maandblad over zuidelijk afrika maandblad over zuidelijk afrika 0.

In dit nummer: Inhoud Werkloze jongeren staan op een kruispunt in de Namibische hoofdstad Windhoek in de hoop dat iemand hun een klusje aanbiedt Foto: John Liebenberg Pagina 3 Een optreden van werkloze arbeiders tijdens een door de vakbondsfederatie Cosatu georganiseerde culturele dag in Durban Foto: Rafs Mayet/ Afrapix Pagina 12 Amanlla 2 Namibië, een jaar na de onafhankelijkheid Theater maken als vakbondsactiviteit Vier edities Amandla is een uitgave van een januari 1977 begonnen samenwerkingsverband van de Boycot Outspan Aktie (BOA), het Komitee Zuidelijk Afrika (KZA) en de Werkgroep Kairos. De drie organisaties hebben elk een eigen editie. Sinds ruim acht jaar is er voorts een Vlaamse editie. De eigenheid openbaart zich op de laatste pagina's van ieder nummer. Afhankelijk van de editie treft u daar door BOA, KZA, Kairos of de Vlaamse redactie verzorgde informatie aan. Het is daarom van belang dat nieuwe abonnees opgeven welke editie zij wensen te ontvangen. Reportage: het succes van de verzoeningspolitiek in Nanubië. Pagina 3 Redactioneel: de zaak-Winnie Mandela. Pagina 4 Interview: de voorspellingen van Allister Sparks. Pagina 7 Je moet er geweest zijn. Pagina 10 Reportage: arbeiderstheater in ZuidAfrika. Pagina 12 Misdaadcijfers in Zuid-Afrika schieten omhoog. Pagina 15 Amerikaanse Special Forces steunen Unita in Angola. Pagina 18 Boekbespreking: 'Staat van angst' door Menàn du Plessis. Pagina 20 Kamercommissie over Zuid-Afrika: de wankele steun voor het ANC. Pagina 21 Agenda. Pagina 22 Colofon Vijftiende jaargang, nummer 4 april 1991 Redactieadres: Oudezijds Achterburgwal 173, 1012 DJ Amsterdam Telefoon: (020) 623 22 29 Uitgave van: -Boycot Outspan Aktie, Oude Vest 79, 2312 XT Leiden Telefoon: (071) 14 21 24 - Komitee Zuidelijk Afrika Oudezijds Achterburgwal 173 1012 DJ Amsterdam Telefoon: (020) 627 08 01 -Werkgroep Kairos, Kromme Nieuwegracht 10 3512 HG Utrecht Telefoon: (030) 31 97 14 Een jaarabonnement kost f18,50; buitenland f30, -; per luchtpost buiten Europa f45, Voor wijze van abonneren en doorgeven van adreswijzigingen zie pagina 23/24. Redactie: Annet Berntsen, Sietse Bosgra, Hans Buis, Ditty Eimers, Brenda Filippo, Hanne Obbink, Luuk Obbink en Evert de Vos Eind- en bureauredactie: Arie van Dalen Vormgeving: Maarten Messie Layout- ontwerp: Van Dalen, Karsten & Messie Aan dit nummer werkten verder mee: Irene Aartsma, Ciska Matthes en Geert Ritsema Druk en zetwerk: Meboprint Amsterdam IM m

HET SUCCES VAN DE VERZOENINGSPOLITIEK IN NAMIBIE 'Vergeten zullen we nooit, maar we zien af van wraak' Namibië heeft het eerste jaar van onafhankelijkheid er alweer opzitten. De nieuwe regering werd meteen met twee levensgrote problemen opgezadeld. Hoe ervoor te zorgen dat er geen burgeroorlog zou uitbreken tussen het grote aantal collaborateurs en de teruggekeerde vrijheidsstrijders? En hoe te voorkomen dat het blanke kader het land massaal zou verlaten, waardoor de economie zou instorten? De Swapo kwam met een plan dat door vriend en vijand werd omarmd: de politiek van 'reconciliation', verzoening. Tegenstanders van de van bevrijdingsbeweging in regeringspartij omgevormde Swapo geloofden niet dat de partij het serieus meende. Verzoening? 'Wacht maar tot ze eenmaal aan de macht zijn. Dan worden wij alsnog verjaagd of een kopje kleiner gemaakt', was de teneur van hun reacties. De Swapo-partij die de regeringsmacht wist te veroveren was echter bloedserieus. Blanken en collaborateurs konden gerust zijn: er zou geen 'bijltjesdag' komen. Ambtenaren van het voormalige Zuidafrikaanse bestuur behielden in het plan van de Swapo hun baan, met het oude salaris. Ondernemingen en landerijen werden niet genationaliseerd. De Swapo kondigde bovendien een algemene amnestie af voor (mis)daden gepleegd onder het apartheidsregime. En, last but not least, werd er nog een moreel appèl op de Namibiërs gedaan: de bevolking moest de handen ineen slaan om het land te ontwikkelen. Verongelijkt Anderhalf jaar geleden. Honderden razende DTA-aanhangers trekken door de straten van Oshakati. Ze storten zich vol overgave op vermeende Swapo- sympathisanten. De gevolgen zijn verschrikkelijk: hutten worden platgebrand, scholen vernield en tientallen mensen zwaar gewond. De SWAPO-aanhangers toonden toen al, een half jaar voor de onafhankelijkheid, een opmerkelijke zelfbeheersing. Wat niemand verwachtte gebeurde: de Swapo sloeg geen enkele keer terug. Vandaag gaat Mishake Muyongo, vice-president van de oppositiepartij DTA, als vanouds tekeer tegen de In Windhoek wordt een Zuidafrikaans affiche vervangen door een met "Our Free Nation'. In politiek opzicht heeft het vrije Namibië een grote gedaanteverwisseling ondergaan en dat zonder ernstige strubbelingen en zonder 'bijltjesdag'. Met de oplossing van de enorme economische problemen zijn in het eerste jaar van de onafhankelijkheid nog niet veel vorderingen gemaakt. Foto: John Liebenberg Amandla ap3i 1991 3 M- w -

Vervolg van pagina 3 Swapo: 'Verzoening? Vergeet het maar!' DTA-politici hebben het volgens hem zwaar te verduren. 'De Swapo-politici hebben geen enkel vertrouwen in me', zegt Muyongo, eigenaar van een Shell-pompstation, verongelijkt. 'Als ik een paar dagen naar het buitenland ga, suggereert het dagblad The Namibian meteen dat ik een coup aan het voorbereiden ben.' Dat zijn voorzitter Dirk Mudge alom wordt gewaardeerd vanwege zijn degelijke manier van oppositievoeren, doet wat hem betreft niets aan zijn bewering af. Even later geeft hij toe: 'In het openbaar schreeuwen we tegen elkaar, maar als politici van de Swapo en de DTA onder elkaar zijn, schudden we elkaar de hand.' Broeders De bekende fotograaf John Liebenberg heeft veel contacten bij leger en politie. Volgens de politiek van de Swapo zouden voormalige guerrillastrijders en hun bestrijders (onder meer leden van de beruchte Koevoeteenheid) broederlijk moeten samenwerken in de politie en het leger. Liebenberg vertelt echter dat degenen die vroeger voor de Zuidafrikanen werkten het niet bepaald gemakkelijk hebben. Ernstige incidenten doen zich, op een enkele uitzondering na, echter niet voor, aldus Liebenberg, die tegenwoordig bij de Namibische staatstelevisie werkt. David Uirab is politieman in Rundu, dat in het voormalige oorlogsgebied ligt. Hij vertelt hoe de sfeer bij het korps was vlak na de onafhankelijkheid: 'Die eerste maanden waren er wel grote spanningen'. Volgens de politieman deden zich ook enkele vervelende incidenten voor. Daarop greep de politieleiding, bestaande uit exguerrillacommandanten, in. Ze organiseerde verzoeningsgesprekken. De manschappen werd voorgehouden dat ze vanaf dat moment broeders waren en zich ook zo dienden te gedragen. Sindsdien gaat het een stuk beter op de politiepost en wordt er normaal samengewerkt, aldus Uirab. Lijfwachten Roy Munday, een blanke zakenman uit Windhoek, is bepaald geen fan van de Swapo. Maar hij is wel een enthousiast aanhanger van de verzoeningspolitiek. De blanken zijn volgens hem absoluut niet bang voor repressailles van zwarten. 'Ze voelen zich veilig, nu', zegt hij. Zijn zoontje van vijf gaat sinds kort naar een gemengde school, verkondigt hij op- Een goed gesternte, n 21 maart 1990 is voor Namibië zonder twijfel de meest gedenkwaardige datum uit haar geschiedenis. Onder luide 'down, down, down'-kreten werd de gehate Zuidafrikaanse vlag gestreken bij de onafhankelijkheidsplechtigheid in het stadion van de hoofdstad Windhoek. 'Het is niet voorbij, dit is pas het begin', sprak de Namibische televisiecommentator plechtig. Zelden zal de onafhankelijkheid van een land onder zo'n goed gesternte zijn begonnen. In een razendsnel tempo werden alle vertegenwoordi- gers in de nieuw gekozen Grondwet- ov gevende Vergadering het eens over st( de tekst van een nieuwe grondwet. Di De grondwet is unaniem aanvaard, lis een hoopvol teken voor het jonge he land. Allerlei vrijheden zijn naar ni Westers model in de grondwet gere- Zt geld: vrijheid van meningsuiting, dv onafhankelijke rechtspraak, vrijheid ge van vereniging en vergadering, een wi verbod om te martelen en -opmer- ve kelijk in vergelijking met omrin- ke gende landen - een totale afschaffing na van de doodstraf. Namibië kent nu gr, meer democratie en vrijheid dan G merkelijk trots voor iemand die tot voor kort alleen met blanken omging. Roy Munday heeft eigenlijk maar één klacht: over de lijfwachten van president Sam Nujoma. Deze trekken om de haverklap hun pistool en schieten doen ze ook al graag en vaak. Munday is niet de enige die over het gedrag van de lijfwachten klaagt. Toen zij onlangs iemand verwondden, barstte er een golf van kritiek los. Sindsdien schijnen ze zich beter te gedragen en heeft Namibië er weer een folkloristische anecdote bij. Voor de journalist Mbatjiua Ngavirue van het dagblad The Namibian was het wel even wennen na de onafhankelijkheid. Met de politie en ambtenaren stond hij plotseling op goede voet. Ook hoeft de krant, die ite, naar de armoede blijft overheerser Zuid-Afrika ooit toestond en tot op dit moment zelf bezit. Dit goede begin kent ook zijn symbolische kanten. De onafhankelijkheidsplechtigheid moest door de miister van buitenlandse zaken van Zuid-Afrika, Pik Botha, noodgedwongen staande worden doorgebracht. Het vak waarin de hoogwaardigheidsbekleders moesten vertoeven, bleek al snel te krap berekend. Dat ook al die lijfwachten mee naar binnen moesten, was niet begroot. Goed gesternte of niet, de verdeling van de rijkdom is een andere kwestie. Op dit vlak is er in een jaar tijd bijzonder weinig veranderd. Voor iemand in de zwarte woonwijk Katutura of iemand in het dichtbevolkte Ovamboland in het noorden die ook zwart is, blijft het moeilijk om rond te komen. De werkloosheid blijft vooral in Ovamboland enorm hoog: zestig procent van de beroepsbevolking zit er zonder werk. Wie er tot de armsten behoort heeft een jaarinkomen van honderd á tweehonderd gulden. Hans Buis nog steeds -niet helemaal terecht als de Swapo-spreekbuis wordt gezien, niet meer bang te zijn voor brandbommen en moordaanslagen. Gwen Lister, de hoofdredacteur, is in het verleden verschillende malen bedreigd. De overgrote meerderheid van de Namibiërs werkt volgens de journalist van harte mee aan de verzoeningspolitiek. Kritiek heeft hij alleen op een collega-krant: The Times. Deze zou met halve waarheden verdeeldheid proberen te zaaien onder de bevolking. Privéleven Hoe staat het met de verzoening in Ovamboland? Deze regio heeft de laatste jaren het meest te lijden gehad onder de de terreur van de Zuidafrikaanse anti-guerrilla- eenheden. Fanie Schumann, een blanke zakenman, vindt dat het er rustiger is dan ooit. De gewelddadige confrontaties tussen de Swapo en de indertijd door Zuid- Afrika gesteunde DTA lijken definitief verleden tijd. Zwarte en blanke kinderen fietsen samen door de voormalig blanke wijk in Oshakati. De 'zwarte' kerken in Namibië waren Swapo's onmisbare bondgenoot in de strijd tegen het Zuidafrikaanse regime. Nu zijn ze dat weer bij het De 29-jarige Jonas Simgweda (links) maakte deel uit van het Zuidafrikaanse Bataljon 101. In 1987 liep hij op een landmijn. Simon Ndakera (rechts) is nu 31. Hij was een Swapo-strijder. In 1986 werd hij door het Zuidafrikaanse leger neergeschoten. De twee oorlogsslachtoffers delen nu broederlijk een kamer in het ziekenhuis van Oshakati. Foto: John Liebenberg Amandia idwets over idwet. ivaard, jonge i naar :t gereuiting, Tijheid Lg, een ipmerDnn iaffmng ent nu .d dan uitdragen van de verzoeningspolitiek. Bisschop Kleopas Dumeni legt uit wat verzoening voor hem betekent: 'Vergeten zullen we de oorlogsmisdaden nooit. Er vielen elfduizend doden, waaronder mijn broer. Verzoening betekent dat we geen wraak zullen nemen op onze voormalige vijanden en in vrede met ze willen samenleven. ' De verzoening werkt ook door in het privéleven. Eeva-Lilsa Shitundeni bijvoorbeeld heeft zich op aandrang van de dominee weer met haar man verzoend.,Ze had haar man vanwege een buitenechtelijke affaire verlaten. Het argument van de geestelijke was: verzoening geldt ook voor jouw echtelijke situatie. Eeva: 'Het was geen gemakkelijke beslissing, maar misschien wel de juiste'. Voor veel families in Ovamboland betekent verzoening een houvast om niet uit elkaar te vallen. Het komt niet zelden voor dat in een familie de ene broer voor de Zuidafrikanen actief was en de ander voor de Swapo. Op de verzoeningsgedachte valt ook nog wel wat af te dingen. Ten eerste erfde de huidige regering een immens overheidsapparaat met maar liefst 57.000 ambtenaren. Een beetje veel, maar vooral veel te duur voor een land met maar anderhalf miljoen inwoners. Verder maken sommige blanken misbruik van het feit dat de Swapo hen met rust laat. Vakbondsleider en Swapo-parlementariër John Ya Otto zat een aantal jaren gevangen op Robbeneiland. 