Ocena roli śródmiejskich sztucznych zbiorników wodnych w zachowaniu bioróŜnorodno ści oraz poprawie warunków wypoczynku mieszka ńców miast, na przykładzie Miasta Krakowa

Aleksandra Wagner

AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA Wydział Geodezji Górniczej i In Ŝynierii Środowiska Katedra Biotechnologii Środowiskowej i Ekologii Al. Mickiewicza 30/, 30-059 Kraków tel. (+48-12)-617-2254, e-mail: [email protected] Dyrektywa Wodna UE

Art. 4, a), (iii)

Pa ństwa Członkowskie chroni ą, poprawiaj ą i przywracaj ą stan wszystkich sztucznie i silnie zmienionych cz ęś ci wód, w celu osi ągni ęcia dobrego potencjału ekologicznego i dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych [...] Zbiorniki wodne w obr ębie Miasta Krakowa – wg http://www.eko.uj.edu.pl/przyrodakrakowa/mapy/mapa6.htm Zbiorniki wodne na terenie miasta Krakowa

• Rzeka Wisła i jej dopływy – lewobrze Ŝne: Sanka, , Pr ądnik (w swym środkowym biegu zwany Białuch ą) z Sudołem (Robotna) i Potokiem Bibickim, Dłubnia z Baranówk ą i Potok Ko ścielnicki – prawobrze Ŝne: , , Serafa z Drwin ą Dług ą i PodłęŜ anka,

• tereny podmokłe (przykłady): –Łąki w Kostrzu – Szerokie Łąki (Dębniki VIII) – Mokradła w Bie Ŝanowie (Prokocim-Bie Ŝanów XII) sztuczne zbiorniki wodne (wybrane przykłady)

– Zalew Zakrzówek (Dębniki VIII) – Staw i ł ąki przy ulicy Janasówka (Dębniki VIII) – Stawy przy ul. Geologów (Swoszowice X) – Staw przy ul. Smole ńskiego w Opatkowicach (Swoszowice X) – Stawki w Piaskach Wielkich (Wola Duchacka IX) – Staw Płaszowski (Podgórze XIII) – Zalew Bagry (Podgórze XIII) – świrownia w Przylasku Rusieckim (Nowa Huta XVIII) – Bonarka – stawy (Prokocim-Bierzanów XII) – Staw w D ąbiu (D ąbie II) DYREKTYWA RADY 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków

Artyku ł 1 l. Niniejsza dyrektywa dotyczy ochrony wszystkich gatunków ptaków naturalnie wyst ępuj ących w stanie dzikim na europejskim terytorium pa ństw cz łonkowskich, do których stosuje si ę Traktat. Dyrektyw ą obj ęto ochron ę gospodarowanie i regulowanie liczebno ści tych gatunków i podano w niej zasady dopuszczalnego ich wykorzystania. 2. Postanowienia dyrektywy stosuj ą si ę do ptaków, ich jaj, gniazd i siedlisk . [...] Artyku ł 2 Pa ństwa cz łonkowskie podejm ą wymagane dzia łania w celu utrzymania populacji gatunków, o których mowa w art. I, na poziomie, odpowiadaj ącym przede wszystkim wymaganiom ekologicznym, naukowym i kulturowym , uwzgl ędniaj ąc przy tym wymagania ekonomiczne i rekreacyjne , lub dostosowanie populacji tych gatunków do tego poziomu. Dyrektywa Ptasia – c.d.

Artyku ł 3 1. W świetle wymaga ń, o których mowa w art. 3, pa ństwa cz łonkowskie podejm ą niezb ędne dzia łania w celu zachowania, utrzymania lub odtworzenia dostatecznego zróŜnicowania i obszaru siedlisk dla gatunków ptaków, o których mowa w art. 1 2. Zachowanie, utrzymanie i odtworzenie biotopów i siedlisk będzie obejmowa ło przede wszystkim nast ępuj ące dzia łania: (a) tworzenie obszarów chronionych; (b) utrzymywanie i zagospodarowywanie zgodnie z wymaganiami ekologicznymi siedlisk w strefach chronionych i poza nimi; (c) odtwarzanie zniszczonych biotopów; (d) tworzenie biotopów. WYBRANE ZBIORNIKI WODNE WYBRANE ZBIORNIKI WODNE

Dąbie, Bagry, Przylasek Rusiecki - Roślinno ść, awifauna, herpetofauna - własne obserwacje, dane literaturowe, dane ankietowe) - Opinie osób wypoczywaj ących – badania ankietowe - Wyniki analiz fizykochemicznych – analizy w Laboratorium Katedry Kształtowania i Ochrony Środowiska WGGiI Ś AGH, pod kierunkiem in Ŝ. Weroniki Kocza ńskiej, a nast ępnie mgr in Ŝ. Jadwigi Gruszczy ńskiej KRAKÓW – DĄBIE (dzielnica II) Jedyne w Krakowie dzikie stanowisko gr ąŜ ela Ŝółtego (Nuphar luteum ), gatunku chronionego. 170 gatunków ro ślin naczyniowych.

