część I hekatomba polaków dodatek specjalny

Intelligenzaktion• Zapomniane masakry Polaków • Kim byli kaci z niemiecka zagłada polskich elit • Wstrząsające świadectwa ocalałych

Już 19 września w tygodniku „ ”

dodatek specjalny INTELLIGENZAKTION NIEMIECKA ZAGŁADA POLSKICH ELIT

Zapomniane masakry Polaków Kim byli kaci z Einsatzgruppen Wstrząsające świadectwa ocalałych

TYGODNIK LISICKIEGO tygodnik lisickiego

IntelligenzAktion.indd 1 16-09-01 17:09 spis treści VIII-XI Jochen Böhler XII-XV świadectwa ocalałych Gorliwi Kaci Himmlera OFIARY Mówią IV-VII Maciej Rosalak Zbrodni na ziemiach zachodnich dokonali W polskich archiwach zachowały się mrożące ZAGŁADA POLSKICH ELIT członkowie Selbstschutzu. Była to ochotnicza krew w żyłach relacje naocznych świadków Koszmar Intelligenzaktion rozegrał się na organizacja paramilitarna złożona z byłych nie- niemieckich zbrodni. Przedstawiają one okru- ziemiach wcielonych do III Rzeszy. Na celowniku mieckich obywateli II RP. Wobec swoich polskich cieństwo okupantów i straszliwą sytuację, Niemców znaleźli się polscy księża, lekarze, sąsiadów wykazali się oni wręcz niebywałym w jakiej znaleźli się Polacy. Nagle we własnym II działacze polityczni i ziemianie. okrucieństwem. Po wojnie uniknęli kary. kraju stali się obywatelami drugiej kategorii.

w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego Hekatomba Polaków -

iek XX był epoką, która niespe cjalnie udała się ludzkości. Był W to wiek zbrodniczych ideologii – przede wszystkim bolszewizmu i narodowego socjalizmu – w imię których dokonywano aktów ludobójstwa na niespotykaną wcześniej skalę. - Olbrzymie cierpienia spadły także na polski naród, który znalazł się na celow niku Sowietów, Niemców i ukraińskich nacjonalistów. - Zaczęli ci pierwsi. W latach 1937–1938- z rozkazu Józefa Stalina tajna policja prze prowadziła bestialską czystkę, która prze szła do historii jako operacja polska NKWD. W tym akcie ludobójstwa życie straciło około 200 tys. Polaków. Potem wybuchła II wojna światowa i terytorium Rzeczypospolitej zostało - rozebrane przez Niemców i Sowietów. Obaj okupanci zabrali się do eksterminacji pol skich elit. Z jednej strony Intelligenzaktion i akcja „AB”, z drugiej masakry 17 września i Katyń. Hitler zbudował dla Polaków Auschwitz, Stalin wysyłał naszych rodaków do łagrów- za kołem podbiegunowym. Bolszewicy mają na swoim koncie mrożące krew w ży łach masakry więzienne z 1941 r., a Niemcy pacyfikację cywilnej ludności Warszawy w trakcie powstania. - Niestety Polacy padli również ofiarą - zbrodni dokonywanych przez przedstawi cieli narodów „pobratymczych”. Na podwi leńskich Ponarach spust naciskali Litwini, na Wołyniu i w Galicji Wschodniej doszło do rzezi dokonanej przez nacjonalistów - ukraińskich. Po wojnie rozpoczął się zaś terror ko munistyczny... W efekcie w trakcie dwóch straszliwych dekad 1937–1956 naród polski został - Niemiecka defilada zwycięstwa w zdobytej zdziesiątkowany. Wymordowano nasze Warszawie, 5 października 1939 r. fot. archiwum elity, przetrącono nam kręgosłup. Konse kwencje tego dramatycznego upustu krwi odczuwamy do dziś i odczuwać je będą Marek Gałęzowski Redakcja: kolejne pokolenia Polaków. Straty, które - XVI-XVIII KOszmar Akcji „AB” Redaktor prowadzący: Piotr Zychowicz ponieśliśmy, są nie do odrobienia. Niemieckie władze przeprowadziły akcję ekster- Redaktor: Maciej Rosalak W serii dodatków specjalnych „Do Rze minacyjną wymierzoną w polskie elity również z zespołem: czy” zaprezentujemy Państwu największe na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Zginęło Studio graficzne:Wojciech Niedzielko (grafik prowadzący), akty ludobójstwa popełnione na narodzie - Anna Sobieska-Wójtowicz (grafik) polskim. Zaczynamy od niemieckiej w niej co najmniej 3,5 tys. osób. Ofiary były Fotoedycja: Edyta Bortnowska wywożone ciężarówkami i rozstrzeliwane Korekta: Jadwiga Marculewicz-Olaś Intelligenzaktion. 10 października ludobój- w podwarszawskich Palmirach. Okładka: Instytut Pamięci Narodowej stwo na Wołyniu, a 7 listopada Katyń.Redakcja III Nasze dodatki dedykujemy zapomnia 19–25 Ix 2016 3 8 / 2 0 1 6 nym polskim ofiarom. historia/1939–1940

Maciej Rosalak

Adolf Hitler w otoczeniu swojej zczególnie zbrodniczy gauleiter świty w Gdańsku. Obok gdański, Albert Forster, wołał we w płaszczu gauleiter Swrześniu 1939 r.: „Musimy tych Albert Forster, zawszonych Polaków wytępić, 19 września 1939 r. począwszy od kołyski. W ręce wasze - oddaję los Polaków, możecie z nimi robić, co chcecie!”. Niemiecki tłum odpowie dział rykiem: „Niech zginą polskie psy!”, - „Śmierć Polakom!”. Na okrzykach się nie kończyło. Mniej szość niemiecka na polskim Pomorzu, która wcześniej stanowiła piątą kolumnę, groźną dla państwa i Wojska Polskiego, teraz w znacznej mierze zamieniła się w krwiożerczych donosicieli i katów najlepszych, najbardziej znaczących - w lokalnych społecznościach Polaków. Od początku wojny brała udział w mor dowaniu polskich elit, dokładnie – jak to u Niemców – zaplanowanym przez władzeOrgani III Rzeszy.zacja mordu

Akcję „Inteligencja” (niem. Intelligenz- aktion) liczy się na ogół od wcielenia w drugiej połowie października 1939 r. Pomorza z Powiślem, Wielkopolski, Śląska, północnego Mazowsza i Łodzi do III Rzeszy. Mieszkało tam przed wojną 10 mln ludzi, w tym 9 mln Polaków. Niemcy nie stanowili nawet 10 proc. - Zrabowanie polskich ziem połączone- było z przejęciem przez władze admi nistracyjne nadzoru nad ich „bezpie czeństwem”. Przedtem znajdowały się teoretycznie we władzy Wehrmachtu, ale rzeź Polaków urządzało tu głównie sześć morderczych Einsatzgruppen w akcji - o nazwie Tannenberg. Piszę „głównie”, bo Wehrmacht też rozstrzeliwał i wie Zagłada szał bezbronnych cywili – np. w Kłecku - koło Gniezna – lub pomagał policji, SS i . Mordowały też bojówki Selbst schutzu złożone z tutejszych Niemców i volksdeutschów. - Działania te, dokładnie tak samo jak polskich elit Intelligenzaktion (jej początek upatru je się także już we wrześniu) będąca kontynuacją operacji „Tannenberg” Polacy z terenów wcielonych do Rzeszy padli i wszelkich innych bestialstw z początku wojny, miały źródło w planach najazdu- ofiarą bestialskiej operacji eksterminacyjnej niemieckiego na Polskę, sporządzanych Intelligenzaktion IV już od 1934 r., a rozpoczętych od… pod pisania z II RP deklaracji o niestosowaniu w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego przemocy. Aneksja naszych terytoriów Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo

-

łączyła się z założeniem pozbycia się mieli zniknąć stamtąd (czytaj: stracić ży nielicznych miejscowych Polaków oraz z nich polskich elit. Efektem było m.in. cie) wszyscy Żydzi, 80–85 proc. Polaków, powojennym zeznaniom Niemców – sporządzenie i wydrukowanie latem 50 proc. Czechów i Morawian, 65 proc.- poznano ich wstrząsające okoliczności.- 1939 r. przez SD (służbę bezpieczeństwa Ukraińców, 75 proc. Białorusinów oraz Ofiary – mężczyźni, kobiety i dzieci – SS) „Specjalnej księgi Polaków ściganych bliżej nieokreślona część Rosjan i Ta były traktowane z największą brutalno- listem gończym” (niem. „Sonderfahn-- tarów. Słowian, którzy pozostaliby na ścią. Przywożono je z więzień i zmuszano dungsbuch Polen”). do rozbierania się do bielizny i klęka- Był to alfabetyczny spis zawiera nia nad wykopanymi dołami śmierci, jący ponad 61 tys. nazwisk Polaków a następnie zabijano z broni maszy zasłużonych dla swej ojczyzny, a więc- nowej bądź strzałami w tył głowy. niebezpiecznych – zdaniem SS – dla Odbywało się to zarówno za dnia, jak III Rzeszy. Tych, którzy mogli stwo i nocą przy świetle samochodowych rzyć warstwę przywódczą polskiej reflektorów. Na zwłokach odkryto- po społeczności. Figurowali - wojnie ślady tortur. Dających oznaki w nim: urzędnicy państwowi, liderzy- życia ludzi często dobijano kolba samorządów, ziemianie i przedsię- mi. Prawdopodobnie zdarzały się - biorcy, uczeni i nauczyciele, ofice także przypadki grzebania rannych rowie, prawnicy, działacze organi żywcem. Maleńkie dzieci mordowa - zacji społecznych, księża, zakonnicy - no, rozbijając ich główki o drzewa i zakonnice, harcerze, weterani walk swych dawnych terenach, zamieniono (makabryczne ślady tych praktyk odkry o wolną Polskę… Tych, których „prze by w niewykształconych, posłusznych wano na pniach). Zapewne oszczędzano oczono” podczas sporządzania wykazu, „niemieckim panom” niewolników. amunicję. Mordercy z SS dodawali sobie- dodawano skwapliwie po niemieckim Polski inteligent w rasistowskich animuszu alkoholem – wśród zwłok najeździe, korzystając z usług gorliwych założeniach hitlerowców, a od 1941 r. w dołach znajdowano po wojnie wrzu miejscowych Niemców, załatwiających w konkretnych planach, zupełnie się cone tam puste butelki. Ubrania ofiar niejednokrotnie osobiste porachunki nie mieścił, więc musiał zniknąć jako skrupulatnie zbierano i odwożono do- i przejmujących mienie ujętych Polaków.- pierwszy.Pomorskie Palmiry Wejherowa tymi samymi ciężarówkami, Listy „ściganych” były listami śmierci. które wcześniej przywiozły nieszczę Aż do kwietnia 1940 r. w ramach Intel- śników na miejsce kaźni. Przekazywano ligenzaktion schwytanych mordowano Bezwzględnie – i proporcjonalnie je – cóż za troska! – nazistowskiej opiece (50 tys.) albo zsyłano do obozów kon – najwięcej podczas Intelligenzaktion społecznej. 12 tys. Polaków straciło -życie centracyjnych (drugie 50 tys.), głównie zamordowano polskich Pomorzan: w lasach piaśnickich… do specjalnie w tym celu zbudowanego 23 tys., a licząc z przywożonymi tu Wśród zamordowanych w Piaśni obozu w Stutthofie, do Hohenbruch Żydami i Polakami z Niemiec, liczba cy, których udało się zidentyfikować, i Mauthausen-Gusen. W ogromnej ofiar egzekucji wyniosła może nawet szczególnie liczną grupę stanowią osoby większości oznaczało to również śmierć. 40 tys. Z pewnością tak wielka liczba konsekrowane. W 1999 r. Jan Paweł II W ten sposób eksterminowano blisko zamordowanych łączy się z wyjątkowo- beatyfikował 108 polskich męczenników- 100 tys. przedstawicieli elity naszego zbrodniczym antypolskim nastawieniem z czasu ostatniej wojny światowej. Była - narodu w Wielkopolsce, na Pomorzu Alberta Forstera, mianowanego na między nimi siostra Alicja Jadwiga Ko i Śląsku, a także w Łodzi i na północnym miestnikiem nowo utworzonego okręgu towska. Sanitariuszka podczas poprzed- Mazowszu. Poza wymordowaniem elit - Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie. Arthur- niej wojny oraz wojny bolszewickiej, kilkaset tysięcy tamtejszych Polaków - Greiser w Wielkopolsce i Fritz Bracht a także uczestniczka Polskiej Organi zesłano na roboty przymusowe do Nie na Górnym Śląsku – choć też zbrodnia zacji Wojskowej. W 1922 r. wstąpiła do- miec, a sto kilkadziesiąt tysięcy wypę rze – dążyli jednak w większym stopniu Zgromadzenia Sióstr Zmartwychwstania dzono do Generalnego Gubernatorstwa. do zgermanizowania mieszkańców niż - Pańskiego. Potem skończyła studia me Ich majątek zrabowano. Do końca ich eksterminacji. Polaków z Gdańska, dyczne na Uniwersytecie Warszawskim, 1940 r. liczba polskich wypędzonych - Gdyni, Wejherowa, ze Starogardu i z Puc została nauczycielką i w latach 30. była przekroczyła ćwierć miliona. ka rozstrzeliwano głównie w lasach dyrektorką szkoły w Wejherowie. Miała Mordy, wysyłanie do kacetów, wypę- piaśnickich koło Wejherowa, w Mniszku- 40 lat, gdy Niemcy ją zamordowali za jej dzenia i zesłania do niewolniczej pracy pod Świeciem, w Lesie Szpęgawskim pod oddanie Bogu i ojczyźnie. trwały oczywiście również po zakoń Starogardem. Od 1,2 tys. do 1,4 tys. Pola W 2003 r. rozpoczął się z kolei proces- czeniu Intelligenzaktion. Niemcy – jak ków rozstrzelano w fordońskiej Dolinie beatyfikacyjny innej ofiary z Piaśnicy wspomniałem – mieli już przed wojną Śmierci u wrót Bydgoszczy. W chojnickiej- – ks. Anastazego Kręckiego. Po ukończe wielkie plany, a podboje skłoniły ich do Dolinie Śmierci dokonano egzekucji niu studiów filozoficzno-teologicznych sformułowania w 1941 r. Generalnego 2 tys. Polaków, a na Wzgórzach Morzew- otrzymał w 1920 r. święcenia kapłańskie- Planu Wschodniego (niem. Generalplan skich pod Chodzieżą – kilkudziesięciu. i był wikariuszem kolejno w Starogardzie Ost), który miał zapewnić im „przestrzeń Egzekucje w lasach piaśnickich, zwa- Gdańskim i Tyłowie, a następnie pro życiową” (niem. Lebensraum) kosztem nych pomorskimi Palmirami i Katyniem, boszczem w Strzelnie, organizując także V narodów mieszkających na wschód od okupanci starali się zachować w tajem życie tamtejszej społeczności. Założył 19–25 Ix 2016 3 8 / 2 0 1 6 Niemców. Zgodnie z tym zamierzeniem nicy, a jednak – dzięki świadectwom Ochotniczą Straż Pożarną i spółdzielnię HISTORIA Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo

mleczarską, organizował kursy haftu - kaszubskiego, szycia i gotowania, a także angażował się w udzielanie pomocy miej- scowym pogorzelcom. Sprowadził organy i dzwony dla kościoła parafialnego, zbu dował dom parafialny służący miejscowej wspólnocie. Opiekował się miejscowym kołem teatralnym. Niemcy aresztowali go jesienią 1939 r. i zamordowali. Witolda Krukowskiego Niemcy wpisali na czarną listę wrogów Rzeszy za ogromne zdolności i osiągnięcia na niwie gospodarczej i publicznej. Ten syn kupca i fabrykanta, po niemieckich studiach prawniczych i ekonomicznych,- już przed I wojną światową wykupywał Niemieckie egzekucje na terenie okupowanej Polski fot. NAC z rąk niemieckich liczne przedsiębior stwa i stworzył w Bydgoszczy Bank - miasta Poznania (zamordowany w styczniu Dyskontowy SA. Zakładał polskie pisma- 1940 r.); „Gryf” i „Pomorzanin”. W 1918 r. został pierwszego okrętu wojennego. Po od Mścisław Frankowski – powstaniec delegatem na Polski Sejm Dzielnico byciu służby wojskowej rozpoczął inną wielkopolski, działacz Narodowej Or- wy w Poznaniu. W 1919 r. odkupił od - służbę – latarnika w Rozewiu. Umieścił ganizacji Bojowej. Od grudnia 1940 r. Waltera von Schützego dobra ziemskie tam tablicę przypominającą pobyt więziony w Forcie VII, a zgilotynowany w Kolibkach, co spowodowało włącze tu i napisanie „Wiatru od morza” w więzieniu Plötzensee 20 marca nie do polskiego terytorium majątku - przez Stefana Żeromskiego. Był 1942 r.; położonego na spornym obszarze styku- prezesem ogniska Polskiego Stanisław Kalandyk – fizyk, Wolnego Miasta Gdańska i Polski. Stwo Związku Zachodniego. Niemcy - profesor Uniwersytetu Poznańskiego rzył tam dzielnicę mieszkalną i kąpie aresztowali go na posterunku (najprawdopodobniej zakatowany w styczniu lisko w Orłowie. Oddawał grunty pod w latarni i zamordowali w Piaśni 1940 r.); inne polskie przedsięwzięcia publiczne. cy zapewneW Forcie 31 V grudniaII i nie 1939 tylko r. Mikołaj Kiedacz – prawnik, prezydent Był też konsulem honorowym Estonii - - Poznania (zamordowany już 25 października w Gdańsku. Aresztowany natychmiast po 1939 r.); wkroczeniu Niemców, został zamordo A oto straty, jakie ponieśliśmy w in Roman Konkiewicz – lekarz, uczestnik wany, a jego rodzinę zesłano do obozów- nych najbardziej rdzennych dzielnicach powstania wielkopolskiego, wieloletni prezes koncentracyjnych. Polski, przyłączonych do III Rzeszy, Zarządu Wojewódzkiego Polskiego Związku Inną niecodzienną postacią był Naj podczas Intelligenzaktion. Zachodniego (zamordowany w styczniu 1940 r.); man-Mirza Kryczyński, tatarski historyk- Eksterminacja polskiej inteligencji Czesław Michałowicz – ksiądz, długo- i prawnik, który po rewolucji lutowej - w Wielkopolsce – wcielonej do Rzeszy letni sekretarz generalny Związku Katolickie- w Rosji organizował oddziały muzuł jako Kraj Warty (niem. Warthegau) go Robotników Polskich w Poznaniu (zginął mańskie i został prezesem Piotrogrodz – zaczęła się od razu po wkroczeniu męczeńską śmiercią w listopadzie 1939 r.); kiego Klubu Muzułmańskiego. W wolnej- Niemców we wrześniu 1939 r. Publiczne Wincenty Nowaczyński – pułkownik Polsce pracował jako prawnik w Wilnie, egzekucje miejscowych elit (niemal 300 Wojska Polskiego (zginął w styczniu 1940 r.); Zamościu i Gdyni, był członkiem Pol ofiar) urządzono m.in. w Śremie, Książu,- Stanisław Pawłowski – geograf, który skiego Towarzystwa Orientalistycznego Kórniku, Środzie, Kostrzynie, Gostyniu, zyskał światowy rozgłos, o ogromnym dorobku i założycielem Narodowego Muzeum Poniecu, Krobi, Kościanie, Śmiglu, Lesz naukowym, profesor Uniwersytetu Poznań- Tatarskiego w Wilnie. Niemcy ujęli go nie, Osiecznie, we Włoszczakowicach… skiego, członek PAU, wiceprezes poznańskiego w październiku 1939- r., a zamordowali Najbardziej ponurą sławę zyskał Fort oddziału Ligi Morskiej i Kolonialnej (zginął najpóźniej wiosną 1940 r. VII cytadeli poznańskiej, gdzie - w styczniu 1940 r.); Leon Wzorek – ro podczas Intelligenzaktion Leon Prauziński – malarz i powstaniec, autor botnik z Podkarpacia zamordowano 2 tys. Pola obrazów i grafik upamiętniających czyny powstań- – podczas wojny ków, w tym najbardziej ców wielkopolskich (zginął w styczniu 1940 r.); działał w POW, wybitnych obywateli Celestyn Rydlewski – lekarz, uczestnik a następnie służył- (a do końca niemieckiej konferencji pokojowej z Niemcami w Paryżu w tworzącej się - okupacji – 20 tys.). (1919), członek międzynarodowej komisji polskiej Marynar Śmierć ponieśliStefan Cy tu- granicznej w sprawie ustalenia granic Polski ce Wojennej. Zo m.in.: bichowski – z Wolnym Miastem Gdańskiem (więziony w For- stał członkiem- inżynier cie VII, następnie zamordowany poza obrębem VI załogi ORP architekt i radny fortu w 1940 r.). „Pomorza w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego nin”, naszego Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo HISTORIA

