Orchestra Magazin Broj 35-37

OrchestraBr. 35/36/37

DANCE MAGAZINE ÂSOPIS ZA UMETNI^KU IGRU 500 din / 15 € Po{tovani ~itaoci, nova Orchestra objavljuje veliki broj razli~itih i verujem atraktivnih informacija pristiglih iz sveta umetni~ke igre na{e zemlje i iz me|unarodne igra~ke zajednice. Veoma raduje ~injenica da su i u ovom broju doma}i i internacionalni blok uravno- teèni. Vi{e puta isticala sam da, kad god po~nu poslovi na pripremi nove Orchestre, imam ~udan ose}aj da se ona „sklapa” sama. Plan broja je gotovo nemogu}e napraviti u po~etnoj fazi rada, ~esto ~ak ni oko polovine. Orchestra to „dozvoljava” tek kada se obrade svi tekstovi i kona~no odredi foto-materijal. Pa i tada su iznena|enja mogu}a. Se}am se izdava~kih godina kada je iz broja u broj me|unarodni blok „odnosio” ubed- ljivu pobedu nad doma}im. Tada nam se skoro ni{ta nije de{avalo kod ku}e, osim po- vremenih, davno napamet nau~enih baletskih predstava i poneka savremena produkcija (po pravilu izneta na mi{i}e) neke doma}e alternativne (savremene i samostalne) igra~ke trupe. O gostovanjima internacionalnih trupa moglo se zaista samo ma{tati. Zato je ovakav ravnopravan odnos doma}eg i internacionalnog bloka, koji se u poslednje dve godine odoma}io u Orchestri, ozbiljan podatak. On svedo~i o novoj „poletnoj stazi” na{e umetni~ke igre, istini za volju jo{ uvek skromnih produkcionih mogu}nosti. Istina je, tako|e, da razvoj umetni~ke igre kod nas jo{ „sapli}u” ozbiljni institu- cionalni problemi. Na primer, novi do kraljevskog apsurda nehumani zakon, koji dozvoljava baletskim igra~ima da tek sa pedeset godina ìvota odu u zasluènu penziju, iako je resorni ministar javno nekoliko puta tvrdio da }e se zakon promeniti u korist umetnika. Dokle tako, aman ljudi, da ne kaèm gospodo poslanici!? Zbog tako „mudre” odluke, direkcija Baleta Narodnog pozori{ta u Beogradu narednih {est godina ne}e mo}i da zaposli nijednog mladog, tek diplomiranog igra~a (a baletska {kola, naravno, nastavlja da ih „proizvodi” nesmanjenom koli~inom i brzinom). Pa (opet) zakon koji nalaè {a~ici samostalnih baletskih umetnika da, zajedno sa sabra}om i sapatnicima iz ostalih oblasti kulture, svakog meseca uredno pla}aju porez dràvi (radili – ne radili) u uslovima kada postoje samo tri profesionalna baletska ansambla (u onoj velikoj zemlji bilo ih je devet, tek da se zna), kada se ne moè ni naslutiti formiranje trì{ta u kulturi, a famozni Zakon o kulturi bolje da i ne pominjem. Tu ni Spilbergova ma{ta ne pomaè. Glumci koji imaju status samostalnog umetnika, i pored svih muka, jo{ }e se nekako i sna}i: glumi}e u nekoliko predstava razli~itih pozori{ta (toga barem ima u Srbiji); mogu ih angaòvati na filmu (od sedme postade prva umetnost); dogodi}e im se neka tv-serija ({to vi{e nastavaka, to bolje) ili ~ak reklamni spotovi (zahvaljuju}i glumcima, sve su bolji). U svemu ovome nema baletskih umetnika – nigde!!! Ne}e ih ni biti, jer kome treba baletski umetnik ili savremeni igra~ na filmu ili spotu ili, ne daj Boè, performer (po{to ih stvorimo u nekom nau~no-fantasti~nom srpskom obrazov- nom baletskom sistemu)... Pa kako i gde onda zaraditi novac za mese~nu poresku obavezu? I tako }e pro}i ìvot, kratak, i umetni~ki i li~ni. Baletski umetnik u Srbiji, {ta to be{e!? Sva umetni~ka udruènja bune se punim plu}ima, ali, zebe srce... Tranzicija daje nadljudsku snagu resornim ministrima kao u onoj narodnoj pri~i „baba, daj glavu...”. Pre neko ve~e htela sam da postavim par pitanja jednom ministru, javno, u jednoj veoma gledanoj nedeljnoj tv-emisiji, ali niko nije podizao slu{alicu u doti~noj redakciji. Sve gore navedeno htela sam da mu kaèm, ali i priupitam zna li da baletska studija u Srbiji koja se bave neformalnim baletskim obrazovanjem, pod {ifrom delatnosti 804 (tj. obrazovanje van redovnih institucija, jo{ bolje tuma~enje – ostalo obrazovanje) i nisu u sistemu privatnih fakulteta (ista {ifra), imaju fiskalnu kasu i famozni GPRS ure|aj prika~en uz nju. Jedan ~as takvog baletskog obrazovanja ko{ta u proseku od 150 do 180 dinara. Htedoh jo{ da pitam da li je Udruènje baletskih umetnika Srbije reagovalo po tom pitanju. Trebalo bi da jeste. Ne znam ko bi drugi, ~asna re~. I bilo mi je veoma ~udno {to me|u uklju~enim gra|anima nisam ~ula glas nijednog predstavnika srpske baletske umetnosti. Mo`da samo ja imam problem, ko zna? Ipak, dogodio nam se odli~an Beogradski festival igre, izvanredan BITEF, u Beo- gradu je prvi put gostovao baletski ansambl Hrvatskog narodnog kazali{ta iz Rijeke, sjajni BEMUS hrabro je na program stavio i igra~ku trupu iz Afrike, a u Kanjiì je postavljen kamen temeljac za novi kreativni dom Joèfa Na|a. BELEF 2005. je program- skim konceptom novog Saveta vrlo uspe{no poni{tio igru, sopstvenu, tek ro|enu festi- valsku kategoriju, ali to je ve} neka druga tema. S po{tovanjem, Ivana Milovanovi}.

Prodajna mesta SRBIJI I CRNOJ GORI: Beograd: knjiæare: “Aleksandar Beliñ”; Stubovi kulture; Nauåno delo; Srpska knjiæevna zadruga; Plato, Plato - Knez Mihajlova / baletski studio “Orchestra” / IPS - Beoizlog - donji nivo /IPS - Mamut megastore, Sremska 2 / IPS - SKC / IPS - Merkator / IPS - Super VERO Niã - IPS Store, Nikole Paãiña 36 Novi Sad - IPS Store, Zmaj Jovina 16 Podgorica - IPS Store, Hercegovaåka 16 Uæice - Stubovi kulture Kragujevac - Stubovi kulture Kruãevac - Stubovi kulture PRODAJNA MESTA U HRVATSKOJ: V.B.Z. knjiæare u Zagrebu (Tomiñeva 2 i Branimir Centar), Osijeku (Trg slobode 2), Rijeci (Korzo 32 i Dolac 7), Karlovcu (Radiñeva 3), Zadru (Knezova Ãubiña Bribirskih 10), u Splitu (Iliñev prolaz 1). PRODAJNO MESTO U BOSNI: V.B.Z. knjiæara u Tuzli (Hadæi Bekirbega Tuzliña P4).

*^asopis pomogli Ministarstvo kulture Republike Srbije i Sekretarijat za kulturu grada Beograda Orchestra 35/36/37 April-Decembar 2005 Sadr`aj

Osnivaå, direktor i glavni i odgovorni urednik: Orchestra columna 2 Ivana Milovanoviñ, CID member, [email protected] Povodom Deset godina Orchestre 3 Iz liånog ugla, Åestitka iz Skoplja Proslava Deset godina Orchestre 5 Marquezomanija Redakcija: JUBILEJ 8 Milica Zajcev, baletski kritiåar / teatrolog, [email protected] 50.godina stvaralaãtva M.Zajcev Mirjana Zdravkoviñ, baletski kritiåar / publicista, [email protected] JUÅE,DANAS,SUTRA (011) Nadeæda Mosusova, urednik podlistka Orchestra plus - Konci vremena Beogradski festival igre 12 Dr Vesna Kråmar, teatrolog [email protected] Dar Teatra Mimart 25 Minja Katiñ-Šerban, novinar-saradnik [email protected] Gostovanje A.Ataljanc 26 Ivana Milanoviñ, novinar-saradnik [email protected] Festival koreografskih minijatura 27 Milica Ceroviñ, teoretiåar igre [email protected] Gala veåe 28 Stalni saradnici: ARTE Video danse 29 Nela Antonoviñ, Dalija Añin, Dobrila Došen, Višnja Ðorðeviñ, Veåe Koreografska minijatura 30 BELEF 2005. 31 Milica Jovanoviñ, Aja Jung, Jelena Kajgo, ATTACHMENT 32 Sofija Košniåar, Marijana Komljenoviñ, Ksenija Šukuljeviñ-Markoviñ, Madlenium, Dah teatar, DDT Teodora Sujiñ, Vesna Vukajloviñ, Gabriela Tegleši Velimiroviñ... BITEF 2005. 36 Fotografi: INTERVJU-Susanne Linke 46 Miša Mustapiñ, Goran Micevski, Milovan Kneæeviñ, Branko BEMUS 2005. 49 Ignjatoviñ, Martina Ristiñ, Milan Radovanoviñ, Stevan Cvikiñ, Nagrada “D. Parliñ” 52 Branko Luåiñ, Branko Jovanoviñ... JUÅE,DANAS,SUTRA (021) Pipi duga åarapa 54 Dopisnici: Forum za novi ples 56 Xenia Rakic (New York), Miomir Nikoliñ (Berlin), INFANT 2005. 58 Dragoslava Koprivica (Paris), Tamara Tomiñ-Vajagiñ (Toronto), JUÅE,DANAS,SUTRA (024) Maria Softsi (Solun), Jenny Veldhuis (Amsterdam), Poslednji pejzaæ J.Naða 62 Breda Pretnar (Ljubljana), Neja Kos (Ljubljana), Mladen Mordej Summery - Serbia an Montenegro 64 Vuåkoviñ (Zagreb), Maja Bezjak (Zagreb), Emilija Dæipunova AUSTRIJA/GRAC 68 (Skoplje), Maja Ðurinoviñ (Zagreb) Tanzsommer 2005. BIH/SARAJEVO 70 Lektura: Jovanka Kljajiñ 55 godina sarajevskog Baleta DANSKA/KOPENHAGEN 71 Grafiåki uredila: Tea Nikoliñ Festival Burnonvil Tehniåki savetnik / oprema podlistka: Dušan Ševiñ GRÅKA/ATINA 75 Korice: Nenad Bañanoviñ Baletsko proleñe GRÅKA/KALAMATA 76 Adresa redakcije / Address: Festival savremene igre GRÅKA/KRF 78 Ñirila i Metodija 2a/III Meðunarodni seminar igre 11000Beograd INTERVJU-Dimitris Papajoanu 79 Serbia and Montenegro HOLANDIJA/HAG,MASTRIHT 81 Phone/fax: 00381 11 3808212 HRVATSKA/ZAGREB 82 Tramvaj... Platforma... Tjedan... Izdavaå: HRVATSKA/SPLIT 89 Udruæenje Intra Contemporary Dance Company Splitsko ljeto 2005. Ñirila i Metodija 2a/III ITALIJA/VENECIJA 94 11000Beograd Festival igre Venecijanskog bijenala Serbia and Montenegro ITALIJA/ÑIVITANOVA 96 Phone/fax: 00381 11 3808212 / email: [email protected] ATTACHMENT 97 Neta-nova pozoriãna mreæa Štampa: KANADA/TORONTO 98 GRAFONIN, MAÐARSKA/BUDIMPEÃTA 103 Viline vode, tel: 275 15 56, 11000 Beograd Budapest Spring Festival MAKEDONIJA/SKOPLJE 104 Rukopisi se ne vrañaju Esmeralda, Dnevnik Dalija NEMAÅKA/BERLIN 106 Æiro raåun: Uspavana lepotica, Manon... Societe Generale Yugoslav Bank AD - ekspozitura Genex NEMAÅKA/HANOVER 107 Dinarski raåun: INTRA DANCE, 275 22 14600 081 104 88 Najava koreografskog takmiåenja 2006. VELIKA/BRITANIJA 108 100 godina od roðenja F.Aãtona ISSN 0354-7922 VELIKA BRITANIJA/BRAJTON 110 Autorizacija Dance Screen 2005. R „Projektinova” SLOVENIJA/MARIBOR 112 32/05 od 25.3.2005. Radio and Juillet SAD/NJUJORK 115 Cena: 500,00 din / 15 e NOVE KNJIGE 127 Godiãnja pretplata: SCG 1.500,00 din; EU 50 e, USA - 50$; ORCHESTRA CATHEDRA 128 Canada 55$ uvod u istoriju savremene igre SEÑANJA, A.Izrailovski 130 Glavni urednici: SUMMERY INTERNATIONAL SECTION 134 Milena Katiñ Ãerban (1995-1996) Korice: Just for show, DV8 Physical Theatre, Tanja Liedtke Milica Zajcev (1996-1998) Marija Jankoviñ (1998-2003) Fotografija: Nenad Miloãeviñ 1 Orchestra () 2005. orchestra coluMna Ples, jezik, identitet

Iz analitiåkog pristupa posmatranju tela Da bi se odgovori na ova veoma vaæna pitanja teorij- proizlazi umirujuña poruka da smo, naime, ski i praktiåno zasnovali u 2006.godini ñe biti pred- uprkos svim naãim mahnitim pokuãajima da stavljena vokalno-plesno-pozoriãno-ritualna forma svoja tela uåinimo toliko razliåitim od drugih, Kecak sa Balija, Kabuki, Buto i Taiko iz Japana, novi sa svojim raznolikim kulturnim obeleæjima i oblici afriåkog plesa u kojima znaåajnu ulogu imaju obiåajima, svi u osnovi isti. vokali, zatim indijski ples i vokalna tehnika, kao i Desmond Morris pesme i igre ritualnih osobenosti sa Balkana. Pripre- maju se novi ciklusi radionica i seminara åija ñe os- Teza da u naãoj sredini joã nije zaæivelo plesno novna tema biti p o k r e t i g l a s. Oni ñe doprineti pozoriãte, kojoj se lako moæe suprotstaviti nizom istraæivanju organskog i kreativnog spoja telesne i izvoðaåkih, umetniåkih, teorijskih rezultata, koji glasovne (nejeziåke) komunikacije, kroz presek seæu do prvih decenija proãlog stoleña, nema umetniåkih formi razliåitih kulturnih tradicija. uporiãte ni u aktuelnom dvogodiãnjem projektu Zavrãna faza Projekta biñe predstava Zaboravljeni Ples, jezik, identitet, åiji je nosilac Sen teatar jezik, koja treba da bude rezultat analize obraðenih (Udruæenje Kulture sveta) u saradnji sa Domom plesnih i vokalnih jezika i istraæivanja veze sa karak- omladine Beograda, Bitef teatrom, Ñitra Nusanta- teristikama, naãeg, Balkanskog podneblja u domenu rom (Ambasada Indonezije u Beogradu), Dah tea- pokreta i glasa.To je sa opãteg kulturoloãkog aspek- trom, ERGstatusom,kao i Omen teatrom, Ister ta umetniåke igre, plesa, pozoriãta u naãoj sredini teatrom, Madleniumom, Taumantom, DDZ teatrom izuzetno znaåajan poduhvat. iz Beograda, Human Teatrom iz Novog Sada i Spleen Sve ove aktivnosti, koje na odreðeni naåin objedi- teatrom iz Panåeva. njuju veñinu onoga ãto se u domenu savremenog U 2005.godini, u prvoj fazi ovog Projekta, istraæivan plesnog pozoriãta stvara u naãoj sredini i onoga ãto je ples kao jezik sa ciljem ostvarivanja aktivne nude plesne kulture ãirom sveta su prvenstveno tra- komunikacije i kreativne saradnje meðu ålanovima ganje za univerzalnim jezikom pokreta, koji je bitno svih savremenih plesnih trupa u naãoj zemlji, kao i obeleæje pojedinaånog i opãteg identiteta u druã- meðu samostalnim umetnicima koji æele kroz po- tvenim zajednicma ‘’u planetarnom smislu’’. A to je kret da sebe kreativno izraze.Pored cuklusa i serija veoma vaæan cilj. predavanja odræana je humanitarna predstava Ples Radi njegovog ostvarivanja nuæno je osnovati trajni za Aziju u Bitef teatru, na kojoj je uåestvovalo devet Centar za savremeno pozoriãte i ples u Beogradu plesnih i muziåkih trupa.Posle uspeha ove prve koji bi okupio sve one koji se bave izvoðaåki ili teori- velike manifestacije u okviru Projekta usledili su po- jski ovim segmentom savremene umetnosti. Takvih zivi za gostovanja u zemlji i inostranstvu. Predstava pregalaca u naãoj sredini nema malo. Senke ( o kojoj piãemo u ovom broju Orchestre), izve- Prañenje umetniåkih,struånih, pa i nauånih dometa dena premijerno u Bitef teatru, kao deo prateñeg koreoprojekata, predavanja,radionica naãih autora u programa 39.Bitefa, zaokruæila je prvu godinu ost- suãtini proizlazi iz decenijama stvaranog sopstvenog varivanja projekta Ples, jezik, identitet. plesnog pozoriãta. Potreba za tim nedvosmisleno Ono ãto je znaåajno za dalji razvoj plesnog pozoriãta ukazuje da je ukidanje ranije formiranog Centra za kod nas je da uåesnici ovog Projekta u svom tragan- savremeno pozoriãte i ples bio ishitren potez.Stoga ju za komunikacijom izmeðu plesnih stilova prostor- se treba zalagati za nastavak sistematskog i no udaljenih kultura, a ne odriåuñi se sopstvenog kreativnog rada u ovoj oblasti ponovnim osniva- identuiteta, teæe da razvijaju sasvim osoben stil njem trajne institucije za izuåavanje onoga ãto veñ umetniåki oblikovanog pokreta odnosno plesa. Pot- imamo ili moæemo imati u ovoj umetniåkoj sferi. reba za posebnom pozoriãnom trupom, koja bi us- Time bi Beograd, pa i naãa zemlja,postali znaåajan meravala i objedinjavala sve buduñe aktivnosti u evropski, a i svetski centar za prouåavanje savre- ostvarivanju Projekta iznedrila je Sen teatar, menog plesa i pozoriãta, zasnovanog koliko na otvorenu tranzitnu trupu koja ñe ostati dosledna prvo- raznolikoj svetskoj tradiciji, toliko i na naãem, sop- bitnom cilju Projekta da kontinuirano stvara platformu stvenom,teorijskom i izvoðaåkom iskustvu i ost- i prostor za kreativnu razmenu i saradnju meðu svim varenjima, koja su veñ stekla priznanja na meðu- zainteresiovanim trupama i pojedincima iz naãe zemlje narodnoj igraåkoj sceni. i inostranstva. Za takav ozbiljan rad treba da imaju razumevanja i Autori projekta Ples, jezik, identitet Ivana Aãkoviñ, oni koji stvaraju i oni koji njihova ostvarenja pozoriãni reditelj, koreograf i instruktor plesa i Boris pomaæu, naroåito finansijski. Jer, takvim usmere- Åakãiran, koreograf i kostimograf, nastoje da u dru- njem ñe se plesnim jezikom potvrðivati ne samo goj godini njegovog ostvarivanja, zajedno sa ostalim naãa pripadnost meðunarodnoj kulturi, veñ i sop- uåesnicima, formuliãu odgovore na sledeña pitanja: stveni identitet. Na koje naåine moæemo transformisati svoje kul- Milica Zajcev turno nasleðe u potrazi za modernim plesnim izrazom? Da li moæemo neãto nauåiti o sopstvenoj tradiciji prouåavajuñi je kroz prizmu tradicionalnih formi udaljenih naroda? Da li u plesu, kao i u lingvistici, postoje jeziåke univerzalije i jeziåke razlike i kako ih moæemo definisati?

Orchestra () 2005. 2 POVODOM DESET GODINA ORCHESTRE Iz liånog ugla

Veliki sam ljubitelj baletske umetnosti. Imala sam priliku da u Orchestri proåitam niz podataka, ãto ni Pratim balet od ãkolskih dana, åak sam se i zanosila idejom da u jednoj ãtampi nije bilo zabeleæeno, ili bar do mene nije stiglo. ga i sama uåim. Odrasla sam i ãkolovala se u Beogradu. Na festivalu u Veroni 2004. godine Kamena kruna, na Gala Stanovala sam u neposrednoj blizini Narodnog pozoriãta veåeri pod dirigentskom palicom Vjekoslava Ãuteja, desio se gledala sam gotovo sve predstave koje su u to vreme izvoðene nemio dogaðaj - skandal. Ideja Kamene krune je bila kako u baletu i operi. Señam se divnih baletskih umetnika Miloãa podstañi na razmiãljanje da razliåitost pojedinih kultura ne Ristiña, Dimitrija Parliña, Milorada Miãkoviña i Milice Jova- predstavlja prepreku, veñ bi trebalo da pobudi zanimanje za noviñ... upoznavanje i povezivanje raznih naroda. Prema izveãtaju Mordeja Vuåkoviña, ova predstava je pored humane i kultu- No, moja namera ovog puta nije da evociram uspomene na roloãke, imala i neskrivenu politiåku pozadinu s obzirom na to divna stara, uspeãna vremena, veñ da åitaocima skrenem da je potekla od italijanskog premijera Silvija Berluskonija. Taj paænju na izvanredan åasopis posveñen baletskoj i plesnoj projekat se pripremao godinu i po dana, i snimale su se umetnost. Zove se Orchestra i upravo je proslavio jubilej ‚ deset nacionalno intonirane muziåke, preteæno plesne taåke. Te godina objavljivanja. Osnivaå i urednik je Ivana Milovanoviñ. veåeri trebalo je da se ti snimci emituju uz Domingov koncert Åasopis pomaæu Ministarstvo kulture Republike Srbije i i pridonesu prijateljstvu i jedinstvu razliåitih naroda. Zbog Sekretarijat za kulturu grada Beograda. List ima izvanredne velikih protesta publike prekinuto je prikazivanje na platnu i dopisnike iz svih krajeva sveta, ãto takoðe uveliko pridonosi tako nije mogao biti viðen ni doprinos iz Ãpanije sa nastupom njegovom kvalitetu. Orchestru bih posebno preporuåila Hosea Karerasa. Åuveni italijanski reditelj Franko Zefireli se roditeljima muãke dece koji, zbog predrasuda i svoje nedo- posle uåtivih i laskavih reåi na poåetku nije viãe pojavljivao. voljne informisanosti o ovoj vrsti ãkolovanja, pa i poziva, ne- Koncert omiljenog i u odliånoj glasovnoj kondiciji Plasida rado upisuju svoju decu u baletsku ãkolu åak i onda kada su Dominga nastavio se uz dostojanstvenu profesionalnost V. izuzetno talentovana. Ãuteja. Prelistavajuñi poslednji broj ovog åasopisa primetila sam tekst Ovo beleæim jer do sada nisam åula da se neãto tako neprijat- iz Verone - grada poznatog izmeðu ostalog, i po operskom no deãavalo ranije u Veroni, steciãtu turista iz svih zemalja festivalu. Naravno da sam se odmah podsetila svog boravka u sveta. tom gradu, davne hiljadu-devet-stotina-i-neke, u svakom sluåa- ju, lepe godine. Ãetajuñi gradom sa svojim suprugom Miloãem Prelistavajuñi Orchestru moæete se informisati i o tome kakve Hadæiñem, tadaãnjim upravnikom SNP-a u Novom Sadu, sa baletske ãkole postoje, koji åuveni baletski umetnici ih vode i plakata smo saznali da ñe upravo te veåeri u veronskoj Areni kakve sve stipendije i moguñnosti imaju ambiciozni i vredni. u operi pevati poznati tenor Renato Ñoni sa kojim smo se na Ålanak Nadeæde Mosusove je veoma zanimljiv kao i izveãtaj naãe veliko zadovoljstvo upoznali godinu dana ranije, u Konstantina Teãee sa ãestodnevnog boravka kao posmatraåa u Novom Sadu, kada je ispred zbratimljenog grada Modene gos- Ãvajcarskoj, na takmiåenju mladih za nagradu Prix de tovao kod nas i pevao zajedno sa åuvenom operskom pevaåi- Lausanne 2005. On je inaåe, uvek rado viðen gost Baleta com Mirelom Freni. Odluåili smo da mu se javimo. Otiãli smo Srpskog narodnog pozoriãta u Novom Sadu i zapaæen je kao pravo u garderobu. Obradovao nam se i predloæio da ostane- izvanredan baletski igraå. Naravno, redovno pratim i kritike mo te veåeri da ga sluãamo u operskoj predstavi (ne señam se Milice Zajcev. viãe kojoj). Odmah nam je dao karte i za sutraãnje veåe. Bili Veoma lep i dirljiv ålanak Milice Bezmareviñ baletskog peda- smo presreñni. Dobili smo karte za peti red i tek onda smo goga iz Narodnog pozoriãta u Beogradu, koja prati svoju osvrñuñi se oko sebe ustanovili da je publika vrlo sveåano ode- uåenicu na takmiåenju Prix de Lausanne 2005. odiãe ljubavlju vena: elegantna odela, duge haljine, krzno, ãalovi... A mi, ona- i strepnjom da li ñe njena odabranica mala Gala, proñi u prvom ko, turistiåki. Meðutim, doæivljaj je bio izvanredan. Na ulazu u krugu stroge selekcije. Arenu svi su dobili po jedan koverat u kome se nalazila sveñi- I joã mnogo toga lepog, interesantnog i podsticajnog moæete ca uz molbu da je zapalimo tek kad bude pao potpuni mrak. I proåitati u ovom divnom åasopisu koji tako briæljivo i svestra- stvarno, to su svi vrlo disciplinovano uradili. Doæivljaj je bio no prati ovu posebnu oblast ljudskog izraæaja. Iskreno ga pre- veliåanstven. Arena se presijavala kao veliki brilijant. Sve je poruåujem. trajalo samo nekoliko minuta, i onda je poåela uvertira. Jelica Bjeli

3 Orchestra () 2005. POVODOM DESET GODINA ORCHESTRE - ÅESTITKA IZ SKOPLJA

Praznik za oåi i duãu

Kao teatrolog, baletski teoretiåar i kritiåar stalno åitam vaã åasopis od prvog broja. Buduñi da zbog obaveza ne mogu liåno da vam uputim åestitke, koristim moguñnost da to uåinim ovim tekstom. Ovo je samo kap u moru åestitki koje ste verujem, dobili od svojih dopisnika a joã viãe od mnogobrojnih åitalaca. Desetogodiãnji jubilej oznaåava zaokruæivanje jednog razdoblja i procesa ali i predstavlja obavezu kontinuiteta i zadræa- vanja kvaliteta. Poãto sam direktno ukljuåena u baletska dogaðanja na domañoj makedonskoj, a trudim se i da sledim najz- naåajnije evropske, a i balkanske scene, dobro poznajem trnovit put koji treba preñi da bi se organizovalo, osmislilo a posebno finansijski podræalo objavljivanje åasopisa koji tretira specifiånu oblast - igru. Iako je u Makedoniji bilo viãe pokuãaja za konstituisanje i ostvarivanje åasopisa namenjenog ovoj oblasti, mi ne uspevamo da ostvarimo svoj cilj. Zato joã viãe cenim i razumem nastojanja da se odræi ono ãto je zapoåeto kao i uloæeni trud i energiju ekipe koja direktno stoji iza svakog izdanja. Pri tom ne mislim samo na materijalni aspekt odnosno, teãkoñe veñ i na liåno uåeãñe svakog ålana redakcije, ãto rezultira prepoznatljivoãñu i osobenoãñu konaånog sadræaja i izgleda åasopisa. Podseñajuñi se na onu moæda preåesto koriãñenu misao Kandinskog: Svako umetniåko delo je dete svoga vremena i veoma åesto majka naãih oseñanja, vaã åasopis je svojevrstan umetniåki proizvod umetnosti naãeg doba. Poãto je pozoriãna umetnost u celini efemerna, prolazna, svedoåanstva o njoj su posebno znaåajna. Na njih se vrañamo, sledimo ih i traæimo u teatroloãkom postupku rekonstrukcije - obnavljamo i analiziramo... Vaã åasopis uzima na sebe zadatak da ponudi sve ono ãto je povezano s naãom prekrasnom i åini se, najuniverzalnijom umetnoãñu, ali to ne åini sebiåno i zatvoreno u okviru jedne teorije i zemlje, veñ uvek globalno, svestrano i ãiroko, kao ãto je i sama umetnost igre. Ovaj åasopis (iako za neke åitaoce jezik moæda predstavlja barijeru) daje informacije koje se odnose na domañu srpsku, kao i na scene bivãih jugoslovenskih republika i tu se ne zadræava, veñ ãiri svoje interesovanje na svetsku baletsku produkciju, naroåito u Evropi i Americi. Svaki tekst je ne samo osvrt ili informacija veñ predstavlja i struåan i elokventan prilaz autora. Kao teoretiåar, otkrila sam dobrobit Orchestre u teorijskom diskursu u pojedinim tekstovima, najåeãñe povezanim s istorijskim i struånim medicin- skim temama. Ozbiljan åasopis ovog ranga teæi da postavi kriterijume zato ãto je redak na balkanskim prostorima. Veoma veãto izbegavate zajedniåko izlaganje informacija i recenzija tj. kritika, ãto je åesta greãka u koncipiranju ovakvog vida struånih ogleda, bez obzira na to da li je reå o pozoriãnoj umetnosti, muzici ili likovnim medijima. Baã zbog toga se u svom istraæivaåko-teorijskom radu åesto pozivam na delove tekstova objavljenih u vaãem åasopisu. Izuzetno likovno reãenje Orchestre jednostavno privlaåi oko. Poãto pratim viãe specijalizovanih baletskih åasopisa mogu reñi da je ovaj negovan dizajn jedan od najboljih. Ogromna foto-arhiva i retke fotografije dopunjavaju tekstualni deo i åine organsku i veoma upeåatljivu celinu. U tmurnim godinama velikih turbulencija u regionu Orchestra je opstala i uspela da zadræi svoj nivo ne naruãivãi vizuelno reãenje po kojem je prepoznatljiva. Orchestra predstavlja most izmeðu baletskih igraåa, koreografa, pedagoga, teoretiåara, kritiåara i zaljubljenika u balet. Za razliku od mnogih ãtampanih medija, ovaj åasopis je simbol razumevanja i povezivanja, a ne sredstvo za ãirenje nesug- lasica i tenzija. Orchestra gradi neophodnu vezu izmeðu svih onih koji se stalno ili privremeno nalaze van svoje otadæbine. Makedonski reproduktivni umetnici nemaju sreñu da ovdaãnja struåna javnost bude upoznata s njihovim umetniåkim rezultatima i razvojnim putem. To je hendikep i za one koji se nalaze u inostranstvu i za nas kao kulturnu sredinu koja daje odliåne kadrove ali zatim gubi blizak kontakt s njima. Upravo zbog toga su i potrebni ovakvi mostovi koji povezuju. Zavrãila bih s naslovom koji sam dala ovom tekstu - Orchestra (barem kako ja doæivljavam ovaj åasopis) istinski praznik za oåi i duãu. On odræava potrebnu i snaænu informativnu vezu sa sredinama koje su nekada bile deo jedinstvene kulturne politike a meðu kojima je postojala snaæna interakcija. Åestitam vam iskreno i toplo i æelim joã mnogo jubileja i praznovanja kao i mnogo, mnogo, novih izdanja. Mr Sonja Zdravkova-Dæeparoska

Poãtovana gospoðo Zdravkova Dæeparoska, u ime svih ålanova redakcije, dopisnika i saradnika, a posebno u svoje liåno ime, najtoplije vam zahvaljujem na upuñenoj åestitci. Moram priznati da je ovo prvi put da samo dobili autoritativnu i struånu analizu i procenu naãih desetogodiãnjih napora da kreiramo jedinstven proizvod iz oblasti kulture, u teãkim vremenima za sve nas iz regiona, tim teæim, jer smo se upustili u pionirski poduhvat definisanja (u svim aspektima) prvog i jedinog åasopisa posveñenog umetniåkoj igri. Autentiånost Orchestre je proizvod decenijskog timskog rada svih nas iz regiona ãto je rezultiralo prihvatanjem åasopisa od najãire meðunarodne igraåke zajednice. Vaãe miãljenje hrabri i obavezuje. Uprkos sve veñim teãkoñama koje åesto mogu umanjiti nivo i kvalitet naãe kreativnosti, uveravam vas da ñe Orchestra nastaviti da postoji - za sve nas, iskrene poãtovaoce jedne od najteæih i najkompleksnijih umetnosti, ali i za naãe verne åitaoce (kojih ima sve viãe) koji æele da åitaju o igri i uz pomoñ Orchestre unapreðuju svoje znanje o njenim tokovima. Potpuno sam svesna da druga dekada donosi svima nama joã veñu liånu i timsku odgovornost u radu na svakom novom izdanju. Ubeðena sam da ñe nam duboka posveñenost pomoñi da ne izneverimo niåija oåekivanja. S poãtovanjem, Ivana Milovanoviñ

Orchestra () 2005. 4 PROSLAVA JUBILEJA DESET GODINA ÅASOPISA ORCHESTRA - MARQUEZOMANIJA STAÃE ZUROVCA, PRVO GOSTOVANJE BALETA HRVATSKOG NARODNOG KAZALIÃTA “IVAN PL. ZAJC” IZ RIJEKE U BEOGRADU, OPERA I TEATAR MADLENIANUM 30. I 31. MAJ 2005 Igraåka oda Markesu FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ

Pokrovitelj: Sekretarijat za kulturu grada Beograda Glavni donator: AVON Doo, Srbija i Crna Gora Donatori: YUCIT, Alpine Doo, D-TRADE Doo

5 Orchestra () 2005. esetogodiãnji jubilej jedinog åasopisa za umetniåku igru na zapadnom Balkanu obeleæen je sjajano i uzbudljivo. Izdavaå åasopisa “Intra CDC” i Opera i teatar Madlenianum, uz pokroviteljstvo Sekretari- Djata za kulturu grada Beograda, organizovali su prvo ikada ostvareno gostovanje Baleta HNK ‘’Ivan Pl. Zajc’’ iz Rijeke, koji je u Beogradu izveo izuzetno profesionalno, harmoniåno i nadahnuto igraåku odu Mar- kesu, koju je koreografski, reæijski i dramaturãki osmislio nama dobro znani igraåki meãtar Staãa Zurovac. On je plesne slike protkane åarolijom Markesove åudesne imaginacije, koju proæimaju ideali ljubavi, åeænje beskrajnih, neuhvatljivih granica i surovost stvarnosti latinoameriåkog podneblja i mentaliteta, scenski postavio snaæno prepoznatljivim autorskim koreografskim rukopisom, ali oseñajnije, duboko humanije i lirski ustreptalije nego u ostalim njegovim postavkama koje smo imali zadovoljstvo da vidimo. Naizgled nepovezani prizori, zvuåno obogañeni citatima popularne juænoameriåke muzike, niæu se osmiãl- jenim redosledom, koji istiåe nesaznatljivost granice izmeðu lepote igrom slikanih nadrealistiåkih dogaðan- ja i surovosti zbilje. To iskreno, snaæno i duboko uzbuðuje naãa åula i duãu u vremenu koje neumitno teåe, a ipak kao da stoji... Takav Zurovåev dramaturãki pristup jasno oznaåava njegovu plesnu estetiku koja se ne odreðuje konkretnim sadræajem, veñ teæi da se bavi univerzalnim temama, psihiåkim i emocionalnim stanjima duha pojedinca i grupa, stvarajuñi samosvojno igraåko pozoriãte iluzija. U ostvarenju svojih zamisli Zurovac je imao zaista vrsne saradnike: predanog asistenta primabalerinu Olju Jo- vanoviñ-Zurovac, slikarski diskretnog scenografa Æoræa Drauãnika koji je tek ponekim dobro odabranim de- taljem znalaåki stvarao åarolijom protkanu atmosferu, dok je Katarina Radoãeviñ-Galiñ svojim kostimima na- dahnutim jednostavnoãñu latinoameriåkog narodnog odevanja uåinila da odeña na izvoðaåima pleãe zaåud- nu igru strasti, bola i snoviðenja. Rijeåki baletski ansambl koga u velikoj meri åine dobro ãkolovane rumunske, ruske i ukrajinske igraåice i ig- raåi sa iskrenim oduãevljenjem je prihvatio sve ideje svog koreografa i direktora. Njihov zajedniåki ples, kao i solistiåke minijature u kojima su se posebno istakli Laura Popa, Oksana Brandibura, Anka Popa, Andrej Ke- teleã i Valerij Raskazov (prostor kritike ne dozovoljava da ih sve pomenemo, a oni to zasluæuju) uåinili su da se kroz celu predstavu Marquezomanije provlaåi kao crvena nit veåno ljudsko, Markesovo i Zurovåevo ose- ñanje samoñe i prolaznosti. Pa zato, ako kiãe padaju åetiri duge godine, jedanaest meseci i dva dana, ne bi trebalo åekati na njihov prestanak da bismo ponovo videli novu predstavu Rijeåana, koju ñe umetniåkoj igri, u to ne sumnjamo, ponovo darivati jedan od najzanimljivijih i najuspeãnijih mladih koreografa ovih prostora - Staãa Zurovac. Milica Zajcev

Andrei Keteleã i Laura Popa

Orchestra () 2005. 6 Prizori mutnih snovi|enja

Deset godina izuzetno uspeãne ali i teãke borbe jedne tvrdoglave i uporne æene - Ivane Milovanoviñ, s ciljem da se kod nas obogati i unapredi najlepãa scenska umetnost na svetu - balet, obeleæilo je poslednje, produkciono najobimnije i najskuplje izdanje jedinog åasopisa za umetnicku igru u regionu ORCHESTRA trobroj 32/33/34. I pitam se samo ãta bismo mi zagriæeni baletski ljubitelji, radnici i publicisti radili da ne postoji takav prostor kakav je Orchestra koja ako niãta drugo, verno prati i zapisuje naã rad i tako ga ostavlja generacijama i generacijama u amanet i procenu! Povodom ovog izuzetnog dogaðaja, pored redovnih konferencija za novinare, Ivana Milovanoviñ je obradovala pre svih, svoje dugogodiãnje verne i istrajne saradnike prelepim poklonom u vidu gostovanja Hrvatskog narodnog kazaliãta “Ivan Pl. Zajc” iz Rijeke, najnovijim baletom Staãe Zurovca Marquezomanija. U novom, ekskluzivnom zdanju opere i teatra Madlenianum u Zemunu, upriliåene su dve izvedbe ovog lirskog baleta. Marquezomanija je kao ãto govori i sam naslov, iskreno autorsko oduãevljenje i poãtovanje rada i dela åuvenog meksiåkog knjiæevnika Gabrijela Garsije Markesa. Njegovi snaæni i nestvarni likovi inspirisali su koreografa Staãu Zurovca da otelotvori naju- peåatljivije delove romana Sto godina samoñe po sopstvenom izboru. Naizgled nepovezane slike iz æivota obiånih i malih ljudi, iako izvuåene iz konteksta Markesovog knjiæevnog remek dela, dobile su svoj tok u drugaåijoj celini u kojoj je nit duha, samoñe i prolaznosti ostala kao jedini prepoznatljiv simbol. Æivotopisan i optimistiåan koreograf, reditelj i dramaturg Staãa Zurovac, ostao je veran svom specifiånom toplom i ljudskom koreografskom rukopisu. Sve radne zadatke celokupan ansambl izveo je manje ili viãe ujednaåeno, ali bez sumnje, sa beskrajnom ljubavlju i povere- njem. Bez akcentovanja na pojedinaåne likove, ostavljajuñi ãirini pokreta i grupnoj atmosferi da nose celokupnu liriku priåe, Mar- quezomanija je na strastvenu, bolnu i duboko oseñajnu muziku latinoameriåkog folklornog tanga prolazila kroz snoviðenja i unutraãnja previranja jednog malog i jednostavnog ljudskog æiv- ota. Univerzalnost priåe “nasumiånih” dogaðaja, obojena je odliånom scenografijom trodimenzionalnog nivoa Æoræa Drauã- nika, kao i toplom jednostavnoãñu leprãavih kostima Katarine Radoãevic-Galiñ. Neagresivna simbolika ljudskih postupaka i kretanja prikazana je kroz dobro uklopljenu koreografsku kompoziciju sa mnogo umeãnosti ali i moram istañi, nepotrebnih repetici- ja. Ljudske emotivne potrebe prikazane su razliåitim slikama meðu kojima je najupeåatljiviji bio sjajan duet (tipiåan koreografski peåat) koji su odigrali Andrei Keteleã i Laura Popa. Åuvena priåa zaljubljenih Babilonija i Meme, preneta je na scenu kao uza- vreli, isprepletani kontakt sa krevetom kao okosnicom ljubavnog gnezda. Iako je obeleæen pozitivnim i leprãavim karakterom, balet Marquezomanija celim tokom odiãe potajnom i dubokom tugom kao odlikom svakog ljudskog æivljenja. Prizore mutnih snoviðenja obojenih plavim, senåili su na samom poåetku (a i na kraju) nagov- eãtajima smrti, na åudno neæan (ali i teæak) naåin. Balet Marquezomanija bez ekstatiånog vrhunca, specifiånih glavnih aktera i konkretne fabule, veoma asocira na samu suãtinu romana Sto godina samoñe (jednostavnost i prolaznost) i moæda ga upravo zbog toga tako i treba posmatrati. Ako, dok pratite predstavu oåekujete neãto drugo osim prelepih koreografskih slika i ravnomernog pulsa priåe, tada ste na pogreãnom mestu. Sasvim je dovoljno da sopstveno biñe prepustite Marquezomaniji i opuãteno uæivate u estetskom i prelepom muziåkom momentu.

Milica Ceroviñ

7 Orchestra () 2005. JUBILEJ PEDESET GODINA STVARALAÃTVA BALETSKOG KRITIÅARA I PUBLICISTE MILICE ZAJCEV Kulturolog novog pozoriãta

Baletske minijature i godiãnje predstavljanje uåenika baletske ãkole “Lujo Daviåo”. Nije tajna da se “Borba” viãe prodavala u vreme premijera klasiånog baleta sa unapred oåekivanim zadovoljstvom: Milica Zajcev nije bila i nije nikad slovila kao „strog kritiåar“. A nije bila ni dosadna, ni ideoloãki preuzbuðena kao mnoge kolege iz istog lista. Ne zato ãto nije umela i nije htela da izkaæe primedbe na neåiji rad, veñ stoga ãto je umela da saopãti analizu predstave tako da su stvaraoci oseñali da su oni u pravom planu, a ne ona kao „pisac kritike“. Njena prirodna vedrina, ljupkost i nekonven- cionalnost dorinosila je i njenom profesionalnom, kritiåarskom izkazu pa je njen sud bivao po meri i onih åiji rad vrednuje, medija preko koga dojavljuje i sredine u kojoj deluje. Sve vreme je osluãkivala i tokove novog savremenog koreografskog tkanja. Tako, pre dvadesetak godina piãe u svojoj baletskoj rubrici u “Borbi” esej o koreografiji Vere Kostiñ u predstavi Pomraåenja gde otkriva poseban dar za ples tadaãnje ålanice Na- rodnog pozoriãta, Sonje Vukiñeviñ: Iako je ovaj plesno-pantomimski mozaik bio åini se, isuviãe nabijen dogaðanjima (poneki su mogli i izostati), iako su pauze izmeðu nekih scena mogle biti i krañe, Sonja Vukiñeviñ je znala da svakim svojim pokretom i izrazom lica, kroz bezbroj varijacija uvek novog i ustreptalog oseñajnog naboja, prenese gledaocu snagu svojih unutraãnjih doæivljavanja i uåini da joj se veruje. I zaista se verovalo njenom uniãtavajuñem koraku u raðanju faãiz- ma, njenoj odluånoj hrabrosti u igri ãpanskih komunara, radosnom zanosu plesa ratnog pobednika, optimizmu obnove i strahovanju pred novim uniãtenjem åoveåanstva. Iz niza uspeãnih plesno-pantomimskih scena teãko je izdvojiti najimpresivnije. Pa ipak, åini se da je i u koreo- Danas se u naãoj baletskoj umetnosti uglavnom neguje igra koja poåi- grafskom i u izvoðaåkom pogledu najveñi domet dostigla scena va na osnovama klasiåne baletske tehnike ili stilizovanog folklora, dok stradanja u nacistiåkim logorima. (XII festival monodrame i pan- se jednom drugom pravcu igre nastalom na poåetku naãeg stoleña, tomime u Zemunu, “Borba”, 24. maj 1984). Milica Zajcev se nije takozvanom modernom baletu, ne poklanja dovoljno paænje. Mi ne ustruåavala da protumaåi smisao i veze plesnog i pantomimskog, moæemo poreñi da zaista ne uæivamo u igri na prstima klasiåne baler- ne opredeljujuñi se vrednosno za vrstu pokreta, ukoliko je kore- ine ili okretima u vazduhu klasiånog igraåa, ali moramo priznati da ografija to zagovarala. I to je åinila jedina u srpskoj kritiåarskoj jedna igra osloboðena neprirodnog zahteva virtuoznosti, koja teæi da praksi. otkrije promenljivost æivota u prirodi, da bude odsjaj ljudskih misli i Rubriku u “Borbi” je dræala do poåetka raspada lista (1995). Iako je oseñanja kroz slobodne pokrete, nailazi na naãe simpatije. Ovako je bilo oåito da ne pripada idejnom kruæoku urednika lista, Milica pisala Milica Zajcev 21. novembra 1960. u tekstu pod intrigantnim Zajcev je ipak uspela da nametne svoje ideje, ideje o potrebi nazivom za ono doba - Moderan balet u Ateljeu 212. Reåju, pre prañenja baleta na ratom ugroæenim podruåjima Jugoslavije. åetrdeset pet godina ova baletska kritiåarka istupa na javnu scenu Putuje u Zagreb, Split, Skoplje, Sarajevo. I u “Borbi” u aprilu 1993. sa opservacijom koja kasnije biva ujedno i njeno kritiåarsko opre- osvanjuje tekst pod nazivom Setne balade sa nadnaslovom Hrvat- deljenje u vrednovanju savremenog baleta. Ovaj datum je istori- ske baletske scene. Pri kraju oveñeg teksta komentariãe srednjo- ografski vaæan za naãu teatarsku kritiku, a za prouåavanje udela i evropski projekat Dunav balet zaået u Zagrebu. To je trebalo da uticaja koji je Milica Zajcev ostvarila u naãoj kulturi tokom svoje bude saradnja svih metropola nekadaãnje Austrougarske, sa ci- pedesetogodiãnje karijere kritiåara igraåke umetnosti, inicijalna ljem da se jednom godiãnje (nizmeniåno iz raznih centara) ponu- kapisla bez koje se ne moæe razumeti njeno delovanje poslednjih di predstava pripremljena zajedniåkim snagama. Milica Zajcev na petnaestak godina tokom razrastanja alternativnih grupa, u kraju svog teksta daje kulturoloãki nimalo prijatnu konstataciju u prvom redu plesaåkih. obliku pitanja - Dokle Dunav neñe proticati pored Beograda i Novog Milica Zajcev nije zanemarila klasiåan balet. U “Borbi” je ispratila Sada? Da li je u nekom drugom kritiåkom pozoriãnom tekstu u to sve premijere beogradskog Narodnog pozoriãta i novosadskog vreme, izaãalo sliåno jeretiåko pitanje? Srpskog narodnog pozoriãta, njoj svojstvenim æarom i paænjom da “Borba” 8. novembra 1994. donosi tekst iz pera svog baletskog svi autori predstave budu predstavljeni po meri vlastite akcije. kritiåara sa izrazitim kulturoloãkom projaãnjenjem u kakvoj je Ispratila i ansambl premijere i pojedinaåne autorske premijere. I situaciji baletski ansambl HNK-a, pod nazivom koji unesreñuje

Orchestra () 2005. 8 åitaoce, poklonike baleta, kulture - Paketi sa hranom za ple- saåe. Citira da su pojedini plesaåi na rubu gladi i da im stoga, HNK mora nabavljati humanitarnu pomoñ i pakete sa hranom. I nadalje opis Milice Zajcev - svakodnevne veæbe prate teãkoñe: tople vode nema, jedan deo garderobe je sklon ruãenju, krov MILICA ZAJCEV prokiãnjava, a kada pada kiãa baletska sala postaje stvarno „la- Baletski kritiåar, teatrolog, publicista, zavrãila studije budovo jezero“...Uprkos tome, zagrebaåki baletski umetnici upor- filozofije na Filozofskom fakultetu u Beogradu, gde je no vaæbaju ne æeleñi da se prepuste neradu dok se postojeñe pohaðala i dvogodiãnje postdiplomske studije iz estetike. Diplomirala u Srednjoj baletskoj ãkoli “Lujo Daviåo” u klasi teãkoñe ne saniraju. Dajuñi pregled uspeãno ostvarenih premi- profesora Mileta Jovanoviña i Nine Kirsanove. Predavala je jera i rezultata pojedinih koreografa, Milica Zajcev ne prene- klasiåan balet u Baletskoj ãkoli u Skoplju, zatim bila ålanica bregava åinjenicu da je to uåinjeno u vreme umetniåkog baletskog ansambla Makedonskog narodnog teatra. Zbog voðstva Almire Osmanoviñ David. U posebnom pasusu daje teæe povrede napustila scenu i posvetila se pozoriãnoj kriti- njen radni portret iz prethodne decenije ne koristeñi aluzije ci.Objavljivala od 1955. eseje, ålanke i kritike o baletskoj jugonostalgizma. Da se ne zaboravi, ali i da se novi mladi poã- umetnosti, najpre u omladinskoj ãtampi, a zatim, od 196o. tovaoci plesne umetnosti upoznaju sa tim ko je ko u regionu do 1995.godine je bila stalni kritiåar lista “Borba”. Od (kako se to odskora imenuju bliske geografske ãirine i 1995. do 1998. je baletski kritiåar lista “Naãa Borba”, a od duæine!), Milica Zajcev s pijetetom javne i kulturne poslenice tada do danas saraðuje u listu “Danas”. Objavljuje svoje podseña: Novoimenovana ravnateljica je poznata poãtovaocima napise o umetniåkoj igri u åasopisima baletske umetnosti sa naãih prostora kao izvanredna igraåica “Pozoriãte”,”Teatron” , “Scena” i u drugim periodiånim koja s podjednakim uspehom igra i klasiåan i savremeni reper- izdanjima u oblasti teatra. Saradjivala u gotovo svim en- toar. Ona je jedina balerina koja je osvojila Grand prix, najveñe ciklopedijskim izdanjima u prethodnoj Jugoslaviji kao priznanje na pet do sada odræanih Jugoslovenskih baletskih urednik i autor ålanaka o umetniåkoj igri. Napisala takmiåenja u Novom Sadu. Bila je zvezda modernog teatra pokre- predgovore za nekoliko znaåajnih izdanja u oblasti ove ta u projektima Ljubiãe Ristiña i Nade Kokotoviñ. Sa autoritetom umetnosti, a stalni je saradnik televizijskih stanica u Beogradu, za koje je napisala scenarija i bila voditelj vrsne umetnice ova mlada energiåna æena æeli da vodi zagrebaå- preko osamdeset emisija i serija o baletu, kao i portreta ki Balet putem njegovih nekadaãnjih „zvezdanih staza“ u zemlji i istaknutih baletskih umetnika. u inostranstvu. Ãto se tiåe Dunav Baleta, 22. maja 1995. u Na viãe radio stanica redovno komentarisala zbivanja u sfe- okviru pregleda hrvatske kulturne panorame Zajceva ri umetniåke igre kod nas i u svetu, a autor je i dve radio zakljuåuje da su pripreme za poåetak meðunarodne saradnje i serije iz ove oblasti. Povremeno saradjuje u internacional- dalje odloæene. I tu negde prestaje njena saradnja sa “Borbom”. nim baletskim åasopisima “Ballet today”, “Dance magazi- Ispisala je u tom ne mnogo voljenom ni poãtovanom ne”,”Ballet rewiew”, kao i u naãem jedinom periodiånom dnevnom listu iznimno kulturoloãki vaæne opservacije za izdanju ovakve vrste, “Orchestri”,åiji je struåni savetnik, a ulogu i poloæaj baletske umetnosti „u regionu“, i na tome zatim glavni urednik bila prvih deset brojeva, a danas je hvala pregalaãtvu Milice Zajcev i urednicima koji su to pre- ålan redakcije. poznali. Objavila priruånik Otkrivamo tajne baleta (prvo izdanje : Saradnica “Naãe Borbe”, lista koji je okupio najbolje snage iz åasopis “Pozoriãte”, SNP, Novi Sad, 1992; drugo, dopunjeno izdanje: “Prometej”, Novi Sad, 1996). Za knjigu zapisa o stare “Borbe” i neke nove ljude spremne da uåine nemoguñe najznaåajnijim beogradskim baletskim umetnicima, koji su u kulturi koja se guãila u entropiji intelektualaca i kulturnih nastupali izmedju 1945. i 1992. godine, Igra ãto æivot znaåi poslenika postaje 1995. godine. Koristi svaku priliku da pokri- (Muzej pozoriãne umetnosti Srbije, Beograd, 1994) dobila je kulturna mesta sa mape veñ bivãe domovine: Splitsko ljeto, Sterijinu nagradu za teatrologiju novosadskog pozoriãnog Sarajevska zima. Tako o gostovanju igraåke trupe Hozea åasopisa “Scena” na 40. Sterijinom pozorju 1995. godine. Limona na meðunarodnom festivalu Sarajevska zima 97 Svoje kritiåke zapise o gostovanjima inostranih baletskih poåinje viãestruko korisnom kulturoloãkom opservacijom: Ig- umetnika i ansambala u Beogradu od 1955. do 1997. obja- rom sluåaja ili sudbine, Igraåka trupa Hozea Limona bila je prvi vila u knjizi Svet u Beogradu (Muzej pozoriãne umetnosti ameriåki ansambl modernog plesa koji je gostovao u prethodnoj Srbije, Beograd, 1998 ). Pripremila za ãtapu knjigu Igra sli- Jugoslaviji posle Drugog svetskog rata (decembar 1957), a ista kana reåju, koja sadræi njene kritiåke prikaze dogaðaja na igraåka kompanija, naravno s drugim izvoðaåima, nastupila je baletskim scenama Beograda, odosno nastupe profesional- posle gotovo punih åetrdeset godina ponovo na ovim prostorima, nih i alternativnih ansambala , od 196o. do 2002. godine. kao prvi gost iz Amerike posle minulog rata, odnosno Dejtonskog Povodom obeleæavanja pet decenija kontinuiranog kritiåar- sporazuma. (“Naãa Borba”, 10. mart 1997) U isto vreme piãe skog rada Milice Zajcev Narodno pozoriãte u Beogradu ob- za “Ludus” o zagrebaåkim pozoriãnim predstavama. Ne odus- javilo je juna 2005. godine njenu knjigu Igra ãto æivot znaåi taje od nauma da popuni sve rupe u informacijama koje se 2 u kojoj kroz razgovore sa 22 istaknutih baletskih umetnika reåju slika njihove umetniåke portrete. Knjiga je izaãla u tiåu scenskog æivota bliske nam kulturne sredine. Po cenu da ediciji Iz istorije Narodnog pozoriãta u Beogradu. joj neko prigovori ãto se meãa u åisto rediteljsko-glumaåke Na Fakultetu za fiziåko vaspitanje u Novom Sadu predavala poslove. Kao ãto je „upala“ u ulogu muziåkog hroniåara je istoriju igre, ålan je istraæivaåkog tima na projektu beleæeñi bogat izbor dogaðaja u zagrebaåkoj koncertnoj dvo- Srpska muziåka scena pri Muzikoloãkom institutu SANU i rani „Vatroslav Lisinski“ sezone 1995/96. Shvatajuñi poziv uåesnik nauånih skupova posveñenih naãem pozoriãtu baletskog kritiåara kao poimanje sinkretizma multimedijalne odnosno umetniåkoj igri .Ålan je Udruæenja baletskih scenske umetnosti, primenjivala je to sveznanje u doba rata umetnika Srbije, NUNSa , Udruæenja kritiåara i teatrologa i zamiranja aktivnosti mnogih scenskih kritiåara i osve- Srbije i Meðunarodne federacije novinara. doåenih kulturologa, na svoj naåin, permanentnim radom, Bila je predsednik Saveta Beogradskog internacionalnog „tråanjem“ s kraja na kraj bivãe i sadaãnje zemlje. teatarskog festivala - BITEF , ålan Upravnog odbora Poput posveñenih kulturologa Milica Zajcev je i pisala za Narodnog pozoriãta u Beogradu , Komisije za dodelu april- skih nagrada Skupãtine grada Beograda, Æirija Udruæenja manje tiraæne listove poput novosadskog biltena-åasopisa baletskih umetnika Srbije za dodelu Nagrade Dimitrije SNP-a “Pozoriãte”. I to o predstavama koje nisu morale biti iz Parliñ i predsednik Æirija Festivala koreografskih minijatura. produkcije SNP-a. Onda kad nije mogla da naðe odgovarajuñe Povodom pet decenija kritiåarskog rada Udruæenje balet- mesto za plasman ideja u gradu gde se premijera dogodila, skih umetnika Srbije dodelilo je Milici Zajcev juna ona je naãla kutak gde ñe objaviti ideje koreografa, i vlastite. 2005.godine Priznanje za æivotno delo. Tako, u “Pozoriãtu” br. 1-5, 1995/96, piãe:

9 Orchestra () 2005. U jednom trenutku predstave izvoðaåi åak dele publici kuglice leda da bi sli sa hoklicama izvodili mnoãtvo åak akrobatskih kompozicija pokreta ih ona, sama, svojom toplinom rastopila i stvorila novu, podsticajnu pri åemu su, oåigledno, savladali padove i dizanje, koji su bili åak opas- energiju. Stvaranje nove energije je razume se, stvar prirodnih zakona, ni po njihova tela, ãto ni gledaoce nije ostavljalo ravnoduãnim. (Odjek ali u ovom sluåaju ono ima simboliåno znaåenje. Jer, iz prikazanog per- juåeraãnjih koraka, 26. maj 1997.) formansa jasno je da se radi o naåinu prevazilaæenja postojeñeg, koje nas Obeleæavajuñi na najprikladniji naåin 15-godiãnjicu svoga traganja, åini nesreñnim. A to su zamrznutost, stagnacija, zatvorenost, odseåenost Teatar pokreta Mimart je u okviru ovogodiãnjeg Belefa ostvario dve pre- od drugih. (Santa leda, koreograf Nela Antonoviñ, Stara barutana na mijere: performans Leteti u bezvazduãnom prostoru, pod kolonadama Kalemegdanu,1996). Pitanje komunikologije koreografskog pro- Prirodno-matematiåkog fakulteta i Kaleidoskop, u Barutani... Autor pro- sedea i publike nametnulo se kao bitno, nezaobilazno za vreme od- jekta Leteti… Nela Antonoviñ je izvanredno osmislila prostor pod stu- vijanja performansa, i kao povratna komunikacija izmeðu izvoðaåa bovima, a let svojih izvoðaåa, prañen virtuoznim bubnjevima Igora Ma- i kritiåara - koji nije „zamrznut, odseåen od drugih“, veñ obrnuto, i leãeviña, locirala u dve konopcima omeðene “pozornice”, koje su simbo- sam u akciji stvaranja „nove energije“. liåno oznaåavale svet realnosti i svet ideja. U prvom se odvijala “bitka” I kasnije, kada je postala saradnica “Naãe Borbe” (1995-1998) klasi- za uzajamnost emocija, dok je u drugom na idiliåan naåin predstavljen åan balet je ostao njena nuæna preokupacija. No negde u to vreme, svet senki i teãko dostiænih ideala. Sve je to imalo istinski umetniåki do- ples na sceni u Beogradu pre svega, poåinje da dobija svoje mesto u met i u koreoreæiji i izvoðenju ponekad slivenih a katkad i veoma od- javnosti i Milica Zajcev sa predanoãñu i straãñu ispisuje reåi pod- seånih pokreta, posebno u duetu koji su superiorno izveli Ivana Joksi- streka savremenom baletu. Po njenom uverenju, novo u mimiå- moviñ i Aleksandar Lekiñ... Projekat Kaleidoskop, åiji su autori Nela kom izrazu plesaåa, formi pokreta i koreografskoj skali motiva i ide- Antonoviñ, reditelj i koreograf, i Nenad Piperin, dizajner i operator la- ja oznaåuje novo i u domañem pozoriãnom svetu u celini, sve vre- sera, upoznao nas je kako do sada nismo imali priliku kod nas da vidi- me pokuãavajuñi da doznaåi vaænost ostvarenog koreografskog dela mo, sa odnosom laser tehnologija i reæiranog pokreta. (Laser i pokret, 6. za teatarsku kulturu. Nove teatarske i plesne grupe su nalazile me- septembar 1999.) sta za igru i premijeru tamo gde su naãle povoljne uslove i gde su ih Vrednujuñi atipiåne estetske pojave za svet baletskog kritiåara, po- primali bez para ili za malo para, a mnoge su probale u jednim pro- put u jednom trenutku izvoðaåi dele gledaocima kockice leda, energija u storijama a igrale u drugim. Sve je to uticalo da Milica Zajecev po- ritmu disanja, odnos laser tehnologije i reæiranog pokreta, sprega igre sa stane u punom smislu te reåi - kulturolog novog pozoriãta. Tek po hoklicama, Milica Zajcev preuzima na sebe hrabrost i drzovitost u njenim kritikama danas se moæe rekonstruisati ãta se zbivalo na je- okviru kulturnog miljea gde kreira kulturnu politiku plesa. Da nije dinoj moguñoj, alernativnoj sceni Beograda. I to ñe biti jedina pot- takva pred svim scenskim dogaðajima, da sve vreme ne ispoljava puna istorija ovdaãnjeg novog pozoriãta. Da bi uradila ono ãto je svoje vjeruju iz davne 1960. kada je izricala kako je vreme doãlo da naumila - da sve nove trupe i grupe, susrete i festivale pokrije izveã- se ispisuju vrednosni sudovi mimo lepote skokova klasiånih igraåa, tajima o njihovom nastajanju, smeãtanju u nova odrediãta, odgo- ne bismo shvatili zapis o tlu kao eseteskoj ravni igre, jedne Marije varajuña i manje odgovarajuña, Milica Zajcev je bivala kao kritiåar Krtolice: u prostorima Studentskog kulturnog centra, Rimskoj dvorani Biblio- U razvijanju plesnih pokreta, koji bi trebalo da svojom fiziåkom ekstenzi- teke Beograda, REX-u, KPGT-u na Åukarici, Madlenijanumu, Cen- jom izraze misaonost i “estetsku manipulaciju” sadræaja koreodrame, tru za kulturnu dekontaminaciju, Barutani na Kalemegdanu, Auto- Marija Krtolica se opredelila za igru blizu tla i na tlu daleko viãe no za nomnom æenskom centru protiv seksualnog nasilja, Domu omladi- skokove i okrete, kojih je bilo zaista malo. Takvo opredeljenje imalo je ne, Beton hali, na ulicama Beograda. Pohodila je BRAMS, ANET, Bo- puno opravdanje, jer se na taj naåin izbegla svaka isprazna efektnost. dy schop, BEMUS. Iãla je na predstave novog pozoriãta u Beograd- Igrom na tlu se upeåatljivo izraæavala odreðena nemoñ jedinke da se sko dramsko pozoriãte, Atelje 212, pohodila scenu “Raãa Plaoviñ”, zakloni “zidom liåne prirode” od svega onog ãto je, moæda, potisnuto u scenu “Radoviñ”, Bitef teatar. Pratila je BITEF sve vreme, i pisala o podsvest svaåijeg “jesenjeg pejzaæa. (Zid liåne prirode i potisnut jesenji novim tendencijama iz sveta. Od 1998. godine postaje kritiåar dnev- pejsaæ, koreogaf Marija Krtolica, REX, 1996) nog lista “Danas”, gde ispisuje svoje kritike sve do danas. Na primeru stasanja klasiåne balerine u vrsnog koreografa i redite- Nije sluåajno ãto je naveñi broj kritika napisala o teatru pokreta lja koji stvara plesnu predstavu koja se tiåe idejnog dometa ovdaã- MIMART. Proãle godine je trupa slavila dvadesetogodiãnjicu posto- njeg pozoriãta, godine 1996, u Beogradu, nuæne kulturoloãke instru- janja i tako postala ovdaãnja najtrajnija neformalna plesna grupa. kcije precizno daje: Posveñen glumcu Æarku Lauãeviñu, pomognut od Nela Antonoviñ, balerina potekla iz ãkole Smilje Mandukiñ, postala Ãvedskog helsinãkog odbora, autorski koreoprojekt Sonje Vukiñeviñ Mag- je voða ove grupe gde radi kao koreograf hitro, neuobiåajeno i ne- bet/Ono, odigran u Paviljonu Veljkoviñ reprizno u okviru prateñeg zaustavljivo. Milica Zajcev prati sve vreme njen rad: koliko premi- programa 30. Bitefa “Alter image ‘96”, je pre svega, slikovito pozoriãte, jera grupe MIMART, toliko tekstova o stvaralaãtvu Nele Antonoviñ. koje poput munje ãiba zlosreñnu strast vlastoljublja. Snaænim, upeåatlji- Ono ãto autori samo poæeleti mogu - da im jedan kritiåar prati razvoj vim, vihornim, bespoãtednom pokretima autor Sonja Vukiñeviñ, koja ig- imajuñi uvek primeren pristup novoj premijeri, to je Nela Anto- ra ledi Magbet, reæira, koreografiãe, kreira kostime i scenografiju, sluæe- noviñ dobila. Oåito da su se naãle dve sile, jedna koreografska i dru- ñi se kao osnovnom inspiracijom dramskim predloãkom Ãekspirove krga kritiåarska, u koordinati smisla igre i poriva za novim u novom vave drame Magbet i daje ovoj predstavi svojim reæijskim i izvoðaåkim pozoriãtu. Citirajmo joã nekoliko opaæanja Milice Zajcev o umetno- pristupom savremenu dimenziju istiåuñi genezu pobede zla u åoveku i sti Nele Antonoviñ: nad åovekom, do samorazaranja sopstvene liånosti. (Magbet-Ono, kore- Ta energija, u ritmu disanja, postupno zraåi iz pokreta njihovih tela, ko- ograf Sonja Vukiñeviñ, Centar za kulturnu dekontaminaciju, 1996). ja su najpre vezana za tle, sa koga potpuno ”izrastaju” ne samo bioloãki, Tako saznajemo kome je predstava posveñena, ko je sufinansirao, veñ i psihiåki, gradeñi neku vrstu paralelnih evolucija: evoluciju fiziåke u okviru åega se reprizira koreoprojekat, åemu je nalik ovo pozo- snage i evoluciju svesti. Ritam udisaja i izdisaja, koje sjajno sugeriãe au- riãte, ãta je ideja predstave, i sve o total autorstvu Sonje Vukiñeviñ. tor muzike, virtuoz na bubnjevima Igor Maleãeviñ, doseæe do nevidljivih U nekoliko reåenica jezgrovito je opisana suãtina poredstave Mag- korena svesti, koji svaki pojedinac u igraåkoj grupi individualno iskazu- bet/Ono, simulakrum za esej o delanju Sonje Vukiñeviñ. je, ali je ipak vezan za zajedniåko bivstvovanje. (Disanje, koreograf Da li je uloga baletskog kritiåara da opiãe uslove svog rada, odnos- Nela Antonoviñ, 31. BRAMS, 1997) no percepcije datog plesa? Milica Zajcev nije okoliãila da upozori na Pored uobiåajene, slobodne, ozbiljne, sugestivne leksike pokreta, koja je poloæaj igraåa i samim tim i gledalaca u toku predstave koju ñe svojstvena Mimartu, Antonoviñeva je ovoga puta uvela i jedan novi na- protumaåiti: Iako u dramaturãkom smislu ima izvesnih nedoreåenosti åin kretanja - slobodnu igru na hoklicama koje su koriãñene kao ãtule. To (nije recimo, jasno zaãto se lik mladog Ãekspira pojavljuje tek pri kraju je, svakako, doprinelo, da pojedine sekvence predstave Aurum budu po- predstave), iako je snimak glasa Dejana Åaviña, koji nadahnuto åita Ãek- sebno zanimljive u osmiãljenoj sprezi igre sa stolicama (na viãem nivou) spirove sonete izuzetno nerazgovetan, iako kostimi (iz fundusa) ne dopri- i igre na pozornici na uobiåajenoj razini. Naravno, treba odati puno nose lepoti figura, iako je sala KPGT-a u ovu ranu zimsku jesen bila isu- priznanje izvoðaåima Aleksandru Lekiñu i Veri Pavloviñ, koji su, ko sra- viãe hladna - pozoriãni doæivljaj koji je ponudilo osam igraåica, po zna-

Orchestra () 2005. 10 laåkim, samosvojnim i oåigledno strogim voðstvom koreografa Katarine Stojkov-Slijepåeviñ zasluæuje paænju i pohvalu. (Soneti, koreograf Katarina Stojkov- Slijepåeviñ, Beogradska ãeñerana, 1996). Mnogi åitaoci a poãtovaoci KPGT-a joã iz predratnog perioda koji su proãli sve hladnoñe hala, sinagoga, ruiniranih dvorana ovog pozoriãta, mogli su se u ovoj opservaciji opsetiti oteæavajuñih uslova za rad ansambla KPGT-a. Ovovremenski poãtovaoci KPGT-a verovatno teæe shvataju odluku ansambla i koreografa da rade pod tim uslovima, vreme se promenilo. No, alternativa je na ovom primeru izkazala svoje ambleme nekonfornosti kao oblika nekonformizma, 1996. na Åukarici. Da je „beogradska ãeñerana“ vremenom postala teatar koji neguje ples do vrhunaca koje na njegovoj sceni ostvaruju mnoge plesaåice, reåita je opaska Milice Zajcev neku godinu kasnije: Svojom postavkom “Ravelovih valcera” Isidora Staniãiñ, bez sumnje, postaje jedan od ozbiljnih kandidata za koreografsku nagradu “Dimitrije Parliñ”, koju svake godine u okto- bru dodeljuje Udruæenje baletskih umetnika Srbije. „Teatar Ãerbedæija“ u KPGT-u je postao od neformalnog, alternativnog prostora dovoljno vaæan teatar da njegovi akteri konkuriãu u elitnom konkursu za nagradu „Dimitrije Parliñ“(Valceri, Teatar Ãerbedæija u KPGT-u, koreograf Isidora Staniãiñ, 2000). Kulturoloãki zamah koreografa i teatra gde ovaj radi, Zajceva uvek prepoznaje, i s razlogom vrednuje kao iznimno vaæan, bitan za kulturu u celini: Pre osamnaest godina, taånije 15. februara 1982. godine u beogradskom Narodnom pozoriã- tu premijerno je izvedena koreodrama Nade Kokotoviñ Otelo je ubio Dæenis u kojoj je glavnu ulogu sa uspehom igrala primabalerina Ivanka Lukateli. Sada je ona kao koreograf postavila na scenu danaãnjeg KPGT-a rimejk ovog pozoriãnog ostvarenja, åija premijera je oznaåila izlazak baletske trupe ovog beogradskog pozoriãta pred publiku, koja ñe do kraja ove sezone imati priliku da vidi nova ostvarenja veñ afirmisanih mladih koreografa Bojane Mladenoviñ, Isidore Staniãiñ i Dalije Añin. Na proslavi pedesetogodiãnjice rada Milice Zajcev, 14. juna 2005. na nezaboravnom podnevu u gostinskom holu Narodnog pozoriãta, jedna od lepo uzbuðenih govornica bila je i Sanja Krsamanoviñ-Tasiñ. Ne bez razloga, u ime Dah teatra, ali i svih neformalnih grupa koje je deceniju i po podræavala ova kritiåaraka-kulturolog, Sanja Krsmanoviñ-Tasiñ je govorila zaumno i toplo. I svi prisutni su bili zadovoljni, oni iz alternative pogotovu. Evo kako je Zajceva pisala o jednoj od premijera Dah teatra: Sa prefinjenim oseñanjem za meru, scensku atmosferu i do detalja prostudiran mizanscen, Dijana Miloãeviñ nas je opåinila veñ samim poåetkom predstave u kojem iz tame izranjaju likovi koji otpoåinju ples svoje æivotne avanture uz pesmu imaginarne Crne dame ili Sudbine, koja u razliåitim istorijskim razdobljima ima podjednako moñ “da pruæi i oduzme sve”. Uvek u najpris- nijem kontaktu sa svojim Duhovnim blizancem, koga diskretno i sveprisutno tumaåi Vladan Avramoviñ, vedru sveticu radosti æivljenja Helenu Keler igra u duhovnom zanosu, kojem se mora verovati Sanja Krsmanoviñ-Tasiñ. Lepotom, gracioznoãñu, prirodnom elegancijom, ona visoko lebdi scenskim prostorom uveravajuñi nas da joj upravo nedostatak sluha i vida otvara duhovni pogled na sebe i svet oko sebe, koji kao da grli sa ljubavlju. (Sluåaj Helen Keler, reæija Dijana Miloãeviñ, REX, 1998.) Gde je uporiãte Milice Zajcev u kulturi plesa, nego u åasopisu “Orchestra” koji je osnovan na Dan svetske igre, 29. aprila 1995. godine, gde je od poåetka do danas struåni savetnik, a jedno vreme i glavni i odgovorni urednik (1996-1998). I stoga nije sluåajno ãto se u jednom recentnom tekstu na poåetku nove radne godine poziva na znaåaj ovog jedinog åasopisa u regionu posveñenog plesu: Osvruti se na domete umetniåke igre u svetu u protekloj godini u naãem sluåaju znaåi uzaludno pokuãavati da se izaðe iz kaveza saåinjenog od brojnih i vidljivih i nevidljivih barijera koje nas tako uporno i dugo dele od baletskih i igraåkih dogaðaja koji su obeleæili 1999. godinu. Informacije iz sveta su se, ipak, sa izvesnim zakaãnjenjem, mogle doznati iz trinaestog broja åasopisa Orchestra, ali i one se, uglavnom, odnose na prvu polovinu sezone 1998/99... (O kavezu iz kaveza, 10. januar 2000) Za potrebe ovog teksta citirane su mnoge novinske kritike i eseji Milice Zajcev koji bi trebalo da se naðu u knjizi Igra slikana reåju koja od 2002. åeka na ãtampanje. Nije tajna da ni jedna gradska ni republiåka institucija ni komisija za dodelu novåanih sredstava nije naãla za shodno da ãtampa ovu ovdaãnju istoriju baleta i jednovremeno novog pozoriã- ta, u vremenu 1960-2002. Sada je veñ uveliko 2005, i mnogi tekstovi ove radine pozoriãne zaljubljenice åekaju da uðu u korpus njenih tekstova 1960-2005... Ima vremena za nju, kako je na nareåenoj proslavi rekla Milica Jovanoviñ. A Milici Jovanoviñ treba verovati na reå. Ali nehat beogradskih javnih i kulturnih radnika ne spreåava Milicu Zajcev da na poslednjem BITEF-u posveñenom „bajci i anti-bajci“, povodom predstave DV8 fiziåkog pozoriãta iz Velike Britanije Just for Show, ispriåa svoju bajku o modernom pozoriãtu: Jednom davno, na Drugom Bitefu (1968), kada je ova naãa docnije izuzetno cenjena meðunarodna pozoriãna smotra åinila tek prve uspeãne korake, gostovao je ansambl poznatog ameriåkog koreografa Alvina Nikolaja sa svojim apstraktnim kolaæom koji je tada nazivan novom tendencijom odnosno, savremenim totalnim teatrom. U svoje dve predstave Alvin Nikolaj je prikazao program u kojem je dominirala sinteza „baletskog pokreta sa bojom kostima i dekora, sa osvetljenjem i elektronskim sazvuåji- ma...“ Otad se kod nas na Bitefu i oko njega raspreda priåa o takozvanim baletskim predstavama i onim drugim, „dramskim“, koje su po pravilu dugo bile apriori viãe vrednovane. Potrebne su bile åak i decenije da bi u to davno vreme mladi pozoriãtarci strpljivo dokazivali da je moderno pozoriãte nezamislivo bez manje ili viãe oblikovanog pokreta izvoðaåa i koliko je to i takvo nekadaãnje „totalno pozoriãte“, najpre kao zanimljiva novina ili nova pozoriãna tendencija, postalo sastavni deo gotovo svih pozoriãnih predstava i onih poglavito plesnih (izuzimaju se tradicionalni klasiåni baleti), ali i onih neverbalnih, pa i klasiånih dramskih, kojima reditelji, talentovani vizionari, daju upravo pokretom, zvukom, bojom aktuelnije poimanje. (Od oåaravanja publike i natrag, 30. septembar 2005) . . . Zorica Jevremoviñ

11 Orchestra () 2005. DRUGO IZDANJE BEOGRADSKOG FESTIVALA IGRE - SVET IGRA U BEOGRADU CENTAR SAVA I BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 10. - 26. APRILA 2005.

