© CarolineWier for the Future the for Wildlife designated, and significantareasoftheseahavebeendesignatedas Along the coast, habitats such as cliffs, sand dunes and estuariesOver 75% of thehave coastline been of is currently designated as a protected Marine ProtectedAreas are withinourgrasp. to recover–butonlyifwegivethemthechance.Ifactnow, LivingSeas to turnthissituationaround.Ourseasandsealifehavearemarkablecapacity Sea, andfragilemarinehabitatsarebeingdisturbed.Thankfully, itisnottoolate The common skate, onceabundant,isnowonthebrinkofextinctioninIrish But our seas are in trouble, for centuries we have taken its richesnutrient richcurrentsfromthenorth. for granted. The seaaroundWales isrichduetowarmwatersfromthesouthmeetingcool marine wildlifethrivesfromthecoastalshallowstodepthsofIrishSea. Living SeasistheWildlifeTrusts visionforthefutureofWelsh seas,where Living Seas butterflies toplayfulsealsorpassingporpoises. many interestingspecies,fromrarebirdsandbeautiful diverse habitats,andprovidesavantagepointtospot At 870mileslong,thepathpassesthrougharangeof help youseethebestofWelsh wildlifealongtheway. Trusts thatcanbefoundalongthepathto Reserves along theway. ThismapprovidesaguidetoWildlife the richnessofwildlifethatcanbeencountered walking itsentirety, we’resureyouwillbestruckby Whether you’reenjoyingasectionofthepathor is oneofthegreatlongdistancewalksonplanet. O Protecting www.wtwales.org

fficially launchedin2012,the Wales CoastPath © AndyPearson for Marine Protected Areas Protected Marine for

Tick here to sign Petition Fish and show your support support your show and Fish Petition sign to here Tick Email address: Email

H S I R I I.

Skomer I. Address: A E S

© NathanWalton Name: Name:

Ramsey I.

19 5FH CF10 , Square, Stuart Mount House, Baltic St. Brides St. Wales Trusts Wildlife to return and slip, this off tear and in Fill 20

18

Bay St. David’s

Marine Protected Areas in Wales in Areas Protected Marine

© LinCummins © AndyDavies Show your support for for support your Show

Haven Milford Pembroke FISH PETITION Head Strumble 17

© LinCummins

Fishguard

Bardsey I. www.welshwildlife.org 724100 01656

Tenby Wales West and South of Trust Wildlife

Caldy I. © NigelAjaxLewis www.gwentwildlife.org Head

16 Carmel Head – 01600 740600 01600 – Trust Wildlife Gwent Wildlife Trust ofSouth Wildlife Trust alongtheWales Reserves CoastPath

15 Holy I.

Bay www.brecknockwildlifetrust.org.uk

and West Wales

Cardigan – 01874 625708 01874 – Carmarthen Trust Wildlife Brecknock Worms 8 Bay n a g i d r a C

Pwllheli

© AndyDavies www.rwtwales.org

– 01597 823298 01597 – y a B Trust Wildlife Radnorshire

Head 7 y e s e l g n A Bay

area.

New Quay www.montwt.co.uk

14

22 – 01938 555654 01938 – Trust Wildlife Montgomeryshire Llanelli 21

23

Registered charityno.1045167 www.northwaleswildlifetrust.org.uk

Caernarfon 24 – 01248 351541 01248 – Trust Wildlife Wales North To find out more about the visit report whatyou’veseen. interesting wildlifealongtheway, contactyourlocalWildlifeTrust to take yourlitterhomewithyou.Ifyouareluckyenoughtospotany walking thepath.Keepdogsonalead,alwayssticktopathand Please take care to minimise your impact on the environment and postcodeto60777* when www.wildlifetrustswales.org/petitionfish ortext‘FISH’withyourname or centrearoundthecoastline,signonlineat Alternatively, you canlookoutforoneofourfishataWildlife Trust reserve your supportforthesesitesbyfillingintheformonbackofthisleaflet. management of Marine Protected Areas in TheWelsh Wildlife waters. Trusts You canshow Wales Petition Fish campaign is callingcan accessmoreinformationbyvisitingwww.wtwales.org for the effective Zone. Theprocesstochoosethesesitesisunderwayatpresent,andyou planning tointroduceanewtypeofsiteknownasMarineConservation ensure theycanfulfiltheirpotential.Inaddition,the Welsh Governmentis objectives. We needtoimprovethemanagementofexistingsites within Marine Protected Areas in Welsh waters are failing to reachtheir to achievingLivingSeasinWelsh waters.However, over 50% of features should bemanagedtoallowwildliferecoverandthrive,willkey Marine ProtectedAreas.Areasareareasoftheseathat 26 13 5 9

© StevenBurnett 25

6 www.wtwales.org

10

Tywyn Swansea 27 – 02920 480070 02920 – Aberystwyth Wales Trusts Wildlife

11 4

Swansea

Dolgellau information: more for Wales in Trusts Wildlife local your Contact Bay information: more for Wales in Trust Wildlife local your Contact 12 Wales in Trusts Wildlife 3 © AndyDavies 2 Talbot Port Montgomeryshire Nash Pt. Wildlife Trust North WalesNorth

