Nr 4/2010 (Rocznik LIV)

Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Emanuela Smołki w Opolu

POMAGAMY SOBIE W PRACY

Opolski kwartalnik informacyjno-metodyczny

Opole 2010 Zespół redakcyjny:

Małgorzata Bartoszewska Joanna Czarkowska-Pasierbińska Hanna Jamry Agnieszka Hałubiec Violetta Łabędzka Piotr Polus Anna Śliwińska

Korekta: Agnieszka Hałubiec Ewa Ledwoń

ISSN 1427-8936

Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Emanuela Smołki 45-081 Opole, ul. Piastowska 18-20 tel. red. 077/453-64-74 e-mail: [email protected]

Pracownia Małej Poligrafii WBP w Opolu Spis treści

Hanna Jamry, Dorota Kania Biblioteki w Norwegii czyli dziesięć faktów, które wstrząsnęły bibliotekarzami z Polski (a przynajmniej z Opola) 5 Katarzyna Ostrowska-Pałyga Program Biblioteka + - założenia ogólne 11 Katarzyna Ostrowska -Pałyga Działania w ramach PRB w woj. opolskim Kalendarium wydarzeń 2010 r. 15 Ewa Dorosz Oczekiwania pracowników bibliotek publicznych województwa opolskiego wobec Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu - analiza ankiety 19 Agnieszka Hałubiec Z dziejów książki Książka „tandetna" w XIX wieku 23 Bogna Iwańska Biblioteczny Klub Filmowy 30 Anna Śliwińska Wieloletnia przyjaźń 32 Renata Śledzińska, Iwona Tomaszewska Spotkanie z książką w przedszkolach 37 Mirosława Wąsowicz Różnorodność biologiczna 39 Ewa Ledwoń ABC gmin powiatu opolskiego Historia i współczesność Gminy Murów cz.2 41 Agnieszka Hałubiec Książki na biblioteczną półkę Przegląd nowości wydawniczych 47 Hanna Jamry Nowości o Śląsku Opolskim Propozycje do księgozbioru podręcznego 50 ZAPIS CZATU Z Marią Czubaszek 52

Hanna Jamry, Dorota Kania Uczestniczyła w wielu prezentacjach, WBP w Opolu m.in. projektu nowej biblioteki publicznej w Oslo.

BIBLIOTEKI w NORWEGII Kilka informacji dotyczących bibliote- CZYLI karstwa publicznego w Norwegii DZIESIĘĆ FAKTÓW, KTÓRE Norweskie biblioteki publiczne pod- WSTRZĄSNĘŁY BIBLIOTEKARZAMI legają Ministerstwu Kultury, biblioteki z POLSKI szkół wyższych oraz biblioteki szkolne są (A PRZYNAJMNIEJ z OPOLA) administrowane przez Ministerstwo Edu- kacji i Badań Naukowych. W 2010 roku W marcu 2010 roku Wojewódzka odpowiedzialność za rozwój bibliotekar- Biblioteka Publiczna w Opolu, podobnie stwa w Norwegii przekazano Bibliotece 3 jak pozostałe biblioteki wojewódzkie Narodowej . w kraju, przystąpiła do projektu „Biblio- W kraju działa 19 bibliotek regio- 4 teki w społeczeństwie wiedzy - strategie nalnych (wojewódzkich) , które podle- dla przyszłości", który realizuje Fundacja gają samorządom regionów. Głównym Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego1. zadaniem bibliotek regionalnych jest W ramach programu powstają długofalo- doskonalenie umiejętności zawodowych we strategie działania i rozwoju dla biblio- pracowników bibliotek publicznych i pod- tek wojewódzkich. Partnerem w realizacji noszenie standardu usług, wypożyczanie zadania są biblioteki norweskie. Projekt międzybiblioteczne, opiniowanie planów zakłada wymianę międzyinstytucjonalną podziału środków finansowych przekazy - oraz wymianę dobrych praktyk w zakresie wanych przez rząd. zarządzania kulturą i budowania strategii Każda z 430 gmin w Norwegii ma przez polskie i norweskie instytucje zwią- obowiązek prowadzenia przynajmniej zane z systemem bibliotecznym. jednej biblioteki publicznej, w roku 2008 Przez sześć wrześniowych dni grupa działało ich 799. Statystyki pokazują, że polskich bibliotekarzy2 miała możliwość na jednego mieszkańca przypadają śred- zapoznania się z organizacją i zarzą- nio 4,7 wizyty w bibliotece, a statystyczny dzaniem bibliotek i innych instytucji użytkownik biblioteki wypożycza 5,2 kultury w Norwegii. Spotykała się z me- książki. nedżerami tych miejsc, poznawała różne W Norwegii odwiedziłyśmy sześć metody upowszechniania nowych usług regionalnych i gminnych bibliotek pu- bibliotecznych, tworzenia atrakcyjnej blicznych, dwie biblioteki szkół wyższych oferty kulturalnej i promocji biblioteki. w okręgach: Akershus, Vestfold, Buske- rud oraz Bibliotekę Narodową w Oslo. 1 W projekcie uczestniczą: dyrektor biblioteki Tadeusz Chrobak, Hanna Jamry, Dorota 3 Wcześniej, od 2003 r. działało Centrum Kania. ds. Archiwów, Bibliotek i Muzeów (ABM- utvikling). 2 W wizycie studyjnej do Norwegii z opolskiej biblioteki wzięły udział Hanna Jamry 4 Norwegia podzielona jest administracyjnie i Dorota Kania. na 19 okręgów, te z kolei dzielą się na 430 gmin. 5 J W napiętym programie pobytu znalazło dyjnego. Poniżej chciałyśmy się podzielić się miejsce na zwiedzenie centrum histo- naszymi spostrzeżeniami. rycznego Wikingów Midgard, pomiesz- czeń starej fabryki z laboratorium sztuki 1. Biblioteka centrum życia społecz- w Vestfossen, spacer ścieżkami Edvarda nego. Porzucenie dawnego wizerunku Muncha w Asgardstrand. W samym Oslo biblioteki, kojarzącego się z magazynem podziwiałyśmy jeden z najnowocześniej- książek na rzecz aktywnego uczestnictwa szych budynków miasta - gmach opery, czytelników w wydarzeniach kulturalnych wspaniałą kolekcję impresjonistów i naj- i społecznych. Obecność bibliotek w me- słynniejsze dzieła Muncha w Narodowym diach publicznych. Tworzenie wspólnych Muzeum Sztuki oraz park będący dziełem portali bibliotecznych. Zwróciliśmy norweskiego rzeźbiarza Gustava Vigelan- uwagę na fakt, że biblioteka publiczna da, w którym 212 rzeźb z kamienia i brązu w Norwegii zajmuje ważne miejsce przedstawia blisko 600 postaci. w świadomości społeczności lokalnej. Poznane biblioteki wywarły duże wrażenie na uczestnikach wyjazdu stu-

2. Norweska karta biblioteczna Wypożyczając książkę w Oslo można ją upoważnia do wypożyczeń i zwrotów zwrócić w odległym Trondheim. Karta w każdej bibliotece w kraju, bez wzglę- została wprowadzona w 2005 roku, jest du na sieć i miejsce pobytu czytelnika. wydawana bezpłatnie. Można ją uzyskać w bibliotece lub przez Internet. 3. Baza danych jedna dla wszystkich elektroniczny katalog BIBSYS umożliwia bibliotek. Firma BIBSYS rozpoczęła łatwy dostęp do zasobów każdej bibliote- swoją działalność w 1972 roku jako do- ki publicznej poprzez różnorodne opcje stawca systemów bibliotecznych. Obecnie wyszukiwania oraz proste procedury zama status publicznej agencji rządowej mawiania i wypożyczania książek, m.in. podlegającej Ministerstwu Edukacji system wybiera najbliższą bibliotekę, i Badań Naukowych. Biblioteki publiczne z której będzie dostarczona książka i pro- korzystają również z systemów biblio- ponuje czytelnikowi bibliotekę, w której tecznych innych producentów. Wspólny może ją odebrać.

4. Współpraca i partnerstwo. Bi- w regionie i stworzył pracownię nauk blioteki norweskie współpracują z przed- ścisłych dla dzieci i młodzieży (w ten szkolami, szkołami, instytucjami, stowa- sposób zachęca się młodych ludzi do rzyszeniami. Z wielkim zaciekawieniem kształcenia w deficytowych zawodach oglądaliśmy nagrodzony za innowacyj- technicznych). Naturalna chęć dzieci do ność projekt realizowany w bibliotece zabawy (konstrukcje architektoniczne, w Kongsberg, gdzie miejscowy depar- budowanie samochodów, doświadczenia, tament do spraw młodzieży nawiązał testowanie) wykorzystano do kształcenia współpracę z zakładami przemysłowymi w naukach ścisłych.

7 5. Wspólna biblioteka publiczna 7. Bibliobus. Biblioteka Regionalna i uniwersytecka. Połączenie biblioteki w Akershus posiada dwa bibliobusy, które regionalnej, biblioteki gminnej i uniwer- docierają do odległych i ubogich w kul- syteckiej w jedną placówkę zaowocowało turę zakątków regionu, a każdy tydzień nowoczesną placówką w sześćdziesię- miesiąca wyznacza inną trasę. Bibliobus ciotysięcznym Drammen. W ten sposób wyposażony jest w czterotysięczny księ- biblioteka stała się inspirującym miejscem gozbiór, umieszczony na ruchomych, spotkań i centrum wiedzy, otwartym dla wymiennych regałach, internet, czytelnię naukowców, studentów i wszystkich bieżącej prasy. mieszkańców Drammen. 8. Selekcja zbiorów. Biblioteka pu- 6. Jedna biblioteka dla dwóch gmin. bliczna nie jest magazynem książek. Wspólna biblioteka gmin T0nsberg Dwudziestoprocentowa coroczna selekcja i N0tter0y jest jedyną tego typu placów- zbiorów sprawia, że książki w bibliotece ką w Norwegii. Zainaugurowała swoją są aktualne, a z półek „tchnie świeżością". działalność w 1992 roku w obecności Część książek wycofanych można kupić króla Haralda V. Przeszklony budynek za przysłowiowy grosik. biblioteki o powierzchni 5000 m2 pod- 9. „Luz" w bibliotece. Biblioteka trzymują stalowe konstrukcje w kształcie jest miejscem pracy, ale także można tu drzew, stąd jego nazwa „Pod drzewami wypoczywać, zjeść, napić się kawy, swo- poznania". bodnie rozmawiać, zagrać na playstation, posurfować w Internecie.

10. Design biblioteczny, tzn. jak czytelnik znajduje się w środku miej- może być kolorowo, nowocześnie i cie- skiego życia, z drugiej strony ma ochotę kawie w przestrzeni bibliotecznej. Duże zaszyć się z książką w miękkim, przepast- powierzchnie użytkowe dla czytelników, nym fotelu. Organizacja dużych spotkań atrialne przestrzenie, wygodne kanapy, w bibliotece też nie stanowi problemu, olbrzymie tafle szklane ścian z pięknymi dzięki ruchomym regałom można stwo- widokami sprawiają, że z jednej strony rzyć amfiteatr na 250 osób.

10 n

Katarzyna Ostrowska-Pałyga sko-miejskim i małym gminom miejskim Dział Instrukcyjno-Metodyczny (do 15 tys. mieszkańców). Beneficjentami WBP w Opolu mogą być tylko biblioteki zorganizo- wane w formie samodzielnej instytucji kultury. PROGRAM BIBLIOTEKA + - Certyfikat, przyznawany gminnym - ZAŁOŻENIA OGÓLNE bibliotekom publicznym z gmin wiejskich, miejsko-wiejskich i miast do 15 tys. mieszkańców. Do ubiegania się o certyfi- Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa kat uprawnione są jednostki samorządu Narodowego wyszło z ciekawą propo- terytorialnego - organizatorzy bibliotek. zycją udziału w programie Biblioteka+ System Mak+ jest kierowany do bibliotek z gmin wiejskich, wiejsko-miej- bibliotek posiadających przynajmniej 1 skich i miejskich, w których liczba miesz- komputer oraz łącza internetowe, procesor kańców nie przekracza 15 tys. Przygoto- minimum Pentium III 1 GHz i 512 MB wanie i wdrożenie programu Biblioteka+ RAM oraz łącze szerokopasmowe 2Mb/s zostało powierzone Instytutowi Książki. na 1Mb/s. Praca z systemem będzie się od- Proponowany aplikacyjny program ma na bywała za pomocą przeglądarek interne- celu przekształcenie bibliotek gminnych towych, natomiast sam system powinien w nowoczesne centra kultury i wiedzy. być możliwie jak najprostszy w procesie Zajmuje się takimi zagadnieniami jak: instalacji i administrowania nim. Przyjęto - Stworzenie jednolitego, ogólnopol- założenie, że MAK+ będzie opierał się na skiego, centralnego systemu komputero- standardzie MARC 21, a jednym z podsta- wego MAK+, który oferowany będzie wowych zadań jest zapewnienie konwersji wszystkim bibliotekom bez względu na aktualnie używanych przez biblioteki formę organizacyjną. danych do nowego systemu. Całkowity - Internetyzacją bibliotek, którą objęte koszt systemu Mak+ dla biblioteki głów- będą biblioteki gminne w Polsce wraz nej z filiami wynosi 100 zł miesięcznie. z filiami. Jeżeli Biblioteka nie posiada filii, a ilość - Szkolenie bibliotekarzy w zakresie stanowisk komputerowych nie przekra- nowych kompetencji, które skierowane cza 3 wówczas koszt systemu MAK+ jest do pracowników bibliotek będących dla takiej biblioteki będzie wynosił 50 samodzielnymi instytucjami kultury lub zł miesięcznie. W chwili obecnej w woj. działających w strukturach instytucji kul- opolskim z testowej wersji systemu Mak+ 1 tury w gminach wiejskich, wiejsko-miej- korzystają 4 biblioteki . skich i miejskich do 15 tys. mieszkańców. Internetyzacja bibliotek Beneficjentami tego obszaru działań są 6 sierpnia 2009 r. Telekomunikacja wojewódzkie biblioteki publiczne. Polska S.A. wraz Ministrem Kultury - Uruchomienie programu finansowe- i Dziedzictwa Narodowego, z Ministrem go wsparcia modernizacji i rozbudowy Spraw Wewnętrznych i Administracji, bibliotek gminnych. Dotacje w ramach programu grantowego na modernizację 1 Informacja o działalności bibliotek w I półroczu infrastruktury architektonicznej bibliotek 2010 r. Materiały własne Wojewódzkiej Biblioteki będą udzielane gminom wiejskim, wiej- Publicznej w Opolu. 11 J oraz Fundacją Rozwoju Społeczeństwa takie zagadnienia jak: rozwój osobisty, Informacyjnego podpisała porozumienie organizacja i zarządzanie biblioteką, nowe w sprawie utworzenia programu interne- technologie. tyzacji polskich bibliotek publicznych. W czerwcu zakończono pierwszy Program ten proponowany jest bibliote- moduł szkoleń dla bibliotekarzy w ra- kom pod hasłem „Biblioteki z Internetem mach Programu Biblioteka + z zakresu TP". Realizowany jest przy współpracy rozwoju osobistego. Program szkolenia Fundacji Orange. Celem Programu jest nie obejmował zagadnienia komunikacji tylko dostarczenie technologii dostępu do w zespole, asertywności oraz technik Internetu, ale także stworzenie warunków, redukcji stresu. Zajęcia prowadzone były które pozwolą bibliotekom publicznym metodami aktywnymi, które angażowały przekształcić się w ważne dla lokalnej uczestników w proces grupowy. Zakres społeczności nowoczesne, wielofunkcyj- tematyczny szkoleń zdecydowanie do- ne centra informacyjne, kulturalne i edu- starczał uczestnikom wielu cennych in- kacyjne.2 W woj. opolskim z programu formacji i zapewne wpłynie w przyszłości „Biblioteki z Internetem TP" skorzystało na jakość świadczonych usług. Uczest- 23 bibliotek publicznych. 3 nicy szkoleń szczególnie podkreślali, że Szkolenia dla bibliotekarzy pozwolą warsztat poprowadzono profesjonalnie bibliotekarzom uzyskać nowe kompeten- i komunikatywnie. Najcenniejsza okaza- cje zawodowe. Szkolenia są nieodpłatne ła się atmosfera w grupie, dobre relacje dla bibliotekarzy z bibliotek publicznych z prowadzącym warsztaty, ciekawe tematy w gminach wiejskich, wiejsko-miejskich i wymiana doświadczeń pomiędzy uczest- i małych gmin miejskich (do 15 tys. nikami. Moduł drugi „Organizacja i zarzą- mieszkańców). Czas realizacji szkoleń to dzanie biblioteką" zrealizowano w paź- lata 2010-2012. Szkolenia zostały zorga- dzierniku 2010 r. Obejmował zagadnienia nizowane przez wojewódzkie biblioteki pozyskiwania środków pozabudżetowych, publiczne. Na realizację tych szkoleń poznania źródeł finansowania projektów Instytut Książki przekazał bibliotekom kulturalnych, sposobów pozyskiwania wojewódzkim środki finansowe w postaci klientów biblioteki i budowania relacji dotacji celowej. W woj. opolskim udział bibliotekarza z użytkownikiem oraz po- w szkoleniach dla bibliotekarzy zadekla- trzeb tworzenia nowoczesnej biblioteki, rowało 25 bibliotek oddelegowując 40 jej miejsca w otoczeniu prawnym i spo- bibliotekarzy, są to zarówno pracownicy łecznym. Bibliotekarze docenili przede filii bibliotecznych, jak również kadra wszystkim miłą atmosferę podczas zajęć kierownicza. Szkolenia te przewidziane i profesjonalizm prowadzących, którzy są na 10 dni szkoleniowych i obejmują potrafili zawiłe kwestie wyjaśnić w prosty, zrozumiały sposób. Ostatni moduł szkoleń 2 Internetyzacja Bibliotek http://www. „Nowe technologie", przeprowadzono bibliotekaplus.pl [ dostęp 28 lipca 2010 r. ] w listopadzie. Celem spotkania było zapoznanie się z zastosowaniem komputera we współczesnym świecie. Szkolenie 3 Informacja o działalności bibliotek w I półroczu 2010 r. Materiały własne Wojewódzkiej Biblioteki obejmowało naukę obsługi komputera, Publicznej w Opolu praktyczne zastosowanie systemów ope- racyjnych oraz obsługę Internetu.