przyłączonych do Rzeszy. Poza mordami dokonanymi podczas działań wojennych- i egzekucjami odwetowymi takimi jak w Wawrze Niemcy organizowali w Gene ralnym Gubernatorstwie akcje specjalne (niem. Sonderaktion) identyczne jak Intelligenzaktion. Były to dwie Sonder- aktion Krakau, kiedy m.in. aresztowano- i zesłano do obozów koncentracyjnych profesorów Uniwersytetu Jagiellońskie - go, Sonderaktion , której ofiarami padli przede wszystkim duchowni i pro- fesorowie Katolickiego Uniwersytetu - Lubelskiego, i Sonderaktion Tschensto chau. W listopadzie 1939 r., po nieuda nym zamachu stolarza Georga Elsera na Hitlera w Monachium (z którym Polacy - nie mieli absolutnie nic wspólnego), Niemcy urządzili Sonderaktion Na Górnym Śląsku wymordo Bürgerbräukeller, podczas wano w trakcie Intelligenzaktion której aresztowano w całym 2 tys. Polaków. Było wśród nich - GG kilkuset inteligentów. Każdy wielu byłych powstańców śląskich, pretekst był dobry… - działaczy plebiscytowych, dziennikarzy, Intelli Pamiętajmy też, że zagładzie polityków, intelektualistów, urzędników- genzaktion polskich elit z rąk niemieckich towa - oraz duchownych. Ci, którzy walnie Litzmannstadt rzyszyła równie okrutna zagłada elit- przyczynili się do przyłączenia górnoślą (tak zmieniono z rąk sowieckich. Te warstwy na skich terenów do Polski, nie mogli liczyć nazwę Łodzi przyłączonej do szego narodu mordowano w cza na litość. III Rzeszy) rozpoczęła się pod sie najazdu Armii Czerwonej - Należał do nich m.in. Kazimierz koniec pierwszej dekady listopada po 17 września, aresztowano Kierzkowski, legionista, major Wojska 1939 r. Aresztowano wtedy setki - wedle podobnych do niemiec Polskiego, który w 1920 r. został szefem osób z kręgów polskiej inteligencji kich kryteriów, zsyłano do sztabu Dowództwa Głównego Polskiej łódzkiej oraz pobliskich miejscowo obozów, wysyłano na śmiertelną Organizacji Wojskowej na Górnym Śląsku ści, takich jak , Konstantynów - poniewierkę w Kazachstanie i na i przygotowywał ostatnie, decydujące Łódzki, Brzeziny i . Osadzono je Syberii, wreszcie mordowano podczas - powstanie śląskie. Jeszcze trwały walki w obozie przejściowym w fabryce Micha ludobójstwa katyńskiego. Podobieństwo- kampanii wrześniowej, gdy w Krakowie ła Glazera na Radogoszczu, a następnie celu, metod i czasu jest uderzające. Zapew założył Organizację Orła Białego. Działał dokonano selekcji, w wyniku której pół ne również o rozprawie z polską inteli pod pseudonimami: Kazimierz I i Prezes.- tysiąca z nich rozstrzelano w pobliskich gencją debatowali przedstawiciele NKWD W latach 1940–1941 był szefem Biura lasach lućmierskich. Egzekucje trwały do i gestapo podczas konferencji w Brześciu,- Informacji i Propagandy Komendy Obsza wiosny 1940 r. Pochłonęły 1,5 tys. ofiar. Przemyślu, Krakowie i Zakopanem. ru ZWZ Kraków-Górny Śląsk. Nazwisko Następnie do więzienia na Radogoszczu Ponad 70 lat upłynęło od zakończe Kierzkowskiego znalazło się na liście zaczęto przywozić młodych polskich nia wojny, a nadal nie dostrzega się na - „Sonderfahndungsbuch Polen”. Został - mężczyzn, a nawet chłopców, których Zachodzie wyjątkowego tragizmu Polski aresztowany podczas Intelligenzaktion aresztowano w maju 1940 r. Trafili oni- i Polaków, od września 1939 r. poczyna- Schlesien i zesłany do Auschwitz-Birke najpierw do KL Dachau, a następnie do jąc. A przecież w żadnym kraju podbitej nau, gdzie go zamordowano latem 1941 r. Mauthausen-Gusen, najcięższego z nie Europy nie doszło do takich zbrodni Na północnym Mazowszu – które mieckich obozów koncentracyjnych – ze czych działań dwóch okupantów naraz przyłączono do Prus Wschodnich jako względu na prace w kamieniołomach i każdego z osobna, szczególnie właśnie rejencję ciechanowską – Intelligenzaktion- i wyjątkowe okrucieństwo załogi – skąd eksterminacji warstw przywódczych pochłonęła około 6,7 tys. ofiar, głównie wyszli żywi tylko nieliczni. Wreszcie ujarzmianego narodu. Ludzie we Francji, spośród elit lokalnych Ostrołęki, Wyszko w następnym roku ujęto - w Belgii, Holandii, Norwegii i Danii, ale wa, Ciechanowa, Wysokich Mazowieckich,- 175 duchownych z diecezji łódzkiej, też w Czechach, na Słowacji, Węgrzech Łomży i okolic tych miast. Rozstrzeliwano których nie aresztowano wcześniej, i wy i w Rumunii, nie zdają sobie nawet wyjątkowo licznych urzędników, nauczy słano do Dachau. Nie wróciło już z tego sprawy z różnicy między obecnością cieli i duchownych, a także Żydów, aby jak- podobnoTowar najlżejszegozysze zb rodnikacetu 40. niemiecką na ich terytoriach a okupacją najszybciej zniemczyć ten teren. Krwawe - na ziemiach polskich. I dotyczy to – co rządy sprawował tu gauleiter wschodnio trzeba mocno akcentować© ℗ Wszelkie – nie prawa tylko zastrzeżone VII pruski Erich Koch, wyjątkowo zbrodniczy Należy oczywiście pamiętać, że traci terroru sowieckiego, lecz także właśnie 19–25 Ix 2016 3 8 / 2 0 1 6 funkcjonariusz reżimu hitlerowskiego. liśmy nasze elity nie tylko na ziemiach niemieckiego... HISTORIA Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo

Z dr. Jochenem Böhlerem, niemieckim historykiem, pracownikiem naukowym Uniwersytetu Friedricha Schillera w Jenie rozmawia Piotr Włoczyk

