WetlandSignaal is een jaarlijkse nieuwsbrief over het WetlandWachten-werk van Vogelbescherming Nederland. Er wordt teruggeblikt op de belangrijkste ontwikkelingen in de Nederlandse wetlands uit het voorgaande jaar.

WetlandSignaal 2018

Kwaliteit van de Nederlandse wetlands Negatieve signalen Positieve signalen De kracht van het WetlandWachten-netwerk DE KWALITEIT VAN DE NEDERLANDSE WETLANDS: KWALITEIT NEDERLANDSE 68 WETLANDS WETLANDS TE VAAK ONDER DE MAAT

WAT ZIJN WETLANDS? 85 ACTIEVE DRENTHE Wetlands zijn waterrijke ge­ WETLANDWACHTEN bieden – grotendeels bestaand Meerdere wetlands zijn dermate GELDERLAND uit open water, moeras en/of groot (bijvoorbeeld grote wate­ 163 GRONINGEN drasland – én die als Vogelricht­ ren en uiterwaarden), dat deze NATURA2000 IJSSELMEER lijngebied zijn aangewezen. verdeeld zijn in deelgebieden. Er GEBIEDEN -BRABANT zijn in totaal 107 deelgebieden NOORD- WATERRIJKE VOGEL­ en in 85 deelgebieden is een NOORDZEE 6 RICHTLIJNGEBIEDEN 8 W NDS WetlandWacht actief. ETLA OVERIJSSEL De belangrijkste leefgebieden UTRECHT van vogels en andere natuur­ WADDENZEE waarden in Nederland zijn 68 WETLANDS ZEELAND aangewezen als beschermde ZUID-HOLLAND gebieden op grond van de Eu­ Van de 163 Natura-2000 gebie­ ropese Vogelrichtlijn en de den hebben 77 gebieden de sta­ Instandhoudingsdoelen gehaald: Habitatrichtlijn. Deze natuur­ tus Vogelrichtlijngebied. Hier­ Meer dan 80% gebieden maken onderdeel uit van worden er 67 beschouwd 70%-80% van het Natura 2000-netwerk. als wetland. Het Habitatricht­ Minder dan 70% De aanwijzing en bescherming lijngebied Rottige Meenthe & van deze natuurgebieden is in Brandemeer wordt ook tot de De kwaliteit van de wetlands verschilt nogal Nederland geregeld in de Wet wetlands gerekend, hoewel het per provincie. Over het geheel genomen is natuurbescherming. geen Vogelrichtlijngebied is. de situatie behoorlijk zorgelijk!

De gegevens over de aantallen vogels zijn door Sovon Vogelonderzoek Nederland beschikbaar gesteld en hebben betrekking op de jaren 2011-2015. meer info op de volgende pagina! DE KWALITEIT VAN DE NEDERLANDSE WETLANDS: MEER INFORMATIE OVER GROTENDEELS ONDER DE MAAT BELANGRIJKE VOGELGEBIEDEN

WELKE WETLANDS HEBBEN klik op de DE INSTANDHOUDINGSDOELEN onderstreepte teksten GEHAALD? voor meer info

WAT IS DE SCORE PER GEBIED?

= Wetland Klik op uw eigen provincie voor meer details NEGATIEVE SIGNALEN OPMERKELIJKE ACHTERUITGANG VOGELAANTALLEN

Welke opvallende negatieve ontwikkelingen in vogelaantallen hebben WetlandWachten in 2017 gesignaleerd?

EILANDSPOLDER DUINEN VLIELAND Theo de Wit: Kokmeeuwenkolonie Michiel Muller: Er waren afgelopen vrijwel verdwenen. zomer opvallend weinig jonge eidereenden en scholeksters.

MARKERMEER & IJMEER Henk Smit: Met name de weidevogels RIJNTAKKEN o.a. de grutto zijn in aantallen achteruit Gerrit Gerritsen over de IJssel­ gegaan. uiterwaarden: ­Het was het slechtste kwartelkoning jaar sinds we tellen.

DE WILCK Cor Kes & Johan van der Haven: ­Kleine zwaan maakt steeds minder gebruik van De Wilck als slaapplaats. DRUKFACTOREN WELKE ONTWIKKELINGEN BEDREIGEN DE KWALITEIT VAN DE WETLANDS?

