Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:20 Pagina 1

Kroniek Historisch Genootschap Roterodamum juli 2010 INHOUD

EEN WOORD VAN DE VOORZITTER, COLOFON 2 HOE HAAL JE DE TOUR BINNEN? 3 176 FIETSEN EN WIELRENNEN IN 4-7

PIM KIDERLEN, WERELDKAMPIOEN 8-9

TOUR DE CROOSWIJK 10-11

BULLETIN GAR EN HMR 12-13

EEN BIJZONDERE ROTTERDAMSE WIELERBAAN 14-15

EEN BARRE FIETSTOCHT IN 1945 16-18

EVERT DOLMAN EN ANDERE FIETSCORYFEEËN 19-20

ROTTERDAMSE FIETSMERKEN, 1893-1951 21-22

ROTERODAMUM EXCURSIE 23

ROTTERDAMSE FIETSERS EN WIELRENNERS Extra uitgave ter gelegenheid van de start van de

LE GRAND DÉPART DU TOUR DE FRANCE:

1-4 JULI 2010 ROTTERDAM Historisch Genootschapmum Roterodamum Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 2

2

DAAROM WORDT U LID VAN ROTERODAMUM

fs al Le Grand Départ in Rotterdam, wie had dat ooit kunnen denken? Niet dat Rotterdam geen rijke wielerhistorie kent: de Tour is zel start van de Tour de France is toch wel andere koek. drie maal door de stad gereden - daarover leest u in deze Kroniek - maar de

Een evenement dat zijn weerga niet kent met onze mediagenieke stad als 'backdrop', als decor. Een uitgelezen kans om Rotterdam weer eens internationaal onder de aandacht te brengen en de stad pakt deze kans met beide handen aan. En Rotterdam ziet er goed uit; is cool, 'hip and happening' om maar eens een modern geluid te laten horen. elegd Dat Le Grand Départ een succes wordt, staat wat dat betreft al vast; er zullen ongetwijfeld oogstrelende taferelen worden vastg van wielerpelotons op de Erasmusbrug en langs de Boompjes, fraaie helicopter-shots van de skyline met het havencomplex in de verte. Le Grand Départ zal de harten van de Rotterdammers doen bonken van genot, alleen al daarom.

Le Grand Départ is voor het Genootschap een mooie gelegenheid om een 'edition speciale' van de Kroniek uit te brengen en hetag fraaie plaatje verder in te vullen. Dat begint op de cover met het Tour-logo welke Roterodamum als enige niet-Tourorganisatie m voeren. En daar zijn we bijzonder trots op. De Kroniek verschijnt mede daarom in een extra hoge oplage en zal worden gepresen- teerd in de VIP-units van Le Grand Départ. Zo kan een breed publiek kennis maken met de Rotterdamse wielerhistorie maar bovenal met Roterodamum. En men zal zien, leden van Roterodamum weten het, dat de lijn der geschiedenis wordt doorgetrokken naar het heden. In deze editie met mini-interviews met Rotterdams grootste wielerheldin en de Rotterdamse Grand Départ directeur Wim Hendriks. aar ook De stad staat er dezer dagen extra mooi op maar komt pas echt tot leven als je niet alleen weet wat er leeft en wie er leeft, m fspre- wat er leefde en gebeurde. Dat geeft diepte. Dan pas wordt een stad drie-dimensionaal en dat is voor Rotterdam niet iets vanzelkt kends. Het bindende element, de zichtbare historie die als het ware de geschiedenis van de stad vertelt, is nog maar heel bepervan aanwezig. De stad presenteert zich daardoor eigenlijk slechts twee-dimensionaal: in de verschijningsvorm en in de activiteiten het hier-en-nu.

Voor de derde dimensie 'hoe het zo gekomen is' is een gids, een verteller nodig, die meehelpt om de stad te leren 'lezen'. Wie de stad kan 'lezen' verbindt zich ermee. Dat schept de warme band. Het Historisch Genootschap vertelt u het verhaal van de stad.

Op 1 september kunt u, als u zich aanmeldt als lid, de volgende Kroniek al ontvangen, wederom een speciale editie, dit maal ter ere van het Gergiev Festival dat dit jaar als thema heeft 'Resurrection, a story of Rotterdam' en waarbinnen Genootschap en Festival een bijzonder samenwerkingsverband zijn aangegaan. Kaarten voor de lezingen (ad € 4,-) alsmede voor de concerten zijn verkrijgbaar via de kassa van De Doelen 010-217 17 17 of via de website van het Festival: www.gergievfestival.nl. Ook daarom wordt u lid van Roterodamum.

Melanie Post van Ophem, voorzitter colofon

De Kroniek is een uitgave van Historisch Genootschap Ledenadministratie HGR Roterodamum C. Hartsuiker Postbus 23148, 3001 KC Rotterdam Redactie telefoon: 0184-682291 Sjaak van der Velden Giro 77300 Spangesekade 78a e-mail: [email protected] 3027 GK Rotterdam telefoon: 06 22429959 contributie: € 30,00 per jaar e-mail: [email protected] ondersteunend gezinslidmaatschap: € 10,00 per jaar

Illustraties: GAR, Grand Départ, HMR, eigen collectie Leden ontvangen het Rotterdams Jaarboekje en vijf keer per Vormgeving: Studio Gescher, BNO, Leiderdorp jaar de Kroniek. Bovendien zijn zij welkom op alle door Lay-out en druk: Grafeno Roterodamum georganiseerde bijeenkomsten, lezingen en excursies. Oplage: 4.700 exemplaren De volgende Kroniek verschijnt rond 1 september 2010. Website: http://www.roterodamum.nl Sluitingsdatum kopij en oplossingen puzzel uit de vorige Kroniek 1 augustus 2010. Secretariaat HGR Kees Vrijdag

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 3

3

HOE HAAL JE DE TOUR BINNEN?

Op 3 juli vindt de proloog van de Tour de France plaats in Rotterdam. Een heel bijzondere gebeurtenis. We stelden voor Tourdirecteur Christian Prudhomme is ervan overtuigd dat deze Kroniek enkele vragen aan Wim Hendriks, de man die als Le Grand Départ 2010 een groot succes gaat worden. Hoofd Externe Betrekkingen van de gemeente Rotterdam samen ,,Rotterdam is niet alleen een prachtige metropool, het is met de toenmalige burgemeester Ivo Opstelten kans zag dit ook dé sportstad van Nederland. Met de Marathon, de Red spektakel naar hun geboortestad te halen. Hendriks zit tijdens Bull Airrace en de Bavaria City Race, heeft Rotterdam het gesprek in de auto maar dat weerhoudt hem er niet van om bovendien bewezen grote internationale sportevenementen (handsfree) enthousiast te vertellen over het geboekte succes. aan te kunnen.’’

Hoe belangrijk is de start van de Tour voor Rotterdam? Het kost ongeveer 12 miljoen euro. Rotterdam is de toongevende sport- en evenementenstad van Zit er voor de bevolking ook nog een ander voordeel aan de Nederland en misschien wel van Europa. Het is dus een hele eer Tour, behalve de kortstondige verdiensten rond de start zelf? om een van de drie grootste sportevenementen ter wereld bin- nen te halen. De Olympische Spelen en de WK-voetbal vinden Het thema van de Rotterdamse Tourstart is New Energy. We eens in de vier jaar plaats, maar de Tour ieder jaar. Ook is de haken daarmee aan bij het Rotterdam Climate Initiative dat op Tour toegankelijk voor iedereen; mensen hoeven geen kaartjes te zijn beurt een onderdeel is van een samenwerkingsverband van kopen. De start van de Tour is echt zo belangrijk dat de stad die 40 wereldsteden om de economie schoner, duurzamer en beter deze binnenhaalt nog lang meetelt. Rotterdam zal vier dagen te maken. Wat we natuurlijk ook doen is het promoten van het over de hele wereld op televisie te zien zijn, dat heeft een enor- fietsen; dat is goed voor de duurzaamheid maar ook gezonder me impact. voor mensen. Zoals op onze site staat: “Fietsen daar word je fit- En dat geld; we verwachten ruim een drievoud van de investe- ter en blijer van, de stad wordt er leuker van en het is ook nog ring terug te halen. Vergeet niet dat er een miljoen bezoekers eens goed voor het klimaat en een schone lucht.” • worden verwacht als het weer meewerkt. Rond de directe orga- nisatie, de Tourkaravaan, komen ook ongeveer duizend mensen naar Rotterdam. Al die mensen moeten eten en drinken of heb- ben een hotelkamer nodig. Bedrijven als Spido, RET of De Boer Tentenverhuur zullen er allemaal aan verdienen.

Hoe kwamen jullie op het idee om te proberen de Tour naar Rotterdam te halen?

Het was eigenlijk een losse opmerking van Opstelten in 2002 tegen de tourdirecteur van dat moment dat we de tour binnen wilden halen. Op het antwoord ‘schrijf maar een mooi briefje’ hebben we gereageerd met een haalbaarheidsonderzoek en ver- volgens een jarenlange lobby.

Dus daarom heeft de stad een fikse strijd met Utrecht gevoerd, dat ook kandidaat voor de Tourstart was.

Eerlijk gezegd zagen wij het niet zo als een strijd met Utrecht, wij wilden gewoon het product Rotterdam promoten om het maar in marketingtermen te zeggen. Die stedenstrijd, dat maak- ten ze er zelf van, en de media natuurlijk. Rotterdam ging puur van eigen kracht uit als Poort van Europa. We hebben benadrukt dat de Rijnmond Delta een belangrijke Europese economische motor is; het gebied is groter dan Parijs. Dat zou je niet zeggen, maar is wel zo. De Tourdirecteur twijfel- de nog wel toen hij hoorde dat de kandidatuur van Utrecht werd gesteund door de minister-president, de KNWU en nog een aan- tal instellingen. Toen wij hem ervan hadden overtuigd dat we het kunnen en al ervaring hebben met dit soort evenementen, was het rond.