PIOTR WŁOCZYK: Powstanie Selbstschutzu, zbrodniczej formacji paramilitarnej złożonej z obywateli II RP pochodzenia niemieckiego, tłumaczone było koniecznością samoobrony przed Polakami. Ile samoobrony było w działaniach tej formacji? JOCHEN BÖHLER:

W pierwszych dniach niemieckiej napaści na Polskę można jeszcze mówić w tym kontekście – do pewnego stopnia – o psychologicznej potrzebie samoobrony. Obywatele polscy- pochodzenia niemieckiego siłą rzeczy czuli się na początku konfliktu- zagro żeni ze strony swoich polskich sąsiadów, policjantów i wy cofujących się przez miasta i miasteczka żołnierzy Wojska Polskiego. - Od samego początku jednak – od września 1939 r. – Selbst schutz stał się elementem machiny terroru III Rzeszy, który z samoobroną nie miał nic wspólnego. Samoobrona była tylko hasłem propagandowym. Volksdeutsche weszli w skład szwadronów śmierci – bo do tego w gruncie rzeczy sprowadzała się działalność Selbstschutzu. - Wspomagali oni Einsatzgruppen Polacy na miejscu straceń na uroczysku Rudzki w mordowaniu polskiej inteligen Most w okolicach Tucholi, jesień 1939 r. cji jużKto odstał pierwszych za powstaniem dni tych wojny. szwadro- nów śmierci? - - Na początku grupy „samoobro w stanie szybko wyłuskać polską W lipcu 1939 r. Himmler spotkał się - ny” powstawały spontanicz inteligencję, wskazać ludzi, z dowódcami Einsatzgruppen i jasno dał nie, ale jeszcze w pierwszych którzy stanowili zagrożenie do zrozumienia, że celem będzie odcię dniach września dla niemieckiej dominacji, cie „głowy” polskiego społeczeństwa. stał się częścią SS. Heinrich którzy mogli być zaczynem - Bez pomocy volksdeutschów z Polski Himmler nie chciał pozwolić narodowego zrywu. - Einsatzgruppen miałyby dużo gorsze na to, by owa „samoobrona” Głównym zadaniem Selbst zadanie – trudniej byłoby im się rozeznać działała poza jego kontrolą, schutzu stało się wymordo w sytuacji na miejscu. więc powołał Volksdeutscher wanie polskiej inteligencji na Selbstschutz działał na terenach Selbstschutz. terenach włączonych do polskich włączonych do III Rzeszy, czyli Himmler dostrzegał potencjał tej III Rzeszy. Pamiętajmy bowiem, że poza - w zachodniej i północno-zachodniej - formacji. Ci ludzie doskonale znali identyfikowaniem członków polskich Polsce. Miały one zostać całkowicie stosunki na miejscu, na terenach, które elit Selbstschutz miał jeszcze pomóc Ein „oczyszczone” z Polaków i Żydów. Chcia VIII zamierzano bezpośrednio przyłączyć do satzgruppen w wykonaniu tego zadania. no dokonać mordów jak najszybciej. Nie III Rzeszy. Od dziecka wiedzieli, kto jest Postanowiono zlikwidować polskie wiadomo było przecież, co przyniosą w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego kim w ich miastach i miasteczkach. Byli elity jeszcze przed atakiem na Polskę. kolejne miesiące wojny – Francja była Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo HISTORIA

-

tys. w rejencji ciechanowskiej. W General nym Gubernatorstwie ofiarami egzekucji- padło około 5 tys. osób. Poza tym do końca roku na zajętych obszarach Polski zamor Gorliwi dowano co najmniej 7 tys. Żydów, a główną rolę odegrały wówczas jednostki Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa. Niestety nie możemy mieć całkowitej pewności co do liczby ofiar, ponieważ Niemcy uczynili wiele, by zniszczyć ślady kaci zbrodni. 40 tys. ofiar to moim zdaniem absolutne minimum, jakie obciąża Selbstschutz.Zakaz protokołowania instrukcji dla Selbst- schutzu wydawanych przez zwierzchników z SS na pewno nie pomaga historykom w dojściu Himmlera do prawdy... Zgadza się. Na początku zagłady Niemcy bali się jeszcze ewentualnych - konsekwencji mordów. Nie chcieli tego - dokumentować, bali się nazywać w doku mentach rzeczy po imieniu. Einsatzgrup pen regularnie słały do Berlina raporty z działalności, ale nie podawano w nich - dokładnych liczb ofiar. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej ta sytuacja się kom pletnie zmieniła. Te same Einsatzgruppen- zaczęły się chwalić liczbami, można wręcz odnieść wrażenie, że dochodziło do rywa lizacji poszczególnych oddziałów, jeżeli chodziPrzed o wojną dane w statystyczne.Polsce Niemców było Polaków mordowali członkowie Selbstschutzu, ok. 750 tys. Ilu członków liczył Selbstschutz? czyli niemieccy obywatele II RP Niemieccy historycy szacują, że w szczycie zbrodniczej działalności Selbstschutzu, pod koniec listopada 1939 r., do tej formacji należało 40 tys. ludzi.Czyli mniej więcej co 10. obywatel II RP (męż- czyzna) pochodzenia niemieckiego był członkiem tej zbrodniczej organizacji... wielkim zagrożeniem, dlatego Himmler- niżej, dobierał bowiem ludzi, którzy byli Proporcjonalnie jest to faktycznie dążył do jak najszybszego trwałego mu podobni, i wymagał od nich pełnego- bardzo duża liczba. Najwięcej członków usunięcia Polaków i Żydów z zaanekto poświęcenia dla nazistowskiej ideologii. Selbstschutzu było w wieku 25–35 lat. wanychW swojej terenów. książce pt. „Najazd 1939” wspomina Po wojnie uciekł do Ameryki Południo Jedna trzecia członków Selbstschutzu pan o niesławnej roli Ludolfa von Alvenslebena, wej i niestety nigdy nie odpowiedział za miała wyższe wykształcenie! Nie można który odpowiadał za włączenie Selbstschutzu do swojeIle ofiar zbrodnie ma na przedswoim konciesądem. Selbstschutz? więc powiedzieć, że byli to prości ludzie, struktur SS. Polacy powinni chyba dobrze zapamię- którzy nie zdawali sobie sprawy z tego, tać to nazwisko. - co robią. Chociaż oczywiście byli oni - Do końca roku 1939 szwadrony śmierci karmieni propagandą nazistowską, która Selbstschutzu wraz z grupami operacyjny latem 1939 r. osiągnęła apogeum, bardzo Alvensleben był fanatycznym człon - mi Policji Bezpieczeństwa zamordowały radykalizując środowisko Niemców kiem NSDAP, adiutantem Himmlera. Rok- łącznie ponad 40 tys. osób, z czego około zamieszkujących II RP. 1939 był dla niego wielką szansą na zro 30 tys. ofiar zginęło w okręgu Rzeszy Nie wszyscy oni byli nielojalni wobec bienie kariery. Gdy dostał zadanie zbu Gdańsk-Prusy Zachodnie, państwa polskiego, ale wiadomo, że- IX dowania Selbstschutzu, całkowicie mu 10 tys. – w okręgu Rzeszy Kraj Warty, znaczna część niemieckiej mniejszości 19–25 Ix 2016 3 8 / 2 0 1 6 się oddał. Jego radykalizm przeniósł się 1,5 tys. na wschodnim Górnym Śląsku i 1 faktycznie działała jako piąta kolum HISTORIA Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo

na w Polsce. Nie była ona może tak wielka, jak przedstawiała to potem propaganda PRL, ale stanowiła naprawdę poważne wyzwanie dla Polski. Przypuszczam, że większy wpływ na radykalizację członków Selbstschutzu miała niemiecka propaganda- od września 1939 r. niż to, co jego członko wie mogli usłyszeć od Goebbelsa wcześniej. Przede wszystkim myślę o zabiciu przez Polaków ok. 300 Niemców w Bydgoszczy i o tym, jak niemiecka propaganda przedstawiła tenS mord.elbstschutz kojarzony powinien być w Polsce przede wszystkim ze swoją największą zbrodnią, czyli z mordami w piaśnickich lasach, nazywanymi „kaszubską Golgotą”.