'Voor een aantal blanken betekent verzoening alleen maar dat zij al hun privileges mogen behouden', zegt hij. 'Ze proberen vaak veranderingen zo lang mogelijk tegen te houden. Dat kunnen zij ook doen omdat zij vaak op belangrijke posten zitten.' Nachtmerrie Voor één groep mensen dreigt de 'reconciliation' tot een nachtmerrie te leiden. Het gaat om een aantal Swapo-leden die door hun eigen (toen nog) bevrijdingsbeweging gevangen zijn gezet op verdenking van spionage. Al jaren vragen zij om een proces teneinde hun onschuld te kunnen bewijzen. Zij maken weinig kans, want ook deze kwestie wordt met de mantel der verzoening bedekt. Bijna niemand, ook de critici niet, zou willen dat de Swapo van de verzoeningspolitiek afstapt. Al met al is die politiek een groot succes gebleken. Een opkomende angstpsychose onder blanken kon erdoor de kop in worden gedrukt. Het gevolg was dat bijna alle blanken na de onafhankelijkheid in Namibië bleven. Oude vijanden bleken, soms na enige reprimandes, uitstekend in staat met elkaar samen te werken. De regering kan zich zodoende volledig wijden aan de bestrijden van andere vijanden van Namibië: armoede, werkloosheid, alcoholisme en criminaliteit. Voor de gemiddelde Nederlander die nog altijd moeite heeft met 'de' Duitsers is het moeilijk te vatten: het Namibische volk was binnen een jaar in staat zijn oude aartsvijanden te vergeven. Irene Aartsma

DE VOORSPELLINGEN VAN ALLISTER SPARKS 'We zouden een voorbeeldige samenleving kunnen maken' De komende maanden zal de correspondent van onder meer NRC Handelsblad, Allister Sparks, niet in Zuid-Afrika zijn. 'Tot 16 juni, als het ANC-congres gehouden wordt, zal er niet veel onverwachts gebeuren. Daarna pas beginnen de echte onderhandelingen', zegt hij. Sparks gaat drie maanden lesgeven aan de Duke Universiteit in de Verenigde Staten. Op weg daarheen deed hij even Nederland aan. Allister Sparks houdt wel van voorspellingen. In juni 1989 legde hij de laatste hand aan wat toch minimaal zijn halve levenswerk is: het boek De kust van de goede hoop. De Klerk was net aangetreden en kondigde zichzelf aan als de zoveelste hervormer van het apartheidssysteem, zoals zijn voorganger P.W. Botha ook gedaan had. Van Nelson Mandela was alleen bekend hoe hij er dertig jaar geleden uitzag. Allister Sparks voorzag de spoedige vrijlating van Mandela, de legalisering van het ANC en het opheffen van de noodtoestand. Vervolgens schrijft hij: 'Dit effent de weg naar onderhandelingen, of op zijn minst naar verkennende besprekingen om tot onderhandelingen te komen. Dit zal de oversteek van de Rubicon zijn die Botha weigerde te maken, want hoeveel machiavelliaanse listen en lagen de regering ooit nog zou kunnen proberen, er is geen weg terug. Het één zal tot het ander leiden.' Waar Sparks zich wel in vergist heeft, is de persoon F.W. de Klerk. In zijn boek schrijft hij over hem: 'Ongetwijfeld is hij een bekwaam man, maar een groot man is hij niet - en Zuid-Afrika heeft in deze kritieke periode een groot staatsman nodig.' De eminence grise onder de buitenlandse correspondenten heeft er geen enkele moeite mee deze foute inschatting toe te geven. 'Twee mannen zijn zeer belangrijk voor de toekomst van Zuid-Afrika: De Klerk en Mandela. Zij zullen het proces van verandering in beweging moeten houden. Aan de ene kant is er de dreiging van het Pan-Afrikaans Congres (PAC), de zwarte racisten. Aan de andere kant stellen de Afrikaner Weerstands Beweging (AWB) en Andries Treurnichts Conservatieve Partij zich onwrikbaar op. Aan het optreden van Mandela en De Klerk zal het liggen of hun beider aanhang naar deze bewegingen wegvloeit of niet.' Mens Nelson Mandela was tot een mythe uitgegroeid toen hij zijn eerste schreden zette buiten de poort van de Victor Verster-gevangeis. Gelukkig, zegt Sparks, is gebleken dat hij ook een mens is. Zijn optreden was in het afgelopen jaar niet zonder fouten, en liever zag Sparks dat hij niet zo uitdrukkelijk aanwezig zou zijn bij het proces tegen Winnie Mandela. Maar lovende woorden overheersen: 'Wie na zo'n lange tijd uit de gevangenis komt, heeft veel aanpassingsproblemen en vaak psychologische hulp nodig. Mandela hield enkele uren na zijn vrijlating een toespraak ten overstaan van meer dan zestigduizend mensen.' Mandela heeft meer dan een generatie gemist. Toch is hij in staat zijn belangrijke rol te spelen om aan de geschiedenis van Zuid-Afrika een grote wending te geven. De Klerk is volgens Sparks in deze tijd even cruciaal. En ook al is hij een groter man gebleken dan de NRC-correspondent bij De Klerks aantreden voorzag, een punt van kritiek heeft Sparks nog wel. De Zuidafrikaanse president wordt vaak vergeleken met Gorbatsjov. Wat je van die vergelijking ook vindt, op één zeer belangrijk punt gaat de gelijkenis niet op, vindt Sparks. 'Gorbatsjov heeft verklaard dat het stalinisme regelrecht tot wandaden heeft geleid. De Klerk heeft nooit de ideologie van Verwoerd her- roepen. Het onrecht van de apartheid moet openlijk erkend worden.' Allister Sparks is optimisch over de toekomst: 'Het proces is begonnen, niets kan het nog tegen houden, de meerderheid zal gaan regeren. Er zal een fatsoeniijke non- raciale democratie komen.' Probleemloos zal dit proces niet verlopen. Integendeel, Sparks ziet veel obstakels. In rap tempo somt hij er een aantal op. Het ANC twijfelt aan de oprechtheid van de regering. Het geweld in de townships zorgt voor instabiliteit. Het leger en de politie spelen bij dat geweld een rol. Het hele militaire apparaat werkt nog net zo als voor de opzienbarende rede van De Klerk. Magnus Malan is nog steeds de hardliner als minister van defensie. De doodseskaders zijn nog steeds actief. De commissie-Harms, die de activiteiten van de doodseskaders onderzocht, heeft hun optreden juist witgewassen. 'De Klerk is kennelijk niet in staat dit aan te pakken', oordeelt Sparks, 'hij doet ook geen poging. Zijn politieke stijl is dat hij tussen de problemen door laveert.' Bittere amandelen De schrijver Sparks heeft veel lof ontvangen voor De kust van de goede hoop. De Engelse versie draagt de titel The mind of South Africa en dat kenmerkt de inhoud beter dan de Nederlandse vertaling. Voor de gescheiden werelden van de verschillende bevolkingsgroepen in ZuidAfrika gebruikt Sparks de metafoor van 'de haag van bittere amandelen', die ooit Van Riebeeck in de zeventiede eeuw liet planten om de handelsnederzetting af te schermen van de rest van het land. De geur van de bittere amandelen is sinds die tijd niet uit de geschiedenis van Zuid- Afrika verdwenen. Allister Sparks verwacht niet dat ,de gescheiden werelden snel zullen afbrokkelen na het aantreden van een democratisch gekozen regering, maar Zuid-Afrika moet een nonraciale maatschappij worden, zo stelt hij nadrukkelijk. Dat is het doel. Dat Vervolg op pagina 9 Amandla 7

Maartje van Putten, lid van het Europese Parlement: aiccep[creIi we îuy veek "De wereld staat op z'n kop. Er stroomt meer geld van de Derde Wereld naar ons, dan omgekeerd. De nu al gigantische schuldenlast zorgt daar voor steeds meer honger, armoede en ellende. Als deze ongelijke economische strijd niet wordt opgelost, wacht ons op korte termijn een wereldchaos. Dat is niet in het belang van de Derde Wereld, maar ook niet in ons eigen belang. In de politiek raken wij hier steeds meer van doordrongen. En ook u kunt een stap in de goede richting doen. Door te gaan sparen bij de ASN. Want de ASN is een spaarbank die deze omgekeerde wereld niet accepteert en zich inzet voor een rechtvaardiger bestaan voor iedereen. En dat is in het belang van ons allemaal." De ASN is een principiële spaarbank. De ASN gelooft in eerlijk delen. In eigen land, maar ook over de grenzen. De ASN belegt spaargeld selectief met een open oog voor mens en milieu. Zij steunt tal van maatschappelijke organisaties en ontwikkelingsprojecten. En dat gaat niet ten koste van uw rente. Als dat naar uw smaak is, open dan ook een spaarrekening bij de ASN. Dan krijgt u een prima rente. Zonder bijsmaak. De ASN. Een Wereldbank. Als u nu een spaarrekening opent bij de ASN met een eerste inleg van tenminste f 50,-, ontvangt u f 7,50 welkomstpremie. Ç ALGEMENE SPAARBANK VOOR NEDERLAND geeft rente zonder bijsmaak Telefoon: 070 - 3569 3101311 , Zie ook de antwoordkaart in dit blad. 117-02b Naam Adres Postcode o Woonplaats Zenden in envelop Wenst vrijblijvend nadere inlichtingen over:* El Zilvervlootsparen - Voor jongeren van 15 tot 21 jaar zonder postzegel aan: El Girosparen Voor girorekeninghouders [ Depositosparen Eenmalige inleg met vaste looptijd ASN, Antwoordnummer 1188,1 ] Bank-Girosparen Voor bank~ of girorekeninghouders 13 Bedrijfssparen - Met premie van uw werkgever 2501 WB Den Haag. 1 [3 Rente-Solidariteitssparen Kiezen voor delen El FNV-sparen Voor FNV- leden Bellen kan ook: 1 El Vroeg-Bijsparen Voor jongeren van 0 tot 18 jaar * Aankruisen wat u wenst. 070 - 3569 310/311 ------I

