Nr 22 / 16-31 grudnia 2013 10 11 Nr 22 / 16-31 grudnia 2013

„W małym żłobku kamiennym na samym Bój o Piedimonte San Germano. Cz. I czubku wzgórza 170 przeznaczonym dla obserwatora artyleryjskiego, siedział ppłk Przełamanie niemieckiej obrony w masywie cassińskim przez oddziały 2. Korpusu Polskiego nie kończyło jeszcze bitwy o Monte . W Rozbity czołg Bobiński, który dowodząc „lubi być pod toku nieustającego boju oddziałom gen. Władysława Andersa postawiono zadanie zdobycia silnego bastionu niemieckiej obrony na linii Hitlera dowódcy obstrzałem”, mjr Ostrowski, dowódca 3. 2. szwadronu – Piedimonte San Germano. W dniach 19-25 maja 1944 roku udział w walce o niewielkie miasteczko wzięły pododdziały 5. Kresowej Dywizji dyonu artylerii 9. PAL-u, mającego dawać kpt. Stanisława Piechoty, 3. Dywizji Strzelców Karpackich i 2. Brygady Pancernej. bezpośrednie wsparcie, i podchorąży z jego Ezmana. dyonu – łącznościowiec. Fot. zbiory autora Widok z tego gniazda – jak na starych wyprowadzonym w godzinach popołu- stromych stoków masywu sztychach z czasów napoleońskich, dniowych natarciem spieszonych szwa- (nazywanego przez polskich żołnie- ‹‹ wyobrażających rozwijającą się batalię pod dronów Pułku Ułanów Karpackich i rzy Polifemusem lub Okiem Cyklopa) Wagram czy innym Waterloo.” Mapa ogólnego 15. Pułku Ułanów Poznańskich, które miała operować wydzielona dotychczas M. Wańkowicz, Bitwa o , t.III, Rzym 1947 zarysu działań na prawej flance rozpoczynały walkę o grupa Lachewicza osłaniana działaniem grupy ppłk. zdobycie korony wzgórz Pizzo Corno. Ułanów Poznańskich. Zadaniem szwa- J. Lachowicza Obszar ten górował stromymi stokami dronów ułańskich było m.in. wiązanie nad wydzielonym obszarem operacyj- ogni wzgórza 945 - Pizzo Corno oraz Rozkazy operacyjne dla grupy „Bob” Jadwisiaka północną krawędzią od pomiędzy ka Piedimonte wprowadzono oddział nym grupy Lachowicza. Wzgórza te sta- płynącego z płd. stoków wszechobec- przesłonowy z 4. Pułku Strzelców wydano nocą z 19 na 20 maja, po czym via Casilina. Czołgi obu szwadronów linią Gustawa nowiły najbardziej wysuniętą północną nego Monte Cairo 1669 m n.p.m. W Spadochronowych, który stawił zacięty Bezpośredni dostęp czołgi 6. Pułku Pancernego skierowa- otrzymały zadanie rozpoznania i opa- i linią Hitlera. krawędź na całym odcinku linii Hitlera początkowej fazie natarcia, ze względu opór nacierającym na twierdzę Belfort no bocznymi dróżkami z San Vittore nowania części doliny w najbliższej M. Wańkowicz (zwanej też linią Sengera, czy ryglem na zaistniałe braki w odwodach Korpusu oddziałom polskim. do Piedimonte zamykało del do Cassino, uwzględniając południowej styczności z miasteczkiem „Bitwa o Monte Sengera) sięgającej aż po miasteczko Polskiego, czołgi 6. Pułku Panc. wsparte Miasteczko Piedimonte San Germano m.in. siedem stalowych kopuł mocne zatłoczenie głównej arterii via Piedimonte San Germano. Cassino”, tom Terracina nad Morzem Tyrreńskim. miały być jednocześnie w dolinie osłoną dzięki swej naturalnej i dominującej Casilina przez oddziały 8. Armii. Na Działanie polskiego oddziału pancer- III, Rzym 1947 W tym czasie, w dolinie Liri, 21. piechoty hinduskiej nacierającej na płd. lokalizacji ponad doliną rzeki Liri oraz z bronią maszynową MG miejsce koncentracji bojowej grupy nego wspierać miały plutony piechoty Brygada z 8. Dywizji Piechoty (hindu- krawędzi via Casilina w kierunku lotni- wobec stromych i odsłoniętych podejść Panzernest (tzw. pilbox’ów) pancernej