Celem programu Infrastruktura negatywnemu zjawisku cywilizacyjnego bibliotek jest podniesienie standardu bi- wykluczenia. bliotek publicznych, (w tym standardów Certyfikat ma postać dyplomu i ta- estetycznych), poprzez modernizację bliczki do oznaczenia budynków gminnej lub stworzenie niezbędnej infrastruktury biblioteki publicznej uprawnionej do zapewniającej użytkownikom dogodne posługiwania się certyfikatem. Biblioteka warunki korzystania z usług bibliotek. certyfikowana oraz samorząd gminy - or- Z dotacji pozyskanych z programu moż- ganizator biblioteki mają prawo używać na przeprowadzić remont, modernizację, znak graficzny Biblioteka+ w celach re- adaptację nieruchomości w celu stworze- klamowych i informacyjnych przez czas nia nowoczesnej i wygodnej przestrzeni ważności certyfikatu. bibliotecznej. W roku 2009 cztery opol- Biblioteki, które uzyskały Certyfikat skie biblioteki otrzymały dotację w ra- będą traktowane w programach biblio- mach programu Infrastruktura Bibliotek tecznych Ministra Kultury i Dziedzictwa Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na zasadach preferencyj- Narodowego. Są to: nych. „Certyfikat Biblioteka+" jest przy- GBP w Pakosławicach - na remont znawany przez Dyrektora Biblioteki Na- pomieszczeń i zakup wyposażenia; rodowej. Minister Kultury powołuje Ze- GBP w Tarnowie Opolskim - na moder- spół Certyfikacyjny spośród bibliotekarzy nizację budynku i zakup wyposażenia; i ludzi książki. Warunkiem koniecznym GBP w Popielowie - na zakup wypo- do przyznania Certyfikatu jest pozytywna sażenia i modernizację biblioteki; opinia wojewódzkiej biblioteki publicznej MiGBP w Nysie - na moderniza- z województwa właściwego dla siedziby cję i zakup wyposażenia filii miejskiej samorządu, ubiegającego się o przyznanie MiGBP. Certyfikatu, przedstawiana Zespołowi W sumie opolskie biblioteki otrzymają Certyfikacyjnemu.4 dotację w kwocie 195 701 zł. W br tylko jednej bibliotece w woj. opolskim udało się pozyskać dotacje z tego programu a jest nią Miejska i Gmin- na Biblioteka Publiczna w Kluczborku. Certyfikat Biblioteka+ jest znakiem jakości gminnej biblioteki publicznej wraz z filiami bibliotecznymi Certyfikat stwierdza, że gminna biblioteka publiczna funkcjonuje zgodnie z najlepszymi światowymi standardami, zarówno pod względem infrastruktury, wykorzystania nowoczesnych technologii, jak i obsługi czytelnika. Natomiast samorząd gminy, stwarza odpowiednie warunki rozwoju biblioteki, dba o poziom czytelnictwa, edukacji oraz uczestnictwa w kulturze 4 Regulamin przyznawania Certyfikatu Biblioteka+ [fragment] [online] http://www.bibliotekaplus.p mieszkańców gminy i przeciwdziała [dostępny 28 lipca 2010 r.] 14 n

Katarzyna Ostrowska -Pałyga Nabór do I edycji szkoleń trenerskich Dział Instrukcyjno-Metodyczny dla bibliotekarzy. WBP w Opolu Celem bezpłatnych szkoleń jest pod- Koordynator Regionalny niesienie wiedzy i umiejętności w zakre- Programu Rozwoju Bibliotek sie: prowadzenia szkoleń i prezentacji, układania programów szkoleniowych, DZIAŁANIA w RAMACH PRB organizacji i promocji szkoleń. Szkole- w WOJ. OPOLSKIM nia prowadzi Stowarzyszenie Trenerów KALENDARIUM WYDARZEŃ 2010 R. Organizacji Pozarządowych.

Luty 2010 r. Styczeń - Czerwiec 2010 r. Wsparcie tworzenia i funkcjonowania Warsztaty planowania rozwoju gminnych koalicji. biblioteki. Każda Biblioteka Wiodąca, której za- Podczas cyklu spotkań, uczestnicy daniem jest zawiązanie Gminnej Koalicji szkoleń - bibliotekarki i bibliotekarze oraz na rzecz Rozwoju Bibliotek, otrzyma przedstawiciele instytucji działających wsparcie wykwalifikowanego animatora. w środowisku lokalnym - przygotowali W trakcie trwania Programu będą zbierane się do wdrożenia Planu Rozwoju Biblio- i rozpowszechniane przykłady ich sku- teki, który pomoże im zmienić biblioteki tecznego działania. Pomocą w tworzeniu publiczne w małych miejscowościach Gminnych Koalicji zajmuje się Stowa- w centra aktywności lokalnej. Efektem rzyszenie Akademia Rozwoju Filantropii finalnym szkoleń będzie przygotowanie w Polsce. trzyletniego planu pracy biblioteki. Szkolenia prowadzą trenerzy ze Stowarzy- Marzec 2010 r. szenie Centrum Aktywności Lokalnej. Dostawa sprzętu komputerowego i opro- gramowania dla bibliotek publicznych. Styczeń 2010 r. Firma Talex dostarczyła sprzętu kompu- Programu „Biblioteki z Internetem". terowego do bibliotek publicznych woj. Telekomunikacja Polska SA rozpoczę- opolskiego uczestniczących w Programie ła w woj. opolskim wdrażanie programu Rozwoju Bibliotek. „Biblioteki z Internetem". Biblioteki Wiodące otrzymają: Celem Programu jest nie tylko dostar- - dwa zestawy komputerowe (kompu- czenie technologii dostępu do Internetu, tery, monitory, oprogramowanie), ale także stworzenie warunków, które - urządzenie wielofunkcyjne służące pozwolą bibliotekom publicznym prze- do drukowania, skanowania, kopiowania kształcić się w ważne dla lokalnej społecz- i faksowania, ności nowoczesne, wielofunkcyjne centra - drukarkę A3 (w przypadku bibliotek informacyjne, kulturalne i edukacyjne. gminnych), Program Telekomunikacji Polskiej SA - laptop wraz z oprogramowaniem, i Fundacji Orange. - projektor multimedialny, - ekran. Luty 2010 r. Filie Bibliotek Wiodących otrzymają:

15 J r - dwa zestawy komputerowe (kompu- - Korzystania z usług poczty elektro- tery, monitory, oprogramowanie), nicznej i sprawnego, skutecznego poszu- - urządzenie wielofunkcyjne służące kiwania informacji w Internecie. do drukowania, skanowania, kopiowania - Posługiwania się w podstawowym i faksowania. zakresie programami użytkowymi: edy- Jedną z ważnych zasad Programu torem tekstu, arkuszem kalkulacyjnym Rozwoju Bibliotek jest przekazywanie i programem do tworzenia prezentacji komputerów tym placówkom, które nie multimedialnych. posiadają takiego wyposażenia dostępne- - Znajomości podstaw bezpiecznego go dla użytkowników. posługiwania się komputerem i bezpiecz- Jeżeli więc Biblioteki Wiodące - za- nego korzystania z sieci Internet. równo gminne, jak i filie - posiadają - Podstaw doradztwa / instruktażu, komputery dla użytkowników, wówczas jakiego bibliotekarze powinni udzielać zostanie im przekazane: użytkownikom biblioteki. Szkolenia - urządzenie wielofunkcyjne, laptop prowadza pracownicy Wojewódzkiej oraz projektor multimedialny z ekranem Biblioteki Publicznej w Opolu. (biblioteki gminne), - urządzenie wielofunkcyjne (filie). Czerwiec 2010 r. Do Bibliotek Partnerskich - jeżeli Zakończenie „Warsztatów planowania nie posiadają komputerów dla użyt- rozwoju biblioteki". kowników - zostanie dostarczony jeden Końcowym efektem „Warsztatów zestaw komputerowy i jedno urządzenie planowania rozwoju biblioteki" jest wielofunkcyjne. opracowanie planu pracy biblioteki, Biblioteki w woj. opolskim otrzymały który umożliwi ubieganie się o granty na 70 zestawów komputerowych, 60 urzą- realizację wybranych elementów planu, dzeń wielofunkcyjnych oraz ponad 80 zgodnych z założeniami Programu Roz- aparatów cyfrowych. Dodatkowo każda woju Bibliotek - menu „8. z bibliotek wiodących wzbogaciła się o laptop, rzutnik i ekran. Czerwiec 2010 r. Program „Podaj dalej". Marzec - październik 2010 r. Każda Biblioteka Wiodąca może złoży Szkolenia z zakresu technologii komu- wniosek na pozyskanie mikrograntów. nikacyjnych i informacyjnych. Dotacje są przeznaczone na pokrycie W Wojewódzkiej Bibliotece Publicz- kosztów co najmniej 4 spotkań z Bi- nej im. E. Smołki realizowane były szko- bliotekami Partnerskimi. Trzy spotkania lenia z zakresu technologii komunikacyj- powinny mieć charakter tradycyjny, nych i informacyjnych dla bibliotekarzy, natomiast jedno powinno odbyć się za uczestników I rundy Programu Rozwoju pośrednictwem elektronicznych kanałów Bibliotek w woj. opolskim. Szkolenia komunikacji takich jak np. Skype, chat. te umożliwiły rozwijanie kompetencji Celem spotkań jest przekazanie wiedzy dotyczących: i doświadczeń pracownikom bibliotek - Posługiwania się sprzętem i opro- partnerskich zdobytych na szkoleniach. gramowaniem dostarczanym w ramach PRB. Wrzesień 2010 r.

16 L n

Konferencja Regionalna Gminnych Po zakończonym cyku szkoleń, za- Koalicji. świadczenia otrzymało 57 bibliotekarzy. 21 września 2010 r. w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. E. Smołki Październik 2010 r. w Opolu odbyła się Regionalna Konfe- Organizacje Pozarządowe dla rencja Programu Rozwoju Bibliotek połą- bibliotek. czona z naradą dyrektorów i kierowników Zakończono nabór do projektu „Or- bibliotek publicznych w woj. opolskim. ganizacje Pozarządowe Bibliotekom", Celem konferencji było przedstawienie który trwał od 16 sierpnia do 20 paździer- przebiegu i efektów realizacji Programu nika 2010 r. Biblioteki Publiczne biorące Rozwoju Bibliotek w woj. opolskim, udział w Programie Rozwoju Bibliotek zaprezentowanie Koalicji Gminnych dzia- otrzymały propozycje takich organizacji łających przy bibliotekach Wiodących, jak: Centrum Edukacji Obywatelskiej, prezentacja Regionalnego Partnerstwa Fundację Ośrodka KARTA, Fundację oraz ogłoszenie konkursu dla Gminnych Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Ko- Koalicji. W konferencji uczestniczyli meńskiego oraz Towarzystwo Inicjatyw Wojewoda Opolski Ryszard Wilczyński, Twórczych „ę". Ostatecznie w woj. opol- Wicemarszałek Województwa Opol- skim przyznano oferty dwóm bibliotekom skiego Teresa Karol, Janusz Wójcik Miejskiej i Gminnej Bibliotece Publicznej dyrektor Departamentu Kultury, Sportu w Grodkowie oferta Fundacji Ośrodka i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Karta i Gminnej Bibliotece Publicznej oraz przedstawicielki Fundacji Rozwoju w Jemielnicy oferta Centrum Edukacji Społeczeństwa Informacyjnego i licznie Obywatelskiej. zebrani dyrektorzy i kierownicy bibliotek publicznych woj. opolskiego. Listopad 2010 r. Szkolenia specjalistyczne. Październik 2010 r. Rozpoczęto realizacje szkoleń specja- Szkolenia IT. listycznych dla uczestników Programu Zakończono cykl szkoleń z zakresu Rozwoju Bibliotek w woj. opolskim technologii komunikacyjnych i informa- W siedzibie Wojewódzkiej Biblioteki Pu- cyjnych dla bibliotekarzy, uczestników blicznej przeprowadzono dwa trzydniowe I rundy Programu Rozwoju W szkole- szkolenia specjalistyczne niach uczestniczyło: 1. Miejsce promocji kultury - Moduł I - 57 osób na 58 2. Przestrzeń dla mieszkańców uprawnionych; z inicjatywą. - Moduł II - 54 osoby na 58 Uczestnikami szkoleń są obligato- uprawnionych; ryjnie wszyscy pracownicy bibliotek - Moduł III - 53 osoby na 58 wiodących oraz przedstawiciele bibliotek uprawnionych; partnerskich. - Moduł IV - 54 osoby na 58 uprawnionych; Grudzień 2010 r. - Moduł V - 50 osób na 58 Szkolenia dla pracowników WBP. uprawnionych. Zakończył się cykl szkoleń dla pra- cowników Wojewódzkiej Biblioteki

17 J r Publicznej w ramach PRB. Przeprowa- dzone szkolenia pozwalają uczestnikom rozwijać swoje kompetencje w zakresie badania potrzeb organizacji i prowadzenia szkoleń. Realizatorem szkoleń była firma LEM Projekt z Krakowa.

