlar terimleri ile örtüúmektedir (32). Kendi seyircileri önünde oynayan sporcular daha az ceza gerektiren davranÕúlar ortaya koyarak daha baúarÕOÕ olmaktadÕrlar. 61

ÇalÕúmanÕn sonuçlarÕ sarÕ kart cezalarÕ açÕVÕndan beklenenin aksine bir bulguyu da ortaya çÕkartmaktadÕr. Deplasman takÕmlarÕ galip geldikleri maçlarda ev sahibi takÕmlarÕna kÕyasla daha az kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezasÕ almalarÕna karúÕn, daha az sarÕ kart cezasÕ almamaktadÕr. AyrÕca, ceza sayÕlarÕndaki artÕú hem deplasman hem de ev sahibi takÕmlarÕQÕ ma÷lup olmaya yaklaúWÕUÕrken sarÕ kart cezalarÕQÕn maç sonucu üzerine bir etkisi bulunmamaktadÕr. Bu bulgu, sarÕ kart cezalarÕQÕn di÷er cezalara kÕyasla daha sÕk verilen bir ceza türü olmasÕndan kaynaklanabilir. Bunun yanÕnda, sporcularÕn maçÕ kazanmak için ortaya koyduklarÕ ve aslÕnda ceza gerektirmeyen sertlik davranÕúlarÕQÕn hakemler tarafÕndan ev sahibi takÕm lehinde de÷erlendirilerek cezalandÕUÕlmÕú olma ihtimalini ortaya oÕkartmaktadÕr. Daha önce yapÕlmÕú olan çalÕúmalar da bu ihtimalin varlÕ÷ÕQÕ destekler niteliktedir.

Spor psikolojisindeki çalÕúmalar, hakemlerin, olimpiyat oyunlarÕ da dâhil olmak üzere, öznel hakem kararlarÕna açÕk spor dallarÕnda ev sahibi seyircilerin etkisi altÕnda kalarak ev sahibi takÕmlar ya da sporcular lehine yanlÕ kararlar verdi÷ini göstermektedir (1, 2, 3, 8 ve 15). Özellikle, futbol müsabakalarÕnda ev sahibi seyircilerin fazlalÕ÷Õ ve seyircilerin verilen kararlar sonrasÕnda tepkilerini tezahürat yaparak göstermeleri hakem kararlarÕ üzerindeki bu etkiyi daha da güçlendirmektedir (9, 17). Smith (28), büyük ev sahibi seyirci kitlelerinin hakemleri deplasman takÕmlarÕQÕn daha sert oynadÕklarÕ ve daha fazla faul yaptÕklarÕ yönünde düúünmeye zorladÕ÷ÕQÕ söylemektedir. Daha önce de ifade edildi÷i gibi, veri setindeki sarÕ kart sayÕlarÕQÕn fazlalÕ÷Õ, bu ceza türünün hakemler tarafÕndan sÕkça baúvurulan bir ceza yöntemi oldu÷unu da göstermekte ve bu fikri desteklemektedir. 62

2.0- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca kendi aralarÕnda oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgularÕn tartÕúma ve yorumu:

AraúWÕrmanÕn sonuçlarÕna bakÕldÕ÷Õnda, dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda denencenin birçok de÷Lúken açÕVÕndan desteklenmedi÷i ve takÕmlarÕn birbirleri üzerinde ev sahibi olma avantajÕna sahip olamadÕklarÕ görülmektedir. Sonuçlara göre, ev sahibi takÕmlarÕ genel olarak yalnÕzca kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ açÕVÕndan avantaja sahiptir. Bunun yanÕnda, takÕmlar galip geldikleri maçlarda ma÷lup olduklarÕ maçlara kÕyasla yalnÕzca daha fazla gol atabilmektedir, ev sahibi takÕmlarÕ ise daha fazla sarÕ kart cezasÕ almakta, ayrÕca bu cezalar maç sonucu üzerinde etkili olmaktadÕr. Ev sahiplerine gösterilen her bir sarÕ kart cezasÕ ev sahibi takÕmlarÕn galibiyet olasÕOÕk oranÕQÕ arttÕrmaktadÕr Deplasman takÕmlarÕ da galip geldi÷inde daha fazla sarÕ kart almakta, ancak bu fark anlamlÕ olmamaktadÕr. Berabere biten maçlarda ise ev sahibi takÕPÕQÕn hiçbir üstünlü÷ü bulunmamaktadÕr.