Niestety, jest to zbrodnia kompletnie nieistniejąca w świadomości Niemców. Zamordowanych zostało tam na pewno- ponad 10 tys. ludzi. Być może nawet 14 tys. W rejonie Kaszub ludzie pamię - tają o tej zbrodni. Pytanie, na ile jest to znane w Polsce? Do piaśnickich lasów zwieziono, a na Wiadomo, że po 20 latach życia na Jej ofiarami byli przedstawiciele elit stępnie zamordowano również Polaków terenie II RP zamazywały się często II RP. Większość stanowili Polacy, ale - żyjących przed wrześniem 1939 r. na granice między Polakami a Niemcami. - zginęło tam również wielu Żydów. Nie terenieNapisał III pan Rzeszy. w swojej książce: „[...] dzikie W wielu przypadkach ciężko było od mordowano ich jednak z powodu anty masowe aresztowania i rozstrzeliwania na jesieni razu stwierdzić, kto jest 100-procento semityzmu. Byli po prostu uważani za - 1939 roku dotykały czasami przez pomyłkę także wym Niemcem. Dzikość Selbstschutzu część polskiej inteligencji – jak wiadomo,- przedstawicieli mniejszości niemieckiej”. Jak to moż- była tak wielka, że w niektórych wśród polskich Żydów było wielu adwo liwe, że metodyczna – wydawałoby się – niemiecka przypadkach faktycznie mordowano - katów, lekarzy... Ofiarą zbrodni w Piaśni polityka zagłady pozwalała na takie pomyłki? przedstawicieli narodu niemieckiego, cy padło też wielu niepełnosprawnych, którzy słabo mówili po niemiecku i mie- chorych umysłowo. li problem z udowodnieniem swojego - pochodzenia. Po ujawnieniu przypad ków zabójstw volksdeutschów albo ra bowania ich mienia do akcji wkraczały- niemieckie władze, bo przecież to było nie „po niemiecku”, by przelewać wła sną krew. W niektórych przypadkach członkowie Selbstschutzu byli pociągani do Nodpowiedzialności.a ile chęć zwykłego rabunku albo zemsty stanowiła motywację dla członków tej formacji?

To bardzo ważny aspekt tego tematu. Działalność w Selbstschutzu była bowiem w istocie carte blanche. Niejednokrotnie członkowie tej formacji- wykorzystywali to do wyrównywania rachunków ze swoimi polskimi sąsia X Członkowie Selbstschutzu z Łobżenicy dami, był to też doskonały pretekst do grabieży ich mienia, do gwałtów na w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego kobietach... To już był czysty bandytyzm. Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo HISTORIA

Wspomniał pan, że zamordowanie przez Pola- ków ok. 300 niemieckich mieszkańców Bydgoszczy dało niemieckiej propagandzie świetny pretekst do rozpętania kampanii psychozy. Można tą zbrodnią próbować jakoś tłumaczyć póź- niejsze masowe mordy dokonywane przez Selbstschutz? -

Absolutnie nie! Na pewno jed nak członkowie Einsatzgruppe IV- po wkroczeniu do Bydgoszczy zostali porażeni, a co za tym idzie – zradyka lizowani widokiem zabitych Niemców leżących na ulicach miasta. Dowódca tej jednostki nad zwłokami zamordowanych przekonywał swoich podkomendnych, że właśnie dlatego trzeba jak najbrutalniej - Polscy zakładnicy wywożeni walczyć z Polakami. I rzeczywiście – na miejsce straceń w Palmirach w następnych dniach w okolicy Bydgosz czy Niemcy potwornie się zemścili. tysięcy aresztowanych Niemców, pędzonych na Bydgoska „krwawa niedziela” była bez wschód Polski, „marszami śmierci”. - dwóch zdań wspaniałym prezentem dla- Rzeszy, Himmler postanowił rozwiązać niemieckiej propagandy, która mówiła - Selbstschutz. Jego członkowie zostali roz o coraz większej liczbie zabitych Niem Jest jedna olbrzymia różnica między dzieleni do różnych jednostek SS, a część ców. Najpierw szacowano wszystkich za niemieckimi a polskimi władzami – wróciła do domu. Niemieckie władze bitych przez Polaków volksdeutschów na intencją Polaków nie było mordowanie - uważały Selbstschutz za formację stojącą 5 tys., ale w ciągu roku liczba ta wzrosła- ludzi. Niemcy z kolei od pierwszego dnia na najniższym szczeblu machiny terroru. do 60 tys. Oczywiście była to nieprawda. realizowali metodycznie program ekster Może to zainteresuje czytelników: Wie Chciałbym podkreślić ważną -kwe minacyjny. pan, ilu członków Selbstschutzu zostało stię: nie można się doszukiwać Polscy policjanci i żołnierze - po wojnie skazanych w RFN za udział związku między polskimi zbrod aresztowali część Niemców w zbrodniach?Jak rozumiem, bardzo niewielu? niami przeciwko Niemcom we - uznanych za zagrożenie dla Pol- wrześniu 1939 r. a masowymi- ski i prowadzili ich na piechotę - mordami Selbstschutzu. Nie spo- na wschód z powodu proble Dieter Schenk, niemiecki kryminolog,- sób usprawiedliwić tego syste mów ze środkami transportu. - który badał po wojnie niemieckie zbrod mowego, planowanego likwido Było to jednak działanie ad hoc, nie, ustalił, że w RFN udało się zidentyfi wania polskich elit zbrodniami, podjęte pod wpływem niemiec kować 1,7 tys. weteranów Selbstschutzu.- które popełnili Polacy. Zapewne kiego uderzenia. Istniało realne Prokuratura wszczęła śledztwa wobec wzmogło to do pewnego stopnia Jochen BÖhler zagrożenie, że ludzie ci będą 258 ludzi. 233 śledztw zostało umorzo- radykalizm sprawców, ale – jak - „Najazd 1939” bardzo lojalni wobec Berlina, że nych. Ostatecznie w RFN ukarano już wspomniałem – decyzja ZNAK będą przeszkadzać polskiemu 10 osób... Tym samym wymiar sprawie o wymordowaniu polskiej inteli wysiłkowi obronnemu. Ofiary, dliwości w Niemczech Zachodnich ukarał- gencji zapadła przed wrześniem jakie pociągnęły za sobą te - mniej volksdeutschów za zbrodnie 1939Dzisiaj r. chyba nie ma już większych wątpliwo- marsze, tłumaczyłbym raczej popełnione w trakcie kampanii© ℗ Wszelkie prawa wrze zastrzeżone ści, że obywateli II RP niemieckiego pochodzenia wojennym chaosem, a nie intencjonal śniowej niż nazistowskie sądy w latach zginęło we wrześniu 1939 r. ok. 4,5 tys. nymOkoliczności działaniem. rozwiązania Selbstschutzu, na 1939–1940. - początku 1940 r., to chyba ironia losu w czystej dr Jochen Böhler jest niemieckim postaci? historykiem, pracownikiem Tak, ta liczba jest akceptowana po naukowym Uniwersytetu wszechnie przez polskich i niemieckich Friedricha Schillera w Jenie, historyków. Pamiętać jednak musimy, że W oczach Polaków mniejszość - znawcą tematyki niemieckiej w tych 4,5 tys. ofiar jest też część ludzi, - niemiecka po 1 września 1939 r. była okupacji Polski. W latach którzy zginęli w działaniach wojennych od częścią sił okupacyjnych. Paradoksal 2000–2010 dr Böhler był bomb i pocisków niemieckich. Nie rozróż nie jednak w oczach Himmlera, czyli pracownikiem Niemieckiego niałyJak one pan, polskich jako niemiecki domów historyk, od niemieckich. ocenia – w jego mniemaniu – czystego Niemca Instytutu Historycznego sposób, w jaki państwo polskie potraktowało we z Rzeszy, polscy Niemcy nie byli godni w Warszawie. Jest autorem wrześniu 1939 r. swoich obywateli pochodzenia zaufania. Uważano ich za pół-Polaków.- książki „Najazd 1939” opisującej niemieckiego? Niektórzy nazywają nawet marsze Po spełnieniu swojego zadania, czyli hitlerowską inwazję na Polskę. XI pomocy w wymordowaniu polskiej in 19–25 Ix 2016 3 8 / 2 0 1 6 teligencji na ziemiach włączonych do III HISTORIA Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo Ofiary mówią Grozę pierwszych miesięcy okupacji niemieckiej oddają raporty polskiego podziemia. Oto fragmenty tych szokujących dokumentów

11 września [1939 r.] urządzono rewizje w biedniejszych dzielnicach miasta [Starogar- du];

rewizje odbywały się nocą, drzwi - i okna wywalano kolbami, wypędzano kobiety i dzieci na chłód, mężczyzn wy nek kierownictwa- Nieprzytomnych przywieziono łapywano i wywożono samochodami- oddziału katolickiego do Karwiny, wywleczono z auta do na miejsce stracenia. stowarzyszenia mężów, długo sieni i pozostawiono na kamieniach. [...] Nazwiska niektórych ofiar: Kę - letni burmistrz Karwiny pod zaborem Następnie oprawcy wyprawili sobie dzierski, Szulc, Halba (17 lat) i dziesiątki- czeskim, wielki filantrop, gorący patriota. ucztę w domu skatowanych i kolejno innych. Zwłoki ich znaleziono później po 8 IX [1939] wywieziono go nocą autem zgwałcili służącą. W kilka godzin po ich kryte zaledwie mchem, okropnie poka wraz z żoną do powiatowego miasta odjeździe służąca dowlekła swoją panią leczone, zmasakrowane, z wyłupionymi- Frysztatu. - do sypialni, a doktor nieprzytomny leżał oczami, obciętymi językami, połamanymi W budynku, w którym urzędowała dalej na schodach. kośćmi, ciała pokłute bagnetami. Rodzi- Gestapo i komenda SS, zostali w bestial Wskutek połamania żeber dostał ny pomordowanych w wielu wypadkach ski sposób storturowani. Bito ich prętami on krwotoku w klatce piersiowej, nie mogły w krwawej masie ciał rozpo żelaznymi, kopano leżących na ziemi. - a z powodu pęknięcia czaszki nastąpił [znaćDoktor swoich Olszak] najbliższych. Czołowa to była postać w Kar- Doktorowi wyrywano garściami włosy wylew krwi w mózgu. Szlachetny XII winie od 40 lat. - z brody, od kopnięć ciężkimi butami żoł ten człowiek zmarł w poniedziałek nierskimi doznał pęknięcia czaszki. Ciała 11 XI. Pomimo że zmarły był w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego Katolik praktykujący, czło małżonków czarne były od sińców. przewodniczącym parafialnego Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo HISTORIA

