Katalog Archiwum Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Archiwum Gustawa Katalog Archiwum Gustawa Herlinga- -Grudzińskiego ISBN 978-83-7009-802-5 9 7 8 8 3 7 0 0 9 8 0 2 5 Pamięci Lidii Croce-Herling • Katalog Archiwum Gustawa Herlinga- -Grudzińskiego w Fundacji „Biblioteca Benedetto Croce” Opracowała Joanna Borysiak Biblioteka Narodowa Warszawa 2019 Spis rzeczy Świadectwo o Archiwum Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 9 Wprowadzenie 13 Wykaz ważniejszych skrótów 21 Katalog 23 Materiały biograficzne 25 Dzienniki, wspomnienia, scenariusze 52 Spotkania autorskie. Konferencje 58 Materiały do działalności Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 62 Twórczość 105 Utwory literackie i prace krytycznoliterackie 105 Publicystyka 175 Korekty nadesłane z wydawnictw 189 Adaptacje utworów Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 195 Wywiady z Gustawem Herlingiem-Grudzińskim 197 Materiały warsztatowe 201 Prace różnych autorów o Gustawie Herlingu-Grudzińskim 207 Korespondencja 216 Listy tłumaczy 216 Listy agencji literackich 223 Listy przechowywane w domu Adama i Lidii Ciołkoszów 225 Listy dotyczące publikacji Innego Świata 225 Listy z lat 1940–1953 227 Listy rodziny 232 Listy w języku polskim. Osoby 237 Listy w języku polskim. Instytucje. Czasopisma 326 Listy w języku polskim. Instytucje. Wydawnictwa 329 Listy w języku polskim. Instytucje różne 332 Listy w języku polskim. Instytucje polonijne 335 Listy w języku włoskim. Osoby 338 Listy w języku włoskim. Instytucje. Czasopisma 348 Listy w języku włoskim. Instytucje. Wydawnictwa 355 Listy w języku włoskim. Instytucje różne 360 Listy w innych językach. Osoby 363 Listy w innych językach. Instytucje. Czasopisma 366 Listy w innych językach. Instytucje. Wydawnictwa 369 Listy w innych językach. Instytucje różne 377 Umowy wydawnicze 382 Fotografie 384 Materiały audiowizualne 404 Materiały opracowane przez Zdzisława Kudelskiego 409 Wycinki prasowe 410 Publikacje Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w prasie polskiej i polskojęzycznej 410 Publikacje w prasie polskiej o twórczości Gustawa Herlinga- -Grudzińskiego 415 Publikacje Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w prasie włoskiej 419 Publikacje w prasie włoskiej o twórczości Gustawa Herlinga- -Grudzińskiego 421 Publikacje Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w prasie zagranicznej 426 Publikacje w prasie zagranicznej o twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 426 Materiały różne 431 Teksty innych osób 433 Materiały z archiwów innych osób 435 Indeks osób 437 Spis ilustracji 470 Świadectwo o Archiwum Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Gabinet mego Ojca był pełen książek, oprawionych roczników „Kultury”, „Tempo Presente” i innych gazet. Było w nim wiele obrazów, grafik, map i fotografii na ścianach, półkach lub w pudłach. Rękopisy i listy z Jego obfitej, codziennej korespondencji leżały na biurku. Via Crispi 69 w Neapolu (na pierwszym piętrze Willi Ruffo) był jed- nym z mitycznych adresów polskiej literatury drugiej połowy XX wieku. Ten neapolitański adres Gustawa Herlinga, „włoskiego korespondenta »Kultury«”, przez lata figurował na ostatniej stronie miesięcznika Jerzego Giedroycia, na dole listów, które Ojciec