IZMEÐU LIÅNOG NAPORA I INSTITUCIJE

Univerzalni jezik igre, najåudesniji odraz kompleksnog sadræaja razmiãljanja, istovremeno dokaz nemoñi, odocnelosti, ponekad i suviãnosti verbalnog… Uporno darovite stvaraoce od ostatka populacije ponajviãe razlikuje spremnost da kao odrasli, javno pred svima, a na zajedniåku radost - dosanjaju predãkolske snove. Zahvaljujuñi upravo takvom unikatno-trezvenom snevanju, Aji Jung, u Beogradu je odræan festival igre, drugi po redu. Samim poduhvatom ne samo organizacije veñ i utemeljenja festivala, kao i koncipiranja repertoara, Aja Jung vizuelno lako zamenjiva za joã uvek uåenicu, blagovremeno zavrãene klasiåne baletske ãkole “Lujo Daviåo” i predsednica Saveta za Igru Srbije i Crne Gore, zasluæuje barem minijaturni osvrt na nesvakidaãnju karijeru koja je iza nje. Odmah po sticanju diplome nastavlja usavrãavanje u Joffrey Ballet School, Neubert Ballet Institute-Carnegie Hall i Brodvejskom Plesnom Centru u Njujorku. Samostalnu karijeru zapoåinje 1992. godine rolom Elektre, u Bohumu (Nemaåka). Na poziv Ljubomira Mucija Draãkiña vraña se u rodni Beograd i te iste 1992. godine Atelje 212 uvrãñuje njenu Ofeliju u ogledalu u svoj stalni repertoar. Od tada se predstavlja nastupima u autorskim monobaletima; gostuje u Kanadi, Rusiji, Gråkoj, Francuskoj, Kipru, Juænoj Americi, Italiji. U Meksiku 1999. osvaja nagradu za koreografsko-igraåki nastup Zel, inspirisan æivotom Mate Hari… Poslednje u nizu ostvarenja je Æozefina (æivot Æozefine Beker) iz 2003. Tada zbog angaæovanja za igru na ãirem kulturnom planu, njeni sopstveni pro- jekti, nadajmo se ne i trajno, odlaze u drugi plan. A da bi slika za poznavaoce opersko-baletskog izraza i umetnosti uopãte bar uneko- liko bila upotpunjena, Aju Jung u masi beogradskog rascvetalog mladog sveta prepoznañe kao sredokrañu izmeðu Karmen i Ño Ño San… Na sliånom raskrãñu velikog stilskog zamaha i raspona, od 10. do 26. aprila, gosti iz Beåa, Njujorka, Milana, Sofije, Tel Aviva, Lozane i Liona prikazali su na sceni Beogradskog dramskog pozoriãta svoje raskoãno ne samo igraåko umeñe. Celoveåernji spektakl otvaranja pripao je zvezdama baleta Pariske opere i u skladu s renomeom - najveñem beogradskom gledaliãtu - Centra Sava. Za razliku od zimus odræanog monegaãkog bijenala (u potpunosti orijentisanog na moderan izraz), prve veåeri u potpunosti, a nastupom sofijskog Nacionalnog Baleta i Mladog Baleta iz Liona u pojedinim numerama - Beograd je bio podijum i klasiånoj igri. U odliåno osmiãljenih ãesnaest zvaniåno proleñnih dana, tokom kojih se prestonica izrazitije nego inaåe kolebala izmeðu sva åetiri godiãnja doba, profesionalno i amaterski zainteresovana publika prisustvovala je, osim celoveåernjim nastupima gostujuñih ansambala - za festivalske prilike neophodnim, i dnevnim susretima-diskusijama sa protagonistima, kao i popodnevnim master-klas radionicama. Nisu izostale ni prateñe manifestacije: trodnevni filmski program, saradnja BDP-a i Gete Instituta, kao i izloæbe u salonu Pozoriãta na Crvenom Krstu, iz foto-dokumentacije gostujuñih trupa, ali i jedna domaña - omaæ istaknutom scenografu Miomiru Deniñu… Prvog dana po otvaranju, 11. aprila, Francuski kulturni centar, inaåe jedan od pokrovitelja festivala, omoguñio je osnivaåima Aji Jung i Nebojãi Bradiñu saæeto i sadræajno predstavljanje poåasnog gosta Alkisa Raftisa, predsednika CID UNESCO, Meðunarodnog Saveta za Igru pri UNESKO-u. Gospodin Raftis je Organizaciju kojom predsedava opisao kao ambasadu igre u okviru UNESKO-a, a sled- stveno ovom - sebe kao ambasadora. Svoje meðunarodno delovanje Alkis Raftis ne ostavlja nedoreåenim: ma gde u svetu, uz uslov da je na odgovarajuñi, zvaniåan naåin pozvan, pruæa viãe nego konkretnu pomoñ u pregovorima sa ustanovama od najuticajnijeg kulturnog znaåaja… U nevelikom viãe- namenskom prostoru ispod peãaåkog nivoa Knez Mihailove ulice, dotad za diskusiju raspoloæena, malobrojna ali struåna publika izvodi spontani performans. Muk, zatim æamor. Uslov kako Raftisovog tako i angaæovanja naslednika na funkciji (po isteku njegovog mandata), jeste postojanje konsenzusa relevantnih uåesnika: pedagoga, koreografa, ansambala i pojedinaånih istaknutih igraåa, no pre svega - dobro razraðen plan za sprovoðenje istog, krañe reåeno nacionalni program. Ili joã krañe: dogovor oko kljuånih pitanja. Poznata boljka ma kojeg vida delovanja u naãoj sredini, pa se saåiniteljka ovih redova, iako iz pozicije zvaniåno ne-igraåkog zanimanja - osetila gotovo potpuno kao kod kuñe… Bilo je predviðeno da 29. april, svetski dan igre, ove godine izuzetno (zbog Velikog petka), pravoslavne zemlje, no ne i naãa, proslave nedelju dana kasnije… Kako je ovaj datum u Srbiji i nigde drugde na svetu obeleæen 28. aprila (“Dan pre…”), da li u dovoljnoj meri i medijski isprañen?.. Bez ustezanja tvrdim da je veliki vizionar Aja Jung podræana Nebojãom Bradiñem, drugu godinu za redom uåinila sve da radost Igre na najadekvatniji moguñi naåin Beograd svetkuje celih dragocenih ãesnaest dana, i to kao pozornica nikad do sada tako viðenog ãirokog raspona. Od mono baleta Slovakinje Betke Fislove (Na putu ka obeñanoj zemlji, Homunculus Dance Theatre, Beå), preko Predela snova, Jody Oberfelder Dance Projecta (Njujork) do dueta Jasmin Goder (2 Playful Pink, Tel Aviv), predstavljena je igra kao izrazito kontemplativna disciplina, spremna da se uhvati u koãtac sa najãkakljivijim psi- holoãkim stanjima. Nemilosrdno preispitivanje unutar jedinke, ali i u odnosu sa okolinom podvukla je naroåito Jasmin Goder u nastupu sa Iris Erez. I to uspevãi u svesti gledaoca da prizove asocijacije na Hijeronimusa Boãa i Edvarda Munka sa jedne i Franca Kafke i Samjuela Beketa, sa druge strane… Respektabilnih trista åetrdeset pet godina tradicije profesionalne igre u Francuskoj, nije ni moguñe posmatrati drugaåije nego sa distancom i divljenjem. Stoga bismo isticanjem primera zvezda pariskog Baleta zapali sigurno u ñorsokag nedostiænog standarda. Zasad, voleli bismo da i naã nacionalni Teatar uskoro dostigne barem nivo susednog, bugarskog. U prilog sedamdeset sed- mogodiãnjoj tradiciji i znaåajnom repertoaru kojeg redovno izvode u Sofiji, ali i na gostovanjima, veñ uvodna numera - neoklasiå- na predstava poznate Balanãinove koreografije Who Cares na Gerãvinovu muziku, nagovestila je visoku produkciju. Ãest solista sa Dilianom Nikiforovom - posebnim otkriñem, joã upeåatljivijom u narednoj, modernoj koreografiji Geto, Maria Pjace… muzika Klezmera i Gorana Bregoviña kao inspiracija. Ansambl i kvantitativno i kvalitativno nadmoñan, skladan u svakom pogledu, uveæban kako se samo poæeleti moæe… Da je prava sreña u ostajanju sveta na mlaðima, potvrdio je zavrãne veåeri festivala lionski Mladi balet. Ilustrativno odabran naslov: Od klasiåne do savremene igre, kako brojåano, joã viãe - veñ realizovanim potencijalima znaåajan francuski podmladak opravdao je

Orchestra () 2005. 12 svakim atomom energije. Naroåito u zahtevnoj koreografiji Roberta Norta, Tempo, u kojoj su voðeni Vivaldijevom muzikom protagonisti iza kulisa neverovatnom brzinom menjali meke za tvrde patike, a pred gledaliãtem adekvatno i ukupan moderan za klasiåan stav, ostavljajuñi utisak lakoñe i savrãene prirodnosti. Ovaj najveñi kvalitet zadræali su protagonisti i kroz sve naredne numere dugo- trajnog i veoma prostudiranog programa, za publiku neodoljivo leprãavog… No, ono ãto je neprevaziðenim estetizmom doåaralo najtananije i najskrovitije moguñnosti duhovno-telesnog savrãenstva zadatog ljudskim biñem, sa velike scene Pozoriãta na Crvenom Krstu, pod jednostavnim nazivom Maj, kao zlatnu praãinu sa dlana udahnuli su auditorijumu gosti iz Italije. U åarobno neprekidnom kontinuitetu razmiãljanja smenjivale su se scene integralno utkane u parafrazu Helderlinove misli da smo bogovi dok sanjamo a nesreñnom ðavolu najsliåniji kada smatramo da mislimo. Da, genius loci italijanskog tla nadnaravnih je moñi trenutnog preobraæanja ruænoñe u inaåe nedostiænu suprotnost lepote, a u koreografiji Laure Balis posvedoåili su to: Paolo Bakarani, Barbara Gajger, Fransoaz Parlanti, Franko Refo, Jasmin Ãtrom, Markus Tajsen i Sabino Tambora. A Karlo Sala opremio je scenu ostavivãi u najriziånijem dramskom trenutku dizajneru svetla Marku Polikastru da potpuno nagu igraåicu odene u minimum sopstvenih parcijalnih senki. Ni na åas lascivno, vilinsko biñe apsolutnog sklada bez ustezanja prikazalo je do detalja specifiånost graðe steåene baletskim veæbama. Zaista je åovek pre svega u sopstvena dela, odenut. Poniæenje skalpela, teretana… nadogradnih implantata i ostalih uzaludnih pokuãaja za potåiniti proporciju, ostaje sa druge strane Raja materijalizovanog nastupom milanske trupe, åijem narednom dolasku u Beograd, po moguñstvu i pre Festivala igre 2006. vredi koraåati u susret. Za kraj, osvrt iz planetarne orbite… U svakoj åetvrtoj zemlji sveta igra je zabranjena. Znaåi, åetvrtina normativno koncipiranih druãtvenih zajednica smatra sramnim, nedoliånim, neprihvatljivim… Karakteriãuñi tako opasnim - izvesne aspekte duãe. I ne bez razloga: igra zaista ukida granice; najpre one nametnutne, represivne, bez kojih silnici brzo spoznaju sopstveno niãtavilo. Zabrana igre nije obavezno uslovljena siromaãtvom dræava… Ili, bar ne zasad. Jer, nemaãtina i fiziåka beda su verni pratioci i nemi- novne posledice duhovne. Aleksandra Mokranjac

VEÅE BALETSKIH PRVAKA I SOLISTA PARISKE OPERE SAVA CENTAR, 10. APRIL 2005. Prefinjenost, elegancija, lakoña

Drugi Beogradski festival igre otvoren je gostovanjem prvaka i solista baletskog ansambla Pariske opere, koji su za ovaj nastup u Sava Centru odabrali koreografije Nurejeva, Beæara, MakMilana, Forsajta i Landera, koji su svojim stvaralaãtvom obeleæili umetniåku igru u drugoj polovini proãlog veka. Odmah treba naglasiti da to nije bilo veåe zvezda Pariske opere kako je to najavljivano. Jer, imali smo priliku da vidimo igru samo dve istinske zvezde - Anjes Letesti i Huana Karlosa Martineza, dok su ostali uåesnici - pet veoma dobro tehniåki obrazovanih igraåa i ãest balerina, bili razliåitog umetniåkog dometa zavisnog uglavnom od postavki koje su izvodili. Zvezde Letesti i Martinez nisu nepoznati naãoj publici, jer su kao laureati meðunarodnih takmiåenja za mlade baletske umetnike igrali na gala kon- certima u Novom Sadu i Beogradu u januaru 1991. godine, povodom petog i naæalost, poslednjeg Jugoslovenskog baletskog takmiåenja. Ocena o njihovoj igri koju smo tada zabeleæili i danas u potpunosti stoji, s tim ãto je scensko iskustvo svakako doprinelo novim nijansama u njihovim interpretacijama. Stoga se podseñamo: ...Divljenje su izazvali Francuskinja Anjes Letesti i Ãpanac Hose Karlos Martinez, åija je igra bila zaista istinska poezija pokreta, snaæna i autoritativna u svojoj tehniåkoj perfekciji, a izuzetno suptilna u emocionalnoj izraæajnosti. I sada ovi vrsni sledbenici Terpsihore sa prefin- jenom elegancijom i lakoñom izvode sve bravure akademske klasike u postavkama Rudolfa Nurejeva: u duetu iz Rajmonde Glazunova i u Grand pas de deux iz treñeg åina Don Kihota pokazujuñi da vrhunska virtuoznost moæe a i mora biti, samo put kojim se na najboljim uzorima neguje francuska baletska ostavãtina za buduñnost, izuzetne prefinjenosti, ãarma i bravuroznosti. U señanju ostaje neobiåno siguran i efektan ekilibr, odnosno dugo stajanje u raznovrsnim klasiånim pozama na vrhovima prstiju Anjes Letesti, ãto se veoma retko viða na danaãnjim baletskim pozornicama, kao i briljantna,

FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ lakonoga, brza, åista do perfekcije igra vitkog, ãarmantnog, sjajnog igraåa (kakvi visoki skokovi i viãestruki okreti na tlu i u vazduhu!!!) njenog partnera Hosea Martineza. A. Letesti i H.Martinez

13 Orchestra () 2005. Jedan mlaði francuski baletski par - Mirjam Uld Bram i Stefan Bilion gotovo su omaðijali gledaoce svojom istanåano lirskom, do zanosa ustreptalom i tananom u dirljivio izraæenim emocijama, igrom iz Romea i Julije - scena Balkon, u postavci MakMilana. Svojom ple- menitom duhovnoãñu oni su pruæili jedinstven dogaðaj na ovoj baletskoj veåeri. Beæarov duet iz baleta Bahti odigrali su sigurno i dostojanstveno Natali Oben i Stefan Bilion interpretirajuñi skladno koreografovu suptilnu stilizaciju tradicionalnog indijskog plesa. Delovi prvog åina Minkusovog Don Kihota mogli su potpouno izostati, jer je njihovo izvoðenje jasno pokazalo da pojedini izvoðaåi u ovoj francuskoj trupi, a posebno balerine, imaju za sada samo ãkolska znanja, sasvim daleka od umetniåke zrelosti prvaka ili zvezda. Nije trebalo izbegavati da se one tako i najave. Inaåe, bilo je tu i praznih hodova, iako su se ðaci iz naãe Baletske ãkole ‘’Lujo Daviåo’’ zaista trudili da disciplinovano statiraju ili tek neãto malo odigraju. U svakom sluåaju, svi oni moñi ñe da u svoju buduñu umetniåku biografiju uvrste podatak da su nastupali sa ålanovima baletskog ansambla Pariske opere. A i to je vaæno. Izvoðenje delova bravurozne postavke Vilijama Forsajta U sredini... skoro uzviãeno pokazalo je da gosti iz Pariza N. Oben, K. Diken, S. Romberg i F. Manjene imaju nerv za sjajne Forsajtove plesne bravure savremene pulsacije. Zavrãne Åernijeve Etide u postavci Harolda Landera okupile su sve izvoðaåe u spektakularnoj neoklasiånoj igri na jednom baletskom åasu, koja je pre svega, pokazala koliko negovanje i poãtovanje francuske baletske tradicije duge gotovo åetiri stoleña u raznim generacijama interpretatora, bez obzira na to ãto svi oni nisu zaista bili najavljivane zvezde, moæe biti sjajan primer za ugled. Milica Zajcev A. Letesti i H.Martinez

PERFORMANS BETKE FISLOVE (AUSTRIJA) I VEÅE IGRAÅKOG PROJEKTA JODY OBERFELDER DANCE COMPANY (SAD) BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 13 I 14. APRIL 2005. Zalutali

Plesni teatar Homunkulus iz Beåa predstavio se na Drugom U odigranim ili bolje reñi u gimnastiåko-cirkuski odveæbanim, beogradskom festivalu igre solo performansom Åehinje Betke skromno oblikovanim koreografski nemuãtim postavkama Dæodi Fislove, svestrano obrazovane izvoðaåice, koja podjednako dobro Oberfelder - Predeli snova i tek neãto prihvatljivije Graniåne crte, peva, svira klavir i govori tekst na engleskom i åeãkom jeziku a u izvoðaåi su imali malo moguñnosti da prikaæu svoja skromna kratkim igraåkim deonicama skladno i energiåno pokazuje da joj igraåka znanja ili bolje reåeno, sposobnosti koje bi eventualno nije strana umetnost savremenog plesnog pozoriãta. neãto znaåile na nekom provincijskom takmiåenju iz parterne Performans Na putu ka obeñanoj zemlji govori o njenom det- gimnastike. Bilo bi uzaludno traæiti u viðenom odjeke najboljih injstvu i mladostii u vreme diktature u bivãoj Åehoslovaåkoj, ãto tradicija moderne ameriåke igraåke tradicije. Naãu publika koja nije baã aktuelna, veñ pre toliko puta na razne naåine obraðivana neposredno i posredno (preko pisanih izvora) pamti velikane tema. Snimci bivãih åehoslovaåkih komunistiåkih voða i ulazak ameriåkog modernog baleta poput H. Limona, M. Grejam, Dæ. sovjetskih tenkova u Prag, prikazani na video-traci koja prati per- Robinsa, E. Ejlija, P. Tejlora, M. Dæekson i drugih, koja pamti gos- formans Fislove, viðeni su mnogo puta i nemaju åar novine, iako tovanja pojedinaca, ansambala i legendarne koreografije amer- razume se, tu ne tako davnu istoriju ne treba nikako zaboraviti. iåkih autora - predstavu Dæodi Oberfelder moæe iskljuåivo oceniti Bez obzira na svestranost performerke, izvesne dramaturãke kao zalutalu na Beogradski igraåki festival. nedoslednosti ne treba zanemariti, posebno izostanak veñe Milica Zajcev prezentacije sadræaja igrom ãto se oåekivalo, s obzirom na to da se radi o nastupu na igraåkoj smotri. Uz prevashodno plesno oblikovanje predstave Betka Fislova bi sigurno imala joã veñi uspeh kod beogradske publike. Treba naglasiti da je teãko nañi adekvatne reåi kojima bi se iskaza- lo razoåaranje koje je priredila trupa Dæodi Oberfelder iz Njujorka... Sudeñi po onom ãto smo videli, ona ne spada ni u solidne amaterske ansamble kakvih ima na hiljade u mnogim gradovima i univerzitetskim centrima u SAD pa naravno, i u Njujorku. Jer, amaterizam je pre svega, ljubav prema odreðenoj grani umetnosti za koju se ozbiljan ljubitelj umetniåke igre u svakom sluåaju zalaæe. U nastupu njujorãke trupe bilo je veoma malo ili nimalo duhovne ozarenosti, pa je potpuno suviãna diskusija o tome da li je reper amaterskog plesa manje ili viãe ispruæeno stopalo.

Orchestra () 2005. 14 PLESNI TEATAR HOMUNCULUS (AUSTRIJA),BETKA FISLOVA BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 13. APRIL 2005. Déjà vu

eogradski festival igre nastavljen je po kvalitetu sa vrlo proseånom solo predstavom Plesnog teatra BHomunculus iz Beåa pod nazivom Na putu ka obeñanoj zemlji, åija tema su bili problemi odrastanja u zemljama bivãeg istoånog bloka, åiji je svedok bila Betka Fislova, jedini protagonista. Na novoj sceni Beogradskog dramskog pozoriãta prisustvovali smo nama tako bliskom vrañanju u proãlost, obojenu totalitaristiåkim reæimom, pod idejama komunizma a kasnije i socijalizma, i pokuãaju jedne mlade individue da glasno izrazi svoja nezadovoljst- va. Projekat koji je za naãe sadaãnje druãtveno-politiåke tokove joã uvek aktuelan, evocirao je ne baã ubedljivo emocionalno iskustvo. Vrañanje u detinjstvo i mladost pod diktaturom dræavnog sistema, Betka Fislova je prikazala (pod koreografskom palicom Manfreda Aichingera), kroz multimedijalnu i viãestruku ekspresivnost svojih umetniåk- ih moguñnosti. Njen viãeslojni glas, smeãne grimase, mini- malistiåko koriãñenje repetativnih igraåkih kombinacija (u sklopu sa video-instalacijom i klavirskom izvedbom) prikazao je raznovrsnost ali i autorsko pribegavanje razbacivanju ideja na viãe nivoa. Iako raznolik i bogat, nastup Fislove nije doprineo da predstava ostavi joã bolji, dublji i snaæniji utisak koji je (åini se) bio ideja plesnog teatra iz Austrije. Veoma neæna, na momente bolna i groteskna muzika koju je sama Betka Fislova kompono- vala, bila je joã jedna od alatki kojim je pokuãano da se prikaæe pribliæavanje unutraãnjih emocija i unutraãnjih borbi mlade devojke. Blagi sarkazam, bes i ljutnja proticali su viãe kroz izgovarani tekst i video zapis nego kroz pokret i glumu. Meðutim, izuzetno kvalitetan i senzualno skriven simbolizam voljnog i nevoljnog señanja koje se u trau- matiånim situacijama selektiraju, bio je, iako naglaãen kroz tekst i pesmu, prikazan i kroz podeljeni prostor (obeleæen brojevima), koji nisu uvek bili señanje koje se æeli prizvati. Tako izbrisana señanja ostala su skrivena u koreografskom konceptu ãto je naæalost, uskratilo ono najjaåe u ovoj prob- lematici. Iskrivljena slika “vedrog i ispravnog” komunizma bila je glasno uzviknuta u predstavi Na putu ka obeñanoj zemlji åiji je kraj uz veoma liriånu melodiju ostao nedoreåen ali ne kao nedostatak nego kao moguñnost dru- gaåije buduñnosti i moæda sreñnijeg zavrãetka. Milica Ceroviñ

15 Orchestra () 2005. JODY OBERFELDER DANCE COMPANY BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 14. APRIL 2005.

SKOK U PRAZNO

Trupa Jody Oberfelder Dance Company iz Njujorka, prikaza- figura koje su bile izvoðene. Uz ãarenilo muziåkih partitura la je dve svoje kreacije. Prvi su bili Predeli snova iz 2004 koje su sve vukle ka jednoj burlesknoj noti, kombinacije godine, dok je u drugom delu veåeri prikazana kreacija akrobatskih elemenata bile su, da, lepe i virtuozne, ali su bez Graniåna crta åija je izvedba u Beogradskom dramskom ikakvog daljeg smisla na kraju ostale samo kao osiromaãeno pozoriãtu bila ujedno i svetska premijera. Akrobatski, nest- sredstvo kombinovano sa slobodoumnoãñu savremenog varni svet iz snova koji smo imali prilike da vidimo na sceni, baleta. Vesele i pozitivne kreacije Predeli snova i Graniåna bio je viãe nego kompozicijski bogat i kompleksan u svojim crta nekima su podarile pravo uæivanje u kreativnom spoju nastojanjima da fiziåko telo i oseñanja koje ono nosi prikaæe savremenog plesa i gimnastike, dok su (na drugoj strani) kroz teãke i komplikovane podrãke i gimnastiåke elemente. ostavili utisak nekvalitetnog i ispraznog pojednostavljivanja Sloæene akrobatske figure, kako pojedinca tako i u duetnoj umetniåke igre. Meðutim, rad trupe Jody Oberfelder iz i kolektivnoj igri, bile su osveæavajuñe i interesantne, sve dok Njujorka prikazao je domañoj publici joã jedan od naåina njihova konstantna repetitivnost u drugaåijim formacijskim upotrebe i kombinovanja savremenog plesnog izraza sa postavkama nije dosadila publici. Iako pitka i ãarmantna, drugim moguñim, estetski lepim, snaænim i zahtevnim predstava nije odgovorila koreografski ni na jednu konkret- koriãñenjima izvoðaåkog tela. Tako gledano, iako nismo pri- nu ideju ili temu, veñ je ta (bezvazduãna igra) bila postavlje- sustvovali umetniåki kvalitetnoj predstavi, moæemo zakljuåi- na sama za sebe, ãto je i uåinilo da forma postane predmet ti (ipak) da lepota umetniåke igre leæi i u njenom meãanju i interesovanja. Iako je kod nekih izuzetno cenjenih kore- preplitanju sa drugim umetnostima i raznovrsnim telesnim ografa ta osobina donela viãestruka priznanja, (kao kod moguñnostima izvoðaåa koje mogu biti od koristi razliåitim FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ åuvene trupe Streb Go), kod koreografa Jody Oberfelder, umetniåkim senzibilitetima. ona je ostala da varira izmeðu æelje autora da neãto saopãti Milica Ceroviñ plesnom formom i sa druge strane estetskim prilazom lepoti

Orchestra () 2005. 16 IGRAÅKA KOMPANIJA CORTE SCONTA (ITALIJA) BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 16. APRIL 2005. Telo peva muziku

rediãnji deo Beogradskog festivala igre pripao je milanskoj igraåkoj kompaniji Corte Sconta i Nacionalnom baletu SBugarske iz Sofije. Ovi ansambli su nastojali da primernom profesionalnoãñu uzdignu savremenu igraåku umetnost do teatarskog åina koji se pamti. Maj italijanske trupe u koreografiji Laure Balis bio je celovito plesno ostvarenje koje je åulnom energijom rafiniranoj u emocijama i fiziåki snaænoj do brutalnosti, kazivalo pokretom ljubavnu priåu liãenu sladunjavog romantizma a nabijenu strastima koje sugeriãu plesna snoviðenja u nekoj zaåudnoj Ivanjskoj noñi. Ova koprodukcija Teatro Giuitta Pasta iz Sarona i Internacional Tanzwochen iz Drezdena okupila je sjajno pripremljene igraåice i igraåe, koji su ne ãtedeñi svoja tela uåinili da ona istovremeno graciozno i nasilno pevaju muziku saåinjenu od kolaæa kompozicija, od suverene barokne klasike do rok sazvuåja. Scena priguãeno osvetljena, mraåni strmi zidovi koje krase tamno purpurne ruæe i jedan pokretni krevet nagoveãtavaju viãe tugu, patnju, egzistencijalnu prazninu, turobnost i melanholiju nego blagost, vedrinu i smirenost. U tom prostoru se zbivaju kratko- trajna zavoðenja kroz raðanje koreografskih i teatarskih ideja, koje brzo umiru kao lepota one åuvene ruæe iz No teatra. Æestina iznenadnog gesta pretvara se u melodiåno gibanje, telo na neoåekivane naåine osvaja prostor ãto stalno nanovo uzrokuje akciju ispunjenu ekstazom i euforijom: svetica postaje kurtizana, dvoje svejedno da li je reå o muãkom, æenskom ili meãovitom paru, uzajamno tragaju za liånim svetom onog drugog duboko spre- tenim u gotovo nevidljiva oseñanja. A ‘’åarobni’’ krevet postaje mesto izmeðu toga liånog i nagoveãtava univerzalno. Tri odliåne igraåice i åetiri igraåa P. Bakarani, B. Geiger, F. Parlanti, F. Refo, J. Strem, M. Teizen i S. Tambora sa iskrenom odanoãñu slede koreografsku maãtu Laure Balis koja bez obzira na fiziåku surovost ‘’ostavlja trag emocija na koæi.’’ U zavrãnici italijanskog savremenog spektakla preovlaðuju smirujuñi pokreti a pucketanje prstima je åini se, oznaåilo vreme posle postignute katarze u kojem se postaje svestan saznanja da je ljubav nepovratno nesta- la i da se viãe niåim ne moæe vratiti. Ova igraåka predstava je veoma srdaåno primljena kod beogradske publike a treba napomenuti i da je ostvarila veliki uspeh u Podgorci u novembru proãle godine. Milica Zajcev

17 Orchestra () 2005. NACIONALNI BALET BUGARSKE BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 18. APRIL 2005.

FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ Bugarski balet sa Gerãvinom i Bregoviñem

graåki veoma dobro obrazovani solisti i ålanovi Nacionalnog baleta Bugarske doneli su na ovogodiãnji igraåki festival dva dela razliåite plesne leksike: dobro znani kamerni Ibalet Balanãina Who cares na muziku Gerãvina, åija postavka podjednako koketira i sa premisama neoklasiånog baleta i sa ameriåkim dæezom, zatim balet Geto inspirisan jevrejskom igrom, koji je postavio Mario Piaca, podstaknut muzikom Klezmera i Gorana Bregoviña. Izvornu Balanãinovu koreografiju za Who cares sofijskim umetnicima preneo je Adam Ludres. Prvaci bugarskog ansambla Dilijana Nikiforova i Jasen Valåanov koji su viãe puta nastupali u naãoj zemlji, kao i D. Bedeva-Kaneva, E. Kanev, S. N. Krasteva i T. Vodeniåa- rov tehniåki su sigurno savladali sve naoko jednostavne, ali veoma zahtevne finese u postavci velikog koreografskog mâga. Njihovi dueti, solo varijacije i zavrãna skupna igra imali su åak viãe Balanãinove ustreptale lakoñe, elegancije i virtuoznosti nego ãto se viða van njegovog Njujork Siti Baleta. Ipak, nijanse u interpretaciji i potpuno usvajanje duha Balanãinove koreografije su, izgleda, nedostiæni svima koji nisu direktno igraåki odne- govani na njegovoj veoma samosvojnoj tradiciji. Danas aktuelna tema izolacije, marginalizacije i æivota izmeðu zidova razliåitih geta na kugli zemaljskoj, bila je bez sumnje, veliki izazov u pokuãaju njenog baletskog obliko- vanja. Koreograf Mario Piaca je u baletu Geto do maskimuma koristio neveliki dijapa- zon jevrejske plesne leksike, ali je malo paænje posvetio dramaturãkoj koherentnosti predstave. To bi priåu koja se odvija unutar omeðenog i izolovanog prostora uåinilo razumljivijom i manje razuðenom. Sa æeljom da ãto viãe pokaæe koreograf je dozvolio nepotrebne prizore davno prevaziðene igraåke groteske i naglaãeno ‘’herojskih’’ deonica, koje se nisu uklapale u savremeno baletsko delo zbog svoje patetiånosti. No, bilo bi nepravedno da se posebno ne naglase izuzetna poærtvovanost i razigranost baletskih umetnika iz Sofije, koji su ovu nepotrebno razvuåenu predstavu odigrali punim srcem i punom nogom. Stvar je razume se, liånih afiniteta, ako se leprãava, izraæajna, ãar- mantna i lakonoga igra Darine Bedeve- Kaneve oznaåi kao najveñi domet u ovom baletu. Naãa publika je srdaånim i dugotrajnim aplauzom pozdravila goste iz Bugarske na kraju predstave Geto, åemu je svakako doprinela bliska i prepoznatljiva muzika Gorana Bregoviña. Milica Zajcev

Orchestra () 2005. 18 JASMIN GODER (IZRAEL) I IGRAÅKA KOMPANIJA FILIPA SERA (ÃVAJCARSKA) BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 21. APRIL 2005.

Æenstvenost, otuðenost

Neobiåno upeåatljiv nastup dve vrsne izraelske igraåice Jasmin Goder (koreograf) i Iris Erez u duetu Dva puta nestaãno ruæiåasto analizirao je kroz veoma prirodno postavljen pokret, osobenosti æenskog principa, istiåuñi podjednako njegove dobre komponente i one koje to nisu. Åudesno izmaãtana igra je u bukvalnom smislu angaæovala celo telo, onako kako se to retko viða. Svaki damar njihovog izvoðaåkog biña bio je znak, simbol i sugestija u priåi o uzajamnim odnosima, antagonizmu, privlaånosti, sub- jektivnom usvajanju onog ãto åini prijateljstvo, ljubav, neænost, ali i otpor, poroånost i gotovo ludilo. A sve to kroz bezgraniåno psihiåko i fiziåko predavanje. Njihova izvoðaåka kreativnost je na pravi naåin prezentovala izraelsku savremenu umetniåku igru, koja na poåetku novog stoleña i milenijuma zraåi pre svega, otvorenoãñu, inteligentnim ulaæenjem u fenomen plesa smelo oblikovanim pokretima izvoðaåkih tela koji ne moraju biti lepi po svaku cenu, ali su uvek veoma iskreni, prihvatljivi i uzbuðujuñi. Duetna predstava åije su komponente (kostimi, zvuk, svetlo...) bile briæljivo dizajnirane dirnula je naãa åula, podstakla razum i zadovoljila naãu duãu. Sasvim drugaåiji utisak ostavila je trupa Filipa Sera iz Lozane. U prvih åetrdeset minuta nastupa dve igraåice i åetiri igraåa su u predstavi (OB)scena u potpunoj tiãini ispitivali granicu lagodnosti posmatranja jednog performansa u kojem su viðeni prizori koji nas nisu nimalo iznenadili nagoãñu izvoðaåa ali su odbijali svojom namernom degutantnoãñu. Ne bi trebalo da imamo otpor prema erotici u savremenom plesnom teatru ali u ovom izvoðenju su bile duboko zapretene sve one tanane niti kojima se erotika uzdiæe do umetnosti jer se insistiralo na povrãnoj vulgarnosti dok je moguñnost njenog estetizovanja bila sasvim iskljuåena. Istini za volju, bile su tu dve sekvence blagog humora ãto je naiãlo na odobravanje gledalaca: pravljenje skulpture od opuãtenog tela i ‘’igra’’ sa glavom svinje na sedalnom delu performera... Drugih åetrdeset minuta predstave pratili su dizajnirani zvuk i osvetljenje åas izuzetno jako a åas je ostavljalo igraåe u tami. Njihovi plesovi krajnje snaænog fiziåkog teatra mogu se smatrati svojevrsnim prikazom otuðenosti jedinke u sredini koja je okruæuje. Bila je to snaæana igra bez milosti prema izvoðaåima. Ipak, gledaliãtu je vrañena lagodnost prañenja predstave åiji je najveñi domet bio zavrãni duet, dramatiåan u isticanju uzajamne agresivnosti, ãto kao savremena plesna minijatura tako silovi- tog i zanimljivog naboja moæda, jedino i opravdava pojavu ove ãvajcarske trupe na ovogodiãnjem Beogradskom festivalu igre. Milica Zajcev

Kompanija Filipa Sera / Mala fotografija: Jasmin Goder

19 Orchestra () 2005. DRUGO IZDANJE BEOGRADSKOG FESTIVALA IGRE - YASMEEN GODDER (IZRAEL) BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 21. APRIL 2005.

Åudesne forme Goder leksike FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ

vadeset i prvi kiãoviti dan meseca aprila bio je (i pored toga), izuzetan jer je noñ donela susret sa izraelskom predstavom 2PLAYFUL PINK, mlade koreografkinje iz Tel Aviva Jasmin Goder. Te veåeri publika je masovno posetila drugi DBeogradski festival igre koji je prikazao, (po mom skromnom miãljenju), svoju najelitniju i najkvalitetniju savremenu plesnu produkciju ovogodiãnjeg programa. Jasmin Goder, koreografkinja ovenåana sa nekoliko najprestiænijih svetskih nagrada, stvorila je odliånu kreaciju za dve igraåice, sebe i koleginicu Iris Erez, u kojoj se dodiruju bol, ludilo i poroånost stapajuñi sve te elemente u potpuno savrãenstvo. Predstava 2PLAYFUL PINK prati straãnu ali i lirski ispriåanu sudbinu dve mlade æene, koje su pod stalnim nadzorom nevidljivog treñeg lica sa ove strane scene. Pod jakim belim svetlom, uz nesnoãljiv i jednoliåan zvuk koji raste i para uãi, dve osobe zapoåinju prikaze svojih pojedinaånih sudbina, koje ñe se tokom predstave razvijati i prepli- tati (kako igraåki tako i muziåki), prvo grubo i borbeno, a zatim neæno, mirno i sliveno. Precizne i uigrane na najviãem nivou, dve mlade igraåice izuzetno dobro prate i pletu åeste promene ritma i dinamike pokreta kao i zapanjujuñe åudesne forme koreografske kompozicije. Zavoðenje, sa ciljem da se dopadnu onom drugom, koje se razvija u groteskno i iãåaãeno provoci- ranje, izuzetno je dobro ukombinovano, tako da nijedna promena ili prelaz (iako neoåekivan), nije bio pogreãan. Senzualnost izvrgnuta ruglu je bila åitko vidljiva ali i bolna, jer je neãto mraåno konstantno izbijalo iz svakog pokreta i kontakta dve mlade devojke. Preplitanja dve ljudske sudbine nisu bila predoåena publici ni na koji drugi naåin osim iskljuåivo savremenim plesnim pokretom koji je kroz sjajno uigrane podrãke i kontakte doåarao zamiãljenu priåu i probio sve druge forme komunikacije. Koreografska leksika bila je prepuna dobro osmiãljenih koraka i simboliånih kretnji, graðenih kroz raznovrsnost odnosa i razradu suãtinskih zapoåetih ideja. Beogradska publika dugo nije imala zadovoljstvo da vidi pravu i kvalitetnu savremenu plesnu kreaciju kakva je 2PLAYFUL PINK, Jasmin Goder. Poznavaoci plesnih prilika u Izraelu znaju da odande veñ godinama dolaze specifiåne i dobre plesne produkcije, ali je rad Jasmin Goder bio posebno, potpuno novo i sveæe iskustvo, kakvom smo se i nadali na Beogradskom festivalu igre. Milica Ceroviñ Orchestra () 2005. 20 MLADI BALET IZ LIONA (FRANCUSKA) BEOGRADSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 26. APRIL 2005. FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ

Francuzi i za kraj

21 Orchestra () 2005. a zavrãetku drugog Beogradskog festivala igre predstavila se trupa Mladi balet iz Liona, koja nastavlja tradiciju Mladog baleta Francuske, koji naæalost, viãe ne postoji. Taj Nansambl veoma talentovanih i odliåno ãkolovanih mladih baletskih umetnika imali smo priliku da vidimo, a naãi uåenici baletskih ãkola radili su sa njima ãto je svakako, bilo dragoceno. No, njih je teãko dostiñi. Mladiñi i devojke iz Liona su razume se, razigrani, puni energije i veoma simpatiåni, ãto ipak, nije dovoljno da u svim vidovima umetniåke igre - od klasike do savremene, kako je to najavljeno u programu, budu podjednako uspeãni.

Orchestra () 2005. 22 Tako je neoklasiåni Tempo na muziku Vivaldija, u postavci Roberta Norta, bio solidno odigran, ali nisu svi izvoðaåi imali podesne figure, pa ni besprekornu tehniåku spremnost za ovakvu vrstu baletskog dela. Ali, zato su pre gotovo trideset godina postavljenu koreografiju Povratak Ribacu nama poznatog Dominik Bague, odigrali sa ozbiljnoãñu i poãtovanjem i danas inspira- tivnog stila tadaãnje savremene igre. Retko je da u jednom mladom ansamblu mladiñi toliko odskaåu svojim talentom, sposobnoãñu i lepotom igre kao ãto je to sluåaj s gostima iz Liona. Zato je muãki trio Æaka Garniea Aunis, na muziku Morisa Paãea, bio vrhunac veåeri. Sva tri mlada igraåa åija imena nisu bila izdvojena u programu, prikazali su temperamentnu, skokovima bogatu i efektnu igru, koja je mogla zadovoljiti i kriterijume nekog poznatog baletskog ansambla.

Zavrãna plesna skica, Opsednuta zora na muziku Hektora Para, u koreografiji Frederika Lekira imala je sve odlike savremenog poimanja umetniåkog plesa: proizvoljnu dramaturgiju, izvesnu rastrzanost ali i brojne sekvence u kojima su doãli do izraæaja afiniteti pojedinih mladih igraåi- ca i igraåa, posebno u duetima i tercetima koji su svojim vizuelnim impresijama odveli istinskom umetniåkom dogaðaju, ãto su naãi gledaoci veoma srdaåno pozdravili. Ipak, ceo nastup Mladog baleta iz Liona bio je na nivou disciplinovanih diplomaca i uåenika jedne veoma dobre baletske ãkole, pa se mogla naslutiti obdarenost i tehniåka spremnost onih koji bi tek u vremenu koje dolazi trebalo da postignu znaåajniju igraåku karijeru. Njihova igra puna poleta, ãarma i radosti sigurno bi se viãe istakla na nekom omladinskom baletskom festivalu. Milica Zajcev

23 Orchestra () 2005. DRUGO IZDANJE BEOGRADSKOG FESTIVALA IGRE - POSTFESTUM

I mi smo, valjda, svet!

dmah treba reñi da je ovogodiãnji Beogradski igraåki festival bio veoma dobro poseñen, osim u Sava Centru na otvaranju. Sve predstave u Beogradskom dramskom pozoriãtu, Okoje je ovoj manifestaciji otvorilo svoje scene i gledaliãta, bile su pune do poslednjeg mesta. Kao prateñe programe zainteresovani su uz nadoknadu mogli pohaðati otvorene åasove i majstorske radionice, ali one su ovog puta bile organizovane u skuåenim prostorima BDP-a. Zanimljivi su bili sureti i razgovori s gostima, kao i filmovi o radu Instituta za igru u Bremenu. Ako bi se rangirale prikazane plesne predstave, tada bi se moglo razmiãljati o ovakvom poretku: prvo mesto suvereno dele prefinjeno igraåki estetizovana predstave Maj igraåkog projekta Corte Sconta iz Milana i sjajni savremeni duet Jasmin Goder sa Iris Elzer iz Tel Aviva koji je analitiåno, emocionalno i otvoreno, bez ulepãavanja, razmatrao princip æenstvenosti. Drugi bi mogao biti Bugarski nacionalni balet iz Sofije, åija odliåna ãkola nije mogla potpuno zablistati u ponuðenim delima. Divertisman Zvezde pariskog baleta zasluæio je (ipak) drugo mesto, jer su u njemu uåestvovale samo dve istinske zvezde: Anjes Letesti i odliåni Hoze Martinez, dok su ostali veñ prema svom rangu, pokazali prefinjenost francuske umetniåke igre. Za treñe mesto nema konkurenata. Performans Åehinje Betke Fislove zalutao je na ovaj igraå- ki festival, iako je primereno i svestrano performerski izveden. Potpuno nepoznata igraåka kompanije Dæodi Oberfelder iz Njujorka bila je najslabija u konkurenciji i pravo je åudo ãto je uopãte uvrãñena u program festivala koji pretenduje da pokaæe ono najbolje u savremenoj igraåkoj umetnosti. Isto se moæe reñi i za trupu Filipa Sera iz Lozane, åije izvoðenje (Ob)scene je obilovalo povrãnom vulgarnoãñu i degutantnoãñu. Jedino je bio dobro postavljen i izveden u ovoj predstavi zavrãni duet, dramatiåan u isticanju uzajamne agresivnosti dve otuðene jedinke. A to nije bilo dovoljno. Mladi balet iz Liona, bez obzira na poletnost i ãarm, sigurno bi bolje pristajao nekom omladinskom igraåkom festivalu. Zabrinjavajuña je åinjenica da organizatori i selektori Beogradskog festivala igre, veñ drugu godinu odbijaju da u svoj program uvrste domañe igraåke ansamble pravdajuñi tu odluku time ãto oni navodno, nisu na svetskom nivou. Posle viðenog, potpuno je jasno do mnogi od naãih ansambala svakako zasluæuju da na jednoj ovakvoj smotri prikaæu svoje umetniåke domete, jer time bi ona sama dobila na kvalitetu. Podsetimo da su naãe pozoriãne predstave veñ åetvrtu deceniju uvek na programima Bitefa, naãi muziåki umetnici i ansambli nastupaju uporedo s gostima iz inostranstva na Bemusu, a filmski na Festu, kao i na Festivalu koreografskih minijatura i Belefu. I raznorodnost ansambala koji su dosad uåestvovali na Beogradskim festivalima igre upuñuje na potrebu da koncepcija te manifestacije bude odreðenija, jasnija i osmiãljenija. Jer nije dovoljno zahvaljujuñi menadæerskim sposobnostima selektora i organizatora Aje Jung, prihvatati samo one ansamble koji se u aprilu nalaze na proputovanju kroz SCG, hitajuñi na davno ugovorena gostovanja u ovom delu Evrope. Niti je dovoljna spremnost reditelja i upravnika BDP-a Nebojãe Bradiña da otvori svoje pozoriãte ovoj manifestaciji, a ono je zaista idealno mesto za ovakav dogaðaj. Apelujemo stoga, da se i naãa teatarski vredna ostvarenja u oblasti umetniåke igre naðu na programu plesne manifestacije koja nosi naziv Svet igra u Beogradu, jer i mi smo, valjda, svet! Milica Zajcev

Orchestra () 2005. 24 DAR, PREMIJERA TEATRA POKRETA MIMART STUDENTSKI KULTURNI CENTAR, 27. APRIL 2005.

Ritualno darovanje

romeseåni otvoreni proces rada sa glumcima i mladom grupom Teatra pokreta Mimart iznedrio je Dar, novi projekat koji u duhu umetniåke teorije i prakse ovog neverbalnog pozoriãta pokretom iskazuje duboko humanu suãtinu darovanja, koje Tprati, ponekad, i tajnovito ishodiãte. Svojevrsnu ritualnu radost koja se ovde odvija u kreativnom prostoru, predstavlja emanacija izvoðaåke energije kroz ambiciozno zamiãljen fenomen pokreta svojstven pojedincu i njegovom telu koje ‘’sve pamti’’. Autorstvo i koreoreæija umetniåkog voditelja Nele Antonoviñ u jubilarnoj 20. sezoni neprekidnog rada Mimarta i ovog puta obiluje mnoãtvom ideja koje se poput cveta ili vatrometa pred oåima gledalaca otvaraju, zablistaju i nestaju, da bi ubrzo, moæda isuviãe brzo, bile potpisnute drugim. Ne bi trebalo prepriåavati sadræaj projekta Dar, jer njega treba doæiveti i, dugo opsednut tajanstven- im ritualima vilenjaka Moriona, njegove pratnje i ideja, sanjati kao bajku. Ipak, vredno je poneãto i pomenuti. Na primer, kratkotrajne situacije koje pokretom lepeze umesto åarobnog ãtapiña s mnogo autoriteta vodi vilenjak Morion u æenskoj odori (veoma dobra kreacija Vladimira Kosiña). Ove glumaåko-plesne minijature zbivaju se u stubovima odvojenim prostorima velike sale u SKC-u i svaka za sebe predstavlja celovitu vizuelno-zvuåno-gestikularnu prezentaciju odreðene opãte teme: Jaje, Cipele, Kutija, Vatra, Ljuljaãka, Merdevine. Njih prikazuju ålanovi Pogona mladih Mimarta i njihov broj, ozbiljnost i posveñenost osnovnoj ideji predstave - darovanje kroz ritual - svedoåi o smiãljenom pedagoãkom radu Nele Antonoviñ i ostalih izvoðaåa Mimarta na stvaranju podmlatka ovog teatra. Gledaocima meðutim, ostaje da budu veoma hitri i snalaæljivi da bi u potpunom mraku pogodili u kojem ñe se boksu deãavati sledeña radnja. Na pozornicu ñe, uz stalnu æivu muziku grupe Cingili, zatim prispeti ãest glumaca, poznatih iz prethodnih koreoprojekata Mimarta: A. Lekiñ, N. Vraniñ, M. Maksimoviñ, T. Damjanoviñ, U. Iljaåiñ, M. Jeliñ, koji ñe, kao i do sada, izraæajnim i osmiãljenim pokretima odigrati svoj ritualni ples. Posle veoma uspelog video-foto-arta, koji su saåinile na prethodnim radionicama Lidija Antonoviñ i Kristina Draãkoviñ, nastupiñe mlada grupa sa likovima patuljastih biña - trolova sa maskama, åije ñe pojavlji- vanje stimulisati publiku da se upozna sa novim idejama, a glumce privuåene tajnovitom vlaãñu Moriona da pokretom traæe ima- ginarni ritual darovanja. U zavrãnoj sceni, koja se odvija na sredini sale, sve maske su skinute sa patuljastih stvorenja, koja su ponovo stekla prirodnu vis- inu, da bi sa mnogo iskrenog uzbuðenja ali i zavodljivog ãarma prema gledaocima u buto igraåkom stilu naloæenom od strane pokretaåa svih ovih zbivanja, åarobnjaka Moriona, sjedinjeni sa idejama-glumcima, oæiveli ‘’metaforu energije u umetniåkoj levi- taciji’’. Izvoðenje publike kroz lavirint, kojim je i doãla da vidi ovaj maãtovit i skladno ostvaren pozoriãni projekat, odvija se uz obostranu radost i smeh izvoðaåa i gledalaca, ãto razume se, uliva optimizam svojstven åinu darivanja, jer darodavac u njemu moæda, pomalo sebiåno uæiva. A kada se ovo ritualno darivanje zavrãi, svaki posetilac ñe kuñi odneti raznobojni kliker, kao simbol rada na novom, a za liånu sreñu... Milica Zajcev

25 Orchestra () 2005. “GOSTOVANJE” AÃHEN ATALJANC U BALETU SAMSON I DALILA NARODNO POZORIÃTE, 26. JUN 2005. SjajSjaj zrelezrele igreigre

Nastup naãe primabalerine Aãhen Ataljanc na sceni nekadaãnje matiåne kuñe gotovo da se ne moæe nazvati gostovanjem, jer ljubimica beogradske publike nikada nije bila, niti ñe biti strani gost.Ona je cvet sa naãih lipa åiji miris opija kao i njena zrela, autoritativna umetniåka liånost. Igrajuñi u beogradskoj predstavi baleta Samson i Dalila na muziku Sen-Sansa koju je adaptirao i orkestrirao Angel Ãurev, a libretistiåki, koreografski i reæijski osmislila Lidija Pilipenko, ona je podsetila na teãke dane proleña 1999. godine koje je uprkos tomahavkama hrabro znala da ople- meni i u istom baletu Beograðanima pruæi podrãku i lepotu ‘’koja moæe spasiti svet’’. Danas istaknuta umetnica u jednom od najz- naåajnijih evropskih baletskih ansambala, Aterbaletu, koga smo proãle godine dva puta pozdravili, Aãhen Ataljanc je poklonila svojoj publici sjajnu do tanåina prostudiranu kreaciju Dalile, koja se odlikovala koliko zavodljivoãñu, toliko i snaænim autoritetom, lepotom plesnih linija u akrobatski postavljenim duetima i tercetima, i ustreptaloãñu burnih i strasnih oseñanja, koje je ispoljavala savremenim igraåkim senzibilitetom. Ona je pri tom, formama neoklasiåne baletske igre znala da udahne modernu plesnu kreativnost i da u svemu odliåno saraðuje sa svojim partnerima poærtvovanim Denisom Kasatkinom (Samson) i kao od mermera isklesanim Nenadom Jeremiñem (Otac hrama). Na ovoj predstavi se, pored uvek sigurnog Svetozara Adamoviña (Åovek) posebno istakla Isidora Kreãiñ (Kñi hrama) igrom izvanrednog baletskog stava, ãirokim i lepo oblikovanim pokretima, strastvenim, temperamentnim i zavodljivim. Time je potvrdila da zasluæuje da joj se i ubuduñe poveravaju znaåajne igraåke uloge. Ivana Gliãiñ kao Pramajka bila je izvanredno plastiåna u igri iskrene, dramatiåne oseñajnosti. A ceo beogradski baletski ansambl, kao ãto to åesto biva, bio je nadahnut umetniåkom liånoãñu Aãhen Ataljanc, pa je, prañen sigurnom dirigentskom palicom Vesne Ãouc odigrao jednu od svojih veoma uspeãnih predstava. Milica Zajcev MIÃA MUSTAPIÑ A. Ataljanc i D.Kasatkin

Orchestra () 2005. 26 IX FESTIVAL KOREOGRAFSKIH MINIJATURA NARODNO POZORIÃTE, SCENA “RAÃA PLAOVIÑ”, 12. MAJ 2005.

Izoãtreni kriterijumi

Iako su iste veåeri u Sava Centru nastupale ruske baletske zvezde iz Moskve, tradicionalni Festival koreografskih minijatura koji se veñ devet godina odræava u isto vreme i na istom mestu, gledaliãte scene “Raãa Plaoviñ” Narodnog pozoriãta u Beogradu bilo je i ovog puta premalo da primi verne ljubitelje kamernih baletskih formi. Otvarajuñi ovaj predjubilarni Festival, predsednica Udruæenja baletskih umetnika Srbije Sonja Lapatanov obavestila je da novoosnovana Direkcija festivala namerava da tokom cele godine posveti paænju negovanju naãeg koreografskog stvaralaãt- va. Najavljena su gostovanja najboljih sa ovogodiãnje smotre u gradovima Srbije i u inostranstvu ãto veoma raduje. Æiri UBUS-a koji åine istaknuti baletski umetnici: Maja Grnja (predsednik), Duãka Dragiåeviñ, Edina Papo, Antun Mariniñ i Marko Stojanoviñ odabrao je za zavrãno takmiåarsko veåe sedam koreografskih minijatura - jednu iz Novog Sada a ostale iz Beograda. Pri donoãenju odluka æiri se pridræavao strogih kriterijuma, pa su sve kamerne koreografije imale odreðenu umet- niåku vrednost. U odnosu na prethodne, na ovoj smotri koreografskog stvaralaãtva nije bilo viãe postavki koje ñe se posebno pamtiti a izostala je i meðunarodna zastupljenost. Ipak, sve izvedene minijature zasluæuju paænju. Dragana Alfireviñ je plastiåno odigrala minijaturu Loesje at 6.30 AM nagoveãtavajuñi koreografa koji osmiãljeno pristupa prezentaciji svojih ideja koje meðutim, joã treba razraditi. Isto to odnosi se i na Greãku Tanje Damjanovski i Aleksandra Lekiña, koji su prvo obavijeni tkaninom prikazali zanimljiv skulpturalni ples a zatim svu svoju energiju skoncentrisali na efek- tne vazduãne podrãke. Ksenija Ðorðeviñ i Ana Radojkoviñ su minijaturu Dva puta one izvele igraåki skladno, uz lepe zamisli koje bi trebalo dalje razvijati. Lidija Radovanov i Lucija Jerinkiñ iz Novog Sada odigrale su duet Mi Alma kultivisano, bez teænje za savremenim inovacijama. Strogost ovogodiãnjeg æirija ispoljena je i u odluci da se ne dodele prva i druga nagrada kao i da se smiãljeno oceni prikazana selekcija koreografskih minijatura. Tako je zaista najbolja takmiåarka Dragana Bulut za svoj vispreni, intelektualni i igraåki odliåno koncipiran plesni esej Upitnik...? osvojila treñu i jedinu nagradu, ostavivãi publiku da razmiãlja o umetniåkoj igri, interpretaciji i svome odnosu prema pozoriãtu uopãte, mnogo duæe nego ãto je njena minijatura trajala. Pohvalu æirija dobila je Sneæana Sikimiñ za postavku Only one wish sastavljenu od bravura savremenog urbanog plesa, koje je sa iskonskim igraåkim talentom odliåno izveo Branko Velevski. On bi svoj dragoceni dar trebalo da brusi daljim ãkolovanjem. Nagrada publike i pohvala æirija otiãla je u ruke Svetlane Ðuroviñ, vernog uåesnika i laureata nekoliko prethodnih festivala koreografskih minijatura. Ovog puta njena ãarmantna skica Master Class odlikovala se blagom humornoãñu, igraåki dobro zamiãljenim oblikovanjem pojedinih likova, uveæbanoãñu i predanoãñu izvoðaåa iz Centra za umetniåki pokret Madlenium. Oni su na Gala koncertu pored nagraðenih, izveli njen balet Vilis, koji svojim ozbiljnim umetniåkim osobenostima zasluæu- je da se naðe i na redovnom repertoaru nekog beogradskog pozoriãta. Milica Zajcev

Ana Radojkoviñ i Ksenija Ðorðeviñ FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ

27 Orchestra () 2005. GALA VEÅE NA IX FESTIVALU KOREOGRAFSKIH MINIJATURA NARODNO POZORIÃTE, SCENA “RAÃA PLAOVIÑ”, 13. MAJ 2005.

Ãarolika lepeza koreografija

Zavrãno veåe Festivala koreografskih minijatura je po tradiciji, sveåani koncert na kojem nastupaju pozvani i nagraðeni umetnici i koreografi. Ovog puta program je bio zaista obiman i raznovrstan tako da je ãarolika lepeza koreografija zadovoljila puno gledaliãte Scene “Raãa Plaoviñ”. Celoveåernji balet Vilis Svetlane Ðuroviñ i njenih izvoðaåa iz Centra za umetniåki pokret Madlenium bio je drugi put izveden posle premijere u martu ove godine, o kojoj smo pisali. Jasna koreografska misao koja igrom osvetljava tragiåan æivot Crvene Æizele, åuvene ruske primabalerine Olge Spesivceve koja je viãe od dve decenije æivota provela u bolnici za umobolne u Americi, bez stvarnog razloga, u ovoj predstavi je naãla prave odjeke. Lena Markuã kao vilisa Spesivceva ponovila je svoju glumaåki i igraåki uspelu kreaciju, uz napomenu da treba da obrati paænju na plastiånost u igri ruku. Njenu dvoj- nicu igrala je iskreno i temperamentno prvi put Tatjana Cvjetkoviñ, oåigledno ãkolovana igraåica koja je usvojila savremeni stil izraæavanja kroz ples. Ranko Lasica je kao i uvek, bio izuzetno poærtvovan i siguran partner, dok je Silvija Dæunja prvi put igrala Majku lepo oblikovanim plesnim formama i spremnoãñu na raznovrsne igraåke zadatke, ãto ukazuje na prethodno veoma dobro obrazovanje. Ceo neveliki ansambl Madleniuma spremno je prihvatio relativno skuåen prostor Male scene Narodnog pozoriãta zbog åega je i koreograf (u stalnom usponu) Svetlana Ðuroviñ naåinila neke izmene u postavci. Da ne treba suviãe brinuti za buduñnost naãe baletske umetnosti uverili su nas uåenici baletskih ãkola iz Beograda i Novog Sada. Tako je minijatura za dva razigrana uåeniåka para Ajde Jano u postavci Katarine Stojkov- Slijepåeviñ plenila iskrenom radoãñu izvoðaåa, dok je koreografija Maje Grnje Empedokle pokazala da Baletska ãkola u Novom Sadu priprema nove, sposobne i poletne balerine. Tercet Company iz iste ãkole, a u postavci Aleksandre Ketig, posedovao je liriånost koja je zraåila iz pokreta buduñih profesionalnih igraåica. Vrhunac uåeniåkih nastupa bila je sjajna igra Miloãa Isailoviña iz beogradske ãkole “Lujo Daviåo”, koju je Kata- rina Stojkov osmiãljeno postavila pruæajuñi svom talento- vanom ðaku moguñnost da u minijaturi Antilopa ispolji sve svoje zavidne sposobnosti u skokovima, okretima, plastici i celokupnoj razigranoj izraæajnosti na koju u buduñnosti s radoãñu moæemo raåunati. Odlomak iz veñ viðene koreografije Borisa Åakãirana Crveni sto, filozofski zasnovane na ideji kartaroãkog stola na kojem je sreña stalno prevrtljiva, uz elemente buto plesne tradicije skladno su ostvarili Ana Manjeviñ, Ana Ilinåiñ i Nenad Milo- ãeviñ. Dragana Bulut, jedina nagraðena na zvaniånom takmiåenju koregrafija igraåkih minijatura je svoj Upitnik...? izvela sa superiornoãñu pravog performera koji veoma dragocenim Villis, Lena Markuã autorskim plesom razmiãlja o igri, interpretaciji i publici. Nezaobilazni Tango Staãe Zurovca iz veñ kultne predstave beogradskog Baleta Ko to tamo peva odigrali su prvaci Da- lija Imaniñ i Milan Rus sa mnogo ãarma, blage ironije i istinskog umetniåkog transformisanja. Na kraju Gala veåeri minijatura “13.05.2005”. koju su postavile i odigrale Dalija Añin i Bojana Mladenoviñ, laureati prethodnih festivala koreografskih minijatura a danas znani koreografi. One su u potpunosti uspele da gledaocima na- metnu utisak åiste improvizacije, leæernosti i poigravanja uz vrsne savremene plesne interpretacije. Ta njihova ‘’prevara’’ je bez sumnje, bila studiozno pripremana, pa je zahvaljujuñi tome, veoma uspeãno, humornom notom, okonåan ovogo- diãnji IX Festival koreografskih minijatura. Milica Zajcev

Crveni sto,A. Manjeviñ, A. Ilinåiñ i N. Miloãeviñ FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ

Orchestra () 2005. 28 POSLE IX FESTIVALA KOREOGRAFSKIH MINIJATURA - ARTE VIDEO DANSE NARODNO POZORIÃTE SCENA “RAÃA PLAOVIÑ”, 14. I 15. MAJ 2005.

Savremena igra na TV mediju

rancuski kulturni centar u Beogradu je povodom IX festivala koreografskih minijatura predstavio ovogodiãnji Video danse u saradnji s Televizijom ARTE i Narodnim Fpozoriãtem. Dve veåeri su na sceni “Raãa Plaoviñ” emitovana znaåajna savremena koreografska ostvarenja, namenjena televizijskoj produkciji ARTE u 2004. godini. Bila je to prilika da se ãiri auditorijum prve veåeri upozna s nekoliko lakih i razigranih koreografskih minijatura, postavljenih i reæiranih na muziku poznatih muziåkih hitova. Videli smo duhovite i protkane ãarmantnim humorom postavke Ere mela mela, Lepa cura i Jednodnevni ljubavnici koje su svedoåile o nesluñenim moguñnostima za maãtanje na televizijskom mediju u umetniåkoj igri. Upravo takvo maãtanje uåinila je bliskim igraåica i koreograf Miãel Noare, nekadaãnja uåenica Morisa Beæara, koja je s rediteljem Tijerijem Knaufom dobitnikom prestiænih filmskih nagrada, na muziku Ãtokhauzena ostvarila sjajan, sofisticiran crno-beli film Solo. Bila je to svojevrsna demonstracija muzikalnosti u pokretu, svetlosti i senkama, koje su pulsi- rale prefinjenoãñu posebno zaåudno raskoãne igre ruku, a u ritmu srca igraåice. Olga Kobos i Peter Mika su postavili i odigrali video-balet Mares, snimljen u prirodnom dekoru æivopisne luke u Palmosu na Kosta Bravi. Rastrzanost æene izmeðu dva muãkarca data je u odmerenom ritmu ustreptalog odsjaja mediteranskog mora i intimnih emocija. Veåe je zavrãio urnebesni Raj Hozea Montavloa koji je kao video-rad prikazao proãirenu verziju svog Sreñnog Vavilona, koji je otvorio 37. Bitef u Sava Centru. U ovom televizijskom utopijskom plesnom kaleidoskopu mogli su se videti gotovo svi postojeñi stilovi u savremenoj umetniåkoj igri. Nisu izostale ni projekcije gracioznih divljih æivotinja, ãto je sve osvajalo spontanom radoãñu. Druge veåeri prikazan je snimak sveåanosti u Kuñi igre u Lionu u åast dvadesetogodiãnjice rada nama dobro znanog francuskog koreografa Anæelina Preljocaja. Na programu su bila dela Frederika Flamana iz Belgije, koji je na zanimljiv naåin u Metropolisu u skladu igre i scenografije vizuelno doåaravao odnos pojedinaca i tehnologije u urbanoj sredini. Polar sequence Vejna Mak Gregora iz Velike Britanije je upeåatljivo razmatrao misaonu izraæaj- nost savremenog plesa, a Homo sacer Kristofa Vinklera iz Nemaåke je izlagao plesnu skicu o nasilnoj izopãtenosti jedinke u savremenom druãtvu. Sve ove postavke odigrali su sjajno obrazovani igraåi uz oåiglednu dinamiånost plesnih linija, smiãljeno koriãñenje scenskog prostora i snaænom energijom koja se danas i podrazumeva. Veåe je zavrãeno Preljocajevom video-verzijom Posveñenja proleña Stravinskog, koja je potencirala seksualne motive i simbole u stvaranju novog æivota u prirodi ali nije imala onaj poznati zahuktali naboj, koji je inaåe dragocena osobenost njegovog koreografskog opusa. Iako su obe veåeri Arte Video Dansa bile dobro poseñene, åini se da ova manifestacija nije dovoljno medijski najavljena. Izostale su i uvodne napomene pre prikazivanja video-koreografija koje su na dosadaãnjim video-igraåkim prezentacijama bile uobiåajene i korisne. Milica Zajcev

29 Orchestra () 2005. OSVEÆENJE IGRAÅKOG PROGRAMA U NARODNOM POZORIÃTU U BEOGRADU VEÅE KOREOGRAFSKA MINIJATURA SCENA V SPRAT, 27. I 28. JUN 2005.

