61 CANİK (SAMSUN) SANCAĞI KUVAYIMİLLİYE ÖNDERLERİNDEN: CANBULATOĞLU EKREM BEY Yrd. Doç. Dr. Selim Özcan Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü - Amasya [email protected] Giriş Sadâ gazetesinde rastlanılmaktadır. Gazetede Samsun’da Milletlerin hayatındaki tarihi olayların doğru anlaşılma- yapılacak olan Gureba Hastanesi yararına düzenlenen at sında, olayların kahramanlarının kişiliklerinin ve kimlikleri- yarışına Kavaklı Ekrem Bey adıyla katıldığı ve birinci sınıf nin objektif olarak analiz edilmesi önemlidir. Çünkü genç yarışta birinciliği “Perişan” adlı atı ile kazandığı belirtilmek- nesiller bu kahramanları örnek alarak yetişir. Kendi kimlik- tedir. Ayrıca yapılacak hastane için yardımda bulunanla- lerini ve kişiliklerini bulur. Böylece millet olma ve varolan rın isimleri arasında 108 kuruşluk yardımla Kavaklı Ekrem milletin varlığını sürdürmesi gerçekleşmiş olur. Bey’in de adı geçmektedir. Aynı zamanda at yarışının mükâfatı olan beş bin kuruşun Kavaklı Ekrem Bey tarafın- Türk milletinin tarihinde de millet hayatının devam- dan iane sandığına bağışlandığı ifade edilmektedir. lılığı için büyük kahramanlar ve önemli değerler vardır. Şüphesiz bunlardan birisi de daha iyi tanınmasına yar- Canik Sancağı'ndaki silahlı ilk Rum-Pontus ayaklan- dımcı olmayı amaçladığımız kuvayımilliye önderlerinden ması Balkan Savaşları esnasında baş gösterdi. I. Dünya Canbulatoğlu Ekrem Bey’dir. Çalışmamızda; mütareke Savaşı ile birlikte ivme kazandı. Sancaktaki Rum-Pontus sonrası Canik Sancağı'nın durumunun kısa bir değerlendir- çetelerinin yoğun tedhiş faaliyetlerine karşı bölge halkının mesini yaptıktan sonra Ekrem Bey’in öz geçmişini ve böl- da silahlanıp kendi güvenliğini sağlamaktan başka çare- gesinde yaptığı faaliyetlerini ortaya koymaya çalışacağız. si kalmamıştı. Kavak nahiyesinde de Türk ve Rum köy- leri karışık olarak bulunmaktaydı. Aralarında herhangi bir Canbulatoğlu Ekrem Bey’in Biyografisi problem olmadan yaşamaktayken Osmanlı Devleti’nin Kafkas Vubıh kökenli kuvayımilliye önderi Canbulatoğlu I. Dünya Savaşı’ndan mağlup ayrılmasıyla iyi olan ilişkiler Ekrem Bey, 1864 Büyük Kafkas Çerkez sürgününde Vubıh bozulmuş, can ve kan düşmanı olmuşlardı. (Bugünkü Soçi) bölgesinden sürülerek Samsun’a gelen ve Kavak nahiyesine bağlı Karlı köyünü kurarak yerle- Bölgedeki bu gelişmeler karşısında Canbulatoğlu şen Vubıhların Kamlat Berzeg soyundan gelen bir ailenin Ekrem Bey, Çerkez köylerinin cesur ve vurucu gençleri- çocuğudur. H.1303 (1887) yılında Karlı köyünde doğ- ni etrafında toplayarak bölgenin ilk kuvayımilliye gücünü du. Canbulat Bey’in oğludur. Annesi Kafkasya doğumlu oluşturup Rum-Pontus çeteleri ile mücadeleye başladı. Zabıthan’dır. Son derece yiğit ve vatansever olan Ekrem Bey’den Canik Mutasarrıfı Kemal Bey’e bahsedilince Kemal Bey Mütareke Dönemi’nde Samsun-Amasya-Tokat bölge- onu Samsun’a davet ederek gizlice silah ve asker yardı- sindeki Müslüman köylerine saldırıda bulunan siyasi ve mında bulunur. Kısa zamanda 40-50 kişiden oluşan kuv- yağmacı Rum-Pontus çetelerine karşı verdiği mücadele vetini 200 atlıya çıkarıp bölgesinde beyaz elbiseler içinde ile tanındı. Türk halkının takdirini kazandı. Kavak nahiyesin- beyaz at ile Rum-Pontus çetelerinin korkulu rüyası hâline deki Kafkas-Çerkez köylerindeki gençlerden oluşturduğu geldi. Milli bir kahraman oldu . 