- komitetu kościelnego, Gestapo zakazała rozpaczać, padały okrzyki: „Czy już Boga- Ponieważ nie miano miejsca, gdzie by dzwonić [w kościołach] z powodu jego- nie ma?!”. Pięciu wspomnianych zostało setki aresztowanych umieścić, przy śmierci. rozstrzelanych. Po czym naczelnik od wiązano ich po kilkunastu do słup[ów] - Zakazano ludności brać udział w sa działu SS każdemu z pięciu już leżących- telegraficzn[ych] i przez całą noc (padał mym pogrzebie. Ludzi, którzy pomimo strzelił jeszcze z rewolweru w głowę. - deszcz) kazano [im] stać z podniesiony to tłumnie stali w rowach przydrożnych,- Ludzie ci, jak się dowiedziałem, pocho mi rękami. Niewykonanie rozkazu było chcąc przynajmniej odkryciem głowy dzili z pobliskiego Otorowa. [...] Pretek Nkaranearodowi doraźnie. socjaliści znaleźli najwięcej ofiar wśród i cichą modlitwą oddać usługę wielkie stem do rozstrzelania był fakt, że jakoby pacjentów i pacjentek Zakładów Psychiatrycz- mu dobroczyńcy, rozpędzano kolbami zerwany został sztandar hitlerowski karabinów. z budynku gminnego.

Rozstrzeliwanie Polaków w Piaśnicy

W nocy z 28 na 29 X [1939] w Inowrocławiu oficero- nych w Kocborowie i Świecie. - W Szamotułach byłem koło 20 października wie niemieccy urządzili huczne pijaństwo, - - [1939]. - - Ogółem straco w trak no 2470 chorych, mężczyzn i kobiet. Nie Byłem [tam] świadkiem następu- cie którego kazali wyprowadzić na podwó którzy z tych chorych byli uleczalni, tzn. jącego zajścia. Był dzień targowy i przed rze więzienne internowanych Polaków, przedstawiali typ społecznie dodatni. południem na rynku było dużo ludno [na] których urządzili formalne polowanie. Stracono na przykład szereg dzieci ści. Raptem przybył znaczny oddział W ten sposób zastrzelono 40 osób. Za karę niedorozwiniętych umysłowo, które- żołnierzy. Zepchnął tłum – w którym i ja- władze niemieckie przeniosły naczelnika z biegiem lat byłyby się mogły rozwijać się znajdowałem – w jeden koniec rynku, Dwięzieniania 8 listopada na inne [1939] stanowisko. o godz. 12 w południe normalnie. Stracono również i cho przy czym zostaliśmy ogrodzeni żołnie na rynku w Zd[uńskiej] Woli, - rych Niemców, jak np. Deppnera, który rzami, z których część była zwrócona - - cierpiał na chroniczny alkoholizm. Na twarzami do nas. w najruchliw miejsce stracenia jeździł osobiście - Na rynek opróżniony żołnierze nie szym miejscu, koło cukierni pada skry - dr Metzner, pochodzący z Gdańska, mieccy prowadzili kilku młodych ludzi, tobójczy strzał, zabijając miejscowego w celu zaspokojenia swych sadystycz którzy trzymali ręce założone na tyle milicjanta udającego się na rewizję z żoł- nych skłonności. Początkowo używano głowy. Ludzie ci klękli i zmówili pacierz, nierzami niemieckimi. Jak piorun zjawili do kaźni karabinów maszynowych, po czym wzajemnie się uściskali. Jeden się siepacze niemieccy z obnażoną bro później [dobijano ofiary z] rewolwerów. z nich głośno krzyknął: „Niech żyje nią, aresztując wszystkich przechodniów- Należy zaznaczyć, że dr Metzner jest Polska!”. Drugi dodał przekleństwo po i mieszkańców okolicznych domostw. z ramienia radcy zdrowia w Gdańsku – XIII niemiecku na Niemców. Tłum, w którym We wspomnianej cukierni areszto Grossmanna szefem [służby] zdrowia na 19–25 Ix 2016 3 8 / 2 0 1 6 byłem, zwłaszcza kobiety, zaczął głośno wano wszystkich wraz z gospodarzami. całą dzielnicę. HISTORIA Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo

W Gnieźnie i pod Tczewem utworzono obozy W Toruniu oo. redemptorystów zamknięto Długoletni konsul generalny Polski w Berlinie, p. dla żon oficerów polskiej marynarki handlo- w bożnicy [żydowskiej] i tam kazano im rozbie- Rose, mając zburzone mieszkanie, wej. rać gnijące trupy przez cały dzień i przez całą - noc. sprowadził Warunki w tych obozach są bardzo - się wraz z żoną do nieobecnego w War ciężkie. W listopadzie internowane spały Żołnierze strażnicy mieli tampony szawie syna swego, b. wiceministra, na Ww więzieniu ogrodzeniu w Rybniku pod gołym przebywają niebem. liczni miej- [w nozdrzach]. Bili zakładników codzien ul. Narbutta 26. Żona jego zachorowała scowi Polacy, traktowani w bestialski sposób. nie. Między innymi także 72-letniego ciężko i właśnie w tym czasie wtargnęli Nojcaiektórych Szadrowskiego, więźniów bito sławnego trzy razy dziennie: historyka. do mieszkania umundurowani Niemcy. – Wer sind Sie? – zapytali gospodarza. Jednemu z więźniów kazano rękoma - – Byłem przez długi czas konsulem czyścić ustępy, poczem nie pozwolono rozkładano delikwenta na stole, czterech Polski w Berlinie. mu się umyć i tak musiał jeść. Naczelni trzymało za ręce, a dwóch waliło tak, że - – Das waren Sie, aber was sind Sie kiem więzienia jest niejaki Ryngwalski się pocili. Ciało było po takiej egzekucji jetzt? - z Rybnika, który chodził do niemieckiego sine, zielone i czerwone. Niektórzy krwa – Teraz nie mam żadnej funkcji. Sadystycznegimnazjum znęcanie w Polsce. się nad więźniami trwa wili potem długi czas. Raz egzekwowano – To proszę w ciągu pół godziny ze w dalszym ciągu, [sic!] 90-ciu. brać osobiste drobiazgi do małej walizki Jeden z delikwentów był w czarnym i zabierać się. Zajmujemy mieszkanie szczególnie głośnymi płaszczu. „To jest ksiądz, tego jeszcze - wraz ze wszystkim, co się tu znajduje. stały się praktyki Gestapowców w forcie raz” – powiedział jeden z oprawców. – Ależ żona moja leży ciężko chora, nie VII-mym w Poznaniu. Niemal wszyscy Więzień był chory na cukrzycę: „Prze mogłaby się utrzymać na nogach. więźniowie odstawieni do fortu są bici, praszam, ja jestem chory”. Dostał policzek: – To się ją wyniesie. aż do utraty przytomności, następnie „Sind sie noch krank?”. – „Ja, ich bin krank”. – Ale gdzie? Na ulicę? Teraz przecież- zalewani pod studnią zimną wodą dla Znowu policzek. Przestano go policzkować, noc... przywrócenia przytomności, poczem Polakówgdy powiedział, stale wyrzuca że już się jestz mieszkań. zdrowy. - – Możecie się zakwaterować u które znowu bici. go[ś] z sąsiadów. Uprawia się też specjalnie wymyślone Wędrów – Kiedy ja tu nikogo nie znam. „gry”. W czasie największych mrozów ka ta trwa tak długo, aż Polak wyląduje - – Dobrze, załatwimy to sami. - wypędzało się więźniów z cel na korytarz w mieszkaniu, na które żaden Niemiec I zadzwonili do mieszkania niejakich lub na podwórze, kazało się im biegać na nie ma już ochoty. Normy „zaludnienio pp. Potockich. Ci wyrazili gotowość prze czworakach i ujadać psimi głosami. we” ustalone przez poznański urząd - nocowania pp. Rose. Gdy jednak pp. Rose Kto nie szczeka, otrzymuje bicie mieszkaniowy przewidują 4 osoby nazajutrz wyprowadzili się do jakiegoś długimi batogami. na pokój. Normy te stosu wynajętego pokoju, wieczorem ci sami Jest to tak zwana je się powszechnie od Niemcy, stwierdziwszy widać naocznie,- zabawa w psy.- kilkuKsięża miesięcy. internowani że mieszkanie pp. Potockich jest również Najstraszniejszy- i wywożeni cywilni są porządnie urządzone, przyszli tam, usu- zabieg, to [jed w położeniu tragicz- nęli z kolei ich także i też „zarekwirowali” nak] tak zwa nym. - ich mieszkanie wraz z całym urządze na pompa [niem,W Kaliszu] pościelą, wydano bielizną rozkaz o pozdrawianiu etc. ofice- powietrzna. W Byd rów ukłonem przez mężczyzn Polaków. Więźniowi - goszczy - wstawia się 500 spośród Stojący w kiszkę odby - nich umiesz na ulicach żandarmi wymagają również tową specjalnie- czono w stajni. ukłonu, chociaż o nich nie ma mowy - wentyl powietrz Byli tak ściśnięci, w rozporządzeniu. Informatora Konsulatu ny i pompką ro że nie mogli nawet żandarm, któremu się nie ukłonił, spolicz werową pompuje usiąść. Nie pozwalano- Zkowałdarzają i zrzuciłsię też omyłki mu kapelusz przy wywoływaniu w błoto. się powietrze do - im wychodzić nawet skazanych na śmierć. granic dowolnych. Przy dla potrzeb natural tych zabiegach często wnętrz - nych. Kan[onik] Stepańczyk i pewien 28 stycznia [1940] ności pękają. Wyszkoleni w tym - żyd byli zmuszeni rękoma zbierać nie wywołali Czubińskiego. Nazwisko forcie Gestapowcy rozsyłani są na nieczystości. Wikariusz ks. Adam Musiał, to w ustach niemieckich zostało tak stępnie do więzień na terenach inkorpo który chciał zastąpić kanonika, został wykoślawione, że nikt z aresztowanych rowanych [do Rzeszy] i w General[nym] Zuderzony opowiadań kolbą. osób wysiedlonych z Łodzi się nie zgłosił. Wywołane po raz trzeci [Gubernatorstwie.Zabito] ks. Wik[tora] Jakubowskiego z Byd- wiadomo było, że Niemcy pozwolili im zabrać ze spowodowało wystąpienie Czybickiego goszczy. sobą biżuterię, (zastępca radnego miejskiego z Winiar). Odprowadzili go i rozstrzelali. Po Kazano mu patrzeć na masową nakazując im następnie na kilku dniach przy kontroli personalnej egzekucję na rynku. Gdy dostał szoku granicy tzw. Gubernatorstwa „złożyć [ją]- cel przekonano się, że „rozstrzelany” - XIV nerwowego i zaczął wznosić potępiające do depozytu”. Będąc w kwietniu [1940] Czubiński żyje. Dochodzenie wykazało zbrodnię okrzyki, został zbity kolbami w Krakowie, widziałem kosztowne pier omyłkowe zabicie Czybickiego, w następ w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego karabinów, a potem zastrzelony. ścionki na palcach żołnierzy niemieckich. stwie czego rozstrzelano Czubińskiego. Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo HISTORIA