Koreografski kaleidoskop

Pod naslovom Koreografska minijatura Udruæenje baletskih umetnika Srbije (UBUS) je na sceni na V spratu Narodnog pozoriãta u Beogradu organizovalo dve baletske veåeri na kojima su izvedene kamerne postavke laureata prethodnih Festivala koreografskih minijatura i nova ostvarenja naãih veñ afirmisanih ili sasvim mladih koreografa. Ovaj poduhvat Predsedniãtva UBUS-a, odnosno direkcije Festivala je znaåajan, jer se njime trajanje ove manifestacije viãe ne ograniåava na dan ili dva u maju, veñ produæava tokom cele godine, s ciljem da se umetniåka igra, uglavnom savremenih opredeljenja, prikaæe i u drugim veñim gradovima naãe zemlje i to sa osmiãljenom dozom edukovanja publike, koja nema åesto priliku da vidi sadaãnje umetniåke domete naãih, pa i stranih koreografa i izvoðaåa. U planu je da se ovakvi plesni programi odigraju i u gradovima susednih zemalja. Veoma dobro poseñeni koncerti na V spratu NP, uz ulaznice s popularnom cenom od 150 dinara, potvrdili su da i u Beogradu ima dovoljno publike svih generacija, a naroåito mladih, koji vole a i razumeju savremene igraåke tendencije. Tako su bili srdaåno pozdravljeni delovi iz veñ viðenih predstava Limeni doboã u koreografiji Isidore Staniãiñ i Åarni Ðeriña, Bordeline (postavka Ivane Tabori), kao i nagraðeni s poslednjeg Festivala Upitnik Dragane Bulut i Masterclass Svetlane Ðuroviñ (Madlenium). Razume se da izbor muzike za kamerna igraåka dela ima veliki znaåaj za opãti utisak o prikazanoj plesnoj minijaturi. To su znali i najmlaði koreografi Milica Jeviñ i Miloã Kecman, pa su svoju mladalaåki duhovitu postavku Budi... koreografisali na muziku iz popularnog filma Åudesna sudbina Amalije Pulen. A Hendlova Sarabanda je bila muziåka inspiracija Ðorðu Makareviñu za skladno koncipiranu koreografiju Oni, koja je u Tamari Pangoviñ i Dejanu Kolarovu imala vrsne izvoðaåe. Naã priznati koreograf Vladimir Logunov je na muziku Antonina Dvoræaka postavio lirski i tanano poetiåan neoklasiåni duet Odsjaj u oblaku (izvoðaåi Maja Variñak i Aleksandar Iliñ), koji je posvetio pre ãest meseci preminuloj Aniki Radoãeviñ, naãem poznatom reditelju, koreografu i prvoj direktorki beogradske Baletske ãkole. Nikica Krluå je na muziku Enia Morikonea koreografisao zahtevnu i savremenim senzibilitetom nadahnutu duetnu igru Ne reci... koju je odigrao s tananom, pro- duhovljenom i izuzetno nadarenom mladom balerinom Bojanom Æegarac, koju smo jednostavno morali videti kao buduñu Juliju. Postavke Dragane Alfiroviñ i Dejana Garboãa, trija Peroviñ-Petriåeviñ-Tabori (VIP-area), Svetlane Ðuroviñ - duet Invero istanåane lirske duhovnosti, igra na muziku Dejvida Bovija u trendu minimalizma Dalije Añin, koja bi se mogla joã razraðivati u zanimljivu plesnu celinu, upotpunili su svojom raznovrsnoãñu ovaj koreografski kaleidoskop. Gosti iz Slovenije iz Fiño baleta, Goran Bogdanovski i Dejan Srhoj izveli su sopstvenu postavku Kontakti, koja svojom plesnom dinamikom i diskretnom izraæajnoãñu u najveñoj meri donosi na naãu scenu najsavremenije plesne trendove, koji kao kompleksno izvoðaåko umeñe zasluæuju paænju. Milica Zajcev

Orchestra () 2005. 30 BELEF 2005. TRUPA TWO FISH, KORAK DALJE 05, PERFORMANS PLAÆA I PREDSTAVA GLORY HOLE JUL / AVGUST 2005. Gde je Kristina Miler?

Ovogodiãnji program BELEF-a, nema umetniåku igru kao posebnu oblast. Dogaðaji u ovom segmentu teatarskog izraæa- vanja nisu predviðeni iako su prethodnih godina zauzimali zapaæeno mesto na ovoj letnjoj kulturnoj manifestaciji. Ovog leta prikazana je samo obnova veñ viðenog projekta Bojane Mladenoviñ i Duãana Muriña Korak dalje 05, predstava Glory Hole Dalije Añin iz 2004. i uliåni performans Ister teatra Plaæa koji je bez obzira na nedovoljnu reæijsku koherentnost, izuzev u pojedinim segmentima u kojima su uåestvovali naãi poznati plesni izvoðaåi, imao ãarma i humora, pa je razgalio gledaoce, posebno decu, na otvorenom platou kod Jugopetrola na Novom Beogradu. Stvarni umetniåki doæivljaj pruæili su beogradskoj publici sjajni mladi izvoðaåi plesne trupe Two Fish iz Berlina kroz upoznavanje sa think danceom koji je u Evropi i svetu veoma popularan.Oni su demonstrirali i izvanredno vladanje osmiãljenim pokretima tela i oãtroumno snalaæenje u filozofskim diskursima izgovaranim na engleskom i nemaåkom jeziku. Koreografiju i koncept predstave Kristina Miler se seli stvarali su Anðela Ãobot i Martin Klausen zajedno sa izvoðaåima H. A. Muriljom, Silva- nom Sanåez, Tomasom Konvajem i Veronikom Flajsner kroz plesne deonice, meðusobne ispovesti i pesmu, nastojeñi da u potrazi za nestalom Kristinom Miler koja se oåigledno iselila iz Berlina, kaæu mnogo toga o sebi pojedinaåno, a da pri tom ne zanemare kritiku druãtvenog i socijalnog okruæenja. Stan je kao metafora staniãte njihovih iskrenih kazivanja i obmanji- vanja s namerom da se definiãu meðusobni odnosi onih koji æiveñi zajedno imaju prevashodni cilj liånu pa i egzistencijalnu korist. Time svi njihovi napori postaju iluzija. Korak dalje 05

Naåin teatarskog izlaganja je u ovoj predstavi dvosmeran. S jedne strane, razmenjuju se misli i razgovara kao prilikom filo- zofskog poduåavanja na antiåkim trgovima mudrosti, a s druge, izvode se briljantno smiãljene koreografske minijature naiz- meniåno sa sinhronizovanim skupnim igranjem. U toj misaonoj igri izvoðaåi plesne trupe Two Fish u izuzetno kratkom vremenu prikazuju na autorski zanimljiv naåin åitavu skalu emocionalnih motivisanosti veoma razliåitih liånosti, koje se ipak, sadræe u pojedincu. Time æele da raskinu sopstvenu mreæu zapretenosti u odnosu na one koji ih okruæuju. To je plesni odraz njihovih poje- dinaånih sudbina ispunjenih strahom, stradanjima i bolom ali i njihovih misaonih preokupacija. Oni pokuãavaju da trenutnom zajedniåkom aktivnoãñu u traganju za Kristinom Miler prevaz- iðu barem neke nedañe. Pa, gde je ona? Sve ukazuje na to da se iselila iz Berlina. Negde u Evropu gde ‘’trenutno sebi gradi novo iskustvo’’. Ona je, barem tako kaæu mladi Berlinci, pokretna kuña (stan). Svaka sliånost s ujedinjenom Evropom moæe biti namerna. Milica Zajcev FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ

31 Orchestra () 2005. Madlenium u Kenedi Centru

rupa savremenog plesa Madlenium je od 10. do 17. septembra 2005. godine gostovala na PRELUDE festivalu koji se svake godine u ovo Tvreme odræava u prestiænom Kenedi centru u Vaãingtonu (SAD). Festival je veoma obiman, obuhvata razne grane umetnosti i traje od 1. do 24. septembra 2005. Ovogodiãnji PRELUDE festival bio je karakteristiåan i po tome ãto je za temu imao stvaraoce iz zemalja istoåne i jugoistoåne Evrope, pa se upravo iz tog razloga i naãa trupa ove godine naãla na festi- valskom repertoaru u okviru Eastern European Entertainment Art Expoa åiji je direktor gospodin Vaniko Tarkhnishvili. On smatra da je Svetlana Ðuroviñ jedan od najboljih koreografa savremenog izraza s podruåja istoåne i jugo- istoåne Evrope, pa je i to bio razlog za poziv da uåestvujemo na ovom festivalu s predstavom Hurry up! Saradnja s Kenedi centrom ostvarena je zah- valjujuñi naãem proãlogodiãnjem gostovanju u Tbilisiju (Gruzija), gde je takoðe odræan veliki festival multimedijalnog karaktera u organizaciji Bridge Art Fondation (SAD). Imali smo sreñe da glavni menadæer Kenedi centra Gart Ros tada vidi naãu predstavu I pozove nas da 2005. godine budemo gosti na PRELUDE festivalu. Gostovanje u tako renomiranoj ustanovi bio je veoma veliki izazov, tim pre ãto je Madlenium bio prva igraåka trupa iz naãe zemlje koja je ikada nastupala u Kenedi centru. Naãe gostovanje su podræali i pomogli Sekretarijat za kulturu grada Beograda, Ministarstvo kulture Republike Srbije i Savezno ministarstvo inostranih poslova.

Koreograf i reæiser: Svetlana Trupa Madlenium je nastupila 13. septembra na sceni Terrace theatre stage u Kenedi centru Ðuroviñ. Muzika: Jean Marc Zelwer. koja je po veliåini drugi teatar za balet i igru sa oko 550 mesta, kao velika scena naãeg Narodnog Video-art: Ranko Lasica. Kostim: pozoriãta. Nastup je bio izvanredno primljen od strane publike, kritike i novinara kao i naãe Centar za umetnost pokreta ambasade koja je nakon predstave upriliåila prijem u naãu åast. Predstava je direktno prenoãe- Madlenium. Igraju: Lena Markuã, na preko interneta. Imali smo priliku i da upoznamo i prisustvujemo probama tri najeminent- Olga Olñan - solista baleta nije igraåke kompanije iz Vaãingtona (City Dance, Washington Institut of Dance i Step Africa). Narodnog pozoriãta, Milena Ñujiñ, Omoguñeno nam je da vidimo jednu pretpremijeru City Dance company u Stratmore Hallu. Ovaj Tatjana Cvjetkoviñ, Ana Alimpiñ, izuzetan objekat predstavlja ogroman centar koji je iskljuåivo posveñen umetnosti. Zbog velikog Ana Dubljeviñ i Ranko Lasica. uspeha predstave Madlenium je dobio poziv da gostuje u Linkoln centru u Njujorku, s predst- Informacije o trupi Madlenium vama Hurry up! i Villis. Naãa ambasada je insistirala na tome da ako igramo u Njujorku takoðe moæete nañi na sajtu www.madle- gostujemo i u Åikagu (s obe predstave) kao i da joã jednom gostujemo u Kenedi centru ali s nium.com . Pozivamo sve zain- novom predstavom Villis. Tako se nasluñuje mini turneja naãe dve predstave Hurry up! i Villis u teresovane igraåe sa zavrãenom tri velike institucije u Americi. Pregovori su u toku i nadamo se pozitivnom ishodu. Madlenium baletskom ãkolom da nam se jave. za sledeñu sezonu takoðe planira i gostovanja u Rusiji i Nemaåkoj. Tokom boravka u Vaãingtonu Centar za umetnost pokreta otvorena je i moguñnost saradnje s trupama iz ovog grada odnosno, organizovanja njihovog Madlenium stvara profesionalnu eventualnog gostovanja u Srbiji. igraåku trupu. Sve informacije Predstava Hurry up! koju smo izvodili u Kenedi centru je inaåe, mnogo puta igrana u Beogradu. mogu se dobiti na telefon 064-23 Nekoliko sezona bila je na redovnom repertoaru Bitef teatra. Predstava govori o vremenu u 77 189 ili E- mail: kojem æivimo i æivotu obiånih ljudi raznih profila, koji zahvañeni istorijskim preokretima kojih [email protected] . nisu ni svesni, bivaju potpuno denominovani kao ljudi, obesåoveåeni, poniãteni... Cela priåa se deãava sada a ispriåana je iz vizure tridesetih godina proãlog veka, perioda postokotobarske revolucije kada je globalizacija poravnavala sve pred sobom kao ãto to åini i danas samo na priv- idno drugaåiji naåin. Cela radnja odvija se u vozu koji ima jedno metaforiåno znaåenje. U njemu se sreñu i sluåajno zajedno putuju sedmoro ljudi razliåitog karaktera, sudbine, psiholoãkog i socijalnog miljea. Svi oni nekuda idu beæeñi od poãasti revolucionarnih progona i traæe utoåiãte za svoje male æivote. Oni misle da je to utoåiãte Evropa. Putovanje traje beskrajno dugo a oni se zbliæavaju zaboravljajuñi muke i bedu. U trenutku kulminacije opuãtenosti i zaborava bivaju odvuåeni na dno s kojeg nema povratka. Njihovo ponovno buðenje u novom svetu zapravo predstavlja katarzu na åijem kraju se ne nalazi niãta. Sve njihove individualne osobenosti su zbrisane i oni ostaju potpuno ogoljeni æiveñi kao na pokretnoj traci i stalno jureñi za svojim æiv- otom koji im je zapravo nepovratno izmakao.

Ranko Lasica

Orchestra () 2005. 32 Ameriåko leto Dah teatra

AH Teatar, prva beogradska pozoriãna laboratorija nedavno se vratio sa dvomeseåne turneje po Sjedinjenim Ameriåkim DDræavama. Turneja je zapoåela poåetkom avgusta kada su se glumice DAH Teatra, Maja Mitiñ i Sanja Krsmanoviñ-Tasiñ, kao i rediteljka i suosnivaåica teatra Dijana Miloãeviñ predstavile ameriåkoj publici na jednonedeljnom festivalu MAGDALENA USA, koji se odræavao od 1. do 8. avgusta u gradu Providens, u dræavi Rod Island. Festivalu kao i ostatku turneje je prisustvovao i scenograf teatra Neãa Paripoviñ. Pored solo predstave Ples sa tamom, i predavanja/predstave Unutraãnja Mandala, na Festivalu se DAH teatar predstavio i sa radionicom. Festival je okupio istaknute æene, stvaraoce iz domena savremenog pozoriãnog izraza iz Amerike i celog sveta. Drugu nedelju avgusta, glumice i rediteljka su provele na Festivalu CATSKILLS, u dræavi Njujork, koji je organizovan od strane NaCl (North American Cultural Laboratory), na kome su prikazale isti program. Tokom jednonedeljnog boravka dogodio se i susret i razmena izmeðu DAH Teatra, NaCl Teatra iz Njujorka i Teatra Numbur Eleven iz Kanade. Od sredine avgusta grupi se pridruæuju glumica Aleksandra Jeliñ i muz- iåar Nebojãa Ignjatoviñ a boravak se nastavlja u Atlanti gde se u toku sledeñe tri nedelje odvijaju probe predstave Alisa i Kafka su mrtvi/Æiveli Rozenbergovi. Predstava je koprodukcija izmeðu 7 Stage Teatra iz Atlante i DAH Teatra. Raðena je tokom dve godine a grupe su se sre- tale sa obe strane Atlantika da bi zajedno kreirale predstavu koja za osnovnu temu ima pitanje smrtne kazne i javnih egzekucija. Premijera radne verzije predstave se odigrala u novembru proãle godine a premijera finalne verzije 2. i 3. septembra 2005. godine u At- lanti, uz prisustvo mnogobrojne publike. Predstava je zatim krenula na turneju po Istoånoj obali SAD-a i igrana je sa velikim uspehom na Longwood Univerzitetu u Virginiji, u Albiniju, glavnom gradu dræave Njujork, u gradu Saratoga Springs u Schenectadiju. Zanimljivo je da je predstava izazvala veliko zanimanje javnosti i organizacija koje imaju za cilj propagiranje ukidanja smrtne kazne. Posle svake predstave tokom gostovanja u gradovima dræave Njujork, organizovan je razgovor sa publikom, uåesnicima predstave, ålanovima DAH Teatra i glumcima Del Hamilton i Faye Allen iz 7 Stages Teatra, Robertom Meerpolom, Davidom Kaczynski i Antoanette Bosco. Robert Meerpol je mlaði sin Ethel i Juliusa Rosenberga koji je svoj æivot posvetio radu u fondaciji koja se bavi zbrinjavanjem dece neopravdano osuðenih i politiåkih zatvorenika ãirom sveta. David Kaczynski je roðe- ni brat takozvanog Unabombera koji je slao bombe poãtom i koga je on prijavio policiji. On je izvrãni direktor organizacije Graðani Njujorka protiv smrtne kazne. Toni Bosco je iako je doæivela tragediju u kojoj su joj sin i snaja svirepo ubijeni, jedan od najvatrenijih zagovornika protiv smrtne kazne. Ona je åak i ubicu svoje dece oslobodila smrtne kazne. O svojim iskustvima je napisala knjigu Izabrati milost (Choosing Mercy). Turneja se zavrãila u Njujorku gde se DAH Teatar predstavio Unutraãnjom Mandalom i predavanjem, Uloga umetnika u mraånim vremenima, u HERE kulturnom centru u SOHO-u. Sanja Krsmanoviñ-Tasiñ

33 Orchestra () 2005. DDT- kreativni centar za pokret

PERFORMANSI:

New York-Beograd, Studio 21 u Panåevu, Savremena galerija u Panåevu, Centar za kulturu, Stari Banovci, Body Shop, Beogradsko Dramsko pozoriãte, ARTGET galerija Beograd, Frau Oase, centar za æene i Tanz Palast u Bazelu (Ãvajcarska), Duncan centar u Pragu, (Åeãka), L’Antic teatar u Barseloni (Ãpanija) Leptir i skafander, godiãnja prezentacija rada, Panåevo 2004. Zimski raspust, polugodiãnja prezentacija rada, Panåevo 2004. Æivotinjska farma, godiãnja prezentacija rada, Panåevo 2005. Zavrãna prezentacija radionice Regule Wyser u ART- GET galeriji Kulturnog centra Beograd i Studiju 21 u DDT-kreativni centar za pokret Panåevu, 2004. [email protected] Zavrãna prezentacija radionice Lee Åapkove i Marte Kaãparove u Deåijem kulturnom centru u Beogradu, Osnivaåi: Dragana Stanisavljeviñ, Dubravka 2005. Subotiñ, Tijana Blagojeviñ

DDT - kreativni centar za pokret je nezavis- RADIONICE: na pozoriãna trupa, osnovana u novembru 2003. godine. Njen rad bazira se na istraæi- Dvonedeljna radionica Regule Wyser u Deåijem kul- vanju, razvijanju i promovisanju savremene turnom centru u Beogradu i prostorijama DDT-kcp igre. Uporedo se razvija i edukativni pro- u Panåevu sa zavrãnim prezentacijama u ARTGET jekat sa ciljem uvoðenja mladih igraåa u svet galeriji u Beogradu i Studiju 21 u Panåevu estetizovanog pokreta i savremene igre. Dvonedeljna radionica Lee Åapkove i Marte Produkcija DDT centra obuhvata igraåke Kaãparove, predavaåa Dunkan centra iz Praga u performanse i minijature, deåije predstave, Deåijem Kulturnom centru u Beogradu. radionice igraåkih tehnika, video-dens radove, fotografije i publikacije. GOSTOVANJA:

KOREOGRAFSKE MINIJATURE: Gostovanje performansa Njujork-Beograd u Bazelu (Ãvajcarska) u Buenos Aires Tango Culture Center, Neãto niãta, VII Festival koreografskih mini- Tanzpalast i u Frauen Oase, 2004. jatura, Narodno pozoriãte u Beogradu, Tokom februara 2005. godine, ålanovi DDT-kcpa treña nagrada gostovali su u Dunkan Centru u Pragu (Åeãka), gde Histerium culinarium, VII Festival koreograf- su vodili edukativni program i prikazali performans skih minijatura, Narodno pozoriãte u Njujork- Beograd Beogradu Gostovanje performansa Njujork-Beograd tokom Ruåak za dvoje, VIII Festival koreografskih juna 2005. godine u Barseloni u L’Antic teatru i na minijatura i proslava Svetskog dana igre u gradskim trgovima. Narodnom pozoriãtu u Beogradu, Studentski kulturni centar u Panåevu, Body VIDEO RADOVI: Shop IV, Bitef teatar, Beograd Grad Anðela, Body Shop IV, Bitef teatar, MIGRACIJE 2-9. internacionalni filmski festival Beograd VIDEO MEDIJA u Novom Sadu Bakin film Tramvaj zvani æelja New York-Beograd DDT Workshop

Orchestra () 2005. 34 NEW YORK - BEOGRAD / SAVREMENI IGRAÅKI PERFORMANS

nspirisani joã aktuelnom temom ali i zaboravljenim problemom odlaska mladih intelektualaca iz Srbije u inostranstvo (izvoz mozgova po åemu smo prvi u svetu), odluåili smo da taj Ifenomen bude naãa inspiracija ali i pojam migracija uopãte. Pribliæan broj od 400.000 ljudi koji su u tri velika nekontrolisana migraciona talasa u poslednjih trinaest godina napustili zemlju je fascinantan. Naãa prvobitna ideja bila je da slikovito pred- stavimo ovaj broj, uradimo na sceni 400.000 pokreta, viãe od 100.000 po igraåu, tj. tri pokreta u sekundi, ali smo prostom raåunicom doãli do saznanja da bi u najboljem sluåaju pretstava trajala neãto viãe od osam sati. Toliko inaåe, traje i jedan prekookeanski let, odlazak jedne osobe iz Beograda za Njujork. Motivisani æeljom da ukaæemo na ovaj problem (ne bez reãenja), odluåili smo da ovoj temi i pojmu seoba uopãte (svakodnevne, seoba selo-grad, seobe kroz razne dræave bez promene mesta prebivaliãta, seobe svake individue kroz sopstvenu ljuãturu) priðemo na jedan benigni naåin i zaobiðemo klopku patetike u koju nas ova tema uvlaåi. Åetiri stotine hiljada nije samo broj, statistiåki podatak, to su naãi roðaci, prijatelji, poznanici…

35 Orchestra () 2005. 39. BITEF FORAMEN MAGNUM SAVREMENE IGRAÅKE TRUPE KIBBUTZ, IZRAEL SAVA CENTAR, 16. SEPTEMBAR 2005. Magiåna fantazija FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ

osle uvodne reåi gradonaåelnika Beograda Nenada Bogdanoviña koji je izrazio zadovoljstvo ãto je Beograd ove jeseni ne samo sportska, veñ i umetniåka prestonica, åast Pda otvori 39. BITEF pripala je Biljani Srbljanoviñ, dramskoj spisateljici, koja je duhovi- to naglasila da je pozoriãte u poreðenju sa ostalim naãim tradicijama jedini medijum koji æivot (åesto antibajku) uzdiæe do bajke. Dva veka od roðenja velikog bajkopisca Hansa Kristijana Andersena «dobar su razlog za preispitivanje kako pozoriãte koristi bajku kao umetniåki impuls (...) mada je veñina predstava sve samo ne bajka (Jovan Ñirilov). Otuda i tematski podnaslov 39. BITEF-a, Na tragu bajke i antibajke, uz dosadaãnji slogan Nove pozoriãne tendencije. Predstavom savremene izraelske plesne trupe Kibuc (Kibbutz), Foramen magnum, åiji je osnivaå åuvena plesaåica Jehudit Arnon (Yehudit Arnon), a koreograf, reditelj, scenograf i dizajner svetla Rami Ber (Rami Be’er), razotkriva se jedan åudesan, sanovit i fantastiåan svet lepote i scenske imaginativne åarolije koji nam, asocijativnim putem logike sna, pruæa zadi- vljujuñi vizuelni, muziåki i sinestezijski doæivljaj skoro svih scenskih umetnosti. Stapajuñi u sebi mnoãtvo plesnih i pozoriãnih tradicija i kultura, stilove Zapada i Istoka, pretvarajuñi åinove iz stvarnosti bogate emocijama i asocijacijama na drevna vremena u fantastiåne rituale, Ber, poput maga, savremenim reæijskim i koreografskim sredstvima, daje svemu åudesnu lepotu, oslobaðajuñi tela igraåa do krajnjih moguñnosti unutraãnje izraæajnosti. Polazeñi od anatomije ljudskog tela koja otvorom prvog prãljena kiåme spaja telo i njegove kinetiåko-senzitivne sposobnosti sa glavom kao intelektualnim i metafiziåkim srediãtem biña (otuda i naziv predstave Foramen magnum), Ber izvanredno maãtovitim redefinisanjem dekora (plastiåne kese postaju svojom zatvorenoãñu metafora sputanosti biña a stolice se pretvaraju u krune, cveñe, plug za oranje, ãezlong, dok se vazduãni duãek pretvara u popriãte æivota, zanosa, ljubavi, lebdenja u talasima mora) - izvanrednom scenskom dinamikom, rasporedom igraåa u prostoru i efektnim smenjivanjem stilizovanih sekvenci us- 0kovitlanim dinamiånim plesovima, ostvaruje zadivljujuñu slobodu tela kroz ingeniozno zamiãljene pokrete. Izobilje lepote, u strastvenom spletu duetâ snaænog senzibiliteta, izvanrednog muãkog terceta i pojedinih grupacija, u kostimima Maora Cabara (Maor Tzabar), originalnim po formi i boji, oslobaða ogromnu emotivnu i kinetiåku energiju koja se u fantazmagoriånim promenama svetlosnih efekata, pretvara u bajkovite predele stvorene zaumnom logikom sna. Muziåki kolaæ razliåitih provenijencija, ritmiåki bogat u smenjivanju sa lirskim pasaæima pet znalaåki odabranih kompozitora (Golfrid, Donald, Zoran, Borak i Mansel), asocirao je kako na istanåanost melodija Dalekog istoka, tako i na sinkopiranu dinamiku praãumske divljine, spajajuñi savremenu igru sa iskonskim ritualima. Izvanredni igraåi trupe Kibuc, svojom perfekcionistiåkom igrom, snaænim senzibilitetom i izvanrednim vladanjem telom, predanoãñu igri, strastvenoãñu u virtuoznom zanosu skokova i do perfekcije precizno izvedenim statiånijim delovima koreografije ostavili su nezaboravan utisak. Nezaboravan doæivljaj! Mirjana Zdravkoviñ Orchestra () 2005. 36 FORAMEN MAGNUM - KIBBUTZ CONTEMPORARY DANCE COMPANY - IZRAEL SAVA CENTAR, 16. SEPTEMBAR 2005. Veliki prolaz

vogodiãnji 39. Bitef otvoren je snaænom i maãtovit- vrãine mora ‘’primao’’ i ‘’izbacivao’’ igraåe pruæajuñi gotovo om igraåkom predstavom Foramen Magnum Kibbutz neiscrpne moguñnosti razbuktavanja gledalaåkih asocijaci- OContemporary Dance Company, u koreografiji Rami ja, u ovom do tanåina promiãljenom uprizorenju iluzuja, ãto Bera, koja ñe se pamtiti koliko po vizuelnom bogatstvu pozoriãte u svojoj biti oduvek i jeste. postavke toliko i po filozofskim premisama plesnog izraza. Kolaæ muziåkih dela åak pet razliåtih kompozitora: Gol- Za tek neãto viãe od jednog sata gosti iz Tel Aviva su voðeni dfrieda, Donalda, G. Zorana, B. Boraka i S. Mansela, donosio reæijskim i dramaturãkim majstorstvom Rami Bera, je i milozvuåne melodije Dalekog istoka i plamenu dina- mnoãtvom raznovrsnih prizora podsticali savremenog gle- miku udaraljki iz drevnih praãuma, stvarajuñi izuzetnu rit- daoca na intelektualno teatarsko (ne samo plesno) traganje miåku atmosferu u kojoj su Berovi igraåi i igraåice podjed- za liånom harmonijom, uz snaæno emocionalno suprotstavl- nako spremni za lirsku plastiånost, ñudljivu duhovitost i janje jedinke haotiånosti sveta i liånog okruæenja, bez obzi- snaæne pokliåe iskonskih rituala tkali svoju plesnu priåu. A ra na to kojem se meridijanu pripadalo. ona je imala svoje uzlete u sva tri meãovita dueta razliåito Sa umetniåkim iskustvom koje seæe ka vrhuncima plesno i muziåki intonirana, koji su naglaãavali izvesnom lir- savremene umetniåke igre Ber i ålanovi njegove trupe iånoãñu patnju usamljenih, koja se, ma koliko to apsurdno uspeli su da ponude pozoriãne slike izuzetne lepote i mi- izgledalo, prenosila i na deonice besprekorno ujednaåene saonosti koje nikoga ne mogu ostaviti ravnoduãnim. Sva igre ansambla. dogaðanja u predstavi Foramen Magnum svoje ishodiãte ima- Ako bismo ipak, pokuãali da uputimo i neku zamerku izrael- ju u anatomiji ljudskog tela. Tako ‘’veliki ulazak’’ ili spoj prã- skoj predstavi, koja je od svog praizvoðenja maja 2004. ljenova vratne kiåme i kostiju lobanje koja je domañin åoveå- godine obiãla mnoge gradove ãirom zemljinog ãara, onda bi jem mozgu postaje povod uranjanja fiziåkog u predele se ona odnosila na nepotrebno razvuåen i na trenutke metafiziåkog, ãto Ber ne namerava ni da analizira, niti da nezanimljiv zavrãetak Foramen Magnuma. Nasuprot tome, nameñe gledaocu. On æeli da snagom asocijacija, uz stalno kao vrhunac bismo svakako izdvojili antologijski muãki trio kretanje, pruæi publici priliku da sama, pomoñu sopstvenog koji je potvrdio ne samo perfekcionistiåku igraåku tehniku kljuåa promatranja i saznavanja protumaåi ono ãto je u nje- izvoðaåa veñ i teatarsku zrelost nesvakidaãnje koreografove govoj predstavi skriveno i ãto åeka da bude otkriveno. To imaginacije kakva se retko viða u sadaãnjem svetu umet- ‘’zavoðenje’’ publike koja je i u Sava centru, ispunjenom do niåke igre. Isto to moglo bi se reñi za do bola uskovitlanu poslednjeg mesta, pratila izraelski spektakl ‘’ãiroko otvo- igru ansambla, u kojoj je svako od 14 ålanova (devet devoja- renih oåiju’’, odvijalo se postupno i veoma osmiãljeno. ka i pet mladiña) kao u transu izvodio visoke i uzbudljive Ber je imginacijom koja zadivljuje redefinisao predmete- skokove koji su åak i veliku scenu Sava centra åinili malom, rekvizite iz svakodnevnog æivota, pa je stolica na rasklapan- ãto se u do sada prikazivanim plesnim predstavama ne je bila åas kruna na glavama izvoðaåa, åas plug s pirinåanih pamti. Nije li baã taj spektakularni zamah duha i tela, polja, åudesna odeña ili krila nestvarno velikog insekta, da bi veliåanstven i prkosan, usmeren na bajkoliko traganje za svoje metamorfoze zavrãila kao udobna leæaljka. Prozirna ‘’velikim prolazom’’ ka liånoj, intimnoj sreñi, istinski zavrãe- kocka tajnovitog osvetljenja bila je pejzaæ uspomena, a vaz- tak ove sjajne pozoriãne antibajke? duãni duãek koji se stvorio niotkuda je poput nemirne po- Milica Zajcev

37 Orchestra () 2005. PREMIJERA KOREODRAME SENKE AUX PIEDS DE LA LETTRE - TRUPA BITEF TEATAR, 20. SEPTEMBAR 2005. DOS A DEUX BITEF TEATAR, 22. SEPTEMBAR 2005.

Magi~ni oreol Poeti~nost tajnovitosti ludila

Prva ovogodiãnja premijera u Bitef teatru, koreodrama Senke Ivane Aãkoviñ i Borisa Åakãirana, izvedena u okviru prateñeg programa 39. Bitefa, zapoåela Dva vrsna francuska glumca, pantomimiåara i igraåa- je beogradsku pozoriãnu sezonu na najbolji naåin. U akrobate Andre Kirti i Artur Rubeiro izveli su u pra- okviru Projekta Ples, jezik, identitet, åiji je cilj teñem programu ovogodiãnjeg Bitefa sasvim samosv- ostvarivanje komunikacije meðu plesnim formama ojnu predstavu Aux pieds de la lettre - Doslovce, koja je razliåitih svetskih kultura, iznedrena je koreodrams- rezultat dvoipogodiãnjeg kreativnog rada njihove tru- ka predstava koja je u svim svojim segmentima briæ- pe Dos a deux sa osam pacijenata i tri bolniåara Psihi- ljivo osmiãljena uspevajuñi da arhetipske likove i si- jatrijskog instituta ‘’Marsel Rivier’’ u Ivelinu. tuacije iz drevne balineæanske legende Calanarang Koristeñi tradicije francuske pantomime i neverbal- poveæe sa sadaãnjim vremenom. Autor i koreograf nog pozoriãta ovaj umetniåki duo je na veoma poeti- Ivana Aãkoviñ, vrstan poznavalac balineæanskih ple- åan naåin, pokretima tela koji govore prikazao zbiva- snih oblika i Boris Åakãiran koreograf savremenih igraåkih sentenci raz- nja u jednoj izolovanoj psihijatrijskoj jedinici. U njoj novrsnih folklornih inspiracija i kostimograf izuzetne maãte (kakav sja- dva bolesnika provode dane ispunjavajuñi ih maãto- jan kostim kraljice Balija!) na savremen naåin su scenski uobliåili stari vitim dogaðajima koje pripremaju sami s mnogo paæ- balineæanski mit o senkama predaka koje se uzaludno bore za prevlast nje. Nekoliko svakodnevnih predmeta u njihovoj ‘’ku- dobra ili zla u svetu. U æiæi njihovog interesovanja je pri tom, bila uloga ñi’’ prema njihovom zajedniåkom dogovoru postaju Æene, koja u tom neprekidnom sukobu dve opreåne sile prolazi kroz niz åas trpezarija, åas mesto za elektroãokove koje teãko mitoloãkih rituala, izraæavajuñi svoje mnogoznaåne osobenosti kao podnose, åas improvizovano kupatilo, pa onda odar ‘’majke, ñerke, ljubavnice, hraniteljke, uniãtiteljke, boginje, svetice i riz- na kojem ñe ipak, obaviti svojevrsnu animaciju. Ali se nice svetskog znanja’’. ne zaboravlja vreme za uzimanje mnoãtva raznoraz-

FOTOGRAFIJE: NENAD MILOÃEVIÑ nih lekova koji uz zlokobnu lupu vrata ‘’tamo, gore’’ Usvajajuñi na kreativan naåin dostignuña savre- uredno stiæu u paketu sa oznakom Crvenog krsta - dva menog plesnog pozoriãta i svekolikog teatra Aãkovi- puta dnevno. ñeva i Åakãiran svojim Senkama koje sjaje, daju magi- Ono ãto u ovoj predstavi fascinira je spretnost i sprem- åan oreol tajnovitosti. Drevna legenda igrana stilom nost da se i na najmanji dodir partnera, na gest i pok- åuvenog veoma elokventnog balineæanskog plesa du- ret reaguje sasvim novom i neoåekivanom transfor- hovito je isprepletana sa insertima igara svetskih kul- macijom tog impulsa u burlesknu scensku radnju. tura hiljadama morskih milja udaljenih od Balija, ãto Ima tu i åaplinovskih gegova, umerene agresivnosti, predstavlja onu traæenu ‘’kopåu’’ sa sadaãnjim vre- sklonosti preobraæavanju u neku drugu osobu, sim- menom. Pa ako svetiliãte s maskom na prosceniju- patiånog humora ali i odjeka æivota ‘’onog odozgo’’ mu obasjava izvoðaåe zracima magijskog proåiãñen- kada se doslovce bez mere gutaju lekarije kao ãto to ja, onda turistkinje s naoåarima za sunce predstavlja- uostalom, danas åini veñina ‘’normalnog’’ sveta. ju ‘’pogled’’ savremenika na vekovne tradicije. U veñini mimiåkih i fiziåkih transformacija Kirtija i Iako su pojedinaåne scene ove predstave sigurno dramaturãki pove- Ribeire, stalno je prisutan strah od onih “nedostiænih’’ zane, a dizajn zvuka Zorana Jerkoviña sjajan pratilac ili bolje uåesnik koji s treskom otvaraju i zatvaraju vrata - ‘’tamo gore’’. svih zbivanja, za scensko osvetljenje se to ne bi moglo reñi. Ima se uti- Tako kada izmaãtaju svoj ‘’brod ludaka’’ koji je jedan sak da bi na dizajnu svetla trebalo joã raditi da bi se i njime postigla lepo- od najpoetiånijih svetova njihovih malih, pojedi- ta prizora i veña koherentnost igraåke dramaturgije. To je na primer, ve- naånih, usamljenih ludosti u kojima s neskrivenim oma dobro uraðeno kada se na vrhuncu drevnih rituala odvija snaæno oduãevljenjem i mnogo svesne, podsvesne i nesvesne koreografski postavljena borba dobrih i zlih sila, koja, upravo zahvalju- maãte uæivaju - tu åaroliju njihove plovidbe u zaåara- juñi primerenom osvetljenju, dobija kosmiåke razmere. nom i izolovanom svetu u trenu buåno prekida otva- I na kraju, ali nikako na poslednjem mestu, treba pohvaliti za puno fizi- ranje gornjih vrata koja za njih nisu moguñnost odlas- åko i duhovno angaæovanje igraåice koje su sa iskrenom predanoãñu ost- ka u bolji svet, veñ opasnost da im radost i lepota æivo- varile ovu predstavu. Balineæansku plesnu tehniku najbolje je usvojila i ta, koje sami kreiraju budu nepravedno oduzete. I ta- interpretirala Miona Petroviñ (princeza Ratna), koja je sa savremenim ko tuæni i uplaãeni oni stoje ispod merdevina koje ih senzibilitetom znala da intelektualno ostvari mladalaåki polet i zaljub- ipak, mogu odvesti u svet mnogo, mnogo manje poet- ljenost, kao i dramatiku suprotstavljanja i borbe za svoje emocionalne iåan od njihovog. uzlete. Kraljicu Balija (Colonarang) je u snaænim zamasima telesnog i Prostudirani gestovi i pokreti Kirtijevih i Rubeirinih duhovnog isijavanja crne magije silovito donela Jovana Rakiñ, dok su saradnika iz psihijatrijske klinike transformisani su u Jelena Milinoviñ, Jelena Stojiljkoviñ, Andrijana Lubina i sama Ivana scenska zbivanja uglavnom zahvaljujuñi sjajnim fiziå- Aãkoviñ (dostojanstveni javanski princ Langu) doprinele da budemo kim sposobnostima i intelektualnoj domiãljatosti ubeðeni da veåne istine postoje, da se sukob dobra i zla uvek zavrãava umetnika da ostvare i ostave poetski dirljivo i iskreno bez pobednika, a da je ta ravnoteæa uslov opstanka kosmosa. umetniåko svedoåanstvo o svetu kojem mislimo da Milica Zajcev barem za sada, ne pripadamo. Milica Zajcev

Orchestra () 2005. 38 ONCE - JEDNOM, ANNE TERESA DE KEERSMAEKER (BELGIJA) ATELJE 212, 27. SEPTEMBAR 2005.

Potisnuta oseñajnost FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ

Baronesa An Tereza de Kersmaker je na ovogodiãnjem Bitefu prvi Dæoan Baez, na odreðeni naåin ispituje posledice koje na druãtvo put uæivo nastupila pred beogradskom publikom, koja je njenu u ostavlja demokratizacija unutar oåigledno imperijalistiåki svetu åuvenu trupu Rosas iz Brisela i njene ne manje poznate usmerenog kapitalizma. To, meðutim, nije samo señanje na ono koreografije imala priliku da vidi samo na filmskom platnu tokom ãto se ‘’jednom’’ dogodilo, veñ i æelja da se sopstvenom umetnoãñu Video dance festivala predhodnih godina odræanih u Beogradu. aktivno uåestvuje u suprotstavljanju socijalnim barijerama, åak i Njen nastup je zato bio dogaðaj vredan paænje ne samo ljubitelja onda kada je nemoñ jedinke potpuno uoåljiva. A to prenoãenje savremene igre nego prvenstveno onih koji se kod nas bave ovom individualnog umetniåkog angaæmana na mehanizam delovanja umetnoãñu, pa mogu da prepoznaju nijanse njenog antiratnog druãtva najuoåljivije je u zavrãnoj sceni predstave. Kersmakerova igraåkog bunta nadahnutog protestnim, pacifistiåkim albumom posle zahuktalog plesa na rikvandu pozornice projektuje snimak (Concert, part 2) sjajne ameriåke pevaåice i pesnikinje Dæoan iz Grifitovog filma Raðanje jedne nacije u kojem se vidi stradanje Baez. redova na obe zarañene strane za vreme graðanskog rata u De Kersmakerova svoju solo igraåku etidu zapoåinje u tiãini, a pri Americi. Pri tome Kersmakerova kao da crpi snagu iz svoje fiziåke punom osvetljenju pozornice i gledaliãta, jednom vrstom plesnog neotpornosti, pa bunt gotovo obnaæenog tela suprotstavlja sveko- treninga. Kada se zaåuju zvuci strasne gitare i svetlog i toplog glasa likom militarizmu. Njen intimni doæivljaj muzike Dæoan Baez Baezove, Kersmakerova na njih reaguje najpre svedenim pokreti- uprkos åvrstoj strukturi koreografske kompozicije, traga za putem ma, a zatim postepeno uvodi u svoj ples u zavisnosti od sadræaja, koji bi odabrala u odnosu na svoje antiratno opredeljenje. Na tom pojedine pesme, igru raznovrsne strukture, koju izvodi razume se, putu ona se nalazi izmeðu linearnosti kretanja i neæne suges- lako i s vidljivim emocijama koje nikako ne nameñe, ali gladalac tivnosti, kretanja napred i vrañanja unazad, izmeðu uverenosti i jednostavno mora s njom proæivljavati njena snoviðenja. Ova solo sumnje, skruãenosti i ponosa. igra nije ilustracija pesama Baezove, ali nije ni najbolja postavka Stoga ostaje trajno u señanju sekvenca predstave Kersmakerove u de Kersmakerove. No posebno zadivljuje bogatstvo emocija koje kojoj ona zaustavlja pokret na proscenijumu i ispitivaåki posma- ona sponatano i sa izvesnom dozom skromnosti iskazuje ãto pred- tra gledaoce, a zatim promenom smera kretanja i ponavljanjem stavlja i vidan pomak u estetici ‘’potisnute oseñajnosti’’ savre- plesnih reåenica istim ili obrnutim redosledom, poziva na bunt, menog igraåkog pozoriãta. reagovanje i osudu pasivnosti i neåinjenja. Nesumnjiva aktuelnost Ukoliko bismo pokuãali da ovu njenu koreografiju razmatramo ovog antiratnog plesnog traktata Tereze de Kersmaker pobuðuje socioloãki, pa i politiåki, tada bismo odmah uoåili da ispitivanje sopstvene savesti, a odgovori na njenom igrom iskaza- Kersmakerova igrom odmerava danaãnje ideoloãke druãtvene na pitanja su, razume se, razliåiti. aspekte uporeðujuñi ih sa moæda najveñim antiratnim pokretom Milica Zajcev u istoriji, vezanim za rat u Vijetnamu. Ona uz najvoljenije hitove

39 Orchestra () 2005. 39. BITEF 2005, ONCE - ANNE TERESA DE KEERSMAEKER (BELGIJA) Atelje 212, 27. septembar 2005. Once upon a time...

Bila jednom jedna zemlja åiji su stanovnici uprkos ratnoj ostraãñenpsti njihovih voða, pevali, nadali se, molili i duboko saoseñali sa unesreñenima u svim krajevima sveta. Poznata ameriå- ka folk pevaåica Dzoan Baez, stvorila je åuvenu himnu We shall Overcome, koja je ãezdesetih godina proãlog veka postala protes- na pesma i simbol ljudskih prava u Americi i svuda u svetu, koja se, naæalost, i åetrdeset godina nakon toga orila na ruãevinama Svetskog trgovaåkog centra u Njujorku. Legendarna belgijska koreografkinja savremenog plesa, An Tereza de Kersmaker, odrasla je uz muziku Dzoan Baez i izuzetno liåno a i krajnje globalno, odluåila se da napravi Once, jedan solo, veoma liåni solo, posveñen ideji mira, ljubavi i nade. Na ogoljenoj sceni, uz ãkripavi vinilinski snimak najpoznatijeg albuma Dæoan Baez (in concert, Part 2), nizali su se autentiåni, neæni i bolni plesni pokreti koje je An Tereza igrala sa neverovat- nim fokusom, posveãñenosti i igraåkom zrelosti. Åetrdesetãesto- godiãnja svetski poznata koreografkinja, istovremeno je iznosila, kroz pokrete sopstvenog tela, interpretaciju odreðene pesme i njene priåe, a ponekad je davala svojevrsni komentar i unutraãnji oseñaj onog ãto je Dzoan Baez pevala. Konstanti prelazi iz jednog oblika interpretacije u drugi, neprestano prilagoðavanje razliåitim parametrima pokreta i asocijacija na muziku koje je An Tereza istraæivala, ogledali su se u istaknutoj klasiåno baletskoj formi, koja je bivala brutalno i (ne) nadano prekidana drugaåijim oblicima pokreta tipiånim za savremenu igru. Nagle promene, impulsi iz kojih je nastajao novi pokret, dalje su se razvijali preko gradacije zapoåetih ideja, a onda opet prekidani radi traganja za novim oseñanjima, novim izvoðenjima i novim formama. U neposrednoj, a opet sveprisutnoj interakciji sa publikom An Tereza ispitivala je (moæda i traæila odgovor), a pre svega samo nemo i suvo posmatrala one koji su doãli da je vide. Naglaãena introvertnost, unutraãnji senzibilitet i liåni doæivljaj ponekad su bili vidljiviji i åitljiviji publici, ali su se ti retki momenti brzo “zaklju- åavali” u hladni oklop tela i liånog stava koji nam je prezentovan a predstavljao je neku vrstu namerne distance. Ta potisnuta oseña- jnost donela je hladnu i surovu individualnost koja je sebiåno prikazana na sceni. Moæda kao liåno odbacivanje i beæanje od uæasa ratnih vetrova, moæda kao usamljeni odgovor na sveopãte stanje, moæda kao gorko priznanje bolne realnosti, svet An Tereze ostao je usamljen sa one strane scene u praznom prostoru scene bez uporiãta. Koreografski eksperiment, sjajno izveden i beskrajno precizno odigran bio je pomalo dugaåak u vremenskoj instanci jer je upravo sebiånost davanja oseñanja i zatvorenost u liånom preæivl- javanju akustiånih melodija Dzoan Baez, udaljavala publiku od deãavanja na sceni. Mirnodopska i humana ideja koja odbacuje rat ali i setno mazi liåne emocije, predstavljena separativno ali i povezano kroz muziku i pokret koji ne nudi niãta izriåitio, bila je jasna i konkretna u opãtoj utopiji. Umetnost izvoðenja An Tereze bila je besprekorna i bez obzira na sve nedostatke, predstavljala je pravo zadovoljstvo susreta sa jednim od najpoznatijih revolu- cionara u svetu savremene igre u Evropi. Iako Once definitivno nije najbolje ostvarenje koje smo oåekivali od An Tereze de Kersmaker, ipak njen dolazak na 39. BITEF, bio je veliki korak ka upoznavanju i unapreðivanju savremene igre kod nas.

Milica Ceroviñ FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ

Orchestra () 2005. 40 JUST FOR SHOW - DV8 FIZIÅKO POZORIÃTE (VELIKA BRITANIJA) JUGOSLOVENSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 28. I 29. SEPTEMBAR 2005.

Od oåaravanja publike i natrag

ednom davno, na drugom BITEF-u (1968), kada je ova naãa doc- Ta prostorna iluzija na pozornici omoguñava sjajnim izvoðaåima nije izuzetno cenjena meðunarodna pozoriãna smotra åinila tek DV8 da se poigravaju sami sa sobom, svlaåe, oblaåe, uæivaju u tre- Jprve uspeãne korake, gostovao je ansambl poznatog ameriåkog nutnim zagrljajima a i u komunikaciji s publikom, stvarajuñi izvan- koreografa Alvina Nikolaja sa svojim apstraktnim kolaæom, koji je redan snoliki svet. Oni su izuzetno disciplinovani, ali se stroga ruka tada nazivan novom tendencijom odnosno, savremenim totalnim reditelja i koreografa ipak nasluñuje. Glavna protagoniskinja (ako teatrom. U svoje dve predstave Alvin Nikolaj je prikazao program u takve uopãte ima u ovom ansamblu solista) ãarmantna primadona kojem je dominirala sinteza ‘’baletskog pokreta sa bojom kostima i Lidija, suvereno vodi ovaj iluzionistiåki ãou i sa mnogo neposredno- dekora, sa osvetljenjem i elektronskim sazvuåjima...’’. Od tada se sti na naãem jeziku razgovara sa gledaocima iz prvog reda i sprem- kod nas na Bitefu i oko njega raspreda priåa o takozvanim balets- na je da se suprotstavi svojoj dvojnici Aleksandri koja joj oåigledno kim predstavama i onim drugim, dramskim, koje su po pravilu, du- krade dobar posao Diorovog modela. Par stvarnih iluzionista samo go bile apriori viãe vrednovane. Potrebne su bile åak i decenije da pojaåava utisak zaåudnog u celoj predstavi, dok su deonice veoma bi u to davno vreme tada mladi pozoriãtarci strpljivo dokazivali da konkretne i fiziåki zahtevne igre mladiña i devojaka naæalost, ret- je moderno pozoriãte nezamislivo bez manje ili viãe oblikovanog ke. To iznenaðuje jer se oåekivala prvenstveno plesna predstava iz- pokreta izvoðaåa i koliko je to i takvo nekadaãnje ‘’totalno pozo- vanredne fiziåke energije koja ‘’obara s nogu’’, kao ãto je to bilo na riãte’’ najpre kao zanimljiva novina ili nova pozoriãna tendencija, primer, na projekciji Video danse festivala 1993. godine u Beogra- postalo sastavni deo gotovo svih pozoriãnih predstava i onih pogla- du kada je fascinantan ples, pun snaænog fiziåkog naboja pa i agre- vito plesnih (izuzimaju se tradicionalni klasiåni baleti), ali i onih ne- sivnosti Strange fish DV8 fiziåkog pozoriãta osvojio sve naãe simpa- verbalnih, pa i klasiånih dramskih kojima reditelji, talentovani vizio- tije i saglasnost sa ranije dodeljenom prestiænom nagradom ‘’Pier- nari, daju upravo pokretom, zvukom i bojom aktuelnije poimanje. re Cardin’’. I ovog puta ples svih izvoðaåa bio je besprekorno uveæ- Fiziåko pozoriãte DV8 (Dance and Video 8), gosti iz Londona koje ban i ujednaåen. Atraktivan, bravurozan, izveden u tempu od ko- smo odavno oåekivali prikazali su nam jednu od svojih najnovijih ga zastaje dah. I pojedinci veãtih aktobatskih znanja i sinhronizova- produkcija Just for Show u kojoj na potpuno sigurnim osnovama ni nastup svih ålanova trupe prikazao je retko viðenu plesnu perf- igraåke, muziåke, slikarske i virtuelne tehnike na oåaravajuñi naåin ekciju koja je u ovoj Njusnovoj predstavi samo pokatkad zasijala ruãe barijeru izmeðu pozoriãta i plesa i donose maãtovito snenu, punim sjajem. Prednost je data obilju optiåkog zaåaravanja, koje bajkoliku predstavu savremene perfekcionistiåke forme i radikal- za razliku od veãtina danas åuvenog iluzioniste Dejvida Koperfilda nog a duhovitog poigravanja sa manama i vrlinama pojedinca i nije sama sebi cilj, veñ je prevashodno naåin psiholoãke i filozofske mnoãtva u danaãnjem potroãaåkom druãtvu. analize ponaãanja savremenog åoveka. Iz maãtovite bajke Njuson Lojd Njuson, osnivaå i umetniåki direktor DV8, samosvesan i samo- polazi natrag u stvarnost i posredno kritikuje ovaj naã svet kao i svojan reditelj i koreograf, sluæeñi se vizuelnim iluzijama, virtuel- mnoge politiåke i ratne opcije u svojoj zemlji. Njegovi veoma bla- nim projekcijama, kretanjima i igrom, reåima suoåava gledaoca sa gorodni izvoðaåi odlaze u gledaliãte i srdaåno se rukuju sa publik- skrivanom istinom da sebe a zatim i druge cenimo viãe zbog fiziå- om a scena ostaje ogoljena i prazna, pa moto predstave koji je joã kog izgleda nego zbog dobrote ili intelekta. Tako ‘’prava stvar’’ davno izrekao Ibzen postaje joã razumljiviji: Liãite proseånog åove- postaje foliranje kojim se laæima potiskuju nemila saznanja o ispra- ka njegove æivotno vaæne laæi i ukrali ste mu sreñu. znosti i nas i drugih, pretvarajuñi ih u ruæiåaste snove koji nas tako Milica Zajcev slatko uljuljkuju i zabavljaju. A te snove Njuson veãto ‘’pakuje’’ po- moñu poluprovidne reflektivne opne koja je nevidljiva za publiku, igre svetlosti i senke i oåaravajuñih virtuelnih cvetnih pejzaæa i slika. 41 Orchestra () 2005. JUST FOR SHOW - DV8 FIZIÅKO POZORIÃTE (VELIKA BRITANIJA) JUGOSLOVENSKO DRAMSKO POZORIÃTE, 28. I 29. SEPTEMBAR 2005. Istinitost laæi i obratno FOTOGRAFIJE: NENAD MILOÃEVIÑ

Orchestra () 2005. 42 a li je stvarnost tako ogoljena, siva i surova kada ka bila je precizno, åitljivo i maãtovito ukombinovana. I prestane iluzija? Da li je taåno da kada padnu zave- koliko god je preovladavao utisak vizuelne strukture video Dse i skinu se maske ostaje samo bolna usamljenost? majstorstva u kojoj se briãe granica izmeðu pravih i virtuel- Da li je svakom od nas potrebna “pozornica” na kojoj nih igraåa, realna scenska igraåka preciznost, izbor pokre- ñemo svakodnevno igrati razliåite uloge, ponekada spek- ta i koreografska kompozicija bili su osnovno sredstvo pre- takularne, ponekada male? Da li nas to udaljava od nas noãenja oseñanja, unutraãnjih borbi i rediteljske ideje. Nji- samih? Ova pitanja su pohrlila iz mene posle gledanja ãuñi se izmeðu drugaåije upotrebljenih klasiånih baletskih predstave Just for Show trupe DV8 (Dance and Video 8) iz formi, preko savremenih igraåkih tehnika sve do komerci- Londona. Kontroverzni australijski reæiser i koreograf Lojd jalnosti brodvejskog mjuzikla, koreografska kompozicija Njuson (Lloyd Newson) prodrmao je i ovog puta (mada ipak je najviãe obilovala snaænim, akrobatskim i neformal- manje radikalno a viãe liriåno od onoga ãto smo navikli) nim upotrebama tela fiziåkog teatra po kom je trupa DV8 poãtovaoce njegovog rada. Baveñi se iluzijom kao fenom- i poznata. Pomerajuñi granice formalizovanih tehnika i nji- enom druãtveno-socijalne upotrebe u svrsi laæi, DV8, (devi- hovih upotreba, Lojd Njuson koristi svoj kreativni pristup ate-devijantan, igra reåi!), postavio je na scenu vizuelno scenskom pokretu da bi prikazao sloæenija i duhovnija æiv- magiånu i åarobnu predstavu Just for Show. Najveña zaslu- otna pitanja, ali ne pripovedajuñi i ne poseæuñi za lepotom ga za fatamorganu koja se dogaðala na sceni pripala je forme tek tako. Njome zaslepljuje i podstiåe publiku na trodimenzionalnoj video projekciji koja je hologramima reakciju slikama, vizijom i prepoznavanjem ideje. Pokret je zbunjivala i oåaravala i prostor i gledaoce, majstorski dobio sjajno ukomponovan sa virtuelnim predelima koji su se åaravajuñi kako lepotu iluzije, tako i njenu konfuziju i ogo- pojavljivali i nestajali zbog åega se iluzija koja se stvarala ljenost. Nestvarni likovi koji se poigravaju na graniånoj lin- neodoljivo uvlaåila u sebe. A onda se i gledalac naãao u iji istine i laæi, tokom predstave otkrivaju svoje nesreñno, zabludi pred samim sobom priznavajuñi da je “iluzija (ili pravo lice. Preko blazirane i ãaljive voditeljke programa bolje reåeno laæ) potrebna åoveku da bi preæiveo” (Oto (Showmana), njene anoreksiåne dvojnice, narcisoidnog Rank). Meðutim, koliko smo svi mi spremni na odricanja, plesaåa, prevarene supruge koja to ne priznaje, nesreñno sakrivanja i menjanja sebe da bi bili “dostojni” uåestvo- izgubljene devojke i prikrivenih homoseksualaca, podela vanja u nekom svojevrsnom æivotnom ãou, da budemo likova vodi i do onog “pravog” iluzioniste, istinskog ma- upravo dobri za “just for show”? Da li je naãa buduñnost ðioniåara, kao svojevrsnog komentatora kompletne dvo- potroãaåko druãtvo, brojni konzumenti svakodnevnih liånosti. Prava istina koja uporno pokuãava da se sakrije medijskih laæi i zabluda o prinåevima i princezama iz bajki, kroz virtuozne igraåke forme, bogate i cvetne video-zapise prelepe savrãene lutke koje pokreñe neko drugi..? Gde je u æelji da se izbegne bol, biva postepeno otkrivena do granica kada prestaju svetla pozornice i poåinje realni uæasno sivog i realistiånog kraja koji donosi nepodnoãljiv æivot? Da li ona (uopãte) postoji? Lojd Njuson je, sviðalo se oseñaj otuðenosti. Gorkim engleskim humorom koji se to nama ili ne, preneo surovu poruku - kada padnu maske, poigrava elitizmom komunikacije i vrednovanjem spol- ostaje samo nesreñno, suãtinsko beznaðe i usamljenost iz jaãnjosti, mode, izgleda i povrãnosti, nabacuje ãarmantno i koje svi æelimo da pobegnemo, zar ne..? Zato, ako nismo direktno taj laæni, perfidan i plitak sistem vrednosti. Poi- dovoljno hrabri da nosimo sopstvena obeleæja, rane i oæi- gravanje reåima, igra pojmovima oslikanih i kroz pokret, ljke, kakvi god oni bili, bol i patnju, koliko god bili teãki, bio je joã jedan od simboliånih i nadahnjujuñih naåina sa nabacimo maske, reånike, titule, diplome i spremimo se za kojim je predstava Just for Show komunicirala sa publikom “just for show”. kao i sa temom “pretvaranja”. Telesno izraæavanje bilo je Milica Ceroviñ sinhronizacija razliåitih plesnih i baletskih tehnika. U zavisnosti od lika koji ih je prezentovao i dramskih situacija (koje su se reðale nelinearnim tokom), koreografska leksi-

43 Orchestra () 2005. 39. BITEF VOJISLAV VOKI KOSTIÑ, KO TO TAMO PEVA?, KOREOGRAF STAÃA ZUROVAC NARODNO POZORIÃTE FOTOGRAFIJE: NENAD MILOÃEVIÑ Anðela Ðakoviñ, Dejan Kolarov, Milan Rus, Denis Kasatkin, Mihajlo Stefanoviñ

Bravo, selektore!

Orchestra () 2005. 44 DOUAR, TRUPE AKRORAP (BEZANSON, FRANCUSKA) SAVA CENTAR, 29. SEPTEMBAR 2005.

Na zatvaranju 39. Bitefa trupa Akrorap izvela je svoju var- ijantu angaæovanog hip-hopa, Douar u koreografiji mladog Alæirca Kadera Atua.Teoretiåari raznovrsnih oblika savremene igre smatraju da je ova vrsta uliånog plesa nastala kao odgovor na obespravljenost imigranata prvenstveno radnika, koji su åesto u zemljama svoga novog prebivaliãta dovedeni na rub egzistencije. Kritika takvog stanja je sadræana u plesnom reåniku hip-hopa, a vidljiva je u borbenom dræanju tela i zauzimanju napada- åkog ili borbenog stava unutar odreðenog scenskog kruga, a zasnovana je na ritmiånom ponavljanju åesto bra- vuroznih i atraktivnih pokreta koje prati narastajuña dinamika zvuka ili tekstovi rep muzike. Mnoge zapadnoevropske zemlje meðu kojima Francuska zauzima vodeñe mesto, uoåile su da u hip-hoperskoj sup- kulturi imaju priliku za unapreðenje druãtvenih spona u smeru edukacije i socijalizacije imigranata u svojoj zemlji.

Cilj ulaganja u razvoj hip-hopa kao pozoriãne forme FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ postaje stoga naåin stvaranja klime koja sugeriãe stanoviã- te o ravnopravnom poloæaju doseljenika na hijerarhijskoj lestvici multikulturalnog druãtva. Veoma dobar primer za ovakvu politiku je Francuska koja podræava rad trupe Akrorap i njenu predstavu Douar, u kojoj se mladi hip-hop igraåi iz Alæira i Francuske sreñu prenoseñi u svoj ples snove i maãtanja dve obale Meditera- na. Blagost alæirsko-francuske varijante hip-hopa proistiåe prvenstveno iz muziåkog uticaja Severne Afrike ãto, u po- plavi agresivnosti, razume se, predstavlja originalnost. Igraåi Atua uz zvuke sa radija, ulice, andaluzijskih i afriåk- ih setnih melodija i bogate ritmiåke lestvice u stalno razliåito osvetljavanom scenskom prostoru, koji je åini se, priliåno taman, åas vrtoglavo brzim okretima, åas åudes- nim skokovima i zmijolikim pokretima tela putuju iz svog Alæira u Francusku. Sa sobom nose snove o slobodi, ne zaboravljajuñi svoju matiånu otadæbinu niti hiljade nestal- ih Alæiraca koji su za nju poginuli. No, svesni su da treba poñi u susret novoj kulturi i prihvatiti u ovom sluåaju hip- hop igru kao sponu sa mladima u Francuskoj. Iznoãenje sopstvenih fotografija na kraju ovog veoma kultivisano postavljenog i sa mnogo fiziåke i psihiåke angaæovanosti izvedenog hip-hop spektakla, neñe se zavrãiti spaljivanjem kao u Barbinom Andersenovom snu, veñ ñe znaåiti i ‘’krik æelje za postojanjem’’ u novoj domovini, koje ñe biti dostojanstveno i zasnovano koliko na boljoj sutraãnjici toliko i na poãtovanju sopstvenih korena. Milica Zajcev

45 Orchestra () 2005. intervju SUSANNE LINKE, KOREOGRAF I IGRAÅICA SAVREMENE IGRE

Na sceni ste goli åak i kada ste odeveni

Imao sam priliku da upoznam Suzan Linke pred poåetak predstave Anne Terese de Keersmaeker Once na ovogodiãenjem BITEF-u. Ona je inaåe dræala master class u okviru prateñeg programa festivala. Pristala je da izme- ðu åasova i odlaska na predstave odvoji vreme za razgovor o njenom radu u Esenu, o komadu Im Bade Wannen, savremenom plesu danas, o plesnom jeziku... Odrasla je u Berlinu gde je imala priliku da uåi od Mery Wigman. Nakon studija odlazi u Esen. Tamo je joã 1928. godine Kurt Jooss formirao Fol- wang-Tanztheatre-Experimentalstudio koji je ubrzo postao zaåetnik nemaå- kog plesnog ekspresionizma. U tom okruæenju Suzan nastavlja svoje ãkolo- vanje. Od 1970. do 1973. godine igrala je u Folkwang Dance Studio koji je tada vodila Pina Bausch, a od 1975. godine je bila njegov upravnik uz krat- kotrajnu pomoñ Reinhild Hoffman. Saraðivala je sa mnogim poznatim koreografima i trupama ãirom sveta (Limon Company, the GRCOP, Nederla- nds Dance Theater...). Bila je osnivaå joã nekoliko trupa i kompanija, kao ãto je Company Susanne Linke i Bremer Theater. Poslednjih godina se viãe posvetila solo karijeri. Tokom razgovora delovala je kao osoba koja zna odgovore na sva pitanja i kao da je sve veñ davno rekla. Ipak, nije od onih ljudi koje treba u govoru puno podsticati. Stoga je razgovor tekao glatko. Kaæe da je njen osnovni mo- to pri selekciji materijala koji ñe koristiti u predstavi: odbaci sve ãto nije neophodno, pa su i u ovom tekstu izostavljena moja pitanja i komentari izuzev onih za koje se nadam da su obogatili ovaj razgovor. O poåetku rada Pina Bausch, Reinhild Hoffman i ja smo bile tri æene koje su åinile novu generaciju Folkwang Dance Studia. To je bila generacija koja je stasavala ãez- desetih godina proãlog veka, u vreme kada se Nemaåka susretala sa raznim teãkoñama. Pitali smo roditelje: „Ãta ste radili u vreme nacizma, zaãto ste uåestvovali u tom ludilu...?“. Mnoge porodice nisu æelele o tome da razgo- varaju. Ostala je tiãina. Imala sam sreñe da se u mojoj porodici o tome otvoreno govorilo. Sedamdesetih se tom oslobaðanju pridruæio uticaj hipi pokreta iz Amerike. To je donelo novu energiju i promenilo atmosferu u Nemaå- koj i pokrenulo ideju ravnopravnosti. Ljudi nisu prihvatali odnose zasnovane iskljuåivo na hijerarhiji. Tako su se i u Folkwangu desile razne promene. Tome je naroåito doprinela Pina Bausch koja je provela dve godine u Ame- rici i to u vreme kada je Njujork bio grad u kome se puno novih i vaænih stvari deãavalo na polju plesa. Tamo su bila najveña imena. Tada se vratila u Nemaåku i donela nov naåin rada. U ãkoli je bila grupa mladih joã neofor- mljenih profesionalaca. Pina je bila umetniåki voða i ja sam imala sreñu da budem u toj grupi. Imali smo svoju inicijativu, nismo åekali da nam koreograf sve kaæe, sami smo istraæivali. Im Bade Wannen Ljudi se uvek señaju predstave Im Bade Wannen kao da je to moje jedino delo. To åak i nije moj omiljeni solo. Mislim da ljudi uvek vole da vide objekat na sceni, to je uvek vizuelno zanimljivo. Taj solo sam kreirala 1980. godine i igrala ga deset godina veoma intenzivno. Sada, nakon desetak godina pauze ponovo ga izvodim poãto je jedan festival u Beåu traæio njegovo obnav- ljanje. A mnoge stvari su se u meðuvremenu promenile. Moj kostim je “postao star”, ja sam takoðe ostarila. Ali taj solo ipak ”funkcioniãe”. Bilo je naravno potrebno puno veæbanja. Koristila sam i video-zapis da se prisetim nekih delova koje sam mislila da sam zaboravila ali se brzo ispostavilo da ih moje telo nije zaboravilo. Bilo mi je najteæe da ponovo uspostavim snagu s kojom sam izvodila tu koreografiju. Taj solo je veoma iscrpljujuñi za mene, ali je i jedini koji joã uvek mogu da igram. FOTOGRAFIJE: BRANKO JOVANOVIÑ

Orchestra () 2005. 46 O transformaciji objekta Za mene je Im Bade Wannen bila priåa o samoñi i melanholiji. To je priåa o æeni koja je sama, zadubljena u svoje misli. Ona åisti, ali radi to automatski. Tu se deãava promena, jer objekat - kada (Bade Wannen) postaje partner na sceni. Nije bilo lako raditi jer sam morala stalno da vodim raåuna o fiziåkom balansu. U pitanju je objekat napravljen od metala i nije ga uvek lako pokretati, a ja sam æelela da stvorim transformaciju na sceni, da objekat pretvorim u neãto drugo od onoga ãto je on na prvi pogled predstavljao. Pokuãavala sam prvo da “radim” s wc-ãoljom, ali sam odustala jer je ona uvek ostajala ista. Znate, kada vidite wc-ãolju uvek imate iste asocijacije, teãko ju je prikazati kao neãto drugo tako da ona postane simbol. Ali sa kadom mi je uspelo. Kada moæe biti ljubavnik, kavez, grob... mnogo toga. Takoðe sam æelela da kreiram ples polazeñi od nekih pokreta koje åinimo svakodnevno. U ovom sluåaju, to su bili pokreti åiãñenja. Stvari i radnje koje åinimo svakog dana su se na sceni transformisali u ples i dobili novo znaåenje. To je bilo zanimljivo osamdesetih godina, danas su se stvari promenile. O svetu i savremenom plesu danas Nakon Drugog svetskog rata, ljudi u Nemaåkoj su hteli da zaborave to straãno iskustvo. Ekonomija je bila u loãem stanju. U vreme mog detinjstva nije bilo hrane, sve je bilo sivo. Ljudi su æeleli da bude viãe lakih tema, ruæiåaste realnosti. Kultura je bila preplavljena kiåem, bili smo bukvalno zasuti ameriåkim filmovima u kojima su likovi elegantni, okruæeni bogatstvom. Trebalo je desetak godina da se neãto zaista pokrene nabolje. Mislim da je tako i ovde kod vas. Ali taj proces isceljenja je doneo mnogo novog i na polju plesa. Danas je plesna scena u Nemaåkoj, Francuskoj, moæda i u Italiji, postala viãe konceptualistiåki orijentisana. To je potpuno drugaåiji pristup od onog koji sam ja zagovarala svojom igrom. Ponaãanje na sceni je veoma obiåno, skoro banalno, kao da ste privatno na sceni. Ja sam deo stare generacije koja se na sceni nikada nije ponaãala kao da smo vas zatekli u vaãoj sobi. U svom radu sam koristila predmete iz svakodnevnog æivota, ali sam se trudila da ih trans- formiãem u neãto drugo, kao u nekoj magiji. Mislim da konceptualni umetnici to ne rade. Mlaðe generacije u Evropi nisu zainteresovane za magiju. Oni mnogo gledaju televiziju ali se ne señaju rata i loãih vremena. U Nemaåkoj na primer, mladi igraåi ne æele da åine veliki napor, da rasteæu telo, æele lake pokrete, bez mnogo muke. Danas su mladi razmaæeni. U umetnosti postoji koncept brutalnosti ali ne i pravog razumevanja sveta i naãeg poloæaja u njemu. To je uticaj Amerike i æelje da se brzo doðe do rezultata. Sada u Americi u pogledu plesa nema niåeg zanimljivog. Jedan od retkih izuzetaka je Limonova trupa. Meðutim, i oni imaju finansijskih problema. Mislim da bi ova trupa bila veoma vaæna za BITEF. Oni sada predstavljaju pomalo i istoriju, ali su i dalje veoma moderni. Pozovite ih. O nastupu Anne Terese de Keersmaeker Savremena plesna scena sve viãe istiåe privatnost, ideju da se na sceni pojavite kao osoba a ne toliko kao igraå. Mislim da ovde sinoñ publika to nije mogla da prihvati kao koncept. Neki ljudi oko mene nisu aplaudirali. Ja ne volim konce- ptualistiåki pristup, ali mislim da je nastup Anne Terese bio odliåan. Ona ima jak koncept, veoma jasan. Sve izgleda lako i jednostavno, ali nije. Njen ples je veoma sofisticiran. Ona vaæi za osobu koja nije topla i to je bilo prisutno na sceni. Istovremeno, u nekim trenucima je bilo mnogo emocija, veoma teãkih, a da je pri tom imala distancu u odnosu na njih. To je pravi profesionalizam. Ka- da igrate s mnogo emocija morate imati distancu u odnosu na njih, ne moæete im pustiti da vas preplave. O ”distanci” i plesnom jeziku U Vankuveru sam radila sa ljudima koji su veoma profesionalni i odliåni igraåi. Tu je bio i jedan igraå poreklom iz Kine. Radio je improvizaciju. Bila sam oåarana time kako je uspeãno kreirao jednu åudnu, emocionalno obojenu atmosferu na sceni. Pitala sam ga u åemu je njegova tajna. Rekao mi je da su ga njegovi uåitelji nauåili da se ”podeli” u tri osobe. Prva osoba si ti-kao- posmatraå, druga si ti-kao-karakter koga igraã u predstavi, a treña ti-kao-osoba koja neãto doæivljava i radi na sceni. Mislim da ñe igraåi iz Kine uskoro postati najprisutniji na polju plesu, jer imaju jako dobru ãkolu.