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 4

4

FIETSEN EN WIELRENNEN IN ROTTERDAM

De reis Leiden–Rotterdam was in 1731 ongeveer ‘6 uuren gaans’. Tegenwoordig ben je met de trein een half uur onder- De herkomst van de woorden. weg en als er geen file staat kost het met de auto twintig Vélocifère, dit is een uit Latijnse woorden samengesteld minuten. Dat is veel sneller dan in 1731. Er is nog een andere begrip. Velocitas betekent snelheid en ferre betekent dra- manier om die reis te maken; met de fiets. Met een fiets zon- gen. Een vélocifère is dus een sneldrager. der versnellingen sta je binnen twee uur na vertrek uit Leiden Vélocipède, is eveneens aan het Latijn ontleend. Dit woord op de Coolsingel. Dat geldt voor een gewone fietser. komt uiteraard ook van velocitas maar hier is verder Wielrenners doen het in minder tijd, zoals bleek bij de start gebruik gemaakt van een verbuiging van het woord voor van de Tour de France in 1978. voet of stap (pes). Een vélocipède is kortom iets dat je snel De fiets of zoals dat voertuig met een netter woord heet, het te voet laat gaan. Oorspronkelijk was een vélocipède trou- rijwiel, werd in de negentiende eeuw uitgevonden. Al snel wens de gebruiker van een vélocifère. Over de herkomst nadat de eerste mensen zich op een fiets verplaatsten, wilden van het woord fiets zegt het Woordenboek der sommigen van hen kijken wie het snelste was. De eerste wiel- Nederlandsche taal, geschreven in 1919, dat er twee moge- renners gaven hun visitekaartje af. Zij zijn de voorlopers van lijke etymologieën zijn. Ten eerste zou het woord afgeleid de snelle jongens die bij de Grand Départ van de Tour de kunnen zijn van de naam van een Wageningse wagenma- France op 3 juli de straten van Rotterdam zullen verbazen ker, E.C. Viets, die al rond 1880 rijwielen maakte. Deze wat met hun flitsende snelheid. Laten we eens kijken hoe het zo al te zeer voor de hand liggende verklaring werd al gauw gekomen is. van de hand gewezen, toen bleek dat het woord al sinds de jaren 1870 bestond. Een tweede, meer plausibele oor- De oorsprong van de fiets sprong van het woord zou kunnen zijn dat het gewoon een In 1790 verbaasde een keurige heer de bevolking van Parijs verbastering is van het toch wat lastig uit te spreken Franse door zich voort te bewegen op twee achter elkaar geplaatste 'vélocipède'. wielen, die door een balk met elkaar waren verbonden. Als hij wilde keren of een bocht nemen, dan stapte hij af om het gevaarte de goede richting uit te zetten. Remmen was ook slechts mogelijk door de hakken in het zand te zetten. De heer De Sivrac had met deze vélocifère een van de oudste vormen van de fiets in bezit. Waarschijnlijk ontwikkelde hij deze uit kinderspeelgoed, het stokpaard. Hoewel er mogelijk al oudere vormen van een rijwiel hebben bestaan, zoals de ook al in Parijs maar wel een eeuw eerder aangetroffen Karos, wordt de uitvinding van de bestuurbare loopfiets toegeschre- ven aan Carl Ludwig Friedrich Christian, Freiherr Drais von Sauerbronn. In 1816 ontwikkelde hij de vélocipède of de naar hemzelf genoemde draisienne (in het Engels draisine), een soort bestuurbare vélocifère waarvan hij in ieder geval de die- renkop die nog herinnerde aan het stokpaard, verwijderde. Om het gevaarte bestuurbaar te maken voorzag hij het voor- wiel van een draaibare verticale as.

Deze fiets was een groot succes. Volgens een bericht in de Karlsruher Zeitung van 1 augustus 1817 legde Drais in een uur een afstand af waar de postkoets doorgaans vier uur voor nodig had. McMillan.

Draisienne. Michaud.

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 5

5

De tijdwinst die met de loopfiets van Drais werd gemaakt mensen. De Rover won de strijd door weer een andere uitvin- zorgde ervoor dat anderen probeerden om het ontwerp te ver- ding. Oorspronkelijk waren de wielen vooral van hout beteren. In 1839 kwam de Schotse smid MacMillan met een geweest, beslagen met ijzer en tenslotte ook met ijzeren spa- fiets waarbij de gebruiker via op en neer gaande pedalen het ken en massief rubberen banden. In 1890 kwam de Ierse vee- apparaat in beweging zette. Zijn ontwerp luidde het einde van arts Dunlop op het idee om een holle gummi buis met een de loopfiets in en spoedig volgden anderen. In 1864 paste voetbalpomp op te pompen en om de fietswielen te leggen. Michaux (alweer een Parijzenaar) de draisiènne dusdanig aan De Rover met luchtbanden bleek verre te prefereren boven de dat er trappers op het voorwiel kwamen, er handvatten aan het vélocipèdes met massief rubberen banden en begon aan zijn stuurwiel zaten en bovendien besloeg hij alles met metaal (tot zegetocht over de wereld. dan waren de meeste fietsen nog van hout, inclusief de wie- len). De eerste Rotterdamse fiets In 1866 maakte Michaud de ijzeren Vélocipède ofwel Bi zoals we die allemaal wel kennen van plaatjes, de fiets met het Wanneer de eerste fiets het Rotterdamse straatbeeld sierde is grote voorwiel en het kleine achterwiel. In Engeland ging de niet met zekerheid te zeggen. Voor een smid of wagenmaker ontwikkeling vervolgens verder. Rond 1880 bouwde Starley was het tamelijk eenvoudig om een draisiènne of vélocipède daar de Rover, een fiets waarvan de beide wielen ongeveer na te maken en uit andere delen van het land zijn verhalen even groot waren wat hem ook wel de naam veiligheidsfiets bekend van eenlingen die een fiets maakten en zich er op ver- opleverde. De bestuurder zat nu immers niet meer op bijna plaatsten. twee meter hoogte. Het overbrengingsvoordeel van een groot De bekende Rotterdamse dichter Gerrit Jansz. van der Linde wiel naar een klein waarvoor sommige bouwers het voorwiel schreef over de vélocipède het volgende tweegesprek in zijn van de vélocipède steeds groter maakten wat de berijdbaar- De Gedichten van den Schoolmeester: heid niet vergrootte, werd door James Starley toegepast door de trappers aan een apart tandwiel te maken dat de draaiende Ik meen een velocipede op twee wielen. beweging via een ketting overbracht naar een kleiner tandwiel Je stuurt met je handschoenen en je duwt met je hielen. dat aan het achterwiel was bevestigd. Deze ingewikkelde En je zweet als een koetspaard; want 't gaat beschrijving kan men zich eenvoudig voor de geest halen door ongemakkelijk gouw naar elke moderne fiets te kijken want Starley's principe wordt nog steeds toegepast. Dat 's mooglijk; maar ik kan toch niet zeggen dat ik er veel van hou. En als ik toch met mijn beenen werken moet, Ga ik wat mij betreft liever heelemaal te voet.

Van der Linde overleed in 1858, maar of hij de fiets ook in Rotterdam heeft gezien? Het begin van het gedicht laat dat in het midden:

Vindje d'r ook een been in om eens een bluffen te slaan En in 't Haagsche bosch of in de plantagie eens uit toeren te gaan. En de voetgangers verstomd te doen staan?

Hoe dan ook, fietsen waren in ieder geval in Rotterdam te koop rond 1870 zoals uit de volgende advertentie uit 1868 blijkt.

Rover.

Toch wilde niet iedereen direct aan de Rover. Het duurde enige tijd voor het pleit beslecht was want de oude vélocipède zou sneller en lichter zijn, maar bovenal eleganter. Vanaf een vélocipède, vooral een speeltje van de rijke medeburger, keek je immers neer op de omgeving en dus ook op de andere

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 6

6

Van speeltje voor de rijken naar transportmiddel voor de gaan wielrennen? Is het niet bijna de zekerste weg om die massa zucht naar opschik, en vooral naar meer schijnen dan ze zijn, aan te wakkeren.” De schrijfster meende zelfs dat fietsen de Nieuwe producten vinden over het algemeen eerst hun weg dienstboden uiteindelijk de prostitutie in zou drijven. naar mensen met geld en komen daarna pas ter beschikking De democratisering van het fietsgebruik en -eigendom was van de minder draagkrachtigen. Een ruimtereis is nu slechts echter niet te stuiten. Bezat in 1899 1 op de 53 huishoudens weggelegd voor multimiljonairs maar komt misschien in de een fiets, in de jaren twintig was dat 1 op de 3 Nederlanders. toekomst in het bereik van de gewone man en vrouw. Zo was Doordat het voor arbeiders nu mogelijk werd zich redelijk het ook met de fiets. Afgezien van de genoemde smeden en goedkoop te verplaatsen en op plekken te komen die voor- wagenmakers die in staat waren om zelf een rijwiel te maken, heen moeilijk bereikbaar waren, bleek de fiets ook een paard konden alleen de gefortuneerde burgers zich in de negentien- der democratie. Overigens hoefden de beter gesitueerden zich de eeuw een fiets veroorloven. niet echt druk te maken, want voor hen was inmiddels een Zo ontstond een hele cultuur rond het fietsen. Men ondernam nieuw vervoermiddel op de markt gekomen: het automobiel. tochtjes in de buurt en kleedde zich speciaal voor de gelegen- heid. In 1883 werd de Nederlandsche Vélocipédisten Bond Sporten op de fiets (NVB) opgericht als een koepelorganisatie voor de vele wielrij- dersclubs die inmiddels bestonden, zoals bijvoorbeeld THOR Niet alleen fietsen was aanvankelijk een activiteit voor mensen uit Rotterdam. De eerste Rotterdamse club was trouwens de in met geld. Hetzelfde gold natuurlijk voor de sportbeoefening; 1872 opgerichte Rotterdamse Velocipede Club De Zwaluw. de gewone man had daar geen tijd voor. Die was vooral bezig Uit de NVB kwam een paar jaar later de huidige ANWB voort. met brood op de plank krijgen. In de eerste editie van de De ANWB was aanvankelijk een tamelijk elitaire organisatie. Winkler Prins uit 1880 stond niet voor niets “Sport is een Maar toen de prijs van een fiets in enkele jaren door de import Engelsch woord, hetwelk vermaak of spel beteekent, inzonder- van Amerikaanse fietsen in slechts drie jaar daalde van twee à heid een zoodanig, waaraan de aanzienlijken des lands zich driehonderd gulden naar negentig gulden werd het ook voor wijden tot versterking des ligchaams, zoals harddraverij, jagt, de gewone man en vrouw mogelijk er een aan te schaffen. roeijen, boksen, het cricketspel enz”. Wielrijden stond hier Ook arbeiders konden zich nu verplaatsen op het speeltje van nog niet bij vermeld, maar viel ongetwijfeld samen met voet- de rijken. De fietssport 'ontaardde' en werd door de ANWB in bal onder het 'enz'. 1898 afgestoten. Die wilde zich liever bezig houden met het Kenmerkend is dat al in de eerste jaren van de negentiende toerisme op de fiets en het opstellen van verkeersregels. Zo eeuw in de parken van Parijs en Versailles rijke jonge mannen hield de club een pleidooi voor het rechts rijden, iets wat nog wedstrijden hielden op hun vélocifères. Ze werden dan wel een beetje meewarig nageke- ken, deze jongens op hun ver- edelde stokpaarden (‘dandy horses’). In Friesland vonden reeds in 1866 de eerste wedstrijden op de fiets plaats en deze hardrij- derij met vélocipèdes verspreid- de zich als een olievlek over het land. Steeds meer wedstrijden vonden plaats. Bijvoorbeeld in 1885 te Den Haag waar zes Rotterdammers aan deelnamen. Een jaar later organiseerde de Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging een wedstrijd Rotterdam-Gouda-Rotterdam. In die begintijd vonden de wed- strijden overigens niet alleen plaats op fietsen met twee wie- len maar ook op driewielers en tandems. Al was het dan een speeltje voor de betere standen, dat wil De Rotterdamsche Wielrijders Vereeniging in 1890 nog niet zeggen dat iedereen er enthousiast over was. Heel wat mensen waren bang voor een ontheiliging van de zondag in 1917, in Rotterdam althans, geen gebruik was. Over de pro- door langs hun dorpen racende jongens. Ook was de overheid blemen rond de verspreiding van het fietsen vond een discus- bezorgd om de veiligheid. De lobby van de ANWB onder- sie plaats die in 1900 in De Kampioen werd afgedrukt. steunde rond de eeuwwisseling de roep om regels omdat de Veelzeggend is de reactie van een lezeres op een voorzichtig wielersport niet langer een bezigheid met aanzien was. pleidooi voor de verbreiding van het fietsen onder dienstmeis- De Motor- en Rijwielwet van 1905 verbood daarop wieler- jes. Deze dame schreef: “waar moet het nu heen, als men wedstrijden op de weg; vergunning werd slechts in uitzonder- haar toestaat evenals mevrouw of de dochter des huizes te lijke gevallen gegeven. Omdat het nog wel was toegestaan om

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 7

7

‘waardigheidsritten’ te organiseren zagen slimmeriken kans om verkapte wielerwedstrijden te organiseren, maar het was moeilijk. De landelijke wegkampioenschappen vonden in de jaren na 1905 vaak plaats op de paardenrenbaan Woudenstein of in België. De Rotterdammer Kalkman won in 1909 het weg- kampioenschap waarvoor in Nederland weer eens een keer toestemming werd gegeven. Met een snelheid van 31,997 kilometer per uur legde hij de rit Nijmegen-Mook af. In 1914 werd Kalkman weer Nederlands kampioen, maar in dat jaar moest de strijd in België worden beslecht. De 100 kilometer Brussel-Gent-Brussel reed hij in de winnende tijd van 3.01.39.