Bu bulgular bir önceki analizlerin bulgularÕyla kÕyaslandÕ÷Õnda, önceki analizlerde ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna göre bütün de÷Lúkenlerde anlamlÕ farklÕOÕk olmasÕna ra÷men, dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda gol sayÕlarÕ ve sarÕ kartlarÕn anlamsÕz oldu÷u görülmektedir. Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕ÷Õ maçlarda ev sahibi takÕmlar da deplasman takÕmlarÕ kadar fonksiyonel olmayan davranÕúlar ortaya koymakta ve aynÕ sayÕda sarÕ kart cezasÕ almakta, deplasman takÕmlarÕ ise ev sahibi takÕmlar kadar atak oynamakta ve aynÕ sayÕda gol atmaktadÕr. Maç sonucuna göre yapÕlan analizler dört takÕPÕn birbirlerine üstünlük kurabilmeleri için ev sahibi sahada oynasalar bile, galip gelmeleri ya da ma÷lup olmalarÕ durumunda daha saldÕrgan oynadÕklarÕQÕ göstermektedir. DolayÕVÕyla, dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi olma avantajÕ yalnÕzca alÕnan kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda ortaya çÕkmaktadÕr. 63

Türkiye’de daha önce yapÕlmÕú olan çalÕúmalara bakÕldÕ÷Õnda, çalÕúmanÕn sonuçlarÕQÕn benzer bulgulara sahip oldu÷u görülmektedir. Daha önceki çalÕúmalarda dört takÕ açÕVÕndan kart cezalarÕnda anlamlÕ bir fark bulunmazken, ev sahibi olma avantajÕQÕn anlamlÕ bir úekilde daha az bulunmuútur (14, 25). Bu çalÕúmada di÷er çalÕúmalardan farklÕ olarak, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕnda fark bulunmuú, ayrÕca sarÕ kart cezalarÕQÕn maç sonucu üzerine etkili oldu÷u saptanmÕúWÕr.

Bu sonuçlara göre, dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi olma avantajÕ farklÕ bir úekilde ortaya çÕkmaktadÕr. Kendi evinde oynayan takÕmlar galip gelebilmek için en az konuk takÕmlar kadar saldÕrgan oynamak zorunda kalmakta ve bu durum kendi sahalarÕnda oynamalarÕna ra÷men, hakemler tarafÕndan cezalandÕUÕlarak aldÕklarÕ sarÕ kart cezalarÕna yansÕmaktadÕr. Bütün maçlarÕn analiz edildi÷i genel de÷erlendirmede deplasman takÕmlarÕQÕn galip geldikleri maçlarda daha fazla sarÕ kart ile cezalandÕUÕlmasÕna benzer bir úekilde, dört takÕPÕn kendi aralarÕndaki maçlarda da kendi sahasÕnda galip gelen takÕmlar berabere biten maçlara NÕyasla daha fazla sayÕda sarÕ kartla cezalandÕUÕlmaktadÕrlar.

Spor psikolojisinde yapÕlan çalÕúmalara bakÕldÕ÷Õnda, ev sahibi takÕmlarÕn galip geldikleri maçlarda üstünlük kurabilmek için en az deplasman takÕmlarÕ kadar saldÕrgan oynamalarÕ gerekti÷i tutarlÕ bir sonuç olmasÕna ra÷men, genelde deplasman takÕmlarÕQÕn bu tür davranÕúlarÕ yüzünden hakemler tarafÕndan daha fazla cezalandÕUÕldÕklarÕ görülmektedir (12, 13, 16, 19, 30). Literatüre göre, ev sahibi seyircilerinin varlÕ÷Õ ya da çÕkardÕ÷Õ sesler ev sahibi takÕPÕQÕn performansÕna katkÕ sa÷layarak kurallar dâhilinde de÷erlendirilen saldÕrgan davranÕúlarÕ ortaya oÕkartÕrken, deplasman takÕmlarÕQÕn performansÕQÕ olumsuz yönde etkilemekte ve kurallar dâhilinde cezalandÕUÕlmasÕ gereken olumsuz saldÕrgan davranÕúlarÕ arttÕrmaktadÕr (26). DolayÕVÕyla, ev sahibi takÕPÕQÕn galip geldi÷i maçlarda deplasman takÕPÕQÕn daha fazla hata yaparak daha fazla kart cezasÕ almasÕ beklenirken, ev sahibi takÕPÕn ise daha az hata yaparak daha az kart cezasÕ almasÕ beklenmektedir. Ancak yapÕlan çalÕúmada beklenenin aksine sonuçlarÕn ortaya oÕkmÕúWÕr. Bu sonuçlara, takÕmlarÕn baúarÕ oranlarÕQÕn yüksek olmasÕ, kendilerini 64 destekleyen seyirci sayÕVÕQÕn fazla olmasÕ ve üç takÕm aynÕ úehirde bulundu÷undan takÕmlarÕn yolculuk mesafelerinin düúük olmasÕ etkili olmuú olabilir. Bu faktörlerin ev sahibi olma avantajÕ üzerine etkisi daha önce yapÕlmÕú çalÕúmalarda da farklÕ úekillerde ortaya çÕkartÕlmÕúWÕr.

