2021-2024 moet weten over over weten moet Alles wat een school school een wat Alles Cultuureducatie met Cultuureducatie Kwaliteit in Kwaliteit CmKIIIGIDS

CmKIIIGIDS GIDS III CmK Het belang van een onderwijsvisie van Het belang Rijnbrink Contactpersonen Culturele aanbieders: wie zijn dit en aanbieders: Culturele vinden? te waar zijn ze websites Relevante Geschiedenis van CmK in Overijssel, CmK in Overijssel, van Geschiedenis nu 2013 tot van programma CmK III: het landelijke ervan binnen het en de uitvoering Rijnbrink van werkgebied Voorwoord Voorwoord Inleiding Inhoudsopgave 7 9 5 23 21 17 19 13 De provincie Overijssel vindt het belangrijk dat alle leerlingen in het (speciaal) basisonderwijs toegang hebben tot goed en uitdagend cultuuronderwijs.

4 CmKIIIGIDS Voorwoord

‘Laat kinderen cultuur beleven’

Een nieuwe periode ‘Cultuureducatie met Kwaliteit’ is van start. Vier jaar om de mooiste projecten te ondernemen die onze Overijsselse kinderen laat sprankelen. Waarbij ze hun talenten ontdekken, zelfbewuster worden en vooral veel plezier beleven. Daarom vindt de provincie Overijssel het zo belangrijk dat alle leerlingen in het (speciaal) basisonderwijs toegang hebben tot goed en uitdagend cultuuronderwijs. Maar dat kunnen wij niet zonder de scholen, daar vertellen docenten enthousiaste verhalen en worden kinderen gestimuleerd.

Onze aanpak is een Overijssels cultuuronderwijsprogramma waarbij wij gemeenten die investeren ondersteunen én deelname aan het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit toejuichen. De afgelopen acht jaar hebben we al veel bereikt, onder andere door het versterken van de lokale en regionale infrastructuur samen met onze partner Rijnbrink en lokale partners. Ook het Bestuurlijk Kader Cultuur en Onderwijs Overijssel heeft cultuuronderwijs bij bestuurders in het onderwijs en gemeenten op de agenda gezet. We zijn met deze aanpak een landelijk voorbeeld. Maar we zijn er nog niet.

Voor een sterke infrastructuur zijn afspraken nodig tussen school(bestuur), culturele instellingen en gemeenten. Bijvoorbeeld over financiën en professionalisering van docenten. Maar ook de randvoorwaarden, zoiets eenvoudigs als het busvervoer van en naar een museum of theater. We willen dan ook het enthousiasme en de energie van docenten, directeuren en cultuuraanbieders versterken.

Ik zie het als mijn persoonlijke missie om scholen te motiveren goed cultuuronderwijs aan te bieden. We zijn immers samen verantwoordelijk. Ik hoop dat de komende vier jaar weer veel nieuwe scholen deelnemen en gebruikmaken van de kansen die ‘Cultuureducatie met Kwaliteit’ biedt. Maar bovenal dat onze Overijsselse kinderen volop kunnen genieten van goed cultuuronderwijs!

Roy de Witte, gedeputeerde Provincie Overijssel

CmKIIIGIDS 5 Dit is waar cultuureducatie om gaat: kinderen laten beleven, verwonderen, ontdekken en leren.