Sjaak van der Velden

Links op de foto de Rotterdamse kampioen Chris Kalkman •

LEONTIEN OVER

Leontien van Moorsel, de beste en bekendste Rotterdamse Heb je dromen of ambities voor het wielrennen in wielrijdster maakte tijd om een paar vragen van de Kroniek te Rotterdam? Moet Rotterdam bijvoorbeeld Wielerstad van beantwoorden. Nederland worden of vind je het belangrijker om 'iedereen' op de fiets te krijgen? Wordt Le Grand Départ hard werken of mag je op je lauwe- ren rusten en 'nostalgisch terugblikken'? Ik zou het natuurlijk geweldig vinden als Rotterdam Wielerstad van Nederland wordt. Maar waar ik echt voor sta is Haha, nee op m’n lauweren rusten en ‘nostalgisch terugblik- om fietsen in het algemeen te blijven promoten; dit draag ik ken’ wordt het zeker niet. Het wordt heel hard werken, maar een enorm warm hart toe. echt hele leuke dingen allemaal en ik heb er dan ook enorm Hier heb ik me ook tijdens diverse activiteiten die ik in het veel zin in! Ik geef spinclinics, presentaties, ben aanwezig als kader van Le Grand Départ heb uitgevoerd voor ingezet en dit gastvrouw bij diverse activiteiten en hoop tussendoor nog een zal ik ook zeker blijven doen, op alle mogelijke manieren! • glimp op te kunnen vangen van de Tour zelf.

Je zet je nog steeds actief in voor het fietsen en de wieler- sport. Geef eens een korte toelichting op die activiteiten en als het kan een paar successen en een voorbeeld van iets wat nog beter kan, dan wel je 'goal' voor 2010/2011.

In 2010/2011 hoop ik veel meer clinics te kunnen geven in en rond Rotterdam voor ‘de nieuwe Nederlandse vrouw’ om hen zo te motiveren mee te doen aan de Leontien Ladies Ride 2011 in Rotterdam. Ik vind het erg jammer dat ik dat dit jaar niet heb kunnen doen en dat de gemeente Rotterdam hier niets meer mee heeft gedaan. In Amsterdam en Zwolle waren deze clinics een groot succes en ik weet zeker dat het ook in Rotterdam geweldig zou zijn geweest. Dus hopelijk volgend jaar! Daarnaast wil ik in samenwerking met Rotterdam Topsport veel aandacht beste- den aan jonge wielertalenten om hen klaar te stomen voor de Olympische Spelen in 2012 in Londen.

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 8

8

1887 – PIM KIDERLEN WERELDKAMPIOEN OP DE DRIEWIELER

Wielrennen ontwikkelde zich in Europa tot een van de eerste sporten, waarmee je geld kon verdienen. Een man die de populariteit in de beginjaren van de wielersport in Nederland vergrootte was Antoine Emil (roepnaam Pim) Kiderlen. Hij was de zoon van Emil Kiderlen, eigenaar van een distilleerde- rij aan de Aelbrechtskade in Delfshaven.

Pim, geboren in 1868, maakte al in 1885 furore door in het Haagse Bos wedstrijden op de bicycle te winnen. Ook in internationale wedstrijden op het Vrijthof in Maastricht was hij succesvol. Dat de onderlinge rivaliteit wel erg ver ging, bemerkte hij daar pal voor de wedstrijd. De velgen van zijn fiets waren doorgevijld; maar op een geleende fiets werd hij toch nog tweede achter de Belg Emil de Beukelaer. Zijn revan- che volgde op de nieuwe wielerbaan in Nijmegen, waar hij Nederlandse kampioen werd. In november 1885 maakte Kiderlen op geheel eigen wijze pro- paganda voor de wielersport door in 22 uur en 35 minuten van Rotterdam over Utrecht, Amersfoort, Apeldoorn, Hattem, Zwolle en Meppel naar Leeuwarden te rijden. Duizenden ver- baasde mensen wachtten hem in de Friese stad op. Wanneer hij overal had kunnen doorrijden, was hij nog veel sneller geweest. Door allerlei oponthoud van ponten, tolbomen en kwaadwilligen had hij namelijk 5 uur en 49 minuten verloren. Vooral op het platteland, waar bewoners de fiets als ‘vehikel van de duivel’ zagen, had hij last gehad. Zo hadden onverla- ten bij Voorthuizen in de nacht een touw over de weg gespan- nen, een obstakel dat Kiderlen nauwelijks had kunnen ontwij- ken. Er waren dus ook tegenstanders van het nieuwe vervoer- middel. Zij maakten de fietsers uit voor ‘onverantwoordelijke waaghalzerij-maniakken’. Maar het merendeel van het volk smulde van het reisverslag naar Leeuwarden in de kranten en zou zelf wel een fiets willen bezitten. In 1886 zette Pim zijn zegereeks voort. Hij won onder meer wedstrijden in Brussel en Nijmegen. En ook in Duitsland en Engeland – waar hij de bijnaam Flying Dutchman kreeg – was hij succesvol. Hij behaalde dat jaar het Europees kampioen- schap in Berlijn en vestigde en passant een record (1 uur en 48 minuten) op de afstand Rotterdam-Utrecht (52 km). Dat alles op fietsen, die zo’n 28 kilo wogen. De balans van twee jaar (1885-1886) hardrijden was ongelooflijk: 42 eerste en 24 tweede prijzen!

Toch zou 1887 nog succesrijker worden. Kiderlen werd toen Nederlands kampioen en vervolgens Europees kampioen in Berlijn op zowel de bicycle als de driewieler. Dat er als renner veel geld te winnen was, bewijst het bericht over dit Europees kampioenschap in de NRC van 7 juni 1887:

‘Uit Berlijn wordt ons gemeld dat, gelijk verwacht werd, de student Kiderlen ook bij den wedstrijd met den driewieler op 5400 meter de overwinning heeft behaald, in 10 minuten. De prijs bestaat uit 500 mark, eene gouden medaille en den mees- terschapstitel van Europa. Daarop volgde een wedloopen van 30 kilometer, dat mede door Kiderlen in 59 minuten met glans gewonnen werd. De eereprijs bestaat in eene gouden medail- le, waard 100 mark, en eene zilveren. Den overwinnaar wer- den vele ovaties toegebracht’.

Zijn grootste overwinning ooit behaalde Kiderlen in 1887 in Engeland. Tot verbazing van iedereen zegevierde hij in Londen op de driewieler over de onoverwinnelijk geachte Engelse rij- ders en behaalde daarmee het Engelse kampioenschap dat

Kiderlen op de bi Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 9

9

tegelijkertijd gold als het wereldkampioenschap. In Nederland kon men later lezen hoe dat ging

‘De laatste mijl reden de Engelsen Gatehouse en Moore naast elkaar met Kiderlen plus minus zeven meter achter. Omdat echter zeer hard gereden werd, slipte Moore in de laatste bocht een weinig uit de baan. Kiderlen profiteerde daarvan en reed tussen beiden met een verbazende spurt door. Hoe hij dit durfde, was ons een raadsel, daar hij aan beide zijden geen Engelse duim had. Onder donderend hoera van de toeschou- wers kwam Kiderlen over de streep in 6 min. 41 sec.’.

Kiderlen moet daarna in Delfshaven onthaald zijn als een held. En alsof het allemaal nog niet genoeg was ging hij in zijn woonplaats een wedstrijd aan met …. de stoomtram tus- sen Delfshaven en Schiedam. Tot hilariteit van de Delfshavenaars en de Schiedammers hield Pim de tram bij. Op dat moment leek er nog lang geen einde te komen aan het succesverhaal van onze Pim. Toch was dat in 1888 wel het geval. Hij raakte geblesseerd aan zijn knie door een aanrijding met een rijtuig, kwam daarna nog wel terug maar de vorm bleef uit. Kiderlen besloot zijn korte maar uiterst succesvolle loopbaan te beëindigen. Hoewel bij weinigen bekend, geldt Pim Kiderlen in de historie van de Nederlandse wielersport als de eerste wielrenner van naam. Andere Nederlandse bekende rijders van het eerste uur na Kiderlen waren P.W. Scheltema Beduin, Jaap Eden en Mathieu Cordang. Pim Kiderlen overleed in 1931 in Leiden.

Cees Zevenbergen

Pim Kiderlen, Neerlands wielerheld uit Delfshaven, in actie op de driewieler (1887) •