Wildlife Trust Wildlife Trust

Brecknock

28 WALES IN Wildlife Trust

Radnorshire TRUSTS WILDLIFE Barry Cardiff © MANWWT 1 29 www.walescoastpath.gov.uk Flint © AmyLewis Wildlife Trust 30 Gwent 31 Newport Severn Severn 32 WILDLIFE TRUSTS GUIDE

© NigelAjaxLewis TO THE WALES 18 17 16 15 14 13 12 11 10 3 2 1 9 8 7 6 5 4 COAST PATH grassland andbestseeninlatespring/summer. Gogarthisparticularlyrich the reservefrompath.Gogarthisadominatedbylimestone the GreatOrme.Althoughnotsuitableforwalkingthrough,lookdownover The pathitselffollowstheboundaryofreserve,alongMarineDriveon Gogarth and thereserveisrichwithbutterfliesinrightweatherconditions. grass, dropwort and carline thistle. Birds such as fulmar can be seen regularly, Look outforlimestonegrasslandanditsassociatedflowerssuchasquaking With spectacularviews,RhiwledynreserveformspartoftheLittleOrmeSSSI. Rhiwledyn riding centre. Bridlewood RidingCentreandShop,BigPoolWood isjustbehindthe path, firstwalkintoPresthavenSandsHolidayPark,andthentowardsthe and containsseverallocallyrareplantsincludinggiantbellflower. Fromthe reed warblers.Surroundingthepooliswetwoodlandpredominantlyofalder Dominated bycommonreed,thisreserveisanimportanthabitatforbreeding BigPoolWood www.northwaleswildlifetrust.org.uk/english/reserves For moreinformationonthesereserves, North Wales Wildlife Trust Reserves information andmuch more. also includesashop, remotecameraaccesstoSkomer, localwildlife Acting astheticketsalespointfordaytrips toSkomer, Lockley Lodge LockleyLodge(Visitor Centre) warblers. mire andwetwoodland,supportingbreeding birdssuchasreedandsedge and boardwalk.Thesiteisalargereedbed withelementsoffloodplain Just acrosstheroadfromcoastalpath, thisreservehasacircular GoodwickMoor porpoises inCardiganBay. Cemaes Headisagreatplacetowatchforthebottlenosedolphinsand Teifi EstuarytowardsCardiganIsland.Aswellasbeing agoodseabirdsite, The coastpathtraversesthiscoastalheadlandthatlooksacrossthe CemaesHead many otherseabirds. for greysealandhostsbreedingcoloniesofgulls,razorbill,guillemot great viewsontothisWildlifeTrust reserve. TheIslandisakeybreedingsite Although thereisnopublicaccesstoCardiganIsland,thecoastpathoffers CardiganIsland sharks andsunfish.Thevisitorcentreisopenthroughoutthesummerseason. porpoise andAtlanticgreyseals,moreunusualspeciessuchasbasking Bay andothermarinemammalsthatareregularlyspotted,suchasharbour Survey BoatTrips tocollectdataonthebottlenosedolphinsofCardigan This popularNewQuayvisitorcentrerunsinconjunctionwithDolphin Centre(Visitor Centre) CardiganBayMarineWildlife chough andothercoastalbirdssuchascormorant. is hometosomestuntedbutveryoldoaktrees.Itagreatplacespot Stretching alongtheseacliff,hangingoakwoodlandinthisreserve PenderiCliffs www.welshwildlife.org For moreinformationonthesereserves,pleasevisit West Wales Reserves Wildlife Trust ofSouthand HD camerasonthenestrelayingtomonitorsinvisitorcentreandhide. much more.FromMarchtoSeptember, seeospreysreartheiryoungwith Home toospreys,otters,bogmyrtle,dormice,readbeds,warblersandso CorsDyfi www.montwt.co.uk/nature_reserves For moreinformationonthisreserve,pleasevisit Trust Reserves Montgomeryshire Wildlife haven ishometobats,nightjars,polecatandemperordragonfly. example ofhowwildlifecanthriveinapost-industrialsetting.This Gwaith PowdwristheformersiteofCooke’s/ICI explosivesworksandan A slightdetourfromthepathtakesyoutothisreserve,whichisworthavisit. GwaithPowdwr viewing hidejustoffthepathateasternendofCobnearRebeccaToll. that rangefrommudflats,marshesandwetgrasslandtoaldercarr. Thereisa Traeth Glaslynisanimportantestuarinesiteforwetlandbirds,withhabitats Traeth Glaslyn Cyngar. reached viaadetouroverthesanddunesateitherBlackRockSandsorYnys dune system.SeparatedbyGreenacresCaravanPark,thesereservescanbe This reserveoffersthechancetoseeraremaritimeplantsinadynamicsand M the countyflowerofAnglesey, thedaintyspottedrock-rose. small reservethatoverlooksthescenicTrearddur Bay, thisreserveishometo A shortdetourfromthecoastalpathatRavenpointRoadtakesyoutothis Diana Porth best seeninthesummer. nesting areasforalargecolonyofsandwich,commonandArcticterns of specialistmaritimeplantswhilstislandsinthelagoonprovidesummer from theseabyacurvedshingleridge.Theridgeitselfsupportsrange Undoubtedly oneofthebestcoastalreservesCemlynisalagooncutoff Cemlyn including orchids,purplesaw-wortandstonechat. heathland andgorsescrubwhichinturnsupportsawiderangeofwildlife, worth it.Mariandyrysisalimestoneoutcropsupportingherb-richgrassland, The pathskirtsaroundthisnaturereserve,makingaslightdeto Mariandyrys shoreline, twooldlimestonequarriesandareasofcalcareousgrassland. woodland; which is rare outside of Scotland. The reserve includes the shingle Lying alongsidetheMenaiStrait,Nantporthisanexampleofcoastalash Nantporth around thereserve. important Traeth Lafan.Over185speciesofbirdhavebeenseeninand to AfonOgwenestuaryandtheextensivemudflatsofinternationally providing shelterformanyspeciesofwaderandwildfowl.Itisadjacent