BaúarÕOÕ takÕmlarÕn aynÕ baúarÕ düzeyine sahip takÕmlarla oynadÕklarÕnda daha az hata yaptÕ÷Õ ve daha yüksek bir ev sahibi olma avantajÕna sahip oldu÷u di÷er çalÕúmalarda ortaya çÕkan sonuçlar arasÕndadÕr (15). Bu çalÕúmadaki genel ev sahibi kazanma oranlarÕ, dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda toplam galibiyetlerin %65’ini kendi sahasÕnda aldÕ÷ÕQÕ, di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda ise bu oranÕn %56’ya düútü÷ünü göstermekte ve bu bulguyu destekler niteliktedir. Ancak, ev sahibi takÕmlarÕQÕn atÕlan gol ve görülen sarÕ kart açÕVÕndan herhangi bir avantajÕQÕn bulunmadÕ÷Õ görülmektedir. YapÕlan çalÕúmalar takÕmlarÕn baúarÕ oranlarÕQÕn maçÕn sonucu üzerine anlamlÕ bir etkisi oldu÷unu göstermektedir. Ev sahibi takÕPÕQÕn daha önceki maçlarda elde etti÷i toplam kazanma oranÕndaki bir birimlik artÕú ev sahibi galip gelme olasÕOÕk oranÕQÕ ,009 arttÕrmakta, deplasman takÕPÕQÕn baúarÕ oranÕndaki bir birimlik artÕú ise ev sahibi galip gelme oranÕQÕ ,013 azaltmaktadÕr (28). AslÕnda bu bulgu, baúarÕ oranlarÕ birbirine yakÕn bu dört takÕPÕn di÷er de÷Lúkenler açÕVÕndan neden birbirlerine üstünlük kuramadÕklarÕQÕ bir bakÕma açÕklamaktadÕr.

Dört takÕPÕn birbirine yakÕn baúarÕ oranlarÕna sahip olmalarÕ, deplasman takÕmlarÕQÕn da kazanma olasÕOÕklarÕQÕ arttÕrmakta ve bu olasÕOÕk ev sahibi takÕmlar üzerinde baskÕ yaratabilmektedir. Ev sahibi takÕmlarÕn galip geldikleri maçlar dÕúÕnda fazla üstünlü÷e sahip olamamalarÕ bu ihtimali destekler niteliktedir. Bunun yanÕnda, yolculuk faktörü de ev sahibi avantajÕQÕ güçlendiren faktörlerden birisi olmasÕna ve takÕmlarÕn yaptÕklarÕ yolculuk zamanÕ uzadÕkça performanslarÕ olumsuz yönde etkilenmesine ra÷men, dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda üç takÕPÕn aynÕúehirde olmasÕ bu faktörü ortadan kaldÕrmÕú olabilir (5, 6-8). 65

Madrigal (16) seyirci sayÕVÕQÕn fazlalÕ÷Õ ve yo÷unlu÷unun özellikle baúarÕOÕ takÕmlar için deplasmanda bir dezavantaj yarattÕ÷ÕQÕ bulmuútur. Kendini destekleyen seyirci kitlesi önünde oynamaya alÕúNÕn sporcular ters tezahürat karúÕVÕnda bocalayabilmektedirler. Bu, sosyal kolaylaúWÕrma teorisinin ev sahibi olma avantajÕ olgusu içerisinde etkili bir faktör oldu÷unu ve bunun baúarÕOÕ takÕm sporcularÕ için de Lúledi÷ini göstermektedir (27, 36).

3.0- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen dört takÕPÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 yÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca di÷er takÕmlarla oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgularÕn tartÕúma ve yorumu:

ÇalÕúmanÕn sonuçlarÕ denenceyi destekler niteliktedir. Dört takÕm ile di÷er takÕmlar arasÕnda oynanan maçlarda ev sahibi takÕmlarÕ avantaja sahiptir, ancak ev sahibi olma avantajÕ açÕVÕndan dört takÕm ve di÷er takÕmlar arasÕnda fark ortaya oÕkmaktadÕr.

Dört takÕm di÷er takÕmlara kÕyasla deplasmanda da, kendi sahasÕnda da daha fazla gol atmakta, daha az sarÕ kart ve penaltÕ cezasÕ almaktadÕr. Bunun yanÕnda, dört takÕm deplasman maçlarÕnda di÷er takÕmlara kÕyasla daha az kÕrmÕ]Õ kart cezasÕ almakta, ancak ev sahibi maçlarÕnda di÷er takÕmlara kÕyasla kÕrmÕ]Õ kart açÕVÕndan anlamlÕ bir fark bulunmamaktadÕr. DolayÕVÕyla, dört takÕPÕn oynadÕ÷Õ maçlarda rakibin dört takÕm dÕúÕndaki bir takÕm olmasÕ durumunda, rakip takÕmlar kendi evinde de deplasmanda da daha fazla hata yapmakta ve daha az gol atmaktadÕr. Bir baúka deyiúle, di÷er takÕmlarÕn dört takÕmla oynadÕklarÕ maçlarda bu takÕmlarÕn ev sahibi avantajÕna sahip olmadÕklarÕ, öte yandan deplasmanda ise dört takÕPÕn ev sahibi olma avantajÕndan etkilenerek olumsuz performans gösterdikleri ortaya oÕkmaktadÕr. 66

