T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ SELÇUKLU DEVLET ADAMLARINDAN CELALETTİN KARATAY’IN TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNE KATKILARI VE ESERLERİ DANIŞMAN Yrd. Doç. Dr. Zeki ATÇEKEN HAZIRLAYAN Ömer EVİN KONYA 2010 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü BİLİMSEL ETİK SAYFASI Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. Öğrencinin Adı Soyadı (İmza) Ömer EVİN I T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU Ömer EVİN tarafından hazırlanan ‘Selçuklu Devlet Adamlarından Celalettin Karatay’ın Türk Eğitim Sistemine Katkıları ve Eserleri’ başlıklı bu çalışma 29/01/2010 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Zeki ATÇEKEN Danışman İmza Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKDAĞ Üye İmza Yrd. Doç. Dr. Kemal GÜVEN Üye İmza II ÖNSÖZ İbn-i Haldun tarih için; “Suyun, suya benzemesinden daha çoktur, hâlin maziye benzemesi.” der. Bu sözü ile tarihin insanoğlu hayatında ne derece önemli olduğunu asırlar öncesinden vurgulamaktadır. Bize düşen görev ise geçmişte yaşanan olaylardan dersler çıkartarak, gelecekte emin adımlarla ilerlemektir. Bunun içindir ki tarihi ve tarihi olayları iyi algılaya bilmemiz gerekir. Anadolu Selçuklu Devleti, özellikle kültür ve medeniyet yönüyle, biraz daha öne çıkan bir Türk devletidir. Bu devletin egemenliği zamanında Anadolu, gerek ekonomik ve gerekse kültürel yönden en rahat dönemlerinden birini yaşamıştır. Bugünkü devletimizle hemen hemen aynı sınırlara sahip olan Anadolu Selçukluları, “kendi çağını aşan siyasi ve kültürel başarılara imza atmıştır. Onların güçlü olduğu dönemde, Anadolu adeta dünyanın gözbebeği olmuş; bir ilim ve ticaret merkezi haline gelmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti'ni böylesine başarılı kılan etkenlerden belki de en önemlisi eğitim sistemi olmuştur. Devletlerin yükselişleri veya çöküşlerinde eğitim sistemlerinin ne kadar etkili bir unsur olduğu ilim çevresinin ortak kanaatidir. Yapmış olduğumuz bu araştırmamın birinci amacı, Selçuklular gibi Türklerin kurmuş olduğu büyük devletlerden birinde görev yapan Celâleddin Karatay’ı ve onun yaptırdığı eserler hakkında bilgi toplayıp, Anadolu'da parlak bir "Türk-îslâm kültür ve medeniyeti" kurmayı başaran Anadolu Selçuklu Devletinin, aynı oranda başarılı görülen eğitim sistemini aydınlatmak düşüncesidir. Devlet hizmetindeyken gerçekleşen olayları dikkate aldığımızda Celâleddin Karatay’ın hayatı ne derecede önemli olduğunu daha iyi idrak edebiliriz. Bir devletin en parlak dönemi ile en zayıf döneminde yaşayan ve siyasette de ön plana çıkarak devletin ömrünü uzata bilen çok ender devlet adamları vardır. Bu araştırmayı yapmamın ikinci bir amacı da son derece önemli olan bu devlet adamının hayatından dersler çıkarıp, kendi eserlerinin dışında başka bir eserle de yaşatmaktır. Bu nedenle Celâleddin Karatay ve eserleriyle ilgi bilgilerin toplandığı bir tez ortaya koyup, tarih bilimine bir nebze de olsa katkı sağlamaktır. Başta Konya olmak üzere, Antalya, Kayseri ve Malatya vilayetlerinde birçok hayratı olan ve bu hayratlarından dolayı çoğu yerleşim yerlerine adı verilen Celâleddin Karatay’la ilgili tam kapsamlı bir araştırma yapılmamıştır. Celâleddin Karatay hayatı genelde eserleri ile ilgili araştırmalarda, deyinilmek almacıyla, konu alınmıştır. Ayrıca III eserleri de ayrı ayrı araştırma konusu olduğu için bütün olarak ele alınmaması çalışma konusu olarak seçmemizde etkili olmuştur. Celâleddin Karatay’la ilgili en kapsamlı çalışma ve araştırmanda en çok faydalandığım kaynak Osman TURAN’ın Belleten Dergisinde yayınlanan “Celâleddin Karatay Vakıfları ve Vakfiyesi” adlı makalesidir. Diğer bir kapsamlı kitapta M. Ferit UĞUR ve M. Mesud KOMAN’ın ela aldığı “Selçuk Büyüklerinden Celâlüddin Karatay İle Kardeşlerinin Hayatı ve Eserleri” adlı eserdir. Fakat eser içerisindeki bilgilerde, özellikle de şahıs isimlerinde, hatalar yapılmıştır. Çalışmalarımda ayrıca başvurduğum birinci el kaynak olarak Karatay Medresesi ile ilgili hurufat ve şer’yye sicil defterleridir. Bu defterler üzerinde yaptığımız çalışmalarda, Zeki ATÇEKEN’in “Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması” adlı eserinde verdiği bilgilerin dışında işimize yarayacak çok fazla bilgiye rastlamadık. Ayrıca Celâleddin Karatay’ın eserlerinin bulunduğu şehirlere gidilip, yakından inceleme olanağına sahip olduk. Tez; önsöz, içindekiler, girişten sonra altı bölümden ve sonuç, kaynakça, eklerden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde, Türkiye Selçuklularına kadar Türk ve İslam aleminde eğitimin gelişmesi hakkında; Birinci bölümde, Celâleddin Karatay’ın hayatı, devlet