UCHWAŁA Nr 721/2019 ZARZĄDU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Z Dnia 16 Maja 2019 Roku

UCHWAŁA Nr 721/2019 ZARZĄDU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO z dnia 16 maja 2019 roku

w sprawie zaopiniowania projektu Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Na podstawie art. 17 ust. 2 pkt. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2018 r., poz. 799 ze zm.) Zarząd Województwa Wielkopolskiego uchwala, co następuje:

§ 1. Opiniuje się pozytywnie projekt Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026.

§ 2. Postanawia się przekazać niniejszą uchwałę Zarządowi Powiatu Obornickiego w celu przeprowadzenia dalszego postępowania.

§ 3. Wykonanie uchwały powierza się Dyrektorowi Departamentu Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego.

§ 4. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

Marszałek Województwa Marek Woźniak

UZASADNIENIE do uchwały Nr 721/2019 Zarządu Województwa Wielkopolskiego z dnia 16 maja 2019 roku

Przepis art. 17 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska stanowi, że w celu realizacji polityki ochrony środowiska opracowuje się programy ochrony środowiska. Programy są opracowywane na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym oraz podlegają zaopiniowaniu przez odpowiednie organy administracji. Wykonując kompetencje art. 17 ust. 2 pkt. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska Starosta Obornicki, reprezentowany przez pełnomocnika, zwrócił się z wnioskiem o zaopiniowanie Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026. Zarząd Województwa Wielkopolskiego po przeanalizowaniu przekazanej dokumentacji i obowiązującego stanu prawnego zaopiniował pozytywnie projekt Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 i postanowił przekazać niniejszą uchwałę Zarządowi Powiatu Obornickiego w celu przeprowadzenia dalszego postępowania.

Wojciech Jankowiak Wicemarszałe

Powiat Obornicki

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OBORNICKIEGO NA LATA 2019-2022 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2023-2026

Oborniki Wlkp., 2019 rok

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OBORNICKIEGO NA LATA 2019-2022 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2023-2026

ZAMAWIAJĄCY:

Powiat Obornicki ul. 11 Listopada 2a 64-600 Oborniki

WYKONAWCA: TERRA PROJEKT Danuta Mazurczak, Joanna Witkowska S.C. ul. Zamkowa 4a/1, 62-070 Dąbrówka tel. +48 692 290 324, +48 883 855 117

[email protected], www.terraprojekt.pl

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Spis treści 1. WYKAZ SKRÓTÓW ...... 7 2. WSTĘP ...... 9

2.1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA ...... 9 2.2. METODYKA SPORZĄDZANIA PROGRAMU I JEGO STRUKTURA ...... 9 3. STRESZCZENIE ...... 9

3.1. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE PROGRAMU ...... 10 3.1.1. Polityka ekologiczna Państwa 2030 (PEP) ...... 11 3.1.2. Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) ...... 12 3.1.3. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku ...... 12 3.1.4. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2016-2020 ...... 16 3.1.5. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku ...... 16 3.1.6. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 ...... 17 3.1.7. Program ochrony środowiska przed hałasem ...... 18 3.1.8. Program ochrony powietrza ...... 18 3.1.9. Strategia wzrostu efektywności energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii w Wielkopolsce na lata 2012-2020 ...... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 4. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU ...... 18 5. OCENA STANU ŚRODOWISKA ...... 21

5.1. OCHRONA PRZYRODY...... 21 5.1.1. Rezerwaty przyrody ...... 22 5.1.2. Obszary chronionego krajobrazu (OChK) ...... 23 5.1.3. Pomniki przyrody ...... 23 5.1.4. Obszary Natura 2000 ...... 24 5.1.1. Flora i fauna ...... 29 5.1.2. Tereny zieleni ...... 30 5.1.3. Zagrożenia dla przyrody ...... 30 5.2. OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ LASÓW ...... 32 5.2.1. Zagrożenia dla lasów ...... 33 5.3. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI ...... 34 5.3.1. Zagrożenia dla gleb ...... 35 5.4. OCHRONA ZASOBÓW GEOLOGICZNYCH ...... 36 5.4.1. Zagrożenia dla zasobów naturalnych ...... 39 5.5. OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO...... 40 5.5.1. Zaopatrzenie mieszkańców w ciepło oraz gaz sieciowy ...... 40 5.5.2. Jakość powietrza atmosferycznego ...... 41 5.5.3. Zagrożenia dla powietrza ...... 43 5.6. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII ...... 46 5.6.1. Ograniczenia wykorzystania energii odnawialnej ...... 49 5.7. OCHRONA WÓD ...... 50 5.7.1. Wody podziemne ...... 50 5.7.2. Wody płynące ...... 52 5.7.3. Wody stojące ...... 56 5.7.4. Zaopatrzenie mieszkańców w wodę ...... 58 5.7.5. Odprowadzanie ścieków komunalnych ...... 61 5.7.6. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi ...... 64 5.7.7. Zapobieganie podtopieniom i suszom ...... 65 5.7.8. Zagrożenia dla wód powierzchniowych i podziemnych ...... 67 5.8. OCHRONA PRZED HAŁASEM ...... 70 5.8.1. Zagrożenie hałasem ...... 74 5.9. OCHRONA PRZED ODDZIAŁYWANIEM PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 74 5.9.1. Zagrożenie promieniowaniem elektromagnetycznym ...... 75 5.10. RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI ...... 75 5.10.1. Systemy gospodarki odpadami ...... 75 5.10.2. Rodzaje, źródła powstawania, ilość i jakość wytworzonych odpadów ...... 77 5.10.3. Odpady z sektora gospodarczego ...... 79 5.10.4. Odpady azbestowe ...... 80 5.10.5. Zagrożenia dla funkcjonowania racjonalnej gospodarki odpadami ...... 81 5.11. PRZECIWDZIAŁANIE POWAŻNYM AWARIOM ...... 81 5.12. ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU ...... 82 5.13. EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZEŃSTWA ...... 86 5.13.1. Realizacja edukacji ekologicznej na terenie powiatu ...... 87 6. EFEKTY REALIZACJI DOTYCHCZASOWEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 88

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

7. ANALIZA SWOT ...... 94 8. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA I WSKAŹNIKI REALIZACJI ...... 100 9. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU ...... 104 10. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA I NAKŁADY NA REALIZACJĘ DZIAŁAŃ W PROGRAMIE OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU OBORNICKIEGO ...... 115 11. SYSTEM INSTYTUCJI ZAANGAŻOWANYCH W REALIZACJĘ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 115 12. PROCEDURY MONITORINGU, PRZEGLĄDU STOPNIA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ JEGO AKTUALIZACJI ...... 115 13. WYKAZ INTERESARIUSZY ZAANGAŻOWANYCH W PRACE NAD PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 116 SPIS TABEL Tabela 1 Liczba mieszkańców powiatu obornickiego w latach 2014-2018 ...... 19 Tabela 2 Podmioty gospodarcze według sekcji i działów PKD na terenie powiatu obornickiego (dane z dnia 30.10.2018 r.) ...... 20 Tabela 3 3. Zmiany powierzchni leśnych w powiecie obornickim w latach 2014-2017 ...... 32 Tabela 4 Powierzchnia odnowień lasów na terenie powiatu obornickiego ...... 32 Tabela 5 Wyniki badań odczynu gleby i potrzeby ich wapnowania na terenie powiatu obornickiego w 2017 r. ... 34 Tabela 6 Wyniki badań zasobności gleby w makroelementy w przebadanych próbkach gleb na terenie powiatu obornickiego w 2017 r...... 35 Tabela 7 Zasoby złóż naturalnych na terenie powiatu obornickiego ...... 36 Tabela 8 Wykaz obowiązujących koncesji na eksploatację kopalin na terenie powiatu obornickiego ...... 38 Tabela 9 Wykaz decyzji o uznaniu rekultywacji za zakończoną ...... 38 Tabela 10 Tereny oczekujące na zakończenie rekultywacji ...... 39 Tabela 11 Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia ...... 42 Tabela 12 Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony roślin ...... 42 Tabela 13 Monitoring wód podziemnych w 2016 roku ...... 51 Tabela 14 Wykaz cieków przepływających przez powiat obornicki ...... 52 Tabela 15 Wykaz JCWP na terenie powiatu obornickiego ...... 53 Tabela 16 Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych na terenie powiatu obornickiego badanych w 2017 r...... 55 Tabela 17 Wykaz jezior z terenu powiatu obornickiego ...... 56 Tabela 18 Wykaz jednolitych części wód jeziornych na terenie powiatu obornickiego ...... 57 Tabela 19 Wyniki monitoringu jezior na terenie powiatu obornickiego ...... 57 Tabela 20. Infrastruktura wodociągowa w gminach pow. obornickiego w latach 2013 i 2017 ...... 58 Tabela 21 Charakterystyka ujęć wody na terenie powiatu obornickiego ...... 59 Tabela 22 Infrastruktura kanalizacyjna w gminach pow. obornickiego w latach 2013 i 2017 ...... 61 Tabela 23 Wykaz zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie powiatu obornickiego ...... 61 Tabela 24 Wykaz komunalnych oczyszczalni ścieków na terenie powiatu obornickiego ...... 62 Tabela 25 Jakość ścieków surowych i oczyszczonych w komunalnych oczyszczalniach ścieków na terenie powiatu obornickiego ...... 62 Tabela 26 Wykaz pozostałych oczyszczalni ścieków na terenie powiatu obornickiego ...... 63 Tabela 27 Wykaz aglomeracji na terenie powiatu obornickiego ...... 64 Tabela 28 Zużycie wody na cele gospodarki w gminach powiatu obornickiego w latach 2013 i 2017...... 65 Tabela 29 Zużycie wody w przeliczeniu na 1 osobę w gospodarstwach domowych w gminach powiatu obornickiego w latach 2013 i 2017 ...... 65 Tabela 30 Urządzenie piętrzące na ciekach w powiecie obornickim ...... 66 Tabela 31 Ruch kołowy na drogach krajowych i wojewódzkich w 2015 r. – Generalny Pomiar Ruchu ...... 71 Tabela 32 Poziomy dźwięku w środowisku określone przez wskaźnik LDWN - Średni roczny dobowy wskaźnik hałasu ...... 72 Tabela 33 Poziomy dźwięku w środowisku określone przez wskaźnik LN - Średni roczny wskaźnik hałasu dla pory nocnej ...... 72 Tabela 34 Ilość nadajników sieci telefonii komórkowej na terenie powiatu obornickiego ...... 75 Tabela 35 Ilość odpadów zabranych w poszczególnych gminach powiatu obornickiego w latach 2016-2017 ...... 77 Tabela 36 Rodzaj i ilość zebranych odpadów z terenu powiatu obornickiego ...... 77 Tabela 37 Uzyskane poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku poszczególnych odpadów w gminach powiatu obornickiego w 2017 r...... 78 Tabela 38 Ilość odpadów wytworzonych w sektorze gospodarczym na terenie powiatu obornickiego w 2016 r. .. 79 Tabela 39 Ilość odpadów przemysłowych wytworzonych i ilość zebranych w 2017 r...... 80 Tabela 40 Ilość wyrobów azbestowych w gminach na terenie powiatu obornickiego ...... 80 Tabela 41 Ilość usuniętych wyrobów azbestowych w latach 2014-2018 ...... 80 Tabela 42 Efekty realizacji Programu ochrony środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2014-2017 z perspektywą na lata 2018-2021...... 89 Tabela 43 Obszar interwencji: ochrona klimatu i jakość powietrza ...... 94

6 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Tabela 44 Obszar interwencji: zagrożenie hałasem ...... 94 Tabela 45 Obszar interwencji: pola elektromagnetyczne ...... 95 Tabela 46 Obszar interwencji: gospodarowanie wodami ...... 95 Tabela 47 Obszar interwencji: gospodarka wodno-ściekowa ...... 96 Tabela 48 Obszar interwencji: zasoby geologiczne ...... 96 Tabela 49 Obszar interwencji: gleby ...... 97 Tabela 50 Obszar interwencji: gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 97 Tabela 51 Obszar interwencji: zasoby przyrodnicze ...... 98 Tabela 52 Obszar interwencji: adaptacja do zmian klimatu i nadzwyczajne zagrożenia środowiska ...... 98 Tabela 53 Obszar interwencji: edukacja i świadomość ekologiczna mieszkańców ...... 99 Tabela 54 Cele ekologiczne i wskaźniki monitorowania Programu ...... 102 Tabela 55 Harmonogram rzeczowo-finansowy zadań własnych, monitorowanych oraz wytycznych dla gmin wraz z ich finansowaniem na lata 2019-2026 ...... 105

Spis rysunków Rysunek 1 Położenie powiatu obornickiego oraz podział administracyjny ...... 19 Rysunek 2 Zmiany liczby ludności powiatu obornickiego w latach 2014-2017 ...... 20 Rysunek 3 Formy ochrony przyrody na terenie powiatu obornickiego ...... 22 Rysunek 4 Obszary Natura 2000 na terenie powiatu obornickiego ...... 25 Rysunek 5 Lokalizacja jednolitych części wód podziemnych nr 41, 42 i 60 ...... 51 Rysunek 6 Sieć dróg na terenie powiatu obornickiego ...... 71

1. Wykaz skrótów b.d.- brak danych, BEiŚ - Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko”, DSRK - Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, dB – decybele, DW – droga wojewódzka, DK – droga krajowa, Dz.U. – dziennik ustaw, GUS - BDL - Główny Urząd Statystyczny - Bank Danych Lokalnych, GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, JCWP – jednolite części wód, JCWPd – jednolite części wód podziemnych, JST – jednostka samorządu terytorialnego, KOBiZE - Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami, KPPSP – Komenda Państwowej Powiatowej Straży Pożarnej, KZGW – Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, KPOŚK - Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, WODR – Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, MŚ – Ministerstwo Środowiska, n.b. – nie badano, NFOŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, OSN - obszary szczególnie narażone, ODR – Ośrodek Doradztwa Rolniczego, OSCh-R – Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza, OZE – odnawialne źródła energii, OUG- Okręgowy Urząd Górniczy, OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, PGW - Plan gospodarowania wodami, PSD – poniżej stanu dobrego, PPD – poniżej potencjału dobrego, POŚ – program ochrony środowiska, PSZOK - Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych, PSSE – Państwowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, RDW - Ramowa Dyrektywa Wodna, RDOŚ – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, RZGW Poznań – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej, UE – Unia Europejska; WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, WIOŚ – Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska, WZDW –Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

8 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 2. Wstęp 2.1. Podstawa prawna opracowania Podstawą prawną opracowania Programu ochrony środowiska jest art. 17 ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799 ze zm.), która zobowiązuje powiaty (w tym wypadku Zarząd Powiatu Obornickiego) do opracowania Programu ochrony środowiska uwzględniając cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych do realizacji polityki ochrony środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Polityka ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1307).

Program ochrony środowiska, po zaopiniowaniu przez zarząd województwa uchwalany jest przez radę powiatu (t.j. Radę Powiatu Obornickiego). W tym przypadku to trzeci dokument. Poprzedni przyjęty zo- stał Uchwałą Nr XLII/230/14 Rady Powiatu Obornickiego z dnia 24.06.2014 r. w sprawie uchwalenia Programu ochrony środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2014-2017 z perspektywą na lata 2018- 2021”.

2.2. Metodyka sporządzania Programu i jego struktura Prace nad pierwszym etapem opracowania polegały na przeglądzie dokumentów i opracowań w przedmiotowym zakresie i dokonaniu oceny stanu środowiska powiatu. Ocena zawiera analizę stanu środowiska na obszarze powiatu w zakresie poszczególnych komponentów przyrodniczych oraz identyfikację i rejonizację zagrożeń w kontekście województwa, a także w kontekście wymagań i standardów Unii Europejskiej. Dokonano również analizy SWOT dla jedenastu obszarów przyszłej interwencji: powietrze, klimat akustyczny, pola elektromagnetyczne, zasoby i jakość wód, gospodarka wodno-ściekowa, zasoby geologiczne, gleby, gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów, zasoby przyrodnicze, adaptacja do zmian klimatu i nadzwyczajne zagrożenia środowiska, edukacja i świadomość ekologiczna mieszkańców.

W drugim etapie prac wykonano przegląd dokumentów i opracowań strategicznych, programowych i planistycznych na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym, które mają istotne znaczenie dla konstrukcji niniejszego Programu.

W kolejnym etapie dokonano syntetycznej analizy efektów realizacji dotychczasowego Programu we- dług zalecanego schematu: zakładany cel → podjęte zadania → efekt.

Następny etap prac miał na celu określenie celów, kierunków interwencji i zadań wynikających z wykonanej oceny stanu środowiska oraz stworzenie harmonogramu rzeczowo-finansowego przedsięwzięć ekologicznych na terenie powiatu oraz środków niezbędnych do osiągnięcia założonych celów, w tym mechanizmów prawno-ekonomicznych i środków finansowych. Poszczególne zadania podzielono na zadania własne samorządu oraz zadania monitorowane przez samorząd, za których realizację odpowiedzialne są inne instytucje.

Efektem realizacji Programu będzie utrzymanie dobrego stanu środowiska naturalnego oraz jego poprawa jak również wdrożenie efektywnego zarządzania środowiskiem na terenie Powiatu. Przedstawione zasady monitorowania Programu przez określone wskaźniki umożliwią kontrolę i ocenę stanu realizacji założonych działań.

Niniejszy Program opracowany został zgodnie z Wytycznymi, przygotowanymi przez Ministerstwo Środowiska, które skonsultowano z Państwową Radą Ochrony Środowiska, urzędami marszałkowskimi, Związkiem Powiatów Polskich, Unią Metropolii Polskich, Związkiem Miast Polskich i Związkiem Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Streszczenie Opracowanie Programu ochrony środowiska wynika z art. 17 ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799 ze zm.). Poprzedni przyjęty został Uchwałą Nr XLII/230/14 Rady Powiatu Obornickiego z dnia 24.06.2014 r. w sprawie uchwalenia Programu ochrony środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2014-2017 z perspektywą na lata 2018-2021”.

Program ochrony środowiska dla Powiatu Obornickiego jest podstawowym instrumentem do realizacji zadań własnych i koordynowanych w zakresie ochrony środowiska, które będą w całości lub w części finansowane ze środków będących w dyspozycji Powiatu.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Program oparty jest na wielu strategiach, programach, politykach, na podstawie których prowadzona jest polityka rozwoju. Program został przygotowany w oparciu o „Wytyczne do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska” opracowane przez Ministerstwo Środowiska (Warszawa 2015). Przestrzeń formalną oraz prawną dla opracowania wojewódzkiego programu ochrony środowi- ska stwarzają zarówno dokumenty szczebla krajowego, jak i lokalnego. Spójność z obszarami i celami wyznaczonymi w innych dokumentach gwarantuje skorelowanie działań w zakresie ochrony środowiska na wszystkich szczeblach polityki środowiskowej województwa. Jednym z elementów Programu jest analiza aktualnego stanu środowiska oraz infrastruktury ochrony środowiska. Stanowi ona element wyjściowy do określenia głównych obszarów zagrożeń dla środowi- ska przyrodniczego, dla których konieczne jest podjęcie działań naprawczych. Do opracowania założeń Programu podstawę stanowiły głównie dane: WIOŚ, RDOŚ w Poznaniu, GUS, Gminy, Powiat, Urząd Marszałkowski, Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie,. Opracowane, na podstawie analizy stanu środowiska, obszary interwencji i cele szczegółowe stwarzają ramy realizacji zadań mających na celu dążenie do sukcesywnej poprawy stanu środowiska na terenie powiatu, ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko naturalne źródeł zanieczyszczeń, ochronę i rozwój walorów środowiska, a także racjonalne gospodarowanie jego zasobami przy uwzględnieniu konieczności ochrony środowiska. Pro- gram ochrony środowiska dla Powiatu Obornickiego jest zbieżny z założeniami Programu ochrony śro- dowiska dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2016-2020. Podobnie jak w POŚ wojewódzkim w Programie powiatowym określono następujące obszary interwencji: 1. Ochrona klimatu i jakości powietrza atmosferycznego; 2. Zagrożenia hałasem; 3. Pola elektromagnetyczne; 4. Gospodarowanie wodami i gospodarka wodno-ściekowa; 6. Zasoby geologiczne i gleby; 8. Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów; 9. Zasoby przyrodnicze; 10. adaptacja do zmian klimatu i nadzwyczajne zagrożenia środowiska;

Dla poszczególnych obszarów interwencji określono cele strategiczne i szczegółowe, z których część ma charakter synergiczny. Realizacja zadań wyznaczonych w obrębie jednego obszaru, może się przy- czynić do zaspokojenia potrzeb, czy też poprawy stanu środowiska w obrębie innego komponentu. Na- leży podkreślić, że wskazana w Programie lista działań nie wyklucza realizacji przedsięwzięć nie ujętych w harmonogramie, a które mieszczą się w ramach obszarów i kierunków interwencji Programu. Reali- zowane zadania w ramach POŚ będą monitorowane i realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne, organy administracji państwowej, służby i inspekcje. Zarząd Po- wiatu będzie oceniał, co dwa lata stopień wdrożenia Programu i co dwa lata będzie przygotowywał raport z wykonania Programu. Katalog wskaźników monitorowania efektów POŚ pod kątem zmian stanu środowiska został opracowany w oparciu o Wytyczne MŚ. Niezwykle ważnym elementem Programu jest harmonogram rzeczowo-finansowy działań planowanych do realizacji do roku 2021 z perspektywą do 2025. Wskazuje on również na możliwe źródła finansowania planowanych działań.

3.1. Uwarunkowania zewnętrzne Programu Fundamenty nowego systemu zarządzania rozwojem kraju zostały określone w znowelizowanej ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t. j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1307) oraz przyjętym przez Radę Ministrów 27 kwietnia 2009 r. dokumencie Założenia systemu zarządzania rozwojem Polski. W nowym systemie do głównych dokumentów strategicznych, na podstawie których prowadzona jest polityka rozwoju, należą:  Polityka Ekologiczna Państwa 2030 (PEP2030)  Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.);  Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. dokumenty sektorowe takie jak:  Krajowy Program Ochrony Powietrza w Polsce;  Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK);  Krajowy plan gospodarki odpadami 2022;  Program Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko 2014–2020;  Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030.

10 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 Dokumenty o charakterze programowym/wdrożeniowym, takimi jak:  Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020;  Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego;  Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2016-2022;  Program ochrony powietrza i plan działań krótkoterminowych;  Program małej retencji wodnej w województwie wielkopolskim;  Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2016-2020.

3.1.1. Polityka ekologiczna Państwa 2030 (PEP) Projekt Polityki ekologicznej państwa 2030 (PEP) integruje zakres tematyczny dokumentów:  Strategii „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” (BEiŚ) w części środowiskowej,  Strategicznego planu adaptacji dla sektorów obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 (SPA2020)  oraz Polityki klimatycznej Polski. Strategii redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020 (uchylona uchwałą Rady Ministrów w dniu 1 września 2015 r.). PEP obejmuje następującą tematykę:  bezpieczeństwo biologiczne, w tym organizmy genetycznie zmodyfikowane,  klimat akustyczny,  najlepsze dostępne techniki BAT,  odpady,  pola elektromagnetyczne,  powierzchnia ziemi,  powietrze,  promieniowanie jonizujące,  służby ochrony środowiska i podmioty biorące udział w zarządzaniu środowiskiem,  system finansowania ochrony środowiska,  system ocen oddziaływania na środowisko,  technologie środowiskowe,  wzorce zrównoważonej konsumpcji i edukacja ekologiczna, w tym dostęp do informacji,  zasoby geologiczne,  zasoby przyrodnicze, w tym krajobraz, leśnictwo i różnorodność biologiczna,  zasoby wodne, w tym jakość wód,  zmiany klimatu (mitygacja i adaptacja). Cel główny PEP, tj. Rozwój potencjału środowiska na rzecz obywateli i przedsiębiorców, został przeniesiony wprost ze Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) -SOR. Cele szczegółowe PEP zostały określone w odpowiedzi na zidentyfikowane w diagnozie najważniejsze trendy w obszarze środowiska, w sposób umożliwiający zharmonizowanie kwestii związanych z ochroną środowiska z potrzebami gospodarczymi i społecznymi. Realizacja celów środowiskowych będzie wspierana przez cele horyzontalne.

Cel szczegółowy: Środowisko i zdrowie. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego Kierunki interwencji:  Zrównoważone gospodarowanie wodami, w tym zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki  Likwidacja źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza lub istotne zmniejszenie ich oddziaływania  Ochrona powierzchni ziemi, w tym gleb  Przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska oraz zapewnienie bezpieczeństwa biologicznego, jądrowego i ochrony radiologicznej

Cel szczegółowy: Środowisko i gospodarka. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska Kierunki interwencji:  Zarządzanie zasobami dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, w tym ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu  Wspieranie wielofunkcyjnej i trwale zrównoważonej gospodarki leśnej  Gospodarka odpadami w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym  Zarządzanie zasobami geologicznymi poprzez opracowanie i wdrożenie Polityki Surowcowej Państwa Wspieranie wdrażania ekoinnowacji oraz upowszechnianie najlepszych dostępnych technik BAT

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Cel szczegółowy: Środowisko i klimat. Łagodzenie zmian klimatu i adaptacja do nich oraz zapobieganie ryzyku klęsk żywiołowych Kierunki interwencji:  Przeciwdziałanie zmianom klimatu i adaptacja do nich

Cel horyzontalny: Środowisko i edukacja. Rozwijanie kompetencji (wiedzy, umiejętności i postaw) ekologicznych społeczeństwa Kierunek interwencji:  Edukacja ekologiczna, w tym kształtowanie wzorców zrównoważonej konsumpcji

Cel horyzontalny: Środowisko i administracja. Poprawa efektywności funkcjonowania instrumentów ochrony środowiska Kierunek interwencji:  Usprawnienie systemu kontroli i zarządzania ochroną środowiska oraz doskonalenie systemu finansowania. 3.1.2. Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) Strategia jest kluczowym dokumentem państwa polskiego w obszarze średnio- i długofalowej polityki gospodarczej. Dokument przyjęty został Uchwałą Nr 8 Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2017 r. (M.P. z 2017 r. poz. 260). Głównym celem Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju jest tworzenie warunków dla wzrostu dochodów mieszkańców Polski przy jednoczesnym wzroście spójności w wymiarze społecznym, eko- nomicznym, środowiskowym i terytorialnym. W Strategii wyodrębniono trzy cele szczegółowe, natomiast obszarami wpływającymi na osiągnięcie celów są m.in.  zwiększenie dostępności transportowej oraz poprawa warunków świadczenia usług związanych z przewozem towarów i pasażerów  zrównoważenie systemu energetycznego Polski  rozwój potencjału środowiska naturalnego na rzecz obywateli i przedsiębiorców.

3.1.3. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku Dokument określa podstawowe kierunki polityki energetycznej. Są nimi:  poprawa efektywności energetycznej;  wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii;  dywersyfikacja wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej,  rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw;  rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii oraz ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Cele te mają zostać zapewnione m.in. przez racjonalne efektywne gospodarowanie krajowymi złożami węgla oraz dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego. Dokument postuluje również przygotowanie infrastruktury dla energetyki jądrowej i zapewnienie warunków inwestorom dla wybudowania i uruchomienia elektrowni jądrowych opartych na bezpiecznych technologiach.

Zgodnie z Polityką energetyczną Polski do 2030 roku udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energii w Polsce ma wzrosnąć do 15% w 2020 roku i 20% w roku 2030. Zadania wynikające z Polityki Energetycznej Polski to m.in.:  modernizacja sieci przesyłowych i sieci rozdzielczych pozwalająca obniżyć poziom awaryjności o 50%;  rozwój lokalnej mini i mikro kogeneracji pozwalający na dostarczenie do roku 2020 z tych źródeł co najmniej 10% energii elektrycznej zużywanej w kraju;  ochrona lasów przed nadmiernym eksploatowaniem w celu pozyskiwania biomasy;  zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, tak aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem;  wdrożenie Programu budowy biogazowni rolniczych przy założeniu powstania do roku 2020 co najmniej jednej biogazowni w każdej gminie;  ograniczenie emisji CO2 w wielkości możliwej technicznie do osiągnięcia bez naruszania bezpieczeństwa energetycznego;  ograniczenie emisji SO2 do poziomu ustalonego w Traktacie Akcesyjnym;  ograniczenie emisji NOx poczynając od 2016 roku zgodnie ze zobowiązaniami przyjętymi przy akcesji do Unii Europejskiej;

12 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 likwidacja emisji z tytułu samozapłonu i palenia się hałd poprzez pozyskanie węgla z odpadów pogórniczych zalegających na składowiskach;  rozszerzenie zakresu założeń i planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe o planowanie i organizację działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promowanie rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy;  wsparcie inwestycji w zakresie stosowania najlepszych dostępnych technologii w przemyśle, wysokosprawnej kogeneracji, ograniczenia strat w sieciach elektroenergetycznych i ciepłowniczych oraz termomodernizacji budynków;  obowiązek przygotowania planów zaopatrzenia gmin w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe w celu zastąpienia wyeksploatowanych rozdzielonych źródeł wytwarzania ciepła jednostkami kogeneracyjnymi.

3.1.4. Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (AKPOŚK) Przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone zostały w szczególności w dyrektywie Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku, dotyczą- cej oczyszczania ścieków komunalnych. W kolejnej już aktualizacji KPOŚK 2015 zatwierdzonej przez Radę Ministrów w dniu 21 kwietnia 2016 r. wyznaczone zostały cele do roku 2021. Każda aglomeracja powyżej 2000 RLM powinna być wyposażona w system kanalizacji zbiorczej w celu odprowadzania do oczyszczalni komunalnych, ścieków powstających na terenie aglomeracji. Wyposażenie aglomeracji w systemy zbierania ścieków komunalnych gwarantować musi blisko 100% poziom obsługi. Oznacza to wyposażenie w sieć kanalizacyjną co najmniej na poziomie: 95% dla aglomeracji o RLM < 100 000 i 98% dla aglomeracji o RLM ≥ 100 000. Zgodnie z wymogami prawa oraz interpretacją Komisji Europejskiej należy tak planować granice aglomeracji, aby w jak największym stopniu cały produkowany przez aglomerację ładunek ścieków był zbierany siecią kanalizacyjną i odprowadzany na oczyszczalnię ścieków. Pozostali mieszkańcy aglomeracji, nieobsługiwani przez zbiorcze systemy kanalizacyjne, będą natomiast korzystać z innych systemów oczyszczania ścieków. Jakość ścieków oczyszczonych odprowadzanych z każdej oczyszczalni jest zgodna z wymaganiami Prawa wodnego i rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. W każdej oczyszczalni zlokalizowanej na terenie aglomeracji powyżej 10 000 RLM wymagane jest podwyższone usuwanie biogenów.

3.1.5. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2022 (KPGO 2022) Krajowy plan gospodarki odpadami jest nadrzędnym dokumentem w zakresie gospodarki odpadami. Kpgo 2022 został sporządzony zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 35 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. Kpgo 2022 odnosi się do odpadów, które powstały w Polsce, a przede wszystkim do odpadów komunalnych, odpadów niebezpiecznych, odpadów opakowaniowych, a także KOŚ oraz do odpadów będących przedmiotem transgranicznego ich przemieszczania. W Kpgo 2022 uwzględniono również problematykę odpadów w środowisku morskim. Przedstawione w Kpgo 2022 cele i zadania dotyczą lat 2016–2022 oraz perspektywicznie okresu do 2030 r. Kpgo 2022 wpisuje się w strategiczne dokumenty przyjęte na poziomie UE i krajowym. Jednym z takich dokumentów jest decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1386/2013/UE z dnia 20 listopada 2013 r. w sprawie ogólnego unijnego programu działań w zakresie środowiska do 2020 r. „Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety” (Dz. Urz. UE L 354 z 28.12.2013, str. 171).

KPGO 2022 formułuje cele dla poszczególnych grup odpadów. W przypadku odpadów komunalnych, w tym odpadów żywności i innych odpadów ulegających biodegradacji są to: 1) zmniejszenie ilości powstających odpadów: a) ograniczenie marnotrawienia żywności, b) wprowadzenie selektywnego zbierania bioodpadów z zakładów zbiorowego żywienia; 2) zwiększanie świadomości społeczeństwa na temat właściwego gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym odpadami żywności i innymi odpadami ulegającymi biodegradacji; 3) doprowadzenie do funkcjonowania systemów zagospodarowania odpadów zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami. W celu obliczenia poszczególnych wartości procentowych wskazanych poniżej, należy ująć wszystkie odpady komunalne odebrane i zebrane (również odpady BiR pochodzące z gospodarstw domowych): a) osiągnięcie poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła z odpadów komunalnych w wysokości minimum 50% ich masy do 2020 r.,

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

b) do 2020 r. udział masy termicznie przekształcanych odpadów komunalnych oraz odpadów pochodzących z przetworzenia odpadów komunalnych w stosunku do wytworzonych odpadów komunalnych nie może przekraczać 30%, c) do 2025 r. recyklingowi powinno być poddawane 60% odpadów komunalnych, d) do 2030 r. recyklingowi powinno być poddawane 65% odpadów komunalnych, e) redukcja składowania odpadów komunalnych do maksymalnie 10% do 2030 r. 4) zmniejszenie udziału zmieszanych odpadów komunalnych w całym strumieniu zbieranych odpadów (zwiększenie udziału odpadów zbieranych selektywnie): a) objęcie wszystkich właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy systemem selektywnego zbierania odpadów komunalnych, b) wprowadzenie jednolitych standardów selektywnego zbierania odpadów komunalnych na terenie całego kraju do końca 2021 r. – zestandaryzowanie ma na celu zapewnienie minimalnego poziomu selektywnego zbierania odpadów szczególnie w odniesieniu do gmin w których stosuje się niedopuszczalny podział na odpady „suche”-„mokre”, c) zapewnienie jak najwyższej jakości zbieranych odpadów przez odpowiednie systemy selektywnego zbierania odpadów, w taki sposób, aby mogły one zostać w możliwie najbardziej efektywny sposób poddane recyklingowi, d) wprowadzenie we wszystkich gminach w kraju systemów selektywnego odbierania odpadów zielonych i innych bioodpadów u źródła – do końca 2021 r.; 5) zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych w 2020 r. więcej niż 35% masy tych odpadów w stosunku do masy odpadów wytworzonych w 1995 r.; 6) zaprzestanie składowania odpadów ulegających biodegradacji selektywnie zebranych; 7) zaprzestanie składowania zmieszanych odpadów komunalnych bez przetworzenia; 8) zmniejszenie liczby miejsc nielegalnego składowania odpadów komunalnych; 9) utworzenie systemu monitorowania gospodarki odpadami komunalnymi; 10) monitorowanie i kontrola postępowania z frakcją odpadów komunalnych wysortowywaną ze strumienia zmieszanych odpadów komunalnych i nieprzeznaczoną do składowania (frakcja 19 12 12); 11) zbilansowanie funkcjonowania systemu gospodarki odpadami komunalnymi w świetle obowiązującego zakazu składowania określonych frakcji odpadów komunalnych i pochodzących z przetwarzania odpadów komunalnych, w tym odpadów o zawartości ogólnego węgla organicznego powyżej 5% s.m. i o cieple spalania powyżej 6 MJ/kg suchej masy, od 1 stycznia 2016 r.

3.1.6. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 Przedstawiona koncepcja Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020 jest odpowiedzią na wyzwania związane z przyjęciem ambitnych celów rozwojowych zaadresowanych do Polityki Spójności w zakresie infrastruktury rozwoju zrównoważonego, przy jednoczesnym dostoso- waniu tych celów do krajowych uwarunkowań. Zgodnie ze strategią Europa 2020, rozwój zrównoważony oznacza budowanie zrównoważonej i konkurencyjnej gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów, tj. jednocześnie uwzględniającej wymiar środowiskowy, społeczny i gospodarczy prowadzonych działań. Program wskazuje krajowe cele w obszarze rozwoju zrównowa- żonego przy zachowaniu spójności i równowagi pomiędzy działaniami inwestycyjnymi w zakresie niezbędnej infrastruktury oraz wsparcia skierowanego do wybranych obszarów gospodarki. Osie priorytetowe i priorytety inwestycyjne POIiS:

Oś Priorytetowa I: Zmniejszenie emisyjności gospodarki PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych; PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.2 Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach; PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.3 Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym; PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.4 Rozwijanie i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji działających na niskich i średnich poziomach napięcia; PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.5 Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu; PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.7 Promowanie wykorzystywania wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe.

14 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 OP.II: Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu PRIORYTET INWESTYCYJNY 5.2 Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarządzania klęskami i katastrofami; PRIORYTET INWESTYCYJNY 6.1 Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie; PRIORYTET INWESTYCYJNY 6.2. Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie; PRIORYTET INWESTYCYJNY 6.4. Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program „Natura 2000” i zieloną infrastrukturę; PRIORYTET INWESTYCYJNY 6.5 Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu jakości środowiska miejskiego, rewitalizację miast, rekultywację i dekontaminację terenów poprzemysłowych (w tym terenów powojskowych), zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i propagowanie działań służących zmniejszeniu hałasu.

III: Rozwój infrastruktury transportowej przyjaznej dla środowiska i ważnej w skali europejskiej PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.5. Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu; PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.1 Wspieranie multimodalnego jednolitego europejskiego obszaru transportu poprzez inwestycje w TEN-T; PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.3 Rozwój i usprawnianie przyjaznych środowisku (w tym o obniżonej emisji hałasu) i niskoemisyjnych systemów transportu, w tym śródlądowych dróg wodnych i transportu morskiego, portów, połączeń multimodalnych oraz infrastruktury portów lotniczych, w celu promowania zrównoważonej mobilności regionalnej i lokalnej; PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.4 Rozwój i rehabilitacja kompleksowych, wysokiej jakości i interoperacyjnych systemów transportu kolejowego wysokiej jakości oraz propagowanie działań służących zmniejszaniu hałasu.

IV: Zwiększenie dostępności do transportowej sieci europejskiej PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.1 Wspieranie multimodalnego jednolitego europejskiego obszaru transportu poprzez inwestycje w TEN-T; PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.2 Zwiększanie mobilności regionalnej poprzez łączenie węzłów drugorzędnych i trzeciorzędnych z infrastrukturą TEN-T, w tym z węzłami multimodalnymi.

V: Poprawa bezpieczeństwa energetycznego PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.5 Zwiększenie efektywności energetycznej i bezpieczeństwa dostaw poprzez rozwój inteligentnych systemów dystrybucji, magazynowania i przesyłu energii oraz poprzez integrację rozproszonego wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych.

VI: Ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego PRIORYTET INWESTYCYJNY 6.3 Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego.

3.1.7. Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 POŚ nawiązuje również do dokumentu opracowywanego przez Ministerstwo Środowiska dotyczącego „Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030”. Głównym celem Strategii jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa w warunkach zmian klimatu. Plan zakłada następujące kierunki działań w odniesieniu do poszczególnych sektorów (z zaznaczeniem uszczegóło- wienia ich i wdrożenia na poziomie regionalnym i lokalnym): 1. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i dobrego stanu środowiska:  dostosowanie sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu;  dostosowanie sektora energetycznego do zmian klimatu;  ochrona różnorodności biologicznej i gospodarka leśna w kontekście zmian klimatu;

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 adaptacja do zamian klimatu w gospodarce przestrzennej i budownictwie;  zapewnienie funkcjonowania skutecznego systemu ochrony zdrowia w warunkach zmian klimatu. 2. Skuteczna adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich:  stworzenie lokalnych systemów monitorowania i ostrzegania przed zagrożeniami;  organizacyjne i techniczne dostosowanie działalności rolniczej i rybackiej do zmian klimatu. 3. Rozwój transportu w warunkach zmian klimatu:  wypracowywanie standardów konstrukcyjnych uwzględniających zmiany klimatu,  zarządzanie szlakami komunikacyjnymi w warunkach zmian klimatu. 4. Zapewnienie zrównoważonego rozwoju regionalnego i lokalnego z uwzględnieniem zmian klimatu:  monitoring stanu środowiska i systemy wczesnego ostrzegania w kontekście zmian klimatu (miasta i obszary wiejskie),  miejska polityka przestrzenna uwzględniająca zmiany klimatu. 5. Stymulowanie innowacji sprzyjających adaptacji do zmian klimatu:  promowanie innowacji na poziomie działań organizacyjnych i zarządczych sprzyjających adaptacji do zmian klimatu;  budowa systemu wsparcia polskich innowacyjnych technologii sprzyjających adaptacji do zmian klimatu. 6. Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających adaptacji do zmian klimatu:  zwiększenie świadomości odnośnie ryzyka związanego ze zjawiskami ekstremalnymi i metodami ograniczania ich wpływu;  ochrona grup szczególnie narażonych przed skutkami niekorzystnych zjawisk klimatycznych.

3.1.8. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2016-2020 W oparciu o diagnozę stanu środowiska województwa wielkopolskiego, zdefiniowane zagrożenia i problemy oraz mając na uwadze oczekiwane pozytywne zmiany w ochronie środowiska, zaproponowano cele i kierunki interwencji Programu dla poszczególnych obszarów interwencji: 1. ochrona klimatu i jakości powietrza – cele: dobra jakość powietrza atmosferycznego bez przekroczeń dopuszczalnych norm - osiągnięcie poziomów dopuszczalnych zanieczyszczeń powietrza: pyłu PM10, pyłu PM2,5; osiągnięcie poziomu docelowego benzo(a)pirenu; osiągnięcie poziomu celu długoterminowego dla ozonu; ograniczenie emisji gazów cieplarnianych; 2. zagrożenie hałasem – cele: dobry stan klimatu akustycznego bez przekroczeń dopuszczalnych norm poziomu hałasu; zmniejszenie liczby osób narażonych na ponadnormatywny hałas; 3. pola elektromagnetyczne – cel: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych na poziomach nieprzekraczających wartości; 4. gospodarowanie wodami – cele: zwiększenie retencji wodnej województwa; ograniczenie wodochłonności gospodarki; osiągnięcie lub utrzymanie co najmniej dobrego stanu wód; 5. gospodarka wodno-ściekowa, - cele: poprawa jakości wody; wyrównanie dysproporcji pomiędzy stopniem zwodociągowania i skanalizowania na terenach wiejskich; 6. zasoby geologiczne – cele: ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia prac geologicznych i eksploatacji kopalin; rekultywacja terenów poeksploatacyjnych; 7. gleby – cele: dobra jakość gleb; rekultywacja i rewitalizacja terenów zdegradowanych; 8. gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów – cele: ograniczenie ilości odpadów komunalnych przekazywanych do składowania; ograniczenie negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko; 9. zasoby przyrodnicze – cel: zwiększenie lesistości województwa; zachowanie różnorodności biologicznej; 10. zagrożenie poważnymi awariami – cel: utrzymanie stanu bez incydentów o znamionach poważnej awarii. Poza głównymi obszarami interwencji w strategii ochrony środowiska uwzględniono również zagadnienia horyzontalne takie, jak działania edukacyjne, czy monitoring środowiska: 11. edukacja – cel: świadome ekologicznie społeczeństwo; 12. monitoring środowiska – cel: zapewnienie wiarygodnych informacji o stanie środowiska.

3.1.9. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku Zaktualizowana Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 r. jako cel generalny przyjmuje „Efektywne wykorzystanie potencjałów rozwojowych na rzecz wzrostu konkurencyjności województwa, służące poprawie jakości życia mieszkańców w warunkach zrównoważonego rozwoju”. Realizacja celu generalnego będzie możliwa poprzez cele strategiczne, które realizowane będą przez

16 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 cele operacyjne. Wśród wyznaczonych celów dla województwa wielkopolskiego istotne z punktu widzenia środowiska są: Cel strategiczny 2. Poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie jego zasobami Cel operacyjny 2.1. Wsparcie ochrony przyrody; Cel operacyjny 2.2. Ochrona krajobrazu; Cel operacyjny 2.3. Ochrona zasobów leśnych i racjonalne ich wykorzystanie; Cel operacyjny 2.4. Wykorzystanie, racjonalizacja gospodarki zasobami kopalin oraz ograniczanie skutków ich eksploatacji; Cel operacyjny 2.5. Ograniczanie emisji substancji do atmosfery; Cel operacyjny 2.6. Uporządkowanie gospodarki odpadami; Cel operacyjny 2.7. Poprawa gospodarki wodno-ściekowej; Cel operacyjny 2.8. Ochrona zasobów wodnych i wzrost bezpieczeństwa powodziowego; Cel operacyjny 2.9. Poprawa przyrodniczych warunków dla rolnictwa; Cel operacyjny 2.10. Promocja postaw ekologicznych; Cel operacyjny 2.11. Zintegrowany system zarządzania środowiskiem przyrodniczym; Cel operacyjny 2.12. Poprawa stanu akustycznego województwa. Cel strategiczny 3. Lepsze zarządzanie energią Cel operacyjny 3.1. Optymalizacja gospodarowania energią; Cel operacyjny 3.2. Rozwój produkcji i wykorzystanie alternatywnych źródeł energii; Cel operacyjny 3.3. Poprawa bezpieczeństwa energetycznego regionu.

3.1.10. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 Obowiązkiem wszelkich projektów realizowanych w ramach Wielkopolskiego „Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020” jest zgodność z celami sformułowanymi w przyjętej w 2010 roku „Strategii Europa 2020”, a wcześniej w „Strategii Lizbońskiej”. Strategia „Europa 2020", to dokument na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, jest nowym, długookresowym dokumentem strategicznym rozwoju społeczno- gospodarczego Unii Europejskiej. Strategia Europa 2020 obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety:  rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji;  rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej;  rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrud- nienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną.

Biorąc pod uwagę potencjały i wyzwania rozwojowe, jakie zidentyfikowano na etapie diagnozowania sytuacji w województwie, cele innych polityk, w tym przede wszystkim Strategii Europa 2020, a także cele dokumentów regionalnych, w szczególności Strategii Rozwoju Województwa Wielkopol- skiego przyjęto następujący cel główny WRPO na lata 2014-2020: Poprawa konkurencyjności i spójno- ści Województwa. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 zawiera następujące osie priorytetowe, cele tematyczne i priorytety inwestycyjne (oryginalna numeracja zgodna z WRPO 2014-2020): Oś priorytetowa 3. Energia:  Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach;  Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych;  Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym;  Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu. Oś priorytetowa 4. Środowisko:  Promowanie dostosowania do zmiany klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem;  Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń, zapewniających odporność na klęski żywiołowe oraz stworzenie systemów zarządzania klęskami żywiołowymi;  Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami;  Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie;

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie;  Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego;  Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program „Natura 2000” i zieloną infrastrukturę. Oś priorytetowa 5. Transport:  Promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciowych;  Zwiększanie mobilności regionalnej poprzez łączenie węzłów drugorzędnych i trzeciorzędnych z infrastrukturą TEN-T, w tym z węzłami multimodalnymi;  Rozwój i rehabilitacja kompleksowych, wysokiej jakości i interoperacyjnych systemów transportu kolejowego oraz propagowanie działań służących zmniejszeniu hałasu.

3.1.11. Program ochrony środowiska przed hałasem Obowiązek określania programów ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami położonych wzdłuż dróg, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach wynika z art. 119 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799). Programy mają na celu zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, poprzez utrzymanie poziomu hałasu poniżej lub na poziomie wartości dopuszczalnej. Natomiast na obszarach, gdzie normy nie są dotrzymane należy dążyć do zmniejszenia hałasu do co najmniej dopuszczalnego. Podstawą do opracowania programów są mapy akustyczne, które zarządzający drogą sporządza co 5 lat i przedkłada marszałkowi województwa. Dla powiatu obornickiego obowiązuje program przyjęty uchwałą Nr L/1122/18 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 24 września 2018 r. w sprawie określenia Programu ochrony środowiska przed hałasem dla terenów wzdłuż odcinków dróg wojewódzkich znajdujących się na terenie województwa wielkopolskiego, obejmującego aktualizację Programu ochrony środowiska przed hałasem dla dróg wojewódzkich o natężeniu ruchu ponad 3 000 000 pojazdów na rok znajdujących się na terenie województwa wielkopolskiego na lata 2014-2023, obejmującego m.in. odcinek drogi wojewódzkiej nr 178.

3.1.12. Program ochrony powietrza Obowiązek określania programów ochrony powietrza wynika z art. 91 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799).Programy określa się dla stref, w których poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub poziom docelowy. Programy mają na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów i poziomów docelowych substancji w powietrzu. Obecnie dla strefy wielkopolskiej obowiązują:  Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej ze względu na ozon – przyjęty przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego Uchwałą Nr XXIX/565/12 z dnia 17 grudnia 2012 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 15.01.2013 r. poz. 473)  Plan działań krótkoterminowych w zakresie B(a)P dla strefy wielkopolskiej – przyjęty przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego Uchwałą nr V/126/15 z dnia 30 marca 2015 r.  Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej w zakresie pyłu PM10, PM2,5 oraz B(a)P- przyjęty przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego w dniu 24 lipca 2017 r. uchwałą nr XXXIII/853/17 (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 1 sierpnia 2017 r., poz. 5320)

4. Charakterystyka obszaru Powiat Obornicki położony jest w centralnej części Polski, w północno – zachodniej części województwa wielkopolskiego, w bliskim sąsiedztwie aglomeracji poznańskiej. Graniczy on od wschodu z powiatem wągrowieckim, od północy z powiatem chodzieskim, od północnego zachodu z powiatem czarnkowsko- trzcianeckim, od zachodu z powiatem szamotulskim, a od południa z powiatem poznańskim. Zajmuje łączną powierzchnię 709,97 km2. Pod względem wielkości znajduje się na 14 miejscu wśród 35 powiatów w województwie wielkopolskim. W skład powiatu obornickiego wchodzą 3 gminy: miejsko-wiejskie Oborniki i Rogoźno oraz gmina wiejska Ryczywół.

18 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 Rysunek 1 Położenie powiatu obornickiego oraz podział administracyjny

Źródło: opracowano na podstawie www.wikipedia.org.pl , www.osp.org.pl

Zgodnie z podziałem fizyczno – geograficznym Polski (wg J. Kondrackiego)3, obszar powiatu położony jest w makroregionie Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka: mezoregion Kotlina Gorzowska oraz w makroregionie Pojezierze Wielkopolskie: mezoregiony Pojezierze Poznańskie, Poznański Przełom Warty i Pojezierze Gnieźnieńskie.

Według regionalizacji klimatycznej R. Gumińskiego powiat obornicki położony jest w obrębie Dzielnicy Środkowej. Kraina ta charakteryzuje się stosunkowo korzystnymi warunkami klimatycznymi. Amplitudy temperatury są tutaj mniejsze niż przeciętne w Polsce, wiosny i lata są wczesne i długie, zimy łagodne i krótkie z nietrwałą pokrywą śnieżną, zalegającą około 38 do 60 dni. Długość okresu wegetacyjnego wynosi 210 - 220 dni. Charakterystyczna dla tej strefy jest także dość duża liczba dni pochmurnych około 120 – 140 dni w roku. Przeważającymi wiatrami na terenie powiatu są wiatry zachodnie (ich udział wynosi blisko 45 %) i północno-zachodnie w lecie, a w zimie zachodnie i południowo-zachodnie. Na terenie powiatu najlepiej przewietrzane są obszary wysoczyznowe, natomiast dłuższe stagnowanie chłodnych mas powietrza dotyczy obniżeń z torfowiskami oraz doliny rzeczne. Wraz ze wzrostem prędkości wiatrów nasila się wiele procesów atmosferycznych, które wpływają na warunki bioklimatyczne, czyli między innymi procesy wentylacyjne, zwiększenie ochłodzenia, usuwanie zanieczyszczeń atmosferycznych oraz pary wodnej. Samoczynne oczyszczenie atmosfery powodują ruchy powietrza o prędkości co najmniej 3 m/s. Na omawianym obszarze najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 18 OC – 19 OC, najchłodniejszym styczeń -1,6 OC do +3,8 OC. Charakterystyczne dla tego obszaru są jedne z najniższych w Polsce opady, sumy roczne wahają się w przedziale od 500 – 550 mm. Najwyższe opady w ciągu roku, odnotowywane są w miesiącach letnich, najniższe w miesiącach zimowych od stycznia do marca. Średnia roczna wilgotność powietrza przekracza 80 %.

Powiat ma charakter rolniczo-leśny. Największą powierzchnię zajmują użytki rolne ok. 58%, w tym grunty orne ok. 83%. Lasy stanowią – 31,2% obszaru.

Według danych GUS w I półroczu 2018 r. powiat obornicki zamieszkiwało 59 789 osób. Tabela 1 Liczba mieszkańców powiatu obornickiego w latach 2014-2018 Jednostka Liczba ludności w latach administracyjna 2014 2015 2016 2017 2018* Gmina Oborniki 33 646 33 830 34 045 34 082 34 143 - miasto 18 426 18 395 18 435 18 341 18 259 - obszar wiejski 15 220 15 435 15 610 15 741 15 884 Gmina Rogoźno 18 208 18 222 18 203 18 265 18 275 - obszar miejski 11 229 11 208 11 179 11 115 11 117

3 Kondracki J. 2001: Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

- obszar wiejski 6 979 7 014 7 024 7 150 7 158 Gmina Ryczywół 7 429 7 449 7 378 7 379 7 371 Powiat - ogółem 59 283 59 501 59 626 59 726 59 789 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL GUS wg stanu na 31 grudnia 2017 r. *dotyczy I półrocza 2018 r.

Gęstość zaludnienia powiatu kształtuje się na poziomie 84 os./km2, natomiast średnia dla województwa wynosi 118 osoby/km2. W miastach Oborniki i Rogoźno zamieszkuje ok. 49,3% ogółu ludności powiatu. Wskaźnik przyrostu naturalnego ludności jest dodatni i wynosi 1,7/1000 osób i kształtuje się na tym samym poziomie jak w województwie wielkopolskim.