Vervolg van pagina 7 betekent niet dat iedereen en alles hetzelfde moet worden. De verschillende culturen die er zijn, moeten gerespecteerd worden; respect voor ieders taal moet er ook zijn. Sparks verwerpt de suggestie dat dit lijkt op het pleidooi van De Klerk voor 'minderheidsrechten': 'De Klerk zoekt manieren om zoveel mogelijk voorrechten voor blanken te handhaven. Dat is niet in het belang van de blanken. Het roept weerstanden op en speelt extremisten in de kaart. Het is een domme benadering van De Klerk, maar ook dat hoort bij zijn manier van politiek bedrijven. Iedereen kan zien dat een grondwet waarin onderscheid gemaakt wordt tussen groepen en rassen, absoluut onaanvaardbaar is.' Het gemeenschappelijk streven moet het vreedzaam naast elkaar leven zijn. En daarbij kan Zuid-Afrika opnieuw een pionier worden: 'Binnen de grenzen van Zuid-Afrika leven moslims, hindoes, christenen en ongelovigen. Je vindt er de Derde Wereld naast de Eerste Wereld. In ZuidAfrika is de hele wereld terug te vinden, met al haar problemen. We zouden een samenleving kunnen maken die een voorbeeld is voor de wereld.' Nachtmerrie De journalist Sparks heeft de beperkingen van het apartheidssyteem aan den lijve ondervonden toen hij politiek redacteur was van het legendarische dagblad Rand Daily Mail. 'Tegenwoordig laten ze me als buitenlands correspondent redelijk met rust. Het is een weelde vergeleken met schrijven voor Zuidafrikaanse bladen. De verantwoordelijkheid dragen voor de politieke berichtgeving, zoals ik vroeger deed, was een regelrechte nachtmerrie.' Aan de beknotting van de vrijheid voor journalisten is ondanks alle veranderingen geen einde gekomen. Het enige voordeel, zegt Allister Sparks, is de opheffmg van de noodtoestand die het werken bijna onmogelijk maakte. Dat neemt niet weg dat er nog meer dan honderd wetten zijn die de vrije berichtgeving beperken. Vooral artikelen over het optreden van de politie en alles wat met gevangenissen van doen heeft, zijn het doelwit van de wetten. Over het leger is het onmogelijk te schrijven zonder voorafgaande toestemming van de autoriteiten. Sparks vindt het een wonder dat een rechter onlangs een voor het kritische Afrikaanstalige blad Vrye Weekblad positieve uitspraak deed. Het blad had onthullingen gedaan over de doodseskaders van het leger. Eén van de verantwoordelijken, Neethling, spande vervolgens een proces tegen het blad aan en eiste een grote schadevergoeding. Sparks ziet in de afwijzing van de eis door de rechtbank nog geen fundamentele verandering. 'De rechter staat bekend als progressief. Het enige teken dat ik er in zie, is dat ergens beslist is de zaak niet te laten behandelen door een conservatieve rechter. De commissie die in opdracht van de regering de beschuldigingen rond de doodseskaders moest onderzoeken, stond onder leiding van rechter Harms. Die staat wel bekend als uitgesproken conservatief.' De monopolies in de krantenwereld ziet Alister Sparks als een tweede bedreiging voor de persvrijheid. 'Alleen het weekblad New Nation komt in de buurt van een krant die niet alleen op zwarten gericht is, maar ook zwarte eigenaren kent.' De Afrikaanstalige kranten zijn allemaal vastgeklonken aan de politiek van de regerende Nationale Partij. Onafhankelijk zijn ze niet. De Engelstalige pers is volledig in handen van de multinational Anglo American. De staatsomroep, ooit ontworpen als een Zuidafrikaanse BBC, is de spreekbuis van de regering. 'De veranderingen in de mediawereld moeten niet wachten op de nieuwe regering', zegt Sparks, die een persoonlijke campagne voert om Anglo American ertoe te bewegen zich als eigenaar terug te trekken uit de krantenwereld. Volgend boek Vanaf 1962 liep AUister Sparks rond met het idee een boek als De kust van de goede hoop te schrijven. Het duurde tot 1987 eer hij er de tijd voor vond. Een eerdere poging in het begin van de jaren zeventig mislukte jammerlijk. Pas toen Sparks anderhalf jaar in het buitenland kon verblijven, had hij genoeg afstand tot Zuid-Afrika om de meesterproef af te leggen. Het plan voor een volgend boek is al gerijpt: 'Ik wil nu in de toekomst kijken. Wat zijn de mogelijkheden voor Zuid-Afrika? Welke kant gaat het op? En hoe is de omslag bij de Nationale Partij tot stand gekomen? Dat boek kan ik in elk geval wel in Zuid-Afrika schrijven.' Hans Buis Ama +9 9

Eind februari zijn 'Boerekommando's' van de neo-nazistische Afrikaner Weerstands Beweging (AWB) in botsing gekomen met hun eigen 'volk', te weten Afrikaner politiemannen. Zo'n driehonderd AWB'ers trachtten een mars te ondernemen naar de Central Prison in Pretoria. In deze gevangenis zitten veertig extreem-rechtse mannen vast - 'en dat nog wel zonder dat er een aanklacht tegen hen is ingediend', zo zeiden AWB'ers bitter. De politie gebruikte traangas tegen de demonstranten en er vielen klappen. De Orde Boerevolk, een van de ruim vijftig extreem-rechtse organisaties die zwoegen in de schaduw van de AWB, gaf vervolgens een verklaring uit, die een parodie leek op verklaringen van het ANC na veel ernstiger botsingen. De Orde Boerevolk eiste dat de betrokken politiemannen 'van hun posten ontheven worden', veroordeelde 'de tragische gebeurtenis' en zei over een video-opname te beschikken 'die de wereld zal tonen dat de politie door gewelddadige onderdrukking een zwart meerderheidsbewind aan onze natie tracht op te leggen'. cieel werd de organisatie op 31 juli ontbonden). Na februari werd echter nog voor zo'n zeven miljoen gulden in contanten aan het BSB betaald. 'Rijkelijk veel', aldus het rapport, 'in het licht van generaal Malans verklaring dat de operaties van het BSB gestaakt waren'. De uitbetaling was bovendien illegaal. In strijd met alle regels werd de uitbetaling pas achteraf goedgekeurd door Malan en minister van fmanciën Barend du Plessis. Dat gold ook voor alle eerdere betalingen vanaf 1986, toen het BSB werd opgericht. Het rapport beschuldigt verder legerofficieren van obstructie van het onderzoek naar het BSB. Ze weigerden vragen te beantwoorden of logen er op los, aldus het rapport, en talrijke documenten bleken vernietigd of zoekgemaat. Op grond van dit onderzoek eisten de oppositiepartijen in het blanke parlement (de Conservatieve Partij zowel als de 'liberale' Democratische Partij) het aftreden van Malan. Veel kranten, inclusief regeringsgezinde bladen, sloten zich daarbij aan. Zo schreef de Staruit Johannesburg: 'De minister van defensie zal nu zeker de integriteit hebben om af te treden - en anders zal president De Klerk de moed vinden om hem te ontslaan. De recente onthullingen over het sinistere BSB schilderen het beeld van een hondsdolle, ongecontroleerde organisatie.' De voorspelling van de Star kwam echter niet uit. Al was de enige die iets ter verdediging van hem zei Malan zelf, hij mocht van de fractie van de regerende Nationale Partij en van president De Klerk en zijn kabinet gewoon aanblijven. Zuid-Afrika's minister van defensie Magnus Malan heeft begin maart een , politieke storm doorstaan. De storm stak op toen een officieel onderzoeksrapport openbaar werd gemaakt over het zogenaamde Burgerlijk Samenwerkingsbureau (BSB), dat verant- Over het in 1986 binnen het leger woordeijk is voor een reeks politieke gevormde BSB loog Malan al eerder, moorden. namelijk toen hij verklaarde dat hij A mad Vorig jaar februari zei Malan dat het pas in november 1989 van het bestaan Am ,a 91 BSB op non-actief was gesteld (offi- ervan hoorde. De commissie-Harms, die vorig een jaar een uiterst gebrekkig onderzoek deed naar de doodseskaders van leger en politie, achtte wel bewezen dat Malan van begin af aan volledig op de hoogte was geweest van het bestaan van het BSB. Het recente rapport bevat een document dat aantoont dat hij dat in ieder geval al in december 1988 was. Hoewel Malan al vaker ondanks dubieuze praktijken een blijvertje was gebleken, verwachtten velen dit keer toch zijn politieke val. Het handhaven van een zo omstreden minister van defensie zou immers een hypotheek leggen op De Klerks hervormingsstreven. De Klerk heeft waarschijnlijk echter twee redenen om Malan de hand boven het hoofd te blijven houden. In de eerste plaats wil hij het leger ervan weerhouden zich rechtstreeks tegen zijn hervormingen te verzetten. Ook misdadige activiteiten van de politie, die onder minister Vlok van recht en orde valt, worden waarschijnlijk om die reden onder het tapijt geveegd. De tweede reden is dat Malan precies weet welke leden van het kabinet, waaronder mogelijk De Klerk zelf, op de hoogte waren van het BSB - en op welk moment. Het onderzoeksrapport over het Burgerlijk Samenwerkingsbureau verscheen een week na de zoveelste brute politieke moord. Wie daarvoor verantwoordelijk is, is niet bekend, maar één connectie met het BSB is er zeker. Het doelwit van de aanslag was Dirk Coetzee, maar het was diens advocaat Bheki Mlangeni die er het slachtoffer van werd. Dirk Coetzee bracht in 1989 de onthullingen over de doodseskaders van leger en politie op gang. Hij kon het weten, want hij had zelf de leiding gehad van een dergelijke politie-eenheid. In mei vorig jaar werd er een pakje gestuurd naar zijn adres in Lusaka, waarheen hij gevlucht was. Mlangeni's naam stond als afzender op het pakje, dat door Coetzee echter nooit in ontvangst werd genomen. In februari kwam het retour naar de gefmgeerde afzender. Mlangeni heeft het pakje opengemaakt. Het bleek een walkman te bevatten. De advocaat heeft de koptelefoon opgezet. Erin zaten explosieven, die ontploften toen hij het apparaat aanzette. Dirk Coetzee heeft inmiddels van zijn bijna naamgenoot Kobie Coetsee, minister van justitie, tijdelijke onschendbaarheid aangeboden gekregen voor terugkeer naar ZuidAfrika, teneinde in deze zaak te getuigen. Dirk Coetzee heeft verklaard alleen op dit aanbod in te willen gaan als er alsnog een serieus onderzoek naar de doodseskaders wordt gedaan. Hoe snel zal de apartheid verdwijnen? Het antwoord op deze vraag hangt mede af van hoe men apartheid defmieert. Politiek en wettelijk lijkt het einde in zicht, sociaal-economisch zal er nog heel wat moeten gebeuren. De Zuidafrikaanse Kamer van Koophandel had.al eens becijferd dat remedies tegen de grote sociaal-economi- sche ongelijkheid minstens veertig miljard gulden zouden kosten. Volgens een onderzoeker van naam, dr. Azar Jammine van Econometrix, een economische denktank, is die schatting nog veel te laag. Er is, zegt hij, jaarlijks zo'n twintig miljard gulden nodig en dat tien jaar lang, om de levensstandaards van blank en zwart dichter bij elkaar te brengen. Voor huisvesting is zo'n zes miljard per jaar nodig. Daarmee kunnen jaarlijks 250.000 eenvoudige woningen worden gebouwd. Dat is nodig omdat nu nog 7,4 miljoen zwarten in schamele bouwsels wonen en de bevolking sterk groeit. Ongeveer een miljard per jaar is nodig om iedereen van elektriciteit te voorzien. Op dit moment moeten twintig miljoen Zuidafrikanen het zonder doen. De grootste bottleneck wordt gevormd door het onderwijs. Econometrix schat dat 45 procent van de zwarte bevolking thans analfabeet is. De Zuidafrikaanse regering heeft al verklaard dat de onderwijsbegroting, die nu zo'n vier miljard gulden per jaar beloopt, ten minste verviervoudigd zal moeten worden tot circa zestien miljard. Anderen spreken zelfs van een verzevenvoudiging tot bijna dertig miljard. In deze becijferingen ontbreekt dan nog de dringend noodzakelijke verbetering van de gezondheidszorg. Dr. Jammine waagt zich niet aan een voorspelling van de kosten daarvan, maar die zullen 'astronomische bedragen aannemen', zo zegt hij. Terwijl regeringsleiders in WestEuropa naarstig naar een aanleiding zoeken om de sancties tegen ZuidAfrika terug te schroeven en Shell Zuid-Afrika zijn hoofdkwartier gaat delen met het ANC, komen in de Verenigde Staten de acties tegen Shell nu pas goed op gang. Op 11 februari, een jaar na de vrijlating van Nelson Mandela, kondigde de gouverneur van de staat New Jersey de grootste financiële klap aan die Shell tot dusver door de sanctiecampagne heeft moeten incasseren. 'Sancties werken, de overwinning is in zicht', verklaarde gouverneur Jim Florio. 'Als voormalig bokser weet ik dat je, als je je tegenstander in de touwen hebt, moet blijven doorrammen. ' Het contract van Shell met de staat New Jersey, dat op 1 april 1992 afloopt, zal niet met vijf jaar worden verlengd, zoals de opzet was. Naar schatting zal dat Shell in die vijf jaar een omzetverlies van een half miljard gulden kosten. Verwacht wordt dat als de sancties tegen Zuid-Afrika worden opgeheven, het nog vele jaren zal duren voor alle steden en staten in de VS hun maatregelen hebben afgeschaft. Onlangs deed de regering van Namibië, dat nu een jaar onafhankelijk is, een dringend beroep op de VS alle sancties tegen Namibië in te trekken. Amanlia VOOR IPff 'PA' 095 LANV £Xt) 1 WEL UN cel IE ýA]NO: L,1 TONEEL ALS VERZET EN THERAPIE t: 'We dragen een zware last in deze wereld, de arbeiders dragen een zware last', zingt de theatergroep van metaalarbeiders uit de township Mpophomeni bij Durban. 