Strategia Gminy Zawsze B Ędzie Strategi Ą Mieszan Ą, O Przewadze Którego Ś Z Wy Żej Wymienionych Typów Zachowa Ń

Zał ącznik Nr 1 do Uchwały Nr23/VII/2016 Rady Gminy Braniewo z dnia 11 marca 2016r. 2

WST ĘP...... 5 1. PODSTAWOWE WARUNKI CELÓW SPOŁECZNYCH...... 5 2. PLANOWANIE CENTRALNE A PLANOWANIE RYNKOWE - RÓ ŻNICE METODOLOGICZNE...... 5 3. WIELO ŚĆ PODMIOTÓW, WIELO ŚĆ INTERESÓW...... 6 4. ŻRÓDŁA INFORIVIACJI O CELACH I WARTO ŚCIACH POWSZECHNIE AKCEPTOWANYCH...... 8 5. BUDOWANIE STRATEGII ROZWOJU...... 9 Rozpoznanie stanu istniej ącego i dotychczasowego rozwoju gminy...... 10 Jako ściowa analiza strategiczna...... 10 Prognozy i scenariusze rozwoju...... 11 I RAPORT O STANIE GMINY...... 13 1. POŁO ŻENIE GEOGRAFICZNE GMINY I JEJ OTOCZENIA...... 13 2. HISTORYCZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU...... 14 3. WALORY PRZYRODNICZE...... 17 Wody...... 17 Ro ślinno ść ...... 18 Fauna...... 18 4. WALORY ANTROPOGENICZNE...... 25 5. INFORMACJE STATYSTYCZNE...... 28 Podstawowe dane o gminie Braniewo na tle województwa...... 28 Gospodarka ...... 29 Ludno ść ...... 30 Ludno ść ...... 31 Zasoby mieszkaniowe w gminie Braniewo...... 32 Kultura, środowisko, wypoczynek...... 33 Zorganizowane grupy przedsi ęwzi ęć kulturalnych...... 33 Biblioteki...... 34 Wska źniki demograficzne gminy na tle województwa...... 35 Ruch na przej ściu granicznym w Gronowie...... 36 Bezpiecze ństwo...... 37 Turystyka...... 38 Rolnictwo...... 39 Rozwój rolnictwa...... 40 Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne...... 41 Walory naturalne...... 42 Powierzchnia obj ęta ró żnymi formami ochrony przyrody...... 42 Nakłady inwestycyjne na ochron ę środowiska i gospodark ę wodn ą...... 42 Charakterystyka komunalnych oczyszczalni ścieków ...... 43 Sklepy i stacje paliw...... 44 Podmioty gospodarki narodowej ...... 44 6. OCENA FUNKCJONOWANIA GMIN...... 45 Ocena funkcjonowania szkół i przedszkoli...... 46 Ocena funkcjonowania bibliotek...... 47 Ocena funkcjonowania o środków kultury...... 48 Ocena funkcjonowania sportu...... 49 Ocena funkcjonowania wodoci ągu:...... 50 Ocena utrzymania dróg...... 51 Ocena za utylizacj ę odpadów (w tym ścieki)...... 52 Ocena gotowo ści do sortowania odpadów...... 53 Ocena realizacji funkcji turystycznej...... 55 Ocena rozwoju budownictwa mieszkaniowego w gminie...... 56 Ocena pracy gminy i radnych,...... 57 Ocena aktywno ści gospodarczej mieszka ńców...... 58 II KIERUNKI ROZWOJU WG. WYNIKÓW BADA Ń ANKIETOWYCH...... 59 1. ZASADY PRZEPROWADZENIA BADA Ń...... 59 2. WYZNACZENIE ZADA Ń PILNYCH...... 63 3. PROPOZYCJE DOMINUJ ĄCYCH FUNKCJI GMINY...... 64 4. INNE PROBLEMY ZGŁOSZONE DO PLANU STRTAEGICZNEGO ROZWOJU GMINY 3

BRANIEWO...... 69 5. OPINIE RADNYCH...... 70 4

III. DIAGNOZA PROSPEKTYWNA...... 72

1. ANALIZA SWOT ( S TRENGTHS , W EAKKNESSES , O PPORTUNITIES , T REATS )...... 72 2. MO ŻLIWO ŚCI KREOWANIA MOCNYCH STRON...... 74 Cel strategiczny numer 1...... 74 - Rozwój rolnictwa i przemysłu przetwórczego...... 74 Cel strategiczny nr 2 ...... 75 - Handel...... 75 Cel strategiczny nr 3 ...... 75 - Edukacja i kultura...... 75 Cel strategiczny nr 4 ...... 76 - Turystyka...... 76 Cel strategiczny nr 5...... 77 - Infrastruktura komunalna...... 77 3. SKUTKI ROZWOJU DLA OGRANICZENIA ZAGRO ŻEŃ...... 79 4. PROMOCJA WALORÓW GMINY...... 80 5. ZAŁO ŻENIA PROGRAMOWE DO STRATEGII GMINY...... 82 IV. PROGRAMY ROZWOJU...... 86 1. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA...... 86 CELE PROGRAMU...... 86 AKTY PRAWNE DOTYCZ ĄCE OCHRONY ŚRODOWISKA...... 86 MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE...... 86 UŻYTKOWANIE ŚRODOWISKA...... 87 Obci ąż enie środowiska działalno ści ą gospodarcz ą...... 88 UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH...... 89 DZIAŁANIA W CELU OCHRONY ŚRODOWISKA WPROWADZENIE...... 91 DZIAŁANIA ORGANIZACYJNE I PLANISTYCZNE...... 92 ZAKRES PLANÓW ZMNIEJSZENIA OBCI ĄŻ ENIA ŚRODOWISKA ...... 93 Elementy planu gospodarki odpadami...... 94 Gospodarka ściekami Zało żenia...... 96 Elementy planu poprawy gospodarki ściekowej...... 97 Ochrona przed hałasem...... 98 Ochrona atmosfery...... 98 2. PROGRAM AKTYWIZACJI GOSPODARCZEJ...... 100 Gospodarcza działalno ść rolno-przetwórcza...... 100 Handel...... 102 Kultura i edukacja...... 104 Obsługa komunalna gminy...... 106 Synteza programu aktywno ści gospodarczej...... 107 3. PROGRAM WYKORZYSTANIA WALORÓW TURYSTYCZNYCH...... 109 Okre ślenie walorów...... 109 Turystyka rowerowa...... 109 Turystyka przyrodnicza (w tym rehabilitacyjna)...... 117 Turystyka wodna (kajakowa i żeglarska)...... 119 4. ZMIANY LEGISLACYJNE DO UWZGL ĘDNIENIA W PROGRAMACH ROZWOJU ...... 121 OCHRONA ŚRODOWISKA...... 121 ENERGIA...... 128 POLITYKA SPOŁECZNA I ZATRUDNIENIE...... 130 TRANSPORT DROGOWY...... 132 V. PROJEKT STRATEGII ROZWOJU...... 136

1. H ARMONOGRAM REALIZACJI ZADA Ń STRATEGICZNYCH ( WG ZAŁO ŻEŃ PROGRAMOWYCH DO STRATEGII ROZWOJU GMINY )..... 136 2. U ZASADNIENIE DLA PROJEKTU STRATEGII ROZWOJU ...... 138 3. A NALIZA FINANSOWA ZABEZPIECZENIA REALIZACJI ZAMIERZE Ń NA LATA 2016-2021 CELEM REALIZACJI CELÓW STRATEGICZNYCH W GMINIE BRANIEWO ...... 140 5 6

WST ĘP

/wg Funduszu Współpracy i Brytyjskiego Funduszu KNOW HOW 1/

1. PODSTAWOWE WARUNKI CELÓW SPOŁECZNYCH

Ka żdy podmiot działaj ący realizuje własne cele. Rzecz ą gminy, jako samorz ądu lokalnego, jest taka koordynacja i regulacja tych działa ń, aby d ąż enie do osi ągania celów przez jedne podmioty nie zagra żało innym członkom wspólnoty. Przede wszystkim za ś społeczno ść lokalna oczekuje od swoich władz samorz ądowych realizacji takich celów, które s ą dla niej wspólne, których spełnienie warunkuje zarówno pomy ślno ść całej wspólnoty jak i optymalne, z punktu widzenia społeczno ści, mo żliwo ści realizacji celów jednostkowych. Tak rozumiane, powszechnie zaaprobowane cele społeczne wyznaczaj ą kierunek przemian jako ściowych i ilo ściowych, który przez dan ą społeczno ść identyfikowany jest z rozwojem . Trzeba jednak wyra źnie powiedzie ć, że w tym sensie rozwój nie zawsze będzie wzrostem lub nie tylko wzrostem: czasem polegać b ędzie głównie na zahamowaniu zjawisk ujemnych, czasem na zmianie relacji wewn ętrznych pomi ędzy elementami układu, podnosz ących jego ogóln ą sprawno ść itd. Ten społecznie zaakceptowany rozwój gmina realizuje poprzez sprz ęż one działania we wszystkich dost ępnych jej dziedzinach. „Rozwój przestrzenny" czy „rozwój gospodarczy", to tylko odmienne aspekty tego samego procesu transformacji stanu obecnego w stan po żą dany, jaki nast ąpi ć ma w wyniku starannie przemy ślanych - a wi ęc zaplanowanych - działa ń. Fakt, że okre śla i podejmuje je społeczno ść lokalna moc ą uchwały rady gminy, stanowi o jej samorz ądno ści (art.14 ustawy o samorz ądzie gminnym). Na przyj ęte kierunki rozwoju przestrzennego b ędzie mie ć, wi ęc istotny wpływ gospodarcza koncepcja rozwoju, okre ślaj ąca szanse realizacji zamierze ń - i na odwrót: koncepcja gospodarcza uwzgl ędnia ć musi przestrzenne warunki i mo żliwo ści tego rozwoju. Podział zada ń pomi ędzy poszczególne dziedziny i strefy działania mo że zosta ć dokonany dopiero po wyznaczeniu podstawowych celów i kierunków rozwoju poj ętego cało ściowo.

2. PLANOWANIE CENTRALNE A PLANOWANIE RYNKOWE - RÓ ŻNICE METODOLOGICZNE

Planowanie przestrzenne i planowanie „społeczno-gospodarcze”, mimo, i ż było w okresie gospodarki centralnie sterowanej ogromnie rozbudowane, opierało si ę jednak na dalece uproszczonych zało żeniach: ❧ że jest jeden podmiot działaj ący - pa ństwo, ❧ że jest on w stanie sam okre śli ć optymalne kierunki rozwoju i zapewni ć środki jego realizacji, ❧ że wszystkie zjawiska i procesy s ą w pełni rozpoznane i sterowalne.

Cele „społeczno-ekonomiczne" ustalane, wi ęc były centralnie, natomiast miejscowe planowanie przestrzenne za punkt wyj ścia przyjmowało analiz ę istniej ącego stanu, jego niedostatki i mo żliwe sposoby ich usuni ęcia. „Rozwój układu 7

1 Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie - wydanie 1995 - Tom III 8 osadniczego" mógł si ę jawi ć, zatem jako wynikaj ący jedynie z zale żno ści przestrzennych proces, brutalnie naruszany zewn ętrznymi w stosunku do niego - decyzjami ekonomicznymi (jak budowa niechcianego zakładu przemysłowego czy miasta w terenach rolniczych). Realizacja tych decyzji nigdy przy tym nie przebiegała zgodnie z pierwotnym harmonogramem, szczególnie w sferze nieprodukcyjnej. Planowanie w gospodarce rynkowej musi mie ć bardziej zintegrowany charakter i musi uwzgl ędnia ć znacznie wi ęcej okoliczno ści. Nale żą do nich przede wszystkim: wielo ść podmiotów działaj ących, a zatem konieczno ść godzenia ich interesów i rozwi ązywania konfliktów, " konieczno ść uzyskania consensusu co do celów wspólnych (celów normatywnych, celów-warto ści) umo żliwiaj ącego skoordynowane działanie wielu podmiotów, w wielu dziedzinach. konieczno ść realnej oceny warunków i dost ępnych środków, a co za tym idzie, racjonalnego wyboru celów mo żliwych do osi ągni ęcia w zało żonym czasie {celów operacyjnych, zada ń), konieczno ści uwzgl ędniania zmian zachodz ących w otoczeniu (na rynku).

Punktem wyj ścia jest wi ęc po żą dany stan przyszły (który niekiedy mo że by ć jako ściowo zupełnie odmienny od stanu istniej ącego). Nast ępnie winny zosta ć dokładnie zbadane wszystkie wyobra żalne sposoby osi ągni ęcia tego stanu {z uwzgl ędnieniem warunków i mo żliwo ści, wewn ętrznych i zewn ętrznych) oraz wybrana droga najbardziej prawdopodobna spo śród tych, które równie ż s ą mo żliwe. W wyniku analizy musi jednak zosta ć zdefiniowany jednoznacznie przynajmniej pierwszy krok (etap); musz ą zosta ć okre ślone główne zadania (cele operacyjne) wykonalne w okre ślonym czasie - zatem musz ą zosta ć opracowane konkretne programy oraz musz ą zosta ć zidentyfikowani adresaci tych programów, ich realizatorzy. Wobec wielo ści oddziaływuj ących czynników, powoduj ących niepewno ść prognoz, nast ępny krok (etap) powinien by ć definiowany (lub redefiniowany) w oparciu o ponowne rozpoznanie sytuacji - natomiast planowanie przestrzenne, jako operuj ące z zasady bardziej odległym horyzontem czasu, musi umo żliwia ć ka żdorazowe dokonanie manewru gospodarczego niezb ędnego do realizacji podstawowych celów w zmieniaj ących si ę okoliczno ściach (st ąd stosowany w wielu pa ństwach europejskich podział na plany struktury, okre ślaj ące tylko kierunki i zasady rozwoju układu - i konkretne plany realizacyjne).

3. WIELO ŚĆ PODMIOTÓW, WIELO ŚĆ INTERESÓW

Przywrócenie prawa własno ści rozbudziło szereg oczekiwa ń w śród podmiotów indywidualnych, maj ących swoje interesy przestrzenne w gminie. Spowodowało to wyra żane przez wielu planistów obawy, i ż w gospodarce przestrzennej znacznie bardziej b ędzie teraz zagro żony interes społeczny, ni ż interesy indywidualne, mimo, iż podstawowym podmiotem planowania miejscowego jest społeczno ść lokalna jako cało ść : społeczno ść , uchwał ą władz samorz ądowych przyjmuj ąca kierunki rozwoju i ustanawiaj ąca plany, społeczno ść działaj ąca i ponosz ąca skutki działa ń przeprowadzonych na obszarze. Czym jednak jest „społeczno ść "? Pod tym poj ęciem kryje si ę znacznie wi ęcej ni ż pod demograficznym poj ęciem „ludno ści danego obszaru'. Społeczno ść to nie tylko ogół, ale tak że wszystkie ł ącz ące ich wi ęzi, tworz ące społeczn ą struktur ę. B ędą to wi ęc, poza ustawowymi władzami samorz ądowymi w postaci: obieralnej rady jako władzy uchwałodawczej 9

burmistrza lub wójta jako władzy wykonawczej powołanej w wyborach bezpo średnich ew. samorz ądów jednostek pomocniczych (sołectw, osiedli), zgodnie ze statusem gminy takie wszelkie inne organizacje formalne, które pozwalaj ą na formułowanie interesów zbiorowych mniejszych i wi ększych grup działaj ących w obr ębie tej społeczno ści: partie polityczne, ubiegaj ące si ę o wpływy w lokalnych władzach, inne lokalne organizacje samorz ądowe (jak np. samorz ąd gospodarczy, czyli izby przemysłowe, handlowe, turystyczne itp.), miejscowe zakłady pracy jako organizacje o charakterze produkcyjnym czy usługowym, zwi ązki zawodowe (o ile wyst ępuj ą w sprawach lokalnych), zwi ązki wyznaniowe (ko ścioły i ich jednostki organizacyjne - parafie), lokalne oddziały stowarzysze ń fachowych i naukowych, miejscowe organizacje społeczno-kulturalne (jak np. towarzystwa miło śników okre ślonej ziemi lub miasta) itp., ogólnokrajowe organizacje społeczne (jak Klub Ekologiczny czy Komitet Helsi ński itp.) działaj ące na danym terenie, ró żnego typu organizacje i grupy celowe o stałym lub dorywczym charakterze (jak szkolne komitety rodzicielskie, społeczne komitety budowy wodoci ągów, pomników itd.). Na rzeczywist ą struktur ę społeczn ą, składaj ą si ę jednak nie tylko organizacje formalne. Tak że tworzone „ad hoc" grupy, manifestuj ące sprzeciw mieszka ńców w okre ślonych dotycz ących gminy lub domagaj ące si ę okre ślonych rozwi ąza ń, kanalizuj ą istotne siły społeczne i mimo braku formalnych podstaw - a czasem i racjonalnych argumentów - s ą nieraz w stanie wywrze ć decyduj ący wpływ na konkretne postanowienia swoich władz (casus krakowskiej spalarni zwłok). Ta wi ęc wewn ątrz lokalnej społeczno ści istnieje nie tylko rywalizacja lub konflikt pomi ędzy interesami jednostkowymi a interesem zbiorowym - tak że pomi ędzy interesami wielu grup, w których mieszka ńcy mog ą uczestniczy ć równolegle, pełni ąc ró żnorodne role społeczne. Grupy te w ró żnych okresach mog ą zyskiwa ć mniejszy lub wi ększy wpływ - dlatego ka żda długofalowa wizja rozwoju musi w jakim ś stopniu uwzgl ędnia ć istnienie zró żnicowanego pola interesów, a wybór tych, które zyskaj ą prymat, musi by ć oparty o consensus społeczny. Oprócz członków lokalnej społeczno ści istniej ą ró żne kategorie podmiotów, których interesy na mocy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym winny by ć brane pod uwag ę: wła ściciele nieruchomo ści poło żonych w gminie, niezale żnie od tego czy s ą czy nie s ą jej mieszka ńcami - z tytułu prawa własno ści, użytkownicy przestrzeni gminy (równie ż niezale żnie od tego czy s ą czy nie s ą jej mieszka ńcami). którym, nale ży zapewni ć zdrowie i bezpiecze ństwo - w tym osoby niepełnosprawne, których wymagania maj ą by ć obecnie powszechnie uwzgl ędniane, pozostała cz ęść społecze ństwa polskiego, której zbiorowe interesy reprezentuje administracja pa ństwowa (wojewoda), w tym - społeczno ść sąsiednich gmin, z którymi, sporz ądzaj ąc własne plany, nale ży bezpo średnio uzgodni ć rozwi ązania przestrzenne niesprzeczne. Natomiast, realnie rzecz bior ąc, nie istnieje wystarczaj ąca gwarancja ochrony interesów potencjalnych inwestorów, dopóki nie wejdą w posiadanie nieruchomo ści na terenie gminy. Sytuacja taka - niespotykana na zachodzie - jest przyczyn ą 10 niskiego zainteresowania inwestycjami w naszym kraju, uznawanym i tak za kraj wzgl ędnie du żego ryzyka na skutek zbyt cz ęstych zmian obowi ązuj ących przepisów finansowych. Je śli zatem gmina w przyj ętych programach rozwoju chce liczy ć na dopływ kapitałów zagranicznych, we własnym, dobrze poj ętym interesie musi w wystarczaj ącym stopniu uwzgl ędni ć tak że interesy tej grupy podmiotów. Podobnie, je śli swoje programy rozwoju społeczno ść lokalna zechce wi ąza ć z rozwojem turystyki, to musi sobie zdawa ć spraw ę, i ż nie wystarczy spełnienie wymaga ń dla zach ęcenia tej grupy podmiotów do odwiedzin i pozostawienia swych zasobów przeznaczonych na t ę form ę rekreacji w gminie. Wywa żenie wła ściwych proporcji pomi ędzy interesami tak wielu i tak ró żnych podmiotów b ędzie niemo żliwe bez osi ągni ęcia podstawowej zgody, co do celów najwa żniejszych, wyznaczaj ących kierunki rozwoju.

4. ŻRÓDŁA INFORIVIACJI O CELACH I WARTO ŚCIACH POWSZECHNIE AKCEPTOWANYCH

W ugruntowanych systemach demokratycznych pierwsz ą informacj ą co do celów powszechnie akceptowanych przez dan ą społeczno ść jest powodzenie wyborcze poszczególnych partii prezentuj ących własne programy w wyborach municypalnych. W warunkach kształtuj ącej si ę demokracji - tak, jak w naszym kraju - o sukcesie wyborczym ró żnych ugrupowa ń politycznych nie zawsze decyduje prezentowany przez nie program przyszło ściowy; czasem o ich ocenie przez wyborców przes ądza w wi ększej mierze stosunek do przeszło ści, zapowied ź rozliczenia dawnych krzywd lub zaniedba ń. Jest to nieunikniona trudno ść okresu pocz ątkowego. Niemniej, czas kampanii wyborczej do władz samorz ądowych zawsze sprzyja ogólnej dyskusji nad najwa żniejszymi dla społeczno ści celami - cho ćby w postaci indeksu podstawowych problemów lokalnych, domagaj ących si ę rozwi ązania. Ujawniaj ą si ę przy tym podstawowe warto ści i waga im przypisywana w odczuciach społecznych - jak np. na ile s ą dla mieszka ńców istotne: szybki rozwój ekonomiczny, zwi ększanie liczby atrakcyjnych miejsc pracy i źródeł dochodu, zamo żno ść społecze ństwa, zachowanie istniej ących warto ści przyrodniczych i kulturowych dla nast ępnych pokole ń, poprawa warunków życia, podniesienie poziomu cywilizacyjnego, wyrównywanie szans, jakie maj ą przed sob ą poszczególne cz ęś ci zbiorowo ści itp. oraz na ile sukcesy w którejkolwiek z tych - lub innych, równie wa żnych dziedzin - mog ą by ć opłacone zaniechaniem lub ograniczeniem w pozostałych; zatem, jaka w odczuciu społecznym jest hierarchia tych warto ści. Cele głoszone w kampanii wyborczej maj ą zazwyczaj posta ć haseł, czyli mog ą by ć sformułowane zbyt ogólnie. W trakcie budowania strategii rozwoju trzeba je bli żej okre śli ć. Trzeba tak że pozna ć d ąż enia innych grup społecze ństwa (wyodr ębnionych ju ż nie na podstawie politycznej), poniewa ż program si ęgaj ący w dalek ą przyszło ść musi by ć tak skonstruowany, aby nie był całkowicie zmieniany po ka żdych nast ępnych wyborach. Obok samorz ądu terytorialnego nast ępnym ciałem samorz ądowym, żywo zainteresowanym rozwojem lokalnym, jest miejscowy samorz ąd gospodarczy i skupione w nim lub obok niego przedsi ębiorstwa. Ich indywidualne cele rozwojowe mog ą odbiega ć znacznie od celów lokalnej społeczno ści - ale ich istnienie i rozwój są gminie niezb ędne, poniewa ż decyduj ą o ekonomicznej pomy ślno ści mieszka ńców. Na tyle wi ęc, na ile te ich cele s ą niesprzeczne z podstawowymi 11 celami lokalnej społeczno ści, powinny by ć uwzgl ędnione - pozostałe za ś trzeba negocjowa ć, aby nie stanowiły powa żnego zagro żenia w przyszło ści. Kolejnym źródłem informacji o najwa żniejszych sprawach nurtuj ących społeczno ść lokaln ą mog ą by ć środki masowego przekazu: lokalna prasa, radio, w wi ększych o środkach miejscowa telewizja. Przekaz ten jednak jest silnie uzale żniony od indywidualnych cech przedstawicieli środowiska dziennikarskiego - nie zawsze sprawy w istocie swej najwa żniejsze zajmuj ą w nim nale żne miejsce, nie zawsze wydaj ą si ę wystarczaj ąco ciekawe. Istnieje mo żliwo ść bezpo średniego odwołania si ę do opinii mieszka ńców. Mo żna do niej dotrze ć albo przez przeprowadzenie odpowiednich bada ń - wymagana jest wtedy pomoc fachowców, którzy potrafi ą dobra ć reprezentatywn ą prób ę i wła ściwie opracowa ć uzyskane odpowiedzi. Tak uzyskane informacje o ró żnych celach istotnych dla lokalnej społeczno ści stanowi ą na pocz ątku zbiór do ść chaotyczny. Trzeba je wi ęc uporz ądkowa ć najpierw według stopnia ogólno ści (niektóre, bardziej szczegółowe cele b ędą si ę mie ści ć bez reszty w nieco ogólniejszych, ale niektóre nie), a nast ępnie sprawdzi ć, czy nie s ą ze sob ą sprzeczne.

5. BUDOWANIE STRATEGII ROZWOJU

O ile w dyskusji na celami najogólniej poj ętymi, nad warto ściami, których osi ąganie dla danej społeczno ści jest synonimem rozwoju, mo żna jeszcze w pewnym stopniu abstrahowa ć od realnych warunków, o tyle wyznaczenie celów konkretnych, spójnej wizji przyszłego procesu, musi ju ż bazowa ć na dokładnym rozpoznaniu sytuacji, zarówno w samej gminie, jak i w jej najbli ższym otoczeniu. Dlatego od wszechstronnej diagnozy rozpoczyna si ę budowa strategii rozwoju gminy na gruncie planowania strategicznego, tzn. obejmuj ącego ł ącznie wszystkie kluczowe dziedziny. Składa ć si ę na ni ą b ędą w sumie nast ępuj ące kroki, które b ędą omówione w niniejszym rozdziale: rozpoznanie stanu istniej ącego („inwentaryzacja") i dotychczasowego rozwoju gminy, analiza mocnych i słabych stron gminy, jej szans i zagro żeń (SWOT), alternatywne prognozy rozwoju i scenariusze. Od tego momentu wkraczamy ju ż w drug ą cz ęść ogólnej strategii rozwoju, tzw. strategi ę realizacyjn ą. Składa si ę ona z cyklicznie powtarzaj ących si ę podstawowych kroków: konkretyzacja pierwszego etapu: wa żniejsze programy i przedsi ęwzi ęcia, • realizacja, obserwacja przemian, kontrola prawidłowo ści efektów, ocena realizacji celów i ponowna ocena sytuacji, która pozwala na: konkretyzacj ę nast ępnego etapu: wa żniejsze programy i przedsi ęwzi ęcia (ew. weryfikacj ę dokonanej wcze śniej konkretyzacji w oparciu o aktualne przesłanki), realizacj ę... itd. Opracowanie cało ściowej strategii rozwoju przez gmin ę, nawet w do ść uproszczonej postaci jest niezb ędne, bo bez niej zawsze b ędzie dochodziło do przetargów, która dziedzina działalno ści jest wa żniejsza i na jakie zadania szczegółowe trzeba w pierwszej kolejno ści przeznaczy ć gminne fundusze. Opracowanie strategii jest rutynow ą czynno ści ą wszystkich podmiotów uczestnicz ących w gospodarce rynkowej (nawet, je śli nie nadaj ą jej takiej nazwy) - 12 jest ona bowiem warunkiem prawidłowego wykorzystania własnych kapitałów i mo żliwo ści. Rozpoznanie stanu istniej ącego i dotychczasowego rozwoju gminy Sposób podej ścia do oceny stanu środowiska towarzyszy ć nam b ędzie w całym procesie planowania.

Do zdiagnozowania cało ściowego stanu gminy jeszcze brak nam b ędzie zatem szerszego rozwini ęcia problematyki ekonomicznej, tzn. mo żliwie pełnego rozpoznania profilu gospodarczego gminy: udziału wa żniejszych sektorów, dziedzin gospodarki, a nawet głównych zakładów pracy w tworzeniu dochodu gminy; ich potencjału i kondycji ekonomicznej, struktury zatrudnienia (ew. struktury źródeł utrzymania) ludno ści, istniej ących zasobów pracy oraz rozmiarów i struktury bezrobocia, pozostałych zasobów gminy: surowców, gleb, dost ępnych terenów i obiektów, walorów naturalnych itp., które mog ą odgrywa ć istotn ą rol ę gospodarcz ą. Oprócz stanu - i zarysowuj ących si ę trendów w gospodarce a nawet zamierze ń wa żniejszych podmiotów gospodarczych - pełna analiza sytuacji istniej ącej w gospodarce rynkowej uwzgl ędnia jeszcze jeden czynnik - tzw. „sytuacj ę marketingow ą", tzn. np. na ile dobra i usługi oferowane przez gmin ę znajduj ą swych odbiorców a sama gmina ma wyrobion ą pozycj ę i jest znana na jakich ś rynkach (jakich: lokalnych, regionalnych, krajowych itp.). Pełne rozeznanie aktualnego stanu gminy wymaga równie ż analizy jej stosunków z otoczeniem, a wi ęc rozpoznania sytuacji wokół niej i w szerszych układach Orientacja we wszystkich wy żej opisanych dziedzinach w mniejszym lub wi ększym stopniu zawsze była niezb ędnym elementem wyj ściowym planowania perspektywicznego. Jako ściowa analiza strategiczna Jako ściowa analiza strategiczna, cz ęsto okre ślana skrótem SWOT (od angielskich słów Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) polega na ocenie tych wszystkich elementów stanu istniej ącego, które zostały rozpoznane, pod szczególnym k ątem: czy stanowi ą one siln ą - czy słab ą stron ę gminy tzn. czy s ą czynnikiem ułatwiaj ącym czy utrudniaj ącym po żą dany rozwój, jakie szanse lub zagro żenia dla gminy płyn ą z jej kontaktów z bli ższym czy dalszym otoczeniem: jakie gmina odnosi sukcesy lub korzy ści rywalizuj ąc z innymi w okre ślonych dziedzinach b ądź współpracuj ąc, jakie zewn ętrzne okoliczno ści utrudniaj ą jej po żą dany rozwój b ądź ograniczaj ą mo żliwo ści. Analiza aktualnej kombinacji tych czynników pozwala na ocen ę, jaki typ zachowa ń jest najbardziej racjonalny: czy stawia ć na mocne strony własnej gospodarki i wykorzystywa ć wszelkie nadarzaj ące si ę szanse (a wi ęc stosowa ć strategi ę agresywn ą), czy wobec wyra źnych zagro żeń zewn ętrznych po pierwsze u żywa ć silnych stron własnej gospodarki do ich odpierania (strategia konserwatywna), czy wobec przewagi słabych stron własnej gospodarki liczy ć głównie na zewn ętrzne wspomaganie i szanse (strategia konkurencyjna), 13 czy wobec słabo ści własnej gospodarki i zagro żeń zewn ętrznych główn ą uwag ę po świ ęca ć sposobom przetrwania i ochronie ju ż zdobytych pozycji (strategia defensywna). Oczywi ście w ostatecznym efekcie rzadko kiedy stosowany bywa którykolwiek z wymienionych rodzajów strategii „w formie czystej" - w ró żnych dziedzinach działalno ści i w ró żnych okresach kombinacja głównych czynników mo że by ć nieco ró żna, zatem wypadkowa strategia gminy zawsze b ędzie strategi ą mieszan ą, o przewadze którego ś z wy żej wymienionych typów zachowa ń. Przy przewadze strategii defensywnych trudno jednak mówi ć o rozwoju. Jako ściowa analiza strategiczna obecnej sytuacji gminy oraz prawdopodobnej przyszłej sytuacji pozwala nam znale źć optymalny „pomysł na rozwój gminy".

Prognozy i scenariusze rozwoju

Jako ściowa analiza obecnej sytuacji gminy stanowi punkt wyj ścia: najwa żniejsza jednak jest próba oceny, jak wydarzenia mog ą si ę potoczy ć w przyszło ści i co trzeba przedsi ęwzi ąć , aby zbli żać si ę, maksymalnie skutecznie, do realizacji podstawowych celów. Praktycznie jest zacz ąć t ę cz ęść rozwa żań od tzw. `prognozy zerowej", tj. od wyobra żenia sobie, jak potoczyłyby si ę wypadki, gdyby żadnych szczególnych działa ń nie przedsi ęwzi ąć . Tak ą prognoz ę mo żna skonstruowa ć opieraj ąc si ę na obserwacji dotychczasowego rozwoju wydarze ń. Mo że to by ć czasem nawet prognoza ostrzegawcza - tak np. słynny swego czasu Raport Rzymski ukazywał, jak tragiczne skutki dla środowiska i dla całej ludzko ści mo że przynie ść kontynuowanie ekstensywnych form rozwoju cywilizacji przemysłowej. (Ten katastroficzny obraz spowodował , prawem sprzeciwu, z jednej strony upowszechnienie si ę wszelkich społecznych ruchów ekologicznych, z drugiej - przyjęcie po jakim ś czasie konkretnych rozwi ąza ń technologicznych i prawnych w skali mi ędzynarodowej, które ju ż na stałe wł ączyły koszty środowiskowe do uwzgl ędnianych w ekonomii kosztów produkcji). Prognozy realistyczne natomiast powinny uwzgl ędnia ć kombinacj ę prawdopodobnego zakresu przyszłych zmian obu podstawowych sfer gospodarki: sytuacji wewn ętrznej, która jest przez gmin ę kształtowana na miar ę posiadanych środków i umiej ętno ści, okoliczno ści zewn ętrznych, na które mo że ona tylko elastycznie reagowa ć.

Tak wi ęc prognoza najbardziej optymistyczna musi zakłada ć zarówno popraw ę wzajemnej relacji pomi ędzy mo żliwo ściami a trudno ściami wewn ętrznymi, jak i pomi ędzy szansami a zagro żeniami z zewn ątrz, prognoza pesymistyczna za ś - co najmniej pogorszenia si ę warunków zewn ętrznych. W odró żnieniu od prognozy „zerowej", do skonstruowania której wystarczyła tylko znajomo ść ju ż ujawnionych ogólnych tendencji, wszelkie prognozy realistyczne opiera ć si ę musz ą na dodatkowych informacjach, dotycz ących projektów i planów licz ących si ę uczestników gry rynkowej. Gmina sama ma bowiem do dyspozycji tylko pewien zakres działa ń regulacyjnych i pewien - na ogół niezbyt du ży, z uwagi na skromne mo żliwo ści finansowe i ograniczenia prawne - zakres bezpo średnich działa ń sprawczych. Dlatego te ż, po pierwsze, musi wzi ąć pod uwag ę zamiary drugiego podmiotu publicznego - administracji rz ądowej, reprezentowanej przez wojewod ę: zarówno polityk ę rz ądow ą zapisan ą w „studium wojewódzkim", jak i 14 konkretne projekty inwestycyjne zapisane - b ądź zapisywane aktualnie - w wojewódzkich rejestrach. Nast ępnie programy i zamiary wi ększych przedsi ębiorstw ju ż działaj ących, b ądź zamierzaj ących podj ąć w gminie działalno ść . Wreszcie zachowania mniejszych przedsi ębiorstw i osób fizycznych , które mo żna przewidywa ć na podstawie zaobserwowanych tendencji - a tak że antycypowa ć zakładaj ąc, i ż uruchomione zostan ą przez gmin ę okre ślone mechanizmy ekonomiczne pobudzaj ące (lub niekiedy hamuj ące) ró żne rodzaje aktywno ści. Dopiero na tak zło żonej podstawie, maj ąc na uwadze po żą dany kierunek przemian, mo żna mniej lub bardziej trafnie wytypowa ć najbardziej prawdopodobn ą prognoz ę i na niej budowa ć scenariusze rozwoju, uwzgl ędniaj ące skutki zastosowania ró żnych typów strategii (w tym, niezwykle istotne, skutki dla środowiska). Po żą dane jest przy tym, aby w tej całej operacji intelektualnej brały udział wszystkie inne, zainteresowane podmioty, a tak że społeczno ść lokalna - bo wtedy zarysowana wizja przyszłego rozwoju staje si ę własno ści ą publiczn ą, a prognoza nabiera cech prognozy samospełniaj ącej si ę poprzez zaanga żowanie i akceptacj ę uczestników procesu. 15

I RAPORT O STANIE GMINY

1. POŁO ŻENIE GEOGRAFICZNE GMINY I JEJ OTOCZENIA.

Gmina Braniewo - poło żona w powiecie braniewskim, utworzonym 1 stycznia 1999 roku - - jest najbardziej wysuni ętą na północny - zachód gmin ą województwa warmi ńsko - mazurskiego. Od północy gmina Braniewo graniczy z Rosj ą (Obwód Kaliningradzki). Od północnego zachodu naturaln ą granic ą gminy jest Zalew Wi ślany. Ponadto graniczy z czterema gminami: Frombork, Płoskinia, Pieni ęż no, Lelkowo. Gmina Braniewo posiada dost ęp do Morza Bałtyckiego poprzez Zalew Wi ślany i Cie śnin ę Pilawsk ą, rzek ę Szkarpaw ę, Wisł ę do portu w Gda ńsku. Drog ą wód śródl ądowych poł ączenie z Pojezierzem Iławskim istnieje poprzez Zalew Wi ślany, rzek ę Elbl ąg i Kanał Elbl ąski. W aspekcie geograficznym gmina Braniewo poło żona jest na Wybrze żu Staropruskim, Równinie Warmi ńskiej i skraju Wzniesie ń Górowskich. Te tereny poło żone wzdłu ż rzeki Pasł ęki i jej dopływów stanowi ą cz ęść wielkoprzestrzennego i ekologicznego systemu obszarów chronionych zwanego Zielonymi Płucami Polski. Poprzez port we Fromborku z gminy Braniewo- korzystaj ąc z dróg, poł ącze ń drogowych oraz kolejowych - istniej ą mo żliwo ści korzystania z linii promowych ł ącz ących z Elbl ągiem, Krynic ą Morsk ą oraz Kaliningradem. Przez gmin ę Braniewo przebiegaj ą wa żne szlaki komunikacyjne. Stanowi ą one najkrótsze poł ączenie Europy Zachodniej z Rosj ą, Litw ą, Łotw ą i Estoni ą, co stwarza warunki do mi ędzynarodowych kontaktów. Trwa odbudowa tzw. „berlinki" - trasy szybkiego ruchu Elbl ąg - Kaliningrad z przej ściem drogowym w Grzechotkach. Przes ądza to m. in. o umo żliwieniu rozwoju infrastruktury hotelarskiej, gastronomicznej, logistycznej w gminie Braniewo Granica z Rosj ą staje si ę wschodni ą granic ą Unii Europejskiej. Obecne drogowe i kolejowe przejście graniczne w Gronowie b ędzie czynne nadal, mobilizuj ąc inwestorów do lokowania swego kapitału przy najkrótszym poł ączeniu kolejowym północnej Polski ze wschodem. Planuj ący uprawy polowe na terenie gminy Braniewo winni wzi ąć pod uwag ę, że pocz ątek prac polowych przypada na przełom marca i kwietnia, a okres wegetacji wynosi 200- 210 dni. Najcieplejszym miesi ącem jest lipiec, najni ższe temperatury wyst ępuj ą w styczniu i nale ży liczy ć si ę z cz ęstymi wiosennymi przymrozkami. Zmienno ść pogody jest cech ą klimatu Warmii i towarzyszy temu znaczna wilgotno ść powietrza, zachmurzenie, cz ęste silne wiatry i małe nasłonecznienie oraz nasilenie opadów w okresie żniw. Klimat zatem sprzyja tym segmentom rynku turystycznego, który nie jest wył ącznie nastawiony na rekreacj ę biern ą np. na pla ży, ale na rekreacj ę czynn ą zwi ązan ą z walorami terenów gminy Braniewo. Równina Warmi ńska poło żona jest nad Baud ą i doln ą Pasł ęką pomi ędzy wzniesieniami Elbl ąskimi i wzniesieniami Górowskimi na poziomie od 20 do 70 m n.p.m. z przeci ęciami obszaru gł ębokimi dolinami rzek Pasł ęki i Baudy. Powstała ona w ostatniej fazie zlodowacenia i jest pochodzenia zastoiskowego, o czym świadcz ą wyst ępuj ące tutaj iły wst ęgowe. Wybrze że Staropruskie jest w ąsk ą, nisko poło żon ą równin ą napływywow ą, ci ągn ącą si ę wzdłu ż południowo - wschodniego brzegu Zalewu Wi ślanego od uj ścia Baudy po uj ście Pregoły w Rosji. W granicach Polski znajduje si ę południowo - zachodnia cz ęść o powierzchni 273 km2, jako skutek historycznej „kreski Stalina" rozdzielaj ącej te autonomicznie powi ązane ze sob ą ziemie pruskie. Maksimum stanów wody w rzekach Wybrze ża Staropolskiego wyst ępuje w grudniu oraz styczniu i spowodowane s ą spi ętrzeniem wody wywoływanym przez panuj ące w tym okresie sztormy morskie. Wyst ępuje wówczas podparcie wód rzecznych przez wody Zalewu Wi ślanego wraz z wlewami wód morskich w uj ściowe odcinki rzek. Drugi okres wy żówek przypada na wiosn ę w marcu i kwietniu i jest spowodowany topnieniem śniegu. Najni ższe stany wód - sierpie ń i 16 wrzesie ń. Ł ączna liczba dni z opadami wynosi 160-170 w roku, zaś z opadami śnie żnymi 30- 40 dni. Najcz ęstsze opady śniegu notujemy w grudniu i styczniu. Dni z szat ą śnie żną - 60/70. Nale ży zwróci ć uwag ę na deszcze nawalne, które powoduj ą katastrofalne skutki w rolnictwie, Deszcze takie zdarzaj ą si ę od kwietnia do wrze śnia z najwi ększ ą cz ęstotliwo ści ą w lipcu. Wi ążą si ę one zwykle z burzami. Najpogodniejszym miesi ącem jest czerwiec z 58% pokryciem nieba chmurami, a usłonecznienie waha si ę i średnio wychodzi 8,6 godz. na dob ę, za ś w przekroju dobowym najcz ęś ciej rejestrowane jest mi ędzy godzin ą 11 a 14. Obni żenia terenowe nara żone s ą na przymrozki wiosenne i jesienne. Spowodowane to jest spływem zimnego powietrza w porze nocnej, które zbiera si ę w zagł ębieniach. Las opó źnia topienie śniegów o 1-2 tygodnie w stosunku do s ąsiednich, nie zalesionych obszarów, co ma korzystny wpływ na regulacj ę spływu wód. W s ąsiedztwie powiatu braniewskiego poło żone s ą powiaty równie ż o zahamowanej dynamice rozwoju gospodarczego w stosunku sprzed okresu II Wojny Światowej tj. powiat elbl ąski, lidzbarsko-warmi ński i bartoszycki. Ograniczenie dynamiki wynika z zerwania wi ęzi z naturalnym dost ępem do pełnego morza przez Cie śnin ę Piławsk ą dla obcych bander, stagnacj ą portów morskich i opór otoczenia społecznego przed zbudowaniem kanału żeglugowego w poprzek Mierzei Wi ślanej. Wprawdzie Zalew Wi ślany ma niedostateczn ą gł ęboko ść dla statków pełnomorskich, ale refulacja dna z wykorzystaniem urobku do tworzenia naturalnych wysp i akwenów byłaby korzystnym na śladowaniem do świadcze ń z terenów nadzatokowych wybrze ża atlantyckiego np. we Francji. Poło żenie geograficzne gminy Braniewo potencjalnie predestynuje obszar Wybrze ża Staropolskiego do promocji tego, czego duch został uwi ęziony i unicestwiony. Mo że to nast ąpi ć poprzez wyj ście z izolacji i otwarcie okna na świat, czego skutkiem b ędzie mo żliwo ść odbudowania morskiego rozkwitu na skrzy żowaniu szlaków komunikacyjnych mi ędzy zachodem a wschodem Europy w basenie Morza Bałtyckiego. W pocz ątkach lat 90-tych w basenie Morza Bałtyckiego nawi ązana została mi ędzynarodowa współpraca Zobowi ązuje ona do rozwoju przestrzennego, zgodnego z zasadami „Wizji i Strategii wokół Bałtyku - 2010 (WASAB - 2010)" przy zachowaniu równowagi pomi ędzy rozwojem gospodarczym a zasobami środowiska. Istotne postanowienia tego dokumentu dotycz ą: współpracy przygranicznej, nakierowanej na rozwój infrastruktury, ochron ę środowiska i współprac ę gospodarcz ą; prowadzenie długofalowej gospodarki zasobami naturalnymi; planowania przestrzennego na wybrze żach; rozwoju europejskiej polityki urbanizacyjnej. Mo żliwo ści rozwoju wynikaj ące z poło żenia geograficznego warunkuj ę: poło żenie w ogólnoeuropejskim systemie powi ąza ń ekologicznych (bogate zasoby przyrodnicze i estetyczne, mało spotykane w Europie bogactwa fauny, flory i bioklimatu), tak że w obszarze funkcjonalnym Zielonych Płuc Polski oraz postulowanego Zielonego Pier ścienia Europy; poło żenie w zasi ęgu oddziaływania du żych portów morskich oraz aglomeracji Gda ńska, Kaliningradu (Federacja Rosyjska), tak że o środka wojewódzkiego w Olsztynie. łatwy dost ęp do potencjału naukowego, kulturowego i społeczno gospodarczego oraz na wysokim poziomie usług; poło żenie w strefie nadmorskiej, o nagromadzonym bogactwie potencjałów (przyroda, krajobraz, bioklimat, zasoby wód terenowych); poło żenie w strefie przygranicznej. Istniej ąca i nadal rozbudowywana infrastruktura graniczna pozwala na rozwój współpracy transgranicznej i rozwój współpracy mi ędzynarodowej; poło żenie w korytarzach regionalnych głównych szlakach komunikacyjnych drogowych, kolejowych i wodnych (w znaczeniu mi ędzynarodowym i krajowym).

2. HISTORYCZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU 17

W zachodniej cz ęś ci obecnej Warmii zmiany decyduj ące o osadnictwie, gospodarce i kulturze materialnej (antropogenicznej) nast ąpiły w epoce br ązu (1700-1600 roku p.n.e.), gdy osiadła tu zwarcie ludzko ść kultury łu życkiej. Wyroby z bursztynu zapewniały tej ludno ści napływ wyrobów z br ązu zamiejscowego pochodzenia. Około 500 lat p.n.e. ko ńczy si ę epoka br ązu, a w III wieku p.n.e. żelazo jest szeroko rozpowszechnione. Plemiona kultury łu życkiej rozpraszaj ą si ę, a ludy napływaj ące archeolodzy nazwali ludno ści ą kurhanów zachodniobałtyjskich. Ludno ść ta zaj ęła te tereny sił ą ok. VI - V wiek p.n.e.. W okresie I i II wieku ludami mieszkaj ącymi nad Bałtykiem zacz ęli interesowa ć si ę Rzymianie. Karawany w poszukiwaniu bursztynu docierały nad Bałtyk. Historyk rzymski Tacyt (55 - 120) nazywa te ludy „ Aesti ", za ś w IX wieku geograf bawarski na ich okre ślenie użył nazwy „ Bruzi ". Kupiec arabski Ibrahim ibn Jakub podaje, że Mieszko I s ąsiaduje na północy Brus, za ś Polacy i Pomorzanie u żywaj ą na przemian Brusy - Prusy. Tak jak obecnie w odniesieniu do miejscowo ści pod Gronowem u żywa si ę zamiennie nazwy wsi Rusy i Rosiny. Krzy żacki kronikarz Piotr z Duisburga podał, że ludy na wschód od Wisły dziel ą si ę na 11 ziem m.in. Pogezani ę i Warmi ę. Nazwa Pogezania wywodzi si ę od pruskiego słowa „Pagudion ", co oznacza kraj poro śni ęty zaro ślami. Warmia wzi ęła nazw ę od słowa „"warmyan "- czerwony, czyli inaczej czerwona ziemia. Kronikarz polski, Gall Anonim, notuje w pocz ątkach XII wieku, i ż Prusowie żyli bez króla i praw. W śród ludno ści pruskiej, istniało zapewne poczucie wspólnoty plemiennej, opieraj ącej si ę na j ęzyku, religii agrarnej i innych kultach. Nie powiodły si ę próby chrystianizacji Prusów. Gin ą misyjni biskupi (np. Św. Wojciech / Adalbert - imi ę w zakonie) i niemiecki biskup Bruno z Krifurtu w Ja ćwierzy (1000r.). Apostolska wyprawa i śmier ć biskupa Wojciecha przyniosła do Polski nazw ę tamtejszych ludów tj. Prusów w spolszczonej wtedy wersji: Pruci. Krwawe rozprawy z Prusami podejmowane przez polskich ksi ążą t i królów przed zbrodniczym działaniem Zakonu Krzy żackiego zakładaj ącym w 1255 roku gród Koenigsberg na cze ść czeskiego króla Ottokana opisane s ą wraz z wyprawami Zakonu Kawalerów Mieczowych na łotewski Livlandii (Inflanty) przez Kazimierza Bolińskiego w „Nowym opisaniu ziem Staropruskich - Warmia i Mazury z osobliwo ściami godnymi zwiedzania i poznania ". Z tego opisu wynika, że walory historyczne tego miejsca świata s ą na miar ę szczególn ą. Podboje Zakonu Krzy żackiego poło żyły kres rozwojowi ludno ści pruskiej. Krzy żowcy przy pomocy rycerstwa niemieckiego, a tak że ksi ążą t polskich ujarzmili najpierw plemiona pruskie wzdłu ż prawego brzegu Wisły, a nast ępnie wzdłu ż Mierzei Wi ślanej a ż po półwysep Sambryjski. Mimo za żartego 'oporu i wielokrotnych powsta ń Prusowie w II połowie XIII wieku ostatecznie zostali złamani. Podbity kraj Prusów stał si ę krajem spustoszonym i wyludnionym. Kiedy trwa dyskusja o wpisie do Konstytucji europejskiej zapisu o historycznym znaczeniu wiary katolickiej w Europie, to ten aspekt nale ży bra ć równie ż pod uwag ę. Na pocz ątku XIII wieku żyło tu ok. 170 tysi ęcy Prusów, za ś w 1300 roku - wg historyków - było ich ok. 90 tysi ęcy. Krzy żacy rozpocz ęli masowe osadnictwo i zało żyli ok. 1400 wsi i 93 miasta (w tym Braniewo) sprowadzaj ąc osadników niemieckich z Pomorza i ziemi Chełmi ńskiej. Frombork obok Braniewa staje si ę drugim o środkiem w północnej cz ęś ci Warmii, gdzie w 1280 - 1284 wybudowano katedr ę. W ko ńcu XIII wieku maj ątki ziemskie powstały w Piórkowie (1296), Wielewie (1296), Pierzchałach (1297). Około 1400 roku blisko połow ę stanowiła jeszcze ludno ść pruska. Ponowna akcja kolonizacyjna trwała do ko ńca XVI wieku, a w komornictwie pieni ęż nie ńskim w latach 1517 - 1519 akcj ą kolonizacyjn ą kierował Mikołaj Kopernik. Przywilej z 1325 roku mówi, że wła ścicielem karczmy pod Braniewem był Polak Krzy żan, gdy ż ludno ść polska równie ż masowo przybywała na teren Warmii. Po drugim pokoju toru ńskim na Warmii osiada szlachta, mieszczanie i duchowni z Polski, którzy przybywali tu w orszakach biskupich Np. Stencel Pole (Stanisław Polak) osiadł w Szylenach, Moateusz Rozstrzewa (Kostrzewa) obj ął młyn w Płoskini wraz z przynale żną ziemi ą, ale generalnie brakowało ludzi do całkowitego zasiedlania wsi i maj ątków, tak jak jest do dzisiaj. W komornictwie braniewskim w 1586 r. 22,5 % włók ziemi uprawnej było opuszczonych np. wie ś Piórkowo (poza terenem obecnej gminy Braniewo) była nie zagospodarowana a ż do lat trzydziestych XX wieku. 18

Wojny w XV - XVI wieku przyczyniły si ę do zaniku rdzennej ludno ści pruskiej przez jej germanizacj ę lub polonizacj ę. Kazimierz Doli ński w swej ksi ąż ce pt. „Warmia i Mazury nowe opisanie ziem staropruskich z osobliwo ściami godnymi zwiedzenia i poznania " w 2000 roku na wst ępie przywołuje cytat z Jerzego Giedrojcia „ Autobiografia na cztery r ęce " i pisze:

„ Nieszcz ęś ciem Polski jest to, że jej historia jest taka zakłamana, jak nigdzie na świecie"(...)

Po zagrabieniu Warmii w pierwszym rozbiorze (Braniewo zostało zaj ęte w pocz ątku sierpnia 1772 roku) nast ępowała bardzo szybka germanizacja północnej Warmii, bowiem element polski w ko ńcu XVIII wieku stanowili głównie duchowni, urz ędnicy i szlachta, a po kasacji zakonu jezuitów w 178 roku, rz ąd pruski przej ął jego instytuty naukowe nadaj ąc kolegium braniewskiemu nazw ę Gymnasium Akademicum, pó źniej Królewskiego Gimnazjum Katolickiego (od 1818 - Liceum Hosianum). Po doj ściu Hitlera do władzy i rozpocz ęciu masowych zbroje ń widoczne były zmiany dla ka żdego mieszka ńca Prus Wschodnich. Znikn ęło bezrobocie, praca przy budowie autostrady Berlin - Królewiec dała zatrudnienie rzeszom miejscowej ludno ści. Je ńców zatrudniano podczas II wojny światowej przy eksploatacji torfu (Stabławki ok. 500 je ńców) oraz do osuszenia 400 mórg bagna Kurowskiego. 13.01.1945 3 Front Białoruski pod dowództwem Iwana Czarniachowskiego (zgin ął pod Pieni ęż nem] rozpocz ął operacj ę wschodnioprusk ą, aby 8 maja opanowa ć cał ą Mierzej ę Wi ślan ą. Poległo 31 371 żołnierzy rosyjskich pochowanych na pi ęknie piel ęgnowanym cmentarzu w Braniewie. Niemieckie władztwo nad t ą krain ą sko ńczyło si ę, ale kosztowało życie wieluset tysi ęcy ofiar. Pami ętny jest marsz w mro źną zim ę 1945 r. gdy władze niemieckie zarz ądziły masow ą ewakuacj ę ludno ści przez Zalew Wi ślany do mierzei, a ich los po skruszeniu lodu przez lodołamacze w celu utworzenia toru wodnego dla niemieckich torpedowców z Elbl ąga przy dwudziestu o śmiu stopniach mrozu został przes ądzony. Miasta warmi ńskie i wiele miejscowo ści legły w gruzach, a w całych Prusach Wschodnich w marcu 1945 roku pozostało ok. 400 tysięcy ludzi. Tereny te zostały zasiedlone przez mieszka ńców Centralnej Polski, kresów wschodnich (szczególnie Wile ńszczyzny) oraz ludno ść pochodzenia ukrai ńskiego. Nale ży odda ć cze ść wszystkim dawnym i współczesnym mieszka ńcom Gminy Braniewo i okolic - obywatelom wielu narodów - którzy zamieszkuj ą i tworzy ć mog ą wspaniał ą histori ę w demokratycznych warunkach Rzeczpospolitej Polskiej w przededniu akcesji do Unii Europejskiej. 19

3. WALORY PRZYRODNICZE

Rze źba terenu i budowa geologiczna.

Nad doln ą Pasł ęck ą i nad Band ą mi ędzy Wzniesieniami Elbl ąskimi i Górowskimi le ży Równina Warmi ńska. To jest obszar płaski lub łagodnie pofałdowany o ró żnicy wzniesie ń od 20 do 70 m n.p.m. Po okresie lodowcowym na tym terenie pozostały gliny morenowe i zastoiskowe iły. Płytkie zbiorniki wodne zarastały tworz ąc rozległe torfowiska. Obszar deltowy Wybrze ża Staropruskiego, rozci ąga si ę na od południowego zachodu od uj ścia Baudy a ż do granicy pa ństwowej na północnym wschodzie. Wierzchnie partie terenu zbudowane s ą z utworów czwartorz ędowych, a najmłodsze z mas tzw. osady helice ńskie wypełniaj ą liczne obni żenia terenu oraz doliny rzek i strumieni. Stan ten przes ądza o urodzajno ści gruntów oraz malowniczym urozmaiceniu krajobrazu. Najliczniejszymi typami gleb s ą gleby brunatne wła ściwe (z podtypami gleb brunatnych typowych), a tak że gleby brunatne kwa śne. Na siedliskach bagiennych wyst ępuj ą przede wszystkim gleby murszowe oraz gleby torfowe. Inne typy gleb, np. gleby opadowo-glejowe, gruntowo-glejowe, mady rzeczne i morskie wyst ępuj ą na stosunkowo niewielkich powierzchniach.

Wody.

Cech ą charakterystyczn ą krajobrazu gminy Braniewo i jej otoczenia jest ubóstwo jezior. Z tego rodzi si ę zapotrzebowanie na tworzenie terenów zalewowych w wyniku spi ętrzania wód płyn ących. Brak wi ększej ilo ści zbiorników wodnych przyroda rekompensuje g ęst ą sieci ą rzek i strumieni. Cały system hydrograficzny tego obszaru d ąż y poprzez Zalew Wi ślany do Bałtyku. Zdecydowanie najwi ększa cz ęść omawianego obszaru poło żona jest w dorzeczu Pasł ęki, której dopływami s ą: prawymi: Biebrza, Lipówka, Ło żnica (Młynówka), Wałda z dopływem Warna i lewym - Czerwony Rów W dorzeczu rzeki Banówki (cz ęś ciowo równie ż w granicach Rosji) prawymi dopływami s ą: Lawie, Omaza,Wilki, za ś lewym dopływem- Gołuba. Odcinek uj ściowy Pasł ęki znajduje si ę w cofce Zalewu Wi ślanego i jest obwałowany. Średni przepływ przy uj ściu wynosi 15,7 m 3/s. W s ąsiedztwie południowej granicy gminy Braniewo znajduje si ę sztucznie utworzone Jezioro Pierzchalskie pi ętrz ące wody Pasł ęki z elektrowni ą przepływow ą (Pierzchały) wykorzystuj ącą energi ę wodn ą. Jezioro Pierzchalskie le ży na wysoko ści 196 m n.p.m. Długo ść jeziora (od zapory do.. D ębin wynosi ca 9 km), szeroko ść maksymalna- około 500 m, powierzchnia około 120 ha, pojemno ści: całkowita około 11,5 Mn m3, retencyjna- około 7,4 Mn m3. Zbocza teko sztucznego jeziora s ą strome o wysoko ści powy żej 30 m. Rzeka Pasł ęka wraz z jeziorem na odcinku przepływaj ącym przez teren nadle śnictwa stanowi rezerwat przyrody "Ostoja bobrów na rzece Pasł ęce". W wyniku naturalnych procesów tworz ą si ę obecnie zbiorowiska bagienne z drzewostanami pochodzenia naturalnego, czego przykładem s ą m. in. zagł ębienia torfowe w obr ębie wsi Rogity. W uroczysku Lipowina wyst ępuje negatywny przykład podtapiania drzewostanów w wyniku pi ętrzenia wody w stawach rybnych. Torfowiska s ą obszarami pełni ącymi rol ę retencyjn ą, niegdy ś wypełnione wod ą, obecnie zaro śni ęte lub w ostatnim stadium zarastania. Wymieni ć tu nale ży torfowiska: Kurowskie Mchy i w pobli żu Lipcówki (Biedkowo) oraz Smólne Błoto (Jachowo) i Be ńkowskie Bagno (Bie ńkowo) w obr ębie Rogit, w obszarze nadle śnictwa Zaporowo znajduje si ę blisko 142 ha torfowisk. Cały omawiany obszar znajduje si ę w zasi ęgu potencjalnego zasolenia wód podziemnych w zwi ązku z wyst ępowaniem formacji solono śnych. Główny Zbiornik Wód Podziemnych znajduje si ę w obszarach le śnictwa D ąbrowa o powierzchni 19 km 2. 20

Ro ślinno ść .

Na współczesn ą flor ę omawianego obszaru składa si ę wiele elementów geograficznych: arktyczny, borealny, środkowoeuropejski, atlantycki, pontyjski, południowosyberyjski i śródziemnomorski. Spo śród wymienionych elementów najliczniejsz ą grup ę stanowi ą gatunki elementu borealnego i środkowoeuropejskiego. Spo śród ro ślin borealnych wymieni ć mo żna m. in. świerk pospolity, brzoz ę nisk ą, turzyc ę strunow ą, fiołka białego. Reprezentantami elementu borealnego s ą tak że: sosna zwyczajna, brzoza karłowata i omszona, niektóre gatunki wierzb, brzoza brodawkowata, jałowiec pospolity, borówka czernica, knie ć błotna, siedmiopalecznik błotny i in. Element środkowoeuropejski reprezentuj ą na omawianym obszarze m. in. grab zwyczajny, jesion wyniosły, buk zwyczajny, wiele krzewów i ro ślin zielonych jak np. leszczyna, gajowiec żółty, zawilec gajowy, konwalia majowa, bluszcz pospolity, szczyr trwały i in. Spo śród zbiorowisk ro ślinnych najbardziej naturalny charakter zachowały zbiorowiska wodne i bagienne, w dalszej kolejno ści torfowiskowe, najmniej zbiorowiska ł ąkowo- pastwiskowe. Na terenie gminy Braniewo znajduj ą si ę nast ępuj ące pomniki przyrody: 1. Dąb szypułkowy- wiek 150 lat, le śnictwo Lubnowo- 4 szt. 2. Dąb szypułkowy- wiek 240 lat, le śnictwo Lubnowo- 1 szt. 3. Buk pospolity- wiek 150 lat, le śnictwo Podlipie- 1 szt. (odmiana purpurowa) 4. Dąb szypułkowy- wiek 200 lat, le śnictwo Podlipie- 1 szt. 5. Dąb szypułkowy - wiek 240 lat, le śnictwo Regity- 1 szt. 6. Dąb szypułkowy- wiek 200 lat, le śnictwo Wy żyny- 2 szt. 7. Daglezja zielona- wiek 160 lat, le śnictwo Wy żyny- 2 szt. 8. Lipa drobnolistna- wiek 150 lat, le śnictwo150 lat, le śnictwo Wy żyny- 1 szt. 9. Dąb szypułkowy- wiek 180 lat, le śnictwo Braniewo- 3 szt. 10. Dąb szypułkowy- wiek 250 lat, le śnictwo Braniewo- 1 szt. 11. Dąb szypułkowy- wiek 220 lat, le śnictwo Braniewo- 2 szt. 12. Sosna pospolita- wiek 160 lat, le śnictwo Braniewo- 1 szt. Dominuj ącym zespołem ro ślinnym Rezerwatu „Ciel ętnik" jest ols porzeczkowy z panuj ącą brzoz ą brodawkowat ą w drzewostanie i podszytem wierzbowym, zajmuj ący torfowisko niskie, silnie przekształcone przez człowieka przez zabiegi melioracyjne i rolne. Stwierdzone nieliczne egzemplarze brzozy niskiej, to prawdopodobnie efekt przygłuszania jej przez bardziej ekspansywn ą brzoz ę brodawkowat ą i rzadziej omszona oraz bujny rozwój wegetacyjny warstwy runa. Na obrze żu rezerwatu wyst ępuje ponad 60 gatunków ro ślin m. in. brzoza niska, wierzba śniada, rutewka żółta i w ąskolistna, narecznica grzebieniasta, storczyk plamisty i szerokolistny, fiołek torfowy, szalej jadowity, czarmie ń błotna, przetacznik długolistny. Wyst ępuj ący tu fiołek torfowy zalicza si ę do gatunków wymieraj ących umieszczony w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Ro ślin. Obszar rezerwatu podlega osuszaniu i „l ądowieniu". Obszarami Chronionego Krajobrazu s ą: Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Pasł ęki zbocza poro śni ęte lasami doliny z parowami, w ądołami i w ąwozami - meandry i starorzecza w dolinie rzeki 1. Obszar Chronionego Krajobrazu Wybrze ża Staropruskiego - sto żek deltowy rzeki Pasł ęki kompleksy torfowe stałe i okresowo podmokłe miejsca l ęgowe ptactwa wodno-błotnego w trzcinowiskach. W obszarze gminy Braniewo zaewidencjonowano ptaki w nast ępuj ących miejscowo ściach: Świ ętochowo, Klejnówko, Ułowo, Młoteczno, Gronówko, Krzewno, Lipowina. 21

Fauna.

Na omawianym obszarze wyst ępuje wiele gatunków zwierz ąt wyst ępuj ących rzadko na terenie Polski np. orzeł bielik, orlik krzykliwy, w ąsatka, bóbr europejski. Najwi ększa ró żnorodno ść gatunkowa fauny wyst ępuje w siedliskach wodnych i w ich s ąsiedztwie. Zestawienie ryb wyst ępuj ących na omawianym obszarze: 1. Minóg strumieniowy 2. Minóg rzeczny 3. Tro ć w ędrowna 4. Pstr ąg potokowy 5. Pstr ąg t ęczowy 6. Lipie ń europejski 7. Szczupak 8. Pło ć 9. Jelec 10. Kle ń 11. Ja ź 12. Strzebla potokowa 13. Bole ń 14. Słonecznica 15. Lin 16. Świnka 17. Kiełb krótkow ąsy 18. Brzana 19. Ukleja 20. Piekielnica 21. Kr ąp 22. Leszcz 23. Ró żanka 24. Kara ś pospolity 25. Kara ś srebrzysty 26. Karp 27. Śliz pospolity 28. Koza 29. Piskorz 30. Węgorz 31. Mi ętus 32. Ciernik 33. Sandacz 34. Oko ń 35. Jazgarz 36. Głowacz pospolity- białopłetwy 37. Zestawienie wyst ępuj ących gadów i płazów:

Kumak nizinny 1. Huczek ziemny 2. Ropucha szara 3. Ropucha zielona 4. Żaba moczarowa 22

5. Żaba trawna 6. Żaba wodna 7. Rzekotka 8. Traszka zwyczajna 9. Jaszczurka zwinka 10. Padalec 11. 12. Żmija zygzakowata 12. Zaskroniec zwyczajny

W poni ższym zestawieniu wyst ępuj ących ptaków przedstawiono 152 gatunki chronione i 14 gatunków łownych, za ś 4 gatunki s ą zaliczone do grupy ptaków umieszczonych w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt.

Użyte oznaczenia obja śniaj ą: * - gatunek l ęgowy *? - gatunek prawdopodobnie l ęgowy PCKZ- gatunek umieszczony w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt EXP- gatunki, które ust ąpiły z ziem Polski V- gatunki nara żone na wygini ęcie R- gatunki rzadkie O- gatunki wydobyte z niebezpiecze ństwa BN- bardzo nieliczny (poni żej 2 par na 100 km2) N- nieliczny (2-10 par na 100 km2) SL- średnio liczny (11-100 par na 100 km2) L- liczny (1 O 1-1000 par na 100 km2) BL- bardzo liczny (powy żej 1001 par na 100 km`)

Gatunki Gromada: Ptaki Rz ąd: Perkozy * Perkozek Chr . N * Perkoz dwuczuby Chr. N * Perkoz rdzawoszyi Chr. BN Rz ąd: Pełnopłetwe Kormoran Chr. (O) Rz ąd: Brodz ące Czapla siwa Ł SL * B ąk Chr. PCKZ (V) BN * Bocian biały Chr .L * Bocian czarny Chr. BN Rz ąd: Blaszkodziobe Ró żeniec Chr. * Łab ędź niemy Chr. N Łab ędź czarnodzioby Chr. Lab ędź krzykliwy Chr. Gęś zbo żowa Ł Gęś białoczelna Ł Gęgawa Ł * Głowienka Ł N Świstun Chr. * Krzy żówka Ł SL *? Krakwa Chr. BN * Czernica Ł BN * Cyranka Chr. * CyraneczkaŁ N * G ągoł Chr. PCKZ (O) BN 23

* Nurog ęś Chr. N *? Ohar Chr. BN *? PłaskonosChr. BN Ogonałka Chr. Lodówka Chr. Bielaczek Chr. Szlachar Chr. Rz ąd: Drapie żne * Orlik krzykliwy -Chr. N Bielik Chr. PCKZ (R) Błotniak stawowy Chr. N 21

Błotniak zbo żowy Chr. (R) *? Błotniak ł ąkowy Chr. (R) BN * Jastrz ąb goł ębiarz Chr. N * Krogulec Hr. N * Myszołów zwyczajny Hr. SL Myszołów włochaty Chr. * Kobuz Chr. N Rybołów Chr. (R) * Trzmielojad Chr. N * Kania ruda (rdzawa)Chr. BN * Kania czarna Chr. BN

Rz ąd Kuraki * Kuropatwa Ł SL * Ba żant Ł SL * Przepiórka Chr. BN * Jarzabek Ł BN Rz ąd: Żurawiowe * Derkacz Chr. N * Kokoszka (kurka) wodna Chr. N * Łyska Ł SL * Żuraw Chr. N Rz ąd:Siewkowce * Czajka Chr. SL *? Rybitwa zwyczajna Chr. BN * Rybitwa białoucha Chr. * Sieweczka rzeczna Chr. N *? Brodziec piskliwy Chr. Chr. N * Bekas * Słonka Ł SL * Kulik Wielki Chr. (V) BN Kwokacz Chr. Brodziec śniady Chr. * Brodziec samotny Chr. N * Brodziec le śny Chr. (V) BN Batalion Chr. (V) BN * Mewa pospolita Chr. SL Mewa żółtonoga Chr. Mewa srebrzysta Chr. Mewa siodłata Chr. * Smieszka Chr. BL 24

Rz ąd:Goł ębiowate * Grzywacz Ł L * Siniak Chr. SL * Sierpówka Chr. SL * Turkawka Chr. SL Rz ąd: Kukułkowe * Kukułka Chr SL Rz ąd:Sowowate * Sowa uszata Chr. BN * Puszczyk Chr. SL Rz ąd: Kraskowe Zimorodek Chr. N Rz ąd: Dzi ęciołowate * Kr ętogłów Chr. N 25

* Dzi ęcioł czarny Chr. N . * Dzi ęcioł du ży Chr. L * Dzi ęcioł średni Chr. SL * Dzi ęciołek Chr. SL Rz ąd: Jerzykowate * Jerzyk Chr. SL Rzad:Wróblowate * Skowronek polny Chr. BL Skowronek borowy Chr. S * Brzegówka Chr. L * Dymówka Chr. L * Oknówka Chr. L * Świergotek drzewny Chr. L * Świergotek ł ąkowy Chr. L * Pliszka siwa Chr. L * Pliszka żółta Chr. L * Strzy żyk Chr. L Pluszcz Chr. * Rudzik Chr. L S * Słowik szary Chr. L * Pleszka Chr. N * Kopciuszek Chr. SL * Pokl ąskwa Chr. SL Dro ździk Chr. * Kos Chr. L * Paszkot Chr. N * Drozd śpiewak Chr. L * kwiczoł Chr. SL

* Brz ęczka Chr. N * Łozówka Chr. SL * Trzcinniczek Chr. SL * Trzcinniak Chr. SL Ch * Zaganiacz r. SL * Pieg ża Chr. L * Pokrzewka cierniówka Chr. SL * Pokrzewka ogrodowa Chr. SL * Pokrzewka czarnołbista Chr. L * Świstunka Chr. L * Pierwiosnek Chr. BL Ch * Piecuszek r. BL * Pokrzywnica Chr. L * Muchołówka szara Chr. SL * Muchołówka żałobna Chr. L * Muchołówka mała Chr. SL * Raniuszek Chr. SL C * Sikora uboga hr. 26

SL * Mysikrólik Chr. L * Sikora sosnówka Chr. L *Sikora modra Chr. L C hr * Sikora bogatka . BL 27

* Sikora czubata Chr. SL *Sikora czarnogłowa Chr. SL *Kowalik Chr. SL *Pełzacz le śny Chr. SL *Remiz Chr. N *Wilga Chr. SL * G ąsiorek Chr. SL * Orzechówka Chr. BL * Srokosz Chr. N * Sójka Chr. SL * Sroka Chr.w okresie SL 15.III.- 30.VI * Czeczotka Chr. N * Makol ągwa Chr. SL * Czy ż Chr. L * Dziwonia Chr. SL Śnieguła Chr. * Krzy żodziub świerkowy Chr. N * Gil Chr. SL * Grubodziub Chr. SL * Trznadel Chr. L * Potrzos Chr. SL * W ąsatka Chr.PCKZ(R) N * Świerszczak Chr. SL * Strumieniówka Chr. SL * Rokitniczka Chr. SL * Gawron Chr.w okresie 15. III-30.VI * Kawka Chr. SL * Wrona siwa Chr. w okresie 15.III-30.VI * Kruk Chr. N Górniczek Chr. 28

* Szpak Chr.

* Wróbel Chr. BL * Mazurek Chr. BL * Zi ęba Chr. BL Jer Chr. * Kulczyk Chr. N Jemiołuszka Chr. * Dzwoniec Chr. SL* Szczygieł Chr. SL Wg dost ępnych opracowa ń na obszarze gminy Braniewo wyst ępuj ą 42 gatunki ssaków. Zwierzyna łowna, a zwłaszcza jeleniowate (jele ń, sarna, daniel) wyst ępuje w licznym stanie, co stanowi obiekt zainteresowania my śliwych i gospodarzy lasu. Dzi ęki obgi ęciu ochrona wielu rzadkich gatunków, niektóre tak si ę rozmno żyły, że zostały ponownie uznane za zwierzyn ę łown ą. Przedstawicielem tej grupy zwierz ąt jest ło ś, który przemieszcza si ę przez tereny gminy. Równie ż przed czterdziestu laty na te tereny przyw ędrował ze wschodu jenot. Szczególnej uwadze poleci ć nale ży bobra, który na ziemiach polskich faktycznie stał si ę obecnie gatunkiem rzadkim. W rezerwacie „Ostoja bobrów na rzece Pasł ęce" wyst ępuj ą 3 stanowiska rodzinne bobrów oraz 1 stanowisko nad rzek ą Band ą niedaleko uj ścia jej do Zalewu Wi ślanego. 29

4. WALORY ANTROPOGENICZNE

Na terenach, które wchodziły od 1466 r. do czasu rozbiorów Polski w skład Prus Krzy żackich (od 1525 r.- Prus Ksi ążę cych), wykształciły w Lipowinie, Świ ętochowie, Gronówku, Młotecznie, Maciejewie Podle śnym, Rogitach, Zagajach reprezentacyjne rezydencje szlachty pruskiej. Zostały one zdewastowane w czasie II wojny światowej i w latach nast ępnych.

Ruiny murowanego, barokowego pałacu zbudowanego w Lipowinie ok. 1740 roku s ą skutkiem dewastacji po po żarze w latach osiemdziesi ątych XX wieku. Obiekt ten- dzieło nieznanego architekta saskiego- został wykonany dla syna Augusta II Mocnego- Albrechta Zygmunta von Zeiguth Stanisławskiego. Równie ż widoczne s ą dzisiaj ruiny neogotyckiego pałacyku z XIX wieku w Świ ętochowie, zlokalizowane obok niedu żego parku. Charakterystyczn ą cech ą krajobrazu warmi ńskiego s ą przydro żne kapliczki. Po wchłoni ęciu biskupstwa warmi ńskiego. przez pa ństwo pruskie po I rozbiorze Polski w 1772 roku były skromn ą manifestacj ą katolicko ści w pa ństwie niemieckim. W s ąsiedztwie gminy Braniewo- we Fromborku- około 1530 roku Mikołaj Kopernik uko ńczył dzieło swojego życia „De rewolutionibus orbium colestium" (o obrotach ciał niebieskich), które jest podstaw ą nowo żytnej teorii heliocentrycznej. Dopiero w 1822 roku dzieło Kopernika ko ściół katolicki skre ślił z indeksu ksi ąż ek zakazanych. M. Kopernikowi nie było dane zobaczy ć swego dzieła za życia w postaci druku, bowiem zostało opublikowane niemal że przed śmierci ą autora w 1543 roku. Szcz ątki doczesna Kopernika spoczywaj ą w podziemiach fromborskiej katedry. Tereny w pa śmie Frombork - Braniewo - granica Pa ństwa , s ą terenami ścisłej ochrony archeologicznej, natomiast pas nadzalewowy, doliny rzek Pasł ęki i Banówki wchodz ą do Wielkoprzestrzennego Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych. Na terenach przyj ętych przez PGR nast ąpiła likwidacja dawnych form osadnictwa i zast ąpiono je zdegradowanym krajobrazem kulturowym stanowi ącym dowód braku ładu przestrzennego zniech ęcaj ącego turystów. Mieszka ńcy gminy dysponuj ą wy ższym standardem warunków zamieszkiwania od średnich dla województwa, bo 86% mieszka ń posiada instalacj ę wodoci ągow ą i 67%- kanalizacj ę. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych wynikaj ą z odprowadzania do rzek lub do ziemi niedostatecznie oczyszczonych ścieków. Oczyszczalnie mechaniczne i mechaniczno - biologiczne w Woli Lipowskiej, Bemowi źnie, Lipowinie, Brzeszczynach, nie poprawiaj ą zasadniczo tego stanu. Zasilanie elektroenergetyczne obszaru gminy nast ępuje poprzez GPZ Pierzchały, Braniewo i Piotrowiec. Usługowe o środki uzupełniaj ące znajduj ą si ę w Żelaznej Górze i Lipowinie, za ś drogi krajowe 504- Elbl ąg - Frombork - Braniewo - Gronowo Wojewódzka 507- Braniewo - Pieni ęż no - Orneta - Olsztyn Wojewódzka 508- Braniewo – Olsztyn oraz wojewódzkie - Braniewo – Płoskinia- Pakosze - powiatowa - od 508 do granicy Pa ństwa (autostrada w przebudowie) - krajowa zabezpieczaj ą dost ępno ść komunikacyjn ą z wa żniejszymi o środkami gospodarczymi. Szereg drogowych poł ącze ń lokalnych wymaga zmiany aktualnego stanu dla zapewnienia po żą danego zwi ększenia aktywno ści gospodarczej. Du że znaczenie ma linia kolejowa Olsztyn - Elbl ąg przez Frombork oraz Elbl ąg przez Bogaczewo do Kaliningradu.