Rysunek 2 Zmiany liczby ludności powiatu obornickiego w latach 2014-2017 Liczba mieszkańców powiatu obornickiego w latach 2014-2018

59 800 59 700 59 600 59 500 59 400 59 300 59 200 59 100 59 000 2014 2015 2016 2017 2018*

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS *dane dotyczą I półrocza 2018 r.

Z danych GUS wynika również, że w 2017 r. 20,7% ludności powiatu stanowiły osoby w wieku przedprodukcyjnym, 61,8% w wieku produkcyjnym, a 17,5% w wieku poprodukcyjnym. Odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym od kilku lat utrzymuje się na tym samym poziomie, spada natomiast liczba osób w wieku produkcyjnym. Jednocześnie wzrasta liczba osób w grupie poprodukcyjnej. Wyraźna jest tendencja starzenia się społeczeństwa.

Według danych GUS (stan na koniec października 2018 r.) na terenie powiatu zarejestrowanych było 6 582 podmioty gospodarcze. W poniższej tabeli przedstawiono szczegółowo podział podmiotów na sekcje.

Tabela 2 Podmioty gospodarcze według sekcji i działów PKD na terenie powiatu obornickiego (dane z dnia 30.10.2018 r.) Liczba podmio- tów gosp. Podmioty wg sekcji i działów PKD Powiat obornicki A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 184 B - górnictwo i wydobywanie 4 C - przetwórstwo przemysłowe 840 D - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i po- 6 wietrze do układów klimatyzacyjnych E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekul- 26 tywacją F - budownictwo 1373 G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 1470 H - transport i gospodarka magazynowa 376 I - działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 128 J - informacja i komunikacja 111

20 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa 136 L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 296 M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 452 N - działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 172 O - administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 44 P - edukacja 208 Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna 267 R - działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 80 S i T - pozostała działalność usługowa, oraz Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowni- 372 ków; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Ogółem 6582 Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiecie obornickim we wrześniu 2018 r. kształtowała się na poziomie 3,4% - była wyższa niż średnia dla województwa, gdzie wyniosła 3,2%. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie wynosiła 792 osoby.

5. Ocena stanu środowiska 5.1. Ochrona przyrody Podstawowymi aktami prawa z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego oraz ochrony i kształtowania środowiska na terytorium Polski są ustawy: o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1614 ze zm.) oraz Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.( t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799 ze zm.).

Powiat obornicki odznacza się dużym zróżnicowaniem przyrodniczym oraz krajobrazowym, ze względu na ukształtowanie terenu, przepływające cieki oraz występujące obszary leśne.

Powierzchnia obszarów prawnie chronionych na terenie powiatu obornickiego wynosi 10 065,32 ha, co stanowi 14,2% powierzchni powiatu. Najwięcej obszarów chronionych występuje na terenie gminy Rogoźno – 9 032 ha i gminy Ryczywół – 1 027 ha, natomiast na terenie gminy Oborniki 6,42 ha. Formy ochrony przyrody tworzą: rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu i pomniki przyrody. Na terenie powiatu wyznaczone zostały również obszary Natura 2000.

Na terenie powiatu obornickiego zlokalizowane są również obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji „Puszcza Notecka” oraz „Dolina Samicy i stawy w Objezierzu” wyznaczone na podstawie opracowania „Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego” (Wylegała P., Kuźniak S., Dolata P., Poznań 2008). W powiecie znajduje się ponadto 9 stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową: cztery strefy ochrony ostoi bielika (obr. ewid. Maniewo, Łukowo – Żerniki, Niemczykowo gm. Oborniki), trzy strefy ochrony ostoi kani rudej (ob. ewid. Łukowo i Uchorowo gm. Oborniki oraz obr. Ewid. Laskowo gm. Rogoźno), strefa ochrony ostoi kani czarnej (obr. ewid. Niemczykowo, gm. Oborniki), a także strefa ochrony ostoi bociana czarnego (obr. ewid. Stobnica gm. Oborniki).

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Rysunek 3 Formy ochrony przyrody na terenie powiatu obornickiego

Źródło: http://mapy.geoportal.gov.pl

5.1.1. Rezerwaty przyrody Na terenie powiatu obornickiego znajduje się 6 rezerwatów przyrody:

Rezerwat przyrody „Słonawy” – powierzchnia 3,05 ha, w całości położony w gminie Oborniki, objęty ochroną na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 6 marca 1957 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M.P. z 1957 r. nr 27, poz. 186), obecnie obowiązuje Zarzą- dzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 11 kwietnia 2018 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Słonawy” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2018 r. poz. 3543). Jest rezerwatem wodnym typu faunistycznego. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest ochrona tarlisk ryb, w szczególności głowa- cza białopłetwego, różanki, świnki, brzany i certy. Nie posiada planu ochrony.

Rezerwat przyrody „Buczyna” – o powierzchni 15,75 ha, w częściowo położony na terenie gminy Ro- goźno; objęty ochroną na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 4 lutego 1958 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M. P. z 1958 r. Nr 18, poz. 119). Obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Zarządzenie Nr 16/11 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowi- ska w Poznaniu z dnia 12 kwietnia 2011 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Buczyna" (Dz. Urz. z 2011 r. Nr 162, poz. 2647). Celem ochrony przyrody jest zachowanie, ze względów naukowych i dydaktycznych, fragmentu lasu bukowego o charakterze zbliżonym do naturalnego, przy granicy zasięgu buka pospoli- tego (Fagus sylvatica). Posiada ustanowiony plan ochrony na podstawie Rozporządzenia Nr 200/06

22 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 26 września 2006 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody "Buczyna" (Dz. Urz. z 2006 r. nr 162, poz. 3794).

Rezerwat przyrody „Dołęga” – o powierzchni 1,17 ha, w całości płożony na terenie gminy Oborniki; objęty ochroną na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 lipca 1958 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M.P. z 1985 r. nr 69 poz. 406); obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Zarządzenie Nr 4/11 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 8 marca 2011 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Dołęga" (Dz. Urz. Z 2011 nr 105, poz. 1757); jest rezerwatem florystycznym roślin zarodnikowych. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie populacji skrzypu olbrzymiego Equisetum telmateia Ehrh. Nie posiada planu ochrony.

Rezerwat przyrody „Bagno Chlebowo” – o powierzchni całkowitej 4,63 ha, w całości położony na terenie gminy Ryczywół; objęty ochroną prawną na podstawie Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 19 czerwca 1959 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M. P. z 1959 r. Nr 62, poz. 320); obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Obwieszczenie Wojewody Wielkopolskiego z dnia 4 października 2001 r. w sprawie ogłoszenia wykazu rezerwatów przyrody utworzonych do dnia 31 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. z 2001 r. Nr 123, poz. 2401). Jest rezerwatem torfowiskowym typu biocenotycznego i fizjocenotycznego. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie ekosystemu tor- fowiskowego. Posiada ustanowiony plan ochrony na podstawie Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 8 maja 2017 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody "Bagno Chlebowo" (Dz. Urz. z 2017 r. poz. 3907).

Rezerwat przyrody „Wełna” – o powierzchni 10,44 ha, w całości położony na terenie gminy Rogoźno. Objęty został ochroną na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 19 września 1959 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M.P. z 1959 r. Nr 90, poz. 488); obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Zarządzenie Nr 29/11 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowi- ska w Poznaniu z dnia 1 września 2011 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Wełna" (Dz. Urz. z 2010 r. Nr 64, poz. 1368). Jest rezerwatem wodnym typu biocenotycznego i fizjocenotycznego. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie w stanie naturalnym fragmentu rzeki włosienicznikowej o pod- górskim charakterze wraz z florą i fauną. Nie posiada ustanowionego planu ochrony.

Rezerwat przyrody „Promenada” – o powierzchni 4,41 ha, w całości położony na terenie gminy Ro- goźno. Objęty ochrona na podstawie Zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z dnia 12 sierpnia 1987 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (M.P. z 1987 r. Nr 28, poz. 222), obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Zarządzenie nr 1/13 Regionalnego Dyrektora Środowiska w Poznaniu z dnia 8 maja 2013 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Promenada" (Dz. Urz. z 2013 r. poz. 3617). Jest rezerwatem leśnym typu fitocenotycznego. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie grądu kokoryczowego oraz naturalnych procesów związanych z jego dynamiką. Nie posiada planu ochrony.

5.1.2. Obszary chronionego krajobrazu (OChK) Na terenie powiatu obornickiego znajdują się 2 OChK, które utworzone zostały na podstawie Uchwały Nr IX/56/89 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Pile z dnia 31 maja 1989 r. w sprawie ustanowienia ob- szarów chronionego krajobrazu w województwie pilskim (Dz. Urz. z 1989 r. Nr 11, poz. 95); obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Rozporządzenie Nr 5/98 Wojewody Pilskiego z dnia 15 maja 1998 r. w sprawie ustanowienia obszarów chronionego krajobrazu w województwie pilskim (Dz. Urz. z 1998 r. Nr 13, poz. 83). Są to:

OChK „Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka” - obszar o powierzchni 22,64 ha częściowo położony na terenie powiatu obornickiego w gminach Ryczywół i Rogoźno.

OChK „Puszcza Notecka” – obszar o powierzchni 58 170,0 ha; częściowo położony na terenie powiatu obornickiego w gminie Ryczywół.

5.1.3. Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się in- dywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Zgodnie z danymi Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody, prowadzonego przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Warszawie, na terenie powiatu obornickiego znajdują się 163 pomniki przyrody, w tym:  Gmina Oborniki – 110 szt.;  Gmina Rogoźno – 45 szt.,  Gmina Ryczywół – 8 szt.

5.1.4. Obszary Natura 2000 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych. W Polsce występują 2 regiony: kontynentalny (96% powierzchni kraju) i alpejski (4% powierzchni kraju). Dla każdego kraju określa się listę referencyjną siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których należy utworzyć obszary Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne.

Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, która została zmieniona na Dyrektywę 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. sprawie ochrony dzikiego ptactwa. Przepisy zostały przetransponowane do polskiego prawa, głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dla obszarów specjalnej ochrony ptaków obowiązuje rozporządzenie z dnia 12 stycznia 2011 r. Ministra Środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 r. Nr 25, poz. 133 ze zm.).

Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) i obszary mające znaczenie dla Wspólnoty (OZW), które po okresie przejściowym zostaną wyznaczone jako specjalne obszary ochrony siedlisk.

Na terenie powiatu obornickiego wyznaczono 7 obszarów Natura 20004:  Obszary mające znaczenie dla Wspólnoty PLH300016 „Bagno Chlebowo” i PLH300056 „Bu- czyna w Długiej Goślinie”, PLH300043 „Dolina Wełny”,  Specjalne obszary ochrony siedlisk PLH300037 „Kiszewo” i PLH300001 „Biedrusko”  Obszary specjalnej ochrony ptaków PLB300013 „Dolina Samicy” i PLB 300015 „Puszcza No- tecka”.

4 Opis opracowano na podstawie danych RDOŚ w Poznaniu i CRFOP.

24 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 Rysunek 4 Obszary Natura 2000 na terenie powiatu obornickiego

PLH300016 „Bagno Chlebowo” - powierzchnia obszaru 465,31 ha. Obszar został zaproponowany jako OZW w sierpniu 2007 r. a zatwierdzony jako OZW w marcu 2009 r. Częściowo położony na terenie powiatu obornickiego w granicach gminy Ryczywół. Kompleks "Bagno Chlebowo" należy do nielicznych torfowisk wysokich w Wielkopolsce. Położony jest na terenie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, we wschodniej części Puszczy Noteckiej. Kompleks zajmuje nieckowate zagłębienie, lekko nachylone ku zachodowi, otoczone od północy, zachodu i południa wałami wydmowymi. W części zewnętrznej kompleksu wykształcone są zespoły łąkowe i torfowiska przejściowe, część środkowa to w większości zdegradowane już torfowisko wysokie. Całość obszaru otoczona jest przez bory sosnowe, w których spotkać można nieduże płaty wrzosowisk i muraw napia- skowych oraz pola uprawne. Bagno Chlebowo jest największym kompleksem torfowiskowym w Wielkopolsce. Należy podkreślić dużą różnorodność siedliskową obszaru - występuje tu ponad 45 zbiorowisk roślinnych, z których 19 posiada status zagrożonych w regionie, np. Scorpidio-Utricularietum minoris, Vaccinio uliginosi-Pine- tum, Lemnetum gibbae czy Sphagno recurvi-Eriophoretum vaginati. Stwierdzono tutaj obecność 10 ty- pów siedlisk o znaczeniu europejskim, w tym priorytetowych kompleksów borów i lasów bagiennych Vaccinio uliginosi-Pinetum i Betuletum pubescentis w różnych stadiach rozwojowych. Ich areały na terenie ostoi mogą w przyszłości znacznie się powiększyć w wyniku procesów regeneracyjno-sukcesyj-

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

nych. Obecnie siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG zajmują ok. 30% powierzchni obszaru. Bardzo bogata jest flora ostoi, obejmująca ponad 350 gatunków roślin naczyniowych (z tego 5 gatunków zagrożonych w Polsce i 29 znajdujących się na regionalnej czerwonej liście Wielko- polski) oraz 66 gatunków mszaków (z tego aż 11 mchów torfowców, w tym kilka rzadkich w kraju i regionie). Na obszarze Bagna Chlebowo występują 2 gatunki zwierząt o znaczeniu europejskim (Za- łącznik II Dyrektywy Rady 92/43/EWG), wśród nich ważka - zalotka większa Leucorrhinia pectoralis. Na podkreślenie zasługuje obecność najliczniejszej w regionie populacji żmiji zygzakowatej Vipera berus. Lista gatunków zwierząt tego obszaru nie jest jeszcze kompletna. Zagrożeniami mającymi wpływ na obszar są: zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie – ogólnie i wydobywanie torfu. Dla obszaru obowiązuje Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 17 marca 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Bagno Chlebowo PLH300016 (Dz. Urz. Woj. 2014.1817).

PLH300056 „Buczyna w Długiej Goślinie” – powierzchnia obszaru 703,49 ha. Obszar został zaproponowany jako OZW w październiku 2010 r. a zatwierdzony jako OZW w marcu 2011 r. Położony jest częściowo na terenie powiatu obornickiego w granicach gminy Rogoźno. Obszar obejmuje zachodni, prawie 800-hektarowy, fragment zwartego kompleksu leśnego położonego między Rogoźnem a Murowaną Gośliną w rejonie Boguniewa, Słomowa, Pacholewa, Nieszawy i Długiej Gośliny. Jest on położony na falistym terenie moreny dennej zbudowanej z glin zwałowych i piasków naglinowych. Krajobraz wzbogacają liczne, chociaż niewielkie zagłębienia wypełnione przez holoceń- skie osady organiczne, z których wykształciły się gleby torfowe torfowisk niskich i gleby murszowo- mineralne. Dominującym typem roślinności leśnej są lasy bukowe. Omawiany obiekt obejmuje najcen- niejszą część buczyn występujących na odosobnionym stanowisku przy wschodniej granicy zasięgu buka w środkowej Wielkopolsce. W większości są to żyzne lasy bukowe występujące przeważnie na glebach brunatnych właściwych wyługowanych, płowych zbrunatniałych i płowych opadowo-glejowych. Mimo prowadzonej tu gospodarki leśnej struktura drzewostanów jest na ogół zbliżona do stanu naturalnego, a skład florystyczny - typowy dla żyznych buczyn nizinnych, niekiedy nawiązujących do grądów. Zbiorowiska lasów dębowo-grabowych zajmują podobne siedliska, zwykle na terenach o mało zróżni- cowanej rzeźbie terenu. Na glebach mniej zasobnych występują kwaśne buczyny i acydofilne dąbrowy, a w lokalnych obniżeniach z ruchomą wodą powierzchniową, na przykład przy źródliskach - łęgi jesio- nowo-olszowe oraz wiązowo-jesionowe. Roślinność leśną reprezentują także fitocenozy olsów wystę- pujące na siedliskach zabagnionych. Lasy bukowe koło Długiej Gośliny od dawna są uważane za jeden z najbardziej interesujących obiektów przyrodniczo-leśnych w okolicach Poznania (Urbański 1930, Sto- larski 1932, Wodziczko i in. 1938). Objęcie ochroną 200-letniego starodrzewu bukowego na powierzchni 400 ha postulowano już w latach dwudziestych ubiegłego wieku (Szotkowski 1928). Starania te okazały się nieskuteczne, gdyż dopiero w 1958 roku utworzono tu rezerwat "Buczyna" na powierzchni zaledwie 15,71 ha. Głównym walorem przyrodniczym obszaru "Buczyna w Długiej Goślinie" jest stosunkowo duży i zwarty kompleks lasów, w którym jest reprezentowanych sześć typów przyrodniczych siedlisk leśnych. Naj- większą powierzchnię zajmują, rzadkie w Wielkopolsce i dobrze zachowane, płaty żyznych buczyn. Wszystkie zbiorowiska leśne (buczyny, grądy, kwaśne dąbrowy, łęgi i olsy) występujące na omawianym terenie należą do zagrożonych w tym regionie. Nie zidentyfikowano poważnych zagrożeń mających wpływ na obszar. Nie posiada planu zadań ochronnych.

PLH300037 „Kiszewo” - zajmuje powierzchnię 2 301,11 ha. W całości położony jest na terenie gminy Oborniki. Obszar został zaproponowany jako OZW w październiku 2010 r. a zatwierdzony jako OZW w marcu 2011 r. Ostoja obejmuje kościół pw. Najświętszego Serca Jezusa i św. Anny w Kiszewie, na strychu którego znajduje się kolonia rozrodcza nocka dużego . Wyznaczone poza ostoją obszary potencjalnych żero- wisk nietoperzy zdominowane są przez zbiorowiska borów sosnowych. Jedynie w zachodniej części kompleksu wzdłuż doliny Kończaka występują liniowo nieco większe fragmenty lasów liściastych - łę- gów. Jedna z najliczniejszych znanych kolonii rozrodczych nocka dużego Myotis myotis - gatunku z Załącz- nika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, na terenie Polski. Nie zidentyfikowano poważnych zagrożeń ani presji mających wpływ na obszar. Dla obszaru obowiązuje Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 25 marca 2015 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Kiszewo PLH300037 (Dz. Urz. Woj. 2015.2024).

26 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 PLH300043 „Dolina Wełny” – o powierzchni 1 446,98 ha, w całości położony na terenie powiatu obornickiego w gminach Ryczywół, Rogoźno i Oborniki. Obszar został zaproponowany jako OZW w paź- dzierniku 2010 r. a zatwierdzony jako OZW w marcu 2011 r. Obszar chroni dolny, silnie meandrujący odcinek rzeki Wełny o długości ponad 14 km, od ujścia Strugi Sokołowskiej do ujścia Wełny do Warty. Ostoja znajduje się pomiędzy miejscowościami Rogośno a Oborniki, stanowiąc wschodnią granicę międzyrzecza Warty i Noteci. Dolina Wełny porośnięta jest la- sami sosnowymi i zajęta jest częściowo przez użytki rolne. Wzdłuż samej rzeki znajdują się fragmenty grądów, łęgów i ekstensywnie użytkowanych łąk. Wełna należy do silnie eutroficznych, o niewielkiej przejrzystości wody (0,2-0,5 m) rzek i cechuje się wysokimi stężeniami chlorofilu "a" w związku oddzia- ływaniem eutroficznych jezior położonych w środkowym i górnym biegu. Rzeka tradycyjnie wykorzystywana jest przez młyny i elektrownie wodne. W obszarze ostoi charakteryzuje się dużymi spadkami terenu i silnym nurtem, co sprawia, że występująca tutaj flora i fauna jest charakterystyczna dla krainy brzany (według typologii rybackiej). Dno jest z reguły żwirowe, piaszczyste lub kamieniste, a utworzone progi spiętrzające wodę nadają rzece charakteru potoku górskiego. W nielicznych zakolach oraz bez- pośrednio przy brzegach nagromadzone osady sprzyjają wzrostowi roślinności. W korycie rzeki wystę- pują głównie takie zbiorowiska jak: Ceratophylletum demersi, Nupharo-Nymphetum albae i Potametum pectinati. W częściach szybko płynących rzeki wykształcają się zbiorowiska ze związku Ranunculion fluitantis. Interesujące są zbiorowiska mchów wodnych głównie z dominacją Fontinalis antipyretica i Leptodictyum riparium. Miejsca piaszczyste i kamieniste porastają zielenice nitkowate, licznie występuje Hildebrandia rivularis. W Dolinie występują niewielkie eutroficzne starorzecza. W granicach ostoi znaj- dują się również łęgi olszowe i grądy. Obszar chroni także przyujściowe fragmenty rzek Strugi Sokołow- skiej, Flinty i Zaganki. Lamperta planeri Populacja - ocena C Występowanie minoga strumieniowego na terenie obszaru Na- tura 2000 Dolina Wełny stwierdzono w nieznacznym zagęszczeniu wyłącznie w przyujściowym odcinku Flinty. W odłowach prowadzonych w ramach projektu "Ichtiologiczna inwentaryzacja wybranych dopły- wów środkowej Warty. Próba restytucji troci wędrownej w Wełnie" realizowanego przez pracowników Zakładu Rybactwa śródlądowego i Akwakultury Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu oraz Okręgu Polskiego Związku Wędkarskiego w Poznaniu gatunek ten stanowił 4,8% odławianych ryb w tym punk- cie badawczym. Parametry populacji minoga trudno oszacować ze względu na biologię. Przez większą cześć roku żyje on w rozproszeniu, a tylko w kresie tarła (kwiecień, maj) podejmuje wędrówkę sięgającą kilkuset metrów i może gromadzić się w skupiskach. Minogi strumieniowe występują tylko w niewielkich rzekach i strumieniach o wyżynnym charakterze. Jest to gatunek wskaźnikowy wód o dobrej jakości. W ostatnim dwudziestoleciu liczebność minoga w rzekach Wielkopolski, w wyniku zanieczyszczeń i prze- kształcania rzek w ostatnim 20leciu znacznie zmalała. Jego udział w populacji krajowej jest nieznaczny, jednak z pewnością opisywana populacja może mieć duże znaczenie dla zachowania gatunków dopły- wach rzeki Warty, szczególnie jako matecznik w przypadku ewentualnej restytucji. Stan zachowania - ocena B Stopień zachowania cech siedlisk ważnych dal gatunku oceniono jako dobry (II: elementy zachowane w dobrym stanie). Warunki siedliskowe w środkowej i dolnej Flincie można uznać za dobre. Flinta to rzeka mająca charakter potoku nizinnego piaszczystego, z chłodną, dobrze natlenioną wodą, ze żwirowymi partiami dna. Występuje tu zróżnicowana morfometria koryta oraz liczne sekwencje: prze- głębienie - wypłycanie. Możliwości renaturyzacji nie oceniono. Izolacja - A Populacja jest izolowana, najprawdopodobniej nie ma kontaktu ze stwierdzonymi populacjami w Rowie Kiszewskim, Kończaku i Smolnicy. Ocena Ogólna - B Salmo trutta fario Motywacja - D Pstrąg potokowy jest stacjonarną odmianą anadromicznego gatunku: troci wędrownej występującej na omawianym obszarze i uznanej jako gatunek ważny. Ma podobne wymagania środowiskowe, jest organizmem wskaźnikowym dobrego stanu Środowiska i dlatego powinien znaleść się na liście gatunków ważnych. Gatunek ten dość licznie wy- stępował w okolicznych ciekach, jednak na skutek zanieczyszczenia i przekształcenia wód, także presji wędkarskiej, a przede wszystkim kłusowniczej, pogłowie pstrąga spadło drastycznie. W obszarze Dolina Wełny występowanie pstrąga w niewielkich liczebnościach stwierdzono w przyujściowym odcinku Flinty oraz w Wełnie poniżej Jaracza. Warunki środowiskowe panujące w tych ciekach dają spore szanse na udaną reintrodukcję w rzece Flincie i dolnej Wełnie między Jaraczem, a ujściem do Warty. Nie zidentyfikowano poważnych zagrożeń ani presji mających wpływ na obszar. Nie posiada planu zadań ochronnych.

PLH300001 Biedrusko - Obszar został zaproponowany jako OZW w kwietniu 2004 r. a zatwierdzony jako OZW w lutym 2010 r. Całkowita powierzchnia obszaru wynosi 9 938,09 ha. Położony jest częściowo na terenie gminy Oborniki. Obszar obejmuje teren poligonu Biedrusko (z wyłączeniem miejscowości Biedrusko). Położony jest w bliskim sąsiedztwie Poznania (na północ od miasta) nad rzeką Wartą, w większości na jej lewym brzegu. Pod względem budowy geomorfologicznej można tu wyodrębnić trzy główne jednostki. W połu- dniowej części ostoi dominują pagórki moreny czołowej, zbudowane głównie z piasków i żwirów pocho-

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

dzenia wodnolodowcowego. środkowy, największy obszar, to wysoczyzna morenowa falista i pagórko- wata, z przewagą piasków i glin zwałowych. Od północnego wschodu i wschodu w obręb ostoi wchodzi Poznański Przełom Warty - południkowy odcinek doliny rzecznej powstały przez przekształcenie rynny polodowcowej. Dno doliny pokryte jest holoceńskimi utworami aluwialnymi, zaś wyższe terasy charak- teryzują się budową piaszczysto-żwirową. Wody płynące tworzą interesujący, rozgałęziony układ niewielkich cieków - lewobrzeżnych dopływów rzeki Warty, płynące wzdłuż wschodniej granicy poligonu. Charakterystyczną cechą obszaru jest sieć licznych rowów z okresowo zanikającą wodą. Obecne są również małe i średniej wielkości jeziora, starorzecza, a także drobne oczka wodne w bezodpływowych zagłębieniach pochodzenia wytopiskowego. Większość zbiorników wód stojących ma charakter eutro- ficzny i intensywnie zarasta, a część uległa już zlądowieniu (np. Jezioro Podkowa). Do najcenniejszych należy wspaniale zachowany kompleks starorzeczy nadwarciańskich w okolicy Gołębowa. W zachodniej części obszaru, na terenie rezerwatu przyrody "Gogulec" występowało śródleśne Jezioro Gogulec wraz z przyległym torfowiskiem przejściowym. Jezioro uległo całkowitemu zanikowi, a roślinność torfo- wiskowa zachowała się w formie szczątkowej. Największą część obszaru - ponad 62% - zajmują lasy. Są to przeważnie kompleksy grądowe i kompleksy kwaśnych dąbrów oraz zbiorowisk łęgowych i olso- wych (w obniżeniach terenu). Dolina Warty to obszar potencjalnie przynależny do łęgów topolowych i wierzbowych oraz łęgu dębowo-wiązowo-jesionowego. Tego typu lasy zostały jednak przeważnie znisz- czone, a ich siedliska częściowo obsadzone sosną. Dobrze zachowane fragmenty łęgów zboczowych zachowały się w parku podworskim w Radojewie. Pas przykorytowy Warty zajmują wikliny nadrzeczne (Salicetum triandro-viminalis). Roślinność centralnej części poligonu obfituje w płaty muraw psammofil- nych (Koelerio-Coryneporetea), znacznie rzadsze murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea); łącznie murawy pokrywają prawie 18% powierzchni obszaru. Ponad 11% zajmują różnego typu zarośla (głów- nie żarnowcowe oraz czyżnie Pruno-Crataegetum) oraz stopniowo regenerujące lasy. Występują one w kompleksie przestrzennym z fragmentarycznie wykształconymi psiarami oraz łąkami ziołoroślowymi. Przyroda "terenów specjalnych" okolic Biedruska, z uwagi na długotrwałą izolację od niektórych form działalności ludzkiej, ma charakter unikatowy w skali regionu. Bogactwo flory i roślinności należy do najwyższych w Wielkopolsce. Stwierdzono tu występowanie 16 typów siedlisk przyrodniczych z Załącz- nika I dyrektywy Rady 92/43/EWG i 9 gatunków zwierząt z Załącznika II tej dyrektywy. Nagromadzenie stanowisk roślin chronionych i zagrożonych w skali regionu i całego kraju, a także udział ważnych siedlisk, nadaje obszarowi wysoką rangę pod względem znaczenia dla ochrony bioróżnorodności. Na szczególną uwagę zasługują 32 taksony z regionalnej czerwonej listy (Jackowiak i in. 2007). Dwa spo- śród nich posiadają status "zagrożony" (kategoria "EN"): leniec pospolity Thesium linophyllon oraz skrzyp pstry Equisetum variegatum, a 12 "narażony" ("VU"): bukwica pospolita Betonica officinalis, krwawnica hyzopolistna Lythrum hyssopifolia, dziewięciornik błotny Parnassia palustris, lucerna kolcza- stostrąkowa Medicago minima, miodunka wąskolistna Pulmonaria angustifolia, naradka północna An- drosace septentrionalis, nawrot pospolity Lithospermum officinale, pełnik europejski Trollius europaeus, rzeżucha niecierpkowa Cardamine impatiens, turzyca filcowata Carex tomentosa, wolffia bezkorze- niowa Wolffia arrhiza oraz zamokrzyca ryżowa Leersia oryzoides. Kolejnych 16 to gatunki najmniejszej troski ("LC"): czerniec gronkowy Actaea spicata, dzwonek szerokolistny Campanula latifolia, fiołek prze- dziwny Viola mirabilis, goździk pyszny Dianthus superbus, kokorycz wątła Corydalis intermedia, konio- płoch łąkowy Silaum silaus, kozłek dwupienny Valeriana dioica, kukułka krwista Dactylorhiza incarnata, kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis, listera jajowata Listera ovata, oleśnik górski Libanotis pyre- naica, oman wierzbolistny Inula salicina, śmiałka goździkowa Aira caryophyllea, śmiałka wczesna Aira praecox, wilczomlecz lśniący Euphorbia lucida oraz wyka wąskolistna Vicia tenuifolia, a dla trzech nie określono poziomu zagrożenia z powodu braku danych ("DD"): rogownica wielkoowockowa Cerastium macrocarpum, starzec srebrzysty Senecio erucifolius oraz śnieżyca wiosenna Leucoium vernum. Zagrożeniem mającym wpływ na obszar są obce gatunki inwazyjne, natomiast pozytywny wpływ ma umiejscowiony poligon. Zarządzeniem nr 10/2013 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 12 grudnia 2013 r. ustanowiono plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Biedrusko PLH300001 (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 18 grudnia 2013 r. poz. 7291)

PLB300013 „Dolina Samicy” - utworzony został na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 05.09.2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U.07.179.1275). Częściowo położony jest na terenie gminy Oborniki. Jego całkowita powierzchnia wynosi 2 390,9 ha. Ostoja Dolina Samicy obejmuje górny i środkowy bieg rzeki Samicy, która jest lewym dopływem Warty. Znajduje się w mezoregionie Pojezierze Poznańskie (Wzgórze Owińsko-Kierskie oraz Równina Szamo- tulska). Rzeka Samica rozcina płaski obszar moreny dennej wznoszącej się na wysokość 70-90 m n.p.m., jedynie we wschodniej części wysokość przekracza 90 m n.p.m. Dominującym elementem krajobrazu są pola uprawne. Jedynie w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki znajdują się wilgotne łąki, trzcino- wiska oraz naturalne i sztuczne oczka wodne. Występują tutaj również niewielkie kompleksy leśne,

28 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 głównie w postaci borów mieszanych, a także fragmenty dąbrów, grądów i olsów. W południowej części doliny znajduje się jezioro Kierskie Małe o powierzchni 34 ha i średniej głębokości 1,4 m. Pomiędzy miejscowościami Objezierze i Chrustowo znajduje się kompleks stawów rybnych o powierzchni ok. 150 ha oraz zbiorniki powstałe w wyniku eksploatacji wapna łąkowego i torfu. W ostoi Dolina Samicy stwierdzono występowanie co najmniej 19 lęgowych gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Liczebność 1 gatunku lęgowego (bączka) oraz dwoch migru- jących (gęsi zbożowej i gęsi białoczelnej) mieszczą się w kryteriach wyznaczania ostoi ptaków wprowadzonych przez BirdLife International. Ponadto 5 gatunków zostało wymienionych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt. Dolina Samicy jest jedną z 10 najważniejszych w Polsce ostoi bączka. Nie zidentyfikowanych poważnych zagrożeń dla funkcjonowania obszaru. Nie posiada opracowanego planu zadań ochronnych.

PLB300015 „Puszcza Notecka” - całkowita powierzchnia 178 255,76 ha. Fragment położony w gminach Rogoźno, Oborniki i Ryczywół. Utworzony na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowi- ska z dnia 05.09.2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie OSO Natura 2000 (Dz.U.07.179.1275). Obszar stanowi zwarty, jednolity kompleks leśny w międzyrzeczu Noteci i Warty, będącym częścią pradoliny Eberswaldsko-Toruńskiej, równiny akumulacyjnej przekształconej przez wiatr. Jest to największy w Polsce obszar wydm śródlądowych, głównie o wysokości 20-30 m, maksymalnie do 98 m n.p.m. W środkowej części obszaru uformowały się wały o przebiegu południkowym, leżące 500-600 m od siebie. W części wschodniej mają one kształt paraboliczny. Wydmy pokryte są monotonnym, jednowiekowym lasem, głównie sosnowym (92%), posadzonym tu po wielkiej klęsce spowodowanej pojawieniem się szkodników owadzich w okresie międzywojennym. Pozostałości drzewostanów naturalnych są chronione w rezerwatach np. Cegliniec. Na terenie ostoi znajduje się ponad 50 jezior, raczej płytkich, pochodzenia wytopiskowego, zwykle z grubą warstwą mułu i zakwitami glonów. W zagłębieniach terenu lub na brzegach jezior utrzymują się torfowiska, na ogół w pewnym stopniu przekształcone. Występuje co najmniej 30 lęgowych gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 11 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla powyżej 2% populacji krajowej (C6) bielika (PCK), kani czarnej (PCK) i kani rudej (PCK), co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: bąk (PCK), podgorzałka (PCK), puchacz (PCK), rybołów (PCK), trzmielojad, gągoł, nurogęś; w stosunkowo wysokiej liczebności (C7) występuje bocian czarny, błotniak stawowy, ortolan i żuraw. W okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C2) bielika. Zagrożeniem mającym wpływ na obszar jest leśnictwo. Dla obszaru obowiązuje Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim; Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 3 marca 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Puszcza Notecka PLB300015 (Dz. Urz. Woj. 2014.1793).

5.1.1. Flora i fauna Do zbiorowisk naturalnych zalicza się zespoły roślinności wodnej, szuwarowej czy błotnej, które wystę- pują w obniżeniach terenów w sąsiedztwie cieków wodnych czy wyrobisk poeksploatacyjnych. W ryn- nach zbiorników wodnych a także w dolinach rzecznych Warty i Wełny (oraz w dolinie strugi Samicy Kierskiej) występuje roślinność łąkowa jako trwałe użytki zielone. Charakterystyczne są tu gatunki sito- wie, turzycowe oraz zbiorowiska darniowe z roślinnością trawiastą. Na torfach wykształciły się zbiorowiska turzyc wysokich. Największe powierzchnie zajmują siedliska łęgowe i grądowe. Przeważają tu gatunki: śmiałek darniowy, turzyca niska, kostrzewa czerwona i kłosówka wełnista. Roślinność wodna i bagienna pełni rolę regulacyjną oraz biotyczno-krajobrazową. Gatunki charakterystyczne dla podmo- kłych łąk to kostrzewa trzcinowa, wiechlina zwyczajna, drżączka średnia, mietlica pospolita, mozga trzci- nowata i tomka wonna. Roślinność wysoka reprezentowana jest przez olszę czarną, brzozę brodawko- watą, grab, świerk, lipę drobnolistną, osikę, klon pospolity, jawor, topolę (kanadyjską, włoską i czarną) i inne. Roślinność synantropijna i ruderalna występuje na powierzchniach przekształconych antropoge- nicznie. Dominują tu dominują zbiorowiska roślin niskopiennych, słonolubnych i nitrofilnych, głównie: łopian większy, pokrzywa zwyczajna, bylica pospolita, komosa biała, szarłat szorstki, pieprzyca gru- zowa, żółtlica drobnokwiatowa czy pyleniec pospolity.

Liczne gatunki roślin, grzybów i zwierząt występujące na terenie powiatu objęte zostały prawną ochroną gatunkową. Powstałe formy prawnej ochrony przyrody reprezentują najcenniejsze fragmenty Puszczy Noteckiej z całym bogactwem flory, z licznymi gatunkami roślin prawnie chronionych oraz fauny z bielikiem i rybołowem, kanią rudą i czarną oraz innymi gatunkami ptaków prawnie chronionych. Z ssaków coraz liczniejszy jest bóbr, wydra, wilk. Z płazów i gadów można tutaj spotkać żmiję

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

zygzakowatą i gniewosza plamistego, ropuchy i żaby a w wodach śródleśnych zbiorników traszkę grzebieniastą.

Gatunki roślin objętych ochroną według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2014 r. poz. 1409), są to: widłak spłaszczony, pomocnik baldaszkowy, gajnik lśniący i inne oraz gatunki zwierząt objęte ochroną na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183) są to m.in.: głowacz biało płetwy, bobry, wydry, zaskrońce i nietoperze.

5.1.2. Tereny zieleni Ważną rolę w otwartym krajobrazie gminy odgrywają zadrzewienia śródpolne, przydrożne, zieleń przy- wodna, zieleń parkowa, cmentarna, zieleńce, sady i ogrody przydomowe, które spełniają nie tylko funk- cję krajobrazową ale także ochronną. Wpływają na kształtowanie lokalnego klimatu obszarów, na któ- rych występują, podnoszą walory estetyczno – krajobrazowe, spełniają rolę wiatro– i glebochronną. Na terenie powiatu obornickiego (wg BDL GUS) znajduje się łącznie 100,1 ha terenów zielonych, w tym: 6 parków spacerowo-wypoczynkowych o łącznej powierzchni 33,3 ha, 12 zieleńców o powierzchni 10,3 ha, 17,1 ha zieleni ulicznej, 39,34 ha zieleni osiedlowej, 15 cmentarzy o powierzchni 17,4 ha.

5.1.3. Zagrożenia dla przyrody Największym zagrożeniem dla przyrody jest silna urbanizacja lub intensywne rolnictwo powodujące po- stępującą degradację przyrody i zubożenie składu gatunkowego. Niekorzystne zmiany liczebności i składu gatunków roślin i zwierząt wynikają najczęściej z wadliwego zarządzania przestrzenią: szyb- kiego, niekontrolowanego rozwoju miast, osadnictwa rozprzestrzeniającego się w obrębie terenów war- tościowych przyrodniczo lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie, przecinania korytarzy ekologicznych przez infrastrukturę transportową, unifikacji i ubożenia krajobrazów. Istotne są także zmiany w rolnictwie – zarówno intensyfikacja upraw w kierunku rolnictwa wielkopowierzchniowego, jak i zaniechanie trady- cyjnego użytkowania rolniczego prowadzą do zaniku ekosystemów związanych z tradycyjną gospo- darką rolną i utraty tradycyjnych krajobrazów rolniczych, stanowiących siedlisko wielu gatunków. Występujące w obrębie powiatu obszary cenne przyrodniczo pod względem występowania rzadkich gatunków roślin i zwierząt wymagają podejścia planistycznego, aby nie utraciły swych wartości przyrodniczych. Różnorodność biologiczna stanowi dziedzictwo, a jej zachowanie jest warunkiem zapewnienia dostępu do bogactwa przyrody dla przyszłych pokoleń. Zaburzenie stabilności ekosystemów może doprowadzić do wielopłaszczyznowych negatywnych skutków dla gospodarki i społeczeństwa Zagrożeniami dla przyrody są również: zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenia wód powierzchniowych, zła gospodarka wodna, nielegalne wycinanie roślin, „dzikie wysypiska odpadów”, kłusownic- two, nieprawidłowa gospodarka leśna, nadmierna presja turystyczna. Ważnym zadaniem jest również ochrona ekspozycji panoram miejscowości poprzez wytyczanie i za- chowywanie osi widokowych i widoków sylwet miejscowości. Problemem może być niedostateczna wiedza na temat stanu drzew pomnikowych, co może skutkować nie wykonaniem niezbędnych prac pielęgnacyjnych i w konsekwencji doprowadzić do utraty walorów przyrodniczych. W wielu miejscach na świecie w tym również w Polsce dramatycznie zmniejsza się liczebność i różno- rodność owadów. Ostatnie wyniki badań z obszarów tropikalnych z Puerto Rico wskazują, że w ciągu ostatnich 35 lat liczba owadów naziemnych w lasach w tym kraju zmniejszyła się o 98%. Najdłuższe, prawie ciągłe badania nad liczebnością i różnorodnością owadów krajobrazu rolniczego w Polsce prowadzono w okolicach Stacji Badawczej IŚRiL PAN w Turwi pod kierownictwem Prof. Jerzego Karga. Zgromadzono tam wielki zbiór danych ściśle ilościowych (mówiących o zagęszczeniu osobników), do- tyczących owadów terenów rolniczych. Z badań wynika, że nawet w bardzo silnie urozmaiconym krajobrazie centralnej części Parku Krajobrazowego im. gen. D. Chłapowskiego, słynnego z dużej ilości za- drzewień śródpolnych. Spadek ten był nawet większy niż w krajobrazie uproszczonym. Tym samym okazało się, że samo urozmaicenie terenów rolniczych nie wystarcza do zachowania różnorodności owadów. Spadek ten wystąpił nawet w bardzo silnie urozmaiconym krajobrazie, zapewne bardziej od- pornym na presję ze strony rolnictwa, niż częste w pewnych regionach Polski tereny z wielkim polami uprawnymi, pozbawionymi zadrzewień śródpolnych. Efektem presji rolnictwa jest też regulacja rzek i osuszenie mokradeł po to, by uzyskać przestrzeń dla produkcji rolnej. Monitoring wód pokazuje że 70- 90% rzek w Polsce ma zły stan ekologiczny, a rzeka to nie tylko środowisko wodne, ale również strefa przejścia – mokradła będące domem dla mnóstwa owadów, które spędzają etap larwalny w wodzie, a etap imago – na lądzie. Owady są grupą łączącą dwa światy, stanowią pokarm dla wielu gatunków płazów, gadów, ptaków i ssaków. 60% gatunków ptaków opiera swoją dietę na owadach. Wśród owa- dów są roślinożercy, drapieżniki, pasożyty i parazytoidy oraz saprofagi, rozkładające materię orga- niczną. Stanowią wielką część pokarmu wielu zwierząt. Skoro owadów jest coraz mniej, to i zwierząt

30 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 odżywiających się nimi będzie, (a badania wykazały, że już jest) coraz mniej. Oprócz tego owady zapy- lają, są budowniczymi, biorą udział w krążeniu substancji w glebie itp. Zatem kryzys w świecie owadów pociąga za sobą podobne zjawisko wśród kręgowców. Bez owadów czeka nas szybki kres naszej cy- wilizacji. Za wymieranie owadów odpowiedzialne są: sposób produkcji żywności - rolnictwo wielkoobszarowe, produkcja mięsa oraz urbanizacja, a co za tym idzie zmiany klimatu. Usuwa się ostoje, takie jak zadrzewienia śródpolne, mokradła, małe cieki, skarpy itd., a oprócz tego zmienia się chemizm środowiska (przez stosowanie nawozów) i bardzo często osusza tereny cenne przyrodniczo – podmokłe i wilgotne łąki czy mokradła. A ponadto kilka razy w ciągu sezonu wegetacyjnego wybija się na polu wszystko lub większość tego co nie jest rośliną uprawną: owady insektycydami, a rośliny towarzyszące uprawom (czyli tzw. chwasty) – herbicydami. Nie tylko rolnictwo ma wpływ na owady. Zgubne dla owadów jest również lubowanie się ludzi w "utrzymywaniu porządku": usuwanie zwalonych drzew, liści jesienią, ko- szenie traw przydrożnych. Coraz większym zagrożeniem dla lasów jest wjeżdżanie na ich teren pojazdami terenowymi: quadami oraz samochodami i motocyklami typu „offroad”. Niszczone jest w ten sposób poszycie leśne, młode nasadzenia oraz uruchamiane trudno odwracalne procesy erozyjne. Płoszona jest również zwierzyna leśna. Ruch łodziami motorowodnymi po jeziorach może powodować wypłaszanie ptactwa wodnego i fizyczne uszkadzanie ryb i płazów.

Działania Jednym z priorytetów Polityki ekologicznej państwa 2030 jest ochrona dziedzictwa przyrodniczego Pol- ski m.in. poprzez podejmowanie działań mających na celu poprawę stanu różnorodności biologicznej i pełniejsze powiązanie jej ochrony z rozwojem społecznym i gospodarczym kraju, w tym doskonalenie systemu ochrony przyrody, zachowanie i przywracanie siedlisk przyrodniczych oraz populacji zagrożo- nych gatunków, utrzymanie i odbudowę funkcji ekosystemów będących źródłem usług dla człowieka. Należy dążyć do umocnienia systemu ochrony przyrody, w tym usprawnić zarządzanie siecią Natura 2000. Potrzebne jest uzupełnienie sieci parków narodowych i rezerwatów w sposób, który zapewni ich reprezentatywność względem różnorodności zasobów przyrodniczych w kraju i zachowa tereny najcenniejsze. Należy kontynuować proces planowania zadań ochronnych lub tworzenia planów ochrony dla wymagających tego form ochrony przyrody, ponadto należy doskonalić system ocen oddziaływania inwestycji na środowisko. Zlikwidowanie przyczyn utraty zasobów różnorodności biologicznej, wynikają- cych z działań społecznych i gospodarczych, wymaga spójnej polityki i bardziej efektywnego włączenia różnorodności biologicznej do głównego nurtu całej sfery działalności Państwa, w tym do wszystkich sektorów, zwłaszcza takich jak rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i gospodarka wodna, które w sposób bezpośredni i pośredni wpływają na stan zasobów różnorodności biologicznej. Sieć Natura 2000 powinna stać się stymulatorem wzrostu, a nie barierą rozwoju gospodarczego. Dlatego w lasach objętych siecią Natura 2000 prowadzona jest zrównoważona gospodarka leśna, której efektywność zagwarantuje połączenie planów urządzenia lasu z planami ochrony obszarów Natura 2000. Konieczne jest również dostosowanie norm systemu planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz wprowadzenie zmian w zarządzaniu obszarami objętymi ochroną. Działania do realizacji zaplanowane w ramach PEP będą ukierunkowane przede wszystkim na zahamowanie spadku różnorodności biologicznej. Wsparcie uzyskają przedsięwzięcia związane z zachowaniem różnorodności biologicznej, rozwojem zielonej i błękitnej infrastruktury oraz projekty dotyczące ochrony in-situ lub ex-situ zagrożo- nych gatunków i siedlisk przyrodniczych. Niezbędne jest całościowe ujmowanie w procedurze planowania przestrzennego gmin i dokumentach planistycznych problematyki ochrony przyrody, w tym gatunków chronionych. Stan drzew będących pomnikami przyrody winien być zdiagnozowany, a drzewa w zależności od potrzeb poddane zabiegom pielęgnacyjnym, zapewniającym ich utrzymanie w odpowiednim stanie fitosa- nitarnym. W dalszym ciągu należy utrzymać, ale też wzbogacić o nowe obszary zieleni urządzonej, zwłaszcza wzdłuż ulic i dróg, a także poza granicami miejscowości. Rozwiązanie problemu z wymieraniem owadów jest trudne i kosztowne. Można je rozwiązać poprzez ograniczenie i zakazy stosowania insektycydów, a także stworzenia instrumentów wspierających resty- tucję ekosystemów w tym przywrócenie terenów mokradeł nadrzecznych, gdzie na niewielkich stosunkowo obszarach skumulowane są liczne usługi ekosystemowe: retencja wody, wiązanie węgla, oczysz- czanie wód powierzchniowych i zabezpieczanie przed eutrofizacją. Jest tam ogromne bogactwo owa- dów wodnych i lądowych, a jednocześnie to tarliska ryb, szlaki migracji ptaków itp. Jeśli nie ma nad rzeką upraw, którym grozi podtopienie, to i nie ma konieczności powstrzymywania tych podtopień. Można odtwarzać tereny zalewowe, zatrzymać prostowanie i pogłębianie rzek, czy tzw. "prace utrzy- maniowe". Należy również zadbać o pozostawienie obrzeży pól przyrodzie. Tak samo ważną rolę co mokradła pełnią zadrzewienia i zakrzewienia na terenach rolniczych. Przyrodnicy rekomendują tylko 2- 3 % powierzchni na tego typu obrzeża, to warunek konieczny powodzenia w zachowaniu czegokolwiek innego niż rośliny uprawne.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

W celu zmniejszenia negatywnego oddziaływania łodzi motorowych należy rozpatrzyć zakaz ich pływa- nia po jeziorach do czasu zakończenia okresu lęgowego ptaków wodno-błotnych. W przypadku stwier- dzenia gatunków chronionych należy rozważyć objęcie jeziora całkowitą strefą ciszy.

5.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Powierzchnia lasów położonych na terenie powiatu obornickiego wynosi 22 153,3 ha, stanowiąc 31,2% powierzchni powiatu. Dla porównania lesistość województwa wielkopolskiego wynosi 25,8%. Pod względem lesistości powiat zajmuje 7 miejsce wśród wszystkich powiatów w województwie.

Tabela 3 3. Zmiany powierzchni leśnych w powiecie obornickim w latach 2014-2017 Powiat obornicki Jedn. 2014 2015 2016 2017 Powierzchnia lasów ha 22 144,28 22 148,33 22 153,29 22 153,30 lesistość % 31,1 31,1 31,2 31,2 Źródło: BDL GUS

Zdecydowana większość gruntów leśnych jest własnością Skarbu Państwa. Do prywatnych właścicieli należy 1 331,9 ha gruntów leśnych. Nadzór nad gospodarką leśną w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa sprawuje Starosta, który gospodarkę leśną prowadzi na podstawie uproszczonego planu urządzenia lasu lub inwentaryzacji stanu lasu. Na podstawie zawartych porozumień Starosta powierza nadleśnictwom nadzór nad gospodarką leśną dla lasów niestanowiących własności Skarbu Pań- stwa.

Największe połacie leśne położone są od środkowej do zachodniej części powiatu stanowiąc wschodni fragment Puszczy Noteckiej. Lesistość w poszczególnych gminach przedstawia się następująco: Obor- niki – 38,5%, Rogoźno – 26,5%, Ryczywół – 21,5%.

Obszar powiatu leży w granicach Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Pile – Nadleśnictwa: Durowo, Krucz i Sarbia oraz Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu – Nadleśnictwa Oborniki i Łopuchówko. W lasach dominują siedliska borów mieszanych świeżych ok. 35% i borów świeżych ok. 45%. W występującym naturalnym drzewostanie przeważa zdecydowanie sosna zwyczajna – 85 % z dodatkiem brzozy, dębu i olszy.

Na terenie powiatu obornickiego ok. 7,5 tys. ha lasów pełni rolę lasów ochronnych, co stanowi ok. 34% powierzchni leśnej powiatu.

Efektem prowadzonych zalesień jest powstanie nowej uprawy leśnej. Zalesiając wprowadzany jest las na grunt, który wcześniej lasem nie był. Zalesienie gruntów zwłaszcza niskich klas bonitacyjnych podnosi ich wartość ekonomiczną, zwiększa udział lasów, a ściśle określone sposoby zakładania upraw leśnych i dobór gatunków drzew, wpływają korzystnie na zwiększenie bioróżnorodności. Przed realizacją zalesień należy przeprowadzić rozpoznanie przyrodnicze terenu w celu wykluczenia zalesień na obszarach wyróżniających się różnorodnością biologiczną np. murawy kserotermiczne lub stanowiące siedliska gatunków chronionych rzadkich i zagrożonych wyginięciem tj. gniewosz plamisty. Prace odnowieniowe polegają na ponownym wprowadzeniu roślinności leśnej na gruncie będącym niedawno również lasem. W latach 2014-2017 Nadleśnictwa prowadziły głównie odnowienia lasów, które objęły ok. 1529,72 ha, z kolei zalesienia w tym czasie były znikome i wyniosły 2,94 ha. Tabela 4 Powierzchnia odnowień lasów na terenie powiatu obornickiego Powierzchnia odnowień [ha] Lp. Nadleśnictwo 2014 2015 2016 2017 2018 1 Nadleśnictwo Oborniki 174,63 314,68 326,02 274,2 250,73 2. Nadleśnictwo Durowo 26,24 28,86 19,57 31,67 10,37 3. Nadleśnictwo Sarbia 1,17 1,99 5,20 0,74 0,55 4. Nadleśnictwo Krucz 0 0 0 5,17 0 5. Nadl. Łopuchówko 1,85 16,68 12,01 9,46 17,93 Źródło: Nadleśnictwa

Część lasów powiatu obornickiego położona jest w obrębie Leśnego Kompleksu Promocyjnego, którego celem jest wielogatunkowa hodowla różnowiekowych drzewostanów i dostosowanie ich do istniejących

32 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 siedlisk leśnych, z zachowaniem istniejącej bioróżnorodności. Ważną kwestią jest podejmowanie dzia- łań zmierzających do odtwarzania naturalnych biocenoz leśnych i nieleśnych. Działania te określono szczegółowo w „Programie gospodarczo-ochronnym dla Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka”. Swym zasięgiem LKP obejmuje obszar Puszczy Noteckiej o powierzchni 137 273 ha. W jego skład wchodzą m.in. lasy nadleśnictw: Oborniki i Krucz. Przy LKP „Puszcza Notecka" działa Rada Naukowo-Społeczna, złożona z przedstawicieli środowisk naukowych, samorządów, instytucji i organizacji społecznych i ekologicznych. Jako organ doradczy Dy- rektorów RDLP w Szczecinie, Poznaniu i w Pile służy pomocą w planowaniu i podejmowaniu działań mających istotne znaczenie dla funkcjonowania LKP.