6 CmKIIIGIDS Inleiding

Wie wordt er niet geraakt door de verwondering Voor je ligt de CmK III GIDS. Dit is een digitaal in de ogen van een kind dat voor het eerst een groeidocument voor de periode 2021-2024. Dat toneelvoorstelling ziet, het enthousiasme van een betekent dat er voortdurend nieuwe informatie aan kind dat ontdekt dat het geluid uit een trompet kan toegevoegd zal worden op het moment dat deze krijgen, de trots van een kind dat een zelfverzonnen gedeeld kan worden. In de loop van 2021 vind je dus huis heeft gebouwd met allerlei afvalmateriaal of een steeds meer informatie over waar we ons met het kind dat ontdekt dat dansen soms net zweven is? CmK III programma op richten, hoe jij mee kunt doen aan CmK III en dus voor je leerlingen je kunst- en Dat is waar cultuureducatie om gaat: kinderen laten cultuuronderwijs kunt inrichten en verbeteren, hoe je als beleven, verwonderen, ontdekken en leren. Het gaat leerkracht deskundiger kunt worden, hoe je (langdurig) niet alleen om het opdoen van kennis van technieken kunt samenwerken met cultuuraanbieders, enzovoorts. (bijvoorbeeld leren netjes knippen en plakken of in de maat klappen) of kennismaken met toneel, Concreet staat er in deze gids: muziekinstrumenten of dans. Het gaat er ook om dat • wat we de komende vier jaar in Overijssel gaan doen kinderen de wereld om zich heen ontdekken, zichzelf op het gebied van kunst- en cultuuronderwijs voor leren ontdekken en onderzoeken hoe zij zich tot die het po en vo; wereld verhouden. • wanneer we wat gaan doen en wanneer we starten met de verschillende activiteiten; Kunst- en cultuuronderwijs (samengebracht onder • hoe we dat gaan doen; de term cultuureducatie) is een essentieel deel in • wie daarbij is betrokken; het onderwijs om kinderen uit te laten groeien tot • wie kan rekenen op welke ondersteuning; zelfstandige en kritische individuen die weten in welke • hoe scholen zich kunnen aanmelden; omgeving ze leven, welke talenten ze hebben en hoe • hoe scholen met projecten kunnen starten, ze die mogelijk verder kunnen ontwikkelen, maar ook samenwerking aan kunnen gaan en projecten hoe ze empathisch in het leven leren staan. Individuen kunnen beëindigen; die zich verdiepen in bepaalde onderwerpen en die • hoe processen verlopen die bijvoorbeeld te maken graag willen onderzoeken en ontdekken, kortom die hebben met aanmelding, financiën, monitoring en graag willen leren. evaluatie; • bij wie je moet zijn voor welke vragen; Om de invulling van dat onderwijs te ondersteunen • etc. stelt de overheid sinds 2013 hiervoor financiële middelen ter beschikking in de vorm van het Kort gezegd: deze gids is een naslagwerk voor allerlei programma Cultuureducatie met Kwaliteit. In informatie over CmK III en de uitvoering ervan in Overijssel is de uitvoering voor de 21 kleine en Overijssel. Mocht je het antwoord op een vraag (nog) middelgrote gemeenten door de provincie neergelegd niet in de gids kunnen vinden, neem dan rechtstreeks bij Rijnbrink. Inmiddels zijn we toe aan het derde contact op met een van onze adviseurs. programma Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK III). De naam CmK III impliceert dat er ook een CmK I en Vanaf augustus 2021 kunnen scholen weer meedoen CmK II zijn geweest. Hieronder lichten we kort de aan CmK. Scholen hoeven geen subsidieaanvraag geschiedenis toe van Cultuureducatie met Kwaliteit meer in te dienen of tijdrovende verantwoordingen te zoals uitgevoerd door Rijnbrink sinds 2013. Daarin schrijven. Kortom, meedoen is heel makkelijk! wordt ook aangegeven welke resultaten er tot dusver zijn behaald en waar we nu staan.

CmKIIIGIDS 7 Scholen worden gestimuleerd om samen te werken met een of meerdere cultuuraanbieders om nieuwe leerlijnen te

Steenwijkerland implementeren.

Staphorst

Zwartewaterland

Kampen

Zwolle

Twenterand

Tubbergen

Raalte Olst-Wijhe

Almelo Borne Rijssen-Holten

Hengelo Hof van

Haaksbergen

8 CmKIIIGIDS Geschiedenis van CmK in Overijssel, van 2013 tot nu

Achtergrond Het belang van kunst- en cultuuronderwijs wordt on- derstreept door de overheid met het programma Cul- tuureducatie met Kwaliteit (CmK). Sinds 2013 worden - middels subsidie van het Fonds voor Cultuurpartici- patie (FCP) en de provincie gezamenlijk - scholen in de gelegenheid gesteld hun cultuuronderwijs onder de loep te nemen en te kijken waar zij zich graag op willen focussen en waar zij verbetering willen aanbrengen. Welke visie heeft een school op cultuuronderwijs, wat wil de school voor een leerling betekenen als het gaat om cultuuronderwijs, wat wil de school dat een leerling weet of kan en waar wil de school op focussen (bijvoorbeeld muziek, erfgoed of theater)?

Scholen worden gestimuleerd om samen te werken met een of meerdere cultuuraanbieders om nieuwe leerlijnen te implementeren (bijvoorbeeld een leerlijn muziek, beeldende kunst, dans of erfgoed), leerkrach- ten (bij) te scholen of om thema’s uit te werken die in de vorm van projecten aan de kinderen worden aan- geboden. Het enige dat de school in ons geval hoeft te doen is tijd beschikbaar stellen om het project De penvoerder is een culturele instelling die door een samen met de cultuuraanbieder uit te voeren. Belang- provincie of gemeente voorgedragen wordt. Deze rijk uitgangspunt: het gaat om de vraag/behoefte van culturele instelling is het aanspreekpunt en de uitvoer- de school. Niet altijd om het (afnemen van bestaand) der van het programma. Rijnbrink is dat binnen CmK in aanbod van de cultuuraanbieder. Het gaat om maat- Overijssel voor de 21 kleine en middelgrote gemeen- werk voor de school. Zo wil de ene school wellicht een ten: , Borne, Dalfsen, Dinkelland, , bestaande voorstelling van een theatergezelschap Hardenberg, Hellendoorn, Hof van Twente, Kampen, bezoeken, maar wil een andere school graag een Losser, Oldenzaal, Ommen, Olst-Wijhe, , Rijs- doorgaande leerlijn dans die speciaal op maat ge- sen-Holten, , , , maakt wordt voor de school. , Wierden en .