Zalesienie wynosi 20% terenu gminy i ma tendencje wzrostowe. Obsługa lasów wyzwala miejsca pracy dla nielicznej grupy mieszka ńców i wobec niskiego zatrudnienia w usługach (na 1000 mieszka ńców- 17 osób, przy średnim wska źniku dla województwa 41 osób) istnieje potrzeba opracowania programu rozwoju usług dla powstrzymania m. in. post ępuj ącej dekapitalizacji walorów antropogenicznych. Tym bardziej, że cz ęść wsi: 30

Nowa Pasł ęka Rusy Klejnowo Podgórze St ępie ń Pęciszewo Rogity Świ ętochowo Krzewno

Wola Lipowska Krasnolipie Szyleny Zawierz zostały wpisane do strefy Ochrony Krajobrazu, a na ich terenie stwierdza si ę konflikty ekologiczne spowodowane: brakiem izolacji ścieków stosowaniem środków chemicznych w rolnictwie niewła ściwym stosowaniem technologii ściółkowej niewła ściw ą gospodark ą odpadami Antropogeniczne walory wynikaj ące z funkcjonowania kotłowni, oczyszczalni, hodowli zwierz ąt przyczyniaj ą si ę do degradacji środowiska ze wzgl ędu na wadliw ą technologi ę, natomiast jako ść nieuzdatnionej wody z niektórych uj ęć ma negatywny wpływ na mo żliwo ści ich wykorzystania. Wprawdzie w granicach miasta Braniewa istnieje urz ądzone wysypisko śmieci, to jednak lustracje terenu gminy Braniewo potwierdzaj ą informacje z planu ogólnego zagospodarowania powszechnego uchwalonego w 1993 r. o istnieniu nielegalnych wysypisk w miejscowo ściach: Bobrowiec Gronowo Grzechotki Klejnowo Ró żaniec Klejnowo Nowa Pasł ęka Pęciszewo St ępie ń Ciel ętnik Rodowo Rogity Rosiny, Zgoda Bemowizna Brzeszczyny Świ ętochowo Grodzie Gronówko Lipowina Strubiny Goleszewo Wola Lipowska Zakrzewiec Zawierz Żelazna Góra Mimo upływu ponad 10 lat z propozycji inwestycyjnych zawartych w planie ogólnego zagospodarowania przestrzennego na dobra spraw ę podj ęto wył ącznie realizacj ę dzielnicy 31 składowej wskazanej dla obszaru Skarbkowo, Siedlisko, Młoteczno (obszar Rosiny). Pozostałe zagadnienia nie znalazły umocowania w faktycznych wysiłkach lokalnej społeczno ści, co świadczy, że sposób realizacji zada ń nie został okre ślony w sposób dostosowany do lokalnych warunków. Wr ęcz skutecznie post ępuj ąca degradacja istniej ących walorów przyczynia si ę do uniemo żliwienia rozwoju, na co wskazuj ą mieszka ńcy w ocenie funkcjonowania gminy. 32

5. INFORMACJE STATYSTYCZNE

Podstawowe dane o gminie Braniewo na tle województwa stan na 31.12.2015 rok

Tab. 1 Powierzchnia Gminy w km 2 Ludno ść Sołectwa Wsie

gmina Braniewo 307 6 336* 23 60

miasto Braniewo 12 17281 0 0

powiat Braniewo 1 202 42469 97 189

województwo 24 173 1 444 274 2 188 3 871

*stan na koniec grudnia 2015 rok 33

Gospodarka stan na koniec 2015 roku

Tab. 2 1 Użytkowanie gruntów - ogólna powierzchnia ha 30693 w tym u żytki rolne 2 ha 14055 3 w tym grunty orne ha 9613 4 w tym las i zadrzewienia ha 8077 5 Liczba gospodarstw w tym gospodarstwa o powierzchni 20-50 Ilo ść 86 Ha % 17 8 Gabinety lekarskie (Lipowina ) ilo ść 1 9 Gabinet stomatologiczne ilo ść 1 10 Liczba szkół Zespół Szkół ilo ść 2 11 Liczba oddziałów przedszkolnych (Lipowina, Szyleny ) ilo ść 2 12 Drogi krajowe km 26 13 Drogi wojewódzkie km 19 14 Drogi powiatowe km 102 15 Drogi gminne km 35 16 Kotłownie centralne ilo ść 1 17 Źródła gazu ilo ść 0 18 Długo ść sieci wodoci ągowej Km 89,2 19 Ilo ść uj ść wód szt. 10 20 Długo ść sieci kanalizacyjnej km 50,28 21 Ilo ść oczyszczalni ścieków (mech.-biol.) w miejscowo ściach szt. 2 Lipowina i Gronowo 22 Wysypisko szt. 0 23 Placówki handlowe i gastronomiczne szt. 55 24 Budownictwo szt. 32 25 Zakład produkcyjno - usługowe szt. 24 26 Zakład produkcyjne (przemysłowe i spo żywcze) szt. 13 27 Usługi transportowe szt. 19 28 Ogółem podmioty gospodarcze szt. 237 29 w tym spółki prawa handlowego szt. 18 34

Ludno ść stan na koniec 2014roku

Tab. 3 1 Stan ludno ści ogółem osób 6336 2 w tym kobiety osób 3237 3 Mał żeństwa zawarte w 2015 roku ilo ść 53 4 Urodzenia żywe ilo ść 87 5 w tym dziewczynek ilo ść 47 6 Zgony ogółem ilo ść 58 w tym kobiet ilo ść 25

7 Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym - do 17 lat osób 1264 8 Ludno ść w wieku produkcyjnym - od 18 lat do 60- 65 lat osób 4294 9 Ludno ść w wieku poprodukcyjnym - ponad 60-65 lat osób 778 10 Stopa bezrobocia % 27 11 Liczba bezrobotnych ogółem osób 722 12 w tym kobiet osób 363 13 w tym kobiet osób 359 Wska źnik dochodów podatkowych na 1 mieszka ńca ( G ) 14 do obliczenia subwencji wyrównawczej dla gmin G. 231,51 15 Wska źnik dochodów podatkowych na 1 mieszka ńca - gmina Płoskinia G. 457,086 Wska źnik dochodów podatkowych na 1 mieszka ńca - miasto G. 16 Braniewo 220,96 17 Dochód na 1 mieszka ńca w 2014 roku zł. 3110 18 Dochód na 1 mieszka ńca w 2015 roku zł. 3118

*powiat braniewski, koniec grudnia 2014 roku 35

Ludno ść (układ dynamiczny) stan na koniec 2015r

Tab. 4

1 Bezrobotni do 30 roku życia 251 w tym kobiety 133 2 Bezrobotni do 25 roku życia 148 w tym kobiety 71 3 Cudzoziemcy 1 4 Długotrwale bezrobotni 466 w tym kobiety 254 5 Bezrobotni powy żej 50 roku życia 175 w tym kobiety 72 6 Bezrobotni Niepełnosprawni 39 w tym kobiety 23 7 Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych 229 w tym kobiety 121 8 Bezrobotni bez do świadczenia zawodowego 196 w tym kobiety 122

Tab. 5 Udział osób korzystaj ących ze środowiskowej pomocy społecznej w ludno ści ogółem,

W latach 2013 2014 1 W województwie 14,00% 12,80% 2 W powiecie 16,90% 15,90% 3 gminie 19,80% 19,20%

Tab. 6 Dane z GKRPA – 2015 r.

1 Liczba posiedze ń 13 2 Liczba spraw skierowanych do s ądu 17 w tym kobiet 1 3 Wezwa ń na posiedzenie komisji 32 w tym kobiet 2 4 Liczba przeprowadzonych rozmów motywuj ących 26 w tym kobiet 2 5 Liczba spraw skierowanych do GKRPA przez zespół 196 interdyscyplinarny 122 w tym kobiet 36

Zasoby mieszkaniowe w gminie Braniewo

Stan w dniu 31.12.214

Tab. 7 Zasoby mieszkaniowe

2013 2014 1 Mieszkania 1811 1819 2 Przeci ętna powierzchnia u żytkowa 1 69 70 mieszkania w m2 3 Liczba wypłaconych dodatków 1738 1717 mieszkaniowych 4 Liczba lokali socjalnych 13 13

Tab. 8 Mieszka ń oddanych do u żytku

2013 2014 1 Ogółem 5 8

Kultura, środowisko, wypoczynek stan na koniec 2014 roku

Tab. 9 1 Obiekty zabytkowe szt. 9 2 Gospodarstwa agroturystyczne szt. 4 Świetlice wiejskie (Grzechotki, P ęciszewo, Zawierz, Rogity, 3 Lipowina, Krzewno, Bemowizna, Gronowo, Rogity) szt. 7 4 Punkt Biblioteczny pkt 1 5 Organizacje pozarz ądowe o charakterze kulturalnym ilo ść 1 6 Biblioteka szt. 1 7 Remizy stra żackie szt. 3 8 Bezpiecze ństwo publiczne brak danych 9 Rodziny zast ępczych ilo ść 13 wg danych UG Braniewo

Rodziny zast ępcze stan na koniec 2015 roku

Tab. 10

Ogółem 13 rodzin (17dzieci) 1 Rodziny zast ępcze niespokrewnione 3 2 Rodziny zawodowe 1 3 Rodziny zast ępcze spokrewnione 9 37

Biblioteki stan na lata 2013 – 2015

Tabela 11 LATA 2013 2014 2015 Biblioteki i filie 1 1 1 Ksi ęgozbiór w woluminach 32386 31123 29925 Czytelnicy 1577 1718 1713 Wypo życzenia w woluminach: 39969 38556 43177 a) ogółem b) na 1 czytelnika 25,3 22,4 25,2 38

Wska źniki demograficzne gminy na tle województwa stan na 2014 rok

Tab. 12

Gmina Braniewo Powiat Braniewski 1 Ludno ść 6216 42469 w tym kobiety 305 21234 2 Urodzenia żywe 63 401 3 Zgony 65 429 4 Przyrost naturalny -2 -28 saldo migracji ogółem -46 -297 5 Dochód na 1 mieszka ńca 3110 6 Struktura wiekowa ludno ści Gmina Braniewo 2015 Gmina Braniewo 2014 -wiek przedprodukcyjnym 19,95% -1234 os. 20,50%-1273 os. -wiek produkcyjny 67,77%-4294 os 66,41%-4129 os. -wiek poprodukcyjny 12,28%-778 os. 13,09%-814 os.

Bezpiecze ństwo wg powiatów - powiat braniewski stan na lata 2 013-2015

Tab. 13

LATA 2013 2014 2015 Ogółem 1326 1691 2227 Kryminalne 1113 1172 1467 Gospodarcze 163 204 439 Przeciwko zdrowiu i mieniu 809 759 1079 Kradzie że cudzej rzeczy 218 261 293 Kradzie że z włamaniem 318 289 476 Rozboje i wymuszenia 38 24 46 Przest ępstwa drogowe 23 254 259 39

Tab. 14

1Struktura gospodarstw razem szt. 596 % 100,00 1 - 1,99 szt. 111 % 18,62 2 - 4,99 szt. 100 % 16,78 5 - 9,99 szt. 106 % 17,79 10 - 14,99 szt. 94 % 15,77 15 - 49,99 szt. 143 % 23,99 50 - 99,99 szt. 26 % 4,36 powy żej 100 ha szt. 16 % 2,68

2 Struktura zasiewów Powierzchnia zasiewów ha 13 033 Razem zbo ża ozime ha 5 610 Razem zbo ża jare ha 2 700 Zbo ża ogółem ha 8 310 Udział zbó ż do zasiewów ogółem % 63,76 Udział buraków cukrowych % 0 Udział rzepaków % 9,05 Udział ziemniaków % 3,15 Udział str ączkowatych % 0,92

3 Plony Zbó Ż powy żej średniej powiatu pszenica ozima dt z ha 46,0 tak żyto dt z ha 33,0 tak jęczmie ń ozimy dt z ha 32,0 tak pszen żyto dt z ha 40,0 tak pszenica jara dt z ha 34,0 tak jęczmie ń jary dt z ha 34,0 tak owies dt z ha 28,0 tak mieszanki zbo żowe dt z ha 33,0 tak

4 Pogłowie zwierz ąt Pogłowie bydła Pogłowie trzody chlewnej szt. 3 980 w tym lochy Pogłowie koni szt. 9 700 Pogłowie owiec Dynamika 2014/2015 - 105,29 - 108,00 w szt. 640 ka żdej pozycji dodania szt. 90 szt. 340

5 Produkcja mleka w litrach od krowy 3 800 6 Powierzchnia gruntów le śnych 7 146 ha w tym lasy 4 541 ha 40

Rozwój rolnictwa użytkowanie gruntów stan na lata 2014 – 2015

Tab. 15

LATA 2014 2015 Użytki rolne (ha) 18063 18053 Razem w tym: grunty orne 13847 13848 Sady 110 111 łąki trwałe 2412 2562 pastwiska trwałe 1694 1532 lasy i grunty le śne 6641 7146

Edukacja stan na lata 2013 – 2015

Tab. 16

2013/2014 2014/2015 1 Placówki wychowania przedszkolnego 3 3 w tym przedszkola 0 0 2 Dzieci w placówkach wychowania 53 41 przedszkolnego 3 Szkoły Podstawowe 3 2 4 Uczniowie SP 199 193 5 Szkoły Gimnazjalne 1 1 6 Uczniowie szkół gimnazjalnych 114 108 41

Rolnictwo 2014

Tabela 17 1Struktura gospodarstw razem szt. 596 % 100,00 1 - 1,99 szt. 111 % 18,62 2 - 4,99 szt. 100 % 16,78 5 - 9,99 szt. 106 % 17,79 10 - 14,99 szt. 94 % 15,77 15 - 49,99 szt. 143 % 23,99 50 - 99,99 szt. 26 % 4,36 powy żej 100 ha szt. 16 % 2,68 2 Struktura zasiewów Powierzchnia zasiewów ha 13 033 Razem zbo ża ozime ha 5 610 Razem zbo ża jare ha 2 700 Zbo ża ogółem ha 8 310 Udział zbó ż do zasiewów ogółem % 63,76 Udział buraków cukrowych % 0 Udział rzepaków % 9,05 Udział ziemniaków % 3,15 Udział str ączkowatych % 0,92

3 Plony Zbó Ż powy żej średniej powiatu pszenica ozima dt z ha 46,0 tak żyto dt z ha 33,0 tak j czmie ozimy dt z ha 32,0 ę ń tak pszen yto dt z ha 40,0 ż tak pszenica jara dt z ha 34,0 tak j czmie jary dt z ha 34,0 ę ń tak owies dt z ha 28,0 tak mieszanki zbo żowe dt z ha 33,0 tak 4 Pogłowie zwierz ąt Pogłowie bydła szt. 3 980 Pogłowie trzody chlewnej szt. 9 700 w tym lochy szt. 640 Pogłowie koni szt. 90 Pogłowie owiec Dynamika 2002/2001 - 105,29 - 108,00 w szt. 340 ka żdej pozycji dodania 5 Produkcja mleka w litrach od krowy 3 800 6 Powierzchnia gruntów le śnych 7 146 ha w tym lasy 4 541 ha 42

Rozwój rolnictwa użytkowanie gruntów stan na lata 2014 – 2015

Tabela 18 LATA 2014 2015 Użytki rolne (ha) 18063 18053 Razem w tym: grunty orne 13847 13848 Sady 110 111 łąki trwałe 2412 2562 pastwiska trwałe 1694 1532 lasy i grunty le śne 6641 7146 43

Walory naturalne

1. Zło ża piaskowo - żwirowe: Klejnowo Rudłowo Zawierz. 2. Torf wysoki - 67 ha - południowa cz ęść gminy. 3. Siedliska bobrów. 2. Obszar ochrony archeologicznej - Frombork - Braniewo - granica Pa ństwa. 3. Obszary chronione - doliny rzeki Pasł ęki i Banówki. 4. Poło żenie geograficzne: 1. bogate zasoby przyrodnicze; 2. rzadkie w Europie okazy fauny, flory i bioklimatu;

3. lokalizacja w zasi ęgu oddziaływania du żych portów morskich: Gda ńsk, Kaliningrad; 4. łatwy dost ęp do potencjału naukowego i kulturalnego; 5. strefa nadmorska z zasobami wód mineralnych i termalnych;

6. strefa przygraniczna z tendencj ą do rozwoju obsługi współpracy mi ędzynarodowej;

7. w rejonie głównych szlaków komunikacyjnych regionu (drogowe, kolejowe,

wodne).

Powierzchnia obj ęta ró żnymi formami ochrony przyrody wg miast i gmin stan na lata 2014/2015

Tab. 19

LATA 2014 2015 Gmina Braniewo:

Rezerwaty przyrody (ha) 181,5 181,5 Obszary chronionego krajobrazu (ha) 11333,5 11333,5 Pomniki przyrody (szt.) 34 34 44

Nakłady inwestycyjne na ochron ę środowiska i gospodark ę wodn ą według kierunków inwestowania (w tys. złotych) stan na lata 2013/2015

Tab.20

LATA 2013 2014 2015 Na ochron ę środowiska 886,8 83,6 484,0 Razem w tym: 474,6 83,6 484,0 a) wód b) powietrza -- - c) powierzchni ziemi przed -- - odpadami Na gospodark ę wodn ą 448,5 263,7 613,2 Razem w tym: a) uj ęcia i doprowadzenia wody 394,8 180,1 360,4 b) regulacja i zabudowa rzek i potoków _ 31,7 220,0 45

Charakterystyka komunalnych oczyszczalni ścieków stan na lata 20 14-2015

Tab. 21

LATA

2014 2015

Typ oczyszczalni a) mechaniczna i mech.-chem. 3 2 b) biologiczna 3 3 c) z podwy ższonym usuwaniem biogenów - -

Wielko ść oczyszczalni według projektu (n 3/dob ę) a) mechaniczna i mech.-chem. 90 60 b) mechaniczna 200 200 c) z podwy ższonym usuwaniem biogenów - -

Ścieki oczyszczone (dam 3) 92 76 46

Sklepy i stacje paliw stan na lata 2013 – 2015

Tab. 22

LATA 2013 2014 2015 Sklepy 21 25 24 Powierzchnia (m2) 1093 1203 1987 Stacje paliw ( At1TO GAZ) 1 1 1 Liczba ludno ści przypadaj ąca na I sklep 306 257 263

Podmioty gospodarki narodowej według sektorów i wybranych form prawno-organizacyjnych stan na lata 2013 – 2015

Tab. 23

LATA 2013 2014 2015 Sektor: a) publiczny 5 6 8 b) prywatny 226 231 219 w tym: 1) przedsi ębiorstwa pa ństwowe - -- 2) spółki a) prawa handlowego 7 8 8 b) pozostałe 11 10 10 c) zakłady osób fizycznych 199 191 169 47

6. OCENA FUNKCJONOWANIA GMIN

Mieszka ńcy s ą bezpo średnim podmiotem działania władz samorz ądowych gminy. Ocena wydana przez mieszka ńców nie odnosi si ę do obecnych władz samorz ądowych , które przej ęły cał ą spu ścizn ę po skutkach historycznych, geograficznych i antropogenicznych z okresów poprzedzaj ących badania. Ocen a mieszka ńców jest natomiast dla obecnych władz sygnałem zgłaszaj ącym, które problemy w zadawalaj ącym stopniu zaspakajaj ą ich potrzeby, a które sprawy s ą realizowane w niedostatecznym stopniu na miar ę oczekiwa ń. Znajomo ść tej oceny aktualnym władzom winna posłu żyć do sformułowania strategii post ępowania dla spowodowania korzystniejszych relacji działa ń władzy z potrzebami mieszka ńców. Korelacja zada ń dotycz ących tych relacji winna nast ąpi ć wówczas, gdy w strategii rozwoju gminy zadania otrzymaj ą rang ę priorytetu, co spowoduje skoncentrowanie wysiłków wspólnoty mieszka ńców na tych zagadnieniach. W badaniu ankietowym mieszka ńcy umie ścili np. zadania zwi ązane z funkcjonowaniem infrastruktury gminy na trzecim miejscu wśród zada ń pilnych do załatwienia (drogownictwo z infrastruktur ą komunaln ą), za ś zagadnienia edukacji na pi ątym miejscu pilno ści. Szczegółowe oceny funkcjonowania gminy zostały przedstawione nast ępuj ąco: 46 Ocena funkcjonowania szkół i przedszkoli.

67 % mieszka ńców ocenia funkcjonowanie szkół (w tym klasy zerowe, jako kształcenie przedszkolne) pozytywnie. Przyjmuje si ę, że ocena średnia lub brak zdania w tej sprawie jest ocen ą nie wyra żaj ącą aprobaty dla wszystkich czynników składaj ących si ę na pełnienie funkcji edukacyjnej w gminie. Zaledwie 3% odsetek źle oceniaj ących prac ę szkół stanowi potwierdzenie aprobaty wi ększo ści dla realizacji zada ń edukacyjnych. Widz ąc mankamenty zgłasza si ę cz ęsto brak wykorzystania obiektów szkolnych poza godzinami nauki dla celów edukacyjnych, sportowych i innych. Zmiana stanu wykorzystania obiektów mo że przyczyni ć si ę do efektywniejszego wykorzystania maj ątku, którym dysponuje gmina. Baza dydaktyczna mo że by ć zaanga żowana w dodatkowe przedsi ęwzi ęcia rozwoju gminy i z tego wzgl ędu aprobata mieszka ńców dla tej sfery funkcjonowania gminy mo że spowodowa ć przychylno ść dla wszelkich racjonalnych, nowych propozycji. 48 49

Ocena funkcjonowania bibliotek.

49 % mieszka ńców ocenia funkcjonowanie bibliotek pozytywnie. Pozostała połowa nie jest w pełni zadowolona, a zł ą ocen ę wystawiło 12 % mieszka ńców. W tym zakresie z pewno ści ą pogł ębienie rozpoznania przez same biblioteki dałoby odpowied ź na szereg w ątpliwo ści osób, które nie aprobuj ą dotychczasowego sposobu działania bibliotek. Mo żna spodziewa ć si ę, że podobnie, jak to ma miejsce w przypadku szkół, nowe i racjonalne propozycje kadry bibliotecznej wspieraj ące tendencje do uczynienia z edukacji w gminie problemu istotnego do pilnego załatwienia, celem osi ągni ęcia rozwoju gminy przyczyni ą si ę do poprawy oceny. Funkcja kulturalno - edukacyjna w gminie Braniewo została uznana za trzeci w kolejno ści priorytet. To ona ma wspólnie z rozwojem funkcji rolno - przetwórczej i handlowej przes ądzi ć o poprawie dostatku życia codziennego mieszka ńców. 50

Ocena funkcjonowania o środków kultury.

34 % mieszka ńców wydało tym o środkom zł ą ocen ę, za ś brak zdania i średnia ocena 45 mieszka ńców zdecydowanie wskazuje na potrzeb ę skorelowania oczekiwa ń mieszka ńców z mo żliwo ściami finansowymi oraz udziałem własnym mieszka ńców zainteresowanych zmian ą. Program działa ń w zakresie priorytetowych funkcji gminy zostanie okre ślony w niniejszej strategii rozwoju. Propozycje b ędą dotyczyły zmian sposobu funkcjonowania ośrodków kultury. Nie ma w ątpliwo ści, że realizacja zadania strategicznego w obszarze kultury b ędzie mogła nast ąpi ć wył ącznie przy aktywniejszym ni ż dot ąd udziale mieszka ńców. Tylko 21 % ocenia dotychczasowe osi ągni ęcia pozytywnie. Udział tej cz ęś ci jest w sprawie aktywno ści przes ądzony. Problem jest z pozyskaniem dalszej cz ęś ci mieszka ńców do współdziałania. 51

Ocena funkcjonowania sportu. Sport i rekreacja jako składowe funkcji kulturalnej gminy nie zostały wskazane jako zadania pilne do realizacji w ramach strategicznego rozwoju gminy (9 miejsce na 12). Jednak ocena działa ń w dziedzinie sportu gminnego oceniona jest na poziomie dostatecznym, przy czym źle ocenia ten stan 25 % mieszka ńców, a średnio i bez przekonania 57 %. Zatem zaledwie 18 % poparcie dla obecnych osi ągni ęć . To zbyt mało, aby mo żna z funkcji kultury fizycznej - jak ą jest m in. działalno ść w zakresie sportu i rekreacji - by ć zadowolonym. Ze wzgl ędu na nadanie kulturze 4 pozycji priorytetowej wystąpi konieczno ść przypisania tej dziedzinie konkretnych działa ń programowych i promocyjnych zapewniaj ących zmian ę. 52

Ocena funkcjonowania wodoci ągu: 28 %mieszka ńców ocenia funkcjonowanie wodoci ągów źle, za ś przeci ętne oceny prezentuje dalsze 40 % mieszka ńców. Oznacza to, że stosunkowo dobre jest wyposa żenie siedlisk w zakresie zaopatrzenia w wod ę (stan lepszy od przeci ętnego w województwie). Odczuwane są skutki post ępuj ącej dekapitalizacji i braku profesjonalnej obsługi. Wprawdzie 32 % wyra ża opini ę pozytywn ą o funkcjonowaniu zaopatrzenia w wod ę, to jednak 2/3 mieszka ńców oczekuje poprawy. Poniewa ż tego rodzaju urz ądzenia infrastrukturalne determinuj ą mo żliwo ść uzyskania rozwoju, b ędą wymagały zintensyfikowania wysiłków nowo powołanego Przedsi ębiorstwa Eksploatacji i Rozwoju Infrastruktury Gospodarczej, w taki sposób, aby nie tylko poprawi ć ocen ę wi ększo ści mieszka ńców, ale równie ż przyszłych, wymagaj ących inwestorów.\ 53

Ocena utrzymania dróg. Ocena w tym wypadku jest adekwatna do katastrofalnej sytuacji istniej ącej na terenie gminy. Nie chodzi tylko o brak dro żno ści mostów na tzw. „berlince" , bo to ju ż mieszka ńcy maj ą załatwione - zerwane mosty odbudowano. Chodzi przede wszystkim o fataln ą dost ępno ść komunikacyjn ą na obszarach oddalonych od dróg krajowych i wojewódzkich. Mo żliwe jest, że w br. uruchomione zostan ą intensywne prace na krajowej trasie autostrady z Elbl ąga do Grzechotek, jednak brak jest aktualnie jakiegokolwiek programu zmiany na wewn ętrznych drogach lokalnych, które w wielu przypadkach nie s ą ani powiatowe, ani gminy i jako pozostało ść po wielkoobszarowych terenów popegerowskich stały si ę niczyje. Niezb ędna jest pilna inwentaryzacja zarówno ilo ściowa, jak równie ż techniczna, aby mo żna było ustali ć zakres i sposób osi ągni ęcia poprawy. 90 % mieszka ńców z tym stanem rzeczy który jest nie zgadza si ę, a 62 %uznaje sytuacj ę w drogownictwie za sytuacj ę zł ą. Potwierdzaj ą t ę ocen ę liczne wizyty w terenie ko ńcz ące si ę awariami pojazdów spowodowane złym stanem dróg. Nie mo żna przy tak ograniczonej dost ępno ści komunikacyjnej liczy ć na rozwój lokalny w jakiejkolwiek dziedzinie. Droga to czynnik determinuj ący aktywizacj ę gospodarcz ą. Jej brak lub zły stan przes ądza o odwróceniu si ę inwestorów i skierowania si ę w te obszary, gdzie dost ępno ść komunikacyjna nie stanowi bariery osi ągania korzy ści z działalno ści gospodarczej. 54

Ocena za utylizacj ę odpadów (w tym ścieki).

Podczas informacji prezentowanej w sprawie walorów antropogenicznych, stanowi ących wytwór działa ń człowieka, zwrócono uwag ę na degradacj ę tych i innych walorów z powodu braku nale żytej technologii utylizacji odpadów, w tym nale żytego funkcjonowania oczyszczalni ścieków. Ocena ta znalazła potwierdzenie w opinii mieszka ńców, którzy tylko w 10 % maj ą podstawy, aby obecne rezultaty uzna ć za zadawalaj ące. Skoro 44 % mieszka ńców (prawie połowa) uznaj ą sytuacj ę w tym wzgl ędzie za zł ą, to tym samym własne oddziaływanie na środowisko wydaje si ę naganne. W tym rzecz, że mieszka ńcom trzeba zaproponowa ć aktywne uczestnictwo w dochodzeniu do poprawienia sytuacji poprzez np.: - zbli żenie po średniego punktu gromadzenia odpadów stałych do miejsca zamieszkania - odbiór z po średnich punktów gromadzenia odpadów staraniem koncesjonowanej jednostki gospodarczej - zapewnienie korzy ści z odzysku surowców wtórnych - poprawienie technologii oczyszczania ścieków w wyniku pozyskania środków pomocniczych na ten cel. 55

Ocena gotowo ści do sortowania odpadów.

Nie ma co liczy ć na masowy ruch w podj ęciu si ę sortowania odpadów przez mieszka ńców. Tylko 7 % wyra ża akceptacj ę na realizacj ę przez siebie tego zadania. Wyznanie to jest szczere i potwierdzone przez mierne rezultaty uzyskiwania w tym wzgl ędzie przez aglomeracje w pa ństwach Europy Zachodniej pomimo prowadzenia akcji poczynaj ąc od szkół od szeregu lat. Oczywi ście, akcji profilaktycznych w szkołach nie nale ży zaniedba ć, ale wyra źnie mieszka ńcy wskazuj ą, że sortowanie nale ży uregulowa ć w sposób bez ich udziału, co wyraziła zdecydowanie ponad połowa ankietowanych. 56 57

Ocena realizacji funkcji turystycznej.

Negatywnie realizacj ę tej funkcji ocenia 29 % mieszka ńców, za ś dalsze 53 % wyra ża dalsz ą potrzeb ę rozwijania gał ęzi. Zaledwie 18 % zadowolonych z wykorzystania walorów dla wykonania zada ń wynikaj ących z funkcji turystycznej gminy pomimo jej walorów przyrodniczych, to stan adekwatny do poczynionych obserwacji. Skutki takiej oceny wynikaj ą z degradacji walorów historycznych, antropogenicznych oraz -na tym tle - z braku propozycji, które umiejscowiłyby gmin ę Braniewo (mimo jej poło żenia korzystnego turystycznie) w folderach i bedekerach turystycznych. W przykładowych wydawnictwach typu: - „Warmia i Mazury - nowe opisanie ziem Staropolskich z osobliwo ściami godnymi zwiedzania i poznania" - K. Boli ński rok 2000. - „Gda ńsk i Pomorze Wschodnie" - „Wiedza i życie" rok 1997 nie ma wzmianki o turystycznych atrakcjach gminy Braniewo, a zaledwie - bardzo sk ąpo równie ż - zamieszcza si ę enigmatyczne wzmianki dotycz ące miasta. Pojawiaj ące si ę szczegóły w opracowaniach strategii wy ższego rz ędu tj. strategii Zwi ązku Gmin Nadzalewowych i strategii powiatu czy województwa nie tylko w ograniczonym stopniu promują walory turystyczne gmin, to na dodatek o rowerowej trasie hanzeatyckiej wokół Morza Bałtyckiego informuj ą jak o czym ś istniej ącym, czego naprawd ę w gminie nie ma i stanowi zaledwie zamysł oczekuj ący realizacji. Skala funkcjonuj ących w gminie gospodarstw agroturystycznych jest ciągle niewielka, ale stanowi zapowied ź nie śmiało rodz ących si ę inicjatyw. Mieszka ńcy bowiem uznaj ą (pomimo negatywnej oceny funkcji turystycznej) działanie w tym zakresie za priorytetowe do strategii rozwoju gminy (4 miejsce) chocia ż nie nad wyraz pilne (10 miejsce pilno ści). 58

Ocena rozwoju budownictwa mieszkaniowego w gminie.

61 % mieszka ńców ocenia stan budownictwa mieszkaniowego za zły. Obszar szeregu siedlisk przedstawia nieład przestrzenny i post ępuj ącą dekapitalizacj ę oraz ruiny szeregu obiektów budowlanych. Stan ten w niektórych miejscach ulega stopniowej poprawie i nale ży wskaza ć, że wi ększym stopniu na terenach Wybrze ża Staropruskiego ni ż na terenach Równiny Warmi ńskiej, a w szczególno ści Wzniesienia Górowskiego. W znacz ącej mierze zaniedbania s ą rezultatem wcze śniejszej i pó źniej wyst ępuj ącej beztroski w eksploatacji tych obiektów przez byłe PGR - y. Rozwi ązanie PGR - ów dopełniło reszty, przez brak zapewnienie stosownego nadzoru. Brak zorganizowania zubo żałej cz ęś ci społecze ństwa wokół spraw miejsca zamieszkania jest przyczyn ą okoliczno ści, które stanowi ą zaprzeczenie rozwoju i zdecydowanie s ą jego barier ą. Bez zmiany wygl ądu i stanu technicznego obiektów mieszkalnych i ich otoczenia, nie nast ąpi zainteresowanie kapitału zewn ętrznego środowiskiem dotkni ętym antypromocyjnymi trendami. Bez zmiany tego obrazu trudno b ędzie osi ągn ąć rozwój. Dlatego 7 % pozytywnych .opinii, to dokładnie tyle ile pozytywnych przykładów mo żna uświadczy ć lustruj ąc teren gminy. 59

Ocena pracy gminy i radnych,

Istotne jest, że a ż 78% mieszka ńców zna swoich radnych z nazwiska, co jest zupełnie obce' mieszka ńcom du żych aglomeracji w Polsce. Pomimo tych osobistych więzi z radnymi wyborcy ich prac ę oceniaj ą przeci ętnie. Niejednokrotnie nie jest to ocena wysiłków radnego, ile bardziej rezultatów, które na miar ę oczekiwa ń niejednokrotnie nie mog ą by ć inne. 60

Ocena aktywno ści gospodarczej mieszka ńców.

Informacja o aktywno ści gospodarczej wyra żona ilo ści ą jednostek gospodarczych funkcjonuj ących w obszarze gminy jest przedstawiona na zał ączonym planie. Stosowne oznaczenia wskazuj ą rodzaj działalno ści oraz lokalizacj ę siedziby firmy, zgodnie w podanym adresie w dokumencie rejestrowym. Podczas bada ń ankietowych prowadzonych przez zespół autorski ustalono na przykładzie Zakładów Usług Le śnych i in., że szereg osób zarejestrowało działalno ść gospodarcz ą a realizowana jest ona przez inne osoby, które finansuj ą rejestracj ę. Osoby te prawdopodobnie posiadaj ą formalny zakaz prowadzenia działalno ści gospodarczej. Szereg zarejestrowanych zakładów funkcjonuje okresowo i w okresie zimowym firmy te s ą nieczynne. Szczegółowa analiza aktywno ści gospodarczej zostanie przeprowadzona w rozdziale po świ ęconym w niniejszym opracowaniu programowi aktywizacji gospodarczej. 61

II KIERUNKI ROZWOJU WG. WYNIKÓW BADA Ń ANKIETOWYCH

1. ZASADY PRZEPROWADZENIA BADA Ń

Badanie ankietowe przeprowadzono na terenie gminy Badaniami obj ęto mieszka ńców w wieku powy żej 18 roku życia (prawo wyborcze). Ustalono, że wobec wystarczaj ącej próby dla wiarygodnych wyników bada ń opinii publicznej rz ędu ponad 1000 ankietowanych na 30 mln wyborców w kraju, wystarczaj ąca jest próba zmniejszona proporcjonalnie. Oznacza to, że z poziomu 0,003% ankietowanych spo śród ogółu wyborców w kraju nale ży w gminie o liczbie 4000 wyborców zapewni ć prób ę na poziomie 3 % wyborców gminy. St ąd wyniki od 120-160 wyborów reprezentuj ą podgl ąd ogółu wyborców gminy. Ka żdy wzrost liczebno ści ankietowanych zmniejsza bł ąd badania. Podczas bada ń zebrano 267 ankiet. Tj. o ponad 67 % wi ęcej od ustalonej próby, co poprawiło wiarygodno ść szacunku. Ankieta przedstawiona w zał ączeniu: a) w cz ęś ci pierwszej dała informacj ę o: - wieku ankietowanych; - miejscowo ści, w której mieszkaj ą; - stanie zatrudnienia; b) w cz ęś ci II wskazała na ocen ę pilno ści zada ń przez samorz ąd terytorialny; c) w cz ęś ci III wskazała dominuj ące funkcje gminy do planu strategicznego rozwoju gminy Braniewo; d) w cz ęś ci IV ocen ę funkcjonowania gminy. Poniewa ż cz ęś ci II, III i IV zawierały ostatnie pytanie otwarte na mo żliwo ść wskazania innych spraw ni ż wymienione w ankiecie - uzyskano szereg propozycji zagadnie ń istotnych do rozwa żenia zdaniem nielicznych mieszka ńców. Na 267 ankietowanych 261 osób podało informacje w sprawie zatrudnienia i z tej liczby 138 osób posiada prac ę stał ą, 20 osób - prac ę sezonow ą, za ś 103 osoby s ą bezrobotne (38 % - patrz wykres). Wynik ten jest zbli żony z danymi statystycznymi przedstawionymi w raporcie o stanie gminy. 48 % ankietowanych ma prac ę zawodow ą przeci ętnie 8 godz. i wi ęcej (52 % zatrudnionych na stałe), a 37 % nie podało czasu pracy, co w stosunku do 38 % bezrobotnych oznacza, że cz ęść ( 1%) przyznała si ę do pracy „ na czarno ". Liczebno ść ankietowanych wg przedziału wieku przedstawiona w śród podaj ących informacj ę o zatrudnieniu jest nast ępuj ąca: 18 - 25 lat -11 w tym 8 bezrobotnych 26 - 35 lat -65 w tym 26 bezrobotnych 36 - 45 lat -114 w tym 40 bezrobotnych 46 - 55 lat -57 w tym 20 bezrobotnych 56 - 65 lat - 8 w tym 5 bezrobotnych ponad 65 lat - 6 w tym 4 bez pracy razem - 261 w tym 103 bez pracy 62

Wynika z tego, że najliczniejsz ą, grup ą, aktywna w akcji ankietowej były osoby w wieku 36 - 45 lat czyli najbardziej aktywni zawodowo, za ś o blisko połow ę mniejsza liczebno ści ą, wykazały si ę osoby w przedziale wieku 26-35 lat oraz 46 - 55 lat. Ankiety zostały społeczno ści lokalnej udost ępnione do wypełnienia nast ępuj ącymi kanałami dystrybucji: a) poprzez Sołtysów którzy wzi ęli udział w spotkaniu organizowanym przez Wójta; b) poprzez szkoły gminne, których przedstawiciele uczestniczyli w spotkaniu organizowanym przez Wójta; c) poprzez zespół autorski, który dotarł do punktów aktywno ści gospodarczej w szeregu miejscowo ściach gminy; d) poprzez Gminny O środek Pomocy Społecznej.

Rezultat akcji ankietowej jest bardzo pomy ślny, a w szczególno ści dzi ęki aktywnemu podej ściu dyrektorów szkół i niektórych sołtysów, którym zespół autorski składa podzi ękowanie. W wyniku akcji ankietowej mo żna dysponowa ć opini ą, ogółu mieszka ńców. Tym samym zespól autorski mo że przyj ąć do strategii rozwoju zadania nie „wymy ślone" przez ekspertów, ale mo że uzna ć za eksperckie oceny opinie mieszka ńców, którzy w tym referendum opowiedzieli si ę za preferowanymi przez siebie kierunkami rozwoju strategicznego. Ostatecznie ta strategia jest dla mieszka ńców i tylko działanie w zgodno ści z ich wola winno zapewni ć bezkonfliktowe kierunki rozwoju. Buduj ąc na tej podstawie zało żenia programowe nale ży jednak uwzgl ędni ć uwarunkowania osi ągania wskazanych celów i dla uzyskania rezultatu po żą danego posłu żono si ę opiniami ekspertów okre ślaj ąc drog ę do osi ągni ęcia celów wskazanych przez mieszka ńców. Pilno ść zada ń w gminie mieszka ńcy ustalili przez przyznanie 12 zadaniom wymienionym w ankiecie punkty od I do ł 2, przy czym ka żdą, ilo ść punktów z tego przedziału mo żna było przekaza ć tylko jeden raz. Niektórzy ankietowani odst ępowali od tej zasady akceptuj ąc tym samym sw ą, wol ę skoncentrowania wyników na - ich zdaniem - równie wa żnych zadaniach. Pomimo niezgodno ści tych ocen z przyj ętą, zasad ą, wzi ęto je pod uwag ę z nast ępuj ących powodów: a) były podyktowane osobist ą, determinacj ą, b) były nieliczne. 63

W ocenie dominuj ącej funkcji gminy Braniewo ankietowani mieli do dyspozycji punkty z przedziału od I do 10, przy czym ka żda ilo ść punktów z tego przedziału mogli przekaza ć tylko raz tzn. jeden raz np.6, jeden raz 7 itd. 64

Przy ocenie funkcjonowania gminy ankietowani wpisywali znak X jeden raz w ka żdej pozycji odpowiednio wg swego uznania: a) bardzo dobra; b) dobra; c) średnia; d) brak zdania; e) zła. Opracowuj ący ankiet ę przyj ęli oceny a) i b) jako ocen ę pozytywn ą,, natomiast oceny c), d), e) jako negatywne bowiem: - ocena średnia nie jest wyra żeniem zadowolenia i podstawy rozwoju; - ocena zła wskazuje na konieczno ść zmiany; - brak zdania oznacza, że nie wykształcono w świadomo ści mieszka ńców pozytywnego wizerunku funkcjonowania gminy w danej dziedzinie. Poniewa ż ankieta inicjowała mieszka ńców do podania własnego pogl ądu na temat wadliwego funkcjonowania gminy, otrzymano szereg subiektywnych pogl ądów. W sytuacji gdy wyst ępuje w tej sprawie kilku wypowiadaj ących si ę, stanowi to dowód potrzeby zaj ęcia si ę tym problemem. W punkcie 16 pro śba podzielenia si ę osobistymi uwagami na temat gminy została spełniona w szeregu przypadkach, co zostało wzi ęte pod uwag ę przy formułowaniu pogl ądów w programach operacyjnych, gdy istniały w ątpliwo ści dotycz ące sposobu traktowania przyczyn obecnego stanu. Godne zauwa żenia jest, że drogownictwo i pozostałe elementy infrastruktury komunalnej uzyskały 87,65 % ogółu punktów dot. pilno ści załatwienia, co wskazuje na zrozumienie przez społeczno ść lokaln ą, że: 1. aktualny zły stan nie mo że by ć dłu żej akceptowany; 2. elementy zagospodarowania komunalnego gminy decyduj ą o mo żliwo ści rozwoju i osi ągni ęcia celów pierwszoplanowych (rozwój rolnictwa i przemysłu przetwórczego). W parze z tym sposobem podej ścia podtrzymano wysok ą ocen ę dla pilno ści działa ń edukacyjnych, które s ą równie ż warunkiem rozwoju tej gminy. Niska ilo ść punktów dla renowacji zabytków świadczy o: 1. utrwalanie tendencji braku poszanowania dla elementów z minionego okresu, gdy te tereny nie były „mał ą ojczyzn ą" dla aktualnych mieszka ńców (brak sentymentu do tych zabytków i nie dostrzeganie mo żliwo ści uzyskania korzy ści z zapewnienia mo żliwo ści prze żyć sentymentalnych dla nowych pokole ń przodków, którzy opu ścili te ziemie). 2. nie postrzeganie sposobu sprostania konfliktowi braku zamo żno ści z wysokimi nakładami na rewitalizacj ę. Z tych samych powodów zadania dotycz ące realizacji rozwoju turystyki nie zostały uznane za najpilniejsze. Jednak problemy bezpiecze ństwa stanowi ą czwarte w kolejno ści pilne zadanie dla samorz ądu i w tym zakresie dla ludno ści miejscowej oraz przybywaj ących na teren gminy niezb ędne jest zaproponowanie takiego programu, który pilnie wesprze samorz ąd lokalny. 65

1.zapewnienie pracy przez rozwój rolnictwa

2.zapewnienie pracy przez rozwój przemysłu przetwórczego 3.bezpiecze ństwo publiczne

4.kultura/rozrywka

5.sport/rekreacja

6.ekologiczna troska o środowisko/utylizacja odpadów

7.handel i usługi (w tym handel zagraniczny)

8.turystyka nastawiona na lokalne walory

9.drogownictwo i pozostałe elementy infrastuktury komunalnej (dostarczanie wody, oczyszczanie ścieków, komunikacja publiczna i inne)

10.edukacja

11.renowacja zabytków

12.inne 66

2. WYZNACZENIE ZADA Ń PILNYCH

Wyniki bada ń opinii mieszka ńców gminy Braniewo wskazuj ą, że istnieje pełna zgodno ść ocen w odniesieniu do dwóch pilnych zada ń: 1. zapewnienie pracy przez rozwój rolnictwa; 2. zapewnienie pracy przez rozwój przemysłu przetwórczego. Akcent w tym wzgl ędzie zawarty jest w nadaniu priorytetu (12 pkt) tym dwóm zadaniom przez co 42 % mieszka ńców, za ś 58 % priorytetów rozproszyło si ę na 10 zada ń, czyli średnio 5,8 % na ka żde zadanie. Renowacje zabytków, handel i usługi, kultura i rozrywka, sport i rekreacja, utylizacja odpadów odsuni ęte zostały w śród zada ń pilnych na plan dalszy. Nale ży jednak uwzgl ędni ć fakt, że osi ąganie celu jakim stał si ę rozwój rolnictwa i przemysłu przetwórczego nie jest mo żliwe bez uprzedniego podj ęcia równolegle lub wyprzedzaj ąco innych zada ń, o których b ędzie mowa w programie operacyjnym. 67

3. PROPOZYCJE DOMINUJ ĄCYCH FUNKCJI GMINY

Dominuj ące funkcje gminy wskazane przez mieszka ńców stanowi ą cele strategiczne w planie rozwoju gminy Braniewo. Dominuj ącą funkcj ą jest funkcja rolno - przetwórcza. Ten aspekt przeszło ści ci ągle żywej wśród mieszka ńców oraz atuty tkwi ące w kulturze rolnej gruntów, w strategiach wy ższego rz ędu - poczynaj ąc od strategii kraju a ko ńcz ąc na strategii zwi ązku gmin nadzalewowych- - przes ądzaj ą o niezmienno ści d ąż eń pomimo załamania koniunktury. Zdecydowan ą przewag ą najwy ższej ilo ści punktów (blisko 60 %) funkcja rolno-przetwórcza znalazła zdecydowane poparcie i zaj ęła pierwsze miejsce. Wszystkie pozostałe mog ą mie ć w tej sytuacji jedynie rol ę wspomagaj ącą lub wyj ściow ą do realizacji zwi ązku z t ą dominant ą.