18 L n

Ewa Dorosz tu głubczyckiego oraz prudnickiego nie Dział Instrukcyjno-Metodyczny nadesłano ani jednej wypełnionej ankiety. WBP w Opolu Z tego też powodu wyników ankiety nie można odnosić do całego województwa. Ankieta składa się z dziewięciu pytań OCZEKIWANIA PRACOWNIKÓW (sześciu zamkniętych, na które responden- BIBLIOTEK PUBLICZNYCH ci chętniej odpowiadali i trzech „otwar- WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO tych", które większość respondentów WOBEC pomijała) oraz metryczki. Ankietowani oczekują od WBP organi- WOJEWÓDZKIEJ BIBLIOTEKI zowania szkoleń (38%), doradztwa (32%) PUBLICZNEJ w OPOLU oraz interwencji w przypadku, gdy organ - ANALIZA ANKIETY prowadzący będzie próbował bibliotekę zlikwidować lub połączyć z inną instytu- Ankieta „Badanie oczekiwań pracow- cją kultury (30%), co ilustruje wykres 1. ników bibliotek województwa opolskiego W drugim pytaniu proszono o zazna- wobec Wojewódzkiej Biblioteki Publicz- czenie rodzaju szkoleń w jakich chętnie nej w Opolu" została opracowana w celu by uczestniczyli. Respondenci wskazali, zbadania oczekiwań bibliotekarzy wobec że najbardziej zainteresowani są obsłu- Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej gą programów komputerowych - 20%, w Opolu i stopnia zadowolenia z dotych- następnie 13% wskazało na promocję czasowej działalności. Jej wyniki zostaną bibliotek, a 10% na wykorzystanie In- wykorzystane jako integralna część pracy ternetu w bibliotece. Za najmniej intere- magisterskiej, która powstaje w Wydziale sujące respondenci uznali szkolenia na Historycznym Uniwersytetu Warszaw- temat obsługi użytkownika i komunikacji skiego pt. „Działalność Wojewódzkiej interpersonalnej. Na wykresie 2 uwidocz- Biblioteki Publicznej w Opolu na rzecz niono z jakim zainteresowaniem wedle bibliotek niżej zorganizowanych". Była- respondentów spotkała się problematyka by ona niepełna gdyby nie zamieszczono szkoleń. w niej opinii bibliotekarzy, którzy współ- Ankietowani wyrazili zainteresowanie pracują z WBP. następującymi kursami, które przydałyby Ankietę przygotowano i rozesłano do im się w pracy: zajęcia z dziećmi w biblio- bibliotek województwa opolskiego dro- tece, praca z programem SOWA i innymi gą mailową oraz dostarczano osobiście. programami bibliotecznymi Ogółem wśród bibliotek publicznych Odpowiedzi na pytanie trzecie o czę- rozprowadzono 150 ankiet, z których stotliwość uczestnictwa w szkoleniach otrzymano 99 wypełnionych (tj. 66% organizowanych przez WBP w Opolu ogółu), w tym: 41 z powiatu nyskiego, pokazały, że 82% ankietowanych uczest- 19 z powiatu opolskiego, 13 z powiatu niczyło w szkoleniach organizowanych brzeskiego, 11 z Opola, 5 z powiatu kę- przez Bibliotekę Wojewódzką, z czego raz dzierzyńsko-kozielskiego, 3 z powiatu w roku 38%, dwa razy w roku 20%, a 24% oleskiego, 3 z powiatu kluczborskiego 2 częściej niż dwa razy w roku. z namysłowskiego i po jednej z powiatu W następnym pytaniu proszono o wy- krapkowickiego i strzeleckiego. Z powia- mienienie tematyki szkoleń, w których

19 J Oczekiwania wobec WBP

80 70 60 50 40 30 20 10 0 organizowania szkoleń doradztwa obrony bibliotek przed likwidacją lub łączeniem

Wykres nr 1: Oczekiwanie ankietowanych wobec WBP w Opolu

komunikacja interpersonalna obsługa użytkownika rozwiązywanie sytuacji konfliktowych biblioterapia praca z czytelnikiem trudnym potrzeby czytelnicze wykorzystanie internetu promocja biblioteki obsługa programów komputerowych

0% 5% 10% 15% 20% 25%

Wykres 2: Zapotrzebowanie na szkolenia

20 odpowiadający uczestniczyli. Tylko jedna TAK, 19% NIE. W następnym pytaniu trzecia ankietowanych wpisała odpo- proszono o krótki opis jak WBP w Opolu wiedź. Najczęściej wymieniano: kursy interweniowała w przypadku, gdy organi- komputerowe, zagadnienia związane zator miał zamiar zamknąć bibliotekę lub z ustawą o ochronie danych osobowych, ją połączyć z domem kultury lub inną in- zasady tworzenia bibliografii regional- stytucją. Niestety niewielu respondentów nej, Program Rozwoju Bibliotek, pracę odpowiedziało na to pytanie. Najczęściej z osobami niepełnosprawnymi, funkcjo- wspominano o pismach, które WBP nowanie Dyskusyjnego Klubu Książki, wysyłała do organu prowadzącego z ne- działalność informacyjnej. gatywną opinią o wyżej wspomnianych W pytaniu piątym ankietowani mieli próbach „reorganizacji" bibliotek. Tylko wskazać z jakich form doradztwa ko- jedna osoba napisała, że pracownicy WBP rzystali. Najwięcej pracownicy WBP w Opolu nie zareagowali na plany Rady w Opolu udzielali porad w kwestiach Gminy. merytorycznych i informatycznych, naj- W kolejnym pytaniu ankietowani mieli mniej dotyczących zagadnień prawnych. odpowiedzieć na pytanie czy są zado- Ilustruje to wykres 3. woleni z działalności WBP na rzecz ich Na pytanie o to czy biblioteka, w któ- bibliotek. Zdecydowanie zadowolonych rej pracuje ankietowany, była zagrożona było 46% respondentów, zdecydowanie likwidacją lub połączeniem z inną insty- niezadowolonych było 9%, a zdania na ten tucją 81% ankietowanych odpowiedziało temat nie miało 45% odpowiadających,

Wykres 3: Formy doradztwa

21 r co najczęściej uzasadniano albo krótkim stażem pracy albo tym, że pracownicy filii kontaktują się z Biblioteką Wojewódzką za pośrednictwem bibliotek central- nych i nie zawsze otrzymują informację zwrotną. Niezadowoleni respondenci z dzia- łalności WBP stwierdzali, że nigdy nie uzyskali od pracowników biblioteki żadnej pomocy. Znacznie liczniejsi usa- tysfakcjonowani działalnością biblioteki podkreślali, że otrzymują pomoc zawsze wtedy kiedy jej potrzebują w postaci porady (instruktażu), wystawy, zorgani- zowanego spotkania autorskiego. W podsumowaniu stwierdzić należy, że ankieta dałaby zapewne bardziej mia- rodajne wyniki, gdyby odpowiedziało na nią więcej respondentów. Tym nie mniej wydaje się, że uzasadnione będzie stwier- dzenie, iż działalność WBP w Opolu jest bibliotekarzom publicznym niższego szczebla potrzebna.

22 L n

Agnieszka Hałubiec dla tych znajdujących się u dołu drabiny Dział Instrukcyjno-Metodyczny społecznej, implikowało projektowanie WBP w Opolu ustaw o powszechnym i przymusowym szkolnictwie. W 1870 roku taka ustawa powstaje w Anglii. Stawiano sobie za cel z DZIEJÓW KSIĄŻKI.... rozpowszechnianie elementarnej wiedzy. Walczono z analfabetyzmem. Tego rodza- KSIĄŻKA „TANDETNA" ju projekty mogły być realizowane dzięki w XIX WIEKU powszechnemu dostępowi do książek i czasopiśmiennictwa. Produkcja na ma- Wiek XIX przyniósł szereg zmian - nowe sową skalę była koniecznością, a dla wy- zjawiska społeczne, liczne wynalazki. Był dawców szansą na dobry zarobek. Liczne to czas dynamicznego rozwoju technicz- wynalazki w zakresie drukarstwa dawały nego, któremu towarzyszyła rewolucja możliwość, aby wydawać dużo i szybko, demograficzna. Nastąpiła znaczna kon- co nie zawsze przekładało się na jakość, centracja ludności w ośrodkach miej skich, natomiast znacząco wpływało na cenę co spowodowało, iż wykształciły się książek. W Zarysie dziejów książki Bar- nowe realcje społeczne, nowe sposoby bary Bieńkowskiej i Haliny Chamerskiej komunikowania się. Specjalizacji oraz czytamy: rozbiciu ulegają role i funkcje społeczne, Wyżej już wspomniano, że wiek XIX w wyniku czego fragmentaryzacji ulega to narodziny książki popularnej w różnych również czas, pojawia się kategoria czasu jej formach i na różnych poziomach. Ale wolnego. czy to „literatura dla ludu", czy książka Postęp techniczny skracał godziny dla przeciętnego inteligenta czy mieszczu- pracy. Czas wolny od aktywności za- cha, aby być czytana i kupowana, musiała wodowej pozwalał na relaks. Mogła go być łatwo dostępna i to nie tylko poprzez zapewnić książka, niekoniecznie ambitna biblioteki, lecz nabywana na własność. i wysmakowana edytorsko. Produktem Ale tu istniała bariera, o której wiele wtórnym rewolucji przemysłowej - jak pisano, i o której obniżenie w dobrze pisze Antonina Kłoskowska1 - wraz z in- zrozumiałym interesie własnym walczy- dustrializmem i urbanizacją było zjawisko ło wielu wydawców w Europie, a także kultury masowej. Wszystkie te zmiany nie i w Polsce; cena książki. W stosunku do pozostały bez znaczenia również dla ryn- innych towarów książka była relatywnie ku książki, jej „produkcji" i dystrybucji. droga. (...) Obniżenie ceny było możliwe Zurbanizowane społeczeństwo, duże zuni- w warunkach dysponowania nowoczesną na owe czasy techniką (co prowadziło do formizowane grupy społeczne, stwarzały obniżenia kosztów produkcji), ale przede potrzebę masowej produkcji, dotyczyło wszystkim poprzez zwiększenie nakładu, to również sposobu wydawania książek. co nie wszędzie było łatwe do realiza- Mocnej akcentowane prawo dostępu do cji, zważywszy dwie inne przeszkody: książki i oświaty dla wszystkich, również istniejący jeszcze analfabetyzm i brak nawyków czytelniczych. Mimo wielu 1 A. Kłoskowska, Ramy społeczne kultury trudności i zahamowań trend ogólny jest masowej [w:] Kultura masowa. Krytyka i obrona. widoczny: książka przeciętna i popularna Warszawa 1980.

23 J r taniała dzięki wysiłkom wydawców (i ich Ważną kwestią dla wydawania ksią- konkurencji), dzięki seriom, ale i dzięki żek i czasopism był papier. Jego zasoby zwiększaniu nakładów.2 należało również uzyskiwać szybciej niż Nastąpiło przejście od rzemiosła, ma- dotychczas. Umożliwił to wynalazek nufaktury do produkcji przemysłowej. maszyny papierniczej, która produko- Ręczne składanie zastąpiło mechaniczne. wała papier różnego rodzaju, w różnych Książka stała się towarem poddanym rozmiarach. Ręczne czerpanie papieru takim samym prawom rynku jak inne pro- dawało pojedyncze arkusze i wymagało dukty. Masowa produkcja oraz dystrybu- sporo czasu, aby je wyprodukować. Za- cja książek była możliwa dzięki zastoso- miast szmat zaczęto używać do produkcji waniu odpowiednich technik drukowania masy drzewnej, potem celulozowej. tekstów. Maszyny musiały być szybkie Zmieniła się również technika ilustrowa- i sprawne. Wielonakładowe wydawnictwa nia tekstów. Zastosowano litografię, wyna- wymagały wielokrotnego odbijania tego lezioną przez Alojzego Senefeldera, która samego składu drukarskiego. Umożli- była stosunkowo tanią metodą ilustrowania wiała to stereotypia. Dzięki odlewom i była szeroko wykorzystana w drukach, matryc drukarskich ten sam tekst mógł wydawnictwach gorszej jakości. być drukowany na kilku maszynach. Pod wpływem wszystkich tych zjawisk Gotowe matryce służyły do ponownego - przemian społecznych i technicznych - wykorzystania, aby wykonać dodruk które wzajemnie się zazębiały, powstał egzemplarzy. Stereotypię udoskonalają dobry grunt dla wydawnictw tandetnych, Karol Stanhope, który był wynalazcą ponieważ był odbiorca oraz techniczne żelaznej prasy drukarskiej oraz w 1829 możliwości, aby wyprodukować słab- roku Claude Genoux. Zastosowanie tej sze jakościowo publikacje książkowe. metody znacznie ułatwiło druk wielkich Pojawia się na rynku książka „tandet- nakładów. Olbrzymie znaczenie mają na". Nie należy jednak sądzić, iż jest również wynalazki Fryderyka Koniga, to „produkt" XIX wieku. Janusz Dunin które przyśpieszyły pracę drukarza. Skon- w Papierowym bandycie pisze: struował on prasę dociskową, a następ- Kiepska i tandetna literatura istnieje od nie opatentował w 1911 roku w Lipsku niepamiętnych czasów. Wolno sądzić, że mechaniczną prasę pośpieszną, którą od czasów Homera. Twórcom towarzyszy po raz pierwszy zastosowano do druku zawsze zastęp mniej fortunnych amato- Times'a. Kolejnym krokiem na przód był rów ujeżdżania pegaza. Ponieważ jednak prototyp maszyny rotacyjnej R. Hilla, bibliografia i dokumentacja literacka roz- jednak w 1846 roku August Applegath wijała się później niż poezja, większość i jego maszyna rotacyjna rozpoczynają z nich uległa całkowitemu zapomnieniu. rozkwit poligrafii. Wynalazek ten jeszcze Inaczej jest w czasach nowszych: każdy bardziej usprawnił i przyśpieszył proces grafoman, który widział swe słowa w dru- drukowania. ku, ma zapewnione miejsce na kartach dzieł bibliograficznych i w magazynach bibliotecznych. 3 2 B. Bieńkowska, H. Chamerska, Dzieje książki i bibliotek za granicą w XIX i XXwieku, [w:] Zarys3 J. Dunin, Płody skandalu, [w:] Papierowy dziejów książki. Warszawa 1987, s.254. bandyta. Książka kramarska i brukowa 24 L n

Chcąc podjąć temat książki „tandet- zamiast szycia, często więcej błędów niż nej" należy określić, czym jest tandeta przy ręcznym składzie itd.)6 wydawnicza? Co decyduje o tym, że daną Równocześnie obok książki tandetnej publikację można zaliczyć w poczet tan- istniała książka luksusowa, znacznie droż- detnych? Janusz Dunin wytypował trzy sza, bo zdecydowanie lepsza jakościowo. elementy pomocne w opisie zagadnienia Wykształcają się w ten sposób odrębne książki „tandetnej": obiegi literatury - wysokoartystyczny To, czy dany utwór należał do tandetnej obok popularnego, brukowego, obiegu literatury, czy nie - rozstrzygał najczęściej dla ludu, obiegu jarmarcznego. Każdy fakt, w jaki sposób był on publikowany, z nich miał swój repertuar literacki, kolportowany i czytany. 4 swoich czytelników, wydawców i dys- Te trzy wyznaczniki pozwalają doko- trybutorów. Oczywiście obieg popularny nać zadowalającego podziału na książkę czerpał i przejmował różne elementy z pi- gorszej jakości wydawniczej, nazywaną: śmiennictwa wysokoartystycznego, np.: tandetną, jarmarczną, straganową, bru- gatunki literackie - powieść, opowiada- kową, kramarską, ludową. Już w samych nia. Zdarzało się również, że dla korzyści określeniach tej książki kryją się infor- finansowych renomowane wydawnictwa, macje dotyczące jej wydawania, kolpor- czy księgarnie wydawały książkę tandet- tażu i czytelnictwa. Kiepskie jakościowo ną, natomiast wydawcy kiepskich pozycji wydawnictwa nie musiały zawsze nieść książkowych pokusili się czasem o wyda- ze sobą błahych treści. Można wśród nie książki wartościowej. Ze względu na tandetnego piśmiennictwa odnaleźć war- społeczne formy odbioru, nastąpił podział tościowe książki, które miały zadania edu- na czytelnika elitarnego i odbiorcę litera- kacyjne - takie wydawnictwa nazywano tury popularnej. Do tego ostatniego przede „płodami pożytku". Natomiast całą resztę wszystkim trafiała publikacja w wersji literatury służącej głównie rozrywce na- tandetnej. zywano „płodami skandalu"5. Oba nurty Książka brukowa była dostępna sze- tej literatury łączyła niewątpliwie marna rokiej publiczności. Nurt patronacki „postać" - papier, okładka, liczne błędy dostarczał powiastki, pogadanki, beletry- w tekście: zowane utwory religijne, patriotyczne, Przeciętna, nieluksusowa książka XIX historyczne oraz poradniki gospodarcze. wieku była raczej mniej estetyczna, niż Przykładem utworu patronackiego był publikacje z ubiegłych stuleci (gorszy, Pielgrzym w Dobromilu (1818) Izabeli drzewny papier, zeszywanie drutem, Czartoryskiej. W początkowej fazie książ- w drugiej połowie XIX stulecia klejenie ki z nurtu „płodów pożytku" nie różniły się typograficznie tj. formatem, okładką, gatunkiem papieru od innych wydawnictw im współczesnym. Z czasem formuła edytorska zmieniła się, aby przystoso- w Polsce. Łódź 1974, s. 10. wać się do możliwości kolportażu wśród 4 Ibidem, s.16 5 J. Dunin, Płody skandalu, [w:] Papierowy 6 B. Bieńkowska, H. Chamerska, Dzieje książki bandyta. Książka kramarska i brukowa w Polsce.i bibliotek za granicą w XIX i XXwieku, [w:] Zarys Łódź 1974, s. 5-14. dziejów książki. Warszawa 1987, s.250 25 J r warstw najuboższych, które nie były i różniły się znacznie od starannie wy- przyzwyczajone do czytania dłuższych danych książek. Czytelników publikacji tekstów. Wydawano zatem niewielkie tandetnych mogły przyciągać kolorowe tomiki, skromnie zdobione, firmowane okładki oraz ilustracje. i dotowane przez towarzystwa oświato- W Zarysie dziejów książki czytamy: we. Rozpowszechnianiem zajmowali się „W drugiej połowie XIX stulecia działacze związani z Kościołem, partiami zwiększa się liczba publikacji brukowych, ludowymi, firmy wydawnicze, towarzy- sensacyjnych, kryminałów, literatury stwa: Macierz Polska, Towarzystwo Czy- jarmarcznej, które werbują czytelnika ja- telni Ludowych, Komitet Wydawnictw skrawością kolorów okładek, obrazkami, Dziełek Ludowych. scenami morderstw itd. (...) Poważne, Nie wszyscy ówcześni propagatorzy „szanujące się" wydawnictwa nie szukały literatury społecznikowskiej, patronackiej swych czytelników tymi drogami; zama- byli zwolennikami takiej formy docie- wiały projekty okładek i ozdób tekstu rania z wiedzą i pouczeniem do warstw u znanych artystów, wprowadzały u siebie ludowych: instytucję kierowników artystycznych Cześć działaczy społecznych z prze- itd." 8 łomu XIX i XX wieku przeciwna była Ilustratorzy i graficy książki tandetnej tworzeniu odrębnej literatury dla ludu. pozostawali bardzo często anonimowi. Zalecali oni jedynie dokonywanie od- Początkowo publikacje brukowe były bar- powiedniego doboru tekstów literatury dzo ubogo zdobione, korzystano głównie narodowej i światowej oraz wydawanie ze zdobników typograficznych - ramek, ich w formie taniej książki. Godzili się przerywników, czasem wykorzystywane jedynie na odrębnie pisane dla odbiorcy były elementy zdobnicze zaprojektowane ludowego teksty popularnonaukowe. Ich dla modlitewników i literatury dewo- ideę realizowała m.in. seria Biblioteka cyjnej. Często ilustracje nie pasowały Uniwersytetów Ludowych, wydawana od do treści. Rzadko pojawiały się ryciny 1907 przez Gebethnera i Wolffa i wzna- litograficzne. Wyjątkiem były również wiana jeszcze po II wojnie.7 druki zdobione drzeworytami. Drukarnia Nurt wydawnictw spod znaku „płodów Franciszka Foltyna posługiwała się ilu- skandalu" to publikacje, które przede stracją ksylograficzną. Jednak materiału wszystkim mały przynosić zyski finanso- ilustracyjnego z czasem zaczyna przyby- we i spełniać funkcję rozrywkową. Czy- wać, Janusz Dunin pisze: telnik takiej literatury nastawiony był na „Od końca XIX wieku, wraz z upo- łatwy i przyjemny odbiór. Książki te były wszechnianiem techniki mechanicznej re- niewielkie objętościowo, ok. 100-stroni- produkcji, książki przeznaczone dla ludu cowe druki, wydawane na najgorszym coraz częściej zaopatrywano w ryciny, papierze, czasem nie były zszyte, roiło się przynajmniej na okładkach. Szczególnie w nich od błędów. Wszystkie publikacje tego typu miały ujednolicony wygląd