47 Orchestra () 2005. U psihologiji je govorni jezik jedan od osnovnih sredstava uspostavljanja odnosa prema spoljaãnjem svetu. Ne morate da pokaæete neki predmet da bi bilo jasno o åemu govorite. Zamenila ga je reå i omoguñila vam da govorite i o stvarima koje su hiljadama kilometara ili godina daleko. Kako tumaåite funkciju plesnog jezika? (Neko vreme je zamiãljena). Mislim da to vaæi i za ples. Ukoliko si kao igraå i koreograf svestan plesnog jezika koji koristiã, tada to ãto radiã postaje ureðen sistem, åak i kada na sceni tvoj ples izgleda haotiåno. Tvoj jezik ti omoguñava da budeã svestan onoga ãto se deãava unutar tebe, a time bivaã u stanju da to saopãtiã i ljudima oko sebe. Zato mi je bilo teãko da vodim radionice na ovogodiãnjem BITEF-u. Kada je nivo plesne osveãñenosti nizak, potpuno sam podeljena izmeðu potrebe da neãto zajedno kreiram sa igraåima i potrebe tih ljudi da tehniåki ispravno izvedu to ãto postavim kao zadatak. Morala sam mnogo vremena da potroãim na objaãnjenja kako neãto tehniåki izvesti. Mislim da je igraåima u Srbiji potrebno dodatno plesno obrazovanje, jer je ovde u velikoj meri prisutno obrazovanje klasiåne ruske ãkole koje se nije pokazalo kao dobro za razvoj plesa. Srbija je joã komunistiåka zemlja, bez obzira na to ãto se tako ne izjaãnjava. Vaã prvi demokratski premijer umro je nasilnom smrñu, zar ne? Ovde ima puno „maåizma”, ideje o velikim vojskovoðama i mislim da ñe to stalno usporavati vaã razvoj. To se vidi i u plesu. FOTOGRAFIJE: RIDHA ZOUARI

Flut (1981)

Im Bade Wannen (1980)

O kljuånim svojstvima (savremenog) plesa cept igre”. Oni ne rade naporno, ne teæe istraæivanju pokreta i najviãe bi voleli da se ne oznoje previãe na probama. Mlade generacije mno- Dobar ples je uvek priåa o dolaæenju do neke vrste granice. To je uvek go viãe postavljaju ples intelektualno. Ja to ne volim. Ima tu i izvrsnih stanje ãoka, poåevãi od fiziåkog napora kome se izlaæete. Takoðe, biti umetnika, ali su to izuzeci. U savremenom plesu se åesto deãava da sam na sceni je iskustvo doæivljavanja emotivnih granica. Pitate se mladi koreografi urade neko dobro delo, onda dobiju veliki novac, idu uvek da li ñete izdræati taj doæivljaj - da ste na sceni goli åak i kada ste na turneje, formiraju trupu, a kada treba da postave predstavu s mno- odeveni. Dobar savremeni ples ispituje ekstreme ljudskog æivota. To go igraåa - propadnu. Ne znaju dovoljno o koriãñenju prostora, dina- nije neãto ãto dolazi iz glave veñ dublje, iz stomaka. To boli, ali istovre- mici, ritmu, to obiåno izgleda banalno, igraju fudbal na sceni. Pravi meno nije u domenu sentimentalnosti. Sentimetalnost je kliãe. fudbal mi je uvek zanimljiviji. Reå je o ljudima koji nisu edukovani. Probe za komad Im Bade Wannen su bile veoma iscrpljujuñe. Imala Mislim da je za savremenog igraåa vaæno da ima klasiåno obrazova- sam bolove u leðima. Predstavu Wandlung je takoðe bilo veoma teãko nje. Ono je zdravo ako imate dobrog uåitelja. Igraåi u Rusiji su se åe- izvoditi. U pripremi te predstave sam moæda u najveñoj meri ispiti- sto æalili na povrede koje su vremenom zadobijali upravo zato ãto nji- vala sopstvene granice jer sam gotovo sve vreme igrala na podu, tako hovi uåitelji nisu vodili raåuna o njihovom telu. Dobar uåitelj vam nu- da gledaoci imaju utisak kao da lebdim deset centimetara iznad poda. di tehniku koja je u skladu s vaãim telom. On ispituje vaãe granice ali Ta koreografija se joã izvodi u Njujorku i ljudi je vole. Moæeã biti sigu- vas ne tera da ih preðete ako niste spremni. Danas se Pariska opera ran da je sve ãto izgleda dobro na sceni ostvareno tako ãto si radio do sve viãe nameñe kao vaæna taåka i u savremenom plesu, upravo stoga granica izdræljivosti. Åak i kada izgleda leprãavo kao kada igra Fred ãto njeni igraåi imaju odliånu tehniku. Jedino tako ples moæe dalje da Aster, znam da je to uraðeno uz mukotrpan rad. se razvija. Sliåno mi je rekao i Katsura Kan, Buto koreograf i igraå. Da li ima neke suãtinske razlike izmeðu savremenog plesa na Zapadu i Buto Na kraju igre? Suzane Linke sam video i te veåeri na predstavi Just for Show trupe Razlika je samo u tome ãto je Buto pitanje granice postavio za svoj sa- DV8 fiziåki teatar. Veoma joj se dopala. Dala mi je razglednice s dræaj. Oni uvek provociraju vaãu izdræljivost kao posmatraåa - da li fotografijama iz njenih predstava koje sam zamolio da mi pokloni. moæete da podnesete da neke radnje traju tako dugo ili da je tiãina du- Jedna od njih bila je s posvetom. go prisutna... Ali sve ãto je dobro u plesu je ”na granici”. Danas mladi Marko Pejoviñ, psiholog koreografi ne æele da se upuste u ispitivanje granica. Oni imaju velike Beograd,28. septembar 2005. koncepte, ogromne elaborate o tome ãta ñe se u predstavi desiti na sceni. Ja mnogo piãem dok pripremam predstavu, ali ne zovem to ”kon-

Orchestra () 2005. 48 37. BEMUS ADJAYA ( SAN ) - COMPAGNIE GEORGES MOMBOYE SAVA CENTAR, 8. OKTOBAR 2005 Raskoãni ritmovi Afrike

Veñ viãe od dvadeset pet godina beogradska publika nije imala jima se moglo samo diviti. Moboje je u svojoj postavci nastojao priliku da vidi i åuje igru i muziku zasnovanu na afriåkim tradi- da svaku igru u potpunosti uskladi s pojedinaånim liånostima cijama. Poslednji afriåki ansambl koji je davne 1978. godine koje su ih izvodile. Radoãñu, ponekad i deåje dirljivom, ali uvek gostovao u Beogradu bio je åuveni Balet Dæoliba iz Gvineje. s mnogo iskrenih emocija, njegovi izvoðaåi su svoje oduãevljen- Posle gotovo potpunog prekida naãe ekonomske, politiåke i je lako prenosili na publiku, koju je Adjaya ubrzo ‘’zapalila’’. kulturne saradnje s nesvrstanim zemljama ili zemljama treñeg Raskoãne ritmove celom spektaklu davali su jednako uspeãno sveta poslednje decenije proãlog veka, jedine informacije o kao i igraåi, neumorni virtuozi na afriåkim instrumentima: dje- razvoju igre i muzike na afriåkom kontinentu mogli smo dobiti mbu, dumdurumu i dgoni udaraljkama, fruli Peuh, koje je svo- posredstvom muzejskih postavki ili savremenih elektronskih jim grlenim glasom strastveno vodila pevaåica i igraåica Aisita medija. A to nikako nije ‘’ono pravo’’. Stoga odluka selektora i Kujate. organizatora ovogodiãnjeg BITEF-a i BEMUS-a da u saradnji s Svi oni nisu ‘’æestokim’’ muziciranjem jednostavno pratili igru, Francuskim kulturnim centrom u Beogradu dovedu igraåke i veñ su æarkim ritmovima bubnjeva i tam-tama doåaravali vrelo, muziåke ansamble iz tog dela sveta, zasluæuje priznanje i zah- æustro i zahuktalo podneblje crne Afrike. Njihove zvuåne slike valnost. jasno su se pretvarale u vizuelne prizore i tajnovito mistiåne i Posle trupe Akrorap, koja je na zatvaranju 39. Bitefa izvela u vedro optimistiåne. postavci Kadera Atua Douar - plesni susret Alæira i Francuske To veliko slavlje igraåkih bravura i muziåke radosti nije bilo pu- kroz stilizaciju hip-hop savremenog plesnog izraza, u okviru 37. ka aktraktivnost u vrañanju sopstvenim korenima. Naprotiv, Bemusa nastupila je u Centru Sava Savremena afriåka trupa spektakl Moboje i njegovih igraåa i muziåara je na prijatan i Æoræa Momboje s predstavom Adjaya za osam igraåica i igraåa, neposredan naåin ispoljavao bljeãtavo sunce i otvoreno srce vokalnu solistkinju i petoålani instrumentalni sastav. savremene Afrike. Åini se nedovoljno samo reñi da su ovi izvanredno uveæbani i Poseban izraz obostrane zahvalnosti bila je zajedniåka pesma disciplinovani umetnici iz Gvineje, Obale Slonovaåe, Kameruna izvoðaåa i publike na kraju predstave, koju je ãarmantno i spre- i Senegala koji æive i rade u Parizu, doneli vatromet igre i zvuka tno vodila pevaåica Kujate a naãi gledaoci su uspeãno i veselo i boje, kakav moæda, barem ãto se Afrike tiåe, kod nas joã nije ‘’uhvatili ritam’’. Niko sa ove veåeri nije otiãao zamiãljen ili viðen. Koreograf i vrstan igraå Æoræ Moboja uspeo je da kroz tuæan, dobro raspoloæenje se videlo na licima bez obzira na to razliåite oblike plesnih formacija - sola, duete, tercete, kvartete, kojim generacijama ona pripadala. To je tako lekovito. skupni ples, naðe snaænu, pozitivnom energijom nabijenu sponu afriåkog nasleða sa savremenom umetniåkom igrom. Milica Zajcev Ansambl njegovih sjajanih solista igrao je u zadivljujuñe brzom ritmu uz gotovo nestvarnu plastiånost tela, odvaæne visoke skokove, nesvakidaãnje brz rad nogu i mnogostruke okrete ko-

49 Orchestra () 2005. DVE UMETNIÅKE RADIONICE IGRAÅA AFRIÅKE TRUPE ZA SAVREMENU IGRU ÆORÆA MOMBOJE

Radost æivota afriåkih ritmova

Na ovogodiãnjem BEMUS-u je, pored odliånog muziåkog Tako je i bilo. Igrali smo, “udarali” ritam, svako je odigrao programa, ostvareno i izvanredno veåe savremene igre. U svoj mali “solo”, svi su bili toplo nagraðeni aplauzom, a saradnji s Francuskim kulturnim centrom, Sava Centrom, potom smo zatraæili od Mombojinih igraåa da nam se pot- Druãtvom za pomoñ osobama sa Daunovim sindromom piãu na ceduljicama i nacrtaju poneko srculence, da ima- Srbije i Muzejom afriåke umetnosti, Jugokoncert je reali- mo uspomenu od “Pjera i Tome”. Ta dva izvanredna umet- zovao gostovanje predstave Adjaya (San), koju je izvela nika (u ãta smo se veñ sutradan uverili gledajuñi predstavu trupa odliånog koreografa i igraåa Æoræa Momboje (Geo- Adjaya), ovog popodneva bili su drugari naãe dece s kojima rges Momboye). su komunicirali bez ikakvih problema i pored jeziåke bari- Dan pre predstave, 7. oktobra 2005. godine, dva mlada jere. umetnika, ålanovi trupe Louis Pierre Yonsian (igraå) i Eh, da nam je ovakvih dogaðaja åeãñe, jadikovala je Jasmina Thomas Guei (bubnjar) na instrumentu koji se zove Djem- Vuksanoviñ, defektolog, logoped i magistar neuropsihologi- be odræali su dve krañe radionce (susrete) sa dve naizgled je iz Druãtva za Daunov sindrom Srbije koja je doãla sa razliåite grupe dece. U prvoj su bila deca sa posebnim decom. Sa joã dve koleginice sa Muziåke akademije ona potrebama (Daunov sindrom) koja su provela popodne uæi- ima specifiåno iskustvo u radu na pilot studiji razvoja muz- vajuñi u igri, radosnim ritmovima Djembea i druæenju s iåkih sposobnosti dece sa posebnim potrebama. Luisom Pjerom i Tomasom. Druga grupa ãkolske dece ta- Ovakav naåin rada mnogo pomaæe deci koja i pored bolesti koðe se izvrsno zabavila i poneãto nauåila. mogu da percipiraju muziku i pokret na zavidnom nivou, Ova neobiåna plemenita akcija podstakla nas je na razgov- samo je potrebno priñi im na drugaåiji naåin od onoga koji or sa ovim mladim tamnoputim igraåima i muziåarima koji je predviðen dosadaãnjim programom. Baã ova radionica je veoma dobro znaju zaãto rade ovakve radionice. to i pokazala. Luis Pierre Yonsian: Za mene hendikep bilo koje vrste nema Jasmininom komentaru pridruæila se i Marija Masnikosa nikakav znaåaj. Igra je isto ãto i æivot. U njemu traæimo radost muzikolog, koja je takoðe uåestvovala u pripremi pilot stu- a pokretom najbræe stiæemo do nje. Ova deca kao i svi mi, dije. Godinu dana je radila na ovom projektu koji se odræao imaju potrebu za kontaktom i ritmom. Samim tim ãto su doãli samo dve i po godine. Naæalost, ugasio se zbog nedostatka na zakazani susret sa nama, pokazali su zainteresovanost, i to finansijskih sredstava. Marija objaãnjava da su u studiji je vaæno. U naãem Centru u Parizu veñ pet godina ovakvim praktiåno koristili neke osnove klasiånog solfeða iz redov- radionicama stiåemo specifiåno iskustvo. One su uvek uspeãne nih muziåkih ãkola i uspeli da vizualizacijom tonova dobi- i nema nikakvog razloga da se to i danas ne dogodi. (Luisova ju njihovu identifikaciju. Deca sa posebnim potrebama samouverenost nas razoruæava åak iako smo pomalo zazirali postigla su rezultate koji se nisu mnogo razlikovali od re- od ishoda prvog susreta). Liåno sam uvek ‘na dobitku’ jer zultata zdrave dece. Zakljuåujemo da pravim naåinom i istraæujem æivot, pokret i kontakt s ljudskim biñima a rad sa prilazom deca ometena u razvoju mogu da uðu u svet ‘ovakvom’ decom je jedan od lepãih naåina. Rodom sam sa muzike, prihvate artikulisanu klasiånu muziku i åak zasvi- Obale Slonovaåe gde æivimo i umiremo uz igru i ritam. raju neki instrument kao da su poãla u muziåku ãkolu. Verujem da bi tako trebalo da bude i sa drugim ljudima. Zato Nadamo se da ñe ostvareni rezultati zainteresovati Mini- i postoji naã Centar Æoræ Momboye u Parizu gde promoviãemo starstvo prosvete (i ne samo njih) jer ovako napredan na- afriåku kulturu. Åesto mi se åini da se ceo svet moæe ujediniti åin rada zasluæuje bolju i dalekoseæniju buduñnost. kroz igru. Dok su odrasli razgovarali, jato dece bilo je okupljeno oko Ovaj lepi mladi åovek atletske graðe koji nosi dugaåke Tome i njegovog Djembea. Svako je ponaosob “lupao u bu- dredove (kikice), skladnim pokretima i neodoljivo blis- banj” sopstvenu kompoziciju, svima su sijale oåi od radosti, tavim osmehom smesta je privukao decu koja su se brzo Pjeru i Tomasu takoðe. Oni su bar to popodne ostvarili okupila oko njega i zduãno poåela da izvode pokrete koje zajedniãtvo i bliskost sa decom, doneli im dah velike Afrike im je pokazivao. Bilo je obostrano spontano, kao da se i deo njenog joã veñeg srca. odavno poznaju. Naravno, i mi smo se ukljuåili stvarajuñi Druga radionica sa ãkolskom decom je takoðe bila uzbudlji- malu veselu zajednicu. U foajeu Sava Centra poåeo je zan- va i prisna. I njih su Pjer i Tomas podjednako oåarali i razi- imljiv igrokaz koji se polako zahuktavao. Iz fotelja su nas grali. gledali roditelji, uæivajuñi u naãoj veseloj zabavi, dok se Radionice se ni nisu razlikovale - ista ãema, iste kombina- bubnjar Tomas Guei spremao da nam se pridruæi sa svo- cije, pokreti, skokovi i formacije identiånih rirmova, i ono jim neobiånim instrumentom bubnjem po imenu Djembe. najvaænije - obe grupe dece usvojile su koncept na potpuno Rekao je: Muziåar solista sam u trupi. Uåestvovao sam u mno- identiåan naåin. Razlika nije bilo! Pjer i Tomas poslali su gim ovakvim radionicama. Deca ñe se upoznati s mojim bub- veoma vaænu poruku bez ijedne reåi. Åesto nam je potreb- njem, svako dete ñe ga dodirnuti i moñi da ‘odlupa’ neãto. Dru- na samo ljubav, a Pjer i Tomas rekoãe da bi se rado vratili æiñemo se i biñe to zajedniåki dobitak. Oni ñe otkriti neãto novo, u naã grad i na duæe vreme, kako bi naãu decu nauåili ne- verujem da ñe im se to dopasti, a moje iskustvo ñe biti bogatije åemu veoma vaænom. za joã jedan susret sa decom kojima je sudbina uskratila uobi- Minja Katiñ-Ãerban åajan naåin æivota, ali oni, i pored toga imaju sva prava na radost i uæivanje. Dovoljno je samo pruæiti ruku i ono ñe je smesta prihvatiti. Zajedno ñe nam biti lepãe.

Orchestra () 2005. 50 ORDO VIRTUTUM U IZVOÐENJU DUA COMMEDIA NOVA NARODNI MUZEJ, 5. OKTOBAR 2005.

Reå je telo, muzika je duãa

Ako u muzikologiji postoji izraz ‘’åista muzika’’ tada on najbolje izraæava ono ãto se åulo na osmiãljeno priprem- ljenom i izvedenom nastupu dua Commedia nova, koga åine Gabrijela-Gabi Bultman (Berlin) i Denijel Rucijer (Venecija). Oni su pored ostalih kompozicija srednjove- kovne monahinje i igumanije Hildegard iz Bingena (1098- 1179), izveli i njen muziåko-plesni komad Ordo Virtutum, koji predstavlja vredan primer sakralno alegorijskih crk- venih predstava sa svim komponentama muziåkog teatra (muzika, glas, ples), koji na prikladan naåin i neobrazo- vanoj tadaãnjoj publici - vernicima predstavlja biblijske teme. Pri tom je zanimljiv odnos muzike i plesa u ovoj misteriji izvedenoj sredinom XII veka u æenskom manastiru igumanije Hildegard u Bingenu. Muzika, vokalna i instrumen- talna (flauta, fidula, psalterion, tintinbulum), kojom suvereno vlada svestrana umetnica Gabi Bultman, bila je jasno suprotstavljena priguãenom æamoru ili ‘’ðavolskoj buci’’, kojom glumac i igraå Daniel Rucijer iskuãava ‘’izgubljenu duãu’’ igrom visokih skokova, velikog zamaha i izrazite pantomime. Time su karakteri u ovom sred- njovekovnom komadu jasno izraæeni: muzika je rajski raspevana duãa hriãñanstva, a nerazumljiva reå i buka uz agresivan ples ‘’greãno ðavolsko telo’’. Veåita tema borbe izmeðu dobra i zla i ovde se, razume se, zavrãava pobe- dom hriãñanske vrline koja trijumfuje nad nemoralnoãñu neåastivog. U vremenu nastanka ovog dela hriãñanski dualizam prenoãenja vrednosti æivota iz ovozemaljskog u zagrobni je osmiãljeno dat kao osnovna filozofsko-moral- istiåka poruka Ordo Virtutum. Nastup dua Commedia nova na ovogodiãnjem Bemusu pribliæio je na najbolji naåin savremenom sluãaocu i gledaocu duh i dah srednjovekovlja u kojem se u hriãñan- skim hramovima igralo uz pesmu i instrumentalnu muziku uprkos mnogim zabranama. U Parizu je na primer, ples u crkvama bio zabranjen 1189. godine, deset godina posle smrti Hildegard iz Bingena. Sofisticirano podseñanje na ovu åinjenicu kroz vrhunsku muziåku, igraåku i glumaåku interpretaciju Bultmanove i Rusijera je primer kako se moæe negovati umetniåka ostavãtina za buduñnost. Milica Zajcev

51 Orchestra () 2005. UDRUÆENJE BALETSKIH UMETNIKA SRBIJE NAGRADA “DIMITRIJE PARLIÑ” NARODNO POZORIÃTE, 23.OKTOBAR 2005.

Udruæenje baletskih umetnika Srbije je 1997.godine ustanovilo nagradu “Dimitrije Parliñ”, jednu od najprestiænijih nagrada u oblasti baletske umetnosti.Nagrada se dodeljuje svake godine za premijerno izvedene,originalne koreografije celoveåernjih, ili jednoåinih baleta, za celokupni koreografski opus ili za izuzetnu umetniåko tehniåku interpretaciju pojedinca, grupe ili ansambla. Petoålani æiri koji imenuje UBUS prati premijerna izvoðenja baletskih ostvarenja tokom jedne pozoriãne sezone na prostoru Republike Srbije.Nagrada se sastoji od plakete s likom Dimitrija Parliña izlivene u bronzi (rad akademskog vajara Rista Mihiña), diplome UBUS-a, kao i novåanog dela koji ove godine iznosi 90.000 dinara.Nagradu finansira Sekretarijat za kulturu grada Beograda i Ministarstvo kulture Republike Srbije.Dosadaãnji laureati bili su Sonja Vukiñeviñ, Vera Kostiñ, Krunislav Simiñ, Isidora Staniãiñ, Vladimir Logunov i Lidija Pilipenko. Æiri u sastavu: Sneæana Todoroviñ (nekadaãnji solista Baleta Narodnog pozoriãta u Beogradu), Sneæana Veskoviñ Zablañanski (solista Baleta Pozoriãta na Terazijama u Beogradu), Tanja Popoviñ (solista Baleta Narodnog pozoriãta u Beogradu), Ljiljana Æivanoviñ (profesor baleta) i Irena Kreãiñ (baletski kritiåar, predsednik æirija) doneo je odluku da se ovogodiãnja Nagrada “Dimitrije Parliñ” za izuzetnu umetniåko tehniåku interpretaciju dodeli solistima Baleta Narodnog pozoriãta u Beogradu za predstavu Ko to tamo peva? Vojislava Vokija Kostiña, u koreografiji Staãe Zurovca. Nagraðeni umetnici su: Dalija Imaniñ, Denis Kasatkin, Milan Rus, Dejan Kolarov, Aleksandar Iliñ, Goran Staniñ, Nikica Krluå, Duãko Mihailoviñ, Mihajlo Stefanoviñ. Nagradu u ime UBUS-a po tradiciji uruåuje ålan porodice Dimitrija Parliña. FOTOGRAFIJE: NENAD MILOÃEVIÑ Duãko Mihailoviñ, Dejan Kolarov, Denis Kasatkin, Goran Staniñ, Aleksandar Iliñ

Orchestra () 2005. 52 Mihajlo Steafanoviñ, Milan Rus, Goran Staniñ

SAOPÃTENJE ÆIRIJA Sledeñi kljuåne ideje koreografa Dimitrija Parliña da nema konaånog veñ uvek Drugog oblika i izraza stvaranja, premijerna produkcija (osam koreografskih dela) u sezoni 2004/2005, predstavila se u vrlo razuðenim traganjima.Pored potvrðivanja nekih veñ viðenih aspekata koncepta savremenog koreografskog izraza, kao ãto su stil-kolaæ, fragmen- tarnost, koriãñenje drugih medija kao pomagala prisutnih u plesnom baletskom teatru, ta posmoderna u kvalitetu nije ponudila inovativnog, specifiånog i poetiåno neponovljivog autora koreografa. U veñini od osam viðenih koreografskih dela, bitna åinjenica je kreativni reprezentativni izvoðaå-igraå koji u izraæajnim sredstvima vlastitog sveta nije viãe posrednik izmeðu teme i koreografije, veñ autor koji isprobava i promoviãe nov izraz sasvim neoåekivanog rezultata.U mozaiku jezika igre, na osnovu ovih procenjenih stvaralaåkih posebnosti igraåa, koji su svoje interpretacije uloga doveli na nivo autorskog koreografskog dela,æiri je jednoglasno doneo odluku o ovogodiã- njim laureatima Nagrade “Dimitrije Parliñ” i to za izuzetnu umetniåko tehniåku interpretaciju solistiåkih uloga u predstavi “Ko to tamo peva?” Narodnog pozoriãta u Beogradu.

OBRAZLOÆENJE Na svoj mladalaåki naåin, solisti Baleta Narodnog pozoriãta u Beogradu imali su umetniåke snage da se obrate inovativnim ekstremnim traganjima, ciniåkog razaranja najkonzervativni- jih baletskih formi.Taj njihov poduhvat nije bio skromno zapakovan u zadatu formu koreografije, veñ je na zanimljiv i savrãeno profesionalan naåin, u vidu malih autorsko-koreografskih izvoðenja uloga, doveo predstavu na nivo spektakla.Ni malo kolebljivi, niti prepoznatljivi, veñ odluåno i smelo, ovi umetnici su punim dahom, u svim vidovima otkrivali slobode igraåa 21.veka. Ta promena koja se desila na naãoj domañoj baletskoj sceni sasvim stidljivo nije sliåajna, veñ je verovatno iznedrena u zamahu korenitih promena u Evropi, gde danas igraå, specifiånog liånog plesnog jezika, idejom, konceptu i predstavi daje kljuåni peåat u celini.To su pogodili i naãi nagraðeni igraåi, solisti Baleta Narodnog pozoriãta u Beogradu, stvarajuñi svoj nostalgiåni i idealistiåni pokret “Mladi Parliñ”.

Irena Kreãiñ predsednik æirija

Dalija Imaniñ

53 Orchestra () 2005. PIPI DUGA ÅARAPA - KOREOGRAF IKA OTRIN, SLOVENIJA SNP, 21. I 22. APRIL 2005 za velike i male

Balet SNP-a ima ustaljenu repertoarsku praksu da u svakoj sezoni, kada je to moguñe, izvede i neki balet namenjen mladima i deci. Time edukuje buduñu publiku za razumevanje umetniåke igre. Dobra repertoarska namera ne moæe se uvek i ostvariti jer nije moguñe u naãim uslovima realizovati neki balet za mlade. Na kraju ove sezone, uz uspeãnu saradnju sa starim poz- nanikom Ikom Otrinom, izveden je balet Pipi Duga Åarapa, treñi put u koreografiji istog koreografa (prvo izvoðenje bilo je 1978. godine i ostalo na repertoaru pune åetiri sezone, obnova 1984.godine) da bi se, evo, nakon dvadeset sezona, vratila na scenu u joã osmiãljenijoj igraåkoj, scenskoj i kostimskoj viziji i takva ponudila deci, verujem, u dugoveånom trajanju. FOTOGRAFIJE: MIOMIR POLZOVIÑ Mirjana Drobac, konj: Ismet Fetamoviñ i Florin Stanila

Orchestra () 2005. 54 Deci je poznata priåa o devojåici koja je sama odredila sopstveni put kroz detinjstvo, opiruñi se modelu vaspitanja koji su odrasli rezervisali za nju: disciplina u ãkoli, daleko od prirode i æivotinja. A Pipi, prepuãtena sama sebi (majka umrla,otac uvek na putu), osmiãljava svoju svakodnevnicu æiveñi u prirodi, uz æivotinje, vernog majmuna i konja, u igri i omiljenoj aktivnosti priåanju priåa: ona voli da priåa maãtajuñi, i obratno. Ova antijunakinja devojåicama iz bajki Andersena, deo je literature i naãe dece danas. Gledajuñi predstavu ona prepoznaju dogaðaje, priåe dobro iskazane gestom, gegovima, ãalama (deci dobro poznatim) u scenama koje ona i inaåe vole: cirkus i æivotinje u njemu. Koreograf u gestu insistira na samosvojnosti Pipi u smislu osvajanja sopstvene slobode. Ona, kao ãto rade deåaci, pravi kolut, obara lopove na pod, preskaåe nepreskoåivo,tråi...pobeðuje..., ali koreograf ne razara dovoljno æenski stereotip u smislu izraæa- vanja samosvojnosti devojåice (naprotiv, kostimografkinja je i nju i njenog konja obukla u roza odeñu - boja devojåica). Reæijski Otrin je nije posebno izdvojio u dominantan lik u predstavi, kao ãto je u narativnoj niti spisateljice, veñ ju je uklopio u sve druge jednako vaæne dogaðaje (kao ãto su cirkus, ili dolazak oca laðom...), ãto je dobra reæijska poruka u smislu da igraju svi za jednog.

Ono ãto je lep kadrovski potez u novosadskom Baletu, jeste da su bile tri jednako vaæne podele glavne uloge: Mirjana Drobac, Jelena Leåiñ, Dunja Lepuãa u ulozi Pipi, dovoljno mlade da se sete sopstvenog buntovnog iskustva iz detinjstva i time ulogu ovolele deci koja strasno navijaju u gledaliãtu kada se Pipi pojavi na sceni. Svaka na svoj naåin, one Pipi igraju viãe igraåkim, nego sa glumaåkim ambicijama. Nezahvalnu ulogu Majmuna, koji veñinu svoje “uloge” provodi u åuåanju i skakutanju po sceni, odvaæno su igrali Saãa Krga i Ranko Laziñ. Svojim kreacijama se joã istiåu disciplinovani Pipini prijatelji iz bolje kuñe - Anika (Jelena Leåiñ i Dunja Lepuãa) i Tom (Ðeorðe Kimpeanu, Liviju Mihaj Har, Jovica Begojev). Mnogo je uåesnika u predstavi za koje je koreograf lepo osmislio igru, tako da je ceo ansambl bio angaæovan u ovoj duhovitoj, savremenoj i deci prilagoðenoj koreografiji. Uåestvuju i uåenici Baletske ãkole iz Novog Sada, åime se nastavlja praksa da uåenici ove ãkole uåestvuju u repertoaru Baleta i tako stiåu dragoceno igraåko iskustvu. Predstava je igrana uz magnetofonski snimak orkestra Radio- televizije Ljubljana pod dirigentskom upravom samog kompozitora Kruno Cipcija. Kostimi Marine Sremac i scenografija Marije Kalabiñ funkcionisali su, ãto omoguñava dinamiånu naraciju tokom jednog sata igre, a olakãava gostovanja na drugim scenama u zemlji. U tome vidim i edukativnu snagu ove, po svemu lepe i dopadljive predstave koju ñe moñi videti deca ãirom zemlje. Svenka Saviñ

55 Orchestra () 2005. FRAGMENTI I KRUGOVI - FORUM ZA NOVI PLES SNP, HINTERBINA SCENE “JOVAN ÐORÐEVIÑ”, 17. MAJ 2005. Konceptualno istraæivanje

radicija Foruma za Novi ples (ipak) se nastavlja. Sa svakim novim korakom i projektom Forum postaje Tkvalitetniji, odlazeñi sve dublje i dalje u preispitavanje i istraæivanje starih ali i drugih i drugaåijih formi scenske umetnosti. Novi Sad i Srpsko narodno pozoriãte, dobili su unutraãnju snagu novog scenskog pokreta od izuzetnog znaåa- ja za naãe profesionalne pozoriãne i baletske umetnike. Na kamernoj sceni SNP-a, Forum je predstavio u okviru iste veåeri dve nove predstave: Fragmenti, domañih koreografa Olivere Kovaåeviñ-Crnjanski i Saãe Asentiña i Spoljaãnje i unutraãnje krugove holandskog koreografa Jensa van Dala. Potpuno razliåite kreacije, kako kaæu autori nastale iz razliåi- tih tradicija i iz potpuno drugaåijih razloga, iznele su na videlo rezultat viãemeseånih istraæivanja pokreta u odreðenim kon- ceptima.

Fragmenti donose preispitivanje “naãeg (prirodnog, ne nauåenog) tela” i nasuprot njemu “tuðeg (ostvarenog ili nametnutog)”. Razgoliñavanje “druãtvenog tuðeg tela” i vrañanje njegovoj suãti- ni bili su predstavljeni kroz fragmentalne, ne narativne slike i primere iz æivota, muzike, skinutih sa bilborda i ostalih materijala, bez druge namere sem oslikavanja stavova i promena u scenskom pokretu koji se tom prilikom deãavaju. Izvaredan trio (Andreja Kuleãeviñ, Frosina Dimovska i Saãa Asentiñ), veãto su se igrali skrivenim i otkrivenim simbolima, åiji akcenat nije bio u formi koreografske kompozicije, veñ je uporiãte pronalaæeno u suãtini i ideji koju oni nose. Delimiåno nedovrãeni i ne kristalno jasni Fragmenti doneli su novo konceptualno polje istraæivanja improvizovanog pokreta koji je od izuzetnog znaåaja za kreativnost i dalji rad svakog igraåa i koreografa. Ostavljeno na ivici onog ãto se naziva work in progres (rad u nastajanju) smatram da ova kreacija joã uvek nije dobila svoj konaåan oblik.

Orchestra () 2005. 56 U drugom delu Foruma za novi ples, kreacija Spoljaãnji i unutraãnji krugovi doslovno nas je napala svojom gruboãñu, agresivnoãñu i hitrinom koje su igraåi izveli u perfektnoj uigranosti i iskrenoj emotivnosti. Åetrdeset minuta vra- tolomnih kombinacija, ludaåki brzih i opasnih duetnih i grupnih preplitanja, skakanja, virtuoznih padova i sjajnih usporenih balansa, razuzdao je energiju koja ne samo da je preãla rampu veñ nas je navela da zanemimo pred usijanim oseñanjem koje smo osetili i u publici. Iz neænih dueta, koji su viãe puta izvodili Saãa Krga i Frosina Dimovska u momentima predaha grupnih prolaza, izrastale su deonice ansambla koje su sledile nezaustavljivi bes i agresiju koja se na momente stiãavala da bi opet buknula i povredila nas. Najiskrenija pohvala svim akterima i igraåima meðu kojima bih izdvojila dve najuverljivije, “najbesnije” i najagre- sivnije igraåice Jelenu Markoviñ i Andreju Kuleãeviñ iz åijih se oåiju i treperavosti tela video svaki unutraãnji prelom koji se deãavao na sceni. Fiziåki izuzetno zahtevna i dramaturãki odliåno uklopljena i zaokruæena koreografija Jensa Van Dala prikazala je vrhunski kvalitet i neverovatan napredak naãih profesionalnih igraåa u ovoj oblasti umet- niåke igre. Nadamo se da ñe i ãira baletska publika imati prilike da vidi ovu veoma uspeãnu i vrednu predstavu, moæda na nekim veñim festivalima scenskih umetnosti kod nas. Bilo bi zaista ãteta da ovakav projekat Foruma za novi ples ostane upamñen samo od strane malog broja publike. Da li su ga selektori Beogradskog festivala igre (veñ) videli? Milica Ceroviñ

57 Orchestra () 2005. 11. INTERNACIONALNI FESTIVAL ALTERNATIVNOG I NOVOG TEATRA 25. JUN - 04. JUL 2005. INFANT NEDELJA 26. JUN

Program ovogodiãnjeg festivala INFANT, pokuãavo je da kroz nekoliko aspekata ukaæe na “ulazak” performansa i plesa u klasiåni teatar, pa je zato drugog festivalskog dana predstavljen rad i teorijska tumaåenja igre åuvenog belgijskog umetnika Jana Fabra. Njegovo istraæivanje na transformaciji tela u okviru teatra, plesa i videa predstavio je belgijski teoretiåar Luk Van Den Dris. Kao logiåan nastavak, prva od dve predstave koje smo zatim videli bila je predstava Inkaso trupe Via Negativa iz Slovenije, producirana u saradnji sa Kulturnim centrom iz Novog Sada, koju potpisuje Bojan Jablanovec. Referenca predstave bio je upravo Jan Fabr i njegov performans Dinar iz 1982. godine. Na ulasku u pozoriãte pred gledaoce je izlazila blagajnica koja je prikupljala novac za ulaznice, koji je potom koriãñen kao materijal za predstavu. Naime, on je imao simboliånu, åak fetiãistiåku vrednost. Jedna od uåesnica se mazohistiåki ranjava, oblivajuñi novåanicu sopstvenom krvlju i tako uzvisuje novac na nivo umetniåkog arte- fakta, zamenjujuñi njegovu upotrebnu vrednost estetskom. Predstava Inkaso zapravo je pravi primer koriãñenja performansa u okviru pozoriãta. Ona je zasnovana na ironiånom, refleksivnom momentu u kom se prizori konstruiãu kao æive skulpture. Pozoriãte se poistoveñuje sa slikarstvom, i u takvom teatru telo/slika poseduje specifiåno dejstvo. Interesantno, snaæno i neo- biåno sa jedne strane, a direktno, perfidno simboliåno i bolno sa druge. Zatim su usledile dve kreacije Foruma za Novi ples, Fragmenti Olivere Kovaåeviñ-Crnjanski i Saãe Asentiña i Spoljaãnji i unutraãnji krugovi Jens Van Dala. (Kritike o predstavama objavljujemo u rubrici Juåe, danas, sutra... 021) Devojke

Forum za novi ples

Orchestra () 2005. 58 PONEDELJAK 27. JUN Sparni ponedeljak u Novom Sadu bio je “razmrdan” raznovrsnim programom treñeg dana INFANT-a, predstavama Roj iz SAD-a i Devojke Maðarsko-Francuske produkcije. Iako suãtinski i po formi razliåite, obe kreacije nosile su idejnu nit ovogodiãnjeg INFANT-a - performans kao specifiåna pozoriãna forma. Roj u izvedbi trupe Kabulab, pozoriãna je predstava, sa elementima performansa, za dva plesaåa/glumca i jednog muziåara. Neobiåna i nesvakidaãnja priåa o dva nauånika koji u pustinji istraæuju retku vrstu pustinjskog skakavca (!?), ustvari je podloga za dub- lja istraæivanja fenomena roja kod svih æivih biña. Dok izvoðaåi jedan oko drugog igraju ples sumnjiåenja, nepoverenja i nadmetanja, neoåekivano su zateåeni i preplavljeni oseñajem izvaredne moñi. Performans koji je postavljen u okvire minijaturne konferencije na kojoj delegati (publika) istraæuju i raspravljaju fenomen roja i njegovih navika, sve prisutne uvlaåi i spretno zavodi da uåestvuju u eksperimentu, daleko od pukog i pasivnog posmatranja. Pozoriãni i dramaturãki izraz u jezgru ove predstave, pro- prañen je spretnim pasaæima igraåkih deonica u sluæbi potrebne napetosti. A beketovski obrti i ãarmantnost izvoðenja zainteresovali su publiku, koliko god je suãtina bila besmislena. Usledila je kreacija Devojke plesne trupe Pala Frenaka, maðarskog koreografa åiji rad smo imali prilike da vidimo ove godine na danima Frankofonije u Bitef teatru. Koncept bez niti realnog sadræaja, prikazuje æene u stvarnom i nestvarnom svetu, simboliåki, surovo åak i groteskno. Arhetipsko prihvatanje polova i razumevanje njihovih pretpostavljenih karaktera, naãlo se u srediãtu istraæivanja . Idealizivane, projektovane slike i vizije æena, logiåan su nastavak ili dobar opozit njegove prethodne predstave Skriveni ljudi u kojoj se istraæivao muãki princip. Sliåna scenografija i kostim, poznata koreografska ãema koju su i ovog puta izveli izuzetno kvalitetni igraåi, kao i ovlaã dotaknuta erotika, prepoznatljivi su peåat ovog mladog koreografa. Igra sa objektima u neuobiåajenim, gotovo nestvarnim prostorom obeleæila je ovu predstavu koja kao i prethodna, osim estetskog i povrãinskog zadiranja u neku vrstu ãou programa, nema potrebnu suãtinu i åvrstu bazu da bi bilo izuzetno umetniåko delo. Agre- sivna muzika Fabris Planketa i veoma dobro svetlo Janosa Martona doprineli su jaåem auditivnom i vizuelnom (ne) uæitku. Ovaj dan INFANT-a, po nekim miãljenjima najinteresantniji, “vodio je” kroz razliåite predele pozoriãne i scenske umetnosti u kojima smo, ako niãta drugo, bar prepoznali impuls umetnika ka traæenju i razmiãljanju u FOTOGRAFIJE: BRANKO LUÅIÑ novim stvaralaåkim pravcima. Devojke

Dom Bernarda od Albe

59 Orchestra () 2005. UTORAK 28. JUN Plesna predstava Moæda u kafeu Baletske trupe Ballo iz Podgorice, jednoåinka je koja se bavi problematikom meðuljudske komunikacije, prvenstveno izmeðu polova. Istraæivanje delikatnosti muãko/æenskih odnosa, nastojalo se prikazati na pitak, ãarmantan i æenski naåin. Viðenje te problematike u koreografiji Tamare Vujoãeviñ-Mandiñ i Slavke Neleviñ, kako su i sami autori naveli, mogla se pronañi u Rilkeovim stihovima joã bi nam se mogla desiti ljubav, koji su predstavljali i svojevrstan libreto ovog baletskog komada. Iako trupu åine samo æenski igraåi i to njih sedam, predstava nije bila obojena feministiåkim idejama, veñ su poruke ostale na nivou univerzalnih, moralnih, ljudskih i proverenih vrednosti. Radnja je smeãtena u kafeu gde se vode svakodnevne polemike o veåitoj borbi polova. Prelamanje pojedinca izmeðu åeænje i strasti za onim drugim, za suprotnim, kolebanje u likovima i postupcima doåaralo je odnose aktera, ali tehniåka i izraæajna izvedba igraåa nije imala poleta ni ekspresivnosti. Dinamiåna koreografija u kojoj je interesantno kanonski prenoãen pokret, imala je odliånu ideju, ali nije bila opipljiva, niti dobro realizovana. Nedostajao je konkretan, prepoznatljiv stil ili vokabular savremenog plesnog izraza koji je obeñavao ali naæalost nije dostigao svoj kreãendo. Ne toliko tehniåki zahtevna koreografija, obilovala je veoma dobro izabra- nim pasaæima, u kojima je dominirala simboliåna igra s muãkarcima koje su predstavljale lutke, gde se mogao nazreti kvalitet koreografske namere. Dobro izbalansiranu dinamiku u umerenim grani- cama trajanja, opravdala je i izabrana muzika koja je doåarala idejnu dramu. Treba napomenuti da u predstavi nije postojao central- ni lik, veñ je preovladavala kolektivna atmosfera i stereotip. Mada dobro zamiãljeno i zapoåeto profilisanje likova nije uspelo da se razvije, ãto zbog manjkavosti u samoj dramaturgiji, a neãto i zbog slabe ekspresivnosti igraåica. Pitka i ãarmantna (pomalo sladu- njava), predstava Moæda u kafeu ipak je prijatno iznenadila jer je predstavila savremenu igru i alternativno pozoriãte Crne Gore po- kazujuñi da se i tamo mogu nañi veoma kvalitetni umetnici.

Villis

Mozda u kafeu

Orchestra () 2005. 60 Peti dan festivala INFANT, obeleæio je ulicni spektakl teatra Dva sveta iz Italije i SREDA 29. JUN predstava Korak dalje: korak blize, afirmisanih umetnika iz Beograda Bojane Mladenoviñ i Duãana Muriña. Trg slobode u Novom Sadu oæiveo je raskoãnom, veselom i pozitivnom predstavom Fiesta koja je okupila brojne zainteresovane graðane. Bio je to spektakl koji ulice pretvara u festival juænoameriåkog duha. Ritmovi bubnjeva, tri metra duge figure sa licima od papira, æivopisni kostimi, zviædaljke i vatra, odlike su Fieste koja je uvukla gledaoce u svoju veselu paradu. Odjednom, povorka je stala, napravio se krug i razne, æivotopisne slike su se smenjivale iz scene u scenu, onomatopejskom meãavinom jezika gde su glumci priåali male burleskne priåe. Te priåe bile su inspirisane delima åuvenog pisca, Gabrijela Garsije Markesa u kojima smo prepoznali neke od najomiljenijih doæivl- jaja iz njegove kultne knjige Sto godina samoce. Uz veselu i dinamiånu muziku italijanskih ãansona i folklora, grad je postao pozoriãna scena. Nakon razgalji- vanja po sparnim ulicama grada, pogledali smo i novu predstavu, projekt Korak dalje : korak blize, åiji nastanak se desio pod nazivom Ostrvo na BELEFU 03. Naãi poznati koreografi savremeno plesnog izraza Bojana Mladenoviñ i Duãan Muriñ razvili su veoma dobro inicijalnu ideju iz Ostrva o povezivanju mladih umetnika iz cele Evrope. Ovaj put kreacija je, u odnosu na premijeru (2003) bila kompakt- nija, jasnija i koreografski viãe iskoriãcena. Igraåi su dobili priliku da se u okviru projekta iskaæu i to ne samo u sopstvenoj osobenosti i u razmeni sa drugima, veñ kroz razliåite umetnicke uticaje na njihova tela. Nastup uæivo, muziåara grupe pod cudnim nazivom Neoåekivana sila koja se iznenada pojavljuje i reãava stvar, koji su sve vreme bili na sceni, bio je izuzetno kvalitetan i odliåno je pratio i upot- punjavao sva deãavanja. Urbana muzika i modernistiåka (åak konceptualna) dramaturgija i koreografija, doprineli su promiãljenoj, dobro sklopljenoj i solidno zaokruæenoj ideji. Akcentovano ponekad komiånom, ponekad podmuklom simbolikom, kreacija Korak dalje : korak blize uspela je da razjasni ideju spajanja, preplitanja i razmene izmeðu umetnika i svih potrebnih procesa koji se tada dogaðaju. Izmeãtena perspektiva deãavanja na sceni kao i upotreba gledaliãta kao drugaåijeg prostora za igru, bili su interesantni ali su mogli biti joã viãe isko- riãñeni. Igraåi iz Slovenije, Bugarske, Holandije, Makedonije, Hrvatske i SCG, odliåno su se pokazali ustavnovivãi prirodan i sliveni protok ekipnog rada. Preko odliånih momenata (interakcija sa publikom) do suviãnih i ne potrebnih (nejasno rasplinjavanje koncepta), kreacija Korak Bliæe, definitivno je napravila sopstveni “korak dalje” ka sigurnom napretku i åvrãñem konceptu. Poslednja scena snoviðenja, u kojoj se u tami naziru potpuno naga tela igraåa, podsetio je na (zasada) na ovim prostorima samo sanjanu i priæeljkivanu slobodu. Da li ñe se ona ostvariti u Evropi ili samo u naãim ljudskim odnosima , ostaje novo, otvoreno pitanje da ga reãava (mozda) neki treñi korak, dalje... Milica Ceroviñ Zahvaljujemo na saradnji gospodinu Simonu Grabovcu! Korak dalje

61 Orchestra () 2005. POSLEDNJI PEJZAÆ, NOVO OSTVARENJE JOÆEFA NAÐA KANJIÆA, DOM UMETNOSTI, 8. SEPTEMBAR 2005. Predeo uspomena

a 11. Dæez festivalu u Kanjiæi poznati evropski koreograf Joæef Nað izveo je svoje novo ostvarenje Poslednji pejzaæ, predstavu za jednog igraåa i jednog perkusionistu koja je na svetskoj premijeri na NMeðunarodnom pozoriãnom festivalu u Avinjonu proglaãena za najbolje ostvarenje u 2005. godini. Veñ tradicionalno Nað za svoja scenska dela nadahnuñe crpi iz rodne Kanjiæe, gradiña na na obali zelene Tise na severu Baåke. Tako je i ovog puta, jer sam umetnik smatra da je Poslednji pejzaæ susret s predelom njegovih uspomena iz detinjstva i señanje na jedno stvarno mesto u okolini Kanjiæe - Åudesni bunar na pustari Jaraã, åija lekovita voda veñ gotovo åitavo stoleñe isceljuje bolesne u åuvenoj banji Kanjiæa. Danas je åudotvorni bunar isuãen (lekovite vode su otiãle drugim putevima), ali je i dalje okruæen humkama starim viãe hiljada godina, pored kojih su se u davnini obavljali religijski obredi starih nomadskih plemena. Sakralnost ovog predela je pokrenula Naðova razmiãljanja o sopstvenom poreklu, kretanju u prirodi, veånom ciklusu raðanja i umiranja... Zajedno sa ruskim bubnjarom evropskog renomea Vladimirom Tarasovim, svojim åestim saradnikom, Nað je izmaãtao tajnovit muziåko-igraåko-slikarski duet, posveñen pejzaæu iz detinjstva, mudro reæiran, dra- maturãki koherentan i vrhunski prezentovan publici. Tako je uzbudila svojom naivnom lepotom i duhovitoãñu odliåno postavljena glumaåko-muziåka bravura o dva pijanca (Tarasov i Nað) koji se nadmeñu svirkom na cimbalu, pa naivna zabava sa veñ zaboravljenim deåjim igraåkama i crteæima koji su nasluñivali buduñnost autora. Duh predela svojih uspomena Nað je iskazivao samosvojnim likovnim izrazom pokreta u sjajno koreografisanim plesnim solo deonicama uvek prepoznatljiviog Teatra pokreta Jel. Prañen muziciranjem vrhunskog perkusioniste Tarasova, omaæ poslednjem pejzaæu je posedovao i mnogo nostalgije i mistiånosti ali i poruku da je uvek neophodno vrañati se izvorima i ne zaboraviti njihovu prirodnu dareæljivost koja se mora bar u duhu saåuvati. Taj impuls pozitivne energije iskazan sa mnogo ljubavi u zavrãnoj Naðovoj kratkoj i bravuroznoj minijaturi, koja kao da je u sebi saæela tek u nekoliko minuta svu pozoriãnu estetiku, sve igraåko, pantomimsko, glumaåko bogatstvo kojem se veñ pri prvom susretu sa Naðom snaæno veruje, jer njegova umetnost je iznad svega iskrena ispovest njegove moæda, joã deåaåke duãe. Milica Zajcev

Orchestra () 2005. 62 Novi dom kreativnosti

U okviru 11. festivala Jazz, improvizovana muzika, u Kanjiæi je 8. septembra 2005. godine sveåano poloæen kamen temeljac buduñeg Regionalnog kreativnog ateljea - Joæef Nað. U prisustvu umetnika, kulturnih i druãtvenih radnika iz naãe zemlje, predstavnika pozoriãnog Festivala u Avinjonu i zvaniånika iz oblasti kulture iz susedne Maðarske i inostranih kulturnih centara, kamen temeljac novog doma kreativnosti postavili su ministar za kulturu Srbije Dragan Kojadinoviñ, predsednik Pokrajinske vlade Vojvodine Bojan Pajtiñ i predsednik Opãtine Kanjiæa Karolj Kermeci. Za dve godine pored sadaãnjeg kanjiãkog Doma umetnosti biñe izgraðeno novo zdanje u kojem ñe mladi likovni, pozoriãni i igraåki umetnici imati prostor za razvijanje svojih kreativnih sposobnosti. Taj buduñi umetniåki rad sug- erisao je prikladno postavljen kratki performans, koji je na travnatom terenu na kojem ñe se nalaziti Atelje izveo Iãtvan Biåkei, doajen Naðovog pozoriãta Jel iz Orleana uz saradnju dve mlade igraåice.

63 Orchestra () 2005. SUMMARY SERBIA AND MONTENEGRO

The new double edition of ORCHESTRA magazine is before its magazine is an artistic product of sorts, the only genuine region- readers. Let us remind you - in early June 2005 we celebrated al artistic magazine; a global, comprehensive and broad, serious the 10th anniversary of the publication of the first and the only magazine which manages to overcome the obstacles faced by magazine dedicated entirely to the art of dance in Serbia and every remotely professional art magazine. The author also Montenegro, and to the best of our knowledge, in the region of praises the visual appearance of our editions, as well as the the former Yugoslavia and the Balkans. Our jubilee was abundant photo archive carefully compiled by the editorial crowned with the first ever Belgrade guest appearance of the staff. The article concludes with the text title “Orchestra, a Sight Ballet of the Croatian National Theatre from Rijeka (Croatia), for sore Eyes and Soul”, underlining our longstanding aim to and the premiere of their newest contemporary production strengthen the exchange of information between the regions Marquezomania (choreographed by Staša Zurovac, the artistic that used to be connected with a unique cultural policy in the director). former joint country. Our traditional column YESTERDAY, The new edition of the magazine opens with the text in TODAY, TOMORROW (pp. 5-7) marked by Belgrade area code ORCHESTRA COLUMNA (p. 2) by ORCHESTRA’s former edi- 011, contains critical essays about the domestic dance produc- tor in chief and one of the most renowned Serbian ballet critics tion performed in-between the two issues of our magazine. We Milica Zajcev. In the article “Dance, Language, Identity” she open with the review of the mentioned contemporary produc- strongly argues against the currently widespread premise that tion of Marquezomania (Croatian National Theatre, Rijeka) dance theatre in Serbia has not yet been brought to life. Zajcev which marked the celebration of our anniversary. In the text lists an impressive number of performances, as well as artistic entitled “A Dance Ode to Marquez” (p. 6), ballet critic Milica and theoretic results dating from the first decades of the past Zajcev praises the professional performance of the company, century all the way to contemporary dance projects carried out the harmonious and inspired choreography, directing and dra- (albeit under very difficult circumstances) in our country since maturgy of the author Staša Zurovac and the powerful and the last decade of the 20th century until today. According to familiar author’s signature. The dance aesthetics of this pro- Zajcev, this unjust assertion of the state of dance theatre in duction with no particular plot, although inspired by the motifs Serbia is contested by the new two-year long dance-research of the international best-seller “One Hundred Years of Solitude” project Dance, Language, Identity of Sen Theatre (World by Gabriel Garcia Marquez, consists of dance images inter- Culture Association), Belgrade Youth Cultural Centre, Bitef twined with the magic of this wonderfully imaginative novel Theatre, the Embassy of Indonesia in Belgrade, Dah Theatre, about love ideals, endless longing, indefinable boundaries and Erg Status troupe, Omen Theatre, Ister Theatre, Madlenianum, the grim reality of life and mentality in South America. This Tauman, DDZ Theatre, Human Theatre (Novi Sad) and Spleen deeply humane and poetic play inspired another one of our Theatre (Pan?evo). Through joint dance productions and lec- young generation critics, Cerovi?, to describe the guest perfor- tures, the participants of the project attempt to give answers to mance of Croatian dancers in celebration of our anniversary as a range of current issues - the ways in which we could trans- a wonderful gift in her article entitled “Images of Obscure form our cultural heritage in the search of modern dance Apparitions” (p. 7). She praised the choreographer’s particular- expression; whether we can learn something about our own tra- ly warm and compassionate vocabulary, the excellent set ditions if we study them by exploring traditional forms of far design and costumes, as well as his choice of melancholic, emo- away cultures; whether in dance (as in linguistics) there are ver- tional and passionate traditional South American tango music. bal universalities and differences in language and whether Well known for his musicality, the choreographer aptly used there are ways of defining them. The new cycle of workshops the music in displaying the inner struggles and torment of a and seminars will explore the organic and creative combination small, quite simple human life. Cerovi? highlighted the of movement and vocal (nonverbal) communication by review- superbly choreographed duo - an intertwined contact of two ing artistic expression of different cultural traditions. Previous amorous people, built around the bed - a symbol of a love nest. workshops researched dance, vocal, theatrical and ritual arts Still, she criticized the choreographer for the needless choreo- such as Balinese dance, Japanese Kabuki, Butoh and Taiko, graphic repetitions, inviting him to daringly unleash his new forms of African and Indian dance, as well as the ritual (already recognized) choreographic talent. dances and songs from the Balkans. In view of all this, explain- Our column JUBILEE (pp. 8-10) marks the 50th anniversary of ing the project in detail, the author of ORCHESTRA COLUMNA the creative work of the dance critic and publicist, one of our incontrovertibly refutes the dangerous new notion trying to editors in chief, Milica Zajcev. She wrote her first dance review deny the existence of dance theatre in our country with a pos- back in 1955, and remains true to the art of dance to this day, sible negative impact on all our artists who have been develop- and to all its artistic transformations and contemporary aspira- ing that exact form of dance expression for years now. tions. Zajcev is also the author of several books in which she On the occasion of our anniversary, we received two letters of revealed the inner workings of ballet, keeping record in her congratulations - in the first one, esteemed author from Novi reviews of all international guest performances in Belgrade Sad Jelica Bjeli offered support to our work, found our magazine since WWII until today. She also published books of interviews very interesting and filled with information about the dance - artistic testimonies of the most distinguished figures of the th world, thus recommending it to the large circle of readers (col- authentic Serbian ballet in the 20 century. Zajcev was also a umn MY VIEW, p. 3). The other letter came from Macedonia contributor in several Belgrade daily newspapers, expressing (Skopje, p. 4) from a very distinguished young dance expert her artistic and other views that were often enough radically who congratulated us on the anniversary and shared with us different from the official editorial policy of the paper. She had her valuable thoughts on our ten-year publicist work. This let- managed to defend the right to her own opinion during a long ter was a very professional and analytical assessment of our period of time. Despite all the turmoil in our region, as a guest publication and editing policy, an evaluation of the quality of critic Zajcev kept attending the premieres of ballet companies topics we focused on, as well as of the information and critical even in the war-engulfed cities of Croatia and Bosnia- essays we published. The author Zdravkova Dæeparoska is a Herzegovina and regularly reporting of these events in Belgrade dance theorist who often turns to ORCHESTRA articles in doing dailies. Famous and respected for all this, she has been our edi- her own research and theoretical work. She believes that our tor in chief for two years. She is also the first of all Serbian dance

Orchestra () 2005. 64 experts to accept and fully recognize the idea to set up the first tures in the past two years. Still, every year, there is a new artist, dance magazine in Serbia. To this day, she remains its most com- or some exceptional new creation. We hope that in the year 2006 mitted contributor, fostering exceptionally professional and the festival (competitive in character) will be able to restore its friendly cooperation with the founder. Our text “The past reputation as well as the quality of both the presented Culturologist of the New Theatre” attempts to look back at this domestic and international production. fruitful creative and publicist work and to preserve the central The gala evening of the Festival of Choreographic Miniature (p. elements of artistic and personal efforts of a person determined 28) showed a wide selection of choreographies. Some members to mark and record some of the greatest artistic periods of our of the audience were thrilled at the concept of a formal concert country. of the competition winners and other artists (representatives of The Belgrade Dance Festival opened in April 2004, and it was alternative contemporary troupes and the Belgrade Ballet the first festival of its kind in Serbia. It was founded by the Dance School), while some were compelled to turn around and head Council of Serbia and Montenegro - CID UNESCO. Through a back home. In any event, this traditional evening served its orig- series of reviews, sometimes even two reviews on a single per- inal purpose, but despite the votes of confidence, it is in great formance (due to authors’ contradicting opinions) on pp. 12-24 need of restructuring. we review the second Belgrade Dance Festival held in April 2005, After the Festival of Choreographic Miniature, thanks to the which hosted companies from France (principals and soloists French Cultural Centre in Belgrade a wonderful event ARTE from the Paris Opera and Young Ballet from Lyon), Austria VIDEO DANSE (p. 29) took place in the National Theatre in (Betka Fislova), USA (Jody Oberfelder Dance Company), Italy Belgrade. In its two evenings, the event showcased the main con- (Corte Sconta Dance Company), Bulgaria (National Theatre from temporary choreographic works intended for Arte television pro- Sofia), Israel (Yasmeen Godder), and Switzerland (Philippe Saire duction in 2004. To all those who have a serious aspiration to Dance Company). The festival’s programme was very diverse; constantly improve their knowledge and information from the the productions ranged from traditional ballet divertissements to world of international dance, these two evenings were a great serious contemporary dance projects. Naturally, dance critics educational resource, an opportunity to visit the world stages offered diverse and contradictory reviews, but still spoke in one without requiring a visa and to see excellent choreographic cre- voice when it comes to one thing - this festival is one event that ations of internationally recognized choreographers. We were we need. The organizers of the festival (the Dance Council and able to see for ourselves some of the outstanding performing pre- the Belgrade Drama Theatre) were criticized for not having a sin- sentations of European and world choreographers we haven’t gle representative dance company from Serbia and Montenegro had the opportunity to see live in our theatres. Our editorial staff perform at the festival, which was also the case at the last year’s sincerely hopes that this event will become a traditional one, for event. Our editorial staff echoes this criticism, considering that its programme enriches our knowledge of the development and our contemporary dance production has to offer several works expansion of dance in the world of today. (by alternative contemporary troupes), which deserve to repre- The Association of Dance Artists attempted at rejuvenating the sent our country at this festival. Let us hope that the third festi- dance programme of the National Theatre in Belgrade and orga- val’s programme in 2006 will include our own representatives. nized two dance nights at the 5th Floor Stage. The series that was Any other way would be unjust. entitled Choreographic Miniature (p. 30) showed chamber pro- Continuing with the column YESTERDAY, TODAY, TOMOR- ductions of the awarded participants of past Festivals of ROW (011) on p. 25, we publish the review of the production Gift Choreographic Miniature as well as the new creations of both (Dar) by the Theatre of Movement Mimart. This troupe has been prominent and very young choreographers. This programme is researching stage movement of the nonverbal theatre for twenty scheduled to tour theatres all over Serbia and Montenegro. We years now thanks to the commitment of its artistic director, support this idea and are awaiting its development. The audience choreographer-director Nela Antonovi?. The last performance packed the theatre yet again; the tickets were affordable. was the product of a three-month workshop of Theatre Mimart Contemporary dance trends do have a large number of support- with young troupe members. The phenomenon of movement ers among the Belgrade audience, and our choreographers and characteristic to an individual and his “all-memorizing” body, was dancers deserve another chance to present their artistic work. the topic of the production which depicted the ritual joy of giving The Belgrade Summer Festival is traditionally held in July and gifts sometimes followed by a mysterious outcome. August (p. 31). The festival lasts 60 days and has made the list of The performance of our prima ballerina Ašhen Ataljanc (p. 26) the most prestigious summer events in Europe. Unfortunately, on the stage of her former resident theatre (National Theatre in this year the newly appointed Arts Council eliminated dance as Belgrade) is almost impossible to call a guest appearance - the the festival’s independent category (the previous Council mem- favorite of the Belgrade audience will never be a guest. After bers had just made it possible). In addition, the dance pro- going abroad with the aspiration to advance her artistic potential, gramme of the festival was intolerably reduced and made up of she returns to the Belgrade audience whenever possible. In late works produced predominantly in the previous years (2003 and June 2005 she excelled once again in Samson and Delilah (chore- 2004). The troupe Two Fish (Germany) and the production ographed by Lidija Pilipenko). Now a renowned dancer of the Where is Christina Miller? were the ones worth seeing. Italian company Alterballeto, she presented to the audience a The column ATTACHMENT (p. 32-35) was conceived as the detailed and analytical creation of Delilah’s character, brought to space for various types of information, whose content does not the stage with an outstanding contemporary feel. relate to the existing columns. This time it is about the tour of the The Festival of Choreographic Miniature (p. 27), organized by Belgrade alternative contemporary dance troupe Madlenium in the Association of Dance Artists of Serbia, has been held annual- Washington D.C. (USA) (p. 32), where they performed the piece ly on May 12th for the past nine years. This festival hosts pri- Hurry Up! at the Kennedy Center Prelude Festival from 10-17 marily young future choreographers and dancers, as well as a September. The performance was a great success, and the coop- few renowned artists with their short choreographic work (up to eration with the US art institutions continues and expands. The 10 minutes). The festival enjoys wide support of the Belgrade troupe has already been invited to perform in New York Lincoln audience every year, proving the craving for new dancers and Centre, as well as in Chicago, and the cooperation should extend dancing styles in Belgrade. As a rule, our critics view this festival to bringing some of the American contemporary troupes to favorably, but still observe the decline in the number of interna- Belgrade. tional works presented (although it is classified as international), as well as the deterioration of the quality of performed minia-

65 Orchestra () 2005. Another Belgrade troupe Dah Theatre, the first experimental theatre company in Belgrade has recently returned from a two-month tour in the USA. They introduced themselves at the Magdalena USA Festival (Providence, Rhode Island) intended for the performances of contemporary expression by American and international female artists. The troupe then performed at the Catskills Festival (New York State), and the tour continued in Atlanta where the troupe had been rehears- ing with the 7 Stage Theatre. Their joint production focused on the topic of death penalty and public executions. It premiered on September 2nd and 3rd 2005 in Atlanta and toured the East Coast, culminating in a performance in New York City. In the HERE Cultural Centre in Soho, the troupe performed their work The Inner Mandala (Unutrašnja mandala) and gave the lecture entitled “The Artist’s Role in Dark Times” (Uloga umetnika u mra?nim vremenima). The young and still unacclaimed contemporary dance trio DDT-Creative Center is the focus of the text on pp. 34-35. The troupe already built its experience through numerous performances both locally and abroad. Its members often held artistic workshops and participated in domestic dance festivals and video creations. Their contemporary dance performance New York-Belgrade (p. 35) is inspired by the very current topic and often neglected issue of the migration of young Serbian intellectuals abroad (Serbia ranks the top “exporter of intellectuals” in the world). In the general sense, the topic of migration is also the research path of this performance. During the past 13 years, three huge waves of migrants, a total of around 400,000 people, left Serbia. This is not mere statistics: those are our relatives, friends, acquaintances… The Belgrade International Theatre Festival (BITEF), one of the most respected theatre festivals of Serbia, was held this year for the 39th time (pp. 36-45). The programme of this competitive festival, whose jury includes the most prominent theatre personalities of the world and the country, has always found room for outstanding, provocative and cutting edge domestic and international dance projects, thanks to the professionalism and the careful selection of its artistic advisor Jovan ?irilov. This year, BITEF surprised all enthusiasts, experts and supporters of contemporary dance with its programme, which included as many as seven dance productions (five international and two domestic ones). The audiences hurried to the theatres, not minding the costly tickets, and enjoyed the Kibbutz Contemporary Dance Company and their production Foramen Magnum (pp. 36-37), the choreodrama Shadows (Senke) from Serbia and Montenegro (choreographed by Ivana Aškoviñ and Boris Åakširan, p. 38), the troupe Dos a Deux and their production Aux pieds de la lettre (p. 38), great contemporary dance artist Anne Teresa de Keersmaker with her splendid solo Once (pp. 39-40), the fasci- nating company DV8 Physical Theatre and production Just for Show (pp. 41-43), which was performed twice leaving the shocked audience literally breathless, and the Akrorap contemporary dance company from France and their production Douar (p. 45), which dealt with the topic of education and socialization of immigrants in Europe through the ever more present dance form of hip-hop. This year’s programme also included the smash-hit production of the Belgrade National Theatre Who’s that singing over there? (Ko to tamo peva?) (music by Vojislav Voki Kosti?, choreography by Staša Zurovac), which has been sold out ever since it premiered in December 2004, and which seldom makes the repertory of the national theatre house despite the strong requests of both the audience and experts. For the first time this year, BITEF also hosted three artistic workshops - three-day contemporary dance master classes (Christina Kono, Miloš Sofrenovi? and Susanne Linke). On pp. 46-48, in the column INTERVIEW, it is our pleasure to present the interview with one of the most important persons in the history of contemporary dance in Europe, Madamme Susanne Linke. The text entitled “On the stage you’re naked even with your clothes on” is in fact an artistic testimony and a small school of contemporary dance by a person who seems to know the answers to all the questions (which is why they haven’t even been raised by the author of the interview). The article gives out the impression of a conversation with the person who had already said it all. In any case, she didn’t need much encouragement, so the interview was more of a chat, even though the interviewee shared with us a great deal of criticism and was even harsh at times. In accordance with her creative credo: abandon everything redundant, she skimmed through our contemporary dance scene easily and quickly grasped all its negative features, concluding that our dancers indeed require fresh education because they still depend too much on the Russian dance school, but she also offered useful advice and solutions to that effect. Finally, she gave us several postcard-photographs of her in performance. One of them carried a very warm inscription. Another traditional and respected Belgrade event, Belgrade Music Festival (BEMUS) (pp. 49-50), had a dance production on its programme. It was a contemporary dance performance from Africa by Compagnie Georges Momboye, a troupe with strong ties to Paris. Outstanding dancers from Guinea, Ivory Coast, Cameroon and Senegal performed the production of Adjaya before a packed and enthusiastic Belgrade audience and brought to Belgrade a firework of dance, colors and sounds characteristic of traditional African dance. Through a delicate makeover of traditional African dance, the traditional African instruments and characteristic singing transformed into the vocabulary of contemporary dance a production that made the spectators wish they could “hit the beat”. The bright sun and the open heart of today’s Africa reached the Serbian children with Down Syndrome in the workshop (one afternoon meeting) held by Georges Momboye dancer Louis Pierre Yonsian and percussionist Thomas Guei (p. 50). Neither the language barrier nor their skin color, nor the seemingly strange movements - particularly to the special needs children - posed an obstacle for them to immediately make a close connection with these wonderful people. It was almost love at first sight, moving friendship. Kisses, hugs, sitting on their laps, the freedom of movement gained in exercises with Louis, laughter, the joy of life, sparkling eyes, and hands freely banging djembe (traditional African drum) - it was a fairy- tale. Then came the children with no disabilities and accepted the system of exercise, making identical connection with Louis and Thomas. This sent the final message - there are no differences: it is all about love, and naturally, about the desire and need to help those in need. It was very beautiful and touching. The production Ordo Virtutum (Duo Comedia Nova, p. 51) was also shown at BEMUS. If there is such a term in musicol- ogy as “pure music”, then it would best define the quality of this duo’s performance. In addition to the music and dance play Ordo Virtutum, which represents an important example of sacral allegory church plays with all elements of a music theatre, the duo performed other compositions by medieval nun and prioress Hildegard of Bingen (1098-1179).

