ROMA İMPARATORLUK DÖNEMİNDE PRUSIAS AD HYPIUM Yüksek Lisans Tezi Onur Sadık KARAKUŞ Eskişehir, 2017 ROMA İMPARATORLUK DÖNEMİNDE PRUSIAS AD HYPIUM Onur Sadık KARAKUŞ YÜKSEK LİSANS TEZİ Tarih (Eskiçağ) Anabilim Dalı Danışman: Doç.Dr. Erkan İZNİK Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Haziran, 2017 ÖZET ROMA İMPARATORLUK DÖNEMİNDE PRUSIAS AD HYPIUM Onur Sadık KARAKUŞ Tarih (Eskiçağ) Anabilim Dalı Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Haziran, 2017 Danışman: Doç.Dr. Erkan İZNİK Roma’nın Anadolu’daki ilk eyaletlerinden biri olan Bithynia’nın doğusunda, eskiden Mariandyni ülkesi olarak bilinen coğrafyada, günümüzde ise Düzce ilinin 8 km kuzeyinde yer alan Konuralp adı verilen yerleşimin altında kalmış olan Prusias ad Hypium kenti, Roma İmparatorluğu döneminde bölgenin önemli kentleri arasına girmiş ve bu durumunu uzun bir süre korumuştur. Roma öncesine dair bilgilerimizin sınırlı olduğu kent, Roma’ya hizmet etmiş olan idari ve askeri sınıfa mensup pek çok önemli şahsiyetin de yurdu olmuştur. Çalışmamızda Roma İmparatorluk Döneminde, Prusias ad Hypium kenti ele alınmaktadır. Bu kapsamda, kentin tarihi, sosyokültürel ve idari yapısı vb. gibi birçok konu hakkında çok yönlü bir kaynak taraması yapılmıştır. Kaynak taramasından sonra çalışmamızda, II. el kaynak niteliğindeki Modern çalışmalar ile I. el kaynak olarak değerlendirebileceğimiz, epigrafik, nümizmatik ve filolojik bilgi ve belgelerden yararlanılmış ve bu belgelerin orijinal hallerine de çalışmada yer verilmiştir. Kentten bahseden filolojik kaynakların az oluşu, konunun çalışılmasında Bu doğrultuda çalışmamızda, özellikle İmparatorluk döneminde ünlenen Prusias ad Hypium kentinin Grek kolonistler tarafından kurulduğu ilk yıllardan, Roma İmparatorluğu egemenliğinde timokrasiyle yönetilen aristokratlar şehri haline geldiği zamana kadar geçen süre tüm yönleriyle ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Prusias ad Hypium, Roma İmparatorluğu, Bithynia, Karadeniz, Soylular iii ABSTRACT PRUSIAS AD HYPIUM DURING THE ROMAN IMPERIAL PERIOD Onur Sadık KARAKUŞ Department of History (Ancient History) Anadolu University, Graduate School of Social Sciences, June, 2017 Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Erkan İZNİK Prusias ad Hypium, was one of the first provinces of Rome in Anatolia which is located in the eastern Bithynia, also known as the territory of Mariandyni and 8 km north of the city of Düzce, is under the name of Konuralp. It was one of the important cities of the region during the Roman Imperial period and has maintained this for a long time. The city which our knowledge of Pre-Roman had been a homeland for a lot of important personalities belonging to the administrative and military class who served Rome. In our study, Prusias ad Hypium city handled in the Roman Imperial period. In this context, a multidimensional source search has been done on many subjects such as the history, socio-cultural and administrative structure of city. After the source scan, modern sources which can be used as second-hand sources and the epigraphic, numismatic and philological information and documents that can be used as first hand sources has been benefited and also given place in our study. In this direction, the time from the years that