Oznacza to praktycznie, że funkcja handlowa winna by ć zwi ązana z miejscowym rolnictwem i przetwórstwem lub na rzecz rolnictwa i przetwórstwa; funkcja turystyczna winna by ć powi ązana z funkcj ą rolnictwa i promuj ąca przetwórstwo lokalne; funkcja edukacyjna zwi ązana winna by ć przede wszystkim z zadaniami gminy w rolnictwie, przetwórstwie i turystyce, za ś funkcja kulturalna ma podkre śla ć odr ębno ść kultury rolnej i przetwórczej dla jej promocji w kraju i na świecie.

Sprawa znaczenia obsługi komunalnej - pomimo pi ątego miejsca na li ście celów strategicznego rozwoju - ma znaczenie wspomagaj ące cztery funkcje podstawowe i z tej racji okaza ć si ę mo że, że b ędzie zadaniem pierwszorz ędnym, aby cele strategiczne typu: - rolnictwo - przetwórstwo - edukacja - kultura - turystyka mogły uzyska ć warunki rozwoju. Wydaje si ę ze sposobu potraktowania pozostałych celów strategicznych typu: - usługi - logistyka - obsługa biznesowa (banki izby handlowo - gospodarcze, doradztwo),

że b ędą funkcjami wspomagaj ącymi funkcje podstawowe. Obsługa religijna i kulturowa te ż zeszły na plan dalszy. Zatem strategia rozwoju gminy Braniewo b ędzie opierała si ę na zało żeniach osi ągni ęcia nast ępuj ących celów strategicznych.

1, rozwój funkcji rolno - przetwórczej w gminie Braniewo z poszanowaniem zasad ochrony środowiska, energii i innych elementów niezb ędnych dla zapewnienia prawidłowego wykonania zada ń 2. handel w zwi ązku z funkcj ą podstawow ą gminy i na jej rzecz, korzystaj ąc z przygranicznego i nadmorskiego poło żenia 3. turystyka a wykorzystaniem jej dla promocji podstawowej funkcji gminy oraz walorów przyrodniczych i geograficznego poło żenia 4. edukacja jako istotny element dla zapewnienia rozwoju podstawowej i uzupełniaj ących j ą pozostałych dominuj ących funkcji gminy (handel, turystyka, edukacja, infrastruktura komunalna) 5. obsługa handlowa gminy 68 z uwzgl ędnieniem drogownictwa, utylizacji odpadów, usług komunalnych i mieszkaniowych, wodoci ągów, kanalizacji, i innych pilnych zada ń ocenionych w negatywny sposób w opinii mieszka ńców 69

Ka żdy z tych celów strategicznych - w sytuacji w jakiej znajduje si ę aktualnie Gmina Braniewo - wymaga: opracowanie programu operacyjnego sformułowanie zasad i organizacji promocji przygotowania i realizacji programów edukacyjnych sformułowanie ofert inwestycyjnych wspartych nowym planem ogólnym zagospodarowania przestrzennego gminy Braniewo. 70

1.zapewnienie pracy przez rozwój rolnictwa

2.zapewnienie pracy przez rozwój przemysłu przetwórczego

3.bezpiecze ństwo publiczne

4.kultura/rozrywka

5.sport/rekreacja

6.ekologiczna troska o środowisko/utylizacja odpadów

7.handel i usługi (w tym handel zagraniczny)

8.turystyka nastawiona na lokalne walory

9.drogownictwo i pozostałe elementy infrastuktury komunalnej (dostarczanie wody, oczyszczanie ścieków, komunikacja publiczna i inne)

10.edukacja

11.renowacja zabytków

12.inne 71

1.rolno-przetwórcza

2.handlowa

3.turystyczna

4.kulturalno-edukacyjna

5.obsługi komunalnej otoczenia gminy

6.obsługi religijnej i kulturowej

7.obsługi biznesowej-banki, izby handlowo-gospodarcze, doradztwo

8.logistyczna (magazyny, składy, hurtownie i inne)

9.usługowa (dla ludno ści i przyjezdnych)

10.inna 72

1.rolno-przetwórcza

2.handlowa

3.turystyczna

4.kulturalno-edukacyjna

5.obsługi komunalnej otoczenia gminy

6.obsługi religijnej i kulturowej

7.obsługi biznesowej-banki, izby handlowo- gospodarcze, doradztwo

8.logistyczna (magazyny, składy, hurtownie i inne)

9.usługowa (dla ludno ści i przyjezdnych)

10.inna 73

4. INNE PROBLEMY ZGŁOSZONE DO PLANU STRTAEGICZNEGO ROZWOJU GMINY BRANIEWO

1. Na 34 sprawdzone punkty - wskazane przez Urz ąd Gminy jako miejsce prowadzenia działalno ści gospodarczej - 15 punktów jest nieczynnych (dn. 20.01.2004 wtorek w godz. 10 – 15) z czego a ż 10 nie były mo żliwe do zidentyfikowania przy udziale mieszka ńców.

2. Sprawy zgłaszane jako pilne (grupa II ankiety - pkt. 12 ) a) opieka zdrowotna i socjalna - 5 razy b) mieszkalnictwo - 6 razy c) komunikacja, jako ść dróg - 5 razy d) utylizacja odpadów - 2 razy e) kanalizacja sanitarna - 2 razy f) o świetlenie - 2 razy g) walka z bezrobociem - 2 razy h) kontakty z władzami samorz ądowymi - 2 razy i) agroturystyka - 3 razy j) mała retencja - 2 razy k) kursy rzemie ślnicze - 2 razy Pozostałe zgłoszenia były jednostkowe. 3. Inne dominuj ące funkcje gminy (grupa III ankiety - pkt 10 ) a) mieszkalnictwo - 6 razy b) promocja regionu - 4 razy c) remonty dróg - 4razy d) agroturystyka - 2 razy e) sport - 2 razy f)ochrona zdrowia - 3 razy g) pomoc bezrobotnym - 4 razy 4. Co jest przyczyn ą złego funkcjonowania obsługi zada ń w gminie (grupa IV ankiety - pkt. 14) oraz inne uwagi na temat gminy (grupa IV ankiety - pkt 15). a) brak pieni ędzy - 70 razy b) brak oczyszczania rowów melioracyjnych - 4 razy c) zła współpraca władz gmin ze społecze ństwem /brak porozumienia - 20 razy d) brak zorganizowania punktu skupu zwierz ąt i utylizacji padliny - 3 razy e) brak ukierunkowania na produkcj ę i usługi, brak fachowców - 4 razy f)brak odpowiednich radnych - 15 razy g) biurokracja-9 razy h) bł ąkaj ące si ę psy - 2 razy i) urz ędnicy w UG Braniewo niewła ściwie pracuj ą- 15 razy j) bezradno ść władz gminy - 15 razy k) za du żo polityki za mało działania - 4 razy . l) radni działaj ą we własnych sprawach korupcja i kumoterstwo - 8 razy m) opieszało ść i niekompetencja Rady Gminy - 19 razy n) brak kanalizacji i śmietników - 5 razy o) złe rozdzielenie pieni ędzy - 3 razy p) brak opieki zdrowotnej /białych sobót/, odległo ść do lekarzy dziecinnych - 4 razy q) brak pracy (brak prac interwencyjnych i zainteresowania bezrobotnymi) - 26 razy r) złe drogi, ich o świetlenie i zła komunikacja (wiaty) - 28 razy s) brak zaanga żowania - 18 razy t) zła utylizacja śmieci i zła jako ść wody - 13 razy Pozostałe kwestie były zgłaszane pojedynczo. Ogólny wyd źwi ęk uwag - mieszka ńcy zwracaj ą uwag ę na brak poszanowania ludzi. Niektórzy poza wyliczeniem braków pisz ą- „brak słów". 74

Generalnie spo śród innych problemów zgłoszonych do strategicznych kwestii zaliczy ć: 75

1. relacje władz z mieszka ńcami 2. problemy mieszkaniowe oraz maj ątek po byłych PGR - ach 3. infrastruktura komunalna oraz usługi na rzecz ludno ści, w tym i rolnictwa 4. podj ęcie działa ń promocyjnych 5. 5.podj ęcie przedsi ęwzi ęć poprawiaj ących dost ępno ść do jednostek słu żby zdrowia 6. zainteresowanie si ę pracami interwencyjnymi 7. styl pracy radnych i urz ędników 8. stworzenie innego stopnia zaanga żowania mieszka ńców i władz w problemy 9. strategiczne gminy 10. wyeliminowanie kumoterstwa i korupcji. Te kwestie nie tyle s ą zadaniami strategicznymi gminy, ile wymagaj ą uwzgl ędnienie, jako uwarunkowania determinuj ące osi ągni ęcie powodzenia niezb ędnego dla zrealizowania celów strategicznych w: 1. rolnictwie i przetwórstwie 2. handlu 3. edukacji 4. turystyce 5. obsłudze komunalnej gminy. 76

III. DIAGNOZA PROSPEKTYWNA

1. ANALIZA SWOT ( Strengths, Weakknesses, Opportunities, Treats) Analiza mocnych i słabych stron oraz mo żliwo ści zagro żeń polega na sformułowaniu programów wskazuj ących na okoliczno ści umo żliwiaj ące osi ągni ęcie celów strategicznych. Mo żliwo ści i zagro żenia podyktowane s ą warunkami zewn ętrznymi, natomiast mocne i słabe strony zale żą od dotychczas ukształtowanego profilu wewn ętrznego gminy. Podr ęcznik Polskiej Agencji Inwestycji Zagranicznych z 1997 r. wskazuje, że dla opracowania analizy SWOT nale ży zebra ć informacje, dokona ć analizy danych. Po przeprowadzeniu analizy mo żna ustali ć plan strategii. Raport o stanie gminy Braniewo oraz wyniki bada ń ankietowych są dostateczn ą baz ą do okre ślenia diagnozy prospektywnej po wykorzystaniu wyników analizy SWOT. Do mocnych stron zalicza si ę charakterystyczne zasoby, kwalifikacje lub dobre strony zgodnie z potrzebami rynku. W gminie Braniewo do mocnych stron zaliczy ć nale ży: przygraniczne poło żenie (granica Unii Europejskiej), - dost ęp do Morza Bałtyckiego, korzystne warunki krajobrazowe, przyrodnicze i historyczne, ponadprzeci ętn ą w województwie wydajno ść w uprawach rolnych i korzystn ą struktur gospodarstw, woln ą rolnicz ą przestrze ń produkcyjna i korzystne warunki agroklimatyczne, woln ą inwestycyjn ą przestrze ń gospodarcza, pozytywne rezultaty działa ń gospodarczych opartych na lokalnych surowcach, znaczne rezerwy taniej roboczej, mo żliwo ść rozwoju produkcji energii odnawialnej, poło żenie przy trasach mi ędzynarodowych przej ść granicznych i odbudowanie zerwanych mostów na trasie Elbl ąg-Grzechotki, mo żliwo ść wykorzystania wód termalnych, pozytywny bilans migracji ludno ści, ró żnorodno ść narodowa i etniczna, korzystny stan powietrza atmosferycznego i brak uciąż liwo ści spowodowanej hałasem, posiadanie wolnej bazy dla edukacji rezerw siły roboczej i pozytywny klimat dla podejmowana inicjatyw edukacyjnych. Do słabych stron gminy Braniewo zaliczy ć nale ży: peryferyjne poło żenie w stosunku do krajowych centrów gospodarczych, słaba dost ępno ść komunikacyjna do miejsc potencjalnej aktywno ści, zły stan infrastruktury komunalnej, w tym w szczególno ści dróg lokalnych, niskie dochody gminy i jej mieszka ńców oraz bezrobocie, brak warunków wymaganych dla wykształcenia ruchu turystycznego, nieład przestrzenny i za śmiecenie terenów oraz zanieczyszczenie wód w niektórych rejonach gminy, niedostosowanie kwalifikacji do potrzeb rynku oraz niski poziom wykształcenia kadr, klimat niekorzystny dla turystyki preferowanej przez wi ększo ść turystów krajowych i z krajów s ąsiaduj ących, brak mo żliwo ści korzystania z pla ż nad Zalewem Wi ślanym, zdekapitalizowane walory antropogeniczne i niedostateczna obsługa ludno ści miejscowej, niedostateczna aktywno ść o środków kultury w tym: kultury fizycznej.

Radni gminy Braniewo opiniuj ąc sposób osi ągni ęcia celów strategicznych okre ślonych przez mieszka ńców opowiedzieli si ę w zdecydowanej wi ększo ści za opracowaniem ofert 77 inwestycyjnych promuj ących mocne strony gminy Braniewo. W tym dostrzegaj ą szans ę ści ągni ęcia inwestorów na teren gminy. Dodaj ąc do tego uzasadnionego zamiaru potrzeb ę kształcenia oraz zintegrowanie i współprac ę miejscowych rolników, mo żna formułowa ć zadania dla osi ągni ęcia celów strategicznych. Radni uznali propozycj ę misji zawartej w ha śle: POTRZEBA ODBUDOWANIA ZERWANYCH MOSTÓW ABY ŚMY MOGLI ŻYĆ DOSTATNIEJ za zgodn ą z potrzeb ą wykształcenia wewn ętrznej integracji dla współdziałania z otoczeniem gminy. W tym tkwi szansa powodzenia wysiłków podejmowanych dla osi ągni ęcia rozwoju i poprawy warunków życia mieszka ńców. Mo żliwo ści wynikaj ące z analizy SWOT zale żą od korzystnej sytuacji w biznesie operuj ącym w środowisku gminy. Z tego te ż ujawniaj ą si ę zagro żenia. Zagro żenia wynikaj ą z: nadmiernego fiskalizmu i niedostatecznego wspierania rolnictwa, braku stabilno ści w tendencjach politycznych pa ństwa i społecze ństwa, braku rokowa ń na zmian ę ograniczenia współdziałania z Obwodem Kaliningradzkim i korzystania z Cie śniny Piławskiej, niedostatecznej promocji, braku nieograniczonego dost ępu do otwartego morza z powodu negatywnego stanowiska wspólnoty mieszka ńców miasta Krynica Morska, nieskuteczno ść stara ń o popraw ę jako ści wód Zalewu Wi ślanego, braku preferencji prawnych i ekonomicznych dla turystyki. Mo żliwo ści natomiast pojawiaj ą si ę z powodu: dost ępu do funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, stałej tendencji do zacie śnienia współpracy krajów zlokalizowanych wokół Morza Bałtyckiego, blisko ść aglomeracji trójmiejskiej i kaliningradzkiej posiadaj ących znaczny potencjał gospodarczy, naukowy i dost ęp do rynków zbytu, zainteresowanie terenami przez lata niedost ępnymi dla obcokrajowców w warunkach poprawionej dost ępno ści, wzrost mo żliwo ści eksportowych w wyniku trafnie lokowanych przedsięwzi ęć i ofert inwestycyjnych, otwarcie przej ścia granicznego w Grzechotkach i modernizacja autostrady Elbl ąg- Grzechotki. podejmowanie stara ń o produkcj ę biopaliw, mo żliwo ść szybkiego odrobienia zaległo ści w posiadaniu wykwalifikowanych kadr, naturalne zainteresowanie lokalnej ludno ści tworzeniem warunków dla rozwoju agroturystyki, lokalnych szans zaktywizowania przetwórstwa rolno-spo żywczego w wyniku kontaktów z zagranicznymi o środkami partnerskimi. Wizja przyszło ści gminy Braniewo jawi si ę korzystnie, gdy osi ągni ęty zostanie zawarty w niej cel podstawowy: likwidowanie barier rozwoju, czyli odbudowywanie mostów dziel ących społecze ństwo wewn ątrz gminy i zburzonych w minionych burzliwych latach najnowszej historii. Na gruncie pojednania osi ąganie celów strategicznych jest realne. 78

2. MO ŻLIWO ŚCI KREOWANIA MOCNYCH STRON

Mocne strony gminy Braniewo s ą zgodne zasadniczo z mocnymi stronami okre ślonymi w strategii rozwoju województwa warmi ńsko-mazurskiego, powiatu braniewskiego oraz z wi ększo ści ą atutów obszaru gmin nadzalewowych.

Celami strategicznymi przyj ętymi jako priorytetowe dla gminy Braniewo s ą: 1. rozwój rolnictwa oraz przemysłu 2. handel, 3. edukacja i kultura, 4. turystyka, 5. infrastruktura komunalna. Cel strategiczny numer 1 - Rozwój rolnictwa i przemysłu Wspierany jest ten cel przez nast ępuj ące mocne strony: ponadprzeci ętna wydajno ść w województwie w uprawach rolnych, korzystna struktura gospodarstw, wolne obszary pod inwestycje, wolna rolnicza przestrze ń produkcyjna, poło żenie w bezpo średnim s ąsiedztwie Zalewu Wi ślanego, zaplecze rezerwy taniej siły roboczej, mo żliwo ść rozwoju produkcji dla celów energii odnawialnej, wysoki poziom specjalizacji w produkcji mebli, wysoki poziom innowacyjno ści w szczególno ści dotyczy to naprawy statków, produkcji wyrobów mleczarskich, stolarskich, a tak że produkcji metalowo-maszynowej, przygraniczne poło żenie, poło żenie przy trasach mi ędzynarodowych, posiadanie wolnej bazy dla edukacji opracowany projekt zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe, rezerw siły roboczej, korzystne warunki agroklimatyczne, Wszystkie te atuty potencjalnie umo żliwi ć mog ą rozwój lokalny na skal ę oczekiwa ń, je śli zostan ą spełnione nast ępuj ące warunki: nast ąpi rozwój i uzbrojenie terenów inwestycyjnych, zostanie wdra żany plan zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe, zastana realizowane przedsi ęwzi ęcia z zakresu energii odnawialnej, rolnicy dysponuj ący najwi ększym kapitałem (który nie jest obci ąż ony zadłu żeniem) utworz ą zintegrowan ą grup ę kapitału lokalnego, która znajdzie promocyjne wsparcie ze strony władz gminy, zintegrowana grupa rolnego kapitału lokalnego oraz inwestorzy zewn ętrzni wykorzystaj ą wolne tereny i podejm ą inwestycje przemysłowe oraz pozwalaj ące na przetwórstwo plonów z własnych i pozostałych gminnych gospodarstw w formie np. młynów, zakładów przetwórstwa biopaliw, przetwórstwa miodu, owoców, mleka, wikliny oraz produkcji mebli, remontu statków, produkcji metalowo maszynowej. Niezb ędne b ędzie uruchomienie własnej bazy usługowej tj. sprz ętowej, ubezpieczeniowej (TUW), edukacyjnej, gmina powoła Gminny O środek Promocji z zadaniami min. wdra żania ofert inwestycyjnych, promocji przemysłu, przetwórstwa i handlu, organizacj ę programów szkolenia, nawi ązanie kontaktów dla kształtowania partnerskich stosunków gospodarczych z s ąsiednimi powiatami oraz zagranicznymi jednostkami gospodarczymi w Rosji, Szwecji, Niemczech i na Ukrainie, korzystaj ąc z ró żnorodno ści narodowej i etnicznej mieszka ńców gminy, 79

nawi ązuj ąc kontakty z doradztwem specjalistycznym; ograniczaj ąc bezrobocie, zajmuj ąc si ę wykształceniem form kształtowania zasad kontraktacji itd., uczestniczenie w promocji i lobby dla biopaliw.

Cel strategiczny nr 2

- Handel

Ten cel wspierany jest przez nast ępuj ące mocne strony: przygraniczne poło żenie, wolna inwestycyjna przestrze ń gospodarcza, pozytywne rezultaty działa ń gospodarczych opartych na lokalnych surowcach, mo żliwo ść rozwoju rolnictwa, przemysłu i przetwórstwa w gminie, zainteresowanie produkcj ą dla wytworzenia energii odnawialnej m.in. fotowoltaika, ró żnorodno ść narodowa i etniczna, dost ęp do Morza Bałtyckiego. Wykorzystanie tych mocnych stron winno by ć poprzedzone przez lokalny Gminny Ośrodek Promocji ustaleniem rynków zainteresowanych ofertami inwestycyjnymi gminy dot.: lokalizacji baz logistycznych, utworzenia mi ędzynarodowej giełdy wymiany towarów oraz terenu wystawienniczo- targowego, hierarchii wykonania modernizacji dróg dla poprawienia lokalnej dost ępno ści komunikacyjnej, hierarchii wykonania rozbudowy i modernizacji infrastruktury komunalnej - lokalizacji usługowych o środków ponad lokalnych. W wyniku ustale ń niezb ędne b ędzie podj ęcie przez ten o środek: sformułowanie wniosków i projektów dla pozyskania przez gmin ę funduszy strukturalnych, kreowanie administratorów o środków handlu i wymiany towarowej w obszarze gminy, rozstrzyganie o sposobie realizacji inwestycji infrastrukturalnych dla obsługi handlu, wskazanie zada ń dla lokalnych rolniczych grup kapitałowych do współdziałania z ośrodkami handlu lokalnego i zewn ętrznego, opracowanie sposobu wykorzystania akwenów wodnych do hodowli zagospodarowania portów nad Zalewem Wi ślanym i przystani rzecznych, aktywizacji handlu wyrobami z lokalnych surowców (drewno, miód, wiklina, trzcina i in.).

Cel strategiczny nr 3

- Edukacja i kultura

Mocne strony wspieraj ące ten cel, to: przygraniczne poło żenie, korzystne warunki agroklimatyczne, zainteresowanie działalno ści ą gospodarcz ą, - zaplecze rezerwy taniej siły roboczej, posiadanie wolnej bazy dla edukacji rezerw siły roboczej. Inne cele strategiczne skorzystaj ą z pozytywnego podej ścia lokalnej społeczno ści do edukacji, przekwalifikowania zawodowego i dostosowania siły roboczej do potrzeb rynku. Społeczno ści tej jednak trzeba stworzy ć ofert ę zgodn ą z potrzebami rozpoznanymi w śród dysponentów kapitału. Z pewno ści ą takim miejscem rozpoznania b ędzie Gminny O środek Promocji. Jednak uprzednia potrzeba dostosowania kwalifikacji i doradztwa mo że 80 zaspokojona przez instytucje profesjonalnie zajmuj ące si ę dostosowaniem wiedzy do potrzeb gminy. Pierwszym i zasadniczym elementem staje si ę wykształcenie kadry zdolnej do prawidłowego wdro żenia strategii gminy, a tak że stanowi ącej przyszł ą kadr ę Gminnego Ośrodka Promocji i instytucji z nim współpracuj ących. Poniewa ż autorzy niniejszej strategii maj ą do świadczenie w stosownym realizowaniu programów edukacyjnych, mo żliwe jest niezwłoczne przygotowanie dla społeczno ści powy ższego postulatu. Program takiego szkolenia obejmuje 100 godzin zaj ęć i ko ńczy si ę nadaniem uczestnikom - z pozytywn ą ocen ą pracy dyplomowej - certyfikatu specjalisty strategii rozwoju gminy. Specjali ści po takim przeszkoleniu mog ą sta ć si ę wykładowcami, a nawet (co si ę zdarzyło w Białymstoku, Gda ńsku i Rumii) liderami społeczno ści lokalnych. To oni - z kolei - rozpoznaj ą potrzeby edukacyjne dla sformułowania zada ń strategicznych i anga żuj ą stosown ą kadr ę wykładowców i doradców. Nast ępuje przenikanie działa ń edukacyjnych, które z natury rzeczy - w zwi ązku z celami strategicznymi gminy - staj ą si ę elementem promocji kultury o światowej, artystycznej i fizycznej. Stowarzyszenie „Nasza Sprawa" ma ofert ę rozpowszechniania kultury w lokalnym środowisku w formule programu COKTOMA. Program ten jest oparty na funkcjonowaniu wi ęzi rodzinnych i aktywizuje do działa ń kulturalnych wszystkich ch ętnych mieszka ńców. Programy nasze z tego zakresu uzyskiwały wyró żnienia w skali ogólnokrajowej w wyniku ich oceny przez Centrum Animacji Kultury w Warszawie i s ą godne polecenia na równi z szeregiem innych interesuj ących propozycji wykształconych w praktycznym działaniu w licznych o środkach w kraju. Kultura i sport w aktywnej gminie nie tylko jest elementem wychowania i promocji, ale w aspekcie zorganizowanych przedsi ęwzi ęć turystycznych staje si ę niezb ędnym elementem komercyjnym. Takie działanie wymaga stosownego programu, który w ramach gminy Braniewo - wraz z programami edukacyjnymi - nale żałoby zaadresowa ć do gminnych ośrodków dydaktycznych. B ędą one obci ąż one ponad realny program wynikaj ący z profilu szkolnego, jednak rezultaty nie tylko przyczyni ą si ę do podniesienia ich rangi, ale mog ą jeszcze spowodowa ć wypełnienie luki kulturalnej w gminie Braniewo. Tak ą luk ą jest brak samorz ądowej gazety informuj ącej o własnych sprawach, żywotnych dla gminy i jej mieszka ńców.

Cel strategiczny nr 4

- Turystyka

Walorami gminy w tym zakresie s ą: przygraniczne poło żenie, korzystne warunki krajoznawcze, przyrodnicze i historyczne, ró żnorodno ść narodowa i etniczna, korzystny stan powietrza atmosferycznego i brak uciąż liwo ści spowodowanej hałasem, wolna przestrze ń inwestycyjna, aktywizacja gospodarcza gminy, wyst ępowanie wód termalnych na gł ęboko ści ok. 800 m. . Mo żliwo ść osi ągni ęcia efektywnego rezultatu zwi ązanego z wykorzystaniem w/wym atutów poprzez: podj ęcie edukacji organizatorów ruchu turystycznego w gminie (gospodarstwa agroturystyczne, rolnicy skłonni do przekwalifikowania do obsługi ruchu turystycznego, rezerwy siły roboczej posiadaj ące zamiar zaanga żowania si ę do realizacji zada ń w- agroturystyce i innych segmentach rynku turystycznego, młodzie ży szkolnej doskonal ącej wiedz ę i in.), 81

opracowanie ofert inwestycyjnych dla lokalnej bazy turystycznej i recepcyjnej, 82 wprowadzenie do zmienionego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego gminy regulacji, które b ędą wynikały z turystycznych ofert inwestycyjnych, podj ęcie działa ń estetyzuj ących i wprowadzaj ących ład przestrzenny, sanitarny oraz post ęp w zakresie obsługi przez infrastruktur ę komunaln ą, podj ęcie szeroko zakrojonej akcji promocyjnej w korzystanie z jej rezultatów w oparciu o najlepsze wzory europejskie, dla stworzenia atrakcyjnej oferty turystycznej specjalnym segmentem tego rynku. zainteresowanie mieszka ńców komercyjnymi rezultatami aktywno ści gospodarczej w turystyce przez Gminny O środek Promocji.

Cel strategiczny nr 5

- Infrastruktura komunalna

Infrastruktura komunalna aktualnie nie dysponuje mocnymi stronami w analizie SWOT. Wymaga ona zapewnienia mocnych stron dla umo żliwienia realizacji pozostałych celów strategicznych. Aktualnie wyst ępuj ąca mo żliwo ść pozyskania funduszy strukturalnych oraz funduszu rolnego dla wykonania zada ń niezb ędnych w zakresie infrastruktury komunalnej gminy może sta ć si ę mocn ą stron ą, gdy zostan ą zawarte umowy i zapewnione udziały własne w zakresie finansowania drogich przedsi ęwzi ęć . Poniewa ż infrastruktura komunalna warunkuje osi ągni ęcie celów strategicznych, to wysiłek pozyskania funduszy strukturalnych oraz funduszu rolnego jest niezb ędny dla zapewnienia: gospodarki odpadami, modernizacji dróg, rozbudowy i remontu wodoci ągów, uporz ądkowania i rozbudowy urz ądze ń kanalizacji sanitarnej, gospodarki energetycznej sprzyjaj ącej środowisku oraz wszelkie działania zmierzaj ące do ograniczenia CO2, tworzenia centrów miejscowo ści oraz ich rewitalizacja. Projekty z tego zakresu winny wykazywa ć mo żliwo ść realizacji zada ń w nich zawartych poprzez opracowanie i w miar ę potrzeby zał ączenie studium wykonalno ści do wniosków o fundusze. Studium wykonalno ści przedstawia realn ą mo żliwo ść wykonania zada ń, gdy: gmina b ędzie dysponowała potencjałem wykonawczym (najlepiej własnym) o kwalifikacjach zgodnych z wymaganiami, które stawiaj ą nowoczesne technologie europejskie, zaopatrzenie i organizacja obsługi b ędzie realizowane w zało żonych terminach przy udziale własnego potencjału beneficjenta (np. Przedsi ębiorstwo Eksploatacji, Infrastruktury i Rozwoju Gospodarczego), respektowana b ędzie procedura przez wykwalifikowane kadry obsługuj ące realizacj ę projektów. Nie bez znaczenia dla urealnienia udziałów własnych w finansowaniu przedsi ęwzi ęć z funduszy strukturalnych b ędą sponsorzy tj. potencjalni inwestorzy zgłaszaj ący mo żliwo ść wykorzystania swego kapitału dla podj ęcia gminnych ofert inwestycyjnych, jednostki administracyjne wy ższego szczebla realizuj ące zadania strategiczne. Korzystny rezultat mo żliwy wydaje si ę ponadto w sytuacji, gdy gmina b ędzie redagowała projekty wspólne z innymi podmiotami w ramach np. zwi ązkach gmin, porozumie ń z innymi jednostkami samorz ądowymi, celowych zwi ązkach gospodarczych, porozumieniach przygranicznych itp. Z powy ższego zestawienia - stanowi ącego diagnoz ę prospektywn ą dla celów strategicznych gminy Braniewo - wynika szereg istotnych czynników wewn ętrznych determinuj ących operacyjne zapewnienie osi ągania tych celów, w szczególno ści: koszt i kwalifikacje siły roboczej, nieruchomo ści i ziemia,- ich stan i ceny, system dystrybucji, lokalne usługi transportowe - mo żliwo ść zapewnienia, 83

Infrastruktura lokalna, regionalna i krajowa, oprzyrz ądowanie lokalnego rynku, środowisko, porozumienia partnerskie, wykreowanie kapitału dla przemysłu rolnictwa i przetwórstwa oraz infrastruktury z tym zwi ązanej, zmiana stylu życia przez aktywizacj ę zatrudnienia, lokalne warunki szkoleniowe. Czynnikami zewn ętrznymi niezb ędnymi dla osi ągni ęcia celów s ą: - stabilno ść polityczna, infrastruktura dla lokalnego regionalnego i mi ędzynarodowego transportu drogowego, kolejowego i wodnego, koszt siły roboczej, technologie, przepisy podatkowe, zjednanie inwestorów - promocja, obraz gminy, mo żliwo ści eksportowe gminy. Trzeba zdawa ć sobie spraw ę, że mo żliwo ści rozwoju mocnych stron gminy Braniewo zale żą od inwestycji. Główne motywy, którymi kieruje si ę kapitał przy wyborze inwestycji to: 1. dost ępno ść lokalizacji 2. koszt najmu, dzier żawy lub nabycia 3. infrastruktura drogowa 4. dost ępno ść siły roboczej 5. poparcie władz lokalnych i mieszka ńców dla inwestora 6. jako ść miejscowych dostawców 7. koszty transportu 8. zach ęty finansowe gminy 9. lokalna infrastruktura szkoleniowa 84

3. SKUTKI ROZWOJU DLA OGRANICZENIA ZAGRO ŻEŃ

Liczne zagro żenia zostały zgłoszone przez mieszka ńców w akcji ankietowej. W analizie SWOT zostały one wskazane w wyszczególnieniu słabych stron. Podano tam równie ż przyczyny ich wyst ępowania. Niejednokrotnie istnieje zamiar wykreowana ze słabej strony wymienionej w analizie SWOT celu strategicznego. Jednak pozytywny rezultat przy takim podej ściu jest trudny do osi ągni ęcia. Przykładowo - nie mo żna tworzy ć celu strategicznego z zadania zatytułowanego: podwy ższenie dochodów gminy i jej mieszka ńców przez ograniczenie bezrobocia . Cel ten zostanie osi ągni ęty przez wykorzystanie mocnych stron bowiem w wyniku: aktywizacji grup kapitałowych zaktywizowane zostanie produkcja rolna i przemysł w tym przetwórczy, ofert inwestycyjnych - kapitał zewn ętrzny zapewni rozwój przemysłu, handlu i turystyki, środków z funduszy strukturalnych i funduszu rolnego nast ąpi modernizacja i rozbudowa infrastruktury komunalnej, w tym dróg lokalnych regionalnych i krajowych, animacja kultury i edukacji zapewni aktywno ść lokalnego społecze ństwa. Zatem poprzez cele wyznaczone w oparciu o mocne strony, cel w postaci ograniczenia słabej strony podanej wy żej nast ąpi w sprz ęż eniu zwrotnym - bezrobocie zostanie ograniczone, a to poprawi dostatek społecze ństwa. Kwestie, które nie zostały uj ęte jako cele strategiczne zostan ą równie ż osi ągni ęte, gdy zostan ą wykonane zadania wskazane w strategii rozwoju. Tak bowiem została skonstruowana strategia rozwoju, że wraz z osi ąganiem celów strategicznych zapewnione zostan ą cele odcinkowe (operacyjne), np.: obsługa biznesowa (przy celu strategicznym nr 1,2,4,5), baza logistyczna (przy celu strategicznym nr 1,2), funkcja usługowa (przy celu strategicznym nr 1,2,3,4,5), obsługa religijna i kulturowa (przy celu strategicznym nr 3, 4, 5). Poniewa ż bezpiecze ństwo publiczne jest warunkiem osi ągni ęcia gwarancji kontaktu przyjezdnych z lokalnym społecze ństwem, trudno nie wpisa ć dla gminy zadania z tego obszaru zarówno przy gwarancjach dla odbiorców ofert inwestycyjnych, jak równie ż dla turystów. Do miejsc niebezpiecznych i brudnych ludzie przybywaj ą niech ętnie lub wcale. Mo żna by ć przekonanym, że oferta proponuj ąca np. parki ze starodrzewem i zrujnowane dwory Funduszom Emerytalnym (b ędącym zamo żnymi inwestorami) mo że przyczyni ć si ę do odbudowy przeszło ści. Rzecz w tym, że kontekst tej propozycji winien ilustrowa ć wysiłek gminy jaki zostanie podj ęty dla stałego, korzystnego odbioru gminnej oferty. Je śli bowiem otoczenie nie b ędzie sprzyjało korzystnym relacjom przybyszów z mieszka ńcami domów spokojnej staro ści, a estetyka miejsca b ędzie odpychaj ąca, to inwestorzy nie zdecyduj ą si ę na współprac ę z t ą gmin ą. Maj ą inne, liczne propozycje. Nale ży zatem postrzega ć realizacj ę strategicznych celów, jako jednocze śnie zapewnienie sukcesywnego eliminowania bie żą co wyst ępuj ących braków. Natomiast zagro żenia b ędące wynikiem oddziaływania czynników zewn ętrznych - wymagaj ą stosownego uwzgl ędnienia w realizowaniu przedsi ęwzi ęć strategicznych, aby ich destrukcyjny wpływ był niwelowany ci ągł ą aktywno ści ą władz gminnych. 85

4. PROMOCJA WALORÓW GMINY Podstawowym celem powołania Gminnego O środka Promocji jest stworzenie instytucjonalnego wspierania zada ń strategicznych. O środek pełni ć winien funkcje usługowe wobec zleceniodawców. Najkorzystniejsz ą relacj ą jest formułowanie organizacji o charakterze samorz ądowym z cechami jednostki u żyteczno ści publicznej. Prywatne jednostki organizacyjne, które maj ą wykona ć zadanie umowne przes ądzone przez Wójta Gminy, d ążą do eskalacji zysku, przekładaj ąc rezultat finansowy ponad oczekiwania merytoryczne. Jednak w jednostce u żyteczno ści publicznej brak jest motywacji dla inicjatywy przy stałym, jednoznacznie przes ądzonym wynagrodzeniu . Poniewa ż w świetle wymaga ń wynikaj ących z diagnozy Gminny O środek Promocji winien charakteryzowa ć si ę szczególn ą innowacyjno ści ą, nale ży wi ąza ć rezultaty cz ęś ci zada ń z wynikiem finansowym zale żnym od korzy ści na rzecz przedsi ęwzi ęć gospodarczych, w których Gminny O środek Promocji będzie miał stałe udziały. Zatem wskazana byłaby formuła prywatnej spółki bez przewagi kapitału gminy z tzw. złota akcj ą gminy. Uzasadnienie konieczno ści podj ęcia działa ń promocyjnych w szerokim wymiarze zostało przedstawione w poprzedniej cz ęś ci materiału. Celami strategicznymi dla tego zadania s ą: stworzenie mechanizmu zapewniaj ącego szerszy ni ż dot ąd zasi ęg odbiorców gminnych ofert i walorów, stworzenie sieci przepływu informacji pozwalaj ącej na kreowanie poczyna ń zgodnych z ustalon ą strategi ą i monitorowanie efektów, budowa jednolitego banku danych o potrzebach, mo żliwo ściach i ofertach gminy oraz wszystkich jednostek funkcjonuj ących w otoczeniu gminy, stosowanie skutecznych metod zach ęcania partnerów zewn ętrznych do inwestowania i współpracy, reprezentowanie interesów podmiotów wskazanych jako przedstawicieli gminy w wykonaniu zada ń obj ętych strategi ą rozwoju, zapewnienie stałej obsługi informacyjnej i szkoleniowej dla zapewnienia aktywno ści gospodarczej i społecznej gminy, stworzenie instytucjonalnej płaszczyzny dla operacyjnych porozumie ń z podmiotami współdziałaj ącymi z gmin ą, przyj ęcie walorów gminy wykazanych w strategii rozwoju jako ram dla promocji. Z tych celów wynikaj ą zadania i zakres działalno ści Gminnego O środka Promocji. Będzie przez to równie ż przedstawicielem władz gminnych w kontaktach bie żą cych z Pa ństwowym Urz ędem Pracy, pełni ąc rol ę o środka ograniczenia bezrobocia w gminie. Równie ż jedna z zasadniczych funkcji GOP dotyczy pozyskiwania środków finansowych z funduszy strukturalnych oraz innych funduszy dostępnych w Unii Europejskiej, w koordynacji z innymi zwi ązkami celowymi wspieraj ącymi gmin ę w tych zamierzeniach. Potwierdzeniem skuteczno ści tego rodzaju rozwi ąza ń promuj ących strategi ę gminy jest praktyczny rezultat gminy Kosakowo w woj. pomorskim. W 1998 r. na zlecenie tej gminy opracowano ukierunkowane post ępowanie dotycz ące strategii gminy, za ś w wyniku wdro żenia propozycji promocyjnych gmina ta osi ągn ęła korzystny rezultat promocyjny. W ogólnopolskim rankingu gmin Kosakowo w 2001 roku uzyskało 59 miejsce, za ś w 2002 roku ju ż 21 miejsce. Rezultaty na rynku inwestycyjnym przekładaj ą si ę w tym rankingu na pozycj ę gminy, a rezultat dla społecze ństwa lokalnego tkwi we wzro ście dochodu na jednego mieszka ńca.Przygl ądaj ąc si ę uzyskanym rezultatom oraz ró żnicom mi ędzy gminami - które nie podejmuj ą aktywnej promocji, a tymi inwestuj ącymi z udziałem pozyskanych partnerów gospodarczych - mo żna byłoby poleci ć gminie Braniewo kilka gospodarskich wizyt. Odbyłyby si ę one w gminach, które osi ągaj ą korzystne rezultaty, posiadaj ąc analogiczne lub zbli żone warunki rozwoju. Takie wizyty mo żna byłoby z korzy ści ą odby ć w kontaktach z czołówk ą rankingowej listy gmin tj.:Tarnowo Podgórne woj. wielkopolskie 86