Orchestra () 2005. 66 The Association of Dance Artists of Serbia founded in 1997 the “Dimitrije Parli?” Award (pp. 52-53), the most prestigious award in our country in the field of dance. It is being awarded annually to premiere and original choreographies of all-evening and one-act ballets, for the entire choreographic opus or the outstanding artistic interpretation of indi- viduals, groups or troupes. This year it was awarded to a group of soloists (nine dancers) of the production Who’s that singing over there? (all members of the Belgrade National Theatre) for their outstanding artistic and technical interpretation of this popular contemporary production. The column YESTERDAY, TODAY, TOMORROW (021) - marked by the Novi Sad area code - hosting the second national ballet company of Serbia (Serbian National Theatre) and several smaller independent contemporary dance groups, begins with the review of the production Pippi Longstocking (Pipi duga?ka ?arapa) (choreographed by Ika Otrin from Slovenia, pp. 54-55). The administration of the Ballet of the Serbian National Theatre tries to show ballets for children and youth whenever possible. It is their way of educating their future audience and drawing attention to dance productions in general. The ballet Pippi Longstocking has been choreographed by the same author for the third time (it premiered in 1978, had its come-back in 1984). It returned to the theatre with an improved performance, set design and costumes, and won children’s hearts. They often cheer for their favorite heroine Pippi through the entire show. Despite her being the main character, the dramaturgy makes Pippi equal with the rest of the characters, which was a good decision. That way, everyone dances for everyone. With the support of the Serbian National Theatre, a few years ago the Forum for New Dance was founded (p. 56-57) as a small institution fostering and developing contemporary dance in Novi Sad through workshops of foreign dancers and choreographers. The Forum has already advanced its efforts, strengthening to a large extent the new theatre movement which is of great importance to our professional theatre and dance artists. Two new productions testify to that - Fragments (Fragmenti) by choreographers Olivera Kovaåeviñ-Crnjanski and Saãa Asentiñ, and Inner and Outer Circles by Dutch choreographer Jens van Dal. Two radically different creations revealed the results of longstanding research of movement in certain concepts. Fragments represents the new conceptual field of research of improvised movement cleverly playing with mysterious and transparent symbols originating in their essence and idea. This creation is on the verge of being a work in progress, which is why the reviewer deemed it incomplete. Inner and Outer Circles literally ambushed the audience with its roughness, aggressiveness and the speed of performance completely embraced by the dancers. Forty minutes of daredevilry, dangerous duets and group patterns, jumps, skillful falls and brilliant slow bal- ances set the energy blazing not only on the stage but in the audience as well, who watched the entire show breath- lessly. The excellent production and well-rounded choreography by the guest from the Netherlands brought out great quality and unbelievable improvement in the performance of our professional dancers. The author of the text called for this production to be performed as often as possible, for it deserves to be seen by the largest possible audience. For the past eleven years, in the months of June and July, the International Festival of Alternative and New Theatre - INFANT is being held in Novi Sad (pp. 58-61). In many ways, this year’s festival attempted to point to the “arrival” of performance and dance in the traditional theatre. The second day of the festival saw the work and theoretic interpretation of dance by famous Belgian artist Jan Fabre. His research of the transformation of body within theatre, dance and multimedia performance was presented by Belgian dance theoretician Luk Van den Dries. The festival showed a large number of contemporary dance productions and performances. We single out several of them: Inkaso by the troupe Via Negativa (Slovenia), Fragments and Outer and Inner Circles (Forum za novi ples, Serbia and Montenegro), Girls (Pal Franac, France), Villis (Madlenium troupe, Serbia and Montenegro), Maybe in a Café (Moæda u kafeu) (Ballo troupe, Podgorica)… This year, INFANT “took” the audience through the different scenery of theatrical art, in which we recognized the artists’ impulses to seek and contemplate new creative pathways. On pp. 62-63 we have our column YESTERDAY, TODAY, TOMORROW (024) - the number referring to the town of Kanjiæa in northern Baåka, on the banks of the beautiful green river Tisa. This is the hometown of the worldly renowned choreographer Josef Nagy, whose main source of artistic inspiration is the energy of his native town. In early September the Eleventh Jazz Festival was held in Kanjiæa where Nagy performed his latest creation Last Landscape (Poslednji pejzaæ). This creation was first showed at the international theatre festival in Avignon and was declared the best creation in 2005. Together with the Russian percussionist of European reputation Vladimir Tarasov (who is a fre- quent guest of Nagy’s), by combining music, dance and painting, he created an enigmatic duet inspired by the land- scapes of his childhood, which was cleverly directed, dramaturgically coherent and presented to the audience in an excellent fashion. The homage to the last landscape of his childhood was utterly nostalgic and mystical, but conveyed the message that it is important to go back to one’s roots, always cherishing their natural generosity. This was also the opportunity to lay the foundations of the future Regional Creative Atelier - Josef Nagy in Kanjiæa. In the next two years a new building will be constructed to serve as a space for the development of creative potentials of young visual, theatre and dance artists. As a symbol of this future artistic work, there was a short performance on a grassy terrain of the future Atelier, by the doyen of Nagy’s theatre Jel from Orleans Iãtvan Biåkej, in cooperation with two young female dancers. Translated by: Nataãa Tomiñ

67 Orchestra () 2005. Austrija/Grac TANZSOMMER 28. - 24. JUL. 2005. Akostin Tocororo

rganizator plesnog festivala u Gracu je ove godine ugostio trupu Borisa Ejfmana, koreografsku produkciju Stomp, Atelje Rudru Morisa Beæara i kubansku trupu OTokororo Karlosa Akoste. Na uvodnom Gala otvaranju plesnog leta u operskoj kuñi Graca predstavljene su gostujuñe kompanije letoãnjeg festivala i defile plesnih stilova od tradicionalnih do savremenih. Balet Borisa Ejfmana (Rusija)

Kao prvi na festivalu, u tri uzastopne veåeri, na svom prvom gostovanju u Austriji, Boris Ejfman je uz pratnju dæez orkestra predstavio jedno od svojih poslednjih koreografskih izdanja Who is Who. Ejfmanova predstava inspirisana je priåom Bilija Vajldera Neki to vole vruñe o dva plesaåa (Aleks i Maks) iz sanktpeterburãkog Marijinskog teatra, koji, trbuhom za kruhom, odluåe da posle Oktobarske revolucije 1920. godine emigriraju u SAD. Kako u to vreme klasiåni balet joã nema pravih korena u novom svetu, oni nisu u stanju da izraze svoju umetnost i kreativnost. Amerika æivi svoj æivot. Milioni emigranata iz celog sveta moraju se prilagoditi novim uslovima æivota. Aleks i Maks upadaju meðu emigrante kriminalce. U borbi za egzistenciju, traæe (i nalaze) spas u reviji The Show girls i odmah postaju atrakcija. Balet je kreiran na muziku Djuka Elingtona, grupe The World Quintet (ex Kol Simcha) i Sergeja Rahmaninova. Muziåka kombinacija je po Ejfmanovim reåima odraz zlatnog doba dæeza u Americi u svim moguñim varijantama. Nostalgiju ruskih emigranata pronalazimo u motivima muzike Rahmanjinova, dok nas muzika World Quinteta vodi u æivot njujorãkog Bruklina. Mene su kao prvo imrpesionirali scenska zamisao i kostimi Slave Okunjeva i svetlosni efekti u kojima se odvija priåa. Moglo bi se reñi briljantna gluma plesaåa i izvanredan plesni govor u sluæbi Ejfmanove maãte, koja koketira s mjuziklom.

STOMP

Ovu trupu ne moæemo svrstati ni u jednu tradicionalno plesnu kategoriju. To je teatar, ples, koncert ili bolje art performance. Svakako mu nije mesto u klasiånom teatru, bez nekog plana, bez dijaloga. STOMP proistiåe iz dva uliåna teatra u Brajtonu (Engleska), i ima za cilj da izazove interes prolaznika, da se zaustave, osluãnu i pogledaju ãto se dogaða. Danas je STOMP koreografska produkcija u kojoj razliåite forme plesnog izraza nalaze svoje mesto u predstavi. Atelje Rudra Beæar (Ãvajcarska)

Atelje Rudra (indijski bog plesa) Beæara je poznat kao jedna od posebnih baletskih ãkola, åiji obrazovni program ukljuåuje predmete klasiånog i savremenog plesa, pevanja, udaraljki, ritmike, teatra i kenda. Svake godine program Ateljea Rudra ponovo iznenadi novim dostignuñima, koja su rezultat zamisli Beæarovog obrazovnog programa. Tako je bilo i ovog leta u Gracu.

Orchestra () 2005. 68 Tocororo Tocororo (Kuba)

Posle Londona, ovo je bilo prvo gostovanje ove kubanske trupe u Evropi. Grupa koju predvodi mladi kubanski plesaå Karlos Akosta, za koga se s pravom govori da je "Nurejev posle Nurejeva". Akosta je doslovce zablistao na Prix de Lausanne (1990), kada je kao ãesnaestogodiãnjak osvojio zlatnu medalju. Señam se ovacija koje su propratile njegov nastup. Kao da smo veñ tada oseñali da je pred nama neko ko ñe plesom osvojiti svet. Njegovo telo podseña na Stradivarijusovu violinu, a pokret koji åini kao da je zvuk koji svojom lepotom i savr- ãenstvom stavlja ples na pijedestal umetnosti. Akosta je brzo stekao svetsku slavu. Njegovi nastupi u londonskom Royal Balletu, Houston Ballet Theatru æanju superlative baletskih kritiåara. Plesaåka slava ga je podstakla da se okuãa kao koreograf. Okupivãi plesaåe iz Kubanskog nacionalnog baleta, savremene grupe Danza Contemporanea i folklorne Conjunto Folklo- rico National, osnovao je igraåku trupu za koju stvara svoju prvu koreografiju Tocororo. Posle kubanske premijere uz prisustvo Fidela Kastra, odlazi u London, u Sadler's Wells The- ater, da se pridruæi drugim atrakcijama svetske plesne arene. Atelje Rudra Beæar U ovom trenutku Akostina trupa i jeste atrakcija svetske plesne javnosti. Tocororo je kubanska priåa, autobiografija Karlosa Akoste, koji, predvodeñi sedamnaest izvanrednih plesaåa i plesaåica uz originalnu muziku ãestorice kubanskih muziåara, (kompozitor Miguel Nunes), priåa svoju priåu. U koreografskom prvencu Akosta spaja elemente modernog, klasiånog, folk i break- dance, ãto mu daje priliku da u jednoj predstavi prikaæe svoje svestrane plesaåke sposobnosti. Meðu plesaåima valja spomenuti Alexandra Varona (Crnac). Svojim humornim plesnim upadima u rumba ritmu kubanskog stila otklanja naãu paænju s manjkavog libreta. Prema viðenom ali i reakcijama nekih vodeñih medija, zakljuåujem da je Akosta (zaslugom svoje plesaåke slave) uspeãno zapoåeo svoju koreografsku karijeru. Zanimljiva priåa predstave Tocororo ima sve uslove da (uz poboljãan libreto) uspeãno stupi na Brodvej kao mjuzikl. Predstava u Operi Graca podigla je auditorijum na noge. Bilo je zanimljivo gledati kako je staro i mlado pokuãalo slediti plesni ritam plesaåa. Iako sam reakciju publike doæivela kao nastavak predstave, ipak sam ostala u ulozi posmatraåa. Breda Pretnar

69 Orchestra () 2005. Bosna i Hercegovina / Sarajevo SILFIDE I PAHITA, PEDESET PET GODINA BALETA NARODNOG POZORIÃTA Entuzijazam za primer FUAD FOÅO Silfide, Ellina Stetsenko

alet Narodnog pozoriãta u Sarajevu slavi ove uigranim. Tri æenske solistiåke uloge plesale su Mia godine 55. obljetnicu postojanja. Njegovi poåeci Praão, Belma Åeåo i Ellina Stetsenko. Korektnu suradnju Bseæu u 1930. godinu, a od 1950. godine kada je pruæio im je Roman Vladimirov u ulozi Mladiña. U pred- postavljen balet Æetva Borisa Papandopula, ansambl stavi se moæe nañi pokoja greãka ili krivi épaulement u djeluje stalno. Ratno doba izmeðu 1992. i 1996. godine tom specifiånom stilu, ali vaæni su entuzijazam te volja i znaåilo je prekid u radu i njegovo osipanje, ali se od æelja da se oåuva balet u Sarajevu. tada, zahvaljujuñi ponajprije zalaganju umjetniåke rav- Balet Pahita rijetko se izvodi na sceni u cjeloveåernjem nateljice Edine Papo, sarajevskom Baletu nastoji vratiti obliku. Njegove varijacije åesto se mogu vidjeti na balet- negdaãnji ugled i obnoviti zanimanje publike za balet u nim natjecanjima. U Sarajevu smo vidjeli treñi åin i Bosni i Hercegovini. Grand pas koji je zanimljiv zbog åistoñe plesa i zan- Za proslavu obljetnice odabrana je klasika, iako ansam- imljivih formacija. Mia Praão, Alica Åoriñ, Belma Åeåo i bl posljednjih godina jednako njeguje i moderan izraz. Marija Ãåerbanenko sigurno su otplesale svoje varijaci- Postavljene su Silfide kao fokinovski simbol bijelog je. Na åelu predstave bili su razigrana Ellina Stetsenko i baleta i reminiscencija na razdoblje romantizma, te njezin partner Mihail Mateescu. Veliki ples (Grand pas) iz treñeg åina Pahite Mariusa Sarajevska filharmonija pod voðstvom Emira Nuhano- Petipa, u koreografiji goãñe iz Rusije Ljubov Kunakove i viña osigurala je visoku razinu glazbene izvedbe. Pri- njezina asistenta Sergeja Viktoroviåa Ãtikova. mjerenu scenografiju naåinio je Slobodan Periãiñ, a kos- U Silfidama, zvanim joã i Ãopeniana, posveñenim njego- time Amna Kunovac-Zekiñ. vanju uspomene na plesaåka dostignuña romantizma, Mladen Mordej Vuåkoviñ sarajevske balerine pokazale su se vrlo discipliniranim i

Orchestra () 2005. 70 Danska / Kopenhagen FESTIVAL BURNONVIL JUN 2005.

MARTIN MYDTSKOV RØNNE Jedinstveno iskustvo

Silfida, Royal Danish Ballet

U junu 2005. godine u Kopenhagenu je odræan od ove dve je ãkola Pariske opere koja datira iz Treñi festival u åast dve stotine godina od roðen- 1713. godine. U tim vremenima bilo je priliåno ja Ogista Burnonvila (August Bournonville). Prvi uobiåajeno da deca uåestvuju u baletskim izved- festival Burnonvil je odræan 1979. u znak obeleæa- bama, pa je jedan od takvih primera i najstariji vanja stogodiãnjice njegove smrti, dok je central- balet Kupidonovi hirovi i balet-majstor (The ni dogaðaj Drugog festivala Burnonvil bilo izvo- Whims of Cupid and the Balletmaster1786). ðenje baleta Napulj (Napoli), åime je obeleæena Ogist Burnonvil je bio sin Ãveðanke Lovise Sund- njegova stogodiãnjica. berg i Francuza Antoana Burnonvila, koji je i sam Ogist Burnonvil roðen je 22. avgusta 1805, iste bio igraå i balet-majstor. On je nasledio Galeotija godine kada je i Hans Kristijan Andersen doãao na u Kraljevskom pozoriãtu. Njegov sin je imao osam svet, kao i kompozitor J. P. E. Hartman. Tako su se godina kada su ga upisali u baletsku ãkolu koju je spojili poezija, muzika i igra i ostvarili ogroman takoðe pohaðao Hans Andersen. Iako je Andersen uticaj na pozoriãni æivot u Danskoj, kao i kasnije u oåajniåki æeleo da zaigra na sceni, kasnije se svetu. okrenuo pisanju i postao poznat ãirom sveta, dok Pozoriãni balet je, meðutim, bio popularan u je Ogistu bilo suðeno da ostvari baletsku karijeru. Danskoj mnogo pre Burnonvilovog roðenja. U Osim ãto je bio talentovan za balet, svirao je i Molijerovim i Holbergovim komadima posebno su klavir i violinu i åak imao dara za pevanje. Vodio bili popularni divertismani izvoðeni izmeðu åino- je dnevnik od veoma ranog uzrasta i kasnije u æiv- va, koje su interpretirali igraåi. Francuski balet- otu je napisao tri knjige o igraåkoj tehnici Etudes majstor Æan-Batist Lande (Jean Baptiste Landé) je Choréographiques (1848-1861) i zatim tri biogra- pozvan u Kopenhagen 1722. godine da poduåava fije pod nazivom Moj pozoriãni æivot (My Theatre ove igraåe. On se angaæovao i na osnivanju Life). baletske ãkole u Sankt Peterburgu 1734. godine. Detinjstvo mu nije bilo ispunjeno iskljuåivo umet- Ta ãkola je kasnije osnovana uz pomoñ princeze niåkom igrom, jer je njegov otac bio zaintereso- Ane i bila je smeãtena na poslednjem spratu van za politiku i uåio je svog sina da se interesuje Ermitaæa 1738. godine, postavãi tako zvaniåna ba- za spoljni svet, posebno za ljude i njihove pot- letska ãkola Imperatorskog baleta u Sankt rebe. Kada je postao koreograf, stalno se bavio Peterburgu. ovim temama u svojim narativnim baletima. Godine 1771. joã jedan francuski balet-majstor Kada je napunio petnaest godina (1820), otac je Pjer Loran (Pierre Laurant) pozvan je da otvori odluåio da ga povede u Pariz da bi usavrãio balet- baletsku ãkolu za decu, koja ñe biti smeãtena u sko obrazovanje. Veñ tada je gajio velike nade i Dvorskom pozoriãtu u Kristijanenborgu. Kada je kasnije dobio posao u Kraljevskom pozoriãtu. S Vinñenco Galeoti (Vincenzo Galleotti 1733-1816) obzirom na to da je tada Kraljevsko pozoriãte pri- postavljen na mesto balet-majstora Kraljevskog padalo kralju Danske, za ovaj put je pribavljena pozoriãta u Kopenhagenu, ove dve postojeñe njegova saglasnost i troãkovi su bili plañeni. ãkole su spojene i pretvorene u zvaniånu baletsku Nakon prve posete Parizu usledila je joã jedna ãkolu Kraljevskog pozoriãta. Jedina ãkola starija 1824. godine i tada je boravak potrajao ãest god-

71 Orchestra () 2005. ina. Da bi se pripremio za prijemni ispit u Pariskoj operi, Ogist je uzimao åasove kod Ogista Vestrisa. Ispit je poloæio sa odliånim uspehom, tamo ostao do 1830. godine i za vreme boravka u Parizu åak gostovao u Londonu. Kada se vratio (1830.), odmah je postavljen za igraåa i balet-majstora Kraljevskog pozoriãta. Do tada, u baletskoj ãkoli nisu postojali posebni åasovi za decu. Postojao je samo jedan åas dnevno za igraåe i decu zajedno. Nije postojalo viãestepeno baletsko obrazovanje, niti ikakvo opãte obrazovanje. Ono se uglavnom svodilo na oponaãanje igraåa ispred sebe. Proãlo je joã mnogo godina dok nisu uspostavljeni razredi, ali je Burnonvil odvojio decu od odraslih, iako su svi veæbali pod istim krovom. Tek 1856. godine su primljena dva profesora koja su poduåavala decu opã- tim nastavnim predmetima. Dve prostorije u pozoriãtu su pretvorene u uåionice. Te prvobitne dve prostorije su kasnije proãirene i pretvorene u prave uåionice i deca su uåila iste predmete kao sva druga u Danskoj. Dodatni predmeti su bili istorija umetnosti i igre, muzika, crtanje i slikanje. Uprkos obaveznom veæbanju baleta, njihovi ispitni rezultati u oblasti opãte nastave bili su na viãem nivou nego kod veñine dece u Danskoj. Ogist je imao svoj koreografski debi 1832. godine sa divertismanom zasnovanom na Geteovom Faustu, a godinu dana kasnije postavio je balet Valdemar (Valdemar). Burnonvil je kreirao ukupno oko pedeset baleta od kojih je opstalo ili je delimiåno ili potpuno rekonstruisano deset. Ovih deset baleta saåinjava program Treñeg festivala Burnonvil. Tokom boravka u Parizu, gledao je balet Silfida (La Sylphide), koji je Filipo Taljoni (Filippo Taglioni) saåinio za svoju ñerku Mariju. Burnonvil je bio impresioniran idejom, ali je osmislio sopstvenu verziju 1836. godine, koja je oznaåila zaåetak njegove sasvim liåne ideje narativnog baleta. Tvrdio je da priåa nikada ne treba da bude prekinuta ili iseåena delom igrom a delom pantomimom. Sve treba da teåe. Nije se dozvoljavalo ni da aplauz prekida izvedbu. Ova ideja se odræala do danaãnjih dana. Takoðe, njegovi narativni baleti bavili su se ljudskim oseñanjima, odnosima i druãtvenim problemima toga doba. Zapravo, odnos izmeðu Dæejmsa i njegove Silfide se i danas podjednako snaæno interpretira kao i tada, i danas bi bio nazivan psiholoãkom dramom. Koristio je i folklorne igre, åak i ako do tada u dotiånoj zemlji nije ni boravio. Silfidu je smestio u Ãkot- sku koju nikada nije posetio, ali ovaj balet odslikava lokalnu atmosferu i pun je ãkotskih igara. Zahvaljujuñi liånim okolnostima, Burnonvil je 1841. godine otiãao u Italiju. Tokom svog boravka igrao je u San Carlo Theatre u Napulju i åak u Milanskoj skali. Tokom boravka u Napulju upoznao se sa tamoãnjim naåinom æivota, ãto mu je kasnije pomoglo da napravi svoj najpoznatiji balet Napulj (Napoli 1842). Poåetkom devedesetih godina XX veka ispostavilo se da taj balet, takav kako je izvoðen tada, nije bio dovrãen. Nedostajao je åin pod nazivom Plava peñina (Blue Grotto). Zahvaljujuñi njegovim minucioznim dnevniåkim beleãka- ma, Dina Bjorn i Frank Andersen su 1992. godine uspeãno rekonstruisali ovaj åin. Tako je roðen nov poziv - restau- Knjiga Burnouvilove ãkole ( The rator baleta. Bournonville Schools), kao i U znak uspomene na svoj boravak u Parizu, Ogist je ura- mnogi drugi fascinantni dio koreografiju za balet Konservatoriet ili Braåna ponu- udæbenici, knjige, monografije, da putem oglasa (Le Conservatoire or a Mariage Proposal video, CD i DVD snimci predsta- by advertisement 1849. godine), åiji je drugi åin igran va mogu postati i vaãe vlasniãtvo godinama. Note i muzika prvog i treñeg åina su saåuvane ako posetite sajt londonske pa je publika Festivala mogla da uæiva u ovom baletu u knjiæare Dance Books i - potpunosti. Ko bi pomislio da ovaj balet ne åine samo poånete da kupujete! baletski koraci veñ da on sadræi i snaæan motiv jaza izmeðu bogatih i siromaãnih. www.dancebooks.co.uk/new.as Burnonvil je bio veliki zaljubljenik u holandsko i flaman- p (za Burnouvilovu publikaciju) sko slikarstvo i tako je (1851) nastao balet Vaãar u Briæu ili ili Tri poklona (The Kermesse in Bruges or the Three Gifts), www.dancebooks.co.uk koji se bavi istinom, odanoãñu, verovanjem i nevericom. Njegov jedini balet smeãten u Danskoj, Narodna pripovet- Upiãite svoj mejl na mejling listu ka (A Folk Tale 1855), u potpunosti je rekonstruisan 1992. knjiæare Dance Books. Isplati se! godine. Kuriozitet ovog baleta je zainteresovanost kraljice Margarete, koja ne samo da je za njega kreirala kostime i scenografiju, veñ je i uåestvovala u njihovom oslikavanju. Kraljica je strastveni ljubitelj baleta i nije pro- pustila ni jednu predstavu na Festivalu. Abdala (Abdallah), koji je napravljen 1851. godine nije bio uspeãan kao drugi baleti, ãto bi mogao biti razlog zbog koga je potpuno iãåezao. Moæemo samo da zamislimo åuðenje Brusa Marksa (Bruce Marks), muæa Toni Lander (Toni Lander), kada je otkrio libreto za Abdalu na aukciji u åuvenoj njujorãkoj aukcijskoj kuñi Sotheby. Nekoliko godina kasnije, muzika je pronaðena u nasledstvu nekadaãnjeg igraåa. Marks, koji je u to vreme bio direktor Ballet West iz Solt Lejk Sitija, zajedno sa svojom æenom Toni Lander zapoåeo je rekonstrukciju ovog baleta åija je premijera konaåno izvedena u Solt Lejk Sitiju 1985. godine, da bi se u Kopenhagen vratio 1986. godine. La Ventana (La Ventana) je prvi put izveden u Kopenhagenu 1856. godine. Odiãe ãpanskom straãñu i ljubavlju prema umetnosti. Najveñi deo ovog baleta je takoðe nestao, ali je rekonstruisan i njegova celovita verzija je prikazana na Treñem festivalu.

Orchestra () 2005. 72 Godine 1858. nastao je Festival cveña u Genzanu (Flower Festival at Genzano) od koga ostaje samo najpoznatiji i naåeãñe igran Pas de deux. Daleko od Danske ili Maskenbal na brodu (Far from Denmark or a Costume Ball Onboard 1860) je smeãten u Argentini, u kome se diplomatski kor zabavljao na brodu i izvoðene su eskimsko-indijske i kineske igre. Burnonvil se 1871. godine vratio svom detinjstvu provedenom uglavnom u Amageru, seocetu juæno od Kopenhagena. Balet Kraljevi dobrovoljci na Amageru (King’s Volun- teers on Amager) je priåa o ratu izmeðu Danske i Ãlezvig-Holãtajna, danas ponovo dela Nemaåke. Navedene publikacije predstav- Lokalne narodne igre bile su u kontrastu sa elegantnim ljene na klasiånim baletom. Festivalu mogu se nañi na: Otprilike u to vreme planirana je izgradnja nove opere www.bournonvillefestival.dk pored starog pozoriãta. Burnonvil se angaæovao i zahtevao odgovarajuñi radni prostor i uslove za svoje “The Bournonville Schools” igraåe i ãkolu. Sve do svog odlaska u penziju (1877), DVD i dve knjige starao se da baletski poziv postane druãtveno priznat i (koraci i muzika) da æenski igraåi sa 46, a muãki igraåi sa 48 godina starosti dobiju pravo na penziju. Danas je ta granica 3rd Bournonville Festival odlaska u penziju pomerena na 40 godina starosti za oba pola. Bournonville - the European Za vreme svog pedagoãkog rada napravio je program veæbanja koji obuhvata sve pokrete i korake koji se Tyl & Trikot koriste u njegovim baletima, rasporeðen tokom ãest radnih dana u nedelji. Mnogo godina kasnije, Enriko August Bournonville Åeåeti (Enrico Cecchetti) je u Italiji sproveo isto. Ditlev Tamm Zaåudo, nijedan od njih niãta od ovoga nije zapisao, ali ISBN 87-02-04137-5 su program ostavili svojim naslednicima. U sluåaju Burnonvila to je bio Hans Bek (Hans Beck) koji je bio Grace under Pressure zaduæen za balet i ãkolu od 1894. do 1915. - na dvo- Barbara Newman strukoj funkciji koja se zadræala do danaãnjih dana. Ia- ISBN 1-85273-099-4 ko Frank Andersen, sadaãnji direktor Kraljevskog dan- skog baleta, ima veoma savesnog direktora u liånosti Ane Marije Fesel-Ãliter (Anne Marie Vessel-Schlütter), koja radi sa njim, ipak, on je odgovoran za sve. Hans Bek je uz pomoñ bivãih igraåa i dragocenu pomoñ Valborga Borhseniusa (Valborg Borchsenius) uspeo da sakupi veñinu veæbi i kombinacija koraka. Uspeo je i da u skladu sa Burnonvilovim stilom rekonstruiãe one koji su bili nepotpuni. Prvobitno su ove dnevne programe igrali svi igraåi i uåenici, ali vremena se menjaju pa se tako i igra razvija. Uz Burnonvilov repertoar, igra se i ãiroki spektar drugih baleta. Ali, åak je i sam Burnonvil radio u skladu sa principom razvoj uz oåuvanje tradicije, koji je od tada sledio svaki njegov naslednik. Prve promene su nastale kada je Harald Lander preuzeo ãkolu 1932. godine. Lander, inaåe student Mihaila Fokina, koji je, uzgred, nakon ãto je napustio Rusiju predavao nekoliko godina u Kopenhagenu, poznavao je ruski sistem obrazovanja igraåa. Godine 1950, organizovao je Danski baletski festival (Danish Ballet Festival), a do tada su Kraljevski danski balet i ãkola bili malo poznati izvan Danske. Sa iznenaðenjem se saznalo da je danska kompanija veñ igrala Balanãinov Apollon Musagète 1931. godine, kao i balete Mijasina (Massine) i Aãtona (Ashton). Ne samo da je repertoar ostavio izuzetan utisak na baletske krugove ãirom sveta, veñ i izvanredna tehnika i naåin na koji je odigran, baã kao da je to neãto najlakãe na svetu. Jer kombinacije koraka su bile sve samo ne lake! Povrh toga, muzikalnost, posveñenost i skromnost igraåa ostavile su odliåan utisak. Ishod je bio ne baã zanemarljiv svetski uticaj. Tada je u Njujorãkom baletu i Ãkoli ameriåkog baleta bio Stenli Vilijams (Stanley Williams), u Kanadi Erik Brun (Erik Bruhn), u Londonu Peter Ãaufus (Peter Schaufuss), a u Antverpenu Hans Brena (Hans Brennaa). Vera Volkova je 1945. godine pozvana da reorganizuje ãkolu i ona je sprovela neke veoma vaæne struk- turne promene. Zahvaljujuñi svom ãkolovanju po sistemu Vaganove i svom pedagoãkom iskustvu uspela je da ubedi predavaåe u neophodnost postojanja razreda prema starosnim grupama. Takoðe, uspela je i da pripremi studente da igraju balete izvan Burnonvilovog repertoara. Erik Brun, koji je 1978. bio direktor Nacionalnog baleta Kanade, pozvao je Beti Olifant (Betty Oliphant), osnivaåa i direktora Nacionalne baletske ãkole u Torontu da doðe u Kopenhagen da bi pruæila dodatnu podrãku. Saradnja sa kanadskom ãkolom se odræala do danas u vidu razmene iskustava u edukaciji igraåa. Pedagoãka podrãka je i dalje prisutna zahvaljujuñi pedagoãkom koledæu u Kopenhagenu. Dvoje ljudi kojima i kompanija i ãkola duguju mnogo su Kirsten Ralov i Hans Brena. Hansu Breni, jer je praktiåno postao ambasador Burnonvilovog stila ãirom sveta, a Kirsten Ralovu, jer je 1979. godine prva objavila ono ãto se sada naziva Burnonvilovom ãkolom (The Bournonville School). To nije ãkola u pravom smislu reåi veñ program veæbanja tokom ãest radnih dana u nedelji. Ralova je korake prevela na francuski, kako bi postali prepoznatljivi. Istovremeno, ova ãema je zabeleæena Labanovom i

73 Orchestra () 2005. MARTIN MYDTSKOV RØNNE Kristoffer Sakurai i Susanne Grinder, Royal Danish Ballet

Beneãovom notacijom. Godine 2005, pod voðstvom Ane Marije Fesel-Ãliter i uz pomoñ nekolicine igraåa, od prvaka do ålanova ansambla, zabeleæena je åitava ãema u dve knjige, od kojih jedna obuhvata korake a druga odgovarajuñu muziku i dva DVD-a. Doæivevãi ovih deset dana Festivala åovek poåinje da shvata ãta to kompaniju i ãkolu åini tako posebnom. Pre svega, svi - poåev od najmlaðih uåenika u uzrastu od sedam godina do direktora - rade u jednoj istoj zgradi. Zajedniåka im je strast, - ljubav prema umetniåkoj igri. Od 91 igraåa, ukljuåujuñi i ãest pripravni- ka, 64 su Danci i svi su uåili u ãkoli i radili u kompaniji rame uz rame, i tako æiveli zajedno od sedme godine æivota. Oni koji su doãli spolja, doãli su po sopstvenom izboru i odmah su usvojili ovu ljubav prema igri i poãtovanje tradicije. Najveñi broj pedagoga u ãkoli i kompaniji su i dalje aktivni igraåi. Svi oni sa zadovoljstvom prenose svoje znanje na sledeñu generaciju, kao ãto svi igraåi æele da podele svoju ljubav prema igri sa publikom. Retko se viða da se igraåi, kao ovi, ne bave samo sobom, osim u smislu da daju sve od sebe. Oni su otvoreni prema svojim kolegama igraåima i staraju se o njihovoj dobrobiti. Deca u ãkoli åine vaæan deo predstava, pogotovo u Burnonvilovim baletima. Njih poãtuju, a ona zauzvrat poãtuju starije. Kako je sve ovo unapredilo Festival, nema veñe radosti nego videti da publika iz noñi u noñ iz pozoriãta izlazi blistajuñi od sreñe. Jenny J. Veldhuis Prevela: Nataãa Tomiñ

Orchestra () 2005. 74 Gr~ka / Atina Baletskoproleñe

Baletska sezona je ove godine poåela u rano proleñe i bila je ispunje- U oseñajnoj koreografiji i reæiji koreografa i osnivaåa ove kompani- na panoramama, platformama i festivalima. Po åemu se oni raz- je Petrosa Galiasa (Petros Gallias) stvaranje lika sa ovim imenom likuju? Po miãljenju Rikakisa - kultnog gråkog baletskog kritiåara - teæiãte stavlja na pitanje samoñe. Igraå P. Argiropulos (P. razlika je u trajanju manifestacija i u kriterijumu ili odsustvu istog Argiropoulos) je odliåno odigrao Samoñu (Solitude) preuzimajuñi na kod pozvanih umetnika. Panorama je manifestacija na kojoj se sebe oseñanja publike ili åak zauzimajuñi mesto hora - grupe predstavlja åitava kulturna zajednica regiona ili zemlje. Dakle, u glumaca u gråkim dramama. Sve nas je oduãevio prefinjeno ekspre- okviru panorame svoj rad moæe da prikaæe svako ko to æeli, a da sivnim projektovanim prizorom dvoje nagih ljubavnika koji se vole selekciju ne vrãi ni umetniåki direktor niti neka administrativna na podu. grupa - za razliku od platforme ili festivala. A razlika izmeðu dve Osim panorama i festivala, u Atini su odræane joã dve manifestaci- potonje manifestacije je u njihovoj duæini trajanja. Na platformama je, Megla u National Theatre of Northern Greece, veåe u kojem smo se prikazuje najveñi broj predstava za najkrañe moguñe vreme - u videli nove kreacije dva koreografa Konstantinosa Rigosa (Constan- roku od nekoliko dana - dok festival moæe da traje i do ãest meseci. tinos Rigos) i Najdæela Åarnoka (Nigel Charnock) i pedeseto izdanje Atinskog festivala. Druga Mediteranska platforma igre Prva manifestacija rezultat je dvogodiãnje saradnje åuvenog gråkog koreografa i “nestaãnog” umetnika britanske scene - osnivaåa poz- Sezona je poåela 5. aprila 2005. godine sa Mediteranskom platfor- natog fiziåkog teatra DV8, sadaãnjeg umetniåkog direktora Helsinki mom igre koja se odræavala u Volosu - centralna Gråka - na kojoj je Dance Company. 14 kompanija prikazalo svoje radove za tri dana. Dobre kritike su Ãuãtanje (White Noise) je nadrealni naslov Rigosove koreografije u zasluæile kompanije poput Slovenskog narodnog gledaliãåa, dok su kojoj doåarava bol u ljudskom telu kroz religiozne motive, poput gråke kompanije National Theatre of Northern Greece i Quasi onog koji je devica Marija trpela pod krstom njenog sina, koji takoãe Stellar ponosno predstavile gråku baletsku scenu. Italija, Francuska, predstavlja fiziåki bol. Sopstveno muåenje, strah od bola, muåeniå- Ãpanija, Portugal, Kipar, Malta, pa åak i iznenaðujuñi nastup ka iskuãenja i veåni æivot, pirsing, tetovaæa, ljubav i bol, sve vrste Modern Dancea, dela State Ballet of Ankara, Turska - predstavili su fiziåkog muåenja koje trpimo da bismo bili primeñeni, voljeni ili meãavinu izvoðaåke intelektualnosti koju je zaista trebalo doæiveti uspeãni. u celini. Ponoñ manje tri (Midnight minus three) je predstava koja nam je jasno doåarala namere Najdæela Åarnoka: njegov cilj nije bio da se umet- Prva Panorama savremene igre niåka igra shvati “ozbiljno”. Osmelio se da dozvoli svojim igraåima da se igraju na sceni, jedni sa drugima kao na nekakvoj zabavi, i da Ubrzo potom, Prva panorama savremene igre odræana je u Atini od se igraju sa publikom i “provedu ugodno veåe”. Bio je to riziåan 22. do 25. aprila 2005. godine. Svoje radove prikazalo je dvadeset potez koji je svakako bio uspeãan, u kome nam je pokazao svoju osam baletskih kompanija sa preko sto igraåa (u okviru dvadese- ingenioznu i smelu prirodu. tominutnih predstava), ali mali broj njih nam je pruæio zadovoljst- Pedeseti atinski festival ostvario je gostovanje trupe Cloud Gate vo da im od srca aplaudiramo. Nataãa Zuka (Natasa Zouka) i njeno Dance Theatre of Taiwan sa kreacijom Pesma lutalica (Song of the åetvoro igraåa prikazali su Triptih raãanje-smrt-ljubav. Bili smo zadiv- Wanderers). Predstava je prikazana u Herodeionu, spektakularnom ljeni predivnom tradicionalnom tuæbalicom iz Epira dok su igraåi - rimskom pozoriãtu podno Akropolja u okviru Atinskog festivala koji oæaloãñeni transformisali svoje linije tela rukujuñi kartonskim kos- traje gotovo ãest meseci. Kada smo uãli, budistiåki sveãtenik je sta- timima na mnogo razliåitih naåina. Nakon toga, u okviru festivala jao u poloæaju za meditaciju u levom prednjem uglu scene. Ispred koreografa, uæivali smo u Triptihu kao jedinstvenoj koreografiji. njega bila je mala gomila pirinåa. Kriva linija naåinjena od zrna Nije lako odgledati tako velik broj razliåitih predstava za tako kratko pirinåa je vodila preko scene do joã jedne gomile pirinåa u zadnjem vreme, ali bilo je vaæno steñi utisak o igri u Atini i ova manifestaci- desnom uglu, predstavljajuñi pejzaæ. Igraåi su se pojavljivali polako, ja se pokazala kao dobar uvod u nadolazeñi Åetvrti festival igre, kao iz sna, sa dugaåkim krivim granama u rukama. Put hodoåasni- odræan od 15. maja do 19. juna 2005. godine. ka, njihov susret sa Gangom, svetom indijskom rekom, ceremonije Najveñi broj radova na Platformi bili su delovi ãirih radova koji su u za mrtve i æive i sva iskustva odlaska u Indiju koja koreograf Lin celini prikazani na Festivalu. Hvaj-Min (Lin Hwai-Min), sigurna sam, smatra dragocenim, da bi ih naposletku saæeo u ovo poetsko umetniåko delo. Njegov reper- Åetvrti Festival igre Koreografskog saveza toar pokreta predstavlja åarobnu meãavinu istoåne tradicije i savre- Festival se odræavao u åetiri pozoriãta i svaka kompanija je imala menih zapadnih stilova. Muziåka pratnja se sastojala od gruzijskih åetiri izvoðaåka dana. Bio je to paæljivo saåinjen program koji je bilo narodnih pesama koje su obojile patnju hodoåasnika i pretvorile se lako pratiti i koji je pruæio dovoljno vremena i prilike da se upoz- u ekumensku himnu. Na kraju, tri tone pirinåa rasutog po sceni se namo sa svim radovima. pokretima igraåa pretvorilo u ogromnu spiralu. To je potrajalo Najupeåatljivija predstava åitave sezone bio je Edvard II (Edward the dvadesetak minuta i bila je to naãa prilika za meditaciju. Muk hilja- 2nd) Riåarda Marloua (Richard Marlowe) u izvoãenju Dance da posetilaca u pozoriãtu je to potvrdio. Theatre Co. “Iros Agelos”. To je priåa o kralju Edvardu II, povratku Maria Softsi njegovog izgnanog ljubavnika Gavestona, njihovoj fatalnoj strasti, [email protected] dvorskim intrigama i konaåno Edvardovoj smrti od ruke njegove Prevela: Nataãa Tomiñ æene i njenog ljubavnika Mortimera.

75 Orchestra () 2005. Gr~ka / Kalamata JEDANAESTI MEÐUNARODNI FESTIVAL IGRE To se ne propuãta!!! SEBASTIAN GREUNER

Nakon jedanaest godina trajanja, Festival igre u Kalamati se i desne strane. Igraåi su na scenu izleteli silovito i graciozno kao dalje uspeãno odvija, dokazujuñi da ljudska æelja i volja mogu jato ptica. Istovremeno, na oduãevljenje publike, iza zavese se prevaziñi sve finansijske teãkoñe. Protekla i ova godina nisu bile upalilo jarko svetlo, simulirajuñi dnevno svetlo, åija je putanja nimalo lake. Organizacija Meðunarodni centar za igru u odavala utisak izlaska sunca ili prestanka kiãe. Sama igra je Kalamati (International Centre of Dance in Kalamata) potpisala snaæno podseñala na ponaãanje i kretanje lasta u prirodi, koje se je 1994. godine desetogodiãnji ugovor o sponzorstvu s okupljaju pod strehama i traæe mesto da sviju svoja gnezda. Ministarstvom kulture koji je proãle godine istekao bez Koreografija Kersmakerove je bila inspirisana minimalistiåkom moguñnosti obnavljanja. Ta åinjenica navela je umetniåkog muzikom Stiva Rajha (Steve Reich). Kiãa nije bila deo konteksta direktora Festivala Viki Maragopulu (Vicky Maragopoulou) i predstave. Rezultat je bio estetski i nema niåeg zajedniåkog sa lokalne opãtinske vlasti Kalamate da donesu riziånu odluku o naslovom koji se pominje iskljuåivo kao neãto ãto se veñ odi- nastavku Festivala koji ñe u najveñoj meri finansirati i krediti- gralo. Prelivale su se boje duge dok su svetle nijanse ruæiåaste i rati sama opãtina. Vredi spomenuti da je tokom proteklih godi- beæ boje kostima dopunjavale repetitivne ritmiåke motive. na opãtina Kalamata delila sponzorstvo sa pomenutim min- Predstave Ane Huber (Anna Huber) Najnevidljiviji istarstvom samo da bi uspela da odræi Festival u æivotu. Iako se (Unsichtbarst), Janisa Manafunisa i Katerine Skjade (Giannis Kalamata nalazi daleko od prestonice, gråki poklonici umet- Mantafounis, Katerina Skiada) Projekcija senke (Shadow’s niåke igre su joã jednom napunili pozoriãta i amfiteatar koji su Projection) i Pru Lang (Prue Lang) Fiftiforvil (Fiftyfourville) izve- ponekad bili rasprodati i nedeljama pre zakazanih manifestaci- dene su na åetvrtastoj sceni okruæenoj publikom u istoj ravni sa ja. igraåima. Uprkos malim izgledima za tako neãto, otvaranje Festivala je Ana Huber je uãla kliæuñi po metalnom podnom ogledalu i pred- obeleæeno izvedbom poznate baletske kompanije Rosas Ane stavila nam studiju vidljivosti tela, njegove transformacije i Tereze de Kersmaker (Anne Teresa de Keersmaeker), sa pred- promene. Koristeñi publiku kao svoj odraz, pokretala se i me- stavom Kiãa (Rain), po prvi put u Gråkoj. U pozadini scene njala linije tela uz pomoñ svog kostima kao jedinog oruða. nalazila se polukruæna metalna zavesa sa spiralnim otvorom sa

Orchestra () 2005. 76 Janis Mantafunis i Katerina Skjada su dvoje mladih perspektivnih umetnika, prijatelja i partnera. Veñ smo imali prilike da ih gledamo na ceremoniji otvaranja Olimpijskih igara “Atina 2004”. On je bio Eros koji je leteo iznad vodenog åasovnika istorije, dodirom oæivljavajuñi istoriju umetnosti Gråke kroz vekove, dok je ona bila Kraljica sa zmijama odræavajuñi ravnoteæu povrh vodenog åasovnika. U Kalamati su predstavili svoj eksperi- mentalni rad i razgovarali o procesu slanja i tumaåenja poruka razmenjivanih izmeðu dva igraåa i jednog mu- ziåara. Poåeli su predstavu netremice zagledani jedno u drugo dok su postepeno svi njihovi delovi tela raz- menjivali iskustva u svim moguñim delovima prostora, na samoj sceni ili van nje. Kombinujuñi uloge igraåa i stvaraoca, prikazali su nam åistu slobodu delovanja i izuzetan pogled na savremeni pokret. Pru Lang kao koreograf je predstavila svoje glediãte na dva politiåka sistema. Njeni igraåi su prikazali uma- njeni model druãtva, zapoåevãi na spoljnoj ivici scene i pribliæavajuñi se sredini u kvadratnim formacijama. Pokretali su se naizmeniåno na podu i u uspravnom stavu hodajuñi i koristeñi poznate sisteme pokreta. Postoje tri modela koja su inspirisala ovaj rad: lavirint kao struktura koja vodi do centra ali istovremeno dezorijentiãe, film Alfavil (Alphaville) Æan Lik Godara i teorija rizoma (podzemnih stabljika) Deleza i Gatarija (Deleuze, Guattari) kao antipoda sistemu centralizovane vlasti kojim se bavi pomenuti film. Iako su modeli bili paæljivo osmiãljeni a izvoðaåka veãtina igraåa zavidna, sam rad nije naiãao na odobravanje publike. Horizontalna struktura koja naglasak stavlja na svrhu - ãto je suãtina modela rizoma - moæda je zahtevala publiku koja je gledala film i poznaje ovu teoriju. Lia Haraki (Lia Haraki), umetnica sa Kipra koja je studirala u Labanovom centru za igru (Laban Dance Centre), u svoj rodni grad Lemesos vratila se da se bori za razvoj lokalne igraåke scene. U svojoj predstavi Oåi uprte u mene (Eye to I) istraæivala je sopstveni identitet zapoåinjuñi ulogom razuzdane adolescentkinje pret- varajuñi se u neurotiånu æenu koja samoj sebi izdaje nareðenja u izvrãavanju osnovnih radnji. Ona nam otkriva mnogo svojih “ja” sve do granica svoje æenstvenosti, bez pretenzija da bilo ãta reãi. Ona samo iskreno sumnja... Sinequanon je jedna od prvih kompanija na gråkoj igraåkoj sceni. Osnovana je 1992. godine i od tada je uglavnom zastupala tehnike opuãtanja (release) i kontakt improvizacije (contact improvisation). Najnovija predstava Tajna veåera (Secret Supper) inspirisana je hriãñanskim simbolom Tajne veåere i predstavlja koncept ærtvovanja. Pravougaoni sto na sredini scene iznad koga svetli jedna sijalica; muziåki izvoðaåi smeãteni duæ scene tako da ih publika vidi, a poåetak predstave je oznaåen zujanjem muve dok ljudi leæe na podu. Neko skuplja tela sa poda i slaæe ih na sto uz pratnju muzike koja naglaãava znaåaj ovog skupa. Polako poåinju da se pokreñu i prave figure na stolu tako da postepeno zauzimaju åitavu scenu. Jedan od igraåa zauzima centralno mesto na stolu dok ostali, kao posledicu toka pokreta, preuzimaju ulogu ærtvovanih. Dueti su izvanredno izvedeni i oznaåavaju nasilje ili milovanje, borbu ili zagrljaj sa istim doæivljajem krhkosti. Grupni segmenti su izvedeni dinamiåno, odajuñi izuzetno snaæan doæivljaj timskog rada bez ikakve konfuzije ili dezorijentacije. Izuzetna koreografija Sinequanona je bila potpomognuta odliånim dizajnom i izvedbom grupe zrelih i dobrih igraåa. Les ballets C de la B je jedna od trupa koja je osnovala belgijsku igraåku scenu. Predstava Cirada (Bache), koju su osmislili Koen Augustejnen (Koen Augustijnen), Stiv Digarden (Steve Dugardin), Hej van Nuten (Guy van Nueten), radikalnija od bilo koje druge na ovogodiãnjem Festivalu, ozbiljno politiåki angaæovana, humoristiåka i sarkastiåna, krajnje tragiåna a istovremeno osveãñujuña, navela me je da se i narednog dana vratim u amfiteatar kako bih je pobliæe pogledala. Kolektivni pristup trupe Les ballets C de la B u stvaranju predstave sastoji se od HERMAN SORGELOOS polifonije, jednakosti i stalnog istraæivanja. “Bache” znaåi “cerada”, komad debele plastifici- rane tkanine kojom se neãto pokriva da bi se zaãtitilo od pogleda ili spoljaãnjih uticaja. Jedan po jedan, igraåi su metaforiåno, putem pokreta i govora, otkrivali svoje unutraãnje strahove skrivene od modernog druãtva. Igraåi su snaæno tumaåili strah od smrti, samoñe i starenja, isprekidani umirujuñim tonovima Persela (Purcell) kao kontrasta nasilju i muåenju, u izvedbi pevaåa Stiva Digardena. Meãavina fiziåkog teatra, savremene igre, performansa, hip-hopa i æive muzike u ovoj izrazito politiåki angaæovanoj predstavi izazvala je kod publike ãiroki spektar oseñanja, od tuge do olakãanja, od straha do radosti. Umetnik pozvan na zatvaranje Jedanaestog festivala igre u Kalamati je miljenik gråke publike. Dimitri Papajanu (Dimitris Papaioannou), umetniåki direktor ceremonija otvaranja i zatvaranja Olimpijskih igara “Atina 2004”, godinu dana posle, po prvi put objaãnjava svoje ideje i zamisli ovog velikog dogaðaja. Otvorio nam je svoje srce i objasnio kako je åitavu naciju ponovo uåinio sreñnom i ponosnom na njenu istoriju i identitet. Pokuãao je da demistifikuje i deãifruje kljuåne trenutke ceremonije otvaranja i da razjasni glasine koje su kruæile dugo nakon zavrãetka Olimpijskih igara. Nakon svog predavanja, koje je trajalo svega sat i 15 minuta, pozvao je publiku da sa njim razgovara i postavlja mu pitanja. Naæalost, raspoloæenje za filozofske rasprave nekih od uåesnika svelo je diskusiju na njegove odgovore na svega nekoliko pitanja. Vredi ipak spomenuti da je jedan od bivãih volontera na Olimpijskim igrama izrazio zadovoljstvo tim iskustvom, pa je zatim Papajanu zapitao koliko je nekadaãnjih volontera prisutno u amfiteatru. Ispostavilo se da ih je bilo 15, i to mu je dalo priliku da postavi pitanje åiji ga je odgovor zanimao veñ duæe vreme: Mi smo bili plañeni za ovo, ali vi, jeste li vi neãto dobili?, a svi volonteri su u glas odgovorili: O da, i te kako! Tokom Festivala je odræana i desetodnevna radionica savremene igre koju je vodio Dæeremi Nelson (Jeremy Nelson). Sto igraåa podeljenih u dve grupe pohaðalo je radionicu svakoga dana po dva sata. Dæeremi Nelson predaje Istraæivanje pokreta (Movement Research) na Koledæu u Konektikatu (Connecticut College) kao i u okviru raznih festivala i studija. Maria Softsi [email protected] Prevela: Nataãa Tomiñ

77 Orchestra () 2005. intervju

DIMITRIS PAPAIOANNOU, REDITELJ I KOREOGRAF CEREMONIJE OTVARANJA I ZATVARANJA OLIMPIJADE U ATINI 2004. GODINE

Rolsna strmom pra{njavomRojs putu SOKRATES SOKRATUS

Orchestra () 2005. 78 ekada je bio koreograf poznat samo nekolicini odabranih iz sveta igre. Preko noñi njegovo ime je postalo poznato ãirom sveta. Ljudi ga sada poistoveñuju sa prizorima sa sveåanog otvaranja Olimpijskih igara. Jednostavnog, jasnog, Npunog znaåenja i prefinjene simbolike. I za one koji nisu gledali ceremoniju otvaranja i za one koji jesu, okosnicu ovog ostvarenja åini motiv æene kao izvora æivota. More i voda predstavljaju osnovne sastojke. Ostale elemente åine nebeski svod, galaksija u kojoj se raða- ju zvezde i Eros, gråki bog ljubavi u letu iznad scene. Zatim, åovek koji hoda duæ ivica i strana Pitagorine kocke - simbola Zemljinog kretanja, zaljubljeni par koji promiåe bazenom, trudna æena åiji je stomak iznenada osvetljen, dete u brodiñu od papira, parada koja nam je kroz umetnost predstavila i drevnu i blisku proãlost Gråke. Dramski prizori, puni simbolike, uz mnogo ãminke i igraåkih pokreta - te slike i simboli upuñeni su svakome od nas ponaosob, na jednom globalnom jeziku, bliæem naãim srcima nego razumu. Dimitri Papajoanu podseña nas odakle smo potekli i u izvesnoj meri svojim ostvaren- jem naznaåava kuda smo se uputili. Srela sam se s njim jednog zimskog dana u Atini. Nosio je maskirnu jaknu, debeli dæemper, ãal i crnu trenerku. Njegov vitak stas, kratka crna kosa i crne oåi u skladu su sa njegovom reputacijom odluånog, nestrpljivog i ambicioznog åoveka. On nije od onih koji se sa vama slaæu iz åiste pristojnosti. Nedavno mu je predsednik Gråke uruåio nagradu za njegov doprinos gråkim Olimpijskim igrama. To smatra velikom åaãñu; nikada nije ni pomislio da bi mu se tako neãto moglo dogoditi. Govori o svom viãestrukom identitetu - koreografa, reditelja i pozoriãnog åoveka i åinjenici da sebe ne smatra igraåem “kao takvim”. Mene zaokupljaju prizori koje ljudski pokret oæivljava, i izabrao sam da radim sa igraåima, kaæe on. Stoga je igra najpribliænija onome åime se bavim. Klasiåan balet smatra “muzejskim primerkom”. Ipak, otkriva da je vatreni poãtovalac Vilijama Forsajta i mnogih drugih koji koriste klasiåne tehnike u savremenim koreografijama. Ono ãto je producirao na sveåanom otvaranju Olimpijskih igara bila je predstava uæivo bez reåi, sa punom sveãñu da ga posmatra åitav svet. Nije oklevao da predstavi suptilne prizore, veoma erotiåne, iako je rizikovao suprotstav- ljanje konzervativnih elemenata razliåitih druãtava. Naglaãava åinjenicu da svi prizori koje je prikazao predstavljaju deo ljudskog identiteta. Ipak, umetnost stare Gråke odiãe erotizmom, pa kako bismo uopãte mogli da ga potisnemo! Priznaje da je ova predstava sadræala mnogo vizuelnih stereotipa, ali predstavljenih tako da su neposredno komunicirali sa oseñanjima, bez potrebe prevoðenja na racionalno. Od svojih saradnika izdvaja Jorgosa Kumendakisa (Yorgos Koumendakis) - muzika i Angeliki Stelatu (Angeliki Stellatou) - koreografija. Poseban naglasak stavlja na svoju saradnju sa britanskom produkcijskom kuñom Jack Morton Worldwide. Da se izrazim metaforiåno, britanska producentska kuña je u Gråku dovezla rols-rojs na strmi praãnjavi drum, kaæe smeãeñi se. Oni su vrhunski profesionalci, ali smo se namuåili pokuãavajuñi da ih ubedimo da svoj posao obave pod specifiånim okolnostima “strmog praãnjavog druma”... Oba umetnika kao i produkcijska kuña bili su podreðeni Organizacionom odboru Olimpijskih igara zvanom “Atina 2004”, kojim je rukovodila åuvena “kraljica svih kraljica” Jana Angelopulu (Gianna Angelopoulou). Uobiåajeno je da produkcijska kuña rukovodi svime i da ima poslednju reå, a da umetnici moraju da se povinuju politici kuñe. U Gråkoj, ova uobiåajena hijerarhi- ja je bila preokrenuta, i uprkos tome ili upravo zbog toga, saradnja je zapoåela sa teãkoñama, a okonåana je trijumfalno. Papajoanu kaæe da je posebno zadovoljan uspehom ceremonija, jer su “opravdale” trogodiãnji naporan rad na njihovoj pripremi. Tri godine neåijeg æivota je mnogo za jednu desetominutnu predstavu, kaæe. On priznaje da je uspeh oslobaðajuñi. Pomaæe vam da se oslobodite svoje sujete, kao i straha da je potrebno da pravite kompromise zarad uspeha. Mi smo to uradili “na svoj naåin” i ljudi su reagovali na to. Ãta bi jedan umetnik viãe mogao poæeleti? Naravno, finansijska korist koja je sledila taj uspeh bila je podjednako oslobaðajuña. Ipak, nastavio je, brzo me uveravajuñi, pristao bih na bilo kakvu ærtvu da radim i æivim kako ja æelim. Moje pitanje o tome da li je zainteresovan za snimanje filmova dovodi nas do åuvenog kineskog reditelja Dæanga Jimoua (Zhang Yimou rukovodilac kreativnog tima Olimpijade u Pekingu 2008. za ceremoniju primopredaje zastave) za koga se navodi da je angaæovan za Olimpijske igre u Pekingu. Reæija je pomalo moj san iz detinjstva, odgovara. Prevashodno bi æeleo da radi na sopstvenim scenarijima. Snimanje filmova je skupa umetnost i u Gråkoj joj je za uspeh neophodna pomoñ dræave, kaæe on åeænjivo. Niãta ne iskljuåuje i naglaãava da je najvaænije ono ãto åovek zaista radi, a ne to o åemu sanja. Ne zaboravlja da pomene svoje omiljene gråke savremene umetnike: reditelja Konstantinosa Janarisa (Constantinos Giannaris) i koreografa Konstantinosa Rigosa (Constantinos Rigos). Po njegovom miãljenju, najvaænije osobine su talenat za kompono- vanje, bujna maãta, odvaænost, hrabrost i velikoduãnost duha. I ãto je najvaænije, umetniåki izraz treba da izvire iz ljubavi i potrebe, naglaãava. Tek tada moæemo dosegnuti pravu umetnost.

Courtesy Choros dance magazine (Greece) Intervju i tekst: Lydia Pnevmaticou, honorarni novinar åasopisa Choros. Sa gråkog prevela mr Mikaela Micheli. Redaktor engleskog teksta: Nick Papandreou. Choros je åetvoromeseåni åasopis Gråke igraåke i ritmiåke korporacije (Greek Corporation of Dance and Rhythmic) iz Atine, koji ureðuje Lena Zamboura. Sa engleskog prevela Nataãa Tomiñ.

79 Orchestra () 2005. Gr~ka / Krf MEÐUNARODNI PLESNI SEMINAR NA KRFU 18-29. 8. 2005. Studiozno plesno okupljanje

ræava - to sam ja!, uzviknuo je pre par vekova Kralj Sunca, a njegov zanos i danas se prepoznaje u pon- Daãanju mnogih, naroåito balkanskih vladara i vlastodr- æaca. Tako je, skoro decenijski serijal baletskih i plesnih seminara, odnosno kongresa i skupova u gradu Krfu na istoimenom jonskom ostrvu, pod pokroviteljstvom ili u organizaciji Meðunarodnog saveta za igru pri UNESCO-u, poåeo novo od- brojavanje dolaskom novog gradonaåelnika. Poãtujuñi volju vlasti, ovog leta je odræan drugi Meðunarodni seminar igre, u prostranom gradskom teatru. Onima koji duæe pamte ostaje da saåuvaju svoje brojke za internu upotrebu, ali i da se raduju åinjenici da igra ima svoje mesto u svakoj politiåkoj postavci. Za to su ipak, presudne neke druge brojke, åiji je sabirak odluåujuñi na izborima svake åetvrte godine. Sa tim u vezi, i priåa o prethodnom niãtavilu, nastanku sveta ili potopu koji ñe uslediti nije vaæna pred uspehom novog plesnog okupljanja. Niv Ãenfild sa partnerkom Dvoje mladih pedagoga doãli su ovog avgusta na Krf kako bi radili sa viãe od åetrdeset igraåa iz Atine, Soluna, Beograda, Sofije, ali naravno i sa lokalnom plesnom zajedni- com iz åak pet baletskih studija na ostrvu. Sofi Rozije u Baletu Pariske Opere trenutno osposobljava najmlaðe igraåe za rad u ansamblu, uvodeñi ih u prve profesionalne nastupe i bogat repertoar. S tim u vezi je njen svakodnevni “gråki” åas i rad na varijacijama bio zanimljiva prilika da se upozna åist francuski stil i manir, da se osluãne ritam i znaåaj pravilnih veæbi i postavke na podu, pored ãtapa ili na sredini, sve do komplikovanih kombinacija i pripreme za scensku igru, uz studiozan pristup svakom polazniku. Potpuno drugaåijeg senzibiliteta i koncepta, bio je rad izraelskog koreografa i igraåa, Niva Ãenfilda, naãoj publici poznatog sa Beogradskog festivala igre ili BELEF-a 2004. Kao rezultat njegovog “klasa”, dobili smo zanimljivu plesnu postavku u kojoj su svi imali svoje mesto i prostor da kreiraju svoju ulogu. Davno osmiãljen i bezbroj puta primenjen sistem koji kombinuje letovanje i profesionalno usavrãavanje, odnosno prikupljanje novih saznanja, veãtina i poznanstava, jeste vaæan adut atraktivnih turistiåkih destinacija. Uostalom, takav turizam je bio tema nedavnog skupa u organizaciji Kubanskog nacionalnog komiteta CID UNESCO, gde su mnogobrojni ministri turizma i turistiåki radnici dobili uputstvo za kreaciju plesnih festivala, seminara, letnjih ãkola, internacionalnih centara ili uliånih prezentacija tradicionalne igre, u smislu kvalitetne ponude i predstavljanja kulture jednog naroda i zemlje. Razlog viãe da se bude na Krfu u avgustu ove godine bila je i neoåekivana ponuda ãkole pri Pariskoj Operi, da jednu polaznicu nagradi jednogodiãnjom stipendijom. Zamoljeni da ovaj podatak dræimo u tajnosti, kako se ne bi kreirala pogreãna atmosfera na let- njem plesnom druæenju, bili smo u poziciji da pratimo ponaãanje i rad svih polaznika, odnosno njihov liåni pristup, ozbiljnost, volju i, na kraju, predispozicije. Balkanska nonãalantnost, grupno delovanje ili kolektivna nesvest, uåinila je da veliku ãansu ne dobije ni jedan predstavnik profesionalnih ãkola iz regiona, ili åak ansambla beogradskog Narodnog pozoriãta, veñ da ona padne pod nejake noge åetrnaestogodiãnje Maje sa Krfa. Upornost se isplati, a æivotne prilike ne ponavljaju, iako naivnost nekih godina daruje oseñaj da ñe se kvalitetni pedagozi, uloge, nagrade, zanimljivi ili veliki koreografi, nove predstave i baletske kompanije, deãavati svakog dana. Neãto kao - Igra - to sam ja. Niv Ãenfild Aja Jung

Orchestra () 2005. 80 Holandija / Hag, Mastriht PREZENTACIJA SAVREMENE IGRE U HAGU I FESTIVAL U MASTRIHTU OKTOBAR 2005. GODINE Stabilni kao graðevine

Savremena plesna riznica Holandije, naãla se prvih dana oktobra poloæaje ljudi ili komponente graðevine, predstavlja meru za na zanimljivoj prezentaciji u Hagu i festivalu u Mastrihtu. vreme koje se ne moæe zaustaviti, ili meru jednostavnosti i åistote Informacija o novim produkcijama i dogaðaj na kome svoje najpreciznije tehnike åije je konstantno unapreðenje takoðe snage odmeravaju najbolje trupe i koreografi zemlje evropskog neprekidan proces. Na sliåan naåin meðutim, i postavka u kore- Zapada, redovna je godiãnja smotra, koju, osim mnogobrojne ografiji Kristal Pite i pod naslovom Pilot X, poniãtava karakter lokalne, prati i odabrana inostrana publika, u cilju meðunarodne pojedinca i emocije, oslanjajuñi se samo na vanserijske promocije i internacionalnih angaæmana. moguñnosti i fiziåku lepotu aktera, u pokuãaju da se doåara brz- Za sam poåetak, otmeni i prostrani plesni kompleks Lusent teatra ina i zahtevnost trenutka u kome ne postoji alternativa, ali åesto u Hagu, predstavio je dva nova ostvarenja u izvedbi prestiænog ni potreba da se ulazi u dalje analize. Holandskog igraåkog pozoriãta (Nederland Dance Theatre), Teatar Korzo u Hagu okuplja nekoliko koreografa i trupa mlaðe kakva podrazumevaju savremeni rukopis, koji se veñ tretira kao generacije, baveñi se produkcijom, promocijom i izvoðenjem nji- usvojena klasika za superiorne igraåe, ali i za ovdaãnju publiku. hovih predstava. Iz prikazanog, sigurno treba izdvojiti rad Stabilni kao graðevine, bili su zaista izvoðaåi u koreografiji Lajfut mladog Andre Gingrasa, koji je publiku smelo podelio na pred- Leona i u zahtevnom muziåkom okviru J. S. Baha, kroz zanimlji- stavnike evropskih i neevropskih zemalja, smestio u oznaåena vo osmiãljenu i veãto sprovedenu ideju, koja dovodi u vezu polja na sceni i zatraæio aktivno uåeãñe u postavci baziranoj na savrãenstvo ljudskog tela, pozicija i odnosa igraåa u prostoru, dugotrajnoj studiji o migracijama i izbeglicama. Intelektualno zajedniãtvo parova ili grupe, s dostignuñima savremene arhitek- zlostavljanje gostiju od strane igraåa, znalaåki je zadræano na ture, eksterijerom kakav se mora prihvatiti s divljenjem, veñ samo odreðenom nivou koji ne prelazi u obraåun niti nasilniãtvo, ali zbog svoje forme. Veliki beli zid koji se rotira, menjajuñi tako postaje intenzivnije u odnosu na fiziåki bol.