pisał i na kopertach listów otrzyma- nych, skrupulatnie przechowywanych, zachowanych aż do chwili obecnej. Tam odtworzył „swoją Polskę”, nasycił nią przestrzeń. Tam kon- centrował się i pisał. Pracował głównie nocą. Słychać było jak chodził godzinami tam i z powrotem. Jego kroki były ciężkie, szybkie, nerwo- we. Często milkły dopiero nad ranem. Ten rytm nadawał życie całemu domowi, odzwierciedlał charakter Ojca i jego niepokój wewnętrzny. Pracował w odosobnieniu – zamknięty w swoim gabinecie, w sobie samym, w swoim pisarstwie. Zrozumiałam też szybko, że Jego praca nie ma ustalonych godzin. Kiedy jako dziecku czy już dziewczynie udawało mi się wejść ukradkiem do Jego gabinetu, dostrzegałam na półkach Jego nazwisko obok tytułów, których nie umiałam wtedy odczytać: Skrzydła ołtarza, Drugie Przyjście, Inny Świat, a także grzbiety „Kultury” i „Zeszytów Historycznych”. Pa- trzyłam na pudła, które – z upływem lat – stale rosły, zajmując wszystkie kąty, ściany, przestrzenie między szafami, i wypełniały, razem ze starymi walizkami, tajemniczy schowek przy wejściu do gabinetu. I to w tych walizach i pudłach – po Jego śmierci – odnalazłyśmy tysiące listów z załączonymi maszynopisami, materiałami powielanymi, fotokopiami, dokumentami i rękopisami, które teraz tworzą Jego Archiwum. Po śmierci Ojca, zgodnie z Jego i naszej Matki wolą, Archiwum zostało złożone pod Jej opieką w Fundacji „Biblioteca Benedetto Croce” w pałacu 9 Katalog Archiwum Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Filomarino. Ojciec uczynił mnie odpowiedzialną za uporządkowanie i udostępnianie zbiorów. Biblioteka – taka, jak ją opisałam – zachowała się w swoim pierwotnym kształcie w Jego gabinecie, w domu zamiesz- kiwanym przez naszą Matkę aż do Jej śmierci w 2015 roku. W roku 2001 zostały przez nas przejęte od Jana Chodakowskiego i Anny Jaroty materiały (dokumenty, listy, rękopisy i fotografie), któ- re Ojciec zachował z czasów wojny i emigracji w Rzymie, Londynie oraz Monachium i zostawił w osobnej walizce powierzonej opiece Jana Chodakowskiego. Dostarczona do neapolitańskiego gabinetu zaczęła odsłaniać, przed pełnymi ciekawości córką i jej Matką, swoją cenną i wzruszającą zawartość. Rozpoczęłam od tego momentu porządkowanie Archiwum Gustawa Herlinga: korespondencję w teczkach według autorów i w porządku chronologicznym – od lat gułagu w Jercewie, przez tułaczkę byłego więźnia i żołnierza armii Andersa, aż do bitwy pod Monte Cassino i lat spędzonych w wyzwolonym Rzymie razem z Krystyną Stoja- nowską i grupą założycieli „Kultury” z Jerzym Giedroyciem na czele; od chłodnych londyńskich zim, po przejmująco zimną samotność w Monachium. Dwanaście lat życia mojego Ojca (1940–1952) pojawiło się na tych kartach, pozwalając mi wkroczyć do Jego „innego świata” i odtworzyć go, w atmosferze nadal przenikniętej Jego obecnością, w Jego neapolitańskim gabinecie. Opisałam to w artykule Z archiwum Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w Neapolu, który ukazał się w polskim przekładzie w „Zeszytach Histo- rycznych” (2006), aby przybliżyć choć drobną cząstkę tego odnalezionego zasobu. Był to impuls do zmierzenia się, razem z moją Matką, z proble- mem uporządkowania i skatalogowania całego Archiwum. Zdałyśmy sobie sprawę, że my same, tutaj w Neapolu, nie jesteśmy