makamında bulunduğu görevleri, kişiliği ve ailesi; ikinci bölümde, Alâeddin Keykubad, II. Gıyayaseddin Keyhusrev ve üç kardeş döneminde meydana gelen siyasi olaylar ve bu olaylarda Celâleddin Karatay’ın rolü; üçüncü bölümde Celâleddin Karatay’ın Türk Eğitim Sistemine katkıları; dördüncü bölüm ise Celâleddin Karatay’ın yaptırdığı eserleri incelenmiştir. Sonuç bölümünde de genel bir yargıya varılarak değerlendirme yapılmıştır. Ekler kısmında da birtakım fotoğraflar sunulmuştur. Araştırma konusunu bulmamda ve hazırlamamda büyük yardım ve teşviklerini gördüğüm, değerli hocam ve tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Zeki ATÇEKEN’e, araştırma sırasında tereddütte düştüğüm konularda bilgisinden faydalandığım Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKDAĞ’a, bu çalışmanın hazırlanmasında desteklerini gördüğüm Selçuk ve Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilgiler Bölümü hocalarıma, aileme ve tüm sevdiklerime desteklerinden dolayı teşekkürlerimi bir borç bilirim. Ömer EVİN Konya 2010 IV T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Ömer EVİN Numarası: Adı Soyadı 064214031008 Ana Bilim / İlköğretim / Sosyal Bilgiler Öğretmenliği rencinin ğ Bilim Dalı Ö Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Zeki ATÇEKEN Selçuklu Devlet Adamlarından Celaleddin Karatay’ın Türk Tezin Adı Eğitim Sistemine Katkıları ve Eserleri ÖZET Çalışkanlığı ve sabrının sonunda kölelikten azad edilip devletin en üst kademelerinde görev alan Celâleddin Karatay, Anadolu Selçuklu Devletinin en ihtişamlı ve en parlak devrini idrak etmiştir. Devletin bu ihtişamının Moğol darbesi ile yıkılmaya yüz tuttuğu devirlerde, ülkeyi anarşiden kurtarıp birlik ve beraberliği sağlayabilmiştir. Kurduğu istihbarat örgütü sayesinde gelişmeleri yakından takip edip, olumsuzlukların büyümesine izin vermemiştir. Çok çalışarak çok kazandığı halde, dünyanın geçiciliğine inandığı için maddenin ve servetin esaretine düşmeyen, servetlerini insanlığın sosyo-ekonomik ve kültürel hizmetlerine sunarak ebedileştiren Celâleddin Karatay, Anadolu’nun değişik yerlerine medrese, kervansaray, zaviye, mescid gibi hayratlar yaptırmıştır. Bu hayratlar devamlı insanlığa hizmet versin diye de zengin vakıflar bırakmıştır. İnsanlara yapılacak en iyi hizmetin eğitimi geliştirmek olduğunu çok iyi bilen Celâleddin Karatay, günümüz tıp, hukuk, tarih, cebir, geometri gibi derslerin gelişmesinde dolaylı da olsa katkıda bulunmuştur. Ayrıca toplumun ekonomik yapısına şekil veren ahilik teşkilatını koruyarak, devletin her alanında önemli hizmetlerde bulunmuştur. V T.R. SELCUK UNIVERSITY Institute of Social Sciences Directorate Ömer EVİN ID: Name Surname 064214031008 Department / Elementary Education / Teacher of Social Sciences Field Student’s Advisor Yrd. Doç. Dr. Zeki ATÇEKEN Contributions to Turkish Educational System and Works of Research Title Celaleddin Karatay Who Was Statesman of Seljuk SUMMARY Celaleddin Karatay who had taken charge in the supreme positions of the state being released from servitude after his sedulity and patience, reached the mast magnificent and glorioust age of Anatolian Seljuk State. The ages in which the magnificence of the state that that was about to be domalished by Mongolian impact, he could achieve to provide the unity and cooperation by emancipating the land from anarıhy, he didn’t let the matters to expand by following the developments closely thanks to the Intelligence Agency that he had established. Though he worked hard and earned much, he couldn’t be captured by the mattr and the property as he believed in the mortality of world. Celaleddin Karatay, who eternalized his properties presenting to socio-economic and cultural services of humanity built pious deeds such as madrasah, caravanserai, small dervish lodge and masjid in various spots of Anatolia. He begueathed prosperous charitable funds so that these pious deds serve humanity permanently. Celaleddin Karatay, who knew well the way of the education, contributed to the developments of actual courses such as medicine, law, history, algebra, and geometry indirectly. Moreover, he served remarkably in any fields of the state by conserving “Akhism” organization that formed the economic structure of society. VI İÇİNDEKİLER BİLİMSEL ETİK SAYFASI............................................................................................. I YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ...................................................................II ÖNSÖZ..........................................................................................................................