Meer informatie:

www.bergen.nl www.bergenaandemaas.nl www.afferden-.nl www.aijen.nl www.sevengewalt.nl www.siebengewald.com www.archiefwell.nl www.wellaandemaas.nl www..info www.liefdevoorlimburg.nl www.maasduinen.nl www.np-demaasduinen.nl

Voor vragen en opmerkingen over deze fietsroutes kunt u reageren per e-mail naar [email protected] of Drie fietsroutes telefonisch via (0485) 34 83 83. Voor meer informa- tie over toeristische mogelijkheden kunt u kijken met op www.bergenaandemaas.nl natuur, cultuur en historie

Tekst: Frans van Kuppeveld Foto’s: Gemeente Bergen MaTiKo Well Cartografie: Reijers Kaartproducties, Veghel/Route Bureau Noord- en Midden- Limburg,

Bergen, mei 2015 Deze brochure is een uitgave van de gemeente Bergen. Hieraan kunnen geen rechten worden ontleend. Het Gelderns-Nierskanaal bij de Hamert is in 1770 Drie cultuurhistorische fietsroutes gegraven voor de afwatering van op Duits gebied ge- legen landbouwgronden. Aan de Duitse kant van de grens is het een echt kanaal, maar bij de Hamert is het een grillig verlopende, snelstromende die in de Maas uitmondt. De steile uitgesleten oevers en de afgesneden meanders in het beekdal vormen een be- zienswaardigheid op zich.

De gemeente Bergen is niet alleen een van de mooiste wandelgemeenten in ons land, u kunt er ook heer- lijk fietsen. Aan de hand van het fietsknooppunten- netwerk zijn in de gemeente drie cultuurhistorische routes uitgestippeld, die u naar de mooiste beziens- waardigheden leiden.

De drie routes zijn in deze brochure op afzonderlijke kaartjes aangegeven. Hierbij staan de belangrijkste bezienswaardigheden in het kort beschreven.

Route 1 begint bij knooppunt 86 aan de Kapelstraat in Afferden en is ongeveer 36 km lang. voor Christus) en maakte deel uit van een omvang- wordt afgebeeld. De Heer van Well liet het kapelle- Route 2 start bij knooppunt 30 aan de Bosserheide in rijk grafveld dat door ontginning en afgraving verlo- tje bouwen in 1663 ter gelegenheid van het huwelijk Well en heeft een lengte van ± 32 km. ren is gegaan. Gelet op de afmetingen van de heuvel van graaf Hendrik de Pas en Juliana van Limburg bestaat het vermoeden dat hier een belangrijk per- Stirum. Tot 1885 stond dit bedehuisje aan de Oude Route 3 heeft als beginpunt knooppunt 74 bij de Ha- soon is begraven. Vandaar dat men er ooit de naam Baan, waarna het een plaats kreeg langs de weg bij de mert in Wellerlooi en is circa 40 km lang. ‘Vorstengraf’ aan heeft gegeven. Hamert. In 2009 is het een aantal meters verplaatst, Er staat ook een oorlogsmonument op de Hamert. zodat het niet meer zo dicht bij het fietspad staat. U kunt de routes echter ook bij elk ander knooppunt Het herdenkt de zeven verzetsstrijders die hier tij- De Sint Catharinakerk van Wellerlooi is gebouwd in in de route beginnen. dens de meistaking van 1943 door de Duitsers zijn 1952-1953. De bijbehorende toren verrees pas in 1961. gefusilleerd. Het monument is geadopteerd door het Eerder stond hier een kerk uit 1888, die de verwoestin- Wij wensen u veel fietsplezier toe! Sint Antoniusgilde uit Well. Jaarlijks op 4 mei or- gen in de Tweede Wereldoorlog niet heeft overleefd. ganiseert het gilde samen met de gemeente Bergen Bij de Putjesberg in Well staat ook een schaapskooi. een stille tocht naar het monument. Net als in de schaapskooi op de Bergerheide kunnen de grazende schapen hierin overnachten. Aan de Maas, niet ver van de verkeersbrug over de rivier, staat een Mariakapelletje dat omstreeks 1660 is gebouwd door de toenmalige eigenaar van ‘De Groote Waaij’. Dit grote gebouw , gelegen aan de N271, da- teert ook van circa 1660. Het was vroeger een boe- renhoeve en bierbrouwerij en nu al vele decennia een horecabedrijf.