15 września 2015 roku w siedzibie Nadleśnictwa Oborniki podpisano Deklarację w sprawie utworzenia Lasu Modelowego w Obornikach. To pierwszy Las Modelowy w Polsce. Las Modelowy to modelowo zarządzany obszar, na którym lasy i inne zasoby naturalne stanowią istotną część krajobrazu, a decyzje i działania względem nich podejmowane są na drodze konsultacji i uzgodnień. W skład Lasu Modelo- wego w Obornikach weszło wiele instytucji i organizacji, w tym m.in. samorządy, placówki szkolne i naukowe oraz lokalne stowarzyszenia. Pierwszy plan wspólnych działań skupia się na obszarach sieci Natura 2000, a w szczególności na Dolinie Wełny. W praktyce chodzi m.in. o poprawę stanu ekologicznego rzek Wełny i Flinty oraz warunków rozrodu ryb i wzmocnienie ich populacji, a także zmniejszenie presji wywoływanej przez człowieka na ekosystemy leśne i wodne. Nadleśnictwo Oborniki złożyło wniosek o dofinansowanie przedsięwzięcia związanego z ochroną bio- różnorodności i świadczeniami ekosystemowymi na terenie Województwa Wielkopolskiego w 2019 roku pn. Odtwarzanie i uzupełnianie zadrzewieniowej strefy buforowej rzek Wełny i Flinty w obszarze rolniczym (Wielkopolska) – etap I. Celem przedmiotowego wniosku jest odtworzenie i uzupełnienie zadrze- wieniowych stref buforowych rzek Wełny i Flinty na łącznym odcinku ca. 5,9 km i przywrócenie ich funkcji ekologicznej. Nasadzenia drzew zaplanowane są na odcinkach rzek Wełny i Flinty, które we fragmen- tach są niemal całkowicie pozbawione drzew i krzewów - w roku 2012 zaobserwowano masowe zamie- ranie drzew w tym regionie – przyczyny nie ustalono. W terenie typowo rolniczym taka sytuacja stwarza bardzo niekorzystne warunki produkcyjne i środowiskowe. Ponadto brak zacienienia sprawia, że te od- cinki rzek narażone są na silne nagrzewanie podczas okresów letnich. Podwyższona temperatura wody wpływa negatywnie na możliwość bytowania ryb dwuśrodowiskowych w większości preferujących stosunkowo chłodną wodę. Nasadzenia na brzegach rzek będą miały szereg pozytywnych efektów ekologicznych. Dodatkowo realizacja planowanego działania umożliwi podjęcie starań o utworzenie użytku ekologicznego tj. objęcie ochroną prawną nowo utworzonego korytarza ekologicznego, co umożliwi szczególną ochronę nasadzeń.

5.2.1. Zagrożenia dla lasów Lasy oddziałują na rozmiar retencji naturalnej w zlewniach, zatrzymując wody opadowe. Są istotnym elementem stabilizacji klimatu globalnego oraz lokalnego, ponieważ pochłaniają dwutlenek węgla. Po- mimo pozytywnego krajowego trendu, osiągnięcie wartości docelowej zalesienia 30% powierzchni kraju może być zagrożone z powodu malejącej powierzchni dostępnych gruntów do zalesień. Lasy zagrożone są skutkami zmian klimatu ze strony zwiększonego ryzyka wystąpienia pożarów. Wpływ zmian klimatu może wpłynąć na skład gatunkowy drzewostanów oraz ich kondycję. Osłabione drzewa będą bardziej podatne na uszkodzenia od wiatru oraz częściej pojawiających się huraganów. Największe oddziaływanie na środowisko przyrodnicze związane jest z działalnością człowieka. Lasy na terenie powiatu poddane są silnym oddziaływaniom związanym z ich wykorzystaniem na cele rekreacyjno – wypoczynkowe, przy czym oddziaływanie to nie dotyczy jedynie wyznaczonych szlaków i duk- tów leśnych. Osobny problem stanowi nielegalne pozyskiwanie drewna na opał, choinek i stroiszu oraz nielegalna zrywka wartościowych drzew na cele tartaczne (tarcica, okleiny). Drzewa są niekiedy niszczone poprzez nacinanie ich kory. Poważny problem stanowi także zaśmiecanie lasów przez okolicznych mieszkańców i turystów, powstawanie dzikich wysypisk śmieci i gruzu. Zagrożeniem dla składu gatunkowego drzew stanowią szkodniki i pasożyty, które wywołują choroby, przede wszystkim w przypadku gdy posadzonych monokultur, które sprzyjają ich rozprzestrzenianiu. Zapobiega się temu zjawisku poprzez wprowadzania do zalesień domieszek innych gatunków drzew. Negatywny wpływ na drzewa ma niewątpliwie zanieczyszczenie powietrza, które niszczy tkanki roślin lub wpływa na ograniczenie fotosyntezy. W większym stopniu dotyka on drzew iglastych. Jego wpływ jest większy w pobliżu tras komunikacyjnych oraz ośrodków przemysłowych. Wypalanie traw w pobliżu lasów to kolejne zagrożenie. Innym zagrożeniem jest niewłaściwa gospodarka leśna czy ruch turystyczny.

Działania

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Wskazane jest podjęcie dalszych działań na rzecz zrównoważonej gospodarki leśnej, zapewnienia do- statecznej ilości wody w lasach oraz ewentualnej przebudowy składu gatunkowego lasów. Główne kierunki działań prowadzonej gospodarki leśnej związane są z zachowaniem trwałości lasu oraz jego różnorodności biologicznej. Prowadzenie wycinki drzew w taki sposób aby możliwe było naturalne odnowienie się pozostałych drzew. Prowadzenie upraw, z reguły tam gdzie odnowienie naturalne nie jest możliwe lub daje gorsze efekty. Zalesianie także obszarów porolnych i nieużytków. Wszystkie drze- wostany powinny podlegać pielęgnacji i ochronie. W ramach gospodarki leśnej prowadzić przebudowę części drzewostanów. Celem tej przebudowy jest osiągnięcie optymalnego dostosowania składu gatunkowego drzewostanów do występujących siedlisk. Niezbędna jest prawidłowo prowadzona gospodarka leśna, która pozwoli na osiągnięcie trwałych ko- rzyści w zakresie ochrony przed zmianami klimatu. Szczególnie istotnym celem powinno być zatem dalsze zwiększenie lesistości powiatu poprzez systematyczne zalesianie. Aby zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia pożaru zaleca się przeprowadzanie akcji mających na celu edukacje ludności w zakresie przeciwdziałania pożarom.

5.3. Ochrona powierzchni ziemi Pokrywę glebową powiatu tworzą przede wszystkim gleby brunatne właściwe i bielicowe wytworzone z piasków gliniastych lekkich lub nawet słabogliniastych na glinie. Lokalnie spotyka się czarne ziemie wytworzone z glin i piasków gliniastych mocnych na glinie. W dolinach rzek i cieków oraz dnach rynien jeziornych występują zróżnicowane gleby pochodzenia organicznego: murszowo-mineralne i murszowate, torfowe i mułowo-torfowe, mady. Gleba jest podstawowym zasobem produkcyjnym rolnictwa, stąd dobry stan gleb zapewnia potencjał dla produkcji żywności wysokiej jakości. Jednak gruntów rolnych o wysokiej przydatności dla produkcji rolniczej na terenie powiatu jest stosunkowo niewiele: grunty klas II-III stanowią ok. 32%, natomiast klasa I w ogóle nie występuje. Przeważają gleby średnio dobre, średniej i słabej jakości. Gleby klasy IV stanowią 36%, klasy V i VI zajmują 31%. Największe obszary gleb należących do wyższych klas bonitacyjnych (III a i III b) znajdują się w gminach Oborniki i Ryczywół. Dodatkowo, na terenie tychże gmin występują niewielkie obszary gleb w II klasie bonitacyjnej, które należą do obszarów prawnie chronionych.

Badania gleb dla potrzeb doradztwa nawozowego w zakresie zakwaszenia (odczyn) i zawartości makroelementów tj. fosforu, potasu i magnezu wykonywane są przez Okręgową Stację Chemiczno Rolniczą w Poznaniu Ponadto na zlecenie poszczególnych starostw powiatowych Stacja zajmuje się oceną stopnia zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi i siarką.

W latach 2014-2017 na zlecenie indywidualnych rolników z terenu powiatu obornickiego przeprowadzono badania gleb na powierzchni 9 138 ha użytków rolnych, skąd pobrano łącznie 3071 próbek.

Przebadane próbki wykazały, że zdecydowana większość gleb zaliczono do kategorii lekkiej. Jednym z podstawowych wskaźników oceny gleb jest ich odczyn. Zależy on od rodzaju skały macierzystej, składu granulometrycznego gleby, warunków przyrodniczych oraz zabiegów agrotechnicznych. W przebadanych próbkach stwierdzono ok. 40% gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych (odczyn pH poniżej 5,5). Odczyn środowiska glebowego wpływa w znacznym stopniu na życie roślin, mikroorganizmów i fauny glebowej. Decyduje tym samym o aktywności biologicznej gleby. Częściej spotykane kwaśne odczyny gleb, powodują obniżanie plonowania roślin jak również ułatwiają przyswajanie przez rośliny metali ciężkich. Z odczynem gleb ściśle związana jest potrzeba ich wapnowania. Wapnowanie poprawia właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleb, jest zabiegiem agrotechnicznym. Według badań OSChR w Poznaniu około 24% użytków rolnych powiatu wymaga wapnowania w stopniu koniecznym i potrzebnym. Natomiast dla 58% przebadanych gleb nie dostrzeżono potrzeby wapnowania. W porównaniu z poprzednią analizą z 2013, zmniejszył się odsetek gleb bardzo kwaśnych. Tabela 5 Wyniki badań odczynu gleby i potrzeby ich wapnowania na terenie powiatu obornickiego w 2017 r. Powiat obornicki Kategoria Potrzeby % Odczyn % % agronomiczna wapnowania Bardzo lekka 1 Bardzo kwaśny 8 Konieczne 9 Lekka 90 Kwaśny 32 Potrzebne 15 Średnia 9 Lekko kwaśny 39 Wskazane 18

34 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Ciężka 0 Obojętny 14 Ograniczone 20 Organiczna 0 Zasadowy 7 Zbędne 38 Źródło: Na podstawie danych z OSCh-R w Poznaniu

Zawartość w glebie przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu jest ważnym wskaźnikiem pozwalającym ustalić poziom racjonalnego nawożenia. Procentowy udział zbadanych próbek gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartości fosforu (P2O5) na terenie powiatu dla użytków rolnych wynosił 25%, natomiast bardzo wysoką i wysoką zawartość fosforu wykryto w 50% próbek. Gleby o niskiej i bardzo niskiej zasobności w P2O5 wymagają intensywnego nawożenia tym składnikiem zależnie od składu granulometrycznego i pH gleby oraz poszczególnych gatunków roślin. Udział gleb o zawartości potasu (K2O) bardzo niskiej i niskiej wynosił 23%, a wysokiej i bardzo wysokiej 45%. Gleby o bardzo niskiej, niskiej i średniej zasobności w przyswajalny potas wymagają stosowania zwiększonych dawek tego składnika w postaci nawożenia mineralnego. Zasobność gleb powiatu obornickiego w magnez jest średnia, odsetek gleb wskazujących nadmiar tego składnika wystąpił w 35% próbek. Bardzo niską i niską zawartość magnezu stwierdzono w 29% próbek.

Tabela 6 Wyniki badań zasobności gleby w makroelementy w przebadanych próbkach gleb na terenie powiatu obornickiego w 2017 r. Powiat obornicki Zawartość fosforu % Zawartość potasu % Zawartość magnezu % Bardzo niska 3 Bardzo niska 3 Bardzo niska 13 Niska 22 Niska 20 Niska 16 Średnia 25 Średnia 32 Średnia 36 Wysoka 17 Wysoka 27 Wysoka 24 Bardzo wysoka 33 Bardzo wysoka 18 Bardzo wysoka 11 Źródło: Na podstawie danych z OSCh-R w Poznaniu

Niedobór fosforu powoduje zahamowanie wzrostu łodyg i liści, karłowacenie roślin, słaby rozwój kwiatów; nie wytwarzają się prawidłowo nasiona. Rośliny stają się drobne, strzeliste, o cienkich łodygach i słabym systemie korzeniowym. Zwalnia się proces ukorzenienia i krzewienia rośliny. Ograniczone jest kwitnienie, tworzy się mniej nasion i owoców o gorszej jakości, a przy głębokim niedoborze roślina nie wytwarza nasion i owoców. Potas jest niezbędny dla produkcji cukru w liściach, jego transportu do korzenia i magazynowania. Reguluje gospodarką wodną, dzięki czemu roślina traci mniej wody podczas parowania, a produkcja suchej masy zostaje zwiększona. Niedobór magnezu podczas wzrostu roślin powoduje spadek jakości i obniżenie plonów. Spośród wszystkich składników pokarmowych pobieranych przez rośliny najważniejsze znaczenie ma azot. Nawozy azotowe wpływają bowiem na intensywny wzrost i rozwój roślin, zwiększając ich masę zieloną oraz plon nasion. Stosowane niewłaściwie, np. zbyt późno lub w zbyt dużych dawkach, mogą zmniejszać zimotrwałość roślin ozimych czy opóźniać dojrzewanie roślin. Niedobór zaś azotu w glebie hamuje wzrost roślin i zmniejsza zawartość w nich chlorofilu, co powoduje zmniejszenie plonu. Nieko- rzystne dla środowiska jest nagromadzenie w glebie dużej ilości azotu mineralnego, zwłaszcza azota- nów. Na zawartość azotanów w roślinach i w wodach decydujący wpływ ma poziom nawożenia azotem. Nawożenie w dawkach optymalnych nie powoduje zmian w środowisku glebowym, natomiast stosowanie dużych dawek nawozów azotowych wpływa na skażenie roślin i wód azotanami. Przedostające się do wody duże ilości związków azotu i fosforu mogą wywołać eutrofizację wód. Następuje wtedy przy- spieszony rozwój fitoplanktonu i roślin nadbrzeżnych w zbiornikach wodnych. W takim przypadku może dojść do tzw. zakwitu wody, czyli intensywnego rozwoju glonów. W takich warunkach następuje ograniczenie ilości tlenu w wodzie, zmniejszenie ilości ryb, zmniejszenie przejrzystości wody i rozkład dużej ilości powstałej biomasy.5

5.3.1. Zagrożenia dla gleb Największym zagrożeniem dla gleb są nielegalne wysypiska odpadów, proces przekształcania gruntów rolnych pod zabudowę w związku z rozbudową zabudowy mieszkaniowej. Znaczący wpływ na jakość gleb ma gospodarka rolna. W gospodarce rolnej istotne znacznie dla jakości gleb ma dobór roślin uprawnych, częstotliwość wykonywania orek oraz innych zabiegów agrotechnicz-

5 Źródło: http://www.ppr.pl/artykul-nawozy-azotowe-86235-dzial-3702.php

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

nych. Rośliny wieloletnie np. trawy, lucerna zabezpieczają przed spływem powierzchniowym i wymywa- niem gleb. Mniej skuteczną ochronę stanowią rośliny ozime np. żyto, rzepak, jeszcze mniejszą zboża jare. Większość mineralnych nawozów azotowych stosowanych w rolnictwie wpływa zakwaszająco na glebę, przyczyniając się do pogorszenia jej struktury i warunków powietrzno – wodnych. Ogranicza to rozwój roślin i prowadzi do spadku plonów, sprzyja wymywaniu wapna i magnezu, i uaktywnieniu pier- wiastków toksycznych np. glinu i manganu. Na zakwaszenie gleb wpływa również intensyfikacja rolnictwa, związana z usuwaniem masy roślinnej z ziemi. Kwaśne gleby mają niewielką możliwość przeciw- działania gwałtownym zmianom odczynu, ponieważ ich zdolność buforująca jest zbyt mała dla zneutra- lizowania wzrostu stężenia jonów wodorowych. Nadmierne nawożenie gleb azotem mineralnym może przyczynić się do powstawania w glebie związ- ków nitrozylowych i skażenia środowiska nitrozo-aminami.

Rolnictwo a zwłaszcza przemysłowa hodowla zwierząt jest jednym z głównych źródeł zanieczyszczeń środowiska przyrodniczego. Intensywny chów zwierząt gospodarskich nadmiernie obciąża środowisko odchodami. Ciekły odpad z produkcji trzody chlewnej, czyli tzw. gnojowica, stanowi cenny nawóz o wysokiej zawartości składników mineralnych. Jednak jej niewłaściwe składowanie, wylewanie i utylizo- wanie może przyczyniać się do skażenia powietrza, wody i gleby.

Wzrasta udział gospodarstw ekologicznych w powierzchni użytków rolnych, chociaż wartość ta pozostaje w dalszym ciągu niższa niż średnia w krajach UE.

Emisja pyłów pochodzących z motoryzacji powoduje zanieczyszczenie gleb głownie ołowiem i tlenkami azotu. W miarę upływu czasu następuje znaczna ich kumulacja w glebach bezpośrednio przyległych do dróg. Posypywanie nawierzchni dróg solami powoduje silne zasolenie gleb i gruntów w pobliżu szlaków komunikacyjnych.

Działania Naturalny proces glebotwórczy jest niezwykle powolny, a wytworzenie ok. 1 cm warstwy próchnicznej gleby trwa od 100 do 400 lat. Z tego względu glebę uważa się za zasób w praktyce nieodnawialny, który powinien podlegać szczególnej ochronie na rzecz przyszłych pokoleń. Ochrona produktywności gruntów rolnych będzie polegała przed wszystkim na zapobieganiu wyłączania gleb z użytkowania rolniczego, zapobieganiu erozji gleb i utracie zawartości materii organicznej w glebach. W celu ochrony gleb przed degradacją niezbędne jest racjonalne wykorzystanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin oraz preferowanie nawozów naturalnych np. obornika oraz wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR).

5.4. Ochrona zasobów geologicznych Na terenie powiatu obornickiego występują udokumentowane złoża torfu, kredy jeziornej, kruszywa naturalnego oraz surowce ilaste ceramiki budowlanej. Złoża surowców ilastych powstały w trzeciorzędzie, kiedy obszar lądowy, po mioceńskiej fazie rzeczno – jeziornej, obniżył się, w wyniku, czego powstał obejmując całą Wielkopolskę, wielki zalew o charakterze jeziornym, w którym następowała sedymentacja iłów. Czwartorzęd reprezentowany jest przez zarówno osady plejstocenu, jak i holocenu. W plejstocenie tworzyły się osady glacjalne w postaci glin morenowych oraz utwory fluwioglacjalne i fluwialne – piaski i żwiry z przewarstwieniami glin zwałowych. Holocen reprezentują osady aluwialne, w większości piaszczyste, a w lokalnych obniżeniach dolin rzecznych i jezior – torfy, kredy jeziorne i mady. Ponadto w południowo-zachodniej części powiatu wstępnie rozpoznane zostały złoża węgla brunatnego. Udokumentowane zasoby złóż kopalin na terenie powiatu obornickiego według opracowanego przez Państwowy Instytut Geologiczny Bilansu zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na dzień 31.12.2017 r. znajdują się w poniższej tabeli.

Tabela 7 Zasoby złóż naturalnych na terenie powiatu obornickiego Zasoby (tys. t) Stan Nazwa złoża wydobywalne Wydobycie zagosp. złoża przemysłowe bilansowe W ę g l e b r u n a t n e Szamotuły P 746 326 - - Nazwa złoża Stan Zasoby (tys. t) Wydobycie

36 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

zagosp. złoża geologiczne przemysłowe bilansowe K r e d a Objezierze Z 1 329 - - Zasoby (tys. t) Stan Nazwa złoża geologiczne Wydobycie zagosp. złoża przemysłowe bilansowe P i a s k i i ż w i r y Boguniewo R 63 - - Cieśle AD E 180 180 17 Cieśle I R 267 - - Cieśle II Z 257 - - Cieśle ZO R 215 - - Dąbrówka Leśna Z 904 - - Gołębowo AD R 900 - - Gołębowo MD E 10 391 9 873 256 Igrzyna R 7 953 - - Jaracz* Z 228 - - Jaracz II Z 156 - - Jaracz MD R 1 170 - - Kowanówko* Z 23 722 - - Lipa AK R 1 559 - - Lipa TŁ R 106 - - Ludomy Z 103 - - Niemieczkowo RG T 4 - - Oborniki M - - - Oborniki MD R 543 - - Oborniki TK E 115 - 3 Oborniki Wlkp. II* Z 299 - - Potuły-Cieśle Z 687 - - Pruśce T 82 - - Pruśce II Z 23 - - Sławienko Z 159 - - Sławienko PS II E 94 - 0 Uścikowo BW R 96 - - Uścikowo BW-2 R 50 - - Uścikowo MŁ E 285 126 5 Uścikówiec Z 662 - - Uścikówiec II Z 17 - - Uścikówiec KR T 487 99 - Zasoby (tys. m3) Stan Nazwa złoża geologiczne Wydobycie zagosp. złoża przemysłowe bilansowe Surowce ilaste ceramiki budowlanej Oborniki Z 262 - - Zasoby (tys. m3) Stan Nazwa złoża geologiczne Wydobycie zagosp. złoża przemysłowe bilansowe T o r f y Chlebowo T 7 - Studzieniec – 83 - - Z Boguniewo * - złoża zawierające piasek ze żwirem E- złoże zagospodarowane, eksploatowane M - złoże skreślone z bilansu zasobów w roku sprawozdawczym P – złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie R - złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo, T- złoże zagospodarowane, eksploatowane okresowo Z - złoże zaniechane Źródło: Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na dzień 31.12.2017 r.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Starosta udziela koncesji na wydobycie kopaliny z obszaru udokumentowanego złoża o powierzchni nieprzekraczającej 2 ha i wydobycia nieprzekraczającego 20 000 m3 na rok, a działalność będzie prowadzona metodą odkrywkową oraz bez użycia środków strzałowych. Na większe powierzchnie złoża koncesji udziela Marszałek Województwa. Ponadto Marszałek Województwa udziela koncesji dla złóż o powierzchni poniżej 2 ha, w przypadku, kiedy planowane wydobycie przekracza 20 000 m3 na rok. Legalna eksploatacja złóż kopalin daje szansę na zminimalizowanie strat w środowisku i właściwą rekultywację terenu.

Obecnie obowiązują 4 koncesje na eksploatację kopalin na terenie powiatu, wydane przez Starostę Powiatu Obornickiego oraz 4 koncesje udzielone przez Marszałka Województwa Wielkopolskiego (dla koncesji udzielonych po 1 stycznia 2006 r.).

Tabela 8 Wykaz obowiązujących koncesji na eksploatację kopalin na terenie powiatu obornickiego

Powierzchnia Numer decyzji Nazwa złoża/ położe- Rodzaj Termin ważno- Lp. objęta eks- koncesyjnej, data wyda- nie kopaliny ści koncesji ploatacją [ha] nia

Koncesje wydane przez Starostę Obornickiego OS.IV.6522.1.2016 1. „CIEŚLE ZO” 1,9906 31.12.2065 07.10.2016r. OS.IV.6522.7.2013 2. „PRUŚCE I” 0,6828 31.12.2023 14.10.2013r. OS.IV-7512/1/2007 Kruszywo 18.10.2007r. naturalne 3. „SŁAWIENKO PS-II” 1,6308 zmieniona 31.12.2027 OS.IV.6522.4.2017 21.12.2017r. OS.IV.7512-9/10 4. „UŚCIKOWO BW-2” 1,11 31.12.2030 26.11.2010r. Koncesje wydane przez Marszałka Województwa Wielkopolskiego DSR.IV.7512-158/09 z dnia 25.11.2011 r. zmie- 1. Gołębowo MD 40,2 31.12.2063 niona DSR-I.7422.55.2013 z dnia 14.08.2013 r. Kruszywo DSR-I.7422.26.2016 z 2. Uścikowiec KR 2,68 31.12.2030 naturalne dnia 25.03.2013 r. DSR.IV.7512-253/10 z 3. Uścikowiec MŁ 8,12 30.11.2020 dnia 29.11.2010 r. DSR.IV.7512-176/08 z 4. Cieśle AD 8,14 31.12.2025 dnia 27.10.2008 Źródło: Starostwo Powiatowe w Obornikach, Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego

Zgodnie z ustawą z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1161 ze zm.) w odniesieniu do działalności górniczej, starosta po wcześniejszym uzyskaniu opinii właściwego dyrektora okręgowego urzędu górniczego wydaje decyzje o uznaniu rekultywacji za zakończoną. W latach 2014-2018 Starosta Obornicki wydał 4 tego rodzaju decyzji, natomiast 4 decyzje są oczekujące.

Tabela 9 Wykaz decyzji o uznaniu rekultywacji za zakończoną Wydane decyzje Starosty Obornickiego Powierzchnia terenu Lp. o uznaniu rekultywacji za zakończoną Nazwa obszaru zrekultywowanego w latach 2014-2018 1. GN.6122.2.2014 z dnia 09.03.2014r. kierunek STUDZIENIEC – BOGU- rekultywacji NIEWO – POLE BOGU- 1,7583 ha GN.6122.6.2014 z dnia 15.12.2014r. zakończe- NIEWO nie rekultywacji 2. GN.6122.7.2014 z dnia 18.11.2014r. UŚCIKOWIEC KR 2,3300 ha 3. GN.6122.4.2016 z dnia 13.06.2014r. kierunek rekultywacji (8,1432 ha) Grunt częściowo rekultywowany CIEŚLE AD 4,1769 ha GN.6122.5.2014 z dnia 01.10.2014r. (4,1769 ha)

38 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

4. GN.6122.2.2016 z dnia 19.04.2016r. kierunek rekultywacji OBORNIKI TK 1,9952 ha GN.6122.1.2018 z dnia 12.09.2018r. zakończe- nie rekultywacji Źródło: Powiat Obornicki

Tabela 10 Tereny oczekujące na zakończenie rekultywacji Wydane decyzje Starosty Obornickiego Powierzchnia terenu do Lp. Nazwa obszaru o kierunku rekultywacji w latach 2014-2018 rekultywacji 1. GN.6122.1.2014 z dnia 10.03.2014r. GOŁĘBOWO MD 40,2072 ha GN.6122.4.2014 z dnia 13.06.2014r. (8,1432 ha) 2. Grunt częściowo rekultywowany CIEŚLE AD 3,9663 ha GN.6122.5.2014 z dnia 01.10.2014r. (4,1769 ha) 3. GN.6122.1.2016 z dnia 16.03.2016r. NIEMIECZKOWO RG 0,8917 ha 4. GN.6122.3.2016 z dnia 19.05.2016r. UŚCIKOWO MŁ 5,4800 ha Źródło: Powiat Obornicki

5.4.1. Zagrożenia dla zasobów naturalnych Eksploatacja surowców mineralnych na terenie powiatu obecnie ma niewielki wpływ na środowisko, ponieważ obejmuje niewielkie obszary i skala przekształceń terenu jest nieznaczna. Kształtowanie polityki w zakresie ich zagospodarowania wymaga wspólnych działań podmiotów gospodarczych, samorządów lokalnych oraz organów administracji publicznej. W przypadku złóż nieeksploatowanych, jedynym sposobem zabezpieczenia zasobów udokumentowanych złóż przed ich utratą jest ochrona obszarów, na których występują przed zainwestowaniem uniemożliwiającym późniejszą eksploatację. W granicach powiatu obornickiego znajdują się złoża węgla brunatnego „Szamotuły”, które zostały rozpoznane wstępnie. W jego granicach występują dwa obszary Natura 2000. Obszar Doliny Samicy (PLB 300013)15, zajmujący centralną i południową część złoża o powierzchni 2 390,98 ha w tym w obszarze samego złoża, około 1 548 ha. W ostoi Dolina Samicy stwierdzono występowanie co najmniej 19 lęgowych gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej17. Ponadto pięć gatunków zostało wymienionych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Obszar Biedrusko (PLH 300001), znajduje się w południowo-wschodniej części złoża. Całkowita powierzchnia wynosi 9.938,1 ha, w tym w obszarze złoża - 292 ha. Charakterystyczną cechą obszaru jest sieć licznych rowów z okresowo zanikającą wodą. W bliskim sąsiedztwie obszaru złoża „Szamotuły”, na północ od jego granic w odległości około 1,0 km zlokalizowany jest Obszar Natura 2000 Puszcza Notecka (PLB 300015) oraz utworzony w jego granicach Obszar Bagno Chlebowo (PLH 300016). Na północny-zachód w odległości około 5,5 km przebiegają granice Obszaru Natura 2000 Dąbrowy Obrzyckie (PLH 300003). W południowo-wschodniej części złoża „Szamotuły” zlokalizowany był Obszar Chronionego Krajobrazu Biedrusko, zajmujący powierzchnie 7 554,8 ha. Razem z rozciągającym się na południe od omawianego terenu Obszarem Chronionego Krajobrazu Góry Moraskiej i Doliny Przełomu Warty tworzą rozwiniętą sieć ekologiczną. W południowej części obszaru złoża znajduje się Obszar Chronionego Krajobrazu Pawłowicko-Sobocki. W odległości około 9,5 km na północny-wschód od granic złoża zlokalizowany jest Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka o powierzchni 22 640 ha. Na zachód od ww. obszaru chronionego położony jest Obszar Chronionego Krajobrazu - Puszcza Notecka. W południowo-wschodniej części złoża „Szamotuły” ustanowiono w 2001 r. rezerwat torfowiskowy „Gogulec” o powierzchni 5,29 ha. W bliskim otoczeniu obszaru złoża, w odległości około 1,0 km na północny- wschód zlokalizowany jest Rezerwat Florystyczny „Dołęga” o powierzchni 3,47 ha utworzony w 1958 r. Wydobywanie kopalin systemem odkrywkowym powoduje degradację powierzchni terenu i praktycznie prace rekultywacyjne po zakończonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodzą przeobrażenia spowodowane wydobywaniem kopalin. Eksploatacja systemem odkrywkowym będzie miało oddziaływanie na środowisko o charakterze bezpośrednim i pośrednim. Oddziaływanie bezpośrednie związane będzie z przekształceniem powierzchni. Nastąpi długotrwała zmiana sposobu użytkowania terenu zajętego przez wyrobisko oraz urządzenia kopalni. W jej wyniku będzie następować całkowita degradacja środowiska obejmująca wszystkie jego elementy, które częściowo będą przywracane do stanu pierwotnego w wyniku prac rekultywacyjnych. Eksploatacja system odkrywkowym pośrednio doprowadzi do: przekształceń hydrogeologicznych (wskutek rozwoju leja depresji nastąpi obniżanie poziomu wód gruntowych, powodujące okresowy lub stały zanik wód w studniach gospodarskich i ujściowych, zubożenie, a nawet zanik wód powierzchniowych), wtórnych deformacji geomechanicznych (deformacje w strefie skarp odkrywki i zwałowisk - osuwiska, odkłucia),

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego i wód powierzchniowych oraz emisji hałasu w otoczeniu wyrobiska.6

Liczne zaniechane złoża zwłaszcza te, które w przeszłości były eksploatowane do czasu uchylenia decyzji zatwierdzających ich zasoby są z mocy prawa pod ochroną i istniejące wyrobiska, pomimo że zamieniają się w “dzikie” składowiska nie mogą być w innym celu wykorzystane jak tylko do eksploatacji kopalin. Wyjątek stanowią zbiorniki wodne po eksploatacji w dolinach rzek kruszywa naturalnego i kredy jeziornej, ponieważ bez specjalnych zabiegów wykorzystywane są po kilkuletniej przerwie w eksploatacji jako wędkarskie akweny wodne.

W dolinie rzeki Wełny należy powstrzymać się od eksploatacji kruszywa naturalnego, ze względu na ciężki sprzęt, który niszczy koryta i brzegi rzeki. Nadmierna, źle zaplanowana lub pozostająca poza kontrolą eksploatacja prowadzi do szeregu zmian morfologicznych, hydrologicznych, ekologicznych i środowiskowych w obrębie doliny. Te z kolei pociągają za sobą negatywne skutki ekonomiczno- społeczne.

5.5. Ochrona powietrza atmosferycznego 5.5.1. Zaopatrzenie mieszkańców w ciepło oraz gaz sieciowy Na terenie powiatu obornickiego wg danych GUS w 2017 r. zlokalizowane były 39 kotłownie, w tym 35 na terenie miast i 4 na terenach wiejskich. W porównaniu z rokiem 2013 na terenie powiatu przybyło 9 kotłowni. Długość sieci ciepłowniczej wynosiła 11,1 km. W 2017 r. na cele komunalno-bytowe sprzedano 123 944 GJ energii cieplnej, w tym 85 659 GJ dla budynków mieszkalnych i 38 249 GJ dla urzędów i instytucji. W stosunku do roku 2013 sprzedaż ciepła spadła o 2%. Kotłownie zlokalizowane są głównie w miastach. W gminie Oborniki występuje system ciepłowniczy, którego operatorem jest Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. Z o.o. należące do grupy Enea. Pro- dukcją, przesyłaniem oraz dystrybucją ciepła na terenie gminy Rogoźno zajmuje się Megawat Sp. z o.o. Do sieci ciepłowniczej przyłączone są spółdzielnie oraz wspólnoty mieszkaniowe, instytucje użyteczno- ści publicznej, a także budynki w sektorze przemysłu i usług. Na terenie gminy Ryczywół nie istnieje system ciepłowniczy. Zlokalizowane są jedynie lokalne kotłownie, ogrzewające budynki wielorodzinne należące do wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych. Ponadto jedna kotłownia dostarcza ciepło do Gmin- nego Ośrodka Kultury i Przychodni Lekarza Rodzinnego w Ryczywole. Na obszarach wiejskich potrzeby, głównie osób prywatnych, z zakresu ciepłownictwa zaspokajane są poprzez indywidualne instalacje grzewcze, które wykorzystują różnorodne rodzaje paliw, m.in. stałe (drewno, węgiel), gaz, olej opałowy). W 2017 r. 85,2% mieszkań na terenach miejskich powiatu oraz 82% na terenach wiejskich było wypo- sażonych w instalację centralnego ogrzewania. (GUS BDL).

Według raportu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA), obecnie Polska jest – jeśli chodzi o emisje do atmosfery – jednym z największych trucicieli w Europie. Winy za ten stan rzeczy nie ponosi już tylko przemysł, ponieważ instalacje przemysłowe oraz gospodarcze są dobrze kontrolowane i są zobowią- zane do spełniania określonych wymogów jakościowych. Bardzo duże zanieczyszczenie powietrza powoduje natomiast tzw. niska emisja, czyli emisja z indywidualnych palenisk domowych, w których często spalane są paliwa o dużym stopniu zanieczyszczenia, w tym tworzywa sztuczne i innego rodzaju odpady powstające w gospodarstwach domowych. Zanieczyszczenie powietrza przekłada się nie tylko na stan środowiska, ale również na zdrowie ludzi. Komisja Europejska szacuje, że w Polsce na choroby wywołane przez zanieczyszczenie powietrza umiera przedwcześnie ok. 45 tys. osób rocznie.

Z danych GUS za 2017 r. wynika również, że 51,8% ogółu ludności powiatu obornickiego korzysta z sieci gazowej, w tym 87,8% mieszkańców miast oraz 16,8% mieszkańców terenów wiejskich. Ogólna długość czynnej sieci gazowej na terenie powiatu wynosi 271,3 km i w stosunku do roku 2013 wzrosła o 3%. Do poszczególnych budynków w 2017 r. wykonanych było ponad 4,7 tys. sztuk przyłączy gazu. Użytkownicy sieci zużyli ponad 67 971,5 MWh gazu, z czego 78% została wykorzystana na ogrzewanie mieszkań, natomiast w 2013 r. na ogrzewanie wykorzystano tylko 48% gazu. Liczba osób korzy- stających z sieci gazowej (w stosunku do 2013 r.) zwiększyła się o 3%.

66 Źródło: Wystąpienie pokontrolne Najwyższej Izby Kontroli Delegatura w Poznaniu dot. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Oborniki, 2017 r.

40 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 5.5.2. Jakość powietrza atmosferycznego O jakości powietrza decyduje wielkość i przestrzenny rozkład emisji ze wszystkich źródeł z uwzględnieniem przepływów transgranicznych i przemian fizykochemicznych zachodzących w atmosferze. Stan powietrza w województwie jest uwarunkowany przez emisję energetyczną i technologiczną. Wielkość emisji zanieczyszczeń powietrza oraz ich rodzaj zależą przede wszystkim od struktury i wielkości zużycia paliw w gospodarce, ich jakości, a także od stosowanych technologii produkcji. Z analizy danych statystycznych województwa wynika, że emisja substancji gazowych z zakładów przemysłowych utrzymuje się od lat na zbliżonym poziomie, natomiast zauważalny jest spadek emisji pyłów, w tym ze spalania paliw. W powiecie obornickim występują zakłady przemysłowe z procesami technologicznymi, które emitują pewne ilości substancji do powietrza atmosferycznego. Zakładem emitującym największe ilości zanie- czyszczeń do powietrza na terenie powiatu jest Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej sp. z o.o.

W latach 2016-2018 r. WIOŚ w Poznaniu przeprowadził 13 kontroli w zakładach na terenie powiatu obornickiego pod względem przestrzegania przepisów w zakresie ochrony powietrza. W sumie wykryto 26 nieprawidłowości, które dotyczyły min.: naruszenia warunków posiadanej regulacji prawnej w zakresie wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza, niewystarczającej dyspozycyjności urządzeń do redukcji zanieczyszczeń pyłowych oraz niewłaściwy stan techniczny instalacji przesyłowej zanieczyszczeń pyłowo-gazowych, niewykonywania okresowych wymaganych pomiarów emitowanych do powietrza zanieczyszczeń.

Wciąż zbyt wiele gospodarstw domowych wykorzystuje niskiej jakości paliwa kopalne i odpady do ogrzewania, przyczyniając się do powstawania tzw. niskiej emisji. Jednocześnie pokrywanie popytu na ciepło związane jest z problemem ubóstwa energetycznego, ze względu na kluczowy udział ciepła w zapotrzebowaniu na energię w gospodarstwie domowym. Zasadniczym źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego na terenie powiatu, ze względu na charakterystykę obszaru, są aktualnie indywidualne kotłownie węglowe budynków mieszkaniowych i zakładów produkcyjno-usługowych. Sytuację powyższą warunkuje przede wszystkim niska sprawność cieplna kotłów i rodzaj używanego paliwa. Dla terenów wiejskich jej uciążliwość wynika głównie z rozproszenia źródeł emisji. Zanieczyszczenia emitowane przez kotłownie węglowe domów mieszkalnych, powodują znaczące zanieczyszczenie środowiska nasilone w okresie grzewczym w zakresie stężeń związków tj. dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenku węgla, pyłów, węglowodorów, sadzy i benzopirenu. Na emisję niską składają się również zanieczyszczenia pochodzące z transportu drogowego, zwłaszcza na terenach przyległych do głównych tras komunikacyjnych. Pojazdy emitują gazy spalinowe zawierające głównie dwutlenek węgla, tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory oraz pyły zawierające związki ołowiu, niklu, miedzi, kadmu. Oddziaływanie komunikacji na środowisko wykazuje tendencję rosnącą. W ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby pojazdów poruszających się po drogach. Na drogach obserwuje się również duży ruch tranzytowy.

Na terenie powiatu obornickiego nie prowadzi się pomiaru jakości powietrza w ramach monitoringu WIOŚ, jednak w gminach sąsiednich (m.in. w Szamotułach, Lubaszu i Wągrowcu) znajdują się sensory Airly, które umożliwiają monitorowanie stanu powietrza w czasie rzeczywistym. Sensory Airly mierzą m.in.: poziom stężenia pyłów zawieszonych PM2.5 oraz PM10, temperaturę powietrza, ciśnienie atmosferyczne oraz wilgotność powietrza. Dane odczytać można za pomocą mapy online na stronie https://airly.eu/map/pl/. Mapa dostępna jest również w aplikacjach na telefon komórkowy. Czujniki można uzyskać dzięki organizowanej przez Fundację AVIVA ogólnopolskiej kampanii społecznej pt. „Wiem czym oddycham”. Aby pomiary czujnika były bardziej wiarygodne, siatka ich rozmieszczenia powinna być gęsta.

WIOŚ w Poznaniu ponownie opracował ocenę roczną jakości powietrza w województwie wielkopolskim, dotyczącą roku 2018 zgodnie z podziałem województwa na strefy: aglomeracja miasta Poznań, miasto Kalisz i strefa wielkopolska (w której zlokalizowany jest powiat obornicki).

Roczna ocena jakości powietrza pozwala uzyskać informacje na temat stężeń: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu, pyłu zawieszonego PM2,5, pyłu zawieszonego PM10, benzo(a)pirenu, arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i ozonu. Uzyskane informacje umożliwiły sklasyfikować strefy w oparciu o przyjęte kryteria, ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin, tj. poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych dla ozonu, poziomy alarmowe oraz poziomy in- formowania dla niektórych substancji w powietrzu.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Ocena jakości powietrza przeprowadzona z uwzględnieniem kryteriów ochrony zdrowia wykazała, iż w strefie wielkopolskiej, do której zalicza się powiat obornicki wystąpiły przekroczenia stężenia śred- nie dla roku: pyłu zawieszonego PM2,5; PM10 i benzo(a)pirenu. Ze względu na stwierdzone przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji przypisano klasę C. W przypadku pyłu PM10 podkreślić należy, że generalnie odnotowywane są przekroczenia dopuszczalnego poziomu dla 24-godzin, nie stwierdzono przekroczenie stężenia średniego dla roku. W sezonie grzewczym wiel- kości stężeń pyłu PM10 i benzo(a)pirenu były wyższe niż w okresie letnim. Z przebiegu rocznej serii pomiarów odczytać można wyraźną sezonową zmienność stężeń pyłu. Jego głównym źródłem są przestarzałe, niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi często złej jakości. Na terenie gminy nie są prowadzone pomiary zanieczyszczeń powietrza, w związku z czym nie ma wyznaczonych obszarów na których stwierdzone przekroczenia dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń. Odnosząc otrzymane wyniki do celu długoterminowego dla ozonu wszystkie strefy zaliczono do klasy D2. Cel długoterminowy ma zostać osiągnięty w 2020 r.

Tabela 11 Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Strefa Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji wielkopolska Pył Pył NO2 SO2 CO C6H6 B(a)P As Cd Ni Pb O3 /powiat PM2,5 PM10 obornicki A A A A C C C A A A A A Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim w 2018 r., WIOŚ Poznań

Strefa wielkopolska ze względu na ochronę roślin uzyskała klasę A ze względy na SO2, NOx i O3.

Tabela 12 Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony roślin Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji strefa wielkopolska/ NOx SO2 O3 powiat obornicki A A A/D2 Źródło: „Roczna ocena jakości powietrza atmosferycznego w województwie wielkopolskim za rok 2018” WIOŚ Poznań.

Zaliczenie strefy do klasy C dla danego zanieczyszczenia oznacza konieczność wyznaczenia obszarów przekroczeń i zakwalifikowania strefy do opracowania programów ochrony powietrza. Obowiązek okre- ślania programów ochrony powietrza wynika z art. 91 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799 ze zm.). Programy określa się dla stref, w których poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub poziom docelowy. Programy mają na celu osiągnięcie dopuszczalnych pozio- mów i poziomów docelowych substancji w powietrzu. Obecnie obowiązują następujące programy:  Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej ze względu na ozon – przyjęty przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego Uchwałą Nr XXIX/565/12 z dnia 17 grudnia 2012 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 15.01.2013 r. poz. 473),  Plan działań krótkoterminowych w zakresie B(a)P dla strefy wielkopolskiej – przyjęty przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego Uchwałą nr V/126/15 z dnia 30 marca 2015 r.,  Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej w zakresie pyłu PM10, PM2,5 oraz B(a)P - przyjęty przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego w dniu 24 lipca 2017 r. uchwałą nr XXXIII/853/17 (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 1 sierpnia 2017 r., poz. 5320).

Program ochrony powietrza jest elementem polityki ekologicznej regionu, stąd zaproponowane w nim działania muszą być zintegrowane z istniejącymi planami, programami, strategiami, innymi słowy wpi- sywać się w realizację celów makroskalowych oraz celów regionalnych i lokalnych. Konieczne jest przy tym uwzględnienie uwarunkowań gospodarczych, ekonomicznych i społecznych.

Nowelizacja Prawa ochrony środowiska precyzuje przepisy dotyczące tworzenia nowych mechani- zmów prawnych, które powinny pomóc w poprawie jakości powietrza w Polsce. Sejmiki wojewódzkie za pomocą uchwał mogą określać rodzaj i jakość paliw stałych dopuszczonych do stosowania i parametry techniczne lub parametry emisji urządzeń do spalania. Sejmiki mogą uchwa- lić zakaz stosowania określonych instalacji, w których następuje spalanie. Obecnie Polska, jeśli chodzi o emisje do atmosfery, jest jednym z największych trucicieli w całej Europie. Winy za ten stan rzeczy nie ponosi już przemysł, ponieważ instalacje przemysłowe oraz gospodarcze

42 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 są dobrze kontrolowane i muszą spełniać określone wymogi jakościowe. Bardzo duże zanieczyszczenie powietrza powoduje natomiast tzw. niska emisja, czyli przede wszystkim pojedyncze paleniska domowe. Zanieczyszczenie powietrza przekłada się nie tylko na stan środowiska, ale również na zdrowie ludzi. Szacuje się, że w Polsce na choroby wywołane przez zanieczyszczenie powietrza umiera ok. 45 tys. osób rocznie. Sejmik Województwa Wielkopolskiego w dniu 18 grudnia 2017 r. przyjął tzw. „uchwały antysmogowe”, tj.: Uchwałę XXXIX/941/17 w sprawie wprowadzenia, na obszarze województwa wielkopolskiego (bez Miasta Poznania i Miasta Kalisza), ograniczeń lub zakazów w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw (Dz. Urz. Woj. Wlkp. poz. 8807). Uchwała wprowadziła od 1 maja 2018 r. zakaz stosowania najgorszej jakości paliw stałych np. bardzo drobnego miału lub węgla brunatnego czy flotokoncentratu. Ponadto, wprowadzone zostaną ograniczenia dla kotłów oraz tzw. miejscowych ogrzewaczy np. kominków i pieców. Wszystkie nowe kotły po 1 maja 2018 r. muszą zapewnić możliwość wyłącznie automatycznego podawania paliwa, wysoką efek- tywność energetyczną oraz dotrzymanie norm emisyjnych. Nie mogą również posiadać rusztu awaryj- nego oraz możliwości jego zamontowania. Zgodnie z uchwałą kotły zainstalowane przed wejściem w życie uchwał antysmogowych i nie spełniające ich wymagań będą musiały być wymienione w 2 etapach:  do 1 stycznia 2024 r. – w przypadku kotłów bezklasowych;  do 1 stycznia 2028 r. – w przypadku kotłów spełniających wymagania dla klasy 3 lub 4 według normy PN-EN 303-5:2012.

Dokumentem wyznaczającym konkretne cele w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, zwiększenia efektywności energetycznej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii w gminach jest Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN). Wszystkie gminy z terenu powiatu obornickiego posiadają tego typu dokumenty. Plany są ściśle związane z realizacją zapisów Programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych. PGN, to strategiczny dokument, który wyznacza kierunki dla gminy co najmniej do roku 2020 w zakresie działań inwestycyjnych i nieinwestycyjnych, w takich obszarach jak: transport publiczny i prywatny, budownictwo publiczne, gospodarka przestrzenna, zaopatrzenie w ciepło i energię, gospodarka odpadami. Zaproponowane do realizacji zadania mają na celu: zmniejszenie emisji CO2 w stosunku do roku bazowego, wzrost udziału energii odnawialnej w zużywanej energii końcowej, ograniczenie zużycia energii końcowej przez odbiorców, obniżenie poziomu emisji zanie- czyszczeń do atmosfery. PGN zostały opracowane z myślą o mieszkańcach, aby dał widoczne efekty ekologiczne i ekonomiczne: powietrze lepszej jakości, oszczędność energii i pieniędzy, a także możli- wość dofinansowania podejmowanych działań inwestycyjnych.

Gmina Rogoźno przyjęła uchwałę Rady Miejskiej w Rogoźnie Nr XLIII/411/2017 z dnia 14 lipca 2017 r. w sprawie zasad udzielania dotacji celowej na dofinansowanie zadań z zakresu poprawy jakości powietrza obejmujących wymianę źródeł ciepła w budynkach i lokalach mieszkalnych zlokalizowanych na terenie gminy Rogoźno.

5.5.3. Zagrożenia dla powietrza Ocena jakości powietrza przeprowadzona z uwzględnieniem kryteriów ochrony zdrowia wykazała, iż w strefie wielkopolskiej wystąpiły przekroczenia pyłu zawieszonego PM10, PM2,5, benzo(a)pirenu, których stężenia wykazywały sezonowe wahania. W sezonie grzewczym wielkości stężeń substancji były wysokie, natomiast w okresie letnim znacznie niższe. Gmina znajduje się w strefie dla której nie są spełnione wymagania określone dla dotrzymania poziomu celu docelowego (maksymalnie 25 dni z przekroczeniami w roku) i długoterminowego dla wartości ozonu (120 μg/m3), który ma zostać osiągnięty w 2020 r. Głównym źródłem zanieczyszczeń są najczęściej przestarzałe, niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi często złej jakości w piecach nie spełniających żadnych standardów emisyjnych, w których można spalić nie tylko odpady węglowe (muł i miał), ale także zwykłe śmieci. Czynniki te przyczyniają się do tworzenia zjawiska niskiej emisji. Niska emisja jest zjawiskiem szczególnie szkodliwym – wprowadzane do powietrza zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstania stwarzając lokalne niebezpieczeństwo (zazwyczaj są to miejsca zwartej zabudowy mieszkalnej). Dużym problemem są ogólnie dostępne na rynku, legalne w zakupie paliwa stałe bardzo niskiej jakości (wysokoemisyjne) takie, jak miał, muły węglowe. Spalanie takich paliw oznacza wprowadzanie do atmosfery znacznych ilości zanieczyszczeń pyłowych i gazowych. Ze względu na swoją niską cenę oraz ogólną dostępność paliwa te są nadal bardzo popularne i kupowane są przez użytkowników kotłów węglowych zamiast wysokoenergetycznych – niskoemisyjnych sortów węgla.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Pomimo stosunkowo wysokiego stopnia gazyfikacji powiatu wynoszącego ok. 52%, nadal są nieruchomości, których właściciele pomimo istniejącej sieci gazowniczej, nie decydują się – najczęściej z przyczyn ekonomicznych – na wymianę pieca węglowego na np. gazowy. Kolejnym, coraz większym problemem mającym wpływ na wielkość zjawiska niskiej emisji jest „dogrzewanie” budynków kominkami opalanymi drewnem. Zjawisko dosyć powszechne jesienią i wiosną, gdy w chłodniejsze dni (również często z przyczyn oszczędnościowych) nie są włączane piece gazowe instalacji co, a źródłem ciepła jest palone w kominkach drewno. W przypadku zwłaszcza nowych osiedli domów jednorodzinnych, o stosunkowo zwartej zabudowie na niewielkich parcelach, gdzie wyposażenie budynku w kominek jest standardem – sumaryczna emisja pyłów zawieszonych PM10 i PM 2,5 z takich terenów do atmosfery z instalacji opalanych drewnem jest znaczna. Ograniczony dostęp do sieci gazowniczej na terenach wiejskich potęguje problem powstawania niskiej emisji. Na zwiększoną emisję zanieczyszczeń zwłaszcza w okresie grzewczym ma również wpływ (szczególnie w przypadku starszej zabudowy) niedostateczny stan budynków, brak podejmowanych działań związanych z termomodernizacją. Brak wykorzystania jakichkolwiek alternatywnych źródeł energii, a co się z tym wiąże duża emisja do atmosfery zanieczyszczeń pochodzących z wykorzystywania energii nieodnawialnej (emisja pyłu PM2,5 oraz PM10). Na poziomy stężeń zanieczyszczeń wpływ mają niewątpliwie także emisje liniowe (transport drogowy) oraz punktowa (przemysł na terenie gminy). Zwiększa się wpływ oddziaływania ruchu samochodowego na środowisko. W ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby samochodów poruszających się na drogach. W kontekście rozwijania turystyki w gminie i wykorzystania alternatywnych, bezpiecznych dla środowiska środków transportu pojawia się problem nadal niewielkiej ilości ścieżek rowerowych w gminie, których ogólna długość wynosi 21 km (GUS 2016) a na 10 tys. ludności przypada 4,6 km (BDL, 2016 r.). Zanieczyszczenia przemysłowe mogą być istotne w przypadku nie stosowania się do obowiązujących wymagań prawnych. Problemem w zakresie zagrożeń powietrza jest nadal niska świadomość części społeczeństwa w zakresie zachowań proekologicznych, jak również w określonych przypadkach ubóstwo i zła wola (spalanie odpadów) oraz złe prawo skutkujące dopuszczeniem do obrotu handlowego niskiej jakości paliw stałych i tanich pieców tzw. „kopciuchów”. Problem stanowi również powszechne palenie drewnem w kominkach.7 Uciążliwa dla mieszkańców może być również lokalizacja ferm i chlewni wielkoprzemysłowych ze względu na emisję zanieczyszczeń do powietrza, zwłaszcza związków złowonnych zwanych „odorami”. Do tej pory nie wypracowano skutecznego sposobu przeciwdziałania uciążliwości zapachowej ponieważ określenie jednoznacznych kryteriów uciążliwości zapachowej jest niezwykle trudne. Nie ulega wątpliwości, że odory mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie człowieka.