'Mambatha's kinderen' is het derde stuk dat de arbeiders hebben bedacht en uitgewerkt, sinds zij in 1985 wegens een staking werden ontslagen door BTR- Sarmcol. Ze zijn nog steeds in afwachting van een beslissing van het gerechtshof of ze weer aangenomen moeten worden door hun vroegere werkgever. Ze maken theater om anderen in Zuid-Afrika over hun zaak te informeren. ' Mambatha's kinderen' gaat over de geschiedenis van hun township. Er worden geen andere requisiten gebruikt dan een stoel voor het stamhoofd, de stokken van de krijgers en wat hoofddeksels. Een pet moet laten zien dat hier een politieagent staat, een vilten hoed dient om een blanke boer uit te beelden. Het stuk wordt immers niet in theaters gespeeld, maar op podia en in hallen bij massabijeenkomsten of in een vakbondskantoor. Er kan geen decor worden gebruikt en de spelers 'kleden zich om' op het toneel. In 1985 gingen de arbeiders van het Britse bedrijf BTR-Sarmcol in staking vanwege hun slechte werkomstandigheden en hun hongerloon. Na twee dagen werden 970 stakers ontslagen. Sindsdien zijn ze werkloos en wachten ze op de uitspraak in het proces dat zij tegen BTR-Sarmcol hebben aangespannen. Ze overleven dankzij voedselpakketten van buitenlandse hulporganisaties. Een half jaar na de staking zetten de arbeiders met hulp van de vakbond and!a een coöperatief op voor uiteenloapri 199 pende activiteiten, waaronder het 'Al krijg ik mij ik blijf liever b theaterproject. De stakers waren begonnen de situatie in de fabriek aan elkaar voor te spelen, liever dan de zaak telkens weer te analyseren. Ze besloten er een theaterstuk van te maken en kregen daarbij begeleiding van Ari Sitas van het Culture and Working Life Project (CWLP) in Durban. Ze wilden het stuk zo snel mogelijk opvoeren om door het hele land mensen op de hoogte te brengen van hun ervaringen en fondsen te werven. Zo werd het eerste stuk, 'De lange mars', gemaakt. De spelers hadden maar weinig scholing en geen enkele ervaring met theater. Al improviserend en bijstellend ontstond het stuk. Het CWLP leerde de spelers hoe het verhaal in een theatrale, onderhoudende vorm te gieten; om humor, actie en drama te gebruiken en met minimale middelen zoveel mogelijk uit te beelden. Het stuk werd onder,worpen aan de kritiek van de andere stakers en ten slotte opgevoerd. Het werd met enthousiasme ontvangen en vervolgens reisde de groep ZuidAfrika af om het overal op te voeren. Met haar tweede stuk ging de groep in 1987 zelfs naar Engeland. Nu, ruim vijf jaar na de staking, werkt de theatergroep in Mpophomeni zelfstandig. De spelers zeggen veel geleerd te hebben, niet alleen over theater, maar ook over werkverhoudingen en politiek. 'Ik wil niet meer terug naarB TR- Sarmcol als we de rechtszaak winnen', zeggen sommigen, 'als het kan, blijf ik liever bij de theatergroep'. De groep in Mpophomeni in niet de enige in haar soort. Er zijn meer arbeiders die hun verhaal omzetten in -r ijn baan terug, bij het theater' theater. Het CWLP begeleidt leden van de vakbondsfederatie Cosatu in het ontwikkelen van culturele activiteiten. Dat heeft bijvoorbeeld ook geleid tot de uitgave van een Zulutalig tijdschrift. Ook worden arbeiders begeleid in het schrijven van manuscripten. Stratenveegsters Nise Malange is de coördinator van het CWLP. Eerder werkte ze bij Cosatu. Op een dag kwamen daar stratenveegsters naar haar kantoor toe. Het waren vrouwen uit Pondoland, die 52 rand (ongeveer veertig gulden) per maand verdienden. Daarvoor moesten ze vijf uur per dag met hun blote handen vuil van de straat rapen. De manier waarop de vrouwen hun verhaal deden, sprak Malange bijzonder aan. Als ze uitlegden hoe ze hun zware vuilniskar moesten duwen, stonden ze op en beeldden het uit met behulp van een bureau. Om te laten zien hoe de voorman tegen hen sprak, nam de een de rol van een stratenveegster op zich, terwijl de ander de voorman speelde. Dat was de manier waarop Pondovrouwen vertellen. Ze toonden Malange ook hun traditionele manier van dansen. Nise Malange maakte een dansvoorstelling met de vrouwen. De stratenveegsters werden georganiseerd en door het succes van hun opvoeringen verbeterde hun imago. Eerder werden ze als een soort dwazen gezien. Met de vakbond vochten de vrouwen verder voor hun zaak en bereikten ten slotte dat ze in vaste dienst kwamen en een kleine loonsverhoging kregen. In 1988 ging Malange werken voor het CWLP. Ze wilde cultuur en vakbondswerk combineren en zag hoe het een het ander kon dienen: 'We merkten dat het uitdelen van pamfletten niet voldoende was om vakbondsleden voor te lichten, om hen bijvoorbeeld uit te leggen waarom er een staking werd georganiseerd. Met een theaterstuk konden we meer vertellen, de zaak meer tot leven brengen.' 'Ieder stuk heeft een boodschap. Met Een scène uit 'Mam"Why Lord" konden we meer be- batha's kinderen'. grip krijgen voor de problemen van Een arme man vraagt migrantenarbeiders. Een ander stuk, een door middel van van arbeiders van Dunlop, waarin een vilten hoed uitgehun zware werkomstandigheden beelde blanke boer werden getoond, zorgde voor zoveel toestemming op diens opspraak dat de bedrijfsleiding van land te mogen blijven Dunlop het ook wilde zien - en ze Foto: Rafs Mayet/ waren niet blij met de manier waarop The New African zij werden uitgebeeld. De kinderen van de Dunlop-arbeiders konden in het stuk zien hoe hun ouders werkten en leden en daardoor beter begrijpen waarom zij in staking waren gegaan.' In een scène uit het Dunlop-stuk wordt een jonge arbeider de fabriek binnengeleid en ingewerkt: Voorman: 'Dit is jouw machine. Wat is dit?' Arbeider: 'Dit is mijn machine'. Voorman: 'Fout, idioot!' Arbeider: 'Maar u zei dat dit mijn machine is'. Voorman: 'Spreek me niet tegen! Dit is je vrouw.' Arbeider: 'Hoezo, mijn vrouw? Dit ding? Aikona, dit lijkt misschien op uw vrouw, maar mijn vrouw is thuis en...' Voorman: 'Vergeet je vrouw thuis. Je zult haar heel lang niet zien. Hier op het werk is dit je vrouw. Je bent nu met haar getrouwd. Behandel haar goed en ze behandelt jou ook goed. Maar als je haar vernielt - jongen, dan vernielt ze jou ook mooi en grondig.' Deel van ons leven Ari Sitas begeleidde veel van de arbeidersstukken. Hij is de oprichter en manager van het CWLP. In de jaren zeventig werkte hij mee aan het op- Almandla zetten van vakbonden. Daarnaast A m andas, 13 t De stratenveegsters uit Pondoland beeldden hun problemen en hun was hij actief bij de Junction Avenue werk uit in een dans- Theatre Company. Toen dit gezelvoorstelling, schap gevraagd werd een stuk te maFoto: Rafs Mayet/ ken over een staking, kwam Sitas in Afrapix aanraking met het arbeiderstheater. Sitas praat rustig en met humor, hij lijkt het project niet te willen overschatten, al spreekt hij er met veel liefde over. Voor hem is het vanzelf'sprekend dat er aandacht aan 'cultuur' wordt gegeven door een vakbond: 'We hebben lang geleden het idee opgegeven dat politiek een zaak is voor vergaderingen. Het is niet alleen belangrijk dat mensen zich organiseren, maar ook dat ze zich kunnen uiten. Daarom is er zoveel culturele activiteit binnen de politiek, dat is deel van ons leven hier.' Dansen en zingen zijn zeker deel van het dagelijks leven van zwart ZuidAfrika. Op een massabijeenkomst, een begrafenis of een huwelijk, bij een bushalte, altijd wordt er gezongen, meerstemmig - en mooi ook. En de toyi-toyi wordt gedanst. De theaterstukken van de arbeiders bestaan ook altijd voor een groot deel uit zang en dans. Sitas: 'In de zwarte gemeenschap leeft een sterke orale traditie: iemand begint, een ander antwoordt'. (Hij knipt het ritme met A man zijn vingers.) 'Die traditie gaat ervan a i 91 uit dat mensen niet alleen cultuur tot zich nemen, maar ook voortbrengen - door theater, schrijven, dansen, zingen. In Europa zijn de orale tradities afgebroken door de overheersing van het geschreven woord, scholing, onderwijs. Of je bent een acteur voor een publiek, een danser bij een gezelschap - of je bent een toeschouwer.' 'Wanneer ik een groep begeleidt, is er een grote, levendige speltraditie, waarvan ik onmiddellijk gebruik kan maken. Met een groep arbeiders uit Europa zou ik het veel moeilijker hebben. Ik kan op de orale traditie voortbouwen en met een beetje enthousiasme gaat het heel snel.' Schop Het CWLP publiceerde een boek over het arbeiderstheater in Natal, Organize and act door Astrid von Kotze, dat het ontstaan van deze theatervorm schetst en verscheidene stukken beschrijft. Van Kotze vertelt hoe het acteren soms een therapeutisch effect heeft op de arbeiders. Ze noemt het voorbeeld van iemand die in een stuk eindelijk zijn manager een schop kan geven. Sitas: 'Ze heeft gelijk. Een industrieel arbeider heeft hier een zwaar bestaan. Slechte arbeidsomstandigheden, een armoedig bestaan thuis. Vaak moeten ze lang van en naar hun werk reizen. In de townships is het gevaarlijk, met veel misdaad en nu de gewelddadige botsingen daar bovenop. Ze hebben geen stem, ze kunnen zich niet uitdrukken, terwijl dat juist een manier is om een van alle kanten ingeperkt bestaan dragelijk te maken.' 'Door in het theater je talenten te gebruiken en te ontwikkelen, krijg je uiteraard meer zelfvertrouwen. Je ontdekt ook hoe anderen denken en je kunt verschillende rollen spelen, die van een arbeider, maar ook die van een manager. Het werkt ook genezend om je onderdrukkers belachelijk te maken, om bazen met dikke buiken op het toneel te zetten, die als eenden lopen en raar praten.' 'Er kan ook een frustrerende kant aan het theater maken komen te zitten, want soms wint de realiteit. Er zijn groepen die creatief zijn geweest en terug moeten naar de sleur. Vrouwen die stukken speelden tijdens stakingen en dan weer aan huis gekluisterd worden om te koken en op de kinderen te passen. De vrijheid die ze hebben ervaren wordt fijngedrukt en dan wordt de pijn nog groter.' Ciska Matthes J m--, MISDAA DCIJFERS SCHIETEN OMHOOG IN ZUID-A FRIKA 'Politie verschuift stoelen op de Titanic' 'Zuid-Afrika dreigt een natie van gangsters te worden', zei minis' ter Vlok van wet en orde bij de presentatie van de misdaadcijfers van 1990. Voor het eerst lijken de autoriteiten zich serieus zorgen te maken over de toenemende criminaliteit in Zuid-Afrika. Dat mag ook wel, want in geen land ter wereld komt zoveel misdaad voor. De cijfers liegen er niet om: het aantal moorden steeg het afgelopen jaar met een kleine dertig procent en het aantal berovingen met bijna twintig procent. Andere geweldsdelicten lieten een toename met meer dan tien procent zien. Met 400.000 misdrijven per jaar heeft Zuid-Afrika de hoogste misdaadcijfers van alle landen in de wereld. Omgerekend naar het aantal inwoners vinden er vijf maal zoveel misdrijven plaats als in de om hoge misdaadcijfers bekendstaande Verenigde Staten. Volgens Amerikaans onderzoek, waarin de honderd grootste steden van de wereld op een aantal punten met elkaar zijn vergeleken, is Kaapstad de gevaarlijkste stad van de wereld geworden. In geen enkele andere stad worden zoveel mensen vermoord. Het enige lichtpuntje dat Vlok bij de presentatie van de misdaadcijfers kon bieden, was dat het aantal verkrachtingen -zij het met minder dan één procent - was afgenomen. Maar het gaat nog steeds om ruim twee verkrachtingen per uur, niet meegerekend de gevallen