This popularreserveisprimarilyalagoonsetamidsmallwoodland, Aberogwen,Spinnies in silverstuddedbluebutterflieslatespring. Wildlife Trusts CoastalReserves orfa Bychan and Greenacres Terns Butterflies Osprey Whitebeam Fulmar Rock-rose Stonechat Chough Porpoise Wigeon ReedWarbler Seals Reedwarbler Nightjar Kingfisher BottlenoseDolphin Sharprush © SamBryan/MANWWT please see Protecting ur well path 21 20 19 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 www.polar10.com Design byPOLAR10,Cardiff number, [email protected] chance tooptoutoffurthercommunications oryoucanemailyourmobile * Texts willbe chargedatyourstandardnetworkrate.You willbegiven the walks dosoattheirownrisk. no liabilityforanyaccidentswhenusingthis publication.Personsusingthe was correctatthetimeofprinting(May2012). WildlifeTrusts Wales accept Every efforthasbeenmadetoensurethattheinformationinthispublication Puffins ©AndyDavies,DolphinsNiaHafJones/MANWWT Seal ©EleanorStone,RhiwledynLizCummins, Cemlyn CreatureCount©SamanthaBryan, Front cover, main image©KatLucas/MANWWT Age toolshavebeenexcavated.Thetopographyofthesitehascreated This naturereserveisnamedafterasmallinaccessiblecavewhereStone Deborah’s Hole Visits bypre-arrangement only. known intheworld,withanestimated45,000pairsonSkokholm. two islandsmakeupthehighestconcentrationofmanxshearwaters Skokholm, sisterislandtoSkomer, liesfurtherouttosea.Together the SkokholmIsland this isoneoftheWildlifeTrusts flagshipnaturereserves. shearwater, puffin,guillemot,kittiwake,razorbill,fulmarandmuchmore, day (excludingMondays)duringthesummerseason.Hometomanx Although notformallypartofthecoastalpathitcanbevisitedevery IslandisthemostimportantseabirdsiteinsouthernBritain. SkomerIsland Overton Mere Overton flowering springsquillmakeaspecialdisplayearlyintheyear. the slopes,cliffsandscreearehometolimestonegrassland.Thestarlike topgorseandheatherhabitatscreateahavenforsmallbirds,whilst LongHoleCliff fulmar andraven. varying vegetationfromlimestonegrasslandtoheath,supportingnesting reach thereserveonyourlefthandside. Magor Pill, then continue north for 1km along the Whitewall road until you visit. Walk inland towards the village of Magor, head north on the tracks at darting over the reens, this natural area of fenland is an inspiring place to From a fleeting glimpse of a kingfisher, to the sight of colourful dragonflies MagorMarsh(Visitor Centre) passes through the reserve after a short inland detour through Newport. carder bee. Although not adjacent to the , the coastal path sedge warbler, aswellotters,rareplantsandtheendangeredshrill This species-rich grazing marsh supports birds such as reed bunting and SolutiaMeadows sanctuary forlargenumbersofbirdsinthewinter. during thespringandautumnmigrationofwaders,whilstofferinga saltmarsh, makingitagoodsiteforbirdwatching.Theareaisimportant This coastalreserveoffersexcellentviewsofthetidalmudflatsand PeterstoneWentlooge Marshes www.gwentwildlife.org/reserves For moreinformationonthesereserves,pleasevisit Gwent WildlifeTrust Reserves as earlypurple,beeandspottedorchidstwayblade. The meadowsarerichinwildflowersincludingseveralorchids,such is adiversemixtureofcoastalhabitatslyingonJurassiclimestone. Easily accessedfromCardiffandBarry, thisbeautifulnaturereserve LavernockPoint kestrel andperegrine,thenationallyscarcewildcabbagegrowshere. calcareous grasslandandashwoodland.Thesiteisagreatplacetospot 1km southwestofLlantwitMajor, thisnaturereserveincludescoastal CwmColhuw birds suchasstonechatandyellowhammer. Much ofthereserveiswoodlandandscrubitsupportsmanysmall of thiscoastallimestoneheadland,withditchesandbanksstillvisible. Caswell CliffFort,aScheduledAncientMonument,sitsatthesummit RedleyCliff and beadletanemones. amongst thelimestonerockscoveredwithbarnacles,whelks,mussels dune grasslandadjacenttoPortEynonPoint.Sealshaulouthere This naturereservecomprisesrockyforeshore,beach,andrelictsand Sedger’s Bank common scoter. in thewinter, andinthelatesummer, manxshearwater, gannetand sea watching,andpatientbirderswillberewardedwithviewsofdivers spring squill,thriftandwildclary. Thisisalsoagreatnaturereservefor A greatplacetoseecoastalsummerflowerssuchasseacampion, EynonPoint Port together withhawthorn,blackthornandjuniper. Much ofOvertonCliffiscurrentlycoveredbyheatherandgorse, coastal birdssuchasoystercatcherandbutterfliesgrayling. The siteoffersgreatviewsovertheBristolChannel,andishometo Cliff Overton such ascommonrock-rose,milkwort,eyebrightandthyme. home inthegorsescrub.Itisalsoagreatplacetospotlime-lovingplants This naturereserveishometotheraresilkywavemothwhichmakesits © BumblebeeConservationTrust Wildlife All Wales CoastalPath Marine ProtectedAreas Species tospot Yellowhammer Oystercatcher Peregrine Wildplants Rockpools Puffin Map Key Stonechat Ravens Orchids for the Future © CatLucas/MANWWT Manxshearwater Gannet Otter using vegetablebased inks This leafletisprintedonFSCpaper Kingfisher Dunlin © CatLucas/MANWWT Off Path On Path