Organisatie Rijnbrink (team Cultuureducatie) maakt samen met de Een CmK beleidsperiode kent steeds een duur van provincie Overijssel in overleg met scholen, cultuur- vier jaar. In Overijssel is de uitvoering voor de 21 aanbieders en cultuurcoaches een plan. Dit plan wordt kleine en middelgrote gemeenten door de provincie voorgelegd aan het FCP en na goedkeuring wordt neergelegd bij Rijnbrink als penvoerder van dit plan.1 subsidie (50% door het FCP en 50% door de provin- cie) verleend voor de duur van vier jaar voor de uit- 1 , Deventer, en Enschede hebben een eigen CmK programma voering van het hele plan. Vervolgens voert het team en zijn zelf penvoerder van dat programma. Zij zijn dus niet direct betrokken bij het CmK programma van Rijnbrink. Wel vindt er samenwerking tussen de Cultuureducatie van Rijnbrink dit plan samen met alle verschillende Overijsselse penvoerders plaats. betrokken partijen uit.

CmKIIIGIDS 9 Concreet betekent dit dat Rijnbrink: • de ontwikkeling van projecten ondersteunt; Een leerlijn beschrijft per leerjaar wat leerlingen • zorgt voor de informatievoorziening, communicatie moeten kennen en kunnen. De opbouw van een en netwerkvorming (o.a. nieuwsbrieven publiceert en leerlijn wordt onderbouwd vanuit vakdidactische bijeenkomsten organiseert die het veld op de hoogte inzichten. houden van alles wat er zowel provinciaal als landelijk gaande is); Een leerlijn vertaalt de kerndoelen die de overheid • onderzoek uitvoert en kennis verspreidt; voor het onderwijs heeft vastgesteld in concrete • financiën beheert; tussendoelen en einddoelen. • een trainings- en deskundigheidsbevorderings­ programma uitvoert; Een doorlopende leerlijn zorgt ervoor dat de • zorgdraagt voor monitoring en evaluatie van de lesstof op elkaar aansluit bij de overgang naar een uitvoering van het plan en de projecten; volgende klas of bij de overstap van primair naar • verantwoording aflegt aan het FCP en de provincie. voortgezet onderwijs.

Rijnbrink vervult de rol van kennis- en expertiseorga- Je kunt een doorlopende leerlijn op twee nisatie daar waar het gaat om kunst- en cultuuronder- manieren uitwerken: wijs en geeft daar samen met het veld (scholen, cul- • Theoretisch: de leerlijn bevat elementen tuuraanbieders en gemeenten) vorm en inhoud aan. van algemene ontwikkeling, van generieke competenties en streefcompetenties. De betrokkenheid van scholen • Praktisch: de leerlijn bevat uitgewerkte, praktische Zoals eerder genoemd duurt een CmK programma voorbeelden van inhoud en activiteiten, vier jaar. Dat wil echter niet zeggen dat een school die ondersteund door de theoretische leerlijn. deelneemt aan CmK er ook vier jaar aan vast zit. In CmK III gaat de school een traject in dat maximaal 1 schooljaar duurt. Mocht een school hierna zelf verder CmK II (2017 – 2020) willen, dan is dat uiteraard mogelijk. De tweede CmK beleidsperiode bouwde hierop voort en stond vooral in het teken van het duurzaam ver- Resultaten ankeren van cultuureducatie in de scholen. De lijn van het implementeren werd dus doorgezet naar het CmK I (2013 – 2016) borgen2. De activiteiten in CmK II hebben zich vooral De eerste CmK beleidsperiode had als doel scholen gericht op het verdiepen en doorontwikkelen van het in het primair onderwijs en cultuuraanbieders met curriculum voor kunst- en cultuuronderwijs, het im- elkaar te verbinden en de samenwerking tussen plementeren van tijdens CmK I ontwikkelde leerlijnen beide te ondersteunen en faciliteren met financiën op nieuwe scholen en het ontwikkelen van 23 nieuwe en kennis. Zij werden in staat gesteld om gezamenlijk leerlijnen. ‘doorgaande leerlijnen’ te ontwikkelen met daaraan gekoppelde deskundigheidsbevordering in discipli- In CmK II werd er ook gestart met een samenwerking nes die zelf door de school werden gekozen: muziek, met het voortgezet onderwijs op het gebied van cul- dans, theater, beeldende kunst, literatuur, erfgoed of tuureducatie. Daartoe werd Proeftuin Overijssel 3 mediawijsheid. ontwikkeld, waarin een school met een groep leer- lingen aan de slag kon om met behulp van kunst en In deze eerste CmK beleidsperiode zijn in het werk- cultuur een door de leerlingen zelf geformuleerde gebied van Rijnbrink in Overijssel 97 leerlijnen ont- onderzoeksvraag te beantwoorden. wikkeld. In totaal hebben er meer dan 100 scholen deelgenomen aan CmK I (meerdere leerlijnen zijn in 2 Voor meer informatie over borging kijk op https://www.rijnbrink.nl/images/ Kennisdossier_Borging_Rijnbrink.pdf samenwerking met meerdere scholen ontwikkeld). 3 Voor meer informatie over Proeftuin Overijssel kijk op https://www.cultuur- onderwijsoverijssel.nl/kennis-en-inspiratie/proeftuin-overijssel