waarvan geen aangifte wordt gedaan. Algemeen wordt er vanuit gegaan dat het cijfer met een factor twintig mag worden vermenigvuldigd om tot een reële schatting van het aantal te komen. In de cijfers komt nog niet tot uidrukking dat de misdaden niet alleen in aantal stijgen, maar ook in ernst. Bij inbraken wordt steeds vaker geweld gebruikt en overvallen waarbij geen schoten, vallen beginnen een zeldzaamheid te worden. Een fenomeen dat verder aan populariteit aan het winnen is, is het 'autokapen': de bestuurder van een stilstaande auto wordt gedwongen uit te stappen en de sleutels achter te laten, tenminste als de chauffeur geluk heeft en niet ter plekke wordt doodgeschoten. De auto wordt vervolgens 'geleend' om elders een overval te plegen. Zuid-Afrika heeft altijd al te kampen gehad met hoge misdaadcijfers, maar de laatste jaren is de waarde van een mensenleven wel erg aan inflatie onderheving geweest. Een complex van oorzaken ligt hieraan te grondslag. Allereerst speelt de troosteloze situatie in de zwarte woonoorden een belangrijke rol. Deze biedt een uitstekende voedingsbodem voor de criminaliteit. Geen ontzag voor gezag Daar komt bij dat er totaal geen respect voor 'het gezag' is, dat heeft de politie er onder de noodtoestand volledig uitgetimmerd. Er lijkt een generatie te zijn ontstaan van jongeren die zich door niets en niemand meer iets wijs laten maken en die eigenhandig een begin hebben gemaakt met de herverdeling van de welvaart. Van een aantal factoren is moeilijk vast te stellen of zij moeten worden geschaard onder de oorzaken of onder de gevolgen van de criminaliteit. Ongetwijfeld is het enorme wapenbezit onder blanken - in één op de twee blanke huishoudens is een vuurwapen aanwezig- een gevolg van de onveiligheid. Maar doordat deze wapens aan de lopende band worden gestolen is het ook een van de oorzaken. Bovendien leidt het wapenbezit ertoe dat voorheen 'eerlijke' inbrekers hun 'werk' niet meer ongewapend durven te doen. De criminaliteit is voor een groot deel een gevolg van vele decennia apartheidspolitiek, maar in het verzet ertegen schuilt ook één van de wortels. Heel wat bendes die vandaag de straten onveilig maken, zijn ooit begonnen als kernen van politiek verzet. Eenmaal gewend aan het geweld, merkten jongeren dat gewelddadigheden hen materieel voordeel en status konden opleveren. In District Six, de krottenwijk nabij Kaapstad, ontstond een nieuwe bende toen zonen van middenstanders zich verenigden om de winkels van hun vaders tegen het geboefte te beschermen. Het is maar een dunne lijn die het onderscheid aangeeft tussen politiek en crimineel geweld. De verhalen over rooftochten tijdens gevechten tussen ANC- aanhangers en Inkathaleden zijn legio en de vraag is gerechtvaardigd of deze nog wel iets met politieke tegenstellingen te maken hebben. De politie staat totaal machteloos tegenover het uitdijende leger van criminelen. De slachtoffers hebben geen enkel vertrouwen dat de politie zaken kan en wil oplossen, bij de daders heerst nauwelijks angst om tegen de lamp te lopen. Twee bendeleden vertelden eind vorig jaar aan het weekblad New Nation dat zij altijd een paar honderd rand op zak hebben voor het geval zij zouden worden betrapt. 'Dan weten we zeker dat we niet worden gearresteerd', zo lieten ze weten. Het hoeft geen verbazing te wekken dat de samenleving geen vertrouwen heeft in de politie, ook al niet omdat het aantal politiemensen in Zuid-Afrika absurd laag is: twee agenten op de duizend burgers tegen vijf op de duizend in West-Europa. Daar komt bij dat de politie in brede kring wordt gezien als de gewapende tak van het apartheidsregime en zeker niet als Bromsnor die pal staat voor de veiligheid van de burgers. 'Ons is hier vir jou' 'Ons is hier vir jou', luidt dan ook de slogan van de advertentiecampagne waarmee Vlok het vertrouwen van de bevolking denkt terug te winnen. 'De politie is een deel van de samenleving die zij beschermt en dient. Deze samenleving omvat alle Zuidafrikanen', zei Vlok eind januari, een week na de start van de campagne. Hij voegde er echter onmiddellijk aan toe dat de politie massale acties niet zal tolereren als de indruk bestaat dat mensen via intimidatie gedwongen zijn aan de actie mee te doen. Vlok verzet de bakens, maar de vaargeul blijft gevaarlijk dicht bij de oude. De hoogste politiebaas zal het ver- Amandia trouwen moeten herwinnen. Dat zal Vlok met zijn verleden niet meevallen, zeker niet als hij zich met acties om de criminaliteit te beteugelen keer op keer de woede van het ANC op de hals haalt. Toen Vlok in het kader van Operatie Schildwacht een massale actie tegen de criminaliteit - een premie stelde op het boven water brengen van automatische geweren van het type AK-47, reageerde het ANC furieus, omdat dit een schending zou zijn van de afspraken die in het kader van de onderhandelingen zijn gemaakt. Het ANC had de gewapende strijd immers alleen opgeschort en niet afgezworen. Vlok verdedigde de actie door te wijzen op de golf van roofovervallen die de laatste maanden met dit 'huiswapen' van de gewapende tak van het ANC zijn gepleegd. Ook de aankondiging van de minister van wet en orde in maart dat de zogenaamde veiligheidspolitie, die geacht wordt 'staatsondermijnende activiteiten' tegen te gaan, zal opgaan in een nieuwe afdeling voor de bestrijding van criminaliteit heeft in ANCkringen weinig indruk gewekt. 'Dat is als het verschuiven van stoelen op de Titanic', oordeelde ANC-woordvoer- der Gill Marcus. 'Het moet gepaard gaan met een democratisering van de politie in de samenleving en het heeft geen betekenis zolang de veiligheidswetten van kracht zijn. De politie blijft ongelooflwaardig zolang zij betrokken is bij het voortdurende geweld en zolang er nog doodseskaders bestaan', aldus Marcus. Hij wordt in zijn mening bevestigd door uitspraken van het exhoofd van de veiligheidspolitie, die nu de nieuwe afdeling gaat leiden. Volgens hem verandert er minder dan het lijkt. 'Ik ben altijd al bezig geweest met de bestrijding van misdaad', zo zei hij. De politie zal in de toekomst een betere afspiegeling vormen van de maatschappij en er komt ook meer politie, aldus Vlok. De camouflage-

Met hard optreden, zoals hier in Kagiso, heeft de politie ieder respect voor 'het gezag' vernietigd Foto: Anna Zieminski/HH kleuren van de gehate pantservoertuigen en van de uniformen hebben plaatsgemaakt voor het vriendelijker politieblauw en geel. Volgens Vlok moet de politie 'kleurenblind' worden. Dat duidt op goede bedoelingen, maar het blijft de vraag of er niet te veel bloed aan Vloks handen kleeft. Voorlopig zijn het hoofdzakelijk de burgers zelf die enig succes boeken in de strijd tegen de criminaliteit. In een aantal woonoorden zijn -mede op initiatief van het ANC- burger- wachten gevormd die een statistisch aantoonbaar preventief effect hebben op de criminaliteit. Toen met kerst in Soweto een groep van negen meisjes in het gebouw van het Leger des Heils werd verkracht, spoorden ANC'ers de daders op en leverden hen uit aan de politie. Dat een dergelijke werkwijze ook totaal verkeerd kan uitpakken, mocht de redactie van het Vrye Weekblad meemaken. Voor de deur van het kantoor werden twee mannen, die zojuist een oude man van tweehonderd rand hadden beroofd, onder aanmoediging van een massa omstanders door een groep van tien mensen volledig in elkaar geslagen. Hoofdredacteur Max du Preez bemoeide zich ermee omdat hij bang was dat de mannen het niet zouden overleven en maande de mensen te wachten op de komst van de politie. 'Er was bloed in de lucht en de mensen waren als een troep hyena's', schrijft Du Preez. Luuk Obbink Het grootste probleem in een post-apartheid Zuid-Afrika is het ontbreken van een democratisch kader. Prioriteit is dus: El Trainingen voor actieve leden van basisorganisaties C) Het huidige blanke kader voorlopig op zijn post zien te houden C) Ruimte geven voor vallen en opstaan U Een tijdelijk internationaal ambtenarenleger sturen onder auspiciën van de VN In Zuid-Afrika is de apartheid afgeschaft. Vanaf nu zijn de verschillen gebaseerd op: Cl Opleiding en kennis C) Inkomen en welvaart C) Vriendjes en afkomst Cl Sexe Een bijdrage gestort op giro 716.000 betekent dat: C) U minder belasting hoeft te betalen. C) Meneer Zak Mabiletja zijn project kan starten om het asbestafval te verwijderen uit de townships 3 U de ontwikkeling van de zwarte bevolking praktisch ondersteunt Cl HIVOS haar werk in Zuid-Afrika kan voortzetten en uitbreiden HIVOS, Humanistisch Instituut voor Ontwikkelingssamenwerking is een van de vier medefinancieringsorganisaties in Nederland. De andere zijn: Novib, Cebemo en iCCO. HIVOS financiert projecten van particuliere organisaties in 25 landen in Azië, Latijns-Amerika en Afrika. Sinds 1986 ondersteunt HIVOS in Zuid-Afrika organisaties op het gebied van educatie, economische zelfstandigheid, plattelandsontwikkeling, vrouwen en milieu. Organisaties van de bevolking zelf die een progressieve rol spelen in de opbouw van een post-apartheid ZuidAfrika. In april houdt HIVOS een voorlichtingscampagne over het Zuid-Afrika van nu en in de toekomst. Er komen o.a. vijf gasten van partnerorganisaties in Zuid-Afrika naar Nederland om lezingen te houden. Voor meer informatie over de activiteiten in april: HIVOS ZUID-AFRIKA POST APART Raamwèg 16, 2596 HL Den Haag, tel. 070 - 36 36 907 Giro 716 000 HIVOS 17

ALS VERVANGERS VAN ZUIDAFRIKAANS "VREEMDELINGENLEGIOEN' Amerikaanse Special Forces steunen Unita in Angola In Zuid-Afrika is een einde gekomen aan de gewapende strijd van het verzet tegen de apartheidsregering. In Angola en Mozambique gaat de bloedige strijd tegen bewegingen die door het apartheidsbewind in stand werden gehouden echter onverminderd door. Onderhandelingen over een wapenstilstand en daarna vrede tussen de regeringen en het verzet lopen telkens weer vast. De stand van zaken in Angola. gIk ben niet optimistisch over het vredesproces in Angola. Ik vrees dat Unita hoopt het land gewapenderhand over te nemen als de Cubanen eenmaal vertrokken zijn.' Marga Holness kent Angola uit eigen ervaring. Ze werkte er jaren lang op het bureau van de president. Thans woont ze in Londen als schrijfster van boeken over het land. De basis voor de huidige onderhan-delingen over Angola werd in december 1988 gelegd. Toen sloten de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie, Angola, Cuba en Zuid-Afrika een akkoord, dat leidde tot de onafhankelijkheid van Namibië. Zuid-Afrika beloofde zijn troepen uit Angola terug te trekken en zijn steun aan de Unita-rebellen te staken. Verder werd afgesproken dat op 30 juni aanstaande alle vijftigduizend Cubaanse militairen uit Angola moeten zijn verdwenen. Een commissie van de vijf landen plus Namibië ziet erop toe dat de Cubaanse terugtrekking volgens de afspraak verloopt. Parallel hieraan wordt er in Lissabon met Portugese bemiddeling onderhandeld over een staken van de strijd in Angola. Op de achtergrond werken de Verenigde Staten en de SovjetUnie samen om een akkoord mogelijk te maken. A "anA 'De Angolese regering heeft bij de Am ia besprekingen met de Unita een groot aantal concessies gedaan', zo zegt Marga Holness. 