Drukfactoren zijn ontwikkelingen die negatieve druk uitoefenen op de kwaliteit van de wetlands. Uit de rapportages van de WetlandWachten in 2017 blijkt dat bepaalde drukfactoren vaak opduiken. Zo zien we dat vooral verstoring maar ook waterpeilbeheer, versnippering, infrastructuur, landbouw en verontreiniging de kwaliteit van wetlands negatief beïnvloeden.

WAT ZIJN DE STERKSTE DRUKFACTOREN?

VERSTORING: • landrecreatie • waterrecreatie • luchtrecreatie “Toenemende recreatiedruk concentreert • militaire activiteiten zich vooralsnog langs langs de randen van het gebied. De zonering van recreatie wordt door de terreinbeheerder tot nu toe goed ANDERE INGREPEN: gestuurd en uitgevoerd!”. • verandering grond- en oppervlaktewaterregime / peilbeheer ERIK BLOEMING INFRA

JACHT • successie / natuurbeheer ENERGIE KLIMAAT KLIMAAT VISSERIJ • habitatversnippering en –isolatie

BEBOUWING WETLANDWACHT VERSTORING • kust- en oeververdediging IN BARGERVEEN ANDERE SOORTEN VERONTREINIGING

ANDERE INGREPEN • veranderingen onder invloed van LAND- EN BOSBOUW predatiedruk DRUKFACTOREN ONTWIKKELINGEN DIE NEGATIEVE DRUK UITOEFENEN OP DE KWALITEIT VAN DE NEDERLANDSE WETLANDS

SORTEER OP DRUKFACTOR klik op de onderstreepte teksten voor meer info

SORTEER OP PROVINCIE

= Wetland POSITIEVE SIGNALEN Welke opvallende positieve ontwikkelingen in vogelaantallen OPMERKELIJKE VOGELAANTALLEN hebben WetlandWachten in 2017 gesignaleerd?

WADDENZEE DUINEN TERSCHELLING DUINEN AMELAND Harry Smit over Piet Zumkehr: Meer dan Jan de Jong: ­Strandbroeders Engelsmanplaat:­ 10.000 overwinterende bij Ballum: dwergstern, Noordse Aantal broedende brandganzen. stern, strandplevier en visdief. sterns verdubbeld.

BARGERVEEN WADDENZEE Erik Bloeming: Slaapplaats­ Wim Tijsen over Balgzand en Wieringerkust: Aanleg van Broedrots tellingen: zeer grote aantallen in de Balgzandpolder: broedgevallen van 10 dwergsterns, 28 kluten, (toendra)rietgans (max. 56.000 120 visdieven, 3 Noordse sterns en een aantal scholeksters. ex) en kleine zwaan (ca 1000 ex). Bovendien fungeert het als extra hvp voor veel steltlopers.

BOEZEMS KINDERDIJK & IJMEER Corné Stam: ­Nieuw eiland Marius Bouscholte: Nieuwe vesti­ Overwaard zorgde voor gingsplaats voor visdief (en andere N2000-soorten) op de Markerwadden; nieuwe broedvogels als MARKIEZAAT Bij Houtribsluizen meer broedgevallen kluut en kleine plevier. Roland-Jan Buijs: Aantal visdief dan in vorige jaren. Ook broedden er enkele broedparen lepelaar visdieven. toegenomen t.o.v. 2016. DE KRACHT VAN HET WETLANDWACHTEN NETWERK TWEE WETLANDWACHTEN IN ACTIE

