ELIZABETH KOLBERT okuyanj^fus PULITZER ODULU SAHİBİ NEW YORK TIMES BOOK REVlEVI/’k GÖRE YILIN EN İYİ 10 KİTABINDAN BİRİ NEW YORK TIMESBESTSELLER NATIONAL BOOK CRITICS CIRCLE ODULU FİNALİSTİ Son yarım milyar yılda tam beş kitlesel yok oluş yaşandı; dünyada yaşam çeşitli­ liği aniden ve dramatik ölçüde azaldı. Peki gözlerimizin önünde yeni bir kitlesel yok oluş yaşanıyor olabilir mi? "Altıncı Yok Oluş harika bir kitap... Büyük, ani değişikliklerin yaşanabileceğini, bunun olasılık dışı olmadığını açıkça ortaya koyuyor. Bunlar daha önce yaşandı, yeniden yaşanabilir." —ABD Başkam Barack Obama Dünyanın dört yanında bilim insanları, dinozorların yok olmasına neden olan asteroit çarpmasından sonra en yıkıcı yok oluş süreci olduğunu öngördükleri altıncı yok oluşu gözlemliyor. Bu kez, felaketin nedeni biziz. "Doğa bilimciler dünya tarihinde beş yok oluş gerçekleştiğini söyler; Kolbert, insan faaliyetlerinin, gezegeni altıncı yok oluşa götürdüğüne dair ikna edici bir tez ortaya koyuyor." —Bili Gates Hem samimi, hem eğlenceli, hem de bilgi dolu bu kitapta, Neıo Yorker yazarı Eliza- beth Kolbert, insanın, gezegenimizdeki hayatı, diğer hiçbir türün yapmadığı şe­ kilde değiştirmesinin nedenini ve nasılını anlatıyor. Çok sayıda disiplinde yapıl­ mış araştırmaları, yok olmuş türlerin tanımlarını ve kavram olarak yok oluşun geçmişini bir araya getiren Kolbert, gözlerimizin önünde yok olmakta olan türlere dair etkileyici ve kapsamlı bir hikaye sunuyor. Kolbert, altıncı yok oluşun insanoğ­ lunun en kalıcı mirası olmaya aday olduğunu gösteriyor ve bizleri insan olmanın anlamım yeniden düşünmeye zorluyor. Altıncı Yok Oluş, dünyanın geleceğine dair; entelektüel tarih, doğa tarihi ve saha muhabirliğini bir araya getiren ve gözlerimizin önünde süregelen kitlesel yok olu­ şa dair güçlü bir anlatım sunan önemli bir kitap. ISBN 978-605-9318-00-6 786059 318006 okuyanj^us .COM.TR N ew Y ork T im es Bestseller PULITZER W İN N ER ALTINCI YOK OLUŞ Elizabeth Kolbert okuyanl* us okuyanla us Tarih / İnceleme -19 Altıncı Yok Oluş insan kendi yarattığı yok oluşun kurbanı mı olacak? Elizabeth Kolbert ISBN: 978-605-5134-00-6 Yayıncı Sertifika No. 16208 1. Baskı: İstanbul, Ocak 2016 Yayın Yönetmeni: Cem Mumcu Yayın Koordinatörü: Ayşegül Ataç İngilizceden Çeviren: Nalan Tümay Editör: Meltem Türkeri Kapak Uyarlama: Deniz Dalkıran Cover design by Rick Pracher Sayfa Tasarımı: Deniz Dalkıran Baskı ve Cilt: Pasifik Ofset, Cihangir Mah. Güvercin Cad. No. 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar-istanbul - Tel.: 0212 412 17 77 Matbaa Sertifika No. 12027 Orijinal Adı: Sixth Extinction Copyright © 2014 by Elizabeth Kolbert Eser, 60 gr kâğıt üzerine 10, 5 puntoluk Palatino fontuyla dizilmiştir. Bu eserin yayın hakları AnatoliaLit Telif Ajansı aracılığıyla satın alınmıştır. Yayın hakları Okuyan Us'a aittir. Her hakkı saklıdır. Tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaitılamaz. © Okuyan Us Yayın Eğitim Danışmanlık Tıbbi Malzeme ve Reklam Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. Şti. Kurucu: Cem Mumcu Genel Müdür: Çiğdem Şentürk Kreatif Direktör: Ebru Demetgül Satış Müdürü: Murat Tüter Özgür Doğan, hep bizimlesin... Adres: Fulya Mah. Mehmetçik Cad. Gökkuşağı