'Zij heeft de grondwet gewijzigd om vrije verkiezingen onder een meerpartijensysteem mogelijk te maken. Zodra er een wapenstilstand wordt gesloten, kan Unita zich als een legale politieke partij organiseren. Maar Unita wil geen datum voor een staakt-hetvuren aanvaarden, naar men zegt omdat er nog geen overeenstemming is over een datum voor de verkiezingen. ' Na vijftien jaar oorlog lijkt het een bijna onmogelijke opgave om in Angola tot een wapenstilstand en vrije verkiezingen te komen. Er wordt gesproken over internationale waarnemers, maar wat kunnen die uithalen m zo'n uitgestrekt land. In de loop van de oorlog is een derde van de bevolking van huis en haard verdreven. Voordat de strijdende partijen uit elkaar zijn gehaald en zijn opgegaan in een nationaal leger, voordat de mijnen zijn opgeruimd en de bevolking naar haar woonoorden kan terugkeren, zijn er jaren verstreken. De regering denkt dat er pas over drie jaar verkiezingen kunnen plaatsvinden. Unita daarentegen wil verkiezingen binnen een jaar na de wapenstilstand, en het wil zijn strijdmacht tot die verkiezingen handhaven. Scheiding Marga Holness: 'De Angolese regering wil snel tot een wapenstilstand komen. De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie zijn akkoord met de afspraak dat er dan een eind komt aan alle wapenleveranties aan de Unita en aan de Angolese regering. De volgende stap is dat er één leger moet worden gevormd. Er vindt in Angola op dit ogenblik al een scheiding plaats tussen leger en partij.' Tot nog toe had het leger grote invloed binnen de MPLA. Op het laatste MPLA-congres in december 1990 waren driehonderd van de zevenhonderd afgevaardigden militairen. In het 120 personen tellende Centraal Comité van de MPLA is het leger even sterk vertegenwoordigd. In de toekomst zullen de politiek commissarissen van de MPLA binnen het leger zich beperken tot sport en recreatie. 'Experts van de Verenigde Naties schatten dat er daarna minstens twee jaar nodig zijn om de bevolking te tellen en registreren en de verkiezingen goed te organiseren', aldus Marga Holness. 'De MPLA wil niet alleen met Unita, maar ook met andere politieke groeperingen afspraken maken over de wijze waarop de verkiezingen georganiseerd moeten worden.' In alle vijf voormalige Portugese koloniën in Afrika zijn de voormalige bevrijdingsbewegingen de weg van vrije verkiezingen ingeslagen, na vijftien jaar alleen aan de macht te zijn geweest. In de afgelopen maanden zijn zulke verkiezingen al gehouden in de twee kleine en overzichtelijke eilandenstaten: de Kaap Verdische Eilanden en Sao Tomé & Principe. In beide gevallen werd de regerende bevrijdingsbeweging electoraal weggevaagd. Geen prettig vooruitzicht voor de leiders van de MPLA en het Mozambikaanse Frelimo. Hoiness: 'Niemand had dat verwacht. Maar ook in Nigaragua kozen de mensen in de eerste plaats voor vrede en brood. In Angola zijn er op economische gebied door de regering ook grote fouten gemaakt. Toen het land in 1975 onafhankelijk werd en de Portugezen van de ene op de andere dag vertrokken had de regering geen keus: de staat moest de bedrijven wel overnemen. Maar het werd geen succes. In 1987 werd een nieuwe koers ingeslagen: de economie werd gedecentraliseerd, bedrijven geprivatiseerd, buitenlandse investeerders werden aangetrokken om gemengde ondernemingen te vormen, sommige staatsboerderijen werden onder de boeren verdeeld.' Afgerekend Op het Derde Congres van de MPLA in december werd niet alleen besloten de eenpartijstaat op te heffen en een meerpartijen-democratie in te stellen, maar werd ook afgerekend met de centraal geleide economie en het marxisme-leninisme. 'De tijd heeft geleerd dat deze ideologie niet het beste systeem voortbrengt voor de wederopbouw van het land en voor het instellen van het socialisme', verklaarde president Dos Santos bij de opening van het congres. De nieuwe koers van de MPLA resulteerde in het besluit zich bij de Socialistische Internationale aan te sluiten. Dat leidde ertoe dat de MPLA in februari op het PvdA-congres in Amsterdam vertegenwoordigd was door Mbinda, hoofd externe betrekkingen van de Angolese partij. Ook de andere voormalige bevrijdingsbewegingen zouden een dergelijke stap willen maken. Marga Holness: 'Op zich is Angola een rijk land. Het exporteert olie, er is voldoende goede landbouwgrond en meestal ook voldoende regenval om de bevolking een behoorlijk levensniveau te garanderen. Maar door de oorlog en door vier jaren droogte wordt er nu in het zuiden en midden van het land honger geleden. Natuurlijk is er in Angola ook corruptie, maar vergeleken bij veel andere Afrikaanse landen is dat zeer beperkt. Bij verkiezingen zal de Unita proberen om met tribale argumenten een deel van de bevolking voor zich te winnen. Juist in de gebieden waar de bevolking zich verwant voelt met Unita-leider Savimbi heeft de Unita echter enorme slachtpartijen onder de bevolking aangerichl.' De Units is een weinig effectieve beweging, zo is de ervaring van kolonel Jan Breytenbach blijkens een onlangs uitgekomen boek. Hij stond tussen 1975 en 1988 aan het hoofd van een Zuidafrikaans 'vreemdelingenlegioen' in Angola, een strijdmacht van Angolezen onder leiding van blanke Zuidafrikanen en Britse en Amerikaanse huurlingen. Dit leger moest Unita bij gevechten met de Angolese regering voortdurend van de ondergang redden, aldus Breytenbach. Vele overwinningen, die door de Unita worden opgeëist, werden in feite door deze Zuidafrikaanse strijdmacht in Angola bevochten en gewonnen. Zwarte markt Na het akkoord van 1988 werd de rol van het vreemdelingenlegioen overgenomen door de Amerikanen. Toen de aanvoer van materieel via Namibië onmogelijk werd, nam het buurland Zaïre deze taak over. Volgens Breytenbach heeft de Unita sinds 1988 Amerikaanse 'Special Forces' in zijn midden. Dat zijn elitetroepen voor gevaarlijke opdrachten. Tijdens, maar ook al voor de Golfoorlog, opereerden er Amerikaanse Special Forces in vijandelijk gebied. Zij verrichtten in Irak militaire spionage. In Angola zou hun taak ondermeer zijn om de moderne Stinger-raketten tegen vliegtuigen en anti-tank-raketten af te vuren. De Special Forces zouden er ondermeer op toe moeten zien dat de uiterst gevaarlijke Stingerraketten niet via de zwarte markt van Zaire bij terroristen terecht komen. De Angolese regering is ervan overtuigd dat ook de Zuidafrikaanse regering nog steeds betrokken is bij de 'destabilisering' van Angola. Op een vergadering van de Organisatie van Afrikaanse Eenheid (OAE) ver- klaarde minister van buitenlandse zaken Van Dunem eind februari dat er van de Zuidafrikaanse legermacht nog steeds 1200 man in Angola actief zijn. Eind januari beklaagde de Angolese staatssecretaris van buitenlandse zaken Venancio de Moura zich in een gesprek met president De Klerk al over de Zuidafrikaanse steun aan Unita. De Moura zei over 'concrete bewijzen' van die betrokkenheid te beschikken. De Klerk verklaarde na afloop 'met sympathie' naar de beschuldigingen te hebben geluisterd. Hij verklaarde op 'een constructieve relatie'met Angola te hopen. Angola heeft het laatste half jaar een aantal malen met Zuid-Afrika gesproken over economische samenwerking. In de toekomst zou ZuidAfrika olie van Angola willen kopen, terwijl Angola investeringen en industrieprodukten uit Zuid-Afrika wil aantrekken. De Angolese president Dos Santos gaf echter aan dat er een directe koppeling bestaat tussen economische en politieke zaken, in het bijzonder de 'inmenging van ZuidAfrika in Angolese aangelegenheden'. In een ontmoeting met een Zuidafrikaanse delegatie verklaarde Dos Santos bereid te zijn tot een samenwerking met Zuid-Afrika die in het voordeel van beide landen zou zijn. 'Zuidelijk Afrika wacht op de dag, dat het de waardige vertegenwoordigers van een democratisch Zuid-Afrika kan verwelkomen in de SADCC en in de OAE.' Unita-troepen met een SAM-7-raketwerper aan het front bij het strategisch belangrijke Cuito Cuanavale Foto: Arnold Karskens/HH Sietse Bosgra Amandia 19 A

BOEKBESPREKING De bevroren staat van eenzaamheid Mendn du Plessis Foto: Uitgeverij De Geus fIN, GVLenán du Plessis (geboren in 1952, linguiste aan de universiteit van Kaapstad) schetst inderdaad het Zuid- Afrika van 1980. Haar hoofdpersoon, Anna Rossouw, is een jonge lerares aan een 'kleurling'-school in Kaapstad die door een scholierenboycot stil is komen te liggen. Zij raakt bij de gebeurtenissen betrokken op het ogenblik dat twee van haar leerlingen, Felicia en Wilson, bij haar thuis aankloppen. Ze zoeken een plek om te kunnen onderduiken en Anna biedt hun een paar dagen onderdak. Wilson verdwijnt echter in het niets (opgepakt? dood?) en Felicia vertrekt. Echt betrokken bij het verzet raakt Anna echter niet. Felicia en Wilson komen en gaan, Anna vermoedt dat zij actief zijn in het verzet, maar wat zij precies uitvoeren, weet ze niet. Ook wat er met Wilson gebeurd is, komt zij niet te weten, net zo min als de redenen van Felicia's vertrek. Anna voorziet haar gasten van voedsel, ze leent hun haar boeken, maakt zich zorgen om hen - maar ze weet niets van hen. Als de twee tegen haar spreken -en dat doen ze zeer spaarzaam - dan is hun toon vijandig. A mandla De verhouding tussen Anna en haar ap,1991 onderduikers is de meest duidelijke uitwerking van wat het eigenlijke onderwerp van Du Plessis lijkt: het gebrek aan communicatie tussen mensen onderling. Heel in de verte doet Staat van angst daarom denken aan Paringsvlucht van Lewis Nkosi. Ikosi's boek gaat over de verhouding tussen een zwarte man en een blanke vrouw die in de loop van het boek letterlijk geen woord met elkaar wisselen. Het volledig ontbreken van gesprekken dat de verhouding tussen de man en de vrouw kenmerkt, is als het ware een symbool van het uiterste gevolg van het apartheidssysteem: de volstrekte scheiding tussen mensen van verschillende komaf. Radicale daad Het gebrek aan communicatie waarmee háár hoofdpersoon worstelt, wordt door Du Plessis lang niet zo eenduidig in verband gebracht met de apartheid. De overpeinzingen die zij Anna ingeeft, verwijzen veel meer naar Anna's jeugd en haar verhoudingen met haar vader (een bekend Afrikaanstalig dichter die naar Parijs is uitgeweken), haar moeder en haar broer FranQois. Met geen van hen lukt het Anna een gesprek te voeren. Met haar moeder kan ze niet opschieten. Haar vader bewondert ze, maar ze kan niet tot hem doordringen. Haar broer, een groot liefhebber van de natuur, wordt gek. 'Spreken is misschien een radicale daad: het is een wonder hoe mensen veranderen wanneer ze in woorden durven losbarsten, de bevroren staat van eenzaamheid opgeven', peinst Anna, en in dit spreken is zij niet bedreven. Uiteenvallende wereld Toch is de apartheid meer dan een decor. Volgens André Brink geeft Du Plessis' boek 'een opmerkelijk en complex beeld van een wereld die uiteen valt'. En Nadine Gordimer merkt op dat het blijk geeft 'van een uitzonderlijk levendig, intens besef van de ingewikkelde nuances van het leven onder apartheid'. Voor simpele beelden van het leven onder de apartheid is de lezer bij Du Plessis inderdaad aan het verkeerde adres. Van zulke beelden wordt een mens trouwens doorgaans niet veel wijzer. En goede romans zijn er zelden mee te schrijven. 'Ik wou dat onze keuzen niet gereduceerd werden tot zulke simpele tegenstellingen als Engels/Afrikaans, zwart/ blank, liberaal/radicaal...', legt Du Plessis haar hoofdpersoon in de mond. 'Al jaren verlang ik naar een politiek die dieper gaat dan revolutie zelf, maar eenvoudig genoeg is om mij het lot van mijn eigen broer te verklaren.' Misschien laat Staat van angst zich nog het best lezen als een pleidooi voor menselijke verhoudingen, en zo'n pleidooi is in Zuid-Afrika meer dan elders op zijn plaats. Hanne Obbink Menán du Plessis, Staat van angst. Vertaling Robert Dorsman en Maria Bolten. Uitgeverij De Geus, Breda 1991. Prijs: f 32,50.