5. ZAŁO ŻENIA PROGRAMOWE DO STRATEGII GMINY.

Lp. Cel strategiczny Zadanie Realizacja 1 2 3 4 1. Rozwój rolnictwa i przemysłu 1 wykonanie zadania z rozdziału III.4 Wójt i Rada Gminy 2 zorganizowanie grupy kapitału GOP lokalnego 3 opracowanie ofert inwestycyjnych dla Wójt Gminy rolnictwa i przemysłu a) umieszczenie ofert na rynku GOP 4 zorganizowanie szkole ń liderów Dyrektor Zespołu Szkół strategicznych 5 tworzenie programu inwestycyjnego i Grupa kapitału handlowego grupy kapitału lokalnego lokalne o tworzenie bazy usługowej dla przemysłu 6 i rolnictwa. Grupa kapitału lokalnego 7 tworzenie o środków doradztwa i doskonalenia zawodowego GOP + GKL Wójt, Lokalne konsorcja 8 realizacja zada ń z celu strategicznego + nr 5 koordynacja PERIG 9 tworzenie programu współpracy z Grupa kapitału ośrodkami handlu lokalnego 10 realizacja inwestycji w przemy śle w tym

przetwórczym. Wójt, inwestorzy, GKL + - Wykształcenie lobbingu dla lokalnego partnerzy przemysłu rolnictwa i przetwórstwa w tym biopaliw, oraz energii odnawialnej 11. realizacja inwestycji w energi ę Wójt, inwestorzy, Grupa odnawialn ą, fotowoltaik ę kapitału Lokalnego 2. Handel 1 wykonanie zadania z rozdziału III.4 Wójt i Rada Gminy 2 uzgodnienie z GKL kierunku opracowa ń ofert inwestycyjnych dla GOP handlu 3 opracowanie ofert inwestycyjnych dla handlu Wójt Gminy 4 rozpoznanie mo żliwo ści partycypacji organizacji handlu w: - aktywizacji producentów wyrobów opartych na surowcach naturalnych - anga żowanie kapitału w produkcj ę na rzecz energii odnawialnej GOP 87

6 ustalenie organizacji obsługi giełdy wymiany towarowej, wystawiennictwa i targów mi ędzynarodowych GOP

7 realizacja zada ń z celu strategicznego nr 5 z udziałem organizacji Lokalne konsorcja + handlowych koordynacja PERiG

8 współpraca z o środkami handlu na rzecz doskonalenia zawodowego i Dyrektorzy Szkół doradztwa Gminnych 9 realizacja inwestycji w handlu i wykształcenie lobbingu z GKL i GKL + GOP + ośrodkami kontraktacji partnerzy 3. Edukacja i kultura 1 przyj ęcie programów edukacji dla Wójt Gminy + potrzeb strategii gminy i ich realizacja Dyrektorzy Szkół Gminnych + GOP 2 przyj ęcie programów edukacyjnych z GKL, GOP, o środkami handlu i Dyrektor Zespołu Szkół animatorami kultury i sportu i ich realizacja

3 zorganizowanie stałych imprez i Ośrodków Kultury Osobistej (cykl DSG + GOP + OKO COKTOMA - oferta dla mieszka ńców) 4 stworzenie promocji komercyjnej dla obsługi strategicznych celów 2 i 4 i kształtowanie warunków dla jej GOP + OKO + DSG realizacji

5 zorganizowanie redakcji gminnej gazety promocyjnej GOP

6 sformułowanie wraz z GKL oraz animatorami kultury OKO i organizatorami turystyki zało żeń do programów ponadlokalnych kultury GOP fizycznej dot. sportów ekstremalnych promuj ąc gmin ę

7 zlecenie opracowania ofert inwestycyjnych dla obiektów sportów Wójt Gminy ekstremalnych 8 stałe koordynowanie kalendarza imprez z zamierzeniami gospodarczymi i OKO komercyjnymi

9 umieszczenie ofert inwestycyjnych na rynku GOP

10 realizacja inwestycji GOP + partnerzy 88

4. Turystyka 1 uzgodnienie programów współdziałania w zakresie warunków dla turystyki z: - lasami pa ństwowymi - sąsiednimi gminami - starostwem powiatowym - województwem Wójt Gminy - organizacjami ponadregionalnymi i pozarz ądowymi - miejscowymi dysponentami walorów i bazy turystycznej

2 zlecenie opracowania ofert inwestycyjnych Wójt Gminy

3 umieszczenie ofert inwestycyjnych na rynku GOP 4 ustalenie warunków dla pozyskania funduszy przeznaczonych dla ograniczenia bezrobocia w wyniku aktywizacji: - turystyki rowerowej - turystyki kajakowej GOP - turystyki przyrodniczej (w tym ście żki dydaktyczne) - turystyki historycznej - turystyki żeglarskiej

5 uzgodnienie współdziałania dla poprawy infrastruktury turystycznej w GOP + PERJG tym na realizacj ę celu nr 5 6 zawarcie porozumienia z o środkami edukacji w kwestii stałego kształcenia GOP + DSG kadr dla obsługi bran ży turystycznej 7 uzgodnienie współpracy z lokalnym rolnictwem, przetwórstwem i handlem GOP + GKL w kwestii promocji turystyki 8 realizacja przedsi ęwzi ęć GOP + animatorzy inwestycyjnych i programowych ruchu turystycznego 9 tworzenie warunków dla poprawy ładu GOP + animatorzy przestrzennego ruchu turystycznego

10 organizowanie targów turystycznych GOP + animatorzy ruchu turystycznego 5. Infrastruktura 1 zinwentaryzowanie faktycznego stanu komunalna infrastruktury komunalnej Wójt Gminy

2 przekazanie cało ści poszczególnych obiektów operatorom w u żytkowanie, Wójt Gminy celem zapewnienia obsługi gminy 89

Wójt, GOP + Zwi ązki 3 sformułowanie wniosków o Celowe Gmin + dofinansowanie przedsi ęwzi ęć PERiG infrastrukturalnych z funduszy pomocowych 4 uzgodnienie wniosków z: - GKL - PERiG - partnerami org. ruchu turystycznego - partnerami handlowymi GOP - autorami ofert inwestycyjnych oraz opracowaniem studiów wykonalno ści 5 opracowanie programu edukacji dla potrzeb obsługi komunalnej gminy i jej DSG + GOP otoczenia 6 obsługa finansowa i realizacyjna w zgodno ści z procedurami funduszy pomocowych i zamówie ń publicznych Wójt, PERiG projektów infrastrukturalnych 7 koordynacja i nadzór nad działaniami operatorów systemu infrastr. PERiG komunalnej

88. zapewnienie rozwoju odnawialnych PERiG źródeł energii 9

9. pozyskiwanie sponsorów dla inwestycji komunalnych GOP 10 aktywacja mieszka ńców i realizacja inwestycji w zakresie poprawy bilansu energetycznego, zmniejszenie emisji CO2 Wójt, GOP 11.Realizacja inwestycji w zakresie poprawy infrastruktury transportowej, dróg, WÓJT. Partnerzy mostów, 12. Uzbrojenie terenu w zwartej zabudowie Wójt, GOP, PERIG w infrastruktur ę 13. Rewitalizacja miejscowo ści, w tym mała infrastruktura, tworzenie centrów Wójt, GOP miejscowo ści 90

IV. PROGRAMY ROZWOJU

1. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

CELE PROGRAMU

Celem Programu Ochrony Środowiska w Gminie Braniewo jest stworzenie warunków do skoordynowania działa ń na terenie gminy pozwalaj ących na ograniczenie zanieczyszczania środowiska we wszystkich jego postaciach , na ziemi, w wodzie, w powietrzu i ograniczeniu hałasu.

Uzyskanie poprawy stanu środowiska naturalnego na terenie gminy wymaga stworzenia planów doprowadzenia do wymaganych poziomów czysto ści terenów, wód i powietrza oraz ustalenia obowi ązków poszczególnych jednostek administracji samorz ądowej, jednostek gospodarczych i mieszka ńców w realizacji tych planów.

Plany poprawy ochrony środowiska, które winny by ć przygotowane na podstawie niniejszego programu, winny obejmowa ć plan przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z zapewnieniem jego ochrony w trakcie bie żą cej działalno ści gospodarczej i bytowania mieszka ńców gminy, program stworzenia odpowiedniej organizacji działalno ści maj ącej na celu stworzenie warunków zapewniaj ących ochron ę środowiska oraz plan stworzenia bazy materialnej pozwalaj ącej na osi ągni ęcie zamierzonych celów z okre ślenie harmonogramu realizacji i ustaleniem źródeł finansowania

AKTY PRAWNE DOTYCZ ĄCE OCHRONY ŚRODOWISKA / wszystkie ni żej wymienione ustawy maj ą szereg zmian./

1. Prawo wodne - Ustawa z 18 lipca 2001 r. DU2001/115/1229 (Dz.U.2015.poz 469 z pó żn. zmianami) 2. Prawo ochrony środowiska - Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. DU 2001/62/627 (dz.2013 poz. 1232 z pó źn. zmianami) 3. 3. O odpadach 14 grudnia 2012 (dz.2013 poz.21 z pó źn. zmianami) 4. 0 utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach - Ustawa z 13 wrze śnia 1996 r. (Dz.U2016.poz. 250 z pó źn. zm.) 5. o samorz ądzie gminnym- z 8 marca 1990 r. /tekst jedn./ DU 2001/142/1591 z pó źn. zm. 6. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków - z dnia 7 czerwca 2001r (Dz.2015 poz.139 z pó źn. zm.) 7. 0 ochronie gruntów rolnych i le śnych - z 3 lutego 1995 r (Dz.U.2015 poz. 309 z pó źn. zm.)

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmi ńsko-mazurskiego Olsztyn Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych - Ministerstwo Środowiska; Plan gospodarki odpadami dla województwa warmi ńsko- mazurskiego Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Braniewo Strategia rozwoju społeczno gospodarczego powiatu braniewskiego - diagnoza - Gosp. Pom. Regionalnego Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 91

UŻYTKOWANIE ŚRODOWISKA

Potencjał ludzki Gmin ę Braniewo zamieszkuje 6336 mieszka ńców na 307 km 2 powierzchni, co daje 20 mieszka ńcow/ km2 W porównaniu z powiatem Braniewo o zaludnieniu 38 mieszk./ km 2 i województwem mazurskowarmi ńskim o zaludnieniu 61 mieszk./ km 2 jest obszarem o niskim zaludnieniu. W ci ągu ostatnich trzech lat nie nast ąpiło znaczne zmniejszenie ilo ści mieszka ńców, co daje si ę zauwa żyć w innych rejonach kraju. G ęsto ść zaludnienia w Polsce przekracza 120 mieszk / km 2 /.

Gmina Braniewo posiada 57 miejscowo ści przy średniej wielko ści zaludnienia 115 mieszka ńców na. miejscowo ść .

Do wi ększych skupisk mieszka ńców nale żą ;

Lipowina,„ 825 mieszka ńców

Bemowizna„ 383 mieszka ńców

Żelazna Góra, 363 „mieszka ńców

Rogity„ 454 mieszka ńców„

Szyleny /ł ącznie/ 336 mieszka ńców „

Młoteczno 227 mieszka ńców

Rudlowo 247 mieszka ńców

Brzeszczyny 251 mieszka ńców

Podle śne 260mieszka ńców

Krzewno 201 mieszka ńców

Glinka 170 mieszka ńców

Zgoda 197 mieszka ńców

W wymienionych miejscowo ściach mieszka 3 667 osób co stanowi 57,90 % ogółu mieszka ńców gminy.

Skupiska siedlisk utworzone s ą: wokół miasta Braniewo - Rogity, Rudłowo, Młoteczno, Szyleny, Bemowizna i Ułowo wzdłu ż drogi Braniewo - Pieni ęż no - Z wymienionych wy żej Lipowna oraz Bobrowiec, Maciejewo, Zakrzewiec, wzdłu ż dranicy z Rosj ą - Zgoda, Gronowo, Podle śne, Żelazna Góra i mog ące si ę rozwija ć w zwi ązku z nowym przej ściem granicznym - Grzechotki. Stan ten stwarza z jednej strony potencjalnie dobre warunki do ochrony środowiska ze wzgl ędu na niskie obci ąż enie działalno ści ą mieszka ńców, z drugiej za ś strony powoduje, że tworzenie okre ślonych urz ądze ń / oczyszczalnie ścieków, wysypiska odpadów/ jest utrudnione, gdy ż spełniaj ące wymogi nowoczesno ści obiekty tego typu wymagaj ą pewnej 92 koncentracji zanieczyszcze ń, a tworzenie rozległych sieci kanalizacyjnych czy ci ągów transportowych dla gromadzenia odpadów wymaga du żych nakładów inwestycyjnych i wysokich kosztów eksploatacji.

Obci ąż enie środowiska działalno ści ą gospodarcz ą Działalno ść pozarolnicza Gmina Braniewo posiada zarejestrowanych 237 jednostek gospodarczych z czego w 191 przypadkach s ą to osoby fizyczne, oraz 18 spółek. 5 jednostek gospodarczych zajmuje si ę produkcj ą wyrobów przemysłowych i spo żywczych zatrudniaj ąc 71 osób. 20 zakładów produkcyjno-usługowych w wi ększo ści s ą zakładami rodzinnymi bez wi ększych baz mog ących stwarza ć ponad przeci ętne zagro żenie środowiska. Jedna firma budowlana zatrudnia poni żej 30 osób, l losób prowadzi firmy budowlane w przewa żaj ącej cz ęś ci jednoosobowo. Ich wpływ na środowisko objawia si ę w miejscu wykonywania robót. 11 zakładów transportowych zatrudniaj ących 5 pracowników najemnych równie ż nie stwarza istotnego zagro żenia ekologicznego Wej ście Polski do Unii Europejskiej stworzy w perspektywie na terenie gminy mo żliwo ści rozwoju gospodarczego /działalno ści transportowej, obiektów logistycznych, przetwórczych itp./ wykorzystuj ąc uczestnictwo w wymianie mi ędzynarodowej. Zwiastunem takich rozwi ąza ń jest baza przeładunkowa towarów masowych w miejscowo ści Rosiny, gdzie dochodzi linia szerokotorowa. baza ta rozpocz ęła od przeładunku nawozów sztucznych wraz z ich konfekcjonowaniem /bigbagi/, a przewiduje si ę jeszcze przeładunki paliw płynnych, węgla, drewna i innych masowych. Kontynuowana działalno ść gospodarcza nie stanowi obecnie wi ększego zagro żenia środowiska a powstaj ące z powodu tej działalno ści obci ąż enia s ą ograniczane przez miejscowe urz ądzenia i systemy ich likwidacji

W ubiegłych latach obci ąż eniem takim były browar i zakłady garbarskie.

Działalno ść rolnicza Użytki rolne w gminie Braniewo wynosz ą 18.168 ha.

Na terenie gminy Braniewo zarejestrowano około 600 gospodarstw rolnych. Do 10 ha jest ok. 320 gospodarstw co stanowi 53 % ogółu gospodarstw, od 10 dół S ha 94 gospodarstwa /I 6 %/ od 15 do 50 ha 143 gospodarstwa /24 °/~i powy żej 50 ha 16 gospodarstw 11,1%l. Pogłowie w gospodarstwach w 2002 r było nast ępuj ące:

Rodzaj ilo ść ilo ść DJP /średnio/

Bydło 3980 3980 Trzoda chlewna 9700 2450 Konie 90 100 Owce 340 35 Inne /drób/ szacunkowo 1000 Razem 7.565

Ilo ść pogłowia na I ha u żytków rolnych wynosi ok. 0,4 JDP bez drobiu 0,36/. W stosunku do średniej krajowej /bez drobiu 0.43/ obsada zwierz ąt hodowlanych wynosi poni żej 85 %.

Wprawdzie przeci ętne obci ąż enie gleb gospodark ą hodowlan ą nie jest du że, jednak na terenie gminy powstały du że fermy powoduj ące miejscowe koncentracje obornika i 93 gnojownicy, znacznie przekraczaj ące na swoim obszarze dopuszczalne wska źniki i zagra żaj ące wodom powierzchniowym.

W gminie Braniewo gospodarka rolna w zasadzie nie prowadzi działalno ści ograniczaj ącej obci ąż enie środowiska Docenienie konieczno ści ochrony gleb przed nadmiernym zanieczyszczeniem odchodami zwierz ęcymi /obornik bez ściółkowy i gnojowica/ ukształtowało si ę dopiero w latach 80-dziesi ątych, a odpowiednie przepisy zaczynały obowi ązywa ć na przełomie lat 1990/2000. W latach tych zacz ęły powstawa ć du że, przemysłowe obiekty hodowli bydła, świ ń i drobiu nie licz ące si ę z mo żliwo ści ą usuni ęcia odchodów na dost ępne obszary. Wymagane przez przepisy Unii Europejskiej w gospodarstwach rolnych płyty obornikowe i zbiorniki na gnojówk ę praktycznie nie wyst ępuj ą

We wsiach gminy Braniewo istniej ą jedynie nieliczne urz ądzone miejsca gromadzenia odpadów zapewniaj ące ich bezpieczne składowanie przed wywozem na urz ądzone wysypisko. W całej gminie wyst ępuje ponad 40 stwierdzonych nieprawnych wysypisk śmieci. W zwi ązku z lokalizacj ą wspomnianej wy żej bazy przeładunkowej w Rosinach w 2003 r. zlikwidowano jedno z wi ększych nieuporz ądkowanych wysypisk śmieci /ok-5 ha/. Posiadane urz ądzenia ochrony środowiska

Istniej ące nieliczne urz ądzenia gromadzenia i oczyszczania ścieków , za wyj ątkiem oczyszczalni przy przej ściu granicznym w Gronowe, nie posiadaj ą wystarczaj ącej opieki, nie są remontowane a w wi ększo ści przypadków tak że i nie s ą konserwowane. Wynika to z upadku poprzedniej struktury u żytkowania gruntów /pa ństwowych gospodarstw rolnych/ oraz przejmowania tych maj ątków przez nowych u żytkowników, którzy nie maj ą środków lub nie poczuwaj ą si ę do utrzymywania urz ądze ń ochrony środowiska, Władze gminy nie były dotychczas w stanie wymóc na u żytkownikach terenów prowadzenia działalno ści zgodnie z wymogami ochrony środowiska. Zmiany ustroju gospodarczego zahamowały proces budowy planowanych nowych oczyszczalni ścieków.

Ogółem w gminie Braniewo zlokalizowano 22 urz ądzenia, które mog ą wpływa ć dodatnio na gospodark ę ściekow ą. W skład tych rz ądze ń wchodz ą 4 oczyszczalnie ścieków / Gronowe, Lipowina Bemowizna, Brzeszczyny/ i 4 osadniki Rudłowo, Maciejewo, Grodzie, Podle śne /. Pozostałe urz ądzenia to szamba. Tak jak to ju ż wspomniano wy żej w gminie Braniewo nie ma miejsc ani urz ądze ń do obróbki i składowania odpadów. W niektórych miejscach zorganizowane s ą punkty zbierania odpadów najcz ęś ciej przy drogach przelotowych. Formalnie odbiorc ą odpadów jest składowisko odpadów w mie ście Braniewo a ścieków oczyszczalnia ścieków w tym mie ście. W 2003 r rozpocz ęto organizacj ę Przedsi ębiorstwa Eksploatacji i Rozwoju Infrastruktury Gospodarczej, który przej ą zarz ądzanie gospodarka komunaln ą. Jednym z jego zada ń jest organizacja gospodarki wodno- ściekowej. Propozycje budowy gminnego składowiska odpadów i komunalnej oczyszczalni ścieków nie znalazły si ę w regionalnych planach budowy tych urz ądze ń, UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH Na 30.693 ha powierzchni gminy 7.146 ha /17,5 %/ stanowi ą lasy i zadrzewienia. W gminie rozwini ęta jest sie ć rzek i strumieni, cho ć nie s ą to rzeki długie. Do głównych rzek gminy nale ży Pasł ęka. Pólnocno wschodnia cz ęść gminy le ży na poziomie, nawet pod poziomem morza /do 0,8 m/ i jest chroniona systemem wałów i stacji pomp. Na terenie tym rozwini ęte s ą naturalne i hodowane du że obszary trzciny. 94

Systemy melioracyjne ci ągn ą si ę na północ od miasta Braniewa wzdłu ż granicy z Rosj ą daleko na wschód poza miasto Cala rzeka Pasł ęka od południowej granicy gminy / i dalej na terenie gminy Płoskinia / do samego miasta Braniewa na północy jest rezerwatem bobrów. Na terenie miejscowo ści Ciel ętnik znajduje si ę na terenie podmokłym rezerwat brzozy niskiej.

Obszar chronionego krajobrazu obejmuj ą:

przyrzecze rzeki Baudy

przyrzecze rzeki Pasł ęki

Wybrze że Staropolskie przyrzecze rzeki Bananówki Ponadto na terenach Gminy mo żna spotka ć szereg pomników przyrody /34/ Na terenach gminy znajduj ą si ę siedliska, oprócz wymienionych ju ż bobrów: orlika,

dzikich g ęsi /g ęgawy, białoczelne/ bociana czarnego, bociana białego łab ędzi,

kormoranów, a ze zwierzyny wi ększej łosi,

jeleni i saren

dzików,

wilków,

okresowo docieraj ą tez żubry.

Ograniczenie konserwacji rowów melioracyjnych powoduje, że du że obszary le śne s ą podtapiane. Zagro żeniem środowiska jest

nieskoordynowana działalno ść człowieka lokalizuj ącego siedliska letniskowe ale tak że i stałe niezgodnie z planami zagospodarowania /których cz ęsto nie ma i wbrew przepisom ogólnym bezpo średnio nad brzegami jezior i rzek, na polanach śródle śnych bez urz ądze ń ochrony środowiska,

chemizacja upraw rolnych prowadz ąca do eutrofizacji zbiorników wodnych

brak a nawet (tam, gdzie zostały ju ż poczynione pewne kroki w celu ograniczenia obci ąż enia środowiska) cofanie si ę działa ń takich jak usuwanie odpadów czy oczyszczanie ścieków, wypalanie ł ąk 95

wzrost kłusownictwa, niedostateczna ingerencja człowieka w ograniczenie drapie żników, nie koszenie ł ąk, DZIAŁANIA W CELU OCHRONY ŚRODOWISKA WPROWADZENIE

Po długim okresie nie uwzgl ędniania wymogów ochrony środowiska i niedoborze środków Finansowych w gminie podejmowanie działa ń maj ących wzmóc ochron ę środowiska musi by ć rozs ądnie zaplanowane.

Stworzony powinien by ć plan zapewniaj ący rozpocz ęcie działa ń od przedsi ęwzi ęć wymagaj ących niskich nakładów daj ących wyra źne wyniki poprawy w u żytkowaniu środowiska. Przedsi ęwzi ęcia w tym zakresie mog ą uzyskiwa ć ro żnego rodzaju wsparcia finansowe - dotacje i kredyty pod warunkiem, że b ędą zgodne z kierunkami ustalonymi przez instytucje finansuj ące. Podstawowym wymaganiem wszystkich instytucji finansuj ących jest zgodno ść z krajowymi i regionalnymi programami ochrony środowiska. Ochrona zasobów i zapewnienia czysto ści zasobów wodnych uj ęta jest w Krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych - Ministerstwa Środowiska; Program ten wychodzi z zało żenia, że najmniejsz ą jednostk ą oczyszczania ścieków komunalnych pozwalaj ącą na uzyskanie wymaganego poziomu oczyszczania jest oczyszczalnia o wielko ści równej 2000 RLM./ok. 300 m3 /d / Wynika to z do świadcze ń, że poni żej tej wielko ści nie mo żna uzyska ć odpowiednich efektów oczyszczania przy dopuszczalnym koszcie jednostkowym Program ten mówi:

„. . . budow ę urz ądze ń słu żą cych do zaopatrzenia w wod ę realizuje si ę jednocze śnie rozwi ązaniem spraw ;gospodarki ściekowej, a w szczególno ści przez budow ę systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, - w miejscach, gidzie budowa systemów kanalizacyjnych nie przyniosła by korzy ści dla środowiska lub powstały by nadmierne koszty, nale ży stosowa ć systemy indywidualne , Przyj ęty w zał ączniku do Programu plan budowy nowych i modernizacji istniej ących oczyszczalni nie przewiduje do roku 2015 nowych inwestycji w całym powiecie braniewskim mimo, że w województwie warmi ńsko mazurskim przewiduje si ę budow ę lub modernizacj ę 32 oczyszczalni. Program ten jednak dopuszcza aktualizacj ę planów i wprowadzanie nowych obiektów na podstawie wniosków ;min popartych przygotowan ą dokumentacj ą projektowo- ekonomiczn ą. Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego

W 2015 r. na terenie Gminy Braniewo zebrano 943, 36 Mg odpadów, z czego 839, 06 Mg odpadów komunalnych pochodzi z gospodarstw domowych. Odpady te deponowane s ą na stacji przeładunkowej w Braniewie, a nast ępnie trafiaj ą do Zakładu Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w Elbl ągu, który stanowi RIPOK rejonu północnego, gdzie poddawane s ą procesom odzysku i utylizacji. Na terenie Gminy Braniewo najwi ęcej odpadów powstaje z gospodarstw domowych. Znacznie mniejszy udział stanowi ą odpady wielkogabarytowe, odpady z ogrodów i parków oraz odpady niebezpieczne wytwarzane w grupie odpadów komunalnych. Znowelizowana ustawa o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach w 2012 r. zobligowała gminy do wprowadzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. System gospodarki odpadami obejmuje elementy takie, jak: •gromadzenie odpadów, •zbiórka, transport odpadów, •deponowanie odpadów na składowisku. 96

DZIAŁANIA ORGANIZACYJNE I PLANISTYCZNE

Zgodnie z ustaw ą o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach podstawowym organizatorem zakresie ochrony środowiska w gminie jest - Wójt Gminy/. Gmina tworzy warunki do utrzymania czysto ści i porz ądku , zapewnia budow ę i eksploatacj ę, oczyszczalni ścieków, organizuje zbiórk ę, selekcjonowanie, prowadzi ewidencj ę dzikich wysypisk, zbiorników bezodpływowych, oczyszczalni ścieków, tak że przydomowych, ustala zasady gromadzenia, transportu i odpadów przez wła ścicieli nieruchomo ści , opłat za odbiór odpadów za pobór wody i odbiór ścieków. Do wójta nale ży wyegzekwowanie zawarcia umów z wła ścicielami nieruchomo ści przez zarz ądzaj ących oczyszczalniami ścieków Je żeli wła ściciel nieruchomo ści nie ma zawartej umowy na wywóz ścieków z szamb Wójt Gminy winien wyegzekwowa ć opłaty trybie wykonania zast ępczego. Na zorganizowanych wysypiskach i w punktach zbierania odpadów winna by ć dokonywana ich segregacja przeróbka, spalanie i składowanie tylko tych odpadów, których nie mo żna zutylizowa ć lub spali ć 97

Gminy winny zapewni ć mo żliwo ść składowania odpadów niebezpiecznych, Do zada ń gminy nale ży zapewnienie transportu tak odpadów komunalnych jak i wyodr ębnionego transportu odpadów specjalistycznych: niebezpiecznych. tworzyw sztucznych szkła złomu metali i odr ębnie metali nie żelaznych mineralnych /m.in. popioły i szlaki/ wielkogabarytowych budowlanych Zobowi ązanie wła ścicieli nieruchomo ści do w wła ściwego gospodarowania ściekami wymaga przygotowania warunków do ich odbioru i utylizacji. Nie jest mo żliwym uruchomienie jednoczesne wszystkich koniecznych do tego urz ądze ń i działa ń. Wa żnym jest ustalenie zasad i priorytetów działa ń gminy

W tym celu gmina winna posiada ć wieloletni plan przedsi ęwzi ęć maj ących na celu popraw ę istniej ącego stanu zagro żeń środowiska. Plan ten winien by ć skoordynowany z planami powiatowym i wojewódzkim. Jednym z pierwszych działa ń pozwalaj ących na stworzenie planu jest stworzenie ewidencji źródeł powstawania odpadów i ścieków, obszaru ska żeń przez ścieki i odpady z okre śleniem rodzaju ska żenia , ilo ści i jako ści odpadów i ścieków. Przy wieloletnich zaniechaniach działa ń zapewniaj ących ochron ę środowiska istotnym jest ustalenie w planie kolejno ści podejmowanych zada ń, zapewniaj ących zahamowanie dalszej degradacji środowiska i efektywne wykorzystanie ponoszonych nakładów. Konieczne jest tak że powzi ęcie zamierze ń skłaniaj ących wła ścicieli nieruchomo ści do ograniczania skutków wynikaj ących z wytwarzanych przez nich odpadów ponoszenia nakładów na ich utylizacj ę, recykling i składowanie. W przygotowaniu procesów wa żnym jest prowadzenie dla ka żdego przedsi ęwzi ęcia analizy efektów oraz nakładów i kosztów eksploatacyjnych. Przygotowanie Studiów Wykonalno ści jest niezb ędnym elementem ka żdego wniosku o dofinansowanie ze źródeł tak zagranicznych jak i krajowych. W przedsi ęwzi ęciach kapitałochłonnych nale ży bra ć pod uwag ę ruchy migracyjne ludno ści prowadz ące do koncentracji siedlisk tak w ramach gminy jak i wi ększych jednostek terytorialnych. Wystrzega ć si ę nale ży, co wykazały do świadczenia lat ubiegłych, budowania jednostek na wyrost, rozwi ąza ń o jednym ci ągu technologicznym, zast ępuj ąc je rozwi ązaniami dopuszczaj ącymi etapow ą rozbudow ę w razie wzrostu zapotrzebowania . Pierwsze ństwo w podejmowaniu działa ń winno mie ć blokowanie powstawania nowych strumieni odpadów i ścieków przed likwidacj ą starych składowisk i wylewów. 98

ZAKRES PLANÓW ZMNIEJSZENIA OBCI ĄŻ ENIA ŚRODOWISKA

Gospodarka odpadami Gmina Braniewo nie posiada własnego, urz ądzonego składowiska odpadów stałych. Powstaj ące na jej terenie odpady s ą wywo żone przez wyspecjalizowan ą firm ę wyłoniona w drodze przetargu, poza obszar administracyjny Gminy. W 2015 r. na terenie Gminy Braniewo zebrano 943, 36 Mg odpadów, z czego 839, 06 Mg odpadów komunalnych pochodzi z gospodarstw domowych. Odpady te deponowane s ą na stacji przeładunkowej w Braniewie, a nast ępnie trafiaj ą do Zakładu Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w Elbl ągu, który stanowi RIPOK rejonu północnego, gdzie poddawane s ą procesom odzysku i utylizacji. Na terenie Gminy Braniewo najwi ęcej odpadów powstaje z gospodarstw domowych. Znacznie mniejszy udział stanowi ą odpady wielkogabarytowe, odpady z ogrodów i parków oraz odpady niebezpieczne wytwarzane w grupie odpadów komunalnych. Znowelizowana ustawa o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach w 2012 r. zobligowała gminy do wprowadzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. System gospodarki odpadami obejmuje elementy takie, jak: •gromadzenie odpadów, •zbiórka, transport odpadów, •deponowanie odpadów na składowisku. Przyj ęty system gromadzenia odpadów dostosowany został do aktualnej sytuacji infrastrukturalnej gminy i opiera si ę na stosowaniu do gromadzenia odpadów worków foliowych jednorazowego u żytku przeznaczonych do zbiórki selektywnej, pojemników przeznaczonych do gromadzenia odpadów zmieszanych. Wypełnione odpadami komunalnymi pojemniki (worki) s ą wynoszone przez wła ścicieli posesji w wyznaczone dni (zgodne z harmonogramem odbioru danej grupy), a nast ępnie zabierane przez serwisantów firmy upowa żnionej do zbierania i transportu odpadów na obszarze Gminy Braniewo. Gospodarka ściekami Zało żenia

Przy niskim zaludnieniu gminy i braku przemysłu obci ąż aj ącego ściekami najpowa żniejszym zagro żeniem środowiska s ą niekontrolowane zrzuty gnojownicy do wód otwartych. Dla ograniczenia tych zrzutów zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej ka żde gospodarstwo powinno posiada ć płyt ę obornikow ą i zbiornik na gnojownic ę. Koszt tych urz ądze ń wynosi od 15 do 40 ty ś. zło tych Wprawdzie przewiduje si ę szerok ą pomoc funduszy unijnych w finansowaniu tych obiektów. Nale ży si ę liczy ć, że wymóg ten doprowadzi do ograniczenia ilo ści gospodarstw prowadz ących hodowl ę bez płyty obornikowej i zbiornika na gnojownic ę, poza nielicznymi gospodarstwami hoduj ącymi bydło, świnie i drób na potrzeby własne i ew. niewielk ą sprzeda ż s ąsiedzk ą rezygnuj ąc z otrzymania dopłat. W stosunku do du żych ferm hodowlanych nale ży si ę liczy ć z postawieniem im , obowi ązku likwidacji hodowli bez ściółkowej oraz ograniczenia wielko ści hodowli do mo żliwo ści przyj ęcia obornika przez dost ępne obszary rolne. W całej gminie nie ma obecnie skupisk powy żej 2000 RLM pozwalaj ących na budow ę miejscowej oczyszczalni ścieków z zewn ętrznym wsparciem finansowym. Nale ży przeprowadzi ć analiz ę celowo ści i Opłacalno ści modernizacji i rozbudowy istniej ących dwóch oczyszczalni w Lipowinie i Żelaznej Górze , a w przypadku celowo ści ich dalszej eksploatacji ustali ć ekonomicznie uzasadniony obszar rozbudowy kanalizacji sanitarnej do tych oczyszczalni z uwzgl ędnieniem punktów zlewu ścieków dowo żonych z szamb. Dotyczy to tak że sieci kanalizacyjnych odprowadzaj ących ścieki do oczyszczalni w Braniewie. Zdolno ść oczyszczalni w Gronowie i w Grzechotkach zostanie wykorzystana przez firmy i instytucje lokuj ące si ę przy przej ściach granicznych. 99

W stosunku do odległych miejscowo ści produkuj ących niewielkie ilo ści ścieków celowe będzie rozwijanie jedno lub wielozagrodowych miejscowych oczyszczalni ścieków w miar ę mo żliwo ści rozprowadzaj ących oczyszczone ścieki do gruntu a nie do wód otwartych

W ten sposób utworzone zostałyby trzy strefy oczyszczania ścieków

- I tereny bezpo średnio podł ączone do ró żnych oczyszczalni

- II obszary zaopatrzone w szamba, z których ścieki dowo żone b ędą do punktów zlewnych,

- III obszary, w których oczyszczanie ścieków odbywa ć si ę b ędzie w oczyszczalniach

przyzagrodowych

W przypadku lokalizowania na terenie gminy obiektów logistycznych - baz przeładunkowoskładowych, składów celnych, obiektów produkcyjnych czy administracyjnych np. przej ścia graniczne, stra żnice graniczne , które zostan ą wyposa żone w miejscowe oczyszczalnie ścieków nale ży bezwzgl ędnie wymaga ć podł ączania do tych oczyszczalni lokalnych źródeł ścieków. 100

Elementy planu poprawy gospodarki ściekowej

a) Kontynuowanie na wybranych obszarach gminy rozbudowy sieci kanalizacyjnej i miejscowych szamb b) Rozpocz ęcie modernizacji istniej ących w gminie oczyszczalni ścieków wraz z systemem utylizacji osadów / lub ustaleniem tego systemu z oczyszczalni ą ścieków w Braniewie/ zapewniaj ącej osi ągni ęcie poziomu oczyszczania wymaganego przez Uni ę Europejsk ą c) Kontynuacja systematycznej budowy zagrodowych oczyszczalni ścieków na wybranych obszarach gminy. d) Likwidacja wylewów ścieków o du żej zawarto ści środków chemicznych, neutralizacja osadów chemicznych e) Rozpocz ęcie neutralizacji terenów zdegradowanych przez zakładanie plantacji ro ślin przemysłowych pobieraj ących z gleby du że ilo ści fosforu, azotu i potasu i przywracaj ących wła ściwy skład chemiczny gleby /trzciny, wierzby, rzepak na cele paliwowe itp./ nawet gdyby poszczególne tereny rekultywacji nie stanowiły ekonomicznie uzasadnionej wielko ści terenu. f) Rozwój transportu ścieków i osadów /transportem własnym gminy lub w systemie zleconym/. 101

Etap ten powinien zako ńczy ć dostosowywanie systemu ochrony środowiska do przewidywanych obecnie norm ochrony środowiska i winien si ę koncentrowa ć na nast ępuj ących tematach: a) Likwidacja spływu gnojownicy do rzek i rowów

b) Zako ńczenie budowy oczyszczalni zagrodowych i zorganizowanie wywozu osadów ze zbiorników wst ępnego oczyszczania ścieków tych oczyszczalni na składowiska osadów

c) Zako ńczenie budowy sieci kanalizacyjnych i szamb w II strefie oczyszczania ścieków

d) Zako ńczenie modernizacji i rozbudowy oczyszczalni ścieków w zakresie wymaganym przepisami ochrony środowiska oraz podł ącze ń do kanalizacji siedlisk w I strefie

e) Przeprowadzenie programu rekultywacji zdegradowanych obszarów przez wieloletnie wylewy nieczyszczonych ścieków i gnojownicy /np. przez stosowanie środków neutralizuj ących, wypłukiwanie i wybieranie zdegradowanego gruntu z rowów i zastoisk. f) rozwój plantacji neutralizuj ących osady degraduj ących gleb ę ścieków

Ochrona przed hałasem

W gminie Braniewo zagro żenie środowiska hałasem w zasadzie nie wyst ępuje. Dwie podstawowe drogi wiod ące przez gmin ę nie przechodz ą przez wi ększe skupiska ludzkie. Miejscowe źródła hałasu, które mod ą wyst ąpi ć miejscowo ściach mog ą zosta ć ograniczone w drodze wydania odpowiednich polece ń władz san.-epid. Ochrona atmosfery Niewielkie źródła zanieczyszcze ń atmosfery mog ą dawa ć wielkotowarowe fermy hodowlane. Potencjalnymi źródłami zagro żeń atmosfery mog ą by ć powstaj ące bazy transportowe, przeładownie, na co trzeba zwróci ć uwag ę przy wydawaniu pozwole ń lokalizacyjnych. FINANSOWANIE PROGRAMU

Doprowadzenie obszaru gminy do wymaganego stanu zmniejszenia obci ąż enia środowiska bior ąc pod uwal ę dotychczasowe zaniedbania, wymaga ć b ędzie ponoszenia znacznych nakładów inwestycyjnych a w przyszło ści kosztów eksploatacji urz ądze ń. Znacz ąca rol ę w ponoszeniu tych nakładów odgrywaj ą fundusze Unii Europejskiej - Fundusze strukturalne

Z funduszy strukturalnych uruchamianych w Polsce najwa żniejszym dla ochrony środowiska jest fundusz o nazwie Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. 102

Podstawowym problemem dla jednostek samorz ądowych s ą warunki przyznawania środków Przed uzyskaniem zgody na finansowanie tj. podpisania tzw. Memorandum musi udowodni ć, że b ędzie potrafił prowadzi ć eksploatacj ę powstałej jednostki przedstawiaj ąc Studium Wykonalno ści obiektu.