w stanie podołać temu zadaniu. I jak zawsze uzyskałyśmy wsparcie i radę od najdroższego przyjaciela, badacza i wydawcy dzieł Herlinga, Włodzimierza Boleckie- go. Zaproponował nam pomoc Biblioteki Narodowej w Warszawie, a my przyjęłyśmy tę propozycję z entuzjazmem. Bolecki porozumiał się w tej sprawie z dyrektorem Tomaszem Makowskim i z tego spotkania, i późniejszej wizyty na via Crispi w Neapolu, narodził się projekt, który teraz dobiega końca wraz z publikacją Katalogu i stworzeniem bazy 10 Świadectwo o Archiwum Gustawa Herlinga-Grudzińskiego informatycznej, z której można będzie korzystać w Bibliotece Narodowej i w Fundacji „Biblioteca Benedetto Croce”. Tak też narodził się i umocnił w następnych latach wzajemny szacunek, serdeczna przyjaźń i zaufanie, które połączyły moją Matkę i Tomasza Makowskiego. Wzajemne zaufanie zostało potwierdzone przez pod- pisanie umowy z Fundacją „Biblioteca Benedetto Croce” (z podpisem Mamy, jako członka Zarządu Fundacji i moim, jako odpowiedzialnej za Archiwum) w 2010 roku i przedłużenie jej w 2014. Świadczą o tym także fotografie, które uwieczniły moment podpisania umowy w gabinecie Gustawa Herlinga w Willi Ruffo. Troskę o włoską wersję umowy powierzyłyśmy z Matką innemu drogiemu naszemu i mojego Ojca przyjacielowi, Piotrowi Brożynie, który razem z nami śledził cały projekt opracowania Archiwum, aż do jego zakończenia. Chciałabym, aby te strony wstępu były świadectwem naszych zobo- wiązań i uznania w stosunku do dyrektora Tomasza Makowskiego, a także Piotra Brożyny, który reprezentował nas w kontaktach i we współpracy z Biblioteką Narodową. Wyrazy uznania i podziękowania kierujemy też do zespołu Biblioteki Narodowej zaangażowanego w realizację projektu: Marii Wrede – wspo- minając jej pierwszą wizytę w neapolitańskim gabinecie Herlinga w celu wstępnej oceny zawartości, stanu zachowania i warunków przechowy- wania Archiwum, jak również jej pracę przy przenosinach Archiwum do nowej siedziby w pałacu Filomarino, gdzie została przeprowadzona dezynfekcja dokumentów oraz ich rozmieszczenie w nowych pudłach. Do Joanny Borysiak – która zadbała o właściwe ich pogrupowanie w segregatorach i teczkach dostarczonych przez Bibliotekę Narodową, zarysowała podział na poszczególne serie i stworzyła bazę danych oraz zredagowała Katalog, jako odpowiedzialna za cały projekt w Bibliotece Narodowej i koordynator zespołu jej archiwistów i fotografów. Ta współ- praca wzbogaciła się z biegiem lat o przyjaźń, jaka połączyła moją Matkę i mnie z Joanną w naszej wspólnie przeżywanej i pełnej oddania pasji dla dziedzictwa i dzieła Gustawa Herlinga. Chciałabym również wspo- mnieć o zaangażowaniu w realizację tego projektu Aleksandry Mueller, zrodzonym z rodzinnej przyjaźni jaka łączyła ją z moim Ojcem i nami 11 Katalog Archiwum Gustawa Herlinga-Grudzińskiego wszystkimi, która przekształciła się w głębszą wiedzę archiwistyczną, poświęconą w całości Gustawowi Herlingowi. Nie sposób pominąć też roli pań Aleksandry Andrzejewskiej i Marii Borowskiej oraz pana Kazi- mierza Borowskiego, którzy w pałacu Filomarino zeskanowali, niezwykle profesjonalnie, Archiwum Gustawa Herlinga. Realizacja tego wyjątkowego projektu była długoterminowym zada- niem, skierowanym do wspólnoty badaczy i wielbicieli dzieł Gustawa Herlinga.