Bu bulgu, daha önceki yapÕlan analizlerdeki bulgularla örtüúmektedir. Ev sahibinin galip geldi÷i maçlarda hem bütün maçlarÕn dâhil oldu÷u analizde hem de sadece dört takÕPÕn maçlarÕQÕn dâhil oldu÷u analizde sarÕ kart cezasÕ anlamsÕz oÕkmÕú, di÷er de÷Lúkenlerin ise aynÕ yönde anlamlÕ farklarÕQÕn oldu÷u tespit edilmiútir. DolayÕVÕyla, buraya kadar olan analizlerdeki maçlarÕn hepsinde ev sahibi takÕmlarÕQÕn galip gelmesi durumunda gol, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕ açÕVÕndan ev sahibi takÕmlarÕQÕn deplasman takÕmlarÕ üzerinde ev sahibi olma avantajÕ ortaya oÕkmaktadÕr. YapÕlan lojistik analizde ise model, bütün takÕmlarÕn dahil oldu÷u maçlardaki modelle penaltÕ ve kÕrmÕ]Õ kart de÷Lúkenleri açÕVÕndan örtüúmektedir. Ancak, ev sahibine ait sarÕ kart de÷Lúkeni açÕVÕndan hem bütün takÕmlarÕn maçlarÕQÕn analizi hem de yalnÕzca dört takÕPÕn dâhil oldu÷u analiz ile farklÕlaúmaktadÕr. Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi takÕPÕQÕn sarÕ kart sayÕVÕndaki artÕú deplasman takÕPÕQÕn ma÷lup olma olasÕOÕ÷ÕQÕ arttÕrmakta iken, dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕklarÕ maçlarda ise bunun tersine, ev sahibi takÕPÕQÕn aldÕ÷Õ her sarÕ kartÕn deplasman takÕPÕQÕn galip gelme olasÕOÕk oranÕQÕ arttÕrdÕ÷Õ görülmektedir. DolayÕVÕyla, bu modele göre, hangi takÕm için olursa olsun, hata sayÕVÕndaki bir birimlik artÕú takÕmlarÕn ma÷lubiyet olasÕOÕk oranÕQÕ yükseltmekte, galibiyet olasÕOÕk oranÕQÕ ise azaltmaktadÕr. Bu bulgu ev sahibi olma avantajÕ olgusunu belirgin bir úekilde desteklemektedir.

ÇalÕúmanÕn sonuçlarÕ, dört takÕPÕ destekleyen seyirci kitlesinin büyüklü÷ü düúünüldü÷ünde, sosyal kolaylaúWÕrma teorisi (27, 35–37) ve Varca (21)’nÕn fonksiyonel ve fonksiyonel olmayan davranÕúlar teorisi ile örtüúmektedir. Büyük seyirci kitleleri tarafÕndan desteklenen takÕmlar kendi evlerinde di÷er takÕmlarla oynadÕklarÕnda konuk takÕmlarÕ seyircinin etkisini daha fazla hissetmekte ve ev sahibi olma avantajÕ daha fazla ortaya çÕkmaktadÕr.

Bunun yanÕnda, bu sonuçlar Madrigal (16)’in çalÕúmasÕ ile de desteklenmektedir. BaúarÕOÕ takÕmlar daha fazla ev sahibi olma avantajÕ yaúamaktadÕr. Bu çalÕúmada ve di÷er çalÕúmalarda takÕmlarÕn baúarÕVÕ ile seyirci faktörünün sarmal bir iliúki içerisinde oldu÷una dikkat çekilmektedir (11, 15, 28). Bu sarmal iliúkiye paralel olarak, dört takÕPÕn di÷er takÕmlara kÕyasla daha baúarÕOÕ olmalarÕ daha fazla 67 seyirciye sahip olmalarÕna ba÷lanabilir ya da daha fazla seyirciye sahip olmalarÕ daha baúarÕOÕ olmalarÕna sebep olarak gösterilebilmektedir.

ÇalÕúmanÕn sonuçlarÕQÕn bu yönde çÕkmasÕ, daha fazla sayÕda ve daha fazla tezahürat yapan seyircilerin hakemler üzerindeki etkisinden de kaynaklanabilmektedir. Spor psikolojisinde bu etkiyi vurgulayan çalÕúmalar bulunmaktadÕr. Bu çalÕúmalar, hakemlerin seyirci baskÕVÕndan do÷rudan etkilendi÷ini ve yanlÕ kararlar verme e÷iliminde olduklarÕQÕ göstermektedir (10, 19). AyrÕca, Courneya ve Carron (9)’un ev sahibi olma avantajÕ ile ilgili oluúturdu÷u kavramsal modelde de hakemler ev sahibi olma avantajÕQÕ ortaya çÕkartan ana faktörlerden birisi olarak ele alÕnmaktadÕr. Bunun yanÕnda, Seçkin ve Pollard (25) tarafÕndan daha önce Türkiye’de yapÕlmÕú olan çalÕúmada da dört takÕm açÕVÕndan bu fark vurgulanmÕú ve hakemlerin etkisine dikkat çekilmiútir.

