WYSTAWA 6.08-18.08.2018 WARSZAWA HILARY KOSMICZNY WYMIAR SZCZEGÓŁÓW COSMIC DIMENSION OF DETAILS HILARY KOSMICZNY WYMIAR SZCZEGÓŁÓW COSMIC DIMENSION OF DETAILS MIEJSCE I DATY WYSTAWY DESA UNICUM WARSZAWA, PIĘKNA 1A 6.08-18.08.2018 PONIEDZIAŁEK – PIĄTEK 11–19, SOBOTA 11–16 KONTAKT W SPRAWIE WYSTAWY Katarzyna Piskorz, Kurator, [email protected], 22 163 66 50, 788 260 055 Martyna Listkowska, Koordynator wystawy, [email protected], 22 163 67 11, 506 251 833 W pracowni w piwnicy przy ul. Mickiewicza w Warszawie, 1963 r., fot. Andrzej Zborski, z archiwum żony artysty In the basement studio on Mickiewicz Street in Warsaw, 1963, photo by Andrzej Zborski, from the archive of the artist’s wife Hilary w domu w Falls Church, 1978 r., fot. z archiwum żony artysty Hilary at his home in Falls Church, 1978, photo from the archive of the artist’s wife Hilary w domu w Falls Church Artysta w trakcie pracy nad obrazem, 1963 r., fot. Andrzej Zborski, z archiwum żony artysty Artist at work on the painting, 1963, photo by Andrzej Zborski, from the archive of the artist’s wife „Malarstwo jest przede wszystkim moją sprawą osobistą. Potrzebą wewnętrzną. Każda twór- czość jest zawsze nieco wstydliwa poprzez swój ekshibicjonizm. Stoję przed wami, odsłaniając swoje najtajniejsze myśli i pragnienia. Dlatego też nie wydaje mi się, aby konieczne było szukanie jak największej liczby widzów mojej nagości. Jeśli znajdę jednego, który mnie zrozumie, będzie umiał spojrzeć w ten sam sposób na świat, to wcale nie będzie mało. Sądzę, że malarstwo pozo- stanie sztuką elitarną, bardzo intymną i skupioną”. HILARY KRZYSZTOFIAK, Z NOTATEK ARTYSTY Twórczość Hilarego Krzysztofiaka przez wiele lat pozostawała zapomnia- moje malarstwo zaliczyć należy do malarstwa abstrakcyjnego? Nie. Nie na w rodzimym kraju, a także wymazana z kart polskiej historii sztuki przez jest także malarstwem realistycznym. Dopiero szukam form wypowiadania akty cenzury wywołane decyzją artysty o emigracji oraz pracą jego żony moich odczuć, mojego widzenia plastycznego przedmiotu”. Hilary tworzył w Radiu Wolna Europa. Od czasów młodości był aktywnym uczestnikiem swoje prace w złożonym i długim procesie, poszukując odpowiednich zmagań z doktryną socrealizmu, uznawany jest za jednego z najważniej- rozwiązań, wstrzymywał się przed sięgnięciem po czyste płótno i pędzel. szych artystów pokolenia warszawskiego Arsenału, który nie tylko poprzez Idee i koncepty dojrzewały w nim, by któregoś dnia zostać ostatecznie swoją twórczość, lecz również życiową postawę walczył z ideologicz- przelane w malarskiej formie w pracochłonnym procesie, w którym prym nymi wytycznymi władz PRL-u. Ze względu na ograniczenia komunistycz- wiódł doskonale opanowany warsztat. Wszystkie niuanse i detale wyko- nego reżimu oraz pragnienia związane z artystycznymi poszukiwaniami nywał bez uciekania się do nowoczesnych technik. Dzięki warsztatowej zdecydował się na opuszczenie kraju. W 1968 roku wyjechał z Polski precyzji tworzył delikatne faktury, niuanse załamań i zagnieceń, a czysto na stałe, początkowo zamieszkał w Kolonii, następnie w Monachium, malarskie rozwiązania przysłużyły się w doborze barwy, modelunku świa- aby ostatecznie „zerwać pępowinę z