iş Merkezi No. 80 Kat: 3 Fulya, Şişli, İstanbul Tel.: (0212) 272 20 85 - 86 Faks: (0212) 272 25 32 [email protected] www.okuyanus.com.tr N ew Y ork T im e s Bestseller ALTINCI YOK OLUŞ İnsan kendi yarattığı yok oluşun kurbanı mı olacak? Elizabeth Kolbert İngilizceden Çeviren: Nalan Tümay okuyanlVus Altıncı Yok Oluş'a Övgüler "Altıncı Yok Oluş harika bir kitap. Büyük, ani değişikliklerin yaşa­ nabileceğini, bunun olasılık dışı olmadığını açıkça ortaya koyuyor. Bunlar daha önce yaşandı, yeniden yaşanabilir." — ABD Başkam Barack Obama "Sürükleyici... Kolbert'in kitabının önemi ne kadar anlatılsa az." — San Francisco Chronicle "Dikkat çekici... Kolbert bu sayfalarda, gezegenin yok olmakta­ ki türlerini şiirsel bir dille anlatabileceğini gösteriyor ama kitabın asıl gücü sunduğu bilimsel gerçekler ve tarihsel bağlam. İnsanların yükselişleri sırasında arkalarında bıraktığı kayıpları belgelendirme­ sidir." — Nezv York Times "Şaşırtıcı biçimde ürpertici, baştan sona sürükleyici ve sıklıkla eğ­ lenceli anlatımıyla Kolbert usta, düşündüren bir gazeteci." — Boston Globe "Dünyaya bakış açınız tamamen değişecek... Kolbert zeki bir göz­ lemci, mükemmel açıklamalar ve mükemmel sentez yapıyor, hatta ele aldığı konuda komik bir taraf bile bulabiliyor." — Seattle Times "Güçlü... bilgilerimize son derece değerli bir katkı." —Al Göre, Nezv York Times Kitap İncelemesi "Doğa bilimciler dünya tarihinde beş yok oluş olayı yaşandığını söyler (dinozorların yok olmasına neden olan asteroidi düşünün); Kolbert insan faaliyetlerinin gezegeni altıncı yok oluşa götürdüğü­ ne dair ikna edici bir tez ortaya koyuyor." — Bili Gates "Kolbert, yok oluşun en ciddi, bilimsellik gerektiren yönlerinden bile, elinizden bırakamayacağınız bir kitap çıkarmış." — New York Magazine "Kolbert'in canlı anlatımı düşünmemizi sağlıyor." — Wall Street Journal "Kolbert, hikayelerini bilime ve hem geçmişten, hem de günümüz­ den karakterlere dayandırıyor ve kabul etmek istesek de istemesek de kitlesel bir yok oluşun yaklaşmakta olduğu tezini sunuyor." — Discover Magazine "Kapsamlı ve büyük bir özveriyle gerçekleştirdiği araştırması bo­ yunca Kolbert, insanların global ve tarihsel etkisine dair son de­ rece kolay okunur ve aydınlatıcı bir rapor sunuyor... Bilgiyle ve eğlenceyle dolu, gözlerimizi açmamızı sağlayan çok önemli bir çalışma." — Kirkus (yıldızlı değerlendirme) "Kolbert'in doğanın inanılmaz çeşitliliğine dair ortaya koyduğu bilgiler -yumurtalarını midesinde taşıyan ve ağzından doğuran bir kurbağa, bacaklarına dışkılayarak serinleyen bir leylek- yazarın ağır bir söylev havasına girmeden, nesli tükenen her bir hayvanla ne çok şey kaybettiğimizi üzücü biçimde ortaya koyuyor. Aynı şe­ kilde, uzak diyarlarda -Panama, İzlanda, İtalya, İskoçya, Peru, Bre­ zilya Amazon ormanları ve Avustralya açıklarındaki One Tree ada- sında- sergilediği gözü pek gazetecilik ile Dünya'mn büyüklüğünü ve güzelliğini anlamamızı sağlıyor." — Bookforum "Kolbert son kitabında türlerin hızla artan yok oluşu ve ekosiste­ min çöküşü ile ilgili kaygı verici bilgileri mükemmel bir yazı dili ile bir araya getirerek, kolay okunur, zekice, bilimsel açıdan doğru ve elden düşmeyen bir metin ortaya koyarak mükemmel bir beceri