Voor informatie over:

• Kerk en oud kerkhof Well • Sint Rochuskapel • Huis ‘De Hildert’ • Sint Antoniuskapel Aijen Langs de N271 bij de Hamert staat een kapelletje • Bezoekerscentrum De Maasduinen dat is toegewijd aan de Heilige Anna, ook wel ‘Anna –te-drieën’ genoemd omdat ze meestal samen met zie de beschrijvingen bij route 2 de Heilige Maria (haar dochter) en het Christuskind Route 1 74 62 86 > 43 > 85 > 36 > 90 > 27 > 33 > 83 > 81 > 80 > 68 > 89 > 32 > 34 > 86

Als u een kijkje neemt in de kapel van O.L. Vrouw van Zeven Smarten aan de Kapelstraat in Afferden ziet 27 u dat u eigenlijk twee kapellen betreedt. Het kleine, 73 wat lager gelegen gedeelte achter in het gebouw is een kruiskapelletje, dat in 1688 is gebouwd. In 1909 is vóór het kapelletje een grote kapel gebouwd, om plaats te bieden aan de vele bedevaartgangers die van heinde 15 en verre naar hier kwamen. Het houten Mariabeeld in 64 de nis van het barokaltaartje in de kleine kapel is 17e- eeuws. De mooie glas-in-loodramen en muurschilde- ringen zijn in de vorige eeuw aangebracht. 71 28 66 65 67

29 68

30 80 Route 3 86 43 74 > 62 > 27 > 15 > 71 > 66 > 67 > 68 > 80 > 30 > 29 > 65 > 28 > 64 > 73 > 74

Het beginpunt van deze route is bij Ontvangstloca- tie Jachthut Op den Hamer aan de Twistedenerweg in Wellerlooi. Hier is veel informatie te vinden over 34 85 het Nationaal Park De Maasduinen en Landgoed de Hamert. Voor kinderen zijn er leuke zoekopdrachten en andere spelletjes. In het restaurantgedeelte kunt u lekkere pannenkoeken eten. 32 36

89 90

68 27

Op de Hamert bevindt zich een van de grootste nog bewaard gebleven grafheuvels van Nederland. Deze 80 33 heeft een doorsnede van 25 meter en is bijna 3 meter hoog. Hij dateert uit de midden-bronstijd (circa 1500

81 83 Siebengewald dankt zijn Duits klinkende naam aan van de oude kerk worden gered en hebben een plaats het feit dat het als klein gehucht in de 17e en 18e in de huidige kerk gekregen. eeuw tot Pruisen behoorde. Het was toen een onder- Op het oude kerkhof van Well staat een kapel met een deel van de heerlijkheid Afferden. De huidige Sint Calvariegroep uit de 17e eeuw en er bevinden zich Jozefkerk is in 1956 gebouwd. Eerder stond hier een veel grafstenen uit lang vervlogen tijden. De ommu- kerkgebouw uit 1868, dat tijdens de Tweede Wereld- ring van het kerkhof is ook eeuwenoud. oorlog is verwoest. In het dorp staat een kunstwerk dat twee heibezems uitbeeldt. Het herinnert aan een oud ambacht dat hier lang werd uitgeoefend: het ‘bessembienden’.