KAMERDEBA T 16 juni 1990: een menigte van twintigduizend mensen juicht Nelson Mandela toe op het Leidseplein in Amsterdam. De ANC-leider wordt door kabinet en koningin met alle egards ontvangen. Haast iedere Nederlandse politicus wil even in zijn schaduw staan om iets van zijn populariteit op zich te laten afstralen. Op het PvdA-congres is Mandela de speciale gast. 18 maart 1991: de vaste Kamercommissie voor buitenlandse zaken vergadert in Den Haag. De destijds voor de televisiecamera's zo vurig beleden steun voor het ANC blijkt danig te zijn afgekalfd. De gapende kloof tussen droom en werkelijkheid. De omwenteling in Zuid-Afrika is grotendeels te danken aan president De Klerk.' Aan het woord is Harry Aarts, Zuid-Afrika-woordvoerder van het CDA. Na een dergelijke uitspraak wekt het weinig verbazing meer dat de Tweede Kamer-fractie van het CDA de belangrijkste politieke eis van het ANC, een volksraadpleging voor de totstandkoming van een nieuwe grondwet, niet ondersteunt. Wat goed is voor de rest van de wereld, is kennelijk niet goed voor Zuid-Afrika. Ook minister Van den Broek wil zich niet onomwonden op het standpunt stellen dat in Zuid-Afrika op zo kort mogelijke termijn verkiezingen dienen plaats te vinden. Hij wil die beslissing overlaten aan de Zuidafrikanen zelf, dat wil zeggen aan de leiders die betrokken zijn bij het onderhandelingsproces. Opmerkelijk is dat Van den Broek zich tijdens de commissievergadering (voor het eerst) keert tegen het voorstel van de Zuidafrikaanse regering om in een toekomstige grondwet minderheids- rechten voor onder anderen de blanken op te nemen: 'Als men mij vraagt naar vetorechten, zeg ik: dat is niet de bedoeling'. De minister maakt het zichzelf met dit standpunt niet gemakkelijk. Immers: wat vormt een betere garantie tegen vetorechten dan algemene verkiezingen voor een nieuwe grondwet? Begrip Woordvoerdster Verspaget van de PvdA-fractie formuleert het zo: 'Wij steunen de gedachte van het ANC dat een grondwetgevende vergadering via verkiezingen het beste middel is. Elke andere vorm biedt risico's voor het draagvlak.' Dat is duidelijke taal, maar niet iedereen in de PvdA denkt er zo over. Dat blijkt uit een interview dat ondergetekende op 22 februari jongstleden hield met Jan Marinus Wiersma, internationaal secretaris van de partij. Wiersma zei toen onder meer: 'Ik heb er begrip voor dat De Klerk nu geen verkiezingen uitschrijft. Want hij gaat ervan uit dat hij dan zou worden weggevaagd. En dan zit Mandela in het eindproces te onderhandelen met een of andere aartsconservatieve Zuidafrikaan.' Wiersma kan goed leven met de gedachte dat het blanke parlement een nieuwe grondwet opstelt en aanneemt. Over het door de Zuidafrikaanse regering beoogde vetorecht voor blanken zegt Wiersma: 'Het zou mooi zijn als de verhoudingen zo waren dat het zonder dat soort regels meteen goed zou lopen. Maar volgens mij is dat niet zo. Ik denk dat er een aantal voorzieningen moeten worden getroffen om te voorkomen dat dat land in raciale spanningen uiteen valt, dat er ergens een bevoegdheid moet liggen die gebruikt kan worden als bijvoorbeeld het ANC tegen Inkatha aangaat. Dan moet er iemand kunnen ingrijpen. Nou, dat kunnen in die situatie alleen de blanken. ' Dit laatste standpunt over minderheidsrechten is, gezien de opmerking van Van den Broek, wat betreft de Nederlandse regering inmiddels achterhaald. Dat geldt echter allerminst voor Wiersma's opvattingen over hoe een nieuwe grondwet tot stand moet komen. Het debat in Nederland over minderheidsrechten lijkt door de anti- apartheidsbeweging te zijn gewonnen. Nu dat over de grondwet nog. Geert Ritsema De PvdA die hier in de persoon van minister Pronk van ontwikkelingssamenwerking een grapje maakt, bezorgt minister Van den Broek van buitenlandse zaken nog maar weinig hoofdbrekens ten aanzien van Zuid- Afrika. Woordvoerdster Verspaget verdedigde in het commissiedebat wel vrije verkiezingen voor een grondwetgevende vergadering, maar niet iedereen in de PvdA denkt daar zo over. Foto: Bert Verhoeff/HH Amandla .pi 1991 21 De wankele steun voor het ANC

Zuid-Afrika Post-Apart In april vraagt het Humanistisch Instituut voor Ontwikkelingssamenwerking (Hivos) met de campagne 'Zuid-Afrika Post-Apart' aandacht voor het democratiseringsproces in Zuid-Afrika. Op vrijdagavond 12 april, aanvang 19.30 uur, is de openingsbijeenkomst in Paradiso, Amsterdam, met lezingen door Lydia Kompe (van Trac, een organisatie die steun verleent aan zwarte gemeenschappen in Transvaal) en Stone Sizane (van de Kagiso Trust die projecten fmanciert op het gebied van onderwijs, cultuur, media en mensenrechten) en veel culturele activiteiten. Vervolgens worden er lezingen gehouden aan twaalf universiteiten en hogescholen en zijn er twintig plaatselijke bijeenkomsten. Op vrijdag 26 april wordt in het Haagse Congresgebouw de slotmanifestatie gehouden (aanvang 10.30 uur) met groeps- en forumdiscussies over de toekomst van Zuid-Afrika. Deelnemers zijn onder meer Van Mierlo (D66), Du Preez (Vrye Weekblad), Van Wachem (SheU), Niemel (Vpro), Boon (Groene Amsterdammer) en Monteiro (Hivos). Nadere informatie: Loe Schout, Hivos, telefoon 070-3636907 of (privé) 079316079. Cursus techniek voor ontwikkelingswerkers De Werkgroep Ontwikkelingstechnieken (WOT) organiseert van 26 mei tot en met 1 juni voor de veertiende maal de 'TWeek', een cursus basistechnieken voor ontwikkelingswerkers. De cursus wordt gegeven in de dependance van het Twents MBO-College in Hengelo en Enschede. Er is plaats voor maximaal dertig deelnemers. Met de cursus wil de WOT tegemoet komen aan de grote vraag van ontwikkelingswerkers naar een praktische technische cursus. Onderwerpen die aan de orde komen zijn: motorvoertuigentechniek, metselen, elektrotechniek, houtbewerking, metaalbewerking en installatietechniek. Nadere informatie: Roei Haveman, telefoon (053) 892845. 'Nederland voor een vrij Zuid-Afrika' In het kader van de actie 'Nederland voor een vrij Zuid-Afrika' vindt ook de komende tijd in verschillende plaatsen en A mandia regio's een reeks activiteiten plaats. Een . 1991 (onvolledig) overzicht. Let voor nadere informatie op aankondigingen in de plaatselijke media. Maastricht 2-14 april: Zuid-Afrika-tentoonstelling in Stadsbibliotheek, Nieuwenhofstraat. Vrijdag 5 april: literaire avond, boekhandel Arcadia, Vrijthof. Aanvang 20.00 uur. Vrijdag 12 april: solidariteitsmaaltijd (18.00 uur) en forumdiscussie (20.00 uur) in buurthuis Martinus, Wijkergracht. Voor de maaltijd uiterlijk 10april aanmelden bij CVOS, telefoon 043-255655. Dinsdag 23 april: lezing over het onderwijs in Zuid-Afrika door Stone Thunelele Sizane, in Studenten Eclesia, Tafelstraat 13. Aanvang 20.00 uur. Zondag 28 april: benefietconcert door drie koren in de Sint- Janskerk, aanvang 15.30 uur. Zondag 5 mei: activiteiten op Bevrijdingsfeest. Kunstveiling is Staargebouw. Heerlen Zaterdag 6 april: collecte in binnenstad Heerlen voor het ANC-kantoor in Port Elizabeth, omlijst door percussie-muziek en straatanimatie. Zaterdag 20 april: sponsor-wandeltocht van 5 en 10 kilometer in omgeving Heerlen. Startpunt is het Missionair Centrum, aanvang tussen 14.30 en 15.30 uur. Na afloop is er Afrikaanse muziek en een drankje. Sponsorformulieren en inlichtingen bij het Missionair Centrum, telefoon 045- 711980. Eveneens zaterdag 20 april: solidariteitsmaaltijd in het Missionair Centrum. Kosten f6,50 voor kinderen tot twaalf jaar, f9,- voor ouderen. Er zijn muzikale activiteiten om de kinderen bezig te houden. Tevoren reserveren bij het Missionair Centrum, telefoon 045-711980. Zondag 5 mei: filmweekend in Filmhuis, Akerstraat in Heerlen, met de films 'Mapantsula' en 'A dry white season'. Sittard Maandag 15 april: onthulling straatnaambordjes Mandelastraat en Martin Luther Kingstraat te Limbricht (14.00 uur), aansluitend (tot 18.00 uur) bijeenkomst in Gemeenschapshuis Limbricht, Gronckelstraat 1, Sittard, met lezing door Esau du Plessis (Boycot Outspan Aktie) en 'performance' door Ger Bertholet. 16-30 april: foto-tentoonstelling in Stadsbibliotheek. Zaterdag 20 april: zaalvoetbal tegen racisme in sporthal SIOS, Sportcentrumlaan 3 (vanaf 14.00 uur). Zondag 21 april: informatie- en activiteitendag met gevarieerd programma voor jong en oud in Jongerencentrum Fenix, Odasingel 90 (14 -17, 20.30 -2 uur). Dinsdag 7 mei: film 'A dry white season' in Filmhuis-Sittard, Odasingel 90. Amstelveen 10-20 april: tentoonstelling Zuidafrikaanse kindertekeningen in bibliotheek Middenhoven; tentoonstelling over de strijd tegen de apartheid in Uilenstede. Vrijdag 12 april: film 'Cry Freedom' in het Cultureel Centrum. Woensdag 17 april: literaire avond in het Cultureel Centrum. Zaterdag 20 april: sponsorloop en Fiësta Mondial met muziek, sprekers en straattheater in 'De Bult'. Hoofddorp Zaterdag 20 april: sponsorloop en manifestatie met muziek, sprekers en straattheater in het centrum. Haarlem Zondag 6 april: muziek, straattheater en informatiestand in het centrum. 2- 20 april: Zuidafrikaanse solidariteitsmaaltijden in 'De Ripper'. 12/13 en 19/20 april: diverse activiteiten, waaronder concerten, in 'Prisma'. Heemskerk Woensdag 3 april: Zuidafrikaanse maaltijd in 'De Stut'. 15-25 april: ANC-tentoonstelling in het stadhuis. Regio Utrecht 1-30 april: ANC-tentoonstelling in de Openbare Bibliotheek te Utrecht. 17 april: lezing van Lydia Kompe over vrouwen en plattelandsontwikkeling in Zuid-Afrika aan de Universiteit van Utrecht. 21 april: sponsorloop in Amelisweerd. 23 april: informatie-avond in COSUtrecht. 28 april: kerkdienst over Zuid-Afrika met sprekers in de Sint-Janskerk. 29 april -4 mei: huis-aan-huis-collectes in Utrecht, Zeist en Amersfoort. 30 april: straattheater in het centrum van Utrecht en dat van Zeist. 1 -5 mei: expositie in Rasa, Utrecht, van kunstwerken die op 5 mei, eveneens in Rasa, worden geveild. 4 mei: 'Frontline Kids' uit Zimbabwe en Zuidafrikaanse muziek, plus een informatiemarkt, in Rasa, Utrecht. 5 mei: kunstveiling met muziek van een 'strijkje', alsmede Zuidafrikaanse tori's (vertellingen) door toneelgroep De Nieuw Amsterdam, in Rasa, Utrecht. 3-7 mei: filmfestival in 't Hoogt, Utrecht.