4.0- Daha önce úampiyon olmuú ve her yerde seyircisi oldu÷u düúünülen 4 takÕm haricindeki di÷er takÕmlarÕn Türkiye Futbol Süper Ligi’nde 1996–2009 \ÕllarÕ arasÕnda 13 sezon boyunca oynadÕklarÕ maçlarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan atÕlan gol, sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ arasÕnda anlamlÕ bir fark olaca÷Õ denencesine iliúkin bulgularÕn tartÕúma ve yorumu:

ÇalÕúmanÕn bu bölümündeki sonuçlar genel bulgularla paralellik göstermekte, yalnÕzca dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarÕn analizleri ile farklÕlaúmakta ve denenceleri desteklemektedir. Buna göre, ev sahibi takÕmlarÕ deplasman takÕmlarÕna kÕyasla, sarÕ kart cezalarÕ dÕúÕnda avantaja sahiptir. Özellikle, lojistik analizinde dikkat çekici sonuç; beú ba÷ÕmsÕz de÷Lúkende de anlamlÕOÕ÷Õn ortaya oÕkmasÕGÕr. Buna göre, beklendi÷i úekilde ev sahibinin sarÕ kart dÕúÕndaki bütün hatalarÕ deplasman takÕPÕna avantaj sa÷lamaktadÕr.

Spor psikolojisindeki çalÕúmalara bakÕldÕ÷Õnda, daha önceki analizlerde de oldu÷u gibi, di÷er takÕmlarÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda da ev sahibi olma avantajÕQÕn yaúandÕ÷Õ ve çalÕúmanÕn sonuçlarÕQÕn daha önceki bulgularla paralel 68 oldu÷unu göstermektedir (1, 2, 7–9). Ancak, genel anlamda ortaya çÕkan bulgular özellikle Madrigal (16)’in sonuçlarÕ ile örtüúmektedir. Buna göre, baúarÕVÕz takÕmlar aynÕ baúarÕ düzeyine sahip di÷er takÕmlarla yaptÕklarÕ maçlarda, daha fazla oranda ev sahibi olma avantajÕna sahiptir. Bu bulgunun altÕnda yatan sebep, sosyal kolaylaúWÕrma teorisine ve ev sahibi olma avantajÕQÕn kavramsal modelindeki faktörlerle örtüúmektedir (6–9, 36, 37). Buna göre, bu sonuçlarÕ açÕklayabilmek için; baúarÕVÕz takÕm sporcularÕn iyi ö÷renilmemiú becerilere sahip oldu÷u ve bu becerilerini ortaya koyarken seyirci, yolculuk ve aúinalÕk faktörlerinden daha fazla etkilendi÷i söylenebilir. DolayÕVÕyla, çalÕúmanÕn denencesi desteklenmekte ve genel anlamda dört takÕm ve di÷er takÕmlar arasÕnda sahibi olma avantajÕ açÕVÕndan fark oldu÷u görülmektedir. 69

BÖLÜM VI

SONUÇ VE ÖNERøLER

Bu çalÕúma ile Türkiye Futbol Süper Ligi’ndeki ev sahibi olma avantajÕ incelenmiútir. Bunun yanÕnda, ligde daha önce úampiyon olmuú dört takÕm ve di÷er takÕmlar kÕyaslanarak Türkiye Futbol Süper Ligi’nde ev sahibi olma avantajÕQÕn seyirci, yolculuk ve takÕm baúarÕVÕndan ne derecede etkilendi÷ine dair detaylÕ bir açÕklama getirilmeye çalÕúÕlmÕúWÕr. Sonuçlar, ortaya konan denenceleri genel anlamda destekler niteliktedir. Buna göre, Türkiye Futbol Süper Ligi’nde ev sahibi takÕmlar atÕlan gol, alÕnan sarÕ kart, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕ açÕVÕndan anlamlÕ bir úekilde avantaja sahiptir. AyrÕca, sonuçlar ev sahibi takÕmlarÕn deplasman takÕmlarÕna kÕyasla daha fazla galibiyet aldÕ÷ÕQÕ ve daha fazla puan topladÕ÷ÕQÕ da göstermektedir. Bu avantaj dört takÕm açÕVÕndan ele alÕndÕ÷Õnda dört takÕPÕn di÷er takÕmlara kÕyasla daha yüksek bir ev sahibi olma avantajÕna sahip oldu÷u ortaya oÕkmÕúWÕr. AyrÕca, dört takÕmla yapÕlan analizler bu takÕmlarÕn di÷er takÕmlara kÕyasla hem evde hem de deplasmanda oynanan maçlar açÕVÕndan daha üstün olduklarÕQÕ, di÷er takÕmlarÕn ise dört takÕm üzerinde ev sahibi olma avantajÕna sahip olamadÕklarÕQÕ göstermektedir.