Staw powstał na skutek eksploatacji gliny dla czynnej w okresie mi ędzywojennym cegielni. Pocz ątkowo zajmował 2,6 ha , ale po wybudowaniu centrum handlowo- rozrywkowego powierzchnia zmniejszyła si ę o ok. 20%. Fauna – ciekawsze gatunki:

Bezkr ęgowce : -Skorupiaki: rak błotny (Astacus leptodactylus ) -Mi ęczaki: szcze Ŝuja wielka (Anodonta cygnea) Kr ęgowce: -Ryby: 9 gatunków ryb, w tym chroniona róŜanka Rhodeus sericeus . -Płazy: Ŝaba trawna (Rana temporiaria), Ŝaby zielone ( R. ridibunda, R. esculenta, R. lessonae ), -Gady: zaskroniec. (Natrix natrix) -Ptaki : krzy Ŝówka ( Anas platyrhynchos), czernica ( Aythya fuligula ) , głowienka (Aythya ferina), łyska (Fulica atra), brodziec le śny (Tringa galareola), sieweczka rzeczna (Charadrius dubius ), rybitwa zwyczajna (Sterna hirundo ), zimorodek (Alcedo atthis), łab ędź niemy (Cygnus olor). Problem – izolacja stawu, otoczony zabudow ą i szos ą, brak poł ączenia z terenami zielonymi. Ankieta w śród wypoczywaj ących przełom sierpnia i wrze śnia 2005, 66 respondentów

Respondenci wg. płci

3%

45% 52%

Wiek respondentów MęŜ czy źni Kobiety ?

6% 18% 17% 5%

12% 30% 12%

10 -17lat 18-24 25-34 35-44 45-59 60 i wi ęcej ? Dąbie - Co robi ą respondenci?

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

inne 17% Zwierz ęta – „kaczki” nie widzieli wymienia 40 osób 15% (73% zwracaj ących uwag ę na zwierz ęta). Wielu nie odró Ŝnia widzieli kaczki od łyski zwierz ęta 85%

Gr ąŜ el Ŝółty ( Nuphar nie luteum ) zauwa Ŝyło 17 widzieli respondentów (38% 31% osób zwracaj ących uwag ę na ro śliny widzieli ro śliny 69% Proponowane zmiany - Dąbie

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 ę ć tu 22% tu yczalnia ę Ŝ 9% zrobi drzewa3% zaplecze mieci68% PLAZA8% cejkoszy na zaplecze pielisko17% sprz ś ę ą sanitarne52% niepodoba si wypo k wi gastronomiczne Zalew Bagry – 75,79 ha

Zalew i jego otoczenie - kategoria „strefa kszta łtowania systemu przyrodniczego miasta“ (wg. Studium zagospodarowania przestrzennego) Przylasek Rusiecki – Ŝwirownia – 181,27 ha Tabela: Niektóre parametry fizykochemiczne próbek wody i gleby pobranych w Przylasku Rusieckim i zbiorniku Bagry dnia 19.07.2005

Próbka pH Przewodno ść Fe Cu Zn Pb azot [mS/cm] [mg/dm3] [mg/dm3] [mg/dm3] [mg/dm3] [mg/dm3]

Bagry 8,7 717 0,13 0,002 0,083 <0,01 4,48

Przylasek 8,3 574 0,42 0,002 0,725 <0,01 5,04 Rusiecki

Gleba – 8,5 139 2910,0 1,5 10 2 0,015% Przylasek ppm ppm ppm ppm Rusiecki Literatura

1. Kudłek J., Pępkowska A., Walasz K., Weiner J. (2005), Koncepcja ochrony ró Ŝnorodno ści biotycznej miasta Krakowa. Instytut Nauk o srodowisku UJ. Kraków. 2. Wagner A. (2003) The role of post-exploitation water ponds in the environmental management of rural areas. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im. H. Ko łł ątaja w Krakowie 404: 159-165 3. Waszkiewicz M. (1999) O ochron ę stawu Dąbie! Zielone Brygady 18 (144). Praca wykonana w ramach programu INTERREG III, Terre de Rivieres oraz Bada ń Statutowych AGH nr 11.11.150.0651 Analizy laboratoryjne wykonano w Laboratorium Zakładu Kształtowania i Ochrony Środowiska WGGiI Ś AGH. Pragn ę podzi ękowa ć Paniom Jadwidze Gruszczy ńskiej i Marii Kowalskiej Dzi ękuj ę za uwag ę