Działania Program ochrony powietrza jest elementem polityki ekologicznej regionu, stąd zaproponowane w nim działania muszą być zintegrowane z istniejącymi planami, programami, strategiami, innymi słowy wpi- sywać się w realizację celów makroskalowych oraz celów regionalnych i lokalnych. Konieczne jest przy tym uwzględnienie uwarunkowań gospodarczych, ekonomicznych i społecznych. Szczególną rolę we wdrażaniu polityki państwa w zakresie ciepłownictwa ma zaangażowanie władz samorządowych i lokalne planowanie energetyczne, ze względu na to, że potrzeby cieplne pokrywa się w miejscu zamieszkania. Aktualnie obowiązek opracowywania dokumentów planistycznych dotyczą- cych zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe jest wykonywany jedynie przez ok. 20% gmin. Konieczne jest zaktywizowanie gmin, powiatów oraz województw do planowania energetycznego skutkujące przede wszystkim racjonalną gospodarką energetyczną oraz rozwojem czystych źródeł energii i poprawą jakości powietrza. Planowanie powinno opierać się o realną współpracę jednostek samorządu terytorialnego, wykorzystując możliwości lokalnych synergii, a nie wyłącznie w celu realizacji obowiązku.

Poniżej przedstawiono podstawowe kierunki działań na rzecz ograniczenia zanieczyszczenia powietrza szkodliwymi substancjami, dla których wystąpiły przekroczenia tj. benzo(a) pirenu, pyłu PM10 i ozonu.

7 Źródło: : https://krakowskialarmsmogowy.pl/rozwiazania/szczegoly/id/95 http://powietrze.krakow.pl/porownanie-wielkosci-emisji-z-roznych-typow-paliwa/ http://www.dw.com/pl/zagro%C5%BCenie-dla-zdrowia-z-przytulnego-kominka/a-18056924

44 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 Kierunki te, w dużym stopniu pokrywają się ze sobą, w związku z czym powinny być realizowane kom- pleksowo w ramach programów ochrony powietrza dla poszczególnych stref województwa.

Aby ograniczyć emisję ze źródeł powierzchniowych konieczne jest wprowadzenie zmian w zakresie sposobu ogrzewania czy to w budynkach użyteczności publicznej czy zabudowie jedno lub wielorodzin- nej na terenie strefy. Ograniczenie emisji z tych źródeł można osiągnąć poprzez: zmniejszenie zapotrzebowania na energię cieplną poprzez termomodernizację budynków, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej; podłączenia do lokalnych sieci cieplnych; wymianę dotychczasowych kotłów węglowych na nowe o wyższej sprawności, lub zastąpienie ich kotłami opalanymi gazem ziemnym, albo zastosowanie ogrzewanie elektrycznego, względnie indywidualnych źródeł energii odnawialnej; zmiana technologii i surowców stosowanych w rzemiośle, usługach i drobnej wytwórczości wpływająca na ograniczanie emisji pyłu zawieszonego PM10.

Sposobem na realizację tych zadań jest opracowanie i wdrożenie działań skierowanych na ograniczenie emisji ze źródeł spalania o małej mocy do 1 MW poprzez realizację wdrażanych dotychczas programów ograniczania niskiej emisji (PONE) dla gmin lub realizację obecnie opracowywanych planów gospodarki niskoemisyjnej. Działania naprawcze mogą być również realizowane w oparciu o stworzony w gminie system dofinansowania wymiany źródeł ciepła w indywidulanych systemach grzewczych, ważnym jest natomiast osiągnięty efekt ekologiczny realizacji działań skutkujący poprawą jakości powietrza.

W zakresie emisji liniowej ograniczenie emisji liniowej jest osiągane głównie poprzez poprawę stanu technicznego pojazdów poruszających się po drogach. Parametry techniczne pojazdów będą się sukcesywnie poprawiać wskutek dostosowywania do wymogów prawnych – nowe pojazdy są rejestrowane pod warunkiem spełniania określonych norm emisyjnych. Podejmowanie działań mających na celu stosowanie zachęt do wymiany pojazdów na bardziej przyjazne środowisku. Istotny jest również rozwój i zwiększanie efektywności systemu transportu publicznego oraz wspieranie rozwiązań proekologicznych w zakresie transportu (np. wspieranie stacji ładowania pojazdów elektrycznych

W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych, w tym w przedsiębiorstwach energetycznych wpływ będą miały: ograniczenie emisji pyłu zawieszonego PM10 poprzez optymalne sterowanie procesem spalania i podnoszenie sprawności procesu produkcji energii, zmiana paliwa na inne, o mniejszej zawartości zanieczyszczeń, stosowanie wysokoefektywnych technik ochrony atmosfery gwarantujących zmniejszenie emisji substancji do powietrza, stopniowe dostosowywanie instalacji do wymogów emisyjnych zawartych w Dyrektywie 2010/75/UE (IED), stosowanie odnawialnych źródeł energii i zmniejszenie strat przesyłu energii.

W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych w zakładach przemysłowych niewątpliwie niezbędne jest: stosowanie wysokoefektywnych technik ochrony atmosfery gwarantujących zmniejszenie emisji substancji do powietrza, optymalizacja procesów produkcji w celu ograniczenia emisji substancji do powietrza, zmiana technologii produkcji, prowadząca do zmniejszenia emisji pyłów, stopniowe wprowadzanie BAT, stopniowe dostosowywanie instalacji do wymogów emisyjnych zawartych w Dyrektywie 2010/75/UE (IED) oraz podejmowanie działań ograniczających do minimum ryzyko wystąpienia awarii urządzeń ochrony atmosfery (ze szczególnym uwzględnieniem dużych obiektów przemysłowych), a także ich skutków poprzez utrzymywanie urządzeń w dobrym stanie technicznym.

W zakresie edukacji ekologicznej i reklamy jednostki samorządu terytorialnego powinny podjąć działa- nia polegające na:  kształtowaniu właściwych zachowań społecznych poprzez propagowanie konieczności oszczę- dzania energii cieplnej i elektrycznej oraz uświadamianie o szkodliwości spalania paliw niskiej jakości, prowadzenie akcji edukacyjnych mających na celu uświadamianie społeczeństwa o szkodliwości spalania odpadów połączonych z informacją na temat kar administracyjnych ze spalania paliw niekwalifikowanych i odpadów,  uświadamianie społeczeństwa o korzyściach płynących z użytkowania scentralizowanej sieci cieplnej, termomodernizacji i innych działań związanych z ograniczeniem emisji niskiej,  promocja nowoczesnych, niskoemisyjnych źródeł ciepła oraz źródeł energii odnawialnej,  wspieranie przedsięwzięć polegających na reklamie oraz innych rodzajach promocji towaru i usług propagujących model konsumpcji zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju, w tym w zakresie ochrony powietrza.

W zakresie planowania przestrzennego istotne jest:

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 uwzględnianie w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego sposobów zabudowy i zagospodarowania terenu umożliwiających ograniczenie emisji pyłu zawieszonego PM10 poprzez działania polegające na: wprowadzaniu zieleni ochronnej i urządzonej oraz niekubaturowe zagospodarowanie przestrzeni publicznych miast (place, skwery),  zachowaniu istniejących terenów zieleni i wolnych od zabudowy celem lepszego przewietrzania miast, ustalaniu sposobu zaopatrzenia w ciepło z zaleceniem instalowania ogrzewania niskoe- misyjnego w nowo planowanej zabudowie,  zapewnieniu obsługi transportem zbiorowym na etapie tworzenia planów miejscowych i wyda- wania decyzji o warunkach zabudowy, w decyzjach środowiskowych dla budowy i przebudowy dróg:  zalecenie stosowania wzdłuż ciągów komunikacyjnych pasów zieleni w pasach drogowych (z roślin o dużych zdolnościach fitoremediacyjnych),  zalecenie stosowania ekranów akustycznych pochłaniających typu „zielona ściana” zamiast naj- częściej stosowanych ekranów odbijających.

5.6. Odnawialne źródła energii Odnawialne źródła energii są w porównaniu do źródeł tradycyjnych bardziej przyjazne dla środowiska przyrodniczego. Wykorzystywanie OZE w znacznym stopniu zmniejsza szkodliwe oddziaływanie energetyki na środowisko naturalne, głównie poprzez ograniczenie emisji szkodliwych substancji, zwłaszcza gazów cieplarnianych.

Wzrost udziału OZE w zużyciu energii jest jednym z trzech priorytetowych obszarów polityki klima- tyczno-energetycznej UE. Ogólnounijny cel na 2020 r. wynosi 20%, zaś na 2030 r. – 32% (określony w 2018 r.). W 2016 r. udział OZE w końcowym zużyciu energii brutto w Polsce wyniósł 11,3%. Najwięcej OZE wykorzystywane jest w ciepłownictwie i chłodnictwie – odpowiedzialne za blisko 69% produkcji OZE, następnie w elektroenergetyce ok. 24%, zaś w transporcie ok. 6,8%. Udział produkcji ze źródeł odnawialnych w tych podsektorach stanowi odpowiednio 14,7% w ciepłownictwie i chłodnictwie, 13,4% w wytwarzaniu energii elektrycznej oraz 3,9% w transporcie. Regulacje unijne zobowiązują Polskę do osiągnięcia 10% udział energii odnawialnej w transporcie w 2020 r. oraz 14% w perspektywie 2030 r. Do realizacji tych celów przyczyni się wykorzystanie biokom- ponentów (dodawanych do paliw ciekłych i biopaliw ciekłych stosowanych w transporcie).

Od 1 lipca 2016 r. obowiązuje ustawa o odnawialnych źródłach energii (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2389), która wprowadza regulacje dotyczące m.in. zasad i warunków wykonywania działalności w zakresie wytwarzania energii odnawialnej, mechanizmów wspierających inwestycje w OZE oraz zasad realizacji krajowego planu działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych.

Województwo wielkopolskie posiada duże predyspozycje do wykorzystania odnawialnych źródeł energii, do których zalicza się energię: wiatru, geotermalną, wód powierzchniowych, słoneczną oraz biomasę i biogaz.

Energia geotermalna Gmina Oborniki posiada warunki sprzyjające rozwojowi geotermii. Zasoby wodne na głębokości 2 km pod poziomem terenu osiągają temperaturę pomiędzy 65ºC, a 75ºC, a na głębokości 3 km pomiędzy 100ºC a 110ºC (Studium energii odnawialnych na terenie Gminy Oborniki, 2012).

Niezależnie od występowania naturalnych basenów sedymentacyjnych wypełnionych gorącymi wodami podziemnymi coraz powszechniej stosowane są pompy ciepła. Pompy ciepła to urządzenia proekolo- giczne pozwalające na zmniejszenie kosztów ogrzewania domów. Umożliwiają wykorzystanie ciepła niskotemperaturowego oraz odpadowego do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody użyt- kowej. Zasada ich działania jest prosta i analogiczna do zasady działania lodówki. Pompa ciepła pobiera energię (ciepło) z powietrza lub ziemi z zewnątrz budynku, kumuluje je do odpowiedniej wysokości i przekazuje do wymiennika ciepła. Pozyskana energia może być przeznaczona na ogrzanie wody użyt- kowej lub budynku. Podstawową zaletą wyróżniającą pompy ciepła od innych systemów grzewczych jest to, że 75% energii potrzebnej do celów grzewczych czerpanych jest bezpłatnie z otoczenia, a po- zostałe 25% stanowi prąd elektryczny. Powoduje to, że pompy ciepła, w obecnej chwili są najtańszymi

46 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 w eksploatacji urządzeniami w porównaniu z innymi urządzenia i grzewczymi8. Dużą barierą w ich sto- sowaniu jest wciąż jeszcze wysoka cena. W okresie niskich temperatur zewnętrznych praca pompy jest wspomagana innym źródłem ciepła. Na terenie powiatu w ciągu ostatnich kilku lat oddano do użytku ponad 4 geotermalne pompy ciepła o mocy odpowiednio od 6 do 14 kW o łącznej mocy 48 kW (www.repowermap.org).

Energia wiatru Dla uzyskania realnych wielkości energii użytecznej z wiatru wymagane jest występowanie odpowiednio silnych wiatrów (o prędkości powyżej 4 m/s) o stałym natężeniu. Powiat obornicki leży korzystnej strefie energii wiatrowej, co oznacza, że na jego terenie występują sprzyjające warunki meteorologiczne dla rozwoju tego rodzaju energetyki. Ograniczeniem dla rozwoju energetyki wiatrowej są tereny leśne, które stanowią 31,2% powierzchni powiatu oraz formy ochrony przyrody, którymi objęto blisko 14,2% obszaru powiatu. Ustawa z dnia 20 maja 2016 o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych (Dz. U. 2019 poz. 654) określa warunki i tryb lokalizacji oraz budowy takich instalacji, jak również warunki ich lokalizacji w są- siedztwie zabudowy mieszkaniowej. Przyjęcie ustawy podyktowane było faktem, że instalacje te były lokalizowane zbyt blisko budynków mieszkalnych. Nowe przepisy m.in. wprowadzają definicję elektrowni wiatrowej. Zgodnie z ustawą, instalacje tego typu będą mogły być lokalizowane wyłącznie na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Wiatrak można postawić w odległo- ści nie mniejszej niż 10-krotność jego wysokości (wraz z wirnikiem i łopatami) od zabudowań mieszkalnych i mieszanych oraz obszarów szczególnie cennych z przyrodniczego punktu widzenia (np. parków narodowych czy krajobrazowych, rezerwatów). Ustawa pozwala na przebudowę, nadbudowę, rozbu- dowę, remont, montaż i odbudowę budynku mieszkalnego stojącego w odległości mniejszej niż wyżej opisana. Nowe przepisy dotyczą elektrowni wiatrowych o mocy większej niż 40 kW, czyli nie obejmują mikroinstalacji. W myśl ustawy, nie będzie można rozbudowywać istniejących wiatraków, które nie speł- niają kryterium odległości – dozwolony będzie tylko ich remont i prace niezbędne do prawidłowego użyt- kowania. Możliwa będzie budowa domów mieszkalnych w mniejszej odległości od elektrowni wiatrowej niż wymagana, jeżeli takie inwestycje są uwzględnione w obowiązujących planach zagospodarowania przestrzennego. W sytuacji, gdy takich dokumentów nie ma, gminy będą miały 36 miesięcy na uchwalenie - na dotychczasowych zasadach - planów miejscowych przewidujących lokalizację budynków mieszkalnych.

Zgodnie z art.13 ustawy z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu (Dz. U. z 2015 r. poz. 774 ze zm.) sejmiki poszczególnych województw uchwalą audyty krajobrazowe w terminie 3 lat od dnia wejścia w życie powyższej ustawy, które zidentyfikują krajobrazy występujące na całym obszarze województwa, określą ich cechy charakterystyczne oraz dokonają oceny ich wartości. Uchwałą Nr 1575/2016 z dnia 4 lutego 2016 roku Zarząd Województwa Wielkopolskiego przystąpił do sporządzenia audytu krajobrazowego dla województwa wielkopolskiego oraz wyznaczenia jednostki odpowiedzialnej za realizację zadania.

Energia elektryczna wyprodukowana w siłowniach wiatrowych uznawana jest za energię czystą, proekologiczną, gdyż nie emituje zanieczyszczeń materialnych do środowiska ani nie generuje gazów szklarniowych. Siłownia wiatrowa ma jednakże inne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze i ludzkie, które bezwzględnie należy mieć na uwadze przy wyborze lokalizacji. Dlatego też lokalizacja siłowni i farm wiatrowych podlega pewnym ograniczeniom. Jest rzeczą ważną, aby w pierwszej fazie prac tj. planowania przestrzennego w gminach zakwalifikować bądź wykluczyć miejsca lokalizacji w aspekcie wymagań środowiskowych i innych. Wstępna analiza lokalizacyjna powinna obejmować określenie minimalnej odległości od siedzib ludzkich w aspekcie hałasu (w tym infradźwięków), wymogi ochrony krajobrazu w odniesieniu do obszarów prawnie chronionych np. rezerwatów przyrody itp., oraz wymogi ochrony środowiska przyrodniczego, w aspekcie siedlisk zwierzyny i ptactwa, tras przelotu ptaków. Na etapie opracowywania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenów przeznaczonych pod lokalizację farm wiatrowych lub przed uzyskaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla lokalizacji farm wiatrowych należy przeprowadzić roczny monitoring awifauny i nietoperzy, zgodnie z „Wytycznymi w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki” rekomendowanymi m.in. przez Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej oraz zgodnie z „Tymczasowymi wytycznymi dotyczącymi oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze na 2009 r.”. Lokalizacja farm wiatrowych będzie możliwa wyłącznie w przypadku, gdy roczny monitoring

8 www.energiaodnawialna.net

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

nie wykaże znaczącego negatywnego wpływu planowanej inwestycji na ptaki i nietoperze. Na terenie powiatu obornickiego znajduje się kilka elektrowni wiatrowych. W gminie Oborniki pracuje obecnie 1 turbina wiatrowa zlokalizowana w miejscowości Uścikowo, na terenie działki 318/9. Wysokość tej uruchomionej w 2012 roku turbiny wynosi 65m, a jej moc wynosi 850kW. Gmina Oborniki przyjęła w 2014 r. Studium energii odnawialnych na terenie Gminy Oborniki, które wyznacza w miejscowości Pacholewo możliwość zainstalowania elektrowni wiatrowych o łącznej mocy ok. 50 MW. W 2014 r. wydano decyzje środowiskową dla budowy elektrowni wiatrowej w m. Bog- danowo i Pacholewo. Na terenie Gminy Rogoźno znajdują się dwie elektrownie wiatrowe przyłączone do sieci ENEA Operator Sp. z o.o.: elektrownia wiatrowa zlokalizowana w m. Gościejewo, przyłączona do sieci SN-15 kV – moc zainstalowana: 4 000 kW i elektrownia wiatrowa zlokalizowana w m. Kaziopole, przyłączona do sieci SN-15 kV – moc zainstalowana: 600 kW. W latach 2014-2017 Gmina wydała trzy decyzje środowiskowe na budowę ośmiu elektrowni wiatrowych o łącznej mocy 17,05 MW. Na terenie gminy Ryczywół zlokalizowane są dwie turbiny wiatrowe. Gmina posiada jedynie informacje o turbinie wiatrowej zlokalizowanej w miejscowości Gorzewo, której moc wynosi 600 kW. Druga turbina występuje w miejscowości Ryczywół i produkuje energię elektryczną na własne potrzeby.

Energia słoneczna Według danych literaturowych gęstość promieniowania słonecznego docierającego do Ziemi wynosi od 800 do 2 300 kWh/m2 rocznie. Dla Europy średnia wartość to 1 200 kWh/m2 /rok, a dla Polski – ok. 1 000 kWh/m2 /rok. Najbardziej uprzywilejowanymi rejonami Polski pod względem napromieniowania słonecznego jest południowa cześć województwa lubelskiego. Centralna Polska, tj. około 50% powierzchni kraju uzyskuje napromieniowanie rzędu 1 022–1 048 kWh/m2 /rok, a południowe, wschodnie i północne tereny kraju – 1000 kWh/m2 /rok i mniej.

Energię słoneczną wykorzystuje się w:  kolektorach słonecznych,  instalacjach fotowoltaicznych,  oświetleniu solarnym,  sygnalizacji solarnej.

Zainstalowany kolektor słoneczny nie zapewni podgrzewu ciepłej wody w 100%. W naszej strefie klimatycznej kolektor może maksymalnie pokryć 70 - 80% zapotrzebowania na ciepłą wodę użytkową w skali roku. Niezbędne jest drugie, dogrzewające wodę źródło energii. Instalacje z jakimi można powiązać system słoneczny to np.: piec gazowy lub pompa ciepła.

Dzięki pojawiającym się możliwościom dofinansowania wykorzystanie energii słonecznej wzrasta. W gminie Oborniki kolektory słoneczne znajdują się na SPZOZ w Obornikach (powierzchnia 123 m2) oraz na posesjach prywatnych. W Słonawach planowana jest budowa pierwszej farmy fotowoltaicznej o łącz- nej mocy 450 kW, której projekt otrzymał dofinansowanie z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środo- wiska i Gospodarki Wodnej. Ponadto wydane zostały decyzje środowiskowe na budowę farm fotowoltaicznych w miejscowości Nowołoskoniec o łącznej mocy 1,0 MW oraz w Łukowie i Sławienku, na bu- dowę paneli fotowoltaicznych w m. Osowo, Łukowo i Rożnowo. W latach 2014-2017 w gminie Rogoźno wydane zostały trzy decyzje środowiskowe na budowę dwóch elektrowni słonecznych w m. Szczytno i Gościejewo oraz budowę farmy fotowoltaicznej o mocy do 1 MW w m. Boguniewo. na terenie gminy Ryczywół instalacje wykorzystujące potencjał energetyczny słońca umiejscowione są przy gospodarstwach domowych, które wytwarzają energię na potrzeby mieszkańców. Instalacja foto- woltaiczna o mocy 1 MW funkcjonująca na terenie gminy znajduje się na działce o nr 360 w miejscowo- ści Łaszczewiec. W 2018 r. została wydana decyzja środowiskowa dla budowy elektrowni fotowoltaicznej na działce nr 31 w obrębie Ninino. Dodatkowo należy zaznaczyć, że istnieje uargumentowana moż- liwość zainstalowania instalacji paneli fotowoltaicznych na budynkach publicznych w gminie Ryczywół.

Energia z biomasy i biogazu Biomasa to najstarsze i najszerzej współcześnie wykorzystywane odnawialne źródło energii. Należą do niej zarówno odpady biodegradowalne z gospodarstw domowych, jak i pozostałości po przycinaniu zieleni miejskiej. Biomasa to cała istniejąca na Ziemi materia organiczna, wszystkie substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego ulegające biodegradacji. Biomasą są resztki z produkcji rolnej, pozostałości z leśnictwa, odpady przemysłowe i komunalne.

Energia pozyskiwana z biomasy również traktowana jest jako odnawialna. Jednak według wielu prowadzonych badań naukowych stwierdza się, iż w wielu przypadkach wyznaczone wskaźniki emisji

48 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 dla spalania biomasy są wyższe niż dla węgla kamiennego. W szczególności dotyczy to emisji sumy związków organicznych. Tak więc z punktu widzenia emisji zanieczyszczeń do powietrza trudno uznać biomasę za paliwo wybitnie ekologiczne i niskoemisyjne. Wielkość emisji jest porównywalna ze spalaniem węgla, zaś w przypadku emisji węglowodorów wyższa. Czyli energia pozyskiwana z biomasy jest odnawialna, ale mało ekologiczna, ponieważ emituje duże ładunki zanieczyszczeń. Na terenie powiatu obornickiego w mniejszym stopniu wykorzystywana jest energia z biomasy. Przeważnie są to kotły na biomasę w nieruchomościach prywatnych.

Energia wodna Przez gminę Oborniki przepływają 3 rzeki o potencjale energetycznym. Średni przepływ roczny dla każdego z tych cieków wodnych jest wyższy niż minimalna wartość wynosząca 0,1 m3 /s. Największe możliwości rozwoju energii wodnej daje jednak Wełna, na której to (w obrębie omawianej gminy) znajduje się oddana do użytku w 2011 roku elektrownia wodna o mocy 330 kW. Pozwala wyprodukować rocznie energię dla 480 gospodarstw domowych. Roczna produkcja energii wynosi 1440 KWh. Elektrownia wodna należy do grupy energetycznej Enea (Aktualizacja założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Oborniki, 2014).

5.6.1. Ograniczenia wykorzystania energii odnawialnej Z uwagi na uwarunkowania klimatyczne, przyrodnicze, gospodarcze i przestrzenne, zwłaszcza rozwój obszarów mieszkalnych, położenie powiatu obornickiego sprzyja rozwojowi małych indywidualnych instalacji wykorzystujących OZE (instalacje fotowoltaiczne, kolektory słoneczne, pompy ciepła). W celu realizacji większych przedsięwzięć, obszary pod rozwój odnawialnych źródeł energii powinny zostać wyznaczone w dokumentach planistycznych gmin. Obecnie na terenie powiatu w mniejszym stopniu wykorzystywana jest energia odnawialna, jednak w najbliższej perspektywie możliwy jest jej rozwój. Należy dążyć do osiągnięcia założonych poziomów zużycia energii odnawialnej – co najmniej 15% do końca 2020 r. Na poziomie samorządu działania te polegać będą na podnoszeniu świadomości mieszkańców oraz stworzeniu dogodnych warunków lokalizacyjnych dla potencjalnych inwestorów.

Wykorzystanie energii odnawialnej nie powoduje zanieczyszczeń, ogranicza emisję gazów cieplarnianych, a jednak powoduje pewne problemy i nie pozostaje bez negatywnego wpływu na środowisko. Wykluczeniem rozwoju energetyki wiatrowej na terenie powiatu obornickiego z uwagi na uwarunkowania przestrzenne są:  tereny zabudowane,  układy dolinne rzek.  lasy;  obszary objęte ochroną prawną,  strefy rolno-leśne;  ograniczenia społeczne – niechęć przed dużymi instalacjami w sąsiedztwie.

Zgodnie z „Tymczasowymi wytycznymi dotyczącymi oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze” elektrowni wiatrowych nie należy lokalizować w odległości mniejszej niż 200 m od granicy lasu i niebędących lasem skupisk drzew o powierzchni 0,1 ha lub większej oraz odległości mniejszej niż 200 m od brzegów zbiorników i cieków wodnych wykorzystywanych przez nietoperze. Ograniczeniem dla rozwoju energetyki z pozyskiwania biomasy, biogazu i biopaliw tak jak w przypadku energetyki wiatrowej mogą być obszary objęte ochroną prawną. Rozwój jest także uwarunkowany występowaniem i możliwością pozyskiwania zasobów surowcowych, ograniczony jest czynnikami ekonomicznymi, zapotrzebowaniem na biomasę na rynku lokalnym oraz sytuacją na rynku żywnościowym.

Ograniczeniem dla lokalizowania kolektorów słonecznych i instalacji fotowoltaicznych jest jedynie ich miejsce usytuowania na obiekcie. W przypadku dużych powierzchni instalacji przemysłowych niezbędne jest ich umieszczenie w gminnych dokumentach planistycznych.

Ograniczeniem dla pozyskania energii geotermalnej są w głównej mierze wysokie koszty wierceń.

Niski stopień realizacji przedsięwzięć związanych z pozyskiwaniem energii odnawialnej związany jest głównie z nieuzasadnionym strachem przed lokalizacją instalacji energetycznych oraz wysokimi kosztami realizacji przedsięwzięć. Nadal brakuje działań związanych z promocją możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Niewątpliwie należy wzmocnić propagowanie postaw

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

ekologicznych oraz podjąć radykalne działania zmierzające do wzrostu świadomości ekologicznej mieszkańców.

5.7. Ochrona wód 5.7.1. Wody podziemne Na obszarze województwa wielkopolskiego zbiorniki wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występują w utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowych, które rozdzielone są warstwami iłów poznańskich i glin zwałowych. Na terenie powiatu obornickiego w północnej części gminy Ryczywół zlokalizowany jest fragment Głównego Zbiornika Wód Podziemnych czwartorzędowa Dolina kopalna Smogulec-Margonin (GZWP nr 139) o powierzchni 304,5 km2. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne wód wynoszą 40 800 m3/dobę. Występowanie wód określone jest na głębokości 50 m. Zdecydowana większa część zbiornika charakteryzuje się średnią i małą podatnością na zanieczyszczenia. Niewielkie powierzchnie samego GZWP nr 139 oraz jego najbliższych okolic wykazują się dużą podatnością na zanieczyszczenia. Właśnie dla tych obszarów o dużej podatności na zanieczyszczenia stwierdzono konieczność wyznaczenia obszarów ochronnych. Powierzchnia proponowanego obszaru ochronnego GZWP nr 139 wynosi ok. 5,1 km2 , niewielkim fragmentem przekracza teren zbiornika. Biorąc pod uwagę zagospodarowanie przestrzenne: zakazy, nakazy i ograniczenia w korzystaniu z gruntów, ochronę ukierunkowano na zabezpieczenie wód poziomu zbiornikowego przed zagrożeniami związanymi z rolniczą formą użytkowania terenu. Pod wschodnią częścią gminy Rogoźno występuje trzeciorzędowy GZWP nr 143 Subzbiornik Inowrocław – Gniezno o powierzchni 4 995 km2 i zasobach dyspozycyjnych 92 552 m3/d. Dla subzbiornika Inowrocław – Gniezno nie wyznaczono obszaru ochronnego ze względu na niską podatność na zanieczyszczenie z powierzchni terenu warunkowaną wgłębnym usytuowaniem i dobrą izolacją utworami słabo przepuszczalnymi. Zagrożenia antropogeniczne, jakie mogą oddziaływać na GZWP nr 143, są związane ze zubożeniem zasobów w wyniku intensywnej eksploatacji oraz pogorszeniem jakości wód zbiornika (wzbudzenie ascenzyjnego dopływu wód gorszej jakości). Zagrożenie jakości wód GZWP nr 143 może wynikać z nieodpowiednich warunków funkcjonowania ujęć wód podziemnych (nieprzestrzegania ograniczeń hydrogeologicznych – nadmierna eksploatacja) mogąc przyczyniać się do intensyfikowania dopływu wód o gorszej jakości ze strefy wód zasolonych i o podwyższonej barwie oraz dopływu wód zasolonych od struktur solnych.9 Na terenie powiatu gospodarczo wykorzystywane są wody pitne w utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Stwierdzono też obecność wód podziemnych w utworach jurajskich i kredy. Zasoby wodne poziomu czwartorzędowego w zdecydowanej większości zlokalizowane są w piaskach, żwirach rzecznych i wodnolodowcowych. Wody te mają układ piętrowy, występują generalnie w 2÷3 poziomach. Wody gruntowe I poziomu na obszarach równinnych występują na ogół na głębokościach poniżej 1,5 m p.p.t. (pod poziomem terenu). Na znacznym obszarze powiatu poziom wód gruntowych występuje w utworach piaszczysto – żwirowych tarasów współczesnych dolin rzecznych i pradolin na głębokości ok. 1 – 20 m. Jego miąższość jest zmienna i wynosi od kilku do 7 m, sporadycznie do 18 m. Charakteryzują się swobodnym zwierciadłem występującym na zmiennej głębokości 1 – 9 m p.p.t. i podlegającym wahaniom sezonowym wynikającym z opadów i stanów wód w ciekach. W utworach trzeciorzędowych występują generalnie dwa poziomy wodonośne: oligoceński i mioceński. W kompleksie nadkładów iłów poznańskich spotyka się soczewy piaszczyste o zróżnicowanych rozmiarach, nie tworzące ciągłych poziomów. Tworzą je ilaste utwory oligocenu oraz mioceńskie piaski drobno, średnioziarniste i mułkowate.

Zgodnie z podziałem hydrogeologicznym (Paczyński, 1995) powiat obornicki należy do Regionu Wielkopolskiego i Subregionu lubusko-poznańskiego.

Od 2016 r. zgodnie z zatwierdzoną przez Radę Ministrów aktualizacją Planu Gospodarowania Wodami na obszarze dorzecza Odry (aPGW) obowiązuje nowa wersja podziału obszaru Polski na 172 jednolite części wód podziemnych (JCWPd). Zgodnie z tym podziałem powiat obornicki położony jest w obrębie JCWPd nr 60, 41 i 42 regionu Warty. Wydzielone na terenie powiatu obornickiego jednolite części wód podziemnych charakteryzują się dobrym stanem ilościowym, chemicznym oraz ogólnym stanem JCWPd. Nie są zagrożone niespełnieniem celów środowiskowych. Celem środowiskowym dla JCWPd jest dobry stan ilościowy i chemiczny, charakteryzowany warto- ściami wskaźników zgodnie z rozporządzeniem o ocenie wód podziemnych. Stan ilościowy obrazuje

9 Informator PSH Główne zbiorniki wód podziemnych w Polsce, PIG, PIB, Warszawa 2017

50 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 wpływ poboru wody na części wód podziemnych. Natomiast stan chemiczny odnosi się do parametrów fizykochemicznych wód podziemnych (zarówno traktowanych jako zanieczyszczenia, jak i skażenie).

Rysunek 5 Lokalizacja jednolitych części wód podziemnych nr 41, 42 i 60

Źródło: www.pgi.gov.pl

Stan wód podziemnych Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW).

Ostatnie badania jakości wód podziemnych w prowadzone były w 2018 r. na terenie gminy Oborniki w m. Nieczajna. Ze względu na podwyższoną wartość żelaza i wodorowęglanów (HCO3) klasę jakości wskaźników fizyko-chemicznych oceniono jako umiarkowaną (III klasa), natomiast w ocenie końcowej wody podziemne uzyskały dobrą (klasa II).

Wyniki końcowe przedstawia poniższa tabela.

Tabela 13 Monitoring wód podziemnych w 2018 roku Głębokość do Klasa jako- Końcowa stropu war- ści – Miejscowość Gmina JCWPd Stratygrafia klasa jako- stwy wodono- wskaźniki ści śnej [m] fiz.-chem. Nieczajna Oborniki 60 Q 51,0 III II Źródło: „Monitoring jakości wód podziemnych województwa wielkopolskiego 2018 r.”

Ocena jakości wód została wykonana w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U. 2016. poz. 85).

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

5.7.2. Wody płynące Wody powierzchniowe występujące na terenie powiatu należą do systemu wodnego środkowej Odry, w zlewni rzeki Warty. Sieć rzeczną na terenie Powiatu Obornickiego tworzy przede wszystkim rzeka Warta oraz Wełna wraz z dopływami między innymi Flintą, Strugą Sokołowską, Małą Wełną. Tworzą one gęstą sieć cieków o dendrologicznym układzie, które charakteryzuje śnieżno-deszczowy ustrój zasilania z jednym maksimum i jednym minimum w ciągu roku. Kulminacje stanów i przepływów występują najczęściej w okresie od lutego do końca kwietnia, aby potem osiągnąć minimum we wrześniu i październiku. Wpływ opadów letnich zaznacza się głównie w lipcu wyższymi wartościami przypływów. Wykaz cieków przepływających przez powiat obornicki przedstawia poniższa tabela. Tabela 14 Wykaz cieków przepływających przez powiat obornicki Nazwa cieku Długość ogólna w km Długość uregulowana w km Rzeka Wełna 41,000 12,90 Rzeka Mała Wełna 4,365 0,00 Rzeka Samica 17,542 9,20 Rzeka Flinta 26,300 26,30 Rzeka Sama 0,800 0,80 Rzeka Ciemnica 1,500 0,00 Kanał Przecławski 8,150 8,15 Kanał Zaganka 7,350 5,40 Kanał Kończak 12,745 1,00 Kanał Orłowski 9,000 9,00 Kanał Ludomicki 6,950 6,70 Kanał Baborowski 4,200 4,20 Kanał Kiszewski 2,900 2,90 Kanał Parkowski 11,650 10,70 Struga Sokołowska 7,250 Brak danych Kanał Marunowski 4,800 Brak danych Źródło: PGW Wody Polskie

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) określa zasady gospodarowania wodą w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Na jej podstawie wszystkie kraje członkowskie zobowiązane są do osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód powierzchniowych. W Ramowej Dyrektywie Wodnej (RDW) wyznaczono następujące cele środowiskowe dla wód powierzchniowych:  zapobieganie pogorszaniu się stanu wszystkich części wód powierzchniowych,  ochrona i poprawa wszystkich sztucznych i silnie zmienionych części wód w celu osiągnięcia dobrego potencjału ekologicznego i dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych naj- później w ciągu 15 lat od dnia wejścia w życie niniejszej dyrektywy,  wdrażanie koniecznych środków w celu stopniowego redukowania zanieczyszczenia substancjami priorytetowymi i zaprzestanie lub stopniowe eliminowanie emisji, zrzutów i strat niebezpiecznych substancji priorytetowych. Transpozycji przepisów RDW do prawodawstwa polskiego dokonano przede wszystkim poprzez ustawę Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 2268 ze zm.) oraz rozporządzenia wykonawcze. Ustawa ta stanowi podstawę prawną i merytoryczną do realizacji Państwowego Monito- ringu Środowiska w zakresie badania wód powierzchniowych. Podstawowymi dokumentami planistycznymi według RDW są plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy i programy działań. Aktualizacja Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry (aPGW) stanowią podstawę podejmowania decyzji kształtujących stan zasobów wodnych, usprawniającym proces osiągania lub utrzymania dobrego stanu wód oraz związanych z nimi ekosys- temów, a także wskazującym na konieczność wprowadzenia racjonalnych zasad gospodarowania wodami w przyszłości. W aPGW szczegółowo opisano zagadnienia związane z osiąganiem celów środo- wiskowych dla poszczególnych typów wód powierzchniowych, wód podziemnych oraz obszarów chronionych. Cele środowiskowe ustalone zostały dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP), podziemnych (JCWPd) i obszarów chronionych. Jednolita część wód powierzchniowych (JCWP) to oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak: jezioro, lub inny naturalny zbiornik wodny, sztuczny zbiornik wodny, struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części, morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne. Stanowią one podstawowy element podziału hydrograficznego obszaru dorzecza i tym samym procesu planowania w gospodarowaniu wodami. JCWP zostały zidentyfikowane m.in. w celu umożliwienia do- kładnego opisu ich charakterystyki oraz określenia ich obecnego stanu, określenia dla ich typów warun- ków referencyjnych (tzw. wzorca dobrego stanu), określenia celów środowiskowych oraz wyznaczenia działań służących osiągnięciu zakładanych celów środowiskowych.

52 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Na terenie powiatu obornickiego wyznaczonych zostało 17 jednolitych części wód płynących (JCWP). Tabela 15 Wykaz JCWP na terenie powiatu obornickiego Aktu- ocena ryzyka Cel środowi- Lp Typ Status alny nieosiągnięcia skowy Nr JCWP Nazwa JCWP . JCW JCWP stan celów środowi- JCW skowych Dopływ spod Ma- dobry stan 1. RW60001618598 16 NAT zły zagrożona niewa ekologiczny, Dopływ z Przysie- dobry stan 2. RW60001718654 17 NAT zły niezagrożona czyna chemiczny Dopływ z jez. Star- 3. RW60001718656 17 NAT zły niezagrożona skiego Dopływ z Sokołowa 4. RW60001618672 16 NAT zły zagrożona Budzyńskiego 5. RW60001718689 Flinta 17 NAT zły niezagrożona Dopływ z Niena- 6. RW60001618692 16 NAT zły zagrożona wiszcza 7. RW600023186589 Rudka 23 NAT zły zagrożona 8. RW600016186949 Zaganka 16 NAT zły zagrożona 9. RW600017187132 Dopływ z Bąblińca 17 NAT dobry niezagrożona Mała Wełna od dobry potencjał 10. RW600025186699 Dopł. Z Rejowca do 25 SZCW zły zagrożona ekologiczny, ujścia dobry stan Sama od dopł. Z chemiczny Brodziszewa do 11. RW600016187289 16 SZCW zły zagrożona Kan. Przybrodz- kiego dobry potencjał ekologiczny; możliwość migracji organi- zmów wodnych na odcinku 12. RW600017187149 Kończak 17 SZCW zły zagrożona cieku istotnego - Kończak od ujścia do ujścia Kanału Ludo- mickiego, dobry stan chemiczny dobry stan ekologiczny; możliwość migracji organi- zmów wodnych na odcinku 13. RW6000231871299 Samica Kierska 23 NAT zły zagrożona cieku istotnego - Samica od uj- ścia do jeziora Kierskiego, dobry stan chemiczny dobry potencjał ekologiczny; możliwość migracji organi- zmów wodnych Wełna od Dopływu na odcinku 14. RW60002418699 poniżej Jez. Łę- 24 SZCW zły zagrożona cieku istotnego gowo do ujścia - Wełna od uj- ścia do ujścia Flinty, dobry stan chemiczny dobry potencjał ekologiczny; możliwość migracji organi- Warta od Wełny do 15. RW60002118719 21 SZCW zły zagrożona zmów wodnych Samy na odcinku cieku istotnego - Warta w ob- rębie JCWP,

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

dobry stan chemiczny Warta od Dopływu z dobry potencjał 16. RW600021185999 21 SZCW zły zagrożona Uchorowa do Wełny ekologiczny; możliwość migracji organi- zmów wodnych Warta od Różanego na odcinku 17. RW600021185991 Potoku do Dopływu 21 SZCW zły zagrożona cieku istotnego z Uchorowa - Warta w ob- rębie JCWP, dobry stan chemiczny 16 - Potok nizinny lessowo-gliniasty 17 - Potok nizinny piaszczysty 21 – Wielka rzeka nizinna 23 - Potoki i strumienie na obszarach będących pod wpływem procesów torfotwórczych 24 - Małe i średnie rzeki na obszarach będących pod wpływem procesów torfotwórczych 25 - Cieki łączące jeziora NAT – naturalna część wód SZCW – silnie zmieniona część wód Źródło: Aktualizacja Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry (2016 r.)

Zgodnie z Aktualizacją Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry jedna z wydzielonych JCWP wykazały dobry stan ekologiczny, w 16 JCWP stan wód uznano jako zły. Stwierdzono również, że 15 JCWP jest zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych. Celem środowiskowym dla 6 JCWP możliwość migracji organizmów wodnych na odcinku cieku istotnego wydzielonych na terenie powiatu JCWP rzecznych jest osiągnięcie dobrego stanu/potencjału ekologicznego w i osiągnięcie dobrego stanu chemicznego. Zgodnie z definicją, dobry stan ekologiczny występuje wtedy, gdy wszystkie wskaźniki jakości wód należące do elementów biologicznych osiągają stan dobry, natomiast elementy fizykochemiczne i hydromorfologiczne muszą umożliwiać osiągnięcie dobrego stanu przez elementy biologiczne. Dobry potencjał ekologiczny oznacza stan silnie zmienionej lub sztucznej części wód, sklasyfikowanej zgodnie z odpowiednimi przepisami załącznika V RDW. Przy ocenie potencjału ekologicznego wód uwzględnia się biologiczne, hydromorfologiczne oraz fizykochemiczne elementy jakości wód. W odniesieniu do elementów biologicznych, zostaje określony dobry potencjał, gdy obecne są niewielkie zmiany w wartościach biologicznych elementów jakości w porównaniu do wartości przyjętych dla maksymalnego potencjału ekologicznego. Natomiast elementy fizykochemiczne i hydromorfologiczne muszą umożliwiać osiągnięcie dobrego potencjału przez elementy biologiczne. Dobry stan chemiczny natomiast oznacza stan jednolitej części wód, w której żadna z wartości stężeń zanieczyszczeń chemicznych, w tym tzw. substancji priorytetowych, nie przekracza dopuszczalnych stężeń maksymalnych i średniorocznych. Określenie „stan chemiczny” odnosi się do naturalnych, silnie zmienionych i sztucznych części wód. Cele środowiskowe dla JCWP zostały zdefiniowane poprzez przypisanie parametrów charakteryzujących dobry stan ekologiczny i dobry stan chemiczny, czyli wartości poszczególnych wskaźników biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych oraz chemicznych.

Dla wszystkich zagrożonych JCWP wskazano derogacje (uchylenie od wyznaczonych celów) ze względu na brak możliwości technicznych i zbyt wysokie koszty ekonomiczne. Wśród przyczyn nieosiągnięcia celu środowiskowego w postaci dobrego stanu wód rzecznych największe zagrożenie stanowi: gospodarka komunalna, głównie ścieki komunalne oraz rolnictwo. Niezbędne jest zatem podjęcie działań ograniczających wprowadzanie ścieków do środowiska.

Stan wód płynących Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych wykonywany jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Obowiązek wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r.– Prawo wodne (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 2268 ze zm.) przy czym zgodnie z ust. 3 tego artykułu badania jakości wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych należą do kompetencji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Celem wykonywania badań jest stworzenie podstaw do podejmowania działań na rzecz poprawy stanu wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem, w tym ochrony przed eutrofizacją powodowaną wpływem sektora bytowo-komunalnego i rolnictwa oraz ochrony przed zanieczyszczeniami przemysłowymi, w tym zasoleniem i substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego zgodnie z cyklem gospodarowania wodami, wynikającym z przepisów prawa krajowego, transponujących wymagania Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE.

54 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 Do głównych czynników, które negatywnie wpływają na środowisko wodne, zaliczamy:  źródła punktowe – ścieki odprowadzane w zorganizowany sposób systemami kanalizacyjnymi, pochodzące głównie z zakładów przemysłowych i z aglomeracji miejskich;  zanieczyszczenia obszarowe – zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów zurbanizowanych, nieposiadających systemów kanalizacyjnych oraz z obszarów rolnych i leśnych;  zanieczyszczenia liniowe – zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego, wytwarzane przez środki transportu i spłukiwane z powierzchni dróg lub torfowisk oraz pochodzące z rurociągów, gazociągów, kanałów ściekowych, osadowych.

Ścieki z terenu powiatu obornickiego ujmowane są system kanalizacyjny i trafiają do komunalnych oczyszczalni ścieków. Istotnym źródłem presji na środowisko wodne jest niezorganizowana lub źle funkcjonująca gospodarka ściekowa na obszarach wiejskich. W ostatnich latach prowadzone są działania związane z sanitacją tych terenów. W porównaniu z rokiem 2013 liczba mieszkańców, podłączonych do kanalizacji zwiększyła się o ponad 4,6%. Można stwierdzić, że tym samym zmniejszyła się ilość ścieków, która trafiała bezpośrednio do wód i gruntu oraz z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych.

Zagrożeniem dla wód są również spływy powierzchniowe zanieczyszczeń, obciążone głównie związkami biogennymi (azotem i fosforem) pochodzenia rolniczego.

WIOŚ w Poznaniu wykonał klasyfikacji wskaźników jakości wód płynących w województwie wielkopolskim za rok 2017. Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1187), klasyfikację dokonano dla poszczególnych elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych Klasyfikację tę poszerzono o klasyfikację elementów chemicznych. Na terenie powiatu obornickiego zlokalizowano 9 punktów kontrolnych. Wyniki przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 16 Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych na terenie powiatu obornickiego badanych w latach 2016-2017

ych

Klasa Klasa Klasa Klasa

Nazwa Nazwa hydr

elementów elementów elementów elementów

Stan Stan JCWP

ekologiczny

kontrolnego

biologicznych

Nazwa punktu punktu Nazwa

Stan/ potencjał potencjał Stan/

morfologicznyc fizykochemiczn

Stan Stan chemiczny

ocenianej JCWP ocenianej

RW60001718656 Pruśce Młyn Dopływ z jeziora II III PSD Umiarkowany - zły (gm. Rogoźno) Starskiego

RW60001618672 Gościejewo Dopływ z Sokołowa II IV PSD Umiarkowany - zły (gm. Rogoźno) Budzyńskiego

RW60001718689 Wiardunki (gm. III II PSD Umiarkowany - zły Flinta Rogoźno)

RW600017187149 Stobnica (gm. - - - - PSD zły Kończak Oborniki)

RW600023186589 Cieśle (gm. III II PSD Umiarkowany zły Rudka Rogoźno)

RW6000231871299 Niemieczkowo III II PSD Umiarkowany PSD zły Samica Kierska (gm. Oborniki)

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

RW60002118719 Kiszewo (gm. Warta od Wełny do IV I PPD słaby PSD zły Oborniki) Samy

RW60002418699 Wełna od Dopływu Oborniki IV II PPD Słaby PSD zły poniżej Jez. Łęgowo do ujścia

RW600016186949 Kowanówko I IV PSD Umiarkowany PSD zły Zaganka (gm. Oborniki)

2016 r.

RW60001618692 Dopływ z Parkowo IV I PSD słaby - zły Nienawiszcza RW600016187289 Sama od dopł. z Bro- dziszewa do Kan. Szamotuły IV II PSD Słaby dobry zły Przybrodzkiego

RW600021185999 Warta od Dopływu z Oborniki IV II PSD Słaby PSD zły Uchorowa do Wełny

RW00021185991 Warta od Różanego Potoku do Dopływu z Mściszewo IV II II Słaby PSD zły Uchorowa

Źródło: Ocena jednolitych części wód powierzchniowych w województwie wielkopolskim za rok 2016 i 2017

W żadnym z badanych punktów nie stwierdzono dobrego stanu/potencjału ekologicznego, we wszystkich odnotowano stan/potencjał poniżej dobrego. Dla 8 przebadanych jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych, w 1 stwierdzono stan chemiczny dobry, w pozostałych poniżej dobrego. W ogólnej ocenie końcowej wszystkie monitorowane JCWP charakteryzowały się stanem złym.

Obszary szczególnie narażone związkami azotu (OSN) Intensywna produkcja rolna i stosowanie nawozów w dawkach przekraczających potrzeby nawozowe roślin, powoduje przedostawanie się zawartych w nich składników (w szczególności azotu) do wód powierzchniowych i podziemnych, wpływając na ich jakość. Pomimo, że zużycie nawozów sztucznych jak i naturalnych zmniejszyło się w ostatnich latach, to jednak rolnictwo i hodowla nadal generują źródła zanieczyszczeń. Często zdarza się, ze pola uprawne przylegają bezpośrednio do brzegów rzek i jezior. Brak bariery ochronnej w postaci pasów zieleni i zadrzewień sprzyja przenikaniem zanieczyszczeń rolniczych do wód. Na terenie powiatu obornickiego występują obszary OSN zweryfikowane na podstawie Rozporządzenia Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 28 lutego 2017 r. w sprawie określenia w regionie wodnym Warty wód powierzchniowych i podziemnych wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszaru szczególnie narażonego, z którego odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2017 r. poz. 1638). OSN obejmuje teren powiatu obornickiego w granicach regionu wodnego Warty.

5.7.3. Wody stojące Na obszarze powiatu znajdują się jeziora o łącznej powierzchni ponad 440 ha. Stanowią około 0,6 % ogólnej powierzchni powiatu. Wykaz jezior rozmieszczonych na obszarze powiatu przedstawia poniższa tabela: Tabela 17 Wykaz jezior z terenu powiatu obornickiego Powierzchnia Objętość Głębokość [m] Długość linii Nazwa jeziora [ha] [tys. m3] Śred. maks brzegowej [m] Budziszewskie 163,0- 7 842,9 4,8 14,0 10 025 Rogoźno (Rogozińskie) 125,8 3 808,5 3,0 5,8 10 925

56 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Prusieckie (Starskie) 67,5 3 809,8 5,6 14,0 5 800 Nienawiskie Duże 25,8 1 005,3 3,9 8,8 3 750 Czarne 24,8 b.d. 7,1 b.d. 2 300 Małe (Wydarte) 16,5 330,6 2,3 4,3 1 600 Boguniewskie 9,6 b.d. 2,0 2,1 1 000 Nienawiskie Małe 6,2 b.d. 2,8 b.d. 1 150 bd – brak danych; Źródło: Program ochrony środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2014-2017 z perspektywą na lata 2018-2021

Jeziora Rogoźno, Budziszewskie i Czarne zlokalizowane są w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka.

Wszystkie jeziora na terenie gminy Rogoźno są zbiornikami przepływowymi, wykazującymi tendencje do zmniejszania powierzchni. Jednak szczególnie szybkiemu zanikowi (zatorfienie i zamulenie) ulegają małe zbiorniki wodne, do czego przyczyniły się zapewne wykonane rowy melioracyjne, których gęsta sieć widoczna jest szczególnie w dolinie Wełny i Flinty.

Na terenie powiatu obornickiego wyznaczone zostały 3 jednolite części wód jeziornych. Wykaz znajduje się w poniższej tabeli.

Tabela 18 Wykaz jednolitych części wód jeziornych na terenie powiatu obornickiego Aktu- ocena ryzyka Sta- Lp alny nieosiągnięcia Nr JCWP Nazwa JCWP Typ JCW tus Cel ekologiczny . stan celów środowi- JCWP JCW skowych Jezioro Budziszew- dobry stan ekologiczny, 1. PLLW10249 3a NAT Zły zagrożona skie dobry stan chemiczny Jezioro Starskie dobry stan ekologiczny, 2. PLLW10221 3a NAT Zły zagrożona (Prusieckie) dobry stan chemiczny dobry potencjał ekolo- Jezioro Rogoźno 3. PLLW10251 3b NAT Zły zagrożona giczny, (Rogozińskie)

3a – Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, stratyfikowane 3b – Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, niestratyfikowane NAT – naturalne części wód Źródło: Aktualizacja Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry (2016 r.)

Zgodnie z APGW na obszarze dorzecza Odry, wyznaczone jcwp jeziornych na terenie powiatu wykazują zły stan ekologiczny, oraz zagrożone są nieosiągnięciem celów środowiskowych.

Stan wód stojących W 2017 roku w ramach realizacji programu monitoringu wód powierzchniowych województwa wielkopolskiego zostały zrealizowane badania wód jezior, w zakresie elementów biologicznych, obserwacji hydromorfologicznych, fizykochemicznych oraz chemicznych. Punkty pomiarowo-kontrolne zostały zlokalizowane na podstawie dostępnych dokumentów referencyjnych przekazanych przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej oraz wytycznych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Na terenie powiatu obornickiego monitoringiem objęto 3 JCWP jeziornych, w ramach programu monitoringu operacyjnego i diagnostycznego.