Het WetlandWachten-netwerk van Vogelbescher­ ming bestaat uit ongeveer 85 gemotiveerde vrijwil­ ligers. Bijna alle belangrijke waterrijke vogelgebie­ WetlandWacht Roland-Jan den van Nederland worden door een WetlandWacht Buijs is niet alleen vrijwillige bewaakt. WetlandWacht maar ook met zijn ecologisch adviesbureau In internationaal perspectief zijn vooral de waterrij­ professioneel actief in de be- ke natuurgebieden van Nederland voor vogels van scherming van vogels. groot belang. Vogelbescherming Nederland geeft daarom prioriteit aan bescherming en adequaat Lees het artikel: beheer van deze gebieden. Het WetlandWachten Spilfiguur voor de natte natuur: netwerk richt zich op de belangrijkste wetlands, na­ de WetlandWacht melijk de natte Natura 2000 gebieden. Een optimale behartiging van de vogel- en natuurbelangen in en ben een belangrijke signaalfunctie bij acute bedrei­ rond wetlands vereist een goede samenwerking op gingen. Daarnaast spelen ze een belangrijke rol bij verschillende (bestuurlijke) niveaus en met verschil­ het zoeken naar verbeteringen in beleid en beheer. WetlandWachten in De Wilck lende partijen. Het is hierbij van groot belang om Dat vereist nauw overleg met onder meer terrein­ (Cor Kes en Johan van der steeds over actuele informatie te beschikken over beheerders, de lokale overheid, plaatselijke groepe­ Haven) realiseerden met de ontwikkelingen in en rond de gebieden. Het net­ ringen en Vogelbescherming Nederland. Dikwijls is medewerking van Staatsbos- werk van vrijwillige WetlandWachten speelt hierin een hele vogelwerkgroep nauw bij het gebied be­ beheer vernatting weidevo- een essentiële rol. trokken. De WetlandWacht fungeert dan vooral als gelgebied door praktische aanspreekpunt en contactpersoon. WetlandWachten samenwerking (fondswerving, WetlandWachten volgen de ontwikkelingen in en beschikken over een goede ecologische kennis en voorbe­reiding en uitvoering). rond een wetland op de voet, en rapporteren daar­ zijn op de hoogte van planologische procedures en over gedetailleerd aan Vogelbescherming. Zij heb­ de lokale politiek. Link naar nieuwsbericht met filmpje. WETLANDWACHT HANS BRINKS MELDT MOOIE ONTWIKKELINGEN IN ABTSKOLK EN DE PUTTEN CONTACT Vragen over het Wetland- Wachten-netwerk? Vanaf 2015 ben ik WetlandWacht van Door effectieve inrichtingsmaatregelen van Natuurmonumen­ het gebied Abtskolk en de Putten. Dit ten, vooral door het aanleggen van drie grote eilanden in Neem contact op met Nico gebied is een kenmerkend open wei­ 2015, is het gebied inmiddels ook zeer waardevol geworden Korporaal, Beleidsmede­ degebied van ruim 600 hectare met als broedlocatie voor o.a. grote stern (2100 broedparen in werker wetlands bij Vogel­ twee grote wateren, dat direct achter 2017), visdief (100-den), dwergstern (ca. 35 paar), kokmeeu­ bescherming Nederland de Hondsbossche Zeewering (HBZW) in wen en diverse steltlopers. Daarnaast worden de eilanden ook Noord Holland ligt. Door de zoute kwel gebruikt als rustplaats voor o.a. doortrekkende soorten als onder de HBZW door heeft het gebied noordse stern (max. 200 ex) en grote stern (max. 7000 ex). een uniek brak karakter. Door recente zandsuppletie ter versteviging van de HBZW dreigt het ge­ Punt van zorg blijft wel de verstoring door met name verjaging bied een ander karakter te krijgen, echter dit wordt constant en mogelijke jacht/schadebestrijding, vooral aan de rand van gemonitord door o.a. Natuurmonumenten. De eigenaren van het gebied. het gebied zijn Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en een aantal particulieren. nico.korporaal@vogel­ bescherming.nl Het gebied is aangewezen als rust- en foerageergebied voor doelsoorten als de dwerggans, kolgans en smient. De aantallen van dwerggans zijn de afgelopen jaren helaas gestaag ach­ COLOFON teruit gegaan, met een dieptepunt van 3 waarnemingsdagen © Vogelbescherming Nederland Dit WetlandSignaal is samengesteld op met max 15 exemplaren in 2017. In 2018 lijkt er een kentering basis van gegevens van onze vrijwillige WetlandWachten over 2017 en van Sovon te zijn met continue aanwezigheid gedurende 2 maanden in Vogelonderzoek Nederland 2011-2015. februari en maart met max. 32 exemplaren. Voor kolgans en Tekst: Nico Korporaal, Hans Brinks (pag. 9) Fotografie: Pag. 1 Kitesurfer verstoort smient lijken de aantallen over de jaren heen stabiel te blijven. meeuwen, Harvey van Diek/Agami; Pag. 5 Bargerveen recreatie, Erik Bloeming; Pag. 9 Dwergganzen, Hans Brinks; Portretfoto’s WetlandWachten, div. © Vogelbescherming Nederland Vogelillustraties: Elwin van der Kolk Dwergganzen (vogel rechtsachter man met transmitter, geringd in 2015) [Hans Brinks, hansbrinks.nl] Vormgeving: www.designimals.nl