10 CmKIIIGIDS CmK II heeft geleid tot meer dan 100 nieuwe scholen in het primair onderwijs die zich hebben verbonden aan CmK (naast de scholen uit CmK I) en 16 scholen in het voortgezet onderwijs die een Proeftuin hebben uitgevoerd. Daarnaast werden er tientallen nieuwe ICC’ers opgeleid en ook cultuureducatiemedewerkers van cultuuraanbieders zijn deskundiger geworden.

Naast de kwantitatieve resultaten zien we dat scholen en cultuuraanbieders elkaar makkelijker kunnen vin- den en dat cultuuraanbieders veel beter op de hoogte zijn van wat er op de scholen speelt en wat er nodig is. En we zien dat leerkrachten in bijna alle projecten deskundiger geworden zijn middels learning-on-the- job of teamtrainingen.

Wat natuurlijk het allerbelangrijkste is, is dat door deze resultaten veel meer leerlingen (beter) kunst- en cultuuronderwijs krijgen en dit onderwijs ook steeds vaker een geborgd onderdeel van het curriculum is geworden. Scholen zien de waarde van dit onderwijs, zetten het steeds vaker vakoverstijgend in en hebben vaker een langdurige samenwerking met cultuuraan- bieders.

CmK III (2021 – 2024) het voortgezet onderwijs gecontinueerd en verder We gaan zoals eerder gezegd nu een nieuwe periode ontwikkeld. in: CmK 2021-2024 ofwel CmK III. In deze periode willen we de kwaliteit van het cultuuronderwijs Corona duurzaam versterken door (opnieuw) intensieve Zeer waarschijnlijk zal de coronapandemie ook tijdens samenwerkingen tussen onderwijs en cultuur­ CmK III nog voor extra uitdagingen zorgen. Maar waar aanbieders te verwezenlijken, met nadrukkelijke aan- de effecten van de pandemie enerzijds de kwets- dacht voor het vergroten van kansengelijkheid voor baarheid van de ontwikkelde samenwerking tussen leerlingen. scholen en culturele instellingen laten zien, bewijzen zij anderzijds juist ook de waarde van een langduri- We onderscheiden in het nieuwe plan 2 sporen. In de ge samenwerking met bekende partners. Scholen komende hoofdstukken worden deze sporen nader werden het afgelopen jaar weliswaar voorzichtiger toegelicht. Hieronder in het kort: met het toelaten van anderen dan de eigen docenten • Spoor 1: Activiteiten door/met/van scholen en een binnen de school, ze maakten daarentegen best vaak cultuuraanbieder die eerder mee hebben gedaan een uitzondering voor culturele partners met wie ze al met CmK. langer samenwerkten. Dat is een belangrijk resultaat • Spoor 2: Bereiken van scholen die nog niet hebben van de langdurige samenwerking die tijdens CmK I meegedaan met CmK. en CmK II is opgebouwd. En dat kenmerkt volgens ons CmK. Samen zoeken naar oplossingen, uitprobe- Daarnaast starten we in CmK III met Labs: onderzoek ren, soms falen en dan weer een stap vooruit zetten. en experimenteerruimte in samenwerking met be- Allemaal gedreven door de onderliggende waarde: het staande en nieuwe scholen op thema’s die relevant belang en de kracht van kunst en cultuur in het leven zijn voor de scholen. Ook worden de Proeftuinen voor van kinderen.

CmKIIIGIDS 11 Curriculum.nu is het eerste traject voor curriculum­ ontwikkeling waar het werkveld zélf aan zet is.