Program Holandskog festivala igre u Mastrihtu, zapoåeo je 7. potpunom sukobu s nametnutim zadatkom koji nalaæe uni- oktobra 2005. godine, predstavljanjem Nacionalnog baleta u formisanost i delovanje u smislu pokretanja onog dela komplek- postavkama Balanãina, åije koreografije åine veliki deo redovnog snog mehanizma koji u konaånoj analizi nije neophodan za repertoara. Iste veåeri, publiku je osvojila atraktivna kreacija Jiræi funkcionisanje sistema, igraåi se u ovom celovitom ostvarenju i Kilijana, inspirisana i posveñena Mocartu, u izvedbi Introdans zanimljivom rukopisu, nameñu i prepoznaju. Antologijska Ansambla iz Roterdama, åija se tehniåka spremnost i mladalaåka postavka Jiræi Kilijana, pod naslovom Bez sna za Mladi ansambl energija naãla u kvalitetnom odnosu sa zadatim elementima Nederland Dans Teatra, jos jedan je dokaz da vrhunski umetnik iznenaðenja i odmerenog humora. Pravo iz Muzeja Van Goga u moæe postiñi neverovatne rezultate, koristeñi se jednostavnim Amsterdamu, Kristina de Ãatel i Marina Abramoviñ prenele su sredstvima, ali i da apsolutna posveñenost mladih igraåa moæe koreografiju i instalaciju koju zajedniåki potpisuju, na impresivno pomeriti sve granice oåekivanog. stepeniãte Muzeja savremene umetnosti u Mastrihtu. Organizacija plesnog projekta od nacionalnog znaåaja ne moæe Kompozicija koja u prvi plan dovodi pasivnog posmatraåa ostaje se naravno, zamisliti bez adekvatnog uåeãña svih dræavnih i grad- upamñena po plesnim deonicama u staklenim futuristiåkim kuti- skih struktura, ãto zaista, na holandskom primeru, imponuje jama ili kapsulama, gde se æivot zavrãava ili nastavlja. Snaæna i umetnicima, bar toliko koliko umetnici imponuju dræavi i kreira- plesno angaæovana postavka Ja sam ovde u koreografiji Koni nju njenog imidæa u svetu. Naizgled jednostavno, ali samo ako se Jansen, inspirisana je æivotom u savremenom megapolisu, shvati kao rezultat dugogodiãnjeg procesa uzajamnog ra-zu- odnosno, urbanoj sredini koja uniãtava pojedinca, pod teretom mevanja, planiranja i ulaganja. “sivog” filma, neonoskog dekora i muzike koja razdraæuje. U Aja Jung

81 Orchestra () 2005. Hrvatska / Zagreb 23. MUZIÅKI BIJENALE ZAGREB I MANIFESTACIJU SVETSKI DANI MUZIKE OBELEÆILE BALETSKE PREDSTAVE Snaæni ansambli velikih plesaåkih moguñnosti

Dvadeset treñi Muziåki bijenale Zagreb, tradicionalni festival suvremene glazbe koji je ove godine bio povezan sa manifestacijom Svjetski dani glazbe, poåeo je i zavrãio u znaku baleta. Åast otvorenja pripala je hrvatskim autorima i umjetnicima koji su posegnuli za dramskom klasikom XX stoljeña Tenesi Vilijamsom. Na festivalu je nastupilo preko tisuñu umjetnika iz viãe od pedeset zemalja. Svjetski dani glazbe bili su veliko priznanje Hrvatskom druãtvu skladatelja kao glavnom organizatoru i nositelju Bijenala. Baletna predstava Tramvaj zvan åeænja iznosi sukus Vilijamsove drame prikazan kroz viðenje, doæiv- ljaje i psihologiju glavne junakinje Blanche Du Bois. Glazba Mladena Tarbuka prodrijela je u svijet njezine psihe koji ñe nestabilno biñe zatvoriti u svijet ludila. Retrospektivno odvijanje priåe kroz koreografski snaæne prizore usredotoåilo je pozornost na izraæajnost, glumaåku sugestivnost i neiscrpno bogatstvo plesnog vokabulara Irene Pasariñ. Uspjehu i dojmu predstave pridonijeli su njezini partneri Tomislav Petranoviñ kao Stanley Kowalsky, Ersilia Nikpalj kao Stela, Ovidiu Muscalu (Alan), Ilir Kerni (Mitå), George Stanciu ( Mladiñ), te Tomaæ Rode, Dinko Bogdaniñ, Astrid Turina i Nataãa Sedmakov u ostalim ulogama. Tramvaj zvan åeænja: Irena Pasariñ i George Stanciu S. NOVKOVIÑ

Orchestra () 2005. 82 Scenografiju je naåinila Dinka Jeriåeviñ, kostime Dæenisa Pecotiñ, a orkestrom HNK-a dirigi- rao je maestro Pavle Deãpalj. Veåer nove talijanske koreografije ãto je pod nazivom Glazba i ples gradova odræana u Hrvatskom narodnom kazaliãtu, potvrdila je kako je zagrebaåka publika upravo zahvaljujuñi Bijenalu imala priliku vidjeti moderan balet i suvremeni plesni pokret u izvedbi snaænih ansambala velikih plesaåkih moguñnosti - zagrebaåkog, hanoverskog i torinskog, koji ñe, treba se ponadati, posluæiti kao orijentiri u voðenju, stvaranju i promiãljanju suvremene domañe plesne scene. Program je predstavio trojicu suvremenih koreografa: Matt Levaggi, Mauro Bigonzetti i Massimilian Volpini. Najveñi dio pripao je mladom 27-godiãnjem Matteu Levaggiju. Koreografijom se poåeo baviti 1999. godine i do danas je ostvario petnaestak komada, veñi- nom za Balet Torinskog kazaliãta koji vodi umjetniåka ravnateljica Loredana Furno. Balet Torinskog kazaliãta izveo je u prvom dijelu predstavu Caravaggio (glazba Giovanni Sollim). U njoj koreograf nastoji ostvariti vezu s duhovnim stanjem koje je pokretalo unutarnji æivot i umjetniåko stvaranje velikog slikara Karavaða. Ãirokim pokretima i åistom formom izrazio je vlastitu interpretaciju slikareva rada i njegovih djela. U tome nije bio narativan, ni dekorativan, niti potpuno apstraktan. Zajedniåko baletu i Karavaðovim slikama je igra speci- fiånog svjetla koje je izvrsno ostvario Enzo Galia, a i kostimi Roger Salas u nekim su elementima boje asocirali na Karavaðovu tonsku paletu. U tom neoklasiånom stilu koreografski nismo vidjeli niãta novo. Matteo Levaggi suvremeni- je se izrazio u drugom dijelu veåeri u kojem je nastupilo nekoliko istaknutih solista Baleta milanske Skale i Baleta Pariske opere u pet kratkih minijatura. Levaðijeva kreativnost doãla je do izraæaja u kratkom Solu na glazbu Thomasa Adesa ãto ga je izvela Paola Vismara i u duetu Asyla, glazba istog autora, koji su plesali Paola Vismara i Maximiliano Guerra. Matteo Levaggi plesaåki je potekao iz poznatog Atterballetta, trupe Maura Bigonzetija koji je takoðer bio zastupljen s jednim solom i duetom. U solu Arms (Ruke) u prvom planu bila je muskulatura plesaåa Maximiliana Guerre, dok je kvalitetni, elegantni suvremeni duet Kasimir Kolor pokazao da moæe stajati uz bok nekom klasiånom duetu. Izveli su ga Eleonora Abbagnato i Alessio Carbone iz Pariske opere. Treñi koreograf, Massimiliano Volpini, pokazao se najrazliåitijim solom File not Found na glazbu Boruta Kræiãnika, ãto ga je izveo Marco Messina. Balet Dræavne opere iz Hanovera nastupio je u okviru Bijenala s predstavom u dva dijela Susreti koreografa i ravnatelja tog ansambla Stefana Tosa (Stephan Thoss). Tosov ansambl u kojem djeluje Zagrepåanka Maãa Kolar upoznali smo prvi put prije dvije godine na festivalu u Svetvinåentu. Radi se o jednom od veñih baletnih ansambla u Njemaåkoj, u velikoj mjeri usmjerenom ka modernom baletnom izrazu. Tos u svojim koreografijama potiåe istinski fiziåki i psiholoãki duh pokreta. Osobnost plesaåa povezuje s koreografskim nadahnuñem. Ima izraæenu sklonost za komiåne i burleskne situacije, ãto je naroåito bilo vidljivo u drugom dijelu predstave. U obje koreografije predstave Susreti postavljeni problem je pomirenje suprotnosti i posti- zanje ravnoteæe, i to u svemu, od pojedinaånih sluåajeva do opñe globalne razine. Suprotnost je glavna tema prve koreografije Ðavo-anðeo iz 1997. godine, koja je postigla zapaæen uspjeh u Njemaåkoj i bila snimljena za televizijsku produkciju ZDF-a. U koreografiji na minimali- stiåku glazbu (Steve Reich), Tos suåeljava dva pola ljudskog postojanja. Pri tome se crno i bijelo odnosno negativ i pozitiv, dobro i zlo, muãko i æensko, pribliæuju, spajaju i postavljaju pitanje gdje je granica, ima li je uopñe, ili je sve iluzija. Druga, opseænija koreografija Pod zvijezdom Sirius iz 2003. postavlja krajnosti izmeðu bliskosti i otuðenosti, te nemoguñnosti ljudi da izmeðu njih pronaðu ravnoteæu. Koreografija u pod- jednakoj mjeri angaæira sve ålanove ansambla, njih tridesetak. Tamnoplavi noñni svijet snova, izvrsno ostvaren scenografski (Arne Walther), opisuje razliåite, dirljive, komiåne, strastvene ili apsurdne prizore pune dinamike - Ubrzanje/Hitnja/Otezanje/Æurba. Baletni ansambl osebujnim je plesnim jezikom, velikih tehniåkih zahtjeva, te snage i energije ãto ih iziskuje, oduãevio zagrebaåku publiku. Izvrsne kostime naåinile su Frauke Schernau i Katharina Meintke. Maãa Kolar (Anðeo) i Zoran Markoviñ (Ðavo) joã jednom su se istakli kao solisti prvog dijela veåeri, u nadahnutom nadigravanju uzajamnih privlaånosti i antagonizama. Zajedno s ostalim kolegama iz drugog dijela predstave, s veñim ili manjim solistiåkim zadacima, ili kao ansambl u dojmljivom turbulentnom finalu, pokazali su koliko je vaæna tehniåka sprema ple- saåa u suvremenom izrazu, i da samo tako vrhunski osposobljeni plesaåi mogu biti podatan instrument u rukama talentiranog i maãtovitog koreografa ãto Stephan Thoss svakako jeste. Mladen Mordej Vuåkoviñ

83 Orchestra () 2005. 23. Muziåki bijenale Zagreb TRAMVAJ ZVAN ÅEÆNJA MLADENA TARBUKA U KOREOGRAFIJI DINKA BOGDANIÑA Posve}eno Slavenskoj

raizvedbom baleta Tramvaj zvan åeænja Mladena Tarbuka sveåano je zapoåeo 23. zagrebaåki muziåki bijenale, jedno od najvaænijih kulturnih dogaðaja u Hrvatskoj. To Pje nesumnjivo åin koji potvrðuje podrãku struke i æelju da se neprijeporni autoritet suvremenog hrvatskog glazbenog stvaralaãtva vrati u adekvatni, umjetniåki kontekst, a na neki naåin, i na scenu HNK-a. Istovremeno, postavljanjem baleta koji je poåetkom ãezdesetih godina proãlog stoljeña, u izvedbi Slavenska - Franklin Balleta predstavljao povijesnu prekretnicu, i u kojem je Mia Åorak Slavenska zablistala kao, po rijeåima samog Williamsa, njegova najbolja Blanche DuBois, podcrtana je velika akcija “povratka” hrvatske balerine u domovinu, åija je urna, kao posljednja æelja umjetnice, poloæena na Mirogoju 18. aprila 2005. godine. Izuzetno je lijepo rjeãenje ãto je Slavenskin lik i na plakatu predstave, pa je tako najveña hrvatska balerina vrañena ne samo rodnoj zemlji nego je ovih dana prisutna i u njoj tako dragom kazaliãtu, kao i na zagrebaåkim ulicama. Ovaj vaæan projekt inicirao je Dinko Bogdaniñ, koji je cjeloveåernjim autorskim radom konaåno trebao potvrditi i svoje koreografske sposobnosti. Vrsni meãtar ceremonija, koji s lakoñom barata velikim scenama ansambla u prenoãenju koreografija klasiåne baletne literature, naãao se pred komornom psiholoãkom dramom i novom glazbom. Uloge su odliåno podijeljene: Irena Pasariñ kao Blanã, dominantna je i uvjerljiva u tragiånoj lomnosti i nizu znakovitih detalja pokreta; gost, Tomislav Petranoviñ, sjajan je, moæda tek malo “prefin” Kovalski - siguran i privlaåan kako likom tako i lakoñom i tehnikom plesanja, Stela Ersilie Nikpalj slatka je i briæna, Stanciu je “zateåeni” Mladiñ, Muscalu, blijedi, tragiåni Alan, Starog gospodina, (mraåni Alanov ljubavnik) doneo je Dinko Bogdaniñ, a Miåa je tumaåio Ilir Kerni. Svi oni odgovorili su oåekivanjima i predodæbama likova, i koliko im je, po pravilu nedovoljno, omoguñila scenska zadaña, unose prave izraze i naboje. Isto vrijedi i za ostale protagoniste, Barbanovog Åasnika i dva vojnika, te tri plesna para. Mistiåna Meksikanka

Dramu Tenesi Vilijamsa za libreto baleta adaptirala je Sanja Iviñ. Radnja kreñe od kraja drame: Blanã stiæe u ludnicu. Krhotine njenih traumatskih sjeñanja vrañaju nas u minule dogaðaje. Uz nju su uvijek Lijeånik (Rode) i Bolniåarka (Sedmakov), i mistiåna Meksikanka (Astrid Turina) åija stalna prisutnost simbolizira sjeñanje na izgubljeno imanje Belle Reve i proæivljene smrti bliænjih. Podsjeñajuñi na lajtmotiv jednog drugog klasika mraåne teme i stalne blizine smrti Pod vulkanom, Turina unosi dramatiånost koja povezuje slike i dogaðaje i popunjava praznine izmeðu plesnih brojeva. Mirna i zlosutna, ona ne prenosi unutarnji koãmar, koji njezina prisutnost izaziva u drami, u slomljenoj, izgubljenoj i izmuåenoj æeni, veñ oznaåava motiv smrti koji izaziva svoju suprotnost - æudnju. Tarbukova glazba ãiri tjeskobnu atmosferu, obavijajuñi prostor i plesaåe nemirom, tugom, priguãenim krikom, i tek se mjestimice åuje melodija, ukljuåuje radio, åime se prate likovi, a radnja vraña u konkretan urbani prostor. Scenografija Dinke Jeriåeviñ, veliko kruæno stubiãte, impresivna je i omoguñuje brze promjene rotacijom, no ostavlja prevelik goli prostor, prazninu, åesto prejako osvijetljenu, koju plesaåi zadanim pokretom ne uspijevaju ispuniti. Koreografiji nedostaje suptilnosti i maãte, i teãko izlazi iz klasiånih okvira, pa su uspjeli plesni brojevi vezani uz odreðene situacije, a sami “moderniji” dueti mjestimice djeluju nespretno i nesigurno u rjeãenjima prijelaza, odnosno premetanja tijela. Rekla bih da nije rijeå samo o grubosti vezanoj uz, osnovnu temu baleta (kako je Bogdaniñ prezentira) nasilno voðenje ljubavi. Stoga izvan konkretne radnje, seksa i plesa povezana medijem tijela, nema puno mjesta za prenesena znaåenja i psiholoãke nijanse koje nudi glazba, i lik Blanã åiji rasap vodi sudbina kao stalno sjeciãte krivog vremena i prostora, i krivih susreta. Krivulja postavljene i izgubljene napetosti ogleda se u meãkoljenju i kaãljucanju publike, koja na zvuk tiãine poåinje reagirati kao na pauze izmeðu dva stavka. Unutarnji mrak razlomljenog lika koji bi morao ostati tinjati kao rezonanca zloupotrebljene nemoñi i åeænje za ljubavlju ostaje glazbeno scenska tema, æelja i namjera sakrivena s orkestrom iza crnog zastora scene. Maja Ðurinoviñ

Orchestra () 2005. 84 PLATFORMA MLADIH KOREOGRAFA 2005.

Razmene iskustva i znanja

Casa

latforma mladih koreografa 2005. festival je koji okuplja mlade koreografe na putu prema njihovoj afirmaciji. Ãesti put organizirao ju je Plesni centar TALA. U tjedan Pdana odræane su veåeri domañih i stranih koreografa, plesne radionice, izloæba fotografija te izvedeno nekoliko predstava. Zbog malog odaziva, selektori su izabrali samo tri rada za Veåer domañih autora, a to je i razlog ãto ove godine nije proglaãen pobjednik. Proãlogodiãnja pobjednica Platforme Aleksandra Miãiñ predstavila se najnovijim radom Vjeãtice, u kojim je sudjelovala zajedno s Robertom Milevoj i Kristinom Bajza. Taj rad se dosta razlikuje od proãlogodiãnjeg koji je bio plesni, dok je sada prikazala psihofiziåka stanja æene. Solo performans Sonje Pregrad Niåega se bojim jedan je od bezbrojnih koji se brzo zaboravljaju. S kratkim, ali efektnim uradkom Blind emotion predstavio se Bruno Isakoviñ. Veåer su upotpunili gosti iz Hannovera izvan konkurencije, Maurio de Canadia i Maãa Kolar, koji su otplesali dva dueta. Casa je duhovit prikaz ljudi od poåetne zaljubljenosti do monotonije u braku, a Femmina veseli zaljubljeni ples. Veåer stranih koreografa prikazala je åetiri potpuno razliåita pristupa plesu. Jasna Vinovrãki dobila je za koreografiju Which Club? drugu nagradu na 9. meðunarodnom solo natjecanju u Ãtutgardu, a plesaåica Unita Gay Galiluyo prvu nagradu za izvedbu. U njoj je Vinovrãki novoj temi prilagodila svoju predstavu s proãlogodiãnjeg Tjedna suvremenog plesa. Filippo Armati izveo je performans My Life As An Art Piece u kojem je s mnogo teksta zagovarao fiziåku i tjelesnu aktivnost. Martha Rocio Hincapié Charry iz Kolumbije skrenula je pozornost na svoje plesaåko umijeñe kratkom, izraæajnom koreografijom Araracuara. Agostina d’Alessandro iz Argentine zajedno s Germainom Fonzalidom prikazala je iskrivljene tj. zamijenjene muãko-æenske odnose u predugom komadu S-Main Gaushe. Predstave su izveli Anja Müller, Dance lab collective, Zagrebaåki plesni ansambl i Plesni centar TALA. Platforma je ponovo omoguñila novim naraãtajima plesnih koreografa da svoj rad javno prikaæu u jednom od zagrebaåkih kazaliãta, ostvare kontakte s publikom i kolegama, prikaæu nove ideje te razmjene iskustava i znanja. Mladen Mordej Vuåkoviñ

85 Orchestra () 2005. 22. TJEDAN SUVREMENOG PLESA 20. - 30. MAJ 2005.

A na kraju Joæef Nað

Eden - Apocrif Codex II. Partu, kor. Jozef Nað Eden - Apocrif Codex II. Partu, kor. Jozef Nað

Tjedan suvremenog plesa najvaæniji je i najznaåajniji projekt Hrvatskog instituta za pokret i ples. Festival je tijekom 21 godine postojanja predstavio preko 400 renomiranih svjetskih umjetnika i producirao pedesetak premijernih izvedbi domañih autora, te tako pomogao u afirmaciji nekoliko generacija hrvatskih koreografa i plesaåa. Na ovogodiãnji 22. Tjedan suvremenog plesa izvoðaåi i plesne skupine doãli su iz Kanade, SAD-a, Alæira, Francuske, Velike Britanije, Italije, Danske, Njemaåke, Nizozemske, Maðarske, Slovenije i Hrvatske. Program Tjedna bio je upotpunjen raznim popratnim dogaðanjima. Hrvatski institut za pokret i ples u suradnji s Gliptotekom HAZU priredio je projekt pod nazivom Koæa, multidisciplinarni umjetniåki projekt kojim se kroz tri dana obiljeæavala proãlost prostora zagrebaåke Gliptoteke u kojem je nekada bila smjeãtena tvornica koæe. Nizozemska redateljica Karina Holla uz pomoñ troje pantomimiåara i fotografkinje Diane Blok pro- govorila je u predstavi Falten o ljepoti, izraæajnosti i krhkosti tijela koje stari. Njemaåko-ameriåka umjetnica Hiroko Tanahashi naåinila je instalaciju SkinSITEs, posebno ureðenu za prostor Gliptoteke. Ona traæi odgovor kako definirati idealnu ljepotu i ãto se zbiva kad je oãtetimo. Belgijsko-danska kon- ceptualistica Mette Ingvartsen u predstavi Manual Focus igrala se izokretanjem lica za 180 stupnjeva, zamjenom prednje strane tijela sa straænjom, poniãtavanjem identiteta i skrivanjem pravog lica åov- jeka, stvarajuñi åudoviãni spoj raznih odnosa. Na poåetku Tjedna, na pozornici Hrvatskog narodnog kazaliãta u Zagrebu, nastupila je Plesna trupa Marie Chouinard iz Kanade, koja je pravim, dinamiånim plesnim izrazom oduãevila puno gledaliãte. Marie Chouinard dobitnica je velike kanadske federalne nagrade za umjetnost National Arts Centre Award proãle godine. Predstavila je dvije razliåite koreografije uz pratnju suvremene elektroakustiåke glazbe Louisa Dufurta. U toj glazbi, ili zvuku, sudjeluju sami plesaåi sa svojim glasom kao vaænim instrumentom, “muzicirajuñi” pjevanjem i raznim oblicima glasanja. Prva koreografija Etude no. 1 rezultat je susreta koreografa, skladatelja i samo jedne plesaåice. Sastoji se od pet dijelova, pet razliåitih tema i niza plesnih etida u razliåitim situacijama pokreta koje je vir- tuozno prikazala Lucie Mongrain. Ona je ålanica trupe od 1998. godine. Njezino tijelo ponekad pod- sjeña na rad nekog stroja, kristalno åistog pokreta u spoju suvremenog plesa i stepa na plavoj podlozi. Podloga je ozvuåena tako da istiåe zvuåne efekte plesa i odskoke metalnih kugli ãto su potencirale taj “åeliåni” ples.

Orchestra () 2005. 86 U drugoj koreografiji Chorale, Marie Chouinard se okreñe pokretu kao najbitnijem naåinu izraæavanja i dinamiånom plesu u izvoðenju izvrsnih i strastvenih desetero plesaåa svoje trupe. Atmosfera podsjeña na neku ritualnu sveåanost u nekom drugom vremenu. Chouinard je iznijela osebujne ideje o srazu seksualnosti i boæanstva. Tjelesna i vokalna arhitektonika, odnosno glas i pokret imaju isto ishodiãte. Jasni plesni pokreti harmoniåki su formirali odnose seksualno provoka- tivnih i animalnih motiva. Plesaåi su samostalno, u duetu ili kao skupina dozivali jedni druge i odazivali se pozivima kao neobiåna, gracilna ili izvitoperena, primitivna ili urbana biña s istinskim ljudskim osobinama. Trupa Siobhan Davies Dance Company iz Velike Britanije predstavila se s koreografijom Ptiåji pjev, najnovijim djelom koreografkinje i osni- vaåice skupine Siobhan Davies. Ptiåji pjev sastoji se od akcije koja izvire iz jedne toåke, zova ptica. Zovu ptica koji je bio nit vodilja ove koreografije dodano je mnoãtvo raznolikih zamornih zvukova ãto je izazva- lo predugu i dosadnu predstavu, ponavljajuñi 70 minuta jedno te isto. Plesaåi su se poigrali prostorom, zauzimali ga i dijelili, dobro uigrani i uvjeæbani. Zagrebaåko kazaliãte lutaka postalo je nov prostor Tjedna suvremenog plesa. Autorica Magdalena Lupi te koautori i izvoðaåi Selma Banich, Mila Åuljak i Æak Valenta izveli su predstavu Beaufortova ljestvica. Njihova produkcija Trafik (tranzicijsko-fikcijsko kazaliãte), nastala u Rijeci, dala je veñ nekoliko predstava koje se bave pojedincem na mar- gini. U ovoj predstavi pojedinac je bio vjetar i pokuãavao je zapisati Ptiåiji pev, Siobhan Davies Dance Company neuhvatljivo.

Koreografkinja Nacera Belaza zajedno s plesaåicom Dalilom Belaza skrenula je pozornost na nezavidan poloæaj umjetnika ple- saåa u svojoj domovini Alæiru. Njihova predstava Paris-Alger æeli biti suprotnost spektakularnosti i ne isticati se niåim do poet- skom izraæajnoãñu unutarnjeg stanja. Austrijski koreograf Willi Dorner pozornost posveñuje simbolici tijela koje pleãe. On koristi kao vrlo vaæan element svojih dviju predstava Threeseconds i Not At All video zid, s kojega video projekcija raznih simbola utjeåe na pokret plesaåa. Kako se mijenja tijek ili razbacanost simbola, mijenja se i plesni pokret. Mala Autorska Radionica Meðuodnosa Objektiva i Tijela (MAR- MOT) umjetniåka je organizacija pod umjetniåkim vodstvom Irme Omerzo. U predstavi Euro vizija na duhovit je naåin ispita- la vlastitu viziju o druãtvu u kojem æivi i putu u Europu. Studio za suvremeni ples ponovio je svoju hvaljenu predstavu Posveñenje proljeña koreografa Matjaæa Fariåa. Lagani ãok izazvao je dolazak plesaåa trupe Daniel Leveille Danse iz Kanade. Oni, naime, u predstavi Amour, acid et noix nastupaju goli. Meðutim, njihova koncentracija i mirnoña nastupa ubrzo smiruju publiku koja se moæe prepustiti åistoñi pokreta i iskrenosti tijela, osloboðenog laæne skromnosti. Zar koæa nije jedini i pravi kostim tijela?, upitao se Daniel Leveille i na tragu toga promiãljanja pokazao svu ljepotu tijela “obiånog” prirodom dat kostim. Velik udio u upjehu te predstave odigralo je izvrsno svjet- Amour, acid et noix, Daniel Leveille Danse lo dizajnera Marca Parenta.

Vidjeli smo i predstavu Sestrice talijanske koreografkinje Caterine Sagna, o loãim posljedicama odgoja u zatvorenom sus- tavu internata. Caterina Sagna æeljela je naglasiti ãtetnost ukalupljenih metoda odgoja na razvoj individualnosti i narugati im se. Dva dana prije predstavila se i njezina sestra Carlotta Sagna solom Tourlourou, kao dijelom veåeri u kojoj je joã nastupila slovenska autorica Mala Kline, svojim koreografskim solo prvijencem Campo de’ Fiori koji inspiraciju nalazi u liku i djelu Ðordana Bruna, njegovim potrebama za etiåkim i politiåkim reformama. Tjedan je zavrãio u velikom stilu, sjajnim djelom Jozefa Naða pod nazivom Eden - Apocrif Codex II. Partu u kojem odliåni plesaåi izvode dinamåan ples pun simbola i metafora. Jozef Nað, glumac, plesaå i koreograf dobitnik je mnogobrojnih nagrada i priznanja, a 1986. proglaãen je koreografom godine u Francuskoj. U ovoj predstavi iskazuje “priåu o Maðarskom Pjesniku”, o snazi koju åovjek traæi u sebi kako bi odræao vjeru u druge. Mladen Mordej Vuåkoviñ

87 Orchestra () 2005. ÆENA KOJA PUNO PRIÅA, STUDIO ZA SUVREMENI PLES Ivanin ples po zidu BADROV

tudio za suvremeni ples predstavio je novu koreografiju Mirjane Preis Æena koja puno priåa. Mirjana Preis dobitnica je Nagrade hrvatskog glumiãta za predstavu Kaputt, prva u novoutemeljenoj kategoriji za suvremeni ples. SViãe od tri desetljeña ålanica je Studija za suvremeni ples, s kojim je ostvarila niz koreografija. Posebno se izdvajaju njezini radovi za manji broj izvoðaåa, uvijek s dozom duhovitosti ili karikaturalnosti. U Æeni koja puno priåa æenska osoba suåeljena s dvojicom muãkaraca i prostorom oko sebe s tek nekoliko rekvizita, iskazuje svoju kreativnost, aktivnost, åak hiperaktivnost u plesnim, mimiåkim i glumaåkim sekvencama. Predstava poåinje sinkroniziranim pokretima svo troje izvoðaåa. Uz zvuke dviju opernih arija oni poåinju, uigravaju se, polako privlaåe pozornost publike. Rasplesat ñe se neãto kasnije. Troje bosih plesaåa vladaju prostorom scene Polanec Zagrebaåkog kazaliãta mladih. U prvom je planu izraæajna figura Ivane Piãkor koja s lakoñom nosi svoju ulogu. Posebno su zanimljive sekvence plesa po zidu, koje otkrivaju nov kut gledanja na plesni duet. Ivani Piãkor u njemu se pridruæio Zvonko Kvesiñ, a treñi i najmlaði ålan Pavle Heidler takoðer se dobro uklopio. Na kraju ove dobro osmiãljene i kratke predstave publika odlazi zadovoljna. Jednostavne kostime osmislila je Minja Maretiñ Murtiñ. Spoj iskustva koreografkinje i nova mlada lica i tijela novih ålanova Studija za suvremeni ples daju predstavi dodatno znaåenje. Mladen Mordej Vuåkoviñ

Orchestra () 2005. 88 Hrvatska / Split 51. SPLITSKO LJETO: VEÅER SOLISTA MARIJINSKOG BALETA (KIROV BALET) 4. AVGUST 2005.

Filigranska åistoña

to reñi o dugo oåekivanom i s opravdanim veseljem i ponosom najavljivanim gostovanjem najveñe svjetske baletne sile? Niz slavnih pas de deux-a u izvedbi prekrasnih, mladih plesaåa koji sve izvode Ã precizno i lagano, “heklajuñi” figure filigranskom åistoñom. Visoki skokovi, krasne linije arabeska, brzi manège, beskrajno nizanje fouettes-a i piruet-a… Klasiåni balet je u Carskoj Rusiji ne samo zaæivio; on je postao institucija koja je iskljuåivo pripadala ruskoj aristokraciji, ondje su nastali “baletomani”, koji su strasno pratili plesaåe, diskutirali o izvedbama, i - insis- tirali na tradicionalnim kvalitetama, a Car je osobno posjeñivao åak i ãkolu, koja do danas nije prestala “proizvoditi” plesaåe. U tom sigurnom, inspirativnom okruæenju, francuski koreograf Petipa je, sredinom XIX stoljeña, naãao novu domovinu i postavio “Sveto pismo” akademskog klasiånog baleta. Programski kolaæ Baleta Marijinskog teatra, poznatijeg kao Kirov (ãto je priliåna kulturoloãka ironija da se kazaliãte pamti po sovjetskom heroju, umjesto carici…) izveden u HNK-u u Splitu, dobrim dijelom se joã uvijek bazira na Petipau, odnosno na poznatim duetima iz njegovih baleta: Arlekinada, Le Corsaire, Labuðe jezero, Trnoruæica, Don Quixote. A tu se krije i mala zamka veåeri, koja potvrðuje Fokinovu kritiku velikog baletnog meãtra i njegovog uåitelja, a koja se odnosi na nedostatak ekspresivnosti, “gubitak duãe”, nakon åega ples ostaje akrobatski, mehaniåki i isprazan. Uistinu, bez obzira na savrãenost izvedbe i nasmijeãenu ljepotu izvoðaåa, umara toåan, predvidivi obrazac klasiånog dueta: uvod, zajedniåki adagio, pojedinaåne varijacije i zajedniåka koda, unutar kojeg su opet vrlo jasne, zadane figure. Kako nema cijelog konteksta, motivacije, priåe koja bi onda imala neki i doæivljajni vrhunac u virtuoznom susretu “zvijezda”, plesaåi se na trenutke åine prekrasnim porculanskim lutkicama, ali ne bude druge emocije. Vostrotina je moñni, izazovni Crni labud, Sarafanov i Novikova temperamentan i briljantan par, Obrascova i Korsakov draæesno igrivi, ali sve to unutar malog, iz cjeline istrgnutog prostora, koji im ostavlja, u danaãnje doba, u naãoj zapadnoj, povrãnoj, civilizaciji, tako omiljena koncepcija “antologije”. (Time ne mislim na antologije poezije, ali npr. 100 najboljih svjetskih romana u jednoj knjizi je veñ pomalo upitno?) Fokinove koreografije, Le spectre de la rose (u izvedbi Suhorukove i Kolba) i Smrt labuda (jedini solo veåeri u interpretaciji Lopatkine) spadaju veñ u novi ruski balet, antologijske programe kojim su ruski umjetnici, poput Pavlove, Karsavine i Niæinskog, poåetkom XX stoleña oåarali Europu i svijet. Bila je to reakcija na nove tendencije u druãtvu i umjetnosti, na prirodnost tijela Izadorinih plesnih interpretacija, potreba da se tehnici udahne smisao i osjeñajnost; i nemoguñe ih je gledati izvan tog konteksta. Dvadesetak godina kasnije, iz iste Carske ãkole izlazi Balanãin. I dok je Fokine u traæenju smisla i znaåenja pokreta, oæivio djevojåinu ruæu, Balanãin tvrdi suprotno: balet je poput ruæe, treba mu se diviti bez obzira na znaåenje. Kirov nam je predstavio njegova dva dueta, åista, hladna i muzikalna. Adagio iz baleta Dragulji posebno fascinira mirnim trajanjima, dugim balansima Lopatkine. Znakovito je da je ipak spontani, najveñi aplauz publike dobio adagio ãkotskog koreografa Keneta MakMilana iz opere Manon. Diana Viãnjeva i Igor Kolb otplesali su, konaåno, uistinu dirljiv duet, blizak, poznat, drag u predanosti i zaljubljenosti mladih ljudi. S naglaskom na: ljudi. Pokret nije izgubio na ljepoti i tehniåkoj kvaliteti, a imao je duboki motiv, prirodnu emotivnost i time silnu uvjerljivost. Bliska suvremenom senzibilitetu i plesnom rjeåniku, MakMilanova je poetska minijatura nadrasla inaåe drugi, “najm- laði”, i vrlo zanimljiv Duet Xanin Alekseja Ratmanskog, u interpretaciji Serebrjakove i Bajmuradova. Moderan na naåin ranog Beæara distanciran u odnosima ali sudbinski vezan u partnerstvu, jednostavnih linija naglaãenih kratkim crnim kostimom i bjelinom udova, ovaj duet kombinira klasiånu tehniku ãpice i “lomove”, impulse i ispade tijela karakteristiåne za suvremene plesne tehnike, a umjesto skladnih podrãki koristi manipulaciju i borbu partnera. Svakako nuæan korak dalje u akademskom bavljenju plesom Kirov baleta, koji je nesumnjivo u stalnom prijeporu izmeðu vlastitih suvremenih umjetniåkih teænji i oåekiva- nja publike, dakle kazaliãnog træiãta. Cijena je to svjetske slave, i zato ni jedna Pavlova nije nikad uspjela postaviti balet na Bahovu muziku, o åemu je sanjala, jer je publika uvijek i ponovno zahtijevala poznato, poput Smrti labuda… Maja Ðurinoviñ

89 Orchestra () 2005. 51. SPLITSKO LJETO: PRAIZVEDBA BALETA DAISA - ISTOÅNO OD RAJA, KOREOGRAF STAÃA ZUROVAC, BALET HNK SPLIT 9. AVGUST 2005. Strasno plesanje æivota

Moram priznati da sam se nakon nedavne savrãene preciznosti Petipaovih baleta i aristokratske distanciranosti ruskih plesaåa Marinjskog teatra, silno zaæeljela strasne slavenske duãe, one koja moæda nije imala pristup carskim dvorima, ali je posljednjih stoljeña, pojaåana mistikom æidovskih zajednica i neukrotivim, divljim ponosom Roma, nadahnjivala umjetnike iz cijelog svijeta. Kao priåe Gorkog ili Ãagalova platna… Daisa - istoåno od raja plesno kazaliãna predstava Staãe Zurovca praizvedena u HNK Split, u odliånoj izvedbi splitskog Baleta (kojemu je to druga premijera ovog ljeta!), vratila je na scenu ljudsku strast, kao pokretaåa i dramski motiv. To ãto raduje kod Zurovca, izuzetno uspjeãnog i najplodnijeg domañeg koreografa, jest åinjenica da s godinama ne gubi na strasti, a dobiva na zrelosti. Poput slikara, ponavlja neke svoje simboliåne motive, ali ih dalje razraðuje, nadopun- juje i varira. Zurovac kreñe od glazbe, koja ga nosi, inspirira i pokreñe slike, koje se slaæu u priåu, uvijek istu - bar jedna osnovna ljudska priåa, svjeæa po doæivljaju i bliska po osjeñaju. Stajnbek, åiji je naslov romana i biblijski arhetipski motiv Kaina i Avelja, Zurovac preuzeo, rekao je da mi ljudi imamo samo jednu povijest, borbu izmeðu dobra i zla, koja se vodi u nutrini.

Orchestra () 2005. 90 Glazba Zelwera (Daisa, Zirkus primitif opera) i Bratscha (Nomades en vol, Gypsy Music from the Heart of Europe) pokreñe tijela i slijedi uzkipjele, bolne duãe, otvarajuñi neki meðusvijet, pomireni Babilon u kojem savrãeno funkcioniraju razliåiti jezici/ritmovi, u zajedniåkoj sudbini - prognanih iz raja. Rijeå daisa preuzeta s naslova Zelwerova albuma, relativizira kategoriju vremena, neãto u smislu: juåer i sutra. Dakle, uvijek, ili zauvijek, od Adama i Eve, u znoju lica svoga… Ali nema tu predaje. Ni Zurovca niti plesaåa. Nema spekuliranja o smislu. Baåeni smo tu gdje jesmo, posve svejedno na koji komadiñ Zemlje i u koje vrijeme. Grubo je i pomalo divlje, to preæivljavanje ispred visoke ograde, nepravilno spojenih kolaca, koji izgledaju kao niz kriæeva, iako mogu posluæiti i kao ljestve (scenografija Slaven Raos), ali organski privlaåno u predavanju opñem, nezaus- tavljivom ritmu svijeta. Predstava poåinje i zavrãava karakteristiånim Zurovåevim motivom: svadbom. Grupa u stop poziciji, u sivom maglovi- tom svjetlu åini se poput sluåajno pronaðene, stare, izblije- djele fotografije. (Kostim Katarina Radoãeviñ Galiñ, svjetlo Srðan Barbariñ i Zurovac.) Sveåana, ozbiljna lica, neizvjesnost buduñeg æivota, prijeteñe sivilo. Gdje i kad je slikano? Ubrzo ñe rat, raseljavanje, ili meðusobni sukobi, izdaje? Odostraga zvuk vlaka, kolodvor, negdje se putuje, exodus ili simboliåno silazak “na svojoj stanici”? Svojevoljno ili natjerani? Teãko je, i nije ni potrebno bjeæati od svih tamnih, suvremenih asocijacija kojima smo priliåno “obogañeni” prateñi nacionalnu i svjetsku, tekuñu povijest. Grupa oæivljava drhtanjem tijela; kao da im je udahnut æivot, u koji se bacaju svom dirljivom silinom. Postoje æenske i muãke igre i one zajedniåki uzbudljive. Nestrpljive djevice s velovima leprãaju bjelinom i oåekivanjima, a njihovi neobri- jani, pokrpani muãkarci, tråe, skaåu i padaju. Niko baã nije siguran kuda ide, tek susreti na trenutak udahnu smisao. Zurovac je, uz uvijek pouzdanu asistenciju Olje Jovanoviñ- Zurovac, radeñi po drugi put sa splitskim Baletom, ponovo odliåno iskoristio kvalitete i karaktere plesaåa. Tako se braña Remus i Romulus Dimache opet susreñu licem u lice. Prvi put, u konkretnom motivu preuzimanja bratove djevojke, drugi put u umetnutoj, mitskoj sceni sukoba Kaina i Avelja, postavljenoj mirno i sudbinski i odliåno izvedenoj. Kad smo veñ kod biblijskih motiva, duet Adama i Eve, u snaænoj interpretaciji Leva Ãapoãnikova i Albine Rahmatulline, neobiåan je i silno dojmljiv u usporenom pokretu, artikuliranim rijeåi- ma bez zvuka, predbacivanju i svaði dvoje gubitnika, sukobu i drhtavom povlaåenju “u svoj kut”. Isti par briljirat ñe i u zavrãnom dirljivom duetu, koji nakon oåajniåke slutnje ras- tanka, kraja, ostaje zagrljen kroz ogradu. Æivost i duhovitost igre naglaãena je u slici Åetir’ babe - jedan zub (Rahmatullina, Neveãåanin, Jeliñ, Åiåina), plesu pogr- bljenih, zlobnih, starih baba rugalica sa ãtapom, ili neodoljivom ãarmu Tri lopova (Valeev, Nabiullin, Jagar), ili veseloj Maminki (Brbora, Rodikov, Chelekhova, Petriñ, Nomolosu, Jagar, Nikolaeva, Glushkov, Galiñ, Nabiullin, Gracin, Valeev). Cijeli ansambl je plesao angaæirano i strasno, i nabojem prelazio rampu. Slike su dobro, åesto neprimjetno povezane i predstava odiãe cjelinom, pozitivnom energijom, dramskim nabojem (kao rijetko koja i dramska predstava) i humanom, toplom porukom koja razgaljuje duãu i nalazi smisao. Kirov smo morali vidjeti jer tako priliåi osobama iz kulture, i radi opñeg plesnog obrazovanja, ali Daisu - istoåno od raja treba pogledati svatko smjeãten u zadane i tijesne koordinate suvremenog æivljenja, radi sebe. Maja Ðurinoviñ 91 Orchestra () 2005. 51. SPLITSKO LJETO: GRAND RAPIDS BALLET COMPANY 10. AVGUST 2005.

Ãkolska produkcija iz Miåigena

akon izuzetno znaåajnih plesnih dogaðanja na 51. Splitskom ljetu, nastup baletne trupe i ãkole Grand Rapids Ballet Company, na Ntvrðavi Gripe, zgodan je plesni divertisman bez pretenzija, i kao takav ne traæi dublju analizu i kritiku. Voditeljica turneje, odnosno studijskog putovanja, na kojem ñe uåenici miåigenske ãkole nesumnjivo silno profitirati, nastupajuñi uz profesionalne plesaåe na razliåitim pozornicama i pred novom publikom, prije poåetka programa predala je poklone svoga grada i gradon- aåelnika, åiju podrãku oåito ansambl uæiva, i zahvalila publici na posjetu i domañinima na pomoñi oko realizacije nastupa. Imena umjetniåkog ravnatelja ãkole i koreografa (Gordon P. Schmidt), kao i njegovih suradnika nama ne znaåe puno, ali to ãto su polaznici baletnog studija i plesaåi pokazali nosi poznate karakteristike ameriåkog baleta. Naime, to veliko podruåje, ãarolikog etniåkog sastava stanovniãtva neprestano upija, preuzima i asimilira sve moguñe utjecaje, ãkole i tehnike. Puno se pleãe, na svim razinama, daleko od elitnih postavki tradicionalnih europskih ãkola, ali i s vrhunskim dometima. Nisu sluåajno mnogi veliki plesaåi i kreativni koreografi, od Balanãina do Bariãnjikova, pobjegli od sovjetske stege koja se tako lijepo pronaãla u nedodirljivosti kanona carskog baleta, i potraæili i naãli novi dom i æeljene moguñnosti rada u Americi. Takoðer, treba se sjetiti silnih turneja ruskih baleta koje su ãirile i propagirale plesnu umjetnosti, kao i umjetnika koji su, poput Agnes de Mill, ili naãe Mie Slavenske, traæile nove teme vezane uz ameriåku folklornu tradiciju, ali i novi tip ameriåkog baleta. Gosti iz Miåigena nastupili su s åetiri koreografije, na odliånu glazbu, priliåno daleku od naãeg poimanja baletne glazbe, kao ãto su na primjer Bah u dæez inaåici na bendæu ili Django Reinhardt. Kako su neoptereñeni tradicijom i porukom, a poslanje im je opñenito uzdizanje ljudskog duha kroz umjetnost pokreta, balet se uåi kao suvremena tehnika, moguñnost vesele igre i zabave, otvorena utjecajima i stilovima, elementima jazz-baleta, mjuzikla i revijskog plesa, country plesa… Iz te bliskosti spram plesa, raste interes i ljubav, a disciplina tijela i jaåanje volje dobrodoãle su u razvoju svake mlade liånosti. Iz masovnosti bavljenja plesom mora se uzdiñi “elitna” grupa talentiranih i spremnih na profesionalne vode, koje su, usput, u SAD-u vrlo naporne i teãke, ali svi drugi, polaznici razno raznih studija i teåajeva, åine publiku koja s razumijevanjem prati i podræava razvoj suvremenog baleta. A bez toga, uz stalno nerazumijevanje, podcjenjivanje i ignoriranje vlastite okoline, uistinu je teãko baviti se plesom. Maja Ðurinoviñ

Orchestra () 2005. 92 51. SPLITSKO LJETO, BALET HNK SPLIT 22. I 24. JUL 2005.

The Best of Veseljko Suliñ ili Veselje plesanja

Veseljko Suliñ, odnosno Vassili - kako su ga u svijetu preimenovali Sve veñi i sve bolji ansambl splitskog Baleta predano se i fiziåki ne mogavãi izgovoriti izvorno ime, kojim kao da je majka Braåanka spremno unio u zaåudnost jednog autentiånog umjetniåkog svijeta, uistinu zazvala veselje u sinovljev æivotni put, jedan je od one jake, koji se (da li naivno ili iz sretna iskustva?), usuðuje tvrditi da je æivot i iznenaðujuñe brojne ekipe domañih plesaåa koji su pedesetih go- lijep, i da se muãkarac i æena u ljubavi mogu nañi U rajskom vrtu dina krenuli u svijet i napravili sjajne karijere. Preko Londona i (lijepi pas de deux Elene Nikolaeve i Leva Ãapoãnikova), u kojem Pariza do Las Vegasa gdje ñe osnovati Nevada Dance Theatre, Suliñ nema ni zmije ni jabuke! Drugi, takoðer vrlo uspjeãni duet, izveli su, uåi, pleãe i kreñe se u visokim umjetniåkim krugovima stjeåuñi izraæajno u tjelesnim napetostima i atraktivnim podrãkama Albina iskustva i formirajuñi osobni svijetonazor i koreografski stil. Rahmatullina i Azamat Nabiullin u Mantodei, plesu bogomoljke, koji Suliña krasi åistoña srca i pokreta, otvoren je, i zaokupljen likovnom nosi dramatiånost i okrutnost, vezanu uz ljubavni æivot ovog kukca, ljepotom tijela, harmonijom pokreta i glazbe. Bavi se klasiånim bale- a prepoznatljivu i u ljudskom svijetu... Koreografija je izuzetno tom u koji unosi mekoñu i muzikalnost, fraza pokreta i emocija ga podræana svjetlom Srðana Barbariña. viãe zanimaju nego matematiåka struktura nizanja koraka i figura, Gråke pjesme i Bolero, kao zavrãnice prvog, odnosno drugog dijela ãto ne znaåi da pojedine sekvence nisu tehniåki izuzetno zahtjevne. programa velike su, dinamiåne koreografije za cijeli ansambl, Kako je rijeå o retrospektivi, po izboru ravnateljice splitskog baleta unutar koje se izmjenjuju i dueti, sola, muãke i æenske grupe. U obje Almire Osmanoviñ i samog autora, iz preko pedeset koreografija se istakla Sanja Neveãåanin temperamentom i ãarmom, a treba koje je Suliñ postavio u razdoblju izmeðu 1972. i 1996.godine nitko primijetiti i sve laganiji skok Remusa Dimachea. I dok su Gråke ne mora biti optereñen tzv. modernoãñu, aktualnoãñu baletnog pro- pjesme leprãave u pokretu i kostimu (Dæenisa Pecotiñ), bijelo plave grama premijerno izvedenog na tvrðavi Gripe. Suliñ je u Americi kao jedra (lagano naznaåena na sceni Slavena Raosa) i more, kore- zasluæio åasni status i dobitnik je viãe priznanja i nagrada, i ovo je ografija Bolera slijedi oãtar, nazaustavljivi, sve bræi, puls glazbe, koji odliåno iskoriãtena prilika da vidimo ne samo presjek umjetniåkog, tjera razodjenuta tijela u uzbuðujuñu igru. Dakako, sve to ipak nama nepoznatog djelovanja jednog uspjeãnog hrvatskog umjetnika, unutar normi klasiåne baletne estetike. nego i da uðemo u neko drugo vrijeme i prostor, koji egzistiraju I na kraju, vrañam se na poåetak programa i toåku La Barre, zapra- paraleleno s naãim, izmeðu poznatih nam krajnosti klasiånog baleta vo skladno oblikovan trening na ãtangi, koji Suliñ naziva baletnom i, takoðer veñ klasiånog, suvremenog plesa. Ameriåka plesna scena “svakidaãnjom molitvom”, a vjeæbama balerina pridruæuju se, u je vrlo ãirok pojam u koji stanu svi moguñi stilski i tehniåki oblici, i obeñavajuñem broju, i djeca iz Baletnog studija. Kao poveznica Suliñeva poetska ili etno neoklasika tu zasigurno ima svoje åvrsto izmeðu jednog bogatog umjetniåkog æivota i buduñih generacija koji- mjesto, odnosno odanu publiku. ma Suliñ upuñuje osobno iskustvo: veselje plesanja. Maja Ðurinoviñ

93 Orchestra () 2005. Italija / Venecija TREÑI MEÐUNARODNI FESTIVAL IGRE VENECIJANSKOG BIJENALA

Preispitivanje plesnog trenutka

Venecijansko Bijenale, impresivna i planetarna kulturna mani- ske Savremene plesne kompanije, koja se predstavila postavka- festacija, treñi put je ponudila meðunarodni festival igre u okviru ma Jan Linkensa, na muziku Ãostakoviåa i Glasa. Pravi sudar tradi- svog bogatog programa. Plesni dogaðaji koji su se preplitali sa cionalnog i modernog poimanja igre, videli smo u predstavi zanimljivim postavkama u Ðardinima i Arsenalu, brojnim koncer- kineske plesne kompanije iz Pekinga, kroz generacijski sukob tima ili izloæbama slika Modiljanija i Lusijana Frojda, pod- dveju interesantnih igraåica, u vremenu pre i nakon revolucije. razumevali su mahom premijere postavki savremenih koreografa Dva jezika iz evolucije kineske igre, od åiste akademske discipline i atraktivnu informaciju o stremljenjima moderne igre na neko- do ekspresivne slobode, nadmeñu se u odnosu nekadaãnje i liko kontinenata. Pod sloganom Body Attack, ovogodiãnji pro- sadaãnje solistkinje iste plesne trupe, åiji je liåni odnos majke i gram se zaista moæe posmatrati kao koloritan i energiåan pristup kñerke snaæna i æiva demonstracija kulturoloãkih promena. u preispitivanju plesnog trenutka, oslonjenog na usvojena Kanaðanka Mari Ãuinard, prvi put je doãla u Veneciju 1999. tehniåka i umetniåka iskustva, ali u neobuzdanoj i uæurbanoj godine, na poziv Karolin Karlson, kao igraåica koja se predstavila potrazi za novim formama i moguñnostima. sa nekoliko antologijskih solo postavki. Od tada je stalni gost Forsajtova plesna kompanija, sa produkcijom Stvorio si od mene prestiænog festivala igre u okviru Bijenala, gde njena trupa dolazi monstruma, na samom poæetku je bila iznenaðenje, u smislu s premijerama, koje nakon “roðenja” u Veneciji, æive svoj kanad- neoåekivanog pristupa i drugaåijeg rukopisa koreografa, odnos- ski i svetski æivot. Body Remix je dvodelna postavka nastala u dija- no instalacije i performansa koji se bavi telesnim transformacija- logu sa izazovnom muziåkom partiturom Goldbergovih varijaci- ma i unutraãnjim stremljenjima jedinke, kakva mogu rezultirati ja. Moguñnosti i sakrivena inteligencija ljudskog tela, istraæuju se svojom potvrdom ili negacijom u prvom dodiru sa spoljnim sve- kroz poseban pokret koji æesto koristi tehniåka i medicinska tom. Koreograf Ismail Ivo, festivalski direktor i selektor, ponudio pomagala, odnosno gest koji nastoji da izrazi misao i potrebu. je svoje åitanje magiånog realizma Markesa, priåu o Erendiri, Izuzetan rafinman koreografske leksike, u moguñnosti je da jednu vrstu dokumentarnog plesnog teatra, koji doseæe do gorke unose i opravda ideje ili da otvori univerzum zanimljivih pitanja, istorijske preciznosti, istovremeno nudeñi reãenja i poetiku umet- koja dolaze do svojih reãenja u interpretaciji deset nesvakidaã- niæke fantazije. Ritual Ksanate u izvedbi tridesetak brazilskih njih, gotovo nagih igraåa, åija tela jesu razliå0iti instrumenti istog Indijanaca, svojevrstan je omaæ tradicionalnoj igri i motivima, kao orkestra. æestoj inspiraciji savremenih koreografa. Brojan ansambl, impresivna dinamika, ali i precizna baletska tehnika, odlike su kuban-

Orchestra () 2005. 94 Produkcije koje su se u nastavku plesnog Bijenala u Veneciji mogle videti, takoðe su ponudile zanimljive sadræaje. Takvu predstavu donela je Nemica Helena Valdman, koja je kreirala koreografiju za ãest iran- skih igraåa, ispod sedam ãatora na sceni. Balet iz Santijaga nudi drugaåiji pogled na plesnu stvarnost, a iscrtana tela igraåa, bogatstvo jarkih boja i savrãene maske najrazliåitijih ptica dalekog Åilea, podrazumevaju interesantan dogaðaj. Joã jedna poznata Kanaðanka, Lusi Lekavalije, jedna od muza Dejvida Bouvija, predstavila je evropsku premijeru svoje postavke Kobalt-Crveno, u kojoj se bavi æivot- nim i plesnim odnosima ljudi, gvozdeno jakim ili krhkim poput plavog stakla. Uzbudljiva je bila i igra sa Obale slonovaåe, ili predstava ameriåke kompanije Ãen Vei, kineskinje iz Njujorka, igraåice i slikarke, koja oslanja svoju koreografsku postavku za jedanaest igraåa, na istoåna i zapadna iskustva, istovremeno nanoseñi ulje na platno velike povrãine, koje tokom predstave postaje scenografija ili æiva slikarska kreacija. Za sam kraj, joã jedan susret Isto- ka i Zapada, u postavci Italijana Alesija Silvestrina, koji je nakon plesnog iskustva steåenog u radu s Beæarom i Forsajtom, svoju koreografsku karijeru nastavio u Japanu. U Veneciju je stigao s dva naslova koji simboliåno odreðuju liånu æivotnu situaciju, Novi dolazak i Novi povratak. Tokom trajanja Bijenala, jedan deo postavke u Arsenalima, takoðe se odnosio na igru i impresivna tela igraåa. Fotografije velikog nemaåkog majstora Dietera Bluma, predstavljaju odabrane plesne trenutke, kada samo znojem oroãena koæa sakriva uzburkane emocije. Koncentrisana plesna ponuda Venecije u vreme Simfonija psalama Stravinskog, u postavci Kilijana, za milanski Balet Bijenala ne podrazumeva programsku prazninu je prvo izvoðenje ove zahtevne poluåasovne kreacije, gde osam drugih gradova u Italiji. Naprotiv. Baletska premi- prvaka i ansambl izvode svoju fantastiånu i na trenutke halucinant- jera milanske Skale, u teatru Aråimboldi iz koga se no umirujuñu igru, ispred tereta ogromnih starih tepiha i tapiserija, joã nisu iselile plesne postavke, ponudila je osvrt na vremena koje se ne moæe ni vratiti, ni zaustaviti. Znalaåki ostavljeno najvaænije koreografe i prepoznatljive kreacije 20. za sam kraj, Posveñenje proleña, na muziku Stravinskog, koje je veka. Teme i varijacije Åajkovskog, u koreografiji Beæar osmislio i pripremio za ovu baletsku kompaniju, naãlo je novu Balanãina i izvoðenju koje podrazumeva tehniåku potvrdu u igri deviåanski lepe i graciozne Ðilde Ðelati i hariz- pripremljenost igraåa i usvojen stil, ali i elegantnu matiænog i tehniåki superiornog Mika Zenija. scensku i kostimsku opremu, zaista ostvaruje Veliko interesovanje za plesni praznik u Milanu, uåinio je da direk- raskoãan sjaj kakav u potpunosti odgovara kore- cija uvede i podnevne predstave, moguñnost da se zanimljivim i ografskoj zamisli. kvalitetnim baletskim sadræajem upotpune vreli letnji dani. Aja Jung

95 Orchestra () 2005. Italija / ]ivitanova SA DVANAESTOG FESTIVALA IGRE - NASTUP KARLOSA AKOSTE, PRVAKA KRALJEVSKOG BALETA IZ LONDONA 27. JUL 2005. Na tragu Åeketijevih

ada je reå o istoriji italijanske ali i svetske igre, nezaobilazne stranice saåi- njavaju plesne, koreografske, odnosno pedagoãke reforme i metodi Kporodice Åeketi. U gradiñu Ñivitanova izmeðu Peskare i Ankone, i danas se nalazi prelepa kuña u kojoj se odvijao æivot znaåajne plesne familije ili teatar Anibal Karo koji je 1872. godine otvoren koreografskom postavkom Ñesarea Åeketija i nastupom njegove dece, Pie i Enrika. Novija istorija uspela je da ustanovi zanimljivu let- nju manifestaciju koncipiranu tako da pruæi informaciju o savremenim tokovima i skrene paænju na nasleðe, kroz atraktivne nastupe plesnih kompanija ili velikih baletskih zvezda. Dvanaesti po redu, Meðunarodni festival igre koristi osim pomenutog teatra, joã dve scene savremenih karakteristika i moguñnosti kakve mogu da odgovore danaãnjim potrebama, baã poput grada koji je podeljen na stari, istorijski, ili moderan, funkcionalni centar uz obalu mora. Ipak, åinilo se da je Ñivitanova premala za brojnu publiku, kritiåare, novinare, igraåe i pedagoge, koji su vrelog 27. jula doãli da vide nastup prvaka Londonskog Kraljevskog baleta, Karlosa Akoste i njegovih kubanskih prijatelja. Izuzetan igraå, laureat baletskih takmiåenja u Lozani i Parizu i gost najznaåajnijih baletskih kompanija u svetu, stigao je u Italiju sa predstavom Tokororo, za koju je prema staroj kubanskoj priåi, osmislio libreto i koreografiju. Gotovo autobiografska storija, kako nam je otkrio Akosta, govori o odnosu roditelja i dece, snovima i obostranoj odgo- vornosti na putu osamostaljenja, idiliånom detinjstvu u tradicionalnoj seoskoj sredini i sudaru sa urbanim principima velikog grada. Plesni spektakl sa elementima mjuzikla, posvetio je svom narodu i ocu, koji je zasluæan za to ãto su baletske patike i prostor sale zamenili danonoñnu bosonogu igru po ulicama Havane. Ukupno 25 igraåa, koje je Akosta izabrao uz pomoñ Alisije Alonso i Muguela Iglesiasa, posedu- ju izuzetan talenat i fiziåke predispozicije, kao i specifiåan oseñaj za ritam i snagu interpretacije, kakvu na sceni mogu pratiti jedino vrsni kubanski muziåari i pevaåi. Æiva sinergija interesantnih mladih umetnika, atraktivna koreografska postavka koja u nekim momentima dopuãta neminovnu improvizaciju, zapravo je veliko plesno nadmetanje kroz konstantni sukob klasiåne i slobodne, gotovo uliåne igre. Izuzetne plesne bravure, tehniåki kvaliteti i posveñenost svih izvoðaåa, kao i igra samog Akoste, jedinstveno emotivna i superiorna, naiãle su na oduãevljenje publike i odobrile spontano ponavljanje nekoliko numera. Da ovo veåe nije usamljen plesni dogaðaj, nedavno su potvrdili igraåi Milanske Skale, predvoðeni sjajnim Robertom Boleom, miljenikom italijanske publike, ili Karlos Akosta kompanija Mari Klod Pietragale. Ovogodiãnji festival ñe ostati upamñen i po prvom predstavljanju britanske plesne kompanije Henri Oguike u Italiji, nastupu apsolutne flamenko zvezde Joakin Kortesa ili Labudovom jezeru iz Sant Peterburga. Paralelni festivalski programi posveñeni su italijanskim plesnim kritiåarima najeminentnijih dnevnih novina i baletskih magazina, kao i njihovom liånom osvrtu na savremeni plesni trenutak, uz korisnu informaciju o procesu formiranja novih struånih kadro- va na odseku za plesnu kritiku pri univerzitetima u Milanu i Bolonji. Da pojaåane mere bezbednosti u Ñivitanovi ipak nisu prisutne zbog ãarmatnog Akoste i prelepih igraåica sa Kube, shvatili smo nakon posete impresivnoj izloæbi grafika i akvarela manjeg formata Salvadora Dalija, koja se odræava uz pomoñ i pod pokroviteljstvom predsednika Republike i Ministarstva kulture Italije. A da su platna velikih majstora veåita inspiracija koreografa, koliko i savrãene telesne proporci- je i igra jesu izazov velikim slikarima, potvrdiñe joã jednom plesni festival u Ñivi- tanovi, premijerom predstave inspirisane slikama nadrealista, u izvoðenju kompanije Balet AGAR i pod naslovom Pravi æivot poåinje sutra. Aja Jung

Orchestra () 2005. 96 OSNOVANA POZORIÃNA MREÆA U JUGOISTOÅNOJ EVROPI NETA nova mreæa evropskih pozoriãta

on Karamitru (Ion Caramitru) je 3. juna 2005. godine postao generalni direktor Nacio- nalnog pozoriãta u Bukureãtu. Oni koji su saraðivali sa njim poåetkom devedesetih god- Jina proãlog veka i koji su pratili njegovu svestranu karijeru u svojstvu predsednika UNITER-a (Pozoriãnog saveza Rumunije), direktora pozoriãta Bulandra, ministra kulture i istaknutog glumca, politiåke i kulturne figure, nesumnjivo polaæu velike nade u ovo izvanredno postavljenje. Kao ministar kulture, Jon Karamitru je aktivno doprinosio uspeãnom uspostavljanju platforme Politike za kulturu 2000. godine u Sinaji (Rumunija). Asocijacija ECUMEST sa zadovoljstvom obaveãtava svoje partnere i saradnike da po prvi put nakon uspeãnog oæivljavanja Nacionalnog pozoriãta u Bukureãtu poåetkom devedesetih godina proãlog veka, koje je sproveo Andrej Ãerban (Andrei Serban), najuticajnija rumunska pozoriãna scena je postavl- jenjem Jona Karamitrua dobila novi podstrek. U svom novom svojstvu generalnog direktora Nacionalnog pozoriãta u Bukureãtu, Jon Karamitru je veñ uåestvovao na regionalnom sastanku koji je okupio predstavnike pozoriãta i festivala iz jedanaest zemalja jugoistoåne Evrope, Rusije i Turske, åiji je rezultat bio uspostavl- janje pozoriãne mreæe. Dana 16. juna 2005. godine, 24 uåesnika iz Albanije, Bosne i Hercegovine, Bugarske, Hrvatske, Makedonije, Crne Gore, Rumunije, Rusije, Slovenije, Srbije i Turske potpisali su u Podgorici (Crna Gora) deklaraciju o uspostavljanju Nove mreæe evropskih pozoriãta - NETA (New European Theatre Action). U skladu sa ovim dokumentom, NETA ñe osmisliti aktivnosti s ciljem unapreðenja kulturne saradnje na evropskom nivou u sledeñim oblastima: gostovanja predstava, koprodukcije, profesionalni razvoj, umetniåke radionice, izdavaãtvo, i sl. NETA ñe traæiti podrãku od min- istarstava kulture u zemljama ålanicama i zatraæiti od organa vlasti otvaranje granica u cilju unapreðenja umetniåke saradnje ãirom regiona. Koordinacioni biro NETA-e je smeãten u Sloveniji. Ukoliko su vam potrebne dodatne informacije, moæete uputiti elektronsku poãtu Nacionalnom teatru u Bukureãtu na adresu: con- [email protected], ili Slovenskom narodnom gledaliãåu u Novoj Gorici na adresu: info@sng- ng.si. Izvor : Orchestra Prevela: Nataãa Tomiñ

97 Orchestra () 2005. Kanada / Toronto NACIONALNI BALET KANADE - PROLEÑNA SEZONA 2004/2005

Karen Kejn, novi umetniåki direktor

Nesumnjivo najvaænija vest koja ove sezone dolazi iz Nacionalnog baleta Kanade (NBoC) je promena u umetniåko-administrativnom voðstvu kuñe. Dosadaãnji umetniåki direktor Dæejms Kudelka, koji je pre iste- ka ugovora odluåio da se povuåe s vodeñeg mesta da bi se posvetio koreografskom radu, i dalje ñe ostati angaæovan u NBoC na mestu stalnog koreografa. Mesto umetniåkog direktora je ponuðeno miljenici kanadske javnosti, najåuvenijoj primabalerini Karen Kejn. Ta umetnica je kao maturantkinja Nacionalne baletske ãkole iz Toronta (ranih sedamdesetih) zapoåela vrlo interesantnu igraåku karijeru koja je trajala sve do 1997. godine. Kao jednu od najmlaðih ålanica baletskog ansambla liåno ju je izabrao Rudolf Nurejev za solistkinju u njegovoj verziji Uspavane lepotice, lansirajuñi tako njenu uspeãnu internacionalnu karijeru. Iako je gostovala na raznim svetskim scenama, Keren Kejn nikada nije pomiãljala da napusti svoju matiånu kuñu u Torontu. Publika je prosto oboæavala svaki njen nastup, a njena popularnost u Kanadi ni do danas nije uti- hnula. Nosilac odlikovanja Reda Kanade, Kejn je veñ godinama aktivni uåesnik u umetniåkim odlukama u Nacionalnom baletu, veliki je promoter umetniåke igre, ali i veliki patron raznih humanitarnih organizacija. U prethodnih par godina iskazala se u umeãnoj rekonstrukciji Nurejevljeve produkcije Uspavane lepotice kao i Brunovog Labudovog jezera. Zbog svega toga, ona je svakako sasvim logiåan i oåekivan izbor za mesto umetniåkog direktora najveñe kanadske baletske kompanije. Treba joj poæeleti sreñu, a poklonici kulture u Torontu nestrpljivo oåekuju njenu prvu "direktorsku" sezonu. Italijanski slamnati ãeãir

Kudelkina ostavka je bila iznenaðujuña i po tome ãto je usledila nakon uspeãne premijere njegovog dugo najavljivanog baleta Italijanski slamnati ãeãir (Italian Straw Hat). Iako moæda neñe ostati zapamñeno kao jedno od Kudelkinih epohalnih ostvarenja, balet je imao kvalitete koji su ãarmirali publiku. Najveñi znaåaj ovog dela je u åinjenici da ono oznaåava prvi ozbiljan pokuãaj da se jedna klasiåna francuska farsa ispriåa jezikom igre. Popularna komedija situacije dramskog pisca Euæena Labiãa je prvi put izvedena u Parizu 1851. BRUS ZINGER godine, a nakon toga je inspirisala nemi film Renea Klera (Un Chapeau de paille d'Italie, 1927. godine), brod- vejski mjuzikl u reæiji Orsona Velsa (Horse Eats Hat, 1936 godine), kao i operu Nina Rote (Il Cappello di Paglia di FIrenze, 1955. godine) Fabula je zapletena oko nekoliko ljubavnih parova i zbrke oko pronalaæenja zamene za jedan ãeãir kojeg je pojeo konj. Dæejms Kudelka, koji je æeleo da ode dalje od pukog zasmeja- vanja publike, pokazao je da koreografske ideje mogu biti prikladno sredstvo u razvijanju i konstrukciji dramske radnje. Izvanredna igra i komiåarske sposobnosti ansambla predvoðenih prvacima Gretom Hoåkinson i Gijomom Koteom, svakako su pomogle efektnosti åitavog poduhvata. Pored ovih kvaliteta i vizuelni dizajn predstave ñe ostati upamñen po svojoj originalnosti. Scenska reãenja Santa Lokasta su insprisana gravirama iz XIX veka, i starinskim crno-belim ilustracijama iz tadaãnjih knjiga i åasopisa. Muziku je komponovao joã jedan Kudelkin dugogodiãnji saradnik, Majkl Torki. Divertisman za kraj sezone

U finalu sezone predstavljen je meãoviti program sastavljen od efektnih Balanãinovih Rubina, Kudelkinog baleta Musings i klasiånih Etida Haralda Landera. Iako ovo nije jedinstven sluåaj da se Balanãinov balet Rubini izvodi samostalno, za mene liåno on ipak nije dovoljno efektan bez dva druga dela triptiha koja ga okruæu- ju u kompletnom baletu Dragulji. I pored toga, divno je opet bilo uæivati u magiånoj muzici Stravinskog i Balanãinovom poigravanju dæez elementima kombinovanim sa klasiånim baletskim jezikom. Drugi balet na programu Musings jedan je od Kudelkinih jednoåinih baleta (bez priåe) u kojima on obiåno istraæuje kompleksnosti emocija i veza koje se javljaju u ljudskim ljubavnim odnosima. Te odnose Kudelka ne konkretizu- je, ali ih kroz veoma kreativnu koreografiju gradi i razgraðuje. U dve razliåite podele briljirale su dve balerine Åan Hon Go i Dæenifer Furnije. Poslednji u nizu jednoåinih igara, balet Haralda Landera Etide je oznaåio kulminaciju i zavrãetak uspeãne sezone. Taj balet savremenog koreografa danske tradicije, zasnovan je na glorifikovanju baletskog åasa. Koreografski efektno oblikovane, Etide su strukturisane kroz sukcesiju baletskih veæbi, baã onako kako se odvija svaki baletski åas, poåevãi od pliéa i zavrãavajuñi allegro kombinacijama i skokovima. Tako ova koreografija predstavlja odliåan naåin da se edukuje publika koja inaåe veñinom ne zna ãta baletske pripreme ustvari podrazumevaju. Predstava je naiãla na ushiñene reakcije i entuzijazam publike. Etide su odabrane i kao prigodna sveåanost kojim se Kanadska primabalerina Martin Lami oprostila od publike i okonåala karijeru primabalerine Nacionalnog baleta Kanade. Tamara Tomiñ Vajagiñ

Orchestra () 2005. 98 SAVREMENA IGRA U HARBOURFRONT CENTRU

Konceptualna istraæivanja

ao i uvek, u Centru Harbourfront imali smo prilike da vidimo raznovrsnu sezonu savremene igre, opisanu u prethodnom broju Orchestre (32/33/34). Proleñni deo doneo je i jedno od Knajuzbudljivijih umetniåkih dogaðaja sezone u Torontu - nastup kompanije Emio Greco/PC u okviru njihove severnoameriåke turneje. Tu internacionalnu trupu vode italijanski koreograf i igraå Emio Greko, i holandski pozoriãni reæiser Piter C. Sholten (PC u imenu trupe predstavlja skrañenicu njegovog imena). U skoroj proãlosti kompanija je dobila razna evropska priznanja, a njihova nova 75-minutna predstava Rimasto Orfano (Napuãteno siroåe), je jedno od najupeåatljivijih vizuelnih i konceptualnih ostvarenja u protekloj godini. Igra se deãava na sceni pretvorenoj u srebrnastosivi prostor sa alumini- jumskim odsjajima u kome nema nikakvih rekvizita, osim bljeãtavih reflektora uperenih prema publici. Ãest igraåa, meðu kojima je i harizmatiåni i robusni Greko, nastupaju odeveni u kostime koji bi se mogli opisati kao asketske tunike od izbeljene jute. Koreografija se uglavnom zasniva na principima savremene igre, åesto koristeñi spazmiåne pokrete koji se smenjuju sa segmentima mirovanja, kada ansambl potpuno ukoåeno leæi na sceni. Na momente, pak, igra koristi jasne reference iz klasiånog baletskog repertoara, pa u kombinaciji sa kostimima i scenskim reãenjem igraåi na åudan, ali pozitivan naåin podseñaju na neki postapokaliptiåni beli baletski ansambl.

99 Orchestra () 2005. Greko dakako flertuje s konceptualnoãñu - naziv predstave aludira na narativne sadræaje, a predstava poåinje tako ãto japanska igraåica Sauami Fukuoka, nalik futur- istiåkoj inkarnaciji Marlene Ditrih sa platinastom perikom (i ona u kostimu od jute) preko mikrofona zavodljivo saopãtava publici Greko je mrtav. Mada Grekova zamisao moæe svakako izazvati razliåite metaforiåne asocijacije (muzika se progresivno pretvara u buku protivavionskih sirena, pa je jednog kritiåara igra podsetila na paniåan trk preæivelih u teroristiåkim Brenda Angiel Arial Dance Company napadima 11. septembra u Njujorku), predstava se ipak u celini prevashodno bavi problemima apstraktne estetske eksperimentacije. Grekova koreografska reãe- nja ostavljaju snaæan utisak sama po sebi, a najoriginal- niji deo predstave je kreativno traæenje novih naåina Na kamernoj sceni Harbourfronta prikazana je predstava pokretanja tela u prostoru. Aflutter kanadskog umetniåkog para igraåa i koreografa Sliåan motiv - otkrivanje novih naåina kretanja po pro- Hajdi Ãtraus i Derila Trejsija. To dvoje umetnika su u ovdaã- storu, odlikovao je i nastup argentinske trupe Brenda njim igraåkim krugovima veoma omiljeni i poãtovani Angiel Arial Dance Company. Kao ãto ime i objaãnjava, pedagozi savremene igre, a Trejsi je poznat i po svom kine- trupa se bavi koreografijom u vazduhu. Koncept bi stezioloãkom usmerenju. Njihova trupa Four Chambers mogao biti opisan kao prenoãenje crkuskih veãtina u Dance Projects (Åetiri (sråane) komore), zasnovana je na interesantne, nepretenciozne umetniåke eksperimente. ideji predstavljanja originalnih radova mlaðih savremenika Magnetski i opuãtajuñe deluje sat vremena posmatranja kanadske koreografije. Predstavu Aflutter su dvoje sarad- najrazliåitijih vazduãnih varijacija na temu formacija tela nika pripremali u jednom selu u Italiji gde su saraðivali sa koja vise sa elastiånih bandæi kanapa ili se njiãu na åeãkim duetom Deja Donne. Po sopstvenom priznanju gumenim ljuljaãkama. Povremeno se koreografija bavi Ãtrausove i Trejsija, to putovanje i saradnja s praãkim kore- solistima koji igraju jedni pored drugih, a åeãñe se u igri ografima naveli su ih da analiziraju i razmiãljaju o svom istraæuju moguñnosti raznih partnerskih formacija. dugogodiãnjem prijateljstvu. Direktna posledica je igra Koreografska repetitivnost i variranje iste ideje bili bi Rustling Shadows, ãarmantna i duhovita koreografija, u razumljiviji kada bi ova predstava (sastavljena od viãe kojoj dvoje kanadskih igraåa ostvaruju fiziåku interakciju krañih igara) predstavljala zaokruæeni istraæivaåki ciklus. bezobrazno provocirajuñi jedno drugo. Joã jedna premijer- Meðutim, poãto su ove previãe sliåne koreografske vina kratka koreografija At Last je intimna dnevniåka beleã- njete nastale u periodu od nekoliko godina, to nas ka Hajdi Ãtraus, u kojoj umetnica razmiãlja o svom porek- dovodi u poziciju da se zapitamo o limitaciji stila igre u lu, korenima i uspomenama iz detinjstva, koristeñi se vazduhu, ili o moguñnostima buduñeg koreografskog pokretom, izgovorenim tekstom i video projekcijom. Osim pravca Brenda Angiel Arial Dance Company. ove dve premijerne koreografije, prikazana je i atraktivna igra Comme Deux Solitudes montrealskog koreografa Sil- vana Emara. U ovoj ãarmantnoj savremenoj koreografiji, akcija jednog partnera izaziva reakciju onog drugog, a i igra je izgraðena oko naåina na koji igraåi dovitljivo koriste prostor i blizinu svog partnera. Joã jedno interesantno ostvarenje iz Evrope prikazano je u Harbourfrontu u okviru programa festivala monografije pod nazivom Flying Solo. Ruska umetnica Tanja Kabarova, autorka ili jedini ålan kompanije Derevo, prikazala je neo- biånu solo predstavu Odraz (Reflection) u kojoj je sim- boliåkim slikama doåaravala svoje viðenje nastanka sveta. Predstava bez teksta koristi meãavinu igre, pantomime i glume da bi kroz metaforiåne slike kontemplirala prirodu, misticizam, i primitivne ljudske impulse. Kabarova, koja nije klasiåno ãkolovana kao igraå ili glumica, prikazuje im- presivni pripovedaåki talenat i sposobnosti telesne transformacije. Ova predstava je 2004. godine prikazana na Frindæ Festivalu u Edinburgu i do gostovanja u Torontu je odræala svu spontanost sveæeg ostvarenja. Za pohvalu je da je dospela i do kanadske savremene scene. Tamara Tomiñ Vajagiñ

Orchestra () 2005. 100 NACIONALNA BALETSKA ÃKOLA - PROLEÑNA GODIÃNJA PREDSTAVA 2005.