Protecting Wildlife for the Future Elusen gofrestredig rhif. 1045167 www.welshwildlife.org De a Gorllewin Cymru - Gwarchodfeydd Ymddiriedolaeth Natur – 01600 740600 www.gwentwildlife.org Gwarchodfeydd Ymddiriedolaeth Natur Gwent www.brecknockwildlifetrust.org.uk Ymddiriedolaeth Natur Brycheiniog www.rwtwales.org Ymddiriedolaeth Natur Sir Faesyfed www.montwt.co.uk Ymddiriedolaeth Natur Sir Drefaldwyn Gwarchodfeydd Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru www.wtwales.org Ymddiriedolaethau Natur yng Nghymru mwy o wybodaeth: Contact your local Wildlife Trusts in Wales for more information: Cysylltwch â’ch YmddiriedolaethauWildlife Trusts Natur lleol in Wales yng Nghymru i gael bod yn cefnogi Ardaloedd Morol Gwarchodedig Morol Ardaloedd cefnogi yn bod eich dangos a Deiseb Pysgodyn lofnodi i Ticiwch Cyfeiriad E-bost: Cyfeiriad: Enw: Ty Caerdydd, CF10 5FH Baltig, Sgwâr Mount Stuart, Ymddiriedolaethau Natur Cymru Llenwch y slip hwn, ei dynnu’n rhydd a’i anfon at Ardaloedd Morol Gwarchodedig yng Nghymru Dangoswch eich bod yn cefnogi PYSGOD DEISEB – 01248 351541 www.northwaleswildlifetrust.org.uk YNG NGHYMRU YMDDIRIEDOLAETHAU NATUR Gwarchod 01656 724100 ar gyfer y Dyfodol Natur

