YU ISSN 0352-5716 | UDK 93/99(05) ZBORNIK MATICE SRPSKE ZA ISTORIJU 77—78 BRIMTCSPKZITRJ 77—78 ZBORNIKMATICESRPSKEZAISTORIJU NOVI SAD 2008 MATICA SRPSKA ODEQEWE ZA DRUŠTVENE NAUKE ZBORNIK MATICE SRPSKE ZA ISTORIJU 77—78 MATICA SRPSKA DEPARTMENT OF SOCIAL SCIENCES PROCEEDINGS IN HISTORY Pokrenut 1970. godine Do 28. sveske (1983) nosio naziv Zbornik za istoriju Glavni urednici Akademik Slavko Gavriloviã (1970—2004) Akademik Miloš Blagojeviã (2005— ) Uredništvo Akademik Miloš Blagojeviã Dr Qubodrag Dimiã Akademik Vasilije Krestiã Akademik Åedomir Popov Dr Biqana Šimunoviã-Bešlin Glavni i odgovorni urednik Akademik M i l o š B l a g o j e v i ã YU ISSN 0352-5716/UDK 93/99(05) ZBORNIK MATICE SRPSKE ZA ISTORIJU 77—78 NOVI SAD 2008 SADRŸAJ CONTENTS ÅLANCI I RASPRAVE ARTICLES AND TREATISES Dr M i l e n k o P e k i ã, Vuk i slovenstvo Dalmacije — Vuk and the Slavs of Dalmatia ........................ 9 Dr S o f i j a B o ÿ i ã, Srpske politiåke stranke u Hrvatskoj, Slavoniji i Dalmaciji i parlamentarni izbori 1927. godine — Serbian Political Parties in Croatia, Slavonia and Dalmatia and Parliamentary Elections in 1927. .......................... 49 PRILOZI I GRAÐA CONTRIBUTION AND MATERIALS Goran Komar,Bokeški i dalmatinski ispovjednik pravoslavqa, proto- sinðel Kiril Cvjetkoviã (1791—1857) — A Preacher of Orthodoxy from Boka and Dalmatia, Protosyngelios Kiril Cvjetkoviã ........ 69 Ÿarko Dimiã, Opis nekolikih putovawa po domovini putopisca Tele- ki Domokoša (Novi Sad — Petrovaradin — Sremski Karlovci) — Des- cription of Several Travels of the Travel Writer Teleki Domokos in his Homeland (Novi Sad — Petrovaradin — Sremski Karlovci) ..... 77 Ÿarko Dimiã, O poseti austrijskog cara Franca ¡ Sremskim Karlov- cima 1817. — On the Visit of the Austrian Emperor Franz I to Sremski Karlovci in 1817 ...................... 83 Dr Nedeqko Radosavqeviã, dr Mirjana Marinkoviã, Tri dokumenta za istoriju hrišãanskih crkava u Bosni i Hercegovini — Three Documents for the History of the Christian Churches in Bosnia and Herzegovina ...................... 93 Dr Aleksandar Rastoviã, Dva britanska pogleda na Srbiju u Pr- vom balkanskom ratu — Two British Views on Serbia in The First Balkan War .......................... 101 Dr Branko Ãupurdija, Pismo kolonista iz Bajmoka predsedniku Vlade FNRJ Maršalu Titu 1946. godine — Letter of the Settlers from Bajmok to the President of the Government of the FPRY, Marshal Tito in 1946 .......................... 113 6 Dr Branko Ãupurdija, Porodice kolonista povratnika iz Bajmoka u Gorski Kotar 1946. i 1947. godine — Families of the Settlers who Re- turned from Bajmok to Gorski Kotar in 1946 and 1947 ....... 129 Dr D r a g o W e g o v a n, Dva zapisnika o saslušawu ratnog zloåinca Fe- renca Sombatheqija, jednog od najodgovornijih za Raciju u Juÿnoj Baå- koj — Two Official Records about the Interrogation of the War Criminal Ferenc Szombathelyi as one of the most Responsible Persons for the Raid in South Baåka ...................... 135 Akademik V a s i l i j e K r e s t i ã, Prilog istoriji nastanka memoara kraqa Petra ¡¡ Karaðorðeviãa — Contribution to the History of the Crea- tion of Memoirs of the King Petar II Karaðorðeviã ......... 