ÇalÕúmanÕn sonuçlarÕ hem Türkiye’de hem de dünyada bu konuyla ilgili daha önce yapÕlmÕú olan di÷er çalÕúmalarÕ desteklemektedir. AyrÕca, çalÕúmada kullanÕlan lojistik regresyon analizi Türkiye’de ev sahibi olma avantajÕ üzerine yapÕlmÕú olan çalÕúmalarda bir ilki temsil etmektedir. Bu analiz metodu kullanÕlarak maç içerisindeki cezalarÕn maç sonucunu ne derecede yordadÕ÷Õ ortaya çÕkartÕlmÕúWÕr. Bütün maçlar için uygulanan lojistik regresyon analizi sonuçlarÕ, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ sayÕlarÕndaki artÕúÕn hem deplasman hem de ev sahibi takÕmlarÕQÕn ma÷lup olma olasÕOÕklarÕQÕ arttÕrdÕ÷ÕQÕ göstermektedir. Dört takÕm ve di÷er takÕmlar için yapÕlan lojistik analizlerde ise ilginç sonuçlar elde edilmiútir. Dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda ev sahibi takÕmlarÕQÕn aldÕ÷Õ her sarÕ kart cezasÕ galip gelme olasÕOÕk oranlarÕQÕ arttÕUÕrken; dört takÕPÕn di÷er takÕmlarla yaptÕ÷Õ maçlarda ise bu artÕúÕn deplasman galip gelme oranÕQÕ arttÕrdÕ÷Õ görülmektedir. Bu sonuçlardan 70 yola çÕkarak, dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕ÷Õ maçlarda yaúanan ev sahibi olma avantajÕQÕn takÕmlarÕn baúarÕ durumu, seyirci, saha, hakem ve yolculuk faktörleri Húli÷inde farklÕ bir úekilde ortaya çÕktÕ÷Õ söylenebilir.

Dört takÕPÕn birbirlerine yakÕn güçte olmalarÕ, yaúanan yo÷un rekabet ve seyirci etkisi hem sporcularÕ hem de hakemleri etkilemekte, bu etkileúim sporcularÕn daha fazla hata yaparak daha saldÕrgan davranÕúlar sergilemelerine, hakemlerin ise ev sahibi takÕmlar lehine daha fazla sayÕda yanlÕ karar vermelerine veya maça hâkim olabilmek için her iki takÕma da daha fazla sayÕda sarÕ kart cezasÕ göstermelerine sebep olmaktadÕr. Hakemlerin seyirci baskÕVÕ altÕnda yanlÕú karar vermeleri literatürde de ortaya çÕkartÕlmÕú tutarlÕ bir sonuç olmasÕna ra÷men, bu etkinin ev sahibi seyirciler önünde ev sahibi takÕm ya da sporcular lehine oldu÷u ifade edilmektedir (10, 19). Ancak, bu çalÕúmanÕn sonuçlarÕ dört takÕPÕn kendi aralarÕnda yaptÕklarÕ maçlarda sarÕ kart cezalarÕQÕn ev sahibi takÕmlarÕQÕn galip gelebilmesi açÕVÕndan bir avantaj teúkil etti÷ini, kÕrmÕ]Õ kart ve penaltÕ cezalarÕQÕn ise ev sahibi galibiyeti üzerinde herhangi bir etkisinin olmadÕ÷ÕQÕ göstermektedir. DolayÕVÕyla, ev sahibi takÕmlarÕQÕn sarÕ kartla cezalandÕUÕlan davranÕúlarÕ olumlu performanslarÕQÕ kurallar dâhilinde ortaya koyamadÕklarÕQÕ ya da kural dÕúÕ saldÕrgan davranÕúlarÕn ev sahibi takÕmlarÕn performansÕQÕ etkilemedi÷ini gösterebilmektedir.

YukarÕda bahsedilen sebeplerin yanÕnda, sonucun bu do÷rultuda çÕkmÕú olmasÕna bir etken olarak, hakemlerin seyirci baskÕVÕ karúÕVÕnda farklÕ kararlar verme e÷ilimi oldu÷u da söylenebilir. Hakemlerin ev sahibi takÕmlar lehine yanlÕ kararlar vermesi beklenen bir durum oldu÷undan, üst düzeyde seyirci baskÕVÕ karúÕVÕnda kalan hakemlerin kendilerinin ev sahibi lehine karar vermediklerini gösterebilmek adÕna ev sahibi takÕmlara daha fazla sayÕda sarÕ kart göstermiú olmalarÕ da ihtimal dahilindedir. DolayÕVÕyla, Türkiye’de daha önce úampiyon olmuú dört takÕPÕn birbirleriyle yaptÕklarÕ maçlarda üst düzeydeki rekabetin yarattÕ÷Õ ortam ve yo÷un seyirci baskÕVÕ hakemlerin üzerinde etkili olmakta ve bu durum ev sahibi sporcularÕn olumlu saldÕrgan davranÕúlarÕQÕn yanlÕú yorumlanmasÕna sebep olmaktadÕr denebilir. Ancak literatürde bu ihtimali destekler nitelikte herhangi bir sonuç bulunmamaktadÕr. 71

Bunun yanÕnda, elde edilen sonuçlar bu ihtimal üzerine bilimsel anlamda yorum yapabilmek için yeterli derinli÷e sahip de÷ildir.