– 01874 625708 Natur – 01597 823298 ar gyfer y Dyfodol

– 01938 555654 – 02920 480070 Gwarchod ARWEINIAD YR ARWEINIAD YMDDIRIEDOLAETHAU I LWYBR NATUR ARFORDIR CYMRU

Gwarchodfeydd yr Ymddiriedolaethau Natur ar hyd Llwybr Arfordir Cymru

Wedi ei lansio’n swyddogol yn 2012, mae Llwybr Arfordir Cymru Gyfan yn un o lwybrau hir gorau’r blaned. P’un a ydych yn mwynhau darn o’r llwybr neu’n cerdded ei hyd, mae’n siwr y cewch eich syfrdanu gan doreithrwydd y natur sydd i’w gweld ar y ffordd. Mae’r map hwn yn cynnig arweiniad i Warchodfeydd yr Ymddiriedolaethau Natur a gewch ar hyd y llwybr, fel y gallwch weld natur Cymru ar ei gorau ar hyd y ffordd. Yn 870 milltir o hyd, mae’r llwybr yn mynd trwy © Steven Burnett © MANWWT © Nigel Ajax Lewis © Sam Bryan / MANWWT amrywiaeth eang o gynefinoedd, ac yn cynnig mannau aberoedd, ynghyd â rhannau sylweddol o’r môr, wedi’u dynodi’n Ardaloedd ffafriol i weld llawer o rywogaethau diddorol, o adar Morol Gwarchodedig. Mae Ardaloedd Morol Gwarchodedig yn ddarnau o’r môr y dylid eu rheoli er mwyn galluogi bywyd gwyllt i ymadfer a ffynnu, prin ac ieir bach yr haf hardd i ddyfrgwn chwareus neu a byddant yn allweddol i sicrhau Moroedd Byw yn nyfroedd Cymru. Gwarchodfeydd Arfordirol yr Ymddiriedolaethau Natur Fodd bynnag, mae mwy na 50% o’r nodweddion mewn Ardaloedd Morol lamhidyddion yn mynd heibio. © Bumblebee Conservation Trust © Cat Lucas/MANWWT © Cat Lucas/MANWWT Gwarchodedig yn nyfroedd Cymru yn methu â chyrraedd eu nod. Gwarchodfeydd Ymddiriedolaeth Mae angen i ni wella’r ffordd y rheolir y safleoedd presennol er mwyn Moroedd Byw sicrhau y gallant gyflawni eu potensial. Yn ogystal, mae Llywodraeth Natur Gogledd Cymru Moroedd Byw yw gweledigaeth yr Ymddiriedolaethau Natur ar gyfer dyfodol Cymru’n cynllunio i gyflwyno math newydd o safle a elwir Parth Cadwraeth I gael mwy o wybodaeth am y gwarchodfeydd hyn, ewch i moroedd Cymru, lle mae bywyd gwyllt morol yn ffynnu, o ddyfroedd bas y Morol. Mae’r broses o ddewis y safleoedd yn mynd rhagddi ar hyn o bryd, www.northwaleswildlifetrust.org.uk/welsh/reserves glannau i ddyfnderoedd Môr Iwerddon. Mae’r môr o gwmpas Cymru’n a gallwch gael mwy o wybodaeth trwy fynd i www.wtwales.org 1 Big Pool Wood Telor y Gors doreithiog oherwydd bod dyfroedd cynnes o’r de yn cwrdd â cherrynt oer Mae ymgyrch Pysgod Deiseb Ymddiriedolaethau Natur Cymru yn galw am Ac arni gyrs yn bennaf, mae’r warchodfa hon yn gynefin pwysig i deloriaid 19 Skomer Island Palod y cyrs sy’n nythu. Yn amgylchynu’r pwll mae coetir gwlyb ac ynddo wern llawn maetholion o’r gogledd. reoli Ardaloedd Morol Gwarchodedig yn nyfroedd Cymru’n effeithiol. Gallwch Ynys Sgomer yw’r safle pwysicaf o ran adar môr yn ne Prydain. Er nad yn bennaf ac mae’n cynnwys sawl planhigyn sy’n brin yn lleol gan gynnwys yw’n rhan o lwybr yr arfordir yn ffurfiol gellir ymweld ag ef bob dydd ddangos eich cefnogaeth i’r safleoedd hyn trwy lenwi’r ffurflen sydd ar gefn y clychlys mawr. O’r llwybr, cerddwch i Presthaven Sands Holiday Park yn (ac eithrio dyddiau Llun) yn ystod tymor yr haf. Yn gartref i adar drycin Ond mae ein moroedd mewn trafferth. Ers canrifoedd rydyn ni wedi cymryd gyntaf, ac yna tuag at Bridlewood Riding Centre a’i siop. Mae Big Pool daflen hon. Neu gallwch chwilio am un o’n pysgod yn un o ganolfannau neu Manaw, palod, gwylogod, gwylanod coesddu, llursod, adar drycin y cyfoeth y moroedd yn ganiataol. Mae’r morgath neu’r rhaien, a fu unwaith yn Wood tu ôl i’r ganolfan farchogaeth. graig a llawer mwy, dyma un o warchodfeydd natur mwyaf blaenllaw’r warchodfeydd yr Ymddiriedolaethau Natur