Pomoc ą jednostkom samorz ądowym s ą kredyty i dotacje innych jednostek finansowych - banków, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska

2. PROGRAM AKTYWIZACJI GOSPODARCZEJ.

Aktywizacja gospodarcza jest mo żliwa przy udziale ludzi wykształconych, o kwalifikacjach przydatnych dla realizacji zada ń obj ętych koniunktur ą gospodarcz ą lub zgodnych z interesem i zapotrzebowaniem rynku. Współczynnik aktywno ści zawodowej w powiecie braniewskim wyra żaj ący udział osób aktywnych zawodowo (tj. pracuj ących i bezrobotnych) w liczbie ludno ści ogółem wyniósł 55,4 % (w woj. 55,1 %). Natomiast wska źnik zatrudnienia 39,3 % (w woj. 39,6 %). Wska źnik zatrudnienia to udział osób pracuj ących w liczbie ludno ści ogółem. Stopa bezrobocia tj. udział bezrobotnych w liczbie ludno ści aktywnej zawodowo ogółem wyniósł 29,0 %.

W gminie Braniewo zamieszkiwały: - 124 osoby z wy ższym wykształceniem - 649 osób ze średnim wykształceniem zawodowym - 1348 osób z zasadniczym zawodowym razem osób z wykształceniem zawodowym - 2121 osób

Na 4963 osoby w wieku powy żej 13 lat, ponad 40 % posiada zawód lub uczy si ę zawodu, za ś reszta jest bez zawodu.

W tej sytuacji program aktywizacji nale ży rozpocz ąć od edukacji .

Optymistyczne jest to że społeczno ść lokalna rozumie wyzwanie czasu i wskazuje na trzecim miejscu w śród priorytetowych funkcji gminy - funkcj ę edukacyjn ą. Na domiar tego baza edukacyjna gminy uzyskała najkorzystniejsze oceny. Dysponuj ąc baz ą dydaktyczn ą niezb ędne jest opracowanie takich programów kształcenia, które b ędą dostosowane do potencjalnego zapotrzebowania rynku. Program aktywizacji gospodarczej wska że na to zapotrzebowanie i wówczas mo żliwe b ędzie zaproponowanie systemu organizacji i szkole ń wykwalifikowanych pracowników niezb ędnych dla wykonania programu. Program aktywizacji opiera si ę na mocnych z analizy SWOT oraz tych czynnikach, które s ą niezb ędne do uzyskania korzy ści z tych mocnych stron. Zarówno strategia województwa warmi ńsko - mazurskiego , jak równie ż strategia powiatu i gminy wskazuj ą jednomy ślnie na nast ępuj ące mocne strony:

-przygraniczne poło żenie -dost ęp do Morza Bałtyckiego -mo żliwo ść produkcji żywno ści wysokiej jako ści -korzystna struktura wielko ści gospodarstw -tereny wolne pod inwestycje -wolna rolnicza przestrze ń produkcyjna -znaczne rezerwy siły roboczej -poło żenie w rejonie aktywnych mi ędzynarodowych szlaków komunikacyjnych drogowych, kolejowych i wodnych -dobre warunki agroklimatyczne dla rolnictwa ekologicznego oraz hodowli owiec i bydła -znaczne rezerwy wody do ść dobrej jako ści na uj ęciach gł ębinowych_ 103

Bior ąc pod uwag ę opini ę mieszka ńców upatruj ących w funkcji rolno - przetwórczej gminy priorytetowej roli i szansy dla rozwoju gminy, w pierwszej kolejno ści nale ży w programie aktywizacji gospodarczej rozwa żać mo żliwo ść strategicznego rozwoju w tej dziedzinie.

Gospodarcza działalno ść rolno-przetwórcza oraz przemysłowa

Na terenie gminy Braniewo uwag ę zwraca stosunkowo liczna grupa 29 indywidualnych gospodarstw rolnych o powierzchni ponad 50 ha oraz 46 gospodarstw o powierzchni 30 - 50 ha . Gospodarstwa tej formy własno ści wyczerpuj ą prawie ł ączn ą ilo ści wielkoobszarowych gospodarstw w tej gminie. Wszystkie te gospodarstwa s ą aktywne i maj ą najwi ększy udział w zasiewach zbó ż podstawowych i rzepaku. Poniewa ż ich plony przekraczaj ą średni ą wydajno ść w województwie, istnieje mo żliwo ść stworzenia lokalnego konsorcjum: 1. handlowo - inwestycyjnego dla zbó ż i rzepaku 2. młynarskiego z wykorzystaniem wodnej retencji oraz taniej energii.

Dla stworzenia mo żliwo ści zawi ązania konsorcjum niezb ędne jest przygotowanie warunków współpracy na spotkaniu zainteresowanych udziałowców, a nast ępnie - spotkanie z potencjalnymi klientami z kraju i zagranicy (Litwa, Łotwa, Estonia, Rosja, Szwecja, Niemcy). Przygotowanie zało żeń dla realizacji przedsi ęwzi ęcia winien zaj ąć si ę Gminny O środek Promocji - firma prywatna z udziałem kapitału gminy (a w niej równie ż stanowisko ds. zagospodarowania rezerw gospodarczych). Skuteczne nawi ązanie gospodarczych stosunków partnerskich przez lokalnie zintegrowane wieloosobowe gospodarstwa rolne zapewni mo żliwo ść nawi ązania s ąsiedzkich stosunków z gospodarstwami o nieznacznej powierzchni nastawionych na produkcj ę wspieraj ącą konsorcjum w roli podwykonawców kontraktowych. Dla indywidualnych gospodarstw rolnych o powierzchni areału od 1 do 20 ha (532 gospodarstwa) nale ży zaproponowa ć rozwi ązanie typowe dla wsi francuskiej w skali regionu, polegaj ące na wykształceniu grup wyspecjalizowanych producentów przemysłu w szczególno ści przetwórczego (regionalne izby tych producentów), którzy w systemie płodozmianowym anga żuj ą areał poszczególnych rolników pod uprawy, które wg rozpoznania producentów znajd ą zbyt na rynku. W sytuacji braku takiego kapitału, który przes ądza o zaistnieniu grupy zakładów przetwórczych, istniej ą dwie drogi osi ągni ęcia rezultatu:

1. zrzeszenie rolników podejmuj ących inicjatyw ę przetwórstwa w skali regionu we własnym zakresie (trudne zadanie ze wzgl ędów organizacyjnych)

2. zało żenia Towarzystwa Ubezpiecze ń Wzajemnych, które ze składki rolników w regionie pozostaj ących w dyspozycji Towarzystwa inwestuje w rozwój przemysłu przetwórczego na potrzeby własne. Zadanie to winno by ć podj ęte przez Gminny O środek Promocji w kontakcie z pozostałymi tego rodzaju agendami i o środkami doradztwa rolniczego, urz ędami pracy ró żnych szczebli oraz w kontakcie z samymi rolnikami w skali regionu, aby w wyniku wypracowania formy współpracy , koncepcji organizacyjnej, umo żliwi ć zawi ązanie podmiotów gospodarczych realizuj ących kontrakty dla przetwórstwa. Kierunek zmierzaj ący do realizacji przedsi ęwzi ęć w przemy śle przetwórczym staraniem własnym rolników - poprawia ekonomiczne relacje przedsi ęwzi ęcia (efektywniejsze rezultaty ni ż sprzeda ż surowca) - gwarancj ę zbytu płodów rolnych - mo żliwo ść dostosowania produktu dla klienta w sposób dostosowany do jego aktualnych potrzeb rozpoznanych marketingowo 104

- pomija po średników powoduj ąc mo żliwo ść kształtowania konkurencyjnych cen

Wśród mocnych stron gminy wymienione s ą dobre warunki agroklimatyczne dla rolnictwa oraz hodowli owiec i bydła. Poniewa ż w warunkach gminy Braniewo rezultaty tego typu produkcji s ą słabo rozpoznane na skal ę przemysłow ą, d ąż enie do opłacalno ści tej produkcji na wieloletnia skal ę zwrotu wniesionego kapitału wymaga:

-podj ęcie tych spraw ( po zorganizowani konsorcjów i zrzesze ń, o których mo żna wcze śniej - uzyskania korzystnych rezultatów z przedsi ęwzi ęć dot. przetwórstwa uprawnie ń - sformułowania na podstawie uzyskanych do świadcze ń i rozpoznania wyników planów dla:

• a/ rolnictwa ekologicznego • b/ hodowli owiec • c/ hodowli bydła w obszarze gminy Braniewo w powi ązaniu z gminami s ąsiednimi.

Przykład zamierze ń dotycz ących upraw rzepaku dla biopaliw pokazuje, jak gł ębokie s ą powi ązania kapitałowe, które zamierzaj ą, czy ju ż decyduj ą o kierunkach zmian w polityce gospodarczej i realnych rezultatach. Uczestnictwo w gospodarczym lobbingu przez przedstawicieli trwałych zwi ązków reprezentuj ących lokalnych rolników b ędzie elementem niezb ędnym dla uzyskania strategicznego rozwoju gminy.

W gminie jest 108 gospodarstw rolniczych nie prowadz ących działalno ści rolniczej i pozarolniczej. Obejmuj ą one powierzchnie 584 ha. Wł ączaj ąc do tego niezagospodarowane nieu żytki b ędących w zarz ądzie Agencji Nieruchomo ści Rolnych istnieje powa żna rezerwa rolniczej przestrzeni produkcyjnej, która z racji przyj ęcia priorytetu dla funkcji rolniczo - przetwórczej w strategii gminy wymaga rozpoznania i ukierunkowania staraniem władz gminy, niezale żnie od form własno ści. Poniewa ż w dotychczasowej strukturze organizacyjnej Urz ędu Gminy taka funkcja nie została zapewniona, uchwalenie strategii rozwoju gminy b ędzie wymagało umieszczenia zada ń z tego zakresu w Gminnym O środku Promocji , który z upowa żnienie Wójta, przy stosunkowo znacz ących kompetencjach, winien spełni ć t ę funkcj ę, która dot ąd oceniana jest negatywnie. Zaanga żowanie do realizacji tu wskazanych zada ń osób wła ściwie wykształconych mo że by ć wspieranych przez wolontariat O środków Po żytku Publicznego, który nale ży zjedna ć dla osi ągni ęcia celu okre ślonego w profesjonalnie przygotowanym harmonogramie realizacji niniejszego programu. 105

Handel

Funkcja handlowa gminy uzyskała w ocenie mieszka ńców drug ą pozycj ę - po funkcji rolno- przetwórczej - we wskazaniach do strategicznego rozwoju gminy. Wśród mocnych stron gminy w analizie SWOT czynnikami wspieraj ącymi aktywizacj ę s ą:

1. mo żliwo ść rozwoju rolno – przetwórczego oraz przemysłowego 103 2. przygraniczne poło żenie 3. dost ęp do Morza Bałtyckiego 4. wolne, niezagospodarowane tereny pod inwestycje 5. ró żnorodno ść narodowa i etniczna

Handel wymaga takiego ukierunkowania, aby: - odbywał si ę zgodnie z prawem -nie utrudniał życia mieszka ńcom (troska o ograniczenie uci ąż liwo ści z racji aktywizacji gospodarczej)

W aktualnej sytuacji gospodarczej gminy - wg informacji zawartych na zał ączonej mapie - w szeregu miejscowo ściach znajduj ą si ę lokalne punkty handlowe świadcz ące usługi dla miejscowej ludno ści. Poziom tych usług, charakter obiektów i ich wystrój oraz zasady funkcjonowania niewiele ró żni ą si ę od stanu sprzed 1990 roku, poza skal ą mo żliwo ści asortymentowych. Tego rodzaju usługi nie powoduj ą zasadniczej zmiany w strategicznym rozwoju gminy.

Istot ą funkcji handlowej gminy jest spowodowanie takiego stanu infrastruktury w obszarze wolnych nie zagospodarowanych terenów pod inwestycje, aby tam mo żna lokowa ć: -magazyny logistyczne, które s ą dowodem aktywizacji handlu w skali mi ędzynarodowej -tworzy ć giełdy wymiany towarów pomi ędzy ich wła ścicielami z Polski i Rosji oraz innych pa ństw s ąsiednich -lotniska i tzw „patelnie" przy przej ściach granicznych dla oczekuj ących pojazdów transportu drogowego -punkty odprawy celnej w rejonie drogowych, kolejowych i wodnych przej ść granicznych na poziomie zach ęcaj ących do podejmowania przejazdu w miejscu zlokalizowanym w rejonie gminy Braniewo Tego rodzaju zadania inwestorzy s ą gotowi podejmowa ć przy ustalaniu przez gmin ę: -obni żenia podatków z tytułu nieruchomo ści -wspierania rozwi ąza ń w infrastrukturze drogowej przez władz gminy zach ęcanie do inwestowania w rejonie przystani morskich przez: a) koncentracj ę komplementarnych usług (mariny, sporty morskie, targi i inne) b) przejmowanie własno ści terenów portowych przez gmin ę dla zapewnienia strategii rozwoju portu w zgodno ści ze strategi ą rozwoju gminy c) promocj ę działa ń gospodarczych w porcie celem pozyskania partnerów gospodarczych (armatorzy statków handlowych i pasa żerskich, muzea i centra rozrywki, poławianie ryb i inne). 106

Sie ć handlowa winna reprezentowa ć miejscowe rolnictwo i przemysł, jego produkty oraz efekty działalno ści lokalnego przemysłu przetwórczego. Poniewa ż lokalny przemysł przetwórczy wykracza ć mo że poza produkty wykonane w sektorze cho ćby przez sektor dominuj ącej funkcji cho ćby przez realizacj ę takich przykładowych produktów jak: wyroby wikliniarskie, miód pitny z surowców lokalnych, meble wędzone ryby i przetwory z nich, budowa łodzi, Niezb ędne jest zagwarantowanie promocji tych produktów w miejscu ich wytworzenia nie tylko staraniem i na koszt producenta, ale w Mi ędzynarodowym O środku Spotka ń Popytu i Poda ży np. w Młoteczynie lub Zakrzewcu, oddanym udziałowcom spółki handlowej producentów z terenu gminy z udziałem Skarbu Gminy. Miejsca o szczególnie korzystnej lokalizacji handlowej znajduj ą si ę w rejonie skrzy żowa ń dróg. Dla celów zwi ązanych z zadaniami własnymi gminy, lokalne władze winny wyst ąpi ć o przekazanie do Agencji Nieruchomo ści Rolnych wskazanych nieruchomo ści. Uzasadnienie wino by ć zgodne z celem jakie zostan ą wskazane w nowo opracowanym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego. Funkcja handlowa gminy jest zwi ązana równie ż z realizacj ą programu targów i wystaw wpisanych do krajowego i mi ędzynarodowego kalendarza imprez handlowych.

Takie tereny znajduj ą si ę w rejonie Starej i Nowej Pasł ęki. Oferta inwestycyjna zwi ązana z tym przedsi ęwzi ęciem wymaga specjalnego przygotowania marketingowego dla wskazania zapewnienia opłacalno ści w dłu ższym horyzoncie czasowym. W wyniku obserwacji ładunków odprawianych na przej ściach granicznych, program promocji działa ń proekologicznych, kierunki zamierze ń edukacyjnych w ramach współpracy mi ędzynarodowej, propozycje w przemy śle elektronicznym, tendencje w turystyce przyrodniczej, motocyklowej i w sportach ekstremalnych to tylko przykłady tematów targów w skali krajowej i zagranicznej w basenie Morza Bałtyckiego. Te zamierzenia, wraz z promocj ą kultury gastronomicznej wywodz ącej si ę z ró żnorodno ści kulturowej rejonu, mo że stanowi ć zach ętę dla inwestora po przedstawieniu rynków, na które trafia popyt.

Kultura i edukacja.

Sektor kultury winien by ć wspierany wyzwolon ą aktywno ści ą mieszka ńców. Negatywna ocena funkcjonowania o środków kultury wynika z braku nieskr ępowanej mo żliwo ści kształtowania zainteresowa ń w sposób ukierunkowany na rozpoznane potrzeby. Pierwszym godnym polecenia przedsi ęwzi ęciem jest zagospodarowanie czasu osób bezrobotnych w ró żnorodnych formach osobistego zaanga żowania w realizacj ę form indywidualnych, po sukcesywne dochodzenie do działań w coraz wi ększych zespołach. Oprzyrz ądowanie w środki umo żliwiaj ące spełnianie indywidualnych oczekiwa ń nie powinno przekracza ć mo żliwo ści władz lokalnych. Najtrudniejsze jest wyszkolenie liderów, którzy będą zainteresowani społecznym zaanga żowaniem dla działa ń zainspirowanych oddolnie. Powodzenie w okresie fazy wst ępnej mo że zapewni ć program np. realizowany np. pod auspicjami Centrum Animacji Kultury. Jako dwukrotny laureat nagradzany w konkursach promuj ących inicjatywy kulturalne mo żemy potwierdzi ć, że inspiratorska rola tego Centrum przynosi społecznie po żą dane efekty. Nast ępnym priorytetem (w zakresie funkcji, które ma zapewni ć gmina) jest turystyka. To dla zapewnienia obsługi imprez kulturalnych w wykonaniu lokalnym, winno by ć ambicj ą lokaln ą w całorocznym kalendarzu. Imprezy te winny odbywa ć si ę w poł ączeniu z wieloma innymi imprezami, które s ą niezb ędne, aby wywoła ć autentyczne zainteresowanie turystów. 107

Kazimierz n/Wisł ą jest równie ż interesuj ący krajobrazowo jak widok Zalewu Wi ślanego w gminie Braniewo. Przyci ąga on tłumy turystów, ale okazało si ę, że byli to w wi ększo ści tury ści przejezdni. Z takiego pobytu miejscowo ść nie wynosi szczególnych korzy ści. Postanowiono o żywi ć miasteczko przez udost ępnienie obiektów - za znacz ącą ulg ą podatkow ą - plastykom. Nie tylko przez to jest w nim szereg malowniczych galerii obrazów i wielu klientów, ale ści ąga tu na długie okresy elit ę artystyczn ą Warszawy, co zmienia turystyczny rezultat. To oni s ą inspiratorami ruchu artystycznego, który został tu uaktywniony ponad dopuszczaln ą pojemno ść tego miejsca. Dla takiego rezultatu musi jednak wyprzedzaj ąco zaistnie ć promocja, bowiem klient nie nab ędzie towaru, o którym nic nie wie. W tym aspekcie istotna jest równie ż edukacja.

Rol ę edukacyjn ą w gminie Braniewo mo żna zapewni ć, jednak ona wymaga nade wszystko:

-ustalenia miejsc mo żliwych do udost ępnienia dla prowadzenia przez wykwalifikowanych specjalistów kursów, szkole ń i doradztwa dla zawodów, na które wyra żaj ą zapotrzebowanie inwestorzy -zapraszania ró żnorodnych o środków naukowych i doradczych do lokowania swych propozycji programowych w dostosowaniu do zainteresowa ń lokalnych na zamówienie inwestorów -gwarantowanie mo żliwo ści osiedlenia, zamieszkania na stałe na terenie gminy specjalistów z dziedzin, na które zgłaszaj ą zapotrzebowanie inwestorzy, celem zapewnienia ci ągło ści edukacyjnej niezale żnie od zamierze ń realizowanych w ośrodku miejskim -formułowania propozycji programowej dla uprawiania form kultury fizycznej, która promuje te cechy gminy o jakie nale ży wyra żać trosk ę tj.: 1. czysto ść ekologiczna i ład przestrzenny 2. dost ępne tereny daj ące szerokie mo żliwo ści gospodarcze 3. ró żnorodno ść narodowa i etniczn ą 4. nieograniczony dost ęp do Morza Bałtyckiego

Tego rodzaju formy winny by ć prowadzone z zaanga żowaniem si ę firm produkuj ących wyroby promowane przez:

sport żeglarski - np. ubiory sportowe sport motocyklowy - sprz ęt turystyczny sport kajakarski - np. zdrowa żywno ść festiwal zabaw i gier z ró żnych stron - np. gastronomia świata ta ńce - np. wytwórnia fonograficzna

Pewnego dnia kilkadziesi ąt kilometrów od Malmedy w Belgii na otwartej przestrzeni zaopatrzonej jedynie w wod ę pitn ą z prowizorycznie zainstalowanego wodoci ągu i w toalety, zza wzgórz roztaczał si ę widok na kilkutysi ęczne miasteczko namiotów, przedzielone estradami, krosami motocyklowymi i samochodowymi oraz rozlicznymi kramami czynnymi przez cał ą dob ę w ci ągu pi ęciu dni. To firmy przemysłu motoryzacyjnego zorganizowały plenerow ą imprez ę promocyjn ą.

Takie nagromadzenie klientów było mo żliwe dzi ęki nadaniu imprezie zupełnie nowego wymiaru ni ż to jest mo żliwe w ciasnych murach miasta. Pozwolono młodzie ży wy żyć si ę w środowisku, które wytrzymało obci ąż enie. Chocia ż w pobli żu nie było ani lasu ani jeziora, czy rzeki - zainteresowanie zapewniono w inny sposób w śród skalistych wzniesie ń.

Gmina nie dysponuje dostateczn ą ilo ści ą środków finansowych aby: 108

zorganizowa ć motokross utrzyma ć klub żeglarski organizowa ć spływy kajakowe zapewni ć mi ędzynarodowy konkurs ta ńca i udział w nim dru żyn z ośrodków kultury gminy

Nie dysponuje środkami na promocj ę i opłacenie nauki, utrzymanie zespołu pie śni i ta ńca oraz krzewienie wiedzy o sztuce w śród mieszka ńców. Te okoliczno ści wymagaj ą mened żerskiego podej ścia animatorów kultury i edukacji. Ich wysiłek przyniesie wymiern ą korzy ść Tymi mened żerami mog ą by ć ludzie st ąd.

Obsługa komunalna gminy

Zadanie to zostało uznane jako pilne do realizacji zaraz po zgłoszeniu potrzeby rozwoju rolnictwa i przemysłu przetwórczego. Zale żno ść tych zada ń nie jest przypadkowa. Nie jest mo żliwy rozwój rolnictwa i przemysłu przetwórczego bez sprawnej i nowoczesnej infrastruktury komunalnej. Jej brak stanowi oczywist ą barier ę rozwoju. Aktualny stan gminy i ocena funkcjonowania elementów infrastruktury komunalnej w gminie wymaga olbrzymiego wysiłku i stanowi (wraz z edukacj ą) warunek zapewnienia osi ągni ęcia celów strategicznych. Obsługa komunalna gminy i jej otoczenia wymaga w pierwszej kolejno ści systemowo opracowanego harmonogramu kształcenia rzemie ślników wraz z zabezpieczeniem zatrudnienia w tych zawodach, bez których rezultaty tworzenia i obsługi infrastruktury nie będą zapewnione.

Podstawowym uwarunkowaniem dla zapewnienia powodzenia takiego harmonogramu działa ń wydaje si ę by ć mo żliwo ść finansowania stanowisk pracy dla nowo zatrudnionych absolwentów edukacji rzemie ślniczej.

Nale ży wskaza ć, że z rezultatów w zakresie

prawidłowo funkcjonuj ącej drogi korzysta: turysta o mieszkaniec o realizator działa ń gospodarczych prawidłowo funkcjonuj ących mediów i innych usług komunalnych równie ż korzystaj ą ci sami u żytkownicy

To oni b ędą pokrywa ć koszty modernizacji i napraw. Ale zanim to nast ąpi w pełnym wymiarze, musz ą zaistnie ć, a potem sprosta ć zwi ększonym kosztom na konkurencyjnym rynku.

Dlatego, aby nie powstała bariera uniemo żliwiaj ąca zwrot poniesionych nakładów infrastrukturalnych, nale ży ponie ść koszty staraniem władz gminy poprzez:

uzyskanie funduszy strukturalnych oraz rolnego zaci ągni ęcie kredytów.

Zwrot poniesionych nakładów nast ąpi wówczas, gdy w wyniku realizacji celów strategicznych gminy mieszka ńcy stan ą si ę zamo żniejsi, bo uzyskaj ą miejsca pracy, realizatorzy działa ń gospodarczych zapewni ą sobie klientów i zyski, a turysta zechce wyda ć pieni ądze wła śnie w firmach, które płac ą wi ększe podatki do gminnej kasy. Ten biznes plan musi by ć obarczony niskim stopniem ryzyka. Wy ższe ryzyko od mo żliwo ści odzyskania wydatków mo że grozi ć bankructwem firm i zubo żeniem społecze ństwa. Jednak 109 profesjonalnie przygotowanie stadium mo żliwo ści upewni nas jaki zakres i kiedy mo że by ć spełniony.

Jednocze śnie, okre ślaj ąc biznes plan nale ży pami ęta ć o:

lokowaniu urz ądze ń energooszcz ędnych zmierzaj ących do ograniczenia CO2 likwidowaniu nieuzasadnionych strat zmianie surowców kosztownych na ta ńsze.

Tym sposobem poziom kosztów nie b ędzie tak wysoki, jaki zaistniałoby, gdyby nie wł ączy ć w przedsi ęwzi ęcie najkorzystniejszych rozwi ąza ń technologicznych. Poza tym, je żeli nasza własna samorz ądowa firma te same usługi b ędzie mogła zapewni ć sąsiednim gminom, to poziom odprowadzanego podatku zwielokrotni si ę i pozwoli ten fakt na szybsz ą spłat ę kredytu. Z tego wynika, że przekonywuj ący rezultat mo żemy osi ągn ąć wył ącznie w wyniku ponadprzeci ętnej aktywno ści, która pozwoli nam pokona ć wieloletnie zaniedbanie. Innej drogi nie ma, je żeli to ma by ć nasza droga.

Synteza programu aktywno ści gospodarczej.

W wyniku podj ęcia aktywizacji gospodarczej w czterech funkcjach gminy wyznaczonych do strategii rozwoju, jako dominuj ące i najwa żniejsze s ą:

gospodarcza działalno ści rolno - przetwórczej handel kultura i edukacja obsługa komunalnego otoczenia gminy

Uzyskamy przez to ponad 1000 nowych stanowisk pracy w skali gminy w okresie 2016 - 2021r..

Dalsze stanowiska pracy zostan ą utworzone w wyniku aktywizacji funkcji turystycznej, dla której opracowany został odr ębny program operacyjny. Harmonogram realizacji wskazanych w tym programie celów i zada ń strategicznych zostanie zaprezentowany w przedostatnim rozdziale wraz z uzasadnieniem. 110 111

3. PROGRAM WYKORZYSTANIA WALORÓW TURYSTYCZNYCH

Okre ślenie walorów

Walory turystyczne wymagaj ą ewidencjonowania dla dokonania wyboru tych, które interesuj ą okre ślone segmenty rynku turystycznego. Z raportu o stanie gminy oraz analizy SWOT wynika, że najkorzystniejsze w gminie s ą warunki do uprawiania: turystyki rowerowej, turystyki kajakowej, turystyki żeglarskiej, turystyki przyrodniczej (w tym rehabilitacyjnej).

Stowarzyszenie Obsługi Wspólnot Mieszka ńców „Nasza Sprawa" jest autorem przedsi ęwzi ęcia okre ślanego w projekcie „Rowerem do Europy" nagrodzonym przez fundusz PHARE - Fiesta II z akceptacj ą biznes planu do wdro żenia od 2000 r. Projekt ten zmierza do wykorzystania inicjatywy organizacji „Furo Velo" dla utworzenia na terenie Polski turystycznej trasy rowerowej obsługiwanej profesjonalnie na wzór takich tras w Austrii, Niemczech i Francji. Dla sformułowania warunków na trasie nr 10 (wokół Bałtyku) opracowane zostały ankiety, które umo żliwiły rozpoznanie i ewidencj ę walorów turystycznych obszaru w północnej Polsce. Przykłady tych ankiet wskazuj ą na stopie ń szczegółowo ści oraz zakres cech poszczególnych walorów turystycznych.

Turystyka rowerowa

W opracowaniu strategii rozwoju gminy Braniewo należy zwróci ć uwag ę na koncepcj ę organizacji ruchu turystycznego dla segmentu turystów korzystaj ących z przemieszczania si ę rowerem, która zapewni zwrot poniesionych kosztów oraz w sposób stały zapewni mo żliwo ść ograniczenia bezrobocia przez zagwarantowanie miejsc pracy. Wyznaczaj ąc powi ązan ą z walorami innych gmin tras ę rowerow ą na terenie gminy Braniewo brano pod uwag ę: miejsca, które zapewniaj ą turystom noclegi i wy żywienie, mo żliwo ść zapewnienia bezpiecze ństwa, ochrony zdrowia i naprawy sprz ętu, stosowanie promocyjnych warunków pobytu, atrakcyjno ść imprez oraz walorów wskazanych wzdłu ż trasy. 112

Atrakcje i walory wyst ępuj ące w s ąsiedztwie tras winny by ć równie ż rozpoznane i ujawnione w ofercie. Przygotowany program pobytu spowoduje zainteresowanie i pozwoli na wymian ę młodzie ży oraz rodzin, obserwatorów ptaków oraz pielgrzymuj ących i in. mi ędzy krajami s ąsiaduj ącymi i równie ż z innych miejsc Europy. Przyj ęło si ę w krajach skandynawskich, że dla takiej ilo ści jachtów jaka jest w tych krajach ilo ść rodzin (nieomal) planuje si ę trasy rowerowe od przystani morskich, aby żeglarze mogli na l ądzie sp ędzi ć czas jad ąc na rowerach przywiezionych na jachcie. Taka forma wypoczynku jest powszechnie akceptowana coraz cz ęś ciej, bowiem równie ż samochody maj ą baga żniki dla zapewnienia mo żliwo ści skorzystania z tras rowerowych o atrakcyjnej ofercie i organizacje przewo źników kolejowych przygotowuj ą ofert ę promocyjnego przewozu rowerów dla turystów rowerowych. Je żeli w wyniku promocji tego zamierzenia w gminie zawi ązane zostanie stowarzyszenie lub zarejestrowana organizacja turystyczna o nazwie np. „Euro Brawo", to sw ą aktywno ści ą korzystaj ąc z walorów oraz geograficznego poło żenia - mo że wypełni ć luk ę w tym segmencie ruchu turystycznego w Polsce.

Turystyka przyrodnicza (w tym rehabilitacyjna)

W raporcie o stanie gminy zostały gruntownie udokumentowane jej nieprzeci ętne walory przyrodnicze Najbardziej atrakcyjnie prezentuj ą si ę one w przyrzeczach, na terenie Wybrze ża Staropruskiego oraz w lasach zlokalizowanych w obszarach przylegaj ących do głównych ci ągów komunikacyjnych. Trzeba zatem przyzna ć, i ż ochrona tych terenów przed ingerencj ą urbanizacji i motoryzacji jest niezb ędna na miar ę utrzymania walorów w nienaruszonym stanie. Tylko dlatego, że okoliczno ści sprzyjały ograniczeniom ingerencji szereg unikalnych miejsc zostało nienaruszonych. Zdecydowanym stra żnikiem utrzymania przyrody w stanie nienaruszonym s ą le śnictwa gminy Braniewo. Ta profesjonalnie przygotowana słu żba najskuteczniej mo że przyczyni ć si ę do zatrzymania wszelkiej agresji. Id ąc w kierunku wyznaczonym przez Dyrektora Generalnego Lasów Pa ństwowych Poniewa ż w szeregu miejsc atrakcyjnych przyrodniczo istotne staje si ę przywrócenie zdekapitalizowanych urz ądze ń retencyjnych niezb ędne b ędzie uzgodnienie przez władze gminy z Nadle śnictwem w Zaporowie programu odtworzenia retencji na terenach le śnych przyległych do cieków wodnych. Podj ęcie tego zagadnienia nie tylko: - umo żliwi uruchomienie młynów nap ędzanych energi ą wodn ą, - oraz wytworzenie energii elektrycznej ale pozwoli na zlokalizowanie obiektów pozwalaj ących na rekreacj ę i wypoczynek (restauracje, pensjonaty, przystanie wodne) w wyniku rewitalizacji zniszczonych obiektów. Zainteresowanie tymi miejscami wzro śnie w wyniku aktywno ści gospodarczej . Odbudowano zerwane mosty i dzi ęki temu ludzie b ędą mogli żyć tutaj dostatniej. Dalsza modernizacja zale żna jest od polityki Unii Europejskiej. Trasa Elbl ąg-Grzechotki Kaliningradem i St. Petersburgiem o żyje. Wzdłu ż niej zostan ą tereny obj ęte ochron ą wydzielone ogrodzeniem uniemo żliwiaj ącym zwierzynie le śnej zagra żać bezpiecze ństwu ruchu Jednak w miejscach zjazdu z autostrady winny znale źć si ę punkty informacji turystycznej kieruj ące zainteresowanych - zatrzymuj ących si ę na atrakcyjnych parkingach ,typu „Nowa Holandia" przy obwodnicy elbl ąskiej - do miejsc rekreacyjnych w obszarze gminy Braniewo. Skanalizowanie tego ruchu bowiem stanowi gwarancj ę powstrzymania nadmiernej aktywno ści turystycznej w środowisku, które mo że ulec degradacji. Koncepcja punktów recepcyjnych organizuj ących ruch turystyczny zainteresowanych turystyk ą przyrodnicz ą jest podstaw ą do realizacji strategii funkcji turystycznej gminy z poszanowaniem i ochron ą walorów tej gminy. Zatem oferty turystyczne gminy kanalizuj ące turystyk ę przyrodnicz ą proponowane s ą w miejscach, gdzie gmina dysponuje własn ą nieruchomo ści ą (lub nie istnieje bariera ograniczaj ąca tak ą mo żliwo ść ) dla stworzenia bazy recepcyjnej organizuj ącej pobyt. 113

Miejsca wyznaczone do sformułowania ofert turystycznych dla turystyki przyrodniczej w najatrakcyjniejszych rejonach gminy Braniewo:

1. KRZEWNO - lokalizacja Banowski Młyn (spi ętrzenie wód rzeki Banówki) i odtworzenie urz ądze ń retencyjnych i młyna. 2. WILKI - lokalizacja w rejonie dopływu rzeki Wilki do rzeki Banówki (rozwa żane spi ętrzenie wód obu rzek w tym rejonie). 3 WIELEWO - lokalizacja w s ąsiedztwie odbudowanego mostu na rzece Pasł ęce – odtworzenie urz ądze ń retencyjnych. 4. BRZESZCZYNY - lokalizacja w s ąsiedztwie kolejnego odbudowanego mostu na rzece Młynówce. 5. SZYLENY - lokalizacja w rejonie zlewni rzeki Młynówki 6. MACIEJEWO - lokalizacja w rejonie skrzy żowania trasy Elbl ąg - Grzechotki z droga Braniewo - Lipowina mi ędzy t ą drog ą a torami kolejowymi obok przełomu rzeki 7. SARNIKI - lokalizacja przy rzece Omaza (rozwa żana mo żliwo ść spi ętrzenia wód w obszarze przed granic ą z Rosj ą). Te lokalizacje zwi ązane s ą z funkcj ą turystyczn ą w obszarze autostrady Berlin Kaliningrad - St. Petersburg. Natomiast niezale żnie od nowej bazy recepcyjnej w otoczeniu odrestaurowanego w Ró żańcu - w rejonie Wybrze ża Staropruskiego proponowane s ą dwie nowe lokalizacje:

8. NOWA PASŁ ĘKA - lokalizacja w kierunku uj ścia rzeki Pasł ęki (stanowisko obserwacji ptactwa wodnego i turystycznej wioski rybackiej). 9. ROSINY - lokalizacja w kierunku polderów rzeki Pasł ęki z fili ą w niezagospodarowanym o środku przy skrzy żowaniu drogi wiod ącej do Gospodarstwa Nasiennego Bosiny. 10. Ponadto mo żliwe jest zorganizowanie bazy kajakowej na rzece Pasł ęce obok dzielnicy Braniewo-Brama z rozwa żaniem ście żki dydaktycznej z muzeum przyrodniczym w dworku Rudłowo mo żliwym do zagospodarowania na baz ę rekreacyjn ą dla seniorów staraniem funduszy emerytalnych. 11. Podobne zalety ma lokalizacja w Zawierzu, gdzie równie ż mo żna stworzy ć przysta ń dla jachtów i innego sprz ętu sportów wodnych. Korzystne w tej lokalizacji byłoby tworzenie stanowisk dla zimowej przechowalni tego sprz ętu spoza terenu Polski, bowiem koszty z tym zwi ązane np. w Skandynawii mog ą okaza ć si ę przyczyn ą zainteresowania tak ą ofert ą w gł ębi l ądu, w miejscu dostatecznie strze żonym.

Dla tych lokalizacji proponowane jest opracowanie ofert inwestycyjnych zawieraj ących nie tylko audyt terenu; ale równie ż program u żytkowania wraz z funkcjami obiektów i zakresem usług uzasadnionym popytem na rynku lokalnym, krajowym i mi ędzynarodowym. Je żeli uwarunkowania dla inwestycji b ędą wi ązały si ę z regułami recepcji turystycznej wyznaczonej przez Gminny O środek Promocji w ramach umowy partycypacyjnej z gmin ą, to cele marketingowe oraz zwi ązane z ochron ą przyrody zostan ą zapewnione niezawodnie. Turystyka rehabilitacyjna jest godna rozwa żenia równie ż w Lipowinie i Świ ętochowie, ale podj ęcie tych spraw winno przypa ść na nast ępny okres z racji ogranicze ń finansowych po stronie gminy. Je śli Agencja Nieruchomo ści Rolnych w okresie obj ętym strategi ą nie upora si ę z odrestaurowaniem zabytków, wówczas powstanie niezb ędna konieczno ść wykorzystania do świadcze ń GOP dla zast ąpienia ANR w tym zakresie. 114

Turystyka wodna (kajakowa i żeglarska)

Ten rodzaj turystyki nie ma obecnie nadmiernej konkurencji w rejonie Zalewu Wi ślanego (w pewnym zakresie wiod ąca jest funkcja sportów wodnych realizowana przez Krynic ę Morsk ą). Działania organizatorów turystyki wodnej nie mog ą by ć nastawione na klientów lokalnych. Brak podj ęcia atrakcyjnej oferty dla uprawiania windsurfingu (płytkie wody Zalewu Wi ślanego s ą walorem dla tego sportu) i rozwini ęcie działalno ści szkutniczej w Nowej Pasł ęce poł ączonej z ofert ą ogólnokrajowej dla młodzie ży tanich wakacji na sprz ęcie własnej produkcji (przykład z Bremy) jest zaprzepaszczeniem szans w warunkach gminy Braniewo na uzyskanie statusu, jaki nie stał si ę udziałem Fromborka. Akcj ę harcersk ą nale ży zast ąpi ć odwa żnymi propozycjami imprez muzycznych (szanty, igrzyska rockowe i in.) poł ączonych z biwakami na urz ądzonych terenach campingowych zarówno dla rowerzystów, jak i dla carawaningu. Wykorzystanie czasu na zbudowanie własnej pełnomorskiej kogi pod okiem instruktora b ędzie magnesem przyci ągaj ącym spragnionych przygody młodych ludzi z gł ębi lądu Opcja rynkowa turystyki wodnej poł ączona z rzemiosłem szkutniczym i wiosk ą ryback ą dla turystów w Nowej Pasł ęce mo że by ć realizowana z opcj ą rzecznej- turystyki kajakowej wzdłu ż Pasł ęki i innych interesuj ących przyrodniczo rzek wzdłu ż których nale ży stworzy ć punkty informacji, ście żki przyrodnicze, mo żliwo ść biwakowania i in. St ąd tylko krok do atrakcyjnych propozycji imprez sportowych. Ka żdej z tych form wypoczynku mo że towarzyszy ć oferta gospodarstw agroturystycznych z gminy i reklama produktów miejscowego przemysłu i wyrobów miejscowego przemysłu przetwórczego. Wszystkie te formy aktywnej turystyki mog ą zaistnie ć niezwłocznie je śli Gminny Ośrodek promocji: - wł ączy do formułowania programu miejscow ą ludno ść , - po zleceniu opracowania ofert inwestycyjnych przez wójta we wła ściwy sposób umie ści te ofert na rynku turystycznym, - przygotuje organizatorom miejscowych o środków informacje o zainteresowanych segmentach rynku turystycznego tymi ofertami, które s ą obj ęte niniejszym programem, 115

- zainspiruje instytucje lokalne do umo żliwienia przedsi ęwzi ęć zgodnych z programem (lokalizacje, pozwolenia, umowy i kontakty).