7 J. Dunin, „Książka w obiegu popularnym",[w:] 8 B. Bieńkowska, H. Chamerska, Dzieje książki Słownik literatury popularnej. Red. T. Żabski. i bibliotek za granicą w XIX i XX wieku, [w:] Wrocław 1997, s. 188. Zarys dziejów książki. Warszawa 1987, 251 26 L n starannie były zdobione druki wydawane poświęcona była reklamie powieści, którą przez E. Feitzingera." 9 zawierał zeszyt lub była miejscem zapo- W ramach wydawnictw tandetnych, wiedzi następnych. Cena pojedynczego nakierowanych na rozrywkę, sensację numeru była niska, co pozwalało na kupno i emocje, wydawano powieści zeszytowe, ich czytelnikom ubogim. (...) Dość duże powieści odcinkowe, księgi magiczne, nakłady, małe koszty własne, manipu- przepowiednie, senniki, zbiory pieśni lowanie liczbą wchodzących w skład i życzeń. powieści zeszytów zapewniało edytorom Powieści zeszytowe były wydawane wysokie zyski. Sprzedażą zajmowały w dwóch rodzajach. Pierwszy typ sta- się księgarnie, kioski, kolporterzy prasy, nowiły publikacje, które miały swoją którzy często rozprowadzali zeszyty po okładkę i były sprzedawanie oddzielnie, domach.10 ale miały ciągłą paginację stron, tekst W publikacji powieści zeszytowych urywał się w dowolnym momencie, cza- przodowała firma wydawnicza Jana Bre- sem w środku zdania i był kontynuowany slauera, która w 1870 roku wprowadziła tę w następnym poszycie. Przy oprawie powieść na polski rynek. Pierwszą powie- okładki były usuwane. Resztę nakładu ścią zeszytową, która zyskała uznanie była wydawcy sprzedawali jako całość. Dru- Barbara Ubryk Fullborna. Najbardziej gi rodzaj to powieści opatrzone uwagą: znane powieści to: Izabela królowa Hisz- „każdy zeszyt stanowi całość". Zeszyt panii czyli Tajemnice dworu madryckiego, posiadał własny tytuł, ukazywał się Tajemnice stolicy świata czyli Grzesznica w stałym formacie, liczbie stron i w stałej i pokutnica, Eugenia czyli Tajemnice zam- szacie graficznej. Całą serię łączy wspólny ku Tuileries Fullborna. Zazwyczaj autorzy bohater: Sherlock Holmes, Buffalo Bill pozostawali anonimowi. Poszczególne itp. Podsumowując, były to niewielkie utwory pisali na zamówienie. objętościowo zeszyty, drukowane na Powieść zeszytowa prawdopodobnie kiepskim jakościowo papierze, z mar- wywodzi się od powieści odcinkowej. Jak nymi ilustracjami i co ciekawe, często sama nazwa wskazuje, była to powieść z elementem marketingu wydawniczego drukowana w odcinkach, na łamach gazet - reklamą lub zapowiedzią wydawniczą. codziennych, rzadziej w periodykach. Słownik literatury popularnej tak określa Objętość zależała od ilości miejsca, jakie formę edytorską tej powieści: czasopismo, gazeta zdecydowało się po- Poszczególne zeszyty liczyły 16-48 święcić jednemu odcinkowi. Początkowo s., najczęściej 32. Jedna powieść mogła powieść odcinkowa była odrębnym do- obejmować nawet 100 zeszytów, które datkiem do gazety, z czasem stała się jej ukazywały się do trzech razy tygodniowo. częścią. Czytelnicy powieści zeszytowej Wydawano je na gazetowym papierze, i odcinkowej to głównie biedota miejska, z mnóstwem błędów drukarskich, z ma- robotnicy, rzemieślnicy, służba domowa. łymi ilustracjami, często pochodzącymi Odrębnym zjawiskiem wśród tandet- z innych tekstów. Czwarta strona okładki nych wydawnictw były śpiewniki, pro-

9 J. Dunin, Rynek tandetnych wydawnictw, [w:] 10 A. Gemra, „Powieść zeszytowa",[w:] Papierowy bandyta. Książka kramarska i brukowaSłowni k literatury popularnej. Red. T. Żabski. w Polsce. Łódź 1974, s. 274 Wrocław 1997, s.341

27 J r dukowane w formie ulotnych, dwukart- ciami kolportowali również wędrowni kowych lub czterokartkowy wydawnictw, kramarze i domokrążcy. Istniały również czasem w postaci zeszyciku. Śpiewniki księgarnie wysyłkowe, część tandetnych mogły przyjmować postać obszernych wydawnictw była kolportowana razem antologii. Forma ulotna śpiewnika była z gazetami. przeznaczona dla najniższych warstw Wydawnictwa specjalizowały się społecznych. w produkcji tandetnych publikacji. Małe Spore zróżnicowanie wydawnicze drukarnie przeważnie wydawały druki można zaobserwować wśród publikacji ulotne. Większe wydawnictwa starały profetycznych. Istniały „wersje" bardziej się drukować wszystkie formy tandet- starannie wydanych senników, horosko- nych publikacji. Najbardziej znane firmy pów i literatury pseudoreligijnej przezna- wydawnicze drugiego rynku książki to: czone dla czytelnika zamożniejszego. Dla Bresaluer, Feitzinger, Bartels, „Księ- ubogiego odbiorcy wydawane były tan- garnia Popularna", Rosenwein, Foltyn, detne broszury, druki, książki magiczne, Nowacki. które czasem były zebrane w jeden tom. Do wydawnictw stawiających sobie W Papierowym bandycie czytamy: cele społeczne i patriotyczne należały: „Istniały również kompendia książek Chociszewski, Lompa, Wydawnictwo magicznych stanowiące zbiór kliku tego Dzieł Ludowych, Fiałek. W połowie XIX typu dziełek, wydawanych pod wspólną wieku widoczna jest działalność wydaw- okładką. Takie dzieło, chociaż droższe, nictw popularyzujących czytelnictwo: Bi- budziło większe zaufanie, właśnie ze blioteka Mrówki, Biblioteka Powszechna, względu na swój pokaźny rozmiar. Po- Biblioteka Dzieł Wyborowych, Biblioteka jedyncze zaś broszury były typowymi Groszowa. książkami ludowymi (specyficzna okład- Książka tandetna w XIX wieku była ka, niewielka objętość, lichy papier). postrzegana bardzo różnie. Pojawiały się Wszystkie te wydawnictwa niesłychanie głosy krytyczne i potępiające. Odmawiano rzadko trafiały do bibliografii i biblio- publikacjom brukowym wszelkich warto- tek. Określenie, nawet w przybliżeniu, ści. Jednak należy zauważyć, iż mimo liczby tytułów i wydań jest bardzo utrud- tego, że książka tandetna miała różne for- nione. Prawdopodobnie miały wiele my i niosła różne treści, spełniała ważne przedruków."11 zadania na rzecz masowego, uboższego Książka tandetna była kolportowana społeczeństwa, przynajmniej w począt- w tzw. drugim rynku księgarskim. Miała kowym okresie swojego ukazywania się swoich wydawców, dystrybutorów i księ- na rynku. „Walczyła" z analfabetyzmem, garnie. Powstała rzesza odrębnych drukar- wyrabiała nawyki czytelnicze, generalnie ni i księgarni. Miejscem sprzedaży były korzystnie wpływała na czytelnictwo. stragany jarmarczne i odpustowe, sklepy Taki pogląd prezentuje również Janusz papiernicze, kioski uliczne, dworcowe. Dunin: Brukową literaturę pod różnymi posta- „W pierwszym etapie w połowie XIX wieku można przypisać tandetnym wy- li J. Dunin, Z kręgu magii i wróżb, [w:] Papierowy dawnictwom wyraźne zasługi. W wielu bandyta. Książka kramarska i brukowa w Polsce.wypadkac h były one pierwszą lekturą Łódź 1974, s.140-141 docierającą do ludowego czytelnika, do- 28 L n stosowaną do jego poziomu i zaintereso- wań: tzw. książka ludowa potrafiła lepiej niż dydaktyczne dziełka przełamywać obojętność wobec słowa drukowanego, wdrażać do nawyku czytania." 12 W kolejnych latach znaczenie książ- ki tandetnej spada, zanadto schlebiała gustom czytelników, stawała się coraz słabsza edytorsko. Dziś trudno badać zjawisko wydawnictw tandetnych, ponieważ niewiele publikacji przetrwało do naszych czasów. Książki drukowane na kiepskim papierze szybko ulegały zaczytaniu. Lekceważone przez bibliotekarzy, a nawet czytelników, nie zasilały zbyt często bibliotecznych zbiorów.

Bibliografia

Encyklopedia wiedzy o książce. Red. nacz. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski. Wrocław. Warszawa. Kraków. 1971 Antonina Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona. Warszawa 1980 J. Dunin, Papierowy bandyta. Książka kramarska i brukowa w Polsce. Łódź 1974 T. Żabski, Proza jarmarczna XIX wieku. Próba semantyki gatunkowej. Wrocław 1993 Słownik literatury popularnej. Red. T. Żabski. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław 1997 B. Bieńkowska, H. Chamerska, Zarys dziejów książki. Warszawa 1987 Formy literatury popularnej. Red. A. Okopień-Sławińska 1973

12 J. Dunin, Rynek tandetnych wydawnictw, [w:] Papierowy bandyta. Książka kramarska i brukowa w Polsce. Łódź 1974, s. 290 29 J r Bogna Iwańska Wybór filmów do prezentacji jest Oddział Zbiorów Obcojęzycznych bardzo przemyślany. Rada Klubu kieruje WBP w Opolu się licznymi względami, w tym wydarze- niami kulturalnymi, rocznicami, również - życzeniami widzów. I tak przykładowo - w październiku BIBLIOTECZNY KLUB FILMOWY 2010 r. - chcąc przypomnieć o wręczanej pod koniec każdego roku Nagrodzie im. Zbyszka Cybulskiego BKF prezentuje cztery filmy z udziałem tego wybitnego Biblioteczny Klub Filmowy (BKF) aktora („Popiół i diament", „Pociąg", „Do działający przy Oddziale Zbiorów Obco- widzenia, do jutra", „Salto"). języcznych Wojewódzkiej Biblioteki Pu- Biblioteczny Klub Filmowy dysponuje blicznej w Opolu powstał w 2009 roku. profesjonalnym sprzętem firmy Sony : Inicjatorką pomysłu i przewodniczącą telewizorem KDL-46W4230 oraz kinem Rady Klubu jest Agata Bartosiewicz. DAV-F200. Biblioteczny Klub Filmowy uzyskał Działalność BKF-u jest szeroko re- regulamin określający dokładnie charak- klamowana poprzez specjalnie drukowa- ter, cele i środki działalności Klubu. ne ulotki, plakaty, informacje w Radiu Celem Klubu będącego niekomercyjną Opole i Radiu „Złote Przeboje", kawiarni organizacją społeczną jest : Coffeemoment. a) podnoszenie umiejętności języko- Od początku istnienia Klubu tzn. od wych czytelników poprzez prezentacje I IX 2009 r. do początku X 2010 r. BKF filmów w oryginale odwiedziły 703 osoby, nie licząc zorgani- b) rozszerzenie i pogłębienie wiado- zowanych grup ze szkół i przedszkoli. mości z zakresu sztuki filmowej BKF współpracuje z licznymi organi- c) umożliwianie czytelnikom zapozna- zacjami, instytucjami kształcenia i oso- nia się z najbardziej wartościowymi i bami prywatnymi (Uniwersytet Opolski, interesującymi dziełami filmowymi Alliance Francaise, „Opolskie Krystyny", d) kształcenie umiejętności samodziel- Opolskie Koło Stowarzyszenie „Poznaj nej oceny oglądanych filmów Swój Kraj", Polski Związek Niewido- e) podnoszenie kultury filmowej - mych - Oddział w Opolu i inne). Filmy propagowanie i upowszechnianie filmów z Bibliotecznego Klubu Filmowego wy- o wybitnych wartościach artystycznych korzystywane są również w czasie lekcji w językach obcych. bibliotecznych, nauki przedszkolaków BKF realizuje założone cele poprzez języka francuskiego i angielskiego oraz systematyczne i darmowe pokazy premie- w czasie imprez okolicznościowych (np. rowe filmów, któr e odbywają się w każdą II Noc Języków). Organizowane SA rów- środę o godzinie 17.00. nież projekcje filmów dla widzów niedo- Obecnie Klub dysponuje 173 tytułami słyszących z udziałem tłumacza. filmów, które - po pokazie premierowym Rada Klubu we współpracy z opolski- - stanowią zbiór Biblioteki Muzycznej mi szkołami : Publiczna Szkołą Podstawo- Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej wą nr 29 oraz z Publicznym Gimnazjum w Opolu i tam też są udostępniane. nr 4 planuje powołanie Bibliotecznej

30 L n

Akademii Filmowej (BAF). W ramach działalności BAF-u prezentowane będą filmy w kilku blokach tematycznych. Propozycja ta skierowana do nauczycieli i uczniów, dotyczy zarówno spotkań z filmem w godzinach lekcyjnych, jak i w ramach zajęć poza programowych (kluby, kółka zainteresowań). Po przeszło roku działalności Biblio- tecznego Klubu Filmowego można stwier- dzić, iż idea jego stworzenia było dobrym pomysłem. Zaowocowała zwiększoną liczbą czytelników Oddziału Zbiorów Obcojęzycznych, ciekawymi kontaktami z widzami oraz, jak to określił jeden z wi- dzów: „dzięki Klubowi można obejrzeć dobry film bez chrzęstu chipsów".