Wyniki monitoringu wód jeziornych przedstawia poniższa tabela. Tabela 19 Wyniki monitoringu jezior na terenie powiatu obornickiego Klasa ele- Klasa elementów fizyko- Stan/ potencjał Stan Nazwa ocenianej JCWP mentów bio- chemicznych ekologiczny JCWP logicznych PLLW10221 Jezioro Starskie 4 PSD słaby zły (Prusieckie) PLLW10249 Jezioro Budzi- 5 PSD zły zły szewskie PLLW10251 Jezioro Rogoźno 4 PSD słaby zły (Rogozińskie) Źródło: Ocena jednolitych części wód powierzchniowych jeziornych w województwie wielkopolskim za rok 2017, WIOŚ Poznań

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Przebadane jeziora na terenie powiatu obornickiego charakteryzują się ogólnym złym stanem wód, na który składają się wyniki: pomiaru elementów biologicznych zaliczonych do 4-5 klasy, elementów fizykochemicznych - poniżej stanu dobrego oraz stan/potencjał ekologiczny określony na słaby-zły. Na złą ocenę ogólną wpływ miały takie parametry jak: przeźroczystość wody, nasycenie wody tlenem, azot ogólny i fosfor ogólny. W dalszym ciągu największym zagrożeniem dla jezior są wprowadzane do nich nadmierne ładunki zanieczyszczeń antropogenicznych. Najczęściej zanieczyszczenia przedostają się do nich z wodami dopływów. Dużym zagrożeniem dla stanu czystości jezior jest nieprawidłowo prowadzona, na rolniczo użytkowanych terenach, gospodarka nawozami, szczególnie naturalnymi, zwłaszcza jeśli nad jeziorami znajdują się fermy hodowli zwierząt. Od kilku lat dodatkowym źródłem biogenów mogących przedostawać się do wód powierzchniowych są również rolniczo zagospodarowywane ustabilizowane osady komunalne. Kolejnym zagrożeniem jest intensywne rekreacyjne użytkowanie jezior z ośrodkami wypoczynkowymi nieprawidłowo prowadzącymi gospodarkę ściekową lub odpadową. W maju 2018 r. rozpoczęto prace rekultywacyjne Jeziora Budziszewskiego i Jeziora Rogoźno mające na celu zahamowanie rozwoju glonów i poprawę czystości wód. Program prac rekultywacyjnych opracowanych w konsultacji z Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu będzie trwać trzy lata. Obecnie jeziora znajdują się w stanie mętnowodnym, nie mając praktycznie szans na samorekultywację. Duże nasilenie fitoplanktonu (w tym sinic) powoduje ograniczenie światła słonecznego docierającego do dna jeziora, co skutkuje brakiem roślinności zanurzonej, niezbędnej dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu. Rekultywacja jezior oparta jest na technologii inaktywacji biogenów w toni wodnej i na dopły- wach. W efekcie rekultywacji wykonawcy chcą uzyskać efekt zwiększenia czystości wody, do takiego poziomu w którym będą mogły się normalnie rozwijać rośliny zanurzone stabilizujące procesy życiowe w jeziorze. Do wody wprowadzane są koagulanty z tlenem, które wpływają na dezaktywowanie głów- nych pierwiastków szkodzących, hamujących rozwój roślinności, czyli azot i fosfor. Aby efekty były za- uważalne i trwałe niezbędne jest ograniczenie dopływu zanieczyszczeń komunalnych z instalacji sani- tarnych znajdujących się w pobliżu jezior oraz ograniczenie spływu z obszarów rolniczych. Zagrożeniem dla skuteczności przeprowadzanej rekultywacji może być również nielegalnie wypływające łodzie silnikowe i skutery wodne, które przez wywoływane falowanie mogą powodować podrywanie się szkodliwych osadów dennych z dna jeziora i doprowadzić do katastrofy ekologicznej. Ze względu na przepły- wowy charakter jezior powiatu obornickiego jest to szczególnie niebezpieczne dla rzek, które wypływają z jezior, zwłaszcza dla rzeki Wełny a następnie dla Warty.

Stan kąpielisk i miejsc wyznaczonych do kąpieli W 2017 roku pod nadzorem Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Obornikach było 1 kąpie- lisko zorganizowane w gminie Oborniki oraz 3 miejsca wykorzystywane do kąpieli zorganizowane w gminie Rogoźno. W roku 2018 pod nadzorem było 1 kąpielisko zorganizowane w gminie Oborniki. W roku 2018 do organu sanitarnego nie wpłynął żaden projekt uchwały do zaopiniowania w sprawie utworzenia miejsca okazjonalnie wykorzystywanego do kąpieli. W latach 2017-2018 w ramach kontroli urzę- dowej i wewnętrznej prowadzono badania próbek wody z kąpieliska oraz miejsc wykorzystywanych do kąpieli. Na podstawie otrzymanych sprawozdań z badań stwierdzono, że woda odpowiadała wymaga- niom sanitarnym do kąpieli określonym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 08 kwietnia 2011r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jakością wody w kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do kąpieli (/Dz.U. z 2016 r. poz. 1602).

5.7.4. Zaopatrzenie mieszkańców w wodę Według danych GUS na koniec 2017 r. na terenie powiatu obornickiego długość sieci wodociągowej bez przyłączy wynosiła 667,1 km. Do budynków doprowadzonych było łącznie 10 950 sztuk przyłączy. Z sieci wodociągowej korzystało 93,7% mieszkańców powiatu tj. ok. 56 tys. osób. Zmiany w zakresie infrastruktury wodociągowej na terenie powiatu obornickiego przedstawia poniższa tabela.

Tabela 20. Infrastruktura wodociągowa w gminach pow. obornickiego w latach 2013 i 2017 2013 2017 Sieć Podłączenia Stopień Sieć Podłączenia Stopień Jednostka te- Przyłącza Przyłącza rytorialna wodociągowa do sieci zwodociąg. wodociągowa do sieci zwodociąg. [km] [szt.] [osoba] [%] [km] [szt.] [osoba] [%] Gm. Oborniki 344,0 6 262 30 798 92,1 354,2 6 852 31 605 92,7 Gm. Rogoźno 193,8 2 656 17 099 93,6 204,8 2 841 17 605 96,4 Gm. Ryczywół 96,8 1 221 6 767 91,6 108,1 1 257 6 778 91,9 Powiat obor- 634,6 10 139 54 664 92,5 667,1 10 950 55 988 93,7 nicki Źródło: opracowano na podstawie danych GUS BDL

58 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

W latach 2013-2017 na terenie powiatu obornickiego kontynuowano projekty, dzięki którym przybyło 32,5 km sieci wodociągowej w gminach, a liczba przyłączy wodociągowych wzrosła o 36 sztuk, natomiast liczba podłączonych do sieci wzrosła o niemal 3%. Wzrosła również o 6,5% ilość dostarczonej wody dla gospodarstw domowych, która w 2013 r. wyniosła 1 617,0 tys. m3, a w 2017 r. . 1 729,3 tys. m3.

Stan wodociągów w większości gmin oceniany jest jako dobry. Jakość dostarczanej wody spełnia wymagania rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2017 r. poz. 2294). Zbiorowe zaopatrzenie ludności powiatu w wodę opiera się na wodzie pochodzącej z ujęć podziemnych z utworów trzeciorzędowych i czwartorzędowych. Woda do spożycia prowadzona jest za pośrednic- twem 9 wodociągów publicznych i 2 zakładowych. W 2018 r. ludność powiatu obornickiego zaopatrywana była w wodę do spożycia przez następujące wodociągi:  wodociąg publiczny Oborniki – zaopatruje ok. 29524 os.,  wodociąg publiczny Rogoźno – zaopatruje ok. 14302 os.,  wodociąg publiczny Maniewo – zaopatruje ok. 723 os. (z dniem 31.12.2018 r. wodociąg został wyłączony z eksploatacji, mieszkańcy zostali podłączeni do wodociągu publicznego Nie- czajna),  wodociąg publiczny Pacholewo – zaopatruje ok. 373 os.,  wodociąg publiczny Nieczajna – zaopatruje ok. 2184 os.,  wodociąg publiczny Słomowo – zaopatruje ok. 1789 os.,  wodociąg publiczny Gościejewo – zaopatruje ok. 1431 os.,  wodociąg publiczny Ryczywół – zaopatruje ok. 4245 os.,  wodociąg publiczny Gorzewo – zaopatruje ok. 2695 osoby,  wodociąg publiczny Ludomy – z dniem 20.06.2018r. wyłączony z eksploatacji, mieszkańcy podłączeni do wodociągu publicznego Gorzewo,  Ninino  wodociąg zakładowy Kowanówko – zaopatruje 20 mieszkańców stałych oraz pacjentów szpi- tala,  wodociąg zakładowy Wiardunki – zaopatruje ok. 293 os.,

W porównaniu z rokiem 2013 liczba ujęć wody na koniec 2018 r. na terenie powiatu zmniejszyła się o 2 sztuki. Przyłączanie do wodociągów publicznych o większej produkcji jest procesem korzystnym i pożądanym, ponieważ przyczynia się do poprawy jakości wody.

Wykaz poszczególnych wodociągów na terenie powiatu znajduje się w poniższej tabeli.

Tabela 21 Charakterystyka ujęć wody na terenie powiatu obornickiego Średn ia Pobór Pobór Licz Ustanowiona Miejsce Stra wydaj Stacja miejscowości ob- wody na wody na ba strefa ochrony ujęcia tygr ność uzdatniania sługiwane przez koniec koniec stu bezpośr./pośr. wody afia ujęcia wody wodociąg 2016 r. 2017 r. dni wody m3 m3 m3/h Gmina Oborniki Oborniki, Kowanówko, Kowanowo, Bąbliniek, Uścikówiec, Słonawy, Dąbrówka Rozporządzenie Leśna, Dyrektora RZGW Nowołoskoniec, w Poznaniu z dnia Kowanówk Bąbliniec, Bąblin, Q 11 420 13 lipca 2012 r. Kowanówko 1 813,991 1 699,23 o Rożnowo, poz. 3194 strefa Marszewiec, bezpośrednia i Bogdanowo, pośrednia Ocieszyn, Objezierze, Uścikowo, Folwark, Sławienko, Przeciwnica, Niemieczkowo,

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Urbanie, Osowo Nowe, Osowo Stare, Pop.owko, Sycyn, Popowo, Wychowaniec, Chrustowo, Gołaszyn, Łukowo, Żerniki, Kiszewo, Kiszewko, Stobnica Starosta Obornicki Pacholewo, Pacholewo Tr 1 21 Pacholewo 15,057 11,599 OS.IV.6320.2.201 Nieszawa 3 bezpośrednia Nieczajna, Wargowo, Wargowo II, Ślepuchowo, Starosta Żukowo, Górka, Obornicki Nieczajna Q 2 31 Nieczajna Kowalewko, Sepno, 107,125 94,205 OS.IV.6320.1.201 Lulin, Świerkówki, 3 bezpośrednia Ocieszyn II, Maniewo, Gołębowo Starosta Stacja Obornicki Maniewo Tr 2 6 Maniewo eksploatowana do 45,961 31,587 OS.IV.6320.3.201 30.12.2018 r. 3 bezpośrednia Gmina Rogoźno Rogoźno, Cieśle, Grudna Marlewo, Biniewo, Pruśce, Stare, Sierniki, Ow- czegłowy, Starosta Obor- Budziszewko, Stu- nicki Cieśle Tr 6 35 Rogoźno dzieniec, Międzyle- 790,995 696,122 OS.IV.6341.39.20 sie, 12 bezpośrednia Ruda, Kaziopole, Żołędzin, Garbatka, Dziewcza Struga, Wełna, Jaracz, Ruda Młyn, Rożno- wice, Wojciechowo Starosta Obor- Słomowo, Parkowo, nicki Szczytno, Słomowo Tr 3 19 Słomowo 98,301 84,913 OS.IV.6341.36.20 Nienawiszcz, Józe- 11 finowo, Boguniewo Starosta Obor- Gościejewo, Kazio- nicki pole od nr 1 do nr 5, Gościejewo Tr 2 28 Gościejewo 74,617 66,049 OS.IV.6223.25.20 Owieczki, Karolewo, 05 Tarnowo, Laskowo Gmina Ryczywół Ryczywół, Zawady, Tłukawy, Łopi- Strefa bezpośred- szewo, Chmielewo, nia 8m, Krężoły, Skrzetusz, Ryczywół Q 2 60 OS-VIII/Z- Ryczywół Piotrowo, Radom, 315,3 248,2 6210/36/97 Ninino, Goście- Wojewoda Pilski jewko, Gościejewo Leśne, Trzy Góry, Owieczki Małe Strefa bezpośred- nia 8m, Gorzewo, Go- Gorzewo Q 2 40 OS-VIII/Z- Gorzewo 74,7 74,8 rzewko, Boruchowo 6210/30/97 Wojewoda Pilski Ludomy, Lipa, Lu- domki, Dąbrówka Strefa bezpośred- Ludomska, Drzo- nia 8m, nek, Łaszczewiec Ludomy Q 2 50 Strefa pośrednia Ludomy 44,6 46,8 80m, Z dniem 20.06.2018 r. wyłączony z eksploatacji Strefa bezpośred- Ninino, Goście- Ninino Q 1 15 nia 8m, Ninino jewko, Gościejewo 20,5 9,8 OS-VIII/Z- Leśne, Trzy Góry,

60 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

6210/38/97 Owieczki Małe Wojewoda Pilski (gmina sąsiednia) Tr – trzeciorzęd Q – czwartorzęd Źródło: Ankietyzacja Gmin

Jakość wód przeznaczonych do spożycia przez mieszkańców Warunki i zasady zbiorowego zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi określa ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1152). Wymagania, jakim powinna odpowiadać jakość wody i sposób sprawowania nadzoru zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2015 poz. 1989). Badania jakości wód przeznaczonych do spożycia prowadzi Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Obornikach (PPIS). Po analizie przeprowadzonych badań próbek wody w latach 2017-2018 stwierdzono, że wszystkie wo- dociągi produkowały wodę dobrej jakości.

5.7.5. Odprowadzanie ścieków komunalnych Według danych GUS na koniec 2017 r. na terenie powiatu obornickiego długość sieci kanalizacyjnej wynosiła 276,6 km. Liczba przyłączy prowadzących do budynków wynosiła 6 928 sztuk. Z sieci kanalizacyjnej korzystało ponad 42 tys. mieszkańców tj. ok.70,5% ludności powiatu. Udział korzystających z systemu kanalizacyjnego na terenie powiatu obornickiego był w tym czasie niższy o 1,3 p.p. od wartości dla województwa wielkopolskiego (71,8%). Wśród gmin najlepiej skanalizowana jest gmina Oborniki 80,5%, następnie Rogoźno 63,1% i Ryczywół 42,3%. W 2017 r. z terenu powiatu odprowadzono siecią kanalizacyjną łącznie 2 235 tys. m3 ścieków, natomiast w 2013 r. o 22,4% mniej t.j. 1 734 tys. m3.

W latach 2013-2017 zauważalny jest również rozwój infrastruktury kanalizacyjnej na terenie powiatu. W stosunku do roku 2013 przybyły 24 km sieci kanalizacyjnej (wzrost sieci kanalizacyjnej o 8,6%) oraz 1 260 przyłączy prowadzących do budynków. Liczba korzystających z sieci kanalizacyjnej wzrosła o 7,4% - dostęp do infrastruktury kanalizacyjnej uzyskało w tym czasie kolejnych 3 128 mieszkańców. Szczegółowe informacje na temat infrastruktury kanalizacyjnej zawarte są w poniższej tabeli. Tabela 22 Infrastruktura kanalizacyjna w gminach pow. obornickiego w latach 2013 i 2017 2013 2017 Sieć Podłączenia Stopień Sieć Podłączenia Stopień Jednostka te- Przyłącza Przyłącza rytorialna kanalizacyjna do sieci skanalizow. kanalizacyjna do sieci skanalizow. [km] [szt.] [osoba] [%] [km] [szt.] [osoba] [%] Gm. Oborniki 175,5 4 322 26 412 79,0 182,3 4 879 27 424 80,5 Gm. Rogoźno 65,1 899 10 661 58,4 65,6 1 471 11 531 63,1 Gm. Ryczywół 12,0 447 1 879 25,4 28,7 578 3 125 42,3 Powiat obor- 252,6 5 668 38 952 65,9 276,6 6 928 42 080 70,5 nicki Źródło: Źródło: opracowano na podstawie danych GUS BDL

Oprócz sieci kanalizacyjnej ścieki z terenu powiatu gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych i przydomowych oczyszczalniach ścieków. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1422) zbiorniki bezodpływowe mogą być stosowane tylko na działkach budowlanych, gdzie nie ma podłączenia do sieci kanalizacyjnej bądź nie ma takiej możliwości. Z kolei ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t. j. Dz. U. z 2018 r.., poz. 1454 ze zm.) nakłada na gminy obowiązek prowadzenia ewidencji zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków w celu kontroli częstotliwości i sposobu pozbywania się nieczystości ciekłych oraz komunalnych osadów ściekowych. Według prowadzonych ewidencji gminnych na terenie powiatu obornickiego znajduje się ok. 4 115 zbiorników bezodpływowych i 516 przydomowych oczyszczalni ścieków. Tabela 23 Wykaz zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie powiatu obornickiego Liczba zbiorników Liczba przydomowych Gmina bezodpływowych oczyszczalni ścieków Gmina Oborniki 1688 311 Gmina Rogoźno 1600 130

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Gmina Ryczywół 827 75 Powiat razem 4115 516 Źródło: dane GUS BDL

Zarówno ścieki z systemu kanalizacji sanitarnej jak i odbierane z indywidualnych zbiorników bezodpływowych odprowadzane są do oczyszczalni ścieków. Ścieki z terenu powiatu obornickiego trafiają do gminnych oczyszczalni ścieków oraz w części są oczyszczane i zagospodarowywane w przydomowych oczyszczalniach. Wykaz komunalnych oczyszczalni ścieków znajduje się w kolejnej tabeli. Tabela 24 Wykaz komunalnych oczyszczalni ścieków na terenie powiatu obornickiego liczba mieszkań- bezpośredni przepu- miejscowości ców korzy- rodzaj oczysz- odbiornik ście- gmina lokalizacja stowość RLM obsługiwane stających z czalni ków oczysz- m3/dobę oczyszczonych czalni Oborniki, Bogdanowo, Rożnowo, Marszewiec, Słonawy, Nowołosko- niec, Bąbliniec, Komunalna, me- Gołaszyn, Dąbrówka Le- Oborniki, chaniczno-biolo- śna, Łukowo, Oborniki ul. Obrzycka 29012 giczna z podwyż- 5670 37800 rz. Warta Kowanowo, Kowa- 131 szonym usuwa- nówko, Pacholewo niem biogenów Od stycznia 2019r. - możliwość podłączania mieszkańców wsi Chru- stowo i Urbanie Komunalna, me- Oborniki Objezierze Objezierze, Wargowo, chaniczno-biolo- (dz. 9/7, ob- Nieczajna, Kowalewko, rz. Samica Kier- 2842 giczna z podwyż- 311,28 2900 ręb 0020 Ob- Świerkówki, Ocieszyn, ska szonym usuwa- jezierze) Lulin, niem biogenów Rogoźno Rogoźno ul. Fabryczna Mechaniczno-bio- Rz. Wełna km Rogoźno Ruda 10 953 3 000 12 000 7 logiczna 31+324 Garbatka

Ryczywół, Gorzewo, Lu- Ryczywół ul. Mechaniczno-biolo- Ryczywół domy, Ludomki, Łasz- 4212 710 5425 Flinta Leśna giczna czewiec, Lipa Źródło: ankietyzacja Gmin

Jakość ścieków surowych doprowadzanych do gminnych oczyszczalni i odprowadzanych ścieków oczyszczonych w 2017 lub 2018 roku została przedstawiona w poniższej tabeli.

Tabela 25 Jakość ścieków surowych i oczyszczonych w komunalnych oczyszczalniach ścieków na terenie powiatu obornickiego Średnie roczne wartości wskaźników za rok 2017 Wskaźnik jakości w ściekach dopływających w ściekach odpływających Normy* do oczyszczalni z oczyszczalni Oczyszczalnie ścieków w aglomeracji Komunalna oczyszczalnia ścieków w m. Oborniki BZT5 [mgO2/l] 618,33 4,93 15 mgO2/l ChZT [mgO2/l] 1749,58 56,29 125 mgO2/l zawiesiny ogólne [mg/l] 912,50 12,53 35 mg/l azot ogólny [mg N/l] 117,28 4,89 15 mg N/l fosfor ogólny [mg P/l] 16,65 0,52 2 mg P/l Komunalna oczyszczalnia ścieków w m. Rogoźno (za rok 2018) BZT5 [mgO2/l] 518,3 3,5 25 mgO2/l ChZT [mgO2/l] 1200,5 57,5 125 mgO2/l zawiesiny ogólne [mg/l] 415,8 8,1 35 mg/l azot ogólny [mg N/l] 143,8 12,7 15 mg N/l fosfor ogólny [mg P/l] 18,8 0,7 2 mg P/l Komunalna oczyszczalnia ścieków w m. Ryczywół (za rok 2018) BZT5 [mgO2/l] 414 5 25 mgO2/l

62 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

ChZT [mgO2/l] 873 62 125 mgO2/l zawiesiny ogólne [mg/l] 294 6 35 mg/l Oczyszczalnie ścieków poza aglomeracją Bytowa oczyszczalnia ścieków w m. Objezierze BZT5 [mgO2/l] 431,50 3,85 25 mgO2/l ChZT [mgO2/l] 1301,0 56,75 125 mgO2/l zawiesiny ogólne [mg/l] 535,0 10,0 35 mg/l azot ogólny [mg N/l] 135,93 3,78 15 mg N/l fosfor ogólny [mg P/l] 14,23 0,60 2 mg P/l *Najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników lub minimalne procenty redukcji zanieczyszczeń podano zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 1800).

Analizując wielkość wskaźników w ściekach oczyszczonych odprowadzanych do odbiorników wynika, że wszystkie wielkości zanieczyszczeń z oczyszczalni mieszczą się w normach wyznaczonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 1800).

Oprócz oczyszczalni komunalnych na terenie powiatu funkcjonują mniejsze oczyszczalnie, dla których wydane zostały przez Starostę pozwolenia wodno-prawne. Wykaz znajduje się w poniższej tabeli.

Tabela 26 Wykaz pozostałych oczyszczalni ścieków na terenie powiatu obornickiego Bezpośredni Nazwa Rodzaj odbiornik oczysz- Średnia prze- Okres obowiązywa- oczysz- ścieków Nr i data decyzji czalni, loka- pustowość nia czalni oczyszczo- lizacja nych oczyszczal- Parkowo nia mecha- Kanał OS.IV.6341.28.2014 gm. Ro- 78 m3/d 25.07.2024r. niczno – bio- Parkowski 25.07.2014 goźno logiczna oczyszczal- Rogoźno nia mecha- gm. Ro- niczno – bio- goźno logiczna OS.IV.6341.9.2017 500 m3/d Rzeka Wełna 08.06.2027r. (Zakład oczyszcza- 09.06.2017. Chłodnia jąca ścieki Maria) przemy- słowe ziemia po- oczyszczal- przez rów Rożnowice nia mecha- szczegółowy OS.IV.6341.40.2014 gm. Ro- 52 m3/d 23.09.2024r. niczno – bio- bez nazwy 24.09.2014 goźno logiczna uchodzący do rzeki Wełny Źródło: Powiat Obornicki

Podstawowym instrumentem wdrożenia postanowień dyrektywy Rady Unii Europejskiej z dnia 21 maja 1991 roku (91/271/EWG) dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych jest Krajowy Program Oczysz- czania Ścieków Komunalnych. Celem Programu, przez realizację ujętych w nim inwestycji, jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, a co za tym idzie ochrona środowiska wodnego przed ich niekorzystnymi skutkami. KPOŚK jest dokumentem strategicznym, w którym oszacowano potrzeby i określono działania na rzecz wyposażenia aglomeracji miejskich i wiejskich w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych. W kolejnej już V Aktualizacji KPOŚK 2017 zatwierdzonej przez Radę Ministrów w dniu 31 lipca 2017 r. wyznaczone zostały cele do roku 2021. Każda aglomeracja powyżej 2000 RLM powinna być wyposażona w system kanalizacji zbiorczej w celu odprowadzania do oczyszczalni komunalnych, ścieków powstających na terenie aglomeracji. Wyposażenie aglomeracji w systemy zbierania ścieków komunalnych gwarantować musi blisko 100% poziom obsługi. Oznacza to wyposażenie w sieć kanalizacyjną co najmniej na poziomie: 95% dla aglomeracji o RLM < 100 000 i 98% dla aglomeracji o RLM ≥ 100 000. Zgodnie z wymogami prawa oraz interpretacją Komisji Europejskiej należy tak planować granice aglomeracji, aby w jak największym stopniu cały produkowany przez aglomerację ładunek ścieków był

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

zbierany siecią kanalizacyjną i odprowadzany na oczyszczalnię ścieków. Pozostali mieszkańcy aglomeracji, nieobsługiwani przez zbiorcze systemy kanalizacyjne, będą natomiast korzystać z innych sys- temów oczyszczania ścieków. W każdej oczyszczalni zlokalizowanej na terenie aglomeracji powyżej 10 000 RLM wymagane jest podwyższone usuwanie biogenów. Tabela 27 Wykaz aglomeracji na terenie powiatu obornickiego liczba mieszkań- liczba liczba liczba ców obsłu- przydomo- % RLM ko- rzeczy- liczba miesz- mieszkań- giwanych wych rzystają- Id. nazwa *liczba wistych kańców korzy- ców korzy- przez sys- oczysz- cych z Aglomeracji /gminy w RLM miesz- stających z stających ze temy indywi- czalni sieci kana- aglomeracji kańców systemu kanali- zbiorników dualne ścieków w lizacyjnej w w aglo- zacyjnego bezodpływo- (przydo- aglomera- 2016 r. meracji wych mowe cji oczyszczalnie ścieków) PLWL024 Oborniki 29 605 28 320 26 709 1 278 333 111 95 PLWL059 Rogoźno 12 000 11 458 10 953 368 137 36 96 PLWL113 Ryczywół 4 212 4 142 2 769 1 373 0 0 66 *zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem /uchwałą Źródło: V Aktualizacja Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych - AKPOŚK 2017

Według załącznika do V AKPOŚK 2017 na terenie poniższych aglomeracji planowane są następujące inwestycje:  Aglomeracja Oborniki – na terenie aglomeracji planowana jest poprawa gospodarki wodno- ściekowej na obszarze aglomeracji Oborniki - I i II etap. W związku z optymalizacją działania systemu wodociągowego na terenie gminy od stycznia 2019 r. wyłączono z użytkowania SUW Maniewo. Woda dla tej miejscowości będzie dostarczana poprzez pompownie podnoszenia ci- śnienia ze SUW Nieczajna. W 2019 r. planowana jest modernizacja i rozbudowa SUW Nie- czajna. W latach 2019-2021 planuje się zamknięcie oczyszczalni ścieków w Objezierzu. Ścieki zostaną poprzez system kanalizacji tłocznej przetransportowane do zmodernizowanej w latach 2010-2012 oczyszczali ścieków w Obornikach. Na oczyszczalni w Obornikach planuje się m.in. wybudowanie wiaty do osadów, modernizację układu technologii oczyszczania w zakresie prze- róbki osadów oraz budowę 250 kW farmy fotowoltaicznej PV. Po zakończeniu inwestycji zo- staną podjęte czynności związane z aktualizacją aglomeracji i ewentualnym włączeniem do aglomeracji kolejnych skanalizowanych terenów będących obecnie poza aglomeracją (np. Chrustowo, Urbanie).  Aglomeracja Rogoźno – na terenie aglomeracji planowana jest rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacji sanitarnej oraz modernizacja oczyszczalni ścieków,  Aglomeracja Ryczywół -Budowa sieci kanalizacji sanitarnej i wodociągowej na terenie Gminy Ryczywół wraz z modernizacją stacji uzdatniania wody w Gorzewie i budową przepompowni wody w Ludomach oraz Przebudowa i rozbudowa (modernizacja) oczyszczalni ścieków w Ry- czywole.

5.7.6. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. jest dokumentem usta- nawiającym ramy działania Unii Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej. Określa ramy ochrony wód w celu racjonalnego gospodarowania ich zasobami, które ma służyć m.in. zaspokojeniu zapotrzebowania na wodę ludności, rolnictwa i przemysłu. W 2017 r. zużycie wody na potrzeby ludności na terenie powiatu obornickiego kształtowało się na poziomie 4 931,8 tys. m3 i było wyższe niż w 2013 roku o 20%. Pod tym względem powiat zajmuje 24 pozycję w województwie. Największe ilości wody wykorzystano na cele eksploatacji sieci wodociągowej – 49,5% oraz na potrzeby rolnictwa i leśnictwa - 47,4%, natomiast na cele przemysłowe – 3% wody. Najwyższy wzrost zużycia wody w porównaniu z 2013 r. stwierdzono w przemyśle o 37,5%. Najwyższe zużycie wody występuje w gminie Oborniki. W porównaniu z 2013 r. najwyższy wzrost zużycia wody o 23% nastąpił w gminie Oborniki, co spowodowane było głównie przez większe zapotrzebowanie na wodę do eksploatacji sieci wodociągowej oraz na cele rolnictwa i leśnictwa. Najniższy wzrost zużycia wody odnotowano w gminie Rogoźno, co spowodowane było niższym niż w 2013 r. zapotrzebowaniem na cele eksploatacji sieci wodociągowej.

64 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 Tabela 28 Zużycie wody na cele gospodarki w gminach powiatu obornickiego w latach 2013 i 2017 2013 2017 Jednostka 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 tys. m3 tys. m3 tys. m3 tys. m3 tys. m3 tys. m3 tys. m3 tys. m3 tys. m3 tys. m3 Gm. Oborniki 3 012,5 54 1 463 1 495,5 937,3 3 929,8 22 2 341 1 566,8 991,9 Gm. Rogoźno 683,4 29 0 654,4 480,9 727,0 118 0 609,0 511,6 Gm. Ryczywół 243,5 11 0 232,5 198,8 275,0 7 0 268,0 225,8 Powiat - ogółem 3 939,4 94 1 463 2 382,4 1 617,0 4 931,8 147 2 341 2 443,8 1 729,3 wzrost zużycia w stosunku do roku 2013 spadek zużycia w stosunku do roku 2013 1 – zużycie ogółem, 2 – w przemyśle, 3 – na rolnictwo i leśnictwo, 4 - eksploatacja sieci wodociągowej, 5 - eksploatacja sieci wodociągowej - gospodarstwa domowe Źródło: Główny Urząd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych

Średnie zużycie wody w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca powiatu w gospodarstwach domowych kształtowało się w 2017 r. na poziomie 82,7 m3. Dla porównania, w województwie wskaźnik wynosi 405 m3/mieszkańca. Wynik ten klasyfikuje powiat obornicki na trzynastym miejscu w województwie. W odniesieniu do gmin najwyższy wskaźnik odnotowano w gminie Oborniki 115,3 m3/os.

Tabela 29 Zużycie wody w przeliczeniu na 1 osobę w gospodarstwach domowych w gminach powiatu obornickiego w latach 2013 i 2017 Wskaźnik zużycia wody w m3 na Wskaźnik zużycia wody w m3 na Jednostka terytorialna 1 mieszkańca w gosp. domowych 1 mieszkańca w gosp. domowych w 2013 r. w 2017 r. Gm. Oborniki 90,1 115,3 Gm. Rogoźno 37,5 39,9 Gm. Ryczywół 33,0 37,3 Powiat - ogółem 66,7 82,7 wzrost zużycia w stosunku do roku 2013 spadek zużycia w stosunku do roku 2013 Źródło: Główny Urząd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych

5.7.7. Zapobieganie podtopieniom i suszom Na terenie powiatu poważne zagrożenia powodziowe mogą wystąpić jedynie w przypadku splotu niekorzystnych zjawisk hydrologicznych. Decydujące znaczenie dla kształtowania się maksymalnych stanów wody mają głównie wezbrania zimowo-wiosenne o charakterze roztopowym (marzec - kwiecień) oraz intensywne wezbrania opadowe (maj - lipiec). Obszary zagrożone powodzią występują lokalnie wzdłuż rzeki Warty i Wełny. Dla obszarów tych wykonano mapy zagrożenia i mapy ryzyka powodziowego. Dla rzeki Warty RZGW w Poznaniu ma opracowane Studium ochrony przeciwpowodziowej z wyznaczonym zasięgiem wody o prawdopodobieństwie przewyższenia p=1%. Dodatkowo, zgodnie z wykazem obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi rzeka Mała Wełna (na odcinku 0-63 km) została zakwalifikowana do opracowania map zagrożenia i ryzyka powodziowego w II cyklu planistycznym. Wobec powyższego, na terenie powiatu obornickiego występuje odcinek rzeki, na którym, zgodnie ze wstępną oceną ryzyka powodziowego, wystąpienie zagrożenia powodziowego jest prawdopodobne, a wielkość i zasięg tego zagrożenia została określone na mapach zagrożenia. Dla obszarów tych opracowuje się również plany zarządzania ryzykiem powodziowym.

Na obszarze szczególnego zagrożenia powodzią, występują zakazy wynikające z ustawy Prawo wodne. Na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią zabrania się wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe, w tym wykonywania urządzeń wodnych, budowy innych obiektów budowlanych oraz zmiany ukształtowania terenu. Ponadto, na tych obszarach obowiązują zakazy dotyczące m.in. lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych i innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody. Dla takiej inwestycji wymaga się uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na lokalizowanie na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz nowych obiektów budowlanych.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Na terenie powiatu obornickiego przed skutkami powodzi chroni wał przeciwpowodziowy na rzece Weł- nie o długości 350 m w m. Jaracz, w okolicach Muzeum Młynarstwa w Jaraczu, które chronią 5,1 ha użytków zielonych. Jego stan techniczny określony przez administratora PGW Wody Polskie, jako do- stateczny.

Zauważalne zmiany klimatu mogą mieć duży wpływ na gospodarkę wodną zwłaszcza w rolnictwie w wyniku zwiększenia ewapotranspiracji przy jednoczesnym zmniejszeniu opadów w okresie wegeta- cyjnym. Jednym z podstawowych działań dla poprawy struktury bilansu wodnego powinno być zwięk- szenie zdolności retencyjnej zlewni między innymi poprzez realizację programu małej retencji. Głównym celem działań z zakresu małej retencji wodnej jest zwiększenie zdolności retencyjnych małych zlewni w celu ochrony przed powodzią i suszą z jednoczesną poprawą walorów przyrodniczych środowiska naturalnego. Na terenie gminy występują m.in. następujące małe zbiorniki retencyjne:  Stawy Gospodarstwa Rybackiego w Objezierzu – ciekiem zasilającym zbiornik jest Samica Kierska (Kanał Młynówka), powierzchnia stawów wynosi 128,222 ha; termin napełniania zaczyna się od początku lutego do połowy kwietnia każdego roku, a termin spustu od końca września do końca listopada każdego roku;  Staw rybny w m. Niemieczkowo - ciekiem zasilającym zbiornik jest rzeka Samica, powierzchnia stawu wynosi 0,19 ha;  Stawy rybne w Stobnicy i Bogucinie. Ponadto w altach 2014-2017 wydane zostały pozwolenia wodno-prawne dla następujących zbiorników małej retencji:  budowa zbiornika wodnego – ziemnego stawu retencyjnego w miejscowości Marlewo, obręb Pruśce, gm. Rogoźno, powierzchnia: 3000 m2, pojemność: 6600 m3 (średnia objętość zgromadzonej wody),  budowa zbiornika wodnego – staw spełniający funkcję rekreacji w miejscowości Wargowo, gm. Oborniki, powierzchnia: 3000 m2, pojemność: 5700 m3 (średnia objętość zgormadzonej wody),  budowa urządzenia wodnego – budowa stawu rekreacyjnego w miejscowości Sycyn, gm. Ob- orniki, powierzchnia: 500 m2, pojemność: 918 m3 (średnia objętość zgromadzonej wody),  budowa urządzenia wodnego – budowa ziemnego stawu w miejscowości Sierniki, gm. Ro- goźno, powierzchnia: 5600 m2, pojemność: 10080 m3 (średnia objętość zgromadzonej wody),  budowa urządzenia wodnego – budowa stawu z przystosowaniem go do pełnienia funkcji prze- ciwpożarowej w miejscowości Tarnowo, gm. Rogoźno, powierzchnia: 73800 m2, pojemność: 800 m3,  budowa urządzenia wodnego – budowa ziemnego stawu w miejscowości Parkowo, gm. Ro- goźno, powierzchnia: 3000 m2, pojemność: 3150 m3 (średnia objętość zgromadzonej wody),  budowa urządzenia wodnego – budowa ziemnego stawu rybnego w miejscowości Gorzewko, gm. Ryczywół, powierzchnia: 10000 m2, pojemność: 15000 m3. Brak informacji o planowanych budowach powyższych zbiorników.

Na ciekach przepływających przez powiat obornicki zainstalowane są również urządzenia piętrzące tj. przepusty jazy i zastawki, będące w administracji PGW Wody Polskie. Tabela 30 Urządzenie piętrzące na ciekach w powiecie obornickim Informacja o sta- Wysokość nie technicznym, Lp. Rodzaj i nr budowli Lokalizacja piętrzenia rok budowy lub rok modernizacji Rok budowy – 1 Jaz nr 60 (312) Rzeka Flinta, obręb Ninino, Km 12+955 1,40 m 1974 Rok budowy – 2 Jaz nr 61 (313) Rzeka Flinta, obręb Ryczywół Km 14+655 1,29 m 1974 Rok budowy – 3 Jaz nr 62 (314) Rzeka Flinta, obręb Ryczywół Km 15+510 1,15 m 1968 Rok budowy – 4 Jaz nr 63a (315) Rzeka Flinta, obręb Ryczywół Km 18+400 1,40 m 1979 Rok budowy – 5 Jaz nr 64 (316) Rzeka Flinta, obręb Igrzyna Km 19+960 1,27 m 1974 Rok budowy – 6 Jaz nr 65 (317) Rzeka Flinta, obręb Igrzyna Km 22+080 1,31 m 1993 Rzeka Flinta, obręb Połajewice Km Rok budowy – 7 Jaz nr 66 (318) 1,21 m 23+250 1992

66 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Rok budowy – 8 Zastawka nr 56 (308) Kanał Parkowski, obręb Jaracz Km 1+700 0,60 m 1964 Kanał Parkowski, obręb Boguniewo Rok budowy – 9 Zastawka nr 57 (309) 0,50 m Km 8+600 1964 Kanał Parkowski, obręb Boguniewo Rok budowy – 10 Zastawka nr 58 (310) 1,00 m Km 9+800 1960 Kanał Parkowski, obręb Nienawiszcz Rok budowy – 11 Zastawka nr 59 (311) 0,80 m Km 11+850 1960 Struga Sokołowska, obręb Tarnowo Rok budowy – 12 Zastawka nr 67 (323) 1,50 m Km 6+141 1984 Kanał Przecławski, obręb Nieczajna Rok budowy – 13 Zastawka nr 4 (432) 1,20 m Km 6+600 1978 Kanał Zaganka, obręb Rożnowo Km Rok budowy – 14 Jaz nr 28 (301) 1,60 m 3+350 1986 Kanał Zaganka, obręb Rożnowo Km Rok budowy – 15 Jaz nr 29 (302) 2,00 m 6+050 1986 Rok budowy – Rzeka Wełna, obręb Kowanówko 16 Jaz nr 41 (303) 1,30 m 1994 modernizacja Km 5+565 - 2006 Jaz nr 54 (306) – Rok budowy – 17 Rzeka Wełna, obręb Jaracz Km 15+600 3,10 m próg stały 1994 Rok budowy – 18 Jaz nr 54a (307) Rzeka Wełna, obręb Jaracz Km 15+630 0,75 1995 Rzeka Mała Wełna obręb Rogoźno Rok budowy – 19 Jaz nr 116 1,20 m Km 0+166 2000 Kanał Baborowski obręb Popowo Rok budowy – 20 Zastawka nr 2 (431) 1,40 m Km 4+147 1998 Kanał Kiszewski obręb Kiszewo Km Rok budowy – 21 Zastawka nr 51 (304) 0,65 m 0+496 1996 Kanał Kiszewski obręb Kiszewo Km Rok budowy – 22 Zastawka nr 52 (305) 0,95 m 1+437 1996 Zastawka PP nr 1 Kanał Marunowski obręb Skrzetusz Rok budowy – 23 0,90 m (348) Km 0+135 1973 Rok budowy – Zastawka PP nr 2 Kanał Marunowski obręb Skrzetusz 24 0,80 m 1960 (brak danych (349) Km 1+049 roku modernizacji ) Zastawka PP nr 3 Kanał Marunowski obręb Radom Rok budowy – 25 0,80 m (350) Km 3+300 1973 Zastawka PP nr 4 Kanał Marunowski obręb Radom Rok budowy – 26 0,80 m (351) Km 4+376 1973 Pompownia Orłowo Kanał Orłowski obręb Orłowo, Ludomicko Rok budowy – 27 --- nr 82 (370) Km 3+370 1979 Źródło: PGW Wody Polskie

Rolę odbiorników nadmiaru wody na obszarach użytków rolnych pełnią również rowy melioracyjne. Łączna długość sieci melioracyjnej na terenie powiatu obornickiego wynosi 914,7 km. Powierzchnia trwałych użytków zielonych zmeliorowanych wynosi 3 469 ha.

5.7.8. Zagrożenia dla wód powierzchniowych i podziemnych Analizując powyższe zapisy należy stwierdzić, że zagrożeniem dla wód podziemnych i powierzchniowych na terenie powiatu są:  eutrofizacja wód wywołana zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych i rolniczych;  nielegalnie wypływające łodzie spalinowe i skutery wodne, które przez falowanie powodują od- klejanie się zanieczyszczonych osadów dennych i pogarszanie jakości wód jezior;  produkcja rolna oraz stosowanie nawozów oraz gnojowicy;  wysoki stopień zwodociągowania, przy niskim stopniu skanalizowania obszarów wiejskich;  spływy z terenów przemysłowych;  odprowadzanie bezpośrednio do gruntu wód opadowych i roztopowych;  nieszczelne zbiorniki bezodpływowe oraz źle wybudowane bądź źle funkcjonujące przydomowe oczyszczalnie ścieków powodujące skażenie wód podziemnych;  zaniedbanie stanu instalacji melioracji szczegółowej;  nielegalne zabiegi regulacji naturalnych brzegów cieków;  nadmierne zużycie wody na cele przemysłowe oraz emisja ścieków.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Na stan jakości wód podziemnych, podobnie jak na wody powierzchniowe, ma wpływ presja antropo- geniczna związana z zanieczyszczeniami różnego pochodzenia, w zależności od rejonów powiatu. Są to zanieczyszczenia związane z procesami zabudowy powierzchni (m.in. zanieczyszczenia wzdłuż dróg), użytkowaniem rolniczym (stosowanie nawozów i środków ochrony roślin – głównie azotany, fosforany, chlorki; nawadnianie pól ściekami i osadami itp.) oraz rozwojem innych form działalności gospodarczej (metale ciężkie). Wyniki monitoringu stanu wód powierzchniowych z lat 2012–2017 wskazują, że jednolite części wód powierzchniowych (rzecznych i jeziornych) wyznaczone na terenie powiatu obornickiego nie osiągają stanu dobrego. Zły stan wód ogranicza wykorzystanie wód rzek, cieków i zbiorników na cele rolnicze (nawodnienia) i przemysłowe (produkcja), a także rekreacyjne (kąpieliska, sporty wodne). Jako umiarkowany ocenia się natomiast stan chemiczny wód podziemnych. Ze względu na zły stan wód powierzchniowych obserwuje się nadmierną eksploatację zasobów zbiorników wód podziemnych, zwłaszcza na cele rolnicze i przemysłowe. Oceniając tendencje zmian jakości wód powierzchniowych należy pamiętać, że o ich stanie decydują nie tylko wskaźniki fizykochemiczne, ale również biologiczne i hydromorfologiczne. Oznacza to, że przywrócenie czystości wodom powierzchniowym nie spowoduje automatycznie dobrego stanu wód. Przywrócenie właściwych dla danej części wód elementów biologicznych jest procesem długotrwałym. Określenie tendencji zmian w przypadku wód podziemnych jest dość trudne, ponieważ zmiany w nich zachodzą powoli i skutki działań chroniących wody w perspektywie kilku lat mogą być niewidoczne. Zagrożeniem dla jezior na terenie powiatu w tym dla jez. Budziszewskiego i Rogozińskiego są zalegające osady denne, które przez nielegalnie wypływające łodzie silnikowe oraz skutery wodne zostają odrywane od dna i pogarszają i tak już zły stan ekologiczny jezior. Problemem jest nieprawidłowe pozbywanie się ścieków przez właścicieli nieruchomości posiadających nieszczelne zbiorniki bezodpływowe. Niewłaściwa eksploatacja tego rodzaju urządzeń i instalacji prowadzi do emisji zanieczyszczeń gruntu i wód. Jednym z problemów jest również wyrównanie dysproporcji pomiędzy liczbą ludności korzystającą z wodociągu i ludności korzystającej z kanalizacji, zwłasz- cza na terenach wiejskich. Nieoczyszczone ścieki komunalne trafiają do wód lub do ziemi powodując ich zanieczyszczenie. Głównym zagrożeniem dla jakości wód powierzchniowych są zanieczyszczenia wprowadzane do nich wraz z wodami opadowymi, co szczególnie dotyczy terenów zurbanizowanych. Ważne jest, aby woda opadowa odprowadzana była do kanalizacji deszczowej, a nie ogólnospławnej w celu minimalizacji ob- ciążeń oczyszczalni ścieków. Przez spływy powierzchniowe z tras komunikacyjnych są szczególnie niebezpieczne po długich okresach bezdeszczowych. Spływająca z ulic i powierzchni dachowych woda zbiera cząstki zanieczyszczeń na nich osadzone. Istotne jest w tym przypadku zastosowanie urządzeń odwadniających łącznie z systemami podczyszczającymi. Problemem może być stara, skorodowana kanalizacja ogólnospławna, która pełni rolę kanalizacji deszczowej. Nadmierny ruch i obciążenie dróg przez przejeżdżające pojazdy ciężarowe powoduje uszkodzenie rur cementowych. Biorąc to pod uwagę oraz widoczne zmiany klimatu w tym przewidywane obfite opady można stwierdzić, że uszkodzona kanalizacja nie będzie pełnić swojej roli, wręcz spowoduje zniszczenia infrastruktury drogowej, zapadanie się dróg oraz wymywanie piasku. Problem stanowić mogą także nieodpowiednio utrzymane studnie oraz brak obowiązku likwidacji nie- eksploatowanej już studni. W przypadku eksploatacji sieci wodociągowej wykonanej z rur cementowo-azbestowych, z opinii WHO wynika iż pył azbestowy wdychany wraz z powietrzem do płuc stanowi zagrożenie zdrowotne, natomiast narażenie ludności korzystającej z wody przewodzonej rurami azbestowo-cementowymi jest praktycznie żadne. Eksperci WHO nie widzą konieczności natychmiastowej eliminacji już istniejących instalacji azbestowo-cementowych. Mogą być one eksploatowane do czasu ich technicznego zużycia, tym bardziej, że w miarę eksploatacji sieci, przewody wodociągowe pokrywają się od wewnątrz osadami, które stanowią dodatkową warstwę ochronną przed kontaktem z wodą. W przypadku wymiany całych odcin- ków sieci wodociągowej należy pozostawić je w gruncie, gdyż przewody zabezpieczone są asfaltem lub innymi tworzywami przed działaniem agresywnych wód gruntowych, a tym samym są odizolowane od środowiska. Również wprowadzanie oczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych wiąże się ze zwiększaniem ich trofii (żyzności), a co za tym idzie pogorszeniem jakości wód, co wpływa na zły stan fizykochemiczny i biologiczny wód płynących, przejawiający się słabym stanem wód płynących. Na stan czystości wód duży wpływ mają również zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł rolniczych. Wielkość dopływu zanieczyszczeń przedostających się poprzez spływy powierzchniowe z terenów użyt- kowanych rolniczo zależy od: sposobu zagospodarowania zlewni, intensywności nawożenia, przepusz- czalności geologicznych utworów powierzchniowych i warunków meteorologicznych. W ten sposób do wód dostają się związki biogenne, środki ochrony roślin oraz wypłukiwane frakcje gleby. Poważnym

68 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 zagrożeniem dla jakości wód jest niewłaściwe stosowanie nawozów naturalnych: gnojowicy i obornika, a także rolnicze wykorzystywanie ścieków i osadów ściekowych bez zachowania wymogów ochrony środowiska. Zwiększone zapotrzebowanie na wodę zwłaszcza na cele przemysłu i konsumpcję prowadzi do zwiększonego korzystania z zasobów wodnych, co w powiązaniu z występującymi na tym obszarze warunkami atmosferycznymi, zwłaszcza niskimi opadami może prowadzić do nadmiernej eksploatacji zasobów wód pitnych oraz stwarza potrzebę podnoszenia świadomości w zakresie racjonalnego gospodarowania wodą. Rozwój mieszkalnictwa wpływa na ilość wody retencjonowanej w glebie. Wody opadowe i roztopowe z terenów utwardzonych i zabudowanych trafiają często do sieci kanalizacyjnej bądź bezpośrednio do cieków wodnych. Przyczynia się do zmniejszenia ilości wody zasilającej wody podziemne, a co za tym idzie zmniejszenia zasobów tych wód. Negatywny wpływ na wody podziemne ma również osuszanie terenów, powodując obniżenie ich poziomu. Skutkuje to wysychaniem studni, przyspieszeniem spływu wód, przez co zmniejsza się retencja. W skutek intensywnych opadów może dojść do podtopień obszarów znajdujących się w obniżeniach. Ze względu na zmiany klimatu coraz częściej występują susze wpływając na niedobór wód w glebach użytkowanych rolniczo. Odbiorem nadmiaru wody oraz utrzymaniem odpowiedniego poziomu wilgoci w gruntach rolniczych służą rowy melioracyjne, których stan techniczny często jest niezadowalający, a przez wieloletnie zaniedbania nie spełniają już swej roli.

Działania Polityka UE zmierza do osiągnięcia co najmniej dobrego stanu lub potencjału wszystkich jednolitych części wód, co wynika z Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW). Polska wdraża postanowienia RDW oraz innych dyrektyw powiązanych z RDW poprzez realizację działań mających na celu poprawę stanu lub potencjału jednolitych części wód, a określonych w opracowanych dokumentach planistycznych (plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, Krajowy Program oczyszczania ścieków komunalnych). Ponadto, zgodnie z postanowieniami dyrektywy powodziowej, planuje się i wdraża działania ma- jące na celu redukcję ryzyka powodziowego określone w stosownych dokumentach (w planach zarzą- dzania ryzykiem powodziowym). W aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy uwzględniane będą działania dla poszczególnych jednolitych części wód powierzchniowych podziemnych i obszarów chronionych, które powinny zostać wdrożone w celu poprawy lub utrzymania stanu wód. Kluczowymi działaniami będą te wynikające z porządkowania gospodarki wodno-ściekowej na terenie gmin, oraz związane z drożnością cieków. Na znaczeniu zyskają również działania, obejmujące kształtowanie krajobrazów sprzyjających zatrzymywaniu wody w środowisku. W celu poprawy stanu środowiska wodnego działania powinny się koncentrować na dalszej kontroli częstotliwości opróżniania zbiorników bezodpływowych oraz egzekucji obowiązku przyłączania nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej. Dodatkowo – kontynuowanie budowy kanalizacji sanitarnej wraz z przyłączami w celu zwiększenia dostępności mieszkańców do kanalizacji sanitarnej. Priorytetowe są działania na rzecz pełnego skanalizowania gmin, a w obszarach gdzie jest to ekonomicznie i technicznie nieuzasadnione, zapewnienie indywidualnych rozwiązań np. w postaci przydomowych oczyszczalni ścieków. W celu zmniejszenia zapotrzebowania na wodę należy zachęcać mieszkańców do instalowania systemów gromadzenia i wykorzystania wody deszczowej do podlewania ogrodów. W dalszym ciągu niezbędna jest modernizacja i rozbudowa systemu zaopatrzenia ludności w wodę oraz zapewnienie najwyższej jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Spływu azotu z pól do wód podziemnych i powierzchniowych można ograniczyć poprzez racjonalne dozowanie i limitowanie środków plonotwórczych na użytkach rolnych. Przed niekontrolowanym prze- dostawaniem się niebezpiecznych substancji do wód zapobiega również odpowiednie przechowywanie nawozów naturalnych. Budowa szczelnych zbiorników na gnojówkę oraz uszczelnionych płyt oborniko- wych pozwala na ograniczenie tego zagrożenia. W celu utrzymania prawidłowych stosunków wodnych niezbędne są regularne prace konserwacyjne na rowach melioracyjnych, ciekach naturalnych, utrzymanie w należytym stanie urządzeń przeciwpowodziowych oraz budowa, przebudowa i konserwacja zbiorników pełniących funkcje małej retencji. Ze względów przyrodniczych na terenach rolniczych, łąkach i nieużytkach zaleca się brak ingerencji w regulację koryt rzek, utrzymanie ich w jak najbardziej naturalnym stanie, zachowanie starorzeczy i ułatwienie rzekom meandrowania. Udostępnienie rekreacyjnego wykorzystania naturalnych walorów rzeki Wełny dla kajakarstwa wpłynie na podniesienie walorów przyrodniczych regionu.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

5.8. Ochrona przed hałasem Ustawa Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799 ze zm.) definiuje podstawowe pojęcia z zakresu ochrony przed hałasem jak:  emisja, przez którą rozumie się wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, lub ziemi, energie, takie jak hałas czy wibracje;  hałas, przez który rozumie się dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16.000 Hz;  poziom hałasu przez który rozumie się równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB). Najczęściej klimat akustyczny ocenia się ilościowo przy pomocy równoważnego poziomu dźwięku A (LAeq), wyrażonego w decybelach [dB], będącego poziomem uśrednionym w funkcji czasu. Dopuszczalne wartości poziomów dźwięku w środowisku określa załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t. j. Dz. U. z 2014 r. poz. 112).

Dla poszczególnych terenów wyróżnionych ze względu na sposób zagospodarowania i pełnione funkcje podany został dopuszczalny równoważny poziom hałasu LLAeq D w porze dziennej (od godz.: 6:00 do 22:00) i LAeq N w porze nocnej (od godz. 22:00 do 6:00) oraz dopuszczalne wartości wskaźników długookresowych LDWN i LN dla poszczególnych rodzajów źródeł hałasu i określonych przedziałów czasu. Podstawą określenia dopuszczalnej wartości poziomu równoważnego hałasu dla danego terenu jest zakwalifikowanie go do określonej kategorii, o wyborze której decyduje sposób zagospodarowania.