ar hyd yr arfordir; gallwch lofnodi Ymddiriedolaeth Natur. doreithiog, ar fin difodiant ym Môr Iwerddon, a tharfir ar gynefinoedd morol 2 Rhiwledyn Aderyn drycin y graig ar-lein ar www.wildlifetrustswales.org/petitionfish neu tecstiwch ‘FISH’ gyda’ch bregus. Yn ffodus, nid yw’n rhy hwyr i wrthdroi’r sefyllfa hon. Mae gan ein Gyda golygfeydd ysblennydd, mae gwarchodfa Rhiwledyn yn rhan o SoDdGA 20 Skokholm Island Aderyn drycin Manaw enw a’chcod post i 60777* moroedd a bywyd y môr allu syfrdanol i ymadfer – ond dim ond os rhown ni Little Orme. Edrychwch am laswelltir calchfaen a’r blodau sy’n gysylltiedig Mae Sgogwm, chwaer ynys i Sgomer, ymhellach allan yn y môr. Gyda’i gyfle iddyn nhw. Os gweithredwn yn awr, mae Moroedd Byw o fewn ein gafael. ag ef fel crydwellt, y grogedau ac ysgallen Siarl. Mae adar fel aderyn drycin gilydd mae’r ddwy ynys yn gartref i’r crynhoad mwyaf o adar drycin Gofalwch na fyddwch yn effeithio’n ormodol ar yr amgylchedd wrth gerdded y y graig i’w gweld yn rheolaidd, ac mae’r warchodfa’n doreithiog o ieir bach Manaw y gwyddys amdano yn y byd, gyda 45,000 o barau ar Ynys llwybr. Cadwch gwn ar dennyn, peidiwch â chrwydro oddi ar y llwybr ac ewch yr haf pan fo’r tywydd yn addas iddynt. Sgogwm. Ymweliadau trwy drefniant ymlaen llaw yn unig. Ardaloedd Morol Gwarchodedig â’ch sbwriel adref gyda chi. Os byddwch yn ddigon ffodus i weld unrhyw fywyd 3 Gogarth Ieir bach yr haf 21 Deborah’s Hole Cigfrain gwyllt diddorol ar hyd y ffordd, cysylltwch â’ch Ymddiriedolaeth Natur leol i roi Mae’r llwybr ei hun yn dilyn terfyn y warchodfa, ar hyd Marine Drive ar Ben y Mae’r warchodfa natur hon wedi’i henwi ar ôl ogof fach anhygyrch lle Mae mwy na 75% o arfordir Cymru wedi’i ddynodi’n ardal warchodedig ar hyn gwybod iddynt am yr hyn a welsoch. I gael gwybod mwy am Lwybr Arfordir Gogarth. Er nad yw’r warchodfa’n addas i gerdded drwyddi, edrychwch i lawr mae offer o Oes y Cerrig wedi cael eu datgloddio. Mae topograffi’r safle o bryd. Ar hyd yr arfordir, mae cynefinoedd fel clogwyni, twyni tywod ac arni o’r llwybr. Mae Gogarth yn warchodfa lle ceir glaswelltir calchfaen yn bennaf wedi creu llystyfiant amrywiol o laswelltir calchfaen i ros, gan gynnal adar Cymru ewch i www.llwybrarfordircymru.gov.uk ac mae ar ei gorau tua diwedd y gwanwyn ac yn yr haf. Mae Gogarth yn arbennig drycin y graig a chigfrain sy’n nythu. o doreithiog o ieir bach yr haf glesyn serennog tua diwedd y gwanwyn. 22 Long Hole Cliff Clochdar y cerrig 4 Aberogwen, Spinnies Glas y dorlan Mae cynefinoedd eithin a grug ar ben y clogwyni’n creu hafan i adar Lagwn yng nghanol coetir bach yw’r warchodfa boblogaidd hon yn bennaf bach, tra bo’r llethrau, y clogwyni a’r sgri’n gartref i laswelltir calchfaen. ac mae’n cynnig cysgod i lawer o rywogaethau o adar hirgoes ac adar dwr. Mae seren y gwanwyn yn cynnig sioe arbennig pan fo’n blodeuo’n Mae yn ymyl aber Afon Ogwen a gwastadeddau llaid helaeth Traeth Lafan gynnar yn y flwyddyn. sy’n bwysig yn rhyngwladol. Mae mwy na 185 o adar wedi cael eu gweld yn y warchodfa a’r cyffiniau. 23 Overton Mere Planhigion gwyllt 5 Nantporth Y gerddinen wen Mae’r warchodfa natur hon yn gartref i’r gwyfyn ton sidan prin sy’n gwneud ei gartref yn y prysgwydd eithin. Mae hefyd yn lle gwych i weld Saif Nantporth wrth ochr Afon Menai ac mae’n enghraifft o goetir ynn yr planhigion calchgar fel y côr-rosyn cyffredin, amlaethai, effros a theim. arfordir, sy’n brin y tu allan i’r Alban. Mae’r warchodfa’n cynnwys y draethlin raeanog, dwy hen chwarel cerrig calch a darnau o laswelltir calchaidd. 24 Overton Cliff Pioden fôr