wyznaczono rejon przy Santa hinduskiej i ogień dział 9. PAL-u. Czołgi skiej) toczyła już walki w rejonie stacji ska polowego Aquino. od południa, pozostawało w praktyce oraz 14 dział ppanc. kilku Scholastica położony około kilometra na 1. i 2. szwadronów, dzięki sprawnemu i Piedimonte San Germano i linii kolejo- obiektem nieosiągalnym dla broni pan- zachód od zniszczonego miasta Cassino szybkiemu wykonaniu zadania, dotarły wej położonej równolegle i w nieznacz- Twierdza Belfort cernej. Dodatkowe prace fortyfikacyjne typów. W skupionej i gęstej i w odległości ok. dwóch i pół kilo- bez strat do poprzecznej z via Casilina ankiem 18 maja 1944 roku patro- niemieckim czasu nej odległości od via Casilina. Dalszy – drugie Monte Cassino prowadzone na przestrzeni pięciu mie- zabudowie średniowiecznego metra na wschód od Piedimonte San drogi prowadzącej do Piedimonte w le 12. Pułku Ułanów Podolskich na przygotowanie się do stawienia po bieg planowanego natarcia oddziałów sięcy, uczyniły z małego osiedla wyjąt- miasteczka przygotowano wiele Germano. Podobne zadanie wykonać okolicy osady Pralomagno. Na wprost, Rwkroczyły do ruin Klasztoru raz kolejny skonsolidowanego oporu. brytyjskich i przełamania linii Hitlera Odwrót i przegrupowanie oddziałów kowo silny punkt obrony. musiał wspierający działanie 9. PAL, w bliskim zasięgu znajdowały się już Montecassino, a kolejne oddziały w dolinie Liri na odcinku Aquino – niemieckich z przełamanej w obszarze Bezpośredni dostęp do Piedimonte krytych stanowisk ogniowych 3. Dywizji Strzelców Karpackich i 5. Kresowa awangarda uzależniony był w znacznym Cassino linii Gustawa na znajdującą się zamykało m.in. siedem stalowych kopuł z i schronów, specjalnie Kresowej Dywizji Piechoty utrwalały stopniu od zneutralizowania niemiec- kilka kilometrów na zachód wysuniętą i bronią maszynową MG Panzernest (tzw. postępy w zdobywaniu i zajmowaniu 19 maja 1944 roku około godz. 16, kiej obrony na wzgórzach sięgających powiązaną systemem umocnień kolejną pilbox’ów) oraz 14 dział ppanc. kilku wzmocnionych kolejnych punktów oporu w masy- wydzielony pododdział, pod dowódz- na płn. od miasteczka Piedimonte po linię obrony trwał od 17 maja 1944 roku typów.W skupionej i gęstej zabudowie i zabezpieczonych Pas natarcia wie górskim Monte Cassino – Monte twem mjr. Franciszka Osmakiewicza i był następstwem rozkazów dowództwa Monte Cairo. Flankująca dolinę, po średniowiecznego miasteczka przygo- szwadronów Cairo. Jednocześnie, sąsiadujące na z 18. Lwowskiego Batalionu Strzelców prawej stronie natarcia oddziałów 13. 10. Armii niemieckiej. Postępy oddzia- towano wiele krytych stanowisk ognio- przez saperów. Pułku 6. Panc. lewym skrzydle oddziały 13. Korpusu wraz z dwoma plutonami Kompanii wych i schronów, specjalnie wzmocnio- Brytyjskiego rozwijały natarcie w głąb Ochrony Sztabu Korpusu, poprowa- w dolinie Liri nych i zabezpieczonych przez saperów. Punkt oporu Piedimonte przygotowano doliny Liri na zachodnim brzegu rzeki dzony został poprzez zdobyte stano- widziany Na schrony i strzelnice wykorzystano zapasami do stawiania samodzielnego Gari. W masywie cassińskim silny opór wiska niemieckie w masywie cassiń- z Piedimonte m.in. głębokie piwnice domostw, urzą- oporu okrężnego przez dwa tygodnie i stawiało jeszcze wzgórze Sant’Angelo skim z zadaniem opanowania rejonu San Germano. dzając stanowiska prowadzenia ognia powiązano dodatkowym systemem ogni (601) wsparte ogniami artylerii oraz i następnie