O niesłychanym cynizmie policji niemieckiej [...]

- świadczą następujące wypadki. Po jednej z łapanek grupa osób z rodzin aresz towanych, usiłujących się dowiedzieć - o losie swych najbliższych i starających się zwolnić ich, została w poczekalni Ge stapo, przy al. Szucha 25, zaaresztowana. Jeden z mężczyzn, będących tam, zapalił papierosa. Bez żadnego ostrzeżenia podszedł do niego gestapowiec i zaczął go bić pięścią w twarz, aż bity upadł na Dziemię.nia 8 maja [1940] w czasie obławy na ludzi otoczono m.in. park Ujazdowski i ośrodek dzie- cięcy [w Warszawie].

Zabrano stamtąd kilku ojców, którzy byli tam ze swoimi małymi dziećmi, zmuszając ich do pozostawienia dzieci bez opieki. Zatrzymano również jednego pana, który w zastępstwie żony Kadra dowódcza Selbstschutz Westpreussen wiózł niemowlę w wózeczku i wyjechał z nim z ogródka na ulicę. na autobusy. - Policja niemiecka nie zgodziła się, by dziecko odwiózł do domu. W pobliżu nie 40% stanu z 1 września 1939 [roku]. W pociągach dziesiątki zama- było nikogo, gdyż ludzie w panicznym Księży uwięzionych z samej tylko diecezji rzają na śmierć. Wielu ginie po przybyciu popłochu pouciekali. Ojciec pospiesznie poznańskiej (a więc z południowej części na miejsce. Zabieranie dzieci – pozosta napisał karteczkę z adresem dziecka, woj. poznańskiego) jest około 240. Zmarło, wianie rodziców. Rozszerza się potworna którą pozostawił w wózeczku, a sam zaginęło, zostało rozstrzelanych z tego Garwolin.plotka o Wsterylizacji. końcu [1940] oficer niemiecki wepchnięty został do ciężarowego - samego terenu 60 księży. Liczba ta jednak zastrzelił 2 urzędników starostwa, Polaków. samochodu i wywieziony. Świadkiem stale wzrasta, gdyż prawie nie ma tygodnia, wypadku była moja znajoma, która ukry Pionki.aby nie 26 przysłano XI [1940] wynikłakilku urn publiczna z prochami. awantura - ła się w bramie i po odjeździe Niemców pomiędzy znanym miejscowym przestępcą a jed- Najpierw pił z nimi w restauracji, potem Tdzieckoragiczny odwiozłalos rodzin Glinków do domu. i Arkuszewskich. nym z volksdeutschów. wyprowadził na ulicę i zastrzelił. Postę W kwietniu [1940] majątek Glinków, Sucha pek swój tak wyjaśnił: „Uległem pokusie pod Białobrzegami (radomskie), Podczas szamotania- i pohańbiłem się pijaństwem z polskim - się przestępca wyjął rewolwer i zastrzelił plugastwem. Gdy zdałem sobie sprawę o obszarze przeciwnika, poczem uciekając i ostrze z tego, com zrobił, musiałem się oczyścić przeszło 4 tys. mórg, został skonfiskowa- liwując się, zranił ciężko jednego oficera i zastrzeliłem ich”. Oficer ten pełni nadal ny na rzecz SS. Przyczyną konfiskaty była- i jednego żołnierza niemieckiego. Ujęty Oswojebecnie funkcje w nekrologach w Garwolinie. nie wolno używać okre- denuncjacja treuhändlera o przechowy we własnym domu został na miejscu, bez śleń: waniu broni. Całą rodzinę Glinków aresz przesłuchania, zastrzelony. Ok. 200 osób - towano. Stary Glinka zmarł w drodze aresztowano. 6 robotników Polaków, „zmarł śmiercią tragiczną”, „zmarł do Oranienburga. W jednym z obozów przypadkowych i biernych świadków nieoczekiwanie”, „prochy” [...] ani poda- przebywa wdowa po nim. Jeden z synów zajścia, tegoż dnia rozstrzelano. Ok. 20 wać miejsca zgonu. Jedyną wskazówką, zmarł, drugi doprowadzony niemal do aresztowanych wywieziono do Radomia. że ktoś zmarł w obozie lub został roz obłędu po dłuższym pobycie w więzieniu RabunkiDalszy w ichW arszawielos nieznany. trwają nadal, m.in. mebli, strzelanym, jest znaczna różnica (parę radomskim wywieziony został niedawno które Niemcy zobowiązały się rzekomo dostarczać tygodni lub kilka miesięcy) pomiędzy Piaseczno.w głąb Niemiec. Żołnierz niemiecki ciął szpicrutą Sowietom. - datą zgonu a datą nabożeństwa za duszę między oczy kobietę, - Przytoczonezmarłego. poniżej fragmenty dokumentów Meble te gromadzi się na Służew - pochodzą z archiwum ministra spraw wewnętrz- która usiłowała wy cu, skąd pociągami wywozi się do Sowietów. nych rządu RP na emigracji Stanisława Kota, rwać odebraną jej paczkę żywnościową, Nierzadko podczas rewizji Gestapo dopusz- którego część znajduje się w warszawskim 22wybijając VI 1940 r. jej jedno oko. cza się gwałtu na kobietach (stwierdzono Zakładzie Historii Ruchu Ludowego, oraz np. fakt, że podczas rewizji przeprowadzo z archiwum Departamentu Informacji i Prasy uruchomiono w więzieniu nej w końcu marca w jednym z mieszkań Delegatury Rządu RP na Kraj (AAN). poznańskimKatolicyzm jest tępionygilotynę. na równi z polskością. [...] Gestapo rozebrało do naga dwie znajdujące Przesiedlaniesię tam młode ludności dziewczęta). odbywa się w najgorszych wybór: Piotr Zychowicz warunkach: oczekiwanie godzinami na mrozie © ℗ Wszelkie prawa zastrzeżone XV Stan obecny duchowieństwa świeckiego 19–25 Ix 2016 3 8 / 2 0 1 6 w diecezji poznańskiej stanowi ledwie olaków”

Już 10 października w kolejny dodatek z serii „Hekatomba P

W cyklu dodatków „Polonia Recordatur” ukażą się z tygodnikiem „Do Rzeczy”: 10 października 2016 – „Wołyń” 7 listopada 2016 – „Katyń” HISTORIA Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo

Marek Gałęzowski Koszmar - olityka niemiecka w Polsce była od początku okupacji wyjątkowo bru Ptalna, zgodnie z zapowiedzią szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy Heinricha Himmlera, że zgładzenie akcji „AB” Polaków jest podstawowym obowiązkiem narodu niemieckiego, a „Polacy zostaną starci z powierzchni ziemi”. Metodami, - Władze Generalnego Gubernatorstwa którymi posłużono się do realizacji tego eksterminowały co najmniej 3,5 tys. zamierzenia, były eksterminacja elit spo łeczeństwa polskiego („polskiej warstwy przedstawicieli polskich elit przywódczej” – jak określili to okupanci) i przekształcenie pozostałej części społeczeństwa w siłę roboczą pozbawioną tożsamości narodowej i kulturowej, której jedyną rolą miało być wykonywanie niewolniczejDecyzja pracyHansa dla FrankaIII Rzeszy. -

„Celem [...] jest skończyć w przyspie - szonym tempie z masą wichrzycielskich polityków oporu, znajdujących się w na XVI szych rękach, oraz z typami politycznie podejrzanymi; plan ten ma równocześnie w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego zrobić porządek z odziedziczonym przez Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo HISTORIA

Cmentarz w Palmirach fot. wikipedia

nas bandytyzmem polskim. Przyznaję - kryminalistów i Polaków walczących - otwarcie, że kilka tysięcy Polaków, i to w podziemiu o niepodległość. Ponadto przede wszystkim z warstwy przywód - kilkanaście tysięcy osób zostało wywiezio ców duchowych Polski, przypłaci to nych do obozów koncentracyjnych. Tylko życiem” – mówił 30 maja 1940 r. w Kra nieliczniPalm spośródiry nich ocaleli. kowie generalny gubernator Hans Frank. Jeszcze zanim padły te słowa, na - początku marca 1940 r. na jego polecenie- Najwięcej osób zamordowano - rozpoczęto przygotowania do tzw. nad w Palmirach. Zginęli tam m.in. Maciej zwyczajnej akcji pacyfikacyjnej (krypto Rataj – wybitny przywódca ruchu ludo nim AB), skierowanej przeciw polskiej wego, marszałek Sejmu RP, Mieczysław inteligencji uznawanej przez okupantów - Niedziałkowski, jeden z liderów Polskiej za fundament powstającej w całej Polsce Partii Socjalistycznej, redaktor naczelny konspiracji niepodległościowej. Przełomo Informacja prasowa głównego organu partii („Robotnika”) we decyzje dotyczące jej przeprowadzenia o otwarciu obozu dla – dwaj partnerzy dowódcy głównego - podjęto 16 maja tego roku, a na udział w -jej Polaków w Sztutowie Służby Zwycięstwu Polski gen. Michała przygotowaniu Frank mógł liczyć m.in. na Tokarzewskiego-Karaszewicza w budo dowódcę SS i policji na obszarze General wie pionu politycznego tej organizacji. nego Gubernatorstwa Wilhelma Krügera W Palmirach zamordowano także: i Brunona Streckenbacha – dowódcę SD- jednego z najsłynniejszych polskich i Policji Bezpieczeństwa w GG. sportowców, złotego medalistę igrzysk- Akcja „AB” nieprzypadkowo rozpo olimpijskich w Los Angeles Janusza częła się w czasie ofensywy niemieckiej Jasło i Ropczyce, w Lubelskiem Rury - Kusocińskiego, senator RP Helenę Jaro we Francji, było bowiem pewne, że to Jezuickie i Kumowa Dolina pod Chełmem, szewiczową, wiceprezesa Towarzystwa na działaniach wojennych na zachodzie okolice Częstochowy, stadion leśny w Kiel - Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych - Europy będzie się koncentrować uwaga cach, Firlej w Radomiu. Zamordowano Stefana Kwiatkowskiego, wybitnego międzynarodowej opinii publicznej. Wśród- łącznie nie mniej niż 3,5 tys. przedstawicie- działacza ruchu narodowodemokratycz głównych miejsc egzekucji Polaków były: li inteligencji oraz około 3 tys. pospolitych nego Stanisława Piaseckiego, jednego XVII Palmiry w Puszczy Kampinoskiej w okoli przestępców. To ostatnie było celowym za z najbardziej znanych przedwojennych 19–25 Ix 2016 3 8 / 2 0 1 6 cach Warszawy, Kraków, w Rzeszowskiem biegiem Niemców, którzy stawiali na równi szachistów Dawida Przepiórkę, a także HISTORIA Intelligenzaktion, czyli niemieckie ludobójstwo

wielu duchownych katolickich, m.in. proboszcza warszawskiej parafii pw. Chrystusa Króla Jana Golędzinowskiego. - Ginęli tam również współtwórcy kultury polskiej dwudziestolecia międzywojenne go. TJednymłumac z znich Rilkego był Witold Hulewicz.

- Ten pisarz i tłumacz urodził się w 1895 r. w Wielkopolsce, wówczas w czę ści zaboru pruskiego. W czasie I wojny światowej służył w armii kajzerowskiej na froncie zachodnim, a po jej zakończeniu bił się z Niemcami w zwycięskim powstaniu wielkopolskim. W wolnej Polsce – inaczej niż jego brat Bohdan, który poświęcił się karierze wojskowej – zajął się twórczością literacką i translatorską. Był członkiem grupy Zdrój, lirykiem, prozaikiem, autorem- słuchowisk radiowych – prekursorem - Polskie kobiety przed egzekucją, teatru radiowego w Polsce. Przede wszyst- Palmiry 1940 r. kim jednak zasłynął tłumaczeniami z lite ratury niemieckiej, jako pierwszy przy - bliżając polskiemu czytelnikowi poezje Rainera Marii Rilkego, z którym się zaprzy jaźnił. W latach 20. należał do wybitnych kowni, została uzgodniona przez władze animatorów kultury polskiej w Wilnie. Jak III Rzeszy i Związku Sowieckiego. Cel tych wspominał Czesław Miłosz w „Autorytecie zbrodni był ten sam – wymordowanie przekornym – rozmowach z Aleksandrem- ludzi, którzy nigdy nie zaakceptowaliby Fiutem”, „obecność Hulewicza w Wilnie przemocy obu totalitaryzmów nad Polską. była niesłychanie silna. To znaczy w środo Symbolem tej niepisanej współpracy była- wisku literackim i artystycznym. Wszędzie śmierć dwóch córek dowódcy powstania był Hulewicz”. wielkopolskiego gen. Józefa Dowbora-Mu W czasie okupacji niemieckiej Witold śnickiego: Janiny Lewandowskiej, jedynej Hulewicz redagował pierwsze polskie kobiety zamordowanej przez Sowietów pismo konspiracyjne „Polska Żyje”, w Katyniu (najprawdopodobniej wydawane przez organizację Komenda - 21 kwietnia 1940 r. – dzień przed swoimi Obrońców Polski. Zamieszczał w nim 32. urodzinami), i 21-letniej Agnieszki, m.in. informacje o niszczeniu kultury pol rozstrzelanej dwa miesiące później skiej przez Niemców. Został aresztowany w Palmirach za działalność i uwięziony na Pawiaku. Torturowano go konspiracyjną. w czasie śledztwa w siedzibie gestapo „Moje dzieci winny pamiętać,- przy al. Szucha, o czym pisał w grypsach że są Polakami...” – pisał w pierwszym do córki: „Ciągle pytają mnie o ciocię Zosię- zdaniu swojego testamentu gen. Dow [pisarkę Zofię Kossak-Szczucką, która bor-Muśnicki, który zmarł dwa lata współpracowała z Hulewiczem w redago przed wybuchem II wojny światowej. waniu pisma »Polska Żyje« – przyp. M.G.]. Zamordowani przez Niemców w akcji Biją strasznie. Nie powiedziałem nic”. Od „AB” i zabici strzałem w tył głowy przez początku 1941 r. przetrzymywano go nastąpiło to w styczniu 1941 r.), ale nadal NKWD na wschodzie przedstawiciele- w karcerze, „pomieszczeniu tak niskim, że rozstrzeliwano tam osoby aresztowane inteligencji, polscy państwowcy padli nie można się było tam wyprostować, bez w czasieCel najeźdźcó jej trwania. w ofiarą kaźni dlatego, że byli Polaka okna, bez pryczy, z wodą na podłodze”.- mi, dlatego, że współtworzyli polską Córka Hulewicza, Agnieszka, wspominała: niepodległość, i dlatego, że było pewne, „Widziałam Tatusia jeszcze raz, pod ko Do dziś nie udało się ustalić, czy akcja iż nie pozwolą jej zginąć© ℗ pod Wszelkie niemiecką prawa zastrzeżone niec mego pobytu na Pawiaku. Był wtedy „AB”, przeprowadzona w tym samym i sowiecką przemocą. bardzo szczupły i całkiem siwy”. czasie co masowe zbrodnie sowieckie Autor jest doktorem habilitowanym, zastępcą Zginął 12 czerwca 1941 r. w jednej - przeciwko oficerom Wojska Polskiego dyrektora Biura Edukacji Narodowej IPN, profe- XVIII z ostatnich egzekucji w Palmirach. Co i przedstawicielom elit wschodnich - sorem Uczelni Łazarskiego. prawda akcja „AB” była już formalnie za województw Rzeczypospolitej dokonane w w w . dorzeczy. p l do rzeczy tygodnik lisickiego kończona (polscy historycy przyjmują, że w Katyniu, Charkowie, Miednoje i By