12 CmKIIIGIDS CmK III: het landelijke programma en de uitvoering ervan binnen het werkgebied van Rijnbrink

Het landelijke CmK III programma Vanaf augustus 2021 kunnen scholen weer actief aan Curriculum.nu gaat uit van in totaal negen de slag met cultuureducatie binnen CmK III. Binnen leergebieden. Een daarvan is Kunst & Cultuur deze derde beleidsperiode wordt in heel Nederland (beeldende vorming, dans, drama, muziek, gewerkt (en dus ook in Overijssel) aan de volgende cultureel erfgoed, nieuwe media en literatuur). doelen4: Binnen Curriculum.nu wordt artistieke en • Duurzaam versterken van de kwaliteit van creatieve ontwikkeling belangrijker. Er komt meer cultuureducatie. samenhang met andere leergebieden en er zal • Tweesporenbeleid: onderhouden van de relatie worden gewerkt aan doorlopende leerlijnen met scholen die al deelnemen (= borgen van tussen po en vo. Belangrijke aspecten zijn: maken cultuureducatie) en nieuwe scholen bereiken. en betekenis geven en meemaken en betekenis • Vergroten van de kansengelijkheid van leerlingen. geven. Voor meer informatie: • Culturele ontwikkeling van het kind centraal stellen. www.curriculum.nu • Vergroten van de professionaliteit van leerkrachten, docenten, culturele partners en penvoerders. • Aansluiting binnen- en buitenschools aanbod. Naar aanleiding van de hierboven beschreven doelen heeft Rijnbrink een CmK III programma ontwikkeld, Ook zullen we binnen CmK III aansluiting zoeken waar scholen (in het werkgebied van Rijnbrink) vanaf bij de onderwijsvernieuwing Curriculum.nu. De augustus 2021 aan mee kunnen doen! huidige kerndoelen zijn inmiddels ruim dertien jaar oud en sluiten onvoldoende aan bij de huidige samenleving. Bovendien is het onderwijs­ programma overladen en ontbreekt een goede aansluiting van po op vo. Curriculum.nu is het eerste traject voor curriculumontwikkeling waar het werkveld zélf aan zet is. 150 schoolleiders en docenten werkten de afgelopen jaren aan een nieuwe onderwijsinhoud.

4 Doelen zijn vastgesteld door het Fonds voor Cultuurparticipatie (FCP) in opdracht van het ministerie van OC&W

CmKIIIGIDS 13 Tijdens CmK I en II werden in totaal 120 verschillende inschrijfsysteem5 zal eind mei gereed zijn en na een leerlijnen ontwikkeld. Deze zijn vanaf eind mei 2021 korte testfase medio juni officieel worden ‘opengezet’ allemaal te vinden op de website voor inschrijvingen van de scholen. www.cultuuronderwijsoverijssel.nl. Deze leerlijnen zullen tijdens CmK III worden doorontwikkeld, Een voucher is een schooljaar geldig (augustus – juli). zodat ze aansluiten bij Curriculum.nu. Dit gebeurt Als de voucher niet volledig wordt ‘opgebruikt’, dan in samenwerking met de betrokken school en vervalt het resterende bedrag. cultuurinstellingen en/of kunstenaars. Bij dit proces zal het Lectoraat voor Kunst- en Cultuureducatie Rijnbrink verzorgt de financiële afhandeling van alle van ArtEZ worden betrokken. Zij zullen deze projecten. De school ontvangt dus zelf geen geld als doorontwikkeling volgen en monitoren en samen met ze de CmK III voucher bij Rijnbrink aanvraagt. Rijnbrink onderzoek doen naar toekomstbestendige leerlijnen. Ieder jaar kan een deel van de Overijsselse scholen aan CmK III meedoen. Mocht het aanmeldingslimiet CmK III in het werkgebied van Rijnbrink zijn bereikt, waardoor een school niet aan de beurt Graag vertellen we hier meer over het CmK III komt, dan staat diezelfde school het daaropvolgende programma dat Rijnbrink heeft ontwikkeld in jaar automatisch bovenaan op de wachtlijst. Overijssel en hoe scholen hiervan gebruik kunnen maken. Waarde van de vouchers per school Wanneer scholen mee willen doen aan CmK, dan hoeven ze vanaf dit jaar geen subsidieaanvraag meer Spoor 1 (Bestaande CmK scholen) Voucherwaarde in te dienen of tijdrovende verantwoordingen te < 125 leerlingen € 2.500,- schrijven. Omdat we weten dat scholen een overvol 125 - 300 Leerlingen € 3.500,- programma hebben en graag zo concreet mogelijk 301 > leerlingen € 4.500,- met cultuureducatie aan de slag willen, hebben we een gebruiksvriendelijk inschrijfsysteem ontwikkeld. Spoor 2 (Nieuwe scholen) Voucherwaarde < 125 leerlingen € 4.500,- In principe kan iedere Overijsselse school in het 125 - 300 Leerlingen € 5.500,- werkgebied van Rijnbrink zich inschrijven, totdat het 301 > leerlingen € 6.500,- subsidieplafond voor dat schooljaar is bereikt. Labs/onderzoek Voucherwaarde Inschrijven kan elk jaar in juni. In juli hoort de school of Per school € 1.000,- er inderdaad vanaf augustus gestart kan worden met CmK. Het inschrijven kunnen scholen samen met de Waarvoor kan de voucher ingezet worden? cultuurcoach/bovenschoolse ICC’er van de gemeente De voucher kan, afhankelijk of de school al wel/niet doen. eerder aan CmK heeft meegedaan, ingezet worden voor verschillende onderdelen. Binnen CmK III werken we met ‘vouchers’ die een vooraf bepaalde waarde vertegenwoordigen. De waarde van de voucher hangt af van: • of de school wel (spoor 1) of niet (spoor 2) eerder aan CmK heeft deelgenomen; • de grootte van de school.