Greek colonists founded the city Prusias ad Hypium which was also became famous in the Imperial period, to the time that the city bcome an aristocrats city which is ruled by Roman Empire with timokrats is taken in hand. Keywords: Prusias ad Hypium, Roman Empire, Bithynia, Black Sea, Nobilitiy iv ÖNSÖZ Bu çalışmanın konusunu Roma İmparatorluk döneminde Prusias ad Hypium kenti oluşturmaktadır. Prusias ad Hypium kenti ile ilgili olarak şimdiye kadar yapılan çalışmaların parçalar halinde kalması ve kentin yükselişe geçtiği Roma İmparatorluk dönemine ait tarihinin hala gizemini koruması, yapılan çalışmaların ise Arkeolojik ve Epigrafik yönünün ağır basması bu tezi yazma nedenlerimizin başında gelmektedir. Kentin tarihini siyasi olayların dışında toplumsal ve dini yapı, ekonomik ilişkiler, yol ağları, kentin soyluları ve idarecileri, mimari yapılar vb.yi merkeze alarak tartışmaya çalıştık. Öncelikle, lisans eğitimimin ilk gününden bu yana bana hem akademik hem de insani boyutta daima yol gösteren, tezimin hemen her aşamasında, gece gündüz demeden kaynak, yöntem, içerik vb. gibi pek çok konuda yardımını esirgemeyen değerli hocam, Anadolu Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim üyesi sayın Doç.Dr. Erkan İznik’e teşekkürü ve saygıyı bir borç bilirim. Bunun yanında, üzerimde emeği geçen Anadolu Üniversitesi Tarih bölümünün değerli öğretim üyeleri ile bir tarihçi olarak farklı çalışma disiplinleri kazanmamı sağlayan Anadolu Üniversitesi Sanat Tarihi bölümü öğretim üyeleri ve Arkeoloji bölümü öğretim üyesi sayın Doç.Dr. Ahmet Tolga TEK’e, bu konuyu çalışmamda bana her türlü desteği ve kolaylığı sağlayan Düzce Üniversitesi Tarih Bölüm Başkanı sayın Doç.Dr. Ali Ertuğrul başta olmak üzere, Düzce Üniversitesi Tarih Bölümünün değerli öğretim üyeleri ile kentte yer alan antik yapıların olası görünümlerini çizen Sanat Tarihçisi arkadaşım Ahmet Şakar’a ve tez çalışmalarım boyunca sürekli yanımda olan ofis arkadaşlarıma teşekkür ediyorum. Ayrıca tezimle ilgili kaynak konusunda yardımcı olan sayın Prof. Dr. Octavian Bounegru ile sayın Prof. Dr. Thomas Corsten’e, Epigrafik belgeleri değerlendirmemde yardımcı olan Anadolu Üniversitesi Arkeoloji bölümü Öğretim Görevlisi sayın Necmettin Eraydın’a, Fransızca çeviriler konusunda yardımını esirgemeyen ablam Sibel Karakuş’a teşekkürlerimi sunarım. Bunun yanında, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürü Zeynep Kızıltan ve Konuralp Müzesi Müdürü Celal Özdemir ile Arkeolog Züleyha Kartal’a müzedeki çalışmalarımda sağlamış oldukları kolaylıklar için teşekkür ederim. Hayatım boyunca maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen güzel ailem annem, babam, ablam ve kardeşlerime ve her an yanımda olduğunu hissettiren değerli yol arkadaşım Merve Ay’a, beni sürekli dinleyip, destek oldukları için teşekkür ediyorum. v İÇİNDEKİLER Sayfa BAŞLIK SAYFASI……………………………………………………………….………..i JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAY SAYFASI…………………………………………………..ii ÖZET………………………………………………………………………………………iii ABSTRACT……………………………………………………………………………….iv ÖNSÖZ……………………………………………………………………………….