31 J Anna Śliwińska szając delegację bibliotekarzy z Biełgoro- Dział Informacyjno-Bibliograficzny du na przypadające w czerwcu Dni Książki WBP w Opolu Rosyjskiej na Opolszczyźnie, których Wojewódzka Biblioteka Publiczna była jednym z głównych organizatorów. WIELOLETNIA PRZYJAŹŃ Do Opola przyjechali biełgorodzcy bibliotekarze, na czele z Diną Iwanowną Sztejnikową, emerytowaną dyrektor Pań- stwowej Publicznej Biblioteki Naukowej, która 25 lat temu przypieczętowała swoim Opole i Biełgorod dzielą nie tylko ty- podpisem naszą wieloletnią współpracę siące kilometrów, ale i dwie granice. Dla i Nadieżdą Pietrowną Rożkową, obecnie partnerskich bibliotek, Wojewódzkiej Bi- zarządzającą biblioteką - skutecznie blioteki Publicznej w Opolu i Państwowej i z wielkim powodzeniem. W obecno- Publicznej Biblioteki Naukowej w Bieł- ści oficjalnych gości z Konsulatu Ge- gorodzie, bariery te nigdy nie stanowiły neralnego Federacji Rosyjskiej w RP i nie stanowią żadnej przeszkody. Obie i Rosyjskiego Ośrodka Nauki i Kultury biblioteki bardzo intensywnie i owocnie w Warszawie, na odbywającym się sym- ze sobą współpracują już od ponad 25 lat. pozjum dyrektor Rożkowa przedstawiła W 2010 roku zdecydowano się nadać obszerną prezentację multimedialną szczególnie uroczysty charakter naszej kultury materialnej i duchowej regionu wieloletniej, partnerskiej przyjaźni, zapra- biełgorodzkiego. Następnie, wraz z dyrektorem WBP, Tadeuszem Chrobakiem dokonali uroczystego otwarcia wystawy fotograficznej w Galerii WuBePe „25 lat współpracy Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. E. Smołki w Opolu i Pań- stwowej Publicznej Biblioteki Naukowej w Biełgorodzie". Fotografie zaprezento- wane na wystawie skłaniały oglądających do wspomnień i refleksji nad zmianami, jakie przyniósł bibliotekom upływający czas. Pokazano relacje naszej współpra- cy, intensywność kontaktów i obszary wspólnych zainteresowań. Zwiedzający wystawę mogli prześledzić rozwój bieł- gorodzkich bibliotek a szczególnie Pań- stwowej Publicznej Biblioteki Naukowej, jej organizację, bogactwo zbiorów i zmie- niający się na przestrzeni lat poziom usług bibliotecznych, dostosowany do obo- wiązujących współcześnie standardów. Państwowej Publicznej Biblioteki Naukowej Obchodzony w 2010 roku okrągły jubi- w Biełgorodzie leusz współpracy jest doskonałą okazją,

32 n by przybliżyć region, miasto, Państwo- w maju 1977 r., a stanowisko dyrektora wą Publiczną Bibliotekę Naukową tym powierzono Dinie Iwanownej Sztej- wszystkim, którzy wystawy nie oglądali. nikowej. W 1998 roku, kiedy funkcję Obwód biełgorodzki (odpowiednik dyrektora sprawowała Nadieżda Ticho- polskiego województwa) ustanowiony nowna Czupryna, biblioteka otrzymała został w 1954 roku. Jest jednym z naj- status biblioteki naukowej. Była wówczas młodszych obwodów usytuowany w po- jedną z pierwszych bibliotek w Rosji, łudniowo-zachodniej części Federacji która umożliwiła swoim czytelnikom Rosyjskiej. Powierzchnia regionu wynosi dostęp do Internetu, tworząc Czytelnię 27 000 km 2. Stolicą jest Biełgorod, poło- Internetową. żony nad rzeką Doniec, 40 km na północ Dzisiaj Państwowa Publiczna Bibliote- od granicy z Ukrainą i 695 km na południe ka Naukowa w Biełgorodzie, pod kierow- od Moskwy. Pierwsze wzmianki o mieście nictwem Nadieżdy Pietrownej Rożkowej, pochodzą z 1237 roku. Prawa miejskie jest wiodącą instytucją kultury, pełniącą osada otrzymała jednak dopiero w 1593 funkcję centrum życia społecznego i kul- roku. Miasto, które zamieszkuje obecnie turalnego regionu. Jest również centrum ponad 350 tys. mieszkańców, usytuowane merytorycznym i szkoleniowym dla 647 jest w pobliżu słynnego Łuku Kurskiego, gminnych bibliotek w województwie. gdzie pod wsią Prochorowka rozegrała się Posiada bardzo bogate zbiory bibliotecz- największa bitwa pancerna drugiej wojny ne, liczące ponad 2,5 miliona jednostek. światowej. Biełgorod to miasto uniwersy- Są to książki (w tym kolekcja książek teckie (pięć szkół wyższych) i duży ośro- XVII-XIX w.), czasopisma, zbiory sztuki, dek kulturalny z teatrami, bibliotekami, znaczący zbiór regionaliów, muzykalia, muzeami. Jest miastem przemysłowym normy techniczne i ponad milionowy z cementownią, fabryką urządzeń ener- zbiór patentów. Rocznie zbiory biblio- getycznych, elektrownią. Jest również teczne wzbogacają się o około 20.000 do- ważnym ośrodkiem badawczym obszaru kumentów. Prezencyjnie udostępniane są kruszcowego - w okolicy znajdują się w siedmiu czytelniach specjalistycznych, najbogatsze na świecie złoża rud żelaza, z których jednorazowo może skorzystać tzw. Kurska Anomalia Magnetyczna. 370 czytelników. W katalogu elektro- Państwowa Publiczna Biblioteka Na- nicznym, sukcesywnie uzupełnianym, ukowa w Biełgorodzie, której początki zarejestrowanych jest ponad 150 000 sięgają 1897 roku, swoją powojenną rekordów. Wykorzystując nowoczesne działalność rozpoczęła w 1943 r. jako bi- technologie informacyjne i telekomu- blioteka miejska. W ciągu kilkudziesięciu nikacyjne biblioteka dokumentuje i ar- lat swego funkcjonowania przechodziła chiwizuje kulturowy, naukowy i gospo- różne przeobrażenia organizacyjne. darczy potencjał miasta i województwa. W 1955 roku otrzymała status biblioteki Na uwagę zasługują projekty regionalne wojewódzkiej, choć jej księgozbiór liczył rozpisane na lata 2008-2013, a dotyczące wówczas zaledwie 22 tysiące egzempla- m.in. programów: zachowania dziedzic- rzy. Pierwszym mianowanym dyrektorem twa kulturowego regionu, archiwizacji biblioteki została Nina Aleksandrowna materiałów i przekazów historycznych, Marakina. Do obecnej siedziby przy ulicy rozwoju kultury wiejskiej i informatyzacji Popowa 39 biblioteka wprowadziła się bibliotek województwa.

33 J r Biblioteka, obok działalności nauko- w Biełgorodzie. Umowa obowiązywała wej i oświatowej, jest inicjatorem róż- od 1 stycznia 1986 roku, a podpisali ją norodnych projektów kulturalnych. Do dyrektor WBP w Opolu, Tadeusz Chro- tradycji należy organizacja cyklicznych bak i wspomniana już wcześniej Dina imprez: Dni literatury i kultury słowiań- Iwanowna Sztejnikowa. skie, Dzień Poezji, czy Mój biełgorodzki Umowa ta, zapisana w czterech punk- kraj. Bogata i urozmaicona oferta kultu- tach, w dość lakoniczny sposób określała ralna obfituje w spotkania z twórcami li- obszary współpracy, skupiając się przede teratury, artystami i naukowcami, odczyty wszystkim na dokonywaniu wymiany: i prezentacje, koncerty i wystawy. wydawnictw metodycznych i biblio- Biełgorodzka biblioteka to także graficznych, publikacji o przodujących miejsce kontaktów społecznych, gdzie doświadczeniach w pracy bibliotecznej, mieszkańcy miasta mogą zasięgnąć po- wydawnictw wydawanych w obu kra- rady prawnej, psychologicznej, socjalnej, jach (w ilości 30 egzemplarzy rocznie) a nawet skorzystać z pośrednictwa w za- i wymiennych delegacjach pracowników kupie - sprzedaży, np. samochodów. Dla bibliotek. wielu biełgorodczan biblioteka jest miej- Kolejne umowy, podpisane na lata scem odpoczynku i rekreacji. Działają tu 2001-2004, 2005-2008 i 2009-2012, za- koła zainteresowań i kluby skierowane do wierają już zapisy znacznie poszerzające różnych grup społecznych i wiekowych. zakres tej współpracy. Znaczący wpływ „Poliglota", „Dialog ", salon muzyczny, na to miały w dużej mierze przemiany salon literacki umożliwiają spotkania osób cywilizacyjne w gospodarce, edukacji, obdarzonych talentami, entuzjazmem kulturze, postęp w dziedzinie technologii i kreatywnością. informacyjnych i komunikacyjnych pod Bibliotekarze, którzy w przyszłości koniec lat 90-tych. Wyraźnie zmienił się odwiedzą Państwową Publiczną Biblio- wówczas społeczny obraz bibliotek i po- tekę Naukowa w Biełgorodzie, na pewno ziom świadczonych usług. Zmieniły się zobaczą ją w nowej odsłonie - rozbudo- priorytety, obszary działalności ukierun- waną, zmodernizowaną, imponującą jesz- kowane zostały na regionalizm, promocję, cze większym rozmachem, nowocześnie marketing , a przede wszystkim na infor- zarządzaną, spełniającą wszelkie warunki matyzację zasobów bibliotecznych. do rozwoju intelektualnego mieszkańców Obecna współpraca koncentruje się miasta i regionu. na: Współpraca Wojewódzkiej Biblio- - wymianie informacji o regionach teki Publicznej w Opolu i Państwowej partnerskich - kulturze, nauce, gospodar- Publicznej Biblioteki Naukowej w Bieł- ce, turystyce (przekazywanie do zbiorów gorodzie od początku oparta jest na obu- bibliotek albumów, przewodników, kata- stronnej umowie wieloletniej. Pierwsza, logów i innych wydawnictw informacyj- bezterminowa umowa, podpisana została nych; organizacja wystaw promujących w 1985 roku w czasie oficjalnej wizyty regiony), przedstawicieli Wydziału Kultury Ob- - wymianie doświadczeń z zakresu wodu Biełgorodzkiego (wówczas ZSRR) działalności biblioteczno-informacyjnej i dyrektorów wojewódzkich bibliotek (realizowane poprzez naprzemienne - naukowej, młodzieżowej i dziecięcej wymiany delegacji bibliotekarzy - bez- 34 L n pośrednie kontakty oficjalne, staże przy- w Jasnej Polanie, i miejscach historycz- warsztatowe, udziały w konferencjach, nych - Łuk Kurski, Prochorowka. seminariach, warsztatach; organizacja Opole odwiedziło 44 bibliotekarzy wystaw tematycznych i promujących rosyjskich. Zwiedzali opolską książnicę, zbiory obu bibliotek), byli też gośćmi bibliotek m.in. w Brzegu, - wymianie dokumentów własnych Kędzierzynie-Koźlu, Leśnicy, Paczkowie, bibliotek (m.in. plany pracy, sprawozda- Głuchołazach, Głubczycach, Kluczbor- nia, czasopisma fachowe, wydawnictwa ku. W ramach programu kulturalnego wydawane przez biblioteki), wszystkie delegacje poznały muzea, - wymianie wydawnictw z produkcji obiekty sakralne i zabytki Opolszczyzny. krajowej (promowanie współczesnej lite- Największymi atrakcjami turystycznymi ratury pięknej obu krajów, literatury popu- było zwiedzanie Warszawy i wycieczki do larnonaukowej z różnych dziedzin wiedzy, Krakowa lub Wrocławia. płyt z muzyką poważną i rozrywkową, • dzięki, wymianie partnerskiej zbio- filmów w językach narodowych), ry Wojewódzkiej Biblioteki Publicz- nej w Opolu wzbogaciły się o kilkaset - współpracy informatycznej - doty- dokumentów - książek, filmów, płyt czy wymiany doświadczeń nt. wdrażania kompaktowych, które uzupełniły zbiory nowych technologii komputerowych, prezencyjne Czytelni Głównej, Oddziału integracji zasobów informacyjnych, digi- Muzycznego i Oddziału Zbiorów Ob- talizacji dokumentów, popularyzacji usług cojęzycznych. Mamy nadzieję, że nasze z wykorzystaniem Internetu, dary również dobrze służą czytelnikom - dostępu do dokumentów i zbiorów biełgorodzkiej biblioteki. bibliotecznych poprzez linki do stron • bibliotekarze opolscy uczestniczyli www partnerskich bibliotek i katalogów w Dniach Opolskiej Kultury w Biełgo- on-line obu krajów. rodzie, jakie odbyły się w maju 1988 Powyższe zapisy w umowach są fak- roku. Dużym wydarzeniem była zapre- tycznie realizowane. Na potwierdzenie zentowana w bibliotece wystawa „Stara tego przytoczę na zakończenie niektóre książka w zbiorach WBP w Opolu". Za- tylko przykłady, poparte statystyką: interesowanie wystawą było ogromne, co • w okresie 25-letniej współ- znalazło oddźwięk w prasie regionalnej. pracy doszło do 22 wymian de- „Biełgorodzka Prawda" pisała: „Wyda- legacji pracowników obu bibliotek. wać by się mogło, że książkami trudno Biełgorod odwiedziło 42 bibliotekarzy zadziwić. A jednak polscy przyjaciele opolskich. W czasie spotkań zawodowych sprawili mieszkańcom Biełgorodu wspa- poznali pracę bibliotek biełgorodzkich niały i zadziwiający prezent: przygotowali i biblioteki rejonów Grajworonskiego, wystawę starych książek i druków ze Czerniawskiego, Krasnojarużskiego, zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Pu- Wałujskiego, Jakowlewskiego i Procho- blicznej w Opolu. Wśród 130 eksponatów rowskiego. Zawodową część programów - od glinianych tabliczek z Mezopotamii zawsze dopełniały atrakcje turystyczne - sprzed 4 tys. lat do mikrofilmów - znala- zwiedzanie zabytków Moskwy, Petersbur- zły się również książki, mapy i litografie ga, Tuły, Orła, wizyty w cerkwiach, muze- związane tematycznie z historią Rosji. ach , np. Iwana Turgieniewa, Lwa Tołstoja

35 J Bardzo licznej grupie zwiedzających in- Naukowej w Biełgorodzie " - czerwiec teresująco opowiadał o zbiorach Roman 2010 r. 1 Sękowski" . • w zakresie współpracy informa- • wystawy - zaprezentowano 4 tycznej - na stronach internetowych wystawy: bibliotek, poprzez linki zainteresowani w Biełgorodzie: „Stara książka w zbio- mogą w szczegółach poznać wszystkie rach WBP w Opolu" - maj 1988 r. inicjatywy podejmowane przez biblio- w Opolu: „Biełgorod - historia i współ- tecznych partnerów, mają również dostęp czesność" - czerwiec 1989 r. do zbiorów w katalogach on-line. „Biełgorod w obiektywie" - czerwiec 2006 r. Mamy nadzieję, że przyszła współ- „25 lat współpracy Wojewódzkiej Bi- praca z naszym rosyjskim partnerem blioteki Publicznej im. E. Smołki w Opo- będzie się nadal rozwijała równie pręż- lu i Państwowej Publicznej Biblioteki nie i efektywnie. Chcemy kontynuować sprawdzone formy współpracy, dzielić się nowymi doświadczeniami, nawzajem się 1 Za : Trybuna Opolska 1988 z dn. 24.05. inspirować i zacieśniać przyjaźnie. 1988.

Tadeusz Chrobak - Dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu, Nadieżda Pietrowna Rożkowa - dyrektor Państwowej Publicznej Biblioteki Naukowej, Dina Iwanowna Sztejnikowa, emerytowana dyrektor biblioteki, która 25 lat temu przypieczętowała swoim podpisem naszą wieloletnią współpracę

36 n

Renata Śledzińska, Iwona Tomaszewska dziecka powodując, że książka staje się MiGBP Krapkowice dla niego czymś ważnym. Sukcesem dla nas pracowników biblioteki jest to, że coraz więcej młodziutkich SPOTKANIE z KSIĄŻKĄ czytelników wraz z rodzicami przychodzi w PRZEDSZKOLACH do biblioteki, znając jej rolę i wiedząc, co znajduje się w bibliotece i w jaki sposób korzystać z jej zbiorów. Podczas spotkań z książką to także staramy się maluchom przekazać. Dzieci korzystając z biblioteki Pracownicy Miejskiej i Gminnej w wieku przedszkolnym wyrabiają w so- Biblioteki Publicznej w Krapkowicach bie nawyk czytania, który zostaje im już w ramach cyklicznych spotkań organizują na zawsze. imprezy czytelnicze przeznaczone miedzy Poniżej zamieszczamy scenariusz innymi dla przedszkolaków. imprezy dla dzieci 4-6 letnich, „Wesołe Praca bibliotekarza to praca z czy- wiersze Juliana Tuwima". telnikiem, przede wszystkim młodym, CELE OGÓLNE: kiedy to kształtuje się jego osobowość. - poznanie sylwetki pisarza, Juliana Spotkanie z książką już w przedszkolu Tuwima, może w przyszłości zaowocować miłością - utrwalenie znajomości popularnych do literatury na całe życie. Bibliotekarze, wierszy Juliana Tuwima (Lokomotywa, by wychować sobie przyszłego czytelnika Rzepka, Okulary, Murzynek Bambo, Słoń proponują przedszkolakom kontakt z lite- Trąbalski), raturą w formie zabawy. - rozwijanie wyobraźni dziecięcej W ostatnim czasie maluchy poznały oraz inspirowanie ich do wyrażania treści twórczość Jana Brzechwy i Juliana Tu- w formie ekspresji ruchowej, wima, wcześniej „Baśnie z różnych stron - rozwijanie zainteresowań dzieci świata". Z sylwetkami pisarzy kojarzą się poezją. dzieciom utwory, które poznały w trakcie zajęć odbywających się w przedszkolu CELE OPERACYJNE: i w bibliotece. Rusza „Lokomotywa - potrafi uważnie wysłuchać wierszy, z wierszami Tuwima" i dzieci bawiąc się - wymienia bohaterów poznanych literaturą wraz z bibliotekarzami poznają wierszy, wiersze pisarzy: Lokomotywa, Okulary, - zna imię i nazwisko poety, Słoń Trąbalski, Rzepka, Murzynek Bam- - zgodnie współdziała w grupie, bo, Na straganie, Samochwała, Skarży- - stosuje zwroty grzecznościowe. pyta, Kłamczucha, Pytalski, Leń, Ptasie plotki, Kwoka, Jajko, Arbuz, Pomidor, METODY PRACY: Koziołeczek, Entliczek pentliczek i wiele Słowna - opowiadanie, wypowiedzi innych wierszy i baśni. dzieci, Całość imprezy pomyślano tak, by Oglądowa - przyporządkowanie ob- młody czytelnik się nie nudził. Jest więc razków do czytanego tekstu, czytanie wierszy, muzyka, taniec i zaba- Czynna - ekspresja ruchowa przy wa. Taka forma przemawia do wyobraźni muzyce.