Rozporządzenie wyznacza wartości wskaźników długookresowych, po przekroczeniu których konieczne jest wykonanie zabezpieczeń akustycznych. Obecnie obowiązujące wartości wskaźników długookresowych mieszczą się w przedziałach:  w przypadku wskaźników krótkookresowych: dla poziomu równoważnego hałasu w porze dnia LLAeq D 50-68 dB, dla poziomu równoważnego hałasu w porze nocy LAeq N 45-60 dB;  w przypadku wskaźników długookresowych: dla poziomu dzienno-wieczorno-nocnego LDWN 50- 70 dB, dla długookresowego poziomu hałasu w porze nocy LN 45-65 dB.

Klimat akustyczny w decydującym stopniu zależy od urbanizacji terenu oraz źródła emitowanego ha- łasu, tj.:  hałasu komunikacyjnego od dróg i linii kolejowych, który rozprzestrzenia się na odległe obszary ze względu na rozległość źródeł;  hałasu przemysłowego obejmującego swym zasięgiem najbliższe otoczenie;  hałasu komunalnego towarzyszącego obiektom sportu, rekreacji i rozrywki.

Ze względu na powszechność występowania, znaczny zasięg oddziaływania oraz liczbę narażonej ludności, podstawowym źródłem uciążliwości akustycznych dla środowiska jest hałas komunikacyjny.

Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg oraz organizacja ruchu drogowego.

Źródła hałasu komunikacyjnego na terenie powiatu są związane przede wszystkim z eksploatacją dróg. Przez obszar powiatu przebiegają: droga krajowa nr 11 o długości 33,765 km, drogi wojewódzkie: 178 Wałcz – Oborniki, 187 Pniewy – Murowana Goślina i 241 Tuchola – Rogoźno o łącznej długości 48,387 km. Dodatkowo, powiat przecinają linie kolejowe nr 354 Poznań – Piła i 236 Rogoźno Wielkopolskie – Bzowo – Goraj. Sieć komunikacyjną uzupełniają drogi powiatowe o łącznej długości 306,229 km oraz drogi gminne.

70 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 Rysunek 6 Sieć dróg na terenie powiatu obornickiego

Źródło: https://powiatoborniki.lp-portal.pl/#

Pośrednio do oceny narażenia na hałas ze źródeł komunikacyjnych na danym obszarze mogą posłużyć wyniki z Generalnego Pomiaru Ruchu Drogowego (GPRD), które przeprowadzane są co 5 lat. Z prze- prowadzonego w 2015 r. GPRD wynika, że droga krajowa nr 11 na terenie powiatu obornickiego charakteryzuje się dużym natężeniem ruchu, po której średnio przemieszcza się 8,6-19,7 tys. pojazdów na dobę. Duże natężenie ruchu wykazano również na drodze wojewódzkiej nr 178 w Obornikach – ponad 18,8 tys. pojazdów na dobę. Na pozostałych odcinkach dróg wojewódzkich natężenie ruchu oscylowało poniżej 8 tys. poj. na dobę. Porównując zestawienie z wcześniejszymi pomiarami z 2010 r., można stwierdzić, że na większości tras natężenie ruchu wzrosło o 3-22% na drogach wojewódzkich oraz o 28% na DK11. Na niektórych odcinkach analizowanych tras natężenie ruchu zmniejszyło się w tym czasie. Natężenie ruchu powinno wyraźnie zmniejszyć się po oddaniu do użytku obwodnicy Obornik w ciągu DW178 oraz S11. Tym samym poprawi się klimat akustyczny oraz komfort życia mieszkańców miasta. Wyniki generalnego pomiaru ruchu z 2015 r. znajdują się w poniższej tabeli.

Tabela 31 Ruch kołowy na drogach krajowych i wojewódzkich w 2015 r. – Generalny Pomiar Ruchu Opis odcinka Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych Nr drogi Dł. (km) Nazwa O M SoM Lsc Scbp Sczp A C DK11 15,26 Budzyń-Rogoźno 8612 31 6005 802 423 1298 40 13 DK11 13,657 Rogoźno-Oborniki 12476 33 8814 1307 448 1792 63 19 DK11 3,716 Oborniki /przejście/ 15400 48 10898 1660 698 2006 78 12 DK11 14,108 Oborniki-Golęczewo 19727 66 14988 1813 831 1849 169 11

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Opis odcinka Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych Nr drogi Dł. (km) Nazwa O M SoM Lsc Scbp Sczp A C DW178 7,701 Połajewo-Ludomy 3566 18 2975 225 103 210 21 14 DW178 9,048 Ludomy-Oborniki 3966 20 3510 131 67 210 20 8 DW178 5,199 Oborniki /przejście/ 18838 132 16897 1036 283 396 75 19 DW187 14,600 Szamotuły-Oborniki 5803 75 4034 592 261 795 23 23 DW187 1,600 Oborniki /przejście/ 6278 57 4765 515 182 728 25 6 DW187 7,653 Oborniki-Żerniki 5134 56 4092 431 123 406 21 5 DW241 13,300 Wągrowiec-Rogoźno 4897 49 3702 553 191 362 20 20 DW241 4,949 Rogoźno /przejście/ 7319 110 5753 527 307 578 29 15 Spadek liczby pojazdów na badanym odcinku trasy w stosunku do GPR z 2010 r. Wzrost liczby pojazdów na badanym odcinku trasy w stosunku do GPR z 2010 r. O - ogółem; M - motocykle; SoM - samochody osobowe (mikrobusy); Lsc - lekkie samochody ciężarowe; Scbp - samochody ciężarowe bez przyczepy; Sczp - samochody ciężarowe z przyczepą; A - autobusy; C - ciągniki rolnicze; Źródło: opracowanie na podstawie danych GDDKiA

Mimo niewątpliwych osiągnięć przemysłu samochodowego, pozwalających na stosowanie rozwiązań konstrukcyjnych zmniejszających uciążliwość akustyczną pojazdów, rozbudowa sieci dróg i rosnące natężenie ruchu powodują coraz większą presję na środowisko. Wieloletnie badania wskazują na zwiększanie się obszarów poddanych nadmiernemu oddziaływaniu hałasu i niepokojące zmniejszanie powierzchni terenów o korzystnych warunkach akustycznych. Analiza danych GUS na przestrzeni lat 2006 – 2016 wykazuje stały wzrost ogólnej liczby pojazdów, w tym liczby pojazdów osobowych. W 2017 r. w Polsce zarejestrowanych było 22,5 mln samochodów osobowych, co oznacza wzrost o ponad 35% w stosunku do roku 2006.10

Zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 799 ze zm.) dla dróg po których przejeżdża ponad 3 mln pojazdów rocznie, istnieje obowiązek wykonania pomiarów hałasu i mapy akustycznej. Kwalifikacja odcinków dróg do wykonania mapy akustycznej przeprowadzona zo- stała na podstawie wyników generalnego pomiaru ruchu w roku 2015. W analizie ujęty został 34 km odcinek drogi krajowej nr 11 i 5,2 km drogi wojewódzkiej nr 178. Na podstawie wykonanych map stwierdzono, że powierzchnia obszarów eksponowanych i narażonych na hałas pochodzący z drogi krajowej nr 11 na terenie powiatu obornickiego dla wskaźnika LDWN 2 (wyrażonego jako średni roczny dobowy poziom hałasu) wynosi 26,77 km , natomiast dla LN (jako średni roczny poziom hałasu dla pory nocnej) – 21,18 km2.

Tabela 32 Poziomy dźwięku w środowisku określone przez wskaźnik LDWN - Średni roczny dobowy wskaźnik hałasu

Wskaźnik LDWN poziomy dźwięku Powiat obornicki w środowisku 55-60 dB 60-65 dB 65-70 dB 70-75 dB >75 Powierzchnia obszarów ekspono- 13,628 6,812 3,261 1,718 1,351 wanych w danym zakresie [km2] Liczba lokali mieszkalnych w da- 9,927 4,807 2,113 1,495 0,911 nym zakresie [tys.] Liczba eksponowanych mieszkań- 30,279 14,647 6,422 4,588 2,821 ców w danym zakresie [tys.] LDWN - Długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB),wskaźnik hałasu dla pory dziennej, wieczornej i nocnej Źródło: Mapa akustyczna dróg krajowych na terenie województwa wielkopolskiego, 2017

Tabela 33 Poziomy dźwięku w środowisku określone przez wskaźnik LN - Średni roczny wskaź- nik hałasu dla pory nocnej

Wskaźnik LN poziomy dźwięku w Powiat obornicki środowisku 55-60 dB 60-65 dB 65-70 dB 70-75 dB >75 Powierzchnia obszarów ekspono- 11,118 5,299 2,536 1,339 0,896 wanych w danym zakresie [km2] Liczba lokali mieszkalnych w da- 7,609 3,556 1,499 1,382 0,334 nym zakresie [w setkach] Liczba eksponowanych mieszkań- 23,210 10,840 4,555 4,260 1,037 ców w danym zakresie [w setkach]

10 Źródło: Transport - wyniki działalności w 2017 r., GUS

72 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

LN - Długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB), wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku, rozumianych jako przedział czasu od godz. 22.00 do godz. 6.00 wskaźnik hałasu dla pory nocnej) Źródło: Mapa akustyczna dróg krajowych na terenie województwa wielkopolskiego, 2017

Porównując wyniki uzyskane w Mapie akustycznej z 2012 r. można stwierdzić, że obszar eksponowany na hałas zwiększył się o 9% dla długookresowego średniego rocznego dobowego poziomu hałasu (LDWN) oraz wzrost o 10% dla długookresowego średniego poziomu hałasu w porze nocnej (LN). Wy- raźny wzrost zasięgu hałasu odnotowano na odcinku od Złotkowa do Obornik. Otrzymane wyniki mapy akustycznej są podstawą do dalszych prac przeciwhałasowych w ramach Pro- gramu Ochrony Środowiska przed Hałasem. Docelowo dla obszarów zagrożonych ponadnormatywnym poziomem hałasu proponuje się działania przeciwhałasowe oparte o poniższe metody redukcji hałasu samochodowego: a) ekrany akustyczne (przy dużych przekroczeniach wartości dopuszczalnych, powyżej 5 dB, gdy warunki terenowe umożliwiają ich wprowadzenie), b) modernizacja nawierzchni drogowych (połączona z wyrównaniem górnej warstwy nawierzchni), c) ciche nawierzchnie drogowe; redukcja hałasu do 3-4 dB, maleje z czasem, jeśli nawierzchnia nie jest regularnie myta, d) ograniczenie prędkości ruchu samochodowego, zwłaszcza w porze nocnej (przy jednoczesnej egzekucji tego ograniczenia, np. poprzez stosowanie fotoradarów), oczekiwana zmiana poziomu hałasu do ok. 2 dB, w zależności od procentu udziału pojazdów ciężkich, e) upłynnienie ruchu (ronda, wysepki drogowe, wydzielone pasy do skrętu), f) zmiana natężenia i struktury ruchu samochodowego, np. przez budowę obwodnic. Mapy powinny też służyć do tworzenia właściwych zapisów w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, dotyczą- cych terenów położonych w otoczeniu dróg. Niezbędne jest wprowadzenie zapisów poświęconych ochronie przed hałasem drogowym. Ponadto każdorazowo należy brać pod uwagę uwarunkowania wy- nikające z obecnego stanu klimatu akustycznego i możliwości jego kształtowania, w tym z uwzględnie- niem kosztochłonności, podejmując działania, np. rozdzielenie stref oddziaływania hałasu samochodowego od terenów mieszkalnych. szczególnie dla nowoprojektowanych terenów zabudowy mieszkaniowej. W miejscach o największym oddziaływaniu ponadnormatywnego poziomu hałasu należy – w osta- teczności – rozważyć możliwość tworzenia stref ograniczonego użytkowania.

Uchwałą nr L/1122/18 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 24 września 2018 r. przyjęty a Program ochrony środowiska przed hałasem dla terenów wzdłuż odcinków dróg wojewódzkich znajdu- jących się na terenie województwa wielkopolskiego, obejmującego aktualizację Programu ochrony śro- dowiska przed hałasem dla dróg wojewódzkich o natężeniu ruchu ponad 3 000 000 pojazdów na rok znajdujących się na terenie województwa wielkopolskiego na lata 2014-2023. Na terenie powiatu obornickiego pomiary objęły odcinek drogi wojewódzkiej nr 178 o długości 5,2 km. Przeprowadzone analizy pomiarowo – obliczeniowe wykazały, iż najwięcej osób, lokali mieszkalnych oraz powierzchni terenów narażonych jest na najniższe przedziały przekroczeń wartości dopuszczalnych hałasu (w zakresie do 5 dB). Jednocześnie nie stwierdzono mieszkańców oraz lokali mieszkalnych na terenach, dla których warunki akustyczne określane są mianem „złych” lub „bardzo złych” (przekroczenia wartości normatywnych powyżej 10 dB). Dla analizowanego odcinak drogi wojewódzkiej przyjęto następujące zadania niezbędne do przywróce- nia dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku:  Ograniczenie prędkości do 40 km/h na odcinku od km 81+300 do km 81+800 oraz od km 83+500 do km 84+600,  Prowadzenie przeglądów stanu nawierzchni drogowej  Kontrolę przestrzegania przepisów odnośnie dopuszczalnej prędkości  Uwzględnianie zasad kształtowania przestrzeni w otoczeniu źródeł hałasu dla nowotworzonych planów zagospodarowania przestrzennego. Po oddaniu do użytku obwodnicy Obornik – w ciągu drogi wojewódzkiej 178 na odcinku od km 83+500 do km 84+600 (skrzyżowanie ul. Czarnkowskiej z ul. Juliana Kubiaka) zaproponowano ograniczenie prędkości ruchu, natomiast dla pozostałych odcinków drogi na terenie miasta jedynie zadania wspoma- gające Program. Dla odcinka od km 81+300 do km 81+800 zaproponowano ograniczenie prędkości ruchu oraz zadania wspomagające.

W 2016 r. Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu w ramach okresowego pomiaru hałasu przeprowadził monitoring na DW 178 w Obornikach przy ul. Czarnkowskiej. Pomiary wykazały równo- ważny poziom dźwięku w porze dziennej 64,2 dB oraz 56,7 dB w porze nocnej. Wyniki wskazują na przekroczenia o 3,2 dB w porze dziennej i 0,7 dB w porze nocnej.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Uciążliwość akustyczną powodują również obiekty prowadzące działalność gospodarczą (hałas przemysłowy). Większość podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na terenie powiatu powoduje emisję hałasu uciążliwą tylko dla najbliższego otoczenia. Uciążliwości te dotyczą najczęściej ograniczonej liczby mieszkańców i są stosunkowo łatwiejsze do ograniczenia, zarówno na podstawie działań administracyjno-prawnych, jak i technicznych. Pomimo zmniejszenia emisji do poziomu bliskiego wartości dopuszczalnych, nadal część zakładów jest uciążliwa dla okolicznych mieszkańców. Do uciążliwości akustycznych zalicza się również hałas emitowany z niewielkich zakładów rzemieślniczych, wytwórczych, a także pochodzących z działalności rozrywkowej. WIOŚ prowadzi działalność kontrolną w zakresie hałasu przemysłowego. Przeprowadzane kontrole wynikają z planowej działalności oraz zgłoszonych interwencji. W 2017 r. WIOŚ w Poznaniu przeprowadził 4 kontrole w przedsiębiorstwach na terenie powiatu pod względem występowania hałasu. W dwóch przypadkach stwierdzono nieprawidłowości, które dotyczyły przekroczeń wartości dopuszczalnych poziomu hałasu w środowisku w porze dnia oraz w porze nocy.

5.8.1. Zagrożenie hałasem Duże zagrożenie hałasem oraz emisją spalin ze strony systemu komunikacyjnego na terenie powiatu obornickiego występuje głównie wzdłuż drogi krajowej nr 11 oraz wojewódzkich, w mniejszym stopniu dotyczy to dróg powiatowych i gminnych. Wzrost liczby pojazdów przyczynia się do powiększania obszarów poddanych nadmiernemu oddziaływaniu hałasu i niepokojącego zmniejszania powierzchni terenów o korzystnych warunkach akustycznych. Utrzymanie odpowiednich wartości hałasu w środowisku będzie możliwe, gdy wdrożone zostaną wystarczające rozwiązania techniczne, jak i planistyczne związane z właściwym projektowaniem nowej infrastruktury komunikacyjnej oraz inwestycje w komunikację zbiorową. Rośnie również zagrożenie hałasem terenów rekreacyjno-wypoczynkowych, w tym jezior i lasów, po których w sposób niekontrolowany poruszają się łodzie motorowe, skutery wodne, quady, motocykle, itp. Powodują hałas uciążliwy dla zdrowia jak również przepłaszają zwierzynę.

Działania Konieczna jest budowa obwodnicy Obornik w ciągu drogi S11 oraz DW178. Budowa drogi ekspresowej S11 będzie miała znaczący wpływ na strukturę hałasu przy obecnych drogach na terenie powiatu obornickiego. Oddanie do użytku obwodnicy drogi wojewódzkiej nr 178 przyczyni się również do zmniejszenia ruchu w centrum miasta. Niezbędna jest również dalsza modernizacja istniejących dróg oraz proponowanie alternatywnych rozwiązań komunikacyjnych takich jak transport zbiorowy (kolejowy i autobusowy) i rowerowy. Hałas komunikacyjny można zmniejszać poprzez: zmniejszenie natężenia ruchu, ograniczenie prędkości ruchu, ekrany akustyczne, nasadzenia roślinności izolującej hałas, ciche nawierzchnie (asfalt porowaty (PA), dwuwarstwowe nawierzchnie porowate, MNU- mieszanka o nieciągłym uziarnieniu lub SMA- mastyks grysowy, mieszanka z dodatkiem gumy). Zastosowanie jednocześnie rożnych metod ochrony zarówno w strefie emisji jaki i w strefie imisji (odbioru) hałasu pozwala na uzyskanie lepszej ochrony przed hałasem drogowym i niekiedy przed innymi niekorzystnymi oddziaływaniami. Do działań tych należy włączyć także w razie potrzeby budowę ekranów akustycznych oraz zabezpieczenie i modernizację budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej szczególnie narażonych na hałas, pod kątem zabezpieczeń akustycznych, głównie poprzez montaż okien dźwiękoszczelnych. Działania te leżą w gestii zarządców dróg. Przy projektowaniu budowy ścieżek rowerowych należy pamiętać o zapewnieniu pieszym odpowiedniej szerokości chodnika. Nadleśnictwo Łopuchówko kilka lat temu przeznaczyło specjalny teren dla amatorów jazdy na czterokołowcach. W celu zmniejszenia hałasu w miejscach wypoczynku i rekreacji nad jeziorami należy bezwzględnie przestrzegać zakazu pływania po jeziorach łodzi motorowych, skuterów wodnych i innych jednostek pływających napędzanych silnikami spalinowymi. czyli przed zakończeniem okresu lęgowego ptaków wodno-błotnych. Wiele jezior powinna obejmować całkowita strefa ciszy.

Konieczne jest także prowadzenie przez WIOŚ badań klimatu akustycznego, co pozwoli na podjęcie działań prowadzących do zmniejszenia jego uciążliwości.

5.9. Ochrona przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych Do najpowszechniejszych źródeł promieniowania elektromagnetycznego należą linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia (110 kV i więcej), stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz stacje bazowe telefonii komórkowej.

74 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Przez teren powiatu przebiega linia 110 KV - Czerwonak - Bolechowo - Oborniki – Rogoźno oraz dopuszczona do realizacji inwestycja celu publicznego polegająca na budowie dwutorowej linii elektroenergetycznej 400 kV relacji Piła Krzewina – Plewiska. Dystrybucją energii elektrycznej na terenie powiatu zajmuje się ENEA Operator Sp. z o.o. Oddział Dys- trybucji Poznań.

Najbardziej rozpowszechnione źródła promieniowania to m.in. - nadajniki baz telefonii komórkowej, które pracują w paśmie 900 MHz, 1800 MHz i w wyższych częstotliwościach; - nadajniki stacji radiowych, emitujące w sposób ciągły w paśmie częstotliwości od 88 MHz do 107 MHz, - nadajniki radiostacji telewizyjnych emitujących w paśmie częstotliwości od 181 MHz do 694 MHz. Na terenie powiatu zlokalizowanych jest 31 nadajników sieci komórkowej. Wszystkie podlegają zgłoszeniu Staroście Powiatu Obornickiego. Do takiego zgłoszenia dołączane są wyniki pomiarów promieniowania elektromagnetycznego. Tabela 34 Ilość nadajników sieci telefonii komórkowej na terenie powiatu obornickiego Gmina Ilość nadajników Gm. Oborniki 17 Gm. Rogoźno 11 Gm. Ryczywół 3 Razem – powiat 31 Źródło: Starostwo Powiatowe w Obornikach

Urządzenia Wi-Fi i inne umożliwiające radiowy dostęp do sieci internetowej są nowym źródłem emitującym pola elektromagnetyczne do środowiska. Ze względu na bardzo szybki wzrost liczby tych urządzeń, udział ich w emisji pól elektromagnetycznych do środowiska może znacząco wzrosnąć. System jest praktycznie otwarty dla każdego i nie można ocenić liczby urządzeń (każdy, kto chce mieć radiowy dostęp do Internetu, może go kupić i użytkować).

W latach 2016-2017 badania poziomów pól elektromagnetycznych WIOŚ przeprowadził w Obornikach i Ryczywole. W zbadanych punktach nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej wartości poziomu pól elektromagnetycznych, określonych Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883), zgodnie z którym dopuszczalny poziom PEM dla miejsc dostępnych dla ludności, w zakresie częstotliwości PEM od 3 MHz do 300 MHz wynosi 7 V/m (składowa elektryczna).

5.9.1. Zagrożenie promieniowaniem elektromagnetycznym Liczba urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne bardzo szybko wzrasta, dlatego istotna jest kontrola wpływających zgłoszeń i wyników pomiaru promieniowania elektromagnetycznego. Występujące konflikty związane z rozwojem instalacji wytwarzających promieniowanie elektromagnetyczne powinny być uwzględniane w zapisach w studium i planach zagospodarowania przestrzennego gminy. W przypadku budowy nowych urządzeń i obiektów emitujących pola elektromagnetyczne należy wybierać ich mało konfliktową lokalizację. Planowana budowa dwutorowej linii elektromagnetycznej 400 kV relacji Piła Krzewina – Plewiska zaliczana jest do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko dla którego wymagane jest przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko. W celu zapobieżenia kolizjom ptaków z projektowana linią elektroenergetyczną poprzez zwiększenie jej widoczności, wskazuje się zawieszenie ostrzegaczy na całej długości przebiegu linii przez gminę. Wskazanie takie podyktowane jest pojawianiem się w rejonie linii gatunków strefowych (bociana czarnego, bielika, kani rudej, kani czarnej) oraz obiektów koncentrujących ptaki w okresie sezonowych migracji, w szczególności stawów w Objezierzu. Wskazuje się również zaprojektowanie linii elektroenergetycznej jako nadleśnej w pobliżu stref ochrony gniazd, na pozostałym odcinku z uwagi na jej prowadzanie wzdłuż istniejącej wycinki pod linię 220 kV projektowana linia zostanie poprowadzona jako śródleśna ale dopuszcza się również budowę linii nadleśnej. Bardzo istotnym działaniem z zakresu ochrony przed polami elektromagnetycznymi jest dalsza kontynuacja monitoringu poziomu pól elektromagnetycznych oraz zapewnienie wysokiej jakości tego monitoringu. 5.10. Racjonalna gospodarka odpadami 5.10.1. Systemy gospodarki odpadami Znowelizowane przepisy odnoszące się do tworzenia systemów organizacyjno-prawnych w zakresie

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

postępowania z odpadami komunalnymi zakładają, że powinny być one dwuszczeblowe. Na poziomie województwa zostały skonstruowane regiony gospodarki odpadami komunalnymi, zaś na szczeblu gminy został zbudowany system w ramach regionu, do którego została ona przyporządkowana. Według Planu gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 2016-2022 wraz z planem inwestycyjnym, w województwie utworzonych zostało 10 regionów gospodarowania odpadami. W każdym z wyznaczonych regionów funkcjonują regionalne instalacje przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK). Szczegółowe wymagania, jakie powinna spełniać instalacja RIPOK, wynikają z ustawy o odpadach (t. j. Dz. U. z 2018 r. poz. 992 ze zm.). Gminy powiatu obornickiego przynależą do dwóch regionów:  Region I – gm. Rogoźno i Ryczywół  Region II – gm. Oborniki (sektor IX).

Region I zamieszkiwany jest przez 443 tys. mieszkańców. W Regionie I funkcjonuje 5 regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK), w tym: 3 instalacje do mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów (ZZO Nowe – Toniszewo - Kopaszyn gm. Wągrowiec, Stawnica gm. Złotów, Kłoda gm. Szydłowo), 3 kompostownie (GWDA Sp. z o.o. Piła; Kompostowania selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów Toniszewo 31 i Obiekt Zagospodarowania Odpa- dów w Złotowie (Stawnicy) Kompostownia pryzmowa Stawnica, gm. Złotów.), 2 składowiska odpadów (Kłoda, gm. Szydłowo i Toniszewo gm. Wągrowiec). Region II zamieszkuje ponad 740 tys. mieszkańców. W regionie funkcjonuje instalacja termicznego przekształcania frakcji resztkowej zmieszanych odpadów komunalnych w Poznaniu (ITPOK) – SITA zielona Energia Sp. z o.o., instalacja do odzysku odpadów biodegradowalnych, w tym zielonych zebranych selektywnie (biokompostownia) ul. Meteorytowa 3, Poznań oraz Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Suchym Lesie. W zakresie gospodarowania odpadów gmina Oborniki ob- sługiwana jest przez Związek Międzygminny GOAP.

Na terenie powiatu obornickiego nie funkcjonuje żadna regionalna lub zastępcza instalacja przetwarzania odpadów komunalnych ani żadne czynne składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne na którym byłyby składowane odpady komunalne. Natomiast znajdują się tu zamknięte składowiska odpadów w następujących lokalizacjach:  Składowisko odpadów komunalnych w Ryczywole (zamknięte 1998 r., zrekultywowane w 2001 r., objęte monitoringiem w fazie poeksploatacyjnej),  Składowisko odpadów w Studzieńcu, gm. Rogoźno, znajduje się w fazie rekultywacji zgodnie z decyzją Marszałka Województwa Wielkopolskiego Nr DSR-II-2.7241.1.1.2018 z dnia 04.05.2018 r. W świetle obowiązujących przepisów prawa, w tym ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 992 ze zm.), składowisko to do dnia zakończenia rekultywacji tj. do 30.11.2010 r. znajduje się w fazie eksploatacji. Termin prowadzenia prac rekultywacyjnych został określony od 30.06.2018 r. do 30.11.2020 r. Częstotliwość badań monitorin- gowych odbywa się zgodnie z przepisami szczegółowymi, brak obowiązku prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych ze względu na ich brak w pobliżu składowiska.  Składowisko odpadów w Uścikówcu, zostało zrekultywowane. Zgodnie z decyzją Marszałka Województwa Wielkopolskiego znak: DSR-II-7241.1.5.2013 z dnia 07.03.2013 r., termin prowadzenia prac rekultywacyjnych został określony od 31.07.2013 do 30.04.2014 r., a termin zakoń- czenia rekultywacji to 31.05.2014 r. Prowadzony jest monitoring w fazie poeksploatacyjnej. Kontrole w zakresie prawidłowo prowadzonej gospodarki odpadami prowadzi WIOS w Poznaniu. W latach 2016-2018. przeprowadził łącznie 30 kontroli, podczas których wykryto 47 nieprawidłowości, które dotyczyły: braku lub nieprawidłowości w prowadzonej ewidencji wytwarzanych odpadów (3 przypadki), niezgodności stanu faktycznego w odniesieniu do złożonych do Marszałka Województwa Wiel- kopolskiego informacji o wytwarzanych odpadach (1 przypadek), wytwarzanie odpadów nie ujętych w posiadanej regulacji prawnej (1 przypadek), niezłożenia lub nieterminowe sporządzenie sprawozdań do Marszałka Województwa Wielkopolskiego dot. gospodarki opakowaniami (2 przypadki), odstępowanie odpadów podmiotowi do tego nieuprawnionemu (2 przypadki), spalanie w kotłowni zakładowej odpadów wbrew zakazowi (1 przypadek), nieprawidłowości w raporcie dotyczącym monitoringu składowiska od- padów w Studzieńcu, nieprawidłowości w gospodarce odpadami w gminie Ryczywół (m.in. nieprawi- dłowe warunki do selektywnego zbierania odpadów budowlanych i rozbiórkowych, brak punktu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, brak wymaganych informacji na stronie internetowej w zakresie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, nie osiągniecie wymaganych poziomów odzysku i recyklingu odpadów), nieprawidłowości w monitoringu składowiska odpadów w Studzieńcu, nieselek- tywne postępowanie z odpadami, nierzetelne prowadzenie ewidencji odpadów, zbieranie-przetwarzanie odpadów bez uregulowań formalno-prawnych, spalanie w kotłowni zakładowej odpadów wbrew zakazowi (1 przypadek), nieprawidłowości na piezometrach na zamkniętym i zrekultywowanym składowisku odpadów w m. Uścikówiec.

76 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

5.10.2. Rodzaje, źródła powstawania, ilość i jakość wytworzonych odpadów Odpady komunalne, zgodnie z definicją zawartą w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 992 ze zm.), to odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Odpady komunalne powstają przede wszystkim w gospodarstwach domowych oraz w obiektach infrastruktury, takich jak: handel, usługi, zakłady rzemieślnicze, szkolnictwo, targowiska, zakłady produkcyjne w części socjalnej i inne.

Główny strumień odpadów komunalnych stanowią niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne, które pod względem składu morfologicznego często zawierają różne rodzaje odpadów niebezpiecznych. Z informacji przedstawionych przez Gminy w sprawozdaniach rocznych przekazywanych Marszałkowi Województwa i WIOŚ wynika, że w 2017 r. z terenu powiatu obornickiego zebrano łącznie 21 915,45 Mg odpadów komunalnych, w tym 15 502,69 Mg zmieszanych odpadów komunalnych (20 03 01). Na jednego mieszkańca przypadało 367 kg odpadów.

Informacje na temat podstawowych rodzajów odpadów komunalnych i opakowaniowych zebranych selektywnie z terenu powiatu obornickiego w latach 2016-2017 przedstawiają poniższe tabele. Tabela 35 Ilość odpadów zabranych w poszczególnych gminach powiatu obornickiego w latach 2016-2017 Masa zebranych odpadów [Mg] Lp. Gmina 2016 2017 1 Gmina Oborniki 11 385,61 13 278,66 2 Gmina Rogoźno 6 040,06 6 331,996 3 Gmina Ryczywół 2 018,825 2 304,795 19 444,49 21 915,45 Źródło: gminne sprawozdania w zakresie gospodarki odpadami w latach 2016 i 2017

Tabela 36 Rodzaj i ilość zebranych odpadów z terenu powiatu obornickiego Rodzaje zebranych odpadów Ilość zebranych odpadów masa [Mg] rodzaj 2016 2017 Odpady ulegające biodegradacji 1 636,50 3 069,95 Odpady opakowaniowe 2 096,24 1 793,47 Odpady budowlane i rozbiórkowe 14 318,05 1 136,59 Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne 14 318,05 15 502,69 Inne odpady 349,88 412,76 RAZEM 19 444,49 21 915,45 Źródło: gminne sprawozdania w zakresie gospodarki odpadami w latach 2016 i 2017

Odpady niesegregowane (zmieszane) w 2017 r. stanowiły 70,7% wszystkich odpadów komunalnych, odpady biodegradowalne – 14%, odpady opakowaniowe – 8,1%, odpady budowlane i rozbiórkowe – 5,1%. W porównaniu do roku 2016 ilość odebranych odpadów komunalnych wzrosła o 11,2%. Znaczna ilość odpadów biodegradowalnych jest bezpośrednio zagospodarowywana u źródła, gdzie powstające odpady są często kompostowane w przydomowych kompostownikach. Trudno określić stopień wyposażenia w kompostowniki na terenie powiatu. W gminie Oborniki zewidencjonowano ok. 901 szt., natomiast na terenie gminy Ryczywół kompostowniki posiada ok. 6,3% gospodarstw domowych, gmina Rogoźno nie posiada takich informacji.

Nowym systemem gospodarowania odpadami objętych jest ok. 88,5% właścicieli nieruchomości, z których ok. 83% zadeklarowało prowadzić selektywną zbiórkę odpadów. W poszczególnych gminach sytuacja wygląda następująco:  gmina Oborniki – 87,7% właścicieli nieruchomości złożyło deklarację, z których ok. 96% zobligowało się do gromadzenia wytwarzanych odpadów w sposób selektywny;  gmina Rogoźno – 90% i 85%,

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 gmina Ryczywół – 88% i 68,4%.

Na podstawie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 grudnia 2016 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz. U. z 2016 poz. 2167) oraz Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów (Dz. U. z 2017 poz. 2412) zostały wyliczone poziomy ograniczenia i odzysku poszczególnych frakcji odpadów:  ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania,  poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła:  poziomy odzysku odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Zgodnie ze złożonymi sprawozdaniami do Marszałka i WIOŚ w 2017 r. w poszczególnych gminach powiatu obornickiego uzyskano następujące poziomy odzysku wskazane w poniższym zestawieniu.

Tabela 37 Uzyskane poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku po- szczególnych odpadów w gminach powiatu obornickiego w 2017 r. Osiągnięte poziomy recyklingu, przygotowania Liczba właścicieli do ponownego użycia i odzysku poszczególnych nieruchomości od Lp. Gmina odpadów w 2016 r. [%] których zostały ze- Odpady biode- Odpady opa- Odpady bu- brane odpady ko- gradowalne kowaniowe dowlane munalne 1 Gmina Oborniki 0 27,3 67,5 b.d. 2 Gmina Rogoźno 0 17,451 100 3671 3 Gmina Ryczywół 0 24,13 100 1819 Źródło: ZM GOAP, gminne sprawozdania w zakresie gospodarki odpadami w 2017 r.

Dopuszczalny poziom masy odpadów biodegradowalnych przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. wynosił do 45% w 2017 r. Zakładany poziom udało się uzyskać wszystkim gminom. Dopuszczalny poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła wynosi minimum 20% masy w 2017 r. Zakładany wskaźnik nie udało się osiągnąć w gminie Rogoźno (17,451%). Zakładano również osiągnięcie w 2017 r. minimum 45% odzysku odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Wszystkie gminy spełniły wymogi rozporządzenia w tym zakresie.

Oprócz zbiórki odpadów „u źródła” istnieje możliwość przekazania odpadów problemowych do Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (tzw. PSZOK). Takie punkty funkcjonują w gminach Obor- niki i Rogoźno. Gmina Ryczywół jest w trakcie budowy PSZOK. Do punktu można oddawać odpady problemowe w tym m.in. opakowaniowe, wielkogabarytowe, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz rozbiórkowe. PSZOK przyjmuje odpady bezpłatnie od właścicieli nieruchomości, którzy uiszczają opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z 29.12.2016 r. w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (Dz. U. z 2017 r. poz. 19) wprowadza obowiązkowy podział odpa- dów na cztery frakcje. Do pojemnika/worka niebieskiego trafia papier, do zielonego – szkło (z możliwo- ścią rozdzielenia na szkło bezbarwne – biały i szkło kolorowe – zielony pojemnik/worek), żółtego – metale i tworzywa sztuczne, a do brązowego – odpady ulegające biodegradacji. Na wymianę pojemników na te we właściwych kolorach gminy będą miały pięć lat. Czyli będą musiały to zrobić maksymalnie do 30 czerwca 2022 r. Ministerstwo Środowiska wprowadziło również okres przejściowy ze względu na konieczność wygaszenia już obowiązujących umów z firmami odbierającymi odpady. Oznacza to, że wprowadzenie nowych zasad segregacji odpadów w poszczególnych gminach, będzie odbywało się w terminach uzależnionych od czasu zakończenia tych umów, lecz nie dłużej niż do 30 czerwca 2021 r. Wszystkie gminy z terenu powiatu obornickiego wprowadziły już ujednolicone zasady segregacji odpa- dów.

W kompetencji organów gmin leżą również kwestie związane z utrzymaniem czystości i porządku na swoim terenie. Gminy otrzymując informacje o nielegalnym pozbywaniu się odpadów komunalnych

78 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 zmuszone są interweniować w tej sprawie zobowiązując właścicieli nieruchomości do natychmiastowego usunięcia odpadów z zaewidencjonowanego miejsca.

5.10.3. Odpady z sektora gospodarczego W grudniu 2017 r. w powiecie obornickim zarejestrowanych było 6 414 podmiotów gospodarczych. Wy- twórcami największej ilości odpadów były:  SSAB POLAND Sp. z o.o., ul. Łukowska 7/5, 64-600 Oborniki,  Destylacje Polskie Sp. z o.o., ul. Przemysłowa 9, 64-600 Oborniki,  Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o., ul. Obrzycka 131, 64-600 Oborniki,  AQUABELLIS sp. z o.o. - Oczyszczalnia Rogoźno, ul. Fabryczna 7, 64-610 Rogoźno,  Akrostal sp. z o.o., Garbatka 119, Rogoźno  PARKIETY G. J. Sp. z o.o., Gorzewo 4, 64-630 Ryczywół

W 2017 r. w sektorze gospodarczym na terenie powiatu obornickiego wytworzonych zostało 31,548 tys. Mg odpadów. W poniższej tabeli przedstawiono ilość wytworzonych odpadów w sektorze gospodarczym na terenie powiatu obornickiego w 2017 r. w podziale na grupy odpadów. Tabela 38 Ilość odpadów wytworzonych w sektorze gospodarczym na terenie powiatu obornickiego w 2016 r. Ilość wytworzo- Kod od- Nazwa odpadów nych odpadów padów [Mg] 01 Odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej 11,0000 przeróbce rud oraz innych kopalin 02 Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, le- 418,0450 śnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności 03 Odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozo- 3 370,0050 wej, papieru i tektury 04 Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego 201,2200 07 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemy- 879,4900 słu chemii organicznej 08 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych 96,9400 (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich 09 Odpady z przemysłu fotograficznego i usług fotograficznych 0,6140 10 Odpady z procesów termicznych 5 134,0880 11 Odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych 1 490,9350 materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych 12 Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni 5 723,1250 metali i tworzyw sztucznych 13 Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych 434,9750 oraz grup 05, 12 i 19) 14 Odpady z rozpuszczalników organicznych, chłodziw i propelentów (z wyłą- 0,2600 czeniem grup 07 i 08) 15 Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne 4 190,3367 i ubrania ochronne nie ujęte w innych grupach 16 Odpady nie ujęte w innych grupach 804,6631 17 Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infra- 3 226,4415 struktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) 18 Odpady medyczne i weterynaryjne 40,1714 19 Odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z 4 863,4690 oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów prze- mysłowych 20 Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie 662,5867 RAZEM 31 548,3654 Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego (Wojewódzki System Odpadowy)

W 2017 r. wytworzono 943,6 Mg odpadów niebezpiecznych, co stanowi 6,2% całkowitej masy wytworzonych odpadów przemysłowych. Z danych Urzędu Marszałkowskiego wynika, że przedsiębiorcy z terenu powiatu obornickiego nie wywiązali się z obowiązku unieszkodliwienia odpadów zawierających PCB do końca 2010 r., zatem założenia celu całkowitego wyeliminowania PCB ze środowiska nie udało się osiągnąć. Ilość wytworzonych na terenie powiatu odpadów olejowych oraz medycznych i weterynaryjnych jest wyższa aniżeli masa zbieranych.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Wykaz masy wytworzonych odpadów niebezpiecznych, zawierających PCB, odpadów olejowych oraz medycznych i weterynaryjnych w 2017 r. na terenie powiatu obornickiego przedstawia poniższa tabela. Tabela 39 Ilość odpadów przemysłowych wytworzonych i ilość zebranych w 2017 r. Odpady Masa wytworzonych [Mg] Masa zebranych [Mg] Odpady niebezpieczne 1 964,7690 323,1149 Odpady zawierające PCB 17,1630 10,4750 Odpady olejowe 434,9750 8,1960 Odpady medyczne i weterynaryjne 40,1714 40,1714 Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego (Wojewódzki System Odpadowy)

5.10.4. Odpady azbestowe Szczególnego rodzaju zagrożenie dla zdrowia mieszkańców i dla środowiska stanowią odpady zawie- rające azbest. Włókna azbestowe oddziałują szkodliwie m.in. na drogi oddechowe człowieka, powodu- jąc wiele schorzeń, w tym nowotwory. Ze względu na szkodliwe działanie, odpady zawierające azbest traktowane są jako odpady niebezpieczne, w związku z czym podlegać muszą specjalnym procedurom, zapewniającym bezpieczne usuwanie, transport i utylizację. Wyeliminowanie zagrożenia azbestem wynika z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009- 2032, który przyjęty został uchwałą Rady Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej nr 39/2010 z dnia 15 marca 2010 r. W związku z obowiązkiem usunięcia wyrobów zawierających azbest do 2032 r. każda gmina powinna posiadać opracowany Program usuwania azbestu. Do zadań gmin należy prowadzenie ewidencji wyro- bów zawierających azbest oraz przekazywanie informacji do marszałka województwa za pośrednic- twem Bazy Azbestowej. Wszystkie gminy z terenu powiatu obornickiego posiadają programy usuwania azbestu oraz wykonały inwentaryzację wyrobów azbestowych.

Na podstawie danych z Bazy Azbestowej oszacowano, że na terenie powiatu obornickiego znajduje się ok. 8 519,9 Mg wyrobów azbestowych pozostałych do unieszkodliwienia, w tym 6 928,3 Mg będących własnością osób fizycznych, 1 591,6 Mg należących do osób prawnych. Oprócz tradycyjnych pokryć dachowych wykonanych z azbestu, na terenie powiatu obornickiego znaj- dują się sieci wodociągowe wykonane z rur azbestowo-cementowych, zlokalizowane w gminach: Ry- czywół ok. 6,5 km, Rogoźno ok. 2,8 km, Oborniki ok. 150 mb. Ilość wyrobów azbestowych w poszczególnych gminach prezentuje poniższa tabela. Tabela 40 Ilość wyrobów azbestowych w gminach na terenie powiatu obornickiego Pozostałe Zinwentaryzowane w kg Unieszkodliwione w kg Jednostka (na- do unieszkodliwienia w kg zwa) osoby osoby osoby osoby osoby osoby razem razem razem fizyczne prawne fizyczne prawne fizyczne prawne G. Oborniki 4 269 163 3 141 098 1 128 065 184 882 154 993 29 889 4 084 281 2 986 105 1 098 117 G. Rogoźno 2 331 744 1 979 578 352 166 33 260 33 260 0 2 298 484 1 946 318 352 166 G. Ryczywół 2 908 929 2 713 667 195 263 771 723 717 724 53 999 2 137 206 1 995 943 141 264 Powiat-razem 9 509 836 7 834 342 1 675 494 989 865 905 977 83 888 8 519 971 6 928 365 1 591 606 Źródło: na podstawie http://www.bazaazbestowa.gov.pl/ (stan na 12.02.2019 r.)

Według danych ankietowych w latach 2014-2018 z terenu poszczególnych gmin usunięto łącznie 1372,067 Mg odpadów azbestowych. Przedsięwzięcie finansowane było ze środków NFOŚiGW, WFOŚiGW, budżetu Powiatu i Gmin. Tabela 41 Ilość usuniętych wyrobów azbestowych w latach 2014-2018 2014 2015 2016 2017 2018 Gmina Mg Mg Mg Mg Mg G. Oborniki 110,302 85,302 86,690 149,920 93,415 G. Rogoźno 77,432 108,343 157,100 82,400 56,361 G. Ryczywół 69,536 - 101,00 120,585 49,226 Powiat – razem 257,270 218,100 344,79 352,905 199,002 Źródło: ankietyzacja Gmin

80 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 5.10.5. Zagrożenia dla funkcjonowania racjonalnej gospodarki odpadami Największym wyzwaniem dla gmin jest osiągnięcie odpowiednich poziomów odzysku surowców, zgodnie z zapisami w wojewódzkim planie gospodarki odpadami oraz wywiązywanie się z nałożonych na gminy obowiązków określonych w ustawie o odpadach i w ustawie o utrzymaniu porządku i czystości. Problemem jest zwiększająca się ilość wytwarzanych odpadów komunalnych oraz rosnące koszty zagospodarowania odpadów.

Działania Wyzwaniem dla gmin będzie realizacja działań zapobiegających powstawaniu odpadów oraz objęcie wszystkich mieszkańców systemem odbioru i selektywnej zbiórki odpadów. W tym celu niezbędna bę- dzie realizacja edukacji ekologicznej. Ze względu na ilość wyrobów azbestowych oraz wysokie koszty związane z usuwaniem tych odpadów niezbędna jest pomoc finansowa przez udzielanie dotacji z funduszy ochrony środowiska.

5.11. Przeciwdziałanie poważnym awariom Poważną awarią w rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska jest zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstanie takiego zagrożenia z opóźnieniem.

Do potencjalnych zagrożeń mogących doprowadzić do sytuacji kryzysowych należy zaliczyć przede wszystkim:  pożary;  katastrofy, awarie i niekontrolowane przenikanie różnych substancji do środowiska naturalnego;  transport kolejowy – ryzyko skażenia toksycznymi środkami przemysłowymi, tj. amoniakiem, chlorem, kwasem siarkowym, kwasem azotowym;  transport drogowy i kolejowy – ryzyko skażenia przez rozszczelnienie cystern z substancjami ropopochodnymi i gazem płynnym oraz amoniakiem i chlorem;  awarie urządzeń technicznych w zakładach przemysłowych;  klęski żywiołowe, anomalie pogodowe (susze, huragany, intensywne opady, powodzie).

Na terenie powiatu znajduje się zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysło- wej (ZZR) - Ruukki Polska sp. z o.o., ul. Łukowska 7/9, 64-600 Oborniki, oraz zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (ZDR) - Ikano Industry Sp. z o.o., ul. Magazynowa 4, 64- 610 Rogoźno, które podlegają regularnej kontroli PSP. Zgodnie z Ustawą z 23 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 1434) prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku sporządza program zapobiegania awariom. Program ten jest wdrażany poprzez system zarządzania bezpieczeństwem, który gwarantuje odpowiedni do zagrożeń poziom ochrony ludzi i środowiska oraz stanowi element ogólnego systemu zarządzania zakładem. Program zapobiegania poważnym awariom jest przedkładany Komendantowi Wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej, a także Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska, co najmniej 30 dni przed dniem uruchomienia zakładu lub do roku od dnia zaliczenia zakładu do ZDR czy ZZR. Ponadto program ten co najmniej raz na 5 lat podlega analizie i uzasadnionym zmianom. Dodatkowo zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii mają obowiązek przedstawić Komendantowi Wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska raport o bezpieczeństwie w terminie co najmniej 30 dni przed dniem uruchomienia zakładu czy też jego części lub do 2 lat od dnia zaliczenia zakładu do ZDR. W celu ustalenia spełnienia wymogów bezpieczeństwa KPSP w Obornikach przeprowadza corocznie kontrole w zakładach o zwiększonym ryzyku (ZZR) i dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZDR) na terenie powiatu obornickiego. W wyniku kontroli w 2018 r. wykryto nieprawidłowości w ZZR (nieprawidłowości: naprawa instalacji odgromowej, brak znaków bezpieczeństwa, zbyt mała ilość punktów oświetlenia awa- ryjnego, brak Przeciwpożarowego Wyłącznika Prądu).

Kontrole w zakresie warunków zdrowotnych środowiska pracy oraz stosowania niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin w Zakładach Dużego Ryzyka (ZDR) i Zakładach Zwiększonego Ryzyka (ZZR) systematycznie przeprowadza Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Poznaniu.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

W latach 2016-2017 na terenie powiatu obornickiego nie wystąpiły poważne awarie w rozumieniu art. 3 pkt. 23 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2018 r. poz. 799, ze zm.).

Awarie są zdarzeniami trudnymi do przewidzenia, stąd konieczne jest doskonalenie systemu zarządzania kryzysowego, wpojenie zasad postępowania mieszkańcom na wypadek wystąpienia awarii oraz utrzymanie infrastruktury umożliwiającej podjęcie działań w przypadku zaistnienia awarii.

5.12. Adaptacja do zmian klimatu W celu uniknięcia najpoważniejszych zagrożeń związanych ze zmianą klimatu, a zwłaszcza nieodwra- calnych skutków na wielką skalę, globalne ocieplenie powinno zostać ograniczone do maksymalnie 2°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej. Niezależnie od scenariuszy ocieplenia i skuteczności działań łagodzących, wpływ zmiany klimatu będzie w najbliższych dziesięcioleciach coraz bardziej odczuwalny ze względu na opóźnione skutki wcześniej- szych i obecnych emisji gazów cieplarnianych. Biorąc pod uwagę szczególny charakter skutków zmiany klimatu na terytorium UE i ich szeroki zakres, środki w zakresie przystosowania muszą zostać podjęte na wszystkich poziomach – lokalnym, regionalnym i krajowym.

Skutki zmian klimatu, zwłaszcza wzrost temperatury, częstotliwości i nasilenia zjawisk ekstremalnych, występujące w ostatnich kilku dekadach pogłębiają się i z tego względu stały się przedmiotem zaintere- sowania rządów i społeczności międzynarodowej. Wyniki badań naukowych jednoznacznie wskazują, że zjawiska powodowane przez zmiany klimatu stanowią zagrożenie dla społecznego i gospodarczego rozwoju wielu krajów na świecie, w tym także dla Polski. Wysiłki na rzecz dostosowania się do skutków zmian klimatu powinny być zatem podejmowane jednocześnie z realizowanymi przez Polskę działa- niami ograniczającymi emisję gazów cieplarnianych. Właściwie dobrana paleta działań zmniejszających wrażliwość kraju na zmiany klimatyczne będzie stanowić istotny czynnik stymulujący wzrost efektywno- ści i innowacyjności polskiej gospodarki.

Działania adaptacyjne wiążą się ze znacznymi kosztami. W perspektywie globalnej największe koszty zostaną poniesione przez kraje rozwijające się, w których konieczne wydatki mogą sięgać nawet 100 mld USD rocznie. Prognozy dotyczące kosztów w Europie przywoływane przez Europejską Agencję Środowiska mówią o kwotach rzędu kilku miliardów Euro rocznie w perspektywie krótkoterminowej i dziesiątkach miliardów w perspektywie długoterminowej. Mimo różnic w dostępnych szacunkach doty- czących kosztów na poziome globalnym, unijnym i poszczególnych krajów, autorzy analiz są zgodni co do tego, że ewentualne zaniechanie działań adaptacyjnych spowoduje straty o jeszcze większej warto- ści.

Istotą działań adaptacyjnych podejmowanych zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne, poprzez realizację polityk, inwestycje w infrastrukturę i technologie, a także zmiany zachowań, jest unik- nięcie ryzyk i wykorzystanie szans. Zmiany klimatu należy postrzegać jako potencjalne ryzyko, które powinno być brane pod uwagę przy tworzeniu np. mechanizmów regulacyjnych i planów inwestycyjnych, podobnie jak brane pod uwagę są ryzyka o charakterze makroekonomicznym, czy geopolitycz- nym.

Konieczność opracowania strategii adaptacyjnej (Strategicznego Planu Adaptacyjnego) wynika ze stanowiska rządu przyjętego w dniu 19 marca 2010 roku przez Komitet Europejski Rady Ministrów jako wypełnienie postanowień dokumentu strategicznego Komisji Europejskiej – Białej Księgi [COM (2009) 147] ws. adaptacji do zmian klimatu. Zgodnie z tym stanowiskiem rządu Strategia obejmuje:  przygotowanie do adaptacji sektorów najbardziej wrażliwych na zmiany klimatu, tj. rolnictwa i obszarów wiejskich; zasobów i gospodarki wodnej, strefy wybrzeża i obszarów morskich; zdrowia człowieka, zwierząt i roślin oraz niektórych sektorów gospodarczych;  włączenie strategii adaptacyjnych do strategii i polityk społeczno-gospodarczych na poziomie kraju i regionów oraz sektorów, zwłaszcza do programów rozwoju regionalnego;  wymianę informacji o wdrażanych przedsięwzięciach i zwiększanie świadomości społeczeń- stwa.

Skutkiem ocieplania się klimatu jest wzrost występowania groźnych zjawisk pogodowych. Ocena wrażliwości i skutki zmiany klimatu na poszczególne sektory:

Rolnictwo. Rolnictwo należy do tych obszarów gospodarki, które są lub będą znacząco dotknięte negatywnymi skutkami zmiany klimatu. Większe ryzyko utraty plonów i pogorszenie ich jakości może spowodować zmniejszenie produkcji rolniczej, czego konsekwencją może być niestabilna sytuacja

82 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 ekonomiczna w rolnictwie. Konieczne jest zatem z jednej strony zabezpieczenie gospodarstw przed skutkami występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych wynikających ze zmian klimatu, z drugiej zaś strony wsparcie odbudowy zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych lub katastrof, potencjału produkcyjnego. Wraz ze wzrostem temperatury poprawiają się warunki klimatyczne do uprawy roślin ciepłolubnych w Polsce. Wzrost temperatury w okresie późnozimowym i wczesnowiosennym przyspiesza początek okresu wegetacyjnego i stwarza możliwość wcześniejszego rozpoczęcia prac polowych oraz wypasu bydła. Wcześniejszy siew odbywa się często w warunkach dostatecznego uwilgotnienia gleby, co pozwala uniknąć negatywnych skutków ewentualnych susz wiosennych. Wyższa temperatura w okresie letnim powoduje dodatkowy stres termiczny dla zwierząt, co może wpływać na zmniejszenie produktywności stad, a w przypadku bydła mlecznego zmniejszać mleczność oraz cechy jakościowe mleka. Wyższa temperatura wymaga rozbudowy urządzeń chłodniczych także w przechowalnictwie surowców zwierzęcych (jaj, mleka i mięsa), co wpływa na wzrost zapotrzebowania na energię, a tym samym na koszty produkcji.