Bij het natuurgebied Eckeltse Bergen staat de ruïne van kasteel Bleijenbeek. De naam is afgeleid van ‘blije beek’ (heldere beek), waarmee waarschijnlijk de nabijgelegen Eckeltsebeek wordt bedoeld, die in de 14e eeuw is gegraven voor de afwatering van de traditie. Al sinds de 17e eeuw worden in Aijen op de veengronden in de omgeving. Bleijenbeek wordt jaarlijkse ‘Köpkesmert’ varkenskoppen geveild, de op- voor het eerst in oude geschriften genoemd in 1405 brengst is bestemd voor het onderhoud van de kapel. als dit landgoed eigendom wordt van de familie Schenck van Nijdeggen. De familie breidde de be- De huidige Sint Petruskerk in Bergen is gebouwd in bouwing geleidelijk uit tot een middeleeuws kasteel. 1932. Op het oude kerkhof staat een toren die bij een In februari 1945 werd het imposante kasteel zwaar 13e-eeuwse kerk heeft behoord. De onderbouw is van gebombardeerd door de geallieerden omdat er zich ijzeroersteen. De geleding daarboven is van mergel- Duitse troepen in verschanst hadden. steen. In de late middeleeuwen is de toren verder verhoogd in baksteen. De toren is in 1942 grondig ge- De windmolen ‘Nooit Gedacht’ aan ’t Rimpelt in Af- restaureerd, maar nog geen drie jaar later raakte hij ferden is gebouwd in 1958 en rond 1990 gerestau- zwaar beschadigd omdat hij in het schootsveld van reerd. strijdende geallieerde en Duitse troepen lag. Daarna is hij niet meer gerestaureerd. Er zijn wel maatregelen In Aijen bevindt zich de Sint Antoniuskapel uit circa genomen om verder verval te voorkomen. 1600. De kapel heeft een fraaie inventaris. Bij het gebouw staat een bronzen varkenskop op een sok- In Heukelom treft u ook een Sint Antoniuskapel aan. kel. Dit kunstwerk refereert aan een eeuwenoude Uit de overlevering is bekend dat deze kapel in 1676 is Niet ver van de ‘Wellsche Hut’ aan de Duitse grens herbouwd, nadat een eerder bedehuisje op deze plek Voor informatie over: is in het bos nog altijd de plek terug te vinden waar (uit circa 1620) tijdens de Tachtigjarige Oorlog com- begin vorige eeuw de kleine herberg stond van de pleet was vernield. Het kunstwerk bij de kapel ver- • Sint Antonius kapel Aijen legendarische ‘Jan den Duvel’. De uit Groesbeek af- wijst naar een legende over de verzoeking (‘bekoring’) • Romaanse toren Bergen komstige Jan Janssen werd zo genoemd vanwege van Sint Antonius door de duivel. • Sint Antoniuskapel Heukelom zijn nogal woeste uiterlijk en gedrag. Met zijn grote • Kasteel Bleijenbeek Afferden zwarte baard en gekleed in een lange zwarte jas kon Ook in Afferden staat een Romaanse kerktoren uit de hij menigeen de stuipen op het lijf jagen. Voordat hij 13e eeuw. Net als bij de toren in Bergen is de onderste zie de beschrijvingen bij route 1 de herberg bouwde leidde Jan lang een zwervend be- geleding in ijzeroersteen opgetrokken. Daarboven zijn staan. Bij stropers, smokkelaars en zwervers was hij geledingen van mergelblokken en baksteen gebouwd. geen onbekende. Ze behoorden tot zijn stamgasten. Het bij deze toren behorende kerkgebouw is tijdens Op de uitgestrekte Bergerheide staat een schaaps- de Tweede Wereldoorlog verloren gegaan. De toren kooi, die naar een authentiek model is gebouwd. U De geschiedenis van het kasteel van Well begint in de was zwaar beschadigd, maar is in 1957 fraai geres- vindt deze zo’n 200 meter van knooppunt 79 verwij- 13e eeuw met de bouw van een donjon – een zware taureerd. Het jaar daarop werd de nieuwe kerk, toege- derd. De herder en de schaapskudde zijn van maart ronde toren, die was omgeven door een gracht. Rond wijd aan de Heiligen Cosmas en Damianus, in gebruik tot september meestal wel ergens in de omgeving 1400 zijn ommuringen met hoektorens aangebracht. genomen. te vinden. Voor kinderen is er een lammetjesroute De huidige toren met de knobbelspits dateert nog uit uitgestippeld. die tijd. De bestaande voor- en hoofdburcht, evenals de tiendschuur, zijn 17e-eeuws. Tot 1905 is het kas- teel steeds in het bezit van adellijke families geweest. Sinds 1988 is het Emerson College uit Boston (VS) ei- genaar van het kasteel. Bezichtiging van het kasteel is niet mogelijk, maar de tuinen zijn wel opengesteld voor bezoekers. Achter het kasteel staat de romp van een torenmolen, die vermoedelijk 15e-eeuws is en van een vroegere ommuring deel heeft uitgemaakt. Hij wordt ook wel ‘drakentoren’ genoemd, naar een oud volksverhaal. Er bestaan verschillende mooie sa- gen en legendes rond het kasteel. De huidige Sint Vituskerk dateert van 1958. Eerder stond hier een 17e-eeuwse kerk, die in de Tweede We- reldoorlog is verwoest. Veel historische en kostbare inventarisstukken konden echter uit de puinhopen Route 2 30 67 30 > 67 > 68 > 89 > 32 > 83 > 33 > 27 > 90 > 82 > 79 > 29 > 65 > 66 > 67 > 30

Deze route begint bij Bezoekerscentrum De Maasdui- nen aan de Bosserheide in Well. Dit bijzondere gebouw 68 hangt gedeeltelijk in een oude sluisbak die in het ver- 67 leden de verbinding vormde tussen het Leukermeer en het Reindersmeer. In het bezoekerscentrum vindt u uitgebreide informatie over de prachtige natuur in de omgeving, de vele wandel- en fietsroutes en het 89 Nationaal Park De Maasduinen. Voor een hapje en een 66 drankje kunt u in de brasserie terecht. Kinderen kun- nen zich vermaken in het speelbos De Boskoel. De 18e-eeuwse kapel tegenover vakantiepark ’t Leu- kermeer aan de Kampweg is toegewijd aan Sint Ro- 32 chus, beschermheilige tegen besmettelijke ziekten en ander onheil. De kapel wordt nog altijd beheerd door 65 nazaten van Derck Daemen, de stichter van het be- dehuisje. 83 In het gebied achter de kapel zijn de afgelopen jaren resten opgegraven van het 14e-eeuwse adellijke huis ‘De Hildert’, dat hier tot in de 17e eeuw heeft gestaan. 29 Het zou een vierkant gebouw zijn geweest van circa 33 8 x 8 meter, met mogelijk een woontoren. Misschien was het een tolhuis. Het lag maar een paar honderd meter van de Maas verwijderd en zou dan ook van strategisch belang geweest kunnen zijn bij de handel 79 op de rivier. 27

82 90