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 10

10

TOUR DE CROOSWIJK

Zaterdag 3 juli start de Tour de France in Rotterdam, Le van de Paradijslaan hup naar de Boezemlaan te rijden. Grand Départ Rotterdam 2010. De wielrenners starten dan De coureurs waren bezig met ronde vier en valpartij nummer met de proloog om te kijken wie de volgende dag in het geel twee. Dokter De Jong was net bezig de hoofdwond van richting Frankrijk mag rijden. Ach, het wielrennen van nu is Jouvenaars zonder verdoving te hechten. Naast hem stond niet meer wat het geweest is. dokter De Neeve de gebroken arm van Den Hartigh te spal- ken. De huisartsen De Jong en De Neeve, beiden wielerlief- De renners van tegenwoordig zijn watjes. Ze rijden rond op hebbers, hadden hun huisartsenpraktijk aan de Paradijslaan. vederlichte fietsen met een oortje in en een karavaan auto’s “Hup”, zei De Jong terwijl hij Jouvenaars enkele meters voor- achter hen aan, zodat ze de weg niet kwijtraken. Als ze een uit duwde. Daar kwam trammelant van. Niet omdat schaafwondje hebben door een valpartij, stappen ze af. En Jouvenaars een duwtje in de rug kreeg maar omdat hij door onderwijl zich maar volpompen met EPO. duizeligheid spookreed. Nee, het wielrennen van nu is niets vergeleken met het wiel- Snel liep ik naar de overkant. Daar zag ik in een flits de cou- rennen van vroeger. Ik kan me nog goed herinneren dat bij reurs voorbijkomen. De gebroeders Fleetwood uit Engeland – ons in Crooswijk wielerrondes werden gehouden. Ik woonde verre familie van de muzikant Mick Fleetwood, oprichter van in de Couwaelstraat, bij de Paradijslaan. Het was het jaar Fleetwood Mac – kwamen voorbij. De avond ervoor hadden 1978, het jaar dat Nederland van Argentinië verloor in de fina- de Britten nog aan de bar van café Eden oude evergreens van le WK voetbal, het jaar dat voor de tweede keer de Tom Jones en Engelbert Humperdinck zitten zingen: “Les Amstel Gold Race won, het jaar van de dertigste Ronde van Bicyclettes de Belsize” en “Green green grass of home”. Crooswijk. Er was sprake van een sterk deelnemersveld met Stomdronken hadden de broers overnacht op het biljart in het mannen van staal en namen als Jos Kieftenburg, Harry de café. Tja, dat was de doping van de jaren zeventig: een pils. Boer, Piet Franken, Pim Bosch en Aad Kraan. De volgende dag hingen ze met een kater over hun stuur, gewoon aan de start. Echte mannen waren het in de jaren Op de hoek van de Paradijslaan stond ik met een sinassplit te zeventig; ijzeren fietsen en mannen van staal. wachten op het peloton. Het ijsje had ik zojuist gekocht bij snackbar Van Wissen die Het peloton ging verder langs Begraafplaats Crooswijk; de concurreerde met patatzaak Janus, de vrek. Nou ja concur- dood of de gladiolen. Het was ronde nummer negen, om ture- reerde, van een echte competitie was geen sprake. Van luurs van te worden. René de Boer reed lek in een stuk glas, Wissen had de lekkerste patat, Janus verkocht geen patat maar omdat Cees in een dronken bui zijn flesje Skol over de weg kruimels. Tot mijn vreugde zit snackbar Van Wissen er nog had gekeild. De Boer wanhoopte echter niet, plakte stante steeds, patatzaak Janus is al jaren weg. pede de band en reed weer door om aansluiting te zoeken bij Ik schrok op van het startschot dat echode in de verte. Niet de rest van het peloton. Ron Buitelaar van de gelijknamige veel later sloeg het peloton de Paradijslaan in en kwamen de kapperszaak op de Rusthoflaan vond dit niet kunnen en sprak coureurs in volle vaart voorbij de Rakstraat, de Schuttersstraat Cees, in het dagelijks leven verhuizer bij Jan Schut, erop aan. en de Rusthofstraat. Ik keek tussen de dranghekken en de Daarvan was Cees weer niet gediend en zo ontstond de jaar- grotemensenbenen door. Met een noodgang kwam het peloton lijkse vechtpartij. Vechten deed men toen nog met blote han- voorbij om richting de Boezemlaan te rijden. De sinassplit was den. Eerlijker kon niet, want zo was de Crooswijker: een grote inmiddels op en wat over was, was gesmolten op mijn hand. muil maar een hart van goud en een goede rechtse directe. Behalve wielrennen was boksen namelijk ook populair in Vanaf de Spiegelnisserkade kwam Gekke Rinus aanhinken met Crooswijk. Soms ging het er zo hevig aan toe, dat de renners zijn houten poot. Hij had zijn favoriete stek tegenover bejaar- afstapten om naar de vechtpartij te kijken. De toeschouwers dentehuis Hoppesteyn verlaten. Altijd stond hij tegenover het kregen het er allemaal gratis bij, en de koers zelf was ook al bejaardentehuis of hij wilde zeggen: “Wanneer is er plek voor geheel kosteloos. Commercie, het stond allemaal nog in de mij?” Het gerucht ging dat zijn houten poot poreus was door kinderschoenen. Na een paar rake klappen links en rechts was de houtwormen. In ieder geval liep ik altijd met een grote de ruzie tussen de verhuizer en de kapper weer voorbij. Ze boog om hem heen, alsof hij een pitbull was. Rinus had dan schudden elkaar de hand en Cees trakteerde Ron op een flesje wel een paar spaken loszitten maar je moest niet met z´n voe- Skol. “Proost!” sliste Ron. ten spelen. Hij spuugde je van vijf meter zo in je ponem, als je niet uitkeek. Daar was het peloton alweer voor de tweede van de vele ron- den met Mart van de Toorn voorop. “He, manke Nelis”, riep Jaap, onze buurman. “Splets!” Jaap kon nog net bukken. De groene rochel zeilde over hem heen en kwam zo bij renner met rugnummer dertien vol in het gelaat. Deze raakte hierdoor het zicht kwijt en ging onderuit. De eerste valpartij was geboren. De Ronde van Crooswijk stond erom bekend. Rugnummer dertien was Wim van Steenis die hierbij zijn fiets aan gort reed. Later zou Van Steenis zeg- gen: “Het is te hopen dat Van Gorp, mijn baas, zijn belofte nakomt en voor een nieuwe fiets zorgt.” De tour wacht op niemand en ook de Ronde van Crooswijk wachtte niet. Van Steenis treurde geen seconde en gooide een toevallige passante van haar damesfiets om met een noodgang

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 11

11

In de tussentijd was er een kopgroep van tien man ontstaan met onder meer Arie Versluis, Wim van Steenis en de broertjes Fleetwood. Al snel slaagden ze erin het peloton te dubbelen. Rotterdamse rondes in 1970 De finale ging nu echt beginnen. Bijna honderd kilometer Crooswijk hadden ze erop zitten. Ook Pim Bosch, die eigen- De rondes van Crooswijk en Feijenoord leven bij velen lijk Wim heette maar door iedereen Pim werd genoemd en nog in het geheugen voort. Het jaar van de viering van ook wel bekend stond als de Jan Raas van de amateurs, zat in een kwart eeuw bevrijding, 1970, was echter een jaar met de kopgroep. Pim Bosch uit Gorkum had een goede sprint in zeer veel koersen in de stad. Een overzicht. de benen. Piet Franken en Jos Kieftenburg, de strategen in het gezelschap, wisten dat ook en probeerden de finale niet in 30 april. FEIJENOORD een sprint te laten eindigen. Wie niet snel is, moet slim zijn, dacht Kieftenburg. Om de beurt probeerden Franken en 3 mei. KATENDRECHT Kieftenburg van Bosch weg te rijden maar steeds weer rea- geerde de frêle Gorkumer attent. De benen van de broertjes 23 mei. LOMBARDIJEN Fleetwood verzuurden en haakten af. Zo ging het trio de laat- ste ronde in. Het was aftasten en omkijken geblazen. Ten slot- 29 mei. COOLSINGEL te sloeg Pim Bosch genadeloos toe in de eindsprint, zoals hij eerder dit seizoen in Raamsdonksveer in de semi-klassieker 31 mei. CROOSWIJK “De Kersenronde” deed. Ruim voor de eindstreep op de Rozenlaan reed hij weg van de 5 juni. DELFSHAVEN kopgroep. Franken en Kieftenburg hadden het nakijken. En zo werd Pim Bosch in 1978 de gelukkige winnaar van de dertig- 12 juni. BLIJDORP ste Ronde van Crooswijk. Als beloning kreeg hij een jaar lang gratis doperwten en een natte kus van Rita, de dikke dochter 17 juni. VARKENOORD van ome Jan de groenteboer. 19 juni. PERNIS Ik ontwaak uit mijn dagdroom. Op 3 juli 2010 start de Tour de France in Rotterdam. De tourkaravaan zal helaas niet door 26 juni. ALEXANDERPOLDER Crooswijk rijden, ze zal niet koersen langs de oevers van de Rotte of de Boezem evenmin over de Crooswijkseweg. Toch 30 juni. ROZENBURG zal ik gaan kijken. Denkend aan de Ronde van Crooswijk zal ik op de hoek van de Strevelsweg in afwachting van het pelo- 3 juli. SPANGEN ton een Magnum eten. 10 juli. OUD-MATHENESSE Johan de Ridder. 18 juli. COOLSINGEL De auteur schrijft columns en verhalen voor zijn website, MERKENKAMPIOENSCHAP www.linksbuiten.com, en is freelance wijkcorrespondent voor het AD. • 8 augustus. KRALINGSVEER

21 augustus. COOLSINGEL

22 augustus. ROTTERDAM

4 september. COOLSINGEL

12 september. HEIJPLAAT

26 september. KRALINGEN

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 12

12

Bulletin uitgave van GAR en HMR juli 2010 GAR ROTTERDAM WIELERSTAD Energiehal. In 1971 vond ze voor het eerst plaats op de eigen wielerbaan van Sportpaleis Ahoy’. Bij de gedenkwaardige zes- Rotterdam is al wielerstad sinds het eind van de negentiende daagse van 1972 kwam Peter Post ten val hetgeen een einde eeuw. De stad kende toen verschillende toerfietsverenigingen van zijn loopbaan betekende. In 1986 werd er en in 1893 werd de eerste wedstrijd Rotterdam-Utrecht v.v. gehuldigd met een bronzen beeld en de Wolfert van uitgeschreven. Hij werd gewonnen door schaatser en wielren- Borselenpenning. Toen de publieke belangstelling terugliep ner Jaap Eden. Wielervereniging R.R.V. Apollo ging in 1910 werd de wielerzesdaagse in 1988 opgeheven. Twee jaar later van start. Scheuring in de club datzelfde jaar leidde tot de werd de houten baan afgebroken. Pas in 2005 keerde de wie- oprichting van de Rotterdamsche Leeuw. In 1971 zouden lerzesdaagse in Ahoy’ terug en werd vanwege de hoofdspon- beide verenigingen fuseren tot RWC Ahoy’ dat een eigen wie- sor Rabobank Zesdaagse Rotterdam genoemd. Burgemeester lerbaan heeft, het Leontien van Moorsel Parcours. Andere I. Opstelten opende de eerste avond terwijl Leontien van vooroorlogse wielerverenigingen waren R.R.V. Rotterdam en Moorsel er afscheid nam van de wielersport. de Pedaalridders.

De Kralingse wielerbaan in 1928

De bekendste wielerbaan van Rotterdam werd op 29 juli 1923 Tour de France aan de Kralingseweg geopend: de Kralingse wielerbaan, ook Dit jaar zal de Tour de France voor het eerst in de geschiede- Rotterdamse wielerbaan genoemd. Daar vonden ook boks- nis in Rotterdam starten, maar het is niet de eerste keer dat de wedstrijden plaats - Bep van Klaveren behaalde er in 1931 de Tour Rotterdam aandoet. De allereerste keer was op 8 juli Europese titel lichtgewicht. De baan werd in 1934 gesloopt 1954. De start van de eerste etappe vond plaats in het omdat de houten stellage totaal verrot was. Een nieuwe baan Amsterdamse Olympisch Stadion. De wielrenners passeerden kwam in 1937 aan de Kreekweg onder de naam Sportief. Daar Rotterdam ’s middags om 14.15 uur op weg naar Brasschaet. verrees dat jaar ook , aanleiding om de Kreekweg om Op 1 juli 1973 vertrok de Tour vanuit Scheveningen en de te dopen in Stadionweg, en wielerbaan Sportief in De Kreek. aankomst was bij Sportpaleis Ahoy’. ’s Ochtends was er nog Ze was geen lang leven beschoren want in 1940 verkocht de een incident toen de Franse organisatie de finishlijn met 10 eigenaar de grond. Andere banen waren Feijenoord aan de meter verlegd wilde hebben. Rotterdam hield voet bij stuk, Kromme Zandweg en wielerbaan Alexander in Terbregge. Om ook toen de hoogste autoriteit met verfpot en witkwast op het nieuwe renners en sportliefhebbers te kweken organiseerde de parcours verscheen. De laatste Tourkaravaan passeerde op 30 Raad voor de Lichamelijke Opvoeding in samenwerking met juni 1978 vanuit Leiden op weg naar Brussel de Coolsingel. de wielerclubs vanaf 1948 elke woensdagavond wielerwed- Daar was een speciaal ingelaste premiespurt die meetelde strijden op de wielerbaan Feijenoord. En vanaf de jaren vijftig voor het puntenklassement. Ook nu deed zich een incident tot eind jaren zeventig vond ter gelegenheid van voor. Kort voordat de Tour de Maastunnel passeerde, raakte er Koninginnedag elk jaar op de linker Maasoever de zogenaam- een auto in brand, maar alles kon op tijd worden opgelost. de Wielerronde van Feijenoord plaats. Dameswielrennen Wielerzesdaagse Kortstondig was er de , de enige wereldbeker Een 144-uur durend fenomeen in Rotterdam was de wielerwedstrijd voor dames die in Nederland werd gereden. Wielerzesdaagse. De eerste dateert van 1936 en werd gehou- Ontstaan in 1998 in Spijkenisse als Ladies Tour Beneden-Maas den in de speciaal verwarmde Nenijtohal. Na nog een zes- werd de wedstrijd in 2000 naar Rotterdam verplaatst. Ze kreeg daagse het daaropvolgende jaar stopte het evenement wegens de naam Rotterdam Tour en startte aan de Boompjes. De laat- knoeierij. Pas in 1968 keerde de zesdaagse terug, nu in de ste wedstrijd werd in 2006 gehouden. •