37 J r FORMY PRACY: wonego i zielonego określająjego prawdę Grupowa i indywidualna. lub nieprawdę. Na zakończenie zabawy taniec przy piosence z CD „Murzynek ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Bambo". - nagrania na płycie CD, Głośne czytanie wiersza „Słoń Trąbal- - ilustracje kartonowe postaci ski". Dzieci wypowiadają się nt. kłopotów z wierszy, związanych z zapominaniem. Następnie - okulary, zabawki pluszami słoni, zostaje odtańczony „taniec wesołych murzynek Bambo. słoni".

PRZEBIEG ZAJĘĆ: PODSUMOWANIE Przywitanie dzieci i zaproszenie ich Podziękowanie dzieciom za udział do wspólnej podróży lokomotywą do w zabawie, wręczenie nagród i obrazków zaczarowanej krainy wierszy Juliana Tu- do pokolorowania. wima, gdzie biletem wstępu jest ilustracja z lokomotywą. Króciutkie zapoznanie dzieci z syl- wetką pisarza i przypomnienie wierszy, które napisał. Dzieci ruszają w podróż przy dźwię- kach piosenki „Jedzie pociąg z daleka". Głośne czytanie wiersza „Lokomo- tywa". Podział dzieci na dziesięć grup. Na środku sali bibliotekarze rozkładają kartonowy pociąg z pustymi wagonikami i rekwizyty postaci, które będą w nim podróżować. Zadaniem dzieci w trakcie czytania wiersza będzie umieszczenie postaci w konkretnym wagoniku, np. w pierwszym wagonie - krówki itd. Głośne czytanie wiersza „Rzepka". Inscenizacja ruchowa z podziałem na role. Każde dziecko dostaje naklejkę z ilustra- cją odgrywanej postaci. Głośne czytanie wiersza „Okulary". Inscenizacja ruchowa - dzieci jedno po drugim kolejno /możliwie wszystkie w za- leżności od posiadanego czasu/ ubierają okulary i szukają ich w przedszkolu. Głośne czytanie wiersza „Murzynek Bambo". Aktywizacja ruchowa i zabawa „Prawda - nieprawda" /tekst w załącze- niu/. W trakcie czytania fragmentu tekstu dzieci za pomocą karteczek koloru czer-

38 L n

Mirosława Wąsowicz z czasopism przedstawionych w porządku Dział Informacyjno-Bibliograficzny alfabetycznym WBP w Opolu 1. Ekologia krajobrazu i jej znaczenie dla Różnorodność zachowania różnorodności biologicznej biologiczna / Joanna Gliwicz // Problemy Ekologii. - 2006, nr 3, s. 137-142

2. Główne problemy różnorodności biologicznej / Eugeniusz Kośmicki // Nauka. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjed- - 1999, nr 2, s. 73-92 noczonych ogłosiło rok 2010 Między- narodowym Rokiem Różnorodności 3. Katastrofy i zagrożenia we współcze- Biologicznej. Obchody tego roku miały snym świecie: wielkie tematy. - War- być okazją do podniesienia politycznej szawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2008. i społecznej świadomości na ten temat. - 287 s. Sygn. B 5-91 Mówienie o różnorodności biologicznej bowiem nie jest sprawą łatwą. Termin ten, 4. Kłopoty z bioróżnorodnością / January określany również jako bioróżnorodność, Weiner // Wszechświat. - 2007, z. 7-9, pojawił się w 1992 roku kiedy na Szczycie s. 177-180 Ziemi w Rio de Janeiro podpisano Kon- wencję o Różnorodności Biologicznej. 5. Krajobraz i bioróżnorodność / pod red. Dostrzeżono wtedy, że ochrony wymagają Sławomira Kaczmarka. - Bydgoszcz: nie tylko gatunki i siedliska zagrożone Wydaw. Uniwersytetu Kazimierza wyginięciem, ale całe bogactwo przyrod- Wielkiego, 2008. - 379 s. nicze naszej planety na wszystkich poziomach organizacji (genetycznym, gatunko- 6. Nowe wielkie wymieranie: życie na wym, ekosystemowym i krajobrazowym). Ziemi obumiera w zastraszającym Zwrócono uwagę na te elementy biosfery, tempie ... / Olaf Szewczyk // Przekrój. które były wcześniej niedoceniane (np. - 2010, nr 45, s. 46-47 stare, tradycyjne odmiany roślin oraz gatunki i rasy zwierząt hodowlanych) bądź 7. O różnorodności biologicznej w kontek- nawet niszczone (tzw. chwasty i szkod- ście działań na rzecz ochrony przyrody niki). Bioróżnorodność ma ogromne / Stanisław Tworek // Wszechświat. - znaczenie dla zrównoważonego rozwoju 2007, z. 7-9, s. 196-201 i zwalczania ubóstwa. Wpływa na poziom życia ludzi, na ilość i jakość pożywienia, 8. Różnorodność biologiczna a problemy dostarcza ludziom środków używanych trwałego rozwoju / Eugeniusz Kośmic- w medycynie tradycyjnej i do produkcji ki // Ekonomia i Środowisko. - 2003, nr leków współczesnych. Łączy się z tym 2, s. 147-159 wszystkim co stanowi o jakości życia. Sporządzona bibliografia ma przy- 9. Różnorodność biologiczna a rozwój bliżyć informację na tak ważki dla nas zrównoważony / Artur Michałowski // temat. Zawiera wybór książek i artykułów

39 J r Ekonomia i Środowisko. - 2001, nr 1, s.169-183

10. Różnorodność biologiczna lasów polskich / Bogdan Jaroszewicz // Wszech- świat. - 2007, z. 7-9, s. 216-221

11. Synteza 200-letniego rozwoju idei ochrony przyrody: postulat zachowania różnorodności biologicznej / Piotr Dą- browski // Aura. - 2005, nr 1, s. 10-13

12. Utrzymać bogactwo życia / Stuart L. Pimm, Clinton Jenkins // Świat Nauki. - 2005, nr 10, s. 46-53

13. Utrzymanie różnorodności biologicznej jako wyzwanie dla ochrony przyrody / Eugeniusz Kośmicki // Aura. - 1999, dod. s. 8-10

14. Uwarunkowania zachowania róż- norodności biologicznej / Eugeniusz Kośmicki // Ekonomia i Środowisko. - 2001, nr 1, s. 183-199

15. Zachowanie bioróżnorodności to rów- nież zachowanie społeczne: rok 2010 Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjed- noczonych ogłosiło Międzynarodowym Rokiem Różnorodności Biologicznej / Anna Grelewska. - Fot. // Przyroda Polska. - 2010, nr 9, s. 18-10

16. Zasoby różnorodności biologicznej jako atrakcja turystyczna / Artur Micha- łowski // Problemy Turystyki. - 2006, nr 1-4, s. 73-94

17. Zmiany w postrzeganiu różnorodności biologicznej wg kryteriów Unii Euro- pejskiej szansą dla polskiej przyrody / Maciej Trzeciak // Przyroda Polska. - 2004, nr 11, s. 4-5

40 L n

Ewa Ledwoń mywanie zakładu uczącego miejscowe Dział Informacyjno-Bibliograficzny dziewczyny tkactwa. WBP w Opolu W 1784 wieś nosiła nazwę Budkowitz Neu; w następnych latach ulegała ona nie- ABC GMIN wielkim modyfikacjom (Neu Budkowic, POWIATU OPOLSKIEGO Nowe Budkowice). W 1936 r. wprowadzono nazwę Neu Baudendorf, a po wojnie wrócono do nazwy Nowe Budkowice. HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ Mieszkańcy - oprócz pracy na roli - GMINY MURÓW zajmowali się dowożeniem drewna do pocz. 2 bliskich hut oraz dalszym jego transportem drogą wodną (rzeką Budkowiczanką). Nowe Budkowice W 1783 r. w Nowych Budkowicach Najstarsza udokumentowana wzmian- mieszkało 81 osób w 14. zagrodach. ka o wsi pochodzi z 1532 r., chociaż wiele W 1845 r. w 55 domach żyło już 368 okoliczności wskazuje na jej dużo wcze- osób, w tym 8 ewangelików; wieś po- śniejsze początki, sięgające nawet XIII siadała smolarnię. W 1861 r. działała tu w. W 1566 r. znajdował się tu drewniany również kuźnia i karczma. Mieszkańcy dom i mały folwark, wydzierżawiony na należeli do parafii w Starych Budkowi- okres 7 lat miejscowemu leśniczemu oraz cach.. W 1905 r. powstała we wsi szkoła, stawy rybne, w których hodowano karpie. do której w 1912 r. uczęszczało 125 W następnych latach folwark rozrastał katolickich dzieci. Liczba mieszkańców się w wyniku karczowania okolicznych Nowych Budkowic rosła do 1910 r. (544), lasów; również stawy powiększały swoją w okresie międzywojennym spadła do 438 powierzchnię. Sukcesywnie rosła liczba w 1939 r. W 1946 r. wieś zamieszkiwało mieszkańców. Tylko w 1615 r. powstało 377 osób; ich liczba w następnych latach 8 nowych osad chałupniczych, a do roku powoli rosła. W 1997 r. zarejestrowano tu 1618 utworzono 11osad zagrodniczych. 481 mieszkańców, a w 2009 r. - 379. W późniejszych latach zaczęły znikać Na terenie Nowych Budkowic działa stawy rybne, ponieważ hodowla karpia znana i popularna dyskoteka Azteka. przestała się prawdopodobnie opłacać. Mieszkańcy mają do dyspozycji salę Sam folwark, funkcjonujący pod spotkań, w której organizowane są róż- nazwą Małe Budkowice aż do czasów nego rodzaju imprezy. Aktywnie działa pruskich, w dniu 20 czerwca 1764 r. po- Stowarzyszenie Budkowice, a miejscowa dzielony został między 14. osadników, społeczność chętnie angażuje się w działa- pochodzących głównie z okolic Łubnian. nia na rzecz swojej miejscowości, uczest- Każdy z nich dostał działkę pod zabudo- nicząc m. in. w pracach przy urządzaniu wę, 28 mórg ziemi pod uprawę oraz prawo boiska do siatkówki plażowej. do korzystania z drewna i wypasu bydła Okoły w lasach państwowych. Do powinności Osada założona została jako kolonia kolonistów należało m. in. opłacanie fryderycjańska w 1772 r. pod nazwą czynszu wieczystego i usług administra- Tauenzinow. Nazwa ta pochodziła od cyjnych miejscowego sołtysa oraz utrzy- nazwiska pruskiego generała von Tauent-

41 J r zien, bohatera wojny siedmioletniej. Inne, Czech. Oprócz domów i ziemi pod uprawę używane później nazwy to: Tauenzienow, osadnicy otrzymali prawo do korzystania Taucnynów, Tauenczinow, Tauentzien, z drewna z lasów państwowych oraz do Dancyn. Współczesna nazwa nadana wypasu bydła na tym terenie. Przywileje została po II wojnie światowej w formie te zostały odebrane, a w zamian miesz- wcześniej nie notowanej. kańcy otrzymali dodatkowe przydziały W 1783 r. Okoły liczyły 87 mieszkań- ziemi. ców zasiedlających 20 domów mieszkal- Wiele lat mieszkańcy Radomierowic nych. Cztery lata później domów było już i kilku sąsiednich wsi starali się o pozwo- 24, a mieszkańców 128. Wtedy też założo- lenie na budowę kościoła ewangelickiego. no kolonię Nowe Okoły - Neu Tauentzin, Starania te uwieńczone zostały wreszcie zwaną też Czarną Wodą - Schwarz Was- zgodą władz pruskich i w 1786 r. rozpo- ser. W 1819 r. wieś zamieszkiwało 226 częto trwającą kilka lat budowę świątyni. osób, a w roku 1861 - 290. Była tu szkoła Następnie dobudowano do niej wieżę oraz ewangelicka, nie było natomiast kościoła, zainstalowano organy. W 1788 r. powstała w związku z czym wierni udawali się na plebania, a w następnym roku wprowadził nabożeństwa do Pokoju. się do niej pierwszy pastor. W następnych latach ilość mieszkań- Ludność Radomierowic w 1784 r. ców spadała powoli (w 1939 r. było ich liczyła 70 osób, w 1790 r. - 149, w 1855 258), by w 1945 r. gwałtownie obniżyć r. - 330, w 1861 r. - 317, a w 1938 r. - 347. się do 138 osób. Miało to oczywiście Po wojnie liczba mieszkańców nieco zma- związek z konsekwencjami II wojny lała (1960 r. - 250, 1965 r. - 275). Obecnie światowej. W 1965 r. Okoły liczyły 151 zameldowanych jest tu 226 osób. mieszkańców, ale w 1999 r. zanotowano We wsi znajduje się szkoła podstawo- kolejny drastyczny spadek (51 osób). Jest wa i świetlica, w której mieszkańcy spo- to spowodowane w znacznym stopniu wy- tykają się na różnego rodzaju imprezach jazdami miejscowej ludności za granicę oraz LZS Radomierowice i jednostka w poszukiwaniu pracy. OSP, działająca tu od przeszło 60 lat. W Okołach znajduje się znana stadnina W 2008 r. przekazano jej do użytku nową koni sportowych. remizę.