In het digitale inschrijfsysteem geeft een school 5 12 MEI Testbijeenkomst inschrijvingssysteem CmK voor cultuurcoaches en cultuuraanbieders aan hoe ze de voucher wil inzetten. In de volgende 2 JUNI Vragenuur inschrijvingssysteem CmK voor cultuurcoaches en paragrafen leggen we dit verder uit. Het digitale cultuuraanbieders

14 CmKIIIGIDS Spoor 1 is alleen bedoeld voor scholen die hebben Labs/onderzoek deelgenomen aan CmK I en/of CmK II in de periode Daarnaast wordt er in CmK III gestart met Labs: 2013 – 2020). onderzoek en experimenteerruimte. Deze zijn bedoeld Deze scholen kunnen kiezen voor één van de twee voor alle scholen. Onderzoek en experimenten opties: kunnen plaatsvinden op thema’s die relevant zijn voor • Dezelfde leerlijn die zij hebben ontwikkeld binnen de scholen (bv. het verbinden van binnenschools- en CmK I of CmK II borgen. buitenschools cultuuronderwijs, de relatie tussen • Een leerlijn die reeds ontwikkeld is tijdens CmK I of cultuureducatie en leesbevordering, het verminderen CmK II implementeren. van achterstanden van kinderen, het bevorderen van ouderparticipatie en -betrokkenheid etc.) Ook voor de Wanneer er is gekozen voor een van de twee Labs/onderzoek is voor de scholen die hieraan willen bovenstaande opties, kan een spoor 1 school deelnemen een voucher beschikbaar. Deelname daarnaast kiezen uit een of meerdere van de volgende aan Labs/onderzoek is op basis van interesse van onderdelen: een school en is vrij voor eenieder die er aan deel wil • trainingen deskundigheidsbevordering; nemen. • een voorstelling (entree en de helft van de vervoerskosten) van een instelling uit de Overijsselse De scholen die meewerken aan CmK III, nemen ook Basisinfrastructuur (zie kader); deel aan een schoolvolgsysteem, monitoring en • deelname aan de Xpeditie Cultuureducatie. evaluatie (Moneva), overeengekomen (financiële) vervolgafspraken en eventueel (landelijk) onderzoek. Spoor 2 is alleen bedoeld voor scholen die nog niet Rijnbrink ziet erop toe dat de belasting daarvan eerder hebben deelgenomen aan CmK. beperkt blijft. Voor deze scholen is een voucher beschikbaar om te kiezen uit een of meerdere van de volgende Vanaf maart/april vind je jaarlijks meer informatie onderdelen: over de Xpeditie Cultuureducatie via: • implementatie van een leerlijn die is ontwikkeld www.cultuuronderwijsoverijssel.nl tijdens CmK I of CmK II; • trainingen deskundigheidsbevordering; • een voorstelling (entree en de volledige Vanaf half april vind je meer over de in CmK III vervoerskosten) van een instelling uit de Overijsselse beschikbare leerlijnen via: Basisinfrastructuur; www.cultuuronderwijsoverijssel.nl • deelname aan de Xpeditie Cultuureducatie. Vanaf juni vind je meer informatie over deskundigheidsbevordering en trainingen via: www.cultuuronderwijsoverijssel.nl/training-en-advies/ Instellingen uit de Overijsselse trainingen-cursussen-workshops-van-rijnbrink Basisinfrastructuur zijn: • Museum De Fundatie Moneva, wat is dat/hoe werkt dat? • De Nieuwe Oost Moneva (monitoring en evaluatie) is voor Rijnbrink een • Theater Sonnevanck onmisbaar instrument dat belangrijke informatie voor (bij)sturing en verbetering oplevert. Moneva in CmK • De Nederlandse Reisopera is vooral gericht op “leren”. Moneva wordt sinds 2013 • Introdans uitgevoerd door José Gieskes van het onafhankelijke • Toneelgroep Oostpool onderzoeksbureau AdGies uit Hengelo. Aan Moneva • Phion wordt in CmK III op diverse manieren vorm en inhoud • Gogbot gegeven, afhankelijk van de activiteit of het project: • Borgingstrajecten en doorontwikkelingstrajecten • Tetem worden gevolgd middels gesprekken met betrokken partijen (naast interne Moneva in het project).