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 13

13

NEDERLAND FIETST

(26 juni – 24 oktober 2010) Ook op politieke tekeningen is de fiets een geliefd thema. Atlas Van Stolk Rotterdam Sobere staatslieden als Drees of Kok zijn meermalen fietsend Schielandshuis afgebeeld. Maar bovenaan de lijst staat Dries van Agt die als premier niet zelden het wielrennen verkoos boven de politieke Op zondag 4 juli 2010 start de Tour de France op de beslommeringen. De politici nemen deel aan de Tour de Erasmusbrug in Rotterdam. De locatie kan haast niet mooier. France of andere wedstrijden op ouderwetse of hedendaagse Een hele eer voor Rotterdam én voor fietsend Nederland. modellen. Deze cartoons sluiten mooi aan bij platen van De fiets is immers, net als de molen en de tulp, typisch echte wedstrijden zoals een tandemwedstrijd gehouden in het Nederlands. Van jong tot oud fietst. Ook het koningshuis fietst Olympisch Stadion in Amsterdam in 1928. en de nieuwe Nederlanders, voor zover zij de kunst nog niet beheersen, nemen fietsles. Op de tentoonstelling Nederland fietst zal ook een echte tan- dem te zien zijn en wel het exemplaar waarop prinses Juliana Ter gelegenheid van de Tour de France is vanaf 26 juni in het in 1936 met prins Bernhard een ritje maakte. Het is een van Schielandshuis de tentoonstelling Nederland fietst te zien. de fraaie modellen die voor de tentoonstelling door het Aan de hand van prenten, tekeningen, foto’s en affiches uit de Fietsmuseum Velorama in Nijmegen in bruikleen worden afge- Atlas Van Stolk wordt een gevarieerd beeld gegeven over deze staan. • even-wichtskunst. Van de loopfiets tot de modieuze mountain bike.

De ontwikkeling van de vélocipède kan gevolgd worden aan de hand van affiches. Te beginnen met een ‘hoge bi’ – een fiets met een groot voorwiel en een klein achterwiel – die te bewonderen was op een sportten- toonstelling gehouden in Scheveningen in 1892. Of op reclameaffiches van degelijke Hollandse merken als Fongers, Sparta, Batavus en Gazelle.

In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw waren het meisjes à la Audrey Hepburn die de sportievelin- gen aanspoorden om de tweewieler RAI in Amsterdam te bezoeken. De fiets staat symbool voor natuur en gezondheid en wordt dikwijls gebruikt als middel om vakantiege- bieden aan te prijzen. Met stralend zomers weer fiets men ‘Lekker weg in eigen land’. Op een meer streekge- richt affiche wordt ‘Enschede te mid- den van Twenthe’s natuurschoon’ aangeprezen. Afgebeeld is een jonge dame met blote schouders gezeten op haar bepakte tweewieler en genie- tend van een weekje vakantie in de jaren vijftig.

Maar ook voor het werk is de fiets onontbeerlijk. De postbode, de krant- bezorger en de politieagent kunnen niet zonder. En natuurlijk moet de fiets veilig zijn want, ‘zonder licht, mij niet gezien’. In de jaren veertig werden met pakkende bijschriften als ‘Nederland paraat’ prentbriefkaarten verspreid met afbeeldingen van het leger op tweewielers. Het feit dat gedurende de Tweede Wereldoorlog de nodige fietsen door de Duitsers werden gevorderd is vastgeankerd in het nationale geheugen en dikwijls afgebeeld.

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:21 Pagina 14

14

EEN BIJZONDERE ROTTERDAMSE WIELERBAAN

De zesdaagse van Rotterdam wordt sinds 2005 gehouden in “De eerste wedstrijden werden verreden op zondag 10 mei. Sportpaleis Ahoy waar dan een prachtige demontabele baan Het is de vraag of Rotterdammers, die zich in 1961 volgens wordt aangelegd. Een eerdere reeks zesdaagsen vond ook in een krantenartikel de Essenburgbaan nog herinnerden en van Ahoy plaats, van 1971 tot 1988, maar toen op een vaste duizenden toeschouwers spraken, het bij het rechte eind had- baan. In de geschiedenis heeft Rotterdam al eerder wielerba- den: op de baan verschenen wel renners van naam. Amateurs nen gekend. als de Amsterdamse Dorus Nijland, de Dordtenaar Gerrit van Kersen, de Utrechtse nieuweling Van Diedenhoven, De voorloper van de demontabele Ahoy baan was een baan in Leen Stedehouder uit Hillegersberg, de broers Kees, Abraham de Energiehal. Daar vonden in 1968 en 1969 twee zesdaagsen en Johan Peereboom uit Vlaardingen met daarnaast de plaats die sportief succesvol waren, maar financieel niet. Ook Rotterdammers Piet van Dijk en Andre van der Pol reden tegen al eerder konden Rotterdammers in eigen stad een zesdaagse elkaar, waarbij Van der Pol en Kees Peereboom de finales win- bezoeken. Dat was in de Nenijto hal. Daar werden in 1936 en nend afsloten. Dorus Nijland zou afgevaardigd worden naar 1937 de allereerste Rotterdamse zesdaagsen verreden. Op 6 de Olympische Spelen in Londen. De professionals als de november 1936 gaf de Olympische zwemkampioene Rie import Rotterdammer Eit Fokkinga, de Nederlands kampioen Mastenbroek het startschot voor de zesdaagse in haar geboor- sprint van 1908, de Rotterdammer Nico van Eenige, de testad. Maar wel op een baan die eerder in Amsterdam was Rotterdamse veteraan Pierre G. Jansen, de Limburger Lambert gebruikt. Ook dit evenement was een succes, maar toen de Lumey, de Hagenaar Jan van der Tuyn en de Duitser organisatie drie maanden later met nog een editie kwam, was Hottenroth kwamen op verschillende afstanden tegen elkaar de belangstelling van het publiek beduidend minder. De baan uit met als winnaars Lumey, Van Eenige en Van der Tuyn. kon weer worden opgeborgen. Een week later was er weer iets te zien op Essenburg: een Nog eerder waren er ook al wielerbanen. De bekendste is de nieuwelingenrace die gewonnen werd door `Evenwel', ver- baan aan de Kralingseweg die in 1923 werd geopend, maar er moedelijk een Rotterdammer die zijn familienaam niet in de zijn meer banen geweest. Op Woudenstein vonden wieler- krant wilde zien. De Rotterdammer George Damen (later wedstrijden plaats op een baan voor paardenwedrennen en op oprichter van De Pedaalridders) won twee afstanden met mot- het Exercitieveld op een gewone grasbaan. Tamelijk onbekend organgmaking achter de derny en zijn gangmaker Leo Knoops gebleven is de tijdelijke echte wielerbaan die in 1908 aan de behaalde de overwinning in een motorrace. De wedstrijd voor Essenburglaan werd gebouwd. amateurs werd gewonnen door 'Ulysses'. Ulysses was de Op een plek bestemd voor woningbouw heeft een tijdje een schuilnaam van Jhr. Gerard Bosch van Drakenstein die in 1907 houtenbaan gelegen die oorspronkelijk in Kerkrade was al op deze baan had gereden, toen deze in Breda opgesteld gebouwd. Na enkele omzwervingen kwam de baan in 1908 stond. Hij stond aan het begin van een indrukwekkende car- naar Rotterdam en heeft daar twee maanden dienst gedaan. rière. Damen en Bosch van Drakenstein waren ook leden van Vanaf hier laten we Jan van Hees aan het woord die in 2003 de Olympische wielerploeg! een artikel over de Essenburgbaan schreef: Op 31 mei traden alleen amateurs aan voor een puntenrace.

Let op de namen van de rijders en de signalen van de spoorbaan op de Kroniek juli 2010 achtergrond 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:22 Pagina 15

15

Winnaar werd de Hagenaar Jan van Spengen, gevolgd door de hand want de baan lag wel erg dicht bij de baan van onbekende Simmerman, Bogeram en Girardy. De handicap- Scheveningen. Een baan die bij de iets grotere coureurs zoals race tussen Damen en Stedehouder werd gewonnen door Piet van Nek in trek was, terwijl de renners die op Essenburg Damen. Op de lange afstand won Van Eenige van zijn stadge- reden ook Scheveningen bezochten. Op die baan werden in noot Dirk Boulande. Van Spengen was eveneens deelnemer september ook de Nederlandse kampioenschappen verreden. aan de Olympiade. Pinksteren 1908 viel op 7 en 8 juni en de Mogelijk was de baandirectie actiever, terwijl nota bene de organisatoren hadden weer een spectaculair programma in provinciale kampioenschappen onder andere die van Zuid- elkaar gezet, maar helaas viel de opkomst van het publiek Holland – gewonnen door Dirk Boulande – op de tegen. Bosch van Drakenstein was er ook weer en hij won een Amsterdamse baan georganiseerd werden. De Essenburgbaan serie van een bekerwedstrijd. Van Eenige en de Hagenaar bleek overbodig te zijn in het westen van Nederland, maar gaf Bertus Waterreus wonnen een wedstrijd met motorgangma- gedurende twee maanden de Rotterdamse wielertalenten gele- king. De Rotterdammer Kees de Visser en de onbekende De genheid om voor eigen publiek te schitteren en om al lande- Hoog (maar vermoedelijk de latere voorzitter van De lijk bekende renners te zien rijden. Zeven van de wielrenners Pedaalridders) zegevierden in de andere series van de beker- op Essenburg zouden in 1909 deelnemen aan de eerste wedstrijd. Uiteindelijk won Ulysses de finale. De Olympia's Toer door Nederland naar het voorbeeld in Rotterdammer Andre van der Pol draaide in een uur meer dan Frankrijk. 36 km en er volgde nog een race met motorgangmaking tus- Het theehuis verdween, de baan werd afgebroken en niet lang sen Waterreus en Jansen. daarna verrezen woningen tussen Beukelsdijk en Twee weken later ging er iets mis met de aankondiging in de Essenburgsingel, waar nog steeds in de gevelwand het jaartal pers. Lezers van het Rotterdamsch Nieuwsblad lazen op 22 1912 te zien is. Op het weiland van boerderij Essenburg en juni dat er op zondag 21 juni weer gereden werd op onder de huizen die erop gebouwd werden, speelde zich in Essenburg onder meer om een zilveren beker. Bosch van 1908 werkelijk sportgeschiedenis van Rotterdam af!” Drakenstein won die bekerwedstrijd. De lange afstanden wer- den gewonnen door De Visser en Van Kersen. Op de tandem Bron: Jan van Hees, De Essenburgbaan, in: Ons Rotterdam. won het koppel Leen Stedehouder en de uit Poortugaal afkom- Populair historisch tijdschrift voor Groot Rotterdam, jrg. 25, stige Chris Kalkman. De laatste zou in de jaren daarna zijn no. 2, 2003, p. 6-7 • talenten veelvuldig laten zien.