Leśnictwo: Ocena wrażliwości lasów i gospodarki leśnej oraz całego sektora leśno-drzewnego na zmiany warunków klimatycznych zawiera zarówno negatywne, jak i pozytywne elementy, a można ją zawrzeć w następujących punktach:  zmniejszenie (choć niekiedy zwiększenie) produktywności ekosystemów, zarówno drewna, jak i produktów niedrzewnych, na jednostkę powierzchni;  zmiany w typie i nasileniu występowania szkodników i chorób;  uszkodzenie funkcji ekosystemowych, tj. cykli geobiochemicznych i przemian energii (rozkład i mineralizacja materii organicznej);  wzrost lub spadek retencji elementów odżywczych;  zmiany cykli reprodukcyjnych (pogorszenie lub poprawa warunków odnawiania się lasów);  zmiany wartości/atrakcyjności ekosystemów leśnych jako miejsc wypoczynku i rekreacji.

Zasoby i gospodarka wodna. Zasoby wód powierzchniowych w Polsce są szczególnie wrażliwe na warunki klimatyczne, przede wszystkim na wahania opadów i parowanie. W latach 1997–2003 odnotowano wzrost częstotliwości występowania wezbrań, a jednocześnie wyraźny wzrost odpływu i to zarówno w półroczu zimowym, jak i letnim. W tych latach Polska doświadczyła szeregu katastrofalnych powodzi. Częstotliwość przepły- wów maksymalnych rzek o prawdopodobieństwie 1% (woda stuletnia) wzrosła dwukrotnie w latach 1981–2000 w porównaniu z latami 1961–1980. Średnia roczna liczba dni z pokrywą śnieżną w obu okresach prognostycznych wykazuje tendencję spadkową. Wyniki wszystkich analizowanych modeli klimatycznych symulują wzrost temperatury wody. Najwyższy wzrost temperatury wody nawet o 4°C prognozowany jest dla miesięcy wiosennych (kwiecień, maj) oraz w grudniu. W przemyśle, energetyce i gospodarce komunalnej wdrażanie mniej wodochłonnych technologii i bardziej efektywne wykorzystywanie zasobów spowoduje, że zużycie wody w tych sektorach będzie spadać przez cały okres prognozowania. Jedynym sektorem, w którym średnie roczne potrzeby wodne wykazują stałą tendencję ro- snącą jest rolnictwo. Wraz z rozwojem technicznym rolnictwa będzie rosła jego efektywność ekonomiczna, pociągając za sobą zwiększone zużycie wody. Potrzeby wodne są zróżnicowane regionalnie i są funkcją strategii rozwojowych. Największy wzrost potrzeb w stosunku do stanu aktualnego w pierwszym okresie prognozowania będzie w województwach centralnych i wschodnich oraz lubuskim.

Bioróżnorodność. Wrażliwość gatunków i siedlisk jest nie tylko uwarunkowana zmianami temperatury czy opadów, lecz także zmianami częstotliwości i amplitudy zjawisk ekstremalnych, takich jak powodzie, wichury, ulewy. Wpływ wymienionych warunków spowoduje zmiany w zasięgu występowania gatunków, wielkości populacji, parametrach rozrodu, a w konsekwencji całej bioróżnorodności. Spodziewane ocie- planie się klimatu spowoduje intensyfikację migracji gatunków z Europy Południowej, z równoczesnym wycofywaniem się tych gatunków, które nie są przystosowane do wysokich temperatur i suszy latem, a dobrze znoszą ostre mrozy. Wpływ zmian klimatu na bioróżnorodność był rozpatrywany w dwóch aspek- tach: z punktu widzenia siedlisk przyrodniczych i gatunków oraz zmienności przestrzennej wynikającej z położenia geograficznego. Grupa siedlisk wód słodkich płynących i stojących jest bardzo wrażliwa na zmiany klimatyczne, takie jak wzrost opadów nawalnych, okresy suche, intensyfikacja procesów eutro- fizacji wód stojących i płynących. Podobnie wysoka wrażliwość na zmiany w środowisku wodnym cechuje siedliska z grupy torfowisk, trzęsawisk i źródlisk śródlądowych. Zmiany w reżimie opadowym i wzrost ewapotranspiracji w połączeniu z antropogenicznym odwodnieniem ich stanowi istotne zagroże- nie dla tych siedlisk. Zanik bagien, małych zbiorników wodnych, a także potoków i małych rzek jest największym zagrożeniem dla licznych gatunków, które bądź to bezpośrednio bytują na tych terenach, bądź korzystają z nich jako rezerwuarów wody pitnej. Dotyczy to też łąk wilgotnych i pastwisk, będących

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

siedliskiem dla wielu roślin łąkowych, które zostały w ostatnich dekadach wytrzebione na rzecz monokultur trawy oraz będących ważną bazą pokarmową dla licznych gatunków zwierząt. Grupy wrzosowisk i zarośli oraz naturalnych i półnaturalnych formacji łąkowych i muraw także są zagrożone przez obniże- nie poziomu wód gruntowych i częste susze. Zjawiska te będą powodować ich stopniowe przechodzenie od postaci wilgotnych i świeżych do bardziej termofilnych. W górach wrażliwe na zmiany klimatu są zbiorowiska muraw alpejskich, szczególnie narażone na zanikanie w miarę przesuwania w górę pięter termicznych. Spośród siedlisk leśnych do najbardziej zagrożonych należy zaliczyć siedliska lasów bagiennych, z powodu spadku poziomu wód gruntowych, lasy wysokogórskie i silnie termofilne lasy dę- bowe oraz niektóre postaci lasów na stokach południowych i zachodnich, szczególnie narażonych na skutki susz wiosenno-letnich. Silnie narażone na utratę wartości będą obszary Natura 2000 desygno- wane dla ochrony pojedynczego przedmiotu, który jednocześnie jest silnie zagrożony zmianami klimatycznymi, w wyniku których może on doznać znaczącego pogorszenia parametrów struktury i funkcji w stosunkowo krótkim czasie. Obszary Natura 2000 leżące w pasie Nizin Polskich należy generalnie uznać za silnie narażone, co związane jest z obniżaniem poziomu wód gruntowych.

Energetyka. Sektor energetyki jest relatywnie mało wrażliwy na zmiany klimatu. Wzrost temperatury jest korzystny z punktu widzenia zapotrzebowania na energię elektryczną i ciepło. Zmniejsza się zapotrzebowanie na ogrzewanie pomieszczeń, a także wyrównaniu ulegają zmiany obciążenia w wyniku zmniejszenia różnic między zapotrzebowaniem minimalnym i maksymalnym, co dotyczy zarówno energii elektrycznej i ciepła. Wzrost temperatury może jednak wpływać na zwiększenie zapotrzebowania na chłód, a tym samym energię elektryczną. W przypadku zapotrzebowania nie można zatem wskazać prawdopodobnych zagrożeń i strat. Najczulszą, z punktu widzenia zmian klimatu, składową sektora energetyki jest infrastruktura wykorzystywana do dystrybucji energii elektrycznej. Już obecnie obfite opady śniegu połączone z przechodzeniem temperatury przez wartość 0°C powodują masowe awarie sieci niskiego napięcia i nawet kilkudniowe braki zasilania, głównie na obszarach wiejskich. Wzrost temperatury w warunkach krajowych spowoduje, że zimą dni o temperaturze ok. 0°C znacznie przybędzie. Wzrastać będą zatem straty spowodowane brakiem zasilania w energię elektryczną. Istotnym problemem w elektrowniach cieplnych jest dostępność wody dla potrzeb chłodzenia i uzupełniania obiegu. Rozwój technologiczny zmniejszy energochłonność poszczególnych sektorów gospodarki. Energooszczędność struktur budowlanych, odpowiednie materiały, inteligentna obudowa budynku, systemy odpowiednio zarządzane i sterowane spowodują, że budynki będą zero energetyczne w odniesieniu do ciepła na potrzeby ogrzewania pomieszczeń. Natomiast będą produkować energię elektryczną i ciepło, co zostanie wykorzystane do zaopatrywania budynków, zaś nadmiar energii będzie magazynowany albo oddawany do sieci elektroenergetycznej lub ciepłowniczej. Wraz ze wzrostem średniej temperatury wzrośnie efektywność działania cieplnych systemów słonecznych. Zmiany klimatu będą więc miały korzystny wpływ w tym zakresie. Ponadto przyszłe technologie energetyczne OZE będą mniej wrażliwe na zmiany klimatu, co zapewni odpowiedni rozwój poszczególnych technologii i ich adaptację do nowych warunków.

Budownictwo. Konstrukcja nośna obiektów budownictwa mieszkaniowego na terenach zurbanizowanych jest wrażliwa na czynniki klimatyczne. Przy zmieniających się warunkach klimatycznych stosowane obecnie normy i wskaźniki trzeba będzie dostosować do tych zmian. Budownictwo usługowe i produkcyjne na terenach wiejskich, takie jak: magazyny, szklarnie oraz naziemne stalowe zbiorniki na gnojowicę wrażliwe są na silne podmuchy wiatru lub na intensywne opady śniegu. Wyjątkową wrażliwością na podwyższoną temperaturę charakteryzują się: szpitale, hospicja, domy opieki i przedszkola, które w okresie lata muszą być wyposażone w klimatyzację ze względu na stres termiczny.

Transport. Infrastruktura transportu drogowego i kolejowego jest najbardziej wrażliwa na czynniki klimatyczne, przede wszystkim na: silny wiatry, opady śniegu, oblodzenie, deszcz i mróz. Ze względu na prognozowane zmiany struktury opadów większego znaczenia nabierze m.in. poprawne określanie światła mostów i przepustów, projektowanie drogi na dojazdach do mostów, problem osuwisk i zagadnienia związane z odwodnieniem powierzchni transportowych oraz kwestie przejść podziemnych, tuneli i in. Równie niekorzystne jest oddziaływanie wysokich temperatur (upałów) – szczególnie długotrwałych – na infrastrukturę drogową i kolejową. Istotny jest problem wpływu wysokich temperatur na nawierzchnie powierzchni komunikacyjnych.

Gospodarka przestrzenna i miasta. Wysokie temperatury powietrza w dużych miastach zwiększają efekt miejskiej wyspy ciepła (MWC). Prognozowane zwiększenie częstotliwości i intensywności fal upałów może pogłębiać zjawiska związane z MWC i jej skutkami dla warunków życia oraz zdrowia ludzi. W obliczu zmian klimatu można oczekiwać coraz częstszych powodzi miejskich generowanych głównie

84 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 przez nawalne opady deszczu. Zagrożenie tym rodzajem powodzi zwiększa niewydolność systemu odwadniającego oraz uszczelnienie powierzchni terenu ograniczającego możliwości retencji wodnej. Zdrowie. Wzrost ryzyka zgonu lub choroby podczas fal gorąca jest związany nie tylko z wysoką temperaturą powietrza, ale także dużym natężeniem promieniowania słonecznego oraz wysoką wilgotnością powietrza. W Polsce najwyższy wzrost ryzyka zgonu towarzyszy dużemu stresowi gorąca i wynosi dla zgonów z ogółu przyczyn +23% w stosunku do warunków termoneutralnych i +24% dla zgonów z powodu chorób układu krążenia. Grupami szczególnie wrażliwymi na wpływ wysokiej temperatury są osoby starsze i małe dzieci, u których łatwo dochodzi do zaburzeń gospodarki cieplnej organizmu, oraz osoby ze specyficznymi schorzeniami. W okresie zimowym najbardziej niebezpieczne dla organizmu są duże, gwałtowne spadki temperatury powietrza, które mogą stać się przyczyną nagłych zgonów, zwłaszcza osób starszych z chorobami tętnic czy z chorobą niedokrwienną serca. Pozytywnym skutkiem postępującego ocieplenia okresów zimowych jest wyraźne zmniejszenie liczby zgonów z wychłodzenia organizmu. Pod koniec XXI wieku liczba takich zdarzeń może się zmniejszyć o 45–80%. Ze wzrostem temperatury powietrza wiąże się także inwazja chorób odkleszczowych. Symulacje zakładają wzrost liczby zachorowań na boreliozę od 20% do 50%. W Polsce od kilkudziesięciu lat notuje się wzrost zachorowalności na alergię pyłkową. Pod wpływem zmian klimatu, a zwłaszcza wzrostu temperatury obserwuje się m.in.: coraz wcześniejszy początek sezonów pyłkowych, zwłaszcza na wiosnę (drzewa wczesnowiosenne) – średnio o 6 dni, wydłużenie sezonu pyłkowego o 10–11 dni.

Turystyka i rekreacja. Zmiany klimatu będą wpływać na rozwój turystyki w Polsce poprzez wzrost atrakcyjności wybrzeża Bałtyku i pojezierzy w wyniku wzrostu temperatury i poprawy warunków solarnych w lecie. Turystyce w całym kraju sprzyjać będzie wydłużenie sezonu letniego w turystycznych regionach Polski, co umożliwi poszerzenie oferty wypoczynku. Jednocześnie należy oczekiwać zmniejszenia atrakcyjności turystycznej rejonów o wysokim ryzyku wystąpienia ekstremalnych zjawisk pogodowych i ich skutków oraz o słabym systemie ostrzeżeń. Także utrata lub obniżenie wartości zasobów przyrodniczych w wyniku zmian klimatu (np. zanikanie jezior) będzie powodować spadek atrakcyjności turystycznej.

Wdrożenie działań adaptacyjnych przyczyni się do ograniczenia wpływu negatywnych konsekwencji zmian klimatu na działalność człowieka, głównie poprzez zmniejszenie strat finansowych związanych z usuwaniem skutków wywołanych zmianami klimatu, a także konsekwencji społecznych. Korzyścią z wdrożenia działań jest tworzenie dodatkowego dobra publicznego, z którego mogą korzystać wszyscy ludzie. Korzyścią gospodarczą są również pozytywne efekty zewnętrzne działań adaptacyjnych rozumiane jako win-win adaptation. Zmniejszenie np. wodochłonności gospodarki przyczyni się do uzyskania wymiernych oszczędności finansowych i ochrony środowiska. Dostosowanie procesów społeczno-gospodarczych do warunków klimatycznych pomoże zmniejszyć i korzystnie przełoży się na jakość życia i poprawę warunków funkcjonowania ludności poprzez poprawę dostępu do niezbędnych zasobów i ich lepszą jakość. Warunkiem powodzenia realizacji strategii adaptacyjnej jest włączenie zidentyfikowanych kierunków działań adaptacyjnych do zmian klimatu do polityk i strategii rozwoju na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, przy zastosowaniu zasady integracji działań szczególnie w sektorze gospodarki, środowiska, zdrowia czy rolnictwa.

Zadaniami wynikającymi dla Polski ze Strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu są: 1. Zapewnienie wspólnego podejścia i pełnej zgodności pomiędzy krajową strategią adaptacji i krajowym planem zarządzania zagrożeniami. 2. Tworzenie lokalnych i regionalnych planów zapobiegania zjawiskom ekstremalnym w ramach planów zarządzania kryzysowego. 3. Podjęcie działań adaptacyjnych na wszystkich poziomach – lokalnym, regionalnym i krajowym. 4. Opracowywanie do 2020 roku miejskich strategii adaptacyjnych przygotowywanych w koordynacji z innymi strategiami politycznymi na podstawie doświadczeń Porozumienia Burmistrzów dla miast powyżej 150 tys. mieszkańców. 5. Współpraca transgraniczna z sąsiednimi krajami w celu wdrażania działań adaptacyjnych. 6. Udział Polski w transgranicznych, ponadnarodowych i międzyregionalnych programach dotyczących adaptacji do zmian klimatu. 7. Współpraca z krajami UE, Komisją Europejską i Międzyrządowym Zespołem ds. Zmian Klimatu (IPCC) w celu doprecyzowania luk w wiedzy w zakresie m.in. takich zagadnień, jak: koszty i korzyści związane z adaptacją; lokalne i regionalne analizy i oceny ryzyka; ramy, modele i narzędzia (wspierające proces decyzyjny) ocena skuteczności różnych działań adaptacyjnych; monitorowanie i ocena dotychczasowych działań adaptacyjnych.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

8. Współudział Polski w tworzeniu zapisów w procesie przygotowania nowych dokumentów UE w sprawie w sprawie ubezpieczeń od klęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych przez człowieka; 9. Powołanie Krajowego Punktu Kontaktowego ds. Adaptacji (KPKA) do końca 2013 roku z następującym zakresem zadań: koordynacja zagadnienia adaptacji do zmian klimatu w kraju; opracowanie planu realizacji strategii i nadzór nad wdrażaniem; współpraca z innymi resortami w kraju w procesie wdrażania; prowadzenie działań informacyjnych i sprawozdawczych w zakresie adaptacji do zmian klimatu i współpraca z Komisją Europejską; rozwijanie krajowego portalu informacyjnego w zakresie adaptacji do zmian klimatu i jego ciągła aktualizacja; interakcja między unijną platformą informacyjną CLIMATE-ADAPT a portalem krajowym; interakcja między krajowym portalem a innymi platformami informacyjnymi; wymiana dobrych praktyk między Polską a innymi krajami UE, regionami, miastami i innymi zainteresowanymi stronami. 10. Powołanie Komitetu Monitorującego ds. Adaptacji (KMA) w celu: opracowania zasad monitorowania i oceny działań adaptacyjnych na podstawie unijnych wytycznych; uruchomienia monitoringu wdrażania działań adaptacyjnych; utworzenia systemu gromadzenia, weryfikacji i raportowania postępów w realizacji strategii. 11. Zapewnienie finansowania działań adaptacyjnych ujętych w SPA 2020 w ramach m.in.: europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na lata 2014–2020; programu „Horyzont 2020” i instrumentu finansowego LIFE; projektów międzynarodowych instytucji finansowych takich jak: Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju; z przychodów ze sprzedaży uprawnień do emisji na aukcji w ramach EU ETS.

5.13. Edukacja ekologiczna społeczeństwa Edukacja ekologiczna znalazła stosowną rangę zarówno w Konstytucji RP (art. 5 i 74) jak i sektorowych uregulowaniach prawnych, przede wszystkim w ustawach: Prawo ochrony środowiska, w ustawie o ochronie przyrody, w ustawie o systemie oświaty. Ustawa o ochronie przyrody mówi, iż „Popularyzowanie, informowanie i promocja ochrony przyrody są obowiązkiem organów administracji publicznej, instytucji naukowych i oświatowych, a także publicznych środków masowego przekazu”. Istotne znaczenie dla edukacji ekologicznej wynika również z podpisanych przez Polskę dokumentów międzynarodowych przede wszystkim Agendy 21. Ponadto wartość mają inne międzynarodowe kon- wencje, których Polska jest sygnatariuszem takie jak: Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej, Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach ochrony środowiska. Umieszczanie zapisów dotyczących edukacji w międzynarodowych konwencjach i zapisach świadczy o dużej roli jaką promocja edukacji ekologiczna powinna pełnić w działaniach na rzecz ochrony środowiska. W wyniku realizacji ustaleń Agendy 21 przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, powstał w 2000 r. dokument pn. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE). Zostały w nim określone cele, z których do podstawowych należą miedzy innymi, upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej. Cele zawarte w Strategii Edukacji Ekologicznej i przełożone na konkretne zadania, ujęte zostały w Na- rodowym Programie Edukacji Ekologicznej (2000/2001). Należą do nich:  rozpowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając również pracę i wypoczynek; czyli objęcie stałą edukacją ekologiczną wszystkich mieszkańców Rzeczpospo- litej Polskiej,  wdrożenie edukacji ekologicznej jako przedmiotu interdyscyplinarnego na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej W przygotowaniu jest nowy dokument strategiczny w obszarze edukacji ekologicznej, który będzie nosił nazwę „eduEKO2020: Ekologia, Komunikacja, Odpowiedzialność na lata 2016-2020”. Plan eduEKO 2020 będzie uwzględniać bieżące potrzeby w tym zakresie i aktualny stan świadomości ekologicznej społeczeństwa. Edukacja środowiskowa (edukacja ekologiczna) jest koncepcją kształcenia i wychowywania społeczeń- stwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „myśleć globalnie, działać lokalnie". Ważnym elementem jest łączenie wiedzy przyrodniczej z humanistyczną oraz działaniami praktycznymi. Obejmuje ona przedstawianie we wszystkich działaniach tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska. Musi docierać do wszystkich grup społecznych i wiekowych. W związku z tym ważne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przeka- zywać informację ekologiczną.

86 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026 Uwzględniając konieczne zróżnicowanie form i treści przekazu, można przyjąć podział mieszkańców na cztery główne grupy, do których trafiać będą odpowiednio przygotowane formy edukacyjne:  pracowników samorządowych gminy (zarząd i pracownicy urzędów);  nauczyciele;  dzieci i młodzież;  dorośli mieszkańcy. Należy równocześnie wyznaczyć cele i efekty, jakie ma przynieść prowadzona akcja edukacyjno-infor- macyjna. Są nimi przede wszystkim:  ograniczenie zanieczyszczania wód – poprawa ich jakości;  ograniczenie zanieczyszczeń powietrza;  poprawa stanu zieleni (parki, lasy);  powstanie trwałych grup mieszkańców, współpracujących z samorządem lokalnym podejmują- cych nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej;  zwiększenie sprzyjającego nastawienia społeczności lokalnej do ochrony środowiska.

5.13.1. Realizacja edukacji ekologicznej na terenie powiatu Istotną rolę w szerzeniu wiedzy ekologicznej na terenie powiatu obornickiego odgrywają m.in.:  jednostki samorządowe: Starostwo Powiatowe, Urzędy Miasta i Gmin,  Nadleśnictwa,  Związek Międzygminny GOAP,  pozarządowe organizacje ekologiczne Klub Przyrodników (KP), Polski Związek Wędkarski i Polski Związek Łowiecki,  jednostki oświaty: szkoły, przedszkola.

Działania podejmowane w poszczególnych gminach są zróżnicowane, koncentrują się przede wszystkim na wspieraniu edukacji ekologicznej w szkołach i organizowaniu wspólnie z Powiatem akcji sprzą- tania świata. Prowadzone są kampanie ulotkowe i plakatowe dotyczące gospodarki odpadami komunalnymi. Na stronach internetowych gmin umieszczane są materiały informacyjne o tematyce związanej z ekologią. Po- nadto na terenie gminy Rogożno organizowane są systematycznie sprzątanie gminy w tygodniu czysto- ści wód (w kwietniu). Gmina Ryczywół organizuje Konkurs Kreatywny Recykling czyli drugie życie od- padów - konkurs realizowany cyklicznie od 2016 r. samodzielnie, skierowany do mieszkańców gminy Ryczywół, mający na celu ponowne wykorzystanie przedmiotów codziennego użytku, celem zwiększe- nia świadomości społecznej na zbyt szybkie pozbywanie się przedmiotów i traktowanie ich jako odpad. W gminie organizowane są również konkursy dla dzieci i młodzieży o tematyce związanej z gospodarką odpadami komunalnymi przy współpracy z podmiotami odbierającymi odpady komunalne.

Nadleśnictwo Durowo prowadzi działalność w zakresie edukacji przyrodniczo – leśnej na terenie w swoim zasięgu administracyjnym, obejmującym m. in. fragment powiatu obornickiego. Edukacja obejmuje wszystkie grupy wiekowe oraz społeczne. Uczestnicy regularnie biorą udział w zajęciach tema- tycznych prowadzonych przez pracowników nadleśnictwa w lesie i w siedzibach szkół. Mieszkańcy powiatu obornickiego biorą również udział w konkursach organizowanych przez naszą jednostkę, szcze- gólnie w konkursie fotograficznym „Las w moim obiektywie – pory roku”, którego uczestnicy uwieczniają piękno tutejszych lasów. Edukacja w Nadleśnictwie Oborniki odbywa się na Izbie przyrodniczo – leśnej oraz dwóch ścieżkach („Dolina Kończaka w leśnictwie Kiszewko oraz „Ochrona przyrody a łowiectwo” w leśnictwie Mycin). Co roku w zajęciach bierze udział ok. 3 tys. osób, głownie w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Zajęcia mają charakter pogadanek, a także aktywizują uczestników do pracy samodzielnej lub w grupach. Prowadzone są także zajęcia organizowane w budynkach szkół. Edukacja prowadzona jest rów- nież podczas różnego rodzaju festynów i akcji, np. dożynek, dni dziecka. Bezpośredni kontakt z odbior- cami ma na celu zwiększenie ich wiedzy nt. lasów i zrównoważonej gospodarki leśnej oraz ochrony przyrody, a także lepsze poznanie walorów otaczającej Puszczy Noteckiej. Nadleśnictwo Sarbia co roku organizuje Turniej Leśny na ścieżce edukacyjnej pn. „Leśnik Gospoda- rzem Lasu”.

Edukacją ekologiczna w zakresie prawidłowej gospodarki odpadami na terenie gminy Oborniki prowadzi również Związek Międzygminny GOAP. W ostatnich latach był organizatorem m.in. przedsięwzięcia pn. „Projekt ekologiczny „Umiem, rozumiem, szanuję, segreguję” – lekcje o tematyce ekologicznej kształtu- jące prawidłowe zachowania w zakresie gospodarowania odpadami oraz konkursy realizowane w pla- cówkach szkolnych na terenie Związku Międzygminnego „Gospodarka Odpadami Aglomeracji Poznań-

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

skiej” dofinansowanego ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wod- nej w Poznaniu. Ponadto przygotowane zostały informacje w postaci plakatów, ulotek i informacji na temat prawidłowej segregacji odpadów w gospodarstwach domowych zamieszczone na stronie internetowej jak również dostarczone dla mieszkańców.

6. Efekty realizacji dotychczasowego programu ochrony środowiska Jednym z elementów aktualizacji i opracowania niniejszego Programu jest uwzględnienie oceny osią- gnięcia celów ekologicznych wskazanych w „Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2014-2017 z perspektywą na lata 2018-2021”. Poniżej przedstawiono ocenę realizacji celów i kierunków działań ekologicznych do roku 2018 na terenie analizowanego powiatu. Wymienione cele były realizowane poprzez działania o charakterze inwestycyjnym i nieinwestycyjnym, prowadzące do eliminacji lub ograniczenia natężenia oddziaływania czynników zagrażających zasobom środowiska naturalnego oraz do odtwarzania użytkowanych zasobów. W latach 2014-2017 zostało zrealizowanych wiele zadań inwestycyjnych oraz pozainwestycyjnych opisanych poniżej. Z uwagi na liczne trudności związane zarówno ze zmianą przepisów w zakresie ochrony środowiska poniższe podsumowanie efektów realizacji POŚ nie przedstawia szczegółowo wszystkich zrealizowanych działań. Znaczna część zadań określonych w Programie ochrony środowiska należała do zadań koordynowanych, których realizacja nie zależy bezpośrednio od organu wykonawczego powiatu lecz do innych jednostek administracyjnych, w szczególności Gmin, na realizację których Powiat Obornicki nie miał wpływu. W podsumowaniu odniesiono się również do niektórych działań podjętych przez inne jednostki. W Programie ochrony środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2014-2017 z perspektywą na lata 2018-2021 zostały omówione problemy środowiskowe wraz z propozycją ich rozwiązania w zakresie trzech obszarów priorytetowych:

Obszary priorytetowe: I. Dalsza poprawa stanu środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego; II. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, III. Edukacja ekologiczna mieszkańców i zarządzanie środowiskiem

W celu realizacji założeń polityki ekologicznej we wszystkich obszarach priorytetowych wyznaczono następujące cele długoterminowe do 2021 r.

I. Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego Cele długoterminowe do 2021 r. I.1. Osiągnięcie wymaganych standardów jakości powietrza, I.2. Zmniejszenie oddziaływania hałasu i promieniowania elektromagnetycznego, I.3. Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz ochrona przed powodzią I.4. Racjonalna gospodarka odpadami,

II. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych Cele długoterminowe do 2021 r. II.1. Ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych, II.2. Ochrona lasów, II.3. Racjonalne wykorzystanie gleb, kopalin i wód,

III. Edukacja ekologiczna mieszkańców i zarządzanie środowiskiem Cele długoterminowe do 2021 r. III.1. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu, III.2. Ochrona przed skutkami poważnej awarii,

W poniższej tabeli przedstawiono efekty realizacji POS dla Powiatu Obornickiego za lata 2014-2017.

88 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Tabela 42 Efekty realizacji Programu ochrony środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2014-2017 z perspektywą na lata 2018-2021 Jednostka odpowie- Lp. Zakładane cele Opis podjętych działań Osiągnięty efekt / wskaźniki dzialna I. Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego Cel długoterminowy do 2021 r.: I.1. Osiągnięcie wymaganych standardów jakości powietrza Modernizacja systemów grzewczych i eliminacja niskiej emisji w obiektach budowlanych. Inwestycje zrealizowane w zakresie: Efekt: - Modernizacja ogrzewania w Obornikach ul. Piłsudskiego 18/5 – etażowe ogrzewa- Ograniczenie emisji zanieczyszczeń nie gazowe (likwidacja pieca kaflowego) do powietrza oraz podniesienie efek- - Modernizacja ogrzewania w Obornikach ul. Staszica 29b/6 – wykonanie ceramicz- tywności energetycznej budynków. nego ogrzewania elektrycznego

P1. Wdrażanie i realizacja założeń - Modernizacja ogrzewania w Obornikach ul. Piłsudskiego 47a – wykonano indywidu- Wskaźnik: 1 programów służących ochronie po- alne ogrzewanie dla każdego mieszkania wraz z podłączeniem do kotłowni centralnej Gminy liczba kotłowni na terenie powiatu: 39 wietrza PEC, szt. -Dotacje celowe z budżetu Gminy Rogoźno do wymiany starych źródeł ciepła na kotły Długość sieci ciepłowniczej:11,1 km na paliwo stałe certyfikowane, charakteryzujące się nominalną sprawnością prze- (GUS 2017) miany energetycznej co najmniej 85% i spełniające wymagania klasy 5 (norma PN-

EN 303-5) lub kotły gazowe kondensacyjne z zamkniętą komorą spalania,

- modernizacja systemu grzewczego w budynku Ośrodka Zdrowia w Ludomach, - Budowa hali widowiskowo sportowej w systemie budownictwa pasywnego Termomodernizacja w budynkach użyteczności publicznej: LO w Obornikach, LO w Rogoźnie, ZS w Rogoźnie, Sali gimnastycznej w Obornikach, ZSS w Kowanówku, Powiat Efekt: Przedszkola Nr 4 „Bajka” w Obornikach, świetlicy wiejskiej w Bogdanowie, Moderni- Gminy, Ograniczenie emisji zanieczyszczeń

zacja dachu budynku świetlicy wiejskiej w Kowanówku, dachu Oborniki Droga Leśna PWiK sp. z o.o. Obor- do powietrza oraz podniesienie efek- 84 i 82, Centrum Rekreacji Oborniki, Zespół Szkolny w, Ludomach, Ludomy 25, Bu- niki tywności energetycznej budynków. dynek WTZ w Wiardunkach, Wiardunki 64 Budowa ścieżek rowerowych: - ścieżka pieszo-rowerowa łącząca drogę wojewódzką nr 178 w Obornikach (ul. Czarnkowska) z drogą powiatową nr 2059P w Kowanówku (ul. Sanatoryjna) dł. ok. 2,2 km - remont jezdni i ścieżki pieszo-rowerowej na ul. Komunalnej w Obornikach wraz z Efekty: oświetleniem – wykonano ścieżkę o dł. 586 m, Ograniczenie hałasu komunikacyj- P2. Ograniczanie emisji ze środ- - na ul. 25 Stycznia w Obornikach – wykonanie ścieżki rowerowej o dł. 220 m, Gmina Oborniki, Gmina 2. nego oraz zmniejszenie pylenia z po- ków transportu - przebudowa i rozbudowa ul. Łukowskiej, Polnej i Kowanowskiej w Obornikach wraz Rogoźno wierzchni nieutwardzonych, poprawa ze ścieżką pieszo-rowerową, przebudową chodników - wybudowano łącznie 2 232 m komfortu życia mieszkańców, , ścieżki, - wzdłuż ulicy 11 Listopada w Obornikach, - rowerowej w ciągu ul. Fabrycznej, - w ciągu drogi powiatowej ul. Wielka Poznańska, - wzdłuż drogi powiatowej nr 2055P Oborniki –Gołaszyn, Efekt: Obniżenie kosztów na oświetlenie, zmniejszenie zużycia energii do ce- P3. Zwiększenie efektywności Modernizacja oświetlenia ulicznego – wymiana na bardziej efektywne energetycznie, lów oświetleniowych, zmniejszenie 3. Gminy energetycznej zastosowanie automatyki sterowania oświetleniem zanieczyszczenia powietrza zwią- zana z ograniczeniem zużycia energii

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Wspieranie przedsięwzięć związanych z wykorzystaniem OZE: - Przystań wodna przy ul. Szamotulskiej w Obornikach – oświetlenie hybrydowe w ilo- Efekt: ści 2 lamp o wysokości 8 m, zasilane przez panele fotowoltaiczne 2x250 W oraz tur- Gmina Oborniki, Wzrost wykorzystania energii odna- P4. Zwiększenie wykorzystania 4. binę wiatrową, energia magazynowana jest w akumulatorach żelowych o mocy PWiK sp. z o.o. Obor- wialnej, zmniejszenie emisji zanie- energii odnawialnej 2x150Ah. niki czyszczeń do powietrza, obniżenie -wykonanie dokumentacji technicznej dla budowy instalacji fotowoltaicznej na obiek- kosztów za energię tach należących do PWiK w Obornikach Sp. z o.o. Cel długoterminowy do 2021 r.: I.2. Zmniejszenie oddziaływania hałasu i promieniowania elektromagnetycznego Rozbudowa i poprawa stanu technicznego dróg i chodników. Najważniejsze inwestycje drogowe w powiecie obornickim: - Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego na drodze krajowej nr 11 na odc. Bog- danowo-Złotkowo dł. 4,18 km, - DW 178 m. Oborniki ul. Czarnkowska, odc. Lipa – Dąbrówka Leśna, m. Ludomy, odc. Ludomy – Lipa , Ludomy – budowa chodnika, - Droga nr 241 Rogoźno ul. Kościuszki i Kotlarska, m. Rogoźno ul. Kościuszki (odc. Od ul. Sądowej do ronda), - chodniki - Droga nr 187 w m. Oborniki ul. Lipowa, - Droga nr 178 m. Oborniki – budowa obwodnicy o dł. 1,18 km wraz z 2 obiektami in- żynierskimi, - przebudowa nawierzchni dróg powiatowych: nr 1847P Stobnica-Oborniki na odc. Ul. Obrzyckiej w Obornikach, nr 2058P w Nowołoskońcu, przebudowa chodnika przy GDDKiA, Efekt: H1.Ograniczenie uciążliwości aku- drodze powiatowej nr 2029P w Rogoźnie, wiaduktu nad linią kolejową w ciągu drogi WZDW, poprawa płynności ruchu, zwiększe- 1. stycznej dla mieszkańców powiatowej nr 1846P w Łopiszewie, nr 2038P na odcinku Parkowo-Józefinowo, nr ZDP, nie bezpieczeństwa przejazdu

1177P Tłukawy- Ryczywół (w tym budowa zatoki autobusowej oraz przedłużenie ist- Gminy niejącego chodnika), Prace naprawcze dróg i skrzyżowań, nr 2059P w Kowanówku ul. Sanatoryjna, nr 2029P Rogoźno-Murowana Goślina, nr 2019P Ryczywół – Lu- domy, powiatowej w m. Rogoźno przy ul. Za Jeziorem w ciągu drogi 2030P, nr 1847P Stobnica-Oborniki na odc. Ul. Obrzyckiej w Obornikach, nr 2029P Rogoźno – Muro- wana Goślina na odc. Od ul. Boguniewskiej do Plażowej, nr 2027P w Garbatce, chodnik przy drodze nr 1847P Kiszewo-Bąblinek, Przebudowa wiaduktu nad linią ko- lejową w ciągu drogi nr 1846P w Łopiszewie, nr 2059P (ul. Sanatoryjna w Kowa- nówku) na odcinku od DK11 do skrzyżowania z obwodnicą przez Rudki, chodnik przy drodze 1847P Kiszewo-Bąblinek, Przebudowa skrzyżowania drogi gminnej Zawady- Ninino, Przebudowa mostu w ciągu drogi nr 1352P na odcinku między Ryczywołem a Nininem, nr 2019P Ludomy-Ryczywół odcinek Ludomy-Gorzewo, - przebudowa dróg gminnych H2. Minimalizacja oddziaływania Wskaźnik: promieniowania Prowadzenie i weryfikacja składanych zgłoszeń instalacji wytwarzających Ilość przyjętych zgłoszeń instalacji 2. Powiat elektromagnetycznego na zdrowie promieniowanie elektromagnetyczne emitujących pole elektromagne- człowieka i środowisko tyczne: 21 sztuk Cel długoterminowy do 2021 r.: I.3. Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz ochrona przed powodzią Efekt: Rozbudowa sieci wodociągowej na terenach gmin w latach 2014-2017 (wg GUS): Wzrost liczby odbiorców wody z sieci W1. Zapewnienie wysokiej jakość Gmina Oborniki – 10,2 km 1. Gminy wodociągowej oraz wzrost poziomu wód przeznaczonych do spożycia Gmina Rogoźno – 11,0 km zwodociągowania powiatu. Gmina Ryczywół – 11,3 km Wskaźniki:

90 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Długość sieci wodociągowej – 667,1 km (GUS 2017) Stopień zwodociągowania powiatu – 93,7% (GUS 2017)

Efekt: Zmniejszenie ilości zanieczyszczeń trafiających bezpośrednio do ziemi i wód. Wzrost ilości ścieków odprowadzo- Rozbudowa sieci kanalizacyjnej w gminach w latach 2014-2017 (wg GUS 2017): nych siecią kanalizacyjną. Gmina Oborniki – 6,8 km Wskaźniki: Gminy Gmina Rogoźno – 0,5 km Długość sieci kanalizacyjnej – 276,6 Gmina Ryczywół – 16,7 km km (GUS 2017) Stopień skanalizowania powiatu – 70,5% (GUS 2017) Ilość odprowadzonych ścieków siecią kanalizacyjną – 2 235 dam3 (GUS 2016) Efekt: Powstanie bezpiecznych instalacji do oczyszczania ścieków w miejscach, gdzie budowa sieci kanalizacyjnej Dofinansowanie do budowy oczyszczalni przydomowych na terenach, gdzie budowa jest nieopłacalna z ekonomicznego sieci kanalizacyjnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych lub technicznych - Gminy punktu widzenia. wprowadzone na terenie wszystkich gmin powiatu obornickiego Wskaźniki: Liczba zewidencjonowanych przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie powiatu –516 szt. (GUS 2017) Efekt: regulacja stosunków wodnych w celu W2. Ochrona przed skutkami po- Dotacje udzielane Gminnym Spółkom Wodnym na konserwacje rowów melioracji polepszenia zdolności produkcyjnej 2. Gminy wodzi szczegółowej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz w ochronie użytków rolnych przed po- wodziami Cel długoterminowy do 2021 r.: I.4. Racjonalna gospodarka odpadami Efekt: Działania edukacyjne w zakresie prawidłowej gospodarki odpadami w gminach oraz Podniesienie świadomości ekologicz- GO1. Uzyskanie zakładanych w na terenie Związku Międzygminnego GOAP. Organizacja akcji Sprzątania Świata, Li- nej mieszkańców w zakresie prawi- 1. KPGO poziomów odzysku dla po- kwidacja nielegalnych wysypisk odpadów, składanie sprawozdań dotyczących gospo- Gminy dłowego postępowania z odpadami, szczególnych rodzajów odpadów darowania odpadami w gminie, budowa PSZOK zmniejszenie ilości dzikich wysypisk

odpadów Rekultywacja i monitoring zamkniętych składowisk odpadów: Efekt: - składowisko w Studzieńcu gm. Rogoźno, Gminy Przywrócenie środowisku terenów - składowisko w Uścikówcu gm. Oborniki zrekultywowanych Usuwanie azbestu z terenu gmin Gminy 2. GO2. Likwidacja azbestu Ilość usuniętych w latach 2015-2018 odpadów azbestowych – ok. 1372,067 Mg Efekt: Powiat

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Zmniejszenie negatywnego oddziały- wania wyrobów azbestowych na śro- dowisko i człowieka, bezpieczne usu- nięcie odpadów azbestowych z terenu gminy.

Wskaźniki: Ilość pozostałych do usunięcia wyro- bów azbestowych –8519,971 Mg Poniesione koszty w latach 2014- 2017: 448 193,9 tys. zł II. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych Cel długoterminowy do 2021 r.: II.1. Ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych OP1. Kształtowanie systemu Efekt: obszarów chronionych powiatu Wzrost powierzchni obszarów obję- w ciągłości z terenami tych ochroną prawną Uzupełnianie Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody zgodnie z ustawą o otaczającymi, w sposób 1. ochronie przyrody na stronach crfop.gdos.gov.pl i geoserwis.gdos.gov.pl, informacji o GDOŚ umożliwiający realizację Wskaźnik: ustanowionych formach ochrony przyrody. chronionych systemów powierzchnia obszarów chronionych: przyrodniczych w skali regionu i 10 065,32 ha (GUS), co stanowi kraju 14,2% powierzchni powiatu Efekt: Zwiększenie powierzchni obszarów zielonych w miejscach publicznych, Bieżące utrzymanie zieleni, prowadzenie nasadzeń drzew i krzewów. zwiększenie różnorodności biologicz- Renowacja i rewitalizacja zabytkowych parków, parków miejskich, skwerów oraz Gminy nej konserwacja zabytkowych drzewostanów Wskaźnik: powierzchnia terenów zielonych: 100,1 ha Rewaloryzacja zabytkowej kuźni w Bąblinie – zakres robót obejmował: osuszanie Efekt: ścian, wykonanie izolacji ścian i posadzki, tynków wewnętrznych i zewnętrznych, Zwiększenie powierzchni obszarów OP2. Promocja walorów stolarki okiennej, orynnowania i obróbek blacharskich, pokrycia dachu dachówką, Gmina Oborniki zielonych w miejscach publicznych, 2. przyrodniczych i zrównoważony remont stolarki drzwiowej, przemurowanie komina, wykonanie zagospodarowania Gmina Rogoźno zwiększenie różnorodności biologicz- rozwój turystyki terenu. nej Budowa promenady nad jeziorem Rogozińskim Cel długoterminowy do 2021 r.: II.2. Ochrona lasów Sprawowanie nadzoru nad gospodarką leśną w lasach niestanowiących własności Wskaźnik: OL1. Dostosowanie lasów do Skarbu Państwa przez Starostę, który gospodarkę leśną prowadzi na podstawie Powierzchnia lasów niestanowiących 1. pełnienia zróżnicowanych funkcji Powiat uproszczonego planu urządzenia lasu lub inwentaryzacji stanu lasu. Opracowanie własności Skarbu Państwa 1331,9 przyrodniczych i społecznych uproszczonych planów urządzenia lasów. ha Ochrona lasu przed zwierzyną, szkodnikami, kłusownikami i śmieciami Nadleśnictwa Cel długoterminowy do 2021 r: II.3. Racjonalne wykorzystanie gleb, kopalin i wód ZN1. Racjonalne wykorzystanie zasobów gleb ZN1. Racjonalne wykorzystanie 1. Brak działań - - zasobów gleb

92 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

ZN2. Racjonalne wykorzystanie 2. kopalin Brak działań -

ZN3. Racjonalne wykorzystanie 3. Brak działań - - wód Cel długoterminowy do 2021 r.: III.1. Edukacja ekologiczna mieszkańców powiatu Prowadzenie publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach objętych obowiązkiem udostępniania jako informacje o środowisku i jego ochronie. Efekt: E1. Pobudzenie u mieszkańców Organizowanie imprez pobudzających aktywność dzieci i młodzieży w dziedzinie Wzrost świadomości ekologicznej odpowiedzialności za otaczające ochrony przyrody i środowiska naturalnego, Powiat, mieszkańców oraz 1. środowisko i wyeliminowanie Prowadzenie stron internetowych oraz profilu Facebook. Organizowanie akcji Gminy, Nadleśnictwa krzewienie idei ekologii i troski o śro- negatywnych zachowań ekologicznych m.in. Sprzątanie Świata, Dzień Ziemi. dowisko naturalne.

Kontrole nieruchomości pod względem przestrzegania Regulaminu utrzymania czystości i porządku. Cel długoterminowy do 2021 r.: III.2. Ochrona przed skutkami poważnej awarii Doposażenie w sprzęt jednostki ratowniczo-gaśnicze: Zakup specjalistycznego A1. Przeciwdziałanie skutkom sprzętu i wyposażenia do zapobiegania i likwidacji skutków klęsk żywiołowych i Powiat Efekt: 1. awarii i walka z klęskami poważnych awarii dla jednostki PSP w Obornikach Dofinansowanie zakupu Gminy Wzrost bezpieczeństwa publicznego żywiołowymi samochodu ciężkiego 4x4 dla OSP Rogoźno i OSP Parkowo, Rozbudowa remizy OSP w Uścikowie

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

7. Analiza SWOT W celu uporządkowania informacji zebranych m.in. w wyniku dokonanej analizy aktualnego stanu śro- dowiska naturalnego na terenie powiatu obornickiego oraz innych zebranych w trakcie prac danych i informacji posłużono się analizą SWOT. Analiza SWOT jest narzędziem, dzięki któremu można zanali- zować i rozpoznać silne i słabe strony, a także istniejące i potencjalne szanse, i zagrożenia płynące z szerokiej gamy czynników. W poniższej tabeli przedstawiono strategiczne czynniki, istotnie wpływające w dalszych rozdziałach Programu na formułowanie celów, kierunków i zadań zmierzających do poprawy stanu środowiska na terenie powiatu obornickiego. W wyniku analizy określono mocne i słabe strony Powiatu (czynniki wewnętrzne), a na tej podstawie wyznaczono szanse i zagrożenia (czynniki ze- wnętrzne), rozpatrując je nie tylko pod kątem ochrony środowiska, lecz także w kontekście czynników społeczno – gospodarczych związanych pośrednio lub bezpośrednio ze środowiskiem, kierując się nad- rzędną zasadą zrównoważonego rozwoju, na której założeniach opiera się niniejszy Program. Tabela 43 Obszar interwencji: ochrona klimatu i jakość powietrza MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  wzrost wykorzystania gazu do celów  występowanie zjawisk smogowych; grzewczych oraz liczby osób korzystają-  brak czujników pomiaru jakości powie- cych z sieci gazowej; trza na terenie powiatu,  modernizacja systemów grzewczych w  niewystarczające wyposażenie w infra- budynkach należących do gmin, strukturę gazowniczą terenów wiejskich;  zrealizowane przedsięwzięcia termomo-  wykorzystywanie pieców niespełniają- dernizacyjne, cych żadnych norm emisyjnych;  dotacje przyznawane do wymiany sta-  ubóstwo energetyczne - spalanie w pie- rych źródeł ciepła na nowe ekologiczne cach domowych odpadów i złego jako- kotły (gmina Rogoźno), ściowo węgla;  wzrost wykorzystania energii odnawialnej,  lesistość powiatu - 31,2%;  rozwój sieci ścieżek rowerowych;  opracowane plany gospodarki niskoemisyjnej przez wszystkie gminy;  dobre warunki fizjograficzne do rozwoju małych instalacji OZE;  planowane inwestycje drogowe wypro- wadzające tranzyt z centrum miejsco- wości (S11, DW178), SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  rosnąca popularność i dostępność no-  zbyt małe wykorzystanie gazu do celów wych technologii wykorzystujących od- grzewczych; nawialne źródła energii;  rosnąca ilość pojazdów na drogach;  wprowadzenie wymagań dla węgla spa-  wysoki koszt inwestycji w OZE; lanego w domowych paleniskach;  trudności w znalezieniu inwestorów ze-  wsparcie finansowe dla działań związa- wnętrznych w zakresie rozwoju OZE; nych z likwidacją „niskiej emisji”;  rozwój sieci ścieżek rowerowych;  rozwój sieci gazowniczej;  realizacja założeń Programu ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej;  przystosowanie lokalnych kotłowni do wykorzystywania paliw ze źródeł odnawialnych;.