KOMITEE ZUIDELIJK NIEI AFRIKA Straattheater als actievorm UWS OP DE EIGEN PAGINA Op het KZA liggen drie uitgewerkte straattheaterstukken gereed voor iedereen die belangstelling heeft en overweegt om eens op een andere manier actie te voeren. In verschillende dorpen en steden zijn groepjes opgericht die in lente en zomer het argeloos winkelend publiek zullen verrassen met een flitsend optreden. Straattoneel is een avontuurlijke manier van actievoeren. Bovendien worden de inspanningen in veel gevallen beloond met een artikel en een foto in een krant. Een ander belangrijk voordeel is dat het spel goed kan worden afgesloten met het uitdelen van folders met meer informatie en een rondgang met de pet of de collectebus. In 'De Feestgangers' (voor vier tot zes spelers) maken Pim, Puck en Petra zich gereed om naar een feest te gaan. Rens wil graag mee, maar de anderen sluiten hem buiten. Ze vinden dat hij niet bij hen hoort, omdat zijn haar te lang en te krullend is voor een feesthoedje. Met geweld voorkomen ze dat hij meegaat: ze vertrappen zijn feesthoedje, duwen hem een prop in de mond en binden zijn schoenveters aan elkaar vast. Uiteindelijk blijkt dat Rens geen minderheid is, maar een meerderheid. Een meerderheid die behandelingen als deze niet langer accepteert. Het stuk wordt in Comedia dell'arte-stijl gespeeld en eindigt met een strijdbaar gedicht. 'Circus Apartini' (vier tot zes personen) is de titel van het tweede stuk en de naam van een circus waarin geen clowns mogen optreden. De opperstalmeester wekt hoge verwachtingen wanneer hij artiesten als de vuurspuwer Fierce Running Flame, de jongleur Divine Diva Dorethé en de koorddanseres Marina Serpentina aan het publiek voorstelt. Steeds weer wordt hun optreden verstoord door de grappen en grollen van een clown, die steeds hardhandiger wordt verwijderd. Marina Serpentina weigert haar tango op het koord uit te voeren eer zij het kwalijk gebrek aan de kaak heeft gesteld: 'In alle andere landen zijn clowns in het circus. In alle landen, behalve hier'. De wetten die clowns in circussen verbieden verdwijnen. Maar Marina Serpentina en de clown begrijpen dat er nog een lange weg te gaan is eer alle circussen in het land een clown in dienst nemen. Zij besluiten te blijven strijden 'voor een compleet circus'. 'Op reis' is de titel van een 'verborgen toneelstuk'. De drie spelers bevinden zich in het publiek. Wim en Trudie krijgen ruzie. De bedoeling is dat omstanders denken dat het echt is. Hun aandacht wordt al snel gewekt als een tas scheurt en er boodschappen uit rollen. De ruzie gaat gepaard met steeds meer geschreeuw. Wim wil namelijk op vakantie naar Zuid-Afrika. Trudie daarentegen wil 'fietsen tegen apartheid'. Een alcoholist bemoeit zich er mee en stelt voor te 'drinken tegen apartheid'. De reisgids, de bloes van Wim, een boek van Trudie en de fles van de alcoholist moeten het ontgelden. Het stuk eindigt in een publieke discussie. Alle stukken duren zeven á tien minuten. Voor groepen die een stuk willen gaan spelen, bestaat de mogelijkheid begeleiding te krijgen van Evert de Vos of Kees Neefjes. Wie de stukken wil ontvangen of informatie wenst: bel het KZA, telefoon 020-6270801, en vraag naar een van hen beiden. Kees Neefies Actienieu Bestelbus voor ANC Durban De campagne 'Rijnmond voor een vrij Zuid-Afrika' heeft dertigduizend gulden opgeleverd. Het geld is door het ANC in Durban gebruikt voor de aanschaf van een bestelbus. De bus zal worden ingezet om ANC-afdelingen in het gebied buiten het centrum van Durban van materiaal te voorzien. Busjes zijn hierbij van groot belang want het regiokantoor is verantwoordelijk voor een gebied zo groot als Nederland. Het kantoor had nog maar één busje en dat werd vooral ingezet bij de hulpverlening aan mensen die gevlucht zijn voor het geweld van In- katha in Natal. De hoop is dat het tweede busje meer voor het politieke werk ingezet kan worden. België en Denemarken De campagne voor de ondersteuning van ANC-regiokantoren slaat ook internationaal aan. AKZA, de Vlaamse anti-apartheidsbeweging, start de campagne 'België voor een vrij ZuidAfrika'. De Belgen gaan inzamelen voor het ANC-kantoor in Durban. Ook het Deense Zuidelijk Afrikacomité doet dit. Zwolle voor Umtata De werkgroep Zwolle tegen Apartheid heeft met een collecte f4.000, opgehaald voor kantoorinventaris voor het ANC-kantoor in Umtata, de hoofdstad van het 'thuisland' Transkei. Actiepakket Elke maand komt er een actiepakket uit in het kader van de campagne 'Nederland voor een vrij Zuid-Afrika', een pakket met actieverslagen, tips en suggesties. Een telefoontje naar het KZA is genoeg om het pakket gratis toegestuurd te krijgen. Amandla .Pril 1991 23 Op 22 februari schudde discotheek 'Willem ' op zijn Arnhemse grondvesten, toen daar de achtste danceparty losbarstte onder het motto 'Rave against apartheid'. De opbrengst van de toegangskaartjes gaat naar de jongerenorganisatie South African Youth Congress (Sayco). Drie 'young lions' (jonge leeuwen), zoals Sayco-leden ook wel worden genoemd, waren bij de party aanwezig. Zij werden gevolgd door de camera's van Vpro's 'Lokolé' en spraken met Amandla. Mapitso Sekamogeng, Thabo Masiane en Andrew Dipela onderbraken hun verblijf in Zweden voor een tweedaags bezoek aan Nederland. Alledrie zijn zij al jaren actief in de strijd tegen apartheid. 'Ik ben in de strijd geboren', zegt Thabo Masiane strijdlustig. Deze strijd is in hoge mate bepalend voor de manier waarop zij leven. Alledrie hebben zij deze strijd met een verblijf in de gevangenis moeten betalen. Mapitso Sekamogeng ging er in hongerstaking. 'De behandeling was zo slecht. We waren van elkaar geïsoleerd', vertelt ze. 'Na de hongerstaking werd de behandeling beter.' Thabo Masiane heeft als achttienjarige jongen een jaar gevangen gezeten. 'Omdat ik staatsgevaarljk was! Belachelijk, want Sayco is een vreedzame organisatie.' Hij werd getrapt en geslagen. Andrew Dipela zegt dat een lang verblijf in de gevangenis een traumatische ervaring is. 'Je moet er echt leren mee te leven. 'Elk van de drie 'jonge leeuwen' zegt dat het verblijf in de gevangenis hen gemotiveerd heeft om verder te strijden. Hoewel organisaties als het ANC en Sayco nu gelegaliseerd zijn, is de strijd nog lang niet ten einde. 'Het is een andere strijd. Tot voor kort riepen we jongeren op tot de schoolboycot. Maar in de huidige omstandigheden is het juist nodig hen op te roepen naar school te gaan', aldus Andrew Dipela. 'Goed onderwijs is een belangrijke voorwaarde voor het verdwijnen van apartheid. ' In 'Willem I' stortte het drietal zich volledig in de 'rave'. Zij dansten, legden contacten met andere 'ravers' en waren verrast door de multi-culturele samenstelling van het publiek. Aan het slot van de avond namen zij plaats achter de microfoons om de doelstellingen van Sayco nader toe te lichten. Zij benadrukten dat druk op de regering, van binnen en buiten Zuid-Afrika, voorlopig noodzakelijk blijft om tot een vrij en democratisch Zuid-Afrika te komen. Het drietal sloot de avond af met Afrikaanse muziek en dans. Ruim 10.000 gulden Vanaf 14 februari hebben ongeveer drieduizend jongeren door het gehele land 'geraved' tegen de apartheid op de serie benefiet-danceparties, georganiseerd door het Komitee Zuidelijk Afrika. De reeks werd op zondag 3 maart afgesloten in de hoofdstedelijke Melkweg. Inmiddels is duidelijk geworden dat de feesten meer dan tienduizend gulden hebben opgebracht. Tijdens de regionale campagnes zullen door de plaatselijke anti-apartheidsgroepen nog meer benefiet-dancepartses worden georganiseerd: hip-hopavonden, Afrikaanse swingfeesten, etcetera. Degenen die de smaak te pakken hebben, kunnen dus nog even door 'raven'. Voor anderen geldt: houdt de regionale campagnes in de gaten en ga ook eens uit je dak tegen apartheid! Kees Neefj es Abonnementen/Adreswijzigingen Het abonnementsgeld (f18,50 in Nederland, Europaf30, - en buiten Europa f45,-) moet worden overgemaakt naar giro 600657 van het Komitee Zuidelijk Afrika te Amsterdam. Door meer te storten steunt u het werk van het Komiree. Het doorgeven van adreswijzigingen bij voorkeur schriftelijk door terugzending van het gecorrigeerde adresbandje. Bestelling materiaal/informatie Materiaal is te bestellen door overmaking van het noodzakelijke bedrag op giro 600657 van het Komitee Zuidelijk Afrika te Amsterdam onder vermelding van het gewenste materiaal. Er is een lijst beschikbaar met informatie- en actiemateriaal die u telefonisch kunt opvragen: 020-6270801. Het festijn in discotheek 'Willem I in Armhem Foto: Coos Dam Young Lions rave against apartheid 1