Dört takÕm ve di÷er takÕmlarÕn ev sahibi olma avantajÕ ile ilgili daha detaylÕ oÕkarsamalar yapÕlabilecek sonuçlar elde edebilmek için ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕna ait top çalma, taç kazanma, úut atma ve ata÷a kalkma gibi performans de÷Lúkenlerinin de dâhil oldu÷u, ayrÕca hakemlerin davranÕúlarÕQÕ da içeren daha detaylÕ çalÕúmalara ihtiyaç duyulmaktadÕr. Spor psikolojisi literatüründe çok sayÕda örnekleri olan bu çalÕúmalarda ev sahibi ve deplasman takÕmlarÕ açÕVÕndan daha anlamlÕ sonuçlara ulaúÕlmÕú ve daha detaylÕ yorumlamalar yapÕlabilmiútir (10, 19-22). Türkiye’de ise, Seçkin ve Pollard (25)’Õn yapmÕú oldu÷u çalÕúmada bu de÷Lúkenler kullanÕlmÕú olmasÕna ra÷men yalnÕzca bir sezon için veri toplanmÕú ve anlamlÕ bir sonuca ulaúÕlamamÕúWÕr.

Spor psikolojisi literatüründe özellikle amatör liglerde ve takÕm sporlarÕnda daha yüksek bir ev sahibi olma avantajÕQÕn yaúandÕ÷Õ rapor edilmektedir (9, 28). Türkiye’de futbol müsabakalarÕ dÕúÕnda ev sahibi olma avantajÕ ile ilgili yapÕlmÕú herhangi bir çalÕúma bulunmamaktadÕr. ÇalÕúmada ortaya çÕkan genel ev sahibi olma avantajÕ sonuçlarÕQÕn daha detaylÕ incelenebilmesi için Türkiye’deki takÕm ve bireysel spor dallarÕ ile ilgili de çalÕúmalarÕn yapÕlmasÕ ve amatör liglerde de bu olgunun çalÕúÕlmasÕ gerekmektedir. Bunun yanÕnda, ileriki çalÕúmalarda ev sahibi ve deplasman olmaya göre karúÕlaúWÕUÕlacak olan de÷Lúkenlerin daha fazla sayÕda olmasÕ daha detaylÕ sonuçlar elde edilmesine yardÕmcÕ olacaktÕr. Ancak, Türkiye’deki futbol müsabakalarÕ ile ilgili performans de÷Lúkenleri resmi kurumlar, federasyon ya da gazete arúivlerinde detaylÕ olarak yer almamaktadÕr. AyrÕca, bu kaynaklarda var olan veriler de birbirleriyle tutarlÕ de÷ildir. O yüzden bundan sonraki çalÕúmalarda kullanÕlacak verilerin ba÷ÕmsÕz kuruluúlardan temin edilmesinin hem daha güvenilir hem de daha detaylÕ sonuçlarÕn ortaya konabilmesi açÕVÕndan önemli oldu÷u düúünülmektedir.

Sonuç itibariyle, Türkiye Futbol Süper Ligi’ndeki müsabakalarda, literatürdeki çalÕúmalara paralel bir úekilde, ev sahibi olma avantajÕ yaúanmaktadÕr. Bunun 72 yanÕnda, daha önce úampiyon olmuú takÕmlar daha yüksek bir ev sahibi olma avantajÕna sahiptirler. Dört takÕm dÕúÕndaki di÷er takÕmlar ise hem ev sahibi iken hem de deplasmanda daha baúarÕVÕz olmaktadÕr. ÇalÕúmanÕn sonuçlarÕ anlamlÕ bulgular ortaya koymakta ve Türkiye’deki futbol müsabakalarÕnda ev sahibi olma avantajÕ üzerine daha de÷Lúik modellemelerle detaylÕ çalÕúmalar yapÕlmasÕQÕn gereklili÷ini ortaya koymaktadÕr. 73

KAYNAKLAR

1. Balmer, N., J., Nevill, A., M. ve Williams, A., M. (2001). Home Advantage in the Winter Olympics (1908-1998). Journal of Sport Sciences, 19, 129-139. 2. Balmer, N., J., Nevill, A., M. ve Williams, A., M. (2003). Modelling Home Advantage in the Summer Olympic Games. Journal of Sport Sciences, 21, 469-478. 3. Balmer, N., J., Nevill, A., M. ve Lane A., M. (2005). Do judges enhance home advantage in European championship boxing? Journal of Sports Sciences, 23(4), 409-416. 4. Baron, R. A. (1986). Distraction-conflict theory: Progress and problems. In L. Berkowitz (Ed.), Advances in Experimental Social Psychology 19, S1-39. 5. Bray S., R. ve Martin K., A., (2003). The effect of competition location on individual athlete performance and psychological states. Psychology of Sport and Exercise, 4, 117-123. 6. Brown, Jr., Raalte, V., L., J., Brewer, B., W., Winter, C., R., Cornelius, A., E. ve Andersen, M., P. (2002). World Cup Soccer Home Advantage. Journal of Sport Behavior, 25, 134-143. 7. Carron, A., V. ve Hausenblas, H. A. (1998). Group Dynamics in Sport (2nd. Ed.), London: Fitness Information Technology, S51-53. 8. Carron A., V., Loughhead, T., M. ve Bray, S., R. (2005). The home advantage in sport competitions: Courneya and Carron’s (1992) conceptual framework a decade later. Journal of Sport Sciences, 23(4), 395-407. 9. Courneya, K., S. ve Carron, A. V. (1992). The home advantage in sport competitions: A literature review. Journal of Sports and Exercise Psychology, 14, 28-39. 10. Dawson, P., Dobson, S., Goddard, J. ve WÕlson, J. (2007). Are football referees really biased and inconsistent? Evidence on the incidence of disciplinary sanction in the English Premier League. Journal of the Royal Statistical Society, A, 170, 231-250. 74