rozpo- Szczytowy w kierunkach spodziewanego natarcia wspomagających i osłonowych z górują- Fot. osłoną górujących Pizzo Corno i Monte znania miasteczka Piedimonte San zarys osiedla oraz zabezpieczając najbardziej new- cych na północ wzgórz 553, 718, Pizzo K. Piotrowski, Cairo. Na bliskim zapleczu Góry Anioła Germano. Przekraczające stanowiska Piedimonte ralgiczne punkty w samym miasteczku. Corno 945 oraz wzg. S. Amasio (382) 26.12.11 r. Śmierci ( Colle Sant’Angelo), za głębo- 14. Wileńskiego Batalionu Strzelców widziany Od strony południowej, z doliny Liri do na zapleczu. kim jarem, pozostawały nierozpoznane i oraz następnie przez zdobyte rankiem z rejonu centrum Piedimonte prowadziła serpen- niezdobyte jeszcze stanowiska ugrupo- wzgórze Sant’Angelo, siły liczyły w natarcia grupy tyną tylko jedna droga wykuta w skale Żołnierze Lwowa wania sił niemieckich. System umocnień połączeniu ok. 180 żołnierzy i przyję- Lachowicza. stromego stoku wzgórza. linii Gustawa i linii Hitlera scalał się ły określenie grupy Lachowicza (ppłk. Fot. Kolejne połączenie od strony zachod- Połączone siły polskie wyznaczone do tutaj na najbliższym dystansie w powią- Jana Lachowicza – przyp. autora). silnie umocnione pozycje linii Hitlera K. Piotrowski, niej było silnie ubezpieczone i stano- opanowania Piedimonte i prowadze- którego działa należało przesunąć spod zanym pasie obrony, obejmując mia- Początkowo zakładano, że działanie tego wiło główną arterię zaopatrzeniową nia dalszego działania rozpoznawcze- San Michele na nowe stanowiska w rejo- przy Fontana Coperta z ukrytymi sta- steczka Villa Santa Lucia i Piedimonte pododdziału piechoty będą mogły wes- 26.12.11 r. dla niemieckiej załogi Piedimonte. Na go na , otrzymały 20 maja nie koncentracji czołgów Pułku Dzieci nowiskami ppanc. i łowców czołgów. San Germano. Wytyczne dla 2. Korpusu przeć czołgi 3. szwadronu (z 4. Pułku przedpolu miasteczka urządzono dwa miano grupy „Bob”. Nazwa kombino- Lwowskich. Tutaj właśnie czołgi polskie wdały się Polskiego wskazywały jako kolejny Panc.) pod dowództwem kpt. Antoniego doskonale zamaskowane stanowiska wanej jednostki operacyjnej pochodziła Pośpiech, czy jakiekolwiek opóźnienie w pierwszą wymianę ognia, podczas przedmiot działań - kierowanie najbliż- Dzięciołowskiego. Przeprowadzone roz- Panzerturm (wieża czołgu Panther z od skrótu nazwiska jej komendanta – były w tych warunkach jednakowo nie- której poległ dowódca 2. szwadronu szą drogą natarcia w stronę miasteczka poznanie terenowe wykluczyło jednak działem 75 mm z wkopaną w głąb ziemi ppłk. Władysława Bobińskiego, zastęp- korzystne ze względów operacyjnych, kpt. Ezman. W czasie walki zniszczo- Castrocielo i tym samym zadanie zdoby- możliwość dotarcia ciężkiego sprzętu Korpusu Brytyjskiego, linia obszernego łów alianckich po przełamaniu oporu na kopułą obsługi). Dodatkowo przygoto- cy dowódcy 2. Brygady Pancernej. We jednak nie można było dopuścić, by no też kilka stanowisk niemieckich, w cia twierdzy Belfort (kryptonim opera- górskimi dróżkami i ścieżkami. masywu górskiego stanowiła poważne linii Gustawa miały być powstrzymane wano stanowiska dla innego typu dział wczesnej fazie przydzielania zadań w siły niemieckie po przełamaniu linii tym zamaskowane za jednym z budyn- cyjny miasteczka Piedimonte) przypadło Tymczasem, działanie wydzielo- zagrożenie dla całego ugrupowania sił 8. siłą umocnień wznoszonych od grudnia ppanc. i samobieżnej broni pancernej. skład grupy