Radomierowice Stare Budkowice Jedna z wielu kolonii fryderycjańskich, Według tradycji ludowej nazwa wsi założona w 1772 r. pod nazwą Plumkenau. pochodzi od „małych budek", czyli ubo- Nazwa ta pochodzi od nazwiska radcy gich chatek, w których żyli pierwsi jej wrocławskiej Kamery Wojennej i Dome- mieszkańcy. Inna wersja nazwę tę wywo- nalnej - von Plumicke. Później spotyka- dzi od imienia czy przezwiska założyciela ne nazwy to: Plumickenau, Blimkinów. osady (Budek - Budzisław, Budimir). Współczesna nazwa została wprowadzona Dokument założycielski klasztoru po II wojnie światowej i nie ma wcześniej- w Czarnowąsach z 1228 r. wymienia m. szego odpowiednika. in. wieś Punkow, nie ma jednak pewności, Początkowo kolonia liczyła 15 zabu- czy wzmianka ta dotyczy naszych Budko- dowań. Jej mieszkańcy pochodzili głów- wic. Pierwsza pewna informacj a pochodzi nie z Hesji i Saksonii oraz dzisiejszych z urbarza księstwa opolskiego z 1532 r.,

42 L n wymieniającego nazwę Budtkhowitze. Na pocz. XX w. wieś miała nadal Z kolei w Urbarzu z 1566 r. zanotowana charakter rolniczy, ale z powodu sła- jest nazwa Budkowitz, (używana do 1936 bych gleb i niskich dochodów wielu jej r.) oraz dokładne informacje dotyczące mieszkańców szukało dodatkowej pracy tej wsi, jej mieszkańców i ich powinności wyjeżdżając na roboty sezonowe w głąb wobec właściciela. W późniejszych cza- Niemiec. Proces ten trwał do II wojny sach występowały też nieco zmienione światowej. wersje nazwy Starych Budkowic: Bod- W 1939 r. w Starych Budkowicach kowitz, Butkowic, Budkowicz, Budkowice, mieszkało 1668 osób; po wojnie część Alt Budkowitz, Stare Budkowice. W 1939 z nich wyjechała do Niemiec. W 1946 r. wprowadzono nazwę Alt Baudendorf, r. zarejestrowano tu 1062 mieszkańców. którą po wojnie zmieniono na obecnie W 1960 r. wieś posiadała 302 budynki obowiązującą. mieszkalne, szkołę podstawową, przed- W 1655 r. w Starych Budkowicach szkole, basen kąpielowy, salę gimnastycz- znajdował się już mały folwark i stawy ną, kino, świetlicę przyzakładową, punkt rybne. Mieszkańcy zajmowali się m. in. biblioteczny, pocztę, ośrodek zdrowia pszczelarstwem i wyrobem smoły i smaru oraz Gminną Spółdzielnię. Pod koniec lat do wozów. Zobowiązani byli do odrabia- 60. liczba mieszkańców zaczęła spadać. nia pańszczyzny i płacenia dziesięciny W 1997 r. zameldowanych było tu 1367 i podatku mszalnego. osób, a w 2009 r. - 1145. W 1783 r. w Budkowicach mieszkało Na początku lat 70. Stare Budkowice 588 osób, a w 1855 r. - 1067. zostały włączone do gminy Murów (po- Lata czterdzieste XIX w. obfitowały przednio były siedzibą Gminnej Rady w klęski żywiołowe, które niosły za sobą Narodowej), co skutkowało zastojem głód i choroby. Mimo tego mieszkańcy w wielu dziedzinach życia. Znaczna po- podjęli decyzję o budowie nowego ko- prawa nastąpiła po 1989 r., po zmianie ścioła (pw. św. św. Rocha i Sebastiana). systemu politycznego. We wsi powstało Poświęcono go w 1847 r., a wieś została wiele prywatnych sklepów, restauracji siedzibą parafii. i zakładów rzemieślniczych. Wybudowa- W 1861 r. w Starych Budkowicach no sieć wodociągową oraz przeprowadzo- mieszkało 1078 osób. Większość zaj- no telefonizację. mowała się rolnictwem. Funkcjonowała Obecnie w Starych Budkowicach szkoła katolicka z nauczycielem i pomoc- znajduje się szkoła podstawowa, filia bi- nikiem, młyn wodny, karczma, leśniczów- blioteczna, jednostka Ochotniczej Straży ka, dwie bielarnie lnu i trzy kuźnie. Pożarnej, LZS. Swoją siedzibę ma tu od W 1869 r. wybudowano nową szkołę. lat Zgromadzenie Sióstr Służebniczek W 1912 r. w jej pięciu oddziałach uczyło NMP. Tutejsza parafia w 2009 r. obcho- się 382 katolickich dzieci i dwoje dzieci dziła swoje 50-lecie. Aktywnie działa żydowskich. Liczba ludności sukcesywnie Stowarzyszenie Budkowice. Wysoki po- wzrastała (w 1900 r. - 1609 osób, w 1910 ziom reprezentuje Młodzieżowa Orkiestra r. - 1760). Dęta „Camerata" oraz chór „Spotkanie", W końcu XIX w. Stare Budkowice działające w ramach Stowarzyszenia Ar- uzyskały połączenie kolejowe z Opolem tystycznego „Spotkanie". i Kluczborkiem.

43 J r Święciny produkowała głównie żelazo w kolbach Wieś została założona w 1775 r. i należała do najwydajniejszych na Gór- w ramach kolonizacji fryderycjańskiej. nym Śląsku. Jej ówczesna nazwa (Neu-Wedellb lub W 1808 r. nastąpiła kolejna prze- Neuwedel) wywodzi się prawdopodobnie budowa, w wyniku której huta została od nazwiska wysokiej rangi urzędnika le- zaopatrzona w urządzenia pozwalające śnego von Wedel, który miał duże zasługi na produkcję bardziej poszukiwanego na w organizacji kolonizacji oraz założeniu rynku żelaza w sztabach. Święcin. Kolejna gruntowna przebudowa huty Współczesna nazwa wsi pojawiła się nastąpiła w 1830 r., głównie dzięki inicja- w 1830 r. jako Schwiencine, a w 1845 tywie królewskiego naczelnego admini- r. jako Swięcina. Nazwa ta pochodzi stratora śląskich hut Reila. Jego nazwisko najpewniej od nazwy osobowej Świę- znalazło odbicie w nowej nazwie, nadanej ca, albo od nazwy kulturowej - ziemia zakładowi budkowickiemu, który wkrótce poświęcona, należąca do kościoła. Na pojawił się w źródłach jako Reilswerk. najwcześniejszych planach miejscowość Jednak na początku określano go jako ta zaznaczona jest jako Swienczine. Budkowitzer Werk (Zakład Budkowicki). W 1784 r. w Święcinach znajdowało Nazwa Reilswerk oficjalnie pojawiła się się 20 domów mieszkalnych, w których w 1842 r. i obowiązywała do 1945 r., mieszkało 95 osób. W 1792 r. założono kiedy to zmieniono ją na Wojszyn. tu szkołę ewangelicką z jednym nauczy- W 1845 r. w Wojszynie w dwóch cielem. W 1819 r. liczba mieszkańców domach wielorodzinnych mieszkało 36 wzrosła do 150, a w latach 1890-1933 osób, w tym 20 ewangelików i 16 katoli- utrzymywała się na poziomie 226 osób. ków. W hucie zatrudnionych było 15 ro- W 1939 r. zdecydowanie się podniosła botników obsługujących 2 fryszerki (piece (347 osób), by po wojnie drastycznie do wytapiania żelaza), 2 młoty do obróbki spaść do 126. żelaza oraz inne urządzenia hutnicze. W 1961 r. we wsi otworzono szkołę Zakład działał do 1863 r., kiedy to na podstawową z jednym nauczycielem skutek utraty rentowności oraz rosnącej (poprzednia przestała istnieć w 1945 konkurencji nowoczesnego przemysłu r.). W 1965 r. mieszkało tu 116 osób, hutniczego został przekazany miejscowe- a w 2009 r. już tylko 51, co tłumaczyć mu zarządowi lasów i majątków państwo- można - podobnie jak w przypadku in- wych. Wkrótce powstał tu tartak wodny, nych wsi - wyjazdami zarobkowymi. działający do początku XX w. W 1997 r. w Wojszynie mieszkały 73 Wojszyn osoby. Powstanie osady wiąże się ściśle z działalnością Huty Kluczborskiej w Za- Zagwiździe gwiździu. Około roku 1761 między Wieś założona została w 1754 r. na Budkowicami a Zagwiździem rozpoczęto polecenie króla pruskiego Fryderyka II budowę zakładu zwanego Fryszerką Bud- Wielkiego, który w latach 1754-1755 kowicką. Prawdopodobnie rozpoczęła ona wydał polecenie zbudowania tutaj huty, pracę w 1764 r. Po kilkudziesięciu latach zwanej Hutą Kluczborską. W związku pracy przekształcono go w hutę, która z tym, że huta znajdowała się wśród

44 L n rozległych lasów, gdzie brakowało rąk W 1939 r. wieś zamieszkana była przez do pracy, postanowiono w jej pobliżu 1395 osób, a po wojnie liczba ta spadła utworzyć osadę dla pracowników. Nadano do 936. W 1965 r. ponownie wzrosła do jej nazwę Friedrichsthal, ale używano też 999. Obecnie zameldowanych jest tu 819. nazwy Kreuzburger Hutte. mieszkańców. W 1755 r. we wsi mieszkały już 24 W Zagwiździu znajdują się: gimna- rodziny, w tym 17 z Budkowic, a pozo- zjum, przedszkole, biblioteka, świetlica stałe z Saksonii (2), Austrii (1) i Czech wiejska, izba muzealna, jednostka OSP (4). W kolejnych latach liczba mieszkań- oraz Stacja Opieki Caritas. Wieś została ców szybko rosła (1784 r. - 342 osoby, niedawno skanalizowana. 1789 r. - 520, 1819 r. - 769). Wieś po- Mieszkańcy chętnie pracują na rzecz siadała szkołę z jednym nauczycielem swojej miejscowości. Ich działania zo- i pomocnikiem. stały docenione przez komisję konkursu Dla potrzeb mieszkańców wyznania „Piękna Wieś Opolska" przyznaniem ewangelickiego w budynku wybudowa- wyróżnienia za projekt „Ogród botaniczny nej w 1819 r. szkoły przystosowano po- - źródło siły". mieszczenia do odprawiania nabożeństw. Ludność katolicka nie miała własnego kościoła i należała od 1827 r. do para- Bibliografia fii w Starych Budkowicach. Ponieważ w następnych liczba katolików przerosła 1. Bo w budkach mieszkali? / Rudolf liczbę ewangelików, po zakończeniu Mohlek. - (Historia najbliższa) // Pano- I wojny światowej podjęto starania o wy- rama Opolska. - 2002, nr 30, s. 16 budowanie we wsi kościoła katolickiego. Stare Budkowice Starania te zostały uwieńczone sukcesem i w dniu 11 września 1921 r. w nowym 2. Dawne Nowe Budkowice / Alexander kościele odprawiono pierwszą mszę Gojowczyk ; oprac. Kurzel // Beczka. świętą. Od 1924 r. Zagwiździe zostało - 1999, nr 7, dod. Informator Gminy siedzibą parafii. Naprzeciw kościoła wy- Murów, s. 10 budowano plebanię, a za nią proboszcz Franciszek Ogorek założył wielki ogród 3. Do roboty, zamiast na stryczek / Rudolf botaniczny, w którym posadzono wiele Mohlek. - (Historia regionu) // Panora- gatunków rzadkich roślin. Ogród ten ma Opolska. - 2002, nr 19, s. 16 istnieje do dzisiaj zachwycając swym Radomierowice pięknem; jest troskliwie pielęgnowany i chętnie odwiedzany nie tylko przez 4. Kościół w Zagwiździu / Rudolf Moh- mieszkańców wioski. W pobliżu plebanii lek // Echo Gminy Murów. - 2007, nr w następnych latach postawiono dom dla 4, s. 6 sióstr zakonnych, przedszkole i budynek przeznaczony na działalność stowarzy- 5. Krajobraz po koloniach / Rudolf Moh- szeniową. W 1944 r. Zagwiździe zostało lek. - (Historia najbliższa) //Panorama siedzibą nowego dekanatu, wydzielonego Opolska. - 2002, nr 34, s. 16 z dekanatu siołkowickiego. Nowe Budkowice

45 J r 6. Morcinek i Sośnica [Wojszyn] // Becz- 15. Z dziejów Wojszyna / Rudolf Moh- ka. - 1999, nr 11, s. 6 lek //Echo Gminy Murów. - 2007, nr 8, s. 10 7. Może jednak Budkowice? / Rudolf Mohlek. - (Z historii regionu) // Pano- 16. Z historii Nowych Budkowic // Echo rama Opolska. - 2002, nr 3, s. 13 Gminy Murów. - 2007, nr 6, s. 9 Nowe Budkowice 17. Zanim przyszło po polsku / Rudolf 8. Od Bukowitz do Budkowic / Rudolf Mohlek //Panorama Opolska. - 2002, Mohlek. - (Z historii powiatu) // Pano- nr 38, s. 16 rama Opolska. - 2002, nr 7/8, s. 21 Okoły, Święciny Stare Budkowice

9. Plumkenau (Radomierowice) - wieś i kościół / Rudolf Mohlek //Echo Gmi- ny Murów. - 2007, nr 5, s. 6

10. Pochodzenie nazw niemieckich niektórych kolonii w gminie / Rudolf Mohlek //Echo Gminy Murów. - 2009, nr 1, s. 11-12 Radomierowice, Święciny

11. Powiat opolski : szkice monograficzne / [aut. Jan Baron i in.] ; Instytut Śląski w Opolu. - Opole : IŚ, 1969. - 423 s.

12. Stare Budkowice czy Najstarsze Bud- kowice? // Beczka. - 1999, nr 7, dod. Informator Gminy Murów, s. 9

13. 150 lat kościoła świętego Rocha w Starych Budkowicach : 1847-1997 / Rudolf Mohlek. - Stare Budkowice : Parafia Św. Rocha w Starych Budkowi- cach, 1997. - 64 s. Nowe Budkowice, Stare Budkowice, Wojszyn

14. Wokół huty / Rudolf Mohlek. - (Hi- storia najbliższa) // Panorama Opolska. - 2002, nr 33, s. 16 Zagwiździe

46 L n

Agnieszka Hałubiec snych miesięcy życia. W książce można Dział Instrukcyjno-Metodyczny znaleźć listę powinności rodzica wobec WBP w Opolu dziecka opracowaną przez Fundację. Na liście znalazło się również głośne czytanie. Może się wydawać, że jest to KSIĄŻKI czynność, która nie wymaga specjalnego NA BIBLIOTECZNĄ PÓŁKĘ. opracowania, a jednak po lekturze książki PRZEGLĄD NOWOŚCI WYDAWNICZYCH duetu Koźmińska Olszewska można od- kryć nowe sfery i problemy. Autorki idą Wychowanie przez czytanie / Ire- pod prąd i pokazują inne sposoby eduka- na Koźmińska, Elżbieta Olszew- cji i kontaktu z językiem niż to lansuje współczesna szkoła. Różnice pojawiają ska. -Warszawa: Świat Książki, się już na poziomie rozumienia definicji 2010. czytania. W myśl szkolnego programu EGZEMPLARZ OBOWIĄZKOWY czytanie to jedynie wydawanie dźwięków, a nie rozumienie tekstu. DLA KAŻDEJ BIBLIOTEKI ! Warto mieć publikację „Wychowa- Irena Koźmińska i Elżbieta Olszew- nie przez czytanie" w swojej bibliotece. ska, założycielki Fundacji „ABCXXI - Dostarcza ona wiedzy, kiedy czytać, jak Cała Polska czyta dzieciom" (do stycznia czytać, jak wybierać książki, jak czytać 2006 roku znana pod nazwą Fundacja dzieciom niepełnosprawnym i chorym, „ABCXXI - Program Zdrowia Emocjo- jak nauczać wartości poprzez książkę. Au- nalnego"), wydały cenną dla warsztatu torki powołują się na autorytety, w książce bibliotekarza, ale również rodzica, książkę można zaleźć dwa interesujące wywiady zatytułowaną „Wychowanie przez czy- - z Michaelem Medvedem - autorem tanie". Jest do doskonały materiał oraz książki „Ocalić dzieciństwo" oraz Rossem punkt wyjścia do rozważań o czytaniu Campbellem - autorem książki „Sztuka dzieciom od najmłodszych lat. Autorki zrozumienia, czyli jak naprawdę kochać dostarczają wiedzy z wielu dziedzin - psy- swoje dziecko". Wartościowy materiał chologii dziecięcej, pedagogiki - ważnej, stanowi również załączona bibliografia aby zrozumieć, jak wielkie znaczenie dla polska i anglojęzyczna, która daje znako- rozwoju dziecka ma tak prosta czynności mite pole do dalszego zgłębiania tematu. jak czytanie. Są jednak pewne warunki, aby czytanie przyniosło efekt i korzyści. Życiorys uwikłany w historię Miłość, szacunek i dużo czasu - to jedne z podstawowych spraw, które rodzic po- Lekcja angielskiego / Wilhelm Dichter. winien zaangażować w kontakcie z dziec- - Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010. kiem. Autorki rozlegle piszą o korzyściach Wilhelm Dichter, autor znany dzięki z czytania oraz pokazują, jak owocnie powieściom „Szkoła bezbożników" oraz zaszczepić miłość do słowa pisanego. Nie „Koń Pana Boga", (obie nominowane do wystarczy bowiem w dowolnym momen- literackiej nagrody Nike), pojawia się na cie dać dziecku książkę do ręki i zostawić polskim rynku wydawniczym z kolejną je same. Najwięcej dobrodziejstwa płynie książką zatytułowaną „Lekcja angielskie- z głośnego czytania dziecku już od wcze- go". W nocie biograficznej autora można

