Hội Toán Học Việt Nam THÔNG TIN TOÁN HỌC Tháng 3 Năm 2010 Tập 14 Số1 Th«ng Tin To¸n Häc nh− c¸c bµi giíi thiÖu c¸c nhµ (Lưu hành nội bộ) to¸n häc. Bµi viÕt xin göi vÒ toµ so¹n. NÕu bµi ®−îc ®¸nh m¸y tÝnh, xin göi kÌm theo file (chñ • Tæng biªn tËp: yÕu theo ph«ng ch÷ unicode, hoÆc .VnTime). Lª TuÊn Hoa Phïng Hå H¶i • Ban biªn tËp: • Mäi liªn hÖ víi b¶n tin xin göi Ph¹m Trµ ¢n vÒ: NguyÔn H÷u D− NguyÔn Lª H−¬ng B¶n tin: Th«ng Tin To¸n Häc NguyÔn Th¸i S¬n ViÖn To¸n Häc 18 Hoµng Quèc ViÖt, 10307 Hµ Néi §ç §øc Th¸i Lª V¨n ThuyÕt TrÇn Minh T−íc e-mail: [email protected] • B¶n tin Th«ng Tin To¸n Häc nh»m môc ®Ých ph¶n ¸nh c¸c sinh ho¹t chuyªn m«n trong céng ®ång to¸n häc ViÖt nam vµ quèc tÕ. B¶n tin ra th−êng k× 4- 6 sè trong mét n¨m. • ThÓ lÖ göi bµi: Bµi viÕt b»ng tiÕng viÖt. TÊt c¶ c¸c bµi, th«ng tin vÒ sinh ho¹t to¸n häc ë c¸c © Héi To¸n Häc ViÖt Nam khoa (bé m«n) to¸n, vÒ h−íng Website của Hội Toán học: nghiªn cøu hoÆc trao ®æi vÒ www.vms.org.vn ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y ®Òu ®−îc hoan Ảnh Bìa 1:Con rồng thời Lý nghªnh. B¶n tin còng nhËn ®¨ng c¸c bµi giíi thiÖu tiÒm n¨ng khoa häc cña c¸c c¬ së còng Bắt Rồng Nguyễn Duy Tiến (ĐH Khoa học tự nhiên – ĐHQG Hà Nội) Phần I: Bài phát biểu của tác giả trong sư tử mình rắn, vẩy cá, chân chim, nhưng buổi giao lưu với học sinh, sinh viên1 lại biểu hiện cho quyền uy: sân rồng, mũ rồng, mặt rồng. đồng thời múa rồng là Cách đây đúng 100 năm, năm 1900, một nghệ thuật vui tươi sống động trong năm Canh Tý (Chuột Vàng), nhà toán học những ngày hội lớn. Cần chú ý rằng khi vĩ đại người Đức David Hilbert đã nêu ra múa rồng, ngoài con rồng còn có một 23 bài toán chưa giải được cho các nhà nhân vật khác không thể thiếu: Đó là chú toán học thế kỉ 20. Cho đến nay, sau 100 Tễu (chú hề). Có câu chuyện như sau: năm, 2 trong số 23 bài toán trên vẫn chưa Một người được hỏi đang học nghề gì? có lời giải. Anh này trả lời: Tôi đang học nghề bắt Thể kỉ thứ 20 có 2 cuộc chiến tranh rồng. Lại bị hỏi: Rồng có đâu mà bắt ? thế giới. Trước chiến tranh thế giới thứ Trả lời: Nếu không có rồng để bắt, tôi sẽ nhất, chính xác hơn là từ 1901- 1915 làm nghề dạy người khác bắt rồng. những ngành toán học trừu tượng sau đã Có một số ý kiến cho rằng Toán là xuất hiện: Không gian metric (do Frechet nghề bắt rồng. Nếu đúng như vậy thì năm đưa ra năm 1906), Không gian tôpô 2000, mở đầu cho thế kì 21 là Năm Rồng, (Hausdorff, 1914), Tích phân Lebesgue chắc sẽ phải có nhiều rồng để các nhà (Lebesgue, 1902). Giữa hai cuộc chiến toán học hành nghề. tranh này xuất hiện Giải tích hàm (Ba- nach, 1932), Lí thuyết xác suất giao hoán Các bạn trẻ thân mến, trong toán học và không giao hoán (Kolmogorov và Neu- có rồng thật đấy. Ví như bài toán Fermat mann, 1933), Cơ sở toán học của Thống là con rồng cực kì lớn, hấp dẫn nhất. Rất kê (Cramer, 1945) và Hình học đại số, nhiều người phát điên vì muốn bắt nó, Tôpô đại số. Sau đại chiến thế giới thứ và rất nhiều người “suýt ” nữa bắt được hai có nhiều ngành toán học lý thuyết và nó. Thế nhưng mãi tới lúc “cụ” rồng này ứng dụng ra đời, điển hình là Lí thuyết hơn 350 tuổi mới bị bắt. 23 bài toán của thông tin, Giải tích phức, Tối ưu, Giải tích Hilbert là những con rồng đẹp lộng lẫy. ngẫu nhiên, Giải tích số, Toán kinh tế và Các nhà toán học lành nghề đã bắt được gần đây là Tin học và Bài toán Fermat đã 21 con rồi. Còn hai con nữa sẽ vào tay có câu trả lời. ai đây? Nếu các bạn trẻ có ý định hành nghề bắt rồng thì phải lưu ý rằng rồng Năm 2000 là năm Canh Thìn (Rồng rất khó bắt, phải trường kì mai phục và Vàng). Rồng là con vật không có thật: đầu nếm nhiều thất vọng. Còn nếu không làm 1Toán Học Tuổi