bojowej włączono 9. Pułk Gustawa zdążyły ponownie stawić zor- ków niemieckie działo ppanc., na któ- żołnierzom gen. Władysława Andersa. nego pododdziału piechoty z Dywizji Armii Brytyjskiej nacierającej w stronę 1943 roku, a zlokalizowanych w doli- Poważnym zagrożeniem dla nacierają- Artylerii Lekkiej, który miał prowadzić ganizowany opór. W tych warunkach, rym po bitwie stwierdzono siedemna- Konieczne było przy tym szybkie dzia- Kresowej i ok. 60 żołnierzy kompanii Rzymu. nie Liri zaledwie kilka kilometrów na cych było również nasycenie niemiec- bezpośredni ostrzał wykrytych celów i 20 maja, po godzinie 15 wyprowadzono ście malowanych oznaczeń zwycięstwa łanie operacyjne, by nie dać oddziałom ochrony sztabu, poprzedzone zostało Natychmiast po opanowaniu rejonu zachód. Na linii Hitlera, ufortyfikowane kiej linii obrony rakietowymi środka- stanowisk w Piedimonte oraz 10. i 11. spod Santa Scholastica pierwszy atak w poprzednich walkach nad czołgami miasteczka Villa Santa Lucia, po godz. wzgórze z miasteczkiem Piedimonte San mi zwalczania czołgów, z których naj- Pułki Artylerii Ciężkiej z zadaniem zwal- czołgów 2. szwadronu kpt. Stanisława alianckimi. 18 skierowano wprost do zabudowań Germano miało dla obrony niemieckiej groźniejsze były wyrzutnie Ofenrohr. czania dalszych stanowisk artylerii npla. Ezmana i 1. szwadronu por. Adolfa Krzysztof Piotrowski Piedimonte San Germano dwa patrole podobne znaczenie jak Monte Cassino w łącznej sile 14 żołnierzy pod dowódz- dla poprzedzających walk. Z Piedimonte twem ppor. Zajdzińskiego. W godzi- oraz z sąsiednich wzgórz i stoków zwień- nę później za wysłanym rozpoznaniem czonych wszechobecnym Monte Cairo do Piedimonte powinna była wkroczyć prowadzono dokładną obserwację i kie- pozostała część wydzielonej grupy 18. rowano ogień na siły rozwijające atak w Batalionu, jednak została zatrzymana kierunku Rzymu wzdłuż doliny Liri. W rozkazem dowództwa, poprzedzonym tej sytuacji koniecznym było wyelimi- meldunkami brytyjskimi o konsolidacji nowanie tego bastionu lub zneutralizo- niemieckiej obrony na linii Hitlera w wanie znajdujących się tam oddziałów pasie natarcia oddziałów 13. Korpusu nieprzyjaciela. Brytyjskiego. Zdecydowano wobec tego We wstępnej fazie działania oddziałów o przeprowadzeniu ataku opartego na polskich na linię Hitlera, obsadę mia- połączeniu sił pancernych i pozostającej steczka Piedimonte San Germano stano- w dyspozycji piechoty, pomimo wcze- wiła 2. kompania 132. Pułku (44. Dyw. śniejszego jej wyczerpania i wykrwa- Piech. „Hoch und Deutschmeister”) wienia ciężkimi walkami w masywie oraz specjalna grupa saperów i obsługi cassińskim. polowych urządzeń fortyfikacyjnych. Na Do ataku na Piedimonte San lewym górującym w terenie skrzydle Germano, doliną Liri, na północ od obrony niemieckiej stanowiska bojo- via Casilina (droga nr 6) jako głów- we i osłonowe zabezpieczał 4. Batalion Makieta pola bitwy o Monte Cassino w skali 1:2000 wykonana przez polskich ną jednostkę uderzeniową wyznaczo- Wysokogórski (z 5. Dyw. Górskiej) zaś no Pułk 6. Pancerny dowodzony przez najbliższe zaplecze linii obrony obsa- żołnierzy. Na pierwszym planie obszar natarcia czołgów 6. Pułku Panc. ppłk. Henryka Świetlickiego. Na prawej dzała piechota spadochronowa (z 1. Fot. zbiory autora flance nacierających czołgów, wzdłuż Dyw. Strz. Spad.). 20 maja do miastecz- Zniszczony 20 maja 1944 r. Panzer – Thurm na wschodnim przedpolu Piedimonte San Germano. Fot. zbiory autora