Tabela 44 Obszar interwencji: zagrożenie hałasem MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  obszary leśne stanowiące naturalną ba-  duże natężenie ruchu przy głównych rierę dla hałasu; trasach komunikacyjnych;

94 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 pasy zadrzewień przy drogach;  wzrastający ruch pojazdów;  prowadzone w zakładach kontrole po-  wzrost zasięgu hałasu komunikacyjnego ziomu hałasu; na terenie powiatu;  planowane inwestycje drogowe wypro-  przekroczenia dopuszczalnego poziomu wadzające tranzyt z centrum miejsco- hałasu przy DW 178; wości (S11, DW178),  zły stan nawierzchni dróg niższej kategorii potęgujący hałas drogowy;  występujące przekroczenia poziomu ha- łasu przemysłowego,

SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  podjęcie działań zmniejszających hałas  wzrastający ruch pojazdów; samochodowy (stosowanie cichych na-  zły stan techniczny pojazdów; wierzchni, dźwiękoszczelnych okien,  zwiększenie zasięgu narażenia na hałas wprowadzanie zadrzewień przydroż- komunikacyjny i przemysłowy; nych, działania organizacyjne itp.);  budowa obwodnic miast,

Tabela 45 Obszar interwencji: pola elektromagnetyczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  prowadzone pomiary natężenie pola  stan techniczny linii napowietrznych, ry- elektromagnetycznego; zyko powstania awarii w wyniku ekstre-  brak przekroczeń dopuszczalnych po- malnych warunków pogodowych; ziomów natężenia promieniowania elek-  budowa dwutorowej linii elektroenerge- tromagnetycznego; tycznej 400 kV  prowadzenie przez Starostę wykazu stacji bazowych oraz wyników pomiaru promieniowania elektromagnetycznego; SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  monitoring pozwalający wykrycie ponad-  wzrastająca ilość urządzeń emitujących normatywne stężenie promieniowania; pole elektromagnetyczne, które może spowodować przekroczenia dopuszczalnych poziomów;

Tabela 46 Obszar interwencji: gospodarowanie wodami MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  istniejące punkty monitoringu wód po-  zły stan we wszystkich badanych jcw wierzchniowych i podziemnych; płynących;  dotacje na utrzymanie i konserwację ro-  umiarkowany stan badanych wód pod- wów melioracyjnych; ziemnych;  jcw zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych;  brak poprawy jakości wód płynących przez teren powiatu,  występowanie jcw wrażliwych na eutrofi- zację pochodzącą ze źródeł komunalnych;  występowanie obszarów zagrożonych spływem azotu z terenów rolniczych (OSN)  zły stan badanych jezior na terenie powiatu (3 na 3 przebadane);  dekapitalizacja urządzeń melioracyjnych;

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 występowanie obszarów zagrożonych powodzią;  brak wyznaczonych miejsc okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli sezonie 2018; SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  stosowanie nowych rozwiązań w budo-  niechęć społeczeństwa do wprowadze- wie urządzeń wodnych; nia opłat za odprowadzenie wód opado-  utrzymanie rowów melioracyjnych w dowych; brym stanie;  niebezpieczeństwo obniżenia poziomu  zintensyfikowanie prac nad poprawą ja- wód i zakłócenia stosunków hydrolo- kości wód powierzchniowych; gicznych;  utrzymanie dobrej jakości wód w kąpieli-  nadmierne nawożenie użytków rolnych skach i miejscach wyznaczonych do ką- doprowadzające do pogorszenia stanu pieli; wód;  zwiększenie ilości punktów monitoringo-  zmiany klimatu powodujące wzrost pa- wych wód; rowania wody (susze);  niewielkie sumy opadów atmosferycznych (cień opadowy); Tabela 47 Obszar interwencji: gospodarka wodno-ściekowa MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  dobre wyposażenie w infrastrukturę wo-  niewystarczający stopień skanalizowa- dociągową (93,7%); nia zwłaszcza obszarów wiejskich;  wzrost stopnia skanalizowania powiatu  ryzyko nieszczelności istniejących zbior- 70,5%; ników bezodpływowych;  dalsza rozbudowa sieci kanalizacyjnej;  odprowadzanie bezpośrednio do gruntu  możliwość uzyskania dofinansowania wód opadowych i roztopowych; do budowy przydomowych oczyszczalni  niepełna ewidencja zbiorników bezod- ścieków w gminach; pływowych i przydomowych oczysz-  prowadzona ewidencja przydomowych czalni ścieków; oczyszczalni ścieków i zbiorników bez-  słaba kontrola jakości wód pobieranych odpływowych; z indywidualnych ujęć (studni);  utworzone aglomeracje w zakresie oczyszczania ścieków komunalnych;

SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  współpraca z innymi jednostkami samo-  nieszczelne zbiorniki bezodpływowe po- rządowymi w celu poprawy stanu i jako- wodujące skażenie wód podziemnych; ści wód;  niepodjęcie działań inwestycyjnych w  likwidacja nieszczelnych zbiorników zakresie rozbudowy sieci kanalizacyjnej bezodpływowych; skutkować będzie trwałym zanieczysz-  rozbudowa systemu odprowadzania czeniem wód i gleb; ścieków na terenie gmin;  silny rozwój osadniczy powodujący  realizacja założeń KPOŚK; zwiększony pobór wód i większą pro- dukcję ścieków;

Tabela 48 Obszar interwencji: zasoby geologiczne MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  eksploatacja kopalin zgodnie z wyda-  występowanie na terenie powiatu grun- nymi koncesjami; tów wymagających rekultywacji;  bieżąca rekultywacja terenów po eksploatacji złóż; SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)

96 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 duże zasoby kruszyw mineralnych;  nielegalna eksploatacja zasobów natu-  wykorzystanie pomp ciepła do ogrzewa- ralnych; nia budynków,  eksploatacja na większą skalę węgla brunatnego;  ryzyko powstania awarii na terenie za- kładów górniczych;  zagrożenie degradacją powierzchni ziemi wskutek potencjalnego wzrostu eksploatacji złóż;

Tabela 49 Obszar interwencji: gleby MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  brak zanieczyszczeń WWA i metalami  wysoki udział gleb najniższych klas bo- ciężkimi; nitacyjnych IV-VI stanowiące 67%;  występowanie gleb dobrej II-III klasy,  występowanie gleb podatnych na degra- stanowiące ok. 32% gruntów; dację,  spadek odsetka gleb kwaśnych wśród użytków rolnych (szacunki na podstawie badań OSChR); SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  rozwój rolnictwa ekologicznego;  niewłaściwe stosowanie nawozów  wapnowanie gleb zakwaszonych; sztucznych i środków ochrony roślin w  systematyczna kontrola jakości gleb; rolnictwie;  likwidacja istniejących dzikich wysypisk  intensyfikacja gospodarki rolnej; odpadów i zapobieganie powstawaniu  powstawanie dzikich wysypisk odpa- nowych; dów, dalsze zaśmiecanie lasów i rowów  wzrost sum opadów atmosferycznych przydrożnych; wskutek zmian klimatu;  wzrost ewapotranspiracji wskutek zmian klimatu (wiatr);

Tabela 50 Obszar interwencji: gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  zamknięte i zrekultywowane składowi-  brak objęcia wszystkich mieszkańców ska odpadów komunalnych w Ryczy- systemem gospodarowania odpadami; wole i Uścikówcu),  niewystarczający stopień objęcia selek-  składowisko w trakcie rekultywacji w tywna zbiórką; Studzieńcu;  wzrost konsumpcjonizmu przejawiający  sprawny system odbioru i zagospodaro- się wzrostem ilości wytwarzanych odpa- wania odpadów; dów;  funkcjonujące PSZOKI w gminach Ob-  trudności w identyfikacji mieszkańców orniki i Rogoźno, przygotowywany w nie wypełniających obowiązku selektyw- gminie Ryczywół; nego zbierania odpadów (szczególnie w  uzyskanie zakładanych wskaźników nieruchomościach wielorodzinnych); przetwarzania odpadów biodegradowal-  nie uzyskany przez gminę Rogoźno po- nych, opakowaniowych i budowlanych w ziom przygotowania do ponownego uży- większości gmin; cia papieru, metali, tworzyw sztucznych  aktualne programy usuwania azbestu i szkła (minimum 20% - wskaźnik dla dla gmin; gminy 17,451%)  pomoc mieszkańcom w usuwaniu wyro-  brak PSZOK w gminie Ryczywół; bów azbestowych;  trudności w wyegzekwowaniu należnych opłat za gospodarowanie odpadami;  liczne nieprawidłowości w funkcjonowa- niu gospodarki odpadami w gminach wykryte przez WIOŚ

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 ilości wyrobów azbestowych pozostają- cych w użyciu; SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  uzyskanie odpowiednich poziomów od-  problem z uzyskaniem zakładanych po- zysku i recyklingu założonych w KPGO; ziomów odzysku i recyklingu zwłaszcza  dalsza edukacja ekologiczna w zakresie odpadów opakowaniowych i biodegra- właściwego postępowania z różnego ro- dowalnych; dzaju odpadami oraz system motywo-  wysokie koszty zakładania nowych powania względami ekonomicznymi; kryć dachowych – główny czynnik wol-  pozyskiwanie środków finansowych na nego tempa usuwania wyrobów zawie- usuwanie azbestu; rających azbest;  nielegalne wysypiska odpadów;  nielegalne pozbywanie się wyrobów azbestowych;

Tabela 51 Obszar interwencji: zasoby przyrodnicze MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  obszary objęte ochroną prawną – 14,2%  brak opracowanych wszystkich planów powierzchni powiatu; zadań ochronnych i planów ochrony dla  średnia lesistość powiatu 31,2%; obszarów objętych ochroną prawną;  objęte ochroną drzewa pomnikowe,  antropopresja, rozwój zabudowy;  udział lasów uznanych za ochronne –  dzikie wysypiska śmieci na terenach le- ponad 34% powierzchni leśnej powiatu; śnych;  prawidłowa gospodarka leśna w Lasach  trudności z utrzymaniem czystości la- Państwowych prowadzona zgodnie z sów; Planami Urządzenia Lasu;  budowa baz turystyczno-rekreacyjnych  położenie części lasów w obrębie Le- w pobliżu jezior; śnego Kompleksu Promocyjnego  słaba jakość wód powierzchniowych  szlaki turystyczne, piesze i rowerowe; (zanieczyszczenie ekosystemów wodnych);

SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  promowanie rozwoju turystyki;  zagrożenie dla funkcjonowania obsza-  rozwój agroturystyki; rów objętych ochroną prawna nie posia-  rozwój bezpiecznego zaplecza dla re- dających opracowanych planów ochron- kreacji i turystyki (kontenery na śmieci, nych; ubikacje, wydzielone pola biwakowe,  zaniechanie dotychczasowego użytko- wydzielone łowiska, parkingi itp.); wania rolnego;  prowadzenie zalesień na gruntach pry-  zaśmiecanie, silna penetracja lasów watnych i państwowych; przez człowieka, kłusownictwo;  wzrost świadomości ekologicznej miesz-  rozwój bazy turystyczno-rekreacyjnej w kańców; bezpośrednim sąsiedztwie jezior;  zalesianie gruntów rolnych o najsłabszej  zagrożenie dla rodzimych gatunków wartości użytkowej dla rolnictwa; flory i fauny przez napływ gatunków in- wazyjnych;

Tabela 52 Obszar interwencji: adaptacja do zmian klimatu i nadzwyczajne zagrożenia środowiska MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  dość duże zróżnicowanie krajobrazu:  występowanie zakładów o dużym ry- lasy, pola, rzeki, jeziora; zyku wystąpienia awarii i zwiększonym  rozwinięty system powiatowego zarzą- wystąpieniu awarii ZDR i ZZR; dzania kryzysowego;  niewystarczająca ilość zbiorników reten-  prowadzenie kontroli przez WIOŚ; cyjnych;  występujące zagrożenie powodziowe;

98 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 przeważające monokultury sosnowe, które są mniej odporne na zmiany klimatu;  niewystarczające środki finansowe na realizację działań,  występowanie zakładów stanowiących zagrożenie dla środowiska; SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  zmniejszenie się częstotliwości wystę-  wzrost częstości i intensywności ekstre- powania chorób grzybowych co zwią- malnych stanów pogodowych; zane jest z wydłużonym okresem su-  zmiany klimatu i anomalie klimatyczne chym; wpływające na warunki życia niektórych  wzrost znaczenia rozproszonych, odna- gatunków roślin i zwierząt; wialnych źródeł energii uwzględniający  niewielka świadomość społeczna w za- pogorszenie warunków wiatrowych, kresie ochrony klimatu; wzrost suszy, anomalii pogodowych;  zanik małych powierzchniowych zbiorni-  poprawa warunków dla roślin ciepłolub- ków wodnych (bagien, stawów, oczek nych takich jak kukurydza, słonecznik, wodnych, małych płytkich jezior) w wy- soja, winorośle czy pszenica, dzięki niku ocieplania klimatu; czemu jakość plonów będzie lepsza od  proces ocieplania i zwiększanie ryzyka obecnie otrzymywanych; suszy sprzyjające rozwojowi chorób i szkodników w tym także gatunków in- wazyjnych;  wzrost zapotrzebowania na wodę do na- wodnień w okresach suszy oraz wzrost częstości występowania intensywnych opadów w okresie letnim i zwiększenia potrzeb odwadniania;  zwiększenie możliwości wystąpienia awarii w wyniku rozwoju infrastruktury technicznej; Tabela 53 Obszar interwencji: edukacja i świadomość ekologiczna mieszkańców MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  wzrost roli i znaczenia edukacji ekolo-  słabe zaangażowanie jednostek samo- gicznej w różnych obszarach życia spo- rządowych w edukację ekologiczną łeczno – gospodarczego; mieszkańców;  słaba współpraca między placówkami przy organizacji imprez, uroczystości, akcji ekologicznych;  niewystarczające nakłady finansowe na edukację ekologiczną w stosunku do potrzeb;  bagatelizowanie potrzeb ochrony środo- wiska;  dzikie wysypiska, zaśmiecanie lasów, terenów zielonych;  negatywne nawyki u dorosłych i osób w podeszłym wieku; SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  systematyczne podnoszenie kompeten-  niska świadomość ekologiczna społe- cji z zakresu edukacji ekologicznej nau- czeństwa; czycieli;  niski poziom zrozumienia mieszkańców  wdrożenie Programu Ochrony Środowi- dla przepisów ochrony środowiska; ska;  konsumpcyjny styl życia i utrwalające się negatywne nawyki np. dzikie wysypiska, spalanie odpadów;

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 współpraca pomiędzy samorządami i or- ganizacjami w przygotowywaniu akcji ekologicznych;  spójna strategia polityk krajowych, regionalnych, lokalnych harmonijnie uwzględniająca rozwój zrównoważony i edukację ekologiczną;

8. Cele programu ochrony środowiska i wskaźniki realizacji Nadrzędnym celem Programu ochrony środowiska jest dalszy, zrównoważony rozwój oraz stworzenie spójnej polityki środowiskowej. Opracowanie oraz uchwalenie dokumentu przez Radę Powiatu pozwoli na wypełnienie ustawowego obowiązku oraz przyczyni się do poprawy i uporządkowania zarządzania środowiskiem na terenie powiatu. Podjęte działania wpłyną na długotrwałą poprawę, jakości środowiska naturalnego i podniesienie, jakości życia jego mieszkańców.

Aktualny stan środowiska i przewidywane jego zmiany w aspekcie planowanego dalszego rozwoju wymuszają konieczność zrównoważonego rozwoju poprzez realizację przedsięwzięć proekologicznych. Istotnym problemem jest dokonanie zobiektywizowanego wyboru celów oraz kierunków interwencji.

Zadania i cele w zakresie ochrony środowiska wyznaczone w Programie ochrony środowiska pozostają w ścisłej korelacji z zadaniami wyznaczonymi w programach ochrony środowiska na szczeblu wyższym oraz uwzględniają cele zawarte w innych strategiach, programach i dokumentach programowych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Cele długoterminowe wyznaczają stan, jaki należy osiągnąć w 2026 r., są identyfikowane na podstawie analizy obszarów problemowych występujących na terenie powiatu. Powinny być mierzalne, reali- styczne i terminowe.

Realizacja założeń Programu ochrony środowiska dla Powiatu Obornickiego to poprawa stanu środowiska i zapewnienie jego prawidłowego i stabilnego funkcjonowania. Zmiany wartości wskaźników i mierników charakteryzujących elementy środowiska będą stanowiły wymierny efekt realizacji założeń Programu.

Obszary interwencji oraz cele wyznaczone w Programie ochrony środowiska dla Powiatu Obornickiego:

OBSZAR INTERWENCJI: OCHRONA KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA Cel: Osiągnięcie wymaganych standardów jakości powietrza Kierunki interwencji:  Przejście na gospodarkę niskoemisyjną,  Poprawa efektywności energetycznej,  Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych,  Rozwój systemów wykorzystujących odnawialne źródła energii,

OBSZAR INTERWENCJI: ZASOBY I JAKOŚĆ WÓD, GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA Cel: Zrównoważone gospodarowanie wodami powierzchniowymi i podziemnymi Kierunki interwencji:  Osiągnięcie i utrzymanie co najmniej dobrego stanu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych  Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody

Cel: Powszechny dostęp do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej Kierunki interwencji:  Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej  Rozbudowa i modernizacja infrastruktury kanalizacyjnej, w tym realizacja programów sanitacji w zabudowie rozproszonej

OBSZAR INTERWENCJI: ZAGROŻENIE HAŁASEM, POLA ELEKTROMAGNETYCZNE Cel: Zmniejszenie oddziaływania hałasu i promieniowania elektromagnetycznego Kierunki interwencji:  Realizacja przedsięwzięć, zmniejszających narażenie na hałas komunikacyjny;

100 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 Minimalizacja oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie człowieka i środowisko.

OBSZAR INTERWENCJI: ZASOBY GEOLOGICZNE I GLEBY Cel: Ochrona i zrównoważone wykorzystanie gleb i zasobów kopalin oraz ograniczanie presji na środowisko Kierunki interwencji:  Zrównoważona gospodarka zasobami surowców naturalnych  Ochrona gleb oraz rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych

OBSZAR INTERWENCJI: GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPA- DÓW Cel: Dalszy zrównoważony rozwój gospodarki odpadami Kierunki interwencji:  Ograniczenie ilości odpadów, trafiających bezpośrednio na składowisko oraz zmniejszenie uciążliwości odpadów;  Likwidacja azbestu.

OBSZAR INTERWENCJI: ZASOBY PRZYRODNICZE Cel: Ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych Kierunki interwencji:  Wzmocnienie systemu obszarów chronionych;  Rozwój obszarów zieleni oraz utrzymanie terenów już istniejących;  Promocja walorów przyrodniczych i zrównoważony rozwój turystyki;  Ochrona powierzchni i spójności lasów.

OBSZAR INTERWENCJI: ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU I NADZWYCZAJNE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA Cel: Przeciwdziałanie awariom i zagrożeniom środowiska, m.in. powodziom, suszom, wiatrom huraganowym, nawalnym deszczom, awariom instalacji przemysłowych Kierunki interwencji:  Rozwój systemu ostrzegania i reagowania na zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego.

101

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Tabela 54 Cele ekologiczne i wskaźniki monitorowania Programu Wartość docelowa Źródło da- Obszar interwencji Wskaźnik Jednostka Rok bazowy 2017 do 2022 lub ten- Kierunek interwencji nych dencja zmian 2017 r.: klasa C ze Klasyfikacja strefy wielkopolskiej pod względu na przekro- Klasa A dla wszyst- Przejście na gospodarkę względem kryteriów ochrony zdrowia i klasa WIOŚ czenia: kich parametrów niskoemisyjną ochrony roślin PM10, PM2,5, B(a)P Rozwój systemów wyko- Liczba instalacji OZE na terenie po- >6 głównie u osób fi- Ochrona klimatu i ja- szt. Wzrost rzystujących odnawialne Gminy wiatu zycznych kości powietrza źródła energii Ilość zmodernizowanych kotłowni w Przejście na gospodarkę budynkach użyteczności publicznej i szt. >4 >2 Gminy niskoemisyjną komunalnych (w latach 2014-2017) Liczba przeprowadzonych termomo- Poprawa efektywności szt. >10 >1 Gminy dernizacji (2014-2017) energetycznej Udział JCWP rzecznych o stanie do- Osiągnięcie i utrzymanie % 0 50 WIOŚ brym i bardzo dobrym co najmniej dobrego Ocena ogólna jakości wód podziem- stanu jednolitych części % Stan umiarkowany Powyżej dobrego WIOŚ nych: udział wód danej klasy jakości wód powierzchniowych Zużycie wody na potrzeby gospodarki Gospodarka wodna tys. m3 4 931,8 Wzrost GUS narodowej i ludności Gospodarowanie wo- Wskaźnik zużycia wody w3 na dami dla ochrony przed m3 82,7 Wzrost GUS 1 mieszkańca w gosp. dom. powodzią, suszą i deficy- Długość sieci melioracyjnej i po- km 914,7 Na podobnym pozio- tem wody Gminy wierzchnia gruntów zmeliorowanych ha 3 469 mie -BZT5 12 344 Ładunki zanie- -ChZT 140 057 czyszczeń w -Zawiesiny ogólne 29 040 ściekach komu- kg/rok Wzrost GUS - azot ogólny 18 953 nalnych po -fosfor ogólny 1 912 oczyszczeniu Rozbudowa i moderniza- Długość sieci kanalizacyjnej km 276,6 Wzrost cja infrastruktury kanali- GUS Gospodarka wodno- zacyjnej, w tym realizacja Liczba mieszkańców korzystających z ściekowa osoba 42 080 Wzrost programów sanitacji GUS systemu kanalizacyjnego w zabudowie rozproszo- Stopień skanalizowana % 70,5 wzrost GUS nej Ilość zewidencjonowanych zbiorników szt. 4115 Spadek GUS bezodpływowych Ilość zewidencjonowanych przydomo- szt. 516 Wzrost GUS wych oczyszczalni ścieków komunalne oczyszczalnie ścieków szt. 4 3 GUS

102 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Przepustowość komunalnych oczysz- Na podobnym pozio- [m³/doba] 7511 GUS czalni ścieków mie Ilość ścieków odprowadzanych w tys. m3 2 235 Wzrost GUS ciągu roku Długość sieci wodociągowej km 667,1 wzrost GUS Ilość ujęć wody na terenie powiatu szt. 11 9 Rozbudowa i moderniza- Liczba mieszkańców korzystająca z cja infrastruktury wodo- osoba 55 988 Wzrost GUS siec wodociągowej ciągowej Stopień zwodociągowania % 93,7 Wzrost GUS Odsetek zakładów przekraczających 4 skontrolowane – 2 Realizacja przedsię- normy emisji hałasu w ogólnej liczbie % 0% WIOŚ przekroczenia (50%) wzięć, zmniejszających zakładów skontrolowanych Zagrożenie hałasem narażenie na hałas ko- DW178 Wyniki pomiaru hałasu przy trasach Na podobnym pozio- munikacyjny; GDDKiA dB Dzień: 64,2 dB komunikacyjnych mie WZDW Noc: 56,7 dB Minimalizacja oddziały- Liczba punktów pomiarowych z prze- wania promieniowania Pola elektromagne- kroczeniami dopuszczalnych pozio- szt. 0 0 elektromagnetycznego WIOŚ tyczne mów pól elektromagnetycznych na zdrowie człowieka i środowisko Zrównoważona Starosta Liczba wydanych koncesji na wydoby- 4 koncesje Starosty Na podobnym pozio- gospodarka zasobami Zasoby geologiczne szt. Marszałek cie kopalin 4 koncesje Marszałka mie surowców naturalnych Ministerstwo

Powierzchnia użytków rolnych ha 41,3 tys. ha Spadek Gminy Gleby Odsetek gruntów ornych w użytkach Ochrona gleb oraz rekul- % 86 Spadek Gminy rolnych tywacja terenów zdegra- Liczba zlikwidowanych dzikich wysy- dowanych i zdewastowa- pisk odpadów, ilość usuniętych odpa- Szt. 8 Spadek nych dów Czynne składowiska odpadów szt. 0 0 GUS Odpady komu- -Ogółem na podstawie nalne zebrane, -Selektywnie (bio, Mg 21 915,45 Wzrost Gospodarka odpa- sprawozdań w tym selektyw- opakowaniowe, bu- Mg 6 000,01 Wzrost dami i zapobieganie Ograniczenie ilości odpa- Gmin) nie dowlane) powstawaniu odpa- dów, trafiających bezpo- Gospodarstwa objęte systemem od- dów % 88,5 Wzrost średnio na składowisko Gminy bioru odpadów komunalnych oraz zmniejszenie uciąż- Mieszkańcy prowadzący selektywną % 83 Wzrost liwości odpadów Gminy zbiórkę odpadów komunalnych - biodegradowalne % 0 W 2020: Uzyskane po- Sprawozdanie - opakowaniowe % 22,96 -do 35% ziomy recy- Gmin - budowlane % 89,16 - ponad 50%

103

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

klingu, przygoto- - 100% wania do ponownego użycia i odzysku po- szczególnych odpadów w skali gminy Na podobnym pozio- Wytworzone odpady przemysłowe Mg 31 548,3654 mie Masa usuniętych wyrobów azbesto- 2015-2018: Do usunięcia: Baza azbe- Mg Likwidacja azbestu wych 1090,342 Mg 8 519,971 Mg stowa Ochrona powierzchni i Lesistość powiatu % 31,2 Wzrost GUS spójności lasów Powierzchnia terenów objęta formami Na podobnym pozio- prawnej ochrony obszarowej (% ogól- % 14,2 GUS mie nej powierzchni powiatu) Liczba pomników przyrody szt. 163 Wzrost CRFOP Ilość rezerwatów przyrody posiadają- cych obowiązujące plany ochrony w Wzmocnienie systemu szt. 2 na 6 6 CRFOP Zasoby przyrodnicze stosunku do wszystkich rezerwatów w obszarów chronionych powiecie Ilość obszarów Natura 2000 z obowią- zującym planem zadań ochronnych w szt. 4 na 7 7 CRFOP stosunku do wyznaczonych na terenie powiatu Rozwój obszarów zieleni Powierzchnia obszarów zieleni urzą- ha 100,1 Wzrost oraz utrzymanie terenów GUS dzonej już istniejących Liczba przypadków wystąpienia po- Rozwój systemu ostrze- Adaptacja do zmian ważnych awarii (odpowiadających defi- gania i reagowania na klimatu i nadzwy- nicji zawartej w art. 3 pkt. 23 ustawy z szt. 0 0 zagrożenia bezpieczeń- WIOŚ czajne zagrożenia dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo stwa i porządku publicz- środowiska ochrony środowiska nego

9. Harmonogram realizacji Programu Osiągnięcie zakładanych celów możliwe będzie dzięki realizacji przedsięwzięć zaplanowanych przez Powiat Obornicki, Gminy oraz inne jednostki realizujące działania na terenie powiatu. Wyznaczone terminy realizacji poszczególnych zadań ekologicznych ujętych w harmonogramie mogą zostać przesunięte ze względów budżetowych.

W Programie zostały uwzględnione:  zadania własne powiatu, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji powiatu;

104 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 zadania koordynowane - pozostałe zadania, związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego).  wytyczne dla gmin – zadania, które finansowane będą z budżetu gmin lub dzięki pozyskanym środkom zewnętrznym.

W poniższej tabeli przedstawiono szczegółowy harmonogram realizacji działań na terenie powiatu obornickiego na lata 2019-2026. Tabela 55 Harmonogram rzeczowo-finansowy zadań własnych, monitorowanych oraz wytycznych dla gmin wraz z ich finansowaniem na lata 2019-2026 Rodzaj przedsię- wzięcia: Instytucja odpowie- W – własne Obszar in- dzialna Koszty realizacji Źródło finanso- Lp. Zadanie M - monitoro- Termin realizacji terwencji za realizację PLN wania wane

WG - wytyczne dla Gmin Modernizacja/wymiana indywidualnych źró- Powiat, deł ciepła (np. modernizacje kotłowni i syste- W Środki własne, Gminy, W ramach planów 1. mów grzewczych, montaż układów ko- gene- M środki ze- Właściciele nierucho- inwestycyjnych racyjnych, budowa układów odzysku ciepła), WG wnętrzne mości w tym: Modernizacja kotłowni z wymianą pieca CO

1.1. w budynku przy ul. Łopatyńskiego 1 w Obor- WG Gmina Oborniki 2019 25 000,00 Budżet Gminy nikach. Modernizacja kotłowni z wymian pieców ga- 1.2. zowych w budynku Urzędu Miejskiego w Ob- WG Gmina Oborniki 2019 130 000,00 Budżet Gminy ornikach Przebudowa instalacji CO w miejscowości 1.3. WG Gmina Oborniki 2019 7 300,00 Budżet Gminy Popowo Wymiana pieca c.o. w budynku Urzędu 1.4. WG Gmina Ryczywół 2019 70 000,00 Budżet Gminy Gminy Przebudowa i rozbudowa kotłowni C.O. przy 1.5. WG Gmina Ryczywół 2019 15 000,00 Budżet Gminy świetlicy w Lipie Środki własne, W ramach planów 2. Dalsze podłączenia do sieci gazowniczej M spółka gazownicza Zadanie ciągłe środki ze- inwestycyjnych wnętrzne

Ochrona klimatu i jakości powietrza Ochrona jakości klimatu i Powiat W W zależności od Termomodernizacja budynków należących Gminy, 3. M - planów inwesty- Środki własne do samorządów, w tym: właściciele nierucho- WG cyjnych mości Modernizacja dachu na budynku Zespołu 3.1. W Powiat Do 2020 1 816 306,00 Budżet Powiatu Szkół w Rogoźnie

105

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Termoizolacja budynku świetlicy wiejskiej w 3.2. WG Gmina Ryczywół 2019 150 000,00 Budżet Gminy Lipie Wzmocnienie kontroli na stacjach diagnostycznych na terenie powiatu, kontrola W ramach działal- 4. W Powiat Zadanie ciągłe Budżet Powiatu prawidłowości wykonywania badań ności kontrolnej technicznych pojazdów Powiat, W W ramach zapla- Modernizacja i rozbudowa ścieżek rowero- Zarządcy dróg, 5. M 2019-2026 nowanych środ- Środki własne wych Nadleśnictwa WG ków Gminy, Działania informacyjno-edukacyjne w zakre- W W ramach działal- 6. sie gospodarki niskoemisyjnej, aktualizacja Gminy Zadanie ciągłe Budżet Gminy M ności planów gospodarki niskoemisyjnej W ramach działal- 7. Prowadzenie monitoringu powietrza M WIOŚ Zadanie ciągłe Środki własne ności Kontrola funkcjonowania przedsiębiorstw po- W ramach działal- 8. siadających pozwolenie Starosty na wprowa- W Powiat Zadanie ciągłe Środki własne ności dzanie pyłów lub gazów do powietrza Budżet Gminy W Powiat, W zależności od Budżet Powiatu, Wymiana oświetlenia na mniej energo- 9. WG Gminy, Zadanie ciągłe zaplanowanych Środki własne chłonne, w tym: M Przedsiębiorcy środków przedsiębiorstw

Wymiana opraw oświetleniowych, montaż niezbędnych elementów sieci i urządzeń oraz 9.1. rekonfiguracja układu sieci oświetleniowej - WG Gmina Oborniki Do 2023 5 051 514,00 Budżet Gminy Poprawa efektywności i jakości oświetlenia drogowego Kablowanie sieci energetycznej oświetlenia 9.2. wraz z wymianą słupów i opraw oświetlenio- WG Gmina Rogoźno 2019 50 000,00 Budżet Gminy wych na ul. Gościnnej w Rogoźnie Modernizacja, budowa, przebudowa i re- W zależności od monty dróg krajowych i wojewódzkich oraz GDDKiA Środki własne i 10. M Zadanie ciągłe zaplanowanych budowa obwodnic miast na terenie powiatu, WZDW zewnętrzne środków w tym: Budowa drogi ekspresowej S11 na odcinku 10.1. Ujście – Oborniki oraz odcinku Oborniki – Po- M GDDKiA Do 2026 b.d. b.d. znań wraz z obwodnicą Obornik Budowa obwodnicy m. Rogoźno w ciągu DW 10.2. M WZDW b.d. b.d. 241 W zależności od 10.3. DW 241 m. Pruśce – budowa chodnika M WZDW dostępnych środ- b.d. b.d. DW 241 m. Marlewo – budowa chodnika ków do 2026 r. 10.4. M WZDW b.d. b.d. wraz z zatoką autobusową

106 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

DW 187 odc. Łukowo- - Żerniki – rozbudowa 10.5. M WZDW b.d. b.d. drogi 10.6. DW 187 m. Uścikowo – budowo chodnika M WZDW b.d. b.d. W W zależności od Przebudowa, modernizacja i remonty dróg Powiat, Budżet Powiatu 11. WG Zadanie ciągłe zaplanowanych powiatowych i gminnych, w tym: Gminy Budżet Gmin M środków 11.1. Budowa drogi gminnej w Żukowie WG Gmina Oborniki 2019 6 000,00 Budżet Gminy Budowa drogi gminnej (I etap) w sołectwie 11.2 WG Gmina Oborniki 2019 9 000,00 Budżet Gminy Chrustowo Poprawa infrastruktury na terenie Gminy Ob- 11.3. WG Gmina Oborniki 2019 2 970 000,00 Budżet Gminy orniki Budowa drogi dojazdowej na teren Łazienek 11.4. WG Gmina Oborniki 2019 90 000,00 Budżet Gminy Obornickich 11.5 Budowa drogi w Maniewie WG Gmina Oborniki 2019 12 000,00 Budżet Gminy 11.6. Budowa drogi gminnej w Uścikowie WG Gmina Oborniki 2019 10 000,00 Budżet Gminy Przebudowa chodników na terenie gminy wraz z infrastrukturą: ul. Gościnna; ul. M. Po- 11.7. WG Gmina Rogoźno 2019 590 000,00 Budżet Gminy znańska; Plac Powstańców Wielkopolskich wraz z monitoringiem Przebudowa obiektu mostowego na 11.8. WG Gmina Rogoźno 2019 100 000,00 Budżet Gminy rzece Rudka Budowa chodnika wzdłuż ulicy Leśnej wraz z 11.9. WG Gmina Ryczywół 2019 40 000,00 Budżet Gminy oświetleniem Budowa drogi dojazdowej do gruntów rolnych 11.10. WG Gmina Ryczywół 2019 250 000,00 Budżet Gminy w Gorzewie II etap 11.11. Przebudowa mostu w Wiardunkach WG Gmina Ryczywół 2019 220 000,00 Budżet Gminy Rozwój zintegrowanego transportu publicz- 12. nego w celu zmniejszenia natężenia ruchu WG Gminy samochodowego, w tym: Poznańska Kolej Metropolitalna. Węzły integracji - budowa systemu funkcjonalnych punktów przesiadkowych. Budowa zintegro- M Budżet Gminy, 12.1. Gmina Oborniki 2019 2 130 000,00 wanego węzła przesiadkowego Wargowo i WG WRPO, POIiŚ, rozbudowa węzła przesiadkowego Oborniki Miasto Obsługa komunikacji miejskiej na terenie Miasta i Gminy Oborniki - umożliwienie mieszkańcom przemieszczania się w obrębie M Budżet Gminy, 12.2. Gmina Oborniki Do 2023 21 532 580,00 Gminy transportem publicznym oraz ułatwie- WG WRPO, POIiŚ nie w korzystaniu z regionalnego transportu zbiorowego

107

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Wprowadzenie możliwości wspierania, poprzez udzielanie dotacji, przedsięwzięć zwią- W zależności od Budżet Gmin. 1. zanych z wykorzystaniem instalacji do pozy- WG Gminy Zadanie ciągłe zaplanowanych WFOŚiGW, skiwania OZE oraz modernizacji lub wymiany środków NFOŚiGW

indywidualnych źródeł ciepła, w tym: Dofinansowanie wymiany źródeł ciepła w bu- 1.2. dynkach i lokalach mieszkalnych zlokalizowa- WG Gmina Rogoźno 2019-2026 80 000,00 /rok Budżet Gminy nych na terenie gminy Rogoźno Promocja i edukacja w zakresie wykorzysta- Budżet Powiatu, nia OZE (promocja kolektorów słonecznych, Gminy, W zależności od WG Budżet Gmin. 2. pomp ciepła, geotermii, biomasy, elektrowni Powiat, Zadanie ciągłe zaplanowanych W WFOŚiGW, wiatrowych, eksploatacja elektrowni wod- środków NFOŚiGW nych) Budżet Gminy W zależności od Promowanie budownictwa energooszczęd- W Gmina, Budżet Powiatu

Odnawialne źródłaenergii Odnawialne 3. Zadanie ciągłe posiadanych środ- nego i pasywnego M Powiat, WFOŚiGW, ków NFOŚiGW Gminy, W zależności od dofinansowanie 4. Montaż instalacji OZE M właściciele nierucho- Zadanie ciągłe posiadanych środ- NFOŚiGW, mości ków środki własne Wprowadzanie zabezpieczeń akustycznych W W ramach rozpi- Zarządcy dróg 1 oraz stosowanie rozwiązań technicznych M - sywanych przetar- Środki własne Gminy ograniczających hałas WG gów

Tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem: źródeł hałasu, przestrzegania zasad strefowania (rozgrani- W ramach działal- 2. WG Gminy Zadanie ciągłe Budżet Gmin czenia terenów o zróżnicowanej funkcji), za- ności pisów odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów Prowadzenie badań monitorujących poziom WIOŚ W ramach działal- 3. M 2017-2024 Środki własne hałasu drogowego GDDKiA ności Prowadzenie kontroli emisji hałasu do środo- W ramach działal- Zagrożenie hałasem 4. M WIOŚ Zadanie ciągłe Środki własne wiska z obiektów działalności gospodarczej ności Edukacja ekologiczna mieszkańców w zakre- Budżet Powiatu W Powiat W ramach działal- 5. sie negatywnego wpływu hałasu na czło- Zadanie ciągłe Budżet Gmin WG Gminy ności wieka Ochrona mieszkańców powiatu przed promieniowaniem elektromagnetycznym przez W ramach działal- 1. weryfikację składanych zgłoszeń instalacji W Powiat Zadanie ciągłe Budżet Powiatu

Pola ności

tyczne wytwarzających promieniowanie elektroma-

magne-

elektro- gnetyczne

108 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Wprowadzanie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów W ramach działal- 2. WG Gminy Zadanie ciągłe Budżet Gmin uwzględniających ochronę przed oddziaływa- ności niem pól elektromagnetycznych Monitoring promieniowania elektromagne- W ramach działal- 3. tycznego M WIOŚ Zadanie ciągłe Środki własne ności

Monitoring jakości wód powierzchniowych i W ramach działal- 1. M WIOŚ Zadanie ciągłe Środki własne podziemnych ności Modernizacja ujęć wody i stacji uzdatniania W miarę zaplano-

2. WG Gminy Zadanie ciągłe Budżet Gmin wody wanych środków Zachęcanie mieszkańców do montażu W ramach działal- 3. WG Gminy 2017-2020 Budżet Gmin instalacji retencjonujących wodę deszczową ności Działania podejmowane w celu ograniczenia dopływu zanieczyszczeń związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych: wyposażenie w zbiorniki na gnojowice i płyty obornikowe, promocja i stosowanie Kodeksu WODR, Środki własne, M W ramach działal- 4. Dobrej Praktyki Rolniczej, promocja i właściciele gospo- Zadanie ciągłe środki ze- ności stosowanie "Programu rolno- darstw, RZGW wnętrzne

Gospodarowanie wodami środowiskowego" m.in. wspieranie rolnictwa ekologicznego, zastosowanie międzyplonów oraz wsiewek poplonowych, utrzymanie stref buforowych i miedz śródpolnych Powiat Budżety Gminy, W W zależności od Wsparcie działań zmierzających do budowy Gminy Budżet Powiatu 5. M posiadanych środ- zbiorników małej retencji na terenie powiatu PGW Wody Polskie, Środki ze- WG ków Nadleśnictwa wnętrzne

Budżet Gmin, Okresowa konserwacja gruntowna urządzeń PGW Wody Polskie, W zależności od Środki własne melioracji wodnych podstawowych oraz urzą- 6. M Spółki wodne posiadanych środ- spółek wodnych, dzeń przeciwpowodziowych na terenie po- ków Środki właścicieli wiatu gruntów Rozbudowa infrastruktury związanej z Gminy, - W ramach planów 1. gospodarką wodno – ściekową na terenie WG Przedsiębiorstwa ko- Zadanie ciągłe Budżet Gmin rozwoju aglomeracji, w tym: munalne

"Poprawa gospodarki wodno-ściekowej na 14 319 528,03 obszarze aglomeracji Oborniki - I etap". Na netto planowane przedsięwzięcia składają się PWIK Sp. z o.o. w Ob- Rozszerzony pro- Budżet Gminy,

ściekowa 1.1. m.in.: M Do 2020 ornikach jekt: POIiŚ Zadanie 1 Modernizacja i przebudowa 25 364 737,90 przepompowni ścieków - ul. Spacerowa w Gospodarka wodno netto Obornikach

109

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Zadanie 2 Budowa wiaty nad istniejącym składowiskiem osadu odwodnionego wraz z wagą samochodową. Zadanie 3 Budowa instalacji fotowoltaicznej o mocy 250 kW na terenie oczyszczalni ścieków w Obornikach Zadanie 4 Modernizacja i przebudowa stacji uzdatniania wody w m. Nieczajna, Gmina Oborniki Zadanie 5 Zakup przerzucarki do osadu Zadanie 6 Samochód ciężarowy do transportu osadów lub ścieków Zadanie 7 Modernizacja w zakresie przeróbki osadów ściekowych - wykonanie instalacji dawkowania PIX i wykorzystanie wody technologicznej Zadanie 8 Rozbudowa systemu monitoringu oraz połączenie z systemem nadrzędnym GIS sieci wod-kan Zadanie 9 Inżynier Kontraktu wraz z działaniami promocyjnymi Planowane rozszerzenie projektu: Zadanie 15 Budowę kanalizacji sanitarnej w m. Oborniki ul. 11 Listopada, ul. Staszica na odcinku od wiaduktu do ronda z ul. Polną (I, II, III etap) Zadanie 16 Budowę kolektora tłocznego i tłoczni ścieków - odcinek od oczyszczalni w m. Objezierze do SR1 wraz z przebudową i likwidacją elementów oczyszczalni. Zadanie 17 Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Uścikowo (obszar objęty aglomeracją) Zadanie 18 Zakup lekkiego samochodu ciężarowego (do 3,5 t.) wraz z zabudową przeznaczoną do bieżącego utrzymania sieci kanalizacji sanitarnej. Bieżąca modernizacja i rozbudowa infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej Gminy, W ramach zapla- 2. w tym stopniowe wyłączanie (do 2032 r.) z WG Przedsiębiorstwa ko- Zadanie ciągłe nowanych środ- Budżet Gmin eksploatacji odcinków sieci wykonanej z rur munalne ków cementowo-azbestowych, w tym:

110 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Budowa przydomowych oczyszczalni W zależności od 3. ścieków na obszarach, gdzie brak możliwości WG Gminy posiadanych środ- Budżet Gminy przyłączenia do sieci kanalizacyjnej, w tym: ków Dofinansowanie budowy przydomowych 3.1. oczyszczalni ścieków na terenie gminy Ro- WG Gmina Rogoźno 2019-2026 80 000,00 /rok Budżet Gminy goźno Budowa/ rozbudowa i modernizacja Gminy, Budżet Gmin, oczyszczalni ścieków, dalsza rozbudowa 4. WG Przedsiębiorstwa ko- Zadanie ciągłe W ramach planów środki ze- kanalizacji deszczowej i kanalizacji sanitarnej munalne wnętrzne poza aglomeracjami Bieżąca ewidencja i kontrola zbiorników W ramach działal- Budżet Gmin

- 5. bezodpływowych oraz ich likwidacja na WG Gminy Zadanie ciągłe ności obszarach nowo skanalizowanych Gminy, darka Kontrola zużycia wody - Uzupełnienie W ramach planów

Gospo-

wodno

ściekowa 6. WG Przedsiębiorstwa ko- Zadanie ciągłe Budżet Gmin wodomierzy u wszystkich użytkowników sieci rozwoju munalne W Powiat, W ramach opraco- 1. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin M Urząd Górniczy Zadanie ciągłe wań planistycz- Budżet Gmin WG Gminy nych Tworzenie studiów uwarunkowań i kierunków W ramach opraco-

giczne zagospodarowania przestrzennego i mpzp z 2. WG Gminy Zadanie ciągłe wań planistycz- Budżet Gmin uwzględnieniem kopalin i ich ochroną przed

zasoby geolo- nych trwałym zainwestowaniem nie górniczym

) W ramach opraco- Ochrona gleb najlepszych kompleksów w

po- 1. WG Gminy Zadanie ciągłe wań planistycz- Budżet Gmin MPZP przed zainwestowaniem nych Osoba powodująca Rekultywacja gleb zdegradowanych i przy- W razie koniecz- 2. M utratę lub ograniczenie Zadanie ciągłe Środki własne wrócenie funkcji przyrodniczej ności wartości użytkowej Wdrażanie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk ARiMR W ramach działal- 3. M Zadanie ciągłe Środki własne Rolniczych Właściciele gruntów ności Monitoring i inwentaryzacja obszarów zde- M WIOŚ W ramach działal- Budżet Gmin 4. Zadanie ciągłe

wierzchniziemi i gleb Gleby (Degradacja Gleby (Degradacja gradowanych WG Gminy ności Środki własne Objęcie wszystkich mieszkańców systemem W ramach funk- Gminy, 1. odbioru odpadów oraz selektywnego zbiera- WG 2018 cjonowania sys- Budżet Gmin ZM GOAP nia odpadów temu

zapo- Kontynuacja działań informacyjnych i eduka- W ramach funk- Gminy 2. cyjnych w zakresie prawidłowego gospodaro- WG Zadanie ciągłe cjonowania sys- Budżet Gmin

padów ZM GOAP wania odpadami komunalnymi temu

bieganie po-

wstawaniu od-

padami i Uwzględnianie w przetargach publicznych, W Powiat gospodarka od- 3. poprzez zapisy w SIWZ zakupów wyrobów WG Gminy

111

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

zawierających materiały lub substancje po- chodzące z recyklingu odpadów; włączanie do procedur zamówień publicznych kryteriów związanych z ochroną środowiska W ramach funk- Wsparcie finansowe organizacji akcji „Sprzą- W Powiat 4. Zadanie ciągłe cjonowania sys- Budżet Gmin tanie Świata” WG Gminy temu Kontrola podmiotów prowadzących działal- Gminy W ramach funk- ność w zakresie odbierania, zbierania, trans- WG 5. Powiat, Zadanie ciągłe cjonowania sys- Budżet Gmin portu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów M WIOŚ temu

Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów aby w 2020 r. nie prze- W ramach funk-

6. kazano więcej niż 35% wagowo masy odpa- WG Gminy Zadanie ciągłe cjonowania sys- Budżet Gmin dów komunalnych ulegających biodegradacji temu w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995r Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recykling materiałów odpadowych, przy- najmniej takich jak papier, metal, tworzywa W ramach funk- sztuczne i szkło z gospodarstw domowych, w 7. WG Gminy Zadanie ciągłe cjonowania sys- Budżet Gmin miarę możliwości, odpadów innego pocho- temu dzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych w wysokości minimum 50% ich masy do 2020 r. Budowa punktu selektywnego zbierania od- 8. padów komunalnych (PSZOK) dla gminy Ry- WG Gmina Ryczywół 2019 440 180,00 Budżet Gminy czywół

zapobieganie powstawaniu odpadów zapobieganie powstawaniu Promowanie budowy przydomowych kompo- W ramach działal- 9. WG Gminy Zadanie ciągłe Budżet Gmin stowników ności W ramach działal- 10. Likwidacja „dzikich wysypisk” odpadów WG Gminy Zadanie ciągłe Budżet Gmin ności 11. Rekultywacja składowiska w Studzieńcu WG Gmina Rogoźno Do 2020 b.d. Budżet Gminy Osiągnięcie poziomu zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów W razie koniecz- 12. przenośnych, w wysokości co najmniej 45% WG Gminy Do 2020 Budżet Gmin ności masy wprowadzonych baterii i akumulatorów przenośnych

gospodarka odpadami gospodarkai odpadami Rozwój istniejącego systemu zbierania ole- W ramach funk- 13. jów odpadowych, w tym ze źródeł rozproszo- WG Gminy Do 2020 cjonowania sys- Budżet Gmin nych oraz standaryzacji urządzeń temu

112 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

WFOŚiGW, bu- Powiat W zależności od dżet Gminy, WG 14. Pomoc w usuwaniu azbestu Gminy, Do 2032 złożonych wnio- Środki własne M WFOŚiGW sków właścicieli nieru- chomości Ewidencjonowanie ilości usuniętego azbestu W ramach działal- 15. WG Gminy Zadanie ciągłe Budżet Gmin na potrzeby portalu baza azbestowa.gov.pl ności Bieżąca inwentaryzacja form ochrony Gmina, W ramach opraco- Budżet Gmin Bu- przyrody, zachowanie różnorodności WG Powiat, wań planistycz- dżet Powiatu, 1. biologicznej i jej racjonalne użytkowanie oraz Zadanie ciągłe M Nadleśnictwa, nych i wydawa- Środki własne stworzenie spójnego systemu obszarów nych decyzji chronionych Inwentaryzacja i bieżąca ochrona W zależności od istniejących pomników przyrody i użytków 2. WG Gminy Zadanie ciągłe zaplanowanych Budżet Gmin ekologicznych oraz aktualizacja środków ustanawiających aktów prawnych Tworzenie nowych form ochrony przyrody na Gminy, W zależności od WG Budżet Gmin, 3. podstawie wyników inwentaryzacji i RDOŚ, Zadanie ciągłe zaplanowanych M środki własne waloryzacji przyrodniczej środków Zachowanie naturalnego charakteru dolin RDOŚ, W zależności od M Budżet Gmin, 4. rzecznych w celu utrzymania drożności Gminy Zadanie ciągłe zaplanowanych WG środki własne korytarzy ekologicznych PGW WP środków Zwiększenie ilości powierzchni zadrzewień na terenach rolniczych oraz rozszerzenie zakresu leśnej rekultywacji terenów zdegradowanych, w tym odtwarzanie W Nadleśnictwa, samo- W zależności od potencjału produkcji leśnej zniszczonego Budżet Powiatu, 5. M rządy, starostowie, wła- Zadanie ciągłe zaplanowanych przez katastrofy oraz wprowadzenie środki własne WG ściciele gruntów środków instrumentów zapobiegawczych – budowa, Zasoby przyrodnicze przebudowa i modernizacja dróg leśnych wyznaczonych w planach urządzania lasu jako drogi pożarowe W ramach działal- 6. Opracowanie planów urządzania lasu M Nadleśnictwa Zadanie ciągłe Środki własne ności Realizacja Krajowego Planu Zwiększania Le- W ramach działal- 7. M Nadleśnictwa Zadanie ciągłe Środki własne sistości na terenie powiatu obornickiego ności Środki własne oraz Wojewódzki Odtwarzanie i uzupełnianie zadrzewieniowej Fundusz 8. strefy buforowej rzek Wełny i Flinty w obsza- M Nadleśnictwo Oborniki 2019-2020 ok. 118 000,00 Ochrony Środo- rze rolniczym wiska i Gospo- darki Wodnej w Poznaniu

113

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

Realizacja edukacji ekologicznej i szkoleń w Budżet Gmin, WG Gminy W ramach działal- 9 zakresie ochrony przyrody i różnorodności Zadanie ciągłe Środki ze- M Nadleśnictwa ności biologicznej wnętrzne W zależności od Utrzymanie, pielęgnacja i zakładanie terenów W Powiat, 10 Zadanie ciągłe zaplanowanych Budżet Gmin zieleni, w tym: WG Gminy środków Rewitalizacja części parku przy ul. Chłopskiej 10.1. WG Gmina Oborniki 2019 100 000,00 Budżet Gminy w Obornikach Budowa małej architektury w parku Niepodle- 10.2. WG Gmina Rogoźno 2019 200 000,00 Budżet Gminy głości Promocja regionu i realizacja zadań z zakresu rozwoju bezpiecznej dla środowiska W zależności od W Powiat 11. nowoczesnej infrastruktury rekreacyjnej za- Zadanie ciągłe zaplanowanych Środki własne WG Gminy pewniającej wzrost potencjału turystycznego środków regionu, w tym: Rozwój infrastruktury turystyczno-rekreacyj- 11.1. WG Gmina Oborniki 2019 320 000,00 Budżet Gminy nej na terenie Gminy Oborniki

Budowa architektury sportowej- zagospoda- 11.2. rowanie terenu plaży za Jeziorem w Rogoź- WG Gmina Rogoźno 2019 300 000,00 Budżet Gminy nie

nicze Budowa otwartej strefy aktywności wariant Budżet Gminy, 11.3. rozszerzony przy ul. Nowej WG Gmina Rogoźno 2019 123 000,00 Ministerstwo Zasoby przyrod- w Rogoźnie Sportu i Turystyki W ramach zarzą- Budżet Powiatu, W Powiat 1. Szkolenia z zakresu ratowniczo-gaśniczego Zadanie ciągłe dzania kryzyso- Budżet Gmin, WG Gminy wego środki własne Monitoring na obszarach zagrożonych ryzykiem wystąpienia poważnych awarii i ich re- W ramach działal- 2. jestr, prowadzenie elektronicznej bazy da- M WIOŚ Zadanie ciągłe Środki własne, ności nych w zakresie zakładów mogących powo- dować poważną awarię

środowiska Budżet Powiatu, W zależności od 3. Poprawa warunków funkcjonowania PSP W Powiat W razie potrzeb środki ze- potrzeb wnętrzne

nadzwyczajne zagrożenia Rozbudowa i modernizacja OSP wraz z

Adaptacja do zmian klimatu i zmianAdaptacja klimatu do 4. WG Gminy Zadanie ciągłe W ramach planów Budżet Gmin nowoczesnym doposażeniem

114 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

10. Źródła finansowania i nakłady na realizację działań w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego Poszczególne działania Programu ochrony środowiska dla powiatu obornickiego mogą być realizowane w oparciu o: a) środki własne, b) kredyty i pożyczki udzielane w bankach komercyjnych c) kredyty i pożyczki preferencyjne udzielane przez instytucje wspierające rozwój gmin, d) dotacje państwowe z funduszy krajowych i zagranicznych.

Do krajowych źródeł finansowania zaliczamy:  Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW),  Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW),  Bank Ochrony Środowiska,  Samorządowy Program Pożyczkowy. Do zagranicznych źródeł finansowania należą:  Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020,  Program LIFE,  Środki Norweskie i EOG,  Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014 – 2020,  Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny 2020.

11. System instytucji zaangażowanych w realizację programu ochrony środowiska Nadrzędną zasadą realizacji niniejszego Programu powinna być realizacja wyznaczonych zadań przez określone jednostki. Z punktu widzenia Programu w realizacji poszczególnych zadań będą uczestniczyć:  podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu Programem (Powiat, Gminy);  podmioty realizujące zadania Programu (Powiat, Gminy, inne jednostki działające na danym terenie, realizujące swoje zadania);  podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty Programu (WIOŚ, PWIS, Urząd Marszałkow- ski itp.);  społeczność powiatu, jako główny podmiot odbierający wyniki działań Programu.

Koordynatorem realizacji Programu ochrony środowiska dla Powiatu Obornickiego jest Wydział Rolnic- twa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Obornikach.

12. Procedury monitoringu, przeglądu stopnia realizacji programu ochrony środowiska oraz jego aktualizacji Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2018 r., poz. 799 ze zm.), organ wykonawczy powiatu jest zobowiązany sporządzać co dwa lata raporty z wykonania programów ochrony środowiska, które następnie przedstawia radzie powiatu i przekazuje or- ganowi wykonawczemu województwa.

Wdrażanie Programu ochrony środowiska powinno podlegać regularnej ocenie w zakresie:  efektywności wykonania zadań;  aktualności zidentyfikowanych problemów ekologicznych oraz adekwatności podjętych działań;  stopnia realizacji Programu w odniesieniu do stopnia realizacji założonych działań i przyjętych celów;  rozbieżności pomiędzy założonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem;  przyczyn ewentualnych rozbieżności pomiędzy założonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem;  niezbędnych modyfikacji Programu.

Dla prawidłowego przebiegu monitoringu realizacji celów i zadań Programu ochrony środowiska dla powiatu obornickiego niezbędna jest okresowa wymiana informacji z gminami i pozostałymi jednostkami organizacyjnymi, w zakresie stopnia zaawansowania realizacji poszczególnych zadań. Monitoring obejmuje dwa podstawowe rodzaje kontrolowania zmian, które najogólniej można określić jako:  monitoring ilościowy,

115

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Obornickiego na lata 2019-2022 z perspektywą na lata 2023-2026

 monitoring jakościowy.

Ujęcie ilościowe – obrazuje prognozę zmian konkretnych wielkości (wskaźników). Nie do wszystkich elementów środowiska da się przypisać wskaźniki (nie wszystkie dane są dostępne), aby dokonać prognozy ilościowej w niektórych elementach środowiska. Do prognozowania zmian wskaźników w przyszłości wykorzystano informacje o dynamice zmian tych wskaźników w przeszłości, nakładów w okresach poprzednich i planowanych do poniesienia (uwzględniono fakt, iż część zaplanowanych nakładów w poprzednim okresie nie została zrealizowana) oraz wymogi UE. Ujęcie jakościowe – dla zadań, dla których nie można prognozować określonych wskaźników lub jest to utrudnione, wykorzystano ocenę jakościową, która stanowi jednocześnie uzupełnienie do oceny ilościowej. Listę tę można ewentualnie w przyszłości uzupełnić o pojedyncze nowe wskaźniki dotyczące jakości środowiska. Wskazane byłoby także podanie, które wskaźniki służą do monitorowania konkretnych celów Programu.

13. Wykaz interesariuszy zaangażowanych w prace nad programem ochrony środowiska Interesariusze Programu to podmioty (osoby, grupy osób, społeczności, instytucje, organizacje), które uczestniczą w tworzeniu projektu Programu lub są bezpośrednio zainteresowane wynikami jego realizacji i eksploatacji. Interesariuszy można podzielić na wewnętrznych i zewnętrznych: Interesariuszami wewnętrznymi są:  Starostwo Powiatowe w Obornikach (Zarząd Powiatu, Rada Powiatu, Wydział Rolnictwa, Le- śnictwa i Ochrony Środowiska), Interesariusze zewnętrzni:  Urzędy Gmin;  Mieszkańcy Powiatu,  Przedsiębiorstwa z terenu Powiatu,  instytucje publiczne działające na terenie Powiatu Obornickiego – zwłaszcza te o powiatowym zasięgu działania, np. nadleśnictwa, WIOŚ, WODR, RZGW.  Stowarzyszenia i organizacje pozarządowe.

116