GRAND JETE

im Nacionalne baletske ãkole se tokom åitave protekle godine ubrzano pripremao za presel- Tjenje u novi ãkolski kompleks. Po zavrãetku tog velikog projekta nazvanog Grand Jeté, ãkola ñe biti utrostruåena po veliåini prostora. Dosadaãnje prelepe i sada veñ, istorijski znaåajne prostorije su odista skuåene, s dotrajalim instalacijama i opremom. Pored toga, ãkola je morala da se proãiri i zbog sve veñeg broja uåenika i internacionalnog interesovanja za njene profesionalne programe. Meðutim, sakupljanje novca za novu zgradu je (kao i svuda) bilo dugo, mukotrpno, i trpelo je neujednaåenu podrãku lokalnih i federalnih vlasti. Tek nakon pronalaæenja veñih spon- zora izvoðenje projekta je postalo zamislivo. I evo, ove godine, konaåno vidimo rezultate te viãe- godiãnje kampanje za obnovu ãkole. Sada su svi ponosni na novi kompleks koji ukljuåuje i dvanaest novih moderno opremljenih igraåkih studija kao i nekoliko dodatnih kros-trening pros- torija. Kako ova ãkola integriãe baletski program i akademsko obrazovanje, novi centar ñe obuh- vatiti i osam ãkolskih uåionica, kompjutersku laboratoriju, salu za video projekcije, laboratoriju za biohemijske eksperimente, fotografsku laboratoriju, sobu za muziku itd. Pored toga, i ceremoni- jalne i administrativne prostorije ñe biti proãirene i obuhvañene ovim planom. Kako je Nacionalna baletska ãkola rezidencijalnog karaktera, novi kompleks takoðe ukljuåuje i dve novoadaptirane zgrade za smeãtaj uåenika, s modernom prostranom trpezarijom i ostalim prostorijama za organizovan æivot u domu. U trenutku kada ovaj tekst nastaje, neke od zgrada polako poåinju da se useljavaju, imali smo priliku da isprobamo boæanstvene nove podove u igraåkim studijima, kao i da vidimo moderan novootvoreni kafe u holu glavne zgrade. Proleñna predstava izvedena u maju 2006. godine je, kao pre, bila vrlo inspirativno iskustvo. Kao i obiåno, repertoar je u pravoj meri istakao kvalitete raznovrsnog igraåkog treninga koji je negovan u ãkoli. Produkcija Fokinove Ãopenijane (1908), koju je za ãkolu postavio Sergiju Stefanski otvorila je program. Veåe je nastavljeno upeåatiljivim savremenim solom Brahms Waltzes (1992) u koreografiji kanadske umetnice Pegi Bejker i Kudelkinim savremenim baletom Gazebo Dances (2003), åija je atmosfera veoma prikladna za mladalaåki ansambl ãkole. Proleñna predstava je kul- minirala izvoðenjem Balanãinovog baleta Scotch Symphony (1952) koji je za Nacionalnu baletsku ãkolu postavila i obnovila bivãa balerina -pedagog Balanãinove trupe Dæojsen Sidimus (Joysanne Sidimus). Ona je jedan od redovnih konsultanata Balanãinove fondacije, i dugogodiãn- ji savetnik NboC-a za Balanãinov repertoar. Impresivno je da su ovako mladi igraåi sposobni da iznesu tako zahtevan repertoar, naroåito mislim na brze i komplikovane koreografske zadatke koji su sastavni deo Balanãinovih ili Kudelkinih koreografija. Meðu uåenicima treba pomenuti mlade buduñe zvezde kao ãto su Hana Igan-Li (Hannah Egan-Lee) i Kristina Åekini (Christina Cecchini), koje su u dve razliåite veåeri ostvarile briljantne interpretacije koreografije Pegi Bejker. Naroåito mi je drago da mogu da izvestim o snaænom prisustvu harizmatiånih muãkih igraåa. Po doslednoj igri veñ par sezona istiåe se nekoliko mladiña. Po mom miãljenju, trenutak je da zapam- timo imena Brenta Parolina (Brent Parolin), Metju Krokara-Vile (Mathew Croquard-Villa), Dejvida Protasa (David Protas) i Dejvida Gilmura (David Gilmour). Ovi igraåi obeñavaju intere- santna kreativna dostignuña, a neko ko se o baletskoj umetnosti informiãe tako ãto poseñuje iskljuåivo ãkolske predstave NBS-a, nikada ne bi pogodio da je prisustvo deåaka u baletskim ãko- lama u danaãnje vreme postalo svojevrstan luksuz. Tamara Tomiñ Vajagiñ 101 Orchestra () 2005. Nacionalni balet Kanade, Italijanski slamnati ãeãir, Greta Hoåkinson i Gijom Kote

Orchestra () 2005. 102 Ma|arska / Budimpe{ta 25. JUBILARNO IZDANJE PROLEÑNOG BUDIMPEÃTANSKOG FESTIVALA - BALLET BASEL MART 2005.

Neoklasika Riåarda Verloka

ove godine proleñe je u Budimpeãtu stiglo dva dana i nemoñi slomivãi devojåinu prvobitnu volju i polet. Svih ranije - 18. marta 2005. godine, na krilima Terpsihore i ãest igraåa isticali su se svojom naglaãenom individual- ITalije, a poåetkom 25. jubilarnog Proleñnog budimpeã- noãñu, ali i nenametljivom i skromnom pojavom. Kostimi tanskog festivala, koji je trajao neãto viãe od dve nedelje. su im bili od velike pomoñi - devojke u dugim tamnosivim Svake godine, na samo nekoliko sati od naãeg glavnog haljinama, sa nekom vrstom krljuãti na gornjem delu tela, grada, mogli smo videti (pa i sada) najbolje predstavnike koje su otkrivale jarke, vatrene boje. Ãubertova muzika svih izvoðaåkih umetnosti, svih pravaca - od dæeza do vajala je njihove pokrete (ili obrnuto?), koji su ukazivali na operete, od folklora do bolera, od kineskog teatra do besprekornu tehniku igraåa i njihovu sposobnost da vlada- poljskog pozoriãta. Od Barbare Hendriks do Pala Frenaka... ju scenom. Ãto se ‘’naãe’’ umetnosti tiåe, bilo je tu svega ãto ogladnela U nastavku veåeri trupa je izvela Zaboravljenu zemlju Jiræi duãa publike iãte. A kako su predstave bile i tematski Kilijana, balet inspirisan istoimenom slikom Edvarda podeljene, ponuda je bila razvnovrsna i nesvakidaãnja. Munka, na muziku Sinfonia da Requiem Bendæamina Tako se u okviru ‘’tematskih veåeri’’, zvanih Bolero nights, Britna. Koreografija je postavljena za dvanaest igraåa, koji moglo videti nekoliko plesnih trupa: Ballet Biarritz, na poåetku stoje u tiãini naspram neke vrste olovnog neba. Anæelika Cholina Dance theatre iz Litvanije, Ballet Basel i Oni lagano zapoåinju svoj ples na ograniåenoj, zamiãljenoj Szeged Contemporary Ballet, koje su, pored predstava iz putanji, koju prekidaju igraåice koje se nasumice bacaju na svog redovnog repertoara, kao zadatu obavezu morale da pod, a zatim vrañaju u grupu. Ona se postepeno razgraðu- izvedu i Ravelov Bolero, dok su u okviru Dance veåeri svoja je, igraåi izlaze iz njenog okvira i zapoåinju individualne ostvarenja prikazali trupa Pilobolus, Pal Frenak company, sekvence prañene sporadiånim tråanjem. Zatim smo videli Gyor Ballet i Hungarian National Ballet... I, ãta gledati!? nekoliko dueta, koji su odisali apatijom, setom, oseñanjem Izbor je, izmeðu ostalog, pao na Ballet Basel, åiji je direk- nemoñi i opãte unezverenosti. Sinergija Britnove muzike i tor i koreograf od 2001. godine Richard Wherlock, koji je veãtine igraåa uåinila je tih dvadesetak minuta magiånim. u ovu ãvajcarsku kompaniju koja broji dvadeset pet igraåa A tada, kao pravi predah od mraånih tema, na scenu stupa iz jedanaest zemalja, vratio neoklasiku za kojom je tamoã- Faun (Popodne jednog fauna), savrãen ali - crn! Ovaj feno- nja verna publika dugo åeznula. menalni tamnoputi igraå, Askia Swift, poreklom iz SAD-a, Trupa se predstavila sa åetiri poluåasovna baleta: Devojka i tih desetak minuta dræao je dah publike u svojim rukama smrt, Zaboravljena zemlja (Forgotten land, koreografija (i nogama). Bez nepotrebnih rekvizita, uz minimalnu sce- Jiræi Kilijana), Popodne jednog fauna i, naravno, Bolero. nografiju, faun se spustio na scenu sa svoje brãljan-ljuljaãke i poåeo da igra svoj san. Riåard Verlok æeleo je da prikaæe U baletu Devojka i smrt (gudaåki kvartet Franca Ãuberta iz åoveka i njegovu neizbeænu himeru o idealnoj æeni koja, 1824), koji je nastao 2004. godine, Verlok pruæa veoma suoåena s nemilosrdnom realnoãñu, prerasta u beznadeænu zanimljivo viðenje veåite teme. Pojavljuju se tri igraåka pa- iluziju. Askia Svift, svojom uroðenom telesnom magijom ra. Tri devojke i tri mladiña - potencijalne Smrti, a zapravo gipkosti, ritma i graðe, zasluæeno je izazvao viãeminutni tri viðenja smrti i odnosa prema Njoj, koji se konaåno sta- aplauz i ovacije. paju i stvaraju neku vrstu sopstvene sinteze. U prvom odnosu videli smo popustljivu, rezigniranu, ali svesnu i na Za kraj - Bolero u viðenju Riåarda Verloka, kao borba stra- momente åak borbenu devojku u interpretaciji veñ zrele sti, straha, åeænje i polova. Na velikim stepenicama, u dnu igraåice Catherine Habasque, u odnosu na sadistiåku, dom- scene, dvadeset dva igraåa sede u istim belim haljinama, inantnu, zlu Smrt (Michael Lamour) koja muåi i proganja, golih leða, dok je izmeðu njih postavljena duga crvena manipuliãe, ali i mami. Upravo su takvi bili i njihovi pokreti, traka, kao put i cilj. Ali, jedan par razlikuje se od ostalih (so- oãtri i odluåni, svedeni, ali ne i ograniåeni. Drugi par pri- listi Ayako Nakano i Jason Nicoll). Najpre u crnim elegant- kazao je popustljivu, posluãnu devojku (Cristiana Sciabordi) nim odelima, a kasnije polunagi, oni igraju i æive svoju i takoreñi nenasilnu Smrt (Kinsun Chan), åija je igra bila strast, privlaåe se, upoznaju, udiãu, æele, sumnjaju, koleba- neoptereñujuña i leprãava i moæda najmanje inspirativna, ju, otvaraju, zatvaraju, prihvataju i vole. Kada devojka iz- dok je devojka iz treñeg para bila najupeåatljivija (izvan- nenada skida sako i odigra svoj solo, tenzija raste, grudi se redna Aurélie Gaillard): bezbriæna, mlada, sveæa, nepo- nadimaju, vazduh postaje zapaljiv... Njih dvoje izazivaju kolebljiva. Ona izaziva i ruga se svojoj Smrti koja joj podi- ostale da im se pridruæe, da se i oni otkriju i sebi i Drugom. lazi i ugaða(!), ali samo na prvi pogled... Naime, njenom U velikom finalu svi igraåi, besprekorno ujednaåeno, uz pojavom se sve menja i ona biva nova ærtva one pr(a)ve, dobro poznat veåiti frenetiåan ritam, dok publici zastaje moñne, perfidne i sveprisutne Smrti, koja preoblikuje sva dah, dolaze do vrhunca svojih oseñanja i konaånog osva- tri odnosa, i stvara jedan novi, skoro perverzni pogled na janja puta strasti i ljubavi. samu sebe. Ona pridobija ovu sveæu krv u svoj tabor mraka Marijana Komljenoviñ

103 Orchestra () 2005. Makedonija / Skoplje MEÐUNARODNI FESTIVAL IGRE - DNEVNIK DALIJA I BALET ESMERALDA 13. I 16. APRIL 2005. Igraåki praznik

Aleksandra Mijalkova i Goran Boæinov Biljana Kalenikova

Pod pokroviteljstvom predsednika Skupãtine Republike Makedonije, uz podrãku Ministarstva kulture i Nacionalne komisije za UNESCO, otvoren je Meðunarodni Festival igre, åiji je idejni inicijator i realizator Risima Risimkin, nezavisni koreograf i regio- nalni predstavnik CID UNESCO. Na sveåanom otvaranju je novoustanovljena nagrada za baletsku umetnost Menada posthumno dodeljena osnivaåu, prvom igraåu, koreografu i pedagogu Georgiju Makedonskom. Zatim je u Univezalnoj sali izveden savremeni balet Dnevnik Dalija u koreografiji Risime Risimkin. Kroz vizuru njenog odnosa prema Salvadoru Daliju jednom od najekscentriånijih slikara XX veka i u æestokim erotskim motivima i u ‘’namerno’’ narcisoidnom i burnom privatnom æivotu, izraæen emocijama prema æeni i njenoj lepoti, Risima Risimkin je ekspli- cirala svoju koreografsku imaginaciju sinhronizovano s muzikom genijalnog majstora fuge, polifonije i harmonije Johanom Sebastijanom Bahom. U takvoj muziåko-koreografskoj konstelaciji i estetici neoklasiånog baletskog izraza, savremeno baletsko delo Dnevnik Dalija predstavlja joã jedan lep venac od, reklo bi se, romantiånih slika u kreativno snaænom scenskom prostoru Blagoja Micevskog. Taj prostor je obojen koloritom ãpanskog podneblja u kojem je Salvador Dali nalazio svoje meditacije i inspiracije. Utisak ne bi bio celovit ako se ne zabeleæe interpretacije gostiju iz Nemaåke, Irene Veterove i Aleksandra Monahova, preko åije duetne igre saåinjene od neobiåno zanimljivih i sloæenih koreografskih podrãki, a pri tom tehniåki i igraåki izvedenih sigurno i harmoniåno - zraåili su likovi Gale i Dalija. Njihove vizije kao odraz unutraãnjeg sjaja i meðusobno preplitanje sa interpretacijama umetnika, uvek ãarmantnog i polihromatiånog Vasila Zafiråeva i temperamentne Iskre Veterove. U funkciji celovitosti dela bila je i interpretativna energija B. Kalenikove, O. Pango, S. Eftimove i B. Delinikolove, koje su åistim scenskim izrazom i osmiãljenim pokretima, s mnogo plastike i ujednaåene igre metaforiåno nadahnute idejom Risime Risimkin upeåatljivo doneli uloge Plave, Crvene i Æute boje i Boje kao univerzalnog znaåenja. Kompleksnost obojene atmosfere su saåi- njavali i lepi kostimi Blagoja Micevskog i njihova kompatibilnost s likovima i radnjom u celini.

Esmeralda

Spektakularno baletsko delo Åezare Punija Esmeralda izvedeno je tri dana kasnije na sceni Makedonske opere i baleta. Ritmiåna i melodiåna Punijeva muzika nadahnula je mnoge koreografe (poåevãi od praizvoðenja 1844. godine) da klasiånom baletskom lek- sikom iskaæu poznatu povest Viktora Igoa o zvonaru Bogorodiåne crkve u Parizu i ãarmantnoj Ciganki Esmeraldi. Jedna od najboljih postavki je Vladimira Burmejstera, koju je na skopljansku scenu preneo Narodni umetnik Ruske federacije Mihail Krapivin uz asistenciju Galine Krapivine. Ova koreografija je saåinjena u duhu ruske klasiåne baletske tradicije uz visoke umetniåke i estetske vrednosti. Epoha i stil su ugraðeni u igraåku leksiku koja obiluje bogatstvom formi i pokreta kako u solo varijacijama sa izrazito alegro-visokim i niskim skokovima, puruetama i vrhunskom tehnikom na ãpic patikama, ãto daje igri eteriånost i lelujavost, tako i u duetnim pasaæima sa

Orchestra () 2005. 104 FOTOGRAFIJE: IVANA TASEV Dnevnik Dalija

bogatom raznovrsnoãñu i sloæenoãñu podrãki, kao i u tercetima, Cigansku igru koja se provlaåila tokom cele predstave, sa ãirokim kvartetima i igrama ansambla koje su obojene istorijsko-karaktern- zamahom i izraæajnim temperamentom je igrala Olga Pango kao im elementima. solistkinja, uz znaåajno uåeãñe Simeonove, Stankoviñeve, U dramaturãkom smislu predstava je bila teatarski osmiãljena uz Stefanoviñeve, Krstevske, Ognjenovske, Stojanovske i Kovaåevske. razvijenu imanentnu dramaturgiju i jasno iznijansiran odnos Kraljeviñi u interpretaciji Pandilovskog, Koåevskog i Razvana su izmeðu likova, a njihova interaktivnost i mizanscenska reãenja bili izvanredno temperamentnom demi-karaternom igrom vodili rad- su u skladu s kompatibilnom scenografijom Æivojina Trajanoviña i nju u drugoj silci, koja se odvija na trgu ispred crkve Notr Dam u koloristiåkom æivopisnoãñu kao i stilskom ujednaåenoãñu kostima Parizu, kao i u slikama koje slede u prvom i drugom åinu. Ljupke Ristovske. U kreativno-dramaturãkom smislu Biljana Kolenikova kao Gudula, Posebno raduje i ostavlja upeåatljiv utisak saznanje da imamo emotivno snaæno je doæivljavala gubitak deteta i ostvarila je ulogu snaæne kreativne liånosti kao ãto je Aleksandra Mijalkova koja je potresno i slikovito. Treba zabeleæiti i kreacije ostalih protagonista: zablistala u punom sjaju. Sa besprekorno sigurnom klasiånom balet- Otac - D. Velkovski, Majka -M. Talevska, Dæelat - T. Stojkovski, skom tehnikom visokih lakih i lepih skokova, brzih i raznovrsnih Sveãtenik - E. Husein, kao i muãkarci, æene i narod koji su svi zaje- pirueta, izvanrednom plastiånoãñu tela i razvojnih linija ruku, u dno åinili igraåki i dramaturãki mozaik prema sadræajnom kontek- svim solo i duetnim igrama ona je duboko oseñajno i dramaturãki stu. I sve je bilo u potpunom redu dok nije na kraju premijerske snaæno kreirala lik Esmeralde. predstave pre vremena spuãtena zavesa ãto je onemoguñilo publici da doæivi istinsku zavrãnicu zamiãljenu snaæno i dramatiåno kada Ulogu Kvazimoda je sa koncentracijom i dubokom ekspresijom Kvazimodo posle smrti Kloda Flora arhiðakona crkve, koga je dra- dobro odigrao Kire Pavlov. Uz uzdræan temperament i dostojanstvo maturãki celovito interpretirao Vasilij Åiåijaãvili, impresivno ‘’oslo- vojnika, tehniåki åisto u solo i duetnim igrama Goran Boæinovski je baða’’ svoju duãu gneva tiranije pretpostavljenog i ubice jedinstvene bio Fab, kapetan kraljevskih strelaca a Katerina Kiproska sa Esmeralde, koja je bila smisao njegovog æivota. iskustvom balerine prvog ranga, tehniåki i interpretativno lepo osmiãljeno dala je ulogu Fler de Lis, naroåito u treñoj slici prvog Sa posebnim zadovoljstvom treba pohvaliti uåeãñe orkestra Opere i åina, zajedno sa åetiri druæbenice B. Basmadæijevom, N. Nikolovom, Baleta, koji je partituru Åezare Punjija, pod dirigentskom palicom M. Pop Aleksovom i M. Josifovskom, koje su pojedinaåno lepim Tomislava Ãopova, svirao na profesionalnom umetniåkom nivou, a kulturnim korakom sigurno i tehniåki åisto odigrale ne baã lake posebno se isticao koncertmajstor Mihajlo Kufojanakis koji je klasiåne varijacije. izvanrednom skalom tonskih boja interpretirao solo na violini. Emilija Dæipunova

105 Orchestra () 2005. Nema~ka / Berlin PREMIJERA BALETA USPAVANA LEPOTICA I MANON, PROGRAM SHUT UP AND DANCE! I VEÅE BALANÃINOVIH KOREOGRAFIJA U IZVOÐENJU ANSAMBLA STAATSBALLETT BERLIN

Po uzoru na Marijinski

ne iz njegove istoimene opere veñ druge njegove ovodom osnivanja Berlinskog dræavnog kompozicije, orkestrirao je i aranæirao Leighton baleta (Staatsballett Berlin), intendant i prvi Lucas uz saradnju Hilde Gaunt. igraå Vladimir Malahov rekao je da mu je P Potresna priåa o tragiånoj sudbini dva mlada umetniåki uzor Kirov-balet (Marijinski teatar). Iz premijere u premijeru to se i pokazalo. Najnovija zaljubljena biña, prikazana pokretom punim sug- prezentacija visokog tehniåkog kvaliteta berlin- estivnog izraza, pleni od poåetka do kraja. skog baletskog ansambla potvrðena je na premi- Berlinski par snova, Viãnjeva i Malahov, darovao jeri baleta Uspavane lepotice 26. oktobra 2005. nam je nezaboravan doæivljaj. Leskoa je igrao godine, na sceni Deutsche Oper. Kako je napisao Martin Buczko, njegovu ljubavnicu Beatris Knop a doajen berlinskih (i ne samo berlinskih) kritiåara Kralja prosjaka Rajner Krensteter. Svi su majstorski Klaus Gajtel, viãe ne moramo da putujemo daleko, doneli svoje precizno profilisane uloge. da bismo doæiveli vrhunsku baletsku umetnost. Dve nedelje posle premijere Manon, u magacin- Bilo je neobiåno i neoåekivano da se samo åetiri skom prostoru Staatsoper doæiveli smo joã jednu godine posle znaåajne premijere istoimenog bale- baletsku premijeru. Pod zajedniåkim naslovom ta u koreografiji Jurija Vamosa (prikaz Orchestra Shut up and dance! (opet niãta bez engleskog), br. 21), tada joã sa baletskim ansamblom DOB, po- dakle, Ñuti i igraj!, predstavilo se deset mladih ko- stavlja nova Lepotica. Za Malahova je Spjaãñaja reografa: Sebastian Nichita, Martin Buczko, Emily krasavica balet nad baletima, a po koreografiji Archer, Wieslaw Dudek, Marcin Krajewski, Naða Petipa, dao je svoju. Interesovanje publike bilo je Saidakova, Ronald Savkoviñ, Dinu Tamazlakaru, veliko pa je za 31. decembar dodata (pre veåernje Xenia Wiest i Nadia Yanowsky. U nekim kore- predstave) i jedna popodnevna. I publika ñe moñi ografijama muzika je emitovana sa snimaka (ug- da vidi virtuoznu igru visokog kvaliteta. Posebno lavnom veoma glasno, kao ãto je to danas uobiåa- kada je reå o premijernoj podeli u kojoj su princeza jeno i odgovara onome ãto se prikazuje), a u Aurora (Zora) i princ Desire (Æeljko) Dijana Viãnjeva nekim predstavama izvoðena je uæivo, od Ãuberta i Vladimir Malahov, a Vila jorgovan Beatris Knop. do Pijacole. Ako bismo naveli samo neke igraåice i igraåe dru- Pet predstava su ispunile gledaliãte do poslednjeg gih uloga, bili bismo nepravedni prema ostalima. mesta. Sam ambijent magacina je neobiåno i in- Za diskusiju su (ako o ukusima vredi raspravljati!?) teresantno mesto za takve poduhvate. Publika je scenografija i kostimografija (Valerij Kungurov), bila veñinom mlada i, sve u svemu, ovaj poduhvat kao i dramaturgija samog Malahova. To je druga je, bez obzira na razliåitost nivoa umetniåkog priåa. A postoji i treña... Pored princeze Aurore kvaliteta pojedinaånih koreografija, bio poseban i koju je princ poljupcem probudio posle stogodiã- vredan doæivljaj. njeg sna, na premijeri se dogodila joã jedna “uspa- Sto prvoj godiãnjici roðenja Æoræa Balanãina bilo je vana lepotica” - orkestar. Nije redak sluåaj da, posveñeno baletsko veåe (28. maj 2005), na sceni kako se to danas åesto kaæe, “hemija” izmeðu diri- DOB, kada su premijerno izvedene koreografije genta i orkestra ne funkcioniãe. Aleksandra Sot- Apollon musagete na muziku Stravinskog i Åaj- njikova, renomiranog baletskog dirigenta, or- kovski Pas de deux, a obnovljene Serenada i Ballet kestar sudeñi po onome ãto se åulo, nije prihvatio. imperial, obe na muziku Petra Iljiåa. Solisti i ansam- Posle prvog dela kao da se malo probudio, ali je bl su te veåeri u reprezentativnom izboru slavili posle izvesnog vremena ponovo utonuo u san, jednog od najveñih koreografa 20. veka. Na pro- åekajuñi svog princa da ga probudi. slavi odræanoj posle premijere je ljubimica ber- Za publiku koja pored kvalitetne igre voli i emo- linske baletske publike primabalerina Polina Semj- cionalni naboj, veliki doæivljaj je bila premijera onova primila ovogodiãnju Nagradu kritike. baleta Manon, na sceni Staatsopere, u koreografi- Miomir Nikoliñ ji Sira Keneta Mekmilana. Muziku Æila Masnea, ali

Orchestra () 2005. 106 Nema~ka / Hanover 20. MEÐUNARODNO TAKMIÅENJE KOREOGRAFA 15. I 16. APRIL 2006.

U aprilu 2006. godine Meðunarodno takmiåenje koreografa u Hanoveru slavi svoj dvadeseti jubilej. Tokom dve decenije ova manifestacija je stekla ozbiljnu reputaciju i postala jedna od najuglednijih internacionalnih koreografskih takmiåenja. Za mnoge koreografe Hanover predstavlja odskoånu dasku u graðenju meðunarodne umetniåke reputacije. Dræavna opera u Hanoveru i hanoverski Balet su 2004. godine (tokom takmiåenja) po prvi put organizovali plesni festival na kome su izvedene predstave Baleta Dræavne opere i gostujuñih plesnih trupa iz sveta. Podsetimo se da su na ovom takmiåenju 2003. godine meðu nagraðenima bili i koreograf Staãa Zurovac (sada ãef Baleta Hrvatskog narodnog kazaliãta u Rijeci) koji je dobio drugu nagradu æirija i Edward Clug (sada ãef Baleta Slovenskog narodnog gledaliãåa u Mariboru) koji je osvojio treñu nagradu æirija i nagradu publike. Na takmiåenje se mogu prijaviti profesionalni koreografi i igraåi roðeni posle 31. 12. 1970. godine. Prijavljena koreografija koja se dostavlja sa ispunjenom prijavnicom mora stiñi organizatoru do 12. 02. 2006. godine. Duæina trajanja kreacije iznosi pet do 12 minuta, a autor ne moæe nastupiti u solistiåkoj koreografiji. Za pobednike su predviðene nagrade u iznosu od 6.000, 3.000 i 2.000 eura, te 1.000 eura (nagrada publike) i 1.000 eura (nagrada kritiåara). Breda Pretnar

Dodatne informacije: [email protected] www.choreographenwettbewerb.de

107 Orchestra () 2005. Velika Britanija / London KRALJEVSKI BALET PROSLAVIO 100. GODINA OD ROÐENJA SVOG OSNIVAÅA, KOREOGRAFA FREDERIKA AÃTONA SEZONA 2004/2005 Velikan koreografije

Silvi Gilem

Orchestra () 2005. 108 poslednjih tridesetak godina baletna je umjetnost uveliko napredovala ãto se tiåe tehniåkih vjeãtina, na uãtrb glumaåkog izraæavanja. Mladih kore- Uografa nema mnogo tako da se velike baletne kuñe åesto i rado vrañaju koreografskim velikanima koji su obiljeæili njihov razvoj. Londonski Kraljevski balet obiljeæava ove sezone 100. obljetnicu roðenja svojega koreografa-utemeljitelja Frederika Aãtona (Frederic Ashton). Aãton je stoæerna liånost britanske baletne umjetnosti. Sudjelovao je u utemeljenju åak dviju, i to prvih stalnih repertoarnih baletnih kompanija, najprije zajedno sa svojom uåiteljicom Marie Rambert, Baleta Rambert, a zatim s Dame Ninette de Valois, Sadler’s Wells Ballet, koji ñe s vremenom postati Kraljevski balet (The Royal Ballet). Sa svojih je osamdesetak velikih baleta, nizom manjih, te radom na koreografiji i reæiji brojnih opera, filmova, revija i mjuzikla, uveliko utjecao na razvoj i plesni stil Kraljevskog baleta. Njegova djela odlikuju se uravnoteæenoãñu, åistoñom, svjeæinom i humorom te utjelovljuju istinski engleski baletni stil. Kraljevski balet ove je sezone izveo nekoliko Aãtonovih baleta, a u posljednjoj ovose- zonskoj produkciji obuhvatio je Simfonijske varijacije na glazbu Ñezara Franka i Ãope- nov Mjesec dana na selu. U prvom dijelu veåeri pridodan im je balet Les Biches Bro- nislave Niæinske iz 1924. godine na glazbu Francisa Poulenca, åiji naslov oznaåava francuski kolokvijalni izraz, a moæe se prevesti kao Srne ili The little darlings. Frederik Aãton uvijek je govorio kako je Niæinska imala velik utjecaj na njega. Srne, koje su bile izvoðene i pod naslovom Kuñna zabava, evociraju bezbriæno doba dvadesetih godina proãlog stoljeña na nekoj ãik kuñnoj zabavi na jugu Francuske, uz mnogo flerta bez ograda i erotskih naznaka. Koreografija odraæava duh epohe i utjecaje dæeza u glazbi. U izvedbi su se istakli elegantna i izraæajna Zenaida Yanowsky kao Domañica, te Leanne Benjamin i Martin Harvey u poetiånom duetu. Kada u jednoj veåeri nastupaju dvije balerine nagraðene kao najbolje na svijetu, onda je kvaliteta zajamåena. Sylvie Guillem dobila je Svjetsku nagradu “Niæinski” Plesnog foruma u Monacu 2000. godine, a Alina Cojocaru proãle godine. One su zvijezde dvaju Aãtonovih baleta. U neoklasiånoj koreografiji Frankovih Simfonijskih varijacija nastupaju tri para, meðu kojima dominira Alina Cojocaru. Ova mlada dvadesetdvogodiãnja Rumunjka postala je najmlaða primabalerina Kraljevskog baleta i otplesala sve velike repertoarske uloge. Uz nju su nastupili Federico Bonelli, Laura Morera, Johan Kobborg, Belinda Hatley i Steven McRae. Poznata Turgenjevljeva drama Mjesec dana na selu u Aãtonovu je viðenju romatiåna priåa ispriåana plesnim jezikom na glazbu Frederika Ãopena u obradi Johna Lanch- berya. Priåa je to o ljubavnom trokutu izmeðu blazirane zrele æene Natalije Petrovne, njezine ãtiñenice Vere i zgodnog mladog odgajatelja Beljajeva. Sræ baletnog izraza sastoji se u dramskoj izraæajnosti. Iako plesaåi nisu govorili, doåarali su svaku rijeå izgovorenu u odnosu meðu likovima. Sylvie Guillem antologijski ostvaruje Nataliju Petrovnu, njezin potresan i duboko zapreten intimni svijet u kojemu se sve vrti u stro- gom krugu druãtvenih i obiteljskih konvencija, te klasnih zadanosti. Pored nje, impre- sivne kreacije ostvarili su Natasha Oughtred (Vera) i Massimo Murru kao Beljajev. Mladen Mordej Vuåkoviñ

109 Orchestra () 2005. Velika Britanija / Brajton 10. MEÐUNARODNO TAKMIÅENJE I FESTIVAL FILMOVA I VIDEO-RADOVA O IGRI 16-19. JUNI 2005. GODINE

Veliki meðunarodni åetvorodnevni festival filma i video- Pored takmiåarskog dela, odvijao se i program Projekcija radova okonåan je prikazivanjem nagraðenih filmova 19. meðunarodnih filmova (International Screenings). U okviru juna 2005. godine. Od 237 radova pristiglih iz 25 zemalja, Unutraãnjih i spoljaãnjih pejzaæa (Inner and Outer Land- glavna nagrada Dance Screen Award, uz koju se dodeljuje scapes) prikazana je selekcija filmova u kojima pejzaæ seæe 15.000 evra, dodeljena je eksperimentalnom filmu Zlato dalje od pukog prikaza nekog prizora ili neka odgovarajuñe (Gold) koji istraæuje formalnosti i zahteve vrhunske gimnas- pozadine. Tu unutraãnji i spoljaãnji pejzaæi opstaju na tike, kroz prizmu odluånosti, veãtine i razigranog rivalstva sinhroniji i kompleksnosti. Kamera pruæa fiktivne, virtuelne dve devojke u dvorani Europa Gym Club, Erit u Londonu. i filmske pejzaæe u kojima je untraãnjost povezana sa spol- Ostale nagrade (dodeljene u sledeñih pet kategorija) su: jaãnoãñu. Ovaj program je izmeðu ostalog obuhvatio i film pobednik u kategoriji A - Najbolji æivi nastup (Best Live Rumenilo (Blush) o nastupu kompanije Ultima Vez, u reæiji Performance Reley) je Ritam je to! - Izvoðenje baleta (Pos- i koreografiji Vima Vandekejbusa (Wim Vandekeybus), veñenje proleña) (Rhythm is it! - The Dance Performance (Le Sneg (Snow), u reæiji Dejvida Hintona (David Hinton) i Sacre du Printemps) u reæiji Tomasa Grubea i Enrikea Sanåe- Montevideoaki (Montevideoaki) - solo Hiroakija Umede za Lanãa (Thomas Grube, Enrique Sánchez Lansch). U njemu (Hiroaki Umeda), snimljen u Montevideu... 250 dece i adolescenata iz Berlina, pripadnici 25 razliåitih Drugi International Screenings predstavio je filmove zasno- nacionalnosti, igraju na muziku Stravinskog iz baleta Pos- vane na savremenom scenskom pokretu åiji su autori umet- veñenje proleña, u koreografiji Rojstona Malduma (Royston nici koji svojim radom stavljaju pod sumnju åitavu ikono- Maldoom), i uz pratnju Berlinske filharmonije pod dirigen- grafiju filmova o igri, ponekad, åak “rasteæuñi” i samu suãt- tskom palicom Ser Sajmona Retla (Sir Simon Rattle). inu ideje o estetizovanoj scenskoj kretnji. Uåesnici festivala su u velikom broju prisustvovali svakod- Film Troãkovi æivota (The Cost of Living), u reæiji i koreogra- nevnim diskusijama: Panel predstavnika najvaænijih televiz- fiji Lojda Njusona (Lloyd Newson), nagraðen je kao “Naj- ijskih stanica razmenjivao je stavove o trenutnom stanju na bolja snimateljska adaptacija” (“Best camera re-work”) u evropskim televizijama kada je reå o filmovima o igri, kao i kategoriji B. Edi i Dejvid, dva uliåna igraåa, nemajuñi kud iz razvoju ove oblasti u buduñnosti. zapuãtenog primorskog gradiña, rade, raspravljaju se, vode Panel Meðunarodna saradnja (International Collaboratio- neuspeãan ljubavni æivot i razilaze se sa prijateljima na iz- ns) pozabavio se novim partnerstvima koja se uspeãno ost- maku letnje sezone. (Prikazan u okviru gostovanja DV8 fiz- varuju izvan nacionalnih granica: jedno od njih - “4x4”, po- iåkog teatra na BITEF-u, septembar 2005. prim. red.) vezalo je produkcijske kuñe i umetnike iz Kanade i Velike U kategoriji C1 - Filmska koreografija (Screen choreograp- Britanije, dok drugo - “Mercosur Videodance Circuit” una- hy) - filmovi krañi od 15 minuta - nagradu je osvojio film preðuje i pruæa podrãku umetniåkoj saradnji u Argentini, Ogrebotina (Scratch), u reæiji i koreografiji Ãeli Lav (Shelly Brazilu i Urugvaju. Love), koji govori o æeni koja ne moæe da se otrgne vre- Na skupu Pitching Session - sastanku koji je za cilj imao pru- menu i uspomenama. æanje podrãke osnivanju koprodukcija koje otvaraju novi U kategoriji C2 - Filmska koreografija (Screen choreogra- prostor za kontakte, razgovore i pregovore svih aktera i phy) - filmovi duæi od 15 minuta - æiri je izbor suzio na tri partnera u produkciji filmova i video-radova o igri - pro- filma: Moja mama guska (Ma Mere L’Oye) u reæiji Tijerija de gramskim i filmskim urednicima predstavljeno je pet Mea (Thierry de Mey), Marsija Haide kao ‘Penelopa’ (Marcia odabranih meðunarodnih projekata. Haydee als ‘Penelope’), u reæiji Andreasa Morela (Andreas Panel diskusija Kadriranje na ‘’novim’’ prostorima (Framing Morell) i u koreografiji Kristijana Ãpuka (Christian Spuck), in ‘’new’’ sites) bavila se poveñanim interesovanjem za niz kao i Negde izmeðu (Somewhere in Between), u reæiji Pjera razliåitih vidova prikazivanja filmskih ostvarenja izvan Kulibefa (Pierre Coulibeuf) i koreografiji Meg Stjuart (Meg bioskopskih dvorana i televizijskih ekrana. U kojoj meri Stuart)). Ipak je odluåio da ovu nagradu ne dodeli nijednom naåin prikazivanja filma o igri utiåe na umetnikov izbor te- ostvarenju. me koju æeli da predstavi? Koji su zakoni træiãta presudni Nagrada za najbolji dokumentarni film dodeljena je filmu kada se raspravlja o publici, umetnicima, kustosima i vlas- Noge na zemlji/Erosov vrt (Voeten op de aarde/Tuin van nicima galerija? Eros) u reæiji Pola Koena i Jeli Deker (Paul Cohen, Jellie Ostali programi Dance Screena obuhvatili su struåno preda- Dekker) koji prikazuje kratak ali intenzivan proces nastan- vanje o nastupima Liz Adæis i Bilija Kovija (Liz Agiss, Billy ka i uveæbavanja ostvarenja Erosov vrt (Tuin van Eros) Cowie) i instalacije po åitavom gradu, kao plod saradnje holandskog koreografa Rudija van Danciga (Rudi van izmeðu Dance Screen Brighton i Architecture Week. Dantzig), koje je kreirano specijalno za ovaj film. Osnivaå Dance Screena, IMZ International Music + Media Centre, organizovao je ovu manifestaciju u saradnji sa Æiri je zasedao u sastavu: Tomas Bek (Thomas Beck), ured- South East Dance i Arts Council England. nik redakcije “Music, Dance and Theatre” ãvajcarskog tele- Viãe detalja o programu festivala moæete saznati na adresi: vizijskog kanala DRS (SF DRS); Stiv Dæekman (Steve www.dancescreen.com. Jackman), reditelj, urednik i kamerman; Naize Lopez (Nayse Izvor: Orchestra López), novinar i programski urednik i Ketrin Maksimof Prevela: Nataãa Tomiñ (Catherine Maximoff), reditelj.

Orchestra () 2005. 110 NOMINOVANI SU:

CATEGORY A CATEGORY C2 LIVE PERFORMANCE RELAY SCREEN CHOREOGRAPHY › 15 MINUTES # 002 Ashton at 100 – Fred’s Steps Entered and produced by BBC #192 Ma Mère L’Oye Classical Music Television Entered by ZDF/ARTE (TV) Director: Ross MacGibbon Produced by Eroica Productions Co-produced by ZDF/ARTE # 012 Foi (TV) Director: Thierry de Mey Entered and produced by ZDF/ARTE (TV) Director: Adreas Morell #193 Marcia Haydée als “Penelope” Choreographer: Sidi Larbi Cherkaoui Entered and co-produced by ZDF/ARTE #023 Rhythm is it! – Produced by Lichtspiel The Dance Performance I Entertainment GmbH (Le Sacre du Primtemps) (TV) Director: Andreas Morell Entered and produced by Boomtown Choreographer: Christian Spuck Media (TV) Directors: Thomas Grube & #199 Somewhere In Between Enrique Sánchez Lansch Entered and produced by Regards Choreographer: Royston Maldoom Productions Co-produced by Halolalune CATEGORY B Production CAMERA RE-WORK (TV) Director: Pierre Coulibeuf Choreographer: Meg Stuart #034 Amelia Entered by Amérimage-Spectra CATEGORY C1 Produced by Amérimage-Spectra & SCREEN CHOREOGRAPHY Media Principia ‹ 15 MINUTES (TV) Director and Choreographer: Édouard Lock #065 Aeroplane Man (Series: 4 Dance 2003) #038 Blush Entered by Arts Council England Entered and produced by CCCP (TV) Director: Alison Murray Co-produced by Sciapode Choreographer: Jonzi D (TV) Director and Choreographer: Wim Vandekeybus # 099 Gold (Series Capture 3) Entered by Arts Council England #058 The Cost of Living Produced by Entered by DV8 Films Spectacle Productions Ltd Produced by DV8 Films for (TV) Director: Rachel Davies Channel 4 Television Choreographer: Hanna Gillgren (TV) Director and Choreographer: Lloyd Newson # 050 Montevideoaki Entered and produced by Síganle! Producciones Co-produced by Estudiotre (TV) Director: Octavio Iturbe Choreographer: Hiroaki Umeda CATEGORY D DOCUMENTARY # 129 Rewind (Series: Moving North) Entered by Idéale Audience #224 Rhythm is it! International Entered and produced by Produced by Lisbet Gabrielsson Boomtown Media Film AB Co-produced by Cine Plus (TV) Director: Marten Nilsson (TV) Directors: Thomas Grube & Choreographer: Gunilla Heilborn Enrique Sánchez Lansch Choreographer: Royston Maldoom #133 Scratch (Series: Capture 2) Entered by Arts Council England #229 The Bedroom Tour (TV) Director and Choreographer: Entered and produced by C.O.D. Shelly Love Dance Production and Flasquil Films Co-produced by The Society of #156 Together Wonders Entered by The Physical TV Choreographer: Angela Pread Company Produced by The Physical TV #230 Voeten op de aarde/Tuin van Eros Company & More Sauce & Entered and produced by IdtV Danielle Kelly Arts & Documentaries (TV) Director: Madeleine Hetherton Co-produced by NPS Choreographer: Rowan Marchingo (TV) Directors: Paul Cohen & Jellie Dekker Choreographer: Rudi van Dantzig CATEGORY E DVD Release nije dodeljena.

111 Orchestra () 2005. Slovenija / Maribor RADIO AND JULIET, KOREOGRAF I REÆISER EDWARD CLUG, MUZIKA RADIOHEAD, SLOVENSKO NARODNO GLEDALIÃÅE 23. APRIL 2005.

Retrospektiva neiæivljene ljubavi

Ljubavna priåa Romea i Julije u novom plesnim projektu Edvarda Kluga nastala je u simbiozi s glazbom uvaæene suvremene engleske grupe alternativne rok scene Radiohead. Odatle i potiåe naslov najnovijeg autorskog projekta koreografa Kluga koji danas dominira u maloj slovenskoj "deæeli", pogotovo jer je za svoja dva prvenca Tango i Lacrimas ove godine primio jednu od prestiænih nagrada Preãernovog sklada, koje se svake godine dodeljuju mladim umetnicima za kreativna dostignuña u poslednje dve godine.

Tema projekta

U svom novom projektu Radio and Juliet autor razmiãlja ãta bi se dogodilo da se Julija nije ubila kada je ugledala mrtvog Romea. Tako i teku dogaðaji na sceni, od trenutka spoznaje umrlog dragog, pa nadalje. Po reåima autora pred publikom je tema neke vrste retrospektive neiæivljene ljubavi. FOTOGRAFIJE: MIÃO HOCHSTÄTTER Bojana Nenadoviñ Otrin

Orchestra () 2005. 112 Tango, Lacrimas, Radio and Juliet - trilogija?

Premijera kreacije Romeo and Juliet ubedila me je da Klugove projekte Tango - Lacrimas (Suze) - Radio and Juliet moæemo sagledati kao trilogiju. To se moæe uoåiti i iz nekih Klugovih citata i iz zvaniåne promocije predstave Lacrimas u repertoarnoj broãuri mariborske operno-baletne kuñe (2003/04). Posle Tanga, koreograf razmiãlja… Istina mora postojati, mora biti "æiva" æiveti u tebi, tako upoznaã pravo znaåenje slobode srca, uma i duha … U vezi s promocijom drugog projekta: …projekt Lacrimas Suze je logiåni i organski nastavak stvaralaåkog i umetniåkog procesa. Lacrimas je Klugovo ekspresivno shvañanje tela plesaåa kao apsolutnog instrumenta i izraæajnog sredstava glazbe. Za Kluga je ples najåistija transformacija razumevanja, saznavanja i izraæavanja oseñanja … Dva vaæna segmenta iz predstave Lacrimas su predstavljena u okviru velikog plesnog takmiåenja u Nagoji (Japan), u izvedbi Valentine Turku i autora, te nagraðena bronzanom medaljom u veoma jakoj meðunarodnoj konkurenciji. Obzirom na viðeno i zapisano (!) moæe se zakljuåiti da je Tango bio sretan poåetak nekog zajedniåkog puta, Lacrimas (Suze) "rastanak" , a Radio and Juliet priåa na tragu "neiæivljene ljubavi".

U najnovijem projektu Klug sledi pravce koji danas B. Nenadoviñ Otrin i Edward Clug vladaju u plesnoj areni. U prvi plan pre svega treba staviti izvanredno uigran tim plesaåa i plesaåice (Sergiu Moga, Eugen Dobrescu, Bojana Nenadoviñ Otrin, Christian Guerematchi, Matjaæ Marin. Tiberiu Marta i sam koreograf Edward Clug, koji je uz svoj koreografski potencijal vrstan dramski plesni umetnik). Estetsko savrãeni, pomalo grubi i odseåni plesni pokreti odliånog plesaåkog tima u mnogo åemu su ispunili i oplemenili dosta skro- man i repetativni koreogafski reånik. U ovom projektu koreograf se oåito naãao na raskrãåu traæeñi novi kreativni pravac. Viãe nego u proãlim projektima, tela plesaåa za koreografa su materijal s kojim kao vajar æeli stvarati nove likove, koji veoma podseñaju na robote. Klug napuãta stare ideale.U koktel "maåo" plesaåa uvodi nov tip igra- åice (Bojana Nenadoviñ Otrin), za koju bi mogli reñi da je prototip Forsajtove plesaåice. Svoj nastup je posve podredila "programiranoj koreografiji". Plesaåi i plesaåica podseñaju na mutante, ljudska biña iz znanstveno fantastiånih filmova, u ovom sluåaju skoro natproseånih plesnih sposobnosti. Ako su se koncepti Tango i Lacrimas bazirali na oseñanjima, kada je Klug savremenom stilu koji dominira na svetskoj plesnoj sceni, ili je to (ipak) bio jedan od naåina da se samo pokretom (bez veåitih emocija) ispriåa jedna ljubavna priåa kako i sam opisuje svoj najnoviji projekat. Kamo vodi koreografski put na koji upravo stupa pokazañe tek vreme koje dolazi. Ne mogu sada da ne spomenem kritiku Roka Vevara (De- lo), koji je bio oduãevljen ljubljanskom premijerom predstave Veronika Gagika Ismailiana, o najnovijem Klugo- vom projektu. Citiram: Koreografija se bez neke namere iscrpljuje u nesvrsishodno organiziranoj priåi, autor nei- zmerno æeli biti upeåatljiv, ipak, otvoreno reåeno, iz auditorija se nije moguñe otresti oseñanja, da je Klugov rad sve vreme previãe okupiran s anticipacijom neke apstraktne æelje gledaoca.(!?) Smatram da Gagika Isamiliana ne moæemo usporeðivati s koreografskim dostignuñima na naãoj nekadaãnjoj "jugo" sceni, gde pre svega mislim na Staãu Zurovca i Kluga. Iako je (moæda) njihov curriculum vitae manje impre- sivan, oni su mnogo originalniji i zanimljiviji koreografi nego Gagik Ismailian. Kako sam nesluæbeno obaveãtena, vode se razgovori da mariborska predstava Radio and Juliet iduñe godine doðe u Beograd na festival Svet igra u Beogradu. Razmena sa Zurovåevom predstavom Tko to tamo peva? (Narodno pozoriãte u Beogradu) bila bi viãe nego dobrodoãla. Za ljubitelje plesa iz Slovenije i Hrvatske, Maribor je mnogo bliæi nego Beograd. Breda Pretnar

113 Orchestra () 2005. On THE NEXT EASTER WEEK 2006 many Dance Groups will arrive in EUROPE sPAIN, to be featured in “The 16th DANCE AWARDS BARCELONA Competition” for the Dance Grand Prix Festival Competition Fringe, being held in Spain 13th to 17nd April 2006 (during the Easter Holiday Time). ONLY A LITTLE FEE TO PARTICIPATE!!! This exciting trip will give dancers and students an excellent opportunity to present their work, to network withdirectors, producers, other artists, (hopefully to negotiate new engagements!) and compete and win the awards with the own performances. The Dance Grand Prix Festival literally draws thousands of people from all across Europe and other parts of the world, the festival is a thrilling extravaganza of hundreds of artists performing dance, theater and music within awonderful aod stage theatre near the famous Spain Art Cities, courtyards, outdoor cafes and the hotel accomodations on the beach of the Brava coast this truly promises to be an unforgettable experience. Choreographers receive hotel three star accommodations in twin/three beds rooms with bathroom/shower, based on two/three persons sharing a room. We provide an entire and complete production package which includes excellent theaters, lighting, sound, technical assistance, publicity, pre-show rehearsal arrangements, and printed programs and posteer advise all over the city. Our managers will meet your dance groups on the “Welcome Bus Service” in the meeting pointe airport. We encourage participation from choreographers who are willing to invest in themselves and who are interested in expanding their knowledge of other cultures, as well as promoting their work abroad. Please mail your materials and payment to our mailing address: If you have further questions, don’t hesitate e.mail us.

Fax 0039 1782204933 E-Mail: organizer new address: [email protected] http://web.tiscali.it/dancespain2006

Orchestra () 2005. 114 SAD / Njujork AMERICAN BALLET THEATER, PROLEÑNA SEZONA METROPOLITAN OPERA HOUSE, 23. MAJ-16. JULI 2005. MARTY SOHL

eãko je i izbrojati koliko je predstava odigrano tokom proleñne Tsezone nastupa kompanije ABT od maja do polovine jula ove godine. Sredom i subotom pored veåernjih predstava na programu su bili i matinei, a jedini slobodan dan bila je nedelja. Prvaci baleta smenjivali su se u ulogama, solisti takoðe, doduãe neãto manje od prvaka, ali je zato corps de ballet neumorno izlazio na scenu iz veåeri u veåe. Tako obiman repertoar bio je podeljen po izvoðaåkim nedeljama, a izvedene su i dve premijerne predstave koje su dopunile (!) veñ veoma obiman program.

Æizela, Herman Cornejo

Po izboru umetniåkog direktora Kevina Mekenzija (Kevin McKenzie) izvanredni ansambl ABT-a izveo je balete Don Kihot, Tchaikovsky Rep., Sylvia, Raymonda, Fokine Celebration, Korsar, Labudovo jezero... Sigurno nije bilo lako podeliti uloge, izabrati igraåe koji ñe iz veåeri u veåe “nositi” predstavu, ne povrediti igraåe ni na koji naåin, njihovu sujetu ali ni telo, jer je ove sezone mnogo fiziåkih povreda ometalo i oteæavalo programski tok. Jedan od prvaka Ethan Stiefel se veñ na samom poåetku povredio i viãe skoro da i nije nastupao. Trebalo je da bude partner Dijani Viãnjevoj u Labudovom jezeru, ali se to nije ostvarilo zbog njegove povrede. Sve to je zadavalo veliku glavobolju ne samo direktoru kompanije, veñ i svim drugim organizatorima. U ovom izveãtaju zadræañemo se na dvema premijernim predstavama koje ne samo da su obogatile redovan repertoar ABT-a, veñ i svekoliki baletski svet.

O istorijatu baleta Silvija mnogo se pisa- lo tokom priprema, kako je bila MIRA “izgubljena”, kako je prva originalna koreografija (Louis Merante) imala kratak æivot, a da su nastojanja koreografa Leva Ivanova, Lea Staatsa i Seræa Lifara da je vrate u æivot bili samo puki pokuãaji. Balet Silvija u koreografiji Frederika Aãtona, muzika Leo Delib izveden je prvi put 3. septembra 1952. godine. U naslovnim ulogama (Silvija i Amint) nastupili su Margot Fontejn i Majkl Soms. Ova verzija se nije dugo zadræala na repertoaru. Moæda je problem bio u libretu, jer je muzika i dalje privlaåila koreografe. Royal Ballet iz Londona obnovio je ovaj balet 4. novembra 2004. godine, a naslovne role bile su poverene Darcey Bussel i Jonathanu Copeu.

Silvija, Herman Cornejo

115 Orchestra () 2005. MARTY SOHL ROSALIE O’CONNOR

Polovecke igre, Stella Abrera Silfide, Marcelo Gomes

ABT stavlja na repertoar Silviju (obnovljena verzija kore- Sezona se zavrãila izvoðenjem baleta Æizela. Povreðena ografa Christifora Newtona, ålana Royal Balleta, iz 1954) 3. Alessandra Ferri otkazala je svoje nastupe, a veliki uspeh u juna 2005. godine. U naslovnim ulogama pojavili su se naslovnoj ulozi postigla je Dijana Viãnjeva, za åiji nastup su Gillian Murphy i Maxim Beloserkovski. Balet doæivljava baletski kritiåari pisali da je od svoje Æizele kreirala isto- veliki uspeh u Njujorku. rijsku predstavu kakva se ne izvodi svakog dana. Tehniåki Gillian Murphy kao da je bila roðena za ulogu Silvije. sigurna, glumaåki ubedljiva, oåarala je i doåarala ulogu do Odigrala ju je ne samo tehniåki fantastiåno, veñ je svojim detalja. Odliåan igraå i dobar partner Angel Corella nastupom iznela celi balet. U dobrim rukama odliånog (Albert) nimalo nije zaostajao, naprotiv, dao je sopstveni, partnera Beloserkovskog kao i Marchela Gomesa u ulozi liåni umetniåki doprinos istorijskoj vaænosti te veåeri. Oriona, naprosto je blistala. Istu rolu tumaåile su tokom Ulogu Mirte tumaåila je Veronika Part koja je pre nekoliko sezone i Julie Kent, Paloma Herea i Mighele Wiles koja je godina kao solistkinja Marijinskog teatra preãla u ABT. ove sezone promovisana u prvakinju baleta. Seljaåki pas de deux iz prvog åina odigrali su Xiomara Reyes i danas jedan od najboljih igraåa sveta (o kome svi Druga premijera bilo je veåe pod nazivom Fokin Cele- govore i piãu) Herman Cornejo, koji je 1999. godine doãao bration kada su izvedene åetiri koreografije Mihaila Fo- u ABT iz Argentine i za samo nekoliko godina postao kina: Silfide, Petruãka, San o ruæi i Polovecke igre (iz opere prvak baleta. Nije nimalo lako napredovati u karijeri u Knez Igor). Svaki balet pokazao je svu koreografsku ve- redovima izvanrednih ABT igraåa, ali je on svoje “mesto liåinu Mihaila Fokina (1880-1942) koji u baletskom svetu i pod suncem” izborio åistom tehnikom koja mnogima istoriji baletske umetnosti zauzima veoma visoko mesto. I moæe biti primer kako se igra klasiåan balet. Njegovi ta åinjenica bila je priznanje ABT kompaniji ãto je na svoj skokovi laki su kao pero, svaki kao da lebdi u vazduhu, a repertoar uvrstila kapitalna Fokinova baletska dela. I baã doskok je savrãeni slou mouãn. Izuzetno je muzikalan, a kako smo u ovom tekstu nabrojali Fokinove balete, tako ih njegovo lice kad god je na sceni zraåi iskrenim liånim zado- je po uspehu rangirala i zvaniåna baletska kritika, a i pub- voljstvom. lika. I sada su se mnogi prvaci oprobali na delu, pa je veoma teãko izdvojiti nekog prvaka ili solistu. Ipak, dva Tokom sezone od scene i kompanije oprostila se Amanda nova imena zablistala su na listi prvaka koji su izneli McKerrow ulogom Æizele. U trupi je radila od 1982. Fokinova dela na scenu - Carlos Acosta (Kuba) koji je veñ godine, pa je posle åetrdeset prvog roðendana odluåila da nastupao sa ABT i Dijana Viãnjeva (Rusija) koja je nastupi- se povuåe. Na oproãtajnoj predstavi partner joj je (ipak) bio la kao gost. povreðeni Ethan Stefel koji je urkos povredi, æeleo da te veåeri bude njen Albert. Burno pozdravljena i obasuta Kada jedna meðunarodna baletska kompanija kakva je cveñem, sa scene je otiãla joã jedna odliåna balerina. ABT ima toliko mnogo odliånih igraåa-prvaka tada nije åu- do da je svaka izvedena predstava na zavidnom umetni- Verujemo da su vredni igraåi kompanije ABT doåekali kraj åkom nivou, da je repertoar toliko bogat baletima i raz- sezone sa ogromnim olakãanjem. No, sigurno je da ñe novrstan, a da publika hrli u pozoriãte. Poslovna politika posle veoma kratkog odmora ponovo zablistati na pozor- kompanije omoguñila je tokom sezone i najmlaðem delu nici Metropolitena. publike popodnevni matine, kada je samo za njih izvede- Xenia Rakic na predstava Petruãka, sa za Njujork veoma popularnom cenom ulaznica od samo 18 dolara. Bio je to pravi naåin popularizacije baletske umetnosti kod dece.

Orchestra () 2005. 116 NEW YORK INTERNATIONAL BALLET COMPETITION ALICE TULLY HALL, JUNI 2005.

a osmom izdanju Meðunarodnog baletskog takmiåenja u Njujorku nad- Nmetalo se åetrdeset osam igraåa iz devetnaest dræava sveta, od 17 do 24 godine starosti. Takmiåenje je osnovala Ilona Kopen (Ilona Copen) 1984. godine. Veñ viãe godina umetniåki direktor je Eleonora D’Antuno. U poåetku je takmiåenje bilo trijenalno, ali je FOTOGRAFIJE: JOSEPH SCHEMBRI Atankhuyag Dugaraa vrlo brzo poåelo da se organizuje na period od svake dve godine. Kandidati po propozicijama moraju savladati odreðeni program (i klasiåan i savremeni). Po dolasku u Njujork svi postaju velika meðunar- odna porodica i svi zajedno, simultano savla- davaju zadate varijacije, uz pomoñ struånih pedagoga. Po propozicijama je dozvoljeno i da svaki takmiåar izvede solo varijaciju po sopstvenom izboru, koju priprema “kod kuñe”. Na listi obaveznih klasiånih varijacija ove godine naãla su se dva dueta iz baleta - Uza- ludna predostroænost (koreografija Jean Dau- berval) i Satanella (koreografija Marius Pe- tipa), kao i moderni pas de deux Hozea Limona Coreographic Offing iz 1964. godine.