CmKIIIGIDS 15 • Trainingen, workshops, Labs, e.d. worden gevolgd Schoolvolgsysteem en geëvalueerd middels schriftelijke of mondelinge Binnen CmK III volgen we de ontwikkeling vragen. van de scholen middels het inzetten van een • Activiteiten worden gevolgd door te kijken naar de schoolvolgsysteem. We onderzoeken momenteel vraag of de geplande activiteiten binnen de tijd, of EVI 2.0 6 geschikt is om te gebruiken binnen ons binnen het budget en met de juiste kwaliteit worden werkgebied. Naar aanleiding van de uitkomsten van opgeleverd. een nog lopende pilot beslissen we in het voorjaar De resultaten van Moneva worden teruggekoppeld van 2021 welk volgsysteem we zullen inzetten binnen aan de betrokken partijen, kunnen ingezet worden CmK III. Een overzicht van de volgsystemen vind je als informatie in kennisdelingsactiviteiten en zijn hier. onderdeel van de jaarlijkse verantwoording.

6 Voor meer informatie over EVI 2 kijk op https://evi2.nl/

16 CmKIIIGIDS Culturele aanbieders: wie zijn dit en waar zijn ze te vinden?

Onder culturele aanbieders verstaan we organisaties We hebben zoveel mogelijk culturele aanbieders en individuele kunstenaars die zich bezighouden met bijeengebracht op de site www.overcultuur.nl. Daar kunst en cultuur en die diensten/producten aanbieden is een overzicht te vinden van het aanbod in Overijs- aan het onderwijs. Voorbeelden zijn musea, muziek- sel – voor zover de aanbieder dat zelf op de site heeft scholen en -leraren, dans- en theatergezelschappen/ gezet – en kan gezocht worden naar specifiek aanbod, docenten, beeldende kunstenaars, bibliotheken, etc. bijvoorbeeld per discipline, per gemeente, per groep, Veel scholen “kopen” bijvoorbeeld al via een lokaal etc. kunstmenu lessen of voorstellingen in. Daarnaast zijn er scholen die een langdurige samenwerking hebben Een overzicht van de ontwikkelde leerlijnen met bijbe- met bijvoorbeeld een muziekschool in de vorm van horende culturele aanbieders is zoals eerder vermeld een vakleerkracht die op vaste dagen in de school (vanaf eind mei) te vinden op muziekles geeft. www.cultuuronderwijsoverijssel.nl. Wellicht brengt dit scholen op ideeën of zit er een leerlijn tussen waar- In Overijssel hebben we een groot aantal culturele naar de school op zoek is. aanbieders met een breed aanbod voor de verschil- Scholen kunnen samen met de cultuurcoach uit de lende disciplines van kunst en cultuur. Daar zijn pro- gemeente kijken of er aanbieders zijn die interessant vinciaal werkende instellingen bij (zoals de instellingen zijn voor de school. uit de Overijsselse Basisinfrastructuur), regionale (zoals muziekscholen) maar ook lokale, zoals kleine musea.

In Overijssel hebben we een groot aantal culturele aanbieders met een breed aanbod voor de verschillende disciplines van kunst en cultuur.

CmKIIIGIDS 17 18 CmKIIIGIDS Relevante websites

Er zijn een aantal websites die je kunt bezoeken als je op zoek bent naar informatie voor het inrichten, uit- voeren en verbeteren van cultuuronderwijs op school:

www.cultuuronderwijsoverijssel.nl De site van Rijnbrink samen met de provincie Overijssel met: • alle ontwikkelingen in de provincie op het gebied van cultuuronderwijs; • nuttige hulpmiddelen voor kennis en inspiratie; • voorbeelden van cultuuronderwijs; • een overzicht van welke trainingen er worden aangeboden; • een agenda met activiteiten; • wie je waarvoor kunt benaderen. www.overcultuur.nl Overzicht van cultuureducatieaanbod in Overijssel met de mogelijkheid om specifiek te zoeken www.lkca.nl De site van het Landelijk Kenniscentrum Cultuur en Amateurkunst met: • landelijke ontwikkelingen op het gebied van cultuuronderwijs; • trends, thema’s; • publicaties; • een landelijke agenda met activiteiten.

CmKIIIGIDS 19 Wat we van scholen vragen is om jaarlijks na te denken over de onderwijsvisie en de daarbij horende inrichting van het cultuuronderwijs.