200 kişilik süvari birliğiyle, dönemin Samsun Mutasarrıfının da desteğini alarak Rum-Pontus çetelerine, Samsun ve Ekrem Bey’in Mutasarrıf tarafından desteklendiği- Merzifon’a geçen İngilizlere karşı mücadelelerde bulundu. nin Rumlar tarafından öğrenilmesi üzerine Metropolit Germanos şikâyette bulunmak için Mutasarrıfı birkaç IX. Ordu Müfettişliği görevi ile Samsun’a gelen Mustafa defa ziyarete gelir. Kemal Bey, Metropolit'in hangi amaçla Kemal Paşa buradaki çalışmalarını tamamlayıp karargâhı ile geldiğini tahmin ettiğinden onu kabul etmeyerek her de- birlikte Havza’ya geçerken Kavak’ta Canbulatoğlu Ekrem fasında bir bahane ile savuşturur. Daha sonra Metropolit Bey ile görüştü. Bölgedeki Rum-Pontus çetelerine karşı III. Ordu Komutanı Vehip Paşa’ya başvurarak Mutasarrıfın verdiği mücadelesinde ona destek verdi. Ekrem Bey 22 azledilerek Samsun’dan ayrılmasına neden olur. Fakat Temmuz 1919 günü arkadaşları ile birlikte devletin resmi Metropolit'in bölgedeki faaliyetleri ve yardımları engelle- postasına refakat ederek Erbaa’ya giderken Lâdik bölge- meyi amaçlayan düşüncesi başarılı olmaz. Çünkü Ekrem sinde yolunu kesen Rum-Pontus çeteleri ile yaptığı çatış- Bey Rum-Pontus çeteleri üzerindeki baskı ve sindirme ma sırasında şehit oldu. Naaşı köyü “Karlı”ya defnedildi. mücadelesini daha da arttırarak devam ettirir. Canbulatoğlu Ekrem Bey’in Faaliyetleri Ekrem Bey aynı zamanda Samsun-Kavak ve Merzifon Canbulatoğlu Ekrem Bey hakkındaki bilinen en eski yolunun güvenlik altında olmasına çabalıyordu. Rum çe- kayda 23 Mayıs 1326 (5 Haziran 1910) tarihli Samsun Aks-ı telerini bu bölgelere yaklaştırmıyordu. Çünkü Samsun’dan www.turktob.org.tr TÜRKİYE TOHUMCULAR BİRLİĞİDERGİSİ 62 ayrılan birinin bir köye veya Anadolu’nun içlerine gidebil- Bir avuç kuvayimilliye askerine teslim oldukları anlaşılınca mesi, yollar Rum çeteleri tarafından kesilip baskın yapıldı- bu durum birliğin başında bulunan İngiliz Yüzbaşının çok ğından, bir mucize hâline gelmişti. Böyle durumlarda yol- zoruna gider. cular toplanıp Ekrem Bey’in himayesinde yola çıkıyorlardı. Bununla beraber devletin resmi posta arabasının Erbaa’ya Haziran 1919 ortalarında buna benzer bir olay daha gidiş ve Erbaa'dan gelişine de korumalık yapıyordu. Yani yaşanır. İngiliz Yüzbaşı Hurst, Kavak bölgesinde bir Türk bölgenin yol emniyeti Ekrem Bey’den sorulmakta idi. Hatta çetesi tarafından ayakkabılarına varıncaya kadar soyulur. Mart 1919 başlarında Samsun-Kavak arasında posta re- Bu olayı öğrenen İstanbul’daki İngiliz işgal komutanlığı fakatinde bulunan Ekrem Bey’e Rum Çeteleri tarafından gururlarının kırıldığını düşünüp Hurst’un yerine Yüzbaşı saldırıda bulunulacaktır. Mutasarrıf Ethem Bey Dâhiliye Perring’i askeri temsilci olarak görevlendirerek İngilizlerin Nezaretine çektiği telgraf ile olaya sebep olan Rum çetele- kırılan gururunun düzeltilmesini ister. rinin isimlerinin tespit edilip takip edildiklerini bildirecektir . Canik sancağındaki İngiliz destekli Rum-Pontus Canik Sancağı dâhilinde bazı yerel idarecilerin ve özel- çetecilere karşı kuvayımilliyecilerin verdikleri müca- likle Ekrem Bey’in faaliyetlerinden rahatsız olan Metropolit deleler, özellikle de Samsun-Kavak ve Havza bölge- Germanos resmi makamlara müracaatta bulunarak bazı sindeki Ekrem Bey'in faaliyetleri İstanbul’daki İngiliz iddialar ileri sürecektir. 