Bez mecenatu i doradcy miejscowa ludno ść nie podejmie wysiłku. Tak ą rol ę mo że spełni ć kapitał zewn ętrzny, je śli b ędzie miał w gminie partnera a w śród mieszka ńców osoby przeszkolone w stopniu pozwalaj ącym na prowadzenie przedsi ęwzi ęć stosownie do profesjonalnych standardów turystycznych. 116

4. ZMIANY LEGISLACYJNE DO UWZGL ĘDNIENIA W PROGRAMACH ROZWOJU PO WEJ ŚCIU POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ

Po przyst ąpieniu do Unii Europejskiej Polska została zobowi ązana do przestrzegania nie tylko prawa krajowego, ale tak że do implementowania i wypełniania postanowie ń prawa europejskiego. W zakresie zagadnie ń zwi ązanych z działaniami samorz ądu terytorialnego szczególne znaczenie maj ą zapisy przedstawionych poni żej dyrektyw i rozporz ądze ń. Dyrektywy są skierowane do pa ństw członkowskich, które s ą zobowi ązane do implementacji (wdro żenia) dyrektyw do prawa krajowego. Jest to wi ęc instrument prawny, który przyjmowany jest w dwóch etapach: najpierw zostaje wydana dyrektywa zobowi ązuj ąca pa ństwa członkowskie, a nast ępnie pa ństwa członkowskie implementuj ą tre ść dyrektywy do prawa krajowego (np. poprzez nowelizacj ę obowi ązuj ących przepisów bądź wprowadzenie nowych aktów prawnych odpowiadaj ących wymogom dyrektyw). W konsekwencji, co do zasady dyrektywa nie jest bezpośrednim źródłem praw i obowi ązków jednostek. Dyrektywy publikowane s ą w Dzienniku Urz ędowym Wspólnot Europejskich w serii L b ądź serii C. Natomiast rozporz ądzenie jako instrument prawny nie wymaga wprowadzenia i ogłoszenia w prawie krajowym, gdy ż obowi ązuje bezpo średnio i w cało ści we wszystkich pa ństwach członkowskich po ogłoszeniu w Dzienniku Urz ędowym Wspólnot Europejskich w serii L. Jest aktem prawa o charakterze ogólnym, co w konsekwencji oznacza, że jego zapisy okre ślaj ą sytuacj ę prawn ą wielu jednostek, które mog ą si ę na jego zapisy bezpo średnio powoływa ć. Dlatego skutek prawny rozporz ądzenia porównuje si ę najcz ęś ciej ze skutkiem, jaki w prawie krajowym wywołuje ustawa.

OCHRONA ŚRODOWISKA

Na podstawie Jednolitego Aktu Europejskiego do Traktatu ustanawiaj ącego Wspólnot ę Europejsk ą (dalej: TWE) wprowadzono odr ębny tytuł dotycz ący środowiska naturalnego (Tytuł XIX - art. 174 i nast.). Zgodnie z art. 174 ust.l TWE polityka Wspólnoty w dziedzinie środowiska naturalnego słu ży zachowaniu, ochronie i poprawie jako ści środowiska naturalnego, ochronie zdrowia ludzkiego, ostro żnemu i racjonalnemu wykorzystaniu zasobów naturalnych oraz wspierania na płaszczy źnie mi ędzynarodowej środków zmierzaj ących do rozwi ązywania regionalnych lub światowych problemów środowiska naturalnego. Polityka Wspólnoty zmierza przy tym do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony środowiska (art. 174 ust.2 TWE). Zgodnie z art. 174 ust.2 podust.l zd.2 TWE, ochrona środowiska naturalnego nast ępuje z uwzgl ędnieniem trzech głównych zało żeń: 1) zasady ostro żno ści (uniemo żliwienie zanieczyszczenia środowiska przez ograniczenie ryzyka i długoterminowe zabezpieczenie źródeł naturalnych), 2) zasady naprawiania szkód przede wszystkim u ich źródła, 3) zasady polegaj ącej na przyj ęciu, że „zanieczyszczaj ący płaci".

Wszystkie te zasady znalazły swoje odzwierciedlenie w przepisach ustawy - Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r . (Dz. U. 2001, Nr 62, poz. 627 z pó źn. zm.). Zasadniczym uregulowaniem w tym zakresie s ą przepisy z art. 5 do art. 11 tej ustawy. Z tych zapisów wynika bowiem, że ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna by ć realizowana z uwzgl ędnieniem ochrony pozostałych elementów. Ponadto polityki,

strategie, plany lub programy dotycz ące w szczególno ści przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, le śnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu powinny 117 uwzgl ędnia ć zasady ochrony środowiska i zrównowa żonego rozwoju. Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001, Nr 100, poz. 1085 z pó źn. zm. )

Zgodnie z art. 40 ,ustawy - Prawo ochrony środowiska zarówno miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz projekty strategii rozwoju regionalnego, jak i ich zmiany, wymagaj ą przeprowadzenia post ępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. Organ mo że odst ąpi ć od przeprowadzenia takiego post ępowania tylko w sytuacji, gdy uzna, i ż cechy obszaru obj ętego oddziaływaniem na środowisko, rodzaj i skala tego oddziaływania, a tak że charakter działa ń wskazuj ą, że realizacja tych planów czy projektów nie spowoduje znacz ącego oddziaływania na środowisko.

Zasady dotycz ące naprawiania szkód i ostro żno ści wynikaj ą równie ż z art.5 do art.7 ustawy. Zgodnie z ich dyspozycj ą, kto podejmuje działalno ść mog ącą negatywnie oddziaływa ć na środowisko, jest obowi ązany do zapobiegania temu oddziaływaniu. Natomiast kto podejmuje działalno ść , której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowi ązany, kieruj ąc si ę przezorno ści ą, podj ąć wszelkie mo żliwe środki zapobiegawcze. Z kolei ten, kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usuni ęcia skutków tego zanieczyszczenia. Kto mo że spowodowa ć zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu.

Pod wpływem standardów europejskich w omawianej ustawie znalazły si ę uregulowania, które wprowadzaj ą społeczn ą kontrol ę przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz wymuszaj ą udział społecze ństwa w procesie podejmowania decyzji przy ocenie wpływu planów i działa ń na środowisko. Oprócz zapisów wynikaj ących z zasad ochrony środowiska, zagadnieniu temu po świ ęcono Dział V omawianej ustawy, zatytułowany udział społecze ństwa w post ępowaniu w sprawie ochrony środowiska. Z tych przepisów wynika, że ka żdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach okre ślonych ustaw ą Ponadto ka żdy, w przypadkach okre ślonych w ustawie, ma prawo do uczestniczenia w post ępowaniu w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska lub przyj ęcia projektu polityki, strategii, planu lub programu rozwoju i restrukturyzacji oraz projektu studium i planu zagospodarowania przestrzennego. Ka żdy ma te ż prawo do składania skarg i wniosków w post ępowaniu prowadzonym z udziałem społecze ństwa. Decyzja wydana z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska jest niewa żna. Dodatkowo organ administracji wła ściwy do opracowania dokumentów, o których mowa w art. 40 zapewnia mo żliwo ść udziału społecze ństwa, który to udział poprzedza przyj ęcie tych dokumentów. Organ opracowuj ący te dokumenty musi, na podstawie art. 44, rozpatrzy ć uwagi i wnioski zgłoszone w zwi ązku z udziałem społecze ństwa. Te uprawnienia nie s ą uzale żnione od wykazania interesu faktycznego czy te ż prawnego.

Kwestii dost ępu do informacji po świ ęcono cały Rozdział I w Dziale IV omawianej ustawy. Wynika z tego uregulowania obowi ązek udost ępniania ka żdemu przez organy administracji informacji o środowisku i jego ochronie. Takiemu udost ępnieniu podlegaj ą mi ędzy innymi projekty polityk, strategii, planów i programów, o których mowa w przytoczonym powy żej art.40. Udost ępnieniu podlegaj ą równie ż projekty zmian w tych dokumentach przed skierowaniem ich do post ępowania z udziałem społecze ństwa oraz w celu uzyskania opinii słu żb sanitarnych, o których mowa w art. 45 ustawy i wojewody b ądź ministra wła ściwego do spraw środowiska. Istotny nacisk kładzie si ę równie ż na współprac ę organów administracji z organizacjami ekologicznymi. Zgodnie bowiem z art. 38 organizacje 118 ekologiczne, jednostki pomocnicze samorz ądu terytolialnego, samorz ąd pracowniczy, jednostki ochotniczych stra ży po żarnych oraz zwi ązki zawodowe mog ą współdziała ć w dziedzinie ochrony środowiska z organami administracji.

Inn ą wa żną ustaw ą, która zawiera istotne regulacje zwi ązane z ochron ą środowiska i która została znowelizowana w zwi ązku z przyst ąpieniem Polski do Unii Europejskiej, jest ustawa z 27 marca 2003 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2003, Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.). Zgodnie z zapisem art. 1 ust. 2 pkt.3 tej ustawy, w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzgl ędnia si ę mi ędzy innymi wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i le śnych. W ramach gminy planowanie to powierzono jej strukturom samorz ądowym.

Na podstawie art. 9 ustawy, w celu okre ślenia polityki przestrzennej gminy, rada gminy podejmuje uchwał ę o przyst ąpieniu do sporz ądzenia studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy . Sporz ądza go wójt, burmistrz lub prezydent miasta, uwzgl ędniaj ąc zasady okre ślone w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, ustalenia strategii rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz strategii rozwoju gminy. Ustalenia studium s ą wi ążą ce dla organów gminy przy sporz ądzaniu planów miejscowych. Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt.3 studium winno uwzgl ędnia ć mi ędzy innymi stan środowiska, w tym wymogi ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego. Ponadto w studium okre śla si ę obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk, a tak że obszary nara żone na niebezpiecze ństwo powodzi i obsuwania si ę mas ziemnych.

Studium podlega konsultacjom społecznym , gdy ż na podstawie art. 11 ustawy sporz ądzaj ący ten dokument musi ogłosi ć przyst ąpienie do jego tworzenia w sposób przyj ęty w- danej kminie i okre śla w tym ogłoszeniu informacje odno śnie wniosków dotycz ących studium. Po przygotowaniu studium, podlega ono wyłożeniu do wgl ądu w miejscu publicznym i wójt, burmistrz b ądź prezydent musi zorganizowa ć debat ę publiczn ą odno śnie przygotowanego dokumentu. Osoby fizyczne prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadaj ące osobowo ści prawnej mog ą wnosi ć uwagi dotycz ące projektu studium. Nieuwzgl ędnione uwagi doł ącza si ę do projektu studium przekazywanego radzie gminy. Równie ż miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przygotowywany jest na mocy uchwały gminy przez wójta, burmistrza b ądź prezydenta miasta. Celem tego planu jest ustalenie przeznaczenia terenów, w tym dla inwestycji przeznaczenia publicznego, oraz okre ślenia sposobów ich zagospodarowania i zabudowy. W planie miejscowym okre śla si ę obowi ązkowo zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego. Podczas sporz ądzania planu miejscowego wymagana jest konsultacja społeczna taka, jak opisana powy żej w przypadku studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, z tym, że projekt planu wykłada si ę do publicznego wgl ądu wraz z prognoz ą oddziaływania na środowisko. Uwagi do projektu planu miejscowego mo że wnie ść ka żdy, kto kwestionuje ustalenia przyj ęte w projekcie planu, wyło żonym do publicznego wgl ądu.

Jednym z zasadniczych dokumentów w omawianym obszarze jest rozporz ądzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2002/2150/WE z dnia 25 listopada 2002 r. w sprawie statystyki odpadów (O.J. L 332, 09/12/2002 P. 0001 - 0036). Rozporz ądzenie wymaga, aby pa ństwa członkowskie i Komisja w zakresie swoich kompetencji przygotowywały dane statystyczne dotycz ące wytwarzanie odpadów, odzysku i unieszkodliwiania odpadów oraz importu i eksportu odpadów zgodnie z aneksami do rozporz ądzenia. Dane powinny by ć zbierane na podstawie kwestionariuszy, szacunków statystycznych lub poprzez odniesienie do źródeł administracyjnych czy te ż innych. Obowi ązek statystyczny obowi ązuje mi ędzy innymi w stosunku do odpadów wytwarzanych przez gospodarstwa domowe, natomiast nie dotyczy przedsi ębiorców zatrudniaj ących mniej ni ż 10 pracowników, chyba że wytwarzaj ą oni znaczne ilo ści odpadów. Pa ństwa członkowskie maja obowi ązek przekazywania danych statystycznych, w tym informacji 119 poufnych, do Eurostatu w ci ągu 18 miesi ęcy od ostatniego dnia okresów odniesienia, okre ślonych w odpowiednich aneksach do omawianego rozporz ądzenia. Rozporz ądzenie wpłynie przede wszystkim na prac ę gminnych i powiatowych jednostek lub spółek zajmuj ących si ę gospodark ą odpadami. Pomocny w przygotowaniu wymaganych danych mo że by ć gminny lub powiatowy plan gospodarki odpadami, który powinien zawiera ć dane dotycz ące aktualnego stanu gospodarki odpadami i prognozowanych w tym zakresie zmian.

W dziedzinie gospodarki odpadami znacz ącym dokumentem jest dyrektywa Rady nr 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowisk odpadów (O.J. L 182, 16/07/1999 P. 0001 - 0019). Ma ona na celu zapobiega ć lub ogranicza ć negatywny wpływ składowania odpadów na stan środowiska, w szczególno ści na stan wód powierzchniowych, wód gruntowych, gleby, powietrza i zdrowia ludzi. Dyrektywa okre śla ró żne kategorie odpadów (odpady komunalne, odpady niebezpieczne, odpady inne ni ż niebezpieczne i odpady oboj ętne) oraz dotyczy wszystkich składowisk odpadów, okre ślonych jako miejsca składowania odpadów w ziemi lub na jej powierzchni. Dzieli ona składowiska odpadów na składowiska odpadów niebezpiecznych, innych ni ż niebezpiecznie i składowiska odpadów oboj ętnych.

Dyrektywa okre śla te ż katalog czynno ści, jakie nie s ą obj ęte jej dyspozycjom. Jest to rozprowadzanie szlamu na glebie (w tym osadów ściekowych oraz szlamu powstałego w wyniku robót pogł ębieniowych), wykorzystanie odpadów oboj ętnych na składowiskach do prac w zakresie przebudowy lub rekonstrukcji, składowanie nie zanieczyszczonej gleby lub nieszkodliwych oboj ętnych odpadów powstałych w wyniku robót poszukiwawczych, wydobywczych, przetwarzania oraz składowanie surowców mineralnych, a tak że składowanie nieszkodliwego szlamu z prac pogł ębieniowych wzdłu ż nieznacz ących cieków wodnych, które były pogł ębiane oraz nieszkodliwego szlamu z wody powierzchniowej, w tym w korycie oraz jego podło żu. Okre ślono standardow ą procedur ę przyjmowania odpadów tak, aby unika ć wszelkiego ryzyka zanieczyszczenia oraz katalog odpadów jakie nie mog ą zosta ć przyj ęte na składowisko. Dyrektywa zawiera ponadto uregulowanie w zakresie systemu pozwole ń na działalno ść składowania odpadów oraz informacje, jakie powinien zawiera ć wniosek o wydanie takiego pozwolenia. Pa ństwa członkowskie musz ą składa ć co trzy lata raport do Komisji na temat wdra żania przepisów dyrektywy. Dyrektywa Rady została wdro żona do polskiego systemu prawnego za pomoc ą nast ępuj ących aktów prawnych: ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001, Nr 62, poz. 628 z pó źn. zm.), ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001, Nr 100, poz. 1085 z pó źn. zm.), rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2001 r. w sprawie stwierdzania kwalifikacji w zakresie gospodarowania odpadami (Dz. U. 2001, Nr 140, poz. 184), rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. 2003, Nr 61, poz. 549), rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. 2002, Nr 220, poz. 1858). Polsce przyznano 3-letni okres przej ściowy (do dnia 1 lipca 2012 r.) w odniesieniu do Art. 14 lit. c dyrektywy, który zawiera przepisy na temat technologicznego udoskonalenia składowisk odpadów.

Gminy s ą odpowiedzialna za opracowanie planów gospodarki odpadami, które powinny obejmowa ć wszystkie istniej ące i planowane instalacje i urz ądzenia do odzysku i unieszkodliwiania odpadów(art. 15 ustawy o odpadach). Natomiast powiaty s ą odpowiedzialne za opracowanie powiatowych planów gospodarki odpadami, które powinny obejmowa ć wszystkie istniej ące i planowane instalacje i urz ądzenia do odzysku i unieszkodliwiania odpadów na terenie powiatu (art. 15 ustawy o odpadach). Z kolei gminy s ą odpowiedzialne za budow ę, utrzymanie i funkcjonowanie komunalnych składowisk odpadów (art. 3 ustawy z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U 1996, Nr 132, poz. 622 z pó źn. zm.). 120

Tak wi ęc wdro żenie dyrektywy spowoduje finansowe konsekwencje dla gmin. Koszty te zostan ą pokryte przez Pa ństwo, Uni ę Europejsk ą (EFRR, Fundusz Spójno ści) oraz gminy. Gminy posiadaj ące komunalne składowiska odpadów b ędą zobowi ązane do stosowania standardowych procedur przyjmowania odpadów na składowiska okre ślone w dyrektywie. Wdro żenie dyrektywy b ędzie miało konsekwencje proceduralne dla powiatów odpowiedzialnych za wydawanie pozwole ń na prowadzenie składowisk odpadów (art. 26 ustawy o odpadach) oraz zatwierdzanie instrukcji operacyjnych dla składowisk odpadów (art. 53 ustawy o odpadach), z wyj ątkiem przypadków gdy wydawanie takich pozwole ń le ży w kompetencjach wojewody.

W celu długoterminowej ochrony i zachowania gatunków naturalnie żyj ących na wolno ści ptaków na terenie pa ństw członkowskich Rada przyj ęła dyrektyw ę nr 79/409/WE z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (O.J. L 103, 25/04/1979 P. 0001 - 0018) Została ona wdro żona do polskiego prawa za pomoc ą ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. 2001, Nr 3, poz. 21) oraz szeregu rozporz ądze ń Ministra Środowiska z 2001 i 2002 r. Jej konsekwencj ą jest konieczno ść uwzgl ędnienia w polityce planowania i zagospodarowania przestrzennego na szczeblu lokalnym obszarów i obiektów obj ętych i przewidywanych do obj ęcia ochron ą przyrody, w tym siedlisk ptaków i obiektów o szczególnych walorach i znaczeniu przyrodniczym. Ochrona wyznaczonych obszarów, w tym siedlisk ptaków, oznacza pewne ograniczenia zwi ązane z działaniami, które mog ą przyczyni ć si ę do zniszczenia stref ścisłej ochrony.

Ograniczenia musz ą by ć uwzgl ędniane przez gminy w planach zagospodarowania przestrzennego oraz zwi ązanych z nimi decyzjach administracyjnych. Natomiast powiaty s ą odpowiedzialne za prowadzenie rejestrów pewnych form ochrony przyrody, w tym u żytków ekologicznych. Forma i zawarto ść takich rejestrów zostały okre ślone w ustawie o ochronie przyrody.

Analogiczne cele i konsekwencje zakłada dyrektywa Rady nr 92/43/EEC z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikich ro ślin i zwierz ąt (O.J. L 206, 22/07/1992 P. 0007 - 0050), której postanowienia zostały wprowadzone do polskiego prawa za pomoc ą takich samych instrumentów, jak wskazane przy omówieniu poprzedniej dyrektywy. Z zagadnieniem ochrony fauny i flory zwi ązane jest równie ż rozporz ądzenie Rady nr 338/97 z 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony dzikich ro ślin i zwierz ąt poprzez uregulowania handlu nimi (O.J. L 061, 03/03/1997 P. 0001 - 0069). Polskie prawo zostało dostosowane do tego aktu na mocy ustawy o ochronie przyrody oraz Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 27 lutego 2002 r. w sprawie zezwole ń na przewo żenie przez granice pa ństwa okre ślonych ro ślin i zwierz ąt (Dz. U. 2002, Nr 39, poz. 357). Regulacje wprowadzone rozporz ądzeniem Ministra Środowiska maj ą charakter czasowy, obowi ązywa ć b ędą do czasu uzyskania członkostwa, po czym nast ąpi pełne ujednolicenie przedmiotowych przepisów. Pozwolenia w zakresie przewozu przez granic ę pewnych gatunków ro ślin i zwierz ąt, ich cz ęś ci i produktów pochodnych b ędzie wydawane przez Ministra Środowiska. Jednak że, gatunki ro ślin i zwierz ąt, o których mowa, musz ą by ć skatalogowane. Za prowadzenie odpowiednich katalogów b ędą odpowiedzialne powiaty. Katalogi b ędą musiały spełnia ć wymagania dotycz ące ich zawarto ści okre ślone w art. 27e ustawy o ochronie przyrody. Wdro żenie rozporz ądzenia nie powinno spowodowa ć obci ąż enia finansowego dla powiatów, b ędzie jednak wymagało skutecznych procedur administracyjnych.

Innym istotnym dokumentem dla gmin jest dyrektywa Rady nr 75/440/EEC z dnia 16 czerwca 1975 r. w sprawie jako ści wody powierzchniowej przeznaczonej do czerpania wody pitnej w pa ństwach członkowskich ( O.J. L 194, 25/07/1975 P. 0026 - 0031). Została ona wdro żona do polskiego systemu prawnego na mocy ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2001 r., Nr 115, poz. 1229) oraz rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia (Dz. U. 2002 r., Nr 204, poz. 1728). Gminy i powiaty musz ą 121 koordynowa ć podejmowanie środków zapobiegawczych na poziomie danego rejonu dorzecza, a ponadto gminy s ą odpowiedzialne za dostarczanie wody pitnej dla społeczno ści lokalnej. W zwi ązku z tym dyrektywa wpłynie na prace gmin wykorzystuj ących wod ę powierzchniow ą do czerpania wody pitnej. Z tego powodu, że woda powierzchniowa w Polsce jest złej jako ści, mo żna oczekiwa ć, że gminy b ędą musiały zainwestowa ć w lepsze oczyszczanie wody pitnej oraz stosowanie standardowej metody uzdatniania okre ślonej w dyrektywie dla ka żdej kategorii wód powierzchniowych.

Z kolei dyrektywa nr 85/337/EEC z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny wpływu pewnych projektów prywatnych i publicznych na stan środowiska (O.J. L 175, 05/07/1935 P. 0040 - 0048) została wprowadzona do polskiego prawa przede wszystkim za pomoc ą nast ępuj ących ustaw: z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska, z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw i z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2003, Nr 80, poz. 717). Na podstawie oceny wpływu na środowisko, gminy lub powiaty zostały zobowi ązane do zatwierdzenia b ądź odmowy zatwierdzenia realizacji danego projektu. Przed podj ęciem decyzji, gmina lub powiat musz ą skonsultowa ć jej tre ść z władzami zajmuj ącymi si ę ochron ą środowiska. Gmina i powiat decyduj ą równie ż o konieczno ści przeprowadzenia oceny wpływu na środowisko i okre ślaj ą jej zakres. Z dyrektywy wynika, że zarówno gmina jak i powiat musz ą zapewni ć udział społecze ństwa w procedurach oceny.

W zakresie zagadnienia zarz ądzania odpadami istotne b ędą postanowienia dyrektywy nr 2000/53/EC sprawie zu żytych pojazdów (O.J. L 269, 21/10/2000 P. 0034 - 0043). Dyrektywa wpłynie na prac ę gmin cz ęś ciowo odpowiedzialnych za gospodark ę odpadami na ich terytorium (zbieranie odpadów komunalnych oraz administrowanie składowisk odpadów). W zwi ązku z tym, że gminy odpowiadaj ą tak że za utrzymanie porz ądku i czysto ści, to one wła śnie b ędą musiały interweniowa ć w stosunku do porzuconych wraków samochodów i ich cz ęś ci. Dyrektywa wpłynie równie ż na prac ę powiatów, w zwi ązku z tym, że s ą one odpowiedzialne za rejestracje pojazdów, podczas gdy dyrektywa zobowi ązuje Pa ństwa Członkowskie do opracowanie systemu wyrejestrowania zu żytych pojazdów na podstawie okazania świadectwa zniszczenia. Powiaty s ą równie ż odpowiedzialne za kontrole przetwarzania odpadów. Jednostki zajmuj ące si ę przetwarzaniem odpadów musza uzyska ć pozwolenie na tego rodzaju działalno ść , które jest wydawane przez starost ę powiatu, z wyj ątkiem przypadków kiedy jest ono wydawane przez wojewod ę (art. 26 ustawy o odpadach). Omawiana dyrektywa nie została jeszcze wdro żona do prawa polskiego.

W dziedzinie zarz ądzania odpadami równie istotna jest dyrektywa Rady nr 94/62/EC w sprawie opakowa ń i odpadów opakowaniowych (O.J. L 365 , 31/12/1994 P. 0010 0023). Ze wzgl ędu na tre ść tej dyrektywy, zmieniono nast ępuj ące ustawy: z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. 2001, Nr 63, poz. 638), z dnia I1 maja 2001 r. o obowi ązkach przedsi ębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. 2001, Nr 63, poz. 639) i z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2003, Nr 07, poz. 78), a tak że szereg rozporz ądze ń Rady Ministrów i ministra Środowiska. Polsce przyznano 5-letni okres przej ściowy (do 31 grudnia 2007r.) w zwi ązku z art. 5 dyrektywy (dotyczy wymaganego poziomu odzysku i przetwarzania odpadów). Gminy b ędą odgrywały wa żną rol ę w opracowaniu skutecznego systemu zbierania i segregacji odpadów i zapewnienia minimalnego poziomu odzysku i recyklingu, wymaganych przez dyrektyw ę. Zarówno gminy i powiaty b ędą musiały zawrze ć problem odpadów opakowaniowych w swoich planach gospodarki odpadami. W ich kompetencjach le ży bowiem selektywne zbieranie i segregacja odpadów komunalnych ze szczególnym uwzgl ędnieniem odpadów opakowaniowych. Gminy s ą równie ż odpowiedzialne za budow ę, utrzymanie oraz funkcjonowanie zakładów odzyskiwania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych. 122

Z kolei w zwi ązku z transportem odpadami Polska b ędzie musiała dostosowa ć swoje przepisy do rozporz ądzenia Rady nr 259/93 z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli nad transportem odpadów na obszarze, do oraz z Unii Europejskiej (O.J. L 030, 06/02/1993 P. 0001 - 0028). Przydano Polsce 5-letni okres przej ściowy (do ko ńca 2007r.) na wdro żenie rozporz ądzenia. Polska ma równie ż prawo do przedłu żenia tego okresu do roku 2012 w odniesieniu do niektórych rodzajów odpadów. Gminy s ą odpowiedzialne za budow ę, utrzymanie i funkcjonowanie zakładów, w których dokonuje si ę odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Rozporz ądzenie ma istotne znaczenie dla przygranicznych jednostek samorz ądu terytorialnego, gdy ż gminy przygraniczne mog ą rozwa żyć prowadzenie gospodarki odpadami we współpracy z partnerami z UE lub spoza niej przestrzegaj ąc stosownych przepisów rozporz ądzenia.

Dyrektywa Rady nr 86/278/EEC z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, 1 w szczególno ści gleby, podczas wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie (O.J. L 181, 04/07/1986 P. 0006 - 0012) jest o tyle istotna dla gmin, że s ą odpowiedzialne za oczyszczalnie ścieków komunalnych. W zwi ązku z tym, do nich nale ży monitorowanie st ęż eń zwi ązków w osadach przeznaczonych do u żytku w rolnictwie, w szczególno ści st ęż eń metali ci ęż kich. Gminy musz ą respektowa ć ograniczania, okre ślone w niniejszej dyrektywie, w zakresie wykorzystania osadów w rolnictwie, a tak że musiały rozwi ąza ć problem gromadz ących si ę osadów poprzez składowanie na składowiskach odpadów, termiczne przekształcanie, kompostowanie, wykorzystanie w rolnictwie. Natomiast do zada ń powiatów nale żą regularne kontrole jako ści gleby oraz prowadzenie rejestru zawieraj ącego informacje na temat terenów, na których pewne normy jako ści gleby zostały naruszone. W okre ślonych przypadkach powiaty s ą odpowiedzialne równie ż za regeneracj ę zniszczonej gleby.

Kolejnym istotnym dokumentem jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2000/60/EC z dnia 23 pa ździernika 2000 r. w sprawie ustalenia ram dla unijnych działa ń w zakresie polityki gospodarki wodnej (O.J. L 327, 22/12/2000 P. 0001 - 0073). Dyrektywa została wdro żona do polskiego systemu prawnego za pomoc ą nast ępuj ących ustaw: z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. 2001, Nr 115, poz.1229), z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001, Nr 100, poz.1085), z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. 2001, Nr 72, poz.747) oraz szeregu rozporz ądze ń. W konsekwencji gminy i powiaty powinny uczestniczy ć w opracowaniu cech charakterystycznych ka żdego rejonu dorzecza, przegl ądzie wpływu działalno ści człowieka na środowisko wodne, analizie ekonomicznej wykorzystania wody oraz sporz ądzeniu rejestru obszarów wymagaj ących szczególnej ochrony. Powinny one równie ż uczestniczy ć w opracowaniu planów gospodarki wodnej w dorzeczach (robi ą to w wy żej wymienionych projektach pilota żowych). Ponadto gminy s ą odpowiedzialne za ostateczne zatwierdzenie taryf wodnych obliczonych i zaproponowanych przez podmioty zajmuj ące si ę zaopatrzeniem w wod ę i odprowadzaniem ścieków (art. 24 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i odprowadzaniu ścieków). To wszystko świadczy o tym, że gminy odgrywaj ą wa żną rol ę w polityce kształtowania cen wody i realizacji unijnej zasady „zanieczyszczaj ący płaci". Podobne konsekwencje rodzi dyrektywa Rady z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jako ści wody pitnej (O.J. L 330, 05/12/1998 P. 0032 - 0054 98/83/EC)

Za pomoc ą tych samych ustaw, jak wskazane w poprzednim akapicie wprowadzono dyrektyw ę Rady nr 91/271/EEC z dnia 21 maja 1991 r. w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych (O.J. L 135, 30/05/1991 P. 0040 - 0052). W zwi ązku z tym, że gminy s ą odpowiedzialne za gromadzenie ścieków oraz ich oczyszczanie przed odprowadzeniem do wód, w celu spełniania norm okre ślonych w dyrektywie, musz ą inwestowa ć w budow ę i modernizacje sieci doprowadzania ścieków (około 8,9 miliarda EURO) oraz oczyszczalni ścieków (około 2,3) miliarda EUR.O). Oczekuje si ę, że 50% kosztów zostanie pokryte przez gminy. Mo żliwe jest wykorzystanie funduszy LJE (ISPA, 123

PHARE, SAPARD, a po akcesji EFRR. Fundusz Spójno ści), ale nale ży przy tym zaznaczy ć, że zgodnie z dyrektyw ą, tam gidzie budowa systemów kanalizacyjnych nie przyniosłaby korzy ści środowiskowych lub powodowałaby nadmierne koszty mo żna zastosowa ć inne rozwi ązania zapewniaj ące taki sam stan ochrony środowiska. Ponadto dyrektywa wpłynie na prace powiatów w zwi ązku z faktem, że s ą one odpowiedzialne za wydawanie pozwole ń wodnoprawnych.

Z kolei na mocy dyrektywy Rady nr 76/160/EEC z dnia 8 grudnia 1975 r. w sprawie jako ści wody do celów k ąpielowych (O.J. L 031, 05/02/1976 P. 0001 - 0007), wprowadzonej do polskiego prawa za pomoc ą ustawy - Prawo wodne, gminy b ędące odpowiedzialne za oczyszczanie i odprowadzanie ścieków komunalnych musz ą uwzgl ędni ć ograniczenia zwi ązane z zapobieganiem zanieczyszczeniu wody do celów k ąpielowych. Ponadto, w celu ochrony wody do celów k ąpielowych, gminy mog ą by ć zmuszone do modernizacji oczyszczalni ścieków, tak aby spełniały one wymogi jako ściowe okre ślone w tre ści dyrektywy.

W wyniku wdro żenia dyrektywy Rady nr 75/4421EEC z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (O.J. L 194, 25/07/1975 P. 0039 - 0041) podkre śla si ę, że opracowane przez gminy i powiaty plany gospodarowania odpadami powinny by ć zgodne z Polityk ą Ekologiczn ą Pa ństwa i wdra żać Krajowy Plan Gospodarki Odpadami. Odpowiednie normy okre ślone w dyrektywie wpłyn ą na prac ę gmin odpowiedzialnych za jednostki i zakłady zajmuj ące si ę zbieraniem, unieszkodliwianiem lub odzyskiwaniem odpadów. Gminy b ędą zobowi ązane do podj ęcia koniecznych działa ń zmierzaj ących do wyeliminowania niekontrolowanego wprowadzania odpadów komunalnych do środowiska (m.in. obj ęcie wszystkich mieszka ńców zorganizowan ą zbiórk ą odpadów) i zdecydowanego rozwoju systemów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, w tym odpadów ulegaj ących biodegradacji. Dyrektywa bowiem nakazuje pa ństwom członkowskim mi ędzy innymi przyj ęcie środków w celu zapobiegania i ograniczania ilo ści produkowanych odpadów oraz ich szkodliwo ści, a tak że propagowania odzyskiwania odpadów, w tym przetwarzania, ponownego wykorzystania lub odzysku lub wykorzystania odpadów jako źródła energii. Ponadto pa ństwa członkowskie winny przyj ąć odpowiednie środki w celu budowy odpowiednich i zintegrowanych sieci zakładów zajmujących si ę usuwaniem odpadów z wykorzystaniem najnowszych technologii nie poci ągaj ących nadmiernych kosztów, zgodnie ze szczególnymi zało żeniami (takimi jak samowystarczalno ść w odprowadzaniu odpadów).

ENERGIA

Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej zalicza energetyk ę do ogólnych celów Wspólnoty (art. 3 ust. 1 lit. u TWE). Traktat z Maastricht wprowadził do TWE normy prawne na temat wykorzystania transportowych sieci transeuropejskich dla dostaw energii (art. 154 i nast. TWE). Natomiast zasadnicze kompetencje w dziedzinie bada ń naukowych, zaopatrzenia i kontroli materiałów rozszczepialnych i tworzenia wspólnego rynku w tym zakresie posiada Europejska Wspólnota Energii Atomowej.

Na mocy ustawy z dnia 24 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne (Dz. U. 2002 r., Nr 135, poz. 1144) została przeniesiona do krajowego porz ądku prawnego dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 77/2001 z dnia 27 wrze śnia 2001 r. w sprawie promowania energii elektrycznej produkowanej z odnawialnych źródeł energii na wewn ętrznym rynku energetycznym. Celem dyrektywy jest promowanie energii elektrycznej produkowanej z odnawialnych źródeł na wewn ętrznym rynku energetycznym. Zgodnie z zało żeniami dyrektywy cele te musz ą by ć zgodne z globalnym zało żeniem osi ągni ęcia 12% całkowitego krajowego zu życia energii ze źródeł odnawialnych do 2010 r. Ponadto, do 2010 r. odnawialne źródła energii na wewn ętrznym rynku krajowym musz ą stanowi ć 22,1% całkowitej produkcji energii. Komisja Europejska b ędzie monitorowa ć i ocenia ć realizacje narodowych programów osi ągni ęcia zało żonych celów. W 124 przypadku gdy pa ństwa członkowskie wykorzystuj ą odpady jako źródło energii, musz ą one działa ć zgodnie z przepisami Unii Europejskiej odnosz ącymi si ę do odpadów. Dyrektywa porusza równie ż zagadnienia wzbudzania zaufania inwestorów do narodowych projektów oszcz ędno ści energii poprzez zapewnienie wła ściwego funkcjonowania ró żnych mechanizmów wspomagaj ących wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii, jak na przykład zielone świadectwa, pomoc inwestycyjna, zwolnienia, redukcje lub zwroty podatkowe, oraz bezpo średnie projekty promocji cen. Nale ży zaznaczy ć, że gospodarka energetyczna na poziomie gminy musi by ć zgodna z zało żeniami długoterminowej pa ństwowej polityki energetycznej. Zgodnie ze stanowiskiem rz ądu polskiego, wyra żonym w ,uło żeniach polskiej polityki energetycznej do roku 2020", aktywne podej ście władz lokalnych do energii odnawialnej jest kluczem do pomy ślnego zwi ększenia wykorzystania źródeł energii odnawialnej. „Zało żenia polityki energetycznej Polski do roku 2020" zawieraj ą strategi ę wykorzystania niekonwencjonalnych, w tym odnawialnych, źródeł energii i zakładaj ą, że władze gminny powinny w jak najwi ększym stopniu wykorzystywa ć odnawialne źródła energii w swojej gospodarce energetycznej. Promowanie produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, zgodnie z zaleceniami dyrektywy, mo że spowodowa ć pewne obci ąż enia finansowe dla gmin (np. zwi ązane z analiz ą ocen ą potencjalnych odnawialnych źródeł energii lub inwestowaniem w instalacje wykorzystuj ące źródła odnawialne, w tym przede wszystkim biomas ę) oraz zmiany w obecnych procedurach administracyjnych . Z kolei dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2002/91/EC z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie efektywno ści energetycznej budynków (O.J. L 001, 04/01/2003 P. 0065 - 0071) nie została przeniesiona do krajowego systemu prawnego - termin dokonania transpozycji upływa 4 stycznia 2006 r. Generalnie rzecz ujmuj ąc, celem tej dyrektywy jest podnoszenie efektywno ści energetycznej budynków na terenie Wspólnoty z uwzgl ędnieniem warunków i wymaga ń klimatycznych zarówno wewn ątrz, jak i na zewn ątrz budynków, warunków lokalnych oraz zasady efektywno ści ekonomicznej. Pa ństwa członkowskie musz ą podj ąć wszelkie konieczne kroki w celu zapewnienia, że nowe budynki spełniaj ą minimalne wymagania w zakresie efektywno ści energetycznej okre ślone w dyrektywie. Dla nowych budynków o powierzchni u żytkowej przekraczaj ącej 1000 m2, pa ństwa członkowskie musz ą zapewni ć, że przed rozpocz ęciem budowy rozwa żone zostan ą alternatywne rozwi ązania techniczne, środowiskowe i ekonomiczne dla takich systemów jak: lokalny system zaopatrzenia w energi ę oparty o źródła odnawialne, CHI' (energia elektryczna i cieplna w skojarzeniu), obwodowe lub blokowe systemy grzewcze lub chłodz ące, tam gdzie s ą one dost ępne oraz pompy cieplne (pod pewnymi warunkami). Ponadto dyrektywa ta ustanawia efektywno ści energetycznej budynków, stosowania minimalnych wymaga ń dotycz ących efektywno ści energetycznej nowych budynków, stosowania minimalnych wymaga ń dotycz ących efektywno ści energetycznej du żych istniej ących budynków, które s ą przedmiotem renowacji, certyfikacji energetycznej budynków oraz regularnych kontroli bojlerów oraz systemów klimatyzacji w budynkach, a tak że oceny instalacji grzewczych, w których bojlery maj ą wi ęcej ni ż 15 lat. Dyrektywa b ędzie poci ąga ć za sob ą zobowi ązane do stosowania jej postanowie ń w stosunku do budynków stanowi ących własno ść gmin. Ponadto ustanawia ona dodatkowe obowi ązki w zakresie udost ępniania certyfikatów energetycznych budynków, które s ą zajmowane przez władze publiczne.