© Caroline Wier © Andy Davies © Andy Davies © Andy Davies © Amy Lewis 6 Mariandyrys Clochdar y cerrig Mae’r safle’n cynnig golygfeydd gwych dros Fôr Hafren, ac mae’n gartref i adar arfordirol fel piod môr ac ieir bach yr haf fel ieir bach y graig. Mae’r llwybr yn rhedeg o gwmpas cyrion y warchodfa natur hon, ac mae’n Mae rhan helaeth o Overton Cliff wedi’i gorchuddio gan rug ac eithin ar werth chweil mynd allan o’ch ffordd ychydig bach. Brigiad calchfaen yw hyn o bryd, ynghyd â’r ddraenen wen, y ddraenen ddu a’r ferywen. Mariandyrys sy’n cynnal glaswelltir blodeuog, rhostir a phrysgwydd eithin sydd yn ei dro’n cynnal amrywiaeth fawr o fywyd gwyllt, gan gynnwys 25 Port Eynon Point Hugan Carmel Head tegeirianau, dant y pysgodyn porffor a chlochdar y cerrig. 7 Lle gwych i weld blodau haf arfordirol fel gludlys arfor, seren y gwanwyn, Amlwch 7 Cemlyn Môr-wenoliaid clustog Fair a chlari gwyllt. Mae hon hefyd yn warchodfa wych ar gyfer gwylio’r môr, a chaiff adaryddion amyneddgar eu gwobrwyo gyda Yn ddiau dyma un o’r gwarchodfeydd arfordirol gorau. Lagwn yw Cemlyn 2 Llandudno golygfeydd o drochyddion yn y gaeaf, ac ar ddiwedd yr haf, adar drycin A n g l e s e y 1 sydd wedi’i wahanu o’r môr gan gefnen raeanog grom. Mae’r gefnen hithau’n Manaw, huganod a môr-hwyaid du. 8 6 Rhyl cynnal amrywiaeth o blanhigion arforol arbenigol ac mae ynysoedd yn Holyhead 3 y lagwn yn cynnig mannau nythu yn yr haf i grwp mawr o fôr-wenoliaid 26 Sedger’s Bank Pyllau glan môr Holy I. pigddu, môr-wenoliaid cyffredin a môr-wenoliaid y gogledd; yr haf yw’r tymor gorau i’w gweld. Mae’r warchodfa natur hon yn cynnwys blaendraeth creigiog, traeth a 4 glaswelltir twyni tywod creiriol gerllaw Trwyn Porth Einon. Mae morloi’n 5 Flint 8 Porth Diana Cor-rosyn dod allan i orffwys yma ymysg y creigiau calchfaen wedi’u gorchuddio gan wyrain, gwichiaid môr, cregyn gleision ac anemonïau gleiniog. © Lin Cummins Ar ôl ychydig o waith cerdded o lwybr yr arfordir yn Ravenpoint Road byddwch yn cyrraedd y warchodfa fach hon sy’n edrych dros Fae 27 Redley Cliff Bras melyn Caernarfon hardd. Mae’r warchodfa’n gartref i flodyn sir Ynys Môn, y côr-rosyn Caernarfon rhuddfannog tlws. Saif Caswell Cliff Fort, heneb gofrestredig, ar gopa’r pentir calchfaen Bay arfordirol hwn, gyda ffosydd a chloddiau i’w gweld o hyd. Coetir a 9 and Greenacres Brwynen lem phrysgwydd yw rhan helaeth o’r warchodfa ac mae’n cynnal llawer o adar bach fel clochdar y cerrig a’r bras melyn. Mae’r warchodfa hon yn cynnig y cyfle i weld planhigion arforol prin mewn North Wales system twyni tywod dynamig. Wedi’u gwahanu gan Greenacres Caravan 28 Cwm Colhuw Hebog tramor Park, gellir cyrraedd y gwarchodfeydd hyn trwy fynd allan o’ch ffordd dros Wildlife Trust y twyni tywod ar Draeth Morfa Bychan neu Ynys Cyngar. 1km i’r de-orllewin o Lanilltud Fawr, mae’r warchodfa natur hon yn Porthmadog cynnwys glaswelltir calchaidd arfordirol a choetir ynn. Mae’r safle’n fan 11 10 Traeth Glaslyn Chwiwell gwych i weld cudyllod coch a hebogiaid tramor, ac mae’r fresychen wyllt 9 10 sy’n anfynych yn genedlaethol yn tyfu yma. Mae Traeth Glaslyn yn safle aberol pwysig i adar gwlyptir, gyda chynefinoedd sy’n amrywio o wastadeddau llaid, corsydd a glaswelltir gwlyb i ffen gwern. 29 Point Tegeirianau Tremadog Mae yna guddfan gwylio ychydig i ffwrdd o’r llwybr ar ben dwyreiniol y Cob ger bwthyn Rebecca Toll. Yn hawdd ei chyrraedd o Gaerdydd a’r Barri, mae’r warchodfa natur hardd I R I S H Bay hon yn gymysgedd amrywiol o gynefinoedd arfordirol dros galchfaen 11 Gwaith Powdwr Troellwr mawr Jwrasig. Mae’r dolydd yn doreithiog o flodau gwyllt gan gynnwys sawl math o degeirian, fel tegeirian coch y gwanwyn, tegeirian y wenynen, SEA Ar ôl ychydig o waith cerdded o’r llwybr byddwch yn cyrraedd y warchodfa y tegeirian brych a’r chaineirian. Bardsey I. hon, sy’n werth ymweld â hi. Gwaith Powdwr yw hen safle gwaith ffrwydron Barmouth Cooke’s/ICI ac mae’n enghraifft o’r ffordd y gall bywyd gwyllt ffynnu mewn lleoliad ôl-ddiwydiannol. Mae’r hafan hon i fywyd gwyllt yn gartref i Gwarchodfeydd Ymddiriedolaeth ystlumod, troellwyr mawr, ffwlbartiaid a gweision y neidr ymeradwr. Natur Gwent Ymddiriedolaeth Natur C a r d i g a n I gael mwy o wybodaeth am y gwarchodfeydd hyn, Montgomeryshire Sir Drefaldwyn ewch i www.gwentwildlife.org/reserves B a y Wildlife Trust 12 I gael mwy o wybodaeth am y warchodfa hon, ewch i 30 Peterstone Wentlooge Marshes Pibydd y mawn www.montwt.co.uk/nature_reserves Mae’r warchodfa arfordirol hon yn cynnig golygfeydd ardderchog o’r gwastadeddau llanwol a morfa heli, gan ei