sergiliyor." — Publishers Weekly (yıldızlı değerlendirme) "Nadir rastlanan, kararlı ve yankı uyandıran bir açıklıkla, Kol­ bert'ın etkileyici ve aydınlatıcı aktarımı hayatlarımızın en önemli konu başlığım samimi bir dille ele alıyor." — Booklist (yıldızlı değerlendirme) "Türlerimize dair şiirsel, dikkat çekici bu hikaye bilimsel bir gerilim romanı gibi okunuyor. Ama daha korku verici çünkü gerçek. Rachel Carson'ın Silent Spring kitabı gibi Elizabeth Kolbert'in Altıncı Yok Oluş kitabı da içinde yaşadığımız dönemin en önemli ve en belirle­ yici kitaplarından biri olacak." — David Grann, The Lost City ofZ yazan "Elizabeth Kolbert'in Altıncı Yok Oluş kitabım okurken hayranlık ve korku duygularım bir arada yaşadım. Şu anda kaç türün risk altın­ da olduğunu fark etmemi sağladığında bile." — Dava Sobel, Longitude and Galileo's Daughter yazarı "Her zamanki duru ve hoş diliyle Elizabeth Kolbert dünyada yaşa­ dığımız anda geçerli üzüntü verici ve dikkat çekici bilgileri; büyük canlı yığınlarım uçurumdan aşağıya iten bir jeolojik güç haline dö­ nüştüğümüzü ortaya koyuyor. Lanetli çağımıza dair literatüre kay­ da değer bir ek daha." — Bili McKibberı, Oil and Honey: The Education of an Unlikely Activist yazarı "Elizabeth Kolbert'in uyarı niteliğindeki hikayesi Altıncı Yok Oluş, rahatsız edici bir biyolojik soruna dair inandırıcı bir özet sunuyor. Anlatımı istisnai, anlattıkları ibret verici. Kolbert, günümüzde sos­ yal sorumluluk sahibi Amerikalı yazarlar arasında ön saflarda yer alıyor." — Barry Lopez, Arctic Dreams yazarı "Altıncı kitlesel yok oluş dünyanın, dönemimizin en önemli konusu ve Elizabeth Kolbert bu konuyu hayal gücünü kullanarak, titizlikle, gazetecilik yaparak ve gezegenimizde var olan ya da var olmuş tüm harika canlılara ve ekosistemlere dair büyük bir merakla aktarıyor. Sonuçta ortaya sevgi ve kayıplarla dolu bir kitap çıkıyor." — David Quammen, The Song of the Dodo and Spillover yazarı "Elizabeth Kolbert, türümüzün bu soğuk evrende bilinen diğer tüm yaşam formları üzerindeki etkisini acı verici bir güzellikle yazıyor. Bakış açısı hem hayranlık verici, hem mahcup edici, hem de son derece gerekli." —T.C. Böyle, San Miguel yazarı Yazar Hakkında ELİZABETH KOLBERT Neıv Yorker'm kadrolu yazarlarındandır. Bir Aniytkımdan Saha Notlan: İnsan, Doğa ve İklim Değişikliği (Field Notes from a Catastrophe: Man, Nature, and Climate Change) kitabının da yazarıdır. Williamstown/ Massachusetts'te kocası ve çocukları ile birlikte yaşamaktadır. İnsanın ilerlediği yolda bir tehlike varsa, o tehlike organik devrimin saf ironisinde olduğu gibi, kendi türümüzün hayatta kalması ile ilgili değildir: İnsan aklı ile kendini anlama anında hayat, en güzel yaratıklarını lanetlemiştir. —E. O. VVilson Yüzlerce yıl geçti ve ancak günümüzde bir şeyler oluyor. —Jorge Luis Borges İÇİNDEKİLER Önsöz...................................................................................15 Bölüm I - Altıncı Yok Oluş.............................................. 19 Bölüm II- Mastodon'un Azı Dişleri..............................41 Bölüm III - Orijinal Penguen........................................... 67 Bölüm IV - Ammonitlerin Şansı..................................... 91 Bölüm V - Antroposen'e