W trakcie opracowa ń jest obecnie propozycja dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zu życia energii w budynkach (COM/2001/226). Jej celem jest stworzenie systemu wydajniejszego zu życia energii w budynkach na terenie Unii Europejskiej oraz zapewnienie, że b ędą podejmowane jedynie najbardziej oszcz ędne środki w tym zakresie. Proponowana dyrektywa wskazuje mi ędzy innymi wymagania wobec pa ństw członkowskich w zakresie okre ślania metodologii dla zintegrowanej kalkulacji zu życia energii w budynkach. Dyrektywa nakłada ć b ędzie na pa ństwa członkowskie obowi ązek ustalenia minimalnych norm, regularnie aktualizowanych, zu życia energii w nowych budynkach, przeprowadzenia studium wykonalności dla zainstalowania alternatywnych systemów dostawy energii w nowych wielkogabarytowych budynkach, a 125 tak że stosowania odpowiednich norm w zakresie zu życia energii w istniej ących wielkogabarytowych budynkach podczas ich renowacji, pod warunkiem spełnienia pewnych kryteriów dotycz ących oszcz ędno ści kosztów. Gminy powinny bra ć udział w działaniach podejmowanych w ramach tzw. Programu ALTENAR w celu promowania i stwarzania sprzyjaj ących warunków do produkcji i wykorzystania energii odnawialnej przez inwestorów zarówno publicznych jak i prywatnych. Wdro żenie omawianych przepisów poci ągnie za sob ą konsekwencje administracyjne, w zwi ązku z tym, że gminy mog ą potrzebowa ć personelu posiadaj ącego odpowiednie kwalifikacje do opracowywania i wdra żania projektów w dziedzinie energii odnawialnej, systemu podejmowania szybkich decyzji dotycz ących zarz ądzaniem projektami oraz dobrze funkcjonuj ącego systemu współpracy na szczeblu lokalnym regionalnym i mi ędzynarodowym.

POLITYKA SPOŁECZNA I ZATRUDNIENIE

Traktat ustanawiaj ący Wspólnot ę Europejsk ą w art. 136 okre śla zasadnicze prawa o charakterze socjalnym i postanowienia na temat celów polityki społecznej. Zgodnie z kolejnym artykułem tego aktu Wspólnota podejmuje działania mi ędzy innymi w nast ępuj ących dziedzinach: polepszenie środowiska pracy w celu ochrony bezpiecze ństwa i zdrowia pracowników, warunki pracy, informacja i konsultacja z pracownikami, integracja osób wył ączonych z rynku pracy, a tak że równo ść m ęż czyzn i kobiet w odniesieniu do ich szans na rynku pracy i traktowania w pracy. Zbli żanie prawa w tych dziedzinach polega na ustalaniu standardów minimalnych przez postanowienia dyrektyw.

Dnia 22 lipca 2003 r. Rady podj ęła decyzj ę nr 578/2003 w sprawie wytycznych dotycz ących polityki zatrudnienia w pa ństwach członkowskich . Zasadnicze wytyczne adresowane do pa ństw członkowskich obejmuj ą takie zagadnienia, jak kontynuowanie reform maj ących na celu wzrost opłacalno ści zatrudnienia, ograniczenia obci ąż eń podatkowych zwi ązanych z rynkiem pracy (co winno zach ęca ć pracodawców do tworzenia nowych miejsc pracy, a pracowników do podejmowania zatrudnienia), zmiany w systemach ubezpiecze ń społecznych w celu zapewnienia nale żytej motywacji do podejmowania zatrudnienia, a tak że wzmocnienie działa ń maj ących na celu ograniczanie szarej strefy. Decyzja nie podlega transpozycji do krajowego systemu prawnego. Jednak że 4 stycznia 2000 r. rz ąd polski przyj ął Narodow ą Strategi ę Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich 2000 -2006. Strategia jest oparta na czterech filarach Europejskiej Strategii Zatrudnienia i jest to dokument długofalowy, stanowi ący jednocze śnie podstaw ę dla Narodowego Planu Działa ń na rzecz Zatrudnienia opracowywanego zgodnie z wytycznymi Rady w zakresie polityki zatrudnienia. Natomiast 29 stycznia 2002 r. Rada Ministrów przyj ęła „Strategi ę Społeczno - Gospodarcz ą rz ądu na lata 2002 - 2005 przedsi ębiorczo ść - rozwój - praca". W dokumencie tym zawarte s ą podstawowe zało żenia polityki zatrudnienia. Tworz ąc lokalne programy na rzecz przeciwdziałania bezrobociu, gminy i powiaty winny uwzgl ędnia ć zało żenia Europejskiej Strategii Zatrudnienia, wytyczne kierowane do pa ństw członkowskich, a tak że działania rz ądu RP słu żą ce realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia.

Natomiast celem decyzji Komisji nr 8/2003 z dnia 23 grudnia 2002 r. wykonuj ącej rozporz ądzenie Rady WE 1612/68 w zakresie zestawienia wolnych miejsc pracy i wniosków o zatrudnienie jest stworzenie europejskiej sieci słu żb usług, znanej jako EURES (Europejskie Słu żby Zatrudnienia), odpowiedzialnej za rozwój wymiany informacji oraz współpracy. Sie ć jest dzi ś wzmocniona i w pełni zintegrowana ze słu żbami zatrudnienia funkcjonuj ącymi w poszczególnych pa ństwach członkowskich Przeznaczona jest dla pracodawców i osób poszukuj ących pracy w UE, Norwegii i Islandii zamierzaj ących zatrudni ć osob ę lub podj ąć prac ę w innym kraju. Główne zało żenia sieci to dost ęp do informacji i wskazówek dla osób poszukuj ących ofert pracy na terenie Wspólnoty, dystrybucja informacji na temat osób poszukuj ących pracy w innym kraju, wsparcie dla pracodawców, dystrybucja informacji na temat wolnych miejsc pracy oraz wsparcie w procesie rekrutacji. EURES opiera si ę na partnerstwie pomi ędzy Komisj ą Europejsk ą, 126 słu żbami zatrudnienia w 17 krajach (15 krajów członkowskich oraz Norwegia i Islandia) i innych instytucji działaj ących na rzecz mobilno ści zatrudnienia, w szczególno ści partnerów społecznych oraz władz lokalnych i regionalnych. Wprowadzenie usług sieci EURES w Polsce b ędzie miało konsekwencje dla powiatów, a precyzyjniej powiatowych urz ędów pracy. Szczegółowe uregulowania dotycz ące funkcjonowania EURES w Polsce znajduj ą si ę w projekcie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Nale ży spodziewa ć si ę, że powiaty ponios ą w pewnym zakresie konsekwencje finansowe wdro żenia EURES, ale przede wszystkim dla sprawnego funkcjonowania EURES konieczne b ędzie wypracowanie odpowiednich procedur.

W prawie europejskim du żą wag ę przywi ązuje si ę do zwalczania jakichkolwiek przejawów dyskryminacji. Wyrazem realizacji tego zało żenia w zakresie polityki społecznej i zatrudnienia jest dyrektywa Rady nr 43/2000 z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzaj ąca w życie zasad ę równego traktowania osób bez wzgl ędu na pochodzenie rasowe lub etniczne . Ma ona na celu wdro żenie zasady równego traktowania osób bez wzgl ędu na pochodzenie rasowe lub etniczne. Dyrektywa ta ustanawia minimalne wymagania w zakresie zwalczania dyskryminacji. W rozumieniu dyrektywy zasada równego traktowania oznacza brak jakiejkolwiek formy bezpo średniej lub po średniej dyskryminacji ze wzgl ędu na pochodzenie rasowe lub etniczne w stosunku do wszystkich osób, zarówno w sektorze prywatnym jak i publicznym, wł ącznie z instytucjami publicznymi, w nast ępuj ących sprawach: warunków dost ępu do zatrudnienia i prowadzenia własnej działalno ści gospodarczej oraz uprawnienia do wykonywania zawodu, dost ępu do wszystkich rodzajów i poziomów kształcenia i doradztwa zawodowego, warunków zatrudnienia i pracy (wraz z kwesti ą płacy i zwolnie ń), wst ępowania i działania w organizacjach pracodawców lub pracowników lub jakiekolwiek innej organizacji, ochrony społecznej, w tym zabezpieczenia społecznego i opieki medycznej, świadcze ń społecznych, edukacji, a tak że korzystania z towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług publicznie dost ępnych. Ponadto pa ństwa członkowskie maj ą obowi ązek przekaza ć Komisji, do dnia 19 lipca 2005 r., a nast ępnie raz na pi ęć lat, wszelkie potrzebne informacje w celu sporz ądzenia przez Komisj ę raportu do Parlamentu Europejskiego i Rady na temat stosowania postanowie ń dyrektywy.

Postanowienia omówionej powy żej dyrektywy zostały wprowadzone do polskiego prawa przede wszystkim wskutek nowelizacji kodeksu pracy (Dz. U. 1998, Nr 21, poz.94 z pó źn. zm.) oraz ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. 2003, Nr 58, poz.514). Ostatnia nowelizacja kodeksu pracy w omawianym zakresie polega głównie na rozszerzeniu ju ż obowi ązuj ących regulacji dotycz ących zakazu dyskryminacji ze wzgl ędu na płe ć, wprowadzeniu poj ęcia dyskryminacji bezpo średniej i uszczegółowienie poj ęcia dyskryminacji po średniej, a tak że zobowi ązanie pracodawcy do tworzenia w zakładzie pracy środowiska wolnego od wszelkiej dyskryminacji. Dyrektywa wpłynie na prac ę gmin i powiatów wyst ępuj ących w charakterze pracodawcy. W swoich działaniach dotycz ących dost ępu do rynku pracy, kryteriów wyboru pracowników i wymaga ń rekrutacyjnych, warunków pracy, gminy i powiaty b ędą musiały stosowa ć zasad ę równego traktowania osób, niezale żnie od ich rasy lub pochodzenia etnicznego. Ponadto gminy w zakresie usług oferowanych w ramach systemu pomocy społecznej b ędą zwi ązane zasad ą równego traktowania wynikaj ącą z dyrektywy. Wszystkie powy ższe uwagi odnosz ą si ę tak że do instytucji podległych gminom i powiatom, które b ędą musiały stosowa ć zasad ę równego traktowania w odniesieniu do ochrony socjalnej i edukacji (np. przedszkola, szkoły, szpitale). Dyrektywa wpłynie na prac ę powiatowych urz ędów pracy, które musz ą stosowa ć zasad ę równego traktowania podczas wykonywania działa ń administracyjnych. Urz ędy b ędą zobowi ązane do równego traktowania osób bezrobotnych. Dodatkowo wdro żenie przepisów dyrektywy wpłynie na prac ę wydziałów organizacyjnych gmin i powiatów oraz powiatowych urz ędów pracy, które powinny zapozna ć si ę i stosowa ć przepisy dotycz ące równego traktowania. Ponadto, konieczne b ędzie rozpowszechnienie odpowiednich informacji na temat przepisów dyrektywy w miejscach pracy.

Kolejn ą istotn ą dyrektyw ą jest dyrektywa Rady nr 89/654/WE z dnia 30 listopada 1989 r. dotycz ąca minimalnych wymaga ń w dziedzinie bezpiecze ństwa i ochrony 127 zdrowia w miejscu pracy. Została ona wdro żona do polskiego systemu prawnego za pomoc ą nowelizacji kodeksu pracy i szeregu rozporz ądze ń wykonawczych. Zasadniczo dyrektywa okre śla obowi ązki pracodawców i pracowników. W śród wymaga ń stawianych pracodawcom znajduj ą si ę: dopilnowanie, aby wyj ścia ewakuacyjne i zapasowe oraz prowadz ące do nich drogi były zawsze całkowicie wolne i aby wykonywano techniczn ą obsług ę miejsc pracy, informowanie pracowników o podj ętych działaniach w zakresie bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia, a tak że zapewnienie konsultacji i współudziału pracowników w działaniach podejmowanych zgodnie z dyrektyw ą. Jako pracodawcy, gminy i powiaty oraz nadzorowanych przez nie instytucje publiczne, takie jak szkoły, szpitale musz ą zapewni ć bezpiecze ństwo i higien ę w miejscu pracy. Zadaniem wydziałów organizacyjnych w tych jednostkach jest monitorowanie warunków pracy zgodnie z wymaganiami bezpiecze ństwa i higieny pracy sporz ądzanie regularnych raportów na temat bezpiecze ństwa i higieny pracy w jednostce, a tak że doradztwo i szkolenie innych pracowników w zakresie przepisów bezpiecze ństwa i higieny pracy. Wydziały administracyjne b ędą wi ęc musiały wykonywa ć swoje zadania w odniesieniu do własnych jednostek oraz nadzorowanych instytucji publicznych zgodnie z przepisami dyrektywy.

W celu zbli żenia prawodawstwa pa ństw członkowskich w zakresie praktycznych ustale ń i procedur dotycz ących zwolnie ń grupowych oraz zapewnienia wi ększej ochrony pracownikom w przypadku takich zwolnie ń przyj ęto dyrektyw ę Rady 98/59/WE z dnia 20 lipca 1998 r. w sprawie zbli żania ustawodastw pa ństw członkowskich odnosz ących si ę do zwolnie ń grupowych . Dyrektywa nie odnosi si ę do zwolnie ń grupowych dokonywanych w ramach umów o prac ę zawartych na czas okre ślony lub na wykonanie okre ślonej pracy, chyba że zwolnienie nast ępuje przed dat ą wyga śni ęcia lub rozwi ązania takiej umowy ani do pracowników zatrudnionych w organach administracji publicznej lub instytucji prawa publicznego, ani te ż do członków załóg statków morskich. W pozostałych sytuacjach ka żdy pracodawca rozwa żaj ący zbiorowe zwolnienie pracowników musi odby ć konsultacje z przedstawicielami pracowników, w celu osi ągni ęcia porozumienia. Takie konsultacje musz ą obejmowa ć co najmniej sposoby i środki unikni ęcia zwolnie ń lub ograniczenia ich skutków, jak równie ż mo żliwo ści złagodzenia ich konsekwencji poprzez wykorzystanie towarzysz ących im środków socjalnych maj ących na celu pomoc w przeszeregowaniu lub przekwalifikowaniu osób zwolnionych. Pracodawca, aby umo żliwi ć przedstawicielom pracowników przedstawienia konstruktywnych propozycji, zobowi ązany jest do dostarczenia im wszystkich istotnych informacji oraz notyfikowania im na pi śmie informacji wskazanych przez dyrektyw ę. O planowanych zwolnieniach grupowych pracodawca informuje wła ściw ą organ władzy publicznej na pi śmie. Postanowienia omawianej dyrektywy wdro żono do polskiego prawa ustaw ą z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z pó źniejszymi zmianami (Dz. U. 2003, Nr 58, poz.514 - tekst jednolity) oraz ustaw ą z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwi ązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn nie dotycz ących pracowników (Dz.U.2003, Nr 90, poz. 884). Wdro żenie dyrektywy niew ątpliwie wpłynie na prac ę powiatów będących kompetentnymi organami władzy, które musz ą zosta ć poinformowane o jakichkolwiek planowanych przez pracodawc ę zwolnieniach zbiorowych z pracy. Ponadto zadaniem powiatowych urz ędów pracy b ędzie szukanie rozwi ąza ń w celu złagodzenia skutków planowanych zbiorowych zwolnie ń z pracy. Dodatkowo s ą one zobligowane do zainicjowania i zastosowania odpowiednich środków w świetle rozwi ązywania lub złagodzenia problemów dotycz ących zbiorowych zwolnie ń z pracy.

TRANSPORT DROGOWY

Transport drogowy jest jedn ą z istotnych dziedzin, za pomoc ą której w Unii Europejskiej realizowane s ą cztery podstawowe jej swobody: przepływu osób, towarów, kapitału i usługi.

Jednym z pierwszych instrumentów zbli żania prawodawstwa pa ństw członkowskich i realizacji zasady jednolitego rynku w omawianym zakresie było rozporz ądzenie Rady nr 128

1191/1969 z dnia 26 czerwca 1969 r. w sprawie działa ń podejmowanych przez pa ństwa członkowskie dotycz ących wypełniania zobowi ąza ń zwi ązanych ze świadczeniem usług publicznych w dziedzinie transportu kolejowego, drogowego i śródl ądowego wodnego . Rozporz ądzenie jest wi ążą ce w cało ści i ma zastosowanie bezpo średnie, bez konieczno ści transpozycji jego tre ści do krajowych systemów prawnych. Jednak że, tre ść rozporz ądzenia została wdro żona do polskiego systemu prawnego za pomoc ą nast ępuj ących aktów prawnych: ustawa z dnia 6 wrze śnia 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. 2001, Nr 125, poz.1371), ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalno ści i nadzorowania pomocy publicznej dla przedsi ębiorców (Dz. U. 2002, Nr 141, poz. 1177) i ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. 2003, Nr 86, poz. 789). Rozporz ądzenie mo że mie ć konsekwencje dla gmin i powiatów jako jednostek odpowiedzialnych za zagwarantowanie publicznych usług transportowych w swoich granicach administracyjnych. Takie usługi s ą świadczone przez komunalne zakłady bud żetowe w zakresie usług transportowych lub przez spółki prawa handlowego działaj ące w dziedzinie transportu. Przedsi ębiorstwa te b ędą musiały spełni ć zdefiniowane w rozporz ądzeniu obowi ązki działania, przewo żenia i stosowania okre ślonych cenników. Kolejnym istotnym aktem jest rozporz ądzenie Rady z dnia 4 czerwca 1970 r. w sprawie przyznania pomocy publicznej w sektorze transportu kolejowego, drogowego oraz wodnego śródl ądowego. Rozporz ądzenie mo że mie ć konsekwencje dla gmin i powiatów, które udzielaj ą pomocy publicznej przedsi ębiorstwom świadcz ącym usługi dla ludno ści na terenie tych gmin i powiatów. W takich przypadkach, udzielana pomoc musi by ć zgodna z wymaganiami ustalonymi w tre ści rozporz ądzenia. Art. 77 TWE stanowi, że pomoc publiczna w sektorze transportu jest dozwolona, je żeli słu ży ona koordynacji działa ń transportowych lub stanowi zwrot kosztów za wypełnienie pewnych zobowi ąza ń zwi ązanych ze świadczeniem usług publicznych. Rozporz ądzenie szczegółowo ustanawia warunki i przypadki, w których taka pomoc jest dozwolona. Rozporz ądzenie okre śla równie ż zasady powoływania składu i sposobu działania komitetu doradczego odpowiedzialnego za pomoc Komisji w badaniu przypadków udzielania pomocy publicznej w sektorze transportu kolejowego, drogowego oraz wodnego śródl ądowego. W celu harmonizacji warunków uzyskiwania narodowych uprawnie ń do kierowania pojazdami oraz w celu wzajemnego ich uznawania oraz ułatwienia obywatelom Unii poruszania si ę i osiadania w pa ństwie członkowskim innym ni ż to, w którym nabyli uprawnienia do kierowania pojazdami przyj ęto dyrektyw ę Rady nr 439/1991 z dnia 29 lipca 1991 w sprawie uprawnie ń do kierowania pojazdami. Na jej mocy okre ślono jakie dokumenty uprawniaj ą do kierowania pojazdami na terenie Unii oraz wskazania dla testów teoretycznych oraz sprawdzianów umiej ętno ści i zachowania si ę podczas kierowania pojazdem. Postanowienia tej dyrektywy wdro żono do polskiego prawa na mocy ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 2003, Nr 58, poz.515) oraz rozporz ądzenia Ministra Infrastruktury z dnia 14 grudnia 2001 r. w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnie ń przez kieruj ących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów (Dz. U. 2001, Nr 150, poz. 1681). Dyrektywa jest istotna dla polskich powiatów, które s ą odpowiedzialne za wydawanie dokumentów prawa jazdy. Powiaty musza stosowa ć si ę do wymaga ń dotycz ących wydawania dokumentów prawa jazdy okre ślonych w tre ści dyrektywy. Ponadto musz ą zagwarantowa ć, że ubiegaj ący si ę o otrzymanie dokumentu prawa jazdy posiadaj ą odpowiedni ą wiedz ę i umiej ętno ści oraz prezentuj ą cechy i zachowanie wymagane od kieruj ących pojazdami. Starosta powiatu jest odpowiedzialny za wydawanie zezwole ń na prowadzenie szkolenia jednostkom szkoleniowym organizuj ącym kursy oraz egzaminy teoretyczne i praktyczne dla potencjalnych kierowców, natomiast zadaniem powiatu jest monitorowanie kursów prawa jazdy oraz zagwarantowanie, że ich programy s ą zgodne z zało żeniami dyrektywy. W zakresie prawa przewozowego istotne s ą postanowienia rozporz ądzenia Rady nr 3118/1993 z dnia 25 pa ździernika 1993 r. ustalaj ącego warunki świadczenia wewn ątrzkrajowych usług przewozowych przez przewo źników spoza pa ństwa członkowskiego . Na jego mocy jedynie przewo źnicy z UE s ą uprawnieni do świadczenia 129 mi ędzynarodowych usług przewozowych i maj ą prawo świadczenia wewn ątrzkrajowych usług przewozowych w innych pa ństwach członkowskich. Usługi kabota żowe b ędą wył ączone z jakichkolwiek ogranicze ń ilo ściowych w zakresie dost ępu do rynku. W dziedzinie stawek i warunków umów na świadczenie usług przewozowych, masy i wymiarów pojazdów, wymaga ń dotycz ących przewozu pewnych kategorii towarów, a tak że czasu jazdy i odpoczynku i podatku VAT dla usług przewozowych stosuje si ę, zgodnie z prawem europejskim, przepisy prawne oraz procedury administracyjne obowi ązuj ące w pa ństwie członkowskim, b ędącym miejscem świadczenia usług. Z kolei dyrektywa Rady nr 26/1996 z dnia 29 kwietnia 1996 r. w sprawie uznania kompetencji zawodowych w zakresie transportu drogowego towarów i osób oraz wzajemnego uznania dyplomów, świadectw oraz innych dokumentów potwierdzaj ących kwalifikacje w celu umo żliwienia przewo źnikom rejestracji przedsi ębiorstwa świadcz ącego krajowe i mi ędzynarodowe usługi przewozowe ma na celu harmonizacj ę zasad uznawania kompetencji zawodowych w zakresie krajowego i mi ędzynarodowego transportu drogowego w celu umo żliwienia przewo źnikom rejestracji przedsi ębiorstwa przewozowego. Dyrektywa ma zastosowanie do ka żdej osoby fizycznej i przedsi ębiorstwa przewo żą cych w poje ździe kołowym ponad 9 osób, wraz z kierowc ą, lub przewo żą cych w poje ździe towary, których dopuszczalna masa wraz z ci ęż arem przyczepy przekracza 3,5 tony, lub których dopuszczalne obci ąż enie całkowite wraz z przyczep ą przekracza 6 ton. Dyrektywa okre śla minimalne wymagania, jakie musz ą spełni ć przewo źnicy, przede wszystkim w zakresie dobrej reputacji, stabilnej pozycji finansowej oraz kwalifikacji. Pa ństwa członkowskie musza uznawa ć za wystarczaj ący dowód świadectwa oraz inne dokumenty wydane w innym pa ństwie członkowskim potwierdzaj ące spełnienie powy ższych wymaga ń. Dyrektywa została wdro żona do polskiego systemu prawnego za pomoc ą nast ępuj ących aktów prawnych: ustawa z dnia 6 wrze śnia 2001 r. o transporcie drogowym, ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym, rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 grudnia 2001 r. w sprawie kursów dokształcaj ących kierowców wykonuj ących transport drogowy (Dz. U. 2001, Nr 150, poz. 1682), które zostanie uchylone z dniem 2 stycznia 2005 r. przez ustaw ę z dnia 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2003, Nr 149, poz. 1452). Postanowienia dyrektywy b ędą wpływa ć na prac ę powiatów i gmin odpowiedzialnych za uznanie kompetencji zawodowych w zakresie przewozu towarów i osób. Z kolei komunikat Komisji z dnia 10 lipca 1998 r. do Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Społeczno - Ekonomicznego oraz Komitetu Regionów pod tytułem „Rozwój sieci dla mieszka ńców - dlaczego lokalny i regionalny transport pasa żerski jest wa żny oraz w jaki sposób Komisja przyczynia si ę do jego rozwoju" nie był publikowany w Dzienniku Urz ędowym Wspólnot Europejskich. W konsekwencji nie on jest wi ążą cym aktem prawa wspólnotowego i nie podlega transpozycji do krajowego porz ądku prawnego. Jednak że wraz z opracowanym programem działa ń mo że by ć on skutecznie wykorzystywany przez gminy i powiaty w opracowaniu zrównowa żonych strategii rozwoju lokalnego transportu. U żyteczna baza ELTIS zawiera przykłady dobrych praktyk z pa ństw członkowskich. Celem wydania komunikatu był rozwój systemu lokalnego i regionalnego transportu pasa żerskiego poprzez udost ępnianie władzom lokalnym, operatorom oraz u żytkownikom odpowiednich narz ędzi wsparcia oraz ustanowienie ramowej polityki promuj ącej zrównowa żony rozwój transportu. Praktyczne metody zmian w systemach transportu w kierunku zrównowa żonego rozwoju z jednoczesnym ograniczaniem zale żno ści od transportu prywatnego według zało żeń tego opracowania obejmuj ą mi ędzy innymi: podnoszenie jako ści i dost ępno ści transportu publicznego oraz rozwój jego mo żliwo ści w zakresie elastycznego podej ścia do zmieniaj ących si ę potrzeb transportowych, zwi ększanie atrakcyjno ści komunikacji rowerowej i pieszej poprzez rozwój stosownej infrastruktury, umiej ętne zarz ądzanie ruchem samochodowym na obszarach zatłoczonych, wł ączanie zagadnie ń zwi ązanych z transportem publicznym do planowania przestrzennego oraz rozwoju gospodarczego i społecznego, a tak że promowanie elastycznych rozwi ąza ń w zakresie rozkładów jazdy transportu publicznego. Maj ąc na wzgl ędzie wsparcie lokalnego i 130 regionalnego transportu pasa żerskiego, Komisja przygotowała program działa ń obejmuj ący cztery kluczowe obszary: 1) zach ęcanie do wymiany informacji poprzez utworzenie Europejskiego Systemu Informacyjnego Transportu Lokalnego (ELTIS), 2) zach ęcanie do ci ągłego podnoszenia jako ści transportu publicznego oraz ustanowienie wspólnych wska źników jako ści, 3) ustanowienie politycznych i prawnych ram promocji korzystania z lokalnego i regionalnego transportu publicznego 4) efektywne wykorzystanie unijnych instrumentów finansowych.

Przedstawiony powy żej program Komisji Europejskiej ma na celu praktyczne wsparcie licznych instytucji w Europie, które przyczyniaj ą si ę do rozwoju lokalnego i regionalnego transportu z po żytkiem dla mieszka ńców, tj. władz publicznych, firm transportowych i grup użytkowników. 131

V. PROJEKT STRATEGII ROZWOJU

1. Harmonogram realizacji zada ń strategicznych (wg zało żeń programowych do strategii rozwoju gminy)

Etap I - rok 2016-2017 A)zadanie 5.1* - zinwentaryzowanie faktycznego stanu infrastruktury Komunalnej B)zadanie 5.2 - zorganizowanie przetargów na wybór operatorów obiektów infrastruktury komunalnej - Sformułowanie wniosków o dofinansowanie przedsi ęwzi ęć C) zadanie 5.3. infrastrukturalnych - Realizacja inwestycji w zakresie poprawy infrastruktury D) Zadanie 5. 11 transportowej, dróg, mostów E) zadanie 1.1 - powołanie Gminne O środka Promocji

Etap II - lata 2018-2019 A)zadanie 1.2 - zorganizowanie grupy (grup) kapitału lokalnego B)zadanie 1.4 i 3.1 - zorganizowanie szkole ń liderów strategii gminy C)zadanie 3.2 - przyj ęcie programów edukacyjnych z GKL, GOP, o środkami handlu, animatorami kultury, sportu i ich realizacja D)zadanie 1.3, 2.2 i 2.3 - uzgodnienie kierunku opracowania ofert inwestycyjnych dla Handlu - opracowanie ofert inwestycyjnych dla rolnictwa i przemysłu Przetwórczego - opracowanie ofert inwestycyjnych dla handlu E)zadanie 1.5 - tworzenie własnego programu inwestycyjnego grupy kapitału Lokalnego F)zadanie 2.4 - rozpoznanie mo żliwo ści partycypacji organizacji handlu G)zadanie 3.4 - zorganizowanie stałych imprez O środków Kultury Osobistej (cykl dla mieszka ńców) H) zadanie 4.1 - uzgodnienie programów współdziałania w zakresie warunków dla turystyki I)zadanie 4.2 - zlecenie opracowania ofert inwestycyjnych J)zadanie 5.4 - uzgodnienie wniosków do funduszy strukturalnych oraz opracowanie studiów wykonalno ści K)zadanie 5.5 i 2.9 - opracowanie programu edukacji dla potrzeb obsługi komunalnej gminy i jej otoczenia oraz współpraca z o środkami handlu na rzecz doskonalenia zawodowego i doradztwa

L)zadanie 4.6 - zawarcie porozumienia z o środkami edukacji w kwestii stałego kształcenia kadr dla obsługi bazy turystycznej M)zadanie 4 7 - uzgodnienie współpracy z lokalnym rolnictwem, przetwórstwem i handlem w kwestii promocji turystyki - rewitalizacja miejscowo ści, w tym mała infrastruktura, tworzenie N) zadanie 5.13 centrów wsi Etap III - lata 2019-2020 A)zadanie 1.3a, 2.6, 4.3 - umieszczenie ofert inwestycyjnych na rynku B)zadanie 1.7 - tworzenie o środków doradztwa i doskonalenia zawodowego C)zadanie 1.6 - tworzenie bazy usługowej dla rolnictwa 132 133

D) zadanie 2.5 - przyj ęcie strategii uczestnictwa ró żnorodno ści narodowej i etnicznej w promocji handlu i ofert inwestycyjnych E)zadanie 5.6, 4.5, 1.8, - obsługa finansowa i realizacyjna w zgodno ści z procedurami 2.8 funduszy pomocowych i zamówie ń publicznych dot. projektów inwestycyjnych F)zadanie 3.4 - stworzenie promocji dla komercyjnej obsługi strategicznych celów nr 2 i nr 4 oraz kształtowanie warunków dla tej realizacji G)zadanie 1.10, 2.10, 4.8 - realizacja przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych i programowych

H)zadanie .7 - koordynacja i nadzór nad działaniami operatorów systemu infrastruktury komunalnej I)zadanie 3.6 - program sportów ekstremalnych J)zadanie 3.7 - zlecenie opracowania ofert inwestycyjnych dla obiektów sportów ekstremalnych K)zadanie 3.8 - stałe koordynowanie kalendarza imprez L) zadanie 5.12 - uzbrojenie terenu w zwartej zabudowie w infrastruktur ę Eta IV - lata 2020-2021 A) zadanie 1.9 - tworzenie programu współpracy z o środkami handlu i kontraktacji B)zadanie 3.9 - umieszczenie ofert inwestycyjnych na rynku C)zadanie 4.9 - tworzenie warunków dla opracowania ładu przestrzennego D)zadanie 5.8 i 5.9 - zapewnienie rozwoju niekonwencjonalnych źródeł rozwoju pozyskanie inwestorów dla inwestycji komunalnych i energetycznych Eta V – lata 2021- A)zadanie 2.7 - ustalenie organizacji obsługi giełdowej wymiany towarowej, stawiennictwa i targów mi ędzynarodowych B)zadanie 3.10 - realizacja inwestycji dot. sportów ekstremalnych C)zadanie 4.10 - zorganizowanie targów turystycznych D)zadanie 5.10 - aktywizacja mieszka ńców w zakresie poprawy bilansu Energetycznego, zmniejszenie emisji CO2 134

2. Uzasadnienie dla projektu strategii rozwoju

1) Gmina Braniewo jak wi ększo ść gmin powiatu braniewskiego znajduje si ę w ci ęż kiej sytuacji materialnej, społecznej, infrastrukturalnej i zabezpieczenia kwalifikowanych kadr. Utrzymuj ący si ę wska źnik migracji jest optymistycznym wska źnikiem rokuj ącym mo żliwo ść wprowadzenia sukcesyjnych zmian wynikaj ących z posiadanych i zidentyfikowanych mocnych stron oraz mo żliwo ści wytworzonych potrzeb ą zewn ętrzn ą (nowe przej ście graniczne, odbudowa zerwanych mostów i autostrady Elbl ąg- Grzechotki, granica Unii Europejskiej w obszarze Braniewo). 2) Start do kreowania zada ń obj ętych strategi ą rozwoju wymaga przygotowa ń organizacyjnych. Niewielkie wydatki z tego tytułu mog ą by ć zrekompensowane uzyskaniem środków z funduszy pomocowych . 3) Lata 2016-2021 b ędą wymagały kontynuacji profesjonalnie prowadzonych działa ń organizuj ących mocne strony gminy. Działanie te musz ą w pierwszej kolejno ści koncentrowa ć si ę na realizacji programów edukacyjnych wpierw przez doradców zewn ętrznych a nast ępnie przez własn ą kadr ę dydaktyczn ą wywodz ącą si ę z w zasadzie z grona pedagogów gminnych. Nakłady na te cele winny by ć zabezpieczone dodatkowo z aktywnych programów Umiej ętno ść korzystania z tych funduszy b ędzie dobrym sprawdzianem dla kadry nowotworzonego Gminnego O środka Promocji oraz kadry dydaktycznej wywodz ącej si ę ze szkół gminnych. 4) Utworzenie grupy kapitału lokalnego wg animatorskich aran żacji Gminnego O środka Promocji oraz Rady Gminy winno zapewni ć na starcie zapewnienie sfinalizowania opracowa ń ofert inwestycyjnych aktywizuj ących lokalne rolnictwo i (w perspektywie) współdziałaj ący z nim przemysł przetwórczy. Oferty inwestycyjne mog ą dotyczy ć tworzenia zakładów usługowych obsługuj ących rolnictwo, jak równie ż budowy młynów, retencji dla potrzeb energetycznych i agroturystycznych, produkcji miodów pitnych oraz przetwórni owoców. Lokalizacje dla tych zamierze ń nie s ą trudne do uzyskania z racji wolnej przestrzeni inwestycyjnej. Wybór b ędzie pozostawiany Grupie Kapitału Lokalnego (GKL) i Gminnemu O środkowi Promocji (GOP) słu żą cemu doradztwem. Trafno ść dokonanego wyboru zale ży od umiej ętno ści kompleksowej analizy rynku dla planowanych zamierze ń. Opracowanie wcze śniej stosowanych biznesplanów ogranicza ryzyko wyło żonego kapitału do 80%. 5) Z bud żetu gminy w latach 2016-2018 przyjdzie sfinansowa ć wa żne' opracowania systemowo-koncepcyjne zmierzaj ące do trafnego wyboru kierunków współdziałania mieszka ńców oraz jednostek gospodarczych w zakresie: - handlu, - kultury, - turystyki, - pozyskania funduszy strukturalnych dla infrastruktury, - edukacji, - promocji. Rezultaty tych opracowa ń pozwol ą na takie sformułowanie zało żeń do nowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy, który w swej tre ści b ędzie odpowiadał grupom interesu lokalnego. Je śli w wyniku wykonania tej pracy u podstaw, która jednocze śnie b ędzie pierwszym etapem społecznego integrowania interesów, „odbudowywaniem zerwanych mostów" 135

6) Oferty inwestycyjne oparte na prawem gwarantowanych planie zagospodarowania przestrzennego budz ą zaufanie inwestorów. Przygotowany do kontaktów partner w postaci Gminnego O środka Promocji b ędzie potwierdzał wiarygodno ść intencji. Profesjonalizm słu żb gminnych wykształcony w wyniku procesu edukacji i kształtowania zachowa ń rynkowych jest gwarancj ą sukcesu niezb ędnego dla powodzenia przyj ętej strategii. Tej nowej organizacji w sukurs winna przyj ść kadra dydaktyczna szkół gminnych, nowocze śnie postrzegaj ących realia gospodarki w strukturach unijnych, rolnicy i ich partnerzy w handlu i przetwórstwie. Kontakty handlowe w zwi ązku z przygranicznym poło żeniem gminy winny o żywi ć si ę z racji racjonalnych relacji gospodarczych opartych na miejscowym i zainteresowanym kapitale zagranicznym. 7) W latach 2016-2020 dokonane zostan ą najpowa żniejsze transakcje inwestycyjne w obszarze: - przygranicznym i nadmorskim dla handlu, - w rejonach głównych szlaków komunikacyjnych dla magazynów logistycznych i przetwórstwa - atrakcyjnych przyrodniczo (z punktowo zapewnion ą własno ści ą nieruchomo ści gminnych) dla mo żliwo ści lokalnej koordynacji zamierze ń w zgodno ści z polityk ą inwestycyjn ą gminy, - uznanych za atrakcyjne inwestycyjnie miejscach wymagaj ących uprzedniego uzbrojenia komunalnego z poprawieniem stanu dost ępno ści komunikacyjnej. Zintensyfikowane w tym czasie zabiegi o pozyskanie funduszy strukturalnych b ędą powodowały zagwarantowanie finansowego udziału środków gminnych z racji przeprowadzanych skutecznie rokowa ń ofert inwestycyjnych na rynku. Dla celów zwi ązanych z infrastruktur ą komunaln ą gmina winna pozyska ć nieodpłatnie grunty b ędące obecnie własno ści ą Agencji Nieruchomo ści Rolnych w oparciu o nowy zatwierdzony plan ogólny zagospodarowania przestrzennego. 8) Na ten okres b ędzie tak że przypadała aktywizacja społeczna ludno ści miejscowej. Zach ęca ć b ędą do tego dostrzegane zmiany w organizacji życia kulturalnego i gospodarczego. Ich interesuj ący program przes ądzi o akceptacji, a tworzone nowe miejsca pracy spowoduj ą zmian ę dotychczasowego stylu życia. Te okoliczno ści b ędą sprzyjały dynamice podejmowania nowych inicjatyw gospodarczych. Lokalna prasa poprawi stan przepływu informacji, zwi ększy poziom zaufania, który zast ąpi dotychczasow ą nieufno ść (wr ęcz wrogo ść ). Taki klimat jest równie istotny dla osi ągania celów strategicznych, jak środki finansowe niezb ędne do realizacji planów gospodarczych. 9) W latach 2016-2020 mo żliwa b ędzie realizacja przedsi ęwzi ęć poprawiaj ących wizerunek gminy. Działania te nie przynosz ą dochodów bezpo średnich lecz po średnio i s ą niezb ędne dla utrwalenia korzystnych tendencji rozwojowych. Ci ągle w tym okresie b ędzie niezb ędne czuwanie nad utrwalaniem współpracy, wi ęzi i porozumienia. 10) Strategia w efekcie finalnym winna zapewni ć wykreowanie gminy na pr ęż ny, mi ędzynarodowy ośrodek gospodarczy, edukacyjny, handlowy i turystyczny o zadbanej infrastrukturze komunalnej i kulturalnej. Utrwalenie stylu życia w dostatku jest celem misji tej strategii. W przeciwie ństwie do szeregu innych tego opracowa ń, w tym podane zostały nie tylko hasła, ale równie ż sposoby osi ągania celów strategicznych wraz z uwarunkowaniami zachowa ń, hierarchiii prawa zmieniaj ących si ę wraz ze zmian ą otoczenia. Z pewno ści ą przyjdzie po ka żdym etapie dokona ć cz ęś ciowej weryfikacji planu strategicznego rozwoju, ale to jest wpisane w metod ę prowadzenia tego typu przedsi ęwzi ęć . 136

3. Analiza finansowa zabezpieczenia realizacji zamierze ń na lata 2004-2015 celem realizacji celów strategicznych w gminie Braniewo

kwota na cele Lp. etap kwota ogółem strategiczne źródła finansowania 1 – 100 000 fundusz pomocowy UE 1 2016-2017 1000 000 zł 5 – 900 000 bud żet gmin fundusze pomocowe UE + 1 – 1000 000 fundusz gminy 10%

fundusze pomocowe UE + 35– 1500 000 2 2018-2019 7500 000 zł fundusz gmin 10% środki GKL - 25% fundusze pomocowe - 55% 4 – 5000 000 bud żet gminy - 20% (w tym kredyt ) 1 – 24 000 000 fundusze strukturalne UE 2 – 10 000 000 środki GKL 3 2019-2020 40 000 000 zł 3 – 5000 000 środki inwestorów środki bud żetu gminy (w tym 5– 1000 000 kredyt) 1 – 24 000 000 fundusze strukturalne UE 2 – 10 000 000 środki GKL 4 2020-2021 40 000 000 zł środki sponsorów 3 – 4 700 000 zewn ętrznych środki bud żetu gminy oraz administracji rz ądowej 4 – 800 000 Środki z bud żetu gminy, środki 5- 500 000 pomocowe fundusze strukturalne UE do 1 – 10 000 000 2020 2 – 24000 000 inwestorzy zewn ętrzni 3 - 10000000 inwestorzy zewn ętrzni 5 2021 bud żet gminy (z dochodów + 4 - 6000000 oszcz ędno ści) bud żet gminy, środki 5- 1000 000 pomocowe Razem na 140 100 000 zł - w tym bud żet gminy ca 10 mln zł w latach 2016- realizacj ę celów 2021 1-5 137

Uwaga: w zamierzeniach nie bilansowano środków własnych nabywców ofert inwestycyjnych dla wykonania własnych przedsi ęwzi ęć biznesowych.