Europą” i wyjechać do Stanów tłocieniowym i oddawaniu wrażenia subtelności i dynamiczności struktur. Zjednoczonych. Nowy kontynent okazał się dla niego źródłem inspiracji, Jego prace wielu krytykom jawiły się jako ekspresyjne, jednak ekspre- bodźcem do poszukiwań coraz to odważniejszych wątków i rozwiązań sywność ta kończyła się tam, gdzie pojawiał się namysł w dobrze barwy, formalnych. tworzeniu kompozycji. Hilary wykorzystywał płynną, lejącą się farbę, Wystawa ma na celu przywrócenie pamięci o artyście, którego bogaty jednak w procederze tym nie było miejsca na spontaniczność. Zaskakiwał dorobek ostatni raz był pokazany przed ponad dwudziestu laty w ramach swym wyczuciem w operowaniu kontrastowymi barwami, które harmonijnie podróżującej retrospektywy, prezentowanej po raz pierwszy w Zachęcie, ze sobą współgrają, co świadczy o doświadczeniu Hilarego jako awan- a następnie w krakowskim Bunkrze Sztuki. Na wystawie wystawio- gardowego kolorysty. Jednak sam Hilary nie nazwałby swojej sztuki awan- no siedemnaście prac, które zaliczyć można do tak zwanego okresu gardową, nie wierzył w istnienie takiego pojęcia. Forma, jaką przybiera „papierowego”, określanego przez wielu krytyków także „kosmicznym”, twórczość, jest zależna od kontekstu, czasów, w których tworzy artysta, oraz „mechanicznego”. Wybór prac odzwierciedla przede wszystkim to one definiują nasz sposób postrzegania świata i jego obrazowania. fascynację Hilarego papierem jako bagatelizowanym elementem kultury, Autor traktował swoją sztukę jako konieczność, jedną z podstawowych towarzyszącym człowiekowi bez mała od dwóch tysięcy lat. Jak pisał potrzeb, taką jak oddychanie czy jedzenie, która wciąż na nowo pozwala Aleksander Wojciechowski: „na papierze wyrażano zgodę na masowe mu na pokonywanie przeszkód, a także podważanie znanych pojęć, morderstwa, ale także przekazywano wyrazy najgłębszej miłości. Cała definiujących jego własny warsztat. Artysta nie tworzy jednego dzieła, nie historia naszego kontynentu została na stałe związana z wyrobami tworzy oeuvre, ale cały swój świat rządzący się własną estetyką i regułami powstającymi z obróbki włókien roślinnych” (Aleksander Wojciechowski, dyktowanymi przez wyobraźnię i fantazję. Zieliński zwrócił uwagę na Warszawa – Monachium – Waszyngton – Warszawa, [w:] „Kultura”, nr fakt, że twórczość Hilarego w szczególny sposób porusza wyobraźnię 1-2, 1980). Papier w pracach Hilarego jawi się jako tajemnicze medium, literatów, z którymi często przyszło mu współpracować przy okazji pracy wyzwolone jedynie z funkcji utylitarnych. Jest nośnikiem najgłębszych w teatrach. Biologiczne i abstrakcyjne formy przemawiają zarówno do sfe- egzystencjalnych treści, symbolem ludzkiego intelektu i duchowości. Papier ry emocji, jak i do intelektu. Dominująca paleta barwna oraz powracające jest także konstrukcyjną bazą dla malarstwa Hilarego. Kłębowiska zgnie- motywy są sytuowane w konkretnym kontekście i analizowane przez pry- cionego papieru stanowią formy przypominające zachmurzone niebo lub zmat zawirowań politycznych oraz osobistych doświadczeń artysty. Aby też budzą skojarzenia z nieodgadnionymi wizerunkami kosmosu. Prace te wzbogacić opowieść o tej twórczości w katalogu