Christine Rocas

117 Orchestra () 2005. Christine Rocas i Daniel Sarabia

Panel meðunarodnog æirija, uglavnom direktora reprezentativnih baletskih kompanija odluåi- vao je o nagradama. U kategoriji æena, zlatna medalja nije dodeljena. Srebrnu medalju dobila je Christina Rocas (Filipini), a bronzanu kandidat iz Japana Hanae Seki. U muãkoj kategoriji, zlatna medalja pripala je ameriåkom kandidatu Josephu Gatti, srebrna Kubancu Danielu Sarabia, a bronzana Atankhuyag Dugaraa (Mongolija). Christina Rocas je nagraðena i jednogodiãnjim ugovorom sa kompanijom Joffery Ballet (nagrada “Gerald Arpino”). Nagrada “Igor Youskevitch” (jedan od osnivaåa takmiåenja), koja se odnosi na jednogodiãnji ugovor sa American Ballet Theatre (ABT) ove godine nije dodeljena jer nijedan igraå ove godine ne napuãta ABT. Na kraju konkursa, dugogodiãnjoj ålanici New York City Balleta Violeti Verdi dodeljena je zlatna medalja za celokupan umetniåki opus. Na poslednjoj gala veåeri takmiåenja, nekoliko igraåa izvelo je solo varijacije koje nisu bile na zavidnom umetniåkom nivou. Isti utisak izazvao je i nastup nekoliko bivãih dobitnika nagrada. No, publika je toplo pozdravila sve uåesnike koji su tokom tri junske nedelje æiveli i radili zajedno stiåuñi mnogo novih umetniåkih iskustava, ali i prijateljstava. Nadajmo se da ñe na njujorãkom Meðunarodnom baletskom takmiåenju 2007. godine i naãa zemlja imati svog predstavnika. Xenia Rakic

Joseph Gatti

Orchestra () 2005. 118 BALET BOLJÃOG TEATRA IZ MOSKVE METROPOLITAN OPERA HOUSE, 18 -30. JULI 2005. Najzad - posle osamnaest godina

rebalo je da proðe osamnaest godina od pret- hodnog gostovanja, pa da dve stotine igraåa i Tmuziåara Boljãoj baleta ponovo gostuju u Njujorku na prestiænoj sceni Metropolitena. Zavrãne reåi njujorãkih kritiåara su bile unisone - nada da neñe ponovo biti potrebna tolika pauza do ponovnog susreta sa ruskim baletskim umetnicima. Sve predstave bile su rasprodate. Preovladavala je “ruska publika”, a meðu njima i brojna znalaåki potkovana baletska publika Njujorka. Za organizatore gostovanja kao i za igraåe, taj podatak uopãte nije bio vaæan. Svima dobro poznate baletske predstave Don Kihot i Spartak publika je primila relativno dobro, Spartaka neãto bolje. Dva nova baleta koja Njujork joã nije video The Bright Stream (po opisu komiåan balet u dva åina, na muziku Dmitrija Ãostakoviåa, u koreografiji direktora trupe Alekseja Ratmanskog) i Faraonova kñi izazvali su posebno interesovanje. Ba- let The Bright Stream po libretu Adriana Pjotro-skog i Fjodora Lopukhova prvi put je izveden 1935. godine i po naredbi tadaãnje staljinistiåke vlasti bio vrlo brzo skinut sa repertoara. Tema o kolektivnoj farmi, vrlo sovjetskoj, izazvala je Staljinovo nezadovoljstvo koje je u najveñoj meri bilo upuñeno kompozitoru Ãostakoviåu. Danaãnja verzija ovog baleta premijerno je izvedena u aprilu 2003. godine. Faraonova kñi (koreografija Marius Petipa) nastala je u doba kada je Evropa bila fascinirana Egiptom i Sueckim kanalom. Praizvedba je bila 1862. godine u Sankt Peterburgu i doæivela je veliki uspeh. U prvo- bitnoj verziji balet je trajao viãe od åetiri sata (!), a na sceni je bilo viãe od åetiri stotine uåesnika (!). Francuski koreograf Pjer Lakot (Pierre Laccot) 2000. godine dolazi u Rusiju i obnavlja ovaj balet. Sada on ima tri åina, traje viãe od dva sata i, naravno, nema toliko mnogo aktera. I ova verzija doæivljava lep uspeh. Muzika Ñezarea Punija se vrlo uspeãno uklop- ila u klasiånu koreografiju predstave pune bezbrojnih varijacija. Igraåi su se smenjivali u ulogama jer je lista prvaka baleta, prvih solista i solista Boljãoj baleta zaista velika. Nekoliko poznatih imena kao ãto su Svetlana Zaharova (vrlo lep nastup i scenska sigurnost) i od strane njujorãkih kritiåara pohvaljene Marija Aleksandrova i Svetlana Lunkina, privukle su veliki broj gledalaca. Ceo æenski ansambl doæivljava veliki uspeh jer po izgledu i igraåkim moguñnostima

viãe liåi na neku baletsku kompaniju sa Zapada nego DAMIR YUSUPOV na nekadaãnju rusku. Faraonova kñi

Naæalost, ovi komplimenti se ne mogu uputiti i muãkom delu ansambla. Ni prvaci ni ostali nisu bili na zavidnom umetniåkom nivou. U Rusiji se oåigledno, joã uvek viãe paænje posveñuje radu sa æenskim ansamblom, i to se vidi na sceni. Muãka izvoðaåka tehnika nije dovoljno razvijena, nekoliko prvaka je bilo povreðeno (kao Nikolaj Ciskaridze, odliåan igraå, ali se zbog nekoliko povreda i operacija veoma åuvao u ulogama koje su mu bile poverene), a neki najavljeni umetnici uopãte nisu doputovali u Njujork. Novi direktor baleta Boljãoj teatra Aleksej Ratmanski roðen je u Lenjingradu. Moskovsku baletsku ãkolu zavrãio je 1986. godine i bio angaæovan u Kijevskom pozoriãtu “Ãevåenko”. Tu je igrao solistiåke uloge da bi od 1992. do 1995. godine bio prvak baleta kanadske trupe Royal Winnipeg Ballet. Kao umetnik, gostovao je i u baletskim trupama Boljãoj teatra, Marijinskog i pozoriãta u Kopenhagenu. Solista Royal Danish Balleta je postao 1997, a 2000. godine i prvak baleta. Sada radi i kao koreograf. Umetniåki direktor baleta Boljãoj teatra postao je u januaru 2004. godine. Kao direktor ove znaåajne baletske trupe æeli da osavremeni poglede i tehniku svojih igraåa, a da u isto vreme saåuva istorijski Boljãoj baletski stil. Xenia Rakic

119 Orchestra () 2005. IGRAÅKI REPERTOAR DÆULIJARD KOLEDÆA, 2005. JUILLARD THEATER, 30. MART-3. APRIL 2005.

Morris, Naharin i Forsythe

Svake godine na ameriåkom koledæu Juillard, Departman za igru odræava predstavu koju pripremaju direktori tog odeljenja s ciljem da u direktnom kontaktu sa publikom izveste ãiroku javnost o kvalitetima i dometu svog edukativnog rada sa studentima igre. Direktor Lowrence Rhodes je za ovogodiãnju prezentaciju odabrao tri koreografa (Mark Morris, Ohad Naharin i William Forsythe) i njihove koreografske kreacije New love song waltzes (1982, muzika Johanes Brams), Tabula rasa (1986, muzika Arvo Part) i Limb’s Theorem Part III (1992, muzika Thom Willems). Sve prikazane kreacije veoma su se razlikovale (po svemu), ali su ipak, prve dve “ujedinile” koreografe Morisa i Naharina u sveopãtem utisku da su one po odabranoj temi, naåinu izvoðenja i atmosferi koju su kreirale bile (jednostavno reåeno) - magiåne! Oba autora pokazala su izvanredan koreografski talenat. To se, svakako, ne moæe osporiti ni treñem umetniku Vilijamu Forsajtu, ali njegova predstava nije privukla ni dovoljnu paænju publike, åak su neki i napuãtali salu tokom predstave. Koreografsko ime Vilijama Forsajta nije nepo- znato u svetu igre kako u Evropi tako i u Ame- rici. On se nalazi na samom vrhu najznaåajni- jih koreografa savremene i neklasiåne igre u svetu danas, pa je reakcija ovdaãnje publike tim viãe, bila u najmanju ruku iznenaðujuña. Ãta je nedostajalo njegovoj predstavi? Poåetak i kraj? Publika je traæila neku poruku (tem- atsku ili izvoðaåku) ali je nije pronalazila. Ãta smo gledali? Video-rok, muziåki video-zapis, TV-video..? Svakako smo prisustvovali prikazu mnoãtva akrobatskih pokreta smeãtenih iz- meðu kulisa, åesto u velikom zamraåenju. Da li je koreografovu nameru trebalo da pojasni dekor ili neãto drugo? Za razliku od prazne pozornice na kojoj su se odvijale Morisova i Naharinova koreografska postavka u kojima su igraåi bili “dekor”, scenski pokreti “govorili”, a muziåka podloga majstorski usklaðena s koreografskim reãenjima “pevala”, Forsaj- tova umetniåka namera nije doprla do publike. U Morisovoj i Naharinovoj predstavi sve je bilo na svom mestu. Koreografska promiã- ljenost pokazala je i ono najvaænije zbog åega je i ova prezentacija Dæulijard koledæa odræa- na - igraåe koji su prikazali svoj veliki trud uloæen u osvajanje igraåkih tehnika u ãkoli koja ne pokriva samo klasiåno baletsko obrazovanje veñ i modernu igru, pa i igraåke stilove poput tehnike Marte Grejam, Hozea Li- mona i drugih najznaåajnijih promotera moderne i savremene igre. I pored “neuspeha” Forsajtove kreacije, opãti utisak je bio da u eminentnoj obrazovnoj instituciji kakva je Dæulijard koledæ, rade dobri profesori igre koji mlade buduñe igraåe vode pravcem uspeãne umetniåke karijere. Xenia Rakic

www.usaibc.com

Orchestra () 2005. 120 NEW YORK CHOREOGRAPHIC INSTITUTE, PETOGODIÃNJI JUBILEJ OKTOBAR 2005.

eter Martins, umetniåki direktor New York City Balleta je pre pet godina poæeleo da osnuje Koreografski institut koji bi omoguñio mladim koreografima da bez obaveze javnih nastupa i izlaganja svog rada kritiåarskim pogledima struånjaka, istraæuju i unapreðu- Pju sopstvene umetniåke ideje u svetu umetniåke igre. Martinsov san se ostvario uz pomoñ velikog donatora kompanije Gospoðe Diamond, koja je celog æivota volela i pomagala baletsku umetnost u Americi. Ona je naæalost,preminula pre dve godine, ali njena fon- dacija i zaostavãtina i dalje podjednako brine i ulaæe u razvitak baleta. Posle pet godina rada Instituta, Martins je sazvao veliku konferenciju za novinare na koju su bili pozvani i direktori uglednih baletskih kompanija. Osnivaåa Instituta interesovalo je ãta oni imaju da kaæu o problemima koji se javljaju u potrazi za novim koreografskim imenima. Poãto su prisutni upoznati sa aktivnostima Instituta, prikazan je i kratak film koji je najbolje ilustrovao napore mladih koreografa, uglavnom igraåa obrazovanih u ãkoli American Ballet, te je tako pruæena znaåajna podrãka naporima buduñih koreografa da ideje (koje sticajem okolnosti zadræavaju samo za sebe), ostvare kao igraåke projekte. U diskusiji koja se vrlo brzo razvila uåestvovali su Reid Anderson (Ãtutgard balet), Peter Martins (NYCB), Monica Mason (Royal Ballet), Kevin McKenzie (ABT), Mikko Nissinen (Boston Ballet) i Helgi Tomasson (San Francisko Ballet). Moderator je bio Richard Tuner, umet- niåki direktor Instituta. Glavno pitanje bilo je - da li naåini koreografisanja mogu da se nauåe. Svi su se sloæili da kada je o koreografiji reå, pre svega treba govoriti o prirodnom talentu koji se ne moæe uåiti ni predavati kao obrazovni predmet. Osoba koja je prepoznata kao talentovan mladi koreograf moæe se obrazovnim procesom usavrãiti i moæe joj se pomoñi da na najbolji naåin iskaæe sopstvene umetniåke potencijale. Ova tema je prerasla u novo pitanje - kako umetniåki direktori biraju repertoar za narednu sezonu i koliko novih koreografskih ostvarenja stavljaju na program. E, tu su se veñ åuli veoma razliåiti odgovori. Najveñu slobodu po tom pitanju ima Reid An- derson jer ne mora da vodi raåuna o finansijskim problemima, a i nemaåka publika rado prihvata nove koreografske kreacije, pa tako gospodin Anderson nema nikakvih problema sa proda- jom ulaznica. Donekle sliåna situacija je i u Londonu, sa malo drugaåijim iskustvom koje je stiglo iz Royal Balleta. London voli pre svega dugo izvoðene balete, a kako oni imaju na repertoaru mnogo kreacija Frederika Aãtona, MakMilana i drugih to ne predstavlja nikakav problem. Naravno da je tako prostor za mlade koreografe u ovoj kuñi suæen, pa se iz tih razloga manje pojavljuju na repertoaru ove ugledne baletske kompanije. Kanada je potvrdila engleski stav, dok su se sasvim novi i ozbiljni problemi javili kada je reå o Americi. Baletske kompanije mnogo zavise od privatnih donacija ali i æelja åelnih ljudi samih kompanija koji brinu o raspodeli finansijskih sredstava. Samim tim, formiranje godiãnjeg repertoara postaje priliåno komplikovan proces. NYCB naravno ima svog Balanãina i Robinsa åiji koreografski opis tradicionalno neguje, radove novih koreografa bira direktor Martins, a i on sam koreografiãe. ABT odræava repertoarsku tradiciju velikih klasiånih baleta, a sezonu uglavnom dele na celoveåernje balete i nekoliko diver- tismana. U æarkoj diskusiji svi su se u ovom trenutku malo udaljili od prave teme zbog koje je skup i organizovan - novih koreografa!! Svi su se sloæili da je takvih osoba danas u svetu igre veoma malo. Ameriåki koreograf Mark Morris je u tom svojstvu na listi svih baletskih trupa u Americi, ali ne i na listi NYCB, iako je verovatno danas jedan od najtalentovanijih mlaðih koreografa åiji koreografski rad se veoma zasniva na klasiånom baletskom nasleðu. I tako se diskusija mogla sama produbljivati u nedo- gled, ali vreme za ovaj susret bilo je ograniåeno. Mnogo toga ãto tiãti svetski baletski establiãment moglo se joã reñi jer je evi- dentno da mladih koreografa koji æele da kreiraju na osnovama tradicionalne baletske umetnosti ima veoma, veoma malo danas u svetu. Åulo se i zanimljivo miãljenje jednog mladog ruskog koreografa-igraåa koji je kazao da je ruska baletska umetnost dugo “æivela” u 19.veku i da sada, ako æeli da uhvati korak sa drugima, mora da “proleti” kroz 20. vek, da bi uoãte moglo da se radi i kreira u 21. veku (!). Osnivanje Koreografskog instituta u Njujorku je svakako od velikog znaåaja za sve mlade ljude ãirom sveta koji æele da se bave “baletskom koreografijom”. Zato je i osnovan, da pomogne, podstakne, obrazuje. Rezultat petogodiãnjeg rada je svakako pozitivan. Saåekañemo proslavu desetogodiãnjice. www.festivalballet.com Xenia Rakic

121 Orchestra () 2005. MARK MORRIS DANCE GROUP BAM-BROOKLYN, 19-21-23. APRIL 2005. FOTOGRAFIJE: STEPHANIE BERGER

Nekoliko veåeri obnovljene koreografske kreacije Marka Morisa i æivi nastup muziåke grupe MMDG punili su salu Howard Gilman Opera Hause. Program je svake veåeri bio isti, ali su se u njemu smenjivali brojni Morisovi igraåi. Ovog puta nastupio je i sam Moris, koji je (i pored viãka kilograma) s lakoñom i veoma duhovito odigrao komad From Old Sevilla s malom partnerkom Lauren Gtant. Kreacija Somebody is coming to see me Tonight (muzika Stefan Foster) izvedena je prvi put 1995. godine. U njoj zajedno nastupaju igraåi i pevaåi, pa je karakteristiåna po tome, ali i po åinjenici da se u njoj ogleda puno razumevanje odnosa sa scenskim partnerom, tako da se sve koreografske fraze (a ima ih dosta) uvek zavrãavaju harmoniåno u apso- lutnom skladu sa pevaåkim deonicama. Duet za dve igraåice Silhouettes iz 1999. godine na klavirsku muziku (Richard Cumming) je interakcija dva biña koji pokretima komuniciraju tako da se na sceni dobijaju siluete (koje se ponavljaju) kao neizgovorene reåenice. Rock if Ages (2004) je Morisovo novije delo nastalo na muziku Franca Ãuberta, u kome se igraåi sastaju na sredini pozornice i zapoåinju igru svi zajedno, da bi se kasnije ova åvrsta srediãnja formacije razbila i transformisala u duetne i tercetne nastupe. Ceo komad i ima nameru da prikaæe sastajanje i rastajanje ljudi, a sve odliåno prate muziåke fraze. Odavno je poznato da Mark Moris svoje koreografije kreira u savrãenom skladu sa muziåkom podlogom. Moris je uvek rado i uspeãno saraðivao sa kompozitorom Lu Harisonom (Lou Harrison). Zajedniåko razumevanje muzike Azije stvorilo je 1997. godine predstavu Rhymes With Silver u kojoj je istoånjaåki fon doæiveo svoju koreografsku transformaciju. Naæalost, åetrdeset pet minuta repertoarskog programa igre svih formi ovog puta nisu mogli da u potpunosti zadræe paænju gledalaca, pogotovu bez premijernog izvoðenja. No, publika nesmanjenim intenzite- tom i dalje voli nastupe Morisove trupe, pa se veñ sa nestrpljenjem oåekuje nova sezona jednog od najomiljenijih njujorãkih koreografa. Xenia Rakic

Orchestra () 2005. 122 MARTHA GRAHAM DANCE COMPANY City Center, 06-17. april 2005. Marta joã æivi

Deaths and entrances BARBARA MORGAN, MORGAN PRESS

Njujorãka sezona nastupa Igraåke kompanije Marte Grejam odræanom pod sloganom Marta joã æivi! postigla je pun uspeh, ãto je svakako i zasluæila. Program nastupa postavile su dve sadaãnje direktorke trupe Terese Capucilli (dvadeset ãest godina je bila ålan trupe) i Christina Dakin (ålan od 1976) koje su obe radile liåno s Martom Grejam, pa su svoje dragoceno znanje veoma dobro prenele mlaðim igraåima. Obe dame imaju veoma bogate umetniåke biografije tokom kojih su odigrale mnoge znaåajne Martine uloge. To liåno iskustvo bilo je prvo ãto se uoåilo na obnovljenim koreografskim kreacijama velike Marte Grejam koje su (po ko zna koji put) potvrdile izvanredni kvalitet i moñ koreografskog Grejam stila i tehnike. Kada se samo proåitaju godine u kojima su ove kreacije nastajale - Deaths and Entrance (1943), Sketches fromChronicle (1936, jedno od najjaåih koreografskih dela), Errand into the Maze (1947) i El Penitente (1940), tek tada se shvata istorijska i vremenska ravan u kojoj je Martino ogrom- no razumevanje i inovatorstvo scenskog pokreta, pozornice i muzike kreiralo åitav jedan novi svet igre - potpuno nov stil i tehniku, u svetskim razmerama. Dok sedite u publici i gledate kako se pred vaãim oåima smenjuju dogaðaji na sceni, sa koliko truda i znanja se prikazuje i najmanji detalj, tada vam je potpuno jasno zaãto je jedan Rudolf Nurejev æeleo da radi i odigra barem jednu Martinu koreografsku kreaciju. Na programu ove sezone naãla se i jedna premijera - predstava Sueno, koreografa Marte Klark (Martha Clark), inspirisana slikarem Gojom koji je bio umetnik slobodnih tema i buntovnik i serijom Los Caprichos (muzika Franco Piersanti). Publika nije baã najbolje prihvatila “æivi” orkestar na sceni i delo po konceptu viãe pozoriãno a manje igraåko. Bio je to scenski dogaðaj tokom koga su igraåi u polumraku dolazili na scenu i sa nje odlazili tråeñi i smejuñi se. Moæda nismo razumeli..? Sezona nastupa Marta joã æivi! se nastavlja, a svi koju trajno poãtuju inovatorski rad Marte Grejam s pravom oåekuju da se njena majstorska koreografska dela nikada ne zaborave. Zasluæuju dug æivot. Xenia Rakic RICHMOND BALLET JOYCE THEATER, 05-10. APRIL 2005.

Njujorku je u aprilu ove godine po prvi put nastupila trupa A Maiden’s Hymn (1998) na muziku Franca Ãuberta, u kore- Dræavnog baleta iz dræave Virdæinija, pod nazivom ografiji Dæesike Lang (Jessica Lang) pokuãala je da prikaæe veåito URichmond Ballet. Kompanija je osnovana pre dvadeset pitanje dobra i zla, ali rezultati nisu bili zadovoljavajuñi. godina, ali je sve do 1950. godine radila kao lokalna baletska Talentovani koreograf Colin Connor (poreklom iz Engleske, ali je trupa, da bi tek 1984. godine stekla profesionalni status. po sopstvenim reåima, polovina njegove liånosti ãkotska), Zahvaljujuñi naporima umetniåkog direktora Stoner Winslett odliånom kreacijom Streets and Legends (muzika ãkotska narod- (koja je veñ proslavila dvadeset pet godina rada u trupi) i velikoj na i savremena) podigao je na noge kako igraåe tako i - publiku! pomoñi gradske uprave grada Riåmonda, pored kompanije osno- Za ostala tri izvedena dela Echoing Past, Bow Out i Now and vana je i baletska ãkola koja obrazovanjem buduñih igraåa dopri- Then moæe se reñi da su kod auditorijuma proãla relativno dobro. nosi uspehu same kompanije. Na repertoaru Richmond Ballet Gostovanje trupe Richmond Ballet u Njujorku nedvosmisleno je ima trideset ãest predstava, a za Njujork su odabrali ãest, koje su pokazalo (i dokazalo) sada veñ åesto izgovoreni stav struånjaka, programski podelili u dve grupe. Nastupilo je åetrnaest dobrih da danas postoji malo dobrih koreografa, a mnogo igraåkih igraåa, ali devojke su dominirale po izvoðaåkim kvalitetima. kompanija. Na muziku Astora Piacole, koreograf William Soleau je 1998. Xenia Rakic godine postavio Nuevo Tango. I naslov i izbor kompozitora naglaãavaju temu tanga, ovog puta “na prstima”, ali ova karak- teristiåna atmosfera nije postignuta.

123 Orchestra () 2005. NETRO THE FLEA THEATER, 11-22. MAJ 2005. DAVID HODGSON Vivaldijana

he Neta Dance Company, trupa koju je osnovala umetniåka direktorka Neta Pulvermacher, sa velikim je uspehom proslavila znaåajan jubilej - dvadeset godina rada. Takoðe, taåno pre dvadeset godina Neta je Tdiplomirala na Dæulijard koledæu, a njen rad poznat je i mladim igraåima u Srbiji i Crnoj Gori jer je bila (posle mnogo godina) prvi ameriåki koreograf koji je 2001. godine odræao svoju dvonedeljnu umetniåku radionicu u Beogradu u organizaciji åasopisa Orchestra. Upornim radom i velikom borbom, Neta Pulvermaher je uspela da osnuje i odræi sopstvenu kompaniju i izbori se za mesto u svetu moderne igre, a da pri tom saåuva svoj izvoðaåki stil i koreografski reånik. Sve predstave na programu proslave jubileja bile su odliåno poseñene, ãto je veoma vaæno svakom umetniku, pogotovo zato ãto je proslava privukla i mnogobrojne baletske kritiåare Njujorka, na åelu sa kritiåarem Njujork tajmsa. Svi su jednoglasno priznali Netu kao izuzetno talentovanog koreografa. Koreografije Nete Pulvermaher su specifiåne i svaka od njih ãalje veoma humanu poruku. Program proslave bio je podeljen na dva dela, a kvalitet predstava u oba repertoara bio je na zavidnom umetniåkom nivou. S obzirom na to da su prikazane i predstave iz Netinog ranog koreografskog opusa, bilo je zaista divno videti igraåe koji su ih nekada izvodili i koji su doãli da uveliåaju proslavu trupe u kojoj su otpoåeli karijeru, a sada su ålanova trupe Marka Morisa i mnogih drugih. Veoma potresna i snaæna koreografija Five Beds/Children of the dream (1993) je jedna od najpoznatijih Netinih ostvarenja. Njena premijera bila je i åin prepoznavanja Nete Pulvermaher kao novog, izuzetno talentovanog koreografa. U ovoj predstavi Neta govori o sopstvenom æivotu koji je u mladosti provela u Izraelu, u deåijoj kibuc kuñi, Kibbutz Lehavot Habashan. Njena koreografija prikazuje svakodnevni æivot dece u kibucu u kome rastu i bivaju vaspitana bez prisustva roditelja. Svojim liånim nastupom Neta je ponaosob objaãnjavala i tumaåi- la svako dete, njegove manire i osobine, kao i snaæno nezadovoljstvo takvim naåinom æivota. S druge strane, poletna kreacija Vivaldiana iz 2001. godine u izvoðenju ãest bosonogih igraåica prikazala je neki sasvim drugaåiji svet, radostan i optimistiåan. Za ovu predstavu Neta je izjavila da je ona njen neoklasiåan doprinos Æoræu Balanãinu! Ovaj izveãtaj izdvojio je samo dve koreografske kreacije Nete Pulvermaher, ali to nipoãto ne znaåi da bi ostale trebalo zanemariti. Naprotiv. Netina umetniåka zaostavãtina svakako ne sme biti zaboravljena. Xenia Rakic

Orchestra () 2005. 124 NEW YORK CITY BALLET, PROLEÑNA SEZONA MAJ-JUNI 2005. FOTOGRAFIJE: PAUL KOLNIK Orchestra ( ) 2005. Apolo, Peter Boal 125 ekoliko dogaðaja obeleæilo je proleñnu sezonu nastupa NYCB. Pored dobro odabranog (standardnog) repertoara i nekoliko novih baleta, dve proslave na kojima su se dva sjajna baletska igraåa oprostila od aktivnog Nigranja, zabeleæene su kao znaåajni elementi sezone. Prvak NYCB Peter Boal zaigrao je prvi put s trupom kada je imao samo deset godina, 1975. godine u poznatom baletu Krcko Oraãåiñ. Poãto je zavrãio baletsku ãkolu, 1983. godine je bio primljen u trupu, a veñ 1989. godine imenovan prvakom baleta. Od karijere aktivnog baletskog igraåa oprostio se 5. juna 2005. godine. Kao umetnik moæe se pohvaliti bogatim baletskim iskustvom jer su uloge koje je ostvario zaista brojne i znaåajne. Joã se pamti njegov nastup u naslovnim ulogama u Balanãinovim baletima Apolo i Bludni sin. One su ga proslavile. Poåetak Boalove karijere bio je priliåno gorak zbog jednog nemilog dogaðaja -1983. godine umro je Æoræ Balanãin, koreograf i majstor baleta koji je samo godinu dana pred smrt odabrao mladog Boala za ålana NYCB i odmah mu predvideo karijeru dostojnu baletskog prvaka, ãto se i ostvarilo. Boalov uspon obeleæava i saradnja sa joã jednim znaåajnim ameriåkim koreografom, Dæeromom Robinsonom (izdvajaju se Opus 19/The Dreamer i Brandemburg). Od 1997. godine Peter Boal radi u baletskoj ãkoli, uglavnom sa deåacima. Kaæu da je omiljen pedagog. Nije se ustezao ni da na sceni zaigra sa svojim uåenici- ma. Kaæe da je sreñan ãto sa pozornice odlazi na novu duænost direktora trupe Northwest Ballet (Sijetl, dræava Vaãington) gde ga izmeðu ostalih, oåekuju åak petnaest njegovih nekadaãnjih uåenika, sada ålanova trupe. Na neki naåin, umetniåka karijera Petera Boala nije se zavrãila. Transformisala se u karijeru baletskog pedagoga i umetniåkog direktora, pa je ceremonija proslave protekla u radosnijoj atmosferi nego ãto je to uobiåajeno.

Kraj umetniåke karijere odliånog igraåa Dæoka Sotoa (Jock Soto) obeleæila je proslava koja je sticajem okolnosti bila mnogo viãe melanholiåna, s mnogo viãe oseñanja i suza. Naime, posle dvadeset åetiri godine provedene u kompaniji NYCB kao solo igraå, Soto æeli da otvori - restoran!! O njegovom pouz- danom partnerstvu na sceni govorilo je mnogo balerina. Za njih je sigurnost njegovih ruku znaåila mnogo, jer je åesto uspeh balerine neraskidivo povezan s njenim partnerom u nekom velikom baletu. Sotova pouzdanost bila je vrlo poznata i brojnim koreografima koji su s njim radili. Njegove interpretacije hvalio je prvo Balanãin, a zatim i Robinson, Martins, Whe- eldon... Ne moæe se zaboraviti njegova rola Portorikanca u Robinsonovom baletu West Side Story Suite i u baletu Po- podne jednog fauna. Ålan kompanije NYCB postao je 1981. godine, a prvak veñ 1985. Jedno vreme i on je radio u baletskoj ãkoli. Pored æelje da otvori sopstveni restoran, æeleo bi i da svoje baletsko iskustvo i znanje prenese deci indijanskog porekla (majka mu je iz Navaho plemena) i ohrabri ih da ostvaruju svoje snove.

Chiaroscurro, Jock Soto

Åinjenica je da su proslave posveñene okonåanju baletskih karijera Pitera Boala i Dæoka Sotoa znaåile (moæda) i obeleæavanje åitave jedne epohe u kojoj je igraåima poput njih omoguñeno da nastave tradiciju najlepãe klasiåne baletske forme i stila. Cveñe je letelo sa svih strana, na sve strane..! Sezona se zavrãila izvoðenjem poznatog Balanãi- novog dela San letnje noñi u kojoj su i veliki i “mali” igraåi sigurno sanjali da i oni jednoga dana ostvare umetniåke karijere dostojne poãtovanja kakve su imali Boal i Soto. Xenia Rakic

San letnje noñi, Wendy Whelan i Philip Neal

Orchestra () 2005. 126 nove knjige

CIP- Katalogizacija u publikaciji Narodna biblioteka Srbije, Beograd 792.8.071.2: 929 ZAJCEV, Milica Igra ãto æivot znaåi : zapisi o beogradskim baletskim umetnicima . 2/ Milica Zajcev. - Beograd : Narodno Pozoriãte, 2005 (Beograd : Format). - 152 str. : ilustr. ; 24 cm. - (Edicija Iz istorije Narodnog pozoriãta u Beogradu) Tiraæ 500. - Str. 7-10 : Svetao umetniåki trag / Ksenija Ãukuljeviñ Markoviñ . - Beleãka o autoru : str. 141 - 142. - Registri CIP- Katalogizacija u publikaciji . Narodna biblioteka Srbije, Beograd ISBN 86-84897-08-0 78. 071. 1 : 929 Stravimski I. F. Baletski umetnici - Beograd - Biografije 821.133. 1-94 COBISS.SR - ID 123195916 STRAVINSKI, Igor Fjodoroviå Hronika mog æivota : autobiografija / Igor Stravinski; prevod i pogovor Konstantin Babiñ. - 2. pregledano izd. / priredio Aleksandar Vasiñ. - Beograd: Artist, 2005 (Subotica: Birografika). - 172 str.; 22 cm. - (Biblioteka Musica viva) Prevedeno prema : Cronacle della mia vita / Igor Stravinskij. - Tiraæ 500. - CIP - Katagolizacija u publikaciji Muziåka poetika Igora Stravinskog: str. Narodna biblioteka Srbije, Beograd 153-159. - Napomene i bibliografske ref- 792.8.071.2 : 929 Ãantiñ J. (082) erence uz tekst. 016:929 Ãantiñ J. - Registar. JELENA Ãantiñ / [ knjigu priredile Irina ISBN 86-83461-19-X Subotiñ, Irina Ljubiñ ; autori fotografija a) Stravinski, Igor Fjodoroviå Vladan Elakoviñ... [et.al.] ; indeks imena (1882-1971) Slobodanka Kovaåeviñ], - Beograd : COBISS.SR - ID 124909068 Narodno pozoriãte : Grupa 484, 2005 (Beograd : Format). - 279 str. : ilustr. : 30 cm. - (Edicija iz istorije Narodnog pozoriãta u Beogradu) Stv. nasl. u kolofonu : Monografija Jelene Ãantiñ. - Tiraæ 500. - Biografija : str. 217-234. - Bibliografija: str. 235-273. - Registar. ISBN 86-86001-00-9 1.Dr.up.stv. Nasl. a) Ãantiñ, Jelena (1944- 2000) - BUTURAC BLAÑE Zbornici Izdavaå : Edac d.o.o Za izdavaåa : Ana Gruden COBISS.SR-ID 125210636 Urednici : Davor Schopf i Mladen Mordej Vuåkoviñ Lektorica : Fedora Zokoviñ Grafiåka obrada: Art studio Azinoviñ Tiskara : Hrbat graf d.o.o., Zagreb Redakcija zakljuåena 6. oæujka 2005. ISBN: 953-96965-5-0 CIP- Katalogizacija u publikaciji Izdanje ove knjige omoguñili su: Narodna biblioteka Srbije, Beograd Ured za kulturu Grada Zagreba 792.5/.8(497.11)”1831/1941” Ministarstvo kulture Republike Hrvatske TURLAKOV, Slobodan ORBICO d.o.o. Istorija Opere i Baleta Narodnog Prva stambena ãtedionica - Zagrebaåka pozoriãta u Beogradu : (do 1941). Knj. 1 banka / Slobodan Turlakov. - Beograd : S. Vera Gojåeta Turlakov : Åigoja ãtampa, 2005 (Beograd : Hrvatsko narodno kazaliãte u Zagrebu Åigoja ãtampa). -483 str.; 24cm INA Tiraæ 500.- Napomene i bibliografske reference uz tekst. ISBN 86-7558-325-7 Narodno Pozoriãte (Beograd). Opera - Istorija - 1831 - 1941) b) Narodno Pozoriãte (Beograd). Balet - Istorija - 1831 - 1941 COBISS.SR-ID 122465292

127 Orchestra () 2005. ORCHESTRA CATHEDRA UVOD U ISTORIJU SAVREMENE IGRE

Porod prethodnih oåeva

danaãnjem svetu igre, kako kod nas tako i u drugim zemljama, ne moæe se viãe nikako preñutki- vati ni ignorisati savremena igra koja, iako vrlo rasprostranjena i opãteprihvañena (kako meðu Umladim igraåima tako i u åuvenim i prestiænim baletskim ãkolama i kompanijama), nije dovoljno poznata i istraæena a tako ni njena istorija, filozofija i ideja koju ona nosi. Ãto zbog nestalnosti forme, mnoã- tva razliåitih stilova, koreografa i uplitanja u nju drugih umetnosti i oblika igre savremeni ples je, pogotovo za naãu igraåku scenu, izrazito znaåajno (i neophodno) podruåje za istraæivanje i upoznavanje. S tim u vezi, rubrika Orchestra Cathedra namerava ovim prvim uvodom u svet savremene igre da pojasni, objasni, istraæi i upozna mlade baletske umetnike (i ne samo njih) sa ovom plesnom tekovinom. La danse contemporaine - Contemporary dance je generiåki izraz koji pokriva razliåite tehnike i estetike u igri koje su se pojavile tokom 20. veka. (po definiciji Larusovog reånika igre). Mnogo viãe nego izraz moderan balet, naziv savremena igra podleæe mnogim debatama. Knjiga koja je prva taj termin imala za naziv (Savremeni ples, Georges Arout) postavljala je autora kao istoriåara umetnosti svog vremena istraæivajuñi rad umetnika svog vremena, sa ciljem ili objektivom da opiãe savremene tendencije u igri. Reå savremen (contemporaine, contemporary), ne konstituiãe jednu odreðenu kategoriju; ona pokriva ideju aktuelnog kao mnoge druge umetniåke kategorije kao ãto su savremena muzika, savremeno slikarstvo... Ta aktuelnost podrazumeva, naravno, igru od poåetka 20. veka, razlikujuñi moderan balet od moderne, savremene igre, uzimajuñi za kamen temeljac umetnike kao ãto je trupa Ballets Russes Sergeja Djagiljeva i Izadora Dankan, Arout obraðuje totalnu ekvivalenciju izmeðu 20. veka i modernosti, åineñi se savremenim u opãtoj modernoj istoriji. Reånik modernog baleta koji se pojavio 1957. godine (Fernard Hazan) potvrðuje tu hronoloãku strukturu obrazlaæuñi egzaktne sinonime epohe izmeðu modernog baleta i savremene igre. Åetvrt veka kasnije pojavljuje se knjiga Savremena igra (John Frenklin Koenig 1980) koji za poåetak savremene igre u Evropi napominje 1948. godinu kao “renesansu” moderne igre iz koje je i nastao savremeni ples. Izveãtavajuñi (hronoloãki) razliåite stilove i tehnike koji su se pojavljivali i nastajali, Koenig nije davao specifiåne defini- cije veñ je sve pojave karakterisao kao savremene. Posle burnih prevrata i promena u savremenoj igri koje su posle uticaja Marte Grejam, Hozea Limona, Rudolfa Labana, Meri Vigman i drugih nastavili svoj put u onome ãto se naziva “postmodernizam” Mersa Kaningama, performansi Triãe Braun i njujorãkih projekata Judson Church... ãezdesetih godina u Francuskoj pojavljuje se novi ples kao porod prethodnih oåeva u obliku i kasnijem nazivu savremena igra. Osamdesetih godina proãlog veka, upotreba izraza savremeni ples dobija svoju dimenziju kategorizacije. Meðutim, i dalje postoje nesporazumi i nepoklapanja kod istoriåara, kritiåara i analitiåara igre oko upotrebe izraza moderan balet i savremena igra. Naime, iako je savremena igra proizvod ili produæetak moderne igre, ipak je period u kome se deãavala promena trpeo promene u zavisnosti od autora do autora. Neki su posmatrali “modernu igru” od njenih zaåetaka krajem 20. veka pa sve do tadaãnjih dana (krajem osamdesetih), dok su drugi smatrali za njen poåetak ãezdesete godine 20. veka s nastavkom u postmoder- noj igri. Istina je da je savremena igra nastajala i razvijala se uporedo sa razvojem moderne igre, od sredine ãezdesetih godina proãlog veka pa sve do danaãnjih dana. Ta neslaganja oko nove igre koja se raðala, a bila je zaista drugaåija od onoga ãto se nazivalo moderan balet, svedoåila su o problemu njenog kategorizova- nja i nazivanja. Meðutim, problem nije leæao samo u tome, u kategorizaciji samog naziva, veñ i u potrebi igraåa da ta izvoðaåko-tehniåka razlika koju su oseñali i igrali, bude definisana. Prihvatanje naziva savremena igra kao kategorije, rezultiralo je kroz neophodnost umetnika (pogotovo u Francuskoj ãezdesetih), da je odvoje od onoga ãto se tada nazivalo moderan jazz. Novonastali talas, stil i oblik plesa, koji se u poåetku nazivao mladim i novim plesom, za razliku od modernog plesa koji se izuåavao u ãkolama i na akademijama igre, formirao je individualne potrebe pre svega koreografa i ostalih autora kao znak raspoznavanja liånog peåata, bio on savremen ili ne. Neoblikovana vrstom ni poreklom, savremena igra nastala je kao potreba njenih savremenih stvaralaca neãto kao revolucija u igri. Pomerajuñi primarni identitet svakog oblika plesa - prepoznavajuñu tehniku, savremena igra je pokuãavala na druge naåine da uspostavi svoje mesto u istoriji, aktivirajuñi i produæavajuñi sopstvenu filo- zofiju, okretanjem ka teoriji, konceptu i drugaåijem istraæivanju pokreta. U tom smislu, njena ekspresija nije se oslanjala (niti to åini i danas) na bilo kakvu stilsku kategorizaciju, veñ pre predstavlja jedan stav koji “pozajmljuje” razne igraåke tehnike (koje hrane njeno praktikovanje kako kroz moderne tako i kroz klasiåne forme) bez potrebe da se imenuje ili poveæe odreðenom izvoðaåkom tehnikom, sve saraðujuñi sa drugim umetnostima kao ãto su teatar, slikarstvo, cirkus, muzika...

Orchestra () 2005. 128 JOSEF ASTOR Frederic Gafner Savremena igra koja je nastala iz modernog i postmodernog talasa (kako ameriåkog tako i moæda mnogo viãe evropskog), otvorila je vrata istraæivanju scenskog pokreta i njegovom ponovnom preispitivanju. Raskidajuñi sa tradicijom, sa poznatom estetskom memorijom razliåitih plesnih tehnika, savremeni koreografi æeleli su da stvaraju sopstvene vokabulare, ideje i koreografije koje se nisu ticale doskoraãnje (poznate) scenske, pozoriãne i koreografske ãeme. Odbacujuñi nametnutu pozoriãnu dijalektiku (koju su negovali i klasiåan i moderan balet), koreografi savremene igre, æeleli su da upoznaju publiku i sa apstraktnim idejama o kojima svako moæe da ima sopstveno miãl- jenje, a ne samo ono koje se od njih (publike) zahteva. Mnogo manje linearno åitljivom dramaturgijom i koreografijom, a mnogo viãe simbolikom pokreta, ilustracijama izabrane problematike i apstraktnim i teorijskim pri- lazima i prikazima, savremena igra stvarala je do tada nepojmljivu osobenost. Meðutim, ona nije ostala ni na suvom estetskom shvatanju pokreta kao forme (u smislu jedinog predela interesovanja) kao kod Kaningama, veñ je pokuãala da se kroz drugaåiji pokret, bez “åitljivog” sadræaja, oslobodi u svrhu telesnog prepoznavanja i istraæivan- ja ideja, i odbaci suãto opisivanje radnje. To je dovelo do onoga ãto se danas smatra filozofijom savremene igre i idejom da se i ples misli, ãto je bila inovacija u istraæivanju plesne umetnosti. Drugaåija percepcija i upotreba umetnosti, pojmova, filozofije i fenomena u i kroz igru, preispitivanje upotrebe tela i njegovog angaæovanja kroz pokret i improvizacije, zatim pojava minimalizma i apstrakcije, kao i mnogo drugih socioloãkih, psiholoãkih i filozofskih kategorija i istraæivanja, dovelo je do intelektualizacije plesne umetnosti koja se, obuhvatajuñi sve to i ne obuh- vatajuñi niãta, naziva savremenom igrom. Kroz istorijske i hronoloãke åinjenice u sledeñim izdanjima åasopisa Orchestra, baviñemo se nastankom i evoluci- jom savremene igre upoznavajuñi koreografe koji su obeleæili tu umetniåku oblast kao i naåine kroz koje su stvarali istoriju savremene igre od njenih poåetaka pa sve do danas. Jer ona to zasluæujete! Milica Ceroviñ

129 Orchestra () 2005. SEÑANJA

Aleksandar Saãa Izrailovski

Neka mu balet bude jastuk

Beograd, 9. april 2005. godine. Naãa baletska umetnost je ostala u zemlji æala zbog gubitka joã jednog velikog maga igre. Nema viãe Aleksandra Saãe Izrailovskog. A bilo ga je. I kao obdarenog umetnika, neobiånog koreografa a i kao åoveka punog åeænje i voljenog druga. Publika je izgubila svog ljubimca: otmenog i prelepog Princa, lucidnog Merkucija, zavodljivu Smrt Per Ginta, malog åoveka usred Bes-Konaåno... A mi, hroniåari dogaðanja istorije nacionalnog baleta izgubili smo neãto drugo. Neãto najdragoceni- je. Ali, to neka ostane naãa intimna stvar. Ipak, zar ne greãimo? Zar umetnik ima intimu? Zar nije sve kod umetnika javno? I scena i porodica. I æivot i smrt. Javnost se uvek dobro potrudi da razotkriva velikog umetnika u vremenu i prostoru njegovog æivota van scene, zato ãto hoñe da vidi koliko je mek. Pozdravlja ga na ulici, u kafani i bolnici, ne zato ãto im se on sviða na sceni, veñ zato ãto ga vidi “uæivo”, sreñna ãto moæe æivog da ga pojede. A posle... Ostaju odmerena señanja, nekoliko poæutelih fotografija, poneki kostim ili mala crtica poærtvovanog kritiåara. Jer, delo igraåa umire s njim. On ostavlja istoriji svoj mit, oblikovan neveselom i oporom goråinom prolaznosti. Ljudi misle da baletski umetnik lako stvara svoje uloge. Mnogi zato smatraju da ta umetnost, posebno muãkog igraåa, nije ni ozbiljna ni teãka. Ali, igraå nikada neñe da kaæe ãta sve trpi dok radi uloge i stvara umetnost. Nije teãko uåenje koreografije, niti fiziåki napor koji nije mali, posebno kod izvoðenja velikih klasiånih dela baleta. Umet- nost baletske igre je prepuna drugih skrivenih, surovih zahteva, koje je ponekad teãko i zamisliti. Traæi dubinska psiholoãka rovarenja po vlastitoj Duãi. I muåni najlukaviji dodir tela sa nesvesnim. Tu je sumnja u sebe i u svoje sposobnosti. Tu su muke silovanja svoje liånosti da postane sopstvena varijanta Drugog, opstanka nekog boljeg, savrãeni- jeg, neobiånog ljudskog. Zato, ako se telo i Duh igraåa, uvek od Boga datog, uporede s plemenitim metalom za obradu, treba znati da svaki udarac åekiña nanosi bol. Nije to hartija, niti platno koje trpi sve. To je æiv åovek koji se kali, peåe i seåe. Biti veliki umetnik igre, znaåi svesno dopustiti sebi svojevrsnu vivisekciju tela i Duãe. A zatim predstava... Ogoljen izlazi na scenu. Otvara srce. Stiæe do pokreta, melodije, gibanja unutraãnjih organa... Ozaren, igra pred punom salom nepoznate stihije koja ñe mu suditi. I tako svake veåeri. Iz sezone u sezonu. Stoji pred sudijama, da bude kaæ- njen ili nagraðen za svoje delo. Javno. Zato je prirodno da se od umetnosti kakva je balet umire pre vremena. Moæda je to njegova cena smrti, koju on plaña svakom svojom predstavom koja sve rasvetljava i satire. Aleksandar Izrailovski je bio kompletan autor predstave u celini. To i jeste bila prava lepota njegove umetnosti. Jedina istina koja stiæe do publike i najviãe je raduje u zanosu igre, kada i ona sama poåinje da peva, na najmanji dodir pokreta njegovih ljudskih stopala. Svi ti dlanovi koji su aplaudirali igri Izrailovskog, njegovim moñima borbe sa najveñom misterijom koju zovemo umetnost, i sada isprañaju Aleksandra Saãu Izrailovskog u mrak polja blaæenih. Da kao Feniks vaskrsa åudesnog uspeha umetnika igraåa velikog dara, raznosi svoju jedinu istinu - ljubav prema baletu. I da ponovo pre- obrazi, u sada veñ sutraãnjoj, novoj rajskoj ptici igraåa buduñnosti naãeg baleta. Zato verujem da ñe ovo señanje, sveto i odano delima Izrailovskog na sceni, trajati dugo. Dovoljno je da pocepamo sve maske i vidimo Aleksandra Izrailovskog pred ogledalom stvarnosti svoje veliåine. Liãene svih sitnica laæi æivota, suoåene sa izdaj- stvom, izgubljenim prijateljstvima i opasnim tajnama. Naðimo pravi naåin da se opros- timo od prolaznosti æivota koja se sudara sa jedinom, veånom Personom umetnika scene. Poklonimo se duboko pred mrtvim Narcisom -bogolikim umetnikom, Aleksandrom Saãom Izrailovskim, koji ñe zauvek ostati u sjaju tradicije Baleta Narodnog pozoriãta u Beogradu. Irena Kreãiñ Govor odræan na komemoraciji Aleksandra Saãe Izrailovskog, velika scena Narodnog pozoriãta u Beogradu, 13. april 2005. godine.

Orchestra () 2005. 130 131 Orchestra () 2005. Saãin testament - Paramecijum, CO i H2O

Ovaj predlog autorskog projekta Aleksandar Izrailovski uputio je krajem marta 2002. godine Upravnom odboru, Upravniku, Direktoru Baleta i Direktoru Drame Narodnog pozoriãta u Beogradu. Upravni odbor je prihvatio ovaj projekat istiåuñi da je to odliåan primer kako se ozbiljno pristupa stvaranju jedne igraåke predstave. Do njenog ostvarenja naæalost, nije doãlo za æivota Aleksandra Saãe Izrailovskog. Redakcija

Koreografija, reæija, tekstovi, izbor muzike i tekstova Aleksandar Izrailovski Prostor: Scena V sprat

Paramecijum, CO i H2O je multimedijalni plesni performans zasnovan na temi odnosa i granica æivota i smrti. Kao i dosadaãnje moje projekte i ovaj karakteriãe izrazita autoreferentnost i autorefleksivnost. Umetniåki konstruisana autobiografija ovog puta kreñe od mog iskustva kliniåke smrti. Sebe kao baletskog umetnika postavljam kao objekat koji se istraæuje kroz razliåite scenske forme. Zbog toga se projekat ostvaruje elementima savremenog plesa, glumom, dijapozitivima na platnu i konkretnom muzikom (ãumovi i zvukovi). Naravno da elaboriranje odnosa æivota i smrti sveobuhvatno dotiåe mnoge filozofske i psiholoãke probleme. Najkrañe reåeno, intencija projekta Paramecijum, CO i H2O je da se bavi povezanoãñu svega ãto postoji i onim univerzalnim mirenjem koje iz te povezanosti proizilazi.

Tekstovi: Biblijski tekstovi koji imaju veze sa siæeom predstave i tekstovi Autora.

Izbor muzike: Vangelis - Invisible connections osnova; Mocart - Rekvijem ili misa u A-molu; Sen Sans - Smrt labuda; Pavaroti peva Karuza; Ambijentalna muzika za klavir koju komponuje Igor Karakaã, moguñe je koristiti i postojeñu ambijental- nu muziku koju bi izvodio Igor Karakaã.

Izgled scene: Na podu sveñama iscrtano srce koje se izvija u suzu, iz njega izlaze kraci Davidove zvezde, preko cele scene krst od belog platna sa znacima ?, ! i beskonaåno. Na podu se nalaze papiri sa odãtampanim tekstovima koje åitaju glumci. U zadnjem delu pozornice je platno koje je osvetljeno odpozadi i na njemu se ocrtavaju siluete prolaznika. Iznad ovog platna nalazi se platno na kome se projektuju fotografije Dejana Kolarova iz predstava u kojima je igrao. U centru se nalazi glavni protagonista. Ostali ulaze i izlaze tokom predstave kroz vrata koja se nalaze iza platna za projekcije prolaznika.

Siæe: Igraå (Aleksandar Izrailovski) priåa æivot åoveka iz priåa: Upoznavanje sveta Koraci kroz prostor i vreme Ljubav Razoåaranje Roðenje i (gubljenje?) deteta Ruski rulet Posle smrti - proåiãñenje

U levom delu scene igraåica, pri ulasku na scenu unosi kasetofon koji postavlja prema publici i puãta Mocartovu muziku i kada zavrãi svoj deo igre odlazi i odnosi kasetofon. Njena igra se prekida odlascima do igraåa pri åemu na njemu bojom prekriva tetovaæe. Kada su sve tetovaæe prekrivene, igraåica zavrãava igru i odlazi. Glumci åitaju tekstove i to konstruiãu karaktere: Ozbiljan (Ljubivoje Tadiñ), Ãaljivac (B. Vidakoviñ) i Emotivka, æen- ski, majåinski (Dobrila Stojniñ). Izmeðu svetala i platna prolaze prolaznici, ali svako ima neku karakteristiku u hodu, i vide se samo njihove senke. Prolasci se razlikuju u tempu i sadræaju. Na scenu ulazi i uåiteljica koja priåa na hebrejskom sa zamiãljenim detetom i izlazi. Na kraju se igraå pere u proåiãñenju koje dolazi posle smrti i skida boju koju je igraåica nanela na njega tokom predstave, tako da se otkrivaju tetovaæe na telu. Tokom proåiãñenja ulaze Skitnica velikog srca (Branislav Tojagiñ) i Patuljak.

Ovaj projekat moæe da bude znaåajan Narodnom pozoriãtu jer suoåava i istraæuje umetniåke oblike i plesne stilove. To su klasiåni balet i savremeni ples - kao elementi fiziåkog teatra i body arta koji su u predstavi jasno postavljeni i razgraniåeni. Osim toga, tekstovi koji prate tok priåe odabrani su iz izvora koji predstavljaju osnovu naãe civilizacije u vremenu kada postoji teænja da se poåev od ãkole govori o naãim hriãñanskim osnovama. Smatram da je ovo veoma vaæno da se izvede u sredini u kojoj osim tradicionalnih umetniåkih disciplina ne postoje scenski oblici, a posebno ne u eksplicitnoj formi. Autor zadræava pravo izmene protagonista u predstavi. S poãtovanjem, Aleksandar Izrailovski, prvak beogradskog Baleta U Beogradu, 28. marta 2002.

Orchestra () 2005. 132 SUMMARY INTERNATIONAL SECTION

The columns in the International Section, containing information For the past eleven years, the International Dance Festival is and reviews of international production, are cataloged, as always, being held in GREECE/KALAMATA (pp. 76-77). Despite huge in the alphabetical order of countries and cities in which the texts political and financial obstacles, the organization of the festival originated. offered yet another rich and diverse programme - ballet company On pp. 68-69 from AUSTRIA/GRAZ we have the review of the Rosas (Anne Teresa de Keersmaeker), Les ballets C de la B, cho- festival Tanzsommer which hosted Boris Eifmann’s troupe and its reographers Dimitris Papaioannou and Giannis Mantafounis, choreographic production Stomp, the Atelier Rudra of Maurice artist Lia Haraki from Cyprus, contemporary dance workshop Bejart and the Cuban production Tocororo, choreographed by (Jeremy Nelson) and many other interesting performances that internationally renowned dancer Carlos Acosta. It was a display attracted vast audiences. Our correspondent adds that the festival of diverse dance styles, ranging from traditional to contemporary is a must! dance, from artistic performances to street theatre. The audience From Greece we also present the INTERVIEW (courtesy of warmly welcomed the production Tocororo, an authentic story Choros Dance Magazine) with the director and choreographer of from Cuba - the autobiography of Carlos Acosta accompanied by the Opening and Closing Ceremonies of the 2004 Athens his seventeen outstanding dancers. In his choreographic debut, Olympics (pp. 78-79). Dimitris Papaioannou’s fresh and dynamic Acosta combined the elements of modern, classical and folk artistic ideas seem as a “Rolls-Royce on a steep dirt track”. In his dances, even break dance, to an original Cuban score, which opinion, the most important qualities in an artist are talent, an made both his own versatile artistic skills and that of his col- active imagination, audacity, boldness and generosity of the soul. leagues come fully to the fore. The production brought the audi- Overnight his name became known across the globe. People now ence to its feet, and while everyone tried to follow the dancers’ identify him with the images from the Opening Ceremony of the rhythm, our reporter settled for observing. Olympic Games: plain, clear, full of meaning and elegant symbols From BOSNIA-HERZEGOVINA/SARAJEVO (p. 70) we bring our - female element as a source of life, the sea and water, celestial report about the celebration of the 55th anniversary of the Ballet dome, the galaxy within which the stars are born, Eros, the of the National Theatre from Sarajevo. Founded back in 1930, this ancient god of love who flies over the stage. He is an ardent theatre has been in continuous operation since 1950. In the war admirer of William Forsythe’s contemporary choreography, but years (1992-1996), the theatre was closed and its members were often uses classical techniques in his choreographies. He main- scattered. Nevertheless, it subsequently regained its past reputa- tains that the real art may be achieved only if the artistic expres- tion of an important company of the former Yugoslavia, thanks to sion springs from love and true need. tremendous efforts of its artistic director Edina Papo. In turn, the The international dance seminar was held this summer in audience in Bosnia-Herzegovina is becoming increasingly inter- GREECE/CORFU (p. 80). Two young dance teachers (one from ested in ballet. To mark their anniversary, they chose Les the Paris Opera, the other a contemporary Israeli choreographer Sylphides as a Fokine symbol of ballet and Grand Pas from the and dancer) worked for two weeks with forty dancers from third act of the ballet Paquita. Sarajevo artists proved very disci- Athens, Thessaloniki, Belgrade and Sofia, as well as with repre- plined and well-trained. There indeed were a few slips, but over- sentatives from the local dance community. Combining vacation all, the enthusiasm, the will and strong desire for improvement with professional advancement proved to be an important trump gave the audience many moments of pure dance and interesting card of attractive tourist destinations. An unexpected offer (kept formations. a secret up until the very end) from the school of the Paris Opera In June 2005, the third Bournonville Festival was held in Copen- to grant a one-year scholarship to one young ballerina attending hagen, marking the bicentennial of the birth of this great dance the seminar, made this seminar an important event. Unfor-tu- reformer (DENMARK/COPENHAGEN, pp. 71-74). In an in-depth nately, carelessness so typical of the Balkans, group function or article with a solid historic background, by our respectable per- collective way of thinking made this prestigious offer fall into the manent correspondent Jenny J. Veldhuis, there is an abundance lap of unprepared fourteen-year old Maja from Corfu. Due to of very important information about the life and work of great their unprofessional conduct at the seminar, not a single repre- August Bournonville, the establishment of his ballet school, and sentative of professional ballet schools in the region, or from the the difficulties faced in bringing his works out of oblivion and Ballet of the National Theatre from Belgrade, was considered a reconstructing some of his ballets. The text also reviews the candidate. Copenhagen festival which proceeded in a splendidly creative In our column THE NETHERLANDS/THE HAGUE, MAAS- atmosphere to the delight of ballet lovers. This article is of great TRICHT (p. 81) we give our review of an interesting presentation use having in mind that in Serbia we are not familiar with of the contemporary dance centre of the Hague and the festival Bournonville’s heritage or his technique, and that his ballets have in Maastricht. Some of the best companies and choreographers never been performed in our theatres. Thank you, Ms. Veldhuis. from Western Europe compete in this event rich with new pro- From our permanent correspondent from GREECE/ATHENS (p. ductions. It is regularly attended by vast local audiences, as well 75) comes the text “Dance Spring in Athens” with a review of the as by selected few international observers who aspire at interna- 2nd Mediterranean Dance Platform, the 1st Panorama of Conte- tional promotion and engagement. The organization of this dance th mporary Dance, the 4 Choreographers’ Union Dance Festival project of national importance would be unimaginable without and a lot more. The 50th Festival of Athens, lasting for nearly six the appropriate involvement of state and city authorities, in this months, presented the troupe Cloud Gate Dance Theatre of case favorable for the artists. In turn, through their participation Taiwan and their production Song of the Wanderers. The perfor- in the project, the artists help create an even more favourable mance took place in Herodeion, the impressive Roman Theatre image of the country in the world. underneath Acropolis. A magical combination of the tradition The traditionally abundant segment from CROATIA/ZAGREB from the East with the contemporary styles of the West produced opens on pp. 82-83. The 23rd Music Biennale Zagreb, a traditional a meditative play deeply moving to the audience. And when in contemporary music festival, concurrent with the International the end 3 tons of rice spread on the scene were formed into a Dance Day this year, began and ended with ballet. The festival large spiral by a dancer, the audience went silent. It was their was opened by Croatian artists who brought to the stage the 20th chance for meditation. century classic A Streetcar named Desire by Tennessee Williams.

133 Orchestra () 2005. The ballet choreographed to the score by Mladen Tarbuk pre- amends them. He always proceeds from the music that moti- sented the essence of this play by depicting the ventures and vates, inspires and moves him towards the same humanistic the psychology of the main character, Blanche DuBois. The message. People have a common history - the battle between evening of new Italian choreography presented choreographers good and evil, always fought somewhere deep inside us. The Matteo Levaggi, Mauro Bigonzetti and Massimiliano Volpini. production is alive, it is far-reaching, full of positive energy and Zagreb audience was able to see contemporary dance per- bursting with strong dramatic charge, thus sending a humane, formed by skilful companies of solid artistic potential, which warm message. We should all see it, for our own sake. would hopefully serve as a parameter in guiding, creating and Grand Rapids Ballet Company and school (USA) also performed designing the Croatian contemporary dance scene. at the Split festival (p. 92). They exhibited the known charac- On p. 84 there is a detailed review of the ballet A Streetcar teristics of American ballet. The country’s population is of very named Desire and the artistic accomplishments of its main pro- diverse ethnic origin, constantly adopting and assimilating all tagonists and the corps de ballet. In addition, the text stresses influences, schools and techniques. The joint performance of that this ballet was a lot more than a performance - it coincided students and professional dancers was an example of how with the return of the most important Croatian ballerina quickly young future dancers may acquire notable stage expe- Madame Mia Slavenska to her homeland. Her remains were rience. buried at the Zagreb cemetery on 18 April 2005. In the words of On p. 93 there is a review of a dance evening (also shown at the Williams himself, in her time Slavenska stood out as the best Split festival) - Best of Veseljko Suliñ, dedicated to the work of ballerina in the role of Blanche DuBois. This time, the role was Croatian dancer Veseljko Suliñ, internationally known as Vas- played by very dominant and persuasive Irena Pasari?. Zagreb sili. He is a member of the strong and astonishingly large group th also hosted the 6 platform of young choreographers with the of local dancers who left the country in the 1950’s and had suc- aim of gathering young choreographers on their path to recog- cessful international careers. Through London and Paris, to Las nition. The seven-day platform hosted evenings of local and Vegas where he would establish Nevada Dance Theatre, Suliñ international choreographers, dance workshops, photo exhibi- studied, danced and moved in prominent artistic circles, gain- tions, but still showed only several productions due to choreog- ing dancing experience and forming his own choreographic raphers’ low response. style. The retrospective of his work, selected by the artistic The week of contemporary dance is the most significant project director of the Split Ballet, Almira Osmanoviñ, presented of the Croatian Institute for Movement and Dance (pp. 86-87). excerpts from over 50 Suliñ’s choreographies in the period from In its 21 years of existence, the festival presented over 400 1972-1996. renowned international artists and produced fifty premieres by In the column ITALY/VENICE (pp. 94-95), ORCHESTRA local authors, thus aiding the affirmation of several generations reviews the 3rd International festival of Contemporary Dance at of Croatian choreographers and dancers. Dancers and troupes the Venice Biennale. Dance events intertwining with interest- from Canada, the USA, Algeria, France, United Kingdom, Italy, ing installations at Giardini and Arsenal, as well as numerous Denmark, Germany, the Netherlands, Hungary, Slovenia and concerts and exhibitions of Modigliani’s and Lucian Freud’s Croatia performed at this year’s festival. paintings, mostly included premieres of contemporary choreo- Croatian contemporary dance troupe Contemporary Dance graphies and interesting information about modern dance ten- Studio (Studio za savremeni ples) opened the production of A dencies on several continents. This year’s event Body Attack Woman who talks too much (Æena koja puno priåa), choreo- presented The Forsythe Company and their installation You graphed by Mirjana Preis for a dance trio (p. 88). Initially the made me a Monster, Erendira - a piece by director Ismael Ivo, dancers attract the audience’s attention by slowly dancing to the Xavante Ritual by the Indios of the Mato Grosso, Marie sounds of operatic arias. The three barefoot dancers reign the Chouinard’s troupe from Canada, and choreographer Alessio stage, with the expressive figure of female dancer Ivana Piãkor Silvestrin with his productions Ritrovare/Derivare. in the front, portraying her role with ease. Her dance sequences The 12th Dance Festival held in ITALY/CIVITANOVA (p. 96), on the wall are particularly interesting, giving the spectators a presented the performance of the Cuban company Tocororo new angle of this dance duet. and their founder, dancer Carlos Acosta, as well as the perfor- The cooperation between our magazine and the Croatian mance of artists of the La Scalla Opera House in Milan, headed National Theatre from Split (CROATIA/SPLIT), which was by fabulous Roberto Bolle, Italian audience’s favorite. In addi- very important to us, finally materialized. We had an open spot tion, the company of internationally recognized ballerina for the information on this company and dance performances Marie-Claude Pietragalla, flamenco star Joaquin Corstes and the in Split for a very long time. On p. 89 we have the review of the British dance company Henri Oguike, all performed at the fes- Mariinsky Theatre’s guest performance at the Split Summer tival. Festival. The audience welcomed with pleasure the proudly In our column ATTACHMENT (p. 97), ORCHESTRA informs of announced performance of one of the greatest companies in the the establishment of the New European Theatre Action (NETA) world. A sequence of famous pas de deux, performed by won- network in South-East Europe, aimed at the promotion of cul- derful young dancers, thrilled the spectators. The dances were tural cooperation at the European level in the following fields: executed with precision and ease, the style was crystal clean touring of performances, co-productions, professional develop- and ballet technique flawless. Adage from ballet Manon by ment, artistic workshops, publishing, etc. choreographer Kenneth McMillan won the biggest round of On pp. 98-101 we have three critical essays from our permanent applause. In addition, they performed duets from ballets Le correspondent from CANADA/TORONTO. The text “New Corsaire, Swan Lake, Don Quixote, Le spectre de la rose, La Artistic Director - Karen Kain” presents the spring season in the mort de signt and the very interesting Duet Xanin (choreo- National Ballet of Canada (NBoC). The most respected Canadian graphed by Alexei Ratmansky). The new creation of the most dancer Karen Kain, local audience’s favorite, accepted the promising Croatian contemporary choreographer Staãa appointment as the company’s new artistic director. In the past Zurovac, Daissa - East of Eden (Daisa - Istoåno od raja) had its five years, she successfully reconstructed Rudolf Nureyev’s premiere at the Split Summer Festival (90-91). Splendidly per- Sleeping Beauty and Erik Bruhn’s Swan Lake. These successful formed by the Split ensemble, this production reestablished performances along with her many previous artistic accom- human passion as an incentive and dramatic element on the plishments made her the most deserving and logical candidate stage. To our delight, Staãa Zurovac hasn’t lost any of his cre- for the appointment to this post in the most important Canadian ative passion and continues to mature as an author. In a man- ballet company. Toronto audience eagerly awaits her first sea- ner of a true visual artist, he repeats in his shows some of his son as director. As part of his last season in the role of the NBoC own symbolic motifs, but elaborates on them, advances and artistic director, Kudelka featured the premiere of his full-

Orchestra () 2005. 134 length ballet Italian Straw Hat in the spring 2005. The ballet was technical and artistic challenges quite well, while the orchestra charming and appealing to the audience, although it may not be of the national opera gave a professional and artistic perfor- remembered as one of Kudelka’s greatest pieces. The end of the mance of the music by Cesare Pugni. season saw the performance of a divertissement made up of Ever since it was founded, the Staatsballett Berlin was modeled Balanchine’s Rubies, Kudelka’s one-act ballet Musings and clas- after the Mariinsky Theatre, and keeps proving it has the poten- sical-style favorite Etudes by Harald Lander. tial to measure up to its role model (GERMANY/BERLIN, p. The Harbourfront Centre (p. 99) traditionally hosts diverse con- 106). The latest presentation of high technical merit of the temporary dance performances. In the spring season there was Berlin Ballet was evident at the premiere of Sleeping Beauty, an intoxicating artistic event - the performance of the company which made one of the most renowned Berlin ballet critics write Emio Greco/PC and their production Rimasto Orfano. This 75- that Berlin audience no longer needed to go far to see the best minute piece was one of the most remarkable visual and con- of the art of dance. The premiere of ballet Manon (choreo- ceptual pieces in the past year. This dance production was visu- graphed by Kenneth McMillan) was a grand experience to the ally minimalist, with movements at times very postmodern, at audience not only for its quality performance but also for its times arrested. On occasion, the movement had some clear clas- expressiveness. Just two weeks later, another event opened in sical ballet references. With their costumes and the set design, the storage facility of the Staatsoper - Shut up and dance! intro- the dancers oddly, albeit positively, resembled some post-apoc- duced ten young choreographers. alyptic ballet blanc. The performance certainly explored new On p. 107 we announce the 20th international competition of ways of movement in space. The new ways of moving in space choreographers to be held in GERMANY/HANNOVER in 2006. were the focus of Argentinian Brenda Angiel Arial Dance This text is followed by the detailed review of the celebration of Company, which explores the potentials of aerial movement. the centenary of Frederick Ashton, who was the founder of the Another interesting and welcomingly unpretentious production Royal Ballet from London (GREAT BRITAIN/LONDON, pp. was Aflutter by Canadian Four Chambers Dance Project (by 108-109). During this season, the Royal Ballet performed sever- choreographers-dancers Strauss/Tracy). Reflexion, a unique al Ashton’s ballets distinguished by choreographic balance, the guest performance by Russian artist Tanya Kabarova, was her pureness of movement, freshness and a sense of humor so typ- spirited take on the theme of creation of the world, by use of ical of the genuine British dance style. movement and original symbolic imagery. From GREAT BRITAIN/BRIGHTON (pp. 110-111) we bring a The annual spring performance of Canada’s National Ballet detailed report on the 10th International Competition and School was performed while awaiting the opening of the new Festival for Dance, Films and Videos DANCE SCREEN 2005. Out school building. The new building project, entitled Grand Jete of 237 entries from 25 countries, the dance screen Award, features the facilities that are far more spacious, enabling the endowed with 15,000, was given to the experimental film enrolment of a big number of students. In the meantime, the “Gold”, which explores formalities and demands of Olympic presentation of one-year’s work opened in the old building with gymnastics, seen through determination, skill and playful com- Les Sylphides by Michael Fokine, staged by professor Segiu petition of two girls at the Europa Gym Club, Erith, London. We Stefanski. The programme continued with impressive Peggy also give the full list of all nominations in all categories. Baker’s solo Brahms Waltzes and Kudelka’s contemporary ballet The love story of Romeo and Juliet, in the new dance project by Gazebo Dances. The spring presentation culminated in the per- Slovenian choreographer Edward Clug (SLOVENIA/MARIBOR, formance of Balanchine’s ballet Scotch Symphony, set by for- pp. 112-113), was created in a symbiosis with music by the mer Balanchine dancer and stager of his works, Mme. Joysanne acclaimed British alternative rock band Radiohead. Hence the Sidimus. title of the ballet - Radio and Juliet. Clug dominates the In the column HUNGARY/BUDAPEST (p. 103), ORCHESTRA Slovenian scene of today, especially after successfully staging th informs about the 25 Budapest Spring Festival. The festival his two productions Tango and Lacrimas. The topic of the new lasted for over two weeks and offered a very colorful artistic piece is the author’s dilemma - what would have happened had programme - from jazz to operetta, from folk dance to bolero, Julia not committed suicide upon seeing Romeo dead. That is from Chinese theatre to Polish theatre… Deciding on what to how the story of a love never experienced unfolds before the see out the dance programme was a difficult task. Our corre- audience. Seven dancers (including the choreographer), out of spondent chose the guest performance of Ballet Basel, whose which there is only one female dancer (Bojana Nenadovi?- choreographer and artistic director is Richard Wherlock. To the Ottrin, a Forsythe dancer prototype), reign the stage. This piece Swiss audience’s delight, he brought the neoclassicist dance will hopefully be performed at the Belgrade Dance Festival in style to the company. The troupe presented four 30-minute bal- April 2006. lets - three Wherlock’s choreographies: Death and the Girl, Our esteemed longstanding correspondent from USA/NEW Prelude a l’apres-midi d’un faune and Bolero, and Forgotten YORK contributed with a series of very interesting and diverse Land (choreographed by Jiri Kylian). Both the audience and the reviews of the newest dance productions in the US (pp. 115- critics viewed the Basel company’s performance favorably; still, 126). The spring season in the American Ballet Theatre (pp. Askia Swift’s performance in Prelude a l’apres-midi d’un faune 115-116) was outstanding and exhausting, and it would be diffi- made the strongest impact on them. This marvelous dancer cult to say exactly how many productions were performed. In kept the audience on edge, while his magical innate flexibility, addition to evening performances, from May until mid-July his sense of rhythm and performing technique took their breath ABT also performed matinees every day except Sunday. In addi- away. They gave him a well deserved standing ovation. tion to the usual repertory (Don Quixote, Le Corsair, Raymon- Our correspondent from MACEDONIA/SKOPJE reports on da, Fokine’s works, Tchaikovsky’s full-evening ballets, etc.), we two productions shown at the International Dance Festival, single out Sir Frederick Ashton’s ballet Sylvia, whose back- founded on the initiative of Macedonian contemporary choreo- ground has been elaborated on in our magazine at the time of grapher Risima Risimkin, under the patronage of CID-UNESCO its preparations. The staging of this ballet in ABT was an excel- (pp. 104-105). The first production was Dali’s Diary (Dnevnik lent move (revival by Christopher Newton, Royal Ballet, 1954). Dalija) choreographed in a neoclassicist style by Risimkin and Gillian Murphy (as if the role was created for her) and Maxim inspired by the turbulent and eccentric life of great painter Beloserkovsky performed the leading parts. The premiere of Salvador Dali. The second one was Esmeralda, performed by this ballet was a huge success in New York. the ballet and opera of the Macedonian National Theatre. The New York International Ballet Competition was held for the Created in the spirit of Russian classical ballet tradition, its trait eight time (pp. 117-118). Forty-eight dancers from 19 countries, is the richness of form and movement. In the opinion of our aged 17-24, competed there. The international jury adhered to correspondent, the national ballet company handled all the the strict criteria when deciding about the awards, leaving no

135 Orchestra () 2005. winner in the category of female dancers. American dancer The spring season of the New York City Ballet presented the Joseph Gatti was the winner in the category of male dancers. habitually well-selected repertory as well as several new produc- After a long pause of 18 years, the Bolshoi Ballet finally toured in tions (pp. 125-126). In addition, this spring season two outstand- New York (p. 119). Two hundred dancers and musicians per- ing dancers bid their farewell to professional dancing. NYCB prin- formed at the Metropolitan Opera House. Members of the audi- cipal Peter Boal was only ten when he first performed in the com- ence were largely of Russian descent, but there was also a num- pany. He had a fruitful dance career, and is now about to become ber of very prominent American ballet critics and experts. The a ballet teacher and artistic director of the Pacific Northwest focus on female members of the company in Russia is evident, Ballet (Seattle, State of Washington). The end of Jock Soto’s career and it showed on stage. It was evident that the dance technique was marked by a melancholic celebration, because after 24 years of female members of the company had greatly advanced, and in NYCB he wishes to start a new career - as a restaurateur! Still, they truly seemed as dancers of a cosmopolitan ballet company. he plans to teach ballet to native American children (his mother On the other hand, male soloists and principals were no match to was a Navajo Indian), encouraging them to be committed to mak- their female counterparts. The audience was particularly enthu- ing their dreams come true. siastic about the performance of Petipa’s The Pharaoh’s Daughter. On p. 127 we have the column NEW BOOKS informing our read- Every year the Dance Division of the Julliard College showcases ers of new books in the field of dance published in Serbia, by pre- its students’ achievements. The division’s directors produce the senting the book’s cover page, brief author’s biography and the show each year, and the production is aimed at informing the focus of his writings. public of the quality and achievements of their educational work Our educational column ORCHESTRA CATHEDRA (pp. 128- with the dance students (p. 120). This year’s presentation com- 129), in which our young critic and dance theorist Milica Cerovi? prised works by choreographers Mark Morris, Ohad Naharin and usually interprets a range of contemporary dance techniques, William Forsythe. The three creations were very different, but with the aim of informing a wide circle of readers about the basic the common denominator of pieces by Morris and Naharin was principles of contemporary dance and its new technology, now their magical atmosphere, theme and the level of performing. embarks on a new “adventure” - the history of contemporary dance. It was a big decision for ORCHESTRA, due to the enormi- The New York Choreographic Institute celebrated its 5th anniver- ty of this field and the responsibility of its analysis. In this issue sary (p. 121). Five years ago, artistic director of NYCB, Peter we present the introduction into the history of contemporary Martins had the aim of setting up an institution intended for dance. La danse contemporaine - Contemporary Dance is a young choreographers who would freely create away from the generic term which covers diverse dance techniques and esthet- public eye. The assistance of Irene Diamond’s foundation made ics, which appeared in the 20th century. Having in mind that in this project (known as The Diamond Project) possible. On the our country little is known about the history of contemporary occasion of this anniversary a round table was held with the par- dance and its conditions and timeline, and considering that in the ticipation of selected artistic directors of ballet companies who Serbian language terms ‘modern’ and ‘contemporary’ are syn- exchanged their views and experiences. The round table dealt onyms, we believe that the texts we intend to publish will provide with the following topics: learning to choreograph, ways of creat- detailed information about contemporary dance to our readers. ing an attractive repertory, what influences the repertory, ways Hopefully, we will also significantly improve the ability of view- of solving financial issues, etc. The foundation of this institute is ing and interpreting contemporary dance projects, and that as a certainly of great importance for young people all over the world result, the number of educated viewers of these performances who wish to engage in ballet choreography. Its five-year long will increase to some extent. operation has certainly been successful. Our column MEMORIES (pp. 130-133) offers room to pay Mark Morris Dance Group packed the seats of Howard Gilman respects to all esteemed local and international artists who have Opera House for several nights in a row (p. 122). Every evening deceased. On pp. 130-132, two texts pay homage to the last prince they showed the same programme, only performed by different of Serbian ballet and renowned contemporary dancer Aleksandar dancers. Although there were no new pieces, the audience Izrailovski. The lines of the brief, touching essay “May Ballet be always looks forward to the productions of one of the most his head rest” illustrates the life and work of our Saãa, as well as favored New York choreographers. the life and work of all artists whose bodies are being subjected to Martha Graham Dance Company had another successful season various dance techniques over and over again and who are often under the slogan “Martha still lives!” (p. 123), reaffirming the challenging their bodies to give the audience the magic of the immense artistic significance of the choreographic opus of great moment on the stage. The second article gives details of the last Martha Graham. The company performed the following cre- project by Aleksandar Izrailovski, submitted to the Board of ations: Deaths and Entrance, Sketches from Chronicle, Errand Directors of the National Theatre in Belgrade just months prior to into the Maze, El Penitente. his death. The project had been approved by the Board, but was The Richmond Ballet of the State of Virginia performed for the never brought to life due to the premature departure of its cre- first time in New York (p. 123). They have given a professional ator. ORCHESTRA publishes this project as the last artistic will performance, but their programme proved what experts have and testament and the final trace in time of an indisputably excel- repeated many times: today there are many dance companies, lent Serbian dancer, the principal of the Ballet of the National but very few good choreographers. Theatre in Belgrade and a great explorer of contemporary dance The Neta Dance Company, founded by New York choreographer trends. Neta Pulvermacher, celebrated its 20th anniversary (p. 124). Translated by: Nataãa Tomiñ After graduating from the Julliard College, she worked diligently and struggled to establish her own dance company with its own place in the world of contemporary dance. In doing so, she suc- Cover page: Just for Show, DV8 Physical Theatre (London), ceeded in preserving her own style of performance and choreo- two performances at the 2005 BITEF festival in Belgrade. graphic vocabulary. All shows attracted vast audiences as well as Back page: Opening Ceremony of EUROBASKET 2005 in many New York ballet critics headed by the New York Times’ Belgrade. Choreographers: Isidora Staniãiñ and Åarni Ðeriñ. dance contributor. Pulvermacher’s work is well-known to dancers Dancer: Ana Ignjatoviñ. in Serbia and Montenegro - in 2002 she held a two-week residence in Belgrade in the organization of ORCHESTRA dance magazine, Inner side of cover (right): The celebration of the 10th as the first American choreographer to visit our country after Anniversary of Orchestra Dance Magazine was sponsored by many years. ORCHESTRA sincerely congratulates Pulvermacher AVON Doo. Serbia and Montenegro. on her jubilee!

Orchestra () 2005. 136

EUROBASKET 2005. sve~ano otvaranje, Beograd, 15.septembar 2005. Kalemegdan, tereni Sportskog dru{tva Partizan

MOVE & PLAY. FEEL LOVE. START reìser: Ðorde Marjanovi} reìser TV prenosa: Mihailo Vukobratovi} koreografi: Isidora Staniši} i ârni \eri} kostimograf: Boris âkširan asistent kostimografa: Ana Ilin~i} igrali: Ivana Tabori Predrag Raki} Jelena ]irica Milan Gromili} Sanja Ninkovi} Dejan Kolarov Dalija Imani} Marko Mili} Milica Jevi} Nikica Krlu~ Silvija Dùnja Miloš Timotijevi} Ana Ignjatovi} Dušan Muri} na fotografiji: Ana Ignjatovi} foto: Branko Jovanovi}