Trẻ: tháng 4, năm 2004 1 2 nghề bắt rồng thì phải làm nghề vẽ rồng, chiến chống Pháp, hình thành trong cuộc múa rồng hoặc đóng vai chú Tễu chắc kháng chiến chống Mỹ, trưởng thành sau cũng kiếm được nhiều tiền. ngày thống nhất đất nước. Có thể nói trong vòng 50 năm qua, chúng ta mới Cách đây ba năm nhà toán học Steve chỉ biểu hiện năng khiếu học toán giỏi, Smale đã đặt ra cho thế kỉ này 18 vấn đề còn năng lực làm toán thì còn bị hạn chế mà theo ông ta thì đây là những vấn đề nhiều. Các nhà toán học Việt Nam chưa rất cơ bản của toán học. Trong 18 vấn đề xây dựng được một trường phái toán học này có: có bản sắc riêng, thiếu màu sắc Vật lý, Hai bài toán (số 8 và 16) của Hilbert Thiên văn và Cơ học, vốn là nguồn ý còn lại, trong đó giả thuyết Riemann về tưởng vô hạn của Toán học. Vì thế tôi hi các không điểm của hàm Zêta là bài toán vọng rằng trong thế kỉ 21 này các bạn thứ 8 của Hilbert. Đây là con rồng cực trẻ không chỉ học toán giỏi mà còn có kì lớn, vì Hilbert đã từng nói rằng “nếu năng lực làm toán giỏi. Nếu may mắn 1000 năm sau tôi sống lại, thì câu hỏi thì chúng ta sẽ bắt được một con rồng, đầu tiên của tôi là: Giả thuyết Riemann đấy là giải thưởng Fields, giành cho các đã giải được chưa?”. nhà toán học trẻ dưới 40 tuổi. Nếu may mắn hơn nữa, ta sẽ có một trường phái Ba bài toán về đa thức nhiều biến và về Toán học, có bài toán riêng, có trung các thuật toán thời gian đa thức; 1 bài tâm nghiên cứu riêng và có một nhóm toán về hệ động lực áp dụng trong kinh nghiên cứu được cả thế giới thừa nhận. tế; Giả thuyết của Poincaré về đồng phôi Vì lí do đó tôi cho rằng: Thứ nhất đã đến với hình cầu 3 chiều; Giả thuyết Jacobi lúc ta phải đặt ra được những bài toán và một số vấn đề khác như giới hạn của lí thuyết hoặc ứng dụng có bản sắc Việt các trí tuệ nhân tạo và giới hạn của trí tuệ Nam. Ngay cả toán phổ thông, chúng ta loài người. cần phải có những đề thi hay cho các kì Tôi không nói được sâu về những bài thi Toán quốc tế. Thứ hai là người Việt toán trên. Vả lại các bài toán do Smale không nhất thiết phải sống ở nước ngoài đưa ra mang nặng tính “toán học thuần mới làm được toán, nghĩa là chúng ta có túy”. đủ điều kiện để trao đổi tương đương với các nước trong khu vực và trên toàn thế Riêng tôi, thì tôi nghĩ rằng những bài giới. toán dưới đây chắc sẽ được các nhà toán học thế kỉ 21 hết sức quan tâm: Vấn đề Tôi có một điều trăn trở, rất khó diễn địa phương và vấn đề toàn cục trong các tả. Thôi thì các bạn hãy cho tôi mượn lời bài toán giải tích; Toán rời rạc, đặc biệt là của tuổi trẻ để mô phỏng tình cảm của Giải tích tổ hợp, Hình học fractal; Lượng mình theo ngôn ngữ AQ. Mỗi lần nghe tin tử hóa các vấn đề quen biết của toán học, một bạn nào đó đang làm việc ở những chẳng hạn nhóm lượng tử, xác suất lượng trung tâm toán lớn ở nước ngoài hoặc tiễn tử..., Toán tài chính, Toán sinh thái và những sinh viên giỏi đi ngoại quốc học, Toán môi trường; Logic và đảm bảo toán tôi vừa tự hào vừa vui, vừa buồn buồn tủi học cho Tin học. tủi. Đó là tình cảm bản năng sinh học, giống như tình yêu lứa đôi hoặc giống Riêng ở Việt Nam, nền Toán học Việt như tình cảm của nhiều chàng trai phải Nam được gieo mầm trong cuộc kháng dự đám cưới của bạn gái xinh đẹp, khỏe 3 mạnh đáng yêu lấy chồng ngoại quốc. 1958, nhận học vị tiến sĩ tại Đại học Yale Nhưng ta trai nam nhi, vốn là dòng dõi năm 1960. Sau đó, từ 1960 đến 1967 của con Rồng cháu Tiên, ta cầu mong cho ông giảng dạy tại ĐH Princeton, và ông nàng hạnh phúc và mong sau này nàng nhận học hàm phó giáo sư tại đại học hoặc con nàng sẽ bắt được rồng gửi về này, rồi từ năm 1967 đến 1972 ông trở quê Rồng cháu Tiên nuôi nấng giữ gìn.