157 Milivoj Bešlin, Prilog istoriji jugoslovensko-sovjetskih odnosa (Zabeleška o prijemu sovjetskog ambasadora kod predsednika Tita 30. avgusta 1968. godine) — Contribution to the History of the Yugoslav-So- viet Relations (A Note on the Reception of the Soviet Ambassador at the President Tito's Office on August 30, 1968) ........... 165 NAUÅNI SKUPOVI* SCIENTIFIC MEETINGS* Akademik V l a d i m i r S t o j a n å e v i ã, Knez i kraq Milan Obrenoviã u svom vremenu i istorijskoj nauci (1873—1889) — Prince and King Mi- lan Obrenoviã — in His Time and in Historical Science (1873—1889) . 187 Mr Momir Samarxiã, Srbija i Bugarsko pitawe 1878—1885 — Ser- bia and the Bulgarian Issue in 1878—1885 ............ 201 Mr Ð o r ð e Ð u r i ã, Karakteristiåni srpski intelektualac izmeðu dva kraqa i dve kraqice iz dinastije Obrenoviã — Typical Serbian Intel- lectual between two Kings and two Queens from the Obrenoviã Dynasty 215 Dr Radmila Radiã, Pravoslavna crkva u Srbiji u vreme kraqa Mila- na Obrenoviãa — Orthodox Church in Serbia in King Milan Obrenoviã's time .......................... 225 Qubodrag Popoviã, Kraq Milan u kulturi Srbije — King Milan in the Culture of Serbia .................... 235 PRIKAZI I BELEŠKE REVIEWS AND NOTES Dr N i k o l a B . P o p o v i ã: Sava Ÿivanov, Pad Ruskog carstva . 245 M i l i v o j B e š l i n: Zoran Jawetoviã, Deca careva, pastoråad kraqeva — Nacionalne mawine u Jugoslaviji 1918—1941. ......... 248 Dr D r a g o W e g o v a n: Kragujevac 1941 — „Zastrašujuãi primer", Sta- niša Brkiã, Ime i broj — Kragujevaåka tragedija 1941 ..... 252 * Radovi objavqeni u rubrici Nauåni skupovi saopšteni su na nauånom skupu Mi- lan Obrenoviã od vazala do kraqa, koji je odrÿan 13—14. oktobra 2005. godine, u SANU. * The Papers published in the section Scientific Meetings were presented at the scientific meeting Milan Obrenoviã from a Vassal to the King which was held on October 13—14, 2005 in SANU (Serbian Academy of Sciences and Art) 7 Z o r a n P e j a š i n o v i ã: Valeter Manošek, Holokaust u Srbiji. Vojna okupaciona politika i uništavawe Jevreja 1941—1942. ...... 254 M i l i v o j B e š l i n: Lorejn M. Lis, Odrÿavawe Tita na površini — Sjediwene Drÿave, Jugoslavija i hladni rat .......... 258 Zbornik Matice srpske za istoriju izdaje Matica srpska Izlazi dvaput godišwe Uredništvo i administracija: Novi Sad, Ulica Matice srpske 1 Telefon: (021) 420-199 Proceedings of Matica Srpska for History Published twice a year Editorial and publishing office: Novi Sad, ul. Matice Srpske 1 Phone: +381-021/420-199 e-mail: [email protected] www.maticasrpska.org.rs ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Redakcija Zbornika Matice srpske za istoriju zakquåila je 77—78. svesku 25. juna 2008. godine Struåni saradnik Odeqewa: Julkica Boarov Lektor: Mirjana Zrniã Korektor: Mirjana Zrniã Prevodioci rezimea: prof. dr Predrag Novakov i Svetlana Vuåkoviã Tehniåki urednik: Vukica Tucakov Kompjuterski slog: Mladen Mozetiã, GRAFIÅAR, Novi Sad Štampa: IDEAL, Novi Sad ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Štampawe ovog Zbornika finansiralo je Ministarstvo nauke Republike Srbije CIP — Katalogizacija u publikaciji Biblioteka Matice srpske, Novi Sad 93/94(082) ZBORNIK Matice srpske za istoriju = Proceedings in History / glavni i odgovorni urednik Slavko Gavriloviã. — 