wneud yn safle da ar gyfer 12 Cors Dyfi Gwalch y pysgod gwylio adar. Mae’r man yn bwysig pan fo adar hirgoes yn mudo yn ystod y gwanwyn a’r hydref, ac yn cynnig noddfa i nifer fawr o adar yn y gaeaf. Cartref i weilch y pysgod, dyfrgwn, helygen Fair, pathewod, gwelyau cyrs, teloriaid a llawer iawn mwy. O fis Mawrth hyd fis Medi, cewch weld gweilch y pysgod yn magu eu cywion, gyda chamerâu manylder uwch ar y nyth yn 31 Solutia Meadows Dyfrgi © Lin Cummins Aberystwyth trosglwyddo lluniau i fonitorau yn y ganolfan ymwelwyr a’r guddfan. Mae’r gors bori hon sy’n doreithiog o rywogaethau’n cynnal adar fel bras y cyrs a thelor yr hesg, yn ogystal â dyfrgwn, planhigion prin a’r gardwenynen fain sydd mewn perygl. Er nad yw’n gyfagos i Aber Hafren, mae llwybr yr 13 Radnorshire Gwarchodfeydd Ymddiriedolaeth arfordir yn mynd trwy’r warchodfa ar ôl troi i’r tir a mynd trwy Gasnewydd. Wildlife Trust Natur De a Gorllewin Cymru 32 Magor Marsh (Canolfan Ymwelwyr) I gael mwy o wybodaeth am y gwarchodfeydd hyn, Glas y dorlan ewch i www.welshwildlife.org O gipolwg cyflym o las y dorlan, i weision y neidr lliwgar yn gwibio dros y 14 ffosydd, mae’r darn naturiol hwn o ffendir yn eich ysbrydoli pan fyddwch yn © Nathan Walton Cemaes New Quay 13 Penderi Cliffs Brain coesgoch ymweld ag ef. Ewch i’r tir tua phentref Magwyr, i’r gogledd ar y traciau ger Head Yn ymestyn ar hyd y clogwyn glan môr, mae’r coetir derw crog yn y Mornant Magwyr, yna ymlaen i’r gogledd am 1km ar hyd ffordd Whitewall 15 warchodfa hon yn gartref i nifer o goed derw crablyd ond hen iawn. nes i chi gyrraedd y warchodfa ar yr ochr chwith. 16 Mae’n lle gwych i weld brain coesgoch ac adar arfordirol eraill fel y fulfran. Strumble Cardigan 14 Canolfan Bywyd Gwyllt Morol Bae Ceredigion Head Allwedd i’r map 17 (Canolfan Ymwelwyr) Dolffiniaid trwyn potel Brecknock Mae’r ganolfan ymwelwyr boblogaidd hon yng Nghei Newydd yn rhedeg ar y cyd gyda chorff partner teithiau mewn cwch i gasglu data ar ddolffiniaid Ar y llwybr Wildlife Trust trwyn potel Bae Ceredigion a mamaliaid morol eraill a welir yn rheolaidd, fel Rhywogaethau llamhidyddion a morloi llwyd, a rhywogaethau mwy anarferol fel heulgwn a Oddi ar y Wildlife Trust of South physgod haul. Mae’r ganolfan ymwelwyr ar agor drwy gydol tymor yr haf. i’w gweld St. David’s and West Wales llwybr © Andy Pearson 15 Morloi Ramsey I. St. Brides Er nad oes mynediad i’r cyhoedd i Cardigan Island, mae llwybr yr arfordir yn Ardaloedd Morol Gwarchodedig Bay cynnig golygfeydd gwych ar y warchodfa hon sy’n eiddo i’r Ymddiriedolaeth Natur. Mae’r ynys yn safle bridio allweddol i forloi llwyd ac yn cynnal 19 nythfeydd o wylanod, llursod, gwylogod duon a nifer fawr o adar môr eraill. 18 Milford Llwybr Arfordir Cymru Gyfan Skomer I. Haven Gwent 16 Cemaes Head Llamhidydd Wildlife Trust Mae llwybr yr arfordir yn croesi’r pentir arfordirol hwn sy’n edrych dros aber Skokholm I. 20 Carmarthen afon Teifi tuag at Ynys Aberteifi. Yn ogystal â bod yn safle da am adar môr, Bay mae Cemaes Head yn lle gwych i edrych am y dolffiniaid trwyn potel a’r Clawr blaen, prif lun © Kat Lucas/MANWWT Pembroke Llanelli llamhidyddion ym Mae Ceredigion. Cyfrif Creaduriaid Cemlyn © Samantha Bryan, Caldy I. Swansea Morlo bach © Eleanor Stone, Rhiwledyn © Liz Cummins, 17 Moor Telor y cyrs Palod © Andy Davies, Dolffiniaid © Nia Haf Jones/MANWWT Port Worms Head Swansea 32 Dros y ffordd o lwybr yr arfordir, mae gan y warchodfa hon lwybr cylch a Gwnaethpwyd pob ymdrech i sicrhau bod y wybodaeth yn y cyhoeddiad 21 26 Newport llwybr pren. Gwely cyrs mawr yw’r safle gydag elfennau o fignen gorlifdir a yn gywir ar adeg ei argraffu (Mai, 2012). Nid yw Ymddiriedolaethau Natur 27 Bay Talbot Severn choetir gwlyb, ac mae’n cynnal adar sy’n nythu fel telorion y cyrs a thelorion Cymru yn derbyn atebolrwydd am unrhyw ddamweiniau a ddigwydd wrth 31 Estuary 30 yr hesg. ddefnyddio’r cyhoeddiad hwn. 22 23 24 25 18 Lockley Lodge (Canolfan Ymwelwyr) *Codir am negeseuon testun yn ôl cyfradd safonol eich rhwydwaith. Rhoddir Cardiff y cyfle i chi ddewis peidio â chael rhagor o negeseuon neu gallwch e-bostio Gellir prynu tocynnau am dripiau undydd i Sgomer yn Lockley Lodge, a cheir rhif eich ffôn symudol, eich enw a’ch cod post at [email protected] yma hefyd siop, cyfle i weld lluniau o Sgomer trwy gamera pell, gwybodaeth Barry am fywyd gwyllt lleol a llawer mwy. Dyluniad gan POLAR 10, Caerdydd Mae’r daflen hon wedi’i hargraffu © Nigel Ajax Lewis 28 29 Nash Pt. www.polar10.com ar bapur FSC gydag inciau o lysiau

www.wtwales.org Gwarchod Natur ar gyfer y Dyfodol