De wedstrijd op 21 juni bleek de laatste te zijn op de Essenburgbaan, vermoedelijk omdat de uitgaven de inkomsten overtroffen. Wat er daarna met de baan gebeurde, was niet te achterhalen maar vermoedelijk was hij na de verplaatsingen in de jaren daarvoor versleten of was er geen volgende stad te vinden waar hij gebruikt zou kunnen worden. Dat lag voor de

Ongeveer op deze plaats lag de Essenburgbaan. Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:22 Pagina 16

16

EEN BARRE FIETSTOCHT IN 1945

Veel Rotterdammers die de oorlog en de hongerwinter heb- De pastoor van de Elisabethkerk wilde ons wel een bewijsje ben meegemaakt denken bij het woord fiets ongetwijfeld niet van goed gedrag geven. Daarmee konden we als het nodig alleen aan de Zesdaagse of de start van de Tour de France. In was proberen onderdak te krijgen voor de nacht. Verder viel er de herinnering van velen van hen zitten een of meer tochten niet veel mee te nemen want dat was er niet. Volgens pa kon- op de fiets naar boeren gegrift. Toen tijdens de laatste oor- den we altijd wel wat te drinken krijgen en het eten gingen we logswinter het voedsel in de grote steden van het westen van tegemoet. Nederland op was, trokken velen er op uit om op het omlig- De temperatuur was onder nul en er lag een flink pak sneeuw. gende of verder gelegen platteland eten te halen. Maar niemand kon voorspellen dat het weer gauw beter zou Een van die mensen was Wim van der Velden die zijn herin- worden. Dus op een morgen, direct na spertijd zijn we ver- neringen aan zo’n tocht in 1979 opschreef. Hij was 14 jaar in trokken. De spertijd liep om zeven uur af. Na voorlopig het de hongerwinter. laatste nachtje slaap-cabine (we sliepen in die tijd met z’n allen – pa, moe en zes kinderen – in de tussenkamer, een Eind januari 1945 werd na veel wikken en wegen besloten dat ruimte van 2 bij 4 meter, vanwege de warmte en de veiligheid) pa samen met mij op de fiets naar oom Piet en tante Marie in werd er afscheid genomen en kregen we tot het laatste Heerhugowaard zou gaan om eten te halen. Dat die beslissing moment goede raadgevingen van Moe. niet zo maar genomen werd, kwam door het feit dat geruchten M’n vader vond dat we het beste de secundaire weg langs de de ronde deden, dat de oorlog zo afgelopen zou zijn. De rijksweg richting Den Haag konden volgen en dan langs de bevrijders stonden al voor de Moerdijkbrug. Vliet naar Leiden en zo verder. Maar dat hield wel in dat waar Ook waren er de verhalen van mensen die, op etenstocht, we fietsten de sneeuw nog haast niet te betreden was. vanuit de lucht beschoten waren door Engelse of Amerikaanse Ter hoogte van Overschie begon de tuinslang om mijn achter- jagers. Verder werden razzia’s gehouden waarbij mannen wiel kuren te vertonen en bij onderzoek bleek dat ook het opgepakt werden en in Duitsland te werk gesteld. Maar er voorwiel van de slang af wilde. Er was maar één oplossing: op moest wel wat gebeuren om aan eten te komen. In de omge- de velgen verder. Dat gaf echter in het begin de nodige moei- ving van Rotterdam was niets meer te bemachtigen of alleen lijkheden. Om de 50 meter lag ik wel een keer in de sneeuw. tegen vreselijk hoge prijzen. Maar na een aantal keren zo’n duikeling gemaakt te hebben, kreeg ik de smaak te pakken. Onze laatste aardappelen Forse kou In het begin van de hongerwinter hadden we van oom Piet via een beurtschipper een paar mud aardappelen gekregen. Toen Een vereiste om rechtop te blijven was langzaam fietsen en het bericht kwam dat er voor ons aardappelen waren bij die achter elkaar aangezien ik nogal eens ruimte nodig had om te beurtschipper in de Schie zijn we ze tegen de avond in kleine glijden en te slingeren. Een voordeel hadden we, er was op de hoeveelheden op gaan halen. Tijdens deze operatie speelde hele weg geen sterveling te bekennen dus ik kon slingeren oom Nol, een zwager van pa, lijfwacht. Zo bang waren we dat zoveel ik wilde. de piepers gestolen zouden worden. We kwamen dus maar langzaam vooruit en dat hield weer in Ook konden we door uren in de rij te staan (we wisselden dan dat we het flink koud kregen. De narigheid voor mij begon af: Moe, Hans, Sjaan en ik) weleens aan suikerbieten of pas goed op de weg langs de Vliet. Daar wemelt het van de bloembollen komen. Meestal waren ze net uitverkocht als wij bruggetjes wat inhield holletje op, holletje af. Zowel het een aan de beurt waren. Bloembollen vond ik overigens heerlijk, als het ander leverde moeilijkheden op. suikerbieten gingen ook nog wel maar aardappelschillen was Holletje op omdat ik zo moe was en holletje af omdat mijn geen eten. Ik kreeg er keelpijn van. fiets begon te glijden. Daar kwam nog bij dat ik vreselijke Op de hoek van de Claes de Vrieselaan en de Nieuwe dorst had. Nou, dat vond mijn vader geen probleem, sneeuw Binnenweg was een slagerij van Van Hal. Daar konden we genoeg dus neem een handje en eten maar. En inderdaad, dat geloof ik twee keer in de week tussen de middag een bord hielp, maar na vijf minuten weer hetzelfde. Later hoorde ik dat soep gaan eten. Als ik me goed herinner met z’n vieren: Sjaan, je van sneeuw eten steeds meer dorst krijgt. Pa begon z’n Toos, Hans en ik. geduld te verliezen en vond dat ik een beetje door moest fiet- Eten was natuurlijk wel het grootste maar niet het enige pro- sen anders zouden we er nooit komen. Nou, dat kon mij bleem. Ook aan brandstof was een groot gebrek. Alles wat eigenlijk niet eens schelen, als ik maar eens lekker kon drin- ook maar even wilde branden werd verstookt, zelfs de waran- ken. da moest eraan geloven en verdween in de kachel. Het leek mij trouwens ook wel eerlijk als we eens van fiets Toen eind januari de aardappelen uit Heerhugowaard op wisselden. Na wat zeuren lukte me dat. Het was gewoon over- waren en het steeds moeilijker werd om aan eten te komen stappen van de hel naar de hemel. Ik kon gewoon fietsen en viel de beslissing naar oom Piet en tante Marie te gaan om al snel bleef pa een eind achter. Na een uurtje vond hij het eten te halen, het liefst peulvruchten. tijd om weer te wisselen. Dat was achteraf ook wel te begrij- pen, hij had toen al behoorlijk last van reuma. Het leverde fietsbanden voor mij in elk geval wel het voordeel op dat hij begreep dat ik ’n rot fiets had. Nu kwam het volgende probleem. We hadden maar één fiets. Voorbij Lisse stopten we bij een café waarvan de eigenaar Een nichtje van ons, Truus van tante Sien uit de Volmarijnstraat naar buiten kwam en een praatje begon met pa en vroeg waar had nog een fiets, zonder banden. Dat laatste was echter niet we vandaan kwamen en waar de reis heen was. We werden zo’n probleem want met een fiets zonder banden had ik gevraagd even binnen te komen om wat te drinken. Aan iets ondervinding. De fiets werd geleend en pa heeft toen stukken eetbaars kon hij ons ook niet helpen, dat hadden ze zelf ook tuinslang om de velgen gelegd. te kort. Dat laatste viel me wel tegen. Ik rammelde van de

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:22 Pagina 17

17

honger en dat is heel wat anders dan trek hebben. slaapplaats voor de nacht?’ Na een paar keer onze neus gesto- Maar we konden ons in ieder geval even warmen, we waren ten te hebben hadden we geluk, we konden binnen komen. verkleumd. Toen we weer wat op verhaal waren gekomen We kregen eten en ik kon wel naast een van de zoons in de heeft pa afgerekend en ging de reis weer verder, nog steeds bedstede slapen. met een lege maag. Nadat we onze gemartelde magen gevuld hadden, is pa zo snel mogelijk weer vertrokken. Mij werd aangeraden maar We hadden afgesproken voorbij Hillegom onderdak voor de naar bed te gaan. Nou, dat was juist het enige wat ik nog nacht te zoeken. Maar toen we in Hillegom aankwamen was wilde, ik was helemaal op. het al zo laat dat we maar met onze aanbevelingsbrief naar de Toen ik de volgende morgen wakker werd, was het al licht pastorie zijn gegaan. Hier kregen we gelukkig iets te eten en buiten. Ik had een flink gat in de dag geslapen. Dezelfde tevens een adres waar we wel onderdak voor de nacht konden vrouw die ons de vorige dag had binnen gelaten vroeg of ik krijgen als we zouden vertellen dat we door de pastoor me wat beter voelde en als dat zo was of ik op wilde staan gestuurd waren. voor het ontbijt. De zoon waar ik die nacht naast heb gesla- Op het opgegeven adres kregen we te horen dat er al twee pen is voor mij onbekend gebleven daar ik de avond ervoor al slapers uit Den Haag waren maar als we genoegen namen met sliep toen hij thuis kwam en hij vertrokken was toen ik wakker een bed op zolder konden we daar slapen. Nou, wij stelden werd. bijzonder weinig eisen en waren dus blij dat we onderdak hadden. Tijd om wat anders te zoeken was er trouwens niet meer, het liep tegen spertijd. We werden in een door kaarsen verlicht vertrek ontvangen waar het hele gezin plus de twee Hagenaars aanwezig waren. Er werd ons melk en bloembollen als avondmaal aangeboden, een maal dat ik waarschijnlijk mijn hele leven niet zal vergeten. In de loop van de avond moest een van de Hagenaars even naar zijn fiets, wat ophalen. Dat smoesje kostte pa haast z’n leren jas. Onze gastvrouw was echter met de Hagenaar meegelopen en wees er op dat hij de verkeerde jas aantrok. Mijnheer is toen met z’n eigen jas ver- trokken en niet meer terug gekomen. Na wat heen en weer gepraat over dit voorval wilden we graag gaan slapen. We waren doodmoe en we zouden de volgende dag nog een flin- ke fietstocht voor de boeg hebben. Pa had zijn zaklantaarn bij zich en dat maakte de tocht naar de zolder en het bed wat eenvoudiger. Tevens zorgde het apparaatje ervoor dat ik er achter kwam dat er behalve een bed ook nog een ton tarwe stond. Toen ik pa voorstelde onze tas met tarwe te vullen en de volgende morgen naar huis te gaan werd mij te verstaan gegeven er af te blijven, daar ik anders hetzelfde zou zijn als die Hagenaar. Daar kam nog bij dat deze mensen ons onderdak en te eten gegeven hadden. Dus, afblijven van dat spul. Ik geloof niet dat ik het toen helemaal begreep, ik had in die tijd maar een doel, alles pakken wat eetbaar of brandbaar was. Maar goed, ik had op dat moment ’n volle maag met bloembollen en veel slaap. Het was er alleen vreselijk koud, we trokken alleen onze schoenen uit en doken gekleed in bed.

Gastvrij Limmen

De volgende morgen was er in het weer niet veel veranderd, nog steeds een flink pak sneeuw en de temperatuur onder het vriespunt. Het ontbijt bestond uit een glas melk en een sneetje brood. Dat betekende dus weer een dag met kou en een lege maag voor de boeg. Maar als we een beetje doorfietsten zou- Trees was niet de enige den we ’s avonds wel in Heerhugowaard zijn dacht pa. Nou, dat viel goed tegen, we kwamen maar langzaam vooruit en moesten ook nog een tijd wachten voor we het Noordzeekanaal over konden. In Limmen stelde pa voor te proberen aan wat eten te komen en naar een plaats voor de nacht te zoeken dan zou hij door- fietsen naar tante Marie en ome Piet. Ik zou dan de volgende dag na komen. Zo gezegd, zo gedaan. We waren net twee bedelaars, zo van ‘heeft u misschien voor ons wat te eten en voor hem een

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:22 Pagina 18

18

De laatste kilometers

Na het ontbijt ben ik vertrokken. Buiten was het een heel andere wereld, de zon scheen, de meeste sneeuw was weg en de temperatuur een stuk boven nul. Dat fietste ’n stuk beter. Bovendien was ik goed uitgerust en had een volle maag. Ik ben toen in de middag bij tante Marie en ome Piet aange- komen. Wat ik me nu nog als de dag van gisteren herinner is dat we in de huiskamer zaten en dat ik net zoveel bruinebo- nensoep kon eten als ik wilde. Pa vertelde toen dat hij de vorige avond met mijn oom en tante had gesproken en dat ik bij hun zou blijven. Nou, dat betekende voor mij het einde van de hongerwinter. Toch zat ik er nog wel mee hoe het nou verder thuis moest, en met twee man konden we meer eten mee terug naar Rotterdam nemen. Maar pa vond een mond minder belangrijker en dat was natuurlijk zo. •

De Stichting Open Monumentendag nodigt u van harte uit om op zaterdag 11 september 2010 te genieten van de historische rijkdom van Rotterdam. Bij de volgende uitgave van de Kroniek is het programmaboekje bijgesloten.