1984, 29— . — Novi Sad : Matica srpska, 1984— (Subotica : „Grafis"—„Miner- va"). — 24 cm Dva puta godišwe. — Rezimei u publikaciji su na engleskom i ne- maåkom jeziku. — Štamparije: „Minerva", Subotica (sv. 31/1985); Prosveta, Novi Sad (od sv. 32/1985. do sv. 41/1990); Grafo-ofset, Novi Sad (od sv. 42/1990. do sv. 56/1997); Duplex, Novi Sad (od sv. 57/1998. do sv. 59/60/1999); Prometej, Novi Sad (od sv. 61/62/2000. do sv. 65/66/2002); Ideal, Novi Sad (od sv. 67/68/2003). — Je nastavak: Zbornik za istoriju = ISSN 0350-0489 ISSN 0352-5716 COBISS.SR-ID 7793410 ÅLANCI I RASPRAVE UDC 801:929 Karadÿiã V. S. 821.16.09(497.13 Dalmacija) Milenko Pekiã VUK I SLOVENSTVO DALMACIJE SAŸETAK: Na temequ objavqene arhivske graðe, nepoznatih arhiva- lija i brojne literature, ukazuje se na znaåaj koji je Vuk odigrao u sloven- skoj istoånojadranskoj pokrajini. Veliki reformator je, u zavidnoj mjeri, omoguãio da se razriješi wen apsurd zvan italijanština i da se Dalma- cija znaåajno okrene svom slovenskom identitetu. U tome mu je pomogla poletna elita odgojena i na wegovim kwigama. Hrvati u veãoj mjeri ali i Srbi, i pored toga što je u wihovim redovima bilo brojnih protivnika Vukove reforme. Proces je bio dugotrajan ali uspješan. Dalmacija je na- pokon i pobjedonosno otkrila svoje slovenske korijene — hrvatske više, dok su srpski bili još snaÿnije potvrðeni. Za jedan i drugi narod moÿe se reãi da su se otada raðali kao Sloveni, ali i da su to ostajali — Hrva- ti ili Srbi. U tome se vidi i znaåajan uticaj Vuka Karaxiãa na sloÿene odnose u Dalmaciji tokom H¡H vijeka. KQUÅNE REÅI: Vuk Stefanoviã Karaxiã, Dalmacija, Hrvati, Srbi. Okvir ovog napisa åine meðe Dalmacije uspostavqene na zasjedawu AVNOJ-a. Raniji geografski pojam ove slovenske jadranske pokrajine bio je daleko širi.1 Austrijski i austrougarski pojam Dalmacije kao geografska odrednica nije u osnovi moga kazivawa.2 Unutar wega sve do 1 Historijski arhiv Zadar (= HAZd), Geografske i topografske karte Dalmacije i susjednih oblasti, br. 321 — kartu je nacrtao Grandis 1781. godine; HAZd, Mape Grimani, br. 511 iz 1709. godine; datiram je na temequ mape br. 390; HAZd, Geografske i topograf- ske karte Dalmacije i susjednih oblasti, br. 6 — Mletaåki posjed na istoånoj obali Ja- drana oko 1718. godine. Ferdo Š i š i ã, Današwa Dalmacija: geografski razvitak i pi- tawe o ponovnom prisajediwewu, Delo, kw. 72, 222, /Niš/, 15. aprila 1915, 118—125; Stje- pan S r k u l j, Današnja Dalmacija, njezin teritorijalni razvitak, Savremenik, X/1915. br. XI i XII, /Zagreb/, prosinca 1915. 411: Ferdo Š i š i ã, Kako je postao današnji geografski pojam Dal- macije i pitanje sjedinjenja s Hrvatskom, Almanah Jadranske straÿe za 1927. godinu, Beograd 1927, 95—143; Ivan G r g i ã, Postanak i poåetno ureðenje Vojne krajine kninskoga kotara pod Venecijom, Starine JAZU, 52, Zagreb 1962, 256; Gligor S t a n o j e v i ã, Jugoslovenske zemqe u mletaåko-turskim ratovima H¢¡—H¢¡¡¡ vijeka, Beograd 1970, 416; Vjekoslav M a š t r o v i ã, Zadarska oznanjenja iz XVIII, XIX i poåetka XX stoljeãa, Zagreb 1979, 122—123; Milorad E k - meåiã, Stvarawe Jugoslavije: 1790—1918, ¡, Beograd 1989, 11, 14 (= Stvarawe). 2 Ferdo Š i š i ã, Današwa Dalmacija: geografski razvitak i pitawe o ponovnom prisajediwewu, Delo, kw.