47 J odnaleźć dramatyczne sceny: Wilhelm także szczęśliwych i pełnych sukcesu Dichter jako kilkuletnie dziecko żydow- odsłonach. Zdumiewa postawa autora, skich rodziców przeżył koszmar okupacji jego język nie jest nacechowany złymi hitlerowskiej, ukrywając się z rodziną to emocjami. Często ironiczny, nawet au- u znajomych, to w skrytce na poddaszu, toironiczny, jednak pozbawiony złości to w studni. Po śmierci ojca i zakończeniu i żalu. Dichter dał sobie szansę i wygrał. wojny przyjechał z matką do południowej Udało mu się stworzyć wspaniałą rodzinę Polski, a na koniec zamieszkał w Warsza- i odnieść sukces na obczyźnie. Przymuso- wie. W związku z antysemicką nagonką wa emigracja nie stała się dramatem, ale opuścił w roku 1968 Polskę i pracował nową drogą. Autor niewątpliwie może w USA jako informatyk. odczuwać satysfakcję, że pomimo tylu Dichter jest człowiekiem historii. Tej trudności, wygrał. Nie dał się zniszczyć. najtrudniejszej i bardzo bolesnej. Całe Nie pozwolił zabrać sobie chęci do dzia- życie wkręcony w tryby wielkich zda- łania, dzięki czemu osiągnął tak wiele. rzeń usiłuje zapomnieć, zdystansować Zawodowo, prywatnie i literacko. się. Trudności z określeniem tożsamości, z odnalezieniem miejsca, to znaczący Proza życia w małej prozie problem, który pojawia się w książce. Bez ciebie nie mogę żyć / Kazimierz „Lekcja angielskiego" ma charakter Orłoś. - Kraków: Wydawnictwo Literac- wspomnieniowy, jednak utrzymana jest kie, 2010 w formie najlepszej powieści. Wydaje się, że losy bohatera, jak i on sam to Wydawnictwo Literackie prezentuje zebrane nowele Kazimierza Orłosia pod fikcja literacka. Tymczasem jest to życie wspólnym tytułem „Bez ciebie nie mogę Dichtera w jego trudnych, smutnych, ale żyć. Nowele były publikowane w różnych czasopismach i tomach prozatorskich. Nowa edycja jest zbiorem najlepszych małych form literackich Orłosia. Pu- blikacja ukazuje wielki kunszt pisarski autora, czułe oko i serce. Można w niej odnaleźć ludzi zapomnianych, pozosta- wionych samym sobie, trud codzienności i esencję życia. Najważniejsze uczucia, jakie towarzyszą człowiekowi - miłość, cierpienie, strach, ale także radość. Autor pokazuje proste zachwyty, lęki, niszczącą siłę bezmyślności, głupiego okrucieństwa, zdradę, zawiść. Historie opowiedziane są w najlepszy z możliwych sposobów. Autor ma niezwykły dar obrazowania poprzez język, opis, uwypuklenie emocji. Moż- na odnieść wrażenie, iż pisarz z wielką empatią podchodzi do ludzkich historii przez sam fakt zajęcia się nimi, a zara-

48 znakomity i wiersze również z tych rze- czywiście najlepszych. Czytelnik znajdzie utwory Ignacego Krasickiego, które każde dziecko powinno znać, „Ptaszki w klat- ce", „Żółw i mysz", „Przyjaciele". Z ka- nonu Aleksandra Fredry „Paweł i Gaweł", „Osioł" - z niezapomnianymi wersami - „Osiołkowi w żłoby dano, w jednym owies, w drugim siano". Ponadto poja- wiają się utwory Stanisława Jachowicza, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowac- kiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Władysława Bełzy, Marii Konopnickiej, Artura Oppmana, Bronisławy Ostrow- skiej, Józefa Czechowicza. Zbiór może stanowić znakomity materiał do pracy i zabawy z najmłodszym czytelnikiem. Autor zamieścił objaśnienia słów, które mogą być dla dzieci niezrozumiałe. To również świetna okazja, aby porozmawiać z dzieckiem o języku, który się zmienia. Zebrane wiersze będą świetną podróżą w świat liryki dziecięcej i szansą na do- zem jako narrator stara się dystansować, brą zabawę z najlepszą poezją, na której opisać los, dostrzegając to, czego inni nie wychowały się pokolenia. Ilustracje Te- widzą. Wydobywa wszelkie subtelności resy Wilbik stanowią spójną kompozycję i zostawia czytelnika w namyśle. Nowele z poetycką nutą. Orłosia wyrywają z obojętności. Zaskaku- ją puentą, często zostawiają w bolesnym niedopowiedzeniu. Prezentowane nowele to wyjątkowo interesująca literatura na najwyższym poziomie. O bohaterach Orłosia nie da się zapomnieć.

Poezja pokoleń Niezapomniane wiersze dla dzieci/ Praca zbiorowa. - Warszawa: Świat Książki 2010. Wydawnictwo Świat Książki propo- nuje najmłodszym czytelnikom oraz ich rodzicom interesujący wybór wierszy. Edycje redaktorskie bywają różne, jednak „Niezapomnianie wiersze dla dzieci" to wyjątkowo udana pozycja. Dobór nazwisk 49 r Hanna Jamry szości niemieckiej na Górnym Śląsku. Dział Informacyjno-Bibliograficzny Publikacja przedstawia efekty dobrej WBP w Opolu współpracy z różnymi organizacjami oraz długofalowe cele i priorytety TSKN na NOWOŚCI przyszłość. O ŚLĄSKU OPOLSKIM PROPOZYCJE Nysa : w kręgu zabytków i historii / DO KSIĘGOZBIORU PODRĘCZNEGO Marek Sikorski. - Krapkowice : Dru- karnia „Sady", 2010. - 184 s. : il. Arcybiskup Alfons Nossol : 32 lata Przez stulecia Nysa była jednym posługi biskupiej / red. Helmut Jan z najpiękniejszych miast na Śląsku. Nale- Sobeczko. - Opole : Redakcja Wydaw- żała do biskupów wrocławskich, których nictw Wydziału Teologicznego Uniwer- fundacje artystyczne, mecenat i opieka sytetu Opolskiego, 2009. - 253 s. : il. pozostawiły wiele trwałych śladów. Nie - (Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej przypadkiem miasto nazwano „śląskim na Śląsku ; 57). - Bibliogr. s. 209-250 Rzymem". Książka opowiada o: dziełach Ks. biskup Alfons Nossol przez sztuki, sekretnych treściach zabytków 32 lata administrował diecezji opolskiej. architektury, malarstwa, rzeźby oraz arty- Pracownicy Wydziału Teologicznego stach i mecenasach sztuki, którzy uzyskali Uniwersytetu Opolskiego wydali księgę, europejską sławę. w której dokumentują wkład biskupa w rozwój szkolnictwa teologicznego. Poczet dowódców powstań śląskich Z jego inicjatywy powstał w Opolu In- 1919-1920-1921 : wybrane sylwetki stytut Teologiczno-Pastoralny, który po / Zdzisław Janeczek. - Katowice : latach przekształcił się w Wydział Teo- Wydaw. Akademii Ekonomicznej im. logiczny naszego uniwersytetu. Ponadto Karola Adamieckiego, 2009. - 476 s. : przyczynił się do powstania nowych il. - (Prace Naukowe Akademii Eko- inwestycji sakralnych, jak Domu Księży nomicznej im. Karola Adamieckiego Emerytów, Muzeum i Archiwum Diece- w Katowicach). - Bibliogr. s. 427-442, zjalnego, biblioteki i kościoła akademic- Zsfg. kiego itd. W powstańczych oddziałach służyli obok siebie śląski górnik, lwowski kadet, 20 [Dwadzieścia] lat TSKN [Towarzy- powstaniec wielkopolski i legionista stwa Społeczno-Kulturalnego Niemców] Piłsudskiego. Ich dowódcami byli naj- na Śląsku Opolskim / red. Zuzanna Do- częściej młodzi ludzie, wywodzący się nath-Kasiura, Rudolf Urban. - Opole m.in. z powiatów: oleskiego, opolskiego, : Towarzystwo Społeczno-Kulturalne kluczborskiego, prudnickiego, kozielskie- Niemców na Śląsku Opolskim, 2009. go. W przeciwieństwie do innych zrywów - 336 s. : il niepodległościowych, kierowanych przez Zbiór artykułów i esejów na temat zawodowych wojskowych, powstańcy historii, kultury, gospodarki, polityki, śląscy nie mieli regularnej armii. Autor mediów, duszpasterstwa jest potwier- zamieścił w publikacji biogramy do- dzeniem różnorodnej aktywności mniej- wódców, rodowitych Górnoślązaków, od szczebla baonu do pułku, wyróżnionych

50 L n

Krzyżem Virtuti Militari, reprezentu- wiadomości z zapomnianych dokumen- jących różne opcje polityczne i zakątki tów. Stąd w tekście fakty bardzo różnej Górnego Śląska. wagi: od udokumentowanych ważnych Słownik pisarzy śląskich / pod red. wydarzeń historycznych do zwykłych Jacka Lyszczyny, Dariusza Rotta. - T. podań, opowiadań i legend związanych 3. - Katowice : Wydaw. Uniwersytetu z Ozimkiem, okolicznymi miejscowościa- Śląskiego, 2010. - 126, [2] s. - (Prace mi i historią huty. Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach ; nr 2754). - Bibliogr. Wkład Górnego Śląska w dzieje euro- przy hasłach pejskiego lecznictwa : wartości kultu- Trzeci tom słownika jest kontynuacją rowe - zdrowie - społeczeństwo / pod wydanych części w latach 2005 i 2007, na- red. Włodzimierza Kaczorowskiego, kładem Uniwersytetu Śląskiego. Zawiera Jerzego Mariana Dyrdy ; Uniwersytet biogramy postaci, które współtworzyły od Opolski. - Opole : Wydaw. Uniwersy- czasów najdawniejszych dzieje literatury tetu Opolskiego, 2010. - 243 s. - Zsfg śląskiej, twórców już nieżyjących, także przy rozdz. tych, których związki ze Śląskiem były Prezentowane w tomie rozprawy pióra tylko czasowe, niemniej ważne w całym wytrawnych badaczy opisują wieloaspek- dorobku twórczym pisarza. Wielu z nich towość szeroko pojętej ochrony zdrowia, wywodziło się, bądź tworzyło na Śląsku starając się ukazać wkład górnośląskiej Opolskim. medycyny w europejskie dzieje lecznictwa. Znalazły się wśród nich artykuły W Dolinie Małej Panwi : historia fry- dotyczące: dziejów branickiego szpitala, derycjańskiej osady hutniczej Ozimek/ Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety w Ny- Malapane od 1754 do 1945 roku / Józef sie, które udzielały pomocy chorym, Tomasz Juros. - Ozimiek : Stowarzy- opuszczonym i ubogim, sprawy odebrania szenie „Dolina Małej Panwi", 2010. - siostrom franciszkankom przez władze 331 s. : il. - Bibliogr. s. 327-331 komunistyczne szpitala w Siołkowicach, Intencją autora nie było przygotowanie historię uzdrowiskach w Głuchołazach dzieła naukowego, lecz próba spisania oraz rozwój ośrodka onkologicznego pamiętanych jeszcze relacji, odszukania w Opolu.

51 J r ~KaTe: Jaką literaturę lubi Pani czytać najbardziej?

Maria_Czubaszek: Woody Allen ZAPIS CZATU Z MARIĄ CZUBASZEK ~Mika: Czy lubi Pani pracę w Radiowej Trójce? Pozdrawiam!

Maria_Czubaszek: Uwielbiam, jest tam 8 października 2008 r. naszym ko- mój ukochany Artur Andrus, słuchacze, lejnym gościem była Maria Czubaszek. poza tym w Trójce jest miejsce, gdzie Poniżej znajduje się zapis z czata, który można palić paierosy odbył się tego dnia. ~taki_ktoś: Jak się Pani czuła w towa- Moderator: Witamy na czacie z Marią rzystwie Panów ze Szkła Kontaktowego Czubaszek. Zapraszamy do zadawania podczas ostatniego Sylwestra? Czy podo- pytań. ba się Pani w ogóle ten program?

~dobra_kandydatka:Pani Mario!Ko- Maria_Czubaszek: Program mi się po- rzystając z Pani znajomości, niech Pani doba, czułam się znakomicie. zdradzi, czy Pan Artur Andrus szuka żony, bo ja dobrą kandydatką byłabym ~mark: Podobno Pani nie lubi pisać tek- :-) Pozdrawiam! stów piosenek? Dlaczego? Jakie formy lubi Pani zatem najbardziej tworzyć? Maria_Czubaszek: Z góry przepraszam, uwielbiam Artura Andrusa życzę mu żeby Maria_Czubaszek: Dialogi, gdyż jest jak najdłużej był samotny. to najbardziej naturalna forma, nie lubię monologów, gdyż jest to coś nienatural- ~zdzich: Pani Mario,obserwując polski nego, jak człowiek zaczyna sam do siebie „rynek" kabaretowy, kogo stawia Pani gadać. najwyżej? Ukłony ~nina: Proszę podać położenie geogra- Maria_Czubaszek: Kabaret HRABI, ficzne słynnych wysp Hula-Gula :-) Asia Kołaczkowska, Karol, znakomity kabaret, kobiet w kabarecie jest mało, Maria_Czubaszek: Już sie przeraziłam, a ona jest znakomita. bo z geografii jestem słabiutka, wyspy te są w mojej głowie, a właściwie wszędzie ~P-io: Czy pamięta Pani ,która z plotek tam, gdzie chciałoby się pojechać, teraz z „Biegu przez plotki" okazala się najbar- jestem w Opolu, zatem na pewno są gdzieś dziej absurdalnym płotkiem? pod Opolem.

Maria_Czubaszek:Absurdlane było to, ~eryk: W swoich słuchowiskach gościła że pani Weronika Rosati, uratowała życie Pani same gwiazdy sceny polskiej, np:. człowiekowi, wyjęła baton i parę groszy Irenę Kwiatkowską. Kogo z tych osób z torebki. wspomina Pani najlepiej?

52 L n

Maria_Czubaszek: Wszystkich, ale oso- takie zjawisko? Czy rzeczywiście jest to bą, której mi najbardziej brakuje, to Jerzy nieuchronne? Dobrowolski, dzięki któremu zaczęłam pisać te głupoty, on mnie stworzył jako Maria_Czubaszek: Mam nadzieję, że tak autorkę. będzie, że te „gwiazdki" znikną, można coś znieść 5 lat, ale nie dłużej. Nie wie- ~KaTe: Każdy z nas ma w swoim życiu rzę, żeby o panu Mroczku za 20 lat ktoś ludzi - wzorce osobowe - którzy ich pamiętał, mam nadzieję, że nie. ukształtowali, często mieli wpływ na wybór właśnie takiej a nie innej drogi ~Hula-Gula 2: I jeszcze jedno, cza- życiowej. Jakie osoby miały na Panią sem słucham Panią mając słuchawki na największy wpływ? uszach i łapię się na tym, że wybucham śmiechem, dogaduję coś tam a dookoła Maria_Czubaszek: Jerzy Dobrowolski, patrzą na mnie nerwowo. Serwus jestem dzięki niemu zaczęłam pisać, po IV roku nerwus!! Pomyślności i żeby mąż dalej studiów dziennikarskich trafiłam do radia, znosił Pani sarkastyczny humor. gdzie napisałam pierwsze słuchowisko, on mnie ustawił zawodowo, a osobą, której Maria_Czubaszek: Mój mąż ma jeszcze zazdroszczę jest Woody Allen, chciała- bardziej sarkastyczny humor. bym tak tworzyć, pisać, niekoniecznie tak wyglądać. ~weronika: Czy pracowała Pani kiedyś jako tłumacz angielskiego? ~Kinga: Czy córka Pani sąsiadki napraw- dę istnieje? Maria_Czubaszek: Nigdy, byłam dwa lata na anglistyce, bardzo bym chciała, Maria_Czubaszek: Niestety, naprawdę ale nie znam języka, znam dwóch zna- istnieje, mam sąsiadkę, która ma córkę, komitych tłumaczy, już nieżyjący Tomek którą bardzo lubię, ja nie o niej piszę, Beksiński oraz Bartosz Wierzbieta, który piszę o wymyślonej córce sąsiadki, ale tłumaczył Shreka i to jest coś czego jest ona syntezą różnych pań, które znam, zazdroszczę. durnowatych, miłych sympatycznych, które są „córką mojej sąsiadki" ~ Witam Pani Mario! W domu ma Pani muzyka, w pracy radiowej też muzyki nie ~Marta: W Pani książce pt. „Pytania brakuje,piosenki Pani pisze, a sama jaką tendencyjne i jeszcze jedno" w wywia- muzykę preferuje? Pozdrawiam:-) dzie z Janem Kobuszewskim, określił on osoby współcześnie występujące w tele- Maria_Czubaszek: Bradzo lubię hip-hop, wizji - piosenkarzy i artystów - mianem Tede, WRC z Nowej Huty, lubię kontrasty, „meteorytów" - tzn. nie są to już, jak Coockera, nie Feela, lubię zachrypnięte dawniej, „gwiazdy telewizyjne", ale męskie głosy, mężczyzna powinien mieć osoby krótkotrwale pojawiające się, po taki głos, a nie głos anioła których następnie ślad ginie. Ich sława jest Moderator: Dziękujemy za udział w cza- krótkotrwała. Czy Pani także obserwuje cie. Zapraszamy ponownie.

53 J r