20 CmKIIIGIDS Het belang van een onderwijsvisie

Cultuureducatie is geen apart onderwerp in de school keuzes te kunnen maken over wat een school de of in het curriculum. Het is een integraal onderdeel leerlingen wel/niet wil aanbieden, welke aandachts- van het curriculum en de overheid eist ook van scho- punten en verbeterpunten er zijn, welke leerkrachten len dat ze zich richten op 3 kerndoelen daar waar het er passen bij deze visie, enzovoorts. gaat om het vakgebied Kunstzinnige Oriëntatie. • Kerndoel 54: De leerlingen leren beelden, taal, mu- Die onderwijsvisie is niet alleen van toepassing op ziek, spel en beweging te gebruiken om er gevoelens het onderwijs in de kern- en zaakvakken, maar ook op en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te cultuuronderwijs. De vraag die dan voorligt is: hoe kan communiceren: cultuuronderwijs een bijdrage leveren aan het invullen Dit kerndoel is van toepassing op de onderdelen van die onderwijsvisie? beeldend, muziek, drama (taal en spel) en dans (beweging). Dit noemen we de kunstzinnige vakdis- Een voorbeeld: ciplines. Als je als school in je onderwijsvisie hebt staan dat je • Kerndoel 55: De leerlingen leren op eigen werk en de kinderen hun talenten wilt laten ontdekken en ze de dat van anderen te reflecteren: gelegenheid wilt geven zoveel mogelijk zichzelf te zijn Reflecteren is belangrijk binnen het leergebied dan past het niet in het cultuuronderwijs om alle kin- kunstzinnige oriëntatie. deren exact dezelfde werkjes te laten maken (naar een • Kerndoel 56: De leerlingen verwerven enige kennis voorbeeld dat de leerkracht heeft aangegeven). Als jij over en krijgen waardering voor aspecten van muziek van groot belang vindt voor de ontwikkeling cultureel erfgoed: van kinderen en je geeft amper muziekles in de klas Bij dit kerndoel gaat het over kennis van cultureel dan is de vraag of je uitvoering past bij je visie. erfgoed. Onder cultureel erfgoed worden zaken uit het verleden bedoeld die we de moeite waard vinden Past de wijze waarop cultuuronderwijs is ingericht bij om te bewaren. de onderwijsvisie van de school? En passen de kunst- disciplines waarmee de leerlingen kennismaken en de Hoe scholen die doelen willen bereiken mogen ze zelf activiteiten die de leerlingen worden aangeboden bij bepalen. Er is dus voor scholen best veel vrijheid om deze visie? Dat zijn vragen die scholen zouden moeten vorm en inhoud te geven aan cultuureducatie. kunnen beantwoorden.

Dit zijn de kerndoelen zoals die nu nog gelden. In de Vier jaar is een lange termijn en in vier jaar tijd kunnen ontwikkeling van het nieuwe curriculum – curriculum. er veel veranderingen plaatsvinden (zo hebben we de nu – wordt gewerkt aan nieuwe kerndoelen die anders afgelopen jaren geleerd). Wat we van scholen vragen is zijn (omschreven). Deze zijn echter nog niet formeel om jaarlijks na te denken over de onderwijsvisie en de vastgesteld. Die ontwikkeling houden we in de gaten daarbij horende inrichting van het cultuuronderwijs. en we informeren de scholen daar ook over. We hebben daar een Canvas Cultuureducatie voor ontwikkeld dat hierbij kan helpen. Dit Canvas dient als Vrijwel alle scholen hebben een eigen onderwijsvisie. hulpmiddel voor cultuurcoaches die behoefte hebben In die visie komt tot uiting wie een school wil zijn, wat aan een format voor de gesprekken met de scholen. de school de leerlingen wil aanbieden, wat voor soort Het doel van het Canvas is om te inventariseren welke leerlingen de school wil afleveren en waar de school behoeften/wensen er bij de scholen zijn met betrek- zich op wil focussen. Die visie is doorgaans vastge- king tot cultuureducatie in het kader van CmK III. Ook legd in een visiedocument, een expliciete schoolvisie scholen zelf kunnen gebruik maken van het Canvas. en/of in het schoolbeleidsplan. Die visie is nodig om Het Canvas vind je hier.

CmKIIIGIDS 21 22 CmKIIIGIDS Contactpersonen Rijnbrink

Voor vragen kun je terecht bij onze adviseurs:

Meriam de Kanter Senior adviseur cultuureducatie 06 51497913 [email protected]

Adviseur voor gemeente Almelo, Borne, Deventer, Enschede, Hengelo, Losser, Oldenzaal en Zwolle

Merel ten Elzen Senior adviseur cultuureducatie 06 23734798 [email protected]

Adviseur voor gemeente Dinkelland, Haaksbergen, Hellendoorn, Hof van Twente, Rijssen/Holten, Twenterand, Tubbergen en Wierden

Karin Klomp Senior adviseur cultuureducatie 06 12332641 [email protected]

Adviseur voor gemeente Dalfsen, Kampen, Salland, Staphorst, Steenwijkerland en Zwartewaterland

CmKIIIGIDS 23 Op de website www.cultuuronderwijsoverijssel.nl vind je altijd de meest actuele informatie.

Fotografie: Loveland Film & Photography

In opdracht van Rijnbrink Cultuureducatie maart 2021