….....v ETİK İLKE VE KURALLARA UYGUNLUK BEYANNAMESİ…………………….vi İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………………..vii TABLOLAR DİZİNİ……………………………………………………………………xiii HARİTALAR DİZİNİ…………………………………………………………………..xiv KISALTMALAR DİZİNİ……………………………………………………………….xv 1.GİRİŞ…………………………………………………………………………………….1 1.1.Araştırma Tarihçesi…………………………………………………………...4 1.1.1. Filolojik kaynaklar…………………………………………….……4 1.1.2.Epigrafik belgeler……………………………………………………7 1.1.3.Numizmatik buluntular……………………………………………..8 1.1.4.Yüzey araştırmaları ve kazılar……………………………..……….9 1.1.5.Gezginler ……………………………………………………………11 1.1.6.Modern araştırmalar……………………………………………….16 BİRİNCİ BÖLÜM 2.BİTHYNİA BÖLGESİNİN TARİHİ COĞRAFYASI………………………………20 vii Sayfa 2.1. Karadeniz’de Grek Kolonizasyon Dönemi………………………………...22 2.2. Hellenistik Dönemde Bithynia Bölgesi…………………………………......24 2.2. Bithynia Bölgesinin Roma Egemenliğine Girişi…………………………...25 İKİNCİ BÖLÜM 3. PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ’NİN (ΠΡΟΥΣΊΑΣ ΠΡOΣ ὝΠΙΟΝ) TARİHSEL COĞRAFYASI……………………….…………………………………………………..28 3.1. Kentin Konumu, Olası Sınırları ve Antik Topografya……………………28 3.2. Kuruluşundan Roma Egemenliğine Prusias ad Hypium………………….36 3.2.1.Herakleia egemenliğinde Prusias ad Hypium…………………….36 3.2.2.Bithynia Krallığı egemenliğinde Prusias ad Hypium…………….41 3.2.3.Kentte Roma egemenliğinin başlaması……………………………45 3.3. Bir İmparatorluk Kenti Olarak Prusias ad Hypium……………………...46 3.4. Geç Antik Çağ’da Prusias ad Hypium Kenti………………………………56 4. PRUSIAS AD HYPIUM KENTİ’NİN MİMARLIK ESERLERİ...………….……..58 4.1. İdari ve Kamusal Yapılar…………………...………………………………58 4.1.1. Şehir surları…………………………....…………………………...59 4.1.2. Agora ve sütunlu cadde…………….……….…………………..…59 4.1.3. Tiyatro……………………………………………………………...61 4.1.4. Su kemerleri (Aquaductlar)……….……………………………....61 4.1.5. Domitius Hamamı ve gymnasium….……………………………..63 4.1.6. Köprü……………………………………………………….………64 viii Sayfa 4.1.7. Gerusia ve Bouleuterion...………………………………………....64 4.1.8. Olası diğer yapılar…………………………………………………65 4.1.9. İmparatorluk mülkleri ve mahalleler…………………………….66 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 5. PRUSIAS AD HYPIUM KENTİNİN TOPLUMSAL VE İDARİ YAPISI….……..69 5.1.Kentin Toplumsal Yapısı………………………………..…………………...69 5.2. Kentin İdari Yapısı…………………………………………………………..70 5.3.Prosopografi: Yöneticiler, Memurlar ve Soylular………………………….79 5.3.1. T.Flavius Domitianus Nestor……………………………………...80 5.3.2. M.Domitius Paulianus Falco ……………………………………...81 5.3.3. M.Domitius Valerianus……………………………………………81 5.3.4. Tib.Claudius Piso……………………………………......................83 5.3.5. M.Iulius Gavinius Sacerdos……………………………………….83 5.3.6. Tititus Ulpius Aelianus Papianus…………………………………83 5.3.7. L.Aurelius Diogenianus Callicles…………………………………84 5.3.8. M.Aurelius Antoninus……………………………………………..84 5.3.9. L.Domitius Honoratus….......................................………………...85 5.3.10. Lucius Domitius Proclus…………………………………………85 5.3.11. Tiberius Claudius AGO[--------]………………………………....85 5.3.12. Pompeia Antipatris’in onurlandırdığı Procurator Augusti……86 5.3.13.P.Domitius Iulianus……………………………………………….86 ix Sayfa 5.4.Kentteki Memuriyetler ve Kurumlar……………………………………….88 5.4.1.Agoranomos…………………………………………………………88 5.4.2.Syndikos……………………………………………………………..88 5.4.3.Timetas(Censor)…………………………………………………….88 5.4.4.Politographos………………………………………………………..89 5.4.5.Dekaprotos (Decemviri/ Decemprimi)…………………………….89 5.4.6.Koinon……………………………………………………………….89 5.4.7.Prytaneis…………………………………………………………….91