zostają przytoczone odmalowują odwieczne ludzkie pragnienie wzniesienia się w przestwo- obszerniejsze fragmenty tekstów pisarzy, takich jak Sławomir Mrożek oraz rza, aby przyjrzeć się z bliska widzianemu z ziemi bezładowi chmur Józef Czapski, a także wypowiedzi krytyków, takich jak Jan Zieliński czy i zgłębić tajemnicę wszechświata. Uzupełnieniem tej artystycznej wizji są Danuta Wróblewska. powtarzające się motywy kół i okręgów, słonecznych tarcz, niebieskich Hilary nigdy nie podążał za sztucznie ustanowionym programem, nie sfer. Przeciwieństwo kosmicznego cyklu stanowią prace powstałe już czuł potrzeby podszywania swych płócien złożoną teorią. Uważał, w Stanach Zjednoczonych, prezentujące fantastyczne mechanizmy o nie- że tworzenie programu artystycznego to ograniczenie twórcy. Celem znanych funkcjach i nierespektujące żelaznych praw inżynierii i mechaniki. malarstwa jest zawsze podążanie za impulsami i podświadomością. Nieprzypadkowo płótna te, inspirowane industrializacją i mechanizacją W swoich notatkach zapisał: „Dla mnie istnieje jeden tylko program: jest współczesnego świata, ale też sytuujące się im na przekór, powstały na nim absolutna szczerość wobec siebie, a co za tym idzie – wobec dzieła”. Nowym Kontynencie, gdzie prym wiodły nowe technologie oraz urbaniza- W jego odczuciu sztuka jest elitarna, ale nie w sensie przemawiania do cja. Jan Zieliński skomentował prace z tego cyklu w następujący sposób: garstki osób, mogących poszczycić się odpowiednim wykształceniem, ale „Jego sprężyny z balowych serpentyn, tryby z tektury, cienkie druciki i pa- dlatego, że w nielicznym gronie dzieło prawdziwie rezonuje, wywołując pierowy plastyk są cichą, ale przecież słyszalną odpowiedzią humanisty najgłębsze wzruszenia i przeżycia, których wcześniej widz nie zaznał. na przerost cywilizacji technicznej” (Jan Zieliński, Hilary: obraz albo świat Według słów artysty obrazy po ukończeniu powinny żyć własnym życiem, cały, [w:] Hilary. Malarstwo i rysunek, katalog wystawy, [oprac.] Hanna powinny przemawiać same, twórca nie może nakierowywać odbiorców, Kotkowska-Bareja, Elżbieta Zawistowska, Muzeum Narodowe w Warsza- w jaki sposób je interpretować. Dzieło sztuki jest źródłem poznania za- wie, Warszawa 1997). równo przeżyć artysty, jak i otaczającego świata, jednak nie za pomocą Na przestrzeni trzech dekad twórczość Hilarego przyjmowała różne ob- zmysłów, takich jak wzrok czy dotyk, ale poprzez emocje. Obraz jest licza, ewoluowała, sytuując się na granicy sztuki figuratywnej i abstrakcyj- lustrem naszych wzruszeń i uczuć. Dlatego zapraszamy do przyjrzenia nej, w zależności od okresu zbliżając się formalnie do któregoś z tych bie- się obrazom Hilarego, a tym samym do skierowania wzroku w stronę gunów. Jeszcze w 1956 roku artysta skomentował swoją twórczość: „Czy własnych przeżyć, wątpliwości i radości. For many years, Hilary Krzysztofiak’s art was forgotten in his home country expression for my feelings, my view on the looks of an object.” Hilary and erased from the history of Polish art through censorship caused by his created his works in the course of a long, complex process; for as long decision to emigrate and by his wife’s work in Radio Free Europe.