11 Mart 1919’da Dâhiliye Nezaretine Fevkalade Komiserliğini harekete geçirdi. 21 Nisan gönderdiği yazı ile Mutasarrıf Ethem Bey’in Türk köylerini 1919’da Osmanlı Hükümetine İngiliz Amirali Carthrop silahlandırarak Rum ahaliye saldırttığını ileri sürüp Kavak imzasıyla gönderilen mektupla, Türklerin sebep olduğu ve çevresinde faaliyet gösteren Ekrem Bey’den duyulan bölgelerdeki asayişsizliğin giderilmesi istendi. Bunun rahatsızlığı dile getirilecektir . Bu defa 20 Mart 1919’da üzerine Hükümet Anadolu’da birtakım müfettişlikler Sadarete yapılan başvuruda, Türk halkının örgütlendirilip oluşturdu. Bunlardan IX. Ordu Müfettişliğine de Mirliva silahlandırıldığı şikâyetinde bulunulduğu gibi firar eden Mustafa Kemal Paşa’yı atadı. Teğmen Hamdi Bey’in bölüğündeki askerlerle birlikte dağ- larda tahkimat yaptığı, ardından Ekrem Bey ile birleşerek Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışından Sonra Rum halkının katledildiği iddiasında bulunulacaktır. 26 Mart Canbulatoğlu Ekrem Bey’in Faaliyetleri 1919 tarihinde de Rum Patrikhanesine çekilen telgrafla bazı Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkmasıyla Milli İslam köylerinin silahlandırıldığı ve askeri eğitim yaptırıldığı Mücadele Dönemi başlamış oldu. Paşa, Harbiye Nezaretine iddiasıyla Ekrem Bey şikâyet edilecektir . 22 Mayıs 1919’da gönderdiği ilk raporunda; Metropolit Germanos’un şikâyet ve iddialarına karşı Hükümet, Mutasarrıf Ethem Bey’den gelişmeler hakkında açıklama istedi. Bunun üzerine Mutasarrıf 1 Nisan 1919’da Dâhiliye Nezaretine bir telgraf çekerek Ekrem Bey’in bir çeteci değil Samsun-Havza pos- tasının emniyetini sağlayan ve ara sıra eşkıya takibi yapan, askeri birliklere rehberlik hizmeti veren güve- nilir birisi olduğunu bildirdi. Ayrıca Ekrem Bey’in sa- vaş yıllarında bölgedeki Rum-Pontus çetelerine karşı yürütülen mücadelede önemli hizmetler verdiğini ve Metropolit Germanos’un geçmişe yönelik bir hesap- laşma içinde olduğunu belirtti. Canik Sancağı'ndaki yerel yöneticileri ve yapılan direnişi sindirmeyi amaç- layan bu çırpınışlar, aynı zamanda mütarekenin 7. maddesini uygulamaya yönelik işgalci İngiliz destekli Rum-Pontus feveranlarıydı. İngilizler, Samsun’a asker çıkardıktan sonra çoğunlu- ğu Hintli askerlerden oluşan 100 kişilik birliği Merzifon’a gönderdiler. Başlarında İngiliz subayları bulunan bu bir- lik Çakallı mevkisine geldiği zaman kendilerini dikkatle takip eden Ekrem Bey ve adamları birden karşılarına çıkıp onlara dur emri verdi. İngilizler şaşırırlar. Kim hangi cüretle karşılarına çı- kabilir ve kendilerini durdurmaya yeltenebilirdi? Hemen silahlarına davranmaya kalkarlar. Ama pusuda bekleyen Ekrem Bey’in adamları anında ateşe başlayınca durakla- yıp beyaz mendillerini sallayarak teslim olduklarını bildi- rirler. Ekrem Bey için gerekli olan silah ve cephane oldu- ğundan bunlar hemen toplanır ve askerler de esir alınır. www.turktob.org.tr TÜRKİYE TOHUMCULAR BİRLİĞİDERGİSİ 63 İngilizlerin desteğini alan Metropolit Germanos’un yönet- baskınlarından korunması