11. Forrest, D., Beaumont, J., Goddard J. ve Simmons R. (2005). Home advantage and the debate abaout competetive balance in proffesional sports leagues. Journal of Sport Sciences, 4, 439-445. 12. Iso-Ahola, S., E. ve Hatfield, B. (1986). Psychology of Sports: A Social Psychological Approach. Iowa: Wm. C. Brown Publishers. 13. Jones, M., V., Bray S., R. ve Olivier S. (2005). Game Location and aggression in Rugby League. Journal of Sport Sciences, 23(4), 387-393. 14. Koruç, Z., Kocaekúi, S. ve Esenyel, C. (2007). Futbol Seyircisinin Futbolcu Üzerine Etkileri. Gazi Beden E÷itimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 1, 11-24. 15. Lehman, D., R. ve Reifman A. (1987). Spectator Influence on basketball officiating. The Journal of Social Psychology 127, 673-675. 16. Madrigal, R. ve James J. (1999). Team Quality and the Home Advantage. Journal of Sport Behavior, 22, 3, 381-398. 17. Marcelino, R., Mesquita I., Palao J., M. ve Sampaio J. (2009). Home advantage in high-level volleyball varies according to set number. Journal of Sports Science and Medicine, 8, 352-356.

18.Neave, N. ve Wolfson, S. (2003). Testosterone, territoriality, and the ‘home advantage’. Physiology and Behavior, 78. 19. Nevill, A., M., Balmer, N., J. ve Williams, A., M. (2002). The Influence of Crowd Noise and Experience upon Refereeing Decisions in Football. Psychology of Sport and Exercise, 3, 261-272. 20. Pollard, R. (2002). Evidence of a Reduced Home Advantage when a Team Moves to a New Stadium. Journal of Sport Sciences, 20, 969-973. 21. Pollard, R. (2006a). Home advantage in soccer: variations in its magnitude and a literature review of the inter-related factors associated with its existence. Journal of Sport Behavior, 29, 169-189. 22. Pollard, R. (2006b.) Worldwide regional variations in home advantage in association football. Journal of Sports Sciences, 24, 231-240. 23. Poulter, D., R. (2009). Home Advantage and Player Nationality in ønternational Club Football. Journal of Sports Sciences, 27(9) S 24. Russel, G., W. ve Drewry, B., R. (1976). Crowd Size and Competitive aspects of aggression in ice hockey: An archival study. Human Relations, 29, 723-735. 75

25. Seçkin, A. ve Pollard, R. (2008). Home Advantage in Turkish Professional Soccer. Perceptual and Motor Skills, 107, 51-54. 26. Schmidt R., A. ve Wrisberg C., A. (2000). Motor Learning and Performance. Human Kinetics USA. 27. Singer, R., N., Hausenblas, H., A. ve Janelle, J., M. (2001). Handbook of Sport Psychology (2nd ed.), New York: Wiley. 28. Smith, D., R. (2003). The Home Advantage Revisited. Journal of Sport and Social Sciences, 27, 4, 346-371. 29. Schwartz,B. ve Barsky, S., F. (1977). The home advantage. Social Forces,55, 641-661. 30. Tabachick, B., G. ve Fidell L., S. (2007). Using Multivariate Statistics, Third Edition, Northridge: Harper Collins. 31. Triplett, N. (1898). The Dynamogenic Factors in Pacemaking and Competittion. American Journal of Psychology, 9, S507-533. 32. Varca, P., E. (1980). An analysis of home and away game performance of male college basketball teams. Journal of Sport Psychology, 2, 245-257. 33. Waters, A. ve Lovell G. (2002). An Examination of the Homefield Advantage in a Professional English Soccer Team from a Psychological Standpoint, Football Studies, 5, S46-59. 34. Wolfson, S., Wakelin, D. ve Lewis, M., (2005). Football Supporters’ Perceptions of Their Role in The Home Advantage, Journal of Sport Sciences, 23, S365-374. 35. Zajong, R.B. (1986). Social Facilitation. D. Cartwright and A Zander (Eds.). Group Dynamics, New York: McGraw-Hill, S63-73.

36. Zajonc, R.B., Heingartner, A. ve Herman, E., M. (1969). Social enhancement and impairment of performance in the cockroach. Journal of Personality and Social Psychology, 13, S83-92 37. Zajonc, R. B. ve Sales, S., M., (1966). Social facilitation of dominant and subordinate responses. Journal of Experimental Social Psychology, 2, 160- 168. 38. Türkiye Futbol Federasyonu Resmi ønternet Sitesi (2010). Eriúim 01-20 ùubat 2010, http://www.tff.org.tr