Meer informatie kunt u vinden op: www.openmonumentendagrotterdam.nl

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:22 Pagina 19

19

EVERT DOLMAN EN ANDERE FIETSCORYFEEËN

Rotterdam heeft in de afgelopen 125 jaar een aantal grote kampioenen op de fiets voortgebracht. Over de allereerste, Pim Kiderlen, kunnen we op de pagina’s 8 en 9 lezen. Op deze bladzijden komen een paar andere Rotterdamse fiets- coryfeeën aan bod.

De obsessie voor het wielrennen en het feit dat de clubs snel uiteen vielen, waren voor een drietal wielrenners aanleiding om als een soort onafhankelijken te gaan rijden, dan wel om als het uitkwam een club te kiezen. De loopbanen van Carel Koning, Piet de Waardt en Gerrit Verhoeven, die tot de Rotterdamse smaakmakers van de jaren 1890 gerekend mogen worden, zullen we hierna kort bespreken. Daarna wordt afge- sloten met een iets langere weergave van het levensverhaal van Evert Dolman en een vermelding van Leontien van Moorsel.

Carel Koning

Carel A. Koning werd in Surabaja geboren op 24 juni 1869. Vanaf 1873 woonde hij met zijn ouders in Hillegersberg. Al in mei 1889 was hij op de baan in Scheveningen te vinden met onder andere het Rotterdamse koppel Dolk-Meddens. Aan het eind van dat jaar won hij al enkele prijzen zoals een derde plaats op de 5 kilometer bij het kampioenschap van de ANWB. Dat bleek zijn sterke kant te zijn, want in juni 1890 Piet de Waardt vestigde hij een baanrecord in Amsterdam op datzelfde num- mer. Een koppelwedstrijd eind juli samen met Frans Netscher, hij af met in totaal zes eerste prijzen. Na een redelijk succes- later bekend geworden als auteur, ging door pech verloren en vol 1893, won hij de eerste wegwedstrijd van 1894. In Venlo in september nam hij deel aan het kampioenschap van Zuid- en Arnhem zegevierde hij in koppelwedstrijden met Gorter, Holland over 50 kilometer in Kralingen. Het kampioenschap Nijssen en zijn stadgenoot De Roodt. Het aantal eerste prijzen van Nederland op de weg op de twee- en driewieler kon hij in steeg naar 11. In 1895 was hij lid geworden van de 1891 aan zijn prijslijst toevoegen en hij reed het jaar daarop Rotterdamse club ‘Het Stalen Ros’. In Utrecht won hij op 3 in Limburg wereldrecords op de 50 en 100 kilometer. In juni het clubkampioenschap. De dag ervoor veroverde hij nog Antwerpen en Gladbach won hij op de gewone tweewieler en de Hollandia Kraus-krans. Op de wereldkampioenschappen in vélocipède een eerste prijs. Keulen in augustus blonk hij uit in de triplet met Pos en In 1892 zorgde de beroemde Belg Protin ervoor dat het kam- Jochems. Het wielrennen werd hem door zijn arts verboden, pioenschap van het vasteland over 10 kilometer hem ontging. wat hem echter niet belette om in augustus 1896 nog een prijs Dat jaar sloot hij af met de meeste eerste prijzen van alle te winnen in een eveneens door ‘Het Stalen Ros’ uitgeschre- Nederlandse renners. Hij vertrok daarna weer naar ven race in Utrecht. Daar sloot hij zijn vijfjarige wielerleven Nederlandsch Oost-Indië, maar kwam al gauw ziek weer af. Hij verhuisde in 1913 naar Den Haag als muziekonderwij- terug. Zijn laatste wedstrijd reed hij in Arnhem in juli 1893 bij zer en was daarna toonkunstenaar in Haarlem, waar hij over- het Nederlands kampioenschap op de 5 kilometer. Winnaar leed in 1962. Jaap Eden kon Konings record van 7.48 minuut niet verbete- ren. Gerrit Verhoeven In 1898 vestigde hij zich op Java, keerde na verloop van tijd weer terug om in Amsterdam importeur van eigen Indische Gerrit M. Verhoeven was een wielrenner met een uitzonderlijk cultures te worden. Hij overleed daar in 1941. lange loopbaan. Zijn bijnaam was ‘Het Duiveltje’ wat bewees dat hij een bijzondere renner geweest moet zijn. Hij werd in Piet de Waardt Rotterdam geboren in 1872, zijn vader was koopman in petro- leum. Piet de Waardt werd in 1875 als zoon van een koopman in Hij debuteerde zeer waarschijnlijk op 16 september 1890 in Rotterdam geboren, maar verhuisde in 1889 naar Kralingen. de 20 kilometer race in Kralingen. Het jaar daarop was hij Zijn vermoedelijke debuut maakte hij in het najaar van 1891 tweede in de 25 kilometer in de Alexanderpolder van Avendo, toen hij de 10 kilometer en 50 kilometer wedstrijden won in waar ook Piet de Waardt zijn loopbaan begon. Als ANWB-lid de Alexanderpolder die uitgeschreven waren door Advendo. reed hij mee in de eerste wedstrijd van THOR, Rotterdam- Hij won meteen een zilveren medaille voor de snelste tijd. Utrecht op 9 juli 1893, gewonnen door Jaap Eden. Kennelijk Van die club was hij vermoedelijk lid. In mei 1892 viel hij op was hij in 1895 lid geworden van ‘Het Stalen Ros’, want in de baan van Arnhem al op door zijn goede tijden, waarbij hij juni won hij de 10 kilometer handicaprace. In september dook een wedstrijd winnend afsloot. In de volgende maanden won hij op in Schiedam als deelnemer aan de wegwedstrijd hij tweemaal het zogenaamde zilveren Rademaker Schild, Schiedam-Hoek van Holland v.v. ter gelegenheid van het een- beschikbaar gesteld door de bekende cacaofabriek. Op 4 sep- jarig bestaan van de Schiedamse Wielervereeniging ‘De tember werd hij kampioen van Zuid-Holland. Dat jaar sloot Postduif’.

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:22 Pagina 20

20

Bij een wedstrijd uitgeschreven door de Rotterdamsche zijn wereldtitel bij de amateurs op 27 augustus 1966. Op de Wielrijdersclub ‘Koningin Wilhelmina’ op het Schuttersveld in Nurburgring in Duitsland versloeg hij in de eindsprint de 1900 won hij de tweede prijs. Een van zijn laatste prestaties Engelsman Lesley West. Dolman wist wat hij wilde. leverde hij in 1901 bij het kampioenschap van Rotterdam dat Zelfverzekerd, volgens sommigen zelfs eigenwijs, had hij naar alleen openstond voor Rotterdammers. Het werd georgani- deze titel toegeleefd. Wielrennend Nederland en vooral seerd door de Rotterdamsche Atletiekvereeniging ‘Pro Patria’. Rotterdam vierde feest. Het Vrije Volk van 29 augustus 1966 Verhoeven won zilver op de Engelse mijl. In datzelfde jaar meldde over het slot van de wedstrijd: 'En toen Dolman dan reed hij zijn laatste race Rotterdam-Utrecht; hij eindigde als op de laatste paar honderd meter zijn pedalen met nog vlug- vijfde. In 1932 overleed Gerrit Verhoeven. ger geweld rondjoeg en hij dan ook die kleine Engelsman van zich afschudde, begon iedereen al bij voorbaat te juichen, te Evert Dolman dansen en te springen. Ja, die ijzersterke Evert zou zich op deze dag door niemand bij de neus laten nemen, door geen tien Lesleys West'. Dolman zelf was na afloop redelijk rustig. Maar hij ontkwam natuurlijk niet aan alle vreugde-uitingen, zoals later de huldigingen in Rotterdam. Een dag na Dolman's overwinning behaalde op die- zelfde Nurburgring de wereldtitel bij de profs. De Duitser werd vanwege zijn dopinggebruik wel de 'Rollende Apotheke' genoemd. Ook de loopbaan van Evert Dolman was niet vrij van dopingproblemen. Gelukte het hem in 1965 zijn ontno- men Nederlandse amateur-titel alsnog toegekend te krijgen, bij zijn Nederlands profkampioenschap in 1967 gaf Dolman toe dopingfraude te hebben gepleegd. Helaas zijn de dopingaffai- res altijd aan Dolman blijven kleven, ook al revancheerde hij zich met een nieuwe Nederlandse proftitel in 1968 en het winnen van de Ronde van Vlaanderen in 1971. Dopinggebruik lijkt bij de wielersport te horen, het betekent echter dat vele sportliefhebbers in de loop der jaren er met andere ogen naar zijn gaan kijken. Evert Dolman startte zijn profloopbaan in 1967 bij Televizier, zijn laatste ploeg was Kela Tapijt. Als prof behaalde hij elf overwinningen. Daarmee kon hij zijn successen uit zijn ama- teurtijd niet evenaren. Hij reed vier maal de Tour de France en was ploegmakker van winnaar Jan Janssen in 1968. In 1973 beëindigde Dolman zijn carrière. Hij legde zich later in Dordrecht met redelijk succes op de damsport toe. Een slopende ziekte maakte op 13 mei 1993 een einde aan het leven van Evert Dolman.

Een laatste fietscoryfee om wie we niet heen kunnen is natuur- lijk Leontien van Moorsel. In tegenstelling tot de anderen De beloning voor de winnaar behoort zij nog tot het rijk der levenden, maar wat een prach- tige carrière heeft zij achter de rug. Geboren in het Brabantse Boekel koos ze al vroeg voor de wielersport. Haar fanatieke Evenals Pim Kiderlen die in 1887 officieus wereldkampioen trainen zorgde er korte tijd voor dat ze de sport vaarwel moest werd, kwam de volgende Rotterdamse wereldkampioen uit zeggen, maar ze kwam dubbel zo krachtig terug. Haar lijst Delfshaven. In 1966 behaalde Evert Dolman, de zoon van een overwinningen is lang, maar enkele hoogtepunten moeten we Delfshavens vishandelaar, namelijk de titel bij de amateurs. toch wel noemen: 21 keer Nederlands kampioene, 9 wereldti- Dolman werd geboren op 22 februari 1946 en groeide op in tels, 4 Olympische gouden medailles, 2 keer de Tour de de Schoonderloostraat. Omdat zijn moeder vond dat hij aan France voor vrouwen gewonnen en houdster van het wereld- sport moest doen, ging hij wielrennen. Hij werd lid van Apollo uurrecord. en behaalde als nieuweling 24 overwinningen. Zijn talent Deze onvolledige lijst verklaart waarom zij is uitgeroepen tot bleek dus al vroeg. Als amateur zette hij zijn zegereeks voort; beste Nederlandse wielrenster aller tijden. Dat zij in 2005 met in totaal noteerde hij 98 overwinningen, waaronder het een Rotterdammer trouwde en zich hier vestigde, maakt haar Nederlands kampioenschap in 1964 en 1965. Grote aandacht tot een prachtige ambassadrice voor de stad en het wielren- trok zijn gouden Olympische medaille in 1964 toen hij in nen. • Tokio met , Bart Zoet en Jan Pieterse de ploe- gentijdrit over 100 kilometer won. Het leverde Dolman tevens de eremedaille van de stad Rotterdam op. Mecanicien Wout Verhoeven, verzorger van de Nederlandse ploeg en tevens raadgever van Dolman, werd bij die huldiging betrokken. De grootste overwinning van Eef Dolman was zonder twijfel

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:22 Pagina 21

21

ROTTERDAMSE FIETSMERKEN, 1893-1951

Vanaf het ogenblik dat de eerste fiets op de weg verscheen, twintig jaar bescherming tegen gebruik door een ander kregen. hebben mensen geprobeerd er een na te maken. Op de website www.oudefiets.nl staan deze merken genoemd Wagenmakers en smeden hadden daarvoor het aangewezen die door Jos van der Horst zijn verzameld. beroep. In Rotterdam is niet veel bekend over voor eigen gebruik gemaakte rijwielen, maar wel bestaat dankzij de Wat aan het onderstaande overzicht opvalt is de ruime aanwe- Historische Rijwielvereniging De Oude Fiets een overzicht zigheid van merken die door R.S. Stokvis in de markt werden van historische fietsmerken uit de periode 1893 tot 1951 en gezet, de eerste al in 1896. In de oorlogsjaren zijn evenveel hun oorsprong. merken geregistreerd als in de hele crisisperiode van de jaren dertig, waarbij vooral het merk Viking van het gelijknamige Het gaat om Rotterdamse merken die bij het Bureau voor Rijwiel- en carrierbedrijf de wenkbrauwen doet fronsen. Industriële Eigendommen werden gedeponeerd en zo voor

datum van inschrijving merknaam bedrijf dat de inschrijving deed Bijzonderheden

1893, 9 januari Bingham Bingham & Co. 1896, 27 juni Matador R.S. Stokvis & Zonen 1897, 11 mei Surprise Cycle Works, Coventry R.S. Stokvis & Zonen 1898, 13 januari The Parade Cycle Co., New Cross, London S.E. R.S. Stokvis & Zonen 1903, 17 februari Dela Rey Special R.S. Stokvis & Zonen 1907, 11 juli Fahrrad Sieger, WSR Went's Rijwielenfabriek 1909, 7 januari Premier Van Weezenbeek, St. Laurensstraat 19 en 21 1910, 2 mei JLS J.L. Spoormaker Rijwielen, Charlois 1916, 15 maart Toerist R.S. Stokvis & Zonen 1917, 22 mei Tourist Rywiel, Hollandsch Fabrikaat R.S. Stokvis & Zonen Verlengd: juni 1937 1917, 22 mei The Rival Ball Bearing Cycle R.S. Stokvis & Zonen 1917, 22 mei Bianchi R.S. Stokvis & Zonen 1917, 22 mei Metallicus, Holland R.S. Stokvis & Zonen Verlengd: juni 1937 1917, 22 mei Vinetta R.S. Stokvis & Zonen Verlengd: 1937 1917, 1 juni Columbus, Model. W. R.S. Stokvis & Zonen 1917, 1 juni Parade Holland R.S. Stokvis & Zonen 1917, 1 juni Surprise Juveniles R.S. Stokvis & Zonen 1917, 8 juni The Palmerston Cycle Company, Birmingham R.S. Stokvis & Zonen Verlengd: 1937 1917, 5 juli Matador R.S. Stokvis & Zonen Verlengd: 10 juni 1937 1918, 23 september Ons Wapen Jüncker & Co 1918, 19 november The Runwell Cycle Jüncker & Co 1919, 14 januari The New Coventry Aristocrat Cycle Jüncker & Co 1919, 17 januari The Carnegie Cycle Jüncker & Co 1919, 23 januari Trade R.S. Stokvis & Zonen 1920, 24 november Hunter Kestein Rijwielfabriek 1923, 3 oktober D.A.V. J.W. Niessink 1924, 10 maart (alleen beeldmerk) G.Th. Vollebregt 1924, 12 juli J.C.R. Jüncker & Co 1925, 7 augustus Livingstone Rotterda, NV Handel- & Industrie Maatschappij voorheen Jüncker & Co 1926, 21 mei Nederlandsche Kroon Rijwielen, "Stokvis-Fabrikaat", R.S. Stokvis & Zonen 1927, 2 maart De Volharding Rijwielhandel C. Snel, Pernis Verlengd: 10 december 1946 1928, 1 maart Brillant NV Handel- & Industrie Maatschappij voorheen Jüncker & Co Nogmaals 10 april 1930 1930, 10 april Durania NV Handel- & Industrie Maatschappij voorheen Jüncker & Co

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:22 Pagina 22

22

datum van inschrijving merknaam bedrijf dat de inschrijving deed Bijzonderheden

1930, 9 september Jüncker (alleen beeldmerk) NV Handel- & Industrie Maatschappij voorheen Jüncker & Co 1932, 17 februari Djempol Johannes Wilhelmus Beer 1933, 11 april RS Stokvis Handelmaatschappij RS Stokvis & Zonen 1937, 3 juni Nederlandsche Kroon Handelmaatschappij RS Stokvis & Zonen 1937, 4 juni Rival, Stokvis Fabrikaat Handelmaatschappij RS Stokvis & Zonen 1938, 3 februari Wita Wilhelmus Taalman Rijwiel- en Bandenhandel, Resedastraat 49 1941, 20 maart Erasmus J. de Jongh 1941, 14 augustus Viking Rijwiel- en Carrierbedrijf 1941, 18 september Aladdin P.J. Kusse & Zonen 1941, 18 september Cormoran P.J. Kusse & Zonen 1941, 18 september P.J.K. P.J. Kusse & Zonen, Schooterboschstraat 91 Verlengd: 31 oktober 1947 1941, 18 september Preciosa P.J. Kusse & Zonen 1944, 10 februari DCR Rijwielen Engros Centrale, Kralingsche Plaslaan 34

Een van de opvallende merken in het voorgaande overzicht is WITA, een afkorting van de oprichter Wilhelmus Taalman. Na plaatsing van het overzicht op de website van de Oude Fiets reageerden familieleden van Taalman met het verschaffen van extra gegevens. Taalman is in de oorlog gestopt met zijn zaak omdat er door het gebrek aan rubber geen werk meer was. Hij is bij de RET gaan werken en in 1975 overleden.

Wie ook fietsen maakte was Beenhakker. Sinds 1937 leverde deze fietsenwinkel aan klanten in Rotterdam. Later ontwikkel- de het bedrijf zich tot leverancier van hulpmiddelen op wielen voor minder validen. Een van die afnemers was de Reus van Rotterdam. •

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:22 Pagina 23

23

Excursie 21 augustus 2010. Reusachtig en verrassend Antwerpen.

Een pretentieuze titel voor de jaarlijkse dagexcursie want Rond 19.00 uur zijn we terug op Capelse Brug. ‘den ‘Ollander’ weet de weg naar deze Vlaamse Havenstad goed te vinden en is er redelijk bekend. Uw eigenwijze Degenen die zich inmiddels via de voorintekening in de excursiecommissie meent toch een programma te hebben Kroniek van mei hebben gemeld zijn verzekerd van een plek. samengesteld dat deze titel waarmaakt. Nieuwe aanmeldingen worden in volgorde van binnenkomst behandeld, waarbij zij aangemerkt dat rekening wordt gehou- Wat, helaas, een verrassing blijft is Rotterdam’s trots in den met de overboektijd per post ten opzichte van internet- Antwerpen (zie foto). Architectenbureau Neutelings Riedijk bankieren. Leden van Roterodamum hebben voorrang boven (tevens de ontwerpers van het Instituut voor Beeld en Geluid, introducé(es). Er zijn maximaal 75 plaatsen beschikbaar. excursie HGR 2008) voltooide onlangs de bouw van het MAS, De kosten voor de excursie bedragen € 65,- per persoon. Museum aan de Stroom. Er wordt nog een jaar lang gewerkt Inschrijving vindt plaats door overmaking op postrekening 77 aan de inrichting van deze enorme en spectaculaire landmark, 300 t.n.v. Historisch Genootschap Roterodamum, Rotterdam zodat in mei 2011 de vier gemeentelijke collecties van onder vermelding van ‘Antwerpen 2010’. Uw inschrijving Antwerpen daar een nieuw onderkomen zullen vinden. Tot die dient vóór 1 augustus binnen te zijn. Als u door overboeking tijd zijn rondleidingen mogelijk maar zo begrotelijk dat we dat niet mee kunt, krijgt u daarvan tijdig bericht en wordt het uw portemonnee noch die van het Genootschap konden aan- betaalde bedrag teruggestort. Hoort u niets dan zien wij u doen. We rijden er natuurlijk wel even langs en voorzien u graag op 21 augustus om uiterlijk 8.50 uur bij het opstappunt van de nodige informatie. van de Park+Ride Capelse Brug.

Gelukkig is er verder nog genoeg reusachtigs en verrassends te Wij wijzen u erop dat de binnenstad van Antwerpen niet altijd zien. Op zaterdag 21 augustus lopen er namelijk echte reuzen even toegankelijk is voor een touringcar. Er zal dus ook door ‘het stad’ Antwerpen. Straattheatergroep Royal de Luxe gewandeld worden. uit Nantes leidt ‘Les Geants’ door de binnenstad. Voor en na dit reusachtige en verrassend vertederende schouwspel nemen Op 21 augustus is het telefoonnummer voor noodgevallen wij u mee naar plekken waar u nog niet geweest kunt zijn of 06 24 611 477. die u niet eerder zo zag – en waarschijnlijk ook niet meer zo zult zien - zoals het onlangs geopende Stadspaleis op de Meir De excursiecommissie respectievelijk het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Nora Schadee waar de vaste collectie van de muur is gehaald en naar inzicht Melanie Post van Ophem van de Vlaamse kunstenaar Jan Vanriet is herschikt. ‘Closing Time’ is de toepasselijke titel van zijn tentoonstelling; op 3 oktober 2010 sluit dit museum voor 4 jaar de deuren voor een grondige opknapbeurt. Er is meer: zo heeft Antwerpen vele prachtige en bekende ker- ken, zoals de Onze Lieve Vrouwe Kathedraal. Minder bekend is de Sint-Pauluskerk. Achter een onbeduidend poortje bij de Veemarkt gaat een kerk schuil die zijn weerga niet kent. Uw excursiecommissie viel in elk geval van de ene verbazing in de andere.

Een goede lunch mag op deze enerverende dag niet ontbre- ken. We nuttigen deze op een – wederom – verrassende loca- tie, het Zuiderpershuis. Aan het einde van de dag genieten we na met een pintje of een andere vloeibare, verfrissende substantie om huiswaarts te keren naar ons immer reusachtige en verrassende Rotterdam.

De dag begint om 8.45 uur op het vaste opstappunt Park+Ride van het metrostation Capelse Brug; de bus vertrekt uiterlijk om 9.00 uur. Om 10.30 uur start het programma in Antwerpen. We worden in twee groepen rondgeleid in het Stadspaleis. Aansluitend volgt een welkomstwoord door de directeur van de stafdienst Cultuur Sport en Jeugd van Antwerpen, Bruno Verbergt. De Neutelings Riedijk Architecten heer Verbergt heeft een speciale band met Rotterdam; zo is hij Foto: Sarah Blee • lid van de Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur.

Dan is het tijd voor de lunch, gevolgd door een bezoek aan het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, op zoek naar Les Geants en de ontdekking van de Sint-Pauluskerk. Na de afsluitende borrel stappen we in de bus die ons tenslot- te nog leidt langs het eerdergenoemde MAS, Museum aan de Stroom.

